KEBIJAKAN PELAYANAN KESEHATAN TRADISIONAL Oleh : KASUBDIT BINA YANKESTRAD KETERAMPILAN DIREKTORAT BINA PELAYANAN KESEHATAN TRADISIONAL, ALTERNATIF DAN KOMPLEMENTER Hotel Borneo
MATERI PAPARAN ). ARAH ARAH PEMBAN+UNA PEMBAN+UNAN N KESEHA KESEHATAN TAHUN #''*%#'# #. ARAH ARAH KEBIJAK KEBIJAKAN AN KEME KEMENKES NKES TAHUN #')*%#')$ &. DASAR DASAR PENY PENYUS USUNA UNAN N KEBIJA KEBIJAKA KAN N TRADKOM TAHUN #')*%#')$ . ARAH ARAH KEBIJAKA KEBIJAKAN N TRADK TRADKOM TAHUN TAHUN #')*%#')$ *. TUJUAN TUJUAN KEBIJAK KEBIJAKAN AN TRADK TRADKOM OM -. INDIKA INDIKATOR TOR RENSTR RENSTRA A TRADK TRADKOM TAHUN #')*%#')$ . POSISI POSISI TRADK TRADKOM OM PADA
). ARAH PEMBAN+UNAN KESEHA KESEH ATAN TAHU AHUN N #''* #''*%#'# %#'#
Ar!h 0en1e2(!n1!n 30!4! e5eh!t!n 4
#. ARAH KEBIJAKAN KEMENTERIAN KESEHATAN TAHUN #')*%#')$
ARAH KEBIJAKAN KEMENTERIAN KESEHATAN #')*% #')$
).Pen13!t!n 0el!4!n!n e5eh!t!n 0r"2er 8 primary health care) di Puskesmas #.Pener!0!n 0ende!t!n e(erel!n3t!n 0el!4!n!n 2en1"3t" 5"l35 h"d30 2!n35"! 8continuum of care)
&. DASAR PENYUSUNAN ARAH KEBIJAKAN TRADKOM TAHUN #')*%#')$
DASAR PENYUSUNAN KEBIJAKAN TRADKOM #')* % #')$ K o 2 " t2 e n I n t er n ! t "o n ! l
•
•
S t ra t e g i W H O
SKN 8PERPRES #;#')#)
PP )'& ; #') YANKESTRA D RPJMN RENSTRA #')*%#')$
KEBIJAK AN TRADKO M
REOR+ANIS ASI KEMKES
•
TARGET RENSTRA • PENGATU RAN YANKESTR AD
UNDANG-UNDANG DASAR RI 1945 Pasal 28 huruf H :
Setiap Warga Negara mempunyai Hak yang sama untuk mendapat Pelayanan Kesehatan untuk mencapai Derajat kesehatan yang setinggitingginya
UU NO.17 TAHUN 2007 TENTANG RENCANA PEMBANGUNAN JANGKA PANJANG NASIONAL TAHUN 2005-2024
DITUAN+KAN KEDALAM RPJMN 8LIMA TAHUNAN9 UNTUK MENIN+KATKAN SDM YAN+ BERKUALITAS DAN BERDAYA SAIN+, MAKA PEMERINTAH MENYELEN++ARAKAN PEMBAN+UNAN KESEHATAN Y+ DIARAHKAN PADA PENIN+KATAN KESADARAN, KEMAUAN DAN KEMAMPUAN HIDUP SEHAT BA+I SETIAP ORAN+ A+AR DERAJAT KESEHATAN MASYARAKAT YAN+ SETIN++I TIN++INYA DAPAT TER
9
=ISI d!n MISI Ke2e5 RI !"S"
#$asyarakat Sehat yang mandiri dan %erkeadilan& $"S" '( $eningkatkan derajat kesehatan masyarakat) melalui pem*erdayaan masyarakat) termasuk s+asta dan masyarakat madani( 2( $elindungi kesehatan masyarakat dengan menjamin tersedianya upaya kesehatan yang paripurna) merata) *ermutu) dan *erkeadilan( ,( $enjamin ketersediaan dan pemerataan sum*erdaya kesehatan( -( $enciptakan tata kel.la kepemerintahan yang *aik(
KOMITMEN NASIONAL ).AMANAT PRESIDEN PADA +ELAR KEBAN+KITAN JAMU #''/ : !l. Me2(!n13n Pen1"nte1r!5"!n J!23 Ked!l!2 S"5te2 Pel!4!n!n Ke5eh!t!n 4!n1 Berl!3. #.A2!n!t UURI No. &T!h3n #''$ tent!n1 Ke5eh!t!n, Y!ne5tr!d (!1"!n d!r" ) Jen"5 Pel!4!n!n Ke5eh!t!n. &.Ke("!!n O(!t Tr!d"5"on!l N!5"on!l;Kotr!n!5 8Ke02ene5 No.&/) t!h3n #''9 .Ter(ent3n4! D"retor!t B"n! Pel!4!n!n Ke5eh!t!n Tr!d"5"on!l, Altern!t"6 d!n Ko20le2enter, Per2ene5 )) T!h3n #')' tent!n1 Str3t3r Or1!n"5!5" d!n T!t!er! Ke2e5 RI. *.S!"nt">!5" J!23 8Per2ene5 No.''& t!h3n #')'9 -.D33n1 B!? to N!t3re d!n Pert32(3h!n Eono2" .Und!n1%Und!n1 No.#$ T!h3n #'' tt1 Pr!t" Kedoter!n 10051!
