Escuela de Ingeniería
TEMA: GEORMOFOLOGIA DEL CUATERNARIO
CURSO: GEOMORFOLOGIA
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
ÍNDICE................. ÍNDICE............................ ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ...................................... ........................... 2 1. INTRODUCCI INTRODUCCIÓN.. ÓN...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............. ......... 4 2. OBJETIVOS............. OBJETIVOS........................ ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... ................... .........5 5 3. MARCO MARCO TEÓRICO... TEÓRICO....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ .......... ...6 6 3.1. EL CENOZOICO CENOZOICO.... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. .............. ............... .......... 6 3.1.1. 3.1.1. El Cu!"#$#%&. Cu!"#$#%&..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .........' .....' D%(%)%&$") *+").................. *+")............................. ..................... ..................... ..................... ............................. ...................' ' El ,l"%)!&-"$&................... ,l"%)!&-"$&.............................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ ...... L) /%(%)%&$") /"l ,l"%)!&-"$&...................... ,l"%)!&-"$&................................ ..................... ..................... .................... .......... El 0&l&-"$&................... 0&l&-"$&............................. ..................... ..................... ..................... ..................... ............................ .................. 1 3.2. GEOMORFOL GEOMORFOLOGÍA OGÍA GLACIAR... GLACIAR....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. .............. ............... .........1 .1 3.2.1. 3.2.1. L&) Gl-%#"). Gl-%#")..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... ............... ............... ......... ..1 1 3.2.2. 3.2.2. T#$)*-% #$)*-%$ $ /" $%"(" "$ %"l&......... %"l&............. ........ ........ ........ ........ ........ ............ .............11 .....11 3.2.3. 3.2.3. Cl)%--% Cl)%--%$ $ /" l&) l-%#").... l-%#")........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............13 ......13 3.2.3.1. 3.2.3.1. 3.2.3.2. 3.2.3.2.
Cl)%--% Cl)%--%$ $ T7#*%-.... 7#*%-........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. ........13 .13 Cl)%--% Cl)%--%$ $ M&l%-..... M&l%-......... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............14 ......14
3.2.4. 3.2.4. M&(%*%"$!& M&(%*%"$!& /" l&) l&) l-%#") l-%#").... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ............... ..............18 ......18 3.2.5. 3.2.5. E)!#u-!u# E)!#u-!u#) ) /" l&) l-%#"). l-%#")..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ......21 .21 3.2.6. 3.2.6. E#&)%$. E#&)%$..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ .............. ............... ............... .......... ...25 25 3.2.'. 3.2.'. T#$)9!" #$)9!" + )"/%*"$!-%$. )"/%*"$!-%$..... ........ ........ ........ ........ ......... ............ .............. ............... ..............25 ......25 3.2.'.1. 3.2.'.1. 3.2.'.2. 3.2.'.2.
Al%*"$!-%$ Al%*"$!-%$ + *:%"$!") *:%"$!") l-%#")... l-%#")....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ .........25 .....25 M"-$%)*&) M"-$%)*&) /" )"/%*"$!-% )"/%*"$!-%$ $ l-%#.. l-%#...... ........ ........ ........ ........ ........ ..........26 ......26
3.2.'.3. 3.2.'.3. 3.2.'.4. 3.2.'.4.
C#-!"#;)!% C#-!"#;)!%- - /"l !%ll...... !%ll.......... ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ............... ............... .........2 ..2 M&/"l/&) M&/"l/&) #") #")ul!$! ul!$!") ") /" l )"/%*"$!-% )"/%*"$!-%$ $ l-%#...... l-%#............3 ......3
3.2.. 3.2.. E#&)%$ E#&)%$ + )"/%*"$! )"/%*"$!-%$ -%$ &$) >&$) *&-l%*=!%-) *&-l%*=!%-).... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .........3 ..3 2
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
ÍNDICE................. ÍNDICE............................ ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ...................................... ........................... 2 1. INTRODUCCI INTRODUCCIÓN.. ÓN...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............. ......... 4 2. OBJETIVOS............. OBJETIVOS........................ ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... ................... .........5 5 3. MARCO MARCO TEÓRICO... TEÓRICO....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ .......... ...6 6 3.1. EL CENOZOICO CENOZOICO.... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. .............. ............... .......... 6 3.1.1. 3.1.1. El Cu!"#$#%&. Cu!"#$#%&..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .........' .....' D%(%)%&$") *+").................. *+")............................. ..................... ..................... ..................... ............................. ...................' ' El ,l"%)!&-"$&................... ,l"%)!&-"$&.............................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ ...... L) /%(%)%&$") /"l ,l"%)!&-"$&...................... ,l"%)!&-"$&................................ ..................... ..................... .................... .......... El 0&l&-"$&................... 0&l&-"$&............................. ..................... ..................... ..................... ..................... ............................ .................. 1 3.2. GEOMORFOL GEOMORFOLOGÍA OGÍA GLACIAR... GLACIAR....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. .............. ............... .........1 .1 3.2.1. 3.2.1. L&) Gl-%#"). Gl-%#")..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... ............... ............... ......... ..1 1 3.2.2. 3.2.2. T#$)*-% #$)*-%$ $ /" $%"(" "$ %"l&......... %"l&............. ........ ........ ........ ........ ........ ............ .............11 .....11 3.2.3. 3.2.3. Cl)%--% Cl)%--%$ $ /" l&) l-%#").... l-%#")........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............13 ......13 3.2.3.1. 3.2.3.1. 3.2.3.2. 3.2.3.2.
Cl)%--% Cl)%--%$ $ T7#*%-.... 7#*%-........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. ........13 .13 Cl)%--% Cl)%--%$ $ M&l%-..... M&l%-......... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............14 ......14
3.2.4. 3.2.4. M&(%*%"$!& M&(%*%"$!& /" l&) l&) l-%#") l-%#").... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ............... ..............18 ......18 3.2.5. 3.2.5. E)!#u-!u# E)!#u-!u#) ) /" l&) l-%#"). l-%#")..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ......21 .21 3.2.6. 3.2.6. E#&)%$. E#&)%$..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ .............. ............... ............... .......... ...25 25 3.2.'. 3.2.'. T#$)9!" #$)9!" + )"/%*"$!-%$. )"/%*"$!-%$..... ........ ........ ........ ........ ......... ............ .............. ............... ..............25 ......25 3.2.'.1. 3.2.'.1. 3.2.'.2. 3.2.'.2.
Al%*"$!-%$ Al%*"$!-%$ + *:%"$!") *:%"$!") l-%#")... l-%#")....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ .........25 .....25 M"-$%)*&) M"-$%)*&) /" )"/%*"$!-% )"/%*"$!-%$ $ l-%#.. l-%#...... ........ ........ ........ ........ ........ ..........26 ......26
3.2.'.3. 3.2.'.3. 3.2.'.4. 3.2.'.4.
C#-!"#;)!% C#-!"#;)!%- - /"l !%ll...... !%ll.......... ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ............... ............... .........2 ..2 M&/"l/&) M&/"l/&) #") #")ul!$! ul!$!") ") /" l )"/%*"$!-% )"/%*"$!-%$ $ l-%#...... l-%#............3 ......3
3.2.. 3.2.. E#&)%$ E#&)%$ + )"/%*"$! )"/%*"$!-%$ -%$ &$) >&$) *&-l%*=!%-) *&-l%*=!%-).... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .........3 ..3 2
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3.3.'. 3.3.'. , ,l"&-l%* l"&-l%*!&l& !&l&%... %....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. .............. ............... ..........41 ..41 3.3.'.1. 3.3.'.1. D"$%-%$.. D"$%-%$...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ............ ............... ..........41 ...41 3.3.'.2. 3.3.'.3. 3.3.'.3.
,l"&-l%*)............... ,l"&-l%*).......................... ..................... ..................... ..................................... .......................... 42 R"-&$)!# R"-&$)!#u--% u--%$ $ ,l"&-l ,l"&-l%*=!%%*=!%-.... ........ ........ ........ ........ ........ ........... ............... .............42 .....42
3.4. LAS GLACIACIO GLACIACIONES. NES..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............43 ......43 3.4.1. 3.4.1. Gl-%&l&; Gl-%&l&;.... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .........43 .....43 3.4.2. 3.4.2. Gl-%-%$. Gl-%-%$..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... ......... ..44 44 3.4.3. 3.4.3. Cu)) Cu)) /" l) l-%-%&$").. l-%-%&$")...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... ..............44 .......44 3.4.4. 3.4.4. E"-!&) E"-!&) /" l) l-%-%&$"). l-%-%&$")..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ...........44 .......44 3.4.4.1. 3.4.4.1. G"&l&;... G"&l&;....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ..........44 ...44 3.4.4.2. 3.4.4.2. 3.4.4.3. 3.4.4.3.
?u;*%-... ?u;*%-....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............45 ......45 ,l"&$!& , l"&$!&l&;. l&;..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ....... 45
3.4.5. 3.4.5. ,"#%&/& ,"#%&/& %$!"#l-% %$!"#l-%#.... #........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ............... ............... .............. ......... 45 3.4.6. 3.4.6. C#&$&l&; C#&$&l&; /" l) l) l-%l-%-%&$"). %&$")..... ........ ........ ........ ......... ............ ............... ............... .............46 ......46 3.4.'. 3.4.'. I$
3
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
1. INTRO INTRODUCC DUCCIÓN IÓN L )u9"# )u9"#-%" -%" !"##" !"##")!# )!#" " "*9"> "*9">/& /& -&$&-" -&$&-"#)" #)" "$ )u !&!l%/ !&!l%// / /u#$!" l )"u$/ *%!/ /"l )%l& @@ /")9u7) /" l )"u$/ Gu"## Mu$/%l. S% :%"$ l&) -&$!%$"$!") )" $ #"9#")"$!/& "$ *9) /")/" "l )%l& @VI l&) &$/&) &-"=$%-&) /&) !"#-%&) /" l )u9"#-%" /" l T%"## )" -#!&##&$ -#!&##&$ "$ #$/") !"##%!%&) 9"$) /")/" 1858. 0&+ /; !"$"*&) u$ -&$&-%*%"$!& "$"#l )&:#" "l #"l%"(" !"##")!#" l&) -%$!u# -%$!u#&$" &$")) *&$! *&$!&)& &)&) ) l) /"9#" /"9#")%& )%&$") $") l) 9l$%9l$%-%") %") + &!#) &!#) *) /" l&) -&$!%$"$!") + l) -u"$-) &-"=$%-). ,"#& l ")!u/%&)& /" l) -%"$-%) /" l T%"## l" 9#"&-u9 l& *=) u" l /")-#%9-%$ /" l )u9"#-%" /" 7)! l" %$!"#") ):"# -*& $ %/& "(&lu-%&$$/& ")!) l& l#& /"l !%"*9& + ") 9 ")& u" *u-) ("-") /":"*&) ")!u/%# ")!u/%# "l 9)/& "$ ")!" -)& ")9"-;-*"$!" ")9"-;-*"$!" "l Cu!"#$#%& Cu!"#$#%& 9# -&*9#"$/"# -&*9#"$/"# -&*& l) *) /" #"l%"(" #"l%"(" )" $ %/& !#$)*$/& + 9#"-%"$/& & /")9#"-%"$/& l& l#& l #& /"l !%"*9&. El Cu!"#$#%& Cu!"#$#%& )" /")!%$ /")!%$ 9u") "$!&$-") "$!&$-") -u:#%# -u:#%# "l 9"#;&/& 9"#;&/& #"-%"$!" #"-%"$!" /" -%-l&) /" l-%-%&$"). El ,"#;&/& Cu!"#$#%& )" /%(%/" "$ /&) 79&-) "&l%-) ,l"%)!&-"$& + 0&l&-"$&. El ,l"%)!&-"$&. E$!&$-") 9&/"*&) /"-%# u" "l Cu!"#$#%& ") -&$&-%/& -&*& l "# /"l &*:#" + u" )u#"$ l&) 9#%*"#&) 7$"#&) 0&*& + )" -&$* $u")!# $u")!# ")9"-% ")9"-%" " )"$ )"$ l -&$&-" -&$&-"*&) *&) -!ul -!ul*"$! *"$!" " 0&*& 0&*& )9%"$ )9%"$)) )9%"$)H. )9%"$)H. C&*& 9"#;&/& 9"#;&/& "&l%-& "&l%-& %$-lu+" l&) l!%*&) l!%*&) 1.6 *%ll&$") /" &) /" l T%"## + )" /%(%/" "$ /&) 79&-) "l ,l"%)!&-"$& & E// /" l) Gl-%-%&$") + "l 0&l&-"$&. C&*& ("#"*&) -&$!%$u-%$ #")9"!$/& l) %$(")!%-%&$") l) %$)!%! %$)!%!u-% u-%&$" &$") ) + )u) #"9#" #"9#")"$ )"$!$ !$!") !") $&)&!# $&)&!#&) &) !&*# !&*#"*&) "*&) 9# 9# "l ")!u/%& /" l) "#) "&l%-) -&*& "%)!"$!" l E# Cu!"#$#% & N"&>&%-.
4
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
2. OBJ OBJETI ETIVO VOS S D"$%# l %*9!$-% /"l -u!"#$#%& -&*& "l 9"#%&/& *=) 9#%*& $&)&!#&) #")9&$):l" #")9&$):l" /" *u-&) /"9)%!&) )u9"#-%l") + *) /" #"l%"(".
5
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3. MARCO TEÓRICO 3.1.
EL CENOZOICO
L E# T"#-%#% & C"$&>&%-& u" "$ %/%&* #%"& )%$%- $%*l") $u"(&)K )" %$%-% -" u$&) 65 *%ll&$") /" &) + )" "!%"$/" )! 1.6 *%ll&$") /" &) !#=). Au$u" )% :%"$ ") -%"#!& $& "%)!" u$ -u"#/& *l )&:#" ")!) /%(%)%&$") lu$&) u!") -&$)%/"#$ u" -&$!%$u*&) "$ l "# !"#-%#% u" ")! )" "!"$/%/& )! $u")!#&) /;) /")-&$&-%"$/& "l %$%-%& /" l "# Cu!"#$#% & N"&>&%-&. Mu-& *=) !#/" -% u$&) 5. &) "$-&$!#*&) + l&) 9#%*"#&) &*:#") u" -&$&-;$ "l u)& /"l u"& + /" l 9%"/#. Alu$&) u!") ")!%*$ u" 9#!%# /"l -")" /" l) l-%-%&$") -" u$&) 3. &) u" l&) &*:#") -&*"$>#&$ )u l"$! *#- l -%(%l%>-%$ /$/& -&*%"$>& l era actual . L&) 9"#%&/&) !#!# (%"$"$ )"# l&) -&*9#"$/%/&) "$ l "# -"$&>&%- ")9"-;-*"$!" "$ "l 9"#%&/& /"l Cu!"#$#%&.
Era
Periodo
Prote!oica
A#-%-& ,#"-=*:#%-&
Millones de Aos 4535 3558
C=*:#%-&
5'55
O#/&-%(%-&
5543
Paleo!oica
Meso!oica
Época
S%l#%-&
434
D"($%-&
436
C#:&$;"#&
3626
,7#*%-& T#%=)%-& Ju#=)%-& C#"!=-%-& T"#-%#%&
2624 24213 213144 14465 6554 543' 3'24 245 52 21 1 &+
,l"&-"$& E&-"$& Ol%&-"$& M%&-"$& ,l%&-"$& ,l"%)!&-"$& R"-%"$!"
Ceno!oica Cu!"#$#%&
6
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3.1.1.El Cu!"#$#%& ,&/"*&) /"$%# "l Cu!"#$#%& -&*& l u$%// -#&$&")!#!%#=- u" -&$)!%!u+" "l !"-& /" l )"-u"$-% "&l%- + u" -&$!%"$" /"9)%!&) + *!"#%l") -!ul"). El Cu!"#$#%& &-u9 u$ -! "!"$)%$ !"*9l /"$!#& /" l 0%)!% /" l T%"## 9#&%*/*"$!" u$ 35 9"#& )%$ "*:#& ")! -! /u#-%$ + )u 9#&%*%// !"*9l -"$ u" )u ")!u/%& /u%"# u$ /")!-/& %$!"#7). ,# *u-&) "l&&) "l Cu!"#$#%& $& ") *=) u" u$ #"-u:#%*%"$!& )u9"#-%l u" %*9%/" l &:)"#(-%$ /%#"-! /"l )u)!#!& #&-&)&. S%$ "*:#& !l + -&*& $ )"l/& $u*"#&)&) u!") (Chaline, 1982; Aguirre, 1983; Catt, 1988) "l ")!u/%& /"l Cu!"#$#%& -&$)!%!u+" u$ /%)-%9l%$ u" 9#")"$! "$!%// 9#&9% /"$!#& /"l -&$u$!& /" l) C%"$-%) /" l T%"## l G"&l&; /"l Cu!"#$#%& -#-!"#%>/ 9 )u *ul!%9l%-%// /" -"!) + )u %$!"#/%)-%9l%$#%// %$-lu+"$/& /"$!#& /" )u -*9& /" -!u-%$ )9"-!&) *u+ (#%/&) u" )" 9u"/"$ ")!u/%# /")/" 9!%-) *u+ /%"#"$!") -&*& 9u"/"$ )"# l G"&*&l&; + l E/&l&; El Cu!"#$#%& )" /")!%$ -u:#%# "l 9"#;&/& #"-%"$!" /" -%-l&) /" l-%-%&$"). El ,"#;&/& Cu!"#$#%& )" /%(%/" "$ /&) 79&-) "&l%-) ,l"%)!&-"$& + 0&l&-"$&.
El ,l"%)!&-"$& l 9#%*"# + *=) l# 79&- /"l 9"#;&/& )" -#-!"#%> 9 l&) -%-l&) /" l-%-%&$"). El 0&l&-"$& )"u$/ 79&- /"l Cu!"#$#%& u" -&*"$> -" u$&) 12. &) + u" -&$!%$ "$ l -!ul%// ") u$ 9"#;&/& %$!"#l-%# "$ "l u" "l /")%"l& %>& )u:%# u$&) 12 *"!#&) "l $%("l /"l *# %$u$/$/& #$/") )u9"#-%") /" !%"##.
L %*9!$-% /"l -u!"#$#%& #/%- "$ u" ") "l 9"#%&/& *=) 9#%*& $&)&!#&) #")9&$):l" /" *u-&) /"9)%!&) )u9"#-%l") + *) /" #"l%"(" u)!%-$/& u" )" 9#")"$!"$ l&) -&$!"-%*%"$!&) /" ")!" 9"#%&/&. El !7#*%$& Cu!"#$#%& u" %$!#&/u-%/& "$ l l%!"#!u# "&l%- 9 J. Desnoyers en 1829 9# #""#%#)" l&) *!"#%l") )%!u/&) 9 "$-%* /" l&) /"9)%!&) *%&-"$&) + 9l%&-"$&).
