huling timawa

S

Tagapag-ulat:  Jizelle M . Auditor Rheena Malasugui

Tungkol sa Akda

 Ang Huling Timawa ay nobelang isinulat ng manunulat na si Servando de los Angeles. Una itong nilimbag noong !"# at muli itong inilimbag ng

Tungkol sa Akda

 Ang Huling Timawa ay nobelang isinulat ng manunulat na si Servando de los Angeles. Una itong nilimbag noong !"# at muli itong inilimbag ng

Tungkol sa Akda Sinasalamin ng nobelang ito ang matagal nang usapin na bumabagabag sa hanay ng mga dukhang magbubukid: • ang pagkakamit ng kahit munting pitak na lupain; •ang pagsasaayos ng balikong sistemang agraryo sa kanayunan; •ang paglaya sa bulok na politika na itinataguyod ng mga maylupa laban sa mahihirap; •ang panunumbalik ng kapangyarihan mapagbuklod sa madla;

Tungkol sa Akda •at ang paghahanap ng li+anag na

makapagbubukas ng isip at kalooban sa mamamayan. Sa panulat ni Servando de los Angeles% ang mikrokosmo ng $ilipinas ay ipinamalas sa isang lala+igan at itinanghal ang mga pananalig at pilosopiya sa buhay na dapat angkinin ng sinumang ,ilipino.

Tungkol sa May-akda Ipinanganak noong 1886 si Servando de los Angeles at naging kapanabayan niya sina Rosauro Almario, austino Aguilar, !a"aro ran#is#o, $atri#io %ariano, &aleriano 'ernande" $ena, Inigo (d. Regalado, Roman Reyes at marami pang iba. 'inubog ang kanyang isipan ng Ateneo %uni#ipal de %anila na pinangasi)aan ng ordeng 'es)ita; at ng !i#eo de %anila na ipinundar nina !eon %a. *uerero at Igna#io &illamor at pulos ilipino ang +akultad. agamat nakapagtapos ng parmasya, higit na siyang nakilalang manunulat sa babasahing gaya ng La Patria.

Tungkol sa May-akda 'indi naglaon ay naging tagapangasi)ang patnugot siya ng Watawat  at ng ilang Lingguhang Kalayaan. mandudula, sumulat si -e los Angeles ng mga sarsu)elang pumuka) sa damdamin ng madla at umakit ng pansin. Ilan dito ang maituturing nang klasiko gaya ng popular na  Ang Kiri at Bituing Marikit na kap)a pinagganapan ni Atang de la Rama; bukod pa ang sikat ding  Alamat ng Nayon at  Ararong Ginto.

%ga  auhan

Tauhan: $angulong ayan ng ,elipe imalanta /lapad0  2a)ayanan 3kababata at manliliga) ni *elay

Tenyente Antonio entura /lapad0 ang tenyente ng mga kostableng ipinadala sa 2a)ayanan. 32akilala ni *elay. -ating kamag3aral noong pang sila4y mga batang nagsisipag3aral sa %aynila.   Miguela $ilares /bilog0  ang anak ni 2abesang $edro $ilares na lalong kilala sa pamagat na *elay. 3Ang kanyang mga katangian ay mas maputi sa kayumanggi, buhay na buhay ang mga mata, malantik na nag3 iitimang pilikmata, bahagyang bilog ang noo, at kulot na buhok. 3%agaling sa pananahi at pagbuburda.

Tauhan:  /esar- anak ni Aleng %atilde na anim na taong gulang. $edro $ilares /lapad0  kilala bilang kabesang $edro na naging $angulong ayan noong 117. 3Ang nasirang ama ni %iguela at Ri#ardo. 3katoto ni %atandang %ateo. Matandang Mateo de la /ruz   /lapad0 kaibigang matalik ni 2abesang $edro, siya ay nasa mahigit 6 taong gulang. 32asama ni 2abesang $edro sa pagtatag ng samahang ima)a. 3 sanggunian ng 2apisanan ng mga ima)a. 3elipe %ula)in ang totoo niyang pangalan. Ri0ardo $ilares 2abesang $edro.

/$atnugot0



ang

na)a)alang

Ma0ario Romero  gobernador ng lala)igan. 3Ama ni 9oe Romero.

anak

ni

 Jose 1Joe2 Romero  3 anak ng gobernador; nagtapos ng pagkainhenyero 3umutuntong sa 1 taong gulang ; matalino at masipag mag3aral; hindi magandang lalaki 3miibig kay -ely 3Sumapi sa kapisanang ima)a Adela 1ely2 de los Santos  /bilog0 anak ni raulio de los Santos at $ae" 3 =agtapos ng (dukasyon. 3=ililiga)an ni 9oe Romero. $a3uita 4u5ez  /bilog03 ang babaing tagapagmana ng Asyenda ng aritan. 3ang maybahay ng naging kinata)an na si raulio -e los Santos. 3ina -ely. 6raulio e los Santos /bilog03 ang asa)a ni $ae". Ang

onato Reyes /bilog03 ang kati)ala sa asyenda ng mga =u>e". 3ang nagpaplano ng ikasisira ni %a#ario Romero at ng kapisanan ng mga magsasaka. 3babaero at mahilig magsugal. 3ang nagnaka) ng pera sa asyenda ng mga =une". ,idela Reyes /lapad03 ang asa)a ni -onato. 3laging kinagagalitan ng asa)a. on $ro0opio /lapad03 ang abogado ng mga =u>e". 'ukom na humatol sa usapin ng asyenda ng aritan at sa kasalukuyan ay kinikilalang matalinong kaga)ad ng $amahalaan. 6erta at Joa3uin /lapad03 ang mag3asa)ang kapitbahay ni %ang %ateo. Itinuturing ni %ang %ateo na kaniyang mga pamangkin. Ambong 6anal /bilog03 ang nagbigay ng impormasyon kina %a#ario at -imalanta tungkol sa 2apisanan ng mga ima)a. 3miyembro ng 2apisanan ng mga ima)a.

