F
jalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
&
FJALOR I SHPREHJEVE LIDHUR ME DISKRIMINIMIN Shkup, 2008
Botues Qendra Maqedonase për Bashkëpunim Ndërkombëtar Për botuesin Sasho Klekovski Drejtor ekzekutiv Autorë Pro. Dr. Mirjana Najçevska Mr. Bekim Kadriu Ekipi i projektit Emina Nuredinoska Dizajni Koma lab. Shtypi Borograka Tirazhi 300
n t i i m m i i n n i i m m i i r r k k s s i i d d r e ë m d r n u u h k d t i l i j g e i v L e i m r ë t e h t e l ë t i i r ë o m l i a j m i j i t r o ë d k r i ë i p m ë i t l l h ë s Q ë
CIP – Katalogizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski”, Skopje
316.647.82 (038) 342.724 (038)8) NAJÇEVSKA, Mirjana Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin d iskriminimin / (Mirjana Najçevska, Bekim Kadriu). – Shkup : Qendra Maqedonase për Bashkëpunim Ndërkombëtar, 2008. – 112 str. ; 14 cm ISBN 978-9989-102-73-8 1. Kadriu, Bekim (avtor) a) Diskriminacija – Leksikoni COBISS.MK – ID 74316810
Fjalori i shprehjeve është tekst autorësh, qëndrimet dhe mendimet e shprehura në atë nuk i refekton qëndrimet dhe mendimet e QMBN. Përmbajtja e këtij botimi jo gjithnjë i shpreh pikëpamjet ose qëndrimet e Misionit vëzhgues të OSBE në Shkup.
& Qëllimi i këtij jalori të termeve t ermeve lidhur me diskriminimin është përdorimi më i lehtë i Ligjit kundër diskriminimit dhe unikim të termeve të cilat përdoren në komunikimin e përditshëm lidhur me diskriminimi diskriminimin. n. Fjalori u dedikohet të gjithë atyre që e përdorin Ligjin kundër diskriminimit në praktikë (persona individual, organe gjyqësore, avokatë, zyra zy ra e Avokatit të popullit, nëpunës shtetëror, shoqata të qytetarëve), si dhe për të gjithë ata që dëshirojnë të merren me këtë problematikë. Termet dhe sqarimet para së gjithash bazohen në dokumentet themelore ndërkombëtare të cilat në mënyrë të drejtpërdrejtë ose indirekte merren me diskriminimin dhe ndalesën e diskriminimit (Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Qytetare dhe Politike, Konventa e Organizatës Ndërkombëtare të Punës nr. 111, Konventa e OKB për eliminimin e të gjitha ormave të diskriminimit racor, Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, si dhe Neni 13 nga Direktiva Racore dhe Direktiva për Punësim dhe Proesione si Minimum Standarde të UE) si dhe denicionet e pranuara nga ana e organizatave ndërkombëtare dhe rajonale (OKB, Këshilli i Evropës, OSBE, UE) dhe organizata joqeveritare dhe akademike, të cilat merren me problematikën adekuate. Nevoja nga unikimi terminologjik mes tjerave rrjedh edhe nga akti i ndikimit dominues, të cilin e ka tradita nacionale në lutën kundër diskriminimit, që nënkupton edhe individualizimin e termeve që përdoren (e në pajtim me kuptimet më gjerë të pranuara në planin ndërkombëtar).
Identikimi i drejt i diskriminimit ka rëndësi të madhe për aplikimin e mekanizmave më adekuate për mbrojtje, mes tjerash edhe në unksion të alarmimit të bashkësisë më të gjerë dhe përgatitjen e strategjive dhe politikave parandaluese. Në pajtim me këtë, mendojmë se ngritja e vetëdijes së qytetarëve për të drejtat e tyre përkundër praktikave të mundshme diskriminuese, si dhe për mekanizmat për mbrojtje me të cilat disponojnë, është e lidhur ngushtë me përcaktimin e saktë të disa kategorive, situatave dhe institucioneve.
A Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm
unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi imimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga disinimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi imimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga disinimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i n unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet i për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen m diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i i yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimim Arsimimi i (si bazë për diskriminim) n i milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi imimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet m mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si i bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) r aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi bazë për ki arsyeshëm Aktivitet për (si kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim mbrojtjen nga dis s i inimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi Asimilimi (i d (si bazë për diskriminim) Asimilimi unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si eAdaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i m yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Arsimimi r milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi u (si imimi bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si h bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) d i aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për l kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga dis e inimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm v (si bazë për diskriminim) Asimilimi ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi Asimilimi (i e unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet j për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen hAdaptim diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i e r yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Arsimimi milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi p imimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet h mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si s bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për i kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim ri arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga disinimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm o l ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i ambrojtjen unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet j për nga diskriminimi Arsimimi (si ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) FAdaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi imimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga disinimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i unshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si ë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i yeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) milimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi imimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) aptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për kriminim) Asimilimi Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm Aktivitet për mbrojtjen nga disinimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi (i dhunshëm) Adaptim i arsyeshëm ivitet për mbrojtjen nga diskriminimi Arsimimi (si bazë për diskriminim) Asimilimi Asimilimi (i
&
s r r i i i s d k s d e s A m i y i A a ) m d s s ) g r r r r m n a ë A m ë ë i i i n n p p h t i e s m ë j m i e i t t m z j n t n i i u i a r o p v i r h k b a t m s i d b i d i r s i A k d A m ( ( s i r ) r i ë ë i m d m m m ë i i p p l ë a i t ë m h g s i e z m s t e n s i i a r n y s v n b i u A s A t r i e i h j ) k a s t d j m i ( A i m i i o i ( r n i n m i m m i i i b ë t m m i m m h i p m i r l i s r i r a k s e k ë r s m y i s p i A A i s d t i s r d A e a a r t m m ) i i g i ë ë v n n i m i t i m p i s n ë k n t m i i n z e A p j r a u k t m a j i b m s r d o i i r ë k A s d i b s h i ( ) s a i i d m m e g r r m y m ë i i n ë ë s h r i n p p m s i a e t m n s ë e i i j t r u z t s j i A a h o m A v i i r b d i t t b i i m p ( k i s m a i m ( i A n i i m d r n i A ë i m m m l i i p m ) i ë r i t r h k m m m i e i s s ë t i s s s i e r i h d v y A i s A s t ) a i r n r k g a ë u m m A i i i p h n n n i m d n ë i m i e i z ë m j ( m t i t a i h i r j p r s k o a k m i e r s i s d i l s b i i y A d d i s r m ) m r i a a r ë m s m i i g ë p A n ë p m m ë ) h i i t n z s s t e m r e a t n i p j i A t b u n a j v i i d i i h o t s r m d m A ( k i i r b i i ) A ( n k i m m i m m s r i m ë i m i ë ë d i m r h l i h p i r s s s t ë s n r m i p e e i u A t s i i y h s ë v A a r z d i m g t ) a i i a ( i k n n b m i i A i i n m n s m m i e i i ( i j m t l r t i j i ë p m k i h a o s r m m r i i i s d k s d e s A m
A <
Aktivitet për mbrojtjen nga diskriminimi
Çdo (ngritje) udhëheqje e procedurës administrative ose ankesës, si dhe dëshmia në procedurën për mbrojtjen nga diskriminimi. Nënkupton çdo involvim aktiv në procedura të përcaktuara ligjore për mbrojtjen nga diskriminimi (qotë si subjekt me legjitimitet aktiv, qotë si dëshmitar ose si vëzhgues-lajmërues) , pavarësisht nga ajo nëse ato kanë qenë pjesë nga ndonjë procedurë tjetër gjyqësore, drejtueseadministrative ose ndonjë tjetër para ndonjë organi të denuar kushtetues dhe ligjor për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut (gjyqet e rregullta, zyra e Avokatit të popullit, Komisioni i përhershëm anketues për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të qytetarëve në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, organe të veçanta të ormuara për mbrojtjen nga diskriminimi, komisione pranë ministrive, inspektorateve, strukturave drejtuese në institucionet publike dhe private).
Arsimimi (si bazë për diskriminim)
<
Shkalla (niveli) dhe lloji i arsimimit të një individi mund të paraqitet si bazë e diskriminimit në të gjitha marrëdhëniet ku arsimimi nuk paraqet bazë legjitime për të bërë dallime mes individëve. Për shembull, prakticizmi i të drejtave dhe lirive mund të jetë i kuzuar për shkak të arsimimit të individit në raste kur inormatat e nevojshme relevante për jetën e përditshme jepen në mënyrë joadekuate, që është i pakuptueshëm për personat me arsimim më të ulët. Arsimimi si bazë e diskriminimit mund të maniestohet edhe në rastet kur përdoret si kriter për punësim ose ndonjë lloj tjetër i angazhimit në punë, e nuk paraqet kusht thelbësor, por punëdhënësi me qëllim e inkorporon që të përjashtojë kategori të caktuar të qytetarëve nga mundësia për të aplikuar. Kriteret e këtilla (të aplikuara në mënyrë neutrale) mund të iniciojnë çështjen e diskriminimit jo të drejtpërdrejtë.
A
Për shembull, kur për vende pune joproesionale kërkohet si kushtarsimimi, ose ndonjë shkallë tjetër e arsimimit (arsimi llor). Lloj tjetër i diskriminimit në bazë të arsimimit është reuzimi i Institucionit për punësim t’i regjistrojnë në listën e njerëzve të cilët kërkojnë punë e që janë të paarsimuar ose nuk kanë mbaruar arsim llor.
Asimilimi (i dhunshëm)
<
Asimilimi i dhunshëm është proces i absorbimit të padëshiruar të bashkësive të ndryshme etnike dhe/ose kulturore në bashkësi dominonte etnike dhe/ose kulturore me çka arrihet homogjenizim i bashkësisë më të gjerë në nivel n ivel nacional. Asimilimi i dhunshëm shpesh shoqërohet me kolonizim dhe me shpërngulje të dhunshme.
Asimilimi i dhunshëm mund të përdoret me qëllim që të shtypen subkulturat, si akt i diskriminimit kundër pakicave ose si instrument politik me qëllim që të krijohet unitet nacional (shpesh me arsyetimin se në këtë mënyrë pamundësohen burimet e mundshme të aktiviteteve subversive). Asimilimi i dhunshëm mund të realizohet nëpërmjet: dërgimi i njerëzve nga një grup i caktuar pakice që të punojnë larg vendbanimit të tyre, kuzimi i mundësive për arsimin në gjuhën e tyre, ndalesa dhe kuzime të maniestimit të lirë të identitet të tyre (pamundësi e kultivimit të traditës së kulturës personale dhe/ose traditave religjioze), kuzime në vendosje/shpërngulje etj.
Adaptim i arsyeshëm
<
Një nga obligimet më të rëndësishme lidhur me invaliditetin është obligimi i adaptim i arsyeshëm. Kjo do të thotë ndryshim dhe disejnim i nevojshëm i rrethinës, të cilat nuk paraqesin ngarkim disproporcional dhe të tepërt, me qëllim që personave me invaliditet
s r r i i i s k s b d e s m i y i A a m d s s ) g r r r r n a ë A m ë i i n i n p p t i e m ë j m i m e i t t z j t n i i i a r o p v k r i b a t m s i b i k d i r s A k d A m ( s i r ) r i m ë ë d m m ë p i p ë a h t ë m h g s i e z s t e n i s a r n y v n b i u A s t r i e i h j k a s t d ( j m i A i i i o ( r i m n m m i i b i ë t m m i m h i p m r l i r i s a k s e ë d r s m y i p i A A s d t i s r ) A e a a t m m ) i i g i ë v n n i m i h t i m i s n k n t m i i n e A p j r u k t m a j i h m s r d o i d r ë k A d i b s h ) ( i a i s m d m e g r r y m ë n i ë ë s l h i r n p p s a e m n j ë t i i e t u j t s z i a h o m A v i r b d i t ) t b i i p s ( k m m i a ( i A i d r n i A m ë i m m l i p m ) i ë i t r h m m m i e k i s ë t s s s i e r i h v y A i s A d t ) i s r n r k a ë u m m A i i i p h n n i d ë i m m i i z ë m ( t m i a i h i r p r b s k a k m i e s i s d i l s y i i s d ( A d i m r ) r i a a ë m s i g m i p ë A n m m ë ) h i i n z s s t m r e a n i p j A t b u n a j i i i h d o s r m d m A ( i i b i r i ) ( n k i m i m m s i r i m ë m i ë d i m r h l i p i r s k s t ë s n r m i p e i u A t d h i i s ë v A a z d i m g t ) i i a ( k n n b m i i A i i n n s m m e i i ( i j m l r t i i ë j m k i h o s r m m r i i i s k s b d s m e
s r r i i i s d k s d e s A m i y i A a ) m d s s ) g r r r r m n a ë A m ë ë i i i n n p p h t i e s m ë j m i e i t t m z j n t n i i u i a r o p v i r h k b a t m s i d b i d i r s i A k d A m ( ( s i r ) r i ë ë i m d m m m ë i i p p l ë a i t ë m h g s i e z m s t e n s i i a r n y s v n b i u A s A t r i e i h j ) k a s t d j m i ( A i m i i o i ( r n i n m i m m i i i b ë t m m i m m h i p m i r l i s r i r a k s e k ë r s m y i s p i A A i s d t i s r d A e a a r t m m ) i i g i ë ë v n n i m i t i m p i s n ë k n t m i i n z e A p j r a u k t m a j i b m s r d o i i r ë k A s d i b s h i ( ) s a i i d m m e g r r m y m ë i i n ë ë s h r i n p p m s i a e t m n s ë e i i j t r u z t s j i A a h o m A v i i r b d i t t b i i m p ( k i s m a i m ( i A n i i m d r n i A ë i m m m l i i p m ) i ë r i t r h k m m m i e i s s ë t i s s s i e r i h d v y A i s A s t ) a i r n r k g a ë u m m A i i i p h n n n i m d n ë i m i e i z ë m j ( m t i t a i h i r j p r s k o a k m i e r s i s d i l s b i i y A d d i s r m ) m r i a a r ë m s m i i g ë p A n ë p m m ë ) h i i t n z s s t e m r e a t n i p j i A t b u n a j v i i d i i h o t s r m d m A ( k i i r b i i ) A ( n k i m m i m m s r i m ë i m i ë ë d i m r h l i h p i r s s s t ë s n r m i p e e i u A t s i i y h s ë v A a r z d i m g t ) a i i a ( i k n n b m i i A i i n m n s m m i e i i ( i j m t l r t i j i ë p m k i h a o s r m m r i i i s d k s d e s A m
t’u sigurohet gëzimi dhe shrytëzimi i të gjitha të drejtave dhe lirive të njeriut barabart me të tjerët.
A
Për shembull, obligimi për ndryshim për shkak të mundësimit pa pengesë të qasjes së personave me invaliditet deri te t e objektet publike, adaptim të mjeteve për transport publik (me qëllim të qasjes së tyre për personat me invaliditet, për personat e moshuar dhe për oshnjat në karroca), disejnimi i tualeteve në institucionet publike të arritshme për personat me invaliditet, vendosja e ashensorëve në objektet publike, sinjalet me zë në udhëkryqe. Adaptimi i arsyeshëm ka kuptim më të gjerë nga sigurimi i rrethimit adekuat inrastrukturor. Nën këtë term nënkuptohet edhe marrja e masave me të cilat personave me invaliditet u mundësohet punësimi, gjegjësisht trajnimi adekuat. Në këtë kuptim, me këtë term nënkuptohen edhe: adaptimi i vendit të punës, redistribuimi i obligimeve mes anëtarëve të ekipit konkret etj.
