INFORME DEL MUSEO REGIONAL DE ICA
ICA Ica (departamento), departamento departamento costero de Perú, !e "#m#ta a" norte con e" departamento de L#ma, a" este con $!anca%e"#ca & A&ac!c'o, a" s!r con Are!#pa & a" oeste con e" ocano Pac*#co+ Adm#n#strat#%amente Adm#n#strat#%amente se enc!entra d#%#d#do en "as pro%#nc#as (con s!s s!s respect#%as cap#ta"es) cap#ta"es) s#!#entes- Ica (Ica), C'#nc'a (C'#nc'a (C'#nc'a A"ta), A"ta), Na.ca (Na.ca), (Na.ca), Pa"pa (Pa"pa) & P#sco P#sco (P#sco)+ /#ene /#ene !n tota" tota" de 01+203 4m5 4m5 de s!per*#c#e+ E" departamento est6 7#en com!n#cado por %a terrestre, p!es adem6s de "a carretera Panamer#cana se 'a""a !n#do a $!anca%e"#ca+ La red de *errocarr#"es es m6s de*#c#ente, "o !e no 'a s#do o7st6c!"o para e" rap#ds#mo desarro""o rec#ente+ $#st8r#camente, esta re#8n *!e centro de desarro""o de dos #mportantes c!"t!ras pre'#sp6n#cas, pre'#sp6n#cas, "a de Paracas (P#sco) (P#sco) & Na.ca (Na.ca)+ (Na.ca)+ Act!a"mente Act!a"mente en "a .ona .ona de Na.ca Na.ca se p!eden aprec#ar "as ""amadas "neas de Na.ca, !n ca"endar#o arco"a de 9:: 4m 0 tra.ado en "a pampa de Soccos entre "os a;os 1:: & 3:: de n!estra era+ Po7"ac#8n (0::2), <=3+>2? 'a7#tantes+
CUL/URA PARACAS 1 - ESCENARIO TEMPO- ESPACIAL A *#na"es de" per#odo *ormat#%o s!per#or, a"rededor de 9:: a;os antes de cr#sto, es en "a penns!"a de Paracas !e com#en.a a *"orecer !na de "as tantas c!"t!ras pre#nca#cas de" Perú+ La penns!"a en c!est#8n se s#túa entre "os ros Ica & P#sco en e" act!a" departamento de Ica+ Desde a!e" p!nto de part#da, "os Paracas "oraron dom#nar apro@#madamente desde e" r#8 Ca;ete, a" Norte 'asta a!ca, a" S!r, ten#endo como centro a "a c#!dad de Ica+ Los e@pertos d#sc!ten so7re !na *#"#ac#8n con "a c!"t!ra C'a%#n, !na de "as m6s ant#!as de" Perú, pero e" or#en de "a c!"t!ra Paracas es toda%a !n m#ster#o, a!n para "os ar!e8"oos+ Se d#ce tam7#n !e *!e !na c!"t!ra de Bamort#!am#ento entre "a C!"t!ra C'a%#n & "a c!"t!ra /#a'!anaco+ Esta c!"t!ra era desconoc#da 'asta 1=09, a;o en !e e" ran ae!e"oo nac#ona", Dr+ !"#o C, /e""o , 'ac#endo e@ca%ac#ones a 13 4#"metros a" s!r de P#sco, en "a .ona de Cerro Co"orado, 7a'a de Paracas, "a desc!7r# a" 'a""ar !nos *ardos *!nerar#os !e mot#%aron "a #n%est#ac#8n+ Como e" med#o es comp"etamente r#do & pr6ct#camente desHrt#co, se conc"!&e !e e" "!ar es !na necr8po"#s, es dec#r, !n cementer#o de a"!nos po7"adores procedentes , pro7a7"enmente, de "a re#n de "a s#erra+ Paracas s#n#*#ca Blluvia de arena” o tam7#Hn, Bente de *rente rande+ La ant#Jedad as#nada a esta c!"t!ra es de ms de 0:::a;os+ Ca7e menc#onar !e esta c!"t!ra de Paracas t#ene re"ac#n con "a de C'a%n, por "a *rec!enc#a de "os mot#%os felinoides !e se enc!entran tanto en "a cerm#ca como en "as decorac#ones de s! arte te@t#"+
2 PERÌODOS A !n!e e@#sten d#%ersos cr#ter#os para "a per#od#*#cac#n !e se 'ace de esta c!"t!ra, s#n em7aro, e" sa7#o /e""o cons#dera !e 'a pasado por dos perodos+
