SEMINARSKI RAD IZ GEOGRAFIJE
Tema: Južna Amerika
Učenik: Aleksandar Kaljužni
Sadržaj: Južna Amerika........................ Amerika..................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .......................... ............ 3 Reljef .......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ....................... .......... 4 Klima....................... Klima.................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................ 5 Hidrografija......................... Hidrografija...................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................. .... 6 Stanovništvo.......................... Stanovništvo....................................... ........................... ........................... ......................... .......................... ........................... ........................... ................ .. 6 Religija i jezik........................ jezik...................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .............. 7 Privreda........................... Privreda........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .................... ....... 8 Poljoprivreda.......................... Poljoprivreda........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .......................... ............. 9 Energija........................ Energija...................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ....................... ......... 9 Trgovina........................... Trgovina........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................. .... 10 Saobraćaj........................... Saobraćaj......................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................ 10 Mineralni resursi.......................... resursi........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................... ...... 11 Argentina......................... Argentina....................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .................. .... 12 Bolivija....................... Bolivija.................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................ ........... 13 Brazil........................ Brazil...................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ......................... ........... 14 Venecuela.......................... Venecuela....................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ............... .. 15 Gvajana.......................... Gvajana....................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................... ...... 16 Ekvador........................... Ekvador......................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .................. .... 17 Kolumbija...................... Kolumbija.................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .................... ...... 17 Paragvaj.......................... Paragvaj........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................. ... 18 Peru.......................... Peru........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................ .......... 19 Surinam......................... Surinam....................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................... ..... 19 Urugvaj.......................... Urugvaj........................................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ................... ..... 20 Čile........................ Čile..................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ......................... .......................... ........................... ............... .. 21
2
JUŽNA AMERIKA Južna Amerika je kontinent preko kojeg prelazi ekvator, i četvrti je najveći kontinent, posle Azije, Afrike i Severne Amerike, a peti po broju stanovnika. Južna Amerika leži najvećim delom na južnoj hemisferi. Smatra se da su prvi ljudi koji su naselili Južnu Ameriku došli preko Beringovog prolaza, ali postoji i teorija da su se ljudi doselili sa Južnog Tihog okeana. Doseljenici iz Evrope u XVI veku su kolonizovali Južnu Ameriku, pokorili starosedeoce i podelili kontinent u nekoliko kolonijalnih zona. U XIX veku ove kolonije su izborile nezavisnost i postale države. Najveća država Južne Amerike je Brazil. Osim kopna obuhvata još ostrvo Galapagos, Foklandska ostrva, Ognjenu zemlju i mnoga manja ostrva u južnom delu Atlantskog i Tihog okeana. Površina joj je 17 842 853 km2. Najveća širina kopna iznosi 5 100 km. Država
Glavni grad
Državno uređenje
Gustina Površina Stanovnika (Jul naseljenosti (km²) 2009) (po km²)
3
Argentina
Buenos Aires
Republika
2.766.890
Bolivija
La Paz
Republika
1.098.580
9, 863 000
8.4
Brazil
Brazilija
8.511.965
191, 241 714
22
912.050
26, 814 843
30,2
214.970
772, 298
3.5
14, 573 101
53,8
Venecuela Karakas Gvajana
Federalna republika Federalna republika
Džordž Taun Republika
40, 482 000
14.3
Ekvador Kito
Republika
283.560
Kolumbija Bogota
Republika
1.138.910
45, 928 970
40
Republika
406.750
6, 831 306
15,6
Republika
1.285.220
29, 132 013
22,7
Surinam Paramaribo Republika
163.270
472, 000
3
Urugvaj
Montevideo Republika
176.220
3, 477 780
19.4
Čile
Santjago
756.950
16, 928 873
22
Paragvaj Asunsion Peru
Lima
Republika
Reljef U reljefu Južne Amerike izdvajaju se: visoki venac Anda na zapadu, stare gromadne planine planine sa visoravnima, visoravnima, Gvajanske Gvajanske na severu i Brazilske u istočnom istočnom delu, kao i prostrane nizije – Amazonska, Ljanos, Gran Ceko, Pampas i Patagonija.
Andi
Andi su visoki planinski lanac na zapadu Južne Amerike. Proteže se dužinom od preko 7000 km pravcem sever-jug duž obale Tihog okeana od Panamske prevlake i Karipskog mora na severu, do rta Ornosa na krajnjem jugu kontinenta. Andi čine neprekidan planinski lanac širok i do 900 km. Predstavljaju prirodnu granicu između Tihog okeana i slivova reka Orinoko, Amazon, Parana i drugih pritoka Atlantskog okeana i prostranih nizija u istočnom delu Južne Amerike. Geološki, Andi se sastoje od naslaga stena iz doba paleozoika, mezozoika i kenozoika kroz koje je prodrlo vulkansko kamenje. Po širini Andi se dele na tri pojasa: istočni-značajan zbog ruda, unutrašnji-čini glavni greben i 4
zapadni pojas koji je ujedno i primorski. Po pravcu pružanja Andi se dele na severni, srednji i južni deo. Severna polovina Anda naziva se Kordiljeri.
Gvajanske i brazilske planine i visoravni Dve grupe istoimenih planina i visoravni koje ih okružuju zauzimaju značajan deo reljefa Južne Amerike. Gvajanski deo je na severu, brazilski deo koji čine veoma stmre, snižene i uravnjene visoravni pružaju se srednjim delom kontinenta, i izdižu se i do 2800 m visine. Brazil Brazilska ska visorava visoravan n i planine planine zauzima zauzimaju ju prosto prostorr izmedj izmedju u Amazon Amazona, a, reke Madeire, Madeire, Para Paragva gvaja ja,, Urug Urugva vaja ja i Atla Atlant ntsko skog g okea okeana. na. Deli Deli se na Atla Atlant ntsku sku obla oblast st i unut unutra rašn šnju ju visoravan. Gvajanska visoravan i planine prostiru se u jugoistočnom delu Venecuele. Sastavljena od kristalne mase, prosečne visine izmedju 500 i 800 m, sa više planinskih uzvišenja i sa neko nekoliliko ko vrho vrhova va preko preko 2000 2000 m pred predst stav avljlja a priro prirodnu dnu grani granicu cu izme izmedj dju u reka reka Amaz Amazon on i Orinoko. Najviši vrh je Roraima koji je visok 2772 m. Gvajanska oblast je obrasla gustom šumom. Ravnice se prostiru oko velikih reka, poput reke Orinoko na severu ili ravnica oko reke Amazon, La Plata i Parana. Na njih se nadovezuju ravnice Pampas, Patagonija i Gran Ceko.