11
KOMITMEN INTERNASIONAL • WHO Regional Meeting on the Use of Herbal Medicine in PHC, di Rangoon, M"#$% 2009 &$'("*+,"' $*$/""%"' /$'(('""' Her(!l Med"?"ne d" Y!ne5d!5 • nd Conference on !raditional Medicine in "#$"% Countries + H"'+ 3+$%'"& 2010 &$'("*+,"' $*"&""' /"'"'("' '$("#" ASEAN /$#,'" &'ntegration of !raditional Medicine into the %ational Health Care #ystems ( • *rd Confon !raditional Medicine in "#$"% Countries di #olo *+ Okt %o- .++, 2en1h!5"l!n &!a/angmangu 0eclaration(, 5e0!!t Pen113n!!n O(!t Tr!d"5"on!l 4!n1 (erd!5!r!n $-idence 1ase d" F!54!ne5. • 2th Confon !raditional Medicine in "#$"% Countries di K3!l! L3203r #%&' No7 #')# 2en1h!5"l!n e5e0!!t!n 2en1e2(!n1!n (er(!1!" tr!"n"n1 d!n @or5ho0 5ert! er!5!n! d1 0er13r3!n t"n11" dl2 5"5te2 0end"d"!n TM
KOMITMEN INTERNASIONAL • !he 3th "#$"% Conference on !raditional Medicine in "#$"% Countries, /%)) A135t35 #') 2en1h!5"l!n e5e0!!t!n:
). 2en"n1!t!n !0!5"t!5 n!e5 d!n n!e5tr!d 2el!l3" d"l!t #. 2e20ro2o5"!n d!n 2en1"nte1r!5"!n o(!t tr!d"5"on!l e d!l!2 5"5te2 e5eh!t!n n!5"on!l &. 2en13!t!n !0!5"t!5 3nt3 0enel"t"!n o(!t 4!n1 !2!n, (er2!n6!!t, (er23t3 d!n (er3!l"t!5
UU NO.&- TH #''$ TENTAN+ KESEHATAN
) UPAYA KESEHATAN 8P5 / !4!t ) UU &-;#''$ tt1 Ke5eh!t!n9 1.
PELAYANAN KESEHATAN
#. PELAYANAN KESEHATAN TRADISIONAL &. 4. *. -. . /. 9. 10. )). )#. 16. 14. )*. )-. 17.
PENIN+KATAN KESEHATAN DAN PENE+AHAN PENYAKIT PENYEMBUHAN PENYAKIT DAN PEMULIHAN KESEHATAN KESEHATAN REPRODUKSI Pasal 47 : /p(Kes diselengg dalam KELUAR+A BERENANA %entuk keg dg pendekatan Pr.m.tif) KESEHATAN SEKOLAH Pre0entif) Kuratif dan 1eha* yang KESEHATAN OLAHRA+A dilaks sec 31P4D/) $3N536/1/H PELAYANAN KESEHATAN PADA BENCANA dan %31K3S"N4$%/N74N PELAYANAN DARAH KESEHATAN +I+I DAN MULUT PENAN++ULAN+AN +AN++UAN PEN+LIHATAN DAN +AN++UAN PENDEN+ARAN KESEHATAN MATRA PENGAMANAN DAN PENGGUNAAN SEDIAAN ARMASI DAN ALAT KESEHATAN PEN+AMATAN MAKANAN DAN MINUMAN PEN+AMANAN AT ADIKTIF, DAN;ATAU BEDAH MAYAT 15
UU NO &-;#''$ TENTAN+ KESEHATAN • Ps 59 Ayat (1) : Yankestrad tera!" #en$ad" yankestrad %etra#&"lan dan ra#'an • Ps 59 Ayat (): Yankestrad d""na d"a*as" +, Pe#er"nta A!ar da&at d"&ertan!!'n! $a*akan kea#anan #an.aatnya serta tdk ertentan!an den!an n+r#a a!a#a 1!