2.1. Perìodo de las caernas f!nerarias La "#m#tac#8n tempora" de "a c!"t!ra Paracas Ca%ernas %a desde "os ?:: 'asta "os 0:: a;os antes de Cr#sto+ Es a "as or#""as de" ro Ica, por e" sector de Oc!caKe, a'ora rande prod!ctores de p#sco, !e se desarro""a pr#meramente este r!po '!mano+ Por!e se denom#na a este per#odo como Bca%ernas Este nom7re %#ene de "a *orma de s!s sep!"t!ras+ Estas eran caracterst#cas, se rea"#.a7an como enterram#entos s!7terr6neos, dentro de e@ca%ac#ones en roca, con *orma de Bcopa #n%ert#da+ Estas e@ca%ac#ones tenan !n d#6metro de 'asta < metros, en donde co"oca7an e" cad6%er K!nto con o*rendas & n!merosos te@t#"es !e ser%#r6n poster#ormente a" est!d#o+ Dentro de !na so"a t!m7a se enc!entran %ar#os cad6%eres, so"o !e no tenemos n#nún #nd#c#o de !e sean parte de "a m#sma *am#"#a estos sep!"cros com!n#tar#os. BLos c!erpos se enc!entran mom#*#cados, por "as cond#c#ones c"#m6t#cas & de" terreno+ A"!nos de "os cad6%eres m!estran trepanac#ones & de*ormac#ones craneanas, pro7a7"emente de7#do a mot#%os re"##osos+ Como se caracter#.a esta *ase de "a c!"t!ra Paracas En c!est#8n de cer6m#ca, esta se caracter#.a por representar a s!s pos#7"es de#dades- e" Ka!ar & "a serp#ente+ Las %as#Kas son de *orma "o7!"ar, con do7"e p#co & asa p!ente+ Esta es !sada por pr#mera %e. en "a c!"t!ra Paracas pero ser6 adoptada por "as c!"t!ras !e en e" *!t!ro oc!paran "a .ona, como "a &a menc#onada c!"t!ra Na.ca+ Esta cer6m#ca es re"at#%amente a7!ndante, se enc!entra po"#cromada & %a a ser de #nsp#rac#8n para "a cer6m#ca de" Bper#odo c"6s#co+ Los teK#dos ca%ernas se d#*erenc#en de" resto por s!s d#se;os eomtr#cos & mas 7#en de t#po r#do+ En esta predom#na "a tcn#ca de "a do7"e te"a e #!a" !e en "a cer6m#ca se representan #!a"mente a "as de#dades- e" Ka!ar & "a serp#ente+ Se 'acen representac#ones de "as dos de#dades en !na so"a, ta"es como Ka!ares antropomor*os eometr#.ados con ca7e""os en *orma de serp#ente+
2.2.Perìodo de las "randes necr#$olis La Paracas Necr8po"#s es cont#n!a a "a Paracas Ca%ernas+ Estas *ase es de"#m#tada tempora"mente desde e" *#n de "a *ase ca%ernas, es dec#r desde !nos 0:: a;os antes de Cr#sto 'asta "os pr#meros a;os desp!s de Cr#sto+ Esta se desarro""a en !n 6rea mas amp"#a !e "a pr#mera !e %a desde e" ro P#sco 'asta "a !e7ranta de /opar6+ La denom#nac#8n de "a Paracas Necr8po"#s, %#ene, como es *6c#" s!poner, de a e@#stenc#a de necr8po"#s+ Los sep!"cros cons#sten en randes c6maras *!nerar#as, en constr!cc#ones m!c'o m6s a%an.adas !e s!ponen %ar#as '#"eras de c!artos s!7terr6neos+ Adem6s de "a r#!e.a de" conten#do+ Entre "as o*rendas !e se enc!entran en e" #nter#or constan d#*erentes t#pos de *ardos, a"!nos de !na comp"eK#dad sorprendente & %ar#os o7Ketos+ Pero a d#*erenc#a de estas t!m7as descr#tas, tam7#n e@#sten %ar#as t!m7as s#n n#nún t#po de ornamenta+ Lo !e s!pone !e 'a7a !na d#*erenc#ac#8n soc#a"+ E@#stan &a c"ases a"tas & c"ases 7aKas+ C"ases !e posean & c"ases !e no+ Las t!m7as m!estran !e "a c"ase dom#nante #!a"mente tena e" poder re"##oso "o !e "e perm#ta se!ramente tener pr#%#"e#os con respecto a "a po7"ac#8n+ Dentro de esos pr#%#"e#os, esta7an "os sep!"cros e@!7erantes+ Los teK#dos de "a poca son "os m6s comp"eKos+ Los !e mas %a"e "a pena resa"tar son a!e""os !e rec!7ran "as mom#as p!esto !e son de ma&or tama;o, de ma&or ca"#dad & s!ponen !na tcn#ca s!per#or en m!c'os aspectos de "a prod!cc#8n+ $ec'as en te"as, estas s!ponen "a pr#mera e%#denc#a de este t#po de man!