Klima
U Južnoj Americi najvećim delom je zastupljena ekvatorijalna i tropska klima. Oblasti južno od povratnika leže u suptropskoj i umerenoj klimi. Klima zavisi od geografske širine, ali i od nadmorske visine, obzirom na pojavu visinskih pojasa u tropima. Oko Ekvatora zastupljenja je vlažna klima poznata po ekvatorijalnim kišama i bujnim prašumama. Nizija Ljanos na severu ima sušniji letnji period u kome dominiraju visoke trave poznatije kao savane. Jug Brazila, Paragvaj, Urugvaj i sever Argentine imaju vlažnu suptropsku klimu. Srednji i južni deo Argentine se nalazi u suvljem umerenom podneblju gde preovladjuju travnate oblasti – pampasi. Klima u oblasti Anda je podeljena na četiri zone: tropsku, suptropsku, južnu umerenu i subpolarnu u kojoj je zastupljen sneg. Sve varijante tropske klime sa suvim godišnjim dobima još uvek su tople klime u kojima srednje srednje godišn godišnje je tempera temperatur ture e iznose iznose oko 24 stepena stepena Celzij Celzijusa usa,, a najviš najviše e prosečn prosečne e mesečne temperature razlikuju se samo za nekoliko stepeni. 5
Topl Topla a i vlaž vlažna na sredi sredina na koja koja preov preovla lađuj đuje e u pred predel elu u trop tropsk ske e klim klime e održa održava va priro prirodn dnu u prašumsku vegetaciju, u više spratova, sa najrazličitijim vrstama drveća. Godišnja količina padavina iznosi od 2500 mm u navetrinskoj do 1500mm u zavetrinskoj oblasti. oblasti. Kada se ukupne godišnje godišnje padavine padavine spuste ispod ispod 1500mm, šuma šuma se proređuje proređuje i ustupa mesto savanama koje pokrivaju čitav donji deo brazilske visoravni. Vlažnu suptropsku klimu možemo uočiti na jugu Brazila, Urugvaja i na severoistoku Argentine. Padavina ima tokom cele godine, ali u toku zime preovlađuju kiše k iše koje su česte kada se ide dalje na jug. Ukupna količina padavina opada od istoka prema zapadu i izaziva pretvaranje šuma u preriju koja pokriva čitavu Pampu. Na zapadu južnoameričkog kontinenta postoji pojas sredozemne klime od Santjaga do Valdivije sa toplim i suvim letom i svežom i vlažnom zimom, a južno od Valdivije pojas umer umeren ene e okea okeans nske ke klim klime e sa obil obilni nim m pada padavi vina nama ma i nisk niskom om temp temper erat atur urom om za ovu ovu geografsku širinu, usled uticaja jakih zapadnih vetrova koji dolaze sa Tihog okeana i sudaraju se sa planinskim vencem Anda. U ovim predelima vegetacija je pretežno šumska u oblastima u kojima velika nadmorska visina nije dovela do formiranja lednika.
Hidrografija
Južna Amerika je kontinent najbogatiji vodom (ona zauzima 12% površine svetskog kopna, a njoj pripada 27% ukupnog sliva svih reka sveta). Najveća reka kontinenta, a i celog sveta je Amazon. Ogromne rečne sisteme obrazuju i Parana i Orinoko. Sve velike reke Južne Amerike pripadaju slivu Atlantskog okeana. Na zapadnim padinama Anda izviru kratke reke koje teku prema Tihom okeanu. Većina reka dobija vodu od kiša, a mnoge i od otopljenog snega i leda. Amazon je najduža reka r eka na svetu sa dužinom od 7 025 km. Izvire u Andima, na visinama od 5 000 m i preseca celu Južnu Ameriku u nivou ekvatora. ekvatora. Na svom putu do mora prima 15 000 reka i njihovih pritoka, a među njima i 3 380 km dugu Madeiru, sa ušćem širokim 10 km. Stoga je Amazon i reka najbogatija vodom. Pri visokom vodostaju na ušću u Atlantski okean uliva se 280 000 m3 vode u sekundi. Dva puta godišnje, za vreme leta na obe polulopte, nabuja i plavi ogromna prostranstva. Kod grada Manausa Amazon je širok 5 km, a za vreme padavina 15 km. Reka je plovna celim svojim tokom, a do Manausa stižu i okeanski brodovi. Orinoko i Parana sa Paragvajem imaju sezonski promenljiv vodostaj. Maksimalan vodostaj imaju leti, u kišnoj sezoni. sezoni. U njihovim gornjim tokovima, tokovima, kao i u gornjim gornjim tokovima tokovima njihovih pritoka koje dolaze sa visoravni su brojni vodopadi i brzaci.
6
Najveća Najveća jezera Južne Amerike Amerike su Marakaibo Marakaibo spojeno sa zalivom zalivom Karipskog mora i jezero Titikaka u centralnim Andima, na nadmorskoj visini od 3 812 m. Jezero Titikaka je poznato po ostrvima nastalim od trske. U dolinama Amazona i drugih ravničarskih reka brojna su jezera-mrtvaje.
