TSAPTER 1 ANG SULIRANIN AT SANLIGAN NG PAG-AARAL
Introduksiyon
Isa sa mahalagang mahalagang pagbabago pagbabago ngayon sa Edukasyon Edukasyon ng Pilipinas Pilipinas ay ang midyum na pagtuturong pagtuturong gagamitin sa mga paaralan. paaralan. Sapagkat opisyal nang ipinah ipinahay ayag ag ng Kaga Kagawa waran ran ng Eduka Edukasy syon on ang ang inisy inisyati atibon bong g Mother Mother Tongue ongue pamama magi gita tan n ng sirk sirkul ular ar ng Based-M Based-Mult ultili ilingg nggual ual Educati Education on (MTB-M (MTB-MLE) LE) sa pama Kautusang Pangkagawaran Blg.74 s.2009 binigyang halaga nito ang paggamit ng unang wika !moth"r tongu"# sa pagtuturo ng mga asignatura lalo na sa pr"$ s%hool at unang tatlong baitang sa "l"m"ntarya. &ahil dito ipinahayag ng "dukasyon ang karagdagang pitong wika sa labinda labindalaw lawang ang kasaluku kasalukuya yang ng wikang wikang ginaga ginagamit mit bilang bilang opisya opisyall na midyum midyum ng pagtuturo para sa una hanggang sa ikatlong baitang na mga mag$aaral. 'ng mga mga loka lokall na wika wikang ng ito ito ay gaga gagami miti tin n sa pagt pagtut utur uro o sa mga mga bata bata sa mga mga pampubli pampubliko ko at pribadong pribadong paaralan paaralan sa ilalim ilalim ng program programang ang K$(2. K$(2.
Ito ay sa
pani panini niwa wala lang ng ang ang bata batang ng tinu tinuru ruan an ng unan unang g wika ika ay natu natuto to nang nang hind hindii naaap"k naaap"ktuh tuhan an ang kakayahan kakayahan sa pagkakatu pagkakatuto to
ng Ingl"s Ingl"s sa mas mataas mataas na
grado.)igit ding matatag kaysa mga batang hindi gumagamit ng kanilang moth"r tongu"$bas"d multilingual "du%ation !*+B$*,E#. Kaugnay nito iminungkahi ng Kawanihan ng mga Paaralang Bayan na s"ryosong isaalang$alang ang paggamit ng unang wika bilang midyum ng pagtuturo !BPS Bull"tin -o. 9 s.(9#. 'yon kay /rata !(9# ang batang natuto ng kanyang l"ksiyon sa Ingl"s ay pautal$utal paulit$ulit at pabulong$bulong para lang maipahayag ang gustong
2
sabihin sa isang banyagang wika. Para sa mga masuw"rt"ng natuto rito kung kaya hindi humihinto humihinto sa pag$aaral. Ito rin ang dahilan kung bakit bakit ang limitadong pag$aaral ng mga bata lalo na ng mga magulang at pangkalahatang t"oritikal na karakt"r ng "dukasyon sa Ingl"s sa Pilipinas na nagsisilbing sanhi upang ang mga taga$probinsiya ay manatili sa pagiging makaluma at mapamahiin. 'ng mga mag$aar mag$aaral al ay dapat dapat magsimul magsimula a ng kanilan kanilang g pag$aar pag$aaral al sa pamam pamamag agita itan n ng unang unang wika wika dahi dahill ito ito ang ang pinaka pinakana naiin iintin tindih dihan an nila nila at ang ang pagsi pagsisim simul ula a ng kanil kanilan ang g pag$a pag$aara arall sa katut katutub ubong ong wika wika ay mag$u mag$uugn ugnay ay ng tahanan tahanan at paaralan paaralan..
Sa paggamit paggamit ng unang unang wikang wikang natutuhan natutuhan ng bata sa
paaralan paaralan ay madali ring magagamit magagamit sa loob ng tahanan. tahanan. )igit sa lahat ang ang mga magulang ay nasa tamang posisyon upang maunawaan ang mga probl"ma sa paara paarala lan n at sa ibang ibang kapa kapara raana anan n sila sila rin ay nakaka nakakatul tulon ong g sa paara paaralan lan sa "dukasyon ng bata. 'ng maaga at "p"ktibong pagsasanay sa unang wika ay magsisilbing tulay sa iba pang wika sa daigdig. Bagaman nagkaroon ng s"ryosong pag$aaral at pagsasaalang$alang sa iba1t ibang opinyon at r"sulta ng mga "ksp"rim"nto bago ang pinal na d"sisyon sa pata patakar karan an sa pagg paggami amitt ng unang unang wika wika bilan bilang g midyu midyum m ng pagtu pagtutu turo ro sa mababang grado ito ay pinasimulan nang walang anumang paghahanda tulad ng paghahanda ng kagamitang pampagtuturo at pagsasanay sa mga guro. Sa madaliang impl"m"ntasyon impl"m"ntasyon ng patakarang patakarang ito ayon kay Sibayan Sibayan !(9 !(9 ## maaa maaari ring ng nagk nagka amali mali sa pag$ pag$u unaw nawa o int" int"rp rpr" r"ta tasy syon on ang ang mga mga tagapamahala ng paaralan dahil kung babasahing mabuti aniya ang s"ksiyon (0 ito ay naglalahad na ang paggamit ng unang wika ay ipapatupad lamang ng
3
,upon ng Pambansang Edukasyon bilang isang patakaran at ang mga awtoridad ng paaralan ay hinihikayat lamang na magsagawa ng mga praktikal na hakbang para sa impl"m"ntasyon nito at hindi ang nagmamadaling paglundag sa Sist"ma nang walang anumang paghahanda. !3"ga 20(0# anito anito rin ang iminungk iminungkahi ahi ni &"kano &"kano 5ran%is 5ran%is%o %o B"nit"6 B"nit"6 sa ilan sa ipinal ipinalaba abas s niyan niyang g "dito "ditory ryal al binigy binigyan ang g diin diin niya niya ang pang pangan angai gailan langa gan n ng panana pananaliks liksik ik bago bago ang pagpap pagpapatup atupad ad ng anumang anumang pambans pambansang ang patakar patakarang ang pangwika !B"rnab" (98#. Isa sa pangunahing tagapagsulong ng pagtuturo ng inang g wika wika sa komun komunika ikatib tibon ong g klasr klasrum um ay si &a:i &a:id d 'tkins tkinson on mother mother tongueinan !(987 sa *un%io "t al 20(4#. +inukoy niya ang m"todolohikal na agwat sa lit"ratura na gamit ng moth"r tongu"unang wika.'ng pananaw na ito ay r"sulta ng kanyang p"rsonal na karanasan bilang guro at hindi r"sulta ng komparatibong kaalaman o karunungang natamo ng mga mag$aaral sa iba1t ibang paaralan. )abang tumatagal ang programang *+B$*,E darating ang pangangailangang kinisin pa ang mga kaayuan ng gramatika at sintaktikal na pag$aanalisa sa mga wika wikang ng kanil kanilan ang g gina ginaga gamit mit sa pagtu pagtutur turo o sa lumal lumalaw awak ak na pagg paggami amitt nito nito sa akad"mya. Pinatutunayan ng mga s"naryong ito na kailangan ang isang sist"ma ng r"gu r"gula larr na pag pagmomo momoni nito torr sa kala kalaga gay yan ng pag$ pag$u unlad nlad ng wika ika sa pamamagitan ng pag$aanalisa sa kung paano ito ginagamit ng karamihan. Samantal Samantala a ang ;"buano ;"buano na kung kung tawagin tawagin ng mga katutub katutubong ong tagap tagapag agsal salita ita ay Sugbu Sugbuano anon n ay ang ang ikalaw ikalawa a sa pinak pinakama amalak laking ing wika wika na sinasalita sa Pilipinas na may humigit kumulang na 20 milyong mga nagsasalita nito nito bilan bilang g kanil kanilang ang unan unang g wika wika at (( milyo milyong ng mga nags nagsas asali alita ta nito nito bilan bilang g
4
kanilang pandagdag na wika. Sa isla ng ;"bu itinuturing na lingua franca o pangunahing wika ng katimugang Pilipinas !at dahil dito ay tinatawag ito bilang 3isayan 3isaya o Bisaya#. Bilang ika$47 na nangungunang wika sa mundo ito ay isang laganap na wika sa Pilipinas na mapapatunayan ng dami ng mga migrant"ng pangkat$"tnikong Pilipino na nagsasalita nito pati na rin ang mga dayuhan sa iba1t ibang bahagi ng mundo. Ito ang nag$udyok sa mananaliksik na aralin ang sintaks ng ;"buano. +utuunan ng pansin ang pagsusuring sintaktikal na ng wikang ;"buano ang payak na pangungusap at ang ayos ng pangungusap. +utuklasin ng pap"l na ito ang ayos ng pangungusap gayundin ang kayarian ng pangungusap at ang pagbabalangkas ng mga ito. Batayang Konseptuwa
'ng pag$aaral na ito na tungkol sa sintaktikal na analisis ng wikang ;"buano batay sa mga pangungusap na hinango ng mananaliksik sa mga nob"la ng Bisaya magasin ay nakapokus sa Ayos ng Pangungusap Tungkulin ng
Pangungusap
Kayarian
ng
Pangungusap
at
Pag!a!alangkas
ng
Pangungusap ayon kina Panganiban !(970# Santiago !(99(# ar%ia !(999# at
<"suma !2002#. Binigyan diin ni Panganiban !(970 +anawan "t al 2007# na ang pagsusuri ay pagbasag o paghihiwalay ng mga bahagi at sangkap ng bagay na sinusuri upang mapag$aralan at maunawaan ang tungkulin ng bawat bahagi o sangkap a# ayon sa ganang sariling kahalagahan b# ayon sa kaugnayan ng isa1t isa o ng bawa1t isa sa ibang kaalaman ng bahagi o sangkap %# ayon sa kaugnayan ng
5
bawa1t bahagi o sangkap sa kabuuan !+anawan "t al 2007#. Isinaalang$alang ng pananaliksik na ito ang pagsusuri sa mga sumusunod= (# 'yos ng pangungusap kung saan may dalawang ayos ang pangungusap ang di$karaniwan o karaniwang ayos 2# +ungkulin ng pangungusap na tumutuon sa apat na tungkulin ng pangungusap ang paturol pautos patanong at padamdam # Kayarian ang pangungusap ay may apat na kayarian > payak tambalan langkapan at hugnayan 4# Pagbabalangkas kung saan ay iginuhit larawan ng pangungusap upang ipakita sa biglang tingin ang mga pag$uugnay$ugnay ng mga sangkap ng pangungusap.
Ayos ng Pangungusap
&alawa ang ayos ng pangungusap sa wikang 5ilipino= ?na ang Karaniwang 'yos kung saan ang pangungusap ay nauuna ang panaguri sa paksa. )alimbawa Masisipag at ma!a!ait ang mga anak ni "elia . Magagaling silang magkakapatid . Pangalawa ay ang &i$karaniwang ayos o kabalikan kung
saan ang pangungusap ay nasa kabalikang ayos kapag nauuna ang paksa sa panaguri. inagamitan ito ng panandang ay. )alimbawa Ang mga anak ni Myrna ay ma!a!ait at matatalino . #ilang magkakapatid ay mayayaman$
Katutubo sa kayarian ng pangungusap na +agalog !batayan ng 5ilipino# na mauna ang panaguri sa paksa.