*act!ra en todo e" cont#nente amer#cano+ E""os %an a !t#"#.ar pr#nc#pa"mente e" a"od8n & "a "ana de cam"#dos amer#canos+ Adem6s, e""os se perm#tan 7ordar s!s teK#dos, "o !e "es perm#ta !na ma&or %ersat#"#dad en c!est#8n de d#se;o, por ende "os co"ores %#stosos & "as creac#ones comp"eKas+ Se representa entre otros a personaKes sosten#endo ca7e.as tro*eo, 76c!"os, con *aKas !e se atan a "a c#nt!ra con *orma de serp#entes 7#c*a"as+ A esto se a;aden s#n#*#cados re"##osos ta"es como c!c'#""os ceremon#a"es, nar#!eras, 7#oteras+ Destacan #!a"mente "os d#se;os con tem6t#ca nat!ra"#sta+ Estos son pr#nc#pa"mente an#ma"es- serp#entes, *e"#nos, a%es, peces, pero tam7#n e@#sten representac#ones de *r!tos, *"ores & otros+ Se d#ce !e "os te@t#"es de esta poca corresponden a "os mas 7e""os te@t#"es e" te@t#" preco"om7#no+ C!r#osamente, "a cer6m#ca de "a Paracas Necr8po"#s, a" contrar#o de s! predecesora, no es tan desarro""ada+ Esta mant#ene "a *orma &a descr#ta pero p#erde m!c'o en "o !e es
decorac#8n, se %!e"%e de co"or amar#""ento, & en a7!ndanc#a+ Es en e*ecto !na cer6m#ca m!c'o menos desarro""ada & de paredes menos *#nas, "o !e denota !na #mper*ecc#8n en e" tra7aKo & perd#da de 'a7#"#dad de "os or*e7res en "a poca de Paracas necr8po"#s
2 EL AR/E /E/IL Paracas representa "a per*ecc#8n en e" arte te@t#" de" Per ant#!o+ Los mantos encontrados son de *#n!ra ta" !e s"o se "es p!ede comparar con "os teK#dos or#enta"es+ L a *#n!ra de "a trama de '#"os de a"od8n, m#st#csados con '#"os de a"od8n, m#sr#cados con '#"os de oro & p"ata & aQ!n de ca7e""os '!manos, ""aman poderosamente "a atenc#8n+ L a%ar#edad, %#%ac#dad e #ntens#dad de "o co"ores !e, pese a" t#empo !e 'a transc!rr#do & a "a ant#Jedad ca"c!"ada de ms de 0::: a;os, an se mant#enen en todo s! %#or- todo "o c!a" 'ace s!poner !e "os 'om7res de Paracas conoc#eron e" secreto de "a perpet!#dad de "os t#ntes !e e@traan de p"amtas c!"t#%adas espec#a"mente para ta" e*ecto+ La decorac#8n de "os mantos est 7asada en *#!ras de a%es como e" pe"#cano & ;a a%#ota, peces, rept#"es & *#!ras antropomor*as !e representan a en#ec#""os !e dan "a sensac#8n de de estar dan.ando & en mo%#m#ento+ Estas *#!ra son d co"or#do contrastaste con e" *ondo enera" de" manto+
>LAS /REPANACIONES CRANEANAS Son de adm#rar "as randes operac#ones !#rr#cas !e rea"#.aron, espec#a"mente "as denom#namos %re$anaciones craneanas.
/repanar es per*orar e" crneo %a"#Hndose de #nstr!mentos espec#a"es como e" t!m#, e" c#nce",t!m#, etc+,!e 'acan "as %eces de *#ns#mos c!c'#""os & 7#st!res , *c#"es de maneKar & e operar+ L!eo de rea"#.ar "a per*orac#8n & , pos#7"emente, tratada "a ca!sa de" ma", o7t!ra7an "a a7ert!ra con p4anc'a s de oro o de mate (p"anta %eeta")+E" #nd#%#d!o, en "a enera4"#dad de "os casos, se!a %#%#endo#+ Este 'ec'o dem!estra por est!d#os rea"#.ados en cr6neos trepanados en "os !e se 'an encontrado, en !nos casos, cortes a 7#se" !e denotan !e 'a %#%#do reprod!cc#8n cH"!"ar en e" teK#do seo &, por cons#!#ente, e" #nd#%#d!o 'a se!#do %#%#endo "!eo de "a operac#8n+En otros casos, se nota !e a" 7orde de "a trepanac#8n est cortado ap#co, s#n '!e""as de reenerac#n cH"!"ar, ded!c#Hmdoe, por e""o, !e e" #nd#%#d!o 'a7r#a m!erto a consec!enc#a de "a #nter%e7nc#n !#r!r#ca+