M%"$!#) u" l /%(%)%$ /"l -u!"#$#%& "$ Eu#&9 &--%/"$!l )" #"*&$! l&) !#:&) /" Penk y e !r"kner, 19#1$19#9 ")!&) u!") #"-&$&-"$ "$ l&) Al9") -u!#& l-%-%&$") u" /")%$#&$ -&$ "l $&*:#" /" &!#&) !$!&) #;&) B=(#&) L 9#%*"# GP$> o L )"u$/ M%$/"l o L !"#-"# R%)) o L -u#! QP#* o
C/ l-%-%$ )" /%(%/" "$ ")!/%&) -#")9&$/%"$/& -/ u$& /" "ll&) u$ 9&)%-%$ /"l l-%#. E$!#" l) l-%-%&$") l&) 9"#%&/&)
'
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Di%isiones &ayores
T#/%-%&$l*"$!" "l Cu!"#$#%& )" /%(%/" "$ /&) S"#%") ,l"%)!&-"$& + 0&l&-"$& /%(%)%&$") u" )" -"9!#&$ "$ "l C&$#")& /"l IN?UA /" Christchurch (19'3H "$ "l u" !*:%7$ )" -"9! l /%(%)%$ -&$("$-%&$l /"l ,l"%)!&-"$& "$ !#") )u:)"#%") %$"#% *"/%& + )u9"#% (u&ley, 19'; Chaline, 1982; *.+..-., 1989) . El l;*%!" %$"#% /"l ,l"%)!&-"$& -u+ 9#&:l"*=!%- "*&) !#!/& "$ "l 9#!/& $!"#% )" )%! "$ !$& l&) 16 M /"$!#& /" l "!9 /" 9&l#%// $"!%( /" M!u+* 9 "$-%* /"l "9%)&/%& 9&)%!%(& /" Ol/u(% (cDougall, 19'9). /l Pleistoceno
El !7#*%$& ,l"%)!&-"$& u" -u/& 9 C. L+"ll "$ 138 (Chaline, 1982H 9# /")%$# u$ 9"#;&/& /" !%"*9& *=) #"-%"$!" u" "l ,l%&-"$& -#-!"#%>/& 9 u$ u$ /" *&lu)-&) *#%$&) -&$ u$ *+ /" ")9"-%") %/7$!%-) l) -!ul"). El ,l"%)!&-"$& :#- l -)% !&!l%// /"l Cu!"#$#%& + )" -#-!"#%> 9 l l!"#$$-% /" 9"#;&/&) #;&) -&$ &!#&) -=l%/&) & !"*9l/&). El l;*%!" )u9"#% /"l ,l"%)!&-"$& -#")9&$/" l 9#%*"# #$ -l"$!*%"$!& -l%*=!%-& 9&)!"#% l l!%* l-%-%$ )%!u/& l#"/"/ /" l&) 11. &) B.,. (u&ley, 19'; Chaline, 1982) )% :%"$ )" u!%l%> !*:%7$ &!# "- )%!u/ "$ !$& l&) 1.2 &) B., u" ") "l l;*%!" /" l&) /"$&*%$/&) 9"#;&/&) T#/%l-%# + ,&)!l-%# 9"#;&/&) *#-/&) 9 :%&>&$-%&$") 9&l;$%-) "$ Eu#&9 &--%/"$!l (0enault$isko%sky, 198).
as i%isiones el Pleistoceno
E$ -u$!& l) /%(%)%&$") /"l ,l"%)!&-"$& )"$ Da el l&o (199#) )" u!%l%>$ /&) #$/") #u9&) /" 9"#%&/%--%&$")
L) /" -#=-!"# 9#&%*!%(& u" ")!:l"-"$ )") )"$ "l ")u"* ")!#!%#=-& -l=)%-& %$"#% 9# l& *=) $!%u& + *"/%& + )u9"#% 9# l& *=) #"-%"$!" #"*#-=$/&)" /"*=) )u) l;*%!") #")9"-!%(&). E%)!"$ /&) !%9&) /"$!#& /" ")!) 9"#%&/%--%&$") l) l&:l") + l) 9l"&$!&l%-).
L) :)/) "$ )"-u"$-%) -&$-#"!) /"$%/) -&$ -#%!"#%&) ")9"-;-&) &:!"$%7$/&)" )"-u"$-%) 9l"& *$7!%-) %)&!9%-) *#%$) -l%*=!%-) #u"&l%-) + $!#&9&l%-). ,# Da el l&o (199#), l) 9"#%&/%--%&$") /" !%9& l&:l ")!=$ "l:/) 9#!%# /" -#"l-%&$") /" *9l%& #$& -&$ (#%:l") /%("#)) /" !%9& "&*&l%-& )"/%*"$!&l%-& =#)!%-& "!-.
A" #io!onaciones paleontol$gicas L) 9"#%&/%--%&$") 9l"&$!&l%-) )" :)$ "$ l u!%l%>-%$ /" -&$u$!&) u$;)!%-&) /")!-$/& "l u)& "$"#l%>/& /" )&-%-%&$") /" *%-#&**;"#&) l&) -ul") // )u )"$)%:%l%// l&) -*:%&) :%&-l%*=!%-&) + 9l"&"&#=-&) + )u #=9%/ "(&lu-%$ /u#$!" "l ,l"%)!&-"$& 9"#*%!"$ ")!:l"-"# u$ :%&")!#!%#; *u+ /"!ll/.
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
#" Magnetoestratigra%ía & estadios isot$picos L&) -*:%&) /" 9&l#%// /"l -*9& *$7!%-& /" l T%"## $ u"//& #"<"/&) "$ l&) )"/%*"$!&) /" l&) &$/&) &-"=$%-&) /" !l * u" )%/& 9&)%:l" ")!:l"-"# u$ ")-l 9l"& *$7!%- & *$"!& ")!#!%#=- 9# l&) l!%*&) 16 M.
C" 'i(eles marinos L -#&$&l&; /*%!%/ 9# l&) /"9)%!&) *#%$&) *"/%!"##=$"&) ")!= ")!:l"-%/ 9#!%# /" u$ )"#%" /" $%("l") *#%$&) )%!u/&) "$ I!l% u" $ )%/& u!%l%>/&) 9# /"$%# l&) 9%)&) "$ u" )" /%(%/" "l Cu!"#$#%&. ,# !oni4ay (19'5) ")!&) 9%)&) )&$ -u!#& + -#")9&$/"$ &!#) !$!) "!9) !#$)#")%() u" /7 *=) $!%u& *=) *&/"#$& )&$ Cl:#;"$)" S%-%l%"$)" T+##"$%"$)" + V"#)%l%"$)". L&) /&) 9#%*"#&) 9%)&) ")!#;$ )%!u/&) /"$!#& /"l ,l"%)!&-"$& %$"#% "l T+##"$%"$)" &-u9 "l ,l"%)!&-"$& *"/%& + )u9"#% + "l V"#)%l%"$)" & Fl$/#%"$)" "$ "l A!l=$!%-&H -#")9&$/" l 0&l&-"$&. E)!" u! -#"l-%&$ l&) "9%)&/%&) *#%$&) -&$ l -#&$&l&; l-%# l9%$ "u#&9" + -&$ l) u$) -&$!%$"$!l").
)" Escalas paleoclim*ticas palinol$gicas
cl*sicas:
glaciares+
,*rsticas
&
E$ -u$!& l) 9"#%&/%--%&$") :)/) "$ -#%!"#%&) -l%*=!%-&) )"l#"*&) l -#&$&l&; -u!#%l-%# u" Penk y !r"ckner 6ro6usieron en 19#9 9#!%# /"l ")!u/%& /" l&) l-%#") l9%$&) GP$> M%$/"l R%)) + QP#*. C&$ ")!&) -u!#& $&*:#") )" /"$&*%$#&$ &!#) !$!) )") #;) & 9"#;&/&) l-%#") )"9#/&) 9 "!9) -=l%/) & %$!"#l-%#"). A ")!) -u!#& "!9) l-%#") )" /%"#&$ &!#) /&) $!"#%") l GP$> /"$&*%$/) D&$u + B%:"#. E$ Eu#)% ")! -#&$&l&; l-%# !%"$" )u -#")9&$/"$-% -&$ l) )") l-%#") /"$&*%$/) El)!"# M%$/"lH Sl" R%))H + Q"%-)"l QP#*H + "$ A*7#%- /"l N!" -&$ l) )") N":#) $)) Ill%$&%) + Q%)-&$)%$. N& &:)!$!" l "%)!"$-% /" $u*"#&)) 9ul)-%&$") -l%*=!%-) /" -#=-!"# l&-l & #"%&$l -" "!#"*/*"$!" /%;-%l "l u)& "$"#l /" ")!) -#&$&l&;) -!ul*"$!" "$ /")u)&. A/"*=) l&) ")!u/%&) 9l%$&l%-&) + )"/%*"$!&l%-&) $ /"*&)!#/& l "%)!"$-% /" u$ )"#%" /" %$!"#")!/%&) !"*9l/&) "$ 9"#;&/&) l-%#") u$/*"$!l*"$!" l $l /" l l!%* l-%-%$. L) #"(%)%&$") #"l%>/) /"l l-%#%)*& l9%$& $ /"/& )%$ (l #"l l -#&$&l&; -u!#%l-%# )"l=$/&)" "$ l&) Al9") + &!#) -/%ll"#) -%#-u$*"/%!"##=$") (#%-%&$") $&!:l") "$ $*"#& -#-!"#;)!%-) + /%$=*%- /" l&) 9"#;&/&) l-%#") " %$!"#l-%#").
E" Periodi-caciones ar.ueol$gicas+ antropol$gicas & de síntesis O!#) 9"#%&/%--%&$") -l=)%-) /"l ,l"%)!&-"$& -#")9&$/"$ l) ""-!u/) "$ u$-%$ /" l) )"-u"$-%) -ul!u#l") u" -&*9&$"$ "l #"%)!#& #u"&l%-&. E)!) 9"#%&/%--%&$") !%"$"$ u$ ")-)& (l -#&$&")!#!%#=-& ")-l -&$!%$"$!l + l&:l //& u" l&) -*:%&)
8
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
-ul!u#l") u" )" #"<"$ "$ "l #"%)!#& #u"&l%-& /" u$ =*:%!& "&#=-& *9l%& !%"$"$ lu# /" * /%-#$%- ") /"-%# -!$/& l) l;$") %)-#&$). N& &:)!$!" $%("l l&-l + #"%&$l )" $ u!%l%>/& -#&$&l&;) #u"&l%-) -&*& "l"*"$!& /" 9&+& &!#&) -#%!"#%&) /" 9"#%&/%--%$. O!#) 9"#%&/%--%&$") %$-lu+"$ "$ &-)%&$") #""#"$-%) l "(&lu-%$ $!#9%- & l 9&)%-%$ /" l&) /%"#"$!") #")!&) 9l"&$!#&9&l%-&) /" u$ *9l% >&$ "&#=- "$ l ")-l -#&$&")!#!%#=- (Aguirre, 1993 H
/l 7oloceno
El 0&l&-"$& !7#*%$& %$!#&/u-%/& 9 ,. G"#(%) "$ 16' 9# /")%$# l&) /"9)%!&) #"-%"$!") & 9&)!/%lu(%$&) Cl%$" 182H -&*%"$> -&$ "l 9#%*"# -l"$!*%"$!& -l%*=!%-& 9&)!l-%# )%!u/& )&:#" l&) 11. &) B.,. "$ l :)" /" l &)-%l-%$ -l%*=!%- All"#/ /" l -#&$&l&; 9&l;$%- (0enault$isko%ky, 198).
L -!" /" ")! u$%// /"$!#& /" l ")-l -#&$&")!#!%#=- ") l /" S"#%" /"$!#& /"l S%)!"* Cu!"#$#%& I.U.G.S. 188H. C&$)%/"#$/& $%-*"$!" l&) "9%)&/%&) u" -&$*$ "l /"$&*%$/& ,&)!l-%# )" 9u"/"$ ")!:l"-"# "$ "l 0&l&-"$& !#") /%(%)%&$") *+") 0&l&-"$& %$"#% 0&l&-"$& *"/%& + 0&l&-"$& )u9"#% -&*9#"$/%"$/& l 9#%*"# l&) 9"#;&/&) ,#":"l + B"l l )"u$/ l&) 9"#;&/&) A!l=$!%-& + Su::"l + l !"#-"# "l Su:!l=$!%-& Da el l&o, 199# H.
3.2.
GEOMORFOLOGÍA GLACIAR
3.2.1.L&) Gl-%#") E$ l %)!% /" l !%"## )" #"-&$&-" (#%) 79&-) l-%#") /")/" !%"*9&) 9#"-=*:#%-&) u" $ u"//& %*9#")) "$ "l #"%)!#& "&l%-& 9 #)&) "#&)%(&) + )"/%*"$!#%&) E+l") 1883H F%. 1.1H. D"$!#& /" ")! 9"#)9"-!%( "$"#l "l Cu!"#$#%& )u9&$" u$ "!9 l-%# u" -&*"$> /")##&ll#)" u$/*"$!l*"$!" "$ "l T"#-%#%& )u9"#% /" l u" u"/$ #")!&) /" -u*ul-%&$") /" %"l& u" &-u9$ "$ l -!ul%// u$ 1 /" l )u9"#-%" !"##")!#" "*"#%/ *%"$!#) u" "$ "l l!%*& *=%*& l-%# -" u$&) 1. &) -u:#%"#&$ -)% l !"#-"# 9#!" /" l =#") -&$!%$"$!l") Fl%$! 18'1 Su/"$ + J&$ 18'6H. , -&$)%u%"$!" l -!%(%// /" l) *)) l-%#") )" (" #"<"/ 9 /%)!%$!&) *&/"l/&) "#&)%(&) + /" 9&)%-%$l") "$ u$ "!"$)%$ %*9!$!" /"l 9l$"!.
1
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
L) %$(")!%-%&$") )&:#" l -!%(%// /" l&) l-%#") $!%u&) + -!ul") )" /%#%"$ -% /%)!%$!) /%#"--%&$"). El !#:& )&:#" G"&l&; l-%# l&) ll"($ -:& l&) ")!u/%&)&) /"l Cu!"#$#%& u" )" 9#"&-u9$ u$/*"$!l*"$!" /" l ")!#!%#; + -#&$&l&; l-%#") *%"$!#) u" l&) "&*l&&) $l%>$ l&) 9#&-")&) l-%#") + "l *&/"l/& #")ul!$!" /" l -!u-%$ /" l) *)) /" %"l& ); -&*& )u "(&lu-%$. L Gl-%&l&; )" %$!"#") 9 "l ")!u/%& /" l $!u#l"> -&*9!*%"$!& ;)%-& + !#:& #"l%>/& 9 l&) l-%#") Ll%:&u!#+ 1865 I("#)&$ 26H. E$ l *+ /" l&) -)&) "%)!" u$ -l# /")-&$"%$ "$!#" l) %$(")!%-%&$") l-%&l%-) + l) ll"(/) -:& 9 l&) "&*l&&) l-%#") u$u" 9#"-" "%)!%# u$ -"#-*%"$!& Su/"$ + J&$ 18'68H. E)! #"u$%$ ") $"-")#% + u" l&) l-%#") -&$)!%!u+"$ u$ *"/%& /" #=9%/ -!%(%// + u" l&) l-%#") -&$)!%!u+"$ u$ *"/%& /" #=9%/ -!%(%// -&$ *&/%--%&$") "$ /;) & *")") + 9 l& !$!& %/$"& 9# ")!u/%# l&) 9#&-")&) -!ul") + l) *) #")ul!$!"). E$ l) l!%*) /7-/) )" :%"#!& u$ $u"(& -*9& /" !#:& /"$!#& /" l G"&l&; 9l$"!#% "$ #"l-%$ -&$ G"&*&l&; Gl-%#. A); "$ M#!" )" #"-&$&-" -)u"!") u" -u:#"$ u$ 3 /" )u )u9"#-%" /u#$!" "l %$(%"#$& + u" )" #"/u-"$ -)u"!") /" %"l& #")%/ul") "$ ("#$& &-u9$/& )&l& u$ 1. T*:%7$ )" 9#&9u")!& l %$!"#9#"!-%$ /" lu$&) -$l") *#-%$&) -&*& %%$/&) 9 l -!%(%// /" (ll") l-%#"). Alu$&) %$(")!%/") ")!:l"-"$ 9# ")!" 9l$"! u$ -*:%& -l%*=!%-& )%*%l# l /" l !%"## /u#$!" "l C"$&>&%-& )u9"#% Cu!!) "! l. 18'8 B"# 181 C## 1881H. E)!) %$(")!%-%&$") /" G"&*&l&; 9l$"!#% 9u"/"$ )u*%$%)!## /!&) %*9!$!") 9# u$ *+ -&*9#"$)%$ /" $u")!#) 79&-) l-%#").
11
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 1. Balance de masas en Storglaciaren (Suecia) para el periodo 1945-1973 en el que se representan la acumulación a!lación " los !alances netos anuales (#strem et al. 1973).
3.2.2. T#$)*-%$ /" $%"(" "$ %"l& L&) l-%#") )" /")##&ll$ "$ )%!u-%&$") "$ l) u" l -u*ul-%$ /" $%"(" "-"/" l u)%$ /" l *%)*. E)!& #"u%"#" u$) -&$/%-%&$") -l%*=!%-) /"-u/) ); -&*& u$&) *&/"l/&) u" 9#&9-%&$$ lu#") %/$"&) 9# )u l*-"$*%"$!& ,#%-" 18'3H. L $%"(" -;/ "$ l >&$ /" -u*ul-%$ )u#" 9#&u$/&) -*:%&) u" l !#$)*$ $l*"$!" "$ %"l& l-%#. L&) #$&) -&$)!%!u+"$!") /" ")!" %"l& ")!=$ */&) 9 -#%)!l") u" (#;$ /")/" !*&) *%l%*7!#%-&) /&)%*7!#%-&) + $ )%/& */&) 9 $u*"#&)&) -&9&) /" $%"(". L $%"(" #"-%7$ -;/ !%"$" u$ /"$)%// *u+ : ("-") /" 5 + u$ #$ 9&)%// 85H + 9u"/" -&$)%/"##)" -&*& u$ )"/%*"$!& "l%-& F%. 1.2H. E)! $%"(" #")- -*:% "$ 9&-& !%"*9& $%"(" #$ul# & (%". Figura $. %ie&e &enteada. 'eritage ange nt*rtida sur.
12
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
C&$ u$ /"$)%// /" 3 u" ")!= *$/& 9 #=$ul&) ")7#%-&) /" $%"(" )u"l!&) + /" #$ 9"#*":%l%//. L !#$)*-%$ -&$!%$ -&$ u$ %$-#"*"$!& /" l /"$)%// 9 *&/%--%$ /" l&) #$&) 9"#/%/ /" l&) ")9-%&) 9&)&) + u*"$!& /"l "*9u"!*%"$!&. Cu$/& )" l-$> u$ /"$)%// /" 4 )" ll" l ")!/& /" $"(%> u" !%"$" u$ 5 /" 9&)%// + u$ !*& /" #$& /" u$& & (#%&) *%l;*"!#&). Al u*"$!# l -&*9-!-%$ /" 9&) "$!#" l&) #$&) u"/$ )"ll/&) + "$!&$-") )" !#$)*$
Figura 3. +ariación de la densidad de la ne&i,a con la proundidad en el glaciar pper Se/ard (0uón) de nie&e 2meda en el casquete de roenlandia (aterson 1994).
L $"(%> "$ %"l& l-%# -u$/& )" &:!%"$" u$ /"$)%// /" 5. E)! *) ") %*9"#*":l" + "l %#" "%)!"$!" ")! -&$ :u#:u) + -ulu%"# u*"$!& /" /"$)%// )" /":" l -&*9#"$)%$ /" l) *%)*). E)! !#$)*-%$ /" $%"(" "$ %"l& ( -&*9/ 9 /")9l>*%"$!&) "$!#" l&) -#%)!l") -*:%&) "$ "l !*& + l * + /"*-%$ %$!"#$ ,!"#)&$ 1884H. L ("l&-%// /" !#$)*-%$ /" l $%"(" "$ %"l& (#; /" u$ lu# &!#& -u) /" u" "l 9#&-")& ") )"$)%:l" !"*9"#!u# + l ("l&-%// /" -u*ul-%$ /" l $%"(". L 9#")"$-% /" u /" u$-%$ "$ ("#$& -"l"# l !#$)*-%$. E$ l) -u#() /" l F%u# 1.4 ,!!"#)&$ 1884H )" #"9#")"$! l (#%-%$ /" l /"$)%// /" l $"(%> "$ u$-%$ /" l 9#&u$/%// 9# u$ l-%# /" $%"(" )"- "$ G#&"$l$/% + &!#& 13
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
/" $%"(" *"/ "$ "l u$. E$ "l 9#%*"#& l $"(%> 9) %"l& 66* /" 9#&u$/%// #"u%#%7$/&)" u$ !%"*9& /" *=) /" 1 &) 9# ")! !#$)*-%$ *%"$!#) u" "$ "l )"u$/& )" 9#&/u-" l&) 13* "$ u$ %$!"#(l& /" 35 &).