*apapansing isa ito sa mga kaibahan sa
kayarian ng mga pangungusap na +agalog sa Ingl"s. Sa Ingl"s ang ayos ng mga bahagi ng pangungusap ay simuno-panaguri . Sa 5ilipino panaguri-paksa paksa-panaguri . !Santiago (99(#
6
'ng ayos ng pangungusap na binabanggit dito ang karaniwan at di$ karaniwang ayos ay isa sa pokus ng pagsusuri. Bubusihing mabuti ang mga pangungusap na taglay sa mga nob"la kung nasa karaniwan o di karaniwang ayos ang mga ito. Tungkuin ng Pangungusap
Isa sa mga batayang ginamit ng mananaliksik sa kanyang pagsusuri ay ang tungkulin ng pangungusap !+anawan "t al 2007# na hinati niya sa mga sumusunod= paturol pautos patanong at padamdam. 'ng Paturo na pangungusap ay nagpapahayag ng katotohanan kalagayan palagay o pangyayari kung saan ginagamitan ng bantas na tuldok. )alimbawa Magaganap ang eleksyon sa Mayo % &'$
*ag!anta ng
pag+e+elga ang mga miyem!ro ng M,L M*L *PA at i!a pang grupo kapag dinaya sa pagkapangulo si Mayor "uterte . Patanong naman ang pangungusap
na nag$uusisa o nagtatanong na sinasagot ng oo at hindi o kaya ay isang impormasyon o pagpapaliwanag. inagamitan ito ng bantas na pananong !@# na kalimitang ginagamitan ng salitang isang kataga o mark"r na patanong sa loob ng pangungusap. )alimbawa *aka!ili ka na !a. Bakit mo siya ini+an. 'ng Pautos o Pakiusap ay pangungusap na nag$uutos o nakikiusap na karaniwang
nilalagyan ng kuwit kapag may tinatawag. inagamitan ng bantas na tuldok at ang panlaping maki$ at paki$ ay karaniwang ginagamit upang magpahayag ng pakiusap at paggalang. )alimbawa Pakikuha mo ang mga !ulaklak sa mesa$ Pumasok ka ng maaga . Pada!da! ito ay mga pangungusap na nagsasaad ng
matinding damdamin tulad ng sakit tuwa galit at iba pa. inagamitan ito ng
7
bantas na padamdam !A#. )alimbawa *aku/ *ahulog ang !ata$ ,to na ang pinakamaligayang sandal sa aking !uhay/
Pokus din ng pagsusuri ang tungkulin ng pangungusap= paturol pautos patanong at padamdam na siyang tutukuyin sa mga nob"la ng Bisaya magasin. Kayarian ng Pangungusap
'ng Payak na pangungusap ay binubuo ng isang buong diwa o kaisipan. *aaaring ito ay may payak na paksa at payak na panaguri tambalang paksa at payak na panaguri payak na paksa at tambalang panaguri tambalang paksa at tambalang panaguri na pinag$ugnay ng salitang at . )alimbawa ( ) Ang Mara+i 0ity ay isang malamig na lugar . !payak na paksa at payak na panaguri# 2# Ang mga magsasaka at ang mga guro ay nagkakaisa ng layunin$ !tambalang paksa
at payak na panaguri# # Ang mga pulitiko ay nangangampanya at nanunuyo sa mga !otante$ !payak na paksa at tambalang panaguri# 4# Ang mga mag-aaral at ang mga guro ay nagtutulungan at nagkakaisa para sa kaunlaran ng paaralan .
!tambalang paksa at tambalang panaguri# Ta!"aan ang pangungusap kung ito ay binubuo ng dalawa o higit pang
sugnay na makapag$iisa.
*aaaring ang mga sugnay ay magkatulong at
magkapantay o maaaring magkaiba.
Ito ay pinag$uugnay ng at ngunit
datap+at su!alit . )alimbawa #i Errol ay sumasaya+ a t si #andra ay nanonood sa kanya$ !magkapantay# Ang mga guro ay nag!a!akasyon ngunit ang mga mag-aaral ay nahihirapang gumaga+a ng kanilang proyekto$ !magkaiba# #ugnayan ang pangungusap kapag binubuo ng isang sugnay na
makapag$iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag$iisa. Ito ay pinag$uugnay
8
ng kung kapag samantala ha!ang sapagkat upang nang pagkat dahil sa . *ay paksa at panaguri subalit bahagi lamang ito ng pangungusap. )alimbawa *asira ang kamera ha!ang pinipindot ng dalaga$ Kung ma+a+ala ka sa piling ko sinta guguho ang mundo ko . Langkapan naman ang pangungusap kung ito ay binubuo ng dalawa o
higit pang sugnay na makapag$iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag$ iisa. )alimbawa Tataas ang grado mo at magkakaroon ka ng karangalan kung mag-aaral ka nang ma!uti$
*ang pumunta kami sa ,fugao si Erick ay nasa
palayan at si "ona ay nagluluto ng pagkain para sa tanghalian .
Itinuturing na kayarian ng pangungusap ang mga sumusunod= payak tambalan langkapan at hugnayan.
Sa kont"ksto ng sintaktikal na analisis
mahalagang masuri at maiugnay ang mga pangungusap na hango sa mga nob"la ng Bisaya magasin sap unto ng kayarian ng pangungusap. Pag"a"aangkas
Si Santiago !(99(# sa kanya ang sintaksis o palaugnayan ay sist"ma ng pagsasama$sama o pag$uuganay$ugnay ng mga salita upang bumuo ng pangungusap. Sa payak na paraan ay binigyang pokus niya ang iba1t ibang balangkas ng mga batayang pangungusap sa 5ilipino at kung papaanong ang mga ito ay mapapalawak. 'ng pangungusap ayon sa kanya ay isang sambitlang may patapos na himig sa dulo. 'ng patapos na himig na ito ang nagsasaad na naipahayag na ng nagsasalita ang isang diwa o kaisipang nais niyang ipaabot sa kausap tulad halimbawa ng *anay/ Aray/ May sunog/ 1muulan$ 2alika$ Magandang umaga po .
9
Ipinaliwanag ni Santiago !(99(# na ang mga pangungusap na binananggit sa itaas ay mga panawag naipapahayag na ng sambitlang ito ang nais ng nagsasalita na tawagin ang kanyang ina. 'ng sumunod naman na halimbawa ay nagsasaad ng damdamin sa sambitlang ito ay para na ring sinabi ng nagsasalita ang *asaktan ako. 'ng sumunod na pangugngusap kapag narinig natin ay tiyak na mauunawaan nating ang isang bahay o gusali o pulutong ng mga bahay o gusali ay nasusunog. ,ahat ng pandiwang palikas o ph"nom"nal ay mayroon ding kasipang nauunawaan na. alang sinumang nagsasabi ng 1muulan ang kalikasan.
Kapag sinabi sa iyo ng isang tao ang pangungusap na ito alam
mong pinalalapit ka niya sa kanya. )indi na kailangan pang sabihin sa iyo ang= Lumapit ka sa akin . Bawat bating panlipunang tulad nito ay nauunawaan na rin
ng pinag$uukulan. 'ng halimbawang ito ay may kahulugang= ,ka+ ay !ina!ati ko ng magandang umaga o #umaiyo sana ang isang magandang umaga . Sa makabagong paraan ng pagbabalangkas ayon pa kay Santiago
!(99(# ang dalawang bahagi ng pangungusap ay maipakikita nang ganito=
Pangungusap
Panaguri
Paksa
Samantala ang transpormasyon namang nagaganap kapag ang karaniwang ayos ay ginagawang di$karaniwang ay maipapakita sa sumusunod na balangkas.
Pangungusap
Pangungusap
10
Panaguri Paksa Panaguri
Paksa
ay
Kapag pinag$aaralan ang iba1t ibang padron ng pagbabalangkas mula sa mga dalubhasa sa wika mababakas ang mga pagbabago nito. -ariyan ang padron ni Panganiban !(970# S"bastian !(974# at ar%ia na may kanya$ kanyang mga tuntuning sinusunod. !+anawan "t al 2007# Subalit binigyan pokus ng mananaliksik ang padron ni ar%ia !+untunin sa Pagpaparilala ng ikang 5ilipino# sapagkat ito ang kanyang gagamiting mod"lo sa pagbabalangkas ng kanyang datos. 'ng padron ni ,ydia on6al"s > ar%ia ay sumusunod sa mga tuntuning dapat isaalang$alang sa pagpaparirala. -ahahati ang kanyang padron sa mga pangungusap na di b"rbal o mga pangungusap na walang pandiwa
at pangungusap na b"rbal o mga
pangungusap na may pandiwa. *as madaling maintindihan ang kanyang mga tuntunin kung susundin ang sumusunod na mga pormula na nasa kaugnay na lit"ratura= !+anawan "t al 2007# -arito ang mga halimbawa una sa Pangungusap na di$b"rbal (. Pangungusap na binubuo ng panaguring pariralang pangngalan at simunong pariralang pangngalan.
11
a. Si Cos" ang doktor.
PP
P
S
PH
PH
M
Pn
M
Pn
Si
Jose
ang
doctor
Si Jose
ang doctor
Legend: PP P S P"
= = = =
Pangungusa anaguri Si!uno #arira$ang angnga$an%
M Pn
= =
Mar&er na si #angnga$an na antanging sin a Jose%
2. Pangungusap na may panaguring pang$uri at simunong pariralang pang$uri a. *asipag si loria.
PP
P
S
P' M
P" Pu
P$
Pn
si
*$oria
s(u(
) Ma+
M
siag
Masiag
si *$oria
12
b. *angagagamot si 'na.
PP
P
S
P"
P"
M
Pn
)
M
!anggaga!ot
si
Manggaga!ot . Pangungusa
na
P" ,na
si ,na
!a-
anaguring
arira$ang
ang.a$i
at/o
si!unong arira$ang ang.a$i(
a. Sila ang magaganda.
PP
P
S
PH
M
P' P.
M
Pu $
)
s(u
si$a ang
!a+
Si$a ang !agaganda
'. Pangungusa na era$
ganda
13
(. Pangungusa na a$ang &aganaan
a( arating a&o PP
P
S
P
PH
Pd ,s
$
s(u(
,s
+u!
dating
M
P.
a&o a&o
darating
2. Pangungusa na !a- &aganaan ng andia
PP P
S
P
P"
Pd as
$
as+ in+
s(u( i$i
ng
M
Pn
&a
ang
isda
n
"g ina inii$i
1(% *o$ o&us 2(% ,ctor Po&us
ng ina
ang isda
14
PP P
S
P
P"
Pd as
$
s(u(
as u!+
&g
&u.a
&$
&
ng n sa n sa ng sa$ai sa
M
Pn
ang
tata-
n ang&o ara sa ana&
ang tata-
&u!u.a ng sa$ai
sa ang&o
ara sa ana&
. nstru!enta$ Po&us
PP P
S
P
P"
Pd as
$
s(u(
as iang+
&a ta$o
ng
ng ananta$o
&g n
M
Pn
ang
&utsi$-o
ng n
ata ng su.a
ng ata
ng su.a
ang
&utsi$-o(
-arito ang isa pang padron sa pagbabalangkas na makatulong sa malinaw na pagkakaunawa ng pangungusap.
15
(. Payak na pangungusap 'ng pangungusap ay nasa padron na tungkulin sapagkat ito ay nagsasalaysay payak na kayarian nasa di$karaniwang ayos. D'ng Baguio ;ity ay ang buong simuno at ang buong panaguri naman ay Disang malamig na lugar.
'ng payak na paksa ay DBaguio ;ity na isang
pangngalang pantangi ng isang lunan isahan walang kasarian at nasa kasukulang palagyo bilang simuno. D'ng ay ang pantukoy isahan at nasa kaukulang palagyo.
,ng aguio it- a- isang !a$a!ig
a-
agui ang
!a$a!ig $ugar sa +na
'ng panaguri naman ay Day isang malamig na lugar. 'ng payak na panaguri Dmalamig na isang pang$uring panlarawan isahan may lapi at may pang$angkop Dna. 'ng salitang Disang ay ang naging panuring.
2. +ambalan Pangungusap ,ng nana- a- nag$u$uto at ang ana& a-
16
,ng nana- a-
nana
a-
nag$u$ut
ang
ang ana& a- tu!utu$ong sa
ana&
a-
tu!utu$o
ang
sa
&an-
'ng pagbabalangkas ni ar%ia !+anawan "t al 2007# na naunang tinalakay ang siyang gagamiting mod"lo o padron ng mananaliksik sa kanyang pagsusuri sa mga pangungusap na hango sa mga nob"la ng Bisaya magasin. *apapansin ang dalawang kayarian ng pangungusap na binalangkas sa itaas ang payak at tambalang pangungusap.
Konseptuwal na Balangkas
17
Pagaa$ad ng Suiranin
;"buano ang unang wika ng mga mag$aaral sa bayan ng ;agayan d" /ro na hindi nabibilang sa labindalawang pangunahing wika sa bansa na binanggit ng labindalawang wikang nadagdag na ngayon ay umabot na ito sa labinsiyam na wikain na siyang ginagamit na unang wika mula kind"r hanggang ikatlong baitang.Ibig sabihin na wala pang mat"ryal"s o mga kagamitang
18
pampagtuturo na maaaring gagamitin ng mga guro sa ?nang wika o *oth"r +ongu" sa nabanggit na wika.*alaking probl"ma sa mga gurong nagtuturo ng unang wika o moth"r tongu" kapag walang kagamitang gagamitin nila sa pagtuturo.Ito
ang
nakitang
suliranin
ng
mananaliksik
ng
kagamitang
pampagtuturo na gumagamit ng wikang ;"buano$bisaya. 'ng mga t"kstong gagamitin ay layunin ng pananaliksik na ito na masuri ang sintaktikal na analisis ng mga pangungusap na hango sa nob"la ng Bisaya Magasin na siyang gagamitin bilang hanguang mat"ryal !sour%" mat"rial# para sa sintaktikal na analisis.