1 LOS FARDOS FUNERARIOS Se ""ama asQ# a !na espec#e de en%o"t!ras de *orma cn#ca encontrada en "as necr8po"#s & !e ""e%an en s! centro e" cQada%er en pos#c#8n de c!c"#""as+ S# se e@am#na e" #nter#or de estos *ardos, se nota !e e" cad6%er 'a s#do co"ocado dentro de !n canasto de *orma cn#ca & comp"etamente desn!do m!c'as %eces con !n co""ar de conc'as & !nas p"a!#tas de oro !e c!7ren "as a7ert!ras nat!ra"es de" c!erpo o !e %an co"ocados en !n pe!e;o en%o"tor#o so7re "a n!ca+ En %as#Kas espec#a"es 'an p!esto !nos ranos de man, ma.orcas de ma., etc+ D#*erentes prendas e %est#r, 'ondas,teK#dos de "ana & a"od8n ""enan "os respect#%os %acos de" canasto+ E" cad6%er, acond#c#onando dentro de" canasto, acond#c#onando dentro de" canadsto, est c!7#erto de %ar#as capas de te"a de d#*erente de te@t!ra+ Los pr#meros pa;os de a"od8n son de 'asta 0: metros de "aro por > de anc'o+ So7re Hstos se 'an co"ocado capas de te"a 7ordada, 7an#cos de p"!mas, penac'os & d#*erentes adornos, s#mtr#camente d#sp!estos, !e 'an s#do & son e" asom7ro de "os est!d#osos nac#ona"es & "os e@tranKeros+
0 CERTMICA La cerm#ca est representada por cntaros, p"atos & '!acos de p#cos %ert#ca"es !n#dos por o""otep!enrte "a s!per*#c#e presenta mat#ces amar#""os, roKos, %erdes & neros con decorac#ones *emetr#cas & a"!nas est#"#.ac#ones *e"n#cas !e nos #nd#can "a re"ac#n de Paracas con "a c!"t!ra de C'a%#n+ Los de Paracas, !e oc!paron desde C'#nc'a 'asta a!ca (Are!#pa) const#t!&eron soc#edades campes#nas c!"t#%ando a"od8n+ F!e !n p!e7"o #ntermed#ar#o entre e" norte & e" s!r, "o m#smo !e 'ac#a A&ac!c'o, contactando,pos#7"emente, con "a se"%a+
CUL/URA NASCA 1 UICACIVN GEOGRTFICA Esta c!"t!ra en "a c!enca de" ro Grande, en e" departamento de ca, espec#a"mente en "os %a""es de Nasca, Pa"pa, Inen#o,ro Grande & Snta Cr!., so7re "os 0:: a;os de n!estra era+S!s 'om7res *!eron de !ereros, pero pero tam7#Hn man*#cos comerc#antes & randes ar#c!"tores+ /!%#eron por cap#ta" a "a c#!dad de Ca&!ac&i' en el alle de Nasca' cons%r!ìda nteramente de ado7e+
F!e desc!7#erta por e" a"emn Ma@ U'"e, en 1=:1, & "!eo est!d#ada por !"#o /e""o & por "os ar!eo"oos Ga&ton & Wroe7er, !#enes nos 'an 7r#ndado "os meKores conoc#m#entos acerca de esta c!"t!ra+ S# 7#en es c#erto !e en !n com#en.o se pens !e s! or#en se encontra7a entre "os c'ancas (A&ac!c'o & $!anca%e"#ca), en "a act!a"#dad se "es cons#dera con ma&or ant#Jedad !e a!H""os, & !e "os na.cas pertenec#entes a !na ra.a de acent!do car6cter mono"o#de+
2-CER(MICA
Est!d#ada por Ma@ U"'e en 1=:1, es cons#derada por !na de "a meKor "orada de" Ant#!o Perú+ Se caracter#.a por "a ca"#dad de "as %as#Kas, "as comp"eKas representac#ones !e se p#ntaron en s!s s!per*#c#es antes de ser coc#dos & "a po"#croma de "os mot#%os, con p#e.as !e t#enen 'asta se#s o s#ete co"ores, & !nos 1=: mat#ces d#*erentes+ La *orma m6s tp#ca de "as %as#Kas es "a 7ote""a asap!ente con dos %ertederos, pero tam7#n *a7r#caron o""as es*r#cas, ta.as & %asos %ertederos, pero tam7#n *a7r#caron o""as es*r#cas, ta.as & %asos
)- LAS LINEAS DE NASCA
LA CUL/URA C$INC$A 1 ESCENARIO /EMPOESPACIAL
Esta c!"t!ra !e *"orec# entre "os a;os =:: a" 1>9: de n!estra Era, se desarro"" en "os %a""es coste;os de Ca;ete, C'#nc'a, P#sco, Ica & Nasca+ Pro7a7"emente const#t!&eron !n estado re#ona" m#"#tar#sta #n*er#or a C'#m, !e #nc!rs#on en "a re#n and#na & !e c!ando e" proceso de "as con!#stas #ncas,"e op!s#eron ser#a & tena. res#stenc#a+
0 IMPOR/ANCIA POLX/ICA La !7#cac#8n eor*#ca en "a !e se asent esta c!"t!ra "e otor* #mportanc#a po"t#ca, &a !e p!do a"!t#nar a "os cac#ca.os & se;oros de "a costa centra" & s!r !e, de esta manera, se presenta7an como !n núc"eo *rente a "os c'#ms de"