3.2.3.Cl)%--%$ /" l&) l-%#") S" $ 9#&9u")!& $u*"#&)) -l)%--%&$") 9# l) -u*ul-%&$") /" %"l& 9"#& l) *=) u!%l%>/) + u" 9"#*%!"$ u$ =-%l /%"#"$-%-%$ )&$ l) u" )" :)$ "$ "l #7%*"$ %$!"#$& /" l !"*9"#!u# /" l&) l-%#") + "$ l "&*"!#; /" l&) *%)*&). 3.2.3.1. Clasicacin :r&ica El u 9u# )" !#$)* "$ %"l& WC l 9#")%$ /" u$ !*)"# 9"#& )" #"u%"#" u$ !"*9"#!u# u$ 9&-& *=) : -u$/& l) 9#")%&$") )&$ %*9!$!"). A); 9 ""*9l& "$ l :)" /" u$ l-%# /" 1.5 * /" 9&!"$-% "l 9u$!& /" u)%$ )" "$-u"$!# 1WC. ,&/"*&) /%"#"$-%# "$!#" X/ielo %rioY "$ "l u" l !"*9"#!u# ")!= 9 /":& /"l 9u$!& /" u)%$ + X/ielo c*lido Y "$ "l u" ")! !$ 9#%*& l u$-%$ u" -&$!%"$" u Al*$$ 1835H. El %"l& #%& l& "$-&$!#*&) -u$/& l) !"*9"#!u#) /" l )u9"#-%" /"l l-%# )&$ *u+ :) "$ %$(%"#$& + -&$ 9&- & $%$u$ u)%$ "$ ("#$& -&*& "$ l A$!=#!%/ G#&"$l$/% + l) >&$) *=) "l"(/) /" l) #$/") *&$!). E$ l A$!=#!%/ )" $ #"%)!#/& !"*9"#!u#) /"l %#" /" )! 82WC + !*:%7$ ll; )" l-$>$ !"*9"#!u# *=) -=l%/ /" 3 W C 9"#& l !"*9"#!u# u*"$! -&$ l 9#&u$/%// -&*& -&$)"-u"$-% /"l -l "&!7#*%-& + /" l /"*-%$ %$!"#$ /" l *) /" %"l& "$ "l %"l& ") *u-& *=) #=9%/ u" "$ l&) l-%#") 9&l#"). E)!) /%"#"$-%) "$ l) !"*9"#!u#) /"l %"l& )&$ /" "!#/%$#% %*9!$-% "$ G"&*&l&; Gl-%# )&:#" !&/& "$ l& #"l!%(& l 9#")"$-% /" u$ /"l/ 9"l;-ul /" u "$ l&) l-%#") !"*9l/&) u" lu:#%- "l l"-& /"l l-%# -%l%!$/& "l *&(%*%"$!& /"l
14
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
*%)*& l 9# 9u" ")! u )u:l-%# #"l%> u$ %*9!$!" !#:& "#&)%(& + /" )"/%*"$!-%$. 3.2.3.2. Clasicacin or4olgica E)!= :)/ "$ l "&*"!#; 9&)%-%$ + !*& /" l) *)) /" %"l&. Alu$) /" ")!) -u*ul-%&$") ")!=$ -&$)!#"%/) 9 l !&9&#; *%"$!#) u" &!#) $& #"9#")"$!$ $%$$ !%9& /" -&$$*%"$!&. L&) -)u"!") /" %"l& -&$!%$"$!l") ")!=$ #"9#")"$!/&) 9 l&) /" l A$!=#!%/ F%. 1.5H + G#&"$l$/%. ,#")"$! u$ * /&*=!%- -&$ )u9"#-%" -&$(" -&*& #")9u")! l )u("*"$!" u*"$!$/& 9#&#")%(*"$!" )u 9"$/%"$!" -% l&) *=#"$") /&$/" /%)*%$u+" /" 9&!"$-%. E)!&) -)u"!") &)%l%>$ l !&9&#; %$# +-"$!" u$u" "$ &-)%&$") "l )u:)!#!& #&-&)& )&:#")l" /" l *) /" %"l& /"$&*%$=$/&)" ")!&) <*%"$!&) $u$!) F%. 1.6H. L) 9l!*) /" %"l& F%. 1.'H )&$ #$/") *)) u" )" 9#&l&$$ )&:#" "l *# l-$>$/& lu$&) /" "ll) "!"$)%&$") )u9"#%") l&) 5. * -&*& l) 9l!*) R&)) + F%l-$"# R&$$" "$ l A$!=#!%/ u" &-u9$ #$/") :;) + !%"$"$ u$ "!"$)%$ u" -#")9&$/" l ' /"l -)u"!". El ")9") /"l %"l& 9u"/" ll"# )"# /" u$&) 2 * + "l -$!$!%l/& l-$># u$&) 3 * 9#&/u-%7$/&)" /")9#"$/%*%"$!&) /" %-":"#) F%. 1.H + u)%$ /" )u :)". L 7$")%) /" ")!) 9l!*) /" %"l& u" 9#&9u")! "$ 9#%*"# lu# 9 M"#-"# 186 18'H u" ")9"-ul& -&$ l 9&lu-%$ %$/u)!#%l !*&)7#%- /" %"l& l *# 9#&/u-%"$/& u$ )-"$)& /" u$&) 5* "$ u$ )%l&. O!# %9!")%) )"l u" "l u /" u)%$ *#%$ 9"$"!# 9 l) -u) /" l -#"())"). L 9"$"!#-%$ /"l u + l "9$)%$ /" u #"-&$"l/ 9u"/" -&$!#%:u%# l #&!u# S-*:&) "! l. 2H. E)!) *)) /" %"l& <&!$!" !%"$"$ "$ )u %$!"#% 9#!;-ul) /" /%"#"$!") !*&) u" l u$/%# "l %"l& -"$ l &$/& /"l *# /#&9)!&$")H F%. 1.8H. S&:#" l )u9"#-%" /"l &-7$& u"/ <&!$/& u$ *) /" %"l& 9&-& 9&!"$!" + -u#!"/ /"$&*%$/ :$u%) 9- %-"H F%. 1.1H. S% "l !*& /" l&) /&*&) /" %"l& ") *"$ /" 5. * Su/"$ + J&$ 18'6H )" /"$&*%$ -)u"!") /" %"l& /" *&$! & *")"! + /" ll$u# )"$ l 9&-%$ !&9&#=- u" &-u9"$.
Figura 4. +ista del casquete glaciar ant*rtico en las pro6imidades de lls/ot2 8ountains.
15
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 5. %unata en la Sentinel ange lls/ot2 8ountains nt*rtida.
Figura . lataorma de 2ielo " mar parcialmente 2elado en la costa de la nt*rtida #ccidental.
Figura 7. :ce!erg en el strec2o de Brans;eld nt*rtida #ccidental.
16
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura <. Bloque err*tico de roca metamór;ca procedente de la pen=nsula nt*rtica situada al ondo transportado por un ice!erg " desprendido por usión. n ese momento la marea era alta.
Figura 9. Banquisa raccionada en las pro6imidades de la pen=nsula nt*rtica. Son &isi!les algunas ocas so!re los !loques de 2ielo.
El 9#%*"#& )" )%!u )&:#" u$ >&$ *")"!/ F%. 1. 11H "l ""*9l& *=) -#-!"#;)!%-& ") "l -)u"!" /" V!$&ull "$ "l )u#")!" /" I)l$/%. L&) -)u"!") /" %"l& /" ll$u# )" l&-l%>$ "$ =#") /" ")-)& #"l%"(" -&*& "l -)u"!" B#$") "$ "l [#!%-&. L&) l-%#") /" -%#-& )" l&-l%>$ "$ =#") *&$!&)) "$ -:"-"#) /" (ll" F%. 1.12H. S&$ *)) 9"u") /" %"l& )%!u/) "$ $!"!#&) 9 l& "$"#l /" 9#"/") ")-#9/) /" /%*"$)%&$") "-!&*"!#%-) + 9&l&) 9#%*"#&) u" )" /")##&ll$ + l&) l!%*&) u" /")9#"-"$. L&) l-%#") /" (ll" ")!=$ -&$$/&) l!"#l*"$!" 9 9#"/") #&-&)). S% )u l%*"$!-%$ )" #"l%> 9#!%# /" -%#-&) !"$"*&) l&) l-%#") /" (ll" /" !%9& l9%$& E*:l"!&$ + %$ 18'5H F%. 1.13H. Flu+"$ #/%l*"$!" /")/" l&) #$/") *-%>&) + 9u"/"$ l%*"$!#)" 9 (ll") l-%#") )"-u$/#%&). E%)!" u$ -l# "##u; u" (%"$" // 9 l #"l-%$ "$!#" l l!u# /"l (ll" + "l $*"#& /" !#%:u!#%&). L *) l-%# ") l# + ")!#"- + !"#*%$ "$ u$ l"$u /" %"l&. L) 9"$/%"$!") l&$%!u/%$l") )&$ (#%:l"). Alu$&) l-%#") )u9"#$ l&) 1 * /"
1'
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
#"-#%/&. E$ l -!ul%// )&$ #"-u"$!") "$ l) l!) *&$!). E$ l >&$ 9"#%7#%- /" l&) -)u"!") l) *)) /" %"l& 9u"/"$ ")-9#)" /"l *#"$ //& %"$ l&) l-%#") /" (ll" /" !%9& )l%/ & ")-9" &u!l"! l-%"#H F%. 1.14 + 1.15H u" )&$ -&*& 97$/%-") u" )u#"$ /"l :/" /" l&) -)u"!"). Cu$/& "l #"$!" /" l&) l-%#") /" (ll" ")!= -&$)!%!u%/& 9 u$ "!"$) ll$u# "l %"l& )" /")9##* 9 l *%)* "$)$-=$/&)" -&$)%/"#:l"*"$!" /$/& lu# l&) l-%#") /" 9%"/"*&$!". El ""*9l& *=) -l=)%-& ") "l l-%# /" Ml)9%$ "$ Al) u" )" "!%"$/" -&*& u$ *9l%& l:ul& "$ l) ll$u#) -&)!"#) /"l 9-%-& -&$)!%!u+" l >&$
Figura 1>. meseta de (:slandia).
?asquete de 8"rdals@oull
Figura 11. laciar de circo de 8onte erdido. arque %acional de #rdesa. Sierras :nteriores irenaicas.
1
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 1$. laciar de &alle de tipo alpino. laciar Spega,,ini. atagonia rgentina.
Figura 13. laciar de &alle de salida. S&inaells@oull (:slandia). FuenteA Foto F. utirre, .
Figura 14. laciar de &alle de salida " !anquisa en Ba2=a C2is". :sla de Dames oss al ste de la pen=nsula nt*rtica. FuenteA Foto . 8artin- Serrano.
Su
18
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
9l$ u" )&$ /%;-%l") "$ &-)%&$") &-u9$ /" /%)!%$u%# /" l&) -)u"!"). O!#&) 9"u"&) l-%#") &-u9$ 9"u") /"9#")%&$") !&9&#=-) & l/"#) :#u9!) /" l) *&$!) l-%#") /" $%-& & /" l/"#H.
Figura 15. 8apa en el que se o!ser&an los pliegues similares desarrollados en el 2ielo " morreas del glaciar de 8alaspina en lasa. FuenteA (S2arp 195<).
3.2.4.M&(%*%"$!& /" l&) l-%#") El %"l& ") u$ )l%/& -#%)!l%$& u" &$ /" -u*ul-%$ l :l-%$. E$ ")!" *%"$!& :)l S#9 18H F%. 1.1'H. El 9#%*"#& ") u$ & /u#$!" u$ l#& !%"*9&. L&) *"-$%)*&) /" ")!" *%"$!& %$!"##$ul# l #"-#%)!l%>-%$ + "l /")l%>*%"$!& ( /" 9l$&) /" l) #"/") /" l&) -#%)!l") /" %"l& Q""#!*$ 183H.
Figura 1. Sección longitudinal de un glaciar en la que se indica como un sondeo &ertical se deorma al ca!o del tiempo. l mo&imiento total medido
2
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
en la super;cie es la suma de la deormación interna " del desli,amiento !asal. FuenteA (S2arp 19<<).
El /")l%>*%"$!& :)l %$/%- "l /")9l>*%"$!& /" l *) /" %"l& )&:#" )u l"-& Q""#!*$ 185'H. E)!" *&(%*%"$!& )&:#" "l &$/& %*9l%- "l 9#&-")& /" *%"$!& 9 #"-&$"l-%&$. El &$/& /"l l-%# ") /" !%9& !"*9l/& ") /"-%# 9#&%*/& )u 9u$!& /" u$-%$ :& 9#")%$ 9u"/" 9#&/u-%#)" "l /")%"l& 9 u*"$!& /" 9#")%$ "$ l 9#!" /"l u*:#l /" u) ##%: + $ #"-&$"l-%&$ l #"/u-%# l 9#")%$ u) :&. S% l) 9#&!u:"#$-%) )&$ *u+ 9"u") 9u"/" 9#&/u-%#)" u$ !#$)"#"$-% /" -l l!"$!" u" -%l%! $u"(&) /")%"l&). E$ l :)" /"l l-%# )" #"-&$&-"$ -9) /" #"-&$"l-%&$ /"l %"l& -l#& l*%$/) + /" 9&-&) )"/%*"$!&) *: + L C9"ll" 1864H. L&) l-%#") 9&l#") 9#")"$!$ ")-)& /")l%>*%"$!& :)l 9u")!& u" ")!=$ "l/&) "l l"-& u$u" "%)!" u$ /")l%>*%"$!& #"l!%(*"$!" #=9%/& 9#%*& l %$!"#-" %"l& #&-. E$ l&) l-%#") !"*9l/&) /"l /")l%>*%"$!& :)l )" (" ("-%/& 9 l 9#")"$-% /" u$ 9"l;-ul /" u "$ "l &$/& u" #"/u-" l --%$ "$!#" "l %"l& l #&-. S% "l )u:)!#!& /" u$ l-%# !"*9l/& ")!= -&$)!%!u%/& 9 )"/%*"$!&) $& -&$)&l%//&) -&*& *#"$) /" &$/& ")!&) *!"#%l") 9u"/"$ )!u##)" /" u + 9 -&$)%u%"$!" u*"$! -&$)%/"#:l"*"$!" l ("l&-%// /" /")l%>*%"$!& :).
Figura 17. :nEuencia de las irregularidades del lec2o en el Eu@o del 2ielo. (a) roceso de Eu@o pl*stico !asa &isto en planta (Ceertman 1957). (!) 8ecanismo de desli,amiento por recongelacion. FuenteA (am! " Ga?2apelle 194).
21
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
L) ("l&-%//") "$ )u9"#-%" /" u$ l-%# (#;$ ")9-%l + !"*9l*"$!". L) ("l&-%//") l& l#& /" u$ l-%# # (l") /" 1 2 *\& "$ =#") /" 9#"/") :#u9!). L) ("l&-%//") !#$)("#)l") )&$ *=%*) "$ "l -"$!#& + "9"#%*"$!$ u$ #=9%/ #"/u--%$ -% l&) *=#"$") -&*& -&$)"-u"$-% /" l #%--%$ /" l) 9#"/"). L&) (l") "$ :/") *%"$!&) )! 11 *. S" l") -&$&-" -&*& l-%#") -&$
22
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 1<. &olución con Eu@o espasmódico Hie (?olum!ia Brit*nica) entre 193 " 193 en el que se o!ser&an las deormaciones de las super;cies de la morrenas. FuenteA (8eier " ost 199).
E)!) &l"/) )u"l"$ !"$"# u$ 9"#%&/%-%// /" u$&) &) (#%&) )%l&). El ""-!& "$ "l l-%# (%"$" //& 9 l 9#")"$-% /" )u9"#-%") /"*/) -!%-) *=#"$") %$!"$)*"$!" -%>ll/&) #$/") -*:%&) "$ )u 9&!"$-% + *#"$) -"$!#l") u"#!"*"$!" #"9l"/). El %$!"$)& -%>ll*%"$!& "$ l&) *=#"$") /" l-%# ")9)*/%-& 9u"/" 9#&/u-%# &l%-%$ "$ "l %"l& ,"^"# 1882H. L) -u)) u" *&!%($ ")!&) #=9%/&) & (#;$ l& l#& /" l l&$%!u/ /"l l-%# F%. 1.2H + )" 9u"/" /%"#"$-%# u$ *%"$!& )" %$-u#($ "$ /%#"--%$ )-"$/"$!" + ( /" "ll&) 9u"/"$ !#$)9!#)" l&) /"!#%!&) )! l )u9"#-%" /"l l-%#. , "l -&$!#%& "l "$ l) >&$) "$ l) u" u*"$! l ("l&-%// /"l %"l& + l&) 9l$&) /" -%>ll*%"$!& )" -u#($ -% :& )! -"#)" !$"$!") /"l l"-&. E)!"
3.2.5.E)!#u-!u#) /" l&) l-%#") L /"*-%$ u" "9"#%*"$! l) *=) /" %"l& -&*& -&$)"-u"$-% /" )u *&(%*%"$!& /" %"$ /%)!%$!&) !%9&) /" ")!#u-!u#) )%*%l#") l) u" )" &:)"#($ "$ l) #&-) /"*/). El $=l%)%) /" l /"*-%$ "$ l&) l-%#") ") *=) )%*9l" u" "l /" l) #&-) + u" $%-*"$!" ")!=$ "-!/&) 9 l --%$ /" l #("// M"$>%") 1885H
Figura 19. (a) Flu@o compresi&o " e6tensi&o " planos de desli,amiento. (!) Iistri!ución de los Eu@os compresi&os " e6tensi&os en un glaciar. FuenteA (%"e 195$).
23
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
E$ l) =#") /" -u*ul-%$ 9#"/&*%$ l ")!#!%--%$ u" (%"$" *#-/ 9 l l!"#$$-% /" -9) /" %"l& %$("#$l -&$ &!#) u" -&$!%"$"$ l&/& */) "$ "l /")%"l& /" ("#$&. Du#$!" "l &$) /" #$ 9"$/%"$!" /"l l-%# )" /")##&ll$ ll) /" #("// + /")l%>*%"$!&) #&!-%&$") "$ l l"$u /" l-%# + -u$/& "l ($-" /"l %"l& ") %*9"/%/& 9 *#"$) )" 9#&/u-"$ 9l$&) /" -:l*%"$!&. L) &%() & :$/) /" F:") )&$ -9) l!"#$$!") u" )" "!%"$/"$ 9 l )u9"#-%" /" l&) l-%#") /" (ll" !"*9l/& ,!"#)&$ 1884H. ,#")"$!$ u$ /%)9&)%-%$ #u"/ -&$ )u -&$("%// 9u$!$/& l /%#"--%$ /"l -l/& -&$ l&/& + $%"(" + 9&)!"#%*"$!" -&*9#%*%/&. L) :$/) -l#) *u")!#$ *"$&) &l%-%$ + -&$!%"$"$ %"l& :$-& #%-& "$ :u#:u) /" %#". El *&/"l& u" *" "9l%- l *-%$ /" l) &%() "$ B) Gl-%"# /_ A#&ll" )u%>H ") "l /" u$ l"$! (#%-%$ /" l) ll) %$("#)) )"$ 9#&9&$" ,&)*"$!%"# 18'H. S"$ ")!" *&/"l& l) *l!%9l") >&$) /" -%>ll*%"$!& ")!=$ */) + l"($!/) /")/" "l %"l& :)l l )u9"#-%" /"l l-%# /$/& lu# l) :$/) &)-u#) /" &%() G&&/)"ll "! l. 22H. Alu$&) u!") ")!%*$ u" -/ 9# /" :$/) !%"$"$ u$ %"$ $ul. E$ >&$) /" #/%"$!" :#u9! /"l l-%# "l %"l& ($> /u#$!" "l %$(%"#$& /")/" l >&$ /" #$ 9"$/%"$!" /" "!"$)%$ l&$%!u/%$l l =#" %$"#% /" %$!"$) -&*9#")%$ -u$/& l) #%"!) ")!:$ #"ll"$) /" $%"(" %%$=$/&)" l :$/ -l#. E$ "l ("#$& #%"!) ")!:$ :%"#!) + )" #"ll"$$ /" #*"$!&) /" %"l& + /"!#%!&) + l -&*9#%*%#)" )" * l :$/ &)-u# N+" 185 S#9 18H.