Stanovništvo
U Južnoj Americi možemo naići na širok spektar rasa i naroda koji je u pojedinim zemljama izmešan a u drugim jedinstven. Do sredine XIX veka kontinent su naseljavali uglavnom Španci i Portugalci, a kasnije i Italijani, Nemci, Francuzi i dr. U južnom delu kontinenta ima i jugoslovenskih iseljenika, uglavnom u Argentini, Brazilu i Čileu. U teško pristupačnim pristupačnim planinski planinski predelima i u oblasti ekvatora održali su se i čisti Indijanci Indijanci koji zajedno sa mesticima čine većinu stanovništva u pojedinim zemljama. Pošto u zemljama Severne i Južne Amerike nije bilo velikih rasnih predrasuda, rase su se mešale i iz mešanih brakova nastali su brojni melezi – mestici, mulati i zambosi (mestici su iz mešovitih brakova belaca i Indijanaca, mulati – iz mešovitih brakova crnaca i belaca i zambosi – iz mešovitih brakova crnaca i Indijanaca). Belci čine većinu samo u južnom delu, u umerenoj i suptropskoj klimatskoj zoni (Argentina, Brazil i Urugvaj), a crnaca i mulata ima najviše u tropskim oblastima. Iako nema rasne sagregacije, belci pripadaju imućnijem sloju dok su crnci i Indijanci siromašniji slojevi stanovništva dok melezi zauzimaju više društvene položaje. Nepismeno je preko 50 odsto stanovništva, a nepismenost je daleko veća među Indijancima i crncima nego među belcima. Uprkos nepouzdanim statističkim podacima broj stanovništva Južne Amerike danas se može proceniti na približno 280 miliona. Broj stanovnika je u porastu, iako je različit u zemljama pojedinačno. Povećanje broja stanovništva izazvano je prevagom nataliteta nad mortalitetom, odnosno prirodnim priraštajem svake od tih zemalja jer useljenici predstavljaju brojno veoma slabe kontigente, čak i u onim zemljama u kojima su oni najveći (Argenitina, Čile i Brazil). Stanovništvo je veoma neravnomerno raspoređeno. Zapaža se veoma jasna razlika u gustini naseljenosti između većine ostrva samog kontinenta. Vrlo visoka stopa nataliteta objašnjava zašto je prva karakteristika stanovništva Južne Amerike vrlo velika stopa mladog stanovništva. Više od polovine stanovništva mlađe je od 20 godina, dok lica starija od 60 godina čine jedva nešto više od 5%. Doseljavanje stanovništva iz Evrope je oslabilo poslednjih godina, a glavni pravci migracija su iz sela u velike gradove. Seobe su izazvane uglavnom siromaštvom seljaka i pojačane visokim prirodnim priraštajem. 7
Za veće gradove karakteristične su favele – siromašna predgradja u kojima su kuće izgrađene od lima, starih buradi, sanduka, dasaka i sl. Najveći gradovi Južne Amerike su:: Sao Paolo – 17 miliona stanovnika, Buenos Ajres – 13 miliona stanovnika, Rio de Žaneiro – 12 miliona stanovnika, Lima – 6 miliona stanovnika, Santjago – 5 miliona stanovnika i Bogota – 4 miliona stanovnika.
Religija i jezik
Južna Amerika je kontinent homogene religije. Oko 90% stanovništva čine rimokatolici. Ovo je logično obzirom da su španski konkvistadori naselili ove prostore. Jednaest miliona protestanata živi u urbanim centrima Brazila i Čilea i 750 000 Jevreja nastanjeno je u Argentini, Brazilu, Urugvaju i Čileu. Oko 550 000 Hindusa, 400 000 muslimana i 375 000 budista su takođe stanovnici Južne Amerike sa najvećim naseljima u Surinamu i Gvajani. Španski jezik je zvaničan u 9 od 13 država Južne Amerike. Portugalski je zvanični jezik Brazila, engleski Gvajane, holandski Surinama, francuski Francuske Gvajane. Veliki Veliki broj stanovnika stanovnika govori maternjim jezicima jezicima kečua (6 200 000 stanovnika) stanovnika) i aimara (2 000 000 stanovnika). Pored španskog, zvanični jezik Paragvaja je i guarani.
Privreda
Od sticanja nezavisnosti, u zemljama Južne i latinske Amerike, privreda se razvijala sporije nego u Angloamerici. Iako su stekle nezavisnost, većina zemalja su ostale ekonomski i politički zavisne od vodećih evropskih zemalja i SAD. Društv Društveno eno-eko -ekonoms nomski ki razvoj razvoj bio je uslovl uslovljen jen zadrža zadržavanj vanjem em polufe polufeuda udalnih lnih odnosa odnosa u poljoprivredi i na selu. U vlasništvu pojedinaca i preduzeća su mnoge plantaže, rudnici, fabrike i druga preduzeća. Raznolikost i bogatstvo prirodnih sredina dovele su do povećanja broja kultivisanih biljaka koje se menjaju i umnožavaju u skladu sa privredom i međunarodnim tržištem. 8
Sva primorska područja sa tropskom i vlažnom klimom korišćena su u kolonijalnom dobu za gajenje tropskih poljoprivrednih proizvoda koji su bili namenjeni evropskom, a zatim i severnoameričkom tržištu. U privredi najveći značaj ima poljoprivreda poljoprivreda,, u nekim zemljama zemljama rudarstvo, a u gotovo svim zemljama manje ili više razvijena je i prerađivačka industrija, posebno u Argentini i Brazilu. Siromašni seljaci i bezemljaši čine oko 90 odsto poljoprivrednog stanovništva nasuprot malo malobro brojijim m domać domaćim im i stra strani nim m vele velepo pose sedni dnici cima ma.. Neki Neki vele velepo pose sedni dnici ci dozv dozvol olja java vaju ju bezemljašima da se nesele i sagrade kolibe na imanjima, a ovi zauzvrat moraju 3 ili 4 dana besplatno da rade na imanjima veleposednika. Glavne kulture su šećerna trska, kakao, banana, ananas i drugo tropsko voće koje se gaji u primorju, a u unutrašnjosti se pored kafe gaje i pamuk i duvan. Najveći svetski izvoznici kafe su Brazil i Kolumbija. U umere umereno nom m poja pojasu su južn južne e Amerik Amerike e gaje gaje se bilj biljke ke za ishra ishranu nu,, name namenje njene ne trgo trgovi vini ni i snabdevanju velikih gradova. To je pre svega pšenična oblast u argentinskoj Pampi iz koje se tri četvrtine pšenice izvozi. U Čileu i južnim državama Brazila ima oblasti u kojima se gaji pirinač, pšenica i razne druge biljke koje su karakteristične za sredozemnu klimu kao na primer vinova loza. Živo Životn tnii stan standa dard rd veći većine ne stan stanov ovni ništ štva va je veom veoma a niza nizak, k, a u najt najtež ežim im uslo uslovi vima ma žive žive bezemljaši, siromašni seljaci i rudari. Napredne društvene snage vode dugogodišnju borbu za ukidanje feudalnih odnosa i za sprovođenje agrarnih reformi, ali nailaze na otpor veleposednika koji se bore da se takvo stanje održava i dalje.