norte & de "os #ncas de" C!.co, a "o !e se area e" dom#n#o !e tam7#Hn eKerc#eron so7re e" mar+ D e "a m#sma *orma, "os c'#nc'as captaron "os e"ementos c!"t!ra"es de "os anter#ores centros re#ona"es !e, en "a .ona, se 'a7an "e%antado & !e e""os s!p#eron compend#ar para dar "!ar a !na c!"t!ra !e, s# 77#en mostra7a de""o prop#o, s#n em7aro no poda estar "#7re de "a #n*"!enc#a de s!s antepasados como "os paracas, "os nascas & a!n "os m#smos Yar#s+ Con todos estos e"ementos, "os c'#nc'as o c'#nc'anos eKerc#eron s! preponderanc#a po"t#ca en estos "!ares por espac#o de c#nco s#"os+ 2 EL AR/E 2+1+Ar!#tect!ra No const!&eron rande c#!dades, pero s! ar!#tect!ra est e@presada en "os temp"os, pa"ac#os & *orta"e.as !e ed#*#caron, ten#endo como 7ase de estas constr!cc#ones a "os ado7es & ado7ones+ Pract#caron "a tcn#ca de" est!co+ Decorando "os m!ros con ca7e.as d peces, a"catraces & otras a%es mar#nas+ A"rededor de estos ed#*#c#os "e%antaron %#%#endas de esteras & de ca;as, en donde 'a7#t "a ma&ora de "a po7"ac#8n+ S# 7#en es c#erto !e "as r!#nas, act!a"mente, se enc!entran m!& deter#oradas, s#n em7aro, restos de e""as "as podemos aprec#ar en "os conK!ntos ar!#tect8n#cos de "a '!aca de /am7o de Mora, "a Cent#ne"a de San Pedro & ;a de L!rn C'#nc'a+ 2+0+Cerm#ca Los '!acos *!eron con*ecc#onados en arc#""a roKa, con decorac#ones en s! s!per*#c#e con mot#%os eomHtr#cos & *#!ras antropomor*as, pKaros & peces este"#.ados+ Los co"ores emp"eados son -nero, 7"anco, r#s, crema, roKo,+ Esta cerm#ca denota c#erta #n*"!enc#a Yar# pero, a"#empo, e@presa or##na"#*dad con "a BKarras de c!erpo "o7!"ar & c!e""o "aro !n#dos por !na asa #ntermed#a+ >COMERCIO NAZEGACIVN Mo%#dos por "a e@pans#8n econm#ca, "os c'#nc'as s!rcaron e" mar en randes a"sas,ase!rndose !e ""earon 'asta e" act!a" p!erto de Za"d#%#a (C'#"e)+ As pract#carn !na *orma de comerc#o por "o c!"a conta7an co !n s#stema de de pesas, med#das & 7a"am.as, de ta" modo !e #ntercam7#aron s!s prod!ctos de or*e7rera, teK#dos, tra7aKos en mader. & a!n pescado seco, por otros !e 4e s ser%an de a"#mento o para s! desarro""o artesana"+ S! de#dad re"##osa *!e C'#nc'a&cmac & s! cap#ta", e" p7"ado de C'#nc'a ('o& c#!dad) , s#endo, a s! %e., e" "t#mo re& de esta c!"t!ra G!a%#a R!cana + En t#empos de "a e@pans#8n #mper#a" #nca con!#stados en t#empos de Pac'actec, pasando a #nterar e" poderoso /a'!ant#s!&o+
-
2- Organización Política-militar Para ase!rar s!s con!#stas & adm#n#strar"as de7#damente "os [ar# esta7"ec#eron, en p!ntos estrat#cos de" terr#tor#o #mper#a", enc"a%es !e o*#c#a7an de centros adm#n#strat#%os & "!ares de captac#8n de rec!rsos pro%#nc#a"es & rem#s#8n de "os m#smos a "a metr8po"#+ Crearon as, p"an#*#cadamente, "os centros de Z#racoc'a Pampa, en $!amac'!co, Z#"ca $!a#n, en $!ara., [ar# Z#"ca, en $!anca&o, CaKamar!#""a, en L#ma & P#!# L"ata, en C!.co+ Nat!ra"mente, tam7#n constr!&eron !na red !e %#nc!"a7a d#c'os s#t#os entre s & "os com!n#ca7a d#rectamente con "a metr8po"#, para perm#t#r e" en%o de "os tr#7!tos pro%#nc#a"es, e" #r & %en#r de "os comerc#antes & en espec#a" "a r6p#da marc'a de "os eKrc#tos con!#stadores+ Parece !e "os [ar# pract#ca7an !na po"t#ca co"on#a"#sta a !"tran.a, en !e so"o #nteresa7a e" 7ene*#c#o de "a metr8po"# en *!nc#8n de "a m6@#ma e@p"otac#8n de "os terr#tor#os con!#stados+