10
s r r i i i s k s b d e s m i d y i A a m d s s A ) g r r r r n a ë A m ë i i n i m p p n ë t i e m ë j m i e h i t t m z j t s n i i i a r o n p v i r k b a t m s i b i k d i h r s A k d A m ( d s i r ) r i ë ë i m d m i m ë i p p ë a m h t ë m i h g s i l e z i s t e n s i a r n y m v n b i i u A s t r i e i h j k s a s t A d ( A j m i i i i o r ( n i m m i m m i i b i ë t m m n i i m h i p m r l i r i s a m k s e i ë r d s m r y i p i s A A k s d t i r s ) i A e a a t m m d ) i i i g ë v r n n i m i h ë t i m i s n k n t m i j i n e A r p ë u t m a k z j i h m s r d o i d r ë k b A d i b s h i ) ( i a s i s m d m e g r r i y m ë n i ë ë s l h m i r n p p i s a e t m n j ë m i i e t i u z j t s a i s h o m r A v i r b d i t A ) t b i i i p ( k s m a m i ( i A m i i d r n i A m n ë i m i m l i p m ) i ë i m t r h i m m m i r e k i s ë t s k s s i e r i h s v y A i i s A d s t ) d i r n r k a ë u m m A i i i p h n n n i d ë i m m i i z ë m ( n t m i a i h i e r p r b s k a k m i e s i s d i l s y o i i s d ( r A d i m r r b ) i a a ë m m s i m i g p r ë A n m ë m ë ) h i i n z s s t m r e a n i p j A t b e u n a j i i i i h d o s v r m d m A ( i i i b i r ) i ( n k k i m i m m A s i r m i ë m i ë d i m r h l i p i m r s k ë s t ë s n r h m i e i s p u A t d i i s e h ë v A a z d i m s g t ) i i a r ( k n n b m i i A i i i n n s m m e i i ( i j m l r i m t i i ë j m k i h o s r m m r i i i s k s b d s m e
B
B Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit
11
arazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e steve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit B Barazia arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia Fjalor i(mundësive) shprehjeve lidhur mee dëshmimit diskriminimin arazi e rasteve (m undësive) Bindja Barrë Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e steve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e steve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit arazia Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja B Parimi sipas sipas të cilit të gjithë gjithë njerëzit në të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. Barazia ënkupton llojllojshmëri, llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton ekzistimin e subjekteve të dryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. arrë e dëshmimit Barazia Barazi e steve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e steve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit B Barazia arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia 12e rasteve (mundësive) arazi (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Parimi sipas të cilit cilit të gjithë erëzit janë të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. arazia nënkupton llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton nënkupton ekzistimin e subjekteve të dryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundëve) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve undësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi Barazi e rasteve (mundësive) (mundësive) Bindja arrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit arazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e steve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Parimi sipas të cilit të të gjithë erëzit janë të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. arazia nënkupton llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton nënkupton ekzistimin e subjekteve të dryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundëve) Bindja Barrë e dëshmimit Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Parimi sipas të cilit të gjithë erëzit janë të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. arazia nënkupton llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton nënkupton ekzistimin e subjekteve të dryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Parimi sipas të cilit të gjithë erëzit janë të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. arazia nënkupton llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton nënkupton ekzistimin e subjekteve të dryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia arazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit Parimi sipas të cilit të gjithë erëzit janë të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. arazia nënkupton llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton nënkupton ekzistimin e subjekteve të dryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. Barazia Barazi e rasteve (mundësive) indja Barrë e dëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e ëshmimit Barazia Barazia Barazi e rasteve (mundësive) Bindja Barrë e dëshmimit dëshmimit Barazia
B n ( a e a m i B i v B a e B i a t e v m t j z i ) e s h a d t e r s s m a n i r v a i ë i a B r B m e s d i ë t e h e i ) z s d i e a ë ë m z v r n r i i d r u a a s r a m e B m ë a B ( d ë B a a s r i e n ë r z j a v i u a d a e z r t n B m e a i a ( a s r ë B a j a e t r B r r B d v ) i e a n e e t i i t i i m v B i s B z m s a a i j a ) m r r ë h e a m d e s v n B h i i i s ë n z s u B a d ë a ë i r m z d e d ( a a e n r e e ë v r u i B a v r ë s a r B e a i m r z ë ( B t t a i s a a r e B a n m v r j i a u a e d e j t B m m n i d i t s h i z a n B r s i m e a r v i e B ) ë a d e e i t ) m B v z s i e e h a a a s v ë r ë i i s r r ë a s d r z e d a ë B a r i e n d B z a a u i a n a ë z r u j B r m t r a ( a i r d m a B n ( B e a m i i v B a e B i v a t e m t j z i ) e s h a d t e r s s m a n i r v a i ë i a B r B m e s d i ë t e h e i ) z s d i e a ë ë m z v r n r i a i d u a r s r a m e B m ë a B ( d ë B a a s r i e n ë r z j a v i u a d a e z r t n B m e i a a ( a s r ë B a j a e t r B r r B d v ) i e a n e e t i t i i i m v B i s B z m s a a i j a ) m r r ë h e a m d e v n B h n i s i i s ë z s u B a d ë i a ë r m z d e d ( a a e n r e e ë v B r u i ë a r v s a r B e a i m r ë z t ( t B a i s a e a r v B a n m r j i a u a e d e j t B m n m i d t s i h i z a n B r s i m e a r ë v i e B ) a d e e i t ) m B v z s i e e h a a a s v ë r ë i i s r r ë a s r z e d d a ë B a r i e n d B z a a u i n a ë a z r u j B r m t r a ( a i r d m a B n ( B e a m i i v a B e B i v e a m
B Barazia
<
Parimi sipas të cilit të gjithë njerëzit janë të barabartë, gjegjësisht të barabartë në obligimet dhe të drejtat. Barazia nënkupton llojllojshmëri, gjegjësisht nënkupton ekzistimin e subjekteve të ndryshme të cilat duhet të trajtohen njëlloj. Parimi i barazisë nënkupton: < Barazia
politike – parim sipas të cilit secili ka të drejtë të marrë pjesë në jetën politike (e drejta të merret pjesë në pushtet, të merret pjesë në procesin e vendimmarrjeve, të zgjedhë z gjedhë dhe të zgjidhet)
< Barazia juridike – parim sipas të cilit secili ka të drejtë për mbrojtje
të barabartë juridike para gjykatave dhe organeve tjera gjyqësore dhe secili është i barabartë në procedurën para gjykatave < Barazia
shoqërore – parim sipas të cilit secili ka mundësi të barabarta për zhvillimin e atësive dhe potencialeve të veta, për 1 timin e diturive dhe për marrje e pozitës së caktuar në shkallët e shoqërisë.
< Barazia
ekonomike – parim sipas të cilit secili ka të drejtë për trajtim të barabartë në marrëdhëniet ekonomike, në distribuimin e pasurisë shoqërore dhe në mundësitë për shrytëzimin e resurseve ekonomike në shtet
< Barazi
para ligjit – parim sipas të cilit ligjet dhe aktet nënligjore vlejnë njëlloj për të gjithë qytetarët në situata të njëjta ose të ngjashme (njerëzit janë subjekte të dispozitave të njëjta ligjore dhe individët dhe grupet nuk kanë privilegje të veçanta ligjore)
< Barazia
e trajtimit – parim sipas të cilit individët, strukturat dhe organizatat, veprojnë me të gjithë në mënyrë të njëjtë në situata të njëjta ose të ngjashme.
B
Barazi e rasteve (mundësive)
<
Barazia e rasteve në vete nënkupton masat të cilat ndërmerren nga ana e shtetit, me qëllim që të vendosen njerëzit në situata të njëjta për prakticizmin e të drejtave dhe lirive themelore. Në kuptimin më të gjerë të jalës, barazia e rasteve nënkupton krijimin e atmoserës, rrethimit ku njerëzit do të mund t’i realizojnë dhe të praktikojnë të drejtat e tyre, gjegjësisht, do të inkuadrohen në jetën dhe aktivitetet shoqërore. Kjo mund të nënkuptojë: distribuim i drejtë i resurseve shoqërore, standardizimi i kritereve, kushte të barabarta për arsimim dhe punësim, kritere të njëjta për shpërblim dhe avancim në karrierë etj.
1
Nocion i lidhur ngushtë me barazinë e rasteve është pabarazi aktike. Për pabarazinë aktike bëhet jalë kur ekziston barazi ligjore dhe ormale-juridike, por nuk janë krijuar kushte ku njerëzit do të mund të trajtohen barabartë, gjegjësisht ku do të mund në mënyrë të barabartë t’i gëzojnë dhe t’i praktikojnë të drejtat dhe liritë. Pabarazia aktike shpesh lidhet me ekzistimin e situatës paraprake të vazhduar të trajtimit jo të barabartë: pabarazi mes gruas dhe burrit, pabarazi të pjesëtarëve të bashkësive etnike të pakicave, religjioze, gjuhësore. Për shembull, në ligjet nuk ekzistojnë dispozita diskriminuese me të cilat kuzohet avancimi në karrierë i grave në mënyrë të njëjtë si dhe meshkujt, por në numër të madh, në pozita udhëheqëse në shtet emërohen meshkuj. Pabarazia aktike mund të jetë rezultat i rrethanave objektive: pabarazia që del nga invaliditeti i personave të caktuar, mosha, vendi i banimit. Për shembull, në shikim të parë kushte të njëjta, zyra të caktuara janë të paarritshme për personat e moshuar ose për persona me invaliditet zik. Ose, njerëzit që jetojnë në rajonet rurale nuk kanë qasje deri te institucionet kulturore të shtetit.
B n ( a e a m i B i v B a e B i v a t e m t j z i ) e s h a d t e r s s m a n i r v a i ë i a B r B m e s d i ë t e h e ) i z s d i e a ë ë m z v r n r i i d r u a a s r a m e B m ë a h B ( d ë B a a s r i e n ë r z j a v i u a d d a e z r t n B m e a i a ( a s r ë B a j a e t r B r r B d v ) i e a n e e t i i t i i m v B i s B z m s a a i a j ) m r r ë h d e a m d e s v n B h i i i ë n s z s u B a d ë a ë i r m z ) d e d ( a a e n r e e ë v B r u i a v r ë s a r B e a i m r z ë ( B t t a i s d a a r e B a n m v r j i a u a e d e j t B m m n i d i t s ( h i z a n B r s i m e a r v i e B ) ë a d e e i t ) m B v z s i e e h a a a s v ë r ë i i s r r ë a s d r z e d a ë B a r i n d e B z a a u i a n a ë z r u j B r m t r a ( a i r d m a B n ( B e a m i i v B a e B i v a t e m t j z i ) e s h a d t e r s s m a n i r v a i ë i a B r B m e s d i ë t e h e ) i z s d i e a ë ë m z v r n r i i d u a a r s r a m e B m ë a h B ( d ë B a a s r i e n ë r z j a v i u a d d a e z r t n B m e i a a ( a s r ë B a j a e t r B r r B d v ) i e a n e e t i t i i i m v B i s B z m s a a i a j ) m r r ë h d e a m d e v n B h n i s i i s ë z s u B a d ë i a ë r m z ) d e d ( a a e n r e e ë v B r u i a r v ë s a r B e a i m r ë z t ( t B a i s d a e a r v B a n m r j i a u a e d e j t B m n m i d t s i ( h i z a n B r s i m e a r ë v i e B ) a d e e i t ) m B v z s i e e h a a a s v ë r ë i i s r r ë a s r z e d d a ë B a r i n d e B z a a u i n a ë a z r u j B r m t r a ( a i r d m a B n ( B e a m i i v a B e B i v e a m
i r i r e e ) m ) m ) i e i e h h e z z s s v v v i i i a a ë ë r s r s s d d a a ë ë ë d e B d e B d n n n ë a ë a i i r r u u u r r z z a a m a m a m ( ( ( r r B B a a e e e a a v B v B v j j e e t t d d i t i e t n n t s s s i i m m a a i i B B r r a r ) m ) m e e e h h e i e i i s s v v z z z i i ë ë a a a s s r d r d r ë a ë a a e e d d B B B n n ë ë a a a r r i u i u i r r z z z a a m m a a a ( ( r B r B r e e a a a a a j B j B v v B d d t e t e t t t i i i n n s i s i m m m a a i i i r B r B ) m ) m m e e e i e i h h h v v z z s s s i i a a ë ë ë s s r ë r ë d d d a a d d e e e B B n n ë ë ë a a u u r r r i i r r r z z m m a a a ( ( a a r B r B B e a e a a a a v v j B j B j e e t t t t d d d i i s s n n n i m i m i a a i r B i r B B e e m ) ) m ) i e i e h h e z z s i s i v v v i a a ë ë r r s s s d d a a ë ë ë d e B d e B d n n n ë ë a a i i r r u u u r z r z a a m m m a a ( B ( B ( r r a a e e e a a B B v v v j j e e t t d d i t i e t n n t s s s i i m m a a i a i r B r B r m m ) ) e h e h e i e i e i s s v z v z z i i ë ë a a a s r d r s r d ë ë a e a e a d B d B B n n ë ë a a a r r u u i i i r r z z z a a m m a a ( ( B B r r a r e e a a a a a j B j B v v B d d t e t e t t t i i i n n s i s i m m m a a i i i r B r B ) m ) m m e e e i e i h h h v v z z s s s i i a a ë ë ë s s r r d d d ë ë a a d d e e e B B n n ë ë ë a a u u r r r i i r r r z z m m a a a ( ( a a r B r B B e a e a a a a v v j j j B B e e t t t t d d d i i s s n n n i i i a a m m i r B i r B B e e ) m ) m ) i e i e h h e
Bindja
B
<
Sistem i të kuptuarit dhe vlerave të një njeriu të cilat e udhëheqin në jetë dhe në kuadër të cilave e denon dallimin mes të mirës dhe të keqes. Në sistemin e bindjeve marrin pjesë bindjet religjioze dhe ideologjike, por vetë jala ka rëndësi shumë të gjerë dhe në vete i inkorporon të gjitha llojet e ateizmit, skepticizmit, antiteizmit. Sipas praktikës së Gjyqit Evropian për të Drejta të Njeriut, ateizmi është besim i barabartë me ato religjioze dh askush nuk guxon të diskriminojë person për shkak se është ateist. Për shkak të zgjerimit të përshirjes së situatave, në kohët më të reja përdoret edhe shprehja “lozoa jetësore” si sinonim i bindjes.
Barrë e dëshmimit
<
Nëse pala që ankohet se është viktimë e diskriminimit nxjerr akte 1 të cilat e arsyetojnë dyshimin se është bërë diskriminim i drejtpërdrejtë ose jo i drejtpërdrejtë, pala e akuzuar duhet të dëshmojë se e drejta e trajtimit të barabartë nuk është shkelur. Ndryshimi i drejtimit të dëshmimit është bërë për shkak të asaj se ata që diskriminojnë kanë në dispozicion mënyra të shumta për ta shehur diskriminimin, shumë shpesh bëhet jalë për stereotipa dhe paragjykime tradicionalisht prezent, ndërsa në një pjesë të rasteve ata që diskriminojnë nuk janë të vetëdijshëm se e bëjnë këtë. Në raste të caktuara (kur bëhet jalë për bazat e diskriminimit të cilat bazohen në paragjykime thellë të rrënjëzuara, si për shembull gjinia ose orientimi seksual) aplikohet instituti: supozimi i diskriminimit. Kjo do të thotë se përkatësia ndaj një grupi të caktuar mund të vlerësohet si e mjatueshme që të iniciohet rast i diskriminimit të mundshëm dhe t’i ndërrohet drejtimi peshës së dëshmimit nëse aplikuesi dëshmon se ekziston lidhje mes bazës konkrete për diskriminim dhe aktivitetit që është bërë.
B
1
Për shembull, nëse një grua nuk është promovuar në titull më të lartë, ajo duhet të parashtrojë inormata për plotësimin e kushteve objektivisht të parashtruara për avancim. Në raste të caktuara, si akt i mjatueshëm mund të shrytëzohen edhe të dhënat adekuate statistikore të cilat dëshmojnë për diskriminim të mundshëm (një % jashtëzakonisht e vogël e emrave janë në pozita udhëheqëse në polici, % e vogël e pjesëtarëve të një bashkësie etnike në arsim). Në raste të caktuara me rëndësi të madhe është koha që ka kaluar mes dëshmisë për akt të caktuar dhe pasojës negative (për shembull largimi i punëtores menjëherë kur është marrë vesh se është shtatzënë).
B n ( a e a m i B i v B a e B i v a t e m t j z i ) e s h a d t e r s s m a n i r v a i ë i a B r B m e s d i ë t e h e ) i z s d i e a ë ë m z v r n r i i d r u a a s r a m e B m ë a h B ( d ë B a a s r i e n ë r z a v i u a d d a e z r t B n m e i a a ( a s r B ë a j B a e r r t r B d v i e a n e t e i t i i m v B i i s B z m s a a i a j ) m r r ë h d e a m d e s v n B h i i i ë n s z s u B a d ë a ë i r m z ) d e d a a e n r e e ë v B r u i a v r ë s a r B e a i m r z ë ( B t t a i s d a a r e B a n m v r j i a u a e d e j t B m m n i d i t s ( h i z a n B r s i m e a r v i e B ) ë a d e e i t ) m B v z s i e e h a a a s v ë r ë i i s r r ë a s d r z e d a ë B a r i n d e B z a a u i a n a ë z r u j B r m t r a ( a i r d m a B n ( B e a m i i v B a e B i v a t e m t j z i ) e s h a d t e r s s m a n i r v a i ë i a B r B m e s d i ë t e h e ) i z s d i e a ë ë m z v r n r i i d u a a r s r a m e B m ë a h B ( d ë B a a s r i e n ë r z a v i u a d d a e z r t B n m e i a a ( a s r B ë a j B a e r r t r B d v i a n e e t i t i e i m v B i i s B z m s a a i a j ) m r r ë h d e a m d e v n B h n i s i i s ë z s u B a d ë i a ë r m z ) d e d a a e n r e e ë v B r u i a r v ë s a r B e a i m r ë z t ( t B a i s d a e a r v B a n m r j i a u a e d e j t B m n m i d t s i ( h i z a n B r s i m e a r ë v i e B ) a d e e i t ) m B v z s i e e h a a a s v ë r ë i i s r r ë a s r z e d d a ë B a r i n d e B z a a u i n a ë a z r u j B r m t r a ( a i r d m a B n ( B e a m i i v a B e B i v e a m
D Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikua multiplikuar r Durimi i një veprimi të caktuar
1
B
rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë tëFjalor diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi ii multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumenteshprehjeve ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo 1të caktuarDiskriminim lidhur me ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar drejtpërdrejtë sistemor Dokumente rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë diskriminimin Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar rimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të kriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi ultiplikuar Durimi i një veprimi v eprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare kriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i jtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë Diskriminim sistemor kumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një veprimi të caktuar kriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë kriminim sistemor Dokumente ndërkombëtare Diskriminimi i multiplikuar Durimi i një primi të caktuar Diskriminimi Diskriminim i drejtpërdrejtë Shembuj të tjerë të diskriminimit jo
&
p t a m i i ë j c t m m r t l i u k o ë u o b n s t j i i r i m t m ë i D m i e i m i i r i m h r i m n k S m p i n s i e i n i ë e t n i t v i D m n j i m e r ë ë m i j t e r i r k j r m n d s k e k r i i u r s s i ë d i i d r p o D ë D m t t r ë j i D e p e a r ë r t r r u r u j o d t a D e t e j i r r k m ë t a d a e b t ë m u t c i ë s m t i ë k j n i t o i s u o l i k j p b m r i i m t m t ë i m i r i l r n k d u e i p m s i n i h m e m n e i v S D i i t r i i ë n m ë t i j s m j e r m i n k i i e n r D i m n s i i i i u d ë r k m d t ë m i j i m i o r r ë e p t k r D k t r u j s s r ë i i r e D r o r D ë D r j e d r e m p a t i t a e r j u t ë u e a k t s t m i t r i i l j k ë s n p u a i i b ë t c b l t m m m i i ë u m o r t o n j i e k k i m t r h s i i m i m ë i S i i r r D m d i ë k i m n t p i n s j i m i e n e e i i D t r v m n i m n d ë i r ë j e r i t r j ë n m i s m e i p i k r r s j t u i i k d k s r e D m i ë ë r o i t r D e D d p r ë t i u r r r j a a D t o e e j ë m r r i t u t m a d b n k e ë i u t t a ë m k t s j o i c m i i l u o r k s ë j p t r k i t ë t i i s m l m i d i u m e m D i n n i i r e i m n p i m i m t i e i i r n ë m n i t v k e i m j ë r i s e i k j m m n r s i i D u n i r i k r d m ë i i o k t ë s r j ë i p D t k m e t i D r j r ë s r i r d e o r u r r e a D ë D m j u t t e i e p r r t ë t k a j a s t a t m i u e i s j c r ë k n i u d b l i b ë m t m p i m i i ë t i t m n o r l i e m o k i j u h r r m s t ë i i i m p S r d D i e ë m n i i k i t v s j i n e ë m m i e j t i i D r n n n n m d i i ë i i e t r r j i ë m m m k e
D Diskriminimi
<
Për nevojat e këtij ligji, diskriminimi denohet si: çdo dallim, përjashtim, kuzim ose veprim jo i barabartë ose mosveprim, e motivuar nga bazat që u përmendën (të cilat ekzistojnë për momentin, ose kanë ekzistuar më herët e nuk ekzistojnë për momentin, ose mund të ekzistojnë në të ardhmen, ose që i reerohet një personi të caktuar), e që ka për qëllim ose rezulton me pamundësimin ose vështirësimin e pranimit, gëzimin ose prakticizmin nga ana e të gjithë personave mbi bazë të barabartë të gjitha të drejtave dhe lirive, gjegjësisht në trajtimin e pavolitshëm të një personi lidhur me tjetrin në situatë të ngjashme. Që një situatë e caktuar të mund të identikohet si diskriminuese është e nevojshme të ketë tre vepra komplementare të denicionit të diskriminimit: 1. Aktiviteti (çdo (çdo dallim, dallim, përjashtim, përjashtim, kuzim ose veprim veprim jo i barabartë ose mosveprim) 2. Baza e diskriminimit diskriminimit (i dhënë në kushtetutë, kushtetutë, në ligjet ligjet ose në dokumentet ndërkombëtare) 3. Pasojat nga nga diskriminimi diskriminimi (jo mundësimi mundësimi ose vështirësimi vështirësimi i pranimit, gëzimit ose prakticizmi nga ana e të gjitha personave mbi bazë të barabartë të gjitha të drejtave dhe lirive, gjegjësisht në trajtim të pavolitshëm të një personi lidhur me personin tjetër në situatë të ngjashme) Si diskriminuese do të llogaritet: çdo sjellje aktive ose pasive nga ana e autoriteteve publike, si dhe nga ana e personave juridik dhe zik në jetën publike dhe sektorët publik, që krijojnë bazë për privilegjimin ose deprivilegjimin në mënyrë të paarsyeshme, të personit, një grupi njerëzish ose bashkësisë, ose që i ekspozon në raport jo të drejtë dhe degradues në krahasim me personat tjerë, grup personash ose bashkësi në situatë të ngjashme të bazuar në ndonjë bazë diskriminuese. Veprim i caktuar mund të paraqesë akt të diskriminimit pavarësisht nga ajo:
1
D
1. Është bërë me veprim apo me mosveprim 2. Është bërë nga ana e personave zik ose juridik, gjegjësisht në sektorin privat ose publik 3. Nëse bëhet jalë për akt të dhënies më pak të drejta ndonjë personi (deprivilegjim) ose dhënia e më shumë të drejtave ndonjë personi (privilegjim) Diskriminimi mund të paraqitet në të gjitha serat e jetës publike dhe private. Për shembull: 1. Në vendin e punës – njeriu njeriu me orientim orientim jo heteroseksual heteroseksual është reuzuar në konkursin për punësim pa arsyetim adekuat dhe pavarësisht nga kualikimet e tija proesionale. Punëtorja nuk merr avancim për shkak se është shtatzëne ose për shkak se ka ëmijë për të cilën duhet të kujdeset.