Poljoprivreda
Polj Poljop opriv rivre redn dnii proiz proizvo vodi di su važa važan n izvo izvozni zni arti artika kall mnogi mnogih h zema zemaljlja, a, a kome komerc rcijijal alna na i industrijska aktivnost, kao i marketing veoma su bitni za izvoz. Polj Poljop opri rivr vred eda a sa lovo lovom, m, ribo ribolo lovo vom m i šuma šumars rstv tvom om učes učestv tvuj uje e sa 12% 12% u ukup ukupno nom m nacionalnom bruto proizvodu na ovom kontinentu: više od 30% u Boliviji, Paragvaju, Peruu i Ekvadoru; između 20% i 30% u Kolumbiji, Brazilu i Gvajani; manje od 20% u Surinamu, Čileu, Urugvaju, Venecueli, Argentini i Francuskoj Gvajani. Poljoprivreda intenzivnijeg, komercijalnog karaktera razvija se u blizini velikih gradova. Naro Naroči čito to je zast zastup upljljen ena a proi proizv zvod odnja nja povrć povrća a i voća voća i svih svih proiz proizvo voda da za svako svakodne dnevnu vnu upotrebu. Proizvodnja Proizvodnja kukuruza i zrnastih zrnastih biljaka biljaka je raspoređena mestimično mestimično i prilagođena prilagođena kvalitetu kvalitetu zemljišta i klimatskim uslovima. Proizvodnja mesa namenjena domaćem tržištu veoma je razvijena, dok je proizvodnja mesa za izvoz najzastupljenija u Argentini, Urugvaju, Paragvaju i Kolumbiji.
9
Od proizvoda tropskih oblasti namenjenih izvozu najzastupljenija je kafa. Najveće plantaže kafe su na višim terenima jugoistočnog Brazila i zapadne i centralne Kolumbije. Veliki proizvođači šećerne trske i banana su Ekvador i Kolumbija. Najveći izvoznici šećera su Peru, Gvajana i Surinam. Brazil je od sedamdesetih godina prošlog veka i veliki izvoznik soje.
Energija
Nafta i gas su glavni energetski izvori u Južnoj Americi. Znatno slabije energetske izvore čine drvo i ugalj. Kolum Kolumbi bija ja i Vene Venecue cuela la imaj imaju u sufi suficit cit naft nafte e i prirod prirodno nog g gasa gasa.. I pore pored d ovih ovih priro prirodni dnih h bogatstava obe zemlje i one u njihovom susedstvu nemaju dovoljno razvijenu mrežu naftovoda i gasovoda. Hidrogenski potencijal, kao alternativni energetski izvor koristi se u većem obimu od pedesetih godina XX veka. Hidroelektrane u Brazilu, Paragvaju, Urugvaju, Kolumbiji i Boliviji sada obezbeđuju 60% električne energije. Taj procenat je nesto manji u Peruu, Čileu, Ekvadoru, Surinamu i Argentini – oko 40%.
Trgovina Najveći deo južnoameričke trgovine je interkontinentalan, pri čemu su najveći trgovinski partneri SAD, zapadna Evropa i Japan. Nafta i naftni derivati su glavne izvozne komponente. Najveći izvoznici su Venecuela i Brazil. Od 1960. godine bržem razvoju trgovine doprinele su regionalne trgovinske asocijacije Latin American Free Trade Association (LAFTA). Glavni izvozni artikli u interkontinentalnoj trgovini su: žito, vino, banane i industrijski proizvodi. Južna Amerika je kontinent koji značajno učestvuje u svetskoj trgovini nafte, kafe, bakra, boksita, ribe, ulja. Trgovina ovim proizvodima je od ključnog značaja za ekonomski razvoj kontinenta. Od 1970. 1970. godi godine ne Južna Južna Amer Amerik ika a je zapo započe čela la sa formi formiran ranje jem m trgo trgovi vinsk nskih ih blok blokov ova a i asocijacija koji štite južnoameričko tržište od spoljne konkurencije i koji doprinose stvaranju jakog unutrašnjeg tržišta. 1969 1969.. godi godine ne form formir iran an je Ands Andski ki pakt pakt (Bol (Boliv ivijija, a, Čile Čile,, Kolu Kolumb mbijija, a, Ekva Ekvado dor, r, Peru Peru i Venecuela). Kada se Čile povukao iz pakta 1977. godine i međunarodna i domaća trgovina trgovina se odvijala odvijala nezavisno i otvoreno otvoreno u svim zemljama potpisnicama potpisnicama.. I pored ovakvih ovakvih iskustava u Južnoj Americi se formiralo nekoliko regionalnih grupacija: Grupa tri (Kolumbija, Meksiko, Venecuela), 10
Južn Južnii zaje zajedn dnič ički ki stož stožer er (Sou (South ther ern n Cone Cone Comm Common on Mark Market et)) pozn poznat atijijii kao kao akto aktoni nim m MERCOS MERCOSUR UR u kome kome su Argent Argentina ina,, Brazil Brazil,, Urugva Urugvaj,j, Paragva Paragvajj sa Bolivi Bolivijom jom u status statusu u posmatrača, Asocijacija karipskih zemalja (ACS) koju čine Kolumbija, Surinam i Venecuela. Ove asocijacije imaju za cilj pružanje olakšica i preferencijala u trgovini koja treba da stimuliše veću i bolju proizvodnju, usluge i protok kapitala. Postoje pregovori o grupisanju asocijacija i stvaranju velike grupacije koju bi činile NAFTA, SAFTA I MERCOSUR. Cilj ovakve grupacije je maksimalna korist zemalja članica sa drugim velikim interkontinentalnim partnerima i striktna kontrola nad inflacijom.