Por e""o, s!s asentam#entos tenan "a cond#c#8n de %erdaderos enc"a%es co"on#a"es creados para contro"ar, po"t#ca & econ8m#camente e" terr#tor#o en e" !e se asenta7an+ Los Centros Adm#n#strat#%os eran %erdaderas \*actoras\ !e *oca"#.a7an "a act#%#dad comerc#a" de "a re#8n, capta7an s! prod!cc#8n, "a a"macena7an & "a rem#tan a "a metr8po"# a&ac!c'ana, todo e""o dentro de "as se!r#dades de" caso+ Por eso "os Centros se rodea7an de a"tas m!ra""as concntr#cas & "as .onas de 'a7#tac#8n dentro de e""os eran cerrados rec#ntos a "os !e s8"o se poda #nresar esca"ando "os m!ros desde estrec'as ca""eKas, !e eran s!st#t!#das, en m!c'os casos, por cam#nos !e d#sc!rran por "o a"to de "os r!esos m!ra""ones+ Por eso tam7#n, "os #nterantes de "a 7!rocrac#a adm#n#strat#%a & "as !arn#c#ones m#"#tares #mper#a"es no se a*#nca7an en "as pro%#nc#as & reresa7an a [ar# tan pronto coma c!mp"an s! m#s#8n de ser%#c#o & en caso de *a""ec#m#ento eran ""e%ados a" so"ar nat#%o para !e "os a!!#s t!te"ares %e"aran por e""os, & e" D#os de "os 6c!"os p!d#era #ncorporar"os a s! s!#to de seres a"ados+ Pro7a7"emente esta es !na de "as ra.ones por "as !e en "as pro%#nc#as cas# no e@#sten p!e7"os, pa"ac#os & cementer#os [ar# & tampoco temp"os o s#t#os ceremon#a"es, no o7stante tratarse de ente !e pract#ca7a !na re"##8n ec!mn#ca con *!erte sent#do prose"#t#sta+ 3- Historia
S!s antecedentes "oca"es m6s d#rectos son de "a c!"t!ra [arpa, !e se desarro""8 en "a s#erra de A&ac!c'o+ /am7#n se 7ene*#c#8 de "os contactos #n#c#a"es con "a c!"t!ra Na.ca+ A" #!a" !e /#Yana4!, se p#ensa !e m!c'os de "os mot#%os c'a%#no#des representados en "a #conora*a [ar# p!d#eron 'a7er s#do #ntrod!c#dos por #n*"!enc#a de P!4ara+ E" Imper#o [ar# se e@pand#8 med#ante con!#stas m#"#tares "os !e "e perm#t#8, 'ac#a e" a;o <9: d+C+ a"can.ar s! m6@#ma e@tens#8n de manera m!& r6p#da+ No o7stante, tam7#n *!e deca&endo m!& %e"o.mente+ En "a .ona de "o !e 'o& es L#ma, "a c!"t!ra Pac'acamac desarro""8 s! prop#a es*era de #n*"!enc#a, con%#rt#ndose en !no de "os pr#nc#pa"es r#%a"es de [ar#, !e 'ac#a e" 3:: d+C+ 'a7a deKado %aca s! cap#ta"+
La a"*arera [ar# se m!estra como !n cr#so" de tres d#st#ntos est#"os+ M!c'os de s!s d#se;os presentan semeKan.as *orma"es con "os personaKes de /#Yana4! & P!4ara, ta"es como "os c'amanes a"ados o e" \PersonaKe de "os Cetros\, m#entras !e "as *ormas de "as %as#Kas destacan por s!s 7ote""as de dos o""etes !e e%ocan "a c!"t!ra Nasca+ La cer6m#ca era po"#croma & s! aca7ado de s!per*#c#e era m!& p!"#do+ $a& p#e.as po"#cromas de randes d#mens#ones & m!& decoradas !e, pro7a7"emente, t!%#eron !sos ceremon#a"es & dem!estran e" a"to n#%e" tcn#co de "os ceram#stas, con !na prod!cc#8n a ran esca"a+ Los Yar# tam7#n a"can.aron ran maestra en "a e"a7orac#8n de te@t#"es, espec#a"mente en te"as po"#cromas, 7rocadas & do7"es, as como e" !so de p"!mas para e" decorado+ La ta""a, tanto en madera como en p#edra & '!eso, ""e8 a a"tos n#%e"es estt#cos & tecno"8#cos creando o7Ketos de ndo"e ceremon#a" & de adorno persona"+ En Pac'ac6mac se encontr8 en "os a"rededores de" /emp"o Z#eKo !na ta""a de madera !e pos#7"emente representa a ese d#os, dada s! s#m#"#t!d con "a descr#pc#8n !e 'ace M#!e" de Estete de" do"o de Pac'ac6mac+ E" d#os, 7#*ronte & 'erma*rod#ta, oc!pa "a