20
2. Kur blihen ose ose shrytëzohen të mira mira dhe shërbime shërbime – personi në karrocë invalidore nuk mund të hyjë në restorant për shkak se karroca e tij zë shumë vend. 3. Kur blihet ose huazohet patundshmëri – çitit me e islame nuk u jepet me qira banesa për shkak të përcaktimit të tyre etar. 4. Në shkollë ose në akultet – ëmijët ëmijët me përkatësi të ndryshme ndryshme etnike trajtohen ndryshe gjatë konfiktit në shkollë.
Diskriminim i drejtpërdrejtë
<
Diskriminim i drejtpërdrejtë është çdo veprim i pavolitshëm (nëpërmjet aktit të dallimit, përjashtimit, kuzimit ose privilegjit) që si rezultat ka ose do të mund të kishte marrjen, shkeljen ose limitimin e njohjes, gëzimit ose prakticizmit të barabartë të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, mbi disa nga bazat diskriminuese. Diskriminimi i drejtpërdrejtë është shumë konkret dhe i dukshëm dhe përbëhet në aktivitet që pa dyshim trajton një person ose grup njerëzish në mënyrë të pavolitshme për shkak të ndonjërës nga bazat e mundshme të paidentikuara për diskriminim. Për shembull, për akt të diskriminimit të drejtpërdrejtë bëhet jalë kur:
p t m i i ë j t m m r t l i u k o u o b n s k j i i r m t m ë i D m i e i i d i r m h i m n k S m i n s i e i i n t i ë n t D i m n j i m e r ë m i t e r i r k j r m d s k e k i s u r r s i ë d k i d r p o D ë D t t r ë j D e p a r ë r t e r r u j o d t a e t e j i r k m ë t a d e b m t ë t c i ë s m t i ë j n t o i s u o i j m b k r i m t m ë i i r i m r n k d e i m s p i n i h e m n e i S i D v t r i ë k n m ë i t j s m j n e r i i e k n r D i m s i i i u d ë k m d t r i j m ë o i r ë e r D p t k r t j u s d r ë i r e D r o r D ë r j e d r m p a t i u t a e j t ë e k t u s t m i r i i l j k d s n p u a i i ë t m c b l t m i m i ë u o r i t n j e k i m t s h i i m i m i S i i r D k m r i ë i m t n i s j p i i e m n e i i D v r m n i d ë i m r ë j i t r r k j ë n m i s k e i p i r r s j t i i k d d s r e D m i ë ë r i t r e D d r p ë t i r r a j u a D t e e j m r ë r i t u t d b n k i a ë u t a ë m k t m j c i o i l u o r k ë j p r t ë b k i t t i s i l i m d u m e m D n i i r e h i m n i p i S t m e i i n ë m v n i t e i m j ë r i e k m j m n r n s i i u i r d i k r d k m i i o ë s r ë i p D t k m t i D j s r r ë i r e o r u r e a D D m j d u t t e i r e r t ë k a a s t a t m i u i j c ë s k n i u b i l b ë m t m p i m i i i t n m o r l i m e k k i u h m r r s i ë i m p S r d D i e k ë n i i t v s j i e ë m m e D j t i i r n n n n ë d i i i e t r j i m ë m m e
p t a m i i ë j c t m m r t l i u k o ë u o b n s t j i i r i m t m ë i D m i e i m i i r i m h r i m n k S m p i n s i e i n i ë e t n i t v i D m n j i m e r ë ë m i j t e r i r k j r m n d s k e k r i i u r s s i ë d i i d r p o D ë D m t t r ë j i D e p e a r ë r t r r u r u j o d t a D e t e j i r r k m ë t a d a e b t ë m u t c i ë s m t i ë k j n i t o i s u o l i k j p b m r i i m t m t ë i m i r i l r n k d u e i p m s i n i h m e m n e i v S D i i t r i i ë n m ë t i j s m j e r m i n k i i e n r D i m n s i i i i u d ë r k m d t ë m i j i m i o r r ë e p t k r D k t r u j s s r ë i i r e D r o r D ë D r j e d r e m p a t i t a e r j u t ë u e a k t s t m i t r i i l j k ë s n p u a i i b ë t c b l t m m m i i ë u m o r t o n j i e k k i m t r h s i i m i m ë i S i i r r D m d i ë k i m n t p i n s j i m i e n e e i i D t r v m n i m n d ë i r ë j e r i t r j ë n m i s m e i p i k r r s j t u i i k d k s r e D m i ë ë r o i t r D e D d p r ë t i u r r r j a a D t o e e j ë m r r i t u t m a d b n k e ë i u t t a ë m k t s j o i c m i i l u o r k s ë j p t r k i t ë t i i s m l m i d i u m e m D i n n i i r e i m n p i m i m t i e i i r n ë m n i t v k e i m j ë r i s e i k j m m n r s i i D u n i r i k r d m ë i i o k t ë s r j ë i p D t k m e t i D r j r ë s r i r d e o r u r r e a D ë D m j u t t e i e p r r t ë t k a j a s t a t m i u e i s j c r ë k n i u d b l i b ë m t m p i m i i ë t i t m n o r l i e m o k i j u h r r m s t ë i i i m p S r d D i e ë m n i i k i t v s j i n e ë m m i e j t i i D r n n n n m d i i ë i i e t r r j i ë m m m k e
D < gjatë intervistës për punësim, punëdhënësi pyet
nëse aplikuesi për punë grua ka ëmijë dhe përgjigja pozitive në pyetjen rezulton me reuzimin e kandidatit me arsyetimin se nuk është adekuate për atë vend pune, për shkak se ëmijët kërkojnë shumë kujdes dhe ekziston rreziku të mungojë në punë
< konkursi për punësim ka të bëjë vetëm për pjesëtarët e njërës gjini
pa ekzistimin e shkakut të arsyeshëm ligjor < kur
është paraparë kuri i moshës për punësimin e parë pa ekzistimin e shkakut të arsyeshëm ligjor
Diskriminimi jo i drejtpërdrejtë
<
Për diskriminim jo të drejtpërdrejtë bëhet jalë kur: < Rregull ose kusht i caktuar që aplikohet ndaj të gjithëve, mund
ta plotësojë një përqindje e vogël e njerëzve nga një grup i caktuar konkret, për çka pjesëtarët e atij grupi të njerëzve janë 21 vënë në situatë të pavolitshme dhe, < Kur eektet nga kërkesa, kushte dhe praktika të caktuara kanë ndikim jo proporcional më negativ ndaj një grupi të caktuar të njerëzve), ndërsa me vetë rregullën (kushtin) nuk mund të arsyetohet me kriter të domosdoshëm për punën konkrete. Në rast të diskriminimit jo të drejtpërdrejtë ndërmerren veprime jo diskriminuese të cilat kanë ose mund të kenë eekt diskriminues. Diskriminimi jo i drejtpërdrejtë është më pak i dukshëm se ai i drejtpërdrejtë dhe shpesh mund të mos vërehet. Ekzistimi i diskriminimit të drejtpërdrejtë në vendin e punës mund të detektohet me parashtrimin e pyetjeve në vijim (sipas renditjes së dhënë): 1. I punësuari punësuari a është shpallur shpallur për tepricë teknologjike teknologjike ose ose nuk është promovuar për shkak të pamundësisë t’u përgjigjet kërkesave dhe kushteve të caktuara të dhëna për momentin konkret?
D
2. Këto kërkesa ose kushte a janë neutrale dhe mund të aplikohen ndaj të gjithë të punësuarve? 3. A ka qenë obliguese plotësimi plotësimi i kërkesës ose kushtit me qëllim të shmangies nga largimi nga puna ose për shkak të timit të promovimit? 4. Nëse kërkesën ose kushtin kushtin mund ta plotësojnë në mënyrë proporproporcionale një numër drastik më i vogël i pjesëtarëve të një grupi konkret? 5. A mund ai që e ka parashtruar parashtruar lutjen ose ose kushtin të dëshmojë se ekzistimi i të njëjtit është i arsyeshëm për punën konkrete? Shembuj të tjerë të diskriminimi diskriminimitt jo të drejtpërdrejtë: 1. Në konkursin për punësim kërkohen kërkohen karakteristika të caktuara zike te aplikuesi, të cilat nuk paraqesin kusht themelor për kryerjen e një pune të caktuar (gjinia te kamerierët, kuri shumë i ulët i moshës te stjujardët dhe stjuardesat).
22
2.
Kërkesa për për nivel të caktuar të shëndetit shëndetit zik si kusht i domodomosdoshëm për regjistrim në Akademinë policore (edhe krahas asaj që studimi në Akademinë policore aspak nuk do të thotë punësim në pozita të caktuara në polici).
3. Ndërtesë publike publike që ka ashensorë, ashensorë, por qasja qasja deri te ato është është nëpërmjet dhjetë shkallëve të hyrjes kryesore. Ekziston mundësia ata që shrytëzojnë karroca invalidore ose vështirë lëvizin të arrijnë deri te ashensorët nëpërmjet hyrjes së prapme të paraparë për shkarkimin e prodhimeve. 4. Kërkesa për lartësi minimale minimale të pagës pa shkak të veçantë dhe pa rëndësi thelbësore për punën (një numër i madh i personave me prejardhje aziatike mund të vendosen në pozitë të deprivilegjuar për shkak të një kërkese të tillë) 5. Të gjitha gjitha inormatat për përdorimin përdorimin e ilaçeve të caktuara janë dhënë vetëm në gjuhën maqedonase (me çka vihen në pozitë të pavolitshme shrytëzuesit e ilaçeve, të cilët nuk e fasin mirë gjuhën maqedonase, për çka është e sigurt se përdorimi i ilaçeve kërkon saktësi të madhe)
p t m i i ë j t m m r t l i u k o u o b n s k j i i r m t m ë i D m i e i i d i r m h i m n k S m i n s i e i i n t i ë n t D i m n j i m e r ë m i t e r i r k j r m d s k e k i s u r r s i ë d k i d r p o D ë D t t r ë j D e p a r ë r t e r r u j o d t a e t e j i r k m ë t a d e b m t ë t c i ë s m t i ë j n t o i s u o i j m b k r i m t m ë i i r i m r n k d e i m s p i n i h e m n e i S i D v t r i ë k n m ë i t j s m j n e r i i e k n r D i m s i i i u d ë k m d t r i j m ë o i r ë e r D p t k r t j u s d r ë i r e D r o r D ë r j e d r m p a t i u t a e j t ë e k t u s t m i r i i l j k d s n p u a i i ë t m c b l t m i m i ë u o r i t n j e k i m t s h i i m i m i S i i r D k m r i ë i m t n i s j p i i e m n e i i D v r m n i d ë i m r ë j i t r r k j ë n m i s k e i p i r r s j t i i k d d s r e D m i ë ë r i t r e D d r p ë t i r r a j u a D t e e j m r ë r i t u t d b n k i a ë u t a ë m k t m j c i o i l u o r k ë j p r t ë b k i t t i s i l i m d u m e m D n i i r e h i m n i p i S t m e i i n ë m v n i t e i m j ë r i e k m j m n r n s i i u i r d i k r d k m i i o ë s r ë i p D t k m t i D j s r r ë i r e o r u r e a D D m j d u t t e i r e r t ë k a a s t a t m i u i j c ë s k n i u b i l b ë m t m p i m i i i t n m o r l i m e k k i u h m r r s i ë i m p S r d D i e k ë n i i t v s j i e ë m m e D j t i i r n n n n ë d i i i e t r j i m ë m m e
p t a m i i ë j c t m m r t l i u k o ë u o b n s t k i j i r i m t m ë i D m i e i m d i i r i m h r i m n k S m p i n s i e i n i ë e t n i t v i D m n j i m e r ë ë m i j t e r i r k j r m n d s k e k r i i u r s s ë d i k i i d r p o D ë D m t t r ë j i D e p e a r ë r t r r u r u j o d t a D e t e j i r r k m ë t a d a e b t ë m u t c i ë s m t i ë k j n i t o i s u o l i k j p b m r i i m t m t ë i m i r i l r n k d u e i p m s i n i h m e m n e i v S D i i t r i i ë k j n m ë t i s m j e r m i n k i i e n r D i m n s i i i i u d ë r k m d t ë m i j i m i o r r ë e p t k r D k t r u j s d D s r ë i i r e r o r D ë D r j e d r e m p a t i t a e r j u t ë u e a k t s t m i t r i i l j k ë d s n p u a i i b ë t c b l t m m m i i ë u m o r t o n j i e k k i m t r h s i i m i m ë i S i i r r D m d i ë k i m n t p i n s j i m i e n e e i i D t r v m n i m n d ë i r ë j e r i t r k j ë n m i s m e i p i k r r s j t u i k d i d k s r e D m i ë ë r o i t r D e D d p r ë t i u r r r j a a D t o e e j ë m r r i t u t m a d b n k e ë i u t t a ë m k t s j o i c m i i l u o r k s ë j p t b r k i t ë t i i s m l m i d i u m e m D i n n i i r h e i m n p i m S t i m i e i i r n ë m n i t v k e i m j ë r i s e i k j m m n r s i i D u n i r d i k r d m ë i i o k t ë s r j ë i p D t k m e t i D r j r ë s r i r d e o r u r r e a D ë D j d m u t t e i e p r r t ë t k a j a s t a t m i u e i s j c r ë k n i u d b l i b ë m t m p i m i i ë t i t m n o r l i m e o k k h i j u r r m s t ë i i i m p S r d D i e ë m n i i k i t v s j i n e ë m m i e j t i i D r n n n n m d i i ë i i e t r r j i ë m m m k e
D
Diskriminim sistemor
<
Mënyra e diskriminimit ku në vazhdimësi përdoren praktika, mjete, politika ose procedura, të cilat si rezultat kanë përjashtimin e një grupi të caktuar ose kuzimin e mundësive për punësim, shkollim, avancim etj. të pjesëtarëve të grupit konkret të njerëzve. Për shembull: pozita në të cilën gjenden personat me handikap mendor mund të llogaritet s pasojë e diskriminimit sistemor, që maniestohet në politikën, strategjinë, jo adekuate, mos reagimin ndaj praktikave joadekuate, mungesa e sanksioneve në rast të shkeljes së drejtave të personave me handikap mendor.