Saobraćaj
Iako su u upotrebi različite vrste transporta, putna i železnička mreža su od primarnog značaja. Železnica, rečni i pomorski saobraćaj obalnog pojasa značajniji su vidovi transporta u Argentini, Brazilu i Čileu. Vazdušni saobraćaj se brže razvija posle II svetskog rata, a železnički i kopneni nešto sporije. Nepovoljni prirodni i morfološki uslovi za izgradnju železničke i putne mreže, koja spaja lučke gradove i unutrašnjost kontinenta su otežavajuća okolnost. Nacionalna Nacionalna železnica i putna mreža najgušće su u jugoistočni jugoistočnim m delovima Brazila i oblasti oblasti Pampe u Argentini. Slabije uslove u pogledu transporta imaju gusto naseljeni delovi Urugvaja, Čilea, Kolumbije i Ekvadora. Venecuela i obalni deo Perua imaju razvijeniji vodeni saobraćaj, Paragvaj i Bolivija nemaju dovoljno razvijenu unutrašnju mrežu transporta a planinski delovi Anda su prostori bez dovoljno puteva i transportnih pravaca. Putna mreža kao i vazdušni saobraćaj su važni uslovi za ekonomsku integraciju među zemljama Južne Amerike. Od 1990. godine ovom sektoru se posvećuje posebna pažnja. Jedan vid razvoja se zasniva na privatizaciji nacionalne transportne mreže.
Mineralni resursi
11
Južna Amerika raspolaže raznovrsnim mineralnim resursima od kojih se mnogi koriste ekstenzivno. Nalazišta mineralnih sirovina su široko rasprostranjena, počev od oblasti Anda sa nalazištima zlata koja su eksploatisana u doba pre kolonijalizma. U planinskom području između centralnog Perua i južne Bolivije su mesta proizvodnje srebra i žive iz kolonijalnog doba, kao i industrija minerala kao što su bakar, kalaj, gvožđe i cink. Bakar se proizvodi na velikim rudokopima u severnom i centralnom Čileu i centralnom i južnom Peruu. Visoko mineralizovane oblasti koje sadrže boksit, rudu gvožđa i zlata leže između Siudad Bolivara i severnog Surinama, blizu severnog oboda gvajanskih pobrđa. U istočnom Brazilu su bogatija nalazišta zlata i dijamanata eksploatisanih u kolonijalnoj eri. Neka od njih su aktivna i danas. Mada je Južna Amerika veliki proizvođač retkih metala, velike rezerve kvalitetne rude gvožđa i boksita su osnova za najveće i najvažnije industrijske grane ovog kontinenta. Južna Amerika raspolaže rezervama uglja raspoređenim u Andima i u južnom Brazilu. Ugalj je važan industrijski i transportni energent u Čileu, Kolumbiji i Brazilu. Nalazišta nafte i prirodnog gasa su strukturni baseni položeni u istočnom pojasu Anda, sa reze rezerva rvama ma u Vene Venecue cuelili,, pozna poznatitim m kao kao naft naftna na polj polja a Mara Maraka kaibo ibo,, zati zatim m u Kolu Kolumb mbijiji,i, Ekvadoru, Peruu, Boliviji, Argentini i Čileu.
ARGENTINA
Površina: 2 766 890 km2 Stanovništvo: 40 482 000 Glavni grad: Buenos Aires Državno uređenje: republika Službeni jezik: španski Nezavisnost: 9. jul 1816. Gustina naseljenosti: 14, 3 st/km2 Valuta: argentinski peso
Argentina je druga po veličini država Južne Amerike između Anda i Atlantskog okeana. Graniči se sa Bolivijom i Paragvajem na severu, Brazilom i Urugvajem na severoistoku i Čileom na zapadu. Više od 97% stanovništva čine belci. 12
Područje današnje Argentine bilo je retko naseljeno pre dolaska evropskih kolonista. Indijanski narod Diagita živeo je na prostoru severozapadne Argentine, uz rub carstva Inka, a nešto istočnije narod Guarani. Prvi Evropljani pod vođstvom Ameriga Vespučija dolaze 1502. i uspostavljaju stalnu koloniju na mestu današnje prestonice 1580. godine. Nakon bezuspešnih pokušaja Francuza i Britanaca da osvoje ovo područje, stanovništvo 1810. godine formira vlastitu huntu, a konačno 1816. godine Kongres je proglasio nezavisnost od Španije. U drugoj polovini XIX veka Argentina se razvija zahvaljujući modernijim poljoprivrednim tehnikama i izlasku na svetsko tržište. U to vreme zajedno sa Brazilom i Urugvajem vodi rat protiv Paragvaja (1865 – 1870). Kasnije tokom istorije smenjuju se vlasti i vojne diktature. Socijalne i političke prilike dovode do uspona Huana Perona koji dolazi na vlast 1946. i sprovodi agresivnu politiku osnaživanja države. Njegov drugi mandat prekida vojna grupa predvođena Eduardom Lonardijem 1955. godine, Peron odlazi u progonstvo.
Razlikuju se tri zone: centralna zona pretežno stepska, Patagonija na jugu i Andi na zapadu. Klima je umereno kontinentalna, suptropska na severu, severu , planinska i alpska na Andima sa najvišim vrhom Akonkagvom u pokrajni Mendoza i antarktička na krajnjem jugu. Privreda Argentine oslanja se na bogate prirodne resurse, izvozno orjentiranu poljoprivredu i raznoliku industriju. Zbog političkih previranja u prošlosti beležila je velike uspone i padove. Zbog ekonomske krize osamdesetih godina prošlog veka, vlada je pokrenula procese liberalizacije, deregulacije i privatizacije. Ekonomija se počela oporavljati 2002. bolje nego što su predviđali strani i domaći analitičari. Argentinci su mešavina različitih nacionalnih i etničkih grupa, dominantno potomaka italijanskih i španskih doseljenika koji zajedno čine 88% populacije. Valovi doseljavanja iz Evrope stigli su u Argentinu krajem XIX veka i početkom XX. Izvorno indijansko stanovništvo broji oko 700 000 pripadnika koncentrisanih uglavnom na severoistoku, severozapadu i jugu zemlje. U ovim krajevima veći uticaj uticaj imaju mestici iako čine 40% stanovništva u domorodačkim područjima. Stanovništvo je pretežno katoličke veroispovesti.