oro /lapad73 isa sa mga kasapi ng 2apisanan na inutusang pumunta sa bahay ni %ang %ateo. ,loren0io Manapat /lapad03 ang may ha)ak nang katibayan na si -onato Reyes ay may dala)ang asa)a at isa sa mga ito ang kanyang kapatid na maysakit. ,eli8 /lapad03 ang kasama ni -oro nung pumunta sa bahay ni %ang %ateo. 3miyembro ng 2apisanan ng mga ima)a. 9aga+arang Abogado /lapad03 ang napag3utusan ng !apian na imbitahan niya si %a#ario sa piging. auro Mangtanggol /lapad03 ang naging abogado ni Ri#ardo $ilares at naging kalaban ni raulio sa halalan noon ngunit natalo.

/asimirong akot /lapad0 3 isa sa mga tauhan ni -onato. Mariano alita /bilog03ang natagpuang bangkay sa aritan. 3 $inanini)alaan na pinatay ng mga ima)a. 3binayaran ni -onato upang ipagkanulo si loren#io. $insan ni Joe /lapad03 kasama nitong umanib sa 2apisanan ng mga ima)a. Ang inuutusang makinig sa mga kampanya ni raulio. Terio /lapad03kaibigan nina 9oe at Adela na nagsilbing mensahero nila noong nasa lunsaran sila ng bapor. Apat na 9a+ani /lapad03 ang nagbigay ng piyansa mapalaya si Ri#ardo $ilar

 agpuan: 6aritan- munisipalidad na kung saan nakapaloob ang Asyenda nang mga =u>e". Ang dating tirahan nila %iguela. 9a+ayanan-  ang kalapit bayan ng aritan. !ugar na pinamamahalaan ng $angulong bayan na si elipe -imalanta. 6undok na sakop ng lala+igan ng ; 3 namamahay ang patnugot ng ima)a at ang iba nitong kasapi. Unibersidad ng $ilipinas 3 kung saan nag3aaral sina 9oe Romero at Adela de los Santos. Asyenda ng mga 4u5ez 3 1,6 na ektaryang lupa at nakasasakop sa buong munisipyo ng aritan. Ito ay

Maynila3 kung saan kasalukuyang naninirahan ang pamilyang -e los Santos. 6ahay-paupahan sa Maynila3 ari ni %ang %ateo. 2ung saan sa lugar na ito muling nagkita ang magkapatid na Ri#ardo at %iguela.
anghay: A.$animula =agsimula ang ku)ento sa paglalahad ng tagpuan sa ku)ento. Ang kapanahunan at ang pagpapakilala sa kaugalian ng mga mamamayan sa 2a)ayanan.

$atunay:  Ang pagsapit ng Pasko ng Kapanganakan ay ibinababala ng taglamig at ng ihip ng amihang  pampahinog sa palay. Ang dating kaugalian ng mga taumbayan sa munisipyo ng Kawayanan, na makisabay ng  pagkilos sa pagbubukang-liwayway, ay muling nagaganap. /pahina 1, talata 10

%ga Suliranin: 3ang balitang magbibiti) sa p)esto si *obernador %a#ario Romero. 3$aghihimagsik ng mga magsasaka laban sa asyendero. 3ang pagka)ala ni Ri#ardo. 3 ang pagdating ng mga kotable sa 2a)ayanan. 3ang naka)an at iba pang krimen sa Asyenda ng mga =u>e". 3ang alitan ni *obernador Romero at raulio 3ang lumulubhang pagkaaba ng mga magbubukid sa aritan at 2a)ayanan dahil sa ka)alan ng

3ang tumataas na pata) ng bu)is na binabayaran ng mga magbubukid sa mga asendero. 3ang matagal na promosyon ni enyente &entura. 3ang pagkaunti ng kita ng mga tao at ang pagtaas ng presyo ng bilihin. 3paninira ng ng kampo ni raulio sa kampo ni *obernador Romero sa halalan. 3panunuhol at pandaraya sa halalan. 3ang pagkakasakit ni $a
b.*itna Saglit na 2asiglahan 

Ang pagpupulong na isinaga)a ni *ob. Romero tungkol sa kanyang pagbibiti).



Ang pagtitipon ng mga kaanib ni raulio sa isinaga)ang piging.



Ang pagkikita ni *elay at Antonio sa Simbahan.



Ang pagpupulong na isinaga)a ng kapisanan ng ima)a.



Ang pagdaraos ng piging sa Asyenda ng mga =u>e".



Ang pagtatagpo ni 9oe at -ely sa aritan kung saan doon nalaman ni raulio na anak si 9oe ng *obernador.