24
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura $>. liegue en el 2ielo puesto de mani;esto por la altemancia de !andas claras " oscuras. :sla Gi&ingston :slas S2eEand dell sur nt*rtida. FuenteA Foto D. Gópe,- 8art=ne,.
Figura $1. n primer trmino. #gi&as en el glaciar 8erde lace maci,o del 8ont Blanc lpes Francese. FuenteA
Foto
D.
Gópe,-
8art=ne,.
L) #%"!) & -#"())") F%.1.24H )&$ l ")!#u-!u# *=) :u$/$!" /" l&) l-%#") + &:"/"-"$ ")u"#>&) !"$)%&$l") M"$>%") 1885H. , l& "$"#l )&$ #"-!) & /7:%l*"$!" #u"/) + )u:("#!%-l"). Su l&$%!u/ ") /" /"-"$) (#%&) *%l") /" *"!#&) + )u $-u# $ l )u9"#-%" /"l l-%# )" -&$(%"#!" "$ u$ *) u":#/%> /" 9%$=-ul&) /"$!/&) /"$&*%$/&) )"#-). L) #%"!) l-%#") )" #u9$ "$ )%)!"*) F%. 1.25H S#9 186H 9u"/"$ /%"#"$-%#)" l) #%"!) *#%$l") & "$ -"(#&$ u" )" *$ 9 ")u"#>&) "!"$)%(&) "$"#/&) 9 l *+ ("l&-%// /" $ "$ >&$) /" *+ ("l&-%// )&$ 9"#9"$/%-ul#") l &$) /" u*:#l") /"l l"-&. E)!) #%"!) )" %$-u#($ u) ##%: + *$ =$ul&) *"$") /" 25
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
45WC -&$ l&) :/"). E$ "l $l /" l l"$u l-%# )" /")##&ll$ l) #%"!) /" "!"$)%$ )" ($ ")!#"-$/& )! u" $l*"$!" ll"u"$ -"###)" #"-&$&-%7$/&)" "$!&$-") 9 u$ ("$ /" %"l& >ul. L #%*+ :"#)-#u$/H Ll%:&u!#+ "! l. 18'6H ") l #%"! u" )"9# "l %"l& /" #&- "$ l 9#!" )u9"#% /" -:"-"# /"l l-%#. El %"l& /%"#" l 9#"/ + "l #")!& /"l l-%# ($> /$/& %"$ ")!) #%*+). S" )%!$ 9#%*) 9#"/") *u+ ")-#9/) F%. 1.2'H + 9#&l&$$ ("-") -%"$!&) /" *"!#&). C&$ #"-u"$-% "$ ("> /" u$ $%- #%"! )" /")##&ll u$ )%)!"* /" #%"!).
l l )"
)"
Figura $$. ?re&asses en el laciar de Cort2ington (lasa). l ondo glaciar de escape. FuenteA Foto F. utirre,.
Figura $3. Hipos de grietas en glaciares de &alle. (a) 8arginales (1- grietas antiguas giradas $- grietas de nue&a ormación). (!) Ie e6tensión radial. Ga Eec2a de 2ielo. FuenteA (S2arp 19>).
26
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura $4. rietas trans&ersas. laciar neto. irineo aragons. FuenteA Foto F. utirre,.
Figura $5. ima"a en el glaciar del neto. irineo aragons. FuenteA Foto F. utirre,.
3.2.6.E#&)%$ D")/" *u+ $!%u& ") -&$&-%/ l -9-%// /"l %"l& 9# *&/%-# )u)!$-%l*"$!" "l #"l%"(" 9#""%)!"$!". L&) -&$&-%*%"$!&) )&:#" )u --%$ 9")# /" l #$ -$!%// /" 9u:l%--%&$") )&:#" ")! !"*=!%- $& )&$ *u+ 9#&u$/&) + ")!& )u#" /" l /%-ul!/ /" ")!u/%# l --%$ /"l %"l& )&:#" )u l"-& /":%/& u" l&) *"-$%)*&) "#&)%(&) /" *+ ""-!%(%// !%"$"$ lu# :& u$ 9&!"$!" -&:"#!u# /" %"l&. S" $ ""-!u/& lu$) %$(")!%-%&$") "$-*%$/) ")!" $ *"/%$!" l 9"#-%$ /" !$"l") )&:#" !&/& "$ -%#-&). A ")! /%-ul!/ /" &:)"#(-%$ + u" /%# l -#"$-% /" -&$&-%*%"$!&) )&:#" "l #"l%"(" 9#"l-%# u" %*9%/" u$ ")!%*-%$ /"-u/ /" l -u$!%--%$ /" l "#&)%$ l-%#. A/"*=) ")!&) &:)!=-ul&) )" u$" "l u" l) l-%-%&$") )" $ )u9"#9u")!& "$ "l !#$)-u#)& /"l !%"*9& "$ *u-) =#") -&$ l& -ul l) %$!"#9#"!-%&$") )" ("$ $ *=) /%-ul!/) ,#%-" 18'3H. L --%$ "#&)%( l-%# )" *$%")! "$ l %$!"#-" %"l& #&- & %"l&/"9)%!&) l-%#")H. S:"*&) u" l&) ""-!&) "#&)%(&) /"l %"l& )%$ *&(%*%"$!& + /")9#&(%)!& /" *!"#%l #&-&)& %"l& l%*9%&H )&$ 9#=-!%-*"$!" /")9#"-%:l"). ,# "l *%)*& !%9& /" %"l& "$ *&(%*%"$!& )% 2'
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
"-! #&-) #")-) + 9&-& /%-l)/) "l 9&/"# "#&)%(& )"#= $ul& & *u+ 9"u"& u$u" )% "l *!"#%l /"l &$/& /"l l-%# )&$ #*"$!&) #&-&)&) 9u"/" *&/%-# )u)!$-%l*"$!" )u *&l&;. L&) *+") ""-!&) "$ l&) u" )" 9#&/u-" "l ##$u" /" #*"$!&) /" l"-& l-%# u" )&$ *&(%l%>/&) + !#$)9!/&) u$ lu# *=) & *"$&) )&$ *&(%l%>/&) + !#$)9!/&) u$ lu# *=) & *"$&) l"$& 9u/%"$/& "$ )u !#$)9!" #"l%># ""-!&) "#&)%(&) )&:#" "l *!"#%l #&-&)& & )u"l!& /" l %$!"#-".
3.2.'. T#$)9!" + )"/%*"$!-%$ 3.2.'.1. Ali&entacin y a&/&) )" /":"$ l -!%(%// "#&)%( l-%#. ,u"/" :"# &!#) *u-) u"$!") /" 9#&-"/"$-% !l -&*& l&) -l)!&) u" #")ul!$ /" l&) 9#&-")&) /" "l%#--%$ /" l) #&-) u" "$*#-$ l) *)) l-%#"). O!#& !%9& /" )u*%$%)!#& (%"$" //& 9 (l$-) /" $%"(" + #&- /")l%>*%"$!&) + -u#)&) "!# l-%#") u" /")"*:&-$ "$ "l -&$u$!& l-%#. T*:%7$ "$ &-)%&$") l -!%(%// (&l-=$%- "9l&)%( 9! 9%#&-l)!&) l) *)) /" %"l& -&*& "$ lu$&) $"(/&) $/%$&) u" #"-u:#"$ 9#!&) (&l-=$%-&). F%$l*"$!" l --%$ "l%- 9u"/" )u*%$%)!## 9#!;-ul) l -&$u$!& l-%# B&ul!&$ 18' S*ll 18' %#:#%/" 1885 B"$$ + E($) 188H. E$ "l &")!" /" G#&"$l$/% l /")-# /" /"!#%!&) !%"$" lu# 9#"/&*%$$!"*"$!" "$ "l *#"$ /"l -)u"!" !#(7) /" l -9 /" %"l& :)l. L :u$/$-% #"l!%( /" /"!#%!&) -&$)!%!u+" u$ -&$!#&l %*9!$!" /" l&) 9#&-")&) + -#-!"#;)!%-) l-%#") )"/%*"$!#%). L 9#&/u--%$ /" )"/%*"$!&) (#; )u:)!$-%l*"$!" "$!#" /&) -)u"!") + /&) (ll") l-%#") $%! "! l. 22H. E)!&) /"!#%!&) 9u"/"$ !#$)9!#)" /"$!#& /"l l-%# "$ !#") *:%"$!") /%)!%$!&). El *!"#%l *&(%l%>/& )&:#" l )u9"#-%" /"l %"l& -&$)!%!u+" + l&) /"!#%!&) )u9#l-%#") u" )&$ =$ul&) + ")!=$ 9&-& & $/ *&/%-/&) 9 l -!%(%// l-%#. S&$ *=) :u$/$!") )&:#" l&) l-%#") /" (ll" + u" )u) <$-&) #&-&)&) l%*"$!$ l )u9"#-%" /"l %"l& *%"$!#) u" "$ l&) -)u"!") l $%- l%*"$!-%$ u" #"-%:"$ ") /" l) 9#"/") /" l&) $u$!#). E$ l >&$ /" -u*ul-%$ l&) /%)!#%!&) )u9#l-%#") 9u"/"$ u"/# !9/&) 9 $%"(" + 9 &!# 9#!" "$ lu$) =#") /" *&$! ")!&) /"!#%!&) ll"$ #"-u:#%# l -)% !&!l%// /" l )u9"#-%" /"l %"l& !l -&*& 9u"/"$ &:)"#(#)" "$ l&) l-%#") $"#&) /"l #u* + /"l 0%*l+ F%. 1.2'H ""-!u$/& u$ l: 9#&!"-! /" l u)%$ /"l %"l&. E$ "$"#l l 9#&9-%$ /" /"!#%!&) u*"$! -% "l #"$!" /" l l"$u "$ l *+ /" l&) (ll") l-%#") + "$ l >&$ /" :l-%$ u$ #$ 9#!" /"l *!"#%l &-u9 -&$ $!"#%%// l u)%$ u$ 9&)%-%$ %$!#l-%#. El !#$)9!" /" l&) /"!#%!&) )u9#l-%#") )" ""-! -&*& "$ u$ -%$! !#$)9!/ 9u/%"$/& *&(%l%>#)" "$*") :l&u") #$/") /%)!$-%).
2
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
L&) /"!#%!&) "$/&l-%#") 9u"/"$ "$-&$!##)" /%)"*%$/&) "$ l *) /" %"l& + )u 9#&9-%$ -&$ #")9"-!& l %"l& ##*"$!" "-"/" "l 15 :%"$ )" 9#")"$!$ "$ :$/) 9l$#") /" )! 5 * /" 9&!"$-% )"9#/) 9 %"l& l%*9%& 9u/%"$/& l-$># "$ "ll) )! u$ /" l *) !&!l E*:l"!&$ 18'8H. E)!) :$/) )&$ #"ll"$&) /" #%"!) u$u" "$ l *+ /" l&) -)&) )&$ /"!#%!&) )u:l-%#") *&(%l%>/&) -% ##%: l& l#& /" 9l$&) /" -%>ll*%"$!&. E)!" !#$)9!" )" ll"( -:& "$ >&$) /" $ + #u"/$ "*9u/) 9 "l l-%# & )% "l l"-& ") /"*:l" l) 9#!;-ul) &9#%*%#=$ "l &$/& & )" %$-#u)!#$ "$ "l *%)*&. L * /" l&) -l)!&) + )u %"$!-%$ "-!$ l *&/& /" /")l%>*%"$!& /" !l *$"# u" l&) u" )&$ l#/&) )" %"$!$ "$ l /%#"--%$ /"l
Figura $. de Baltoro m en el
laciar negro a unos 4.3>> araorum (aist*n).
3.2.'.2. ecanis&os e sei&entacin glaciar L&) /"!#%!&) "%)!"$!") "$ l *) /" %"l& 9u"/"$ !#$)9!#)" l *#"$ l-%# /"9&)%!#)" "$ "l l"-& %$- #)" l u /" u)%$ l-%# & 9"#/"#)" "$ l&) %-":"#). E%)!" u$ -&$u$!& /" 9#&-")&) 9#%*#%&) l%/&) l )"/%*"$!-%$ /"l *!"#%l !#$)9!/& 9 l&) l-%#") + &!#&) 9&)!"#%") u" *&/%-$ "l )"/%*"$!& /"9&)%!/& Q%!"*$ 1885H. S"$ B&ul!&$ 26H "%)!"$ !#") *) 9#%$-%9l") /" )"/%*"$!-%$ /" !%ll u)%$ & /")%"l& )u9#l-%#") *"l! &u!H )u:l-%# l&/"*"$!H + 9 /"*-%$. El /")%"l& )u9#l-%# F%. 1.2H ") l 9#%$-%9l * /" :l-%$ + -#-!"#%> l&) l-%#") !"*9l/&) + u" l&) l-%#") #;&) 9#")"$!$ 28
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
u$ ")-) u)%$. A); "$ l&) 9#%*"#&) "l /")%"l& 9u"/" l-$># (l") /" 12 *\&) *%"$!#) u" "$ l A$!=#!%/ )" l%*%! 9&-&) -"$!;*"!#&) l & E*:l"!&$ 18'8H. E)!" /")%"l& )u9#l-%#. C&*& -&$)"-u"$-% /" l u)%$ l&) /"!#%!&) )" l%:"#$ 9# /# %"$ l !%ll )u9#l-%# u" 9u"/" -&$)"#(# ")!#u-!u#) /")##&ll/) /u#$!" "l !#$)9!" l-%# L])&$ 18'8H. L&) /"!#%!&) )" /"$ #/ul*"$!" l -9 /"l !%ll 9 u$ -&$!%$u -#"-%$. L 9#")"$-% /" ")! -&:"#!u# /" *!"#%l )u9#l-%# #"!#/ l u)%$ /"l %"l& %$#+-"$!". El *!"#%l )u9#l-%# 9u"/" 9"#*$"-"# %$ )%!u & *&(%l%>#)" 9 u) /" /")%"l& + "$ l) l"$u) l-%#") l *+ 9#!" /" !%ll )u9#l-%# ")!= "-!/& 9 *%"$!& #&!-%&$l + "$ l) l"$u) l-%#") l *+ 9=#!" /"l !%ll )u9#l-%# ")!= "-!/& 9 *%"$!& #&!-%&$l D#"%*$%) 18H. El !%ll "*99/& /" u )" /")9l> 9 #("// %$/&) l-$>$ /%)!$-%) /" /"-"$) & %$-lu)& -"$!"$) /" *"!#&) Su/"$ + J&* 18'6H E$ "l /")%"l& )u:l-%# 9u"/"$ -!u# !#") u"$!") /" -l "l *%"$!& /"l %"l& + "l #")ul!$!" /"l u*"$!& /" 9#")%$ 9 &:)!#u--%&$") /" u$ )u:)!#!& %##"ul# E*:l"!&$ 18'8H. T&/&) ")!&) 9!") -l-&) !#"$ -&$)%& l u)%$ /"l %"l& )u:l-%# + l /"9&)%-%$ /" l&) /"!#%!&) "%)!"$!"). L )"/%*"$!-%$ L&/"*"$!H )u:l-%# %*9l%- "l /")%"l& :& 9#")%$ "$ u$ l-%# "$ *&(%*%"$!& + l l%:"#-%$ -&$!%$u /" 9#!;-ul) 9#&/u-" u$ -#"-%$ u" / %"$ l !%ll :)l. L) 9ul!%$*"$!" )u(%>$/& "l 9"#l /"l &$/& Bul!&$ 18'1H F%. 1.28H. El !%ll )u:l-%# 9#")"$! ")!#u-!u#) /" -%>ll*%"$!& u" #")ul!$ /" ")u"#>&) /")##&ll&) /u#$!" "l *&(%*%"$!& /"l %"l& Bul!&$ 18'5 182H. S" 9#&/u-"$ u$ #)" -% #%"!) & -(%//") :)l"). E)!" )" 9#&/u-" "l "*9u" /"l *!"#%l )u"l!& /"9&)%!/& "$ "l *#"$ #&$!l /$/& %"$ *#"$) /" "*9u". El !%ll )" 9l%" + )" #-!u# *$/& ")!#u-!u#) %*:#%-/). L =:#%- #")ul!$!" !%"$" u$ %"$!-%$ 9#l"l l /%#"--%$ /"l *&(%*%"$!& /"l %"l& C#&&! 18' V$ /"# Q!"#"$ 18'H.
3
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura $7. Ies2ielo supraglaciar en el rente del laciar oo (lasa). FuenteA Foto . Guc2a.
Figura $<.
cumulación de till su!glaciar en la !ase de los glaciares S&al!ard Spits!ergen. %ótese la ca&idad e6istente al a!rigo de una roca a!orregada que se rellena por till (Boulton 1971 modi;cado en Sugden " Do2n 197).
Figura $9. squema que indica estructuras de ?i,allamiento en till su!glaciar resultantes de esuer,os !a@o 2ielo en mo&imiento (Boulton 197>)
3.2.'.3. Caracterstica el till
31
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
El !%ll ") u$ /"9)%!& 9&:#"*"$!" -l)%-/& -&$)!%!u%/& 9 u$ #$ (#%"// /" !*&) /" #$& -&$ #*"$!&) /" /%*"$)%$ /" :l&u" "*9)!/&) "$ u$ *!#%> /" #$& $& ("-") #-%ll&). El !%ll $& 9#")"$! ")!#!%--%$ + 9 l& "$"#l ")!= *$/& 9 u$ *9l% (#%"// /" !%9&) /" #&- + l&) -l)!&) )u"l"$ 9#"-"# -"!/&) + ")!#%/&) Su/"$ + J&$ 18'6H. Alu$&) %$(")!%/") u!%l%>$ "l !"#*%$& /" *#"$ -&*& "u%(l"$!" l /" !%ll 9"#& "l (&-:l& *#"$ !%"$" u$ -"9-%$ *&l%- *%"$!#) u" l /" !%ll ") )"/%*"$!&l%- ,#%-" 18'3H. L&) l-%#") !%"$"$ u$ #$ -9-%// /" !#$)9!" -&*& l& /"*u")!#$ l&) :l&u") "##=!%-&) F%. 1.3H u" )&$ :l&u") )%!u/&) "$ )u9"#-%") #&-&)) & )&:#" *!"#%l /"9&)%!/& 9 l -!%(%// l-%# "$ l&) u" "$"#l*"$!" )u) l%!&l&;) )&$ /%)!%$!) l) /"l *!"#%l )&:#" l) u" )" )%"$!$. D%*"$)%&$") /" ")!&) :l&u") )&$ "$ &-)%&$") ")9"-!-ul#") -&*& "l "##=!%-& S-&ll"$ "$ Al"*$% /" 4 * 9 2 * 9 12 * ,#%-" 18'3H. El :l&u" "##=!%-& O&!&) -"#- /" Cl#+ C$/=H !%"$" u$ 9")& /" 11. T* S#9 18H. S% )" #"-&$&-" "l lu# /" 9#&-"/"$-% 9 )u l%!&l&; 9&/"*&) /"/u-%# l /%)!$-% u" #"-#%/&. Alu$&) /" ")!&) :l&u") "##=!%-&) %$/%-/") )" $ /")9l>/& )! 1.2 *. F%. 1.31H Fl%$! 18'1H. L /%)!#%:u-%$ /"l !*& /" l) 9#!;-ul) 9#&9-%&$ /!&) *u+ (l%&)&) )&:#" l *-%$ /"l !%ll. L *+ 9#")"$!$ u$ /%)!#%:u-%$ :%*&/l -&$ u$ 9%-& -#")9&$/%"$!" #*"$!&) /" !*& :l&u" #( + &!#& #"l!%(& l *!#%> D#"%*$%) + V$"#) 18'1H F%. 1.33H. ,# u$ l%!&l&; /"!"#*%$/ "l !*& /" #$& /%)*%$u+" l u*"$!# l /%)!$-% l =#" u"$!" + u$ 9#"/&*%$%& /" #$&) *%$"#l") )&:#" l&) #*"$!&) /" #&- %$/%- u$ l!& #/& /" */u#"> /" !%ll. T&/& "ll& )"l u" "%)!"$ u$&) *"-$%)*&) /" -l)%--%$ "$ l&) l-%#") u" ")!=$ "$ #"l-%$ -&$ l #&!u# /" l&) #*"$!&). S% ")!&) )&$ /" $!u#l"> -l-=#" "l !%ll 9u"/" ("#)" )u )u:)!$-%l*"$!" *&/%-/& 9 l /%)&lu-%$ /" l&) -#:&$!&) Su/"$ + J&$ 18'6H.