BOLIVIJA 13
Površina: 1 098 580 km2 Stanovništvo: 9 863 000 Glavni grad: Sukre (po Ustavu), La Paz (sedište Vlade) Državno uređenje; republika Nezavisnost: 6. avgust 1825. Službeni jezik: španski, Kečua, Ajmara Gustina naseljenosti: 8, 4 st/km2 Valuta: bolivijski boliviano Republika Bolivija je država u Južnoj Americi. Graniči se sa Brazilom na severu i istoku, Paragvajem i Argentinom na jugu i Peruom i Čileom na zapadu. Zapadni deo zemlje je planinsko područje Anda, a istočni nizinski deo pripada amazonskom slivu pokrivenim prašumama. Najviši vrh Anda je Iljamani (6 885m), dok je drugi najviši vrh Iljampu (6 555m). U Boliviji se nalazi jezero na najvećoj nadmorskoj visini. To je jezero Titikaka na 3 810 m. Klima se razlikuje u zavisnosti od nadmorske visine, u nizijama je tropska i suptropska dok je na planinama umerena i hladna. Bolivija je u VII veku bila središte indijanske civilizacije Ajmara, pa potom Inka. U XVI veku dolaze Španci, dok su XIX vek obeležile borbe za nezavisnost i ratovi sa Čileom, a zatim i Paragvajem. Nakon niza vojnih režima građanska vlast je uspostavljena 1982. Republika Bolivija ubraja se u red slabo razvijenih zemalja, a najznačajnije grane su poljoprivreda i rudarstvo. Najviše poljoprivrednih proizvoda uzgaja se na planinama gde vlada umerena klima. Što se rudnog bogatstva tiče, Bolivija raspolaže zalihama prirodnog gasa, nafte, kalaja, cinka, olova, zlata, volframa, volframa, srebra, sumpora, antimona i azbesta. Razvijena je i proizvodnja obojenih metala, kože i tekstila. Glavni poljoprivredni proizvodi su: kakao, kafa, agrumi, banane, voće, pamuk, kaučuk, pšenica, krompir i riža.
BRAZIL
Površina: 8 511 965 km2 14
Stanovništvo: 191 241 714 Glavni grad: Brazilija Državno uređenje: federalna republika Nezavisnost: 7. septembar 1822. Službeni jezik: portugalski Gustina naseljenosti: 22 st/km2 Valuta: brazilski real Brazil je najveća i najmnogoljudnija država Južne Amerike. Po površini je peta u svetu, iza Rusije, Kanade, Kine i SAD-a. Proteže se na velikom području, obuhvatajući središte kontinenta i istočnu obalu Atlantskog okeana. Graniči se sa Urugvajem, Argentinom i Paragvajem na jugu, Bolivijom i Peruom na zapadu, te Kolumbijom, Venecuelom, Gvajanom, Surinamom i Francuskom Gvajanom. Veliki deo Brazila pripada slivu reke Amazon i prekriven je kišnim šumama. Najveće reke koje protiču kroz Brazil su: Amazon, San Francisko, Tokantins i dr. Brazil je federacija koja se sastoji od 26 država i Saveznog okruga glavnog grada Brazilije. Prvi glavni grad Portugalske kolonije Brazil bio je grad Salvador u današnjoj saveznoj državi Bahija osnovan 1549. godine. Salvador je ostao glavni grad do 1763. kada je Rio de Žaneiro postao novi glavni grad. Rio je predao titulu glavnog grada Braziliji 1960. godine. Brazil poseduje velika prirodna bogatstva. Razvijene su posebno industrija i privreda uopšte. Na privredu veliki uticaj imaju i firme iz SAD-a, Švajcarske, Japana i Francuske. Poslednjih godina zabeležen je veliki industrijski napredak. Svake godine se poseku velike površine pod šumom koje se upotrebljavaju u poljoprivredi. Najveći deo plantaža je u vlasništvu velikih feudalaca. Strukturu stanovništva u Brazilu čini mešavina belih doseljenika (uglavnom Portugalaca i Španaca koji su kolonizovali “novu zemlju”), crnih potomaka bivših robova i indijanskih plemena koja su nastanjivala Brazil pre dolaska belih doseljenika.
VENECUELA
Površina: 912 050 km2 Stanovništvo: 26 814 843 Glavni grad: Karakas Državno uređenje: republika 15
Nezavisnost: 30. mart 1845. Službeni jezik: španski Gustina naseljenosti: 30, 2 st/km2 Valuta: venecuelanski bolivar Venecuela je država u Južnoj Americi, smeštena je na obali Karipskog mora. Na zapadu se graniči sa Kolumbijom, na jugu sa Brazilom i na istoku sa Gvajanom. Venecuela je proglasila nezavisnost od Španije nakon nekoliko neuspešnih ustanaka i to pod vođstvom Simona Bolivara. Borba za samostalnost trajala je deset godina a uz Bolivara posebno su se istakli i generali Antonio Hose de Sukre i Hose Antonio Paes koji je i postao prvi predsednik Venecuele 1830. Politički život Venecuele u XIX i XX veku obeležili su nestabilnost, žestoka borba za vlast i diktature. Nakon smrti autokrate autokrate Huana Visentea Gomeza Gomeza počeo je demokratski preobražaj zemlje. Marakaibo, najveće jezero u Venecueli, delimično je spojeno sa okeanom. Istočno od ovog jezera i zapadno od reke Orinoko reljef je nizinski. Na krajnjem zapadu, uz kolumbijsku granicu pružaju se ogranci Anda na kojima nadmorska visina doseže 5007m (Bolivarov vrh). Istočno od reke Orinoko reljef se uzdiže prema jugu i istoku i obrazuje zapadni deo Gvajanskog gorja u kome se nalazi Anđeoski vodopad, najviši na svetu. Klima Venecuele je tropska, uglavnom vlažna i vruća, nešto blaža u planinskim predelima. Najveća reka je Orinoko koja se uliva u more obrazujući veliku deltu. Privredom dominira naftna industrija koja učestvuje jednom trećinom u bruto društvenom proizvodu. Najveći problemi venecuelanske privrede su zavisnost od cena nafte na svetskom tržištu, visoka nezaposlenost i inflacija. Bruto društveni proizvod u 2004. godini procenjen je na 5 800 američkih dolara po glavi stanovnika. Stanovništo Venecuele čine Španci, Američki Indijanci, crni Afrikanci, i doseljenici (Italijani, Portugalci, Arapi, Nemci i dr.). Dve trećine stanovnika su mestici i mulati, a oko 20% belci. Većina stanovništva živi u gradovima na severu zemlje. Pored španskog govore se i mnogi indijanski jezici. Oko 96% stanovnika pripada rimokatoličkoj veri.