'ng kinalabasan o r"sulta ng pag$aaral na ito ay gagamitin bilang
batayan sa pagbuo ng kagamitang pampagtuturo !instru%tional mat"rials# para sa asignaturang pangwika o panggramatika sa "l"m"ntarya. +iyak na tutugunin ang mga sumusunod na katanungan= (. 'no$ano ang ayos tungkulin at kayarian ng pangungusap na hango sa mga nob"la ng Bisaya magasin@ 2. Paano binabalangkas ang mga pangungusap na hango sa mga nob"la ayon sa padronmod"lo ni ar%ia !b"rbal at di b"rbal#@ . Batay sa kinalabasan ano ang maaaring mabubuong kagamitang pampagtuturong pangwika o panggramatika para sa "l"m"ntarya@ Ka$aaga$an ng Pag-aara
'ng r"sulta ng pag$aaral na ito ay inaasahang makatutulong sa Batayang kagamitang Pampagtuturo para ss K$(2 na siyang gagamitin sa pagtuturo sa mga mag$aaral upang bubuo ng isang makabuluhan at mabungang pang$ akad"mikong gawain.
19
Sa +agapagtaguyod ng Edukasyon makatutulong ito bilang pagkukunan ng impormasyon sa kanilang pagsasagawa ng plano at pagpapatupad ng kanilang kurikulum sa naayon sa pangangailangan upang maigapay sa pamantayang pandaigdig ang pagpapataas ng uri ng ating "dukasyon sa Pilipinas. Sa mga tagapagmasid ng mga guro makakatulong ito sa kanilang pagsusubaybay sa lalong ikakabuti ng mga guro at mag$aaral. 'yon kay
Sakaw at Li!itasyon
Saklaw lamang ng pag$aaral na ito ang sintaktikal na analisis ng wikang ;"buano na hango sa mga nob"lang inilatha ng Bisaya magasin mula -oby"mbr" (8 20( hanggang 'bril ( 20(. 'pat na bahagi ang kasangkot sa pagsusuri= ang ayos tungkulin kayarian at pagbabalangkas ng mga pangungusap na hango sa mga nob"la.
'ng pagbabalangkas ng mga
pangungusap na taglay sa mga nob"la ay ayon sa padronmod"lo ni ar%ia !b"rbal at di b"rbal#.
%ga Ter!inong Gina!it
Binibigyang katuturan sa bahaging ito ang mga t"rminong ginamit sa pag$ aaral ayon sa t"or"tikal at sa pagkakagamit nito.
20
Ayos ng Pangungusap&
Katutubo sa kayarian ng pangungusap na +agalog
na mauna ang panaguri sa paksa !Santiago (99(#. -agpapaliwanag ito na sa loob ng pangungusap nauuna ang panaguri at sinusundan ng paksa o kaya ay nauuna ang paksa kaysa panaguri.
Bisaya %agasin .
Ito ay magasin na lingguhang inililimbag na naglalaman ng
iba1t ibang anyo ng panitikang Bisaya tulad ng kuw"nto nob"la at iba pa. ikang ;"buano ang naging midyum na ginagamit ng magasin na ito. Ito ang hanguang datos ng pag$aaral. 'eskripti"ong Pa!a!araan . Isang imb"stigasyon na naglalarawan at
nagbibigay kahulugan sa mga kondisyon ng mga ugnayang nagaganap mga gawaing umiiral mga paniniwala at pros"song nagaganap mga "p"ktong nararamdaman o mga kalakarang nad"d"b"lop !B"st (97#. 'i-karaniwang Ayos&
'ng ayos na nauuna ang paksa sa panaguri ay hindi
karaniwang ginagamit masasabing ito ang di$karaniwang ayos ng mga pangungusap sa 5ilipino ! Santiago (99(# Sa pag$aaral na ito ang mga di$karaniwang ayos ng pangungusap ay pinagsama$sama at sinuri ang mga posisyon ng mga bahagi ng pananalita sa payak na pangungusap sa di$karaniwang ayos. Karaniwang Ayos . ?na ang panaguri kaysa paksa. Sa isang taal na tagalog
ganito ang karaniwang ayos ng mga pangungusap.
*asasabing
panaguri$paksa ang karaniwang ayos ng mga pangungusap !Santiago (99(#.
21
#ugnayang Pangungusap .
'ng pangungusap na hugnayan ay binubuo ng
isang sugnay na makapag$iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag$ iisa. Ito ay pinag$uugnay ng kung kapag samantala ha!ang sapagkat upang nang pagkat dahil sa .
*ay paksa at panaguri subalit bahagi
lamang ito ng pangungusap. !+anawan "t al 2007# Sa pag$aaral na ito ay isang uri ng pangungusap ayon sa kayarian na siyang bahagi ng sintaktikal na analisis para sa datos ng kasalukuyang pag$aaral. Langkapang Pangungusap .
'ng pangungusap na langkapan ay binubuo ng
dalawa o higit pang sugnay na makapag$iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag$iisa ginagamitan ng kung at nang . !+anawan "t al 2007# Sa pag$aaral na ito ay tumutukoy sa kayarian ng pangungusap na siyang datos ng pag$aaral. No"ea. Kathang isip na naglalarawan ng karanasan at katotohanan kathang
isip na sumasalamin sa buhay. Padron ni Gar(ia . +inatawag din itong +untunin sa Pagpaparirala ng ikang
5ilipino kung saan nahahati sa mga pangungusap na di b"rbal o mga pangungusap na walang pandiwa at pangungusap na b"rbal o mga pangungusap na may pandiwa. !+anawan "t al 2007# Sa pag$aaral na ito tumutukoy sa pagbabalangkas na ginamit ng mananaliksik upang maipakita ang paglalarawan ng mga pangungusap na siyang datos ng pag$aaral.
22
Pag"a"aangkas . 'ng pagbabalangkas ay isang iginuhit na larawan ng
pangungusap upang ipakita sa biglaang tingin ang mga pag$uugnay$ ugnay ng mga sangkap ng pangungusap.
Ito rin ay isang madaliang
paglalarawan ng mga kalagayan sa pagsusuri ng pangungusap na ginawa at nagsisilbing patnubay sa pagpapaliwanag ng pagsusuri ngunit kailanman ay hindi dapat iaplagay na mas mahalaga ito sa pagsusuri. !+anawan "t al 2007#. Sa pap"l na ito ang pagbabalangkas ay isa sa mga bahagi ng sintaktikal na analisis upang maipakita ng mananaliksik ang paglalarawan ng mga pangungusap. Pangungusap.
'ng pangungusap ay siang sambitlang may patapos na
himig sa dulo. 'ng patapos na himig na ito ang nagsasaad na naipahayag nan g nagsasalita ang isang diwa o kaisipang nais niyang ipaabot sa kausap. !Santiago (99(# Sa pag$aaral na ito ang pangungusap ay tumutukoy sa datos ng pag$analisa na hango sa Bisaya magasin. Pada!da!. Ito ang mga pangungusap na nagsasaad ng matinding damdamin
tulad ng sakit tuwa galit at iba pa. inagamitan ng bantas na padamdam !A#. Patanong.
Ito ang pangungusap na nag$uusisa o nagtatanong na sinasagot n
goo at hindi o kaya1y isang impormasyon o pagpapaliwanag. inagamitan ito ng bantas na pananong !@#. Kalimitang ginagamitan ng salitang ban a
23
isang kataga o mark"r na patanong sa loob ng pangungusap. !+anawan "t al 2007#. Paturo.
Ito Ito ang ang mga mga pang pangun ungu gusa sap p na nagp nagpap apah ahay ayag ag ng kato katoto toha hana nan n
kalagayan palagay o pangyayari ginagamitan ng bantas na tuldok. Pautos.
Isa Isa rin ring g pak pakiu iusa sap p ang ang pang pangun ungu gus sap na ito ito na na na nag$uu g$uuto tos s na na
karaniwang nilalagyan ng kuwit kapag may tinatawag. inagamitan ng bantas na tuldok. 'ng panlaping maki at at paki ay ay karaniwang ginagamit upang magpahayag ng pakiusap at paggalang. 'ng paya payak k na pasngu pasngung ngus usap ap ay binubu binubuo o ng isang isang Payak na Pangungusap . 'ng buong diwa o kaisipan. *aaaring ito ay may payak na paksa at payak na panagur panaguri i tambala tambalang ng paksa paksa at payak payak na panagur panaguri i payak payak na paksa at tambalang panaguri tambalang paksa at tamblang panaguri na pinag$ ugnay ng salitang at . Sa pap"l na ito ang payak na pangungusap ay tumutukoy sa uri ng pangungusap na isa sa mga bahagi ng sintaktikal na pag$analisa hango ito sa Bisaya magasin na siyang datos ng pag$aaral. sa paraan ng ng pagsusuri o pag$analisa ng Sintaktika na Anaisis . +umutukoy sa datos na tungkol sa (# ayos ng pangungusap !karaniwan at di karaniwang pangungusap# 2# tungkulin ng pangungusap !paturol pautos patanong at pada padamd mdam am# # # kay kayaria arian n
ng pang pangun ungu gusa sap p
!pay !payak ak
tamb tambal alan an
lan langkap kapan an at at hug hugna nay yan# at 4# 4# pa pagbabala alangka gkas. Ta!"aang Ta!"aang Pangungusap .
'ng pa pangungusap na na ta tamblan ay ay bi binubuo ng ng
dalawa o higit pang pang sugnay na makapag$iisa. makapag$iisa. *aaaring *aaaring ang mga sugnay
24
ay magkatu magkatulong long at magkapa magkapantay ntay o maaaring maaaring magkaiba. magkaiba. Ito ay pinag$ pinag$ uugnay ng at ngunit datapwat subalit. !+anawan "t al 2007# ;"buano ay sinasalita sinasalita ng ng tinatayan tinatayang g )ikang *e"uano . 'ng ikang ;"buano 2000000 katao sa bansa at bumubuo sa pinakamalaking wika sa Kabisayaan. Karamihan sa mga tagapagsalita ng ;"buano ay matatagpuan sa ;"bu Bohol SiFuiGor Biliran Kanluran at Katimugang ,"yt" silangang -"gros. https=tl.wikip"dia.orgwikiikangHS"bwano4(20(. Sa pap"l na ito ang wikang ;"buano ang wikang midyum ng mga pangungusap na hinango sa nob"la na susuriin ng mananaliksik.
TSAPTER + K,NSEPTU)AL K,NSEPTU )AL NA LITERAT LITE RATURA URA AT %GA KAUGNA K AUGNA NA PAGPAG-AARAL AARAL
+inat +inatala alaka kay y sa bahag bahaging ing ito ang ang mga lit"ra lit"ratur tura a at pag$a pag$aara arall na may kaugnayan kaugnayan sa isinasagawang isinasagawang pag$aaral. pag$aaral. +inatalak +inatalakay ay sa kaugnay na lit"ratura lit"ratura ang mga t"orya na may kinalaman sa sintaktikal na analisis pokus sa ayos ng
25
pangun pangungu gusa sap p tungk tungkuli ulin n ng pang pangung ungus usap ap kaya kayaria rian n ng pangu pangung ngus usap ap at pagbabalangkas. Sa kaugnay na pag$aaral %ga Konseptuwa na Literatura Sintaks sa )ikang Inges .Rad/ord 1023
Lahat ng mga pangungusap na naka-estrukturang herarkikal mula sa mga salita at parirala, at bawat component ng mga salita at parirala ng isang pangugnusap pa ngugnusap ay nabibilang sa tiyak nakategorya; nakategorya;
morp"ma at ang bawat morp"mang ito ay tinatawag na constituents. )alimbawa nito ay ang pariralang Dang magaling na bata kung saan maituturing maituturing itong isang construction sapagkat binubuo ito ng apat !4# na salitang Dang Dmagaling Dna at Dbata na kung tawagin ay constituents. Sa madaling sabi ito ang magiging pormat sa gagawing pagpapakita ng morposintaktika sa paksa ng isang pangungusap. pangungusap. -ararapat tandaan tandaan na ang construction ay hindi lamang "kslusibo sa parirala kundi ito ay maaari rin sa tatlong mahahalagang yunit= pangungusap parirala at sugnay !makapag$iisa o di makapag$iisa#.
ang onstruction
onstituents
!aga$ing ata
na
26
ang
!aga$in g
na
ata
Pigura $ Konstruksyon at konstitu+ents
'ng palaugnayang Ingl"s ay naaanyo sa dalawa ito ang aktibong pangungusap !a%ti:"# at pasibong pangungusap !passi:"#. 'ng aktibong pangungusap kung ihahambing sa wikang 5ilipino ay masasabing karaniwang ayos ng pangungusap samantala ang di$karaniwan naman ay ang pasibong pangungusap. 'ng mga pangungusap na ito nagd"d"t"rmina sa tinatawag na deep at surface structure.