Figura 3>. Bloques err*ticos. 8ararE@ot (:slandia). FuenteA Foto F. utirre,.
32
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 31. Hra"ectorias de !loques err*ticos indicadores en el ?asquete scandina&o. 1. ocas del distrito de #slo. $. ór;dos de Iala. 3. ranitos rapai&i de las :slas land " por;los cuarc=eros. 4. Iia!asa oli&inica de Sataunta " pór;do uralitica de 'uame en linenna. 4. amaita de Gappa@ar&i. 5. ranitos rapai&i de +iipuri. . ranitos rapai&i del lago ladoga. 7. Sienita neel=nica de mpte " Gu@a&r-rt (en Flint 1971).
L =:#%- /"l !%ll -" #""#"$-% l /%)9&)%-%$ /" l) 9#!;-ul) u" l& -&*9&$"$. T*:%7$ )" /"$&*%$ l-%&!"-!&$%! El)&$ 18H. Mu-&) ("-") ") (%)%:l" l /"$-%$ /" l) 9#!;-ul) )&:#" !&/& "$ l %"$!-%$ /" l&) "") *+") /" l&) #*"$!&) /" #$ !*& F%. 1.32H.El $=l%)%) /" l /%#"--%$ + :u>*%"$!& /" l&) -l)!&) l#/&) "$ "l !%ll )" u!%l%> 9# /"!"#*%$# l /%#"--%$ $!%u /"l # 9&!"$-%) -&$)%/"#:l") /" )! 4* "$ S9&$" Vll"+ E)!/&) U$%/&)H Fl%$! 18'1H & -&$)!%!u+"$ )%*9l"*"$!" u$ /"l/ 9"l;-ul /" /"9)%!&) u" &)%l%>$ "l )u:)!#!&. L) *#"$) ")!=$ -&$)!%!u%/) 9 !%ll & u$ *">-l /" !%ll + /"9)%!&)
33
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 3$. Iepósitos de till en el que se o!ser&a la ordenación de los ragmentos ma"ores. ?a!ecera del io allego (irineo aragons).
3.2..E#&)%$ + )"/%*"$!-%$
Figura 33. Fusión su!glaciar en un rente de 2ielo en la ?ordillera Iar/in Hierra del Fuego. FuenteA Foto D. Gópe,- 8art=ne,.
34
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3.2..2. =or&as resultantes e la erosin >u%ioglaciar L) u) /" l&) -$l") /" /")%"l& )&$ -9-") /" !#$)9!# u$ #$ -# /" )"/%*"$!&) + 9u"/"$ 9#&/u-%# u$ %*9!$!" l: "#&)%(. L) ("l&-%//") /" ")!) u) )u"l"$ )"# "l"(/) + )&$ #"-u"$!") (l") /" 15*\)". Cu$/& ")!=$ )&*"!%/) #$/") 9#")%&$") %/#&)!=!%-) 9u"/"$ 9#&/u-%# "#&)%$ 9 -(%!-%$ "$ "l l"-& #&-&)& D#"]#+ 186H. E)!) u) /" /")%"l& !#$)9!$ #$ -$!%// /" -# "$ )u)9"$)%$ + /" &$/&. L 9#%*"# l-$> "$ l&) l-%#") /" Nu" (l") /" 3. *\l + l -# /" &$/& 9u"/" )"# u$ 25 /" l -# !&!l "$ -u/l") 9u$! /" ("#$&. T*:%7$ *&(%l%> u$ 9"u" -# "$ )u)9"$)%$ /u#$!" "l %$(%"#$& Su/"$ + J&$ 18'6H. D%("#)) *%-#&*) $ )%/& !#%:u%/) l -!%(%// /" l) u) /" /")%"l&. S" l) -&$&-" -&*& *) 9 & )u9"#-%") &)-u#%// 9l=)!%-*"$!". 0$ )%/& /")-#%!) "$ "l 9#!/& /" *&/"l/& /" "#&)%$ l-%# + u" "%)!" u$ -&$!#&("#)% "$ )u %$!"#9#"!-%$ -&*& *) l-%#") &
Figura 34. egiones del noroeste de stados nidos aectadas por inundaciones catastró;cas a ;nales de la glaciación Cisconsin FuenteA (Baer " Buner 19<5).
3.3. GEOMORFOLOG IA CLIMATICA 3.3.1.A$!"-"/"$!") L )"u$/ *%!/ /"l )%l& @I@ + -&*%"$>&) /"l )%l& @@ )" -#-!"#%>$ 9 l) "9l-%&$") /" #"%&$") %$/) & 9&-& -&$&-%/) 9 "l &*:#" l& l#& /" !&/& 35
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
"l *u$/&. L&) *&!%(&) /" ")!) "9"/%-%&$") "#$ /%("#)&) -&$&-%*%"$!& /"l !"##%!%& /" )u) #"-u#)&) *%$"#&) + #;-&l) ); -&*& "$ l -&l&$%>-%$ + -#%)!%$%>-%$ /" l&) 9u":l&) %$/;"$). Au$u" )" /%)9&$" /" /&-u*"$!&) -%"$!;-&) /" )%l&) $!"#%") )&:#" !&/& "$ #"l-%$ -&$ l *%$"#; + l "&l&; $& )" -&$&-"$ &:)"#(-%&$") #%u#&)) /" l&) $!u#l%)!) )&:#" l) *) /" #"l%"(". E)!) "9l-%&$") (%"$"$ 9l)*/) "$ !#:&) "$ )u *+ /")-#%9!%(&) + )u9"#-%l") + ##*"$!" -&$!#%:u+"$ -&$ #% / l %$(")!%-%$ -%"$!;-. N& &:)!$!" l&) "&*l&&) l"*$") )" 9#"&-u9$ /"l ")!u/%& /" l&) 9#&-")&). E$ ")! 79&- )" %$!#&/u& "l !7#*%$& /" G"&*&l&; Cl%*=!%- 9 9#!" /" M#!&$$" 1813H. L&) -&*%"$>&) /" l G"&*&l&; Cl%*=!%- )" /$ "$ 4 #*) /" ")!u/%& 1. 0eomor%ología 0laciar El 9#%*"# !#:& )" !#(7) /"l )u%>& A))%> 184H "$ )u !#:& E)!u/%&) )&:#" l&) Gl-%#") /&$/" "9&$" )u !" l-%# + $l%> l&) /"9)%!&) /"/&) 9 "l %"l&. E$ 1'3 "l %$l7) G"%%" 9u:l%- )u l%:#& L G#$ E// /" 0%"l& "$ l u" )" $l%>$ l) !") /"l *&(%*%"$!& /"l %"l& -u)) /" l&) l-%#") + 9&)!l-%#"). E$ "l 9#%*"# -u#!& /" )%l& @@ "l !#:& /" Ru))"l 183H )&:#" "l l-%# /" Ml)9%$ l 9u:l%--%$ )&:#" S9%!):"#"$ /" G#]&&/ 188H + l !" /" "$/ll 182H )&:#" l&) #"9#")/&) 9 "l %"l& -&$)!%!u+"$ u$ *u")!# /" l) %$(")!%-%&$") /" l 79&-. E$ "l )"u$/& -u#!& /" )%l& "l !#:& )&:#" l&) "$") /" l) *) "#&)%() + /"9&)%-%&$l") /" >&$) $!%u*"$!" &-u9/) 9 l&) %"l&) ,#%-" 18'3H "l !#!/& )&:#" G"&l&; Gl-%# + l `9&- ,l"%)!&-"$ Fl%$! 184'H + l&) /&) (&l*"$") -"#- /" l E# Cu!"#$#% C#l")]! 185'H )&$ 9#!" /" l) %$(")!%-%&$") /" ")!" 9"#%&/& #"l!%() *) + /"9)%!&) l-%#") #"l%-!&). 2. 0eomor%ología Periglaciar L 9#%*"# /"$&*%$-%$ + /"$%-%$ )" /":"$ l 9&l-& L&>%$)% 188H "$ l u" )"l u" l) >&$) 9"#%l-%#") ")!=$ -&$!%u) l -)u"!" /" %"l& 9l"%)!&-"$& + 9#")"$!$ u$ -u:%"#! /" -l)!&) %%$/&) 9 "l 9#&-")& /" %"l& /")%"l&. Au$u" -&$ 9&)!"#%%// )" )"l/& u" l&) 9#&-")&) 9"#%l-%#") 9u"/"$ *$%")!#)" "$ >&$) *u+ l"/) /" l&) -)u"!") $& + #>&$") -&$(%$-"$!") 9# /")"-# "l !7#*%$&. , &!# 9#!" A$/"#))&$ 186H %$!#&/u& "l !"#*%$& /" )&l%& -&$)%/"#-%&$") )&:#" l) -#-!"#;)!%-) -l%*=!%-) /" ")!) >&$) #;) + /" )u) #)&) *&l%-&). A 9#%$-%9%&) /"l )%l& @@ )" 9#&/u-" u$ 9#%*"# /")##&ll& /" l %$(")!%-%$ ,"#%l-%# -&*& -&$)"-u"$-% /" l -&l&$%>-%$ /" Al). D":%/& l %$--")%:%l%// "$ ")! 79&- /" l *+ /" l) #"%&$") )"9!"$!#%&$l") l G"&*&l&; ,"#%l-%# )" /")##&ll "$ Eu#&9 !#"%$! &) /")9u7) F#"$- + #!" 18H 36
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3. 0eomor%ología de los )esiertos E$ "l l!%*& -u#!& /" )%l& @I@ u" u$& /" l&) 9"#%&/&) *=) -!%(&) /"l /")##&ll& /" l G"&*&l&; /" l&) D")%"#!&) ")9"-%l*"$!" "$ "l O")!" /" l&) E)!/&) U$%/&) /&$/" ,&]"ll Du!!&$ + )&:#" !&/& G%l:"#! "$-&$!##&$ u$ $u"(& 9%)" =#%/& "$ "l u" l "#&)%$ & "l -&$-"9!& u$/*"$!l /" $%("l /" :)" u" -&$)!%!u+" u$ 9#"lu/%& /" l %/" /" 9"$%ll$u#-%$ ); !*:%7$ ")!:l"-% l -l)%--%$ "$7!%- /" l&) #;&) $!"-"/"$!") -&$)"-u"$!") + )&:#"%*9u")!&). Du!!&$ ""-!u %*9!$!") 9!-%&$") l -&*9"$)-%$ %)&)!=!%- + #"l%> /")-#%9-%&$") /"!ll/) /" l&) :$%-&) lu(%l") ")!:l"-%"$/& u" "$ l) =#") /")7#!%-) l&) -$!%l") + ")-#9") "(&lu-%&$$ 9 #"!#&-")& 9#l"l&. G%l:"#! ") "l #$ "&*l&& *"#%-$& /"l )%l& 9)/& )u) *&$&#;) I$*" )&:#" l G"&l&; /" l) M&$!) 0"$#+1''H + T#$)9!" /" D"!#%!&) 9 E)-#"$!;1814H -&$)!%!u+"$ *u+ %*9!$!" ($-") )&:#" l *"-=$%- /" l&) 9#&-")&) *:%u" + T$>$% l 9#")"$-% /" $u*"#&)) -&l%$) %)l/) u" )u#"$ :#u9!*"$!" )&:#" l) ll$u#) -%#-u$/$!"). I/7$!%-) &:)"#(-%&$") #"l%>& B$#/! "$ 18 "$ "l A#%- O#%"$!l "l -ul /"$&*%$& inselberg *&$!" %)lH ")!) -&l%$). T:"-" 9#")%/" "$ 1826 "$ DP))"l/ Al"*$%H u$ #"u$%$ )&:#" G"&*&l&; Cl%*=!%- "$ l u" )" ")!:l"-"$ l) :)") /" l) -l)%--%&$") *&-l%*=!%-). ?u%-) l&) !#:&) *=) #"9#")"$!!%(&) /" ")! 79&- )&$ l&) ll"(/&) -:& 9 "l l"*=$ F#"%)" 183H "$ "l ")!/& /" R%& /" J$"%#& + "l l%:#& G"&*&l&; /" l&) T#9%-&) 0*"/&) S99"# 1835H.
3.3.2.E)!#u-!u#-%$ D"$!#& /" l&) 9!") u" -&$)!%!u+"$ l ")!#u-!u# "$ l&) u" )" )u)!"$! l G"&*&l&; Cl%*=!%- "$ l&) u" )" %$-lu+"$ l&) -&$-"9!&) u$/*"$!l") l %$-%/"$-% /"l -l%* "$ l&) 9#&-")&) u" 3'
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
"l:$ "l *&/"l/& + l&) /%)!%$!&) -#%!"#%&) u!%l%>/&) 9# l /%"#"$-%-%$ /" l) /%)!%$!) >&$) *&-l%*=!%-) !"$"*&) L) >&$) *&-l%*=!%-) -&*& u$ -&$u$!& /" *&/"l/&) #")ul!$!") /" l -!%(%// /" l&) 9#&-")&) #"%$$!") "$ l&) /%"#"$!") !%9&) /" -l%*). D%"#"$-%$/& >&$) *&-l%*=!%-) BP/"l 1844H. ,&)!"#%*"$!" #"-&$&-" 1 >&$) *&-l%*=!%-) "-lu+"$/& l) l!) *&$!) BP/"l 18''H. El !7#*%$& /" G"&*&l&; Cl%*!&7$%- -u+& &:"!%(& ") l #"-&$)!#u--%$ /"l -l%* + /" l&) 9#&-")&) u" $ -!u/& /u#$!" u$ /"!"#*%$/& !%"*9& BP/"l 1863H. L G"&*&l&; Cl%*=!%- -&$/u-" l G"&*&l&; Cl%*!&7$%- + u" -)% !&/) l) #"%&$") /"l *u$/& )" "$-u"$!#$ *) #"l%-!) /" -l%*) 9)/&) B#"*"# 1886H. S" /")##&ll "l -&$-"9!& /" >&$l%// "$ G"&*&l&; + )" "l: u$ *9 /" #"%&$") *&-l%*=!%-). ,&)!"#%*"$!" )" /%"#"$-%$ 13 #"%&$") *&-l%*=!%-) %$-lu+"$/& l) =#") *&$!&)) >&$l") T#%-#! + C%ll"u 1865H. L&) 9#&-")&) ""$&) )" #"l-%&$$ -&$ l) !"*9"#!u#) *"/%) $ul") + 9#"-%9%!-%&$") !&!l") $ul") ,"l!%"# 185H. •
•
•
•
•
•
3.3.3.D")##&ll& E$ l 9#%*"# *%!/ /"l )%l& @@ l G"&*&l&; ")!: /"/%-: 2 "!9) ")9"-;-) 1. Etapa /ist$rica E$ ")! "!9 l G"&*&l&; )" 9#"&-u9: "$ #"-&$)!#u%# l) /%"#"$!") "!9) /" "// /"!"#*%$/ "$ l) u" :;$ !"$%/& lu# l&) 9#&-")&) "#&)%(&) + !"-!$%-&) "$"#/") /"l #"l%"(". L G"&*&l&; ($> !#(7) /"l $=l%)%) /" l -#&$&l&; /" l /"$u/-%$ + ")!u/%&) /" *&l&; Cl"+ 18'H 2. Etapa ta1on$mica E$ l u" l G"&*&l&; )" /"/%-: "9l# #$/") !"##%!%&) + )" /")-#%:"$ + /"$") /%)!%$!&) !%9&) /" *) Cl"+ 18'H A ")!& )" l" /" "l %$!"#7) 9 ")!u/%# 9#&-")&) + l -u$!%--%$ "$ l) /%"#"$!") >&$) *&-l%*=!%-). C&*& -&$)"-u"$-% /" !&/& ")!& )" 9#&/u-" l G"&*&l&; Cl%*=!%-. E$ l )"u$/ *%!/ /"l )%l&) @@ l G"&*&l&; + lu"& /"l /")##&ll& /" l G"&*&l&; Cl%*=!%- /%)!%$!) #*) /" l G"&*&l&; 9#")"$!$ -%"#!&) ($-") "$ )u) #")9"-!%(&) -*9&) /" ")!u/%& 1. 0eomor%ología 0laciar
3
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
S" / ($-") "$ "l ")!u/%& /"l %"l& Gl"$ 0*:#"+ N+" ,!"#)&$ &!#&)H. A); -&*& $u*"#&)) %$(")!%-%&$") )&:#" 9#&-")&) + *) /" "#&)%$ + )"/%*"$!-%$ l-%# B&ul!&$ D#"%*$%) D#"]#+ I("#)&$ &!#&)H + l&) !#:&) )&:#" l&) *:%"$!") u/" D"*" F#"$- ,%))#! R99 T#%-#! + &!#&)H. E$!#" l&) l%:#&) -"#- /" G"&*&l&; ,"#%l-%# ") /" Q)Bu#$1882H "l /" *=) %*9!$-% + !*:%7$ "l /" F#"$- 1886H u" -!ul%> l&) -&$&-%*%"$!&) -"#- /"l !"*. 3. 0eomor%ología de las !onas *ridas E$-&$!# "$ l) %*="$") )!"l%!l") u$ "-"l"$!" "##*%"$! 9# )u /")##&ll& u" l" 9"#*%!" )u u!%l%>-%$ -&*& *9 + )u ")-l &#"-" l 9&)%:%l%// /" $l%># "$ -&$u$!& l&) #$/") *:%"$!") /")7#!%-&) + "$ ")9"-%l l&) /" #"$. L&) 9#&-")&) /" *"!"%>-%$ + l&) *%-#&*&/"l/&) #")ul!$!") $ )%/& ")!u/%/&) 9 C&&" E($) G&u/%" M::u!!. L) %$(")!%-%&$") )&:#" :#$%-") )" $ ll"(/& -:& 9 D$ + O:"#l$/"#. L "&*&l&; -%$ /" l) -&)!#) "$/u#"-%/) /u#%"#u)!)H $ )%/& &:"!& /" ")!u/%& /" 9#!" /" B"##+ B%#&! G&u/%" Oll%"# Ru!&$. El ")!u/%& /" l "#&)%$ ;/#%- %$-#"*"$!/& "$ l) l!%*) /7-/). E$ "l !#$)9!"