GVAJANA
Površina: 214 970 km2 16
Stanovništvo: 772 298 Glavni grad: Džordžtaun Državno uređenje: republika Nezavisnost: 26. maj 1966. (od Velike Britanije) Službeni jezik: engleski Gustina naseljenosti: 3, 5 st/km2 Valuta: gvajanski dolar Gvajana je država u Južnoj Americ smeštena na severu kontinenta na obali Atlantskog okeana. Na zapadu se graniči sa Venecuelom, na jugu sa Brazilom i na istoku sa Surinamom. Gvajana se sastoji od tri regije: uske i plodne nizije u kojoj živi većina stanovništva, pojasa belog peščanog tla koji je u unutrašnjosti pokriven džunglom i bogat rudama i brdovite unutrašnjosti u kojoj se nalazi najviši vrh zemlje Roraima. Klima je tropska, vruća i vlažna a uz u z obalu je ublažavaju severoistočni pasati. Kišni periodi su od maja do sredine avgusta i od sredine novembra do sredine januara. Za privredu je posebno značajno dobijanje šećera iz šećerne trske, rudarstvo (boksit i zlato) i šumarstvo. Mnoge kompanije su u inostranom vlasništvu. Privredni rast zavisi od cena nekoliko ključnih izvoznih proizvoda na svetskom tržištu. Bruto društveni proizvod procenjen je na 3 800 dolara po stanovniku. Što se strukture stanovništva tiče u Gvajani žive Indijci (50% stanovništva) koji uglavnom žive na selu, Afrikanci (oko 40%) koji žive u gradovima i Američki Indijanci (4-7%). Veroispovest se poklapa sa etničkom strukturom tako da postoje hinduisti, muslimani dok su Afrikanci hrišćani (anglikanstvo).
EKVADOR
Površina: 283 560 km2 Stanovništvo: 14 573 101 Glavni grad: Kito Državno uređenje: republika Nezavisnost: 24. maj 1822. (od Španije) Službeni jezik: španski Gustina naseljenosti: 53, 8 st/km2 Valuta: američki dolar Ekvador se nalazi na zapadu južnoameričkog kontinenta, između Kolumbije i Perua. Ima obalu dugu 2237km. Najviša planina u Ekvadoru je Čimborazo sa visinom od 6267m i deo je planinskog venca Anda. Ekvador ima i jedan od najviših aktivnih vulkana na svetu – Kotopaksi. 17
Ekvador se deli na četiri različita područja: ostrva Galapagos, obalski deo (la costa), centralni deo koji je poznat po planinala i istočni deo zemlje u kome se nalazi šuma Amazon. Najznačajniji proizvod u Ekvadoru je ulje koje je činilo srž ekvadorske ekonomije u XX veku. Proizvodi poput banana i šećera takođe su važni. 2000. valuta Ekvadora postaje američki dolar koji je imao za cilj da stabiliše ekonomsku krizu. Od tada ekonomija beleži spor rast.
KOLUMBIJA
Površina: 1 138 910 km2 Stanovništvo: 45 928 970 Glavni grad: Bogota Državno uređenje: republika Nezavisnost: 20. jul 1810. Službeni jezik: španski Gustina naseljenosti: 40 st/km2 Valuta: kolumbijski peso Kolumbija je zemlja smeštena između Karipskog mora i Tihog okeana sa velikim brojem različitih biljnih i životinjskih vrsta i brojnim prirodnim lepotama. Uprkos lošoj medijskoj slici Kolumbija je zemlja koja uz Brazi i Argentinu ima vodeću ulogu u privrednom razvoju regiona. Zemlja se sastoji od 22 departmana, 4 interdencije, 4 komesarijata i glavnog grada – Bogote. Kolumbija je planinska zemlja, u primorju nizijska. Klima je tropska ali pod uticajem nadmorske visine prelazi p relazi u kontinentalnu. Snežna granica je oko 4500 m. Količina padavina je neravnomerno raspoređena. Kolumbija je zemlja sa visokom stopom kriminala (droga), ali i drugim oblicima kriminala i velikim klasnim razlikama. Dominira kapital Sjedinjenih američkih država. Najrazvijenija privredna grana je rudarstvo i ono ima najveći uticaj na društveni dohodak. Poljoprivreda je relativno razvijena, uzgajaju se: kafa, šećerna trska, kukuruz, riža, banane, krompir, soja. Država radi na pisanju zakona koji bi zaštitili poljoprivredu od stranog ali i domaćeg kapitala (feudalaca). Eksploatišu se i rudna bogatstva kao što su: nafta, kameni ugalj, zlato, srebro, nikl, mangan, bakar, so, fosfati. Najvažnije grane industrije su: crna metalurgija, mašinska industrija, elektrotehnika, kožna industrija i dr. 18
PARAGVAJ
Površina: 406 750 km2 Stanovništvo: 6 831 306 Glavni grad: Asunsion Državno uređenje: republika Nezavisnost: 14. maj 1811. Službeni jezik: španski, guarani Gustina naseljenosti: 15, 6 st/km2 Valuta: paragvajski guarani Paragvaj je država na prelazu južnog i središnjeg dela Južne Amerike, bez izlaza na more. Na severozapadu se graniči sa Bolivijom, na severoistoku sa Brazilom i na jugozapadu sa Argentinom. Reka Paragvaj deli zemlju na dva dela: na severozapadu je ravan i retko naseljen Gran Ceko, dok je jugoistočni deo sa najvišim vrhom Cero Perom (842m) najnaseljeniji (u njemu živi 95% paragvajskog stanovništva). Paragvaj ima tržišnu privredu u kojoj vlada siva ekonomija zbog nižih cena u odnosu na Brazil i Argentinu. Veoma je značajan izvoz poljoprivrednih dobara i električne energije koja se proizvodi u velikoj elektrani na reci Parani i elektrani Jacireta na granici sa Argentinom.