Ang pag3uusap ni %atandang %ateo, ng *obernador, ng $angulong ayan ng 2a)ayanan at ng enyente ng 2apitan ng 2ostable sa tahanan mismo ng *obernador.

 unggalian:  ao laban sa ao: raulio laban kay *obernador Romero3 kung saan malaki ang galit ni raulio kay Romero dahilan sa kanilang pagiging tunggali sa halalan. =ais niyang masira si Romero upang siya ang manalo sa halalan. *obernador Romero laban kay -onato3kung saan labis nna ginaga)a ni -onato ang lahat ng nais niya masira lamang si Romero sa mga mamamayan. Si 9oe laban kay raulio3kung saan galit si raulio kay 9oe dahil sa panliliga) nito sa anak niya at sa dahilang sya4y anak ng kinaiinisan niyang gobernador. -onato laban kay elipe -imalanta3 galit si -onato kay elipe dahil sa natalo siya nito nang

 unggalian: Adela laban kay -onato3 kung saan aya) ni Adela kay -onato dahil sa sinusulsulan nito ang kanyang ama na pumasok sa politika. Sa dahilan rin na ito mismo ang nagnaka) ng kanilang pera. Ri#ardo laban -onato3kung saan si -onato ang may pakana ng pagkakakulong ni Ri#ardo, siya ang pumlano na maibintang rito ang pagkamatay ni %ariano . Ito4y upang masira si Ri#ardo at ang samahan ng mga ima)a. -onato laban kay idela3kung saan sinasaktan ni -onato ang kanyang asa)a.

 unggalian:  ao laban sa lipunan Si raulio laban sa 2apsanan ng mga ima)a3 kung saan nais marami ang galit kay raulio na mga magsasaka dahil sa mataas na singil sa bu)is at dahil ang ibang lupang sakop ng kanilang asyenda ay ari ng mga magsasaka na sinamsam lamang nila. Si %a#ario laban sa $amahalaan3kung saan si %a#ario ay hindi pinapanigan ng pamahalaan. %as pinapanigan nila si raulio dahil sa ito4y masalapi. Ang mga ima)a laban sa pamahalaan3 kung saan kalaban ng mga ima)a ang pamahalaan dahil sa maling pamamalakad.

2asukdulan 

ang muling pagikkikita ni %iguela at ang na)a)alang kapatid na si Ri#ardo sa %aynila. 2ung saan doon nailantad na si Ri#ardo pala ang siyang kinikilalang patnugot ng 2apisanan ng mga ima)a.

 Ang

pagkamatay ni %ariano -alita, na kung saan natagpuan sa kanyang kata)an ang isang papel na may lagdang  na nagtuturo kay Ri#ardo $ilares bilang salarin. -ahilan nito si Ri#ardo ay nakulong at ang mga 2apisanan ng mga ima)a ay nagkaroon ng malaking suliranin.

2akalasan 

  Si

Ri#ardo

$ilares

ay

napalaya

dahil

nagpiyansa ang apat na ka)aning taga3ibang lala)igan na naging kaibigan niya. 

!umubha ang sakit ni %ang %ateo.



=aging 2apitan ng kostable si Antonio &entura.



=alaman na mayroong sulat na natanggap dati si -on $ro#opio sa taong may lagdang Ang 'uling ima)a.

?akas •

=analo sa halalan si %a#ario Romero.

• =akulong sina 5asimirong -akot at -onato Reyes. • Sinagot na ni *elay si Antonio. • =alantad ang tunay na pagkatao ni %ang %ateo na

siya ay si elipe %ula)in at siya

Ang 'uling

 ima)a. • =amatay si %atandang %ateo. • Ang pagkilala ng pamahalaan na di labag sa batas

ang Samahan ng mga ima)a. • Ang pag3u)i ni *elay upang magpakasal kay 9oe.

 ema: @ 2aya may nang3aalipin ay pagkat may nagpapaalipin @ Ang boto ay di dapat ipagpalit sa kinang ng pilak at ipag)alang bahala, sapagkat kinabukasan ng bayan ang nakataya.

-amdamin • $agkagalit • $agkaa)a • $agkasabik • $agkagulat • $ighati • $agkatu)a • $agkapoot

$anana) Ikatlong $anauhan Ang ikatlong panana) ay ang pagkuk)ento ng istorya gamit ang panana) ng isang tagapagsalaysay.

ri ng =obela 

=obela ng tauhan



=obela ng $angyayari



=obela ng Romansa



=obela ng 2asaysayan



=obela ng $agbabago



=obela ng !ayunin



=obelang %asining

%ga  radisyon

Romantisismo .$agmamahal ni 9abesang $edro sa dala+ang anak. $atunay: Mat!o, hindi na ako makaliligtas. Maraming salamat sa iyong tulong na nagawa sa akin. "kaw na bahala sa anak kong si Migu!la...#  At saka, ikaw na ang bahalang humanap kay $i%ardo. &abihin mong pinatatawad ko na siya sa kaniyang paglisan sa amin...# 

Romantisismo &.$agmamahal ni =elay sa kapatid na si Ri0ardo $atunay: Kahit na hindi mayaman. Magkita na lamang kami uli at nang ako'y may makasama sa buhay na ito.# 

/pahina 6D, talata 80

Romantisismo B. $agmamahal sa 6ayan $atunay: Ano ba ang layon ng kapisanang iyan(# ang tanong ng gob!rnador. Ang layon po ay upang bigkisin ang mga mamamayang nagkakaisa ng mga damdamin at kalooban hinggil sa mga suliraning kinasusuungan ng kani-kanilang bayan, pook o lalawigan# ang tugon ni Mat!o.  /pahina 17, talata 60 "pinagkaloob ng langit na ako'y makaligtas) Kaya buhat noon ay isinumpa kong ipagtatanggol ang kapakanan ng mga hamak na mamamayang gaya ko,# ani $i%ardo. /pahina B6, talata 10 Mang Mat!o*"saloob natin tuwing mapuhunan ang

Romantisismo C.$agmamahal ni Joe kay Adela. $atunay: +!ly, kailan mo pa ako sasagutin(#  o!, napapansin tayo ng mga tao)#  Ako ma'y patayin nila ngayon ay hindi magbabago ang pag-ibig ko sa iyo.