parte s!per#or de" madero, ""e%a atr#7!tos correspond#entes a s!s *!nc#ones & c!a"#dades & esta rodeado de sm7o"os & *#!ras de "a m#to"oa [ar#, encontr6ndose act!a"mente en !n "!ar de 'onor en e" M!seo de S#t#o de" Sant!ar#o+ En ese m#smo "oca" & en otros repos#tor#os "#me;os se p!eden aprec#ar o7Ketos *#namente "a7rados en t!r!esa, p#edras sem#prec#osas, o7s#d#ana, '!eso & conc'a, !e representan personas, an#ma"es o a%es, dest#nados tanto a *#nes *!nerar#os como a" ac#ca"am#ento persona" a" !e *!eron tan a*ectos "os [ar#+ E@#st#eron pocos o7Ketos de meta", !s6ndose s#n em7aro "a p"ata, e" oro & e" co7re en "a *a7r#cac#8n de adornos & út#"es d#%ersos+ E" co7re tam7#n se !s8 en *orma de p"anc'#tas !e se co"oca7an en "a 7oca de "os m!ertos para ase!rar"es e" %#aKe a" otro m!ndo+ As#m#smo, se prod!Keron o7Ketos e #nstr!mentos de 7ronce, a"eac#8n !e se 'a7a #n%entado en "a poca & !e a "a *ec'a toda%a no "ora7a desp"a.ar a" co7re en "a *a7r#cac#8n de armas & 'erram#entas+ La cer6m#ca oc!pa !n "!ar destacads#mo entre "as artes de" per#odo+ E" est#"o N#e%er#a, coma &a se 'a #nd#cado, se enr#!ec#8 #ncorporando a s! decorac#8n "a tem6t#ca [ar# & a!mentando "a po"#croma de s! co"or#do+ En "as "omas de Lac'a& aparec#8 !n n!e%o est#"o [ar#, 7a!t#.ado con e" nom7re de /eat#no, de *ormas s#mp"es & rot!ndas, de co"or roKo opaco & decorac#8n #nc#sa de mot#%os t#aYana!enses, c!&a d#*!s#8n se "oca"#.8 en e" %a""e de C'anca& & parte de "a c!enca de" C'#""8n+
>0+CERTMICA La cerm#ca de [ar# m!estra #n*"!enc#a de "a tHcn#ca m!estra #n*"!enc#a de "a tHcn#ca & p#ctora*a nasca, as como "a *orma & representac#8n re"##osa de /#a'!anaco, con "a
presenc#a de" d#os [#racoc'a, p#ntado en "a s!per*#c#e de" '!aco+ Los !acos & %as#Kas ceremon#a"es son, por "o enera", rands & artst#camente adornados, en "os !e, tam7#Hn, se nota "a presenc#a de" ma. & "a !#n!a como e"ementos dcorat#%os+ $!acos de #n*"!enc#a de [ar# "os encontramos en Oca;a (Are!#pa),Conc'pata (Ica),m C'anca& & S!pe (L#ma) & "a re#n coste;a & serrana de" norte de" Per+Los co"ores ms !sados son e" nero, marrn & 7"ancocrema+
CULTURA INCA Entre sus manifestaciones mas importantes son:
1-TEJIDOS Conoc#eron !n desarro""o espectac!"ar+ En pr#mer "!ar se da7a a "as *#7ras ("ana & a"od8n) !n t#nte con co"orantes nat!ra"es, para a cont#n!ac#8n ser '#"adas con "a a&!da de r!ecas & desp!s teK#das en d#%ersos t#pos de te"ares r!d#mentar#os+ E" m6s corr#ente, toda%a se s#!e !t#"#.ando en "os Andes, cons#sta en dos "#en.os co"ocados so7re !n p"ano 'or#.onta", !no *#Kado a !n 6r7o" o a !n poste & e" otro atado a !na correa !e e" teKedor pasa7a a"rededor de "os r#;ones+ Las tcn#cas conoc#das eran m!& %ar#adas, pero para prod!c#r teK#dos dest#nados a *#nes ceremon#a"es se !t#"#.a7a e" 7rocado, e" 7ordado & "a tap#cera, s#endo "as p#e.as sa"#das de "os ta""eres de Paracas "as m6s aprec#adas+ Estas man*#cas te"as podan a"can.ar 'asta 0: metros de "on#t!d & esta7an decoradas con !na per*ecta maestra & 7!en !sto con mot#%os .oomor*os po"#cromos, marcando, s#n d!da, !no de "os m6s 7r#""antes momentos de" arte !n#%ersa" de" teK#do+ Adem6s de estas p#e.as, de c"ara #nsp#rac#8n *or6nea, "os #ncas d#eron paso a !n %ar#ado !n#%erso prop#o con %#stosos d#se;os eomtr#cos de ran co"or#do+ D#%#den e" espac#o en *ranKas & c!adrados donde e@presan !n comp"eKo m!ndo de sm7o"os pres#d#do por "a d#spos#c#8n eomtr#ca+ D!rante este per#odo "a prod!cc#8n te@t#" ad!#r#8 !n car6cter mas#%o s#endo "os temp"os de" So" "os "!ares dest#nados a" a7astec#m#ento de" Inca & s! corte+