Dokumente ndërkombëtare
<
Dokumentet të cilat aprovohen nga ana e organeve qeveritare ndërkombëtare (në nivel të OKB, në nivel rajonal ose nga ana e strukturave të posaçme ndërkombëtare), e të cilat Republika e 2 Maqedonisë i ka pranuar me anë të: anëtarësimit, anëtarësimit, nënshkrimit ose ratikimit. Nën dokumente ndërkombëtare nënkuptohen: < Akte
juridike jo obliguese (deklarata, rezoluta, rekomandime etj.) për të cilat Maqedonia ka deklaruar ose ka dëshmuar se do t’i respektojë (për shembull: Deklarata universale për të drejtat e njeriut);
< Marrëveshje ndërkombëtare (pakte, konventa, karta, rezoluta etj.) të
cilat me aktin e ratikimit janë bërë pjesë të legjislatives nacionale (për shembull: Pakti ndërkombëtar për të drejta ekonomike sociale e kulturore, Konventa për të drejtat e ëmijëve, Konventa evropiane për të drejtat e njeriut) dhe të cilat janë të lidhura me plotësimin e obligimeve konkrete nga ana e shtetit (në ormë raportesh, ndryshime në ligjet dhe praktikë, pranimi i kontrollit të jashtëm etj.)
Diskriminimi i multiplikuar
<
< Diskriminimi i personave ose grupi të caktuar, që mund të bëhet
shkaqe të shumta.
për
D < Për shembull, gruaja rome mund të paraqitet si
viktimë e diskriminimit në bazë të gjinisë, përkatësisë etnike dhe mbi bazë të statusit social dhe ekonomik.
< Pasojat
nga ky lloj i diskriminimit refektohen në përjashtimin e përgjithshëm të personave të cilët kanë qenë të ekspozuar nga jeta publike dhe margjinalizimi i tyre i plotë nga të gjitha ndodhitë e bashkësisë më të gjerë.
Durimi i një veprimi të caktuar
<
Të durohen pasojat nga aktivitetet e drejtuara nga pengimi i diskriminimit dhe të ndërmerren veprime, me të cilat do të pengohet ose dot ë kuzohet veprimi i këtyre aktiviteteve.
2
Nënkupton mungesë të kundërshtimit të personit dhe subjekteve juridike, të cilat janë përmendur si shkelës të ligjit në raport me masat me të cilat vendoset situatë e mëparshme ose e re e diskriminimit. Për shembull: largimi i mbishkrimeve me të cilat ndalohet hyrja e një grupi të caktuar, ose anulimi i konkursit, ndalesa e shkrimeve ose emisioneve në mediume etj.
Durimi i një veprimi të caktuar
<
Të durohen pasojat nga aktivitetet e drejtuara nga pengimi i diskriminimit dhe të ndërmerren veprime, me të cilat do të pengohet ose dot ë kuzohet veprimi i këtyre aktiviteteve. Nënkupton mungesë të kundërshtimit të personit dhe subjekteve juridike, të cilat janë përmendur si shkelës të ligjit në raport me masat me të cilat vendoset situatë e mëparshme ose e re e diskriminimit. Për shembull: largimi i mbishkrimeve me të cilat ndalohet hyrja e një grupi të caktuar, ose anulimi i konkursit, ndalesa e shkrimeve ose emisioneve në mediume etj.
p t a m i i ë j c t m m r t l i u k o ë u o b n s t k j i i r i m t m ë i D m i e i m i d i r i m h r i m n k S m i n s i e i n i ë e t n i t v D i m n j i m e r ë m i t e r ë i r k j r m n d s k e k r i i u r s s i ë d i k i d r p o D ë D m t t r ë j i D e p e a r ë r t r r u r u j o d t a D e t e j i r r k m ë t a d a e b t ë m u t c i ë s m t i k ë j n i t o i s u o l i k j b m r i i m m t t ë i i r i l m r n k d u i e m s p i n i h m e m n e i S D i v i t r i i ë k n m ë t i j s m j e r m i e i n k i n r D i m n s i i i i u d ë r k m d t ë m i j m i o i r r ë e p t k r D k t r u j s d s r ë i i r e D r o r D ë D r j e d r e m p a t i u t a e r j t ë u e a k t s t m i t r i i l j k ë d s n p u a i i b ë t c b l t m m m i i ë u m o r i t o n j e k k i m t r h s i i m i m ë i S i i r r D k m d i ë i m n t p i n s j i i e m n e e i i D t r v m n i n d ë i m r ë j e r i t r k j ë n m i s k m e i p i r r s j t u i i k d d k s r e D m i ë ë r o i t r D e D d p r ë t i u r r r j a a D t o e e j m r ë r i t u t m a d b n k e ë i u t t a ë m k t s j c m i o i i l u o r k s ë j p t r b k i t ë t i i s m l m i d i u m e m D i n n i i r e h i m n p i m S i m t i e i i r n ë m n i t v k e i m j r i s ë e i k m j m n r s i i D u n i r d i k r d m ë i i o k t ë s r ë i p D t k m e t i D r j r ë s r i r d e o r u r r e a D ë D m j d u t t e i r e r t ë t k a a s t a t m i u e i j c r ë s k n i u d b i l b ë m t m p i m i i ë t i t m n o r l i m e o k k i u h r r m s t i ë i m i p S r d D i e k ë m n i i i t v s j i n e ë m m i e D j t i i r n n n n m ë d i i i i e t r r j i ë m m m k e
G Grup i margjinalizuar (i dobët) (përkitja në një grup të margjinalizuar si bazë për diskriminim)
2
2
c an o e parag y meve, c an ara er s a veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e
&
Fjalor
i ë i a i m u r m n c ë p a i m a h ë j s u p s t ë r j t ë i , n G ë e d . t l t a i n k ë a k i , c e u m j c m ë ë r b t m o a ë , h o s t s u ) j t l ë ë n e m a k m a n t i i i t a c k a ë z c j i , o r t m s s ë m ë a a i s ë l j t u i t r s m t k i c i ë t ë k m v p h i ë a n t r z s c ë u , i ë a ) n h j ë l p m r s r d i a i ë t e a s ë k p h ë u t i c o z d v ë n e o a j n r s u p o r ë m h l s i l m p a t d e r u e h e ë ë z a s t h i p o ë a d t s j e p j r ë a , m s o ë d ë l ë k m l p s n h e i u r e s ë q t ë a n i t ë u l m i p , r s o a ë a e ë v m g s u t ë i ë d n z a t q n h r r u o s a ë t u p i u n n s l m j e z e k o ë t v a o e q b g a p r ë ë i s a t t n d g t r k , n ë ë n a e ë l e i n s ë j u ë i t c z t q ë q o ë a b t ë u s p g i n a s e n j j a t e k h ë ë t l i t d i e e r a h c ë s r ë a t s t o ë d q a t ë n n o j e ( e n a r e i ç y a s q h r t j e ë d ë a v e ë t q n g s a ë t o o n t e e n h v ë a e s a a r t k t ç i j ë y i h t t e c s e n s e r v i a ë j r t e p d ë ( e t k e s i t ë r f t v a k a i t a a k c i e i t ë r j q e t z a o n s e p o i r k e h s r p j d s t a e : ë j t t ë n n o i k t ë r a n o z a b k r e o e t m a p k n ë : k s e l f j i i e a n ë t c c h j o n e d o i ë k a r p t t k n h b , s i ë t s e i v a m a ë m t l c i b i u e e z c ë i k h t i o m t t ë i d p t e ë k k l : v n , i y a i j r c ë n e g v m o i p a r ë t e k u r v i ë k h a e m i i p t s v p k a n k i ë i l y b a j t d i ë r i g g i k v p o p t a e i j v r r ë u d l r ë b a
G Grup i margjinalizuar (i dobët) (përkitja në një grup të margjinalizuar si bazë për diskriminim)
<
Grup i individëve të cilët i bashkon: pozita specike në shoqëri (jashtë nga qendrat e uqisë, të ekspozuar në përjashtim social), të cilët janë objekt i paragjykimeve, të cilët kanë karakteristika të veçanta dhe të cilët i bëjnë të volitshëm për lloje të dhunës së caktuar, kanë mundësi më të vogël për praktikumin dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre ose janë të ekspozuar nga mundësia e madhe për viktimizim të mëtejshëm. Zakonisht këtu marrin pjesë njerëzit për të cilët ekziston mundësi e madhe që të diskriminohen (në baza të ndryshme). Këto janë njerëz që janë vënë në situata të pabarazisë, pozitë jo e volitshme ose ballaaqohen me reuzim nga popullata shumicë për shkak të ndarjes nga ajo shumicë: ) me ndonjë karakteristikë të tyre – prejardhje sociale ose etnike, invaliditet;
а
Për shembull: policia mund të bëjë hetime adekuate për vdekjen ose lëndimin e një personi pa shtëpi ose të mos reagojë në rast të oendimit dhe poshtërimit të një pjesëtari të bashkësisë rome. b) rrethana specike – sëmundje kronike (jo)inektive, (HIV) AIDS, varshmëri nga përdorimi i drogave narkotike; Për shembull: stomatologu reuzon të intervenojë te personi i inektuar nga AIDS, ose mjeku i përgjithshëm reuzon të intervenojë te personi që përdor mjete narkotike. c) status i caktuar – reugjat, kërkues i azilit, person i zhvendosur brenda vendit, person pa shtëpi; Për shembull: nuk u lejohet lëvizja e lirë, ose, nuk ju mundësohet arsimimi i ëmijëve. ç) ndonjë përcaktim personal – punëtore seksuale, persona transgjinor dhe transamiljar.
2
G
Për shembull: policia reuzon të marrë fetëparaqitje për dhunë të kryer mbi punëtoren seksuale, ose, punëdhënësi reuzon të punësojë person transamiljar. Margjinalizimi mund të paraqitet në nivel individual, në nivel të bashkësisë dhe në nivel global-strukturor. Në secilën prej këtyre niveleve margjinalizimi paraqet ormë specike të reuzimit nga ana e njerëzve të tjerë. Grup i margjinalizuar specik janë ëmijët. Margjinalizimi i ëmijëve shpesh herë është e mbuluar me kujdesin deklarativ për interesimin më të mirë të ëmijëve. Margjinalizimi i ëmijëve ka të bëjë veçanërisht me realizimin e të drejtës të: shprehurit, mendimit dhe besimit, shoqërimit etj.
2
j ë ë b d G y t t d j o . n i ë g n ë l ë i a m i u r m n c ë p i a m a h ë j s u p s t ë r j t ë i , n G ë e ) d . t l t l a i n k ë a k c i e u m , m j c ë ë r b t m o a h ë , ë o s t s u ) j t l n ë e m a k m a n t i i i t a c k a ë z c j i h o , r t m s s ë m ë a a i s ë l j t m i u t r s t k i c i ë t ë k m v p h i ë a n t r z s c ë u , i ë a ) n h j ë l p m r s d r i a i ë t e a s ë k p h ë u t i c o z d v ë n e o a j r s n u p o r ë m l h s i l m p a t d k e r u e h e ë ë z a s t h i p o ë a d t s j e p j r ë a , m s o ë d ë l ë k l m p s n h e i r e u s ë q t ë i a n t ë u m l i p , r s o a ë a e ë v m g s u t ë i d ë n z a t q n h r r u o s a ë d t u p i u n n s l m j e z o k e ë t v a o e q b g a p r ë i s a n t t r ë d g t k , n ë ë n a e ë l e i n s ë j u ë i t c z t q ë q h o ë a b t ë u s p g i n a s e n j a t e k ( j h ë ë t l i t d i e e r a h c ë s r ë a t s t o ë d q a t ë n o n j e ( e n a r e h i ç y a s q h r j t e ë d ë a v e ë t q n g s a ë t o o n t e e n h v k ë a e s a a r t f k t ç i i y h j ë t t e c s e n s e r v i a ë j r t e p d ë ( e t k e s i t ë r f t v a k a i t a k c a i r e i t ë j q e t z a o n s e p o i r k e h s r p j d s t a e : ë j t t ë n n o i k t ë r a n o z a b k r e k o e t m a h p k n ë : k s e f l j i e i a n ë t c c j b h o n e d o i ë k a r t p t , n k h b s i ë s t a l i e m a ë t m v l c i b i e u e z c ë i k h t i o m t t ë i d p t e ë k k l : v n , i y a i j r c ë n e g v p o m d i a r ë t e k u r v i a ë k h e m i i d p t s v p k a l ë n k i i y b a j d i t ë r i g g i k
GJ Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskriminim)
2
atusi amiljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia bazë për diskriminim) Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e kriminimit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim) uha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja rtesore dhe amiljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi iljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si zë për diskriminim) Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e diskrimmit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si zë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja martesore dhe
Fjalor i r diskriminim) Gjuhashprehjeve (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskrimlidhur me m) Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja diskriminimin
iljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë
iljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si bazë e diskrim-
mit)0 Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja martesore dhe amiljare (si zë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskrimm) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja rtesore dhe amiljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi iljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si zë për diskriminim) Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e diskrimmit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si zë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja martesore dhe iljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë r diskriminim) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskrimm) Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e diskriminimit) Gjendja iljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim) Gjuha (si bazë e diskrimmit) Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja martesore dhe amiljare (si zë e diskriminimit) Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskrimm) Gjuha (si bazë e diskriminimit) Gjinia (si bazë për diskriminim) Gjendja
j i i i G a s m r n ( ) i k i t a e i r s j s i m i d a m d r u t j i l k a i n n e e t i s j i s m ë G ( m d z a i ) r r e a r k ë b e m a i s i p j h i l n s i i d d ë ( z m e e m a i a r a r h ë o b k z u s i j s a s a j e i G t b d r d ) r i a a n r j s l e ë m ( i i j m p n e G m a i r ë j ) a a t z d m j i i a i l n i r s m e b k i j m i u s n t i a s G i ( a d ) t m e i r s a i m r ( ë h i n k p d i n e j s i r i ë e G a r d m z j i l ) o a i e r t i s k b e ë s i m m t i a z i s r d a n a i r a b r a j j ë i m m l d i i s p a r ( n j k m ë e d j e s z a r i n G a a d i e j ) b j l s t i i i G e u s t m ë m ) ( a z i a t n m a a i i s i e b ( n n i i i m h j e i s r r d m ( G i a k r ) j e s l t a r k i i i h s o d i m u m s i d j e a e t n G i r r ë ) ë a a j z m p i a m d i r m ë b n k n z i a i e s j j a s i m ( d b d G i n r i e ) e e k t r s j i a ( ë s j i G l z m a i d i ) i a r n n m b i m i j i a i ë n p m G s i i ( r e ) ë t a k m z h i i s a r m d h i k b i u d e j s i r n i e i s G o d r ) s ë m r i a z e j r ë m t l i a r p k i n b a i s i m i ë m z d a s m ( i a r a e i j b k e s r d i ë s u z i a s n t j ( a l d e i j a t b r a i s G i ë m ( n s ) a p i ( e j r m ë a G e i z a h j ) h n a l i t i u d i b j m i m e i m G i r r s a ) k n r o i s s m a a i m i j j e l d t i n i r r r i d n a k m ë m e s i a j i r p m d k G
j i p i i G a s m r n ë ( ) z i k i t a e i r s j a s i m i b d a m d u r t j i i n l k a i e n s e t i ( s j i s m ë G ( m a d z a i i ) r r e a n i k ë b r e m j a i s p i j h i G l n s i i d d ë ) ( t z i m e e m a i a r a r m h ë o b i k z u s i j j a n s a s e i i G t b r d m ) d i r a i n r a j r s l e ë m ( m i k i j p s n e i m a i G r ë j ) a d a t z d m j i i l a e i n i r s m e b k i j m i ë u s z n t i i a s G a ( a d ) b t m e i r s a i i m r ( ë h i s n k ( p d i n e j s i r i e G a ë a r d m z j h i l ) o a i e r t u i j s k b m e G s i ë m t i a z i s r ) d a n a r a i m r b i a j j m ë i m li s p n d i a i r ( n j k m ë m e d e i j s z a r r i n G a k a d i e j ) b i j s l s t i e i i G u d s t m ë m ) ( r a z i a t n ë m a i i a s i p b ( e n n i i i ë m h j s e i r r d m ( z G i a a k r ) jl e a b s t r k i i o i i h s d i s u m s m j i d r e a e n G t a r i r j ë ë ) l a z i j a m p i a m d i r m m b ë n k n a z i a s i e j j d a s i m i ( b d G n i r s i e u ) e e t k t r s j i a ( ë s a j i t G l z m a i s d i ) i a ( r n n m b i i m i e j a i ë r p m n G s j a i i ( r e ) ë l i t k i m z h i a s a d h m i r m k b a i u d s j e i r n i e i s G o a d j r ) s ë m r d i a z e j r ë m t n l i a r p k i e n b i a s j i ë i m G m z d a s m ) ( i a t r a e i i j b k e s r ë d i z s m u a i s i n t jl ( a d n e a i b i j t r a i s G i ë m m ( i n s ) a p i r ( e j k r m ë a G e i s z a i h j ) n h a l i t d i u d i b j m e i m e i m G i r r s a ) ë k n r o z i s s m a a a i i j j e m l b d t i n i r r r i d i n a k s m ë m ( e s i a j i p m e r d k G
GJ
Gjendja martesore dhe amiljare (si bazë e diskriminimit)
<
Sipas gjendjes martesore meshkujt dhe emrat të moshës madhore mund të jenë: vetmitarë, në martesë, në bashkësi jashtë martesore, të shkurorëzuar, i vejë/vejushe, në martesë me jetë të ndarë. Si bazë e diskriminimit, gjendja martesore, do të thotë trajtim më i pavolitshëm ose negativ të një personi të caktuar për shkak të ormës së jetës së përbashkët me personin tjetër, ose mungesa e jetës së tillë të përbashkët. Statusi martesor mund të paraqitet si bazë për diskriminim, për shembull, në raste kur preerohet punësimi i gruas e cila nuk është e martuar (për shkak të supozimit se do të jetë më pak e zënë me punë dhe se nuk do të shrytëzojë ditë për kujdesin ndaj ëmijëve), gjegjësisht, mashkulli i cili është i martuar (për shkak të supozimit se do të jetë më stabil lidhur me obligimet e punës). Diskriminimi mund të jetë i lidhur me statusin e partnerit bashkëshortor. Për shembull, mund të shkurtohet punësimi ose avancimi në punë pasi që njëri nga partnerët tashmë punon për punëdhënësin e njëjtë. Ose, dikush mund të largohet nga puna për shkak se partneri i tij ka lluar të merret me biznes konkurrues. Një lloj i pyetjeve të caktuara të cilat parashtrohen gjatë intervistës për punësim, e të cilat kanë të bëjnë me statusin martesor ose amiljar të aplikuesit, mund të trajtohen si diskriminuese, gjegjësisht të shkojnë drejt diskriminimit. Të tilla janë pyetjet: “A jeni të martuar”, “A keni amilje”, “Si e keni emrin tuaj të kurorëzimit”, “A jeni shtatzënë”, ose “A planikoni të keni amilje”. Diskriminimi në bazë të gjendjes martesore mund të shoqërohet edhe me orma tjera të diskriminimit (në bazë të: rolit prindëror, shtatzëni, përgjegjësi për kujdesin ndaj anëtarit të amiljes). Shkurorëzimi mund të paraqesë shkak të posaçëm për diskriminim.