'yon sa Britanni%a En%y%lop"dia ang deep structure ay tumutukoy sa lahat ng morp"mang nabuo sa isipan at pinagbabatayan ng isang pangungusap. 'ng halimbawa nito ay The man is +ise. *ula sa pangungusap na ito ay maaaring makabuo ng iba1t ibang pangungusap bilang pagpaparami ng kaisipang ipinapahayag. Kaya maaaring gawin ang ganitong mga pormasyon na nad"rayb sa pangungusap halimbawa ,s the man +ise @ 3ho is the +ise. The man is really +ise$ The man +earing !lue 4acket is 5ery +ise$ at iba pa. 'ng
mga nabuong pangungusap na ito ay tinatawag na surface structure na nagsasabing ang konstruksiyon ay halaw sa isang konstruksiyon. Aituntunin ng Estrukturang Nakapag-iisa
,ahat ng op"rasyong gramatikal ay itinuturing na nasa "strukturang nakapag$iisa. 'ng wika rin naman ay talagang may sist"mang sinusunod at hindi basta$basta nabubuo lamang.
Kung mapapansin ang lahat ng salita ay
27
mayroong kat"goryang kinabibilangan kaya naman ang bawat salita ay nakapag$ iisa.
Ibig sabihin maaaring ilagay ang isang salita sa ibang posisyon na
nananatili pa rin ang kontribusyon o kat"gorya nito sa loob ng pangungusap. Subalit hindi nangangahulugang kahit saan na lamang ilalagay ang salita sa loob ng pangungusap kailangan pa ring isaalang$alang ang tungkulin o gamit nito sa loob ng pangungusap. )alimbawa ang pangngalan ay maaaring maging paksa ng pangungusap subalit maaari rin itong ilagay banda sa bahaging panaguri at maging saan man ito maaring ilalagay. ?pang lalong maintidihan nang maaayos pansinin ang halimbawang ito= umawa ng patanong na pangungusap mula sa pasalaysay na pangungusap. 6ohn can
(
2
lift
7''
4
pounds$
'ng pangungusap na ito ay binubuo ng anim na morp"ma na nagsisilbing constituents nito. Kung titingnan ang pangungusap ito ay nasa anyong
pasalaysay na pangungusap. Kung iisa$isahin natin ang mga salita o morp"ma sa loob ng pangungusap ay ganito 6ohn$pangngalan can$pantulong na pandiwa lift $ ganap na pandiwa 00$pangngalan at pounds$pangngalan. *apapansin na mayroong mungkahi bago ang pangungusap isang sitwasyong gawing patanong ang pangungusap gamit ang mga morp"mang bumubuo rito. Sa wikang Ingl"s ay nagagamit ang pandiwa bilang patanong kapag ito ay inilagay sa unahan ng pangungusap. Kaya ito ay magiging +untunin !
28
0an 6ohn lift the 7'' pounds @
-ang mailagay ang salitang can sa unang bahagi ng pangungusap ay nagsasaad na ito ng patanong. 'ng pat"rn na ( 2 at 4 ay naging 2 ( at 4. -angangahulugan lamang na may kakayahan ang pandiwa na ilipat o ilagay sa ibang
sitwasyon
ng
pangungusap.
Bilang
Konklusyon
karamihan sa
palaugnayansintaks ng wikang Ingl"s ay maaaring mad"rayb sa ibang anyo. 'ng mahalagang batayan ay ang mga sumusunod= postulating parts of speech postulating the notion of su!4ect at reffering to the linear order . Tatong aspeto ng estruktura ng pangungusap
'ng inyar na pagkakaayos ng mga salita sa isang pangungusap. Ito naman ay tumutukoy sa posisyon ng mga morp"ma na nakakagawa ng kaisipang nauunawaan. &ito na papasok ang gampanin ng kung anong bahagi ng pananalita ito nabibilang. *aaaring tingnan ang halimbawa na nagpapakita ng ayos ng mga salita at kailangan lamang tandaan na sa Inlg"s ay mas b"rsatilo ang pagpapalit ng pw"sto ng salita. *ga kategorya ng !ga saita sa bahagi ng pananalita.
'ng bagay
namang ito ay tumutukoy sa bahagi ng pananalita at kung ang salita ba ay pangnilalaman o pangkayarian. *ay mga salita na magkakatulad ng baybay at magiging magkakaiba lang ito dahil mapapansin sa posisyon sa pangungusap kung paano ito gagamitin. Pagpapangkat ng !ga saita sa "struktural na
constituents ng
pangungusap. Kapag ang palaugnayang Ingl"s ay tiningnan na sa asp"to kung
29
papaano titingnan ang sintaks nito ay gagamitin ang pinakaprom"nin"nt" mula sa malawak hanggang sa tiyak. *ahalaga rin ang tatlong asp"to ng "struktura ng pangungusap ayon sa mod"long Ingl"s sapagkat umaayon din naman ang "struktura ng pangungusap ng 5ilipino at wikang ;"buano sa kos"ptong ito. Sa sintaktikal na pagsusuri bahagi ang mga kat"gorya o bahagi ng pananalita sapagkat ito ang nilalaman ng pangungusap. Samantala sa malalim pang pagtalakay at pag$analisa ng sintaks ang tinatawag na !racketing at tree diagram at !o8 diagram ay mga bagay na nararapat malaman at pag$aralan lalo na sa pag$analisa ng pangungusap ng alinmang wika. *ahirap wika nga ng iba subalit sa paglalarawan ng isang wika ay nakakatulong ang ganitong paraan tungo sa pag$unawa ng isang pangungusap.
+unghayan ang iba1t ibang notasyon sa "struktura ng
palaugnayang Ingl"s sa ibaba.
I"a4t i"ang notasyon sa estruktura ng paaugnayang Inges
rac&eting >s( tree diagra! >s( o? diagra! S @"PA BPC
S
S "P
"P
BP
BP
30
'ng tatlong halimbawang pagpapakita ng sintaks na paraan ay maaaring alin sa tatlo. Kadalasan sa mga pag$aaral ang tree diagram ang pinakagamitin sa tatlo sumunod naman ang !racketing . 'ng kahirapan naman sa !o8 diagram ay nakakaubos ng oras kung magpapakita ng maraming halimbawa na isang sintaks ng konstruksiyon. )alimbawa nito= Payak
na
pangungusap
o
maikling
pangungusap
at
mahabang
pangungusap
S "P
,u?
,rt
BP
"
B
"P
,rt D.e
sun
i$$
dr-
" t.e
graes
The sun will dry the grapes.
'ng pangungusap na ginamit ay halimbawa ng isang simpl"ng o payak pangungusap. Ipinapakita ito sa paraang tree diagram at !racketing . *akikita na ang pangungusap ay hinati sa tatlo. 'ng unang bahagi ay ang *oun Phrase !-P# na tumutukoy sa paksa pangalawa ay pantulong na pandiwa !'uJ# na nag$iisa at 9er! Phrase !3P#. 'ng -P naman ay binubuo ng pantukoy na The at S ay ang +ill . Sa 3P naman ay ang pandiwang pangngalan na sun. 'ng pantulong "P ,u? BP dry pantukoy na The sa pangngalan na grapes. ,rt " PP B PP P P
"P
,rt
"P ,rt ,rt
"
"P
"
"
31
The people in the room will move the desk into the hall(
Sa mahabang pangungusap na ito ay kagay ng nauna na binubuo ng tatlong bahagi. 'ng -P ay binubuo pantukoy na th" pangngalan na p"opl" pang$ukol na in pantukoy na th" at pangngalan na room. Sa pantulong na pandiwa ay nag$iisa ang will. 'ng sa 3P naman ay binubuo ng pandiwang mo:" pantukoy na th" pangngalan na d"sk pang$ukol na into pantukoy na th" at pangngalan ng hall.
Reasyong nodes
Kapag ang mga dibisyon ng parirala ay nagsanga at ang mga sanga nito ay ang tinatawag na daught"r nod" at ang nasa itaas na nod" ay ang tinatawag naming moth"r nod". Kagaya ng makikita sa ibaba na ang nakabilohaba ay ang anak na noda at ang pinagmulan nito ay ang inang noda. 'ng paliwanag na ito ay nagpapakita kung saan nag$ugat ang isang salita. Para lamang itong pag$ aangkan. BP B
"P ,rt
"
Edaug.ters o t.e sa!e !ot.er node=sistersF
32
Istrukturang Pariraa ng Gra!atika5 !ua sa
tree sa
pasuat na tuntunin
*ay paraan kung paano gumawa ng pagbubuod ng sa tr"" diagram upang maipakita ang mga malinaw na paliwanang. Kagaya ng makikita sa ibaba ang phras" instru%tur" ng th" sun will dry th" grap"s ay may synopsis ng S na binubuo ng -P 'uJ at 3P. Sa -P ay binubuo ng 'rt at - at sa 3P ay 3 at -P. 'ng tuntunin na ito ay isang dir"ksiyong maayos. S "P
,u?
P.rase
BP
structure
ru$es ,rt " ,'G BP
B ,rt
"P "
S "P
,Srt
"P "
Sulyap sa Estrukturang Pagpaparirala ng Gramatika
-agsimula ang paglalarawan sa pagpaparirala gamit ang generati5e rule na makikita sa generati5e grammar !ang g"n"rati:" grammar ay isang s"t ng promal isinasaayos na nakakabuo ng lahat at mahusay na ayos ng pangungusap.# 'ng gramar ay naglalarawan sa tacit o likas na kaalaman ng isang tagapagsalita o tagapakinig sa kanyang wika. *alaki ang prib"l"hiyo ng sintaksis sa gramatika dahil sa g"n"rati:" na kons"pto subalit iniuugnay pa rin ito sa ibang usapin sa "strukturalismo. Estrukturang pariraa ng NP .Noun P$rase3
33
'ng -P ay maaaring buuin ng maraming morp"ma gaya ng makikita sa ibaba. Sa unang pangungusap na DSh" is w"ird. ay binuo lamang ng isang -P. 'ng D*ary is ni%". ay binubuo rin ng isang morp"ma at ang kaibahan ng dalawa ay ang una ay panghalip at ang pangalawa ay pangngalan. 'ng D+h" girl is ni%". at D' big man walk"d along th" ri:"r. ay mga pangungusap na binubuo naman ng parirala. 'ng pangungusap na mga kasunod ay binubuo ng mga paksa na may pang$ukol. ?a!$e: PS+ru$e or "P @S.eC is eird( @Mar-C is nice( @D.e gir$C is nice( @, ig !anC a$&ed a$ong t.e ri>er( @,n e>en igger o!anC assed .i! -( @Iater in t.e ase!entC is a ad sign( @D.e eo$e in t.is roo!C are ored( @,$$ ro! t.e eo$e in t.is roo!C are ored( t.is data e get: @D.e gu- .o sa $ast ti!eC didnFt s.o u( + "P " @( ( (C + "P ,rt " + "P " PP + "P ,rt "PP "P #K% #,rt% #,P% " #PP% #S% + "P Kuatier ,rt " + "P ,rt ,P " 'ng makikita naman sa itaas ay ang buod ng mga pangungusap na nakita + "P ,rt "S •
sa isang larawang ipinakita. Bilang kongklusyon masasabing mabuo sa isang pariralang paksa ang :uatifier article !pantukoy# 'P !pariralang pang$uri# !pangngalan# at PP !pariralang pang$ukol#.