/pahina 1, talata 10

Romantisismo D. $ag3iibigan ni *elay at Antonio $atunay:  Antonio* ay pababayaan pababayaan mong mapanganyaya itong damdaming dulot ng Langit( unay, ito'y hulog ng Langit sa akin, sa dahilang kung kailan unti-unti nang pinapanawan ako ng pag-asa sa buhay, saka kita nakita diyan sa iyong bayan upang gisingin ang natutulog kong diwa.#  /pahina B81, talata 10 kung pababayaan lamang ni Migu!la na magpasiya sa sarili ang kaniyang kalooban at tibok ng puso ay kay dali sanang masasagot ang

Simbolismo .,idela at $a3uita  3sumisimbolo sa mga $ilipinang hindi makapangahas makialam sa mga sariling lakad ng asa)a at hindi mapagtutol sa mga pasiyang ginaga)a ng asa)a, kung kaya4t nagkasya na lamang sa paghihintay. $atunay:  Ang asawang iyon ay katulad din ng marami na hindi makapangahas na makialam sa sariling lakad ng lalaki kung kaya't nagkasya na lamang sa paghihintay pag hihintay.. /pahina 8,talata 0 &i Pa/uita ay gaya rin ng maraming 0ilipina, na hindi mapagtutol sa mga pasiyang ginagawa

Simbolismo &. 6oni>a0io  3tumutukoy sa taong muling magpapabangon sa sambayanan, na muling maghihimagsik at ipaglalaban ang karapatan ng mga naapi. *aya nang nangyaring paglaban sa pamahalaan ng 2astila.   ".tapayang tulog na langis 3 sumisimbolo sa katahimikan sa lala)igan na kung saan sakop ang 2a)ayanan at aritan. $atunay: Nagdaan siya sa isang pasulatang may kakilalang manunulat at doon nagpalathala ng isang matinding pabulaan, idinugtong pang sa

Simbolismo (.ala+ang batong buhay3 sumisimbolo sa ama ni -ely at 9oe na may alitan. 2atulad ng batong buhay, dahil sa kanilang alitan sila ay nagsasagupaan at nagkikiskisan. $atunay: Nang mga sandaling iyon, si Ad!la at si o! ay walang kamalay-malay na ang kanilang ama-ama ay may lihim o pailalim na sigalutan, na walang pinagiwan sa dalawang batong buhay na maaaring magsagupa't magpingkian at magsabog ng titis. /pahina C8, talata 10 ?.6anga at tapayan 3 ang banga ay sumisimbolo sa mahihirap at ang tapayan ay sumisimbolo sa mayayaman. $atunay:

Simbolismo #. Rizal 3sumisimbolo sa perang isinusuhol sa halalan. $atunay: ...Ako po naman, kung si $i1al lamang ang isasama sa akin ay hindi ako papayag.#  &inong $i1al ang sinasabi ninyo(# ang tanong na namamangha ni o!. Aba, si $i1al po'y dalawang piso lamang a....# ang natatawang sagot ng kuts!ro.  /pahina BC1, talata B0 7. 6akal at kala+ang3 ang bakal ay sumsimbolo sa namumu)isan at ang kala)ang ay sumisimbolo sa kap)a namumu)isang tumatraydor o di tapat sa kanyang kap)a.

Simbolismo ).ilang ginto3 sumisimbolo sa magaling magsaulo ng talumapati.

politikong

$atunay: Naroon din ang s!nador na may dilang ginto,# na ayon sa nakakatalos ay magaling daw magsaulo ng talumpati. /pahina CBB, talata 10  !. $ula3paghihimagsik $atunay: ..siyang sagisag ng mga pula sa lalawigan itong dalawang kasama natin,#  /pahina CB6, talata 0

2ultural 1. Pagiging mapaniwalain ng mga mamamayan sa lalawigan

Paliwanag: Sa nobela, mahihinuha na ang mga mamamayan ay kay daling maniwala. Agad silang padala sa mga balita at mga  pangyayari sa kanilang paligid kahit ito’y walang kasiguraduhan at katotohanan, Patunay: “Hindi ninyo kilala, Don Procopio,” ang giit ni Braulio, “ang ugali ng aking mga kalalawigan. Sa kaunting bagay ay kay-daling padala.” (pahina 42, talata 2)

2ultural 2. Pagsisimba tuwing araw ng Linggo Paliwanag: Ang mga mamamayan sa awayanan ay mas nagsisimba tuwing !inggo.