1
GJ Maniestohet në trajtim të pavolitshëm të personave të shkurorëzuar me arsyetimin se ata janë të pasigurt dhe të papërshtatshëm për vende të caktuara pune. Lidhur me statusin martesor dhe amiljar si baza për diskriminim, është problematike çështja e partnerëve homoseksual, të cilët deri tani nuk janë trajtuar në të gjitha marrëdhëniet juridike njëlloj si partnerët heteroseksual.
Gjendja amiljare (statusi amiljar si bazë për diskriminim)
<
Marrëdhëniet mes njerëzve të cilat bazohen në raportin prind/kujdestar-ëmijë, dhe raporti mes areseve (të gjakut dhe ligjor). Konkretisht, kjo është lidhje e cila rrjedh nga aresni të gjakut (raporti mes paraardhësve dhe pasardhësve, si prindër dhe ëmijë, por edhe breza më të largët,mes vetë vëllezërve dhe motravenga martesa ose jashtë martesor, raporti mes tezeve, dajallarëve, 2 hallave/xhaxhallarëve me nipa/mbesa, raporti mes kushërirave), lidhja martesore (mes bashkëshortëve ose mes aresni të gjakutaresni sipas krushqisë), lidhja nga adoptimi. Lidhjet amiljare (pavarësisht nga ajo nëse bëhet jalë për të gjakut ose ligjore) mund të paraqesin bazë për timin ose humbjen e privilegjeve, trajtimi, shërbimet. Ndalesa e diskriminimit në bazë të kësaj do të t ë thotë ndalesa që të trajtohet ndonjë person më keq, për shkak të aktit se gjendet në lidhje të këtillë të caktuar (status amiljar). Për shembull, lloj i këtillë i diskriminimit llogaritet diskriminimi i ëmijëve të lindur jashtë martesës (ëmijë jashtë martese) në krahasim me ata të lindurit në martesë. Ose kur, punëdhënësi nuk dëshiron të punësojë grua ose burrë të cilët kanë obligim të kujdesen për anëtar të amiljes më të ngushtë ose më të gjerë. Si akt i diskriminimi të jo drejtpërdrejtë mund të llogaritet parashtrimi i kërkesës që nuk mund të jetë e arsyeshme me nevojën thelbësore të
j i i i G a s m r n ( ) i k i t a e i r s j s i m i d a m d r u t j i l k a i n n e e t i s j i s m ë G ( m d z a i ) r r e a r k ë b e m a i s i p j h i l n s i i d d ë ( z m e e m a i a r a r h ë o b k z u s i j s a s a j e i G t b d r d ) r i a a n r j s l e ë m ( i i j m p n e G m a i r ë j ) a a t z d m j i i a i l n i r s m e b k i j m i u s n t i a s G i ( a d ) t m e i r s a i m r ( ë h i n k p d i n e j s i r i ë e G a r d m z j i l ) o a i e r t i s k b e ë s i m m t i a z i s r d a n a i r a b r a j j ë i m m l d i i s p a r ( n j k m ë e d j e s z a r i n G a a d i e j ) b j l s t i i i G e u s t m ë m ) ( a z i a t n m a a i i s i e b ( n n i i i m h j e i s r r d m ( G i a k r ) j e s l t a r k i i i h s o d i m u m s i d j e a e t n G i r r ë ) ë a a j z m p i a m d i r m ë b n k n z i a i e s j j a s i m ( d b d G i n r i e ) e e k t r s j i a ( ë s j i G l z m a i d i ) i a r n n m b i m i j i a i ë n p m G s i i ( r e ) ë t a k m z h i i s a r m d h i k b i u d e j s i r n i e i s G o d r ) s ë m r i a z e j r ë m t l i a r p k i n b a i s i m i ë m z d a s m ( i a r a e i j b k e s r d i ë s u z i a s n t j ( a l d e i j a t b r a i s G i ë m ( n s ) a p i ( e j r m ë a G e i z a h j ) h n a l i t i u d i b j m i m e i m G i r r s a ) k n r o i s s m a a i m i j j e l d t i n i r r r i d n a k m ë m e s i a j i r p m d k G
j i p i G a s m r ë ( n ) z i i t a e i r s s j a m i b d a m r u t j i i n l k i e n s e a t i ( s j i s m G m a d z ( a i i ) r r a e n r i k ë e m j a i s p j h i G n s l i i d d ë ) t z i m e e m a a r i a r m ë o b i k z u a s i n s j a s e i i t b r d r d m i a a i n r j r s l e ë m ( m i j k p s n G e i m a r ë j ) a d a t z d m j i l a e i n i r s m e b i j m i ë u s n z t a s G i a ( a ) b t m r i e a s i i m r ( h i s n k ( p d i n e j s i r i e G a a r d m z j h i l ) o a e i r t u i j s k m e ë G s m t i a i s z r ) d a n a r i m r a a b i j m ë i m n d i s i p a r ( n j k m e ë m e d i j s z a r r i n G a k a d e j ) b i j s s l t i e i i G u d s t m ë ) ( m r a z i a t ë m a n i i a s e i p b n n i i i ë m h j s e i r d r m ( z G i a a e k r ) a b s t r k i i i s h o d i u m s m j s i d r e a e n G t a r i r j ë ) ë l a z a i m p i a m i r m m ë b n a k n a z i i e s j a s i m i ( d b d i n r s i e u e r e t k t j s a ( ë s a j i t G l z m a i s d i a ) ( r n m n m b i e j i a i ë r p m n G s j a i ( r ) ë e l i t m z h i a s i a r m d h m k b a i u e j s i r n i e i s o a d G j r ) s m r d i a z ë e j r m t n l i a p r k i e n a i s j ë i m G m d a s z m ) i a t r a e i i j b k e s r ë d i z s m u i a s i n t ( a d n e a i j a t b r i s G i ë m m ( i n s ) a i p r ( e j k r m ë a e G i s z a i h j ) n a l i t d i u i b j m e i m e i m G r i r s a ) ë k n r o i z s s m a a a i i j j e m l b d tr i n i r i d i r n a k s m ë m ( e s i a j i p m e r d k G
GJ punës, ndërsa e cila në mënyrë të ndryshme ndikon mbi personat ë cilët kanë status specik amiljar. Për shembull, ndërmarrja insiston të gjithë të punësuarit të punojnë tej orarit të punës gjatë vikendeve që do të thotë se i punësuari që është i vejë me ëmijë të vogël, nuk mund të ballaaqohet me kusht të tillë. Diskriminimi në bazë të statusit amiljar mund të ndodh në rast kur avancimi në shërbim, punësim dhe largim nga puna lidhet me prezencën e anëtarit të amiljes të personit i cili kushtëzohet.
Gjuha (si bazë e diskriminimit)
<
Nën gjuhën nënkuptohet çdo sistem i komunikimit mes njerëzve nëpërmjet cilit me përdorimin e zërit, trupit ose simboleve, njerëzit i shprehin idetë dhe mendimet e tyre dhe i shkëmbejnë me të tjerët. Diskriminimi në bazë të gjuhës mund të sillet në trajtim të pavolitshëm të individit ose grup të njerëzve për shkak përdorimit të gjuhës personale (amë) ose për shkak të ekzistimit të ndonjë karakteristike tjetër të gjuhës (theksi, dialekti, gjuha e simboleve, alabeti i Brajit, prekja e trupit si mënyrë e shprehjes). Për shembull, mund të bëhet jalë për diskriminimin në bazë të gjuhës në rast kur punëdhënësi reuzon të punësojë nëpunës i cili e fet rrjedhshëm gjuhën e komunikimit që kërkohet, por me theks të theksuar të huaj. Ose, kur personi nuk është pranuar në punë për shkak të mosnjohjes së gjuhës zyrtare, edhe krahas asaj që gjuha nuk është kriteri thelbësor për kryerjen e detyrave. Diskriminimi në bazë të gjuhës në kuptimin më të gjerë mund të ketë bëjë edhe me mospranimin e llojeve të ndryshme të komunikimit, gjegjësisht, trajtim i ndryshëm i njerëzve për shkak të mënyrës në të cilën shprehen (ku renditen edhe llojet e ndryshme të komunikimit joverbal si pjesë nga mënyra tradicionale t radicionale e komunikimit). Për shembull: reuzimi të pranohet dëshmia e dëshmitarit shurdhmemec, i cili mund të japë deklaratë nëpërmjet gjuhës së shenjave. Ose, mungesa e inormatave të shkruara me alabetin e Brajit.
GJ
Gjinia (si bazë për diskriminim)
<
Paraqet përcaktim biologjik të identitetit të një personi me të cilën lindin njerëzit. Gjinia përcaktohet sipas dallimeve biologjike (më së shumti sipas organeve reproduktive) dhe i denon njerëzit si meshkuj dhe emra. Shuma e karakteristikave biologjike biologjike me të cilën përcaktohen njerëzit si meshkuj dhe emra nuk është tërësisht ekskluziv pasi që ka individë të cilët i kanë karakteristikat e të dy gjinive. Diskriminimi i bazuar në gjini do të thotë trajtim i keq ose veprim me individin të bazuar kryesisht në gjininë si karakteristikë dhe më shpesh e lidhur me reproduksionin dhe me karakteristikat specike të mashkullit dhe emrës.
Për shembull: reuzimi të punësohet një grua pasi që është shtatzëne (ose mund të mbetet shtatzënë) paraqet diskriminim gjinor. Ose, shpallja e konkursit për pozicionin kamerier kërkohen vetëm persona të gjinisë emërore, paraqet diskriminim për të gjithë meshkujt dhe njerëzit transseksual.
Gjinia (si bazë për diskriminim)
<
Koncept i krijuara shoqëror i mashkullisë dhe emërisë që përbëhet nga cilësi ose karakteristika adekuate, të cilat pritet t’i kenë pjesëtarët e secilës gjini (rolet gjinore). Gjinia ka të bëjë me dallimet në rolet sociale dhe përgjegjësitë që i jepen emrave dhe meshkujve nga ana e bashkësisë. Gjinia është kategori shoqërore dhe i përcakton rolet shoqërore të cilat pritet t’i ketë burri dhe gruaja në jetën publike dhe private. Këto role janë të ndryshueshme dhe varen nga bashkësia dhe nga konteksti historik. Mund të përcillen nëpërmjet: religjionit, arsimit, shkencës, ligjeve, praktikave kulturore dhe sistemit social. Në rast të diskriminimit të bazuar në gjini dallimi që bëhet nuk është vetëm për shkak të gjinisë si karakteristikë biologjike, por për shkak të
j i i i G a s m r n ( ) i k i t a e i r s j s i m i d a m d r u t j i l k a i n n e e t i s j i s m ë G ( m d z a i ) r r e a r k ë b e m a i s i p j h i l n s i i d d ë ( z m e e m a i a r a r h ë o b k z u s i j s a s a j e i G t b d r d ) r i a a n r j s l e ë m ( i i j m p n e G m a i r ë j ) a a t z d m j i i a i l n i r s m e b k i j m i u s n t i a s G i ( a d ) t m e i r s a i m r ( ë h i n k p d i n e j s i r i ë e G a r d m z j i l ) o a i e r t i s k b e ë s i m m t i a z i s r d a n a i r a b r a j j ë i m m l d i i s p a r ( n j k m ë e d j e s z a r i n G a a d i e j ) b j l s t i i i G e u s t m ë m ) ( a z i a t n m a a i i s i e b ( n n i i i m h j e i s r r d m ( G i a k r ) j e s l t a r k i i i h s o d i m u m s i d j e a e t n G i r r ë ) ë a a j z m p i a m d i r m ë b n k n z i a i e s j j a s i m ( d b d G i n r i e ) e e k t r s j i a ( ë s j i G l z m a i d i ) i a r n n m b i m i j i a i ë n p m G s i i ( r e ) ë t a k m z h i i s a r m d h i k b i u d e j s i r n i e i s G o d r ) s ë m r i a z e j r ë m t l i a r p k i n b a i s i m i ë m z d a s m ( i a r a e i j b k e s r d i ë s u z i a s n t j ( a l d e i j a t b r a i s G i ë m ( n s ) a p i ( e j r m ë a G e i z a h j ) h n a l i t i u d i b j m i m e i m G i r r s a ) k n r o i s s m a a i m i j j e l d t i n i r r r i d n a k m ë m e s i a j i r p m d k G
j i p i G a s m r ë ( n ) z i i t a e i r s s j a m i b d a m r u t j i i n l k i e n s e a t i ( s j i s m G m a d z ( a i i ) r r a e n r i k ë e m j a i s p j h i G n s l i i d d ë ) t z i m e e m a a r i a r m ë o b i k z u a s i n s j a s e i i t b r d r d m i a a i n r j r s l e ë m ( m i j k p s n G e i m a r ë j ) a d a t z d m j i l a e i n i r s m e b i j m i ë u s n z t a s G i a ( a ) b t m r i e a s i i m r ( h i s n k ( p d i n e j s i r i e G a a r d m z j h i l ) o a e i r t u i j s k m e ë G s m t i a i s z r ) d a n a r i m r a a b i j m ë i m n d i s i p a r ( n j k m e ë m e d i j s z a r r i n G a k a d e j ) b i j s s l t i e i i G u d s t m ë ) ( m r a z i a t ë m a n i i a s e i p b n n i i i ë m h j s e i r d r m ( z G i a a e k r ) a b s t r k i i i s h o d i u m s m j s i d r e a e n G t a r i r j ë ) ë l a z a i m p i a m i r m m ë b n a k n a z i i e s j a s i m i ( d b d i n r s i e u e r e t k t j s a ( ë s a j i t G l z m a i s d i a ) ( r n m n m b i e j i a i ë r p m n G s j a i ( r ) ë e l i t m z h i a s i a r m d h m k b a i u e j s i r n i e i s o a d G j r ) s m r d i a z ë e j r m t n l i a p r k i e n a i s j ë i m G m d a s z m ) i a t r a e i i j b k e s r ë d i z s m u i a s i n t ( a d n e a i j a t b r i s G i ë m m ( i n s ) a i p r ( e j k r m ë a e G i s z a i h j ) n a l i t d i u i b j m e i m e i m G r i r s a ) ë k n r o i z s s m a a a i i j j e m l b d tr i n i r i d i r n a k s m ë m ( e s i a j i p m e r d k G
GJ supozimit se një person duhet të ketë rol të caktuar në shoqëri. Nëse dallimi bëhet vetëm në bazë të gjinisë (diskriminohet ndonjë person vetëm për shkak të aktit se është emër) bëhet jalë për diskriminim gjinor. Çdo gjë tjetër është diskriminim gjinor. Gjinia reeron në role sociale të përcaktuara dhe karakteristika të cilat ndërlidhen me gjininë e tyre. Do të thotë, okusi është në rolet stereotip të pjesëtarëve të një gjinie (më së shpeshti ai emëror) në shoqëri (më së shpeshti, amilja). Për shembull, nëse në legjislacionin punues ekzistojnë dispozita me të cilat mundësohet mungesa nga puna (e paguar ose pa pagesë) për shkak të kujdesit të ëmijëve vetëm për pjesëtaret e gjinisë emërore, llogaritet se bëhet jalë për diskriminim gjinor, pasi që niset nga ideja stereotipie se vetëm nënat mund t’i ushqejnë, të kujdesen dhe t’i rrisin ëmijët (që nuk është e lidhur me karakteristikat biologjike biologjike të gruas por me stereotipat për rolin e saj në bashkësi).