2-CER!ICA La a!senc#a de" torno 'aca !e e" a"*arero t!%#era !e mode"ar "a %as#Ka a mano, & "a pasta, presentada enera"mente en *orma de r!"os a"arados, se enrosca7a so7re s m#sma para constr!#r "as paredes de "a p#e.a+ Adem6s de esta ant#!a tcn#ca and#na, "a !t#"#.ac#8n de" mo"de perm#t#8 "a *a7r#cac#8n en ser#e, de ta" *orma !e "a prod!cc#8n se #ncrement8 nota7"emente+ De7emos d#st#n!#r entre e" menaKe domst#co & "a %aK#""a de !so r#t!a"+ M#entras !e en e" pr#mer caso "as *ormas & tama;os der#%a7an de "as neces#dades cot#d#anas, en e" se!ndo, s! desarro""o est!%o d#rectamente cond#c#onado por e" m!ndo de "as creenc#as+
Est#"st#camente encontramos "a cer6m#ca t#po 4#""4e, con !na crono"oa !e %a de" 10:: a" 1>9: d+C+, & "a cer6m#ca po"#croma t#po C!.co desde 1>9: 'asta "a co"on#a+ Las pr#meras aparecen decoradas con mot#%os eomtr#cos m!& senc#""os en tonos roKos & neros m#entras "as se!ndas, decoradas de #!a" *orma, denotan !na e"a7orac#8n tcn#ca m6s c!#dada+ No s8"o se p"asma7a so7re s!s paredes !na r#ca #conora*a, s#no !e "as p#e.as m#smas eran co"ocadas como o*rendas en "as sep!"t!ras+ Los a"*areros #ncas no #n%entaron n#n!na tcn#ca !e *!era desconoc#da en pocas anter#ores & s! cer6m#ca se caracter#.8, *!ndamenta"mente por *ormas e!#"#7radas, !n p!"#mento nota7"e & "a preponderanc#a de "os mot#%os eomtr#cos+ Los t#pos m6s caracterst#cos & prop#os *!eron e" ar7a"o, !na %as#Ka "o7!"ar de 7ase c8n#ca, c!e""o c#"ndr#co de 7orde e%ert#do con !n apnd#ce .oomor*o en "a 7ase de" c!e""o & dos asas en *orma de "a.o e" 4ero, !n %aso de !so ceremon#a" !t#"#.ado por e" Inca & "a no7"e.a & !na ran %ar#edad de c!encos & p"atos de m!& d#%ersas *ormas & decorac#ones+ Los 4eros & paKc'as merecen !na menc#8n espec#a"+ Rea"#.ados a part#r de maderas m!& d!ras como "a c'onta & !t#"#.ados para "#7ac#ones r#t!a"es a "a t#erra, se ornamenta7an med#ante #nc#s#ones o decorac#8n "a7rada so7re "as !e "!eo se ap"#ca7an pastas res#nosas co"oreadas+ Los temas so"an ser escenas *#!rat#%as d#sp!estas en *ranKas o *r#sos 'or#.onta"es !e proporc#onan !na r#!s#ma #n*ormac#8n so7re "a %#da #nca#ca, tanto en poca pre'#sp6n#ca como en t#empos de "a con!#sta espa;o"a (encontramos escenas cortesanas, de !erra & r#t!a"es)+ Estas t#po"oas s#!#eron %#entes d!rante "a poca co"on#a", a!n!e #ncorporando en s!s compos#c#ones n!merosos e"ementos ornamenta"es de ra. '#spana & ma&ores dos#s de d#nam#smo & pro*!s#8n decorat#%a+
"UI#U INCA Dado !e "a comp"eKa oran#.ac#8n de s! soc#edad neces#ta7a ""e%ar a ca7o #n%entar#os de "as tropas, s!m#n#stros & po7"ac#8n, "os #ncas crearon "os ""amados !#p!s, "os c!a"es, como e" !e aparece en esta *otora*a, eran K!eos de c#ntas an!dados seún !n s#stema cod#*#cado !e perm#ta ""e%ar "a conta7#"#dad de "o re#strado+ Los re#stros de tropas, s!m#n#stros, datos de po7"ac#8n e #n%entar#os enera"es se ""e%a7an a ca7o med#ante "os quipus, K!eos de c#ntas de d#*erentes co"ores an!dados seún !n s#stema cod#*#cado, !e "es perm#ta ""e%ar "a conta7#"#dad+ otes constr!#dos con madera de 7a"sa const#t!an !n modo de transporte %e"o. a tra%s de ros & arro&os+
INTROD*CCI+N
En este presente tra7aKo "e presentarH e" #n*orme de" MUSEO REGIONAL DE ICA, nosotros a" sa7er "a '#stor#a !e t#ene n!estra c#!dad nos sent#remos !n #!e;o*#"o de cora.n+!e s#n 'a7er a7#erto "os oKos de esta t#erra 7end#ta ""amada ICA, !e desp!s de conocer"a desde m!& Ko%en "e *!e ca!t#%ando e" pa#saKe ara7esco, "o mara%#""oso de s!s "e&endas & e" !e meKor comprend# e" mensaKe '#str#co de m!c'os #!e;os #"!stres !e 'an dado "or#a & 7r#""ante. a" Per+