3.3.4.A9l%--%&$") + !"$/"$-%) u!u#) A 9#!%# /" l /7-/ )")"$! -&*& -&$)"-u"$-% /"l /")##&ll& /" l&) ")!u/%&) /" l&) 9#&-")&) "&*&l%-&) l G"&*&l&; Cl%*=!%- l-$> u$ #$ -&$!"$%/& 9#=-!%-&. U$& /" l&) -*9&) /"
38
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
*+& %$-%/"$-% ") "l /" l %$(")!%-%$ /" l&) #%")&) $!u#l") /"#%(/&) /" l /%$=*%- "!"#$ -&*& l *"!"%>-%$ )l%$ "#&)%$ ;/#%- + "l%- %$u$/-%&$") /")l%>*%"$!&) #%")&) /" )u:)%)!"$-%) "$!#" &!#&). O!#& -*9& /" /")##&ll& -&$)%/"#:l" "$ l) !#") l!%*) /7-/) ") "l /" l G"&*&l&; A*:%"$!l. S" :l !*:%7$ /" l G"&*&l&; A$!#9%- /":%/& u" "l &*:#" )" -&$("#!%/& "$ u$ %*9!$!" "$!" "&*&l%-&. ,# (%(%# "$ #*&$; -&$ l $!u#l"> )" $"-")%! -&$&-"# l&) 9#&-")&) u" &9"#$ "$ "l "-&)%)!"* 9# &:!"$"# u$ /")##&ll& )&)!"$%:l". E) "$ ")!" *&*"$!& /&$/" l G"&*&l&; Cl%*=!%- u" u$ 99"l u$/*"$!l. E$ "l -*9& /" l G"&*&l&; Cl%*=!%- )" ")9"# u$ -&$!%$u& ")!u/%& /" l&) 9#&-")&) u$ ($-" ")9"#$>/ /"l $=l%)%) /" l&) /!&) )u*%$%)!#/&) 9 l&) )"$)") #"*&!&) u$ 9#&#")%(& u*"$!& /" l&) ")!u/%&) 9l"&*&l%-&) /" -# l 9#"/%--%$ /" -l%* u!u#&) + u$ /")##&ll& /" l %$(")!%-%$ 9l%-/ )&:#" !&/& "$ l&) -*9&) /" l G"&*&l&; A*:%"$!l Gu!%7##"> 188H. L G"&*&l&; -*:%/& -l#*"$!" )u #u*:& /")/" u$ "$&u" "$"#l%>/& /" ")!u/%&) /" -#&$&l&; /" l /"$u/-%$ 9)/& "$!%># )u) %$(")!%-%&$") )&:#" 9#&-")&) )u9"#-%l") Cl"+ 18' T$ 18H. El 9#&:l"* u" )" 9#")"$! "$ "l ")!u/%& ") /"l 9)& /" l) #$/") ")-l) ")9-%l") + !"*9l") /" ")!u/%& /" 9#&-")&) l "(&lu-%$ /"l *&/"l/& l#& 9l>& B#)- 188H. , "ll& l G"&*&l&; /":" %$(")!%# !&/) l) ")-l) !#!$/& /" u$# l&) /%"#"$!") *"-$%)*&) #")9&$):l") /" l "(&lu-%$ /"l #"l%"(" -ulu%"# u" )" )u /%*"$)%$ !"*9& ")9-%l.
3.3.5. ,#&-")&) + /%"#"$-%-%&$") *&-l%*=!%-) L G"&*&l&; Cl%*=!%- )" 9u"/" /"$%# -&*& l u" %/"$!%- l&) -!") -l%*=!%- !l") -&*& %$!"$)%// #"-u"$-% + /u#-%$ /" l 9#"-%9%!-%$ %$!"$)%// #"-u"$-% + /u#-%$ /" l 9#"-%9%!-%$ %$!"$)%// /" l "l/ /%#"--%$ + u"#> /"l (%"$!& + "9l%- "l /")##&ll& /" l&) *&/"l/&) :& /%"#"$!") -&$/%-%&$") -l%*=!%-) A$"#! 1886H. E$ "l !#:& /" ,"#l!%"# 185H )" u!%l%>$ $%-*"$!" /&) 9#=*"!#&) -l%*=!%-&) l !"*9"#!u# *"/% $ul + l 9#"-%9%!-%$ !&!l $ul + ")!:l"-" l #"l-%$ /" l&) *%)*&) -&$ )"%) 9#&-")&) "&*&l%-&) *"!"%>-%$ u;*%- --%$ /" l "l/ *"!"%>-%$ !&!l "#&)%$ 9lu(%l *&(%*%"$!& /" *)) + --%$ /" (%"$!& u# 1H
4
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 35. Iiagramas que indican la importancia relati&a de algunos procesos geomorológicos en unción de la temperatura media anual " de la precipitación total anual
El
u! 9#&9&$" $u"(" #"%&$") *&"$7!%-) u" )" /%"#"$-%$ 9 u$ -&$u$!& /" 9#&-")&) "&*&l%-&) -#-!"#;)!%-&). D%)!%$u" /&) "l"*"$!&) *&"$7!%-&) /%"#"$!") u" )&$ l&) 9#&-")&) /" *"!"%>-%$ + l&) "$!") /" !#$)9!" /" ")& 9#&/u-!&) F%u# 2H
Figura 3. egiones morogenticas o!tenidas a partir de la intensidad relati&a de dierentes procesos geomorológicos (eltier 195>)
L"&9&l/ 1864H #"l%> u$ ")!u/%& )%*%l# l /" ,"#l!%"#. Q%l)&$ 186 1868H !*:%7$ #"l%> u$ $=l%)%) 9#"-%/& + -*:% "l #-& /" --%$ /" l "l/ 9 "l /" *"!"%>-%$ *"-=$%- *&/%- l&) -*:%&) /"l%*%!/&) 9 ,"#l!%"# 9# l) %$!"$)%//") #"l!%() /" l&) 9#&-")&)
41
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
"&*&l%-&) + /%"#"$-% )"%) >&$) l) u" /"$&*%$ )%)!"*) -l%*9#&-")& F%u# 3H.
Figura 37. eg=menes clim*ticos " sistemas clima-procesos. Gas gr*;cas muestran los atos mensuales de precipitación "
S!#&( 186'H #"-&$&-" u$ -l# >&$-%$ -l%*=!%- -&$ l%%(%-%&$") *=%*) "$ l >&$ /" )"l( !#&9%-l + "$ l /" l !%l9&/>&l. L l!"#-%$ ") *=) %$!"$) + 9#&u$/ "$ l&) !#9%-&) 9 l) "l"(/) !"*9"#!u#) u" -"l"#$ l) #"--%&$") u;*%-). , "l -&$!##%& "$ l !u$/# + l) >&$) /")7#!%-) l *"!"%>-%$ ") /7:%l 9 l ")-) 9#"-%9%!-%$. E)!" 9"#l $!")u# 9"#*%!" /%"#"$-%# u$ -&$u$!& /" >&$) #"l-%&$/) -&$ "l -l%* F%u# 4H.
Figura 3<.. Jonas de meteori,ación en relación con la latitud 1) oca resca. $) Ietritos poco alterados qu=micamente. 3) Jona de 2idrolisis dominante. 4) Jona de la caolinita. 5) Jona de ó6idos de 2ierro " aluminio. ) Ferricreta (Stra2o& 197)
3.3.6.,#%$-%9l") >&$) *&-l%*=!%-) L) #$/") );$!")%) /" l G"&*&l&; Cl%*=!%- )" /":"$ BP/"l 184 186318''H + T#%-#! + C%ll"u 1865H u" "l:$ *9) /" >&$) *&-l%*=!%-). BP/"l 9#&9&$" u!%l%>$/& -#%!"#%&) -l%*=!%-) + *&l%-&) )%"!" >&$) *&-l%*=!%-) + "l: u$ *9 /" l >&$) *&-l%*=!%-) /"l V%"& Mu$/& Eu#&9 A)% + [#%-H. T#%-#! + C%ll"u -#%!%-$ ")! >&$-%$ l&:l 9 )u -#"$-% /" &*&"$"%// 9 l /%"#"$-%-%$ /" !#") #"%&$") /" 42
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
9"#*#&)! 9 l -&$)%/"#-%$ /" l >&$ *"/%!"##=$" -&*& u$ $%- -!" + 9 )u !"#*%$&l&; -&$u). L -l)%--%$ 9#&9u")! 9 T#%-#! + C%ll"u1865H #"9&) "$ /&) !%9&) /" -#%!"#%&) H L) #$/") >&$) -l%*=!%-) + :%&"&#=-) u" 9#&9-%&$$ l) /%(%)%&$") 9#%$-%9l") :H Alu$) )u:/%(%)%&$") *9#/) "$ l&) -#%!"#%&) 9#"-"/"$!") -&*:%$/) -&$ /%"#"$-%) 9l"&-l%*=!%-). D%"#"$-%$ l) )%u%"$!") >&$) 9l%-/) $%-*"$!" #"%&$") /" : l!u# /&$/" $& )" *$%")! "l ")-l&$*%"$!& /" *&$!
2" 3ona 4ría H D&*%$%& l-%# :H D&*%$%& ,"#%l-%# 5" 3ona %orestal de las latitudes medias H D&*%$%& *#;!%*& -&$ "#"$-%) l-%#") + 9"#%l-%#") -u!"#$#%) :H D&*%$%& -&$!%$"$!l -&$ #$ %$&$) #;) + -=l%/). 7" 3ona intertropical /8meda H D&*%$%& /" l) ):$) -&$ -&:"#!u# (""!l *"$&) /"$) -#-!"#%>/& 9 u$ *"!"%>-%$ u;*%- 9#&u$/ /%)-&$!%$u "$ "l !%"*9& + 9 u$ %*9!$!" ##&+/ /%u). :H D&*%$%& /" l) )"l() -&$ u$ 9&!"$!" -&:"#!u# (""!l + u$ %$!"$) *"!"%>-%$ u;*%- A 9#!%# /" ")!) >&$) T#%-#! + C%ll"u 1865H ""-!$ l /%"#"$-%-%$ /" l) /%)!%$!) #"%&$") *&-l%*=!%-) "%)!"$!") "$ "l l&:& !"##=u"& u# 5 H. E$ "ll $& )" /%)!%$u"$ -l#*"$!" l) %$
43 Figura 39. Jonas moroclim*ticas del glo!o terr*queo (Hricart " ?ailleu6 195)
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
S"$ S!&//#! 1868H "l *9 -" %$-9%7 "$ l&) -!") u" -&$!#&l$ l) *) /" #"l%"(" :)!$!" *=) u" "$ l&) 9#&9%&) *&/"l/&). D"#:+)%#" 18'3H %$/%- u" )" -&$)%/"# l (""!-%$ -&*& u$ -! "&*#-& /&*%$$!" + u" l !"#*%$&l&; /" l -l)%--%$ ") "/&l%- + :%&"&#=- *=) u" -l%*=!%- + "&*&l%-. El *9 /" l) >&$) *&-l%*=!%-) /" BP/"l 18''H F%u# 2H %$/%- u" l&) l%*%!") *&-l%*=!%-&) "$-%"##$ =#") "$ l) u" l&) 9#&-")&) u" *$ "l #"l%"(" )&$ -!%(&) + /"9"$/"$ /" u$ -l%* -!ul /" -&*9!*%"$!& u$%*". E$ >&$-%$ + u" -&$)%/"## u$/*"$!l*"$!" l&) $-l"&) -"$!#l"). , &!# 9#!" )&l& )" #"9#")"$!$ "$ "l *9 l) >&$) /" l!u#) :) + *"/%) + )" $ &*%!%/& l) l!) *&$!). E) *u+ -&*9l%-/& "l ")!:l"-%*%"$!& /" l) >&$) *&-l%*=!%-) -u) u" + u" /%)!%$u%# l&) $u*"#&)&) + -&*9l"&) 9#&-")&) + )! u" $& )" -&$&>-$ /"-u/*"$!" ") %*9&)%:l" /%"#"$-% l) >&$) *&-l%*=!%-). L&) #)&) *=) )%$%-!%(&) /" l) 9#%$-%9l") >&$) *&-l%*=!%-) )" #"-&"$ /"l l%:#& /" BP/"l
2" 3ona 0laciar L&) *"-$%)*&) u" *$ "l #"l%"(" /" ")! >&$ )" ")!u/%$ *=) =-%l*"$!" "$ =#") /" u$ $!"#% l-%-%$ u" :& l&) l-%#") -!ul"). 5+6" 3ona Periglaciar enca9onados
con
%ormaci$n
de
(alles
mu&
BP/"l l /"$&*%$ )u:9&l# + !*:%7$ >&$ /" )&l%-%$ /" *)) "$ l) l/"#) 9"#%l-%#"). Su >&$ )"9!"$!#%&$l ")!= l%*%!/ 9 l&) l-%#") + l *"#%/%&$l 9 l )&l%
44
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
7"
3ona ectropical con %ormaci$n de (alles sua(i!ados E) l >&$ *=) (#%/ + 9&)%:l"*"$!" l *=) -&*9l" -&$ $u*"#&)) + /%("#)) *) /" #"l%"(". S&$ *u+ #"-u"$!") l) )u9"#-%") /" 9l$*%"$!& ")-l&$/). S" #"-&$&-"$ l-%) !"##>) + (ll") *9l%&) 9&-& 9#&u$/&). E$ l) =#") u" $ ")!/& )&*"!%/) l "#&)%$ /" l&) -)u"!") /" %"l& )" /")##&ll$ "!"$)&) 9%)") /" -&l%$) + l&). F%$l*"$!" "%)!" u$ %*9!$!" *$!& /" l&")) /"#%(/& /" l&) *!"#%l") #")ul!$!") /" $!"#%") "!9) #;). E) u$ /" l) >&$) *=) %*9!$!") 9# "l ")!u/%& /" l G"&*&l&; Cl%*!&"$7!%-.
+;" 3ona subtropical de mor%og$%- u" )&$ *&-l%*=!%-*"$!" /%"#"$!"). L #"%$ *"/%!"##=$" ") u$ >&$ /" !#$)%-%$ u" )%/& "-!/ "$ )u "(&lu-%$ 9 -l%*) !#&9%-l") 9"#%l-%#") l-%#") !"*9l/&) *"/&) + =#%/&). A ")!&) !%9&) /" -l%*=!%-&) + u" /%# "l -! $!#9%-& /" "!#/%$#% %$-%/"$-% "$ "l /")"$-/"$*%"$!& /" l "#&)%$ ;/#%-. E) u$!& -&$ l Z&$ "-!#&9%-l l *=) %*9!$!" 9# "l ")!u/%& /" l G"&*&l&; Cl%*!&"$7!%-.
=+>" 3ona *rida de conser(aci$n de aplanamientos trans%ormaci$n o desarrollo posterior de los mismos
&
S" %$-lu+"$ l) >&$) /" l&) /")%"#!&) /" %$(%"#$& #%& + l&) /")%"#!&) !#&9%-l"). E$ ")! l!%* /u%"#"$ u$ *#-/ %$!"$)%// l&) 9#&-")&) /" u*"/"-%*%"$!& + )"-/& + *"!"%>-%$ )l%$. D")!-$ l&) 9l$*%"$!&) -&$ %$)"l:"#) + l) "!"$)) */) + /")%"#!&) /" 9%"/#. L >&$ =#%/ /" %$(%"#$& #;& -&$)!%!u+" u$ =#" /" !#$)*-%$ :)!$!" *=) u" u$ #"%$ /" /")##&ll& 9&)!"#% /" 9l$*%"$!&).
?" 3ona peritropical aplanamientos
@/8medasecaB
de
e1tensos
E$ "ll )" /")##&ll u$ %$!"$) *"!"%>-%$ u;*%- -&$ 9&!"$-%) /" (#%&) -%"$!&) /" *"!#& + /")##&ll& /" l!"#%!). L) #$/") ll$u#) )" "9l%-$ 9 "l *"-$%)*& /" l /&:l" 9l$-%$ "$ l) u" l )u9"#-%") /" ")-#"$!; + :)l /" *"!"%>-%$ )" ($ /"#/$/& 9ul!%$*"$!" 9# /# lu# ll$u#) #:/) "!-9l%$)H )&:#" l) u" /")!-$ l&) %$)"l:"#).
2" 3ona ecuatorial de aplanamientos parciales L *"!"%>-%$ u;*%- ") *=) %$!"$) u" "$ l Z&$ 9"#%!#&9%-l. E$ l) >&$) %$!"#$) )" 9#&/u-" u$ /7:%l !#$)*-%$ /" l) )u9"#-%") /" 9l$*%"$!& /":%/& u" "l *"-$%)*& )" #"/u-%/& !$!& "$ "l !%"*9& -&*& "$ "l ")9-%&. 45
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 4>. Jonas moroclim*ticas actuales e6clu"endo las altas montaKas (BLdel 1977)
3.3.'. ,l"&-l%*!&l&%
3.3.'.1. Denicin ,l"&-l%*!&l&; "$ "&l&; ") "l ")!u/%& /" l -!"> !"##")!#" l&) 9%)") l&) #"%)!#&) )%l") l) /%)!#%:u-%&$") /" %)&!&9&) "$ l&) &-7$&) + &!#&) /!&) ;)%-&) #"l-%&$/&) "$ u$ ")u"#>& 9 /"!"#*%$# l %)!% /" l) (#%-%&$") /"l -l%* "$ "l 9l$"!. E)!&) ")!u/%&) %$-lu+"$ !*:%7$ %$(")!%-%&$") %)!#%-) -&$ "l &:"!%(& /" -&*9#"$/"# *" l&) ""-!&) /" l) -!%(%//") u*$) )&:#" l&) 9#&-")&) -l%*=!%-&). 3.3.'.2. Paleocli&as El !7#*%$& 9l"&-l%* ") u$ 9l:# -&*9u")! 9#&("$%"$!" /"l #%"& 9l"&K u" )%$%- 9)/& u $!%u& + -l%*K 9 !$!& "l !7#*%$& 9l"&-l%* u%"#" /"-%# u" )&$ l&) -l%*) u" )" *$%")!#&$ "$ "l 9)/& l& -ul ")!#;*&) :l$/& /" *%l") + *%l") /" &) !#=).
3.3.'.3. 0econstruccin Paleocli&?tica L #"-&$)!#u--%$ 9l"&-l%*=!%- 9l$!" #"!&) -&$)%/"#:l"). M=) ll= /" l&) l!%*&) 15 &) $& + #"%)!#&) -l%*=!%-&) %$)!#u*"$!l") + -ulu%"# #"-&$)!#u--%$ ")!= :)/ "$ #"-&$)!#u--%&$") -u$!%!!%() )"$ "!#"*/*"$!" /%;-%l") + 46
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
*"$u/& -&$ "##") /" *$%!u/ %$-%"#!. U$ ""*9l& /" ")!& )" / "$ l #"-&$)!#u--%$ /" l !"*9"#!u# /"l *# *"/%$!" "l ;$/%-" U \3' u" -&$)%)!" "$ "l $=l%)%) "$ )"/%*"$!&) *#%$&) /" u$&) -&*9u")!&) =$%-&) 9#&/u-%/&) 9 l) u$%-"lul#") &!&)%$!7!%-) u" (%("$ "$ l >&$ !%- /"l *#. L /%-ul!/ "$ "l u)& /" ")!" ;$/%-" #/%- "$ u" $& )" ):" -&$ -"#!"> u7 9#&u$/%// /" l )u9"#-%" /"l *# & ")!-%$ -#")9&$/"# l) ")!%*-%&$") /" !"*9"#!u# + u" 9#!" /" :"# *u- (#%:%l%// %$!"#$ul l >&$ !%- !%"$" /%"#"$!" 9#&u$/%// "$ /%"#"$!") l!%!u/"). L ,l"&-l%*!&l&; "*9l" /%)!%$!) !7-$%-) 9# /"/u-%# 9l"&-l%*)
E1tracciones de /ielo El %"l& l&-l%>/& "$ l!) *&$!) + "$ l) #"%&$") 9&l#") )" -u*ul/& -9 )&:#" -9 9 *u-&) )%l&). L&) 9l"&-l%*!l&&) 9"#$ "l %"l& 9#&u$/& + *u")!#"$ l&) ll*/&) $-l"&) & !")!%&) /" %"l&K. E)!&) $-l"&) -&$!%"$"$ 9&l(& :u#:u) /" %#" & %)&!&9&) /" &;"$& u" )&$ u)/&) 9# %$!"#9#"!# "l -l%* 9)/& /"l =#" /&$/" u" #"-&%/ l *u")!#
Sedimentos lacustres & oce*nicos L&) 9l"&-l%*!l&&) 9"#$ "l &$/& /" -u"$!) 9# &:!"$"# $-l"&) & !")!%&) /" )"/%*"$!& l&) -ul") -&$)%)!"$ "$ *!"#%l") 9#&/u-%/&) "$ "l &-7$& & l&) & u" u"#&$ ##)!#/&) /" )u"l&) -"#-$&).