j i i i G a s m r n ( ) i k i t a e i r s j s i m i d a m d r u t j i l k a i n n e e t i s j i s m ë G ( m d z a i ) r r e a r k ë b e m a i s i p j h i l n s i i d d ë ( z m e e m a i a r a r h ë o b k z u s i j s a s a j e i G t b d r d ) r i a a n r j s l e ë m ( i i j m p n e G m a i r ë j ) a a t z d m j i i a i l n i r s m e b k i j m i u s n t i a s G i ( a d ) t m e i r s a i m r ( ë h i n k p d i n e j s i r i ë e G a r d m z j i l ) o a i e r t i s k b e ë s i m m t i a z i s r d a n a i r a b r a j j ë i m m l d i i s p a r ( n j k m ë e d j e s z a r i n G a a d i e j ) b j l s t i i i G e u s t m ë m ) ( a z i a t n m a a i i s i e b ( n n i i i m h j e i s r r d m ( G i a k r ) j e s l t a r k i i i h s o d i m u m s i d j e a e t n G i r r ë ) ë a a j z m p i a m d i r m ë b n k n z i a i e s j j a s i m ( d b d G i n r i e ) e e k t r s j i a ( ë s j i G l z m a i d i ) i a r n n m b i m i j i a i ë n p m G s i i ( r e ) ë t a k m z h i i s a r m d h i k b i u d e j s i r n i e i s G o d r ) s ë m r i a z e j r ë m t l i a r p k i n b a i s i m i ë m z d a s m ( i a r a e i j b k e s r d i ë s u z i a s n t j ( a l d e i j a t b r a i s G i ë m ( n s ) a p i ( e j r m ë a G e i z a h j ) h n a l i t i u d i b j m i m e i m G i r r s a ) k n r o i s s m a a i m i j j e l d t i n i r r r i d n a k m ë m e s i a j i r p m d k G
H Homoobia
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
- t e r ë e e r j m ë t a s s i l e d u h r a , p t s ë n u j u i e t , s ë e d h B r e m i s j s t o . k d h t e d ë e s t m e s a n r i l e k o y a j u , t k a j l i e m t m a u j a b b o ë n s e n z o s r h k r o e a i e l p o a u ë c s t g e e a m e o h n r h o h r s r ë m i d h t ë d o t a h h u e e ë m t s m l s i k j i r ë i e r a , e d s i i p r u u t e n t s d d ë e ë k s t t m e i e e Q l o h h j s s a a s d j m r o ë . n t u y , j m s l e i t e m ë B k a a r o k r e h . i n n h t s u s b a o i a k o a o p i e c k g h z j m a o e n r e e o d r r r ë h i m b r t m o a i z i e e u h m h l r s i t s , j r e u n ë e e d d ë r k o i t h i i n s t d h s d ë p o e i r s t e t t Q e i ë . v l m ë a e l , a r j j l e t a m e j u d a k ë s i p e n u n r i h k b r , s o k s i e B o e u c k s j . e i t s o a o e d z r o a h n r m e m i k r u d j r m o o e o i h h m m i m b h , ë i r e z r e n s d a k s e u o i l n g i ë d p ë ë t s n i e s t t r h Q h r o h e s . e a s j v d ë m r ë u t m , ë e t d l j e ë e n p l a s i h , a e k n i s B , r e u d o j b k e . s i o i t d e c z k m a n a e e o h k r a r s j u j r m r s i t r o e j i m y o b , z ë t e m m r h s i n r a o r o e u l n e h i ë d t a k s n i r e e a h p ë p h h g s e i Q t v d ë n e d
&
. r r i t t i e r e t e t a , ë u i e k l a n t j e j j a t o e h d j i h u s b n s s d i e r r ë z r k B e i e l e t m u v . i s t e r r e e t e a o i u h h l k p d j m d a d , u e o t s e o b ë h j s m l i z d k r m e a , n e e l u s u l u s d s e a o ë s t k m h n o e m h o ë d i s s s o t m c h ë o , ë ë a l l t e r e m a a r h k s o i i n u s h s ë b m o ë i t k i o a c r e h e g a s s o d s r n , ë r n o i m r ë e a e o m k m m u h Q i o i t . h r j h b e s d e m o r k r a i ë n y g d t o p ë h i n a t e s Q m r . n k o e a i a a j t j h u p d z j t m e ë j e n r e e i r k r e h r i r s i ë B u , t p d . k i i t e h t n e z s a o h e e i ë k a j r j s j d i r t d e r t j i n e e b m i e , t i r v z i r r r B n l e u l e . u o a t i d p u e e a s s , s r h h k o e k j e d j d e e v t m r d s b , m e ë n l o z i l u r p a e a l u , m n u m o e d e o s j ë i h s h k s d c e o e d n a ë s s r t t m u r o ë i h , m ë l l t a s m a ë h m ë o i u s n s r s e h o ë d i ë s k t a c n e , e h g a ë k s e r i o n r s Q ë b i m r . m o a h e o m s s u i r o t m r , ë j y h t m e d h e a r a s o n g m d n k ë h n i h a e z Q s r e p r e . a k a r i u y j e t r t p t m j ë i a i j ë t e , t n e r h r r n a h e s j d s u o k i ë d i p e e s e z n r i a t h i e ë e j B t d e t r r v t j . r i h i t l e e m , s r a i a r ë r p n k j i u u , u o s i t e e d k e j e s b t s r e h d i z l o e s d n e l v o u m r a u m , m e e i s l m r h p o k ë a u d , e h s n d e t s o j e ë s i s ë o t d l o c h a n m a ë s m r t u u o r ë , h s i h l s k m e ë e m a
H Homoobia
<
Qëndrim irracional, mosdurim dhe urrejtja e drejtuar nga homoseksualët dhe lezbejkat. Bindje tipike homoobike është se homoseksualiteti është e panatyrshme, se është sëmundje, perversion, i rrezikshëm. Homoobia në vete përmban nivel shumë të ulët të emocioneve të cilat nxisin sjellje agresive ndaj personave me orientim jo heteroseksual. Aktet e nxitura nga homoobia mund të përbëhen në sulme verbale dhe zike dhe mund të përmbajnë komente oenduese, oenduese, poshtëruese poshtëruese dhe degraduese. Homoobia veçanërisht është e rrezikshme kur përdoret si arsyetim për aksione të dhunshme kundër homoseksualëve.
Të huajt
<
Njerëz që nuk kanë nënshtetësi të shtetit që për momentin gjenden në atë territor. Ndaj statusit të huajit ndikon legaliteti i qëndrimit në territorin e shtetit konkret.
0
j e s t t h u d k a h t i a n s n e j z e i t k ë a j e i r B r i p d r . e t t p r i i e r e t e t a u , ë i k e l n t j e j a a t o e h d i h u s b n s s d i e r r ë z r k B e i e l e t m u v . i s t e r r e e t e a o i u h h l k p d j m d a d , u e o t s e o b ë j s h m l i z d k r m e a , n e e l u s u l u s d s e a o ë s t k m h n o e m h ë o d i s s o s t m c h ë o ë ë a l l t e r e m a a r h k i s s i o n u h ë s ë b o m i t k i o a c g r e h e a s s o d s r n , ë r n o i m r ë e a e o m k m Q m u h i o i t . h j h b r e s d e m o r k a i r ë n y g d t o p ë h i n a t e s m r . n k o e a i a a j j h z t u p d j e j t m ë e n r e e i r r e k h r i r s i t B u , ë p d . k i i t e h t n e z s a o h e e i ë k a j r j j d s i r t d e r t j i n e e b m i e t i r v z i r r n r B l e l u e . o a t u i d p u e e a s s , s r h h k o e k j e j d d v e e r t m d s b , m e ë n l o z i l r u e a a l u m n u m o e d e o s ë i h s h k s d c e o e d n a ë s s r t t m u r o ë i h , ë l l m t a s m a ë h m ë o i u s n s r s e h o ë d i ë s k t a c n e , e h g a ë k s e r i o n r s Q ë b i m r . o m a h e o m s s m u i r o t r h j ë y t m e d h e a r a s o n g m d k ë h n i n h a e z Q s r e r p e . a k a r i u t j e r t p t m j i ë a i j ë t e , t n e r h r r n a h e s j d s u o k i ë d i e e s e z n i r i a t h e ë e j B e t d t r r v t j . r i h i t l e e m , s r a a i r ë r p n k j i u u , u o s i t e e d e k j e s b t s r e h d i z l o e s d n e l v o u m r a u m e , m e m i s l r h p o k ë a u d , e h s n d e s t o j e s i ë ë o t s d
I Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim
1
tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti liditeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti liditeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti liditeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e dis titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti 2 (si bazë e diskriminimi liditeti diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti liditeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti liditeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e dis titeti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi tim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) esi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e riminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) Identiteti liditeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për diskriminim) titeti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si bazë për riminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti etnik (si për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim Identiteti (si bazë për diskriminim) Identiteti Invaliditeti (si bazë e diskriminimit) Interesi legjitim
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
&
( e t v i n r i i i t t n t e e i I m t n j i d e i r n t I g e t i I k ) e d e d l ) s t I i t i m i i l i t d i s a m n i n m r e v i i t e r i ë n j n I e d m i p t I g i i r n t ) e m ë I l i k e z r t m i ) s i i a i t k s t i n s b d i e i r i r m n e i d e s m i t ( ë d n r I e i p n k k I ) i ë ë m s ) i z i n z m t r t a i i a d k e n b r s i m i b i i i i ë t m d n s s e p i i ( ( t r i e i ë t k m t k i z i ë s n r e i a t n e k i t z d a b s d e d i r I i b i i l s d i t ( ë a m s p e e i ( v t k t n i ë i i ij t ë t n I z z n g t i e a t e a t e e i b l t e b i d i i d I i i s l t t i s e s ( t ( a e n m i r e i i k t t v i t e i n n d t j I e I e t n t n i i ) g I t e d e I d ) l e i i m t t l t i i i i m e s a t n i t i m v t i n i e r i n e j I t m n n i i r e g t d i I e t e n k m l e I ) d i s i t I r i ) i m t s k t m i e d i s i n r i m r i n t e ë i d i e j t d m I g p n i i e r n I e ) ë l ë k m ) z i t i z s m r a i i i s a k b d n m b i s i r i e i i r s e n ë m d s ( i t i ( e p r n k i m I k i ë t i ë ) s r n z e i t t t k i a i z d a e s i r b d m i il b i i t d ë i n s e a i p s ( e t ( v i t ë m i k n i i ë t z I n z r n i e a e a k t t t i b d e s b e i i d t I i i i i d s l t s t m ( ( e a i e n t i t v k i e i t i ë t j e d n I n n z I g t t i i a e e ) e l t d b d i i i e m l i t I t i i s s a e t m n e ( t v i n r i i i t n t e e i I t m t n j i e d i r n t e I g t i I k ) e d e d l ) s t I i t i m i i i t l d i s a m n i n m r e v i i t e r i ë n j n I e d m i p I g t i i r n t ) e m ë I l i k e z r m t i ) s i i a i t k i n s t b d i e s i r i r m n e i d e s m ë i t ( d n I r e i n p k k I ) i ë ë m s ) i i n z m t r t z i i a a d k e n b r s i m i b i i i i ë t m d n s s e p (
I Identiteti etnik (si bazë për diskriminim)
<
Identiteti etnik është përkatësia e njerëzve në një bashkësi, ku ata e ndajnë prejardhjen e përbashkët dhe paraardhësit (gjeneza), gjuhën, kulturën, zakonet, religjionin, si dhe ndjenjën dhe vetëdijen se i takojnë bashkësisë së njëjtë ku ata i ndajnë mitet dhe simbolet e përbashkëta. Diskriminimi në bazë etnike do të thotë trajtimi i ndryshëm i individit sepse i takon një bashkësie konkrete etnike, ku me pjesëtarët tjerë të asaj bashkësie e ndan identitetin e përbashkët etnik. Pjesëtarët e një bashkësie etnike shpesh herë kanë edhe karakteristika të njëjta zike (ngjyra e lëkurës, orma e syve, ngjyra e fokëve), që bëhet pjesë e identikimit të tyre (si nga ana e tyre ashtu edhe nga ana e të tjerëve). Kjo nuk e përjashton mundësinë, njerëz me karakteristika të ngjashme zike t’i takojnë bashkësive të ndryshme etnike, si dhe persona me karakteristika të ndryshme zike t’i takojnë një bashkësie etnike. Përkatësia etnike dallohet nga shtetësia si lidhje mes një personi me një shtet. Në një shtet mund të ekzistojnë më shumë bashkësi etnike. Por, diskriminimi është i mundur në bazë të përkatësisë etnike që të përputhet me diskriminimin në bazë të nënshtetësisë. Për shembull, diskriminimi i një hebraiku në Republikën e Maqedonisë mund të komentohet edhe si diskriminim në bazë të nënshtetësisë (lidhja me shtetin e Izraelit), edhe si diskriminim në bazë të përkatësisë etnike. Në disa raste, mund të përputhen më shumë baza të diskriminimit. Kështu, për shembull, diskriminimi i hebraikut mund të jetë në bazë etnike, racore, etare dhe në bazë të nënshtetësisë, pasi që hebrenjtë llogariten edhe si grup i veçantë etnik, racor dhe etar. Në raste të këtilla, dallimi sipas nënshtetësisë mund të iniciohet çështja e diskriminimit jo të drejtpërdrejtë në bazë të tjerave (për shembull, racës).
I
Identiteti
<
Vetëdije për veten si pjesëtar i një grupi të caktuar etnik, kulturor, religjioz ose tjetër, që dukshëm dallohet për ndonjë karakteristikë ose dispozitë të pranishme të vazhdueshme (ose në periudhë më të gjatë kohore) e cila i bashkon pjesëtarët e saj.
Invaliditeti (si bazë e diskriminimit)
<
Nën termin invalidë zakonisht nënkuptohet, pengesë e lindur ose e tuar, pengesë e përhershme ose e përkohshme për kohshme zike, mendore, intelektuale ose e shqisave të atësive unksionale të individit.
Si person me invaliditet llogaritet çdo individ i cili ka lëndim zik ose mendor, e që në masë të dukshme e kuzon individin në kryerjen e një ose më shumë aktiviteteve jetësore ose perceptohet si kuzuese për kryerjen e një numri të caktuar të aktiviteteve. Invaliditeti dallohet nga sëmundja para së gjithash për shkak të kohëzgjatjes (vazhdimit) të ekzistimit. Për ekzistimin e invaliditetit si bazë e mundshme e diskriminimit nuk është e rëndësishme nëse invaliditeti është shkaktuar nga lëndimi ose sëmundja që ka ekzistuar nga lindja, i cili është paraqitur më vonë ose realisht pritet që të paraqitet. Invaliditeti si bazë e diskriminimit është vështirë të denohet, ndërsa nëse e shohim si krahasim, ndryshe denohet. Kjo ndodh për shkak se invaliditeti paraqet gjendje të trupit dhe mendjes dhe dallimi mes invaliditetit dhe jo invaliditetit shpesh është shumë i vogël. Sipas Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, ekziston dallim mes invaliditetit dhe sëmundjes. Në të vërtetë, kuzimi që ekziston te individi, që të bie nën termin “invaliditet” duhet të zgjasë një kohë më të gjatë. Për shkak të këtij qëndrimi të Gjykatës, në Gjermani dhe Austri kërkohet që kjo pengesë të ekzistojë më së paku 6 muaj, në Britaninë e Madhe duhet të zgjasë një vit, derisa në Qipro dhe Suedi duhet të jetë e përhershme. Sjellja jo diskriminuese me personat me invaliditet në vete i përmban
t v i e r n i i t t n e e i I m t n j i d i r n g e I t I k e ) d e l ) s t I t m i i i i t d i s m n i n m r e i i t e r i ë j n e d m i p t I g i r ) n e m ë I l i k z r m i ) s i a i t k s i n b s d e i i i m r r i d e s ë m i ( n r t e i p n k k I i ë ë m s ) i z i t n z r t a i a d k e b r b s m i i i i i ë t d n s s p e i ( ( t e i i ë t t m k i z i ë n r e a t n e k i t z a b s d e d i I i b i i l s d i t ( a m s e e i ( v t k t n i i i i ë t j I t n z n g t i e t e a t e e i b l e d i t d i I t i i l e t i s s t ( a e m i r n i i t e t v t e i n n d t j I e I e t g n i i ) I e t d I d l e i ) m t t l i i i i m s a t n i i e m v t n i r e i n j m n I e i i g t d r I e i n k m l t I ) e i s i t r i ) i m t k t i s d i e s n n r m i r i e e ë i d t d m p n I i e i r n I ) ë ë k m ) z i t z s m r a i i i a k b d n m b i s i i i r i s n ë m d s ( i i ( p r e k i m k i ë t i ë s r z e i t z t n k a i d a e s i b d r i b i i t d l i s ë e a p s ( e t ( v i t ë i k n i ë t z I n z n e i a e a t t t i b d b e e i d t I i i i i s t s l t m ( ( e a i n t i t v k i e i t i t j n e d I n n I g t t i i e e ) e l t d d i i i e I m l t t i s i a e t m n e t v i r n i i t n e e i I t m t n j i d i r n e I g t I k ) e d e l ) s t I t m i i i i t i d s m n i n m r e i i t e r i ë j n e d m i p i t I g r n ) e m ë I l i k z r m i ) s i a i t k s i n b s d i e i i m r r i d e s m ë i ( n r t e i p n k k I i ë ë m s ) i z i n z t r t a i a d k e b r b s m i i i i i ë t d n s s e p (
t i a n a i k i t d b s b i m e m i r i i i i d s ë r s n t ( ( e i k p e i t s t m i k i ë i ë i t e z z r d t n n i t a a k r e d e s b b ë i i d i l i i p I t d a s s e ( ( e ë v t m i z i i I k t t t n i ë a i e n z i j t n b t e i t a g i e e d e d b s t I l i i i ( i t t i l s a k n s e m ( i v i t e e i i t r n i t n t d j I t I e e n e i t g t ) e t e i i n t l e I m d d t I i e i i i l t t a t n s i i i e t m n v i r n e t m m n i e i i e I j d t r n I g i d i n k t I ) e I s e l m i t m i ) m i t i i r d i i t s t k i n r i n e j m r e s ë i i g m e p n d i i d e t I r l ë n e ) k I i m z i s s ë ) r i a m t e i z i k d b r a n s i r e i i m b d t s i m ( i ë n n p i i r I s e k ) i ë k t m i ë i z i s t n t z r i a e m a k d t e i b i s i b r i n i ë t d i il i s d e ( s t p m ( e i a i t k i r v ë i t ë n k z n n e I e s a t t z i i i a d e b t I d d b i i e i t i l t m s i a e ( e s i t t ( ë t v i i n k t i j i n t z e I n a g n e d i e b e t t I t l i e i d I i e d i s t i t s ( i l m t i i e i e m a t t r n n i t v i e e t i e j n t t i n I d m g n I i i e I d e r t i l d l ) k ) e I t i a t i m s i i i s v t m m e n d i i i n r I t n r n e i e i j i m ë t t i d g I r n p e m I e t i ) k l i ë r ) t s i t z i k m i n i s a s d n e i e m b r i r i d d i ë I e n m t s i e ) p i r n I m ë m ë k k i i z ) i z r s t n i a n a i k i t d b s b i r m e m i i i i i d s ë r s t n ( ( e i k p e i t t s m i k i ë i ë i t e z z r d t n n i t a a k r e d e s b b ë i i d i l i i I t d a s p s e ( ( ë v e t m z i i i n k t t t I ë i a i e z i j n n b t t e i t a g i e e d e d b t s l I i i i ( i t t i l s a k n s e m ( i v i t e e i i t n r n i t t t d j I n I e e e i t g t ) e t e i i n t l e I m d d t I i e
të gjitha aktivitetet e shtetit të orientuara drejt krijimit të kushteve për prakticizmin e barabartë të drejtave. Për shembull: adaptime arkitektonike, benecione të veçanta për personat me invaliditet në ushën e arsimit dhe mbrojtjes sociale, lehtësime tatimore për punësimin e personave me invaliditet, dhënia e veglave për ndihmë dhe materialeve që do të ndihmonin arritjen e barazisë aktike (audio materiale nga të gjitha ushat për ëmijët me shikim të dëmtuar, përkthimet e lmave dhe sigurimi i përkthimit në gjuhën e shenjave për personat me dëgjim të dëmtuar, botimi i librave me alabetin e Brajit, zhvillimi i programeve inkluzive për arsimin e ëmijëve me pengesa mentale).