PERU Površina: 1 285 220 km2 Stanovništvo: 29 132 013 Glavni grad: Lima Državno uređenje: republika Nezavisnost: 28. jul 1821. Službeni jezik: španski Gustina naseljenosti: 22, 7 st/km2 Valuta: peruanski nuevo sol Peru je država južnoameričkog kontinenta koja se graniči sa Ekvadorom i Kolumbijom na severu, Brazilom na istoku, Bolivijom i Čileom na jugu i sa izlazom na Tihi okean na zapadu. U srednjem veku Peru je bio centar čuvenog Inka carstva.
19
Peru je podeljen na 24 područja (departmana) i jedno specijalno područje Kalao, glavnu luku Perua, blizu Lime. Područja su podeljena na 195 provincija, a one su podeljene na 1828 distrikta. Važne industrije u Peruu su ribarstvo i proizvodnja automobila, gvožđa i brodova.
SURINAM Površina: 163 270 km2 Stanovništvo: 472 000 Glavni grad: Paramaribo Državno uređenje: republika Nezavisnost: 25. novembar 1975. Službeni jezik: holandski Gustina naseljenosti: 3 st/km2 Valuta: surinamski dolar Surinam (bivša Holandska Gvajana) je zemlja na severu Južne Amerike. Nalazi se između Republike Gvajane i Francuske Gvajane. Na jugu ima granicu sa Brazilom a na severu izlaz na Atlantski okean. Država je podeljena na dva glavna geografska regiona. Severni, nizijski deo je kultivisan i naseljava ga veći deo populacije. Južni deo je pokriven tropskim kišnim šumama i savanama i slabo je naseljen. Najviše planine su Kasikasima planine, Golijantberg, Volcberg, Tafelberg i druge. Klima je veoma topla i tropska a temperature su iste skoro tokom cele godine. Postoje dva kišna perioda, od aprila do avgusta i od novembra do februara i dva sušna perioda, od avgusta do novembra i od februara do aprila.
URUGVAJ
Površina: 176 220 km2 Stanovništvo: 3 477 780 Glavni grad: Montevideo Državno uređenje: republika Nezavisnost: 28. avgust 1828 Službeni jezik: španski Gustina naseljenosti: 19, 4 st/km2 Valuta: urugvajski peso
20
Urugvaj je država koja se nalazi na istoku južnoameričkog kontinenta. Na severu se graniči sa Brazilom, na zapadu sa rekom Urugvaj, morskim rukavcem Rio de la Plata i Argentinom na jugozapadu i Atlantskim okeanom na istoku. Više od polovine stanovništva živi u najvećem gradu Montevideu. Podeljen je na 19 administrativnih delova. Urugvaj ima četiri rečka basena ili delte, reke Urugvaj, Negro, Plate i jezero Merin a najveća reka je Rio Negro. Najviši vrh Urugvaja je Cero visine 514 m. Klima je umerena, ali i prilično topla, temperature ispod nule s u nepoznate stanovnicima Urugvaja. Zbog ravnog reljefa zemlja zemlja je izložena izložena brzim promenama vremenskih prilika, prilika, hladnom i povremen vrlo jakom vetru koji duva sa argentinskih pampa – pamperu. Privreda Urugvaja se oslanja na izvozno orjentisan poljoprivredni sektor, dobro obrazovanu radnu snagu, visok nivo državne potrošnje i razvijeni sektor usluga. Urugvaj je usmerio svoje napore na razvoj informatičke industrije i postao je najveći latinoamerički izvoznik softvera. Urugvajci su deo španske kulturne i jezičke sfere, iako četvrtina stanovništva potiče iz Italije. Oko 88% stanovnika je poreklom iz Evrope, 8% su mestici i 4% crnci. Religija je službeno odvojena od države, a najveća verska zajednica je katolička crkva kojoj pripada 66% stanovništva. ČILE Površina: 756 950 km2 Stanovništvo: 16 928 873 Glavni grad: Santjago de Čile Državno uređenje: republika Nezavisnost: 12. februar 1818. Službeni jezik: španski Gustina naseljenosti: 22 st/km2 Valuta: čileanski peso Čile je država u Južnoj Americi smeštena na jugu kontinenta uzduž pacifičke obale. Na severu se graniči sa Peruom, na severoistoku sa Bolivijom i na istoku sa Argentinom. Pustinja Atakama na severu zemlje sadrži velika mineralna bogatstva, prvenstveno bakar i nitrate. Najveći deo stanovništva i poljoprivrednog zemljišta koncentrisani su u relativno maloj središnjoj dolini u kojoj se nalazi i glavni grad Santiago. Južni Čile bogat je šumama i pašnjacima, a reljefom dominira niz vulkana i jezera. Južna obala je lavirint fjordova, zaliva, prolaza i zavojitih poluostrva i ostrva. Istočnu granicu zemlje čine Andi u kojima se nalazi najviši vrh Nevado Ojos del Salado (6880 m). 21
Čileu pripadaju i Uskršnja ostrva, najistočnije ostrvo Polinezije, i Ostrvo Robinsona Krusoa u arhipelagu Huan Fernandes. Polaže pravo i na veliki deo Antarktike. Čile spada u srednje razvijene zemlje. Nakon kratke ekonomske krize krajem devedesetih ekonomija ponovo beleži visoke stope rasta. Najvažniji izvozni proizvodi su bakar, voće, riba, vino, papir i dr. Bruto društveni proizvod za 2004. godinu procenjen je na 10 400 američkih dolara po glavi stanovnika.
22