Bahagi ng Pangungusap: Anyo at Gampanin ierent $e>e$s o descrition: or! c$asses P.rase $e>e$ re$ations% "PA BPA ,dNPA PP Predicator #P%A
unctiona$ c$asses Iit.in c$ause #gra!!atica$ SuNect #S%A ONect #O%A @(((C
Iord $e>e$ "A BA ,NdA ,d>A P .rase
it.in
34
*ay iba1t ibang l"b"l para sa paglalarawan ng konstruksiyon sa mga pangungusap parirala sugnay at salita. Batay rito ito ay nahahati sa dalawang klas". 'ng una ay ang form classes at ang pangalawa ay functional classes . Sa una ay binubuo ng l"b"l para sa parirala na maaaring maging -P 3P 'dGP at PP at sa salita na maaaring maging - 3 'dG 'd: at P. sa pangalawang klas" naman ay ang sugnay na maaaring paksa panaguri palayon at iba pa at ang sa loob ng parirala na maaaring maging turing h"ad at iba pa. Sa usaping sugnay D.e se>en asic c$ause atterns: SuNect #S% Predicator #P% ONect #O% o!$e!ent #% ,d>eria$ #,%
SP
#intransiti>e% SPO #!onotransiti>e% SPO #ditransiti>e% SP #cou$ar% SP, #cou$ar% SPO sa #co!$e?+trans% Ma- itong anguna.ing atern aguuo ng sugna-( ,ng SPO, #co!$e? trans%
Subject Predicator
!SP# ay nangangailangan lamang ng palipat na pandiwa. 'ng #u!4ect Predicator at ;!4ect !SP/# ay gagamit lamang ng isang palipat na pandiwa. 'ng SP/ naman ay maaari ring gumamit ng dalawang palipat na pandiwa. 'ng SP/; ay may palipat na marami sa kadahilanang maaaring maging tatlo hanggang apat ang pandiwa. 'ng mga pandiwang ito sa Ingl"s ay simple tense perfect tense progressi5e tense at perfect progressi5e tense . 'ng SP/; ay gaya rin sa SP/;. 'eray" na (onstru(tion5 !ga transpor!asyon
35
'ng +ranspormasyon ay ang pagbabago ng posisyon ng constituents sa construction. Kagaya ng nanbanggit lamang sa unahan maaaring magkaroon ng
maraming anyo ang isang pangungusap. 't ang pros"song ito ay nahahati sa= Input= Pangunahing "struktura /utput= dinirayb na "struktura ayunpaman ang mga pagtalakay na ito tungkol sa transpormasyon ng pangungusap na binubuo ng %onstitu"nts sa %onstru%tion ay mahalaga rin sa pag$analisa
ng
mananaliksik
sapagkat
mayroon
ding
pagbabago
o
transpormasyon ang pangungusap sa ;"buano at 5ilipino. Samantala ang sintaks ayon kay !ar%ia (992 # ay ang pag$aaral ng istruktura ng pangungusap. 'ng sintaks ng isang gramar ay malikhain at sist"matiko. -akapagsasama$sama ang mga ispik"r ng isang wika ng mga salita para makabuo ng mga pangungusap. Sa pagbuo ng mga pangungusap kinakailangan ang tamang kombinasyon ng mga salita kung kaya1t mayroon tayong gramatikal rul na tinatawag. Paano ba nalalaman na ang pahayag ay nakasunod sa gramatikal na rul na ito@ *asasabing ang pahayag o pangungusap ay gramatikal kapag nakaayon sa pamantayang pang$gramatika ang kombinasyon ng mga salita at kapag tinatanggap ng mga taal ng ispik"r na tama ito sa wika nila. +ingnan ang halimbawa= Binulsa ko ang ma!angong !ahay$
36
Bumulsa ko ang ma!angong panyo$ ,!inulsa ko ang ma!angong panyo$
Kung titingnan ang mga halimbawa sa itaas ang unang pangungusap ay walang nilabag na pamantayang gramatika subalit wala itong kabuluhan. 'ng ikalawang pangungusap naman bagama1t may saysay o maaaring maintindihan lumabag naman ito sa pamantayang gramatika. Samantala ang ikatlong pangungusap ay katanggap$tanggap at walang nilabag na pamantayang gramatika. Samantala ang ikatlong pangungusap ay katanggap$tanggap at walang nilabag na pamantayang gramatika. Bagaman sinabing ang pangungusap o sintaks ay pinagsama$samang mga salita o morp"ma hindi pa rin pangungusap ang lahat ng sunod$sunod na nagsasama$sama ang mga salita o morp"ma upang magpahayag ng isang parti%ular na kahulugan. Sa madaling salita ang mga string o magkakasunod$ sunod na salitang lumabag sa pamantayang ito ay hindi gramatikal. Kaya kapag alam natin ang isang wika malalaman natin kung alingmga kombinasyon ng mga morp"ma o salita ang sumusunod sa mga sintaktik na pamantayan nito at kung alin ang hindi. Sa pag$analisa ng sintaks ang pinakapopular na dulog ay ang transpormasyon ng mga sintaks kung saan inaalam ang mga kat"gorya sa l"b"l ng salita maaaring l"ksikal !noun :"rb adG"%ti:" pr"position ad:"rb# o pantungkuling kat"gorya !d"t"rmin"r auJiliary :"rb %onGun%tion pandigri#. )indi lamang madaling malaman ang kat"rgorya ng mga "l"m"nto sa isang
37
pangungusap. Kaya naman may mga krayt"rya sa pagtukoy ng kat"gorya ng isang salita. 'ng Dkahulugan ng isang salita ay hindi palaging nagbibigay ng maliwanag na palatandaan na kabilang nito sa isang parti%ular na kat"gorya. aya ng sumusunod na halimbawa= a. Maria found a toy . !-akakita si *aria ng laruan.# b. Maria toyed her hair . !Pinaglaruan ni *aria ang kanyang buhok.# Sa pangungusap naman ang pandiwang ambushatta%k1 ay ginamit bilang noun. Bagama1t karaniwang ang mga :"rb ay mga salitang tumutukoy sa mga aksyon may ilang :"rb o pandiwa na pw"d" ring gamitin bilang mga noun o pangngalan. 'ng isa pang krayt"rya sa pag$ala ng kat"gorya ng mga salita ay ang ibat ibang paraan ng paglalapi o Dinpl"ksyon. )alimbawa hindi lahat ng mga adG"%ti:" ay nai$inl"%t gamit ang comparati5e >"r at superlati5e >"st gaya ng bad"r !mas masama# at bad"st !pinakamasama#. Sa 5ilipino mayroon tayong pitong !7# uri ng paglalapi= ang unlapi !maganda# gitlapi !gumaganda# hulapi !gandahan# kabilaan !kagandahan# laguhan !ipinagsumigawan# unlapi$gitlapi !isinigaw# gitlapi$hulapi !sinigawan#. Kung mapapansin natin ang salitang$ugat na sama1 ay nagkaroon ng iba1t ibang kat"gorya dahil sa iba1t ibang panlaping ginamit rito. -ang gamitan ito ng unlaping ma$ ay naging maganda !adG.# nang gamitan ng gitlaping >in$ ay
38
naging gumanda !:# at nang gamitan ng abilaang ka$ at >anhan ay naging kagandahan !n# 'ng mga pangungusap ay may h"rarkiya na istruktura na binubuo ng mga grupo ng mga salita. Sa maliit na grupo ng mga salita na masasabing nakapaloob sa h"rarkiya ng istruktura ng salita ay nakapaloob ang parirala o Dphras". Kung titingnan ang int"rnal na istruktura nito malalaman na ang mga sangkap ay ang noun :"rb at iba pa. 'ng int"rnal na istruktura ng mga sintaktik nay unit na kasama ang mga noun 5er! ad4ecti5e at preposition ay ang head specifier at complement . 'ng specifier ay tumutulong para mas maging "ksakto ang kahulugan ng h"ad at
karaniwang minamarkahan ang hangganan ng parirala. Ito ay nasa kaliwa ng h"ad o simula ng parirala. 'ng kat"gorya ng sp"%ii"r ay nag$iiba d"p"nd" sa kat"gorya ng head . 'ng determiner ang tumatayong specifier ng mga noun !th" %arnakatulog# habang ang salitang pandigri naman ang specifier ng mga ad4ecti5e at ng ilang preposition !5ery !eautiful napakaganda almost inhalos
nasa loob#. Kung gayon hindi gramatikal ang pariralang gaya ng the descri!e< !d"tL3# at +ill description< !oksM-# dahil hindi nakasunod ang mga ito sa pamantayan gaya ng nauna nang sinabi. 'ng dalawang "l"m"nto ng specifier at head ang bumubuo sa PS o Phrase-#tructure.
'ng head ng bawat phrase bukod sa pagkakaroon ng specifier pw"d" ring magkaroon ng isang kompl"m"nt1. 'ng "l"m"ntong ito na pawang mga parirala din ay nagbibigay impormasyon tungkol sa mga entity at mga lugar na ipinahihiwatig ng kahulugan ng h"ad. )alimbawa ang pariralang +ill read the
39
ne+spaper< !magbabasa ng dyaryo# ipinahihiwatig ng kahulugan ng 5er! na
may o!4ect na babasahin the ne+spaper$ Kung susuriin ang parirala ang +ill read< ay isang 3P dahil ang head nito ay 5er! at ang specifier nito sa kaliwa ay isang oks : na +ill< . 'ng complement naman ng 5er! na read< ay -P kung saan binubuo ang complement na ito ng determiner the< at ng head na ne+spaper< na isang noun.
Sa makatuwid kung sa kaliwa ng head ikinakabit ang mga specifier sa Ingl"s sa kanan naman ikinakabit ang mga
complement . Itinatakda ng
pamantayan sa "struktura ng parirala o PS$ =ule ang posisyon ng mga specifier head at complement sa iba1t ibang uri ng mga parirala= a( "P =#det% " #PP% ( ( (
NP
et
"
a
gir$
Eisang aa
( ,P = #o&s% B #"P% ( ( (
VP O&s
B
"P
Ma- rite a $etter E!aaaring su!u$a- ng $i.a!F
c( ,P = #deg% , #PP% ( ( (
AP ig
,
40
Bereautiu$ Enaa&agandaF
d( PP = #deg% P #"P% ( ( (
PP P
"P
in t.e roo! Enasa &artoF
*apapansin sa nakalahad na pamantayan na par"hong opsyonal ang mga sp"%ii"r at mga %ompl"m"nt. Samantala pw"d"ng ilahat ang mga pagkakapar"hong ito sa tulong N kung saan ang h"ad na N ay maaaring - 3 ' o P. Ito ang NP$
XP
Secier
G
o!$e!ent
Head Phrase Structure Template
'ng pangungusap ang pinakamalalking yunit ng sintaktik na analisis. Binubuo ito sa pamamagitan ng p agsasama ng isang -P at 3P. +inatawag din itong subG"%t. Pamantayan ng pangpangungusap=
S 6 NP 7 8P
-arito ang halimbawa ng analisis ng gramar sa istrukturang parirala ! Phrase #tructure >rammar Analysis #
41
The boy will win the prize. et n o&s > det n S "P det D.e
BP n
o&s
B
o-
i$$
in
"P det
n
t.e
riQe
Tuntunin !ule": S # NP $ VP NP # %et $ N VP # oks $ V $ NP
'ng pangungusap sa itaas ay ginamitan ng Phrase structure >rammar Analysis. -abuo ang mga nakasaad na rul" sa pamamagitan ng pagususri sa
kat"gorya ng mga salitang bumubuo sa pangungusap. Kung babalikan natin ang pamantayang itinakda ng PS$rul" at iisa$isahan natin ang tamang kombinasyon ng mga salita sa bawat parirala mapapansin nating tama ang pagkakasunod$ sunod ng mga salita at masasabing gramatikal ito dahil sumusunod ito sa pamantayang gramatika. Batay sa sintaktik na analisa na Transformation->rammar bumubuo ng mga int"rm"dyal nay unit ng istruktura na tinatawag na mga parirala ang mga salitang bumubuo sa isang pangungusap. 'ng mga salita o isang pagtitipon ng mga salita na nagbubuo ng mas malaking yunit tulad ng parirala o pangungusap ay tinatawag na %onstitu"nt1. *ay mga t"st para sa istruktura ng parirala= 'ng substitut" t"st isang "bid"nsya na sintaktik yunit ang -P kung pw"d"ng palitan ito ng salitang tulad ng isang panghalip. 'ng mo:"m"nt t"st isang patunay na isang %onstitu"nt tulad ng PP ay kung pw"d" itong ilipat bilang
42
isang yunit sa ibang posisyon sa loob ng pangungusap. Sa %oordination t"st naman masasabing isang %onstitu"nt ang grupo ng mga salita kung pw"d" itong idugtong sa iba pang grupo ng mga salita sa pamamagitan ng pang$ugnay tulad ng at o o. %ga Tuntunin sa Pagpapariraa sa )ikang 9iipino
Sa 5ilipino naman may mga tuntunin din sa pagpaparirala na dapat isaalang$alang. *ahalaga ang mga ito sa pag$analisa ng pangungusap na siya ring gagamitin sa pananaliksik na ito ang mga sumusunod= PP !pangungusap# P !panaguri# S !simuno# P L P&P-P)P? Pd L asp. M pl M s.u 'sp. L aspO asp aspQ K L kgklkbkkkdkaki Kg L ngMPn Kl L saMPnO Kb L para saMPn Kk L dahil saM Pn Kd L sa M Pn Ka L ngM Pn Ki L sa pamamagitan ngM Pn Pn L **MPnPn * L ang ng sa si ni kay *!m# L ang mga ng mga sa mga sina nina kina Pn L tao bata lalaki baba" atbp. Pn L ,orna
43
agamitin ng mananaliksik ang mga tuntuning binanggit sa itaas sa pagsusuri ng mga datos. -arito ang isa pang Pamantayang Pangpangungusap sa 5ilipino=
PP L PMS
u!ain ang !ga ata ng &endi( 1 2 3
PP
P
S
P ,s
$(
asR
s(u
+u!+ &ain &u!ain
&g !#!%
n n
!#!%
n
ng !ga
&endi
ang
!ga ata 1
ng !ga &endi
ang
!ga ata 3
2
TP : &' (' ) # &' )' (
Ang Sintaksis o Paaugnayan !Santiago (99( 200#
Sinasabing ang sist"ma ng pagsasama$sama o pag$uugnay$ugnay ng mga salita upang bumuo ng pangungusap ay tinatawag na sintaksis o palaugnayan.