Patunay:  Bagama’t may misa araw-araw sa Simbahang omano sa nasabing munisipyo ay hindi kaugalian ng mga tao ang magsipagsimba, kundi kung araw lamang ng !inggo o kaya’y kung pista ng pangilin. (pahina "#, talata 2) 3.Pagsusuot ng bagong kasuotan kapag nagsisimba Paliwanag: apag nagsisimba lumalabas ang mga bagong kasuotan ng mga tao, na ang iba ay kinatago$tago pa at inilalaan lamang sa pagsismba.

Patunay:  "ng pagsisimba ay talagang pinaglalaanan ng mga tao ng bagong kasuotan lalong-lalo na ang mga binibini.

2ultural

4.Mas nauuna na magpadala ang lalaki ng sulat kaysa babae. Paliwanag: 'gali na sa pagpapadala ng sulat na mas nauunang sumulat ang lalaki sa  babaeng nililigawan. indi maganda o hindi tama na mas nauunang sumulat ang babae kaysa lalaki. Patunay: .. #niisip niyang baka mabuti’y siya na ang magpaunang sumulat, ngunit hindi mapanibulos at napapangitan din naman siyang baba$ pa ang mauna kaysa lalaki sa  gayong bagay. (pahina *2, talata ) 5.Pagdaraos ng piging. Paliwanag: Ang piging ay idinaraos kapag may isang mahalagang pangyayaring kinapapasalamatan at ipagdiriwang. Patunay:  "ng pagtanggap ni "d$la ng katibayan sa pagkatapos ng pag-aaral sa unib$rsidad ay naging mabuting dahilan ng ama, upang magawa ang unang  pagpapakilala nang hayagan ng kaniyang iginagayak na kandidatura sa  pagkagob$rnador #sang malaking piging ang idaraos sa bahay-asy$nda ng Baritan.

2ultural 6.Paghawak ng binata sa kamay ng dalaga. Paliwanag: +pinakikita sa nobela, na mahigpit na ipinagbabawal ng magulang ang paghawak sa kamay o paghipo sa dalaga ng mga binatang manliligaw. Patunay:  Buhat sa hapag na kinauupuan ni Braulio ay natatanaw ang kilos nina +o$ at "d$la.  ang makitang hinahawakan sa kamay ang kaniyang na wala namang pagtutol ay nagtindig at talagang mumurahin at palalayasin sa bulwagan ang pangahas na binata. %pahina &, talata /*

“"no naman, mama, kung mahipo ako sa kamay0” ang sagot ni "d$la. “Panahon pa ba ngayon ng mga 1rail$, na kasalanan ang ipahipo ang mga daliri sa lumiligaw0..” (pahina &22, talata ) 7.ng pagbabawal na sumali ang mga bata sa usapin ng matatanda. Paliwanag: Sa mga usaping matanda hindi maaaring makisali ang mga nakababata. ahigpit na ipinagbabawal ito ng mga magulang sa mga kabataan. Patunay:  !ahat ay umunawa sa mga sinasabi ng nagsasalita. Sa gayon ay parang kinikiliti ang binatang om$ro at ibig nang makilahok sa salitaan, kundi lamang inaalala niya ang  pagbabawal ng kaniyang ama

2ultural !. Misa ng pasasalamat Paliwanag: Parte na nang kultura magpasahanggang ngayon ang  pagpapamisa kung may naganap na isang mahalagang  pangyayari na maipagpapasalamat.

Patunay:  Bukod sa kasiyahang-loob na idinulot kay 2igu$la ng  pagbabalik ng kaniyang kapatid na si icardo ay nasanib pa ngayon ang tinamong tagumpay ni "ntonio 3$ntura, na lihim niyang minamahal rin. Sa katuwaan niya’y nagpamisa tuloy  sa 2ahal na Birh$n ng 4apayapaan... (pahina &4, talata 2)

Realismo .9apit ng mga mayayaman sa mga matataas na opisyal sa pamahalaan. $ali)anag: Sa nobela, si raulio ay isang makapangyarihang tao dahil kaya niyang kontrolin ang hukuman, media, pasugalan, pamahalaang lokal at magbubukid dahil sa kanyang angking yaman at matinding implu)en sya. Ang pangyayaring ito ay totoong nangyayari sa lipunan dahil mas binibigyang pansin at dinidinig ang pamahalaan hinaing ng mga taong mayayaman at maimplu)ensya. $atunay: Nakita mo na giliw, ang lakas ng asawa mo sa Pamahalaan(' ang pagmamalaking sabi ni Braulio.

Realismo  .$agbibigay ng mga regalo ng mayayaman sa malalaki sa bayan.

mga

$ali)anag: Sa nobela ipinapakita ang paghahandog ng mga -e los Santos ng regalo sa kanilang mga kapalagayang3loob sa pamahalaan. Ito4y upang mas maptibay ang kanilang kapit o pakikipagkaibigan dito.  $atunay: At sulatan mo tuloy,# ang tagubilin ni Pa/uita kay Braulio, na magluwas siya ng bigas na inuod o initlog balang, yaong mabango upang

Realismo

". Sa halalan mas kinikilingan ang may salapi. $ali)anag: Sa halalan mas kinikilingan ng mga mamamayan ang may mga salapi dahil sa mga panunuhol nito. %as binoboto nila ang masalapi dahil sa nais nilang magkapare rito. $atunay: ..ngunit palibhasa'y mahirap ang kalaban ng as!nd!ro ay ito rin ang kinilingan ng mga manghahalal . 2aong mga napinsala sa pagkatalo sa usapin nang mabigyan ng kaunting pabuya sa may-ari rin ng asy!nda ng nagsiboto.#  /pahina 6B, talata 10 &a akin pong palagay, ang hinahanap ngayon ng mga manghahalal ay yaong kandidatong may malaking