I
Interesi legjitim
<
Paraqet arsyetim për interesin dhe inkuadrimin aktiv të një subjekti të caktuar (person zik ose juridik) në marrjen e aktiviteteve konkrete, për shkak është i prekur personalisht nga pasojat e atyre aktiviteteve, për shkak të interesimit të gjerë të shprehur më parë për ngjarje të caktuara shoqërore, gjegjësisht për shkak të autorizimeve të parapara me ligj për kryerjen e aktiviteteve të caktuara. Legjitimitet aktiv kanë të gjithë ata të cilët mund të paraqiten si palë në kontest të caktuar (pavarësisht ose nga ana e tij/e asaj që kërkon diçka). Për shembull: qytetarët kanë interes legjitim të dorëzojnë parashtresë deri te Gjykata kushtetuese për shkak të zgjidhjeve jokushtetare të caktuara ligjore, sepse ato zgjidhje ligjore mund të kenë pasoja për ata ose për më gjerë për bashkësinë ku jetojnë (pavarësisht nga ajo se në momentin e dorëzimit të parashtresës nuk janë prekur në mënyrë të drejtpërdrejtë). Ose, shoqata e qytetarëve e cila merret me problematikën e personave me invaliditet ka të drejtë ta parashtrojë çështjen me situatën e personave të përkujdesur në spitalet psikiatrike pavarësisht nga ajo se asnjë anëtar nga kjo shoqatë nuk është i prekur në mënyrë të drejtpërdrejtë nga problemi i theksuar.
i r i i i t n t e e i I t m t n j i e d i r n t I g e t i I k ) e e d d l ) s t I i t m i i i l i t d i s a m n i m n r e v i i t e r i ë n j n I e d m i p t I g i i r n t ) e m ë I l i k e z r t m i ) s i i a i t k s t i n b s d i e i r i m n r e i d e s ë m i t ( d n r I e i n p k k I i ë ë m s ) i z i n z m t r t a i i a d k e n b r b s i m i i i i i ë t m d n s s e p i i ( ( t r e i i ë t t m k k i z i ë s n r e i a z t n e k i t a d b s d e d i r I i b i i l s d i t ( ë a m s e e i ( t k t v i ë i i i n ë j I t t n z z n g i t e a t e a t e e i b l e b d i t d i i I i i s l t t i s e s t ( a e n m i r e i i k t t v i t e i n n d t j I e e I t n t n i i ) g I t e d e I d l e ) i i m t t l t i i i i s m e a t n i t i e m v t i n i r i t e j n m n I n e i i g t d r I e i t e n k m l I ) d e i s i t I r i ) i m t k t m i s d i e s n i n r m i r i e t e ë i i d t d m p n I i i e r n I e ) ë l ë k m ) z i t i z s m r a i i i s a k b d n e m b i s i i i r r i s e n ë m d s ( i t i ( p r n e k i m I k i ë t i ë s r n z e i t t t z k i a i d a e s i r b d m i b i i i d l t ë i n s e a i p s ( e t ( v i t ë m i k n i i ë t z I n z r n e i a e a k t t t i b d e s b e i i d t I i i i i d s l t s t m ( ( e a i e n t i t v k i e i t i t ë j n e d I n n z I g t t i i a e e ) e l t d b d i i i e m l i t I t i s i s a e t n t m v i e r n i i i t n t e e i I t m t n j i e d i r n t e I g t i I k ) e d e d l ) s t I i t m i i i l i t i d s a m n i n m r e v i i t e r i ë n j n I e d m i p I g t i i r t ) n e m ë I l i k e z r m t i ) s i i a i t k i n s t b s d i e i i m r n r e i d e s m ë i t ( e d n I i r n p k k I i ë ë m s ) i i n z m t r t z i i a a d k e n b r b s i m i i i i i ë t m d n s s p e i i ( ( t r e m
J Jeta publike
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
J
Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Jeta publike Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit,
&
n i n j i p e l u o o t ë k t n e u d i a e h Ç r t ë s m t . e i m j j i ë r n h ë t t n u o s q h ë e ë h s s s ë e a d j j a j i s ë g l r n o r s t i e o u u n a i p d ë r m ë t e o Ç t e k j h . ë h m a s j s n i t t s e r i ë j e u ë ë p e t a ë s s j h e q r o ë s r h ë s a a d n i j e j g o t m p m k ë u ë t o i t ë a s r h d t h e e s Ç i s j s j . ë p n h ë j t t e e i i q t e j s h h ë g s a o ë j r j d s a r g j r ë n ë p t a m o s o i i u ë d i i a h r m Ç t . p ë s ë e m j s t j i h i r e n t h t j i p s j q e p ë e g ë s r V a e t j ë h ë r g h e r p s s d k i a i o i a l j m p i m b ë t ë t u m ë u i . s i h h r p r e s s p t j j e a h e ë p t t t n i V e j s e J h e g e s h . r k a ë a s j d ë i j l s p i t p r r m b i s u a u i ë i t ë r m p h k e m s j i s ë h r a t h s n s t p e e a i t J e j j e b . g p a s r V ë j e r a e ë s e s r i h k p o s a t d i i l ë t u i i m b k t r ë u h m e e m s ë i t p s r e h n h a j p a s s t b p e h e , e t V t J e e a i i . s h rr j e b g ë o d k r i s a ë t m l i i t o m s b p m k e ë ë i u t k h s i p e h s h e m s n a h i i t s , t p r a t i e i j m J b e p i g b e . r V n e m ë ë o s s i o i p e o s s k i m k t k i i ë i l t e n k b e m u n t h i s i r u s h e p t p a s m i e a , b m t i t n g V r r e e o J s i u b e . s k h p o m i k l ë t d o s i i n i t b l k u s u e m ë t e e p r k e h ë n a t p s i h t m h e , s e r s t m J a i i u ë . n b e b h ë o e e i m s d s i i s s o l s o k o
J Jeta publike
<
Veprimi i përgjithshëm dhe pjesëmarrja e njeriut jashtë shtëpisë së tij. Çdo gjë që i takon ose është e lidhur me unksionimin e kombit, shtetit ose bashkësisë. Për shembull: pjesëmarrja publike e njerëzve para mediumeve, në diskutime, në konerenca, aktivitete të lidhura me punën ose aktivitete në ndonjë organizatë ose shoqatë qytetare, janë pjesë të jetës publike. Përkundër jetës publike, jeta private denohet si: diçka që i takon individit, që ka të bëjë me një person dhe marrëdhëniet individuale në kuadër të shtëpisë, amiljes, martesës, ose çdo gjë që paraqet interesim të veçantë lidhur me vetë individin, që nuk është e lidhur me të tjerët, personale. Për shembull: mendimi personal, besimi, integriteti zik i personalitetit, shtëpia, sendet personale, janë pjesë të jetës private. Jeta private komentohet në përbërje të pacenueshmërisë së serës zike, pavarësisë së moralit, esë personale, përkundër jetës publike, që numërohet në kuadër të normave të pranuara në përgjithësi dhe rregullave të sjelljes.
0
s ë o o s h j s k k i a g d n n i p e l o u o t ë e k t n u d i e a i h Ç r t ë s t m . e i m i h j i r s n ë t ë t n u o q h ë e i ë h ë s s s e a d j a k i j r ë g l s n o s t r i e o u a u n p i d ë r m ë t o e Ç e t k j h . ë h m s j a s n i t t s e r ë i ë e u ë e t a ë h s s j h e q d r i o s ë r h l ë s a a j d n i j e g o p t m ë m k ë u ë o t i t ë a s r h d h t h e e s Ç i s j s j ë . ë p n h ë j i t t e e i q t e s h h ë ë s a o j r j d s a g j r n ë r ë t a o m o s i i k ë u d i m i a p h r Ç t . ë ë s e m i j s t j i h i r e t n h t ë j i s j q e p ë e g ë s r V ë a e t j ë j ë r h h g e r p s s d k i a a i o i l p j m i d m b ë t Ç ë t u m ë i . s i h h r u j r i e s p t s j e a h j e ë t p t ë t n i V e j s e h e g e . s h r ë k a ë a d s ë i j j i l s r p i t r m p b i s u ë a u i ë i t ë r m p h k h e m s j ë i s h r a t h s n s ë t p e e i t e J a j j e b h p . a g s r V ë j e e r a ë s e s j r i h k p o s t a i d i l ë t u i i i b k t r m m ë u h m e e s ë i t j r p s e h h n a j p a s t s b p e e h e t V t J e e a i i j j e . s h r b g ë r o d k r i s a t m l ë i i t o m s b p m k e ë ë i ë u t e k h i p s h s h e s j m n a s h i i t a , t p r t i e i j p m J b e i b g e . e h r V n m ë ë d o s s i o i o p e s s k i m k t k i i ë i ë l t e n k h b e m u n t h i s u i r s h h p e t p a s m i i j e a , b m t i t n g r r V e e o J s i u b e ë . s k h o p m i k l ë i t d o s i i n i t i b l k u s u e m t e e ë i r p e k h ë n a t p s i h t m h e , s e r s t m J a V i i u ë . b n b e h ë o e k e m d
K Kultura Kuotat Ksenoobia
1
ltura Modele të jetës së përditshme të cilat me tëdije ose pa vetëdije janë mësuar (të pranuara) a ana e një grupi njerëzish dhe të cilat transmehen në një periudhë më të gjatë kohore nga gjenata në gjeneratë. Të gjitha bashkë këto modele e nojnë mënyrën e jetës së një grupi konkret (të rcaktuara sipas gjinisë, religjionit, përkatësisë nike, gjeograke) e cila i praktikon në vazhdimësi e gjenerata. Në kuadër të t ë kulturave ka rregulla të ktuara dhe përcaktime morale të cilat respekton nga ana e pjesëtarëve të asaj asaj kulture. Kuotat enoobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kultura K ultura otat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kulra Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenoobia ltura Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat enoobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kultura K ultura otat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kulra Kuotat Ksenoobia Kultura Modele të jetës së rditshme të cilat me vetëdije ose pa vetëdije janë ësuar (të pranuara) nga ana e një grupi njerëzish e të cilat transmetohen në një periudhë më të atë 2 kohore nga gjenerata në gjeneratë. Të gjitha shkë këto modele e denojnë mënyrën e jetës një grupi konkret (të përcaktuara sipas gjinisë, ligjionit, përkatësisë etnike, gjeograke) e cila i aktikon në vazhdimësi me gjenerata. Në kuadër kulturave ka rregulla të caktuara dhe përcaktime orale të cilat respektohen respektohen nga ana e pjesëtarëve asaj kulture. Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat enoobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kultura K ultura otat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kulra Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenoobia ltura Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat Ksenobia Kultura Kuotat Ksenoobia Kultura Kuotat enoobia Kultura Kultura Modele të jetës së rditshme të cilat me vetëdije ose pa vetëdije janë ësuar (të pranuara) nga ana e një grupi njerëzish e të cilat transmetohen në një periudhë më të atë kohore nga gjenerata në gjeneratë. Të gjitha shkë këto modele e denojnë mënyrën e jetës një grupi konkret (të përcaktuara sipas gjinisë, ligjionit, përkatësisë etnike, gjeograke) e cila i aktikon në vazhdimësi me gjenerata. Në kuadër kulturave ka rregulla të caktuara dhe përcaktime
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
&
t o K k t l a t t i a a k u o li K l a p i t e n c c u o e a r v i ë ë a s u t g t r b K K ë u o e e t j t a h l h a r n o t u u d k d n ë o t l e s h ë h u u s s s t K s i K K i r ë z z t a t ë a ë ë r i a e r r d j u t b e e t j a j o l o e u n n u u n i k i o K K ë p p n ë r a a u e u i r y N r n u r s b . g g t K o ë l a ë t ë t u j a j o m a K n t n r n ë e o e a e e n i s n u j b a a e K K o j o n n t n a g a a a r f o t u e a e n o t a g g l d e m u n n s u i e K ) s ) K K e ë a a t a l a r r r i a e m a u t i b t a d u u o l d o o n n u u h a o a K K m z r a . n r a p p o e i e v t r s ë b ë ë t t u K o ( ë ( t k n l t r ë u r o a n a a t k n k o u u o j h e k s i s s u a s t ë ë s a K K k a b t m m a a a r r ë a ë p ë t t u h n n o t i t l e a a i u j j j a u v K l ë K g e e r a j ji i c i ë a r a i T t u d e d b . ë t ë ë ) s l o t ë t t e u e e e j K k a o v v r p f n a a a e a e i p r e p n s b g e a e K j o o e n s t s g e o a o a j ë t o n g a e e n o e ji , g j i s u e a n d k d t K K ë ë i a t t r n t a n a r e e t e e t u v v e n h o t l e e e o j ë t u u s K g m m k K i s e t a t a a r ë a a p i g li t s l u i b n t a l o c k c e e ë u r r r ë t K o t o t ë a n l p e e a h i e i , c o t s m m b k K ë h i h o n t t s s o t t ë t o i a e i a i j l t n j d g d a o r g r i l r e s u ë ë o ë K K p p r m t e t , a ë ë a r ë ë s e s t u s o m i t s m l s i ë n u ë ë t i u t t j K h k K e e j g j d a a a u c s i ë ë i r r t u t r a b t ë l e p e e o l i p l u p s e e o e K ë d a d n j h a r o o e n d
K Kultura
<
Modele të jetës së përditshme të cilat me vetëdije ose pa vetëdije janë mësuar (të pranuara) nga ana e një grupi njerëzish dhe të cilat transmetohen në një periudhë më të gjatë kohore nga gjenerata në gjeneratë. Të gjitha bashkë këto modele e denojnë mënyrën e jetës së një grupi konkret (të përcaktuara sipas gjinisë, religjionit, përkatësisë etnike, gjeograke) e cila i praktikon në vazhdimësi me gjenerata. Në kuadër të kulturave ka rregulla të caktuara dhe përcaktime morale të cilat respektohen nga ana e pjesëtarëve të asaj kulture. Këto modele mund të pasqyrohen te gjuha, praktikat e zakonshme në jetën e përditshme, art, zakonet, kremtimi i estave, ushqimi, religjioni, ritualet në sera të ndryshme të jetës së përditshme, veshja.
Kuotat
<
Numër i obliguar, ks i pozitave ose vendeve të cilat mund të plotësohen vetëm nga përaqësuesit e bashkësisë së caktuar të pakicave. Arrihen me rregulla nga më parë të shkruara dhe dhe të pranuara sipas të cilave vende të caktuara pune, struktura politike ose në kuadër të arsimimit rezervohen për numër të caktuar të pjesëtarëve të ndonjë bashkësie të pakicave. Kuotat ekzistojnë me qëllim të barazimit të prezencës së pjesëtarëve të grupeve të ndryshme në strukturat ku kjo prezencë është dukshëm e disbalancuar në dobi të njërës nga grupet. Për shembull, kuotat mund të vendosen në administratën publike, në atë mënyrë që merret qëndrimi gjatë çdo avancimi në shërbim, nëse për unksion më të lartë aplikojnë mashkull dhe emër, me kualikime të njëjta ose të ngjashme, përparësi do t’i jepet kandidatit emër. Zakonisht kuotat vendosen në usha ku gjatë kohë ka pasur situata të diskriminimit të një grupi të caktuar dhe janë të kuzuara në kohë dhe
K unksion. Kjo do të thotë se për momentin kur do të arrihet barazia ose do të krijohet atmosera ku është zvogëluar ndikimi i diskriminimit që ka ekzistuar më parë, pushon të vlejë nevoja nga kuotat. Për shembull: kuotat për pranim të privilegjuar për pranim të studentëve nga radhët e bashkësive etnike që nuk janë të përaqësuara sa duhet, duhet të ndërpriten n momentin kur do të arrihet përaqësim adekuat të këtyre studentëve në numrin e përgjithshëm të studentëve të regjistruar në të gjitha universitetet në Republikën e Maqedonisë.
Ksenoobia
<
Frikë nga të huajt, nga çdo gjë që është e huaj, reuzim që individi e ndjen ndaj të huajit.