UU NO &-;#''$ TENTAN+ KESEHATAN •
Ps/ 0 Ayat 1 : Set"a& +ran! yan! #elak'kan yankestrad yan! #en!!'nakan alat tekn+l+!" ar's #enda&at "2"n dar" le#a!a keseatan yan! er*enan!
• Ps 0 Ayat : Pen!!'naan alat dan tekn+l+!" sea!a"#ana d"#aks'd &ada ayat (1) ar's da&at d"&ertan!!'n! $a*akan #an.aat dan kea#anannya serta t"dak ertentan!an den!an n+r#a a!a#a dan ke'dayaan #asyarakat
UU NO &-;#''$ TENTAN+ KESEHATAN
• Ps 01:1 3asyarakat d"er" kese#&atan yan! se-l'asnya 'nt'k mengem*angkan) meningkatkan dan menggunakan yankestrad yan! da&at d"&ertan!!'n!$a*akan #an.aat kea#anannya • Ps 01: Pe#er"nta #en!at'r dan #en!a*as" yankestrad den!an d"dasarkan &ada kea#anan ke&ent"n!an dan &erl"nd'n!an #asyarakat
UU NO &-;#''$ TT+ KESEHATAN 8#9 Ps 1 Ayat 1 : S'#er +at trad"s"+nal y! sd ter'kt" erkas"at dan a#an d"!'nakan dl# &ene!aan &en!+atan &era*atan dan,ata' &e#el"araan keseatan teta& d"$a!a kelestar"annya Ps 1 Ayat : Pe#er"nta #en$a#"n &en!e#an!an dan &e#el"araan aan ak' +at trad"s"+nal
19
UU NO &-;#''$ TT+ KESEHATAN 8#9 Ps 11 Ayat 1 : 3asyarakat d"er" kese#&atan y! sel'as-l'asnya 'nt'k #en!+la #e#&r+d'ks" #en!edarkan #en!e#an!kan #en"n!katkan dan #en!!'nakan +at trad"s"+nal y! d&t d"&ertan!!'n!$a*akan #an.aat dan kea#anannya Ps 11 Ayat : %etent'an #en!ena" #en!+la #e#&r+d'ks" #en!edarkan #en!e#an!kan #en"n!katkan dan #en!!'nakan +at trad"s"+nal d"at'r den!an Perat'ran Pe#er"nta
UU NO &-;#''$ TT+ KESEHATAN 8#9 Ps 176 : Pe#er"nta dan Pe#er"nta Daera #elak'kan &e#"naan terada& #asyarakat dan terada& set"a& &enyelen!!ara ke!"atan yan! er''n!an den!an s'#er daya keseatan d" "dan! keseatan dan '&aya keseatan Ps 191 : Set"a& +ran! yan! tan&a "2"n #elak'kan &rakt"k yankestrad yan! #en!!'nakan alat tekn+l+!" se"n!!a #en!ak"atkan ker'!"an arta enda l'ka erat ata' ke#at"an d"&"dana den!an &"dana &en$ara &al"n! la#a 1 ta'n ata' denda &al"n! anyak 1 $'ta r'&"a 1
PP NO.)'& TH #') TT+ PELAYANAN KESEHATANTRADISIONAL
SISTEM PELAYANAN KESEHATAN TRADISIONAL NO
3N"S 54NK3S14D
SD$
K3"6$/4N
P3ND"D"K4N
4134 /P454 K3S3H44N
P3ND49414N P31";"N4N
1
Yankestrad 3mpiris
Penyeat rad"s"+nal (8ARA)
#&"r"k ar's ses'a" den!an &endekatan "+k'lt'ral
In.+r#al N+n .+r#al
PR3I; PR<NI;
Yankestrad
ena!a %eseatan rad"s"+nal (NA%SRAD)
="+k'lt'ral "+#ed"s ter'kt" seara "l#"a
;+r#al (#"n"#al D>)
PR3I;/ PR<NI; %URAI; R8A=I?IAI;
SR% SIP% (ses'a" &er"2"nan nakes)
;as"l"tas Pelayanan %eseatan radisi.nal
NA%SRAD @ NA%S ?AIN