Realismo (.$agsasamsam ng mga mayayaman sa lupa ng mga magsasaka . $ali)anag: =oong unang panahon napakasakim ng mga mayayaman sa lupa. 2apag nakita nilang ang isang lupang naha)an na at natamnan ay kanilang aangkinin. -inadaya sila sa pamamagitan ng pagpapaga)a ng dokumento na di man lamang mailaban ng mga magsasaka sa husgado dahil sa ka)alan ng maigugugol. At kalaunan ay kanilang nagiging ay napipilitang mamu)isan sa lupa. $atunay: ..yaman din lamang na ang ilang ng bukid, na siyang naming ipinagtatawid buhay, ay sinasamsam ng

Realismo

?.Matagal na promosyon sa pu+esto kapag +alang kapit. $ali)anag: Ito ang isa sa masakit na katotohanang mas umiiral ngayon sa kasalukuyan. 2apag ika) ay nais makapagtrabaho kailangan mo nang kapit sa isang ahensya. 2ung )ala kang kapit ay )ala kang trabaho. %insan rin may pagkakataon na sa katagal3tagal mo na sa trabaho ay hindi pa rin umaangat ang iyong posisyon, dahil mas pinapaboran ng nasa mataas na posisyon ang kanilang kamag3anak, kaibigan o kakilala. $atunay: ingnan mo, ako'y mahigit na limang taon na sa paglilingkod. Kung saan naroon ang panganib ay doon ako ipinadadala. Nagala ko na halos lahat ng lalawigan ngunit t!ny!nt! pa rin ako hanggang ngayon, samantalang ang iba, huling pumasok sa hukbo, ay naunahan pa ako sa pagtaas.#  /pahina 67, talata D0 Marahil ay malapit na kayong maging kapitan(# 

Realismo 3.Upang kilalanin sa politika ay kailangang marunong mag-ingay. $ali)anag: Sa politika, kailangang maging sikat ka sa mga mamamayan upang ika) ay kanilang maalala sa darating na eleksyon. 2ailan na ika) ay may mga bagay na maga)a na ikatutu)a ng mga tao upang ika4y kanilang iboto.

$atunay:  Aywan lamang natin kung ang pag-iingay na ginawang iyon ni Gob!rnador $om!ro ay sinasadya o nagkataon lamang. &a paano't paano man, ang pangalang Ma%ario $om!ro, dahil sa

Realismo *.Ang 9a+alan ng
Realismo ). $anunuhol sa halalan. $ali)anag: Ang panunuhol ay karani)an na sa ating lipunan dahil ito ay lantarang ginaga)a tu)ing eleksiyon. %arami sa mamamayan ang nagpapadala o pinagbibili ang kanilang boto dahil sa kahirapan at pagkasila) sa pera. 'indi nila binibigyang halaga kung saang kamay mapupunta ang kinabukasan ng bayan. $atunay: Ano naman ang ginagawa ni Braulio(# A) +alawang araw nang namimigay ng salapi sa mga kandidato sa pagkapagulong bayang

Realismo

!. Mataas na paniningil ng bu+is. $ali)anag: Sa nobelang ito, ipinapakita ang ka)alang hustisya sa pagpapata) ng bu)is. 2ung saan labis na panggigipit ang ginaga)a nila sa mga magsasaka. %akikita rin ang kasakiman sa pera dahil sa tu)ing magrereklamo ang mga magsasaka mas tinataasan pa nila ang pinapata) na bu)is. -ulot rin nito nababaon sa malaking utang ang karamihang magsasaka $atunay:  Ambo*Paanong makababayad kami ng utang sa mga nangyayari, sa halip na babaan ang buwis ay lalong tinataasan at di umano'y tinataasan naman ang singil sa amilyaramy!nto. Makalawang lumubog sa baha an gaming

Realismo  1. $angangako ng mga politiko na nauu+i sa pagkapako. $ali)anag:  u)ing halalan uso ang lokohan at pagandahan ng mga talumpati. u)ing halalan lumalabas ang kagalingan ng mga politiko sa pangungumbinsi sa mga tao, upang sila4y maiboto. Isa ito sa mga rason kung kayat maraming di karapat3dapat na politiko ang nauupo sa katungkulan. %araming mamamayan ang nagpoprotesta dahil ang mga pangako nila matapos na maihalal ay kanilang nakakalimutan. $atunay: ...alam din niyang kaya napahalal si Braulio d! los &antos ay dahilang nangako sa mga taong isasauli ang

Realismo

.$aninira sa halalan $ali)anag: Sa halalan laging uso ang siraan, lalo na ngayon sa kasalukuyan. a)at panig na naglalaban sa halalan ay nagsisihukayan o nagsisilabasan ng baho ng ba)at isa. minsan sinisiraan pa ito sa pamamagitan ng pagpaparatang sa isang kasalanan na ga)a mismo ng kalabang kampo upang masira ang imahe nito sa mga manghahalal. $atunay: Naku) Lalo pong walang mangyayari. Ang sinasabi po ng katiwala ay ang may kasalanan daw ng lahat nang nangyayari sa amin ay ang gob!rnador. Kaya sa darating na halalan ay si Braulio d! los &antos ang aming iboboto.#  /pahina BC, talata B0 4indi niya akalain, marahil, na si Braulio at ang katiwalang si +onato ay gumagamit na ng ilang

%oralistiko 1.$agpatay $ali)anag:   Ang pagpatay ay isang napakalaking krimen hind lang sa batas ng tao pati na rin sa batas ng -iyos. $agkakakulong o habang buhay na pagkakakulong ang magiging parusa sa mga taong mapapatunayang guma)a nito. $atunay: &a pamamagitan ng mga pagdadawitdawit ay ipinalabas ni +onato at ni +akot na ang  pumaslang kay Mariano +alita ay si $i%ardo Pilar!s o kundi man ay sa utos nito.