4$siles L&) )"#") (%(&) $ ")!/& )%"*9#" l%/&) /"!"#*%$/&) *:%"$!") "-&l%-&) /" * u" l )u#%# l!"#-%&$") )"$)%:l") )" 9#&/u-" )u "*%#-%$ l&) *:%"$!") *=) (:l")
3.4.
LAS GLACIACIONES
3.4.1.Gl-%&l&; E) u$ #* /" l) C%"$-%) /" l T%"## u" ")!u/% l&) "$*"$&) /" l $!u#l"> 9)/&) 9#")"$!") + u!u#&) (%$-ul/&) l u "$ ")!/& )l%/& + )" 7)! $%"(" l-%#") #$%>& $"(%)- "!-7!"#. S&:#" "ll ")!u/% )u) -u)) -#-!"#;)!%-) 9#&-")&) -l)%--%&$") + -&$)"-u"$-%) "$ l) /%)!%$!) #"%&$") "&#=-) /"l 9l$"! T%"## S% :%"$ "l %$!"#7) u*$& #"l-%&$/& -&$ ")!" !%9& /" "$*"$&) (%"$" /")/" -" *u-;)%*& !%"*9& !#=) "l ")!u/%& -%"$!;-& -&*"$> /")##&ll#)" "$ "l )%l& @VIII /":%/& l) #$/") "9"/%-%&$") "$ >&$) 9&l#") + l )u#%*%"$!& /" u$ $u"( -l)" 4'
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
)&-%l l! "u#&9" u" )&l; !&*# )u) (--%&$") "$ l&) Al9"). A); l l-%&l&; "*9%"> ")!#)" -&*& /%)-%9l%$ & -%"$-% "*9#"$!=$/&)" -&$ l "&#; l-%l. D" "-& *"/%/&) /" ")" )%l& u%"$ u" -&$)%/"#/& 9!#%#- /" l "&#; #u) + 9/#" /" l l-%&l&; M%;l L&*&$)&( u" "$(%/& l >&$ /"l [#!%-& )%:"#%$& /&$/" #"l%> !#$)-"$/"$!l") ")!u/%&) + #"l"(*%"$!&) "&#=-&). E$ 1'63 L&*&$)&( 9u:l%- )u &:# *=) %*9!$!" B#"(" /")-#%9-%$ /" l) /%"#"$!") !#(");) "$ l&) *#") /"l N!" + /"*&)!#-%$ /" l 9&)%:%l%// /" ll"# l) I$/%) O#%"$!l") !#(")$/& "l O-7$& S%:"#%$&K. All; 9l$!" u$ l"+ "$"#l /" l&) *&(%*%"$!&) /" l&) %"l&) + #"l%> u$ "!"$) -l)%--%$ /" l&) *%)*&) l -ul $ ") u!%l%>/ l ")!u/%# l *!"#% & l #"l%># $u"() %$(")!%-%&$"). A :%"$ l l-%&l&; 9#&9%*"$!" /%- !"#*%$ /" )"$!#)" 9#%$-%9%&) /"l )%l& @@ "$ :)" ")!u/%&) /" l-%l&&) + "#&) %!l%$&) + :#%!=$%-&) + !u(& )u 9u$!& =l%/& $") /" l S"u$/ Gu"## Mu$/%l -u) /" l&) #$/") ($-") !"-$&l%-&) /" l 79&- + l $"-")%// /" !"$"# -&$&-%*%"$!& )&:#" l "&#; /" !"##"$&) u:%-/&) "$ >&$) 9&l#") + /" !u$/# -&*& -&$)"-u"$-% /" l -!%(%// :7l%- u" )" /")##&ll: ll;. M=) !#/" 9#"-%"#&$ $u"() ")-u"l) u" -&$!%$u#&$ /")##&ll$/& "l l"/& !"#%-& /" ")!" 9#"-u#) #u)& 9#%*"#& l& %>& l ")-u"l "&#=- #u) 9#!%# /" u$ (%)%$ %$!"#/ "$ #"l-%$ l ")!u/%& /" l&) %"l&). Lu"& )" )u*#&$ %$(")!%-%&$") /" &!#&) lu#") /"l *u$/& -&*& l /"l )u%>& I$> V"$"!> l !" l-%l /" A))%> + l #""#%/ l -&$!#)!-%$ "$!#" l !" /" Q%ll%* M#%) )&:#" "l -%-l& "&#=-& -&$ l /" l "&#; l-%l. `)!) )&$ lu$) -&$-lu)%&$") -u#%&)) &:!"$%/) /")/" u" l l-%&l&; )" -&$(%#!% "$ -%"$-%
• •
•
•
• •
• •
•
E$ l -!ul%// l&) l-%#") -u:#"$ "l 1 /"l 9l$"!. 1\3 /"l 9l$"! ")!u(& &-u9/& 9 l-%#") /u#$!" l l!%* "# /" %"l&. L&) l-%#") + -9) /" %"l& -&$-"$!#$ "l 6' /"l u #")- /"l 9l$"!. S% !&/&) l&) l-%#") /" l T%"## )" /"##%!%"#$ &+ "l $%("l /"l *# -#"-"#; ' *"!#&). L A$!=#!%/ -&$!%"$" "l 8 /" l&) %"l&) /" !&/& "l 9l$"!. L !"*9"#!u# *=) : #"%)!#/ "$ L A$!=#!%/ u" /" 8 6a C. L *u")!# /" %"l& *=) $!%u ") /" -" '5 *%l &). L -9 *=) #u") /" %"l& /")-u:%"#! "$ l A$!=#!%/ *%/" 4'' *"!#&). G#&"$l$/% ")!= -u:%"#! 9 25 *%ll&$") /" %l*"!#&) -:%-&) /" %"l&.
4
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3.4.2.Gl-%-%$ U$ l-%-%$ ") u$ 9"#%&/& /" l# /u#-%$ "$ "l -ul : l !"*9"#!u# l&:l /"l -l%* /" l T%"## /$/& -&*& #")ul!/& u$ "9$)%$ /"l %"l& -&$!%$"$!l /" l&) -)u"!") 9&l#") + l&) l-%#"). L) l-%-%&$") )" )u:/%(%/"$ "$ 9"#%&/&) l-%l") )%"$/& "l ]%)-&$)%"$)" "l l!%*& )! $u")!#&) /;). D" -u"#/& l /"$%-%$ // 9 l l-%&l&; "l !7#*%$& l-%-%$ )" #""#" u$ 9"#%&/& -&$ -)u"!") l-%#") !$!& "$ "l "*%)"#%& $!" -&*& "$ "l )u# )"$ ")! /"$%-%$ $ $&) "$-&$!#*&) "$ u$ l-%-%$ 9u" !&/(; + -)u"!") 9&l#") "$ G#&"$l$/% + l A$!=#!%/.
3.4.3.Cu)) /" l) l-%-%&$") Culu%"# !" -%"$!;- u" 9#"!"$/ "9l%-# l) -u)) /" l) l-%-%&$") /":" "$-## /&) -u")!%&$") u$/*"$!l"). b?u7 -u) "l -&*%"$>& /" l) -&$/%-%&$") l-%#")c + bu7 -u) l l!"#$$-% /" "!9) l-%l") " %$!"#l-%#") u" $ )%/& /&-u*"$!/) 9# "l ,l"%)!&-"$&. L) -u)) /" l) "//") l-%l") !&/(; )&$ u$ !"* -&$!#&("#!%/&. 0+ -&$)"$)& "$ u" (#%&) -!") )&$ %*9!$!") l -&*9&)%-%$ /" l !*)"# l&) -*:%&) "$ l #:%! /" l T%"## l#"/"/ /"l S&l ll*/&) -%-l&) /" M%l$&(%!- + 9&)%:l"*"$!" l #:%! /"l S&l l#"/"/ /"l -"$!#& /" l l%H l /%$=*%- /" l) 9l-) !"-!$%-) + )u ""-!& )&:#" l )%!u-%$ #"l!%( + l -$!%// /" -!"> &-"=$%- + !"##")!#" l )u9"#-%" /" l T%"## (#%-%&$") "$ l -!%(%// )&l# l /%$=*%- :%!l /"l )%)!"* T%"##Lu$ + "l %*9-!& /" *"!"%!&) /" #$/") /%*"$)%&$") & l) "#u9-%&$") (&l-=$%-). Alu$&) /" ")!&) -!") !%"$"$ u$ #"l-%$ /" -u)""-!&. , ""*9l& l&) -*:%&) "$ l -&*9&)%-%$ /" l !*)"# /" l T%"## ")9"-%l*"$!" l -&$-"$!#-%$ /" )") /" ""-!& %$("#$/"#&H 9u"/"$ l!"## "l -l%* *%"$!#) u" "l -*:%& -l%*=!%-& 9u"/" -*:%# l -&*9&)%-%$ /" l !*)"#. Q%ll%* Ru//%*$ Mu#""$ R+*& + &!#) $ )u"#%/& u" l) *")"!) /"lT;:"! + C&l/& )&$ %$*"$)&) )u*%/"#&) /" CO2 -&$ u$ -9-%// /" "l%*%$# )u-%"$!" /%%/& /" -#:&$& /" l !*)"# -&*& 9 )"# u$ -! )%$%-!%(& /" l !"$/"$-% /" "$#%*%"$!& /" l&) l!%*&) -u#"$! *%ll&$") /" &). T*:%7$ #u*"$!$ u" 9#&%*/*"$!" l *%!/ /" )u "l"(-%$ + "l -#"-%*%"$!& /" )u -9-%// /" "l%*%$# CO2H !u(& lu# l& l#& /" l&) l!%*&) /%"> *%ll&$") /" &).
3.4.4.E"-!&) /" l) l-%-%&$") 0+ !#") !%9&) 9#%$-%9l") /" ""-!&) /" l) l-%-%&$") u" $ )%/& "*9l"/) -&*& 9#u":) /" )u 9)/ "%)!"$-% "&l%-) u;*%-) + 9l"&$!&l%-). 3.4.4.1. eologa L) 9#u":) "&l%-) )" "$-u"$!#$ "$ (#%) *) -&*& l) #&-) "#&)%&$/) + 9 ##$u" "$ )") %$%-%l") + 9 :#)%$ + "$"#-%$ /" ")!#;) l-%#") + 9 9ul("#%>-%$ + *-%$ /" #%$ 48
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
/" #&-H (ll") l-%#") #%)!) l-%#") + )! #&-) :#"/) *#"$) l-%#") /#u*l%$) /"9)%!& /" !%ll) & :l&u") "##=!%-&) -!u# /" ll$u#) lu(%l") !#"$") /" (ll" l&) "$ l) ll$u#) + /&) "$ l) -&)!). E) /"-%# l) -&$/%-%&$") /"l -l%* 9#&9%& -&*& /" u$ 79&- l-%l 9#&(&-$ l 9#%-%$ /" l) )&$&*;) $!") /")-#%!) "$ l &#;. L) l-%-%&$") )u-")%() !%"$/"$ /%)!)%&$# + "l%*%$# l) 9#u":) "&l%-) -%"$/& u" )"$ /%;-%l") /" %$!"#9#"!#. 3.4.4.2. @u&ica L) 9#u":) u;*%-) -&$)%)!"$ 9#%$-%9l*"$!" "$ (#%-%&$") "$ l 9#&9-%$ /" %)!&9&) "$ #&-) )"/%*"$!#%) $-l"&) )"/%*"$!#%&) &-"=$%-&) + 9# l&) 9"#%&/&) l-%l") *=) #"-%"$!") $-l"&) /" %"l& -&*$*"$!" )%!u/&) "$ l) ll*/) $%"(") 9"#9"!u)H. ,u")!& u" "l u -&$ %)!&9&) *=) 9")/&) !%"$" u$ !"*9"#!u# /" "(9-%$ *=) l! )u -$!%// )" #"/u-" -u$/& l) -&$/%-%&$") )&$ *=) #;) ")!& 9"#*%!% l "l:-%$ /" u$ #"%)!#& !7#*%-&. Au$ ); ")!) 9#u":) 9u"/"$ ")!# /ul!"#/) 9 &!#&) -!") u" -*:%$ l 9#&9-%$ /" %)!&9&). , ""*9l& u$ "!%$-%$ "$ *) %$-#"*"$! l 9#&9-%$ /" %)!&9&) l%"#&) "$ l&) )"/%*"$!&) + "$ "l %"l& 9u" l&) 9#&-")&) :%&l%-&) !%"$/"$ 9#""#%# ")!&) l!%*&) 9 l& !$!& u$ #"/u--%$ "$ l&) 9#&-")&) :%&l%-&) l%:"# *=) %)!&9&) l%"#&) u" 9u"/"$ /"9&)%!#)" l&) )"/%*"$!&). 3.4.4.3. Paleontologa L) 9#u":) 9l"&$!&l%-) )" :)$ "$ l&) -*:%&) "$ l /%)!#%:u-%$ "&#=- /" l&) )%l") /u#$!" u$ 9"#%&/& /" l-%-%$ l&) $%)*&) /9!/&) l #;& *%#$ -% l!%!u/") *=) :) + l&) $%)*&) u" 9#""#"$ u$ -l%* *=) -=l%/& )" "!%$u"$ & (%("$ "$ >&$) *=) "-u!%l"). E)!& / lu# l 9#%-%$ /" #"u%&) l-%l") + *&(%*%"$!&) :%&"&#=-&) /" #"!$&. T*:%7$ ") /%;-%l %$!"#9#"!# ")!&) %$/%-%&) 9u")!& u" 9#"-%)$ /" )"-u"$-%) /" )"/%*"$!&) u" #"9#")"$!"$ u$ l#& 9"#;&/& /%"#"$!") l!%!u/") + u" )" 9u"/$ -#"l-%&$# =-%l*"$!" $%)*&) 9#%*%!%(&) 9#")"$!") /u#$!" *9l%&) 9"#%&/&) -&$ -#-!"#") l& )u-%"$!"*"$!" &*&7$"&) -&*& 9# 9&/"# !#%:u%#l&) u$ *%)*& !$ + /" l&) -ul") )" -&$&>- "l -l%* %/"l ") /"-%# u" 9u"/$ "*9l"#)" -&*& *#-/")H + /")-u:#%*%"$!&) /" )%l") /"-u/&) -&) u" /"9"$/" *u-& /"l >#. ,")" l) /%-ul!/") l&) $=l%)%) /" $-l"&) /" %"l& + /" )"/%*"$!&) &-"=$%-&) *u")!#$ -l#*"$!" l l!"#$$-% /" 9"#;&/&) l-%l") " %$!"#l-%#") /u#$!" l&) l!%*&) *%ll&$") /" &). T*:%7$ -&$#*$ l #"l-%$ "$!#" l) l-%-%&$") + "$*"$&) /" l -!"> -&$!%$"$!l -&*& 9 ""*9l& l) *#"$) l-%l") l&) /#u*l%$) + l&) :l&u") "##=!%-&). , ")!& )" )u"l"$ -"9!# l&) "$*"$&) /" l -!"> -&$!%$"$!l -&*& 9#u": (=l%/ /" "//") l-%l") $!"#%") -u$/& )" "$-u"$!#$ "$ -9) -#"/) *u-& $!") u" "l :$%-& /" !%"*9& u" 9"#*%!"$ ")!u/%# l&) $-l"&) /" %"l& + l&) )"/%*"$!&) *#%$&).
5
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3.4.5.,"#%&/& %$!"#l-%# E) u$ %$!"#(l& -l%*=!%-& "$ "l u" )" 9#&/u-" u$ !"*9"#*%"$!& l&:l /"l -l%* + u" "$"#l*"$!" )"9# /&) 9"#%&/&) l-%#") & l-%-%&$"). A l& l#& /"l Cu!"#$#%& )" $ )u-"/%/& l!"#$!%(*"$!" 9"#%&/&) l-%#") " %$!"#l-%#") "$ %$!"#(l&) u" /u#$ "$!#" 4 + 1 &) 9#&%*/*"$!" "$ l&) 9"#%&/&) l-%#") l) *)) /" %"l& ($>$ -#"$/& #$/") -)u"!") u" &-u9$ u$ #$ 9#!" /" l&) -&$!%$"$!") l *"$&) "$ "l 0"*%)"#%& N!" *%"$!#) u" "$ l&) %$!"#l-%#") )" /#; u$ -l%* )%*%l# l -!ul. D" "-& "l 9"#%&/& 0&l&-"$& & 9&)!l-%#") u$& *=) /" l&) 9"#%&/&) %$!"#l-%#") /"l Cu!"#$#%& #"-%:%"$/& l /"$&*%$-%$ /" %$!"#l-%# Fl$/#%"$)". E%)!"$ /"*=) /"$!#& /" l&) 9"#;&/&) l-%#") :#"(") 9"#%&/&) "$ l&) u" "l -l%* ") *&/"#/& l $& /u## !$!& -&*& u$ %$!"#l-%# )" /"$&*%$ %$!"#")!/%&) 9"#& ""*9l& l l!%* l-%-%$ /"$&*%$/ QP#* & Q%)-&$)%$ )" /%(%/" "$ -u!#& 9#!") /" *=%*& l-%# )"9#/) 9 )u) #")9"-!%(&) ")!/%&) !"*9l/&). L&) %$!"#l-%#") *=) #"-%"$!") )&$
I$!"#l-%l GP$>M%$/"l & C#&*"#%"$)" I$!"#l-%l M%$/"lR%)) u 0&$%"$)" I$!"#l-%l R%))QP#* & I9)]%-%"$)" ,&)l-%l & Fl$/#%"$)"
3.4.6.C#&$&l&; /" l) l-%-%&$") EDADES DE 0IELO EN LA TIERRA L) 9#%$-%9l") "//") #;) "$ l T%"## %/"$!%-/) )"$ /"9)%!&) l-%#") !%l%!) (#(") :l&u") "##=!%-&)H + ")!#;) l-%l") "$ "l :)*"$!& #&-&)&. L l!u# /" l) :##) %$/%- %$!"$)%// /" l&) 9"#%&/&) l-%l") )&$ *=) :%"$ ")9"-ul-%&$") 9# l-%l") "$!#" 22 + 24 *%l *%ll&$") /" &) !#=)H. Du#$!" L l-%-%$ B&l /" N%"("K l&) &-7$&) )" -&$"l#&$ -)% ;$!"#*"$!" /u#$!" 2 *%ll&$") /" &). E$ "l ,l"%)!&-"$& &-u##%"#&$ -u!#& "//") /" 0%"l&. ,#"-; u" l& u$/*"$!l 9# "l %$%-%& /" u$ 9"#%&/& l-%l $& ") l $%"(" -u*ul/ /u#$!" "l %$(%"#$& )%$& l -&$)"#(/ /u#$!" "l ("#$&. S% "$ ("#$& /"l "*%)"#%& $!" )" #"-%:" *"$&) #/%-%$ /" l $*l l $%"(" !%"$/" -&$)"#(#)" "$ ("#$& Du#$!" "l 7&$ A#u"&>&%-& l l! -&$-"$!#-%$ /" )") %$("#$/"#&) u" -l"$!:$ l) -9) :) /" l !*)"# *$!u(& l T%"## /")"l/ 9")# /" u" l lu*%$&)%// /"l )&l "# :)!$!" *=) : u" l 9#")"$!" u*$ 23H. ,"#& -&$ l 9ul!%$ #"/u--%$ /" l&) )") %$("#$/"#&) )" :#% l 9&)%:%l%// "$ "l ,#&!"#&>&%-& /" u" )" 9#&/u")"$ l-%-%&$").