%+#"nas" yankes dan yankestrad
ID3
ID3
SR SIP
;as"l"tas &elayanan keseatan
K.mplementer
>
Yankestrad "ntegrasi
SP (terda.tar)
3$P4 P36454N4N
Panti Sehat ('tk &rakt"k erkel+#&+k)
>
UU NO. &- TAHUN #') TENTAN+ TENA+A KESEHATAN
Pasal '' NAGA %S8AAN DI%?3P%%AN % DA?A3 : a/ tena!a #ed"s / tena!a &s"k+l+!" kl"n"s / tena!a ke&era*atan d/ tena!a ke"danan e/ tena!a ke.ar#as"an ./ tena!a keseatan #asyarakat !/ tena!a keseatan l"n!k'n!an / tena!a !"2" "/ tena!a ketera&"an ."s"k $/ tena!a ketekn"s"an #ed"s k/ tena!a tekn"k "+#ed"ka l/ tena!a keseatan trad"s"+nal dan #/ tena!a keseatan la"n/
3N"S N4K3S14D : Ben"s ena!a %eseatan yan! ter#as'k dala# kel+#&+k ena!a %eseatan trad"s"+nal sea!a"#ana d"#aks'd &ada ayat (1) 'r'. l terd"r" atas tena!a keseatan trad"s"+nal ra#'an dan tena!a keseatan trad"s"+nal ketera#&"lan/
. ARAH KEBIJAKAN TRADKOM TAHUN #')*%#')$
ARAH KEBIJAKAN TRADKOM #')*%#')$ 1/ Pen"n!katan Inte!ras" Pelayanan %eseatan %+#&le#enter d" ;as"l"tas Pelayanan %eseatan / Pen!e#an!an Pelayanan %eseatan rad"s"+nal %+#&le#enter >/ Pen!'atan Pen!el+laan Pelayanan %eseatan rad"s"+nal #&"r"s d"!a'n! den!an ke!"atan Sentra P> 4/ Pen"n!katan %e#and"r"an 3asyarakat d" "dan! %eseatan rad"s"+nal
*. TUJUAN KEBIJAKAN TRADKOM
TUJUAN PEN+EMBAN+AN PRO+RAM YANKES TRADKOM PP 1062014 P"*", 2)
!. Me2(!n13n 5"5te2 0el!4!n!n e5eh!t!n tr!d"5"on!l 4!n1 (er5"ner1" den1!n 0el!4!n!n e5eh!t!n on7en5"on!l (. Me2(!n13n 5"5te2 Pel!4!n!n Ke5eh!t!n Tr!d"5"on!l Ko20le2enter 4!n1 (er5"ner1" d!n d!0!t (er"nte1r!5" den1!n 0el!4!n!n e5eh!t!n on7en5"on!l d" F!5"l"t!5 Pel!4!n!n Ke5eh!t!n ?. Pen1e2(!n1!n e"l23!n ("d!n1 e5eh!t!n tr!d"5"on!l d. Me2(er"!n 0erl"nd3n1!n e0!d! 2!54!r!!t
-. INDIKATOR RENSTRA TRADKOM TAHUN #')*%#')$
INDIKATOR RENSTRA TRADKOM TAHUN TAHUN #')*%#')$ < Puskesmas yang menyelenggarakan kesehatan tradisi.nal #')* #')#') #')/ #')$ 8)*C 8#*C 8*C 8-'C 8*C 9 9 9 9 9 Definisi Operasi.nal : Puskesmas yang menyelenggarakan kesehatan tradisi.nal terhadap masyarakat di +ilayah kerjanya yang memenuhi salah satu kriteria di *a+ah ini: '(Puskesmas yang memiliki tenaga kesehatan sudah dilatih yankes tradisi.nal 2(Puskesmas yang melaksanakan asuhan mandiri kestrad ramuan dan keterampilan ,(Puskesmas yang melaksanakan kegiatan pem*inaan meliputi pengumpulan data Kestrad) fasilitasi registrasi=peri>inan dan *im*ingan teknis serta pemantauan yankestradk.m 62
. P'SISI TRADKOM PADA REOR+ANISASI KEMKES