%oralistiko &. $ananakit sa asa+a. $ali)anag: Sa batas ng tao at lalong3lalo na sa batas ng -iyos masama ang pananakit o pang3aabuso sa asa)a. Sapagkat ang ang asa)a ay dapat na nirerespeto at minamahal at di sinasaktan. $atunay: alagang masamang tao iyang si +onato. &ukat bang ang tunay pang-asawa ang sinaktan,# ang sabi ng isang matanda. 5pahina 678, talata 69  B. $agsusugal $ali)anag: Ang pagsusugal ay itinuturing na isang masamang ga)ain.

%oralistiko (. $andadaya $atunay: Ang ipinamamanhik ko lamang sa inyong lahat ay pakailagan ang daya. Kung sa isang  paglalaro ng mga baraha at mga piso-piso ay kinapopootan natin ang mga magdaraya, lalo higit sa isang halalan na ang pinagpapasiyahan ay ang puri at pangalan ng ating bansa.#  /pahina CC6, talata B0

Ideyalismo . Ang batayan sa pagdakila sa isang politiko $ali)anag: Sa nobela, isinasaad na ang pagiging dakila ng isang politiko ay hindi nababase sa kanyang pagkamabuti. Ito4y di ibinabatay sa kanyang pagkatao kundi sa kanyang ga)a o kilos at sa kanyang ikabubuga na tatak sa mga mamamayan. $atunay: Maaaring ang isang tao'y may maningning na  pinagdaanan, subalit kund di daragdagan ng bikas ng bikas at pagmamapuri ang pagganap ng katungkulan, ay walang mapapala kundi ang siya'y mapintasan. Ang pagkamabait,  pagkamatapat at pagkamarunong ay di siyang batayan sa  pagdakila sa isang politiko. Kailangang humakbang at kumilos noong sukat ikagulat ng mga taumbayan at ikapagsabi ng papuring "yan ang lalaki# na gaya ng naririnig sa Kawanihan sa Maynila. Pag natamo na ng isang

Ideyalismo &. 9atauhan ni Miguela -ang katangian ni Miguela ay ideyal katangian ng isang gandang tagalog.

na

$atunay:  Ang ibang hindi nakakakilala kay Migu!l Pilar!s,  pati ng mga tagasingil at tsup!r ng sasakyang kinalululanan, palibhasa'y noon lamang nila nakita ang dalagang yaon ay nangapamangha nang mamalas ang hindi niya karaniwang tindig, lalong-lalo na ang kayumanggi at napakaamong mukha... 5pahina 676, talata 69 Maliban sa karaniwang pulbos sa mukha ay walang kabahid-bahid na ano man, ni ang labi, ni ang

eminismo . Madiskarte sa buhay $ali)anag: Sa nobela, iniaangat nito ang antas sa buhay ng mga kababaihan dahil sa mga katangiang taglay ni %iguela na bukod sa maganda, masipag at matalino, ang mga kababaihan ay maparaan din sa paghahanap3 buhay gamit ang kanilang kakayahan at kaya nilang mamuhay sa sariling sikap. $atunay: Balana'y nagsasabing siya'y hindi lamang maganda,mabait at matalino kundi masipag pa sa kabuhayan, sa dahilang alam ng lahat na sila'y naiwang pulubi ng nasirang ama,, na sinamsam

eminismo &. $agiging matatag $ali)anag: ipinapakita sa nobela ang katatagan ni %iguela, sa kabila ng pagkaulila sa magulang at pagka)ala ng nag3iisang kapatid ay di pa rin ito sumusuko at patuloy pa rin sa pakikipaglaban sa buhay. $atunay: Kung sa bagay po, ngunit hindi ko kailangan ang mga ari-arian kung sa akin lamang. Nasanay na kami ni iya Matild! sa kahirapan at  pagtitiis....# 

2lasismo . Antas ng 6uhay nina Joe at ely $ali)anag: 2ung saan sa nobela, si 9oe na anak mahirap ay umibig kay -ely na nagmula sa mayamang pamilya. Ipinakapakita ang tipikal na pag3iibigan ng mayaman at mahirap. $atunay: Naku).. Anak ko. 4indi papayag si Braulio na isang gaya mo lamang ang maging kapalaran ng kaniyang anak. Mahirap tayong alam na alam ni Braulio. Ang ibig niyang liligaw sa kanyang anak ay mga milyonaryo o anak ng matataas na tao. 2aong tinatawag na sibul sa tinitingalang lipunan. ayo'y hamak lamang.. /pahina 7, talata D0 Ngunit talagang hindi niya makain na maging kasintahan ng kaniyang anak ang binatang $om!ro. Kung

2lasismo &. Antas ng buhay ni 6raulio at $a3uita $ali)anag: Si raulio noong ara) ay isang mahirap lamang na mangingibig ni $a
=aturalismo 1. Ang kalunos-lunos na sinapit ni Mariano alita $atunay:  Ang bangkay ay may dalawang saksak sa likod, na tapat ng baga at puso. May bukol sa itaas ng batok, na bakas ng pagkapalo. Ang noo at ilong ay gasgas sa lupang kinabulagtaan. /pahina C1, talata 60

Imahismo ;.9 Lilitaw din ang ilaw ng katotohanan upang silawin iyang mga nagsisikindat sa dilim.#   /pahina C17, talata 10 $ali)anag: Ipinahihi)atig nito na lalabas din ang katotohanan at malalantad ang mga salarin at lahat ng mga taong ti)ali.