'ng pag$uugnay$ugnay na ito ay napapaloob sa tinatawag na
pangungusap isang sambitlang may patapos na himig sa dulo. 'ng patapos na
44
himig na ito ang nagsasaad na naipahayag na ng nagsasalita ang isang diwa o kaisipang nais niyang ipaabot sa kausap. Inilahad din ni Santiago !(99(# na ang pangungusap ay binubuo ng panaguri at paksa subalit hindilahat ng pagkakataon kumpl"tong maypanaguri at paksa ang pangungusap. *ay mga uri ang panaguri may panaguring pangngalan panaguring panghalip panaguring pang$ uri panaguring pandiwa panaguring pang$abay at panaguring pawatas o batayan ng pandiwa. ?pang lalong maunawaan ang mga uri ng panaguri ayon kay Santiago ay minabuti ng mananaliksik na mabigyan ang mga ito ng mga halimbawa. *aipapakita sa pamamagitan ng mga sumusunod na balangkas ang mga uri ng panaguri !pr"di%at"#. 'ng unang balangkas ng pangungusap ay tungkol sa Panaguring Pangngalan kung saan ang pangungusap ay pinangungunahan ng panaguri na binubuo ng isang pangngalan Luntiang re!olusyon tunghayan ang halimbawa= (. Panaguring Pangngalan
Pangungusa Panaguri
Pa&sa
Pangnga$an
Luntiang ebolusyon
ang a&sa ng
u$ong 'ng pangalawang balangkas ay pangungusap na kung saan ay binubuo ng isang Panaguring Panghalip ibig sabihin panghalip ang kayarian ng
45
panaguri isang panghalip na #iya na siyang itinuring na panaguri ng pangungusap tunghayan ang halimbawa. 2. Panaguring Panghalip
Pangungusa Panaguri
a&sa
Pang.a$i ang uno ng dearta!ento
Siya Panaguring
Pang+uri
na!an
ang
nasa
angat$ong
.a$i!aaA &ung saan ang anaguri a- inuuo ng isang ang+uri #adNecti>e%A ang .a$i!aa sa iaa a- !ainam sa kalusuganA na isang ang+uri saag&at ito a- nag$a$araan o nagiiga- turing sa sa$itang kalusugan( 3( Panaguring Pang+uri Pangungusa Panaguri
a&sa
Pang+uri !ainam sa kalusuguan ang &$i!a sa Pi$iinas 'ng pang$apat na uri ng panaguri ay ang Panaguring Pandiwa nagsasaad ito na ang panaguri ay binubuo ng isang pandiwa sa halimbawa makikita ang salitang *agsasaka na isang salitang nagsasaad ng kilos. 4. Panaguring Pandiwa
Pangungusa Panaguri
a&sa
Pandia "agsasaka
si-a
46
'ng panlimang panaguri ay ang panaguring Pang$abay binubuo ng isang pang$abay ang panaguri sa pangungusap na ito tulad ng makikita sa ibaba sa salitang Bukas na isang pang$abay !ad:"rb#. . Panaguring Pang$abay
Pangungusa Panaguri
Pa&sa
Pang+aa#ukas
ang a$is ng !ga turista
'ng sumunod na uri ng panaguri ay ang pangungusap bilang ang Panaguring Pawatas kung saan ang panaguri ay binubuo ng isang pawatas sa salitang Mag!asa !ng komiks# sa pangungusap na ito ang siyang bumubuo ng panaguri. . Panaguring pawatas o batayan ng pandiwa
Pangungusa Panaguri
Pa&sa
Paatas !agbasa $ ng &o!i&s%
ang &ina$i$iangan ng
$o$a( 'ng mga halimbawang ipinakita sa mga tree diagram sa itaas ay nagpapakita ng iba1t ibang uri ng panaguri na ginagamit sa mga pangungusap. Samantala inilahad din ni Santiago ang uri ng paksa. +ulad ng panaguri mauuri rin ang mga paksa ayon sa kung anong bahagi ng panalita ang ginagamit. *aipakikita ang mga sumusunod na balangkas ang mga uri ng paksa. +unghayan ang mga ito=
47
'ng unang uri ng paksa ay ang paksang Pangngalan nangangahulugan itong ang paksa !subG"%t# ng pangungusap ay binubuo ng isang pangngalan !noun# kaya kung titingnan ang paksa sa dayagram ay makikita ang salitang pinuno na isang pangngalan.
(. Paksang Pangngalan
Pangungusa Panaguri
Pa&sa Pangnga$an
Su!usu$at ng ta$a!u.a-
ang pinuno
Sa ibaba ay ang pangalawang uri ng Paksa ang paksang Panghalip ibig sabihin ang paksa ng pangungusap ay isang panghalip !pronoun# kaya kung titingnan ang halimbawa sa ibaba ang salitang kami na isang panghalip ang siyang paksa ng pangungusap.
2. Paksang Panghalip
Pangungusa Panaguri
Pa&sa Pang.a$i
a- de$egas-on ng Pi$iinas
kami
'ng ikatlong uri ng paksa ay tinatawag na Paksang Pang$uri ditto ang paksa ng pangungusap ay binubuo ng isang pang$uri !adG"%ti:"# kaya ang halimbawa sa ibaba ay makikita ang salitang matatalino na isang pang$uri. . Paksang Pang$uri
Pangungusa Panaguri
Pa&sa Pang+uri
48
Hina.angaan
ang matatalino
'ng pang$apat naman na uri ng paksa ay Paksang Pang$abay !ad:"rb# dito makikita na ang paksa ng pangungusap ay binubuo ng isang pang$abay !ad:"rb# kaya ang pangungusap sa ibaba ay kakikitaan ng salitang dito na isang pang$abay. 4. Paksang Pang$abay
Pangungusa Panaguri
Pa&sa Pang+aa-
a- !ag.inta- !una
,ng dito
*atutunghayan naman sa bilang ang Paksang Pandiwa na uri ng paksa kung saan ang paksa ng pangungusap ay isang pandiwa. 'ng paksang ang nananalangin ay isang pandiwa subalit ang kanyang gamit sa pangungusap ay
bilang paksa ng pangungusap. . Paksang Pandiwa
Pangungusa Panaguri
Pa&sa Pandia
Huag !ong ga!a$ain
ang nananalangin
'ng huling uri ng paksa ay tinatawag na Paksang Pawatas dito pawatas na magtinda ang siyang paksa ng pangungusap.
Isang pawatas ang salita
subalit gumaganap ito na paksa ng pangungusap. +unghayan ang halimbawang ito. . Paksang pawatas o batayan ng pandiwa Pangungusa
Panaguri
Pa&sa
49
Paatas Hi$ig ni-a
ang magtinda
Pinahahalagahan ng mananaliksik ang mga binanggit sa itaas tulad ng uri ng panaguri at uri ng paksa sapagkat ang pagsusuring ito ay may kinalaman sa mga pangungusap na hinango sa mga nob"la kung saan ay may iba1t ibang uri ng paksa at panaguri rin. Samantala ang Kayarian ng Pangungusap ay tinatalakay din sa bahaging ito ng lit"ratura sapagkat batayan ito ng pagsusuri sa m ga pangungusap na dito ibinabatay ang pag$analisa ng kayarian ng pangungusap.
Kayarian ng Pangungusap !+anawan "t al 2007#
Inilahad ni +anawan !"t al 2007# ang kayarian ng pangungusap gayundin ang mga halimbawa nito. -apakahalaga ng pagtalakay na ito sapagkat sanligan ito ng pagsusuri ng mananaliksik. Payak na Pangungusap& 'ng Payak na Pangungusap ay isang
payak na paksa at payak na panaguri. +unghayan ang halimbawang ito=
Si %ose izal ay dakila. 'ng pangungusap ay nasa di-karani+ang ayos sapagkat nauuna ang paksa
kaysa
sa
panaguri.
'ng
pangungusap
ay
paturol
sapagkat
nagsasalaysay. 'yon sa kayarian ang pangungusap ay payak sapagkat binubuo ng isang sugnay na makapag$iisa. Bahagi ng pangungusap 'ng pangungusap ay may dalawang bahagi > ang paksa at panaguri. 'ng buong paksa ay DSi Cos"
50
na isang pangngalang pantanging nasa ikatlong panauhan isahan kailanan panlalaki at nasa kaukulang palagya na ginamit bilang paksa ng pangungusap. 'ng pantukoy na DSi ay sang panghalip panao. 'ng salitang Day ang naging tagapag$ugnay ng dalawang bahagi ito ay isang pangawil. D&akila ang payak na panaguri na isang pang$uring panlarawan ang pinakaganapang pansimuno. +ingnan naman ang +ambalang Paksa at Payak na Panaguri at ang halimbawa Magkapatid si Pedro at si 6uan .
'ng pangungusap ay nasa karaniwang ayos. Ito ay paturol sapagkat nagsasalaysay nasa payak na kayarian sapagkat binubuo ng isang sugnay na makapag$iisa. 'ng buong paksa ng pangungusap ay DSi Cuan at si P"dro at ang buong panaguri ay ang Dmagkapatid. 'ng simuno ay tambalan na pinag$ugnay ng pangatnig na Dat. 'ng simuno ay kapwa pangngalang pantangi panlalaking kasarian ikatlong panauhan at nasa kaukulang palagyo. 'ng salitang Dsi ay ang pantukoy na ginamit na isang panghalip panao isahan kailanan. 'ng payak na panaguri ay ang salitang Dmagkapatid isang pangngalang pambalana may panlaping mag dalawang kalilanan at gumanap bilang kaganapang pansimuno. Ta!"aang Pangungusap& 'ng pangungusap kung ito ay binubuo ng
dalawa o higit pang sugnay na makapag$iisa. *aaaring ang mga sugnay ay magkatulong at magkapantay o maaaring magkaiba. +ingnan ang halimbawa.
#i Errol ay sumasaya+ at si #andra naman ay nanonood sa kanya .
51
'ng pangungusap ay nasa tungkuling paturol sapagkat nagsasalaysay. +ambalang kayarian ang pangungusap sapagkat binubuo ito ng dalawang sugnay na nakapag$iisa at pinag$ugnay ng pangatnig na D't. 'ng dalawang sugnay ay nasa di$karaniwang ayos sapagkat nauuna ang simuno sa panaguri. 'ng mga simunong payak na DErrol at DSandra ay kapwa pangngalang pantangi at nasa kaukulang palagyo. 'ng salitang Dsi ay kapwa pantukoy na isang panghalip at nasa isahang kailanan. 'ng Day ay panandang pangkayarian na pangawil o pannadang pampr"dik"yt na tagapag$ugnay sa simuno at panaguri. 'ng mga payak na panaguring Dsumasayaw at Dnanonood ay kapwa pandiwa imp"rp"ktibo a%tor pokus at nasa tinig na tahasan ng pandiwa. Sa ikalawang sugnay ang panaguri ay may pariralang pang$ukol na Dsa kanya bilang panuring ng pandiwa. Ito ay binubuo ng pang$ukol na Dsa at layon na Dkanya na isang panghalip panao isahan ikatlong panauhan at nasa kaukulang palayon bilang layon ng pang$ukol. Sa tambalang pangungusap pa rin ayon kay *ali%si !20(# hindi gaanong nagbabago ang "struktura ng mga pangungusap na pinag$uugnay maliban sa pagpapalit ng ininitibo sa asp"kto sa ilang "struktura. pangungusap isang
batayang
pangungusap
ang
Sa hugnayang
nagsisilbing matriJ o
pundasyon at ang ibang batayang pangungusap ay nagsisilbing ins"rt o paningit. Binabago ang "struktura ng ins"rt para maipasok sa bahagi ang matriJ na wala pang morp"ma.
52
Pag"uo ng #ugnayang Pangungusap&
)ugnayan
ang
pangungusap kapag binubuo ng isang sugnay na makapag$iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag$iisa.
Ito ay pinag$uugnay ng kung kapag
samantala ha!ang sapagkat upang nang pagkat dahil sa .
*ay paksa at
panaguri subalit bahagi lamang ito ng pangungusap.