STRUKTUR ORGANISASI DIREKTORAT BINA YANKES TRADISIONAL, ALTERNATIF DAN KOMPLEMENTER DIREKTORAT JENDERAL BINA GIZI DAN KIA PERMENKES NOMOR : 1144/MENKES/PER/VIII/2010 TENTANG SOTK KEMKES
D"13K/1 dr(H1( Dedi Kus+enda) $(Kes KASUBAG TATA USAHA BOWO, SKM
K4S/%D" %"N4 P36454N4N K3S3H44N 14D"S"ON46 K3314$P"64N D1S( "(7( %agus Sarjana) $(Kes
SEKSI STANDARISASI Dr# Gta S'(ar! MKM
SEKSI BIMBINGAN DAN EVALUASI MAT&ILDA MARPAUNG! SKM! MKM
K4S/%D" %"N4 P36454N4N K3S3H44N 14D"S"ON46 14$/4N
dr( 1inni 5udhi P) $(P3
K4S/%D" %"N4 P36454N4N K3S3H44N 4631N4"9 D4N KO$P63$3N31 dr(5uniati Situm.rang) $(Kes
SEKSI STANDARDISASI St M)na'ar)%! SKM! MSI
SEKSI STANDARDISASI Dr# A*+rn! S,#A-! M#K.(
SEKSI BIMBINGAN DAN EVALUASI ANANG SUBUR! SKM! MP&
SEKSI BIMBINGAN DAN EVALUASI Dr"#P$t%$t Tr PS#MKKK
KF
K4S/%D" %"N4 P3N4P"S4N D4N K3$"144N
Sumant.) SK$) $PH6
SEKSI STANDARDISASI &aryan#SKM#M&SM
SEKSI BIMBINGAN DAN EVALUASI Darmayant! SKM! MKM
TRADKOM DALAM REOR+ANISASI KEMKES MENDATAN+
DIT TRADKO M
DITJEN BINA +II DAN KIA
DITJEN BINA UPAYA KESEHATA N
DITJEN KESEHATA N MASYARAK AT
DITJEN PELAYANA N KESEHATA N
/K$
/KP
DIT TRADKO M
/. YANKESTRAD AKUPRESUR
APA ITU APUPRESUR ::: AKUPRESUR ADALAH SALAH SATU BENTUK PENGOBATAN TRADISIONAL KETERAMPILAN DENGAN CARA MENEKAN TITIK-TITIK AKUPUNKTUR DENGAN PENEKANAN MENGGUNAKAN JARI ATAU BENDA TUMPUL DI PERMUKAAN TUBUH DALAM RANGKA MENDUKUNG UPAYA PROMOTI PRE3ENTI DAN REHABILITATI 68
SASARAN PENGOBATAN AKUPRESUR PASIEN ANAK 1.G"'(("' *$*" '";"* "*&") 2.B"% /+,$ <"&&' <,) 6.P$#% $&='( +*/$/*+") 4.G"'(("' '";* &""' "'#$*+") 5.M$'(&/, $'#$*+*)
69
SASARAN PENGOBATAN AKUPRESUR PASIEN >ANITA 1.G"'(("' '$#+ "+ +*&$'#$") 2.M", /"" += "&+, $&$*+* (#"?+"#&) 6.P$#"@"%"' *$%$," &$,"+#"' /*% /"#%& <"#$)
40
SASARAN PENGOBATAN AKUPRESUR PASIEN UMUM 1.G"'(("' '$#+ $/"," *$=$," &+(#"+') 2.N$#+ %% &",(+") 6.N$#+ (+(+ 4.M", '"*$") 5.S$&=$,+% '*%+/"*+) !.G"'(("' **" %+# +'*&'+") 7.R$,"*"*+ %% 8.P$&,+"' *$"=+* *"+% 9.N$#+ ,%% 41
YANG TDK BOLEH DILAKUKAN YANKESTRAD AKUPRESUR 1. M$'(+"/ %&# ("'"* 2. S$"'( &$'('*&*+ ="% /$'($'<$# "#" 6. I= "&+, 4. P$'"#""' "'( ="# =$#$'%+ *$/$#%+ /"" /$'$#+%" $&,+ 5. O#"'( ( &$&=%"' %+'""' /$#"*+ !. O#"'( ,& '+*+ ("@"% "##"% 7. K'+*+ %$#,", $'"'( "%" ,"/"# 42
AKUPRESUR DG ASUHAN MANDIRI 1. S$"% *""% =$#"+ $'("' "/#$*# &"'+#+ 2. A/#$*# '% L"'*+" 6. A/#$*# '% /$$#" +/$#"'%#"' 4. A/#$*# '% &$'(#"'(+ &$# 5. A/#$*# '% +"=$%$* &+,+%* 46