.0 ....ang hinahanap ngayon ay gawang akma sa panahon< mga hakbang na katatamuhan ng bungang mapipitas at hindi ng bulaklak na sagana sa kulay na pang-aliw lamang sa mga mata.# $ali)anag: Ipinahihi)atig nito na ang dapat ga)in ng mga may katungkulan ay ang mga bagay na tutugon sa pangangailangan ng mga tao o reresolba sa mga suliranin sa lipunan. 'indi iyong mga bagay na )alang kabuluhan.

Arketaypal .7 Ang di pagkakalibing ni 9abesang $edro sa ibingang Romano -Arketaypal sa 4oli Me Tangere $ali+anag: Ang di pagkakalibing ni 2abesang $edro $ilares sa !ibingang Romano -ahil sa pagkakaroon ng sigalot sa kura. Arketaypal ito sa =oli %e angere kung saan ang ama ni 5risostomo Ibarra ay di nailibing sa libingan ng mga Romano dahil rin sa sigalot sa kura. -ahilan sa pagkakalayo sa relihiyon. $atunay: Bakit po( Nang mailibing si amang ay natatandaan ko na. 4indi po ba't nagkaroon pa ng sigalot sa kura(#  Aba siyanga pala, dahil sa mason daw ang iyong

$ormalistiko Ang

nobela ay nagsimula sa paglalara)an ng tagpuan sa ku)ento. Ang kapanahunan at ang kilos ng mga tao.

$ampanitikan3*umamit

ang may akda ng malalalim at matalinghagang mga salita sa dayalogo at pagkuku)ento. 2ung saan hindi madaling maintindihan ng mambabasa. *umagamit ng dayologo sa paglalahad ng usapan ng mga tauhan. *umagamit ng pagbabalik3tana) bilang pagpapali)anag sa kasalukuyang $angyayari sa nobela. Ang nobela ay kakikitaan din ng mga tayutay: F, ang pagkakataonG /pahina CC, talata 10 H.tila malalim ang iniisip. G /pahina C7, talata 10 Ano pa4t pati buhangin , )ika niya ay nilubid na ni -onato upang mapa)alang kabuluhan lamang ang mga

2abisaan isa sa Isip Ang isang bayan ay di maaalipin kung mayroong pagkakaisa at kung ang mga mamamayan ay di magbubulag3bulagan sa nangyayari sa kanyang paligid. -apat maging mulat ang ba)at isa sa katotohanan ng di maghari ang masasamang palakad at pang3aalipin. -apat matuto ang ba)at isa na pahalagahan di lamang ang kanyang sarili kundi ang kanyang bayan. -apat maging makabayanG 'u)ag magpaalipin at magpabulag sa kinang ng pilak.

isa sa -amdamin

Sa nobela, napupuka) nito ang di)a ng pagiging makabayan nating mga $ilipino. Ipinakita at ipinapadama nito kung paano natin dapat mahalin at bigyang halaga ang ating bayan at ang ating kap)a. Ipinupunla nito sa ating puso ang kapangyarihan ng pagkakaisa. 2ung saan ang pagkakaisa ng ba)at

damdamin

ang

magbubunsod

sa

isa sa 2aasalan sa nobela, tinuturuan tayo nitong makialam at hu)ag

magsa)alang

bahala,

ga)a

ng

ating

inuugali kapag halalan. inuturuan tayo nito na ang pandadaya o panlilinlang sa kap)a ay )alang maidudulot na kabutihan. %ali ang siraan mo ang isang taong )alang kasalanan. Ang kasakiman ay nagdudulot ng pasakit sa ating kap)a. -apat matuto tayong magbigay. 'igit sa lahat sa buhay dapat tayong matutong maglaro ng patas.

akit @'uling ima)a “Huling Timawa” ay nangangahulugang huling tao na lumaya sa pagkakaalipin. Kung saan sa nobela sinasalamin ito sa katauhan ni Mang Mateo, na siyang natatanging Timawa na naiwan sa kanilang kapisanan na nagpatuloy sa pagtupad ng isang adhikain na imulat at palayain ang mga inaalipin.Siya ang taong sumisimbolo sa mga nagnanais ng pagbabangon at kalayaan upang makamit ang katarungan. ng magbibikis sa mga maliliit upang magkaisa at labanan ang pang!aalipin.

"angangahulugan rin “ng Huling Timawa” na tiyak na hindi wakas sa yugto ng buhay ng isang tao o isang kilusan. Marami pang timawa sa ating bansa ang patuloy na nakikibaka sa iba#t!ibang larangan. t kaya, hindi basta!basta lamang sila maipagwawalang bahala$ o kaya#y kagyat na mabubura sa kasaysayan ng %ilipinas.