*asira ang kanyang kamera na pinindot ng dalaga$
'ng pangungusap ay nasa kayariang hugnayang sapagkat ito ay binubuo ng dalwang sugnay sugnay na nakapag$iisa at sugnay na di$makapag$iisa. Ito ay hugnayan sapagkat magkaiba ang kaayusan ng dalawang sugnay. 'ng D-asira ang kanyang kam"ra ay sugnay na makapag$iisa nasa karaniwang ayos sapagkat nauuna ang panaguri kaysa paksa. 'ng pangngalang Dkam"ra ay payak na simuno isang pangngalang pambalana ng bagay at walang kasarian. Pantukoy ang salitang Dang isahan at nasa kaukulang palagyo. 'ng panghalip panao na Dkanya ay may pang$angkop na D$ng. 'ng Day ay isang pangawil subalit di$lantad sa pangungusap. D-asira ang payak na panaguri na isang pandiwang katawanin p"rp"ktibo gol pokus at ansa tinig na balintiyak. 'ng ikalawang sugnay naman ay di$nakapag$iisa may simuno at panaguri. 'ng buong paksa Dng at ang buong panaguri ay Dpinindot ng dalaga. 'ng paksa ay payak na isang panghalip pamanggit na D$ng isahan walang kasarian ikatlong panauhan at nasa kaukulang paari bilang panuring ng pangngalang Dkam"ra. 'ng DMna ay pang$angkop na tagapag$uugnayt ng
53
sugnay na nakapag$iisa at di$nakapag$iisa. 'ng salitang Dpininsot ay isang pandiwang palipat p"rp"ktibo gol pukos kaganapang tagaganap ng salitang Ddalaga na isang pangngalang pambalana isahan ang kailanan pambaba" payak at ansa kaukulang palayon. Bilang tagaganap ng pandiwang palipat at may pang$ukol na Dng. Samantala si *ali%si !20(# ay nagpahayag din tungkol sa pagbuo ng hugnayang pangungusap.
'ng hugnayang pangungusap ayon sa kanya ay
binubuo ng dalawa o higit pang mga batayang pangungusap kung saan ang isa ay nagsisilbing matri8 at ang iba ay nagsisilbing insert .
'ng mga ins"rt ay
nagbabago ng "struktura para maging pangngalan pang$uri o pang$abay at maipasok sa matriJ bilang bahagi nito.
Ipinaliwanag na sa pagtalakay ng
batayang pangungusap na may mga "struktura na dating itinuring na payak p"ro kapag sinuri ang kanilang s"mantika lumalabas na higit sa isa ang proposisyon. Itinuturing na batayang pangungusap ang "struktura na isa lang ang proposisyon > ang pag$uugnay ng dalawang bahagi ng pangungusap !ang panaguri at simuno# na maaaring totoo o hindi > at ang mga "struktura na higit pa sa isa ang proposisyon ay hinahango sa pagsasanib ng mga batayang pangungusap. Langkapang Pangungusap .
,angkapan naman ang pangungusap
kung ito ay binubuo ng dalawa o higit pang sugnay na makapag$iisa at isa o higit pang sugnay na di makapag$iisa. Ang isang taon ay karani+ang nagtatagumpay at siya ay nagkakaroon ng magandang !uhay kapag siya ay matiyaga$
54
Sa pagsusuri ng langkapang pangungusap isinisigaw ang pagbubukod$ bukod ng mga sugnay na tambalan at sugnay na hugnayan. 'ng pangungusap ay binubuo ng dalawang sugnay= pangulong sugnay D'ng isang tao ay karaniwang nagtatagumpay Dsiya ay nagkaroon ng magandang buhay na pinag$ugnay ng pangatnig na Dat at ang sugnay na pantulong Dkapag siya ay matiyaga. Sa unang sugnay ay payak na simuno ay Dtao na isang pangngalan na binibigyang turing ng pang$uring pamilyang na Disa at inaangkupan ng > ng at ang pantukoy na Dang bilang pananda sa simuno. 'ng payak na panaguri Dmagtatagumpay ay isang pandiwa na nasa asp"ktong imp"rp"ktibo. Sa ikalawang sugnay ang payak na simuno ay ang panghalip na Dsiya na isahan at nasa unangpanauhan. 'ng buong panaguri ay Day magkakaroon ng magandang
buhay
na binubuo ng
Day
bilang pananda
sa
pang$uri
Dnagkakaroon na nasa asp"ktong imp"rp"ktibo at ang pariralang Dng magandang buhay nagsisilbing bilang layon ito1y binubuo ng pang$ukol na Dng at pang$uring Dmaganda at pang$angkop na D$ng. 'ng pantulong na sugnay ay pinangungunahan ng pangatnig na hugnayang Dpayak. 'ng payak na simuno ay ang panghalip na Dsiya. 'ng buong panaguri ay Day matiyaga. 'ng Day ay gumaganap na pangawing panaguring at ang salitang Dmatiyaga naman ay isang panaguring na gumaganap bilang kaganapang pansimuno.
55
Pag"a"aangkas
'ng pagbabalangkas ay isang madaliang paglalarawan ng mga kalagayan sa pagsusuri
ng pangungusap na ginawa at nagsilbing patnubay sa
pagpapaliwanag ng pagsusuri ngunit kailanman ay hindi dapat ipalagay na mas mahalaga ito sa pagsusuri.
Ito ay isang mabisang paraan sa pagsubok na
pagsulat sa katumpakan ng pagsusuring isinagawa at sa pagbabalik$aral sa mga sangkap ng pangungusap sa tulong ng mga bahagi nito ang simuno o paksa at panaguri. Sa pamamagitan ng mga guhit na pabalangkas binasag ang pangungusap
sa
kanyang
mga
bahagi.
,aging
magkaagapay
ang
pagbabalangaks at pagsusuri dahil nagiging patnubay ito sa malinaw na pagpapaliwanag sa pangungusap. !+anawan "t al 2007# -aniniwala ang mananaliksik na sa pagsusuri at pagbalangkas ay wastong naipapahayag ang mga pangungusap.
Kung pag$aaralan ang iba1t
ibang padron ng pagbabalangkas mula sa mga dalubhasa sa wika mababakas ang mga pagbabago nito. +atalakayin pa rin sa bahaging ito ang iba1t ibang istilo ng pagbabalangkas ng mga dalubhasa sa wika upang maunawaan nang maigi mula sa payak na pagbabalangkas hanggang sa malinaw na pagbabalangkas tulad ng mga sumusunod= Padron ni Pangani"an
D'ng kawastuhan ng balangkas ay dapat saluhin ng malinaw na pangangatwiran sa pagsusuri. &agdag pa niya marami ang nakatuklas na kapag binalangkas
at
sinuri
ang
isang
pangungusap
pangkaugnayan at pambalarila ay maaring matagpuan.
ang
mga
kamaliang
56
Sa panunuri ni Panganiban ginamit niya ang malaking titik na E bilang batayang pardon. 'ng unang guhit na pahalang ay ukol sa simuno ang ikalawa ay sa pangawing at ang ikatlo ay sa panibagong guhit sa ilalim ng guhit ng salitang tinuturingan. 'ng batayang pardon ni Panganiban sa pagbabalangkas= Si!uno antu&oanuring
angaing
&aganaan
anuring
'ng balangkas na ito ay angkop sa kayarian ng pangungusap sa wikang 5ilipino. )alimbawa= a-an ,ng &o
a-
da&i$a
Sinuri ni Panganiban ang halimbawa ng ganito= 'ng pangungusap ay tuwod sapagkat ang simuno ay una kaysa panaguri pasaysay sapagkat ito ay nagsasaysay payak may isang simuno at isang panaguri. 'ng buong simuno ay D'ng bayan ko at ang buong panaguri ay Day dakila.
57
'ng simunong payak ay isang pangngalang pambalana Dbayan ito ang pinag$uusapan sa pangungusap isahan ang pakahulugan walang kasarian sapagkat ito ay pook nasa kaukulang palagyo. 'ng pangngalang pambalanang Dbayan ay binigyang turing ng pantukoy na pambalanang Dbayan at ang panghalip na panaong Dko na pansamantalang gumaganap ng tungkulin ng pang$uri kaukulang paari sapagkat nagpapahayag ng pag$aari. 'ng pinaka$pandiwa ay ang pangawing na Day. 'ng kaganapang pansimuno ay ang pang$uring Ddakila.
Padron ni Se"astian .10:;3
Binigyan gdiin ni S"bastian n ang pagbabalangkas ay isang pagsusuring psulat na nakatutulong sa malinaw na pagkakaunawaan ng pangungusap. &agdag
pa
pagpapaliwanag
niya
ng
na
D'ng
balangkasan
pagkakaugnay$ugnay
ng
mga
ay
iang
salita
palarawang sa
loob
ng
pangungusap.
Ito ang pardon ng pagbabalangkas na ginamit ni S"abastian sa panunuri
Simuno
Pantukoy
panaguri
ay
panaguri panuring
58
'ng balangkas ay nahahati sa dalawa= ang simuno at ang panaguri. 'ng lahat na nauukol sa simuno ay nasa isang bahagi lamang gayundin ang nauukol sa panaguri. '. Payak na Pangungusap (. Payak na simuno at payak na panaguri )alimbawa= Si
ay
nagbabasa
si
aklat ng
2. +ambalang simuno at na panaguri )alimbawa= *agkapatid si P"dro at si Cuan. Pedro si at (ay)
Magkapatid
Juan si
. +ambalang simuno at tambalang panaguri )alimbawa= 'ng mga mag$aaral at ang guro ay nagtutulungan at nagkakaisa para sa kaunlaran ng paaralan. Mag-aaral
nagtutulungan
59 Ang mga at
at ay
guro nagkakaisa ang para sa kaunlaran
B. +ambalang Pangungusap )alimbawa= Si Errol ay sumasayaw habang si Sandra ay nanonood sa kanya.
Errol
ay
nagsasayaw
si
habang
Sandra
si
ay nanonood
sa
kanya
;.)ugnayang Pangungusap )alimbawa= 'ng isang tao ay nagtatagumpay kapag siya ay matiyaga.
Tao
ay nagtatagumpay
60 Ang sang
kanya siya
ay matiyaga
;. ,angkapang pangungusap )alimbawa= 'ng kapayapaan ay matatamo at ang kaunlaran ay maghahari kung ang sambayanan ay laging nagkakaisa.
!apayapaan ay matatamo Ang At
!aunlaran
ay maghahari
Ang !ung
Sambayanan Ang
ay nagkakaisa laging
Pa%ron ni Garcia Tuntunin sa Pagpaparilala ng *ikang +ilipino" 'ng padron ni ar%ia !+anawan "t al 2007# ay sumusunod sa mga tuntuning dapat isaalang$alang sa pagpaparirala. -ahahati ang kanyang pardon
61
sa mga pangungusap na dib"rbal o mga pangungusap na walang pandiwa at pangungusap na b"rbal o mga pangungusap na may pandiwa. *as madaling maintindihan ang kanyang mga tuntunin kung susundin ang sumusunod na mga pormula= PP !Pangungusap# L S !Simuno# P& !Pariralang Pandiwa# P- !Pariralang Pangngalan# P) !Pariralang Panghalip# P? !Pariralang Pang$uri# P& L Pd !pandiwa# M$ K !kaganapan# ( 2 'sp L aspO !p"rp"ktibo# asp !imp"rp"ktibo# aspQ !kont"mplatibo#
pl L $um$ mag$ $in.hin $anhan atbp. s.u. L ganda punta basa tingin atbp. K L kg !kaganapang gol# kl !kaganapang lokatib# kb !kaganapang b"n"paktib# kk !kaganapang kawsatib# kd !kaganapang dir"ksyunal# ka !kaganapang aktor# kp !kaganapang instrum"ntal#. Kg L ng M Pn kl L sa M PnO kb L para M Pn kk L dahil sa M Pn kd L sa M Pn ka L ng M Pn kp L sa pamamagitan ng M Pn PL * !mark"t# * M Pn !pangngalan# Pn !pangngalang pantanging$ngalan# * L ang ng sa si ni kay * L ang mga ng mga sa mga sina nina kina Pn L bata lalaki tao atbp. Pn L -orb"rt Can" &olly atbp. Ph PhO Ph phO ph
L L L L L
* M PhOPhPhOPh ako ikaw siya ito iyan iyon tayo kami kayo sila ang mga ito ang mga iyan ang mga iyon
62
P? L * M Pu L pl !panlapi# M Pl L pala$ mapang$ ma$ $an atbp s.u. L ganda ngiti hinhin atbp pu L maramihan S !Simuno# L P&P)P?P-
PuPu s.u. !salitang$ugat#
*ga )alimbawa= B. Pangungusap na di$b"rbal 4. Pangungusap na binubuo ng panaguring pariralang pangngalan at simunong pariralang pangngalan.
%.
Si Cos" and do%tor. PP
P
S
P"
P"
M
Pn
M
Pn
Si
Jose
ang
do#tor
Si Jose
ang do#tor
Legend: PP = Pangungusa P =anaguri S =Si!uno P"= #arira$ang angnga$an% M = Mar&er na si Pn = #angnga$an na antanging sina Jose% d. *asipag si loria PP
P
S
63
P$
P%
M
Pu Pl
M
Pn
si
'loria
s&u&
) Ma-
sipag
Masipag
si 'loria
. Pangungusap na may panaguri pariralang pang$uri ato simunong pariralang pang$uri. ". *anggagamot si 'na. PP
P
S
P%
P%
M
)
Pn
manggagamot
Manggagamot
M
P%
si
Ana si Ana
. Pangungusap na may panaguring pariralang panghalip ato simunong pariralang panghalip.
b. Sila ang magaganda.