51
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 41. dades de las glaciaciones donde las !arras indican intensidad de periodos. (uenteA%8)
GLACIACIÓN 0URONIANA L) 9#%*"#) "(%/"$-%) /" l) l-%-%&$") "$ l&) -&$!%$"$!") 9#%*%!%(&) /!$ /"l 9"#%&/& 0u#&$%$& "$ l !#$)%-%$ /"l A#u"&>&%-& l ,#&!"&>&%-& "$!#" -" u$&) 2' *%ll&$") /" &) + 23 *%ll&$") /" &) 0+/" 2H,# lu$&) ")! l-%-%$ & l-%-%&$") 9u") l 9#"-"# u:& !#") )") *u+ #;) "-!$/& #$ 9#!" /" l !%"## + )" :#; /":%/& l ""-!& /"9#"// /"l &;"$& "$"#/& 9 l) -%$&:-!"#%) )&:#" "l *"!$& u" 9 )u l! -&$-"$!#-%$ :#; )%/& )! "$!&$-") "l 9#%$-%9l ) %$("#$/"#& ")!" *"!:&l%)*& 9u/& :"# )%/& l -u) /" l /")")!:%l%>-%$ /"l -l%* #"%)!#$/& u$ /" l) l-%-%&$") *=) %$!"$)). S"$ )!%$ l -&$-"$!#-%$ /" *"!$& "$ l !*)"# -" 2.3 *%ll&$") /" &) 9u/& )"# *%l ("-") )u9"#% l -!ul )!%$ 25H.
Figura 4$. econstrucción art=stica del estado Msno/!allN al que se sometió la tierra durante la laciación 'uroniana (FuenteA Fa2ad Sule2ria)
0+ )"l") "&l%-) /" l l-%-%$ u#&$%$ ")9"-%l*"$!" "$ E)!#!&) #&-&)&) /" l #"%$ /"l L& 0u#$ "$ C$/= + !*:%7$ "$ Su/=#%-. D" u7ll 79&- )" $ "$-&$!#/& !%ll%!) u" 9#&-"/"$ /" l -"*"$!-%$ /" $!%u) *#"$) l-%#"). T#) l l-%-%$ 0u#&$%$ "l -l%* 9) /" $u"(& )"# *u+ -=l%/& $& "%)!" $ "9l%--%&$") & #>$ /" ")!" -*:%&. , "$-%* /" l&) ")!#!&) 52
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
l-%l") -$/%"$)") 9#"-"$ lu$&) !%9&) /" #&-) -&*& l -&l%$%! u" )" * "$ *:%"$!") !#&9%-l"). /u#$!" u$ l#& %$!"#(l& /" -)% *%l u%$%"$!&) *%ll&$") /" &) ") /"-%# /")/" -" 23 *%ll&$") /" &) )! -" '5 *%ll&$") /" &) $& )" "$-u"$!#$ %$/%-%&) /" l-%-%&$"). GLACIACIÓN STURTIAN S"$ F#$-%) A. M-/&$l/ /"l /"9#!*"$!& /" l T%"## + C%"$-%) ,l$"!#%) /" l U$%("#)%// /" 0#(#/ 7)! )"#; l 9#%*"# ("> u" )" /"*u")!# u" l l-%-%$ S!u#!%$ )" /%& "$ l!%!u/") !#&9%-l"). S"$ l&) /!&) &:!"$%/&) 9 ")!" -%"$!;-& + )u) -&l:/") ")! l-%-%$ /u# -&*& *;$%*& 5 *%ll&$") /" &). L )u9"#(%("$-% /" l (%/ "u-#%&! l& l#& /" ")!" 9"#%&/& %$/%- u" :; /%)9&$%:l" u l;u%/ )u9"#-%l + lu> /"l )&l )&:#" l T%"##. L&) 9#%*"#&) $%*l") )u#%"#&$ 9 ") 79&- + /%"#&$ lu# l *+ 9#&l%"#-%$ /" "u-#%&!) -&$&-%/. I$-lu)& /u#$!" u$ l-%-%$ l&:l -&*& 7)! :; u$ #/%"$!" /" !"*9"#!u# )&:#" l T%"## /=$/&)" u$ /%$=*%- "$ "l %"l& )u *%"$!& + l *-%$ 9#-") /" u) :%"#!) u" 9#&9-%&$#&$ u$ #"u%& l (%/. S"$ M-/&$l/ "l #"%)!#& )%l )u%"#" u" !&/&) l&) #u9&) 9#%$-%9l") /" "u-#%&!) -&$ l 9&)%:l" "-"9-%$ /" l&) $%*l") "%)!;$ $!") /" l l-%-%$ S!u#!%$. L 9#"u$! ") )% )" /%& u$ "$*"$& /" :&l /" %"l& )&:#" "l 9l$"! b-*& )&:#"(%(%"#&$ l&) "u-#%&!)c b")!%*ul ")!" 9"#%&/& l 9#%-%$ /" l&) $%*l")c D")/" "l 9u$!& /" (%)! "(&lu!%(& $& )%"*9#" ") u$ *l -&) 9# l (%/ !"##")!#" "$-## u$ ")!#7) )"("#&K /". L) #&-) $l%>/) 9 ")!&) -%"$!;-&) 9#&-"/"$ /" l&) !"##%!%&) /"l u$ "$ C$/= + *u")!#$ /"9)%!&) + &!#&) )%$&) /" l-%-%$. Fu"#&$ -9-") /" /"!"#*%$# :)=$/&)" "$ "l *$"!%)*& + "$ l -&*9&)%-%$ /" ")!) #&-) -#:&$!/) ll; "$-&$!#/) u" -" '165 *%ll&$") /" &) )" "$-&$!#:$ 1 #/&) /" l!%!u/. D":%/& l l!& l:"/& 9#&9-%&$/& 9 "l %"l& l&) *&/"l&) -l%*=!%-&) -" !%"*9& u" 9#"/%-"$ u" )% l&) &-7$&) )&$ -u:%"#!&) 9 "l %"l& )! l&) 3 #/&) /" l!%!u/ "$!&$-") !&/& "l &-7$& )" -&$"l#; #=9%/*"$!". S"$ M-/&$l/ l&) $u"(&) #")ul!/&) %$/%-#;$ u" "l %"l& )" "$-&$!##; !&/) l) l!%!u/") /u#$!" l l-%-%$ S!u#!%$. L&) -%"$!;-&) $& ):"$ u7 -u) ")! l-%-%$ & u7 l !"#*%$ 9"#& ")!" %$(")!%/ /%-" u" ") "// /" '165 *%ll&$") /" &) "$- -&$ l "// /" u$ #$ #"%$ ;$" /" 15 %l*"!#&) u" ( /" Al) l I)l Ell")*"#". E)!& #; -&%$-%/%# l l-%-%$ & )u !7#*%$& -&$ u$ #$ -!%(%// (&l-=$%-. S% l -!%(%// (&l-=$%- 9u)& $ ") l-%-%$ "$!&$-") !"$/#;*&) u" ")!# *u+ #/"-%/&) ")&) (&l-$") 9u" ")!#;*&) u; #-%) "ll&). GLACIACIÓN SA0ARIANA U$ l-%-%$ *"$ l $/"$)#%$ )u-"/%/ -" "$!#" 46 + 43 *%ll&$") /" &) /u#$!" "l O#/&(;-%-& )u9"#% + "l S%l#%-& !u(& %$!"#(l&) -&$ "!"$)&) -)u"!") 9&l#") "$!#" -" 35 + 26 *%ll&$") /" &) /u#$!" "l C#:&$;"#& + C%)u#l%$&.
53
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 43. ocas ordo&=cica en el Sa2ara (uenteA Dan Smit2)
GLACIACIÓN AROO O ,ERMOCARBONÍFERA Gl-%-%$ *"$ )u-"/%/ -" "$!#" 36 + 26 *%ll&$") /" &) /u#$!" l&) 9"#;&/&) C#:&$;"#& + ,7#*%-& /" l "# ,l"&>&%-. E)! l-%-%$ 9u/& )"# /":%/ l "9$)%$ /" l) 9l$!) !"##")!#") u" )%u%"#&$ l -#%&7$%-&. Al 9#&9#)" l) 9l$!) u"#&$ :):%"$/& /%%/& /" -#:&$& /" l !*)"# + l%:"#$/& &;"$& /":%l%!$/& ); "l ""-!& %$("#$/"#&.
Figura 44. 6tensión de la laciación ermo-?ar!on=era FuenteA numa
Du#$!" l l-%-%$ ,"#*&-#:&$;"# l) *)) !"##")!#") /" l T%"## E)!:$ u$%/) *$/& "l )u9"#-&$!%"$"$!" ,$" u" )" *u")!# (%)!& /")/" "l ,&l& )u# -% l!%!u/") *+"). L&) -!ul") -&$!%$"$!") )u#"&) [#%- Au)!#l% + Su#*7#%- ")!:$ #u9/&) u$!& -&$ l A$!=#!%- -"#- /"l ,&l& Su# EN UNA MASA TERRESTRE DENOMINDA G&$/]$. L S=:$ /" %"l& )" "!"$/% -% l $!" l&) *"$&) )! l l!%!u/ /" 4W Su#. M-D&ull 23H. GLACIACIÓN NEBRASAGUNZ Gl-%-%$ GP$> & GP$>%"$)" )&$ /"$&*%$-%&$") /" l -&$)%/"#/ -&*& 9#%*"# l-%-%$ /"l Cu!"#$#%& 9 l -l)%--%$ -l=)%- /" ,"$- + B#u-$"# 188H u$u" )" -&*9#&:/& u" u:& "9%)&/%&) $!"#%") /"$&*%$/&) D&$u + B%:"#. C&*"$> -" 11 *%ll&$") /" &) + $l%> -" '5. -u$/& /%& 9)& l 9"#%&/& %$!"#l-%# GP$>M%$/"l. Su $&*:#" -&*& l&) /" l) /"*=) l-%-%&$") )" /":" l #;& /" l&) Al9") u" *#- "l l;*%!" l-$>/& 9 l&) %"l&) "$ Eu#&9 C"$!#l R;& GP$>H. E$ A*7#%- /"l N!" ") -&$&-%/ -&*& Gl-%-%$ N":#) & N":#)u%"$)" 9 N":#)H "$ "l N!" /" Eu#&9 -&*& Gl-%-%$ El: 9 "l R;& El:H + "$ G#$ B#"! -&*& Gl-%-%$ B"")!&$ & B"")!&$%"$)" GLACIACIÓN DE MINDEL ANSAS
54
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
L l-%-%$ -&$&-%/ -&*& M%$/"l "$ Eu#&9 + -&*& $)) "$ A*7#%- )" ")!%* u" -&*"$> -" 5. &) + $l%> -" 38. u$u" ")!) "-) ")!=$ )&*"!%/) #"(%)%$ + u" 9#"-" u" l #"-u"$-% /" l-%-%&$") u" *+. E) l l-%-%$ "$ l u" "l %"l& l-$> )u *+ "!"$)%$. GLACIACIÓN DE ILLINOISRISS L l-%-%$ -&$&-%/ -&*& /" R%)) "$ Eu#&9 + -&*& /" Ill%$&%) "$ A*7#%- -&*"$> -" 2. &) + !"#*%$ -" 14. .L l-%-%$ -&$&-%/ -&*& /" R%)) "$ Eu#&9 -&*& /" Ill%$&%) "$ A*7#%- + -&$ &!#&) $&*:#") "$ &!#) 9#!") /"l 9l$"! -&*"$> -" 2 &) + !"#*%$ -" 14 !&/& "ll& /u#$!" "l ,l"%)!&-"$&. E)! l-%-%$ ") 9#!" /" l -&$&-%/ -&*& l-%-%$ Cu!"#$#% u" -&*"$> -" 25 *%ll&$") /" &) + "$ l -ul $&) "$-&$!#*&) !&/(;. D"$!#& /" ")!" #u9& /" 9"#%&/&) l-%l") " %$!"#l-%l") )" 9#&/u& /")9u7) /"l%$!"#l-%l M%$/"lR%)) + u" )"u%/ 9 "l %$!"#l-%l R%))QP#* "$ Eu#&9. E$ N!"*7#%- )%$ "*:#& u" 9#"-"/%/& 9 u$ l#u;)%*& %$!"#l-%# -&$&-%/& -&*& ,#"%ll%$&%"$)" + )"u%/& 9 "l S$*&$%"$)". GLACIACIÓN DE QINCONSINQURM Fu" l l!%* u" -&$&-% l !%"## + -&$ "ll )" / 9 !"#*%$/& "l 9l"%)!&-"$&. S" -&$)%/"# u" ")!= l-%-%$ -&*"$> -" 1. &) + !"#*%$ -" 12.. L ")9"-%" u*$ $& l-$> "!%$u%#)" 9"#& /%)*%$u+ l /%)9"#)%$ "$7!%-. Du#$!" ")!" 9"#%&/& "l -l%* !"##")!#" )" (&l(% *u+ #%&. L&) l-%#") ($>#&$ *=) ll= /" l&) -)u"!") 9&l#"). ,l"%)!&-"$& S" /"$&*%$ 9l"%)!&-"$& u$ 79&- "&l%- u" )" "$-u"$!# -&*9#"$/%/ "$!#" l&) 1 16 *%ll&$") + l&) 1. &) $!") /"l 9#")"$!". E) l 79&- *=) $!%u /"l 9"#%&/& -u!"#$#%&. Fu" 9#"-"/%/ 9 "l 9l%&-"$& + )"u%/ 9 "l &l&-"$& l!%*&) 1. &)H 0&l&-"$& E) l l!%* + -!ul 79&- /"l -u!"#$#%&. C#")9&$/" -&$ "l $ /" l l!%* l-%-%$ -" 9#&%*/*"$!" 11.55 &)H l& u" 9#&(&- u$ )-"$)& "$ "l $%("l /"l *#
55
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
Figura 45. laciación de Cisconsin conocido como Curm en uropa causando !a@a en el ni&el de mar en el estrec2o de Bering (FuenteA Jonu Ju)
,E?UEdA EDAD DE 0IELO L 9"u" "// /" 0%"l& ,E0H u" u$ 9"#%&/& #;& u" :#- /")/" -&*%"$>&) /" )%l& @IV )! *"/%/&) /"l @I@. ,u)& $ u$ "# "!#/%$#%*"$!" -lu#&) ll* 9!%*& -l%*=!%-& *"/%"(l. 0u:& !#") *=%*&) )&:#" 186 l#"/"/ /" 1'' + -% 15 NASA 21H. S" /")-#%:& -&*& u$ 79&- /&$/" "l "*%)"#%& $!" !u(& u$ *&/")!& "$#%*%"$!& /" *"$&) /" 1WCH. L $) /"$" "l !7#*%$& ,"u" "// /"l 0%"l& -&*& u$ 9"#%&/& #;& "$!#" 155 + 15 -&$ !#") 9"#%&/&) 9#!%-ul#*"$!" #;&) u$& -&*"$>/& "$ 165 M;$%*& /" *u$/"#H "l )%u%"$!" "$ 1'' + "l l!%*& "$ 15 -/ u$& )"9#/& 9 %$!"#(l&) /" l%"#& -l"$!*%"$!& Gl&))#+ I* N)H. ,&)%:l") -u)) •
•
L -!%(%// )&l# ,"#%&/& /" : -!%(%// /" *$-) )&l#") -&$&-%/& -&*& *;$%*& /" Mu$/"#. L -!%(%// (&l-=$%- E$ 115 l "#u9-%$ /" T*: "$ I$/&$")% -u:#% l !*)"# /" -"$%>) ")!) $u:") -"$ u" $& ll"u" #/%-%$ )&l# "$!#$!" ll"($/& u$ /%)*%$u-%$ /" l !"*9"#!u# $%("l *u$/%l.
56
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
3.4.'.I$ u" -:"-"# /"l #;& T#"$!. 3.4.'.2. rogra4a Au$u" "l l!%*& 9"#%&/& l-%l !"#*%$ -" *=) /" 8 &) )u) ""-!&) $ )&$ (%)%:l"). , ""*9l& "l *&(%*%"$!& /"l %"l& *&/"l "l 9%)" /" C$/= G#&"$l$/% $!" /" Eu#)% + l A$!=#!%/. L&) :l&u") "##=!%-&) !%l%!) /#u*l%$) /&) l&) *#"$) & l&) -%#-&) )&$ ")!#u-!u#) !;9%-*"$!" /"#%(/) /" l&) *&(%*%"$!&) /" #$/") *)) /" %"l&. El 9")& /" l) -9) /" %"l& /"* l -!"> !"##")!#" + "l *$!& -u$/& "l %"l& )" u$/% l -!"> )" "l"( 9 %)&)!)%. D":%/& l #$ (%)-&)%// /" l T%"## "l -&$ll"( *&(%*%"$!&) /" !%"## -*:%&) "$ "l $%("l /"l *# "$ "l -*9& *$7!%-& !"##")!#" %$/u--%$ /" !"##"*&!&) " %$-lu)& -*:%&) "$ l #&!-%$ !"##")!#". Du#$!" l l-%-%$ "l u #"!%#/ /" l&) &-7$&) -&$"l/ "$ l!%!u/") l!) #"/u& "l $%("l /" l&) *%)*&) 9"#*%!%"$/& l 9#%-%$ /" 9)#"l) -&$!%$"$!l") -&*& B"#%$% u" 9"#*%!%"#&$ l *%#-%$ /" ")9"-%") + -u+&) ""-!&) "(&lu!%(&) &:)"#(*&) "$ l :%&/%("#)%// -!ul. E)! !#$)"#"$-% "$7!%- )" /"!u(& -&$ l u)%$ /" l&) l-%#"). G"&l%-*"$!" ")! u)%$ -&$ll"( l "$"#-%$ /" *u- -&*9l"%// "-&l%- ")9-%l + !"*9l -&*& l 9#%-%$ /" l&) )l%$&).
5'
GEOMORFOLOGIA DEL CUATERNARIO
4. CONCLUSIONES A l& l#& /" l 9#")"$!" %$(")!%-%$ )" l&# /"$%# l %*9!$-% /" l "&*&l&; /"l -u!"#$#%& + )u *$%!u/ /" )u) "$*"$&) "$ *&/"l/& !"##")!#" -!ul. A 9")# /" )u #"l!%( :#"("// *=) & *"$&) 1 *%ll$ /" &)H l "# -u!"#$#% !%"$" u$ %*9!$-% "-"9-%&$l "$ l %)!% /" $u")!#& 9l$"! 9u" "$ "ll !u(& lu# l 9#%-%$ + "l /")##&ll& /"l 7$"#& 0&*&. L) #$/") *)) -&$!%$"$!l") 9"$) *&/%-#&$ )u 9&)%-%$ -&$ #")9"-!& l "# !"#-%#% 9"#& )" (%"#&$ %$(/%/) 9 #$/") *)) /" %"l& u" ($>#&$ "$ -u!#& 9"#;&/&) ll*/&) l-%#") + #"!#&-"/%"#&$ "$ &!#&) !#") /"$&*%$/&) %$!"#l-%#"). E)!) *)) /" %"l& *&/"l#&$ l&) 9%)") /" :u"$ 9#!" /" l T%"## /"=$/&l&) !l -&*& &+ l&) -&$&-"*&). A "ll) )" /":" l 9#%-%$ /" *) !$ -#-!"#;)!%-) -&*& l&) l&) l-%#") l) #;) + l&) /&) l&) (ll") l-%#") l) !"##>)
5