PP
P
P"
S P$
64 M
Ph
)
M
Pu pl
s&u
!a+
ganda
sila
ang sila
ang magaganda
'ng mga halimbawang naipakita sa unahan ay mga pangungusap na gumagamit ng tinatawag na pariralang di$b"rbal ang mga pariralang pangngalan o panghalip pang$uri pang$abay pang$ukol at "ksist"nsyal.
;. Pangungusap na B"rbal ito ay mga pangungusap na binubuo ng pariralang b"rbal kung saan nararapat na balikan at talakayin ang tungkol sa pokus at kompl"m"nto ng pandiwa.
-aiiba ang pandiwa dahil nababanghay ito
nababago ang anyo batay sa asp"kto. !ar%ia (992#
4. Pangungusap na walang kaganapan b. &arating ako
PP
P
S
P
PH
Pd ,s
$
s(u(
,s
+u!
dating
M
P.
a&o a&o
65
darating
. Pangungusap na may kaganapan ng pandiwa
PP P
S
P
P%
Pd asp
pl
s&u&
asp-
in-
bili
!
M
Pn
ka
ang
isda
ng
pn
%g
ina
inibili
ng ina
ang isda
.# ol pokus
4.# '%tor Pokus
PP P
S
P
P%
Pd
!
asp
pl
s&u&
asp
um-
kuha
kg ng
kl
kb
pn sa pn sa ng salapi sa
M
Pn
ang
tatay
pn
bangko para sa anak
ang tatay
66
kumuha ng salapi
sa bangko
para sa anak
. Instrum"ntal Pokus PP P
S
P
P%
Pd
!
asp
pl
s&u&
asp
ipang- talop
pinantalop
ka
kg
ng
pn
ng
bata ng suha
ng bata
M
Pn
ang
kutsilyo
ng pn
ng suha
ang kutsilyo&
-arito ang isa pang padron sa pagbabalangkas na makatulong sa malinaw na pagkakaunawa ng pangungusap.
. Payak na pangungusap 'ng pangungusap ay nasa padron na tungkulin sapagkat ito ay nagsasalaysay payak na kayarian nasa di$karaniwang ayos. D'ng Baguio ;ity ay ang buong simuno at ang buong panaguri naman ay Disang malanig na lugar.
'ng payak na paksa ay DBaguio ;ity na isang
pangngalang pantangi ng isang lunan isahan walang kasarian at nasa kasukulang palagyo bilang simuno. D'ng ay ang pantukoy isahan at nasa kaukulang palagyo.
67
,ng aguio it- a- isang !a$a!ig
a-
agui ang
!a$a!ig $ugar sa +na
'ng panaguri naman ay Day isang malamig na lugar. 'ng payak na panaguri Dmalamig na isang pang$uring panlarawan isahan may lapi at may pang$angkop Dna. 'ng salitang Disang ay ang naging panuring.
4( Da!a$ang Pangungusa ,ng nana- a- nag$u$uto at ang ana& a-
,ng nana- a-
ang ana& a- tu!utu$ong sa
68
nana
a-
nag$u$ut
ang
ana&
a-
tu!utu$o
ang
sa
&an-
'ng mga halimbawa ng pagbabalangkas ng mga pangungusap na ipinakita sa unahan ay mahalaga sa pag$aaral na ito sapagkat isa ito sa bahagi ng pagsusuring sintaktikal. ,ayunin ng pananaliksik na ito na mapalalim ang pag$analisa ng sintaks ng ;"buano sa pamamagitan ng pagbabalangkas.
%ga Kaugnay na Pag-aara
Kakaunti lamang ang mga pag$aaral na may kaugnayan sa sintaktikal na analisis kung minarapat niyang ilahad ang mga ito kahit papaano. Sa pag$aaral ni +ah"r !200# kanyang sinuri at inihambing ang limampung !0# pangungusap na isinalin sa wikang *"ranaw Iranun at Ilud$*aguindanao nauri ito sa dalawamput limang !2# payak na pangungusap at dalawamput limang !2# mga tambalang pangungusap. -atuklasan dito ang tatlong wikang &anao ay mayroong pagkakatulad sa posisyong istruktura sa payak na pangungusap na nasa di$karaniwang ayos ang wikang +agalog *"ranaw Iranun at Ilud$*aguindanao. )igit na mas marami ang magkakatulad na istruktura sa payak na pangungusap sa karaniwan at di$karaniwang ayos. Sa tambalang pangungusap naman ang tatlong wika ay hindi halos magkatulad sa
69
istruktura dahil sa mga panandang ginamit. *alinaw sa pag$aaral na ito na nauuna ang pandiwa o panaguri sa pangungusap nasa karaniwang ayos. Bagaman magkakaiba ang mga wikang ginamit sa pag$aaral ni +ah"r malinaw na ipinakita na kahit magkakaiba ang posisyon ng mga panada na sumusunod sa mga pandiwa sa loob ng pangungusap ay nasa karaniwang ayos pa rin ito ng pangungusap. Pinahahalagahan ng mananaliksik ang pag$aaral ni +ah"r sapagkat magpapatibay ito sa pagsusuri ng mananaliksik sa mga pangungusap ng wikang ;"buano na isa sa mga pangunahing wika sa Pilipinas. TSAPTER < %ET,',L,#IA
'isenyo ng Pananaiksik
'ng m"todolohiyang gagamitin ng pag$aaral na ito ay ang Pamamaraang &"skriptib.
'yon kay B"st !(97# ang pamaraang d"skriptib ay isang
imb"stigasyon na naglalarawan at nagbibigay kahulugan sa mga bagay$bagay na may kinalaman sa mga kondisyon ng mga ugnayang nagaganap mga gawaing umiiral mga paniniwala at pros"song nagaganap mga "p"ktong nararamdaman o mga kalakarang nad"d"b"lop. ,alapatan din ng Sintaktikal na 'nalisis kung saan ilalarawan ang ayos ng pangungusap tungkulin ng pangungusap kayarian ng pangungusap at pagbabalangkas. Instru!entong Gina!it
70
'ng mga pangungusap na susuriin ng mananaliksik ay hango sa mga nob"lang inilathala sa Bisaya magasin na lingguhang inilalathala simula -oby"mbr" (8 20( hanggang 'bril ( 20( narito ang mga pamagat ng nob"la at ani! o kabanata= -ob. (8 20(
(. Ako Ang Ta+o $!'nib 29# 2. Ta!ok #a ,kapitong La+od $!'nib 9#
&isy"mbr" 2 20(
. 'ko 'ng +awo$ !'nib (# 4. Ta!ok #a ,kapitong La+od $!'nib 7(#
&isy"mbr" 9 20(
. Ako Ang Ta+o$ !'nib 2# . Ta!ok #a ,kapitong La+od $!'nib 72#
&isy"mbr" ( 20(
7. Ako Ang Ta+o$ !'nib # 8. Ta!ok #a ,kapitong La+od >!'nib 7#
&isy"mbr" 2 20(
9 $ Ako Ang Ta+o $ !'nib 4# (0. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !'nib 74#
&isy"mbr" 0 20(
((. Ako Ang Ta+o$ !'nib # (2. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !'nib 7#
En"ro 20(
(. Ako Ang Ta+o$ !'nib # (4. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !-o issu"#
En"ro ( 20(
(. Ako Ang Ta+o$ !'nib 7# (. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !'nib 7#
En"ro 20 20(
(7 $ Ako Ang Ta+o$ !'nib 8# (8. Ta!o #a ,kapitong La+od $!77#
En"ro 27 20(
(9. Ako Ang Ta+o$ !'nib 9# 20. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ ! 'nib 78#
P"br"ro 20(
2(. Ako Ang Ta+o !'nib 40# 22. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !'nib 79#
71
P"br"ro (0 20(
2. Ako Ang Ta+o$ ! 'nib 4(# 24. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !'nib 80#
P"br"ro (7 20(
2. Ako ang Ta+o$ !'nib 42# 2. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ !'nib 8(#
P"br"ro 24 20(
27. Ako Ang Ta+o$ !'nib 4# 28. Ta!ok #a ,kapitong La+od $ ! Katapusang$anib#
*arso 2 20(
29. Ako Ang Ta+o$ !'nib 44# 0. Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ ! ?nang$anib#
*arso 9 20(
(. 'ko 'ng +awo$ !'nib 4# 2. Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ !'nib$2#
*arso ( 20(
. Ako Ang Ta+o$ !'nib 4# 4. Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ !'nib #
*arso 2 20(
. Ako Ang Ta+o$ !'nib 47# . Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ !'nib 4#
*arso 0 20(
7. Ako Ang Ta+o$ !'nib 48# 8. Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ !'nib #
'bril 20(
9. Ako Ang Ta+o$ !'nib 49# 40. Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ !'nib #
'bril ( 20(
4(. Ako Ang Ta+o$ !'nib 0# 42. Mga Bu+ak-Bu+ak #a Kagahapon $ !'nib 7#
'ng apatnaput dalawang !42# nob"la ang siyang susuriin sa pag$aaral na ito. Pa!a!araan ng Pananaiksik
72
'ng sintaktikal na analisis na ito ay isang d"skriptib na pamamaraan ng pagsusuri kung saan gagamitin bilang datos ang mga pangungusap na hango sa mga nob"lang inilathala sa Bisaya magasin. Si *"riam !(988# ay nagbigay ng opinion na ang isang pag$aaral na may kinalaman sa karanasan o opinion ng manunulat at maituturing na highly th"or"ti%al ang ganitong gawaing pananaliksik ay hindi na nangangailangan ng tritm"nt at instrum"ntong istatistikal sa pag$aaral at pangangalap ng datos. Sa pros"so ng pagpili ng datos ang mga pangungusap na taglay ng bawat nob"la ay pag$aaralan nang mabuti upang matukoy at lumutang ang mga "l"m"nto ng sintaktikal na analisis= ayos ng pangungusap !karaniwan at di karaniwan# tungkulin ng pangungusap !paturol pautos patanong padamdam# kayarian ng pangungusap !payak tambalan langkapan hugnayan# at pagbabalangkas !gamit ang pardon ni ar%ia#. 'ng kinalabasan ng pag$aaral na ito ay magsisilbing batayan para sa mungkahing prototayp na kagamitang pampagtuturo para sa asignaturang pangwikapanggramatika. Pa!a!araan sa Sintaktika na Anaisis
Sa pagsasagawa ng Sintaktikal na 'nalisis ang mga sumusunod na hakbang ang siyang susundin. 'ng mga magasing Bisaya na isang lokal na magasin ay ikokol"kta muna. Ikaklasipika ang mga nob"lang nakapaloob sa lingguhang Bisaya magasin. Pangalawa ang bawat nob"la ay pag$aaralan ayon sa sintaktikal na komposisyon.
Ikaklasipika ang mga pangungusap na
nakapaloob sa mga nob"la ayon sa ayos tungkulin kayarian ng pangungusap. Isusunod naman ang pagbabalangkas sa mga piling pangungusap na taglay sa
73
mga nob"la ayon sa padron ni ar%ia na matutunghayan sa diskusyon ng batayang kons"ptuwal ng pag$aaral na ito. 't sa huli ang mga naturang pangungusap na ito ay sasailalim sa pagsusuri at pag$int"rpr"ta.
,GA SANGG-N.AN Aklat onstantinoA *onQa$esA
Mag+atasA ersitPress o Haaii( MuncioA $iQaet. M( et a$(2014( Ma&aagong i$iino sa "agaagong Pana.on( KueQon it-: Pu$is.ing( PaQA onsue$o J( 1966( Mor.o$og- S-nta? o Daga$og "ounsand ,dNecti>es #M, D.esisA 'P%( KueQon it-: D.e ,rc.i>e(
74
Pesir$aA ,nge$ O( 1999( Manua$ on D.eories o Literature Linguistics( eu it-: eu "or!a$ 'ni>ersit-(
and
Sc.ac.terA Pau$ and e Otanes( 1972( Daga$og ersito a$iornia( DanaanA o$ores S( et a$( 2007( stru&tura ng Ii&ang i$iino( aanatuan it-: Ji!cPu$is.ing House( BegaA S.ei$ee ( 2010( ,ng Ii&ang i$iino i$ang Pan$a.at: ,ng asa-sa-an ng Ii&ang Pa!ansa Dungo sa Paga$anong Pangi&a 1935+2010( o!is-on sa Ii&ang i$iino( Iiec.!annA anie$( 2007( ntroduction to Linguistics ( Pd(
Tesis Pi$ai$A din ,( 1998( iscourse ,na$-sis o e ditoria$s: asis or o!!unicati>e nstructiona$ Materia$ onstruction( *raduate Sc.oo$A eu State o$$egeA eu it-( Da.erA Mors.ida. ( 2003( stru&turang Sinta&sis ng Ii&ang MeranaoA ranun at $ud+