Në të vërtetë do të thotë sjellje e papranueshme shoqërore ndaj emigrantëve, punëtorëve stinor, kërkuesve të azilit, reugjatëve dhe amiljeve të tyre.
t o K k t l a t t i a a k u o l l a i p i K t e n c c u o e a r v i ë ë a s u t g t r b K K ë u o e e t j t a l h h a r n o t u u d d n ë k o t l e s h h u ë u s s s t K s i K K i r ë z z t a t ë a ë ë r i a e r r d j u t b e e t a j e o l o n u n u u k i n i o K K ë p n ë r a a u e u i r N r y r s b u n . g t K o ë l t ë ë a t u j o m a a n t n r K n ë e o e a e e n i s n u j b a a e K K o j o n n t n a g a a a r f o t u e a e n o t a g l d e m u n i s n u K s ) e K K e ë a a t a l a r r r i a e m a u t i b t a d u u o l d o o n n u u h a o a K K m z r a . n r a p o e i e v t r s ë b ë ë ë t t u K o ( t k n l t r ë u r o a n a a t k n k o u u o j h e k s i s s u a s ë t ë s a K K k a b t m m a a a r r ë a ë p ë t t u h n n o t i t l e a a i u j j a u v K l g K e e i ë r a j c i ë i a r a i T t u d d e b . ë t ë ë ) s l o t ë t t e u e e e j K k a o v v r p f n a a a e a e i p r e n s b g e a e K e j o o n s s t g e o a o a j ë t o n g a e e n , g o e j i a i s u e n d d t K K k ë ë i a t t r n t a n a r e e t e e t u v v e n h o t l e e e o j ë t u u s K g m m k K i s e t a t a a r ë a a p i g l l t s u i n i b t a l o c k c e e ë u r r r ë t K o t o t ë a n l p e e a h i e i , c o t s m m b i ë K k h h o n t t s s o t t ë t o i a e i i j a l t n j d d g a o r g r i l r e s u ë ë o ë K K p r m t e , t a ë ë a r ë ë s e s t u s o m i t s m l s i ë n u ë ë t i u t t j K h k K e e g j d a a a u c s i ë ë i r r t u t r a b t ë l e p e e o i p l p l u s e e o e K ë d d a n j h a r o o e n d
M Masa airmative (aksioni airmativ) Mendimi (si bazë për diskriminim) Mosha (si bazë e diskriminimit) Të mirat dhe shërbimet
M
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
t ë s t ) a a t ë e a a t r j e i o k u a t g j ë b f K t u o t a ( ë a e t a t r k r n r o o g a a ë u u n ë o c t u r K l e m e s y j ë . s u t e ë ë n g K r h ë l , a t K m a e d l u i t a m ë l t k u u b i g i n u o r ë o n a k u n e j e j t r j o K e p r a o e n j a ë n ë s i a e r j s f k a d s i u n e t ë s K e ë l t ë d t u ë t v e t n a e e v K a t r v a n k e a a r u ë l e i o t r u p l ë e h u b a K p t o d e o t o k , s a ë t ë r e i o s o m t n e u t m n e j r l e j o o s i t p i u j ë s n d ë d K K e g a ë i k a t l t r a a t ë i u a e e t n t r k b v k a a o , ë o l h e i u ë a s c N s o K m a i . g n ë n t t n b a a i r e a j t s l a u n i e g a t K h r l e c h t s t e i u h d j ë a a n t K o g t p h i t e j e a s k s i o i ë g u T e z m . a b K e p ë r s h o r ë a s a t m e r t e o j i u a i r u t r n n k s t d t e l r i e ë a a l u ë n p i s c m K K e p u i r c j r t ë a g d ë ë g i a s t p h t ë z b ë o s j e ë n o l t a u ë ( v t n a a o r K t t ë e e n j a o r e r n a a r e ë m s e k t n u n t K n n a l e e e o u t l o j a k m e k i i K g g t t t a i d n k a a k p o i o ) g a u a u r b a M K r c n r g p r o a a a i e ë r u r r ë p o j a u u o n l t n t n i e l l h e a c r o u s u ë h K p k s e d K K
& &
ë n n a e j h e j t i o e d ë t m s e n v a a r t p t e a l s i o c e ë j i t d e ë h t d e v h s e i z m t ë r a e l j i n c i ë t p u e r g m ë h j s t i n e d r a ë n p a ë a s g s n ë ) t a e r j a ë t u n e l a r e p d o ë t ( M r a r a u u t s l ë u K m
t e ë p l j , o o t t s u ë u n k r e e K s K g i e t m p n a a ë i i t a s s j j n b e n r o n g a o a u rt t s ë a K s o a a g t l i n p a s i a c r n e s ) ë t s u ë t c a t a K l r j r t u e a e a t l e a K u t u a e t r o n a n i k ë a o u r r b a K y c p o r m n a ë s e ë ë r o t p ( u n z i m t e r m l t ë r k s t ë u a ( e a K n u K j t s t n c o e a ë a r r i n t ë k p p b m o f n u o e u ë r e o d K g o n k h a n e i a d j r e p e u e n a l u j r s t i r K l e e a g t u d d u a t a ë K ë t t o j n k a e o m a n i a v u c b o a K a ë o t s g ë ë p n t a s o r k e a ë n u l t ë s a t l e l r e k o u j s a g u h K e u e K e s j i t n r a a n r a d i t b a ë r ë b a r o t a p k y o e u h n v t e K o t i ë j v e n a g r a r m m r e a s u ë u t t ë u l T t K l n a s t u j . l u i ë o a K k t t c n m ë a o ë f i t a r t u e e b r n K e d o ë a a n e m e d j r o h g e a e u l t n s u e l t ë e i k s u n d d K K r t ë a o t ë t e N a a m a v i . t p r b a o o a e ë t o t u s p n a ë K e o s e r k j e n s ë a ë r t g e o n e k e a s u j t e j h g K l g s t u ë n t e a a K e t l e b r t m a o o i e a e i u s h b v h d K t ë o o o i e a j k m r o M g i m ë n u t d t l ë a t e r a T a h s j u u . z t g K K l c a ë t t v ë u a t a a i t ë K r t ë b e o e n a o i n u m b m n e K o j o o ë n g k a h s i r t t e o d ë s u n k u t n i K l r a e r r t u a s e t p a K K p i t p a t r o a ë i a e a j s l u t b n i n K o s c e . o j u ë t e e g o K n
M
Masa airmative (aksioni airmativ)
<
Aktivitete të shtetit të cilat janë drejtuar drejt diskriminimit revers (kthyes). Maniestohet si reduktim, zvogëlim ose eliminim i pabarazisë aktike që ekziston për momentin, dhe e cila është krijuar si rezultat/pasojë nga diskriminimi i vazhdueshëm paraprak. Kjo i nënkupton të gjitha aktivitetet të cilat i ndërmerr shteti, e të cilat janë drejtuar nga krijimi i kushteve për raste të barabarta të grupeve historikisht të diskriminuara dhe të margjinalizuara, (pakica etnike, gra), gjegjësisht, dallime të shtresuara në dëm të grupeve të caktuara të njohura (ëmijët, njerëzve pa shtëpi etj.). e tj.). Qëllimi i parë i çdo aksioni armativ është zvogëlimi i debalancit në prezencën/dukshmërinë e pjesëtarëve të një grupi në jetën publike. Aksioni i tillë realizohet në krijimin e mundësive të veçanta (ekskluzive) për pjesëtarët e një grupi të caktuar në periudhë të caktuar kohore, ose, derisa është e nevojshme të korrigjohet diskriminimi paraprak ekzistues/i shtresuar. Që dallimi të mund të llogaritet për legjitim, kjo duhet të denohet saktë dhe e kuzuar në kohë. Aksioni armativ në mënyrë decime përmendet në Konventën për eliminimin e të gjitha ormave të diskriminimit racor (neni 4) dhe në Konventën për eliminimin e të gjitha ormave të diskriminimit kundër gruas (neni 4). Llojet e masave armative për shembull janë: vendosja e kuotave për grupe të caktuara në ushën e arsimit, marrëdhëniet e punës, veprimtaritë shërbyese (kreditë, benecionet bankare etj.). Me sistemin e kuotave sigurohet numër i caktuar i vendeve, shërbimeve ose mjeteve, që të rezervohen për pjesëtarët e një grupi konkret të njerëzve. Shembull i aksionit armativ i këtij lloji është kur organet shtetërore ndërmarrin aktivitet për punësimin e një numri më të madh të pjesëtarëve të një grupi të caktuar të pakicave, ose kur përpiqen ta balancojnë strukturën gjinore të administratës me dhënien e preerencës aplikuesve të gjinisë emërore.
M Masa armative mund të parashihet në legjislacion kundër diskriminimit dhe të mundësojë intervenime të drejtuara nga plotësimi i nevojave sociale të njerëzve nga grupe konkrete në usha të ndryshme (arsim – libra shkollor për kategori të caktuara të ëmijëve, marrja e nënshtetësisë – dispozita lehtësuese, mbrojtja sociale – kritere të veçanta, regjistrimi në librat e amzës së ëmijëve të porsalindur – aksione për lirimin nga pagesa e tatimeve etj.). Në jetën e përditshme shumë shpesh në vend të termit aksion armativ përdoret termi “diskriminim pozitiv”. Ky term ka rëndësi të njëjtë, por shmanget përdorimi i tij për shkak të konotacionit të padrejtësisë që mund të ndërlidhet me shprehjen konkrete, e në mungesë të domethënies adekuate për shkaqet dhe kushtet nën të cilat qaset aksioni armativ i shtetit.
Mbrojtja eektive
<
Ekzistimi i sistemit me mekanizma të kapshme dhe me përdorim për inicimin e procedurës në rast të diskriminimit; ekzistimi i strukturave të pavarura dhe objektive të cilat veprojnë sipas ankesave të parashtruara, në bazë të procedurave më pak të parapara; dhe ekzistimi i sanksioneve të parapara nga më parë për shkeljen konkrete të drejtave.
Mendimi (si bazë për diskriminim)
<
Mendimi i paraqet idetë dhe mendimet e një personaliteti (individi) për diçka konkrete. Ky është qëndrim, vlerësim, mendim ose analizë privatisht e ormuluar, e shprehur ose vetëm e marrë lidhur me ngjarjet në planin individual, në bashkësi, në shtet ose në planin global. Mendimi nuk është akt (nuk është i verikuar ose i dëshmuar). Formulimi i mendimit personal (qëndrimi) për çdo gjë që e intereson individin paraqet element të domosdoshëm të demokracisë dhe participimit demokratik gjatë vendosjes.
a i s k i i b m i o r r s d d i n ë M f n d o e h ) a i e r s s ë a m M ë z i k e s ) a a n a h i ( v b ë i d z i M e m t t i s t a v r a ( i t r m e b k i a i a r s m i m s i h f m d s b a r r ë i r i o f T ë ë m n a ) M i h p t o i ) s d a ë i s s n e z m m k i i a e a h a n n M b i ( i d M i m t t e m s v e a i i v ( i r r r i i i t m k k i a s s m m i i b i m r m d d ë r d r ë T r f e n f h ) ë e a t s ë i i p z M a e n ë m a ) s i h o z i b a v n d a i s i i t t s M b k a m a i i r ( t r i s e m a ( r k e h m i s m f i v i s i a ë m b o d i T i r d ë e ) M t n n m h o ) i ë r i s e z s f m m i i a M k e n n b h ) a i i ( d i s v i s m m t e t i i ( r r v a a i r a k k t M i m s s h a r i i m s e d f d m o r ë a r m e T i i M f ë ) b ë a ) p t n r z i o a i ë ë m a i s s m z h b i n k s a i i a n a i b s M e ( m ( t i m i h e r s i a e ( d r v k i h i k s t m i s i m s a i r o d b i i r d r m d M r ë ë m e n ) f h p e s ë a ë m T z ë i M e a a z n ) s i h i a b v a i d b i m t m i i i s M r t a ( s a n t k ( r m i i a e s i i r m h m i f m d m s r i i a r ë o k b d i r s T ë i M n n ) ë p t e d ) o h i i ë s s e m M z m i i k ) ë a e n a v n i b z h i i ( t i m d e m a s i b i ( r t v r i i a m i k t r k s r s i a s m i f i i m d a m d d r i h r ë n e f s n ë T e a o p ) ë i o t M z i a M ë s ) a s z k m v b a i a a i ( t i M m n b i i s i a e ( n t s i v m m e i i ( r a i r t m h i f m a k r i s a s m k i i b m i o r r s d d i n ë M f n d o e h ) a i e r s s ë m M
t s z i v a ( M a i m t a b m i t a a r r r h i e k f s s ( m s m r a m o i i i i b d f M n a r m i e ) o ë a i h d ë m s s i n s z a k e n m a a i e M ( b M h n m t i e ) i d s r v v m ( e t i i k t t a m a r i s i r a a i b h s d m r m r r m r s ë o ë f f h ë a e p T a M s i ) ) e a ë t i n z z s h m o i a a a i d m n i s b t i M n i k a i t m s ( s a r i i e ( m r i m a i k r e m i s m v k i ë i i b s d s t T r d i o n a ë ) r d t h i ë e m e r p s m M f ë i e ë m ) z a n h z i v a n i a a d b m t t b i a i s r a m i a s r k s ( r m i r M ( s i a t i m s f d e h a m ë s i i e m T o i r n d ) ë b o t M z r n i p i e a ) s ë m k b h M i m z a i i s ) n i a ( n s v e ( i i e h t m i v a m a r i i d s t h r k t m a k s r s a i o s r f i i a m m d r M d f e m i ) r n n a ë ë ë m e a o z i T p i s a n ) s i ë t a b i k z m i a v M a i m ( s r i ( t b k e n a e i i a s i s v i m h m ( m t i r d i s i r a b r o r k m a ë m i s r ë M p i d f ) n h d n s ë a o e z m e i e a a s n M h ë s b i ) z a a d i v a m t s i i M ( b t r a e t r i i e k v i a s m s ( i m i r i m a m d a d ë f r b m h n T a r r ) ë s e i ë p t n o i M a o h ë s ) m i M z a i v ) e s s n a i t k i h a a b m i d i m ( n a i s i t m ( r e r a i e k v r m f i i i s t r a i m m i m a k i d d s n ë i m r e n r o T d i e ë f ) s r t a i M s z k ë a ) a a p e b m ( v i s i i ë t s n a e z i v a ( M a i m t a b m i a t r r a r h i e k f s s m m m
M Diskriminimi në bazë të mendimit mund të maniestohet në krijimin e atmoserës kërcënuese dhe armiqësore, për të gjithë ata që kanë mendim tjetër nga shumica, dhe krijimi i sistemit ku ekzistojnë dallime të mendimeve “korrekte” politike (si e dëshiruar dhe të përmbajtur) dhe mendime “jo korrekte” politike (bartës të cilëve janë ekspozuar në orma të ndryshme të kuzimit të drejtave të tyre dhe lirive themelore).
Mosha (si bazë e diskriminimit)
<
Çdo veprim joligjor ose i paarsyeshëm ndaj njerëzve, i motivuar nga mosha e tyre (pa u mbajtur llogari për karakteristikat individuale të çdo individi). Mosha si bazë e diskriminimit mund të maniestohet lidhur me personat e moshuar dhe lidhur me të rinjtë. Edhe në rastin e parë edhe në rastin e dytë është e lidhur me ekzistimin e stereotipave dhe paragjykimeve lidhur me moshën (e pleqërisë) e individëve. Në identikimin e moshës si bazë e mundshme e diskriminimit niset nga qëndrimi se: < Trajtimi
i ndryshëm në bazë të moshës mund të llogaritet si diskriminim
< Kujtë e mohës duhet të shqyrtohen me kujdes para se të denohen
në aktet ligjore dhe nënligjore < Secili
që vendos kuj moshe duhet të jap sqarime të qarta për nevojën nga kujtë konkret
< Vështrimet
për arsyeshmërinë e kujve të moshës ndryshojnë dhe ato duhet të rishqyrtohen periodikisht
Mosha si bazë e diskriminimit mund të paraqitet në: sjelljen e përditshme, punë, arsim, gjatë blerjes (veçanërisht të pronës së patundshme), përdorimi i serviseve shërbyese, huazimit, aplikimi për kredi ose huazimi, puna me bankat dhe kompanitë e sigurimeve, marrja e shërbimeve nga shteti ose pushteti lokal, shërbimi shëndetësor. Diskriminimi në bazë të moshës shpesh paraqitet në serën e marrëdhënieve të punës, kur si kritere për punësim parashihet numër maksimal ose minimal i vjetëve (jashtë nga kujtë e caktuar ligjor), ose
M kur pushohet nga puna punëtori për shkak të vjetëve të moshës (e jo për shkak të kryerjes joproesionale të punëve). Për diskriminimin në bazë të moshës mund të bëhet jalë në ushën e shëndetësisë në rastet kur: mjeku do të shkruajë terapi më të lirë (ilaçe të vjetra ose joadekuate) ndonjë personi të moshuar se sa ndonjë personi më të ri, kur nuk do të vijë ndihma e shpejtë (ose do të parashtrohet pyetja për moshën e pacientit), kur pacienti nuk do të dërgohet në ekzaminim specialisti me arsyetimin se simptomat kanë prejardhjen nga procesi normal i pleqërisë.
Të mirat dhe shërbimet
<
Me të mira nënkuptojmë – të gjitha prodhimet konkret të prodhuara dhe të dedikuara për plotësimin e nevojave dhe dëshirave të caktuara të blerësve/shrytëzuesve. Për shembull: ushqimi, librat, lëndët djegëse, patundshmëria etj. 0
Me shërbimet nënkuptojmë – aktivitete timprurëse dhe jotimprurëse të drejtuara nga plotësimi i nevojave dhe dëshirave konkrete të njerëzve (shtetërore dhe jo shtetërore). Për shembull: shërbime bankare, hotelerie, restoranti, komunikuese, shëndetësore, arsimore, sociale, administrative, mbrojtëse etj.
a i s k i i b m i o r r s d d i n ë M f n d o e h ) a i e r s s ë a m M ë z i k e s ) a a n a h i ( v b ë i d z i M e m t t i s t a v r a ( i t r m e b k i a i a r s m i m s i h f m d s b a r r ë i r i o f T ë ë m n a ) M i h p t o i ) s d a ë i s s n e z m m k i i a e a h a n n M b i ( i d M i m t t e m s v e a i i v ( i r r r i i i t m k k i a s s m m i i b i m r m d d ë r d r ë T r f e n f h ) ë e a t s ë i i p z M a e n ë m a ) s i h o z i b a v n d a i s i i t t s M b k a m a i i r ( t r i s e m a ( r k e h m i s m f i v i s i a ë m b o d i T i r d ë e ) M t n n m h o ) i ë r i s e z s f m m i i a M k e n n b h ) a i i ( d i s v i s m m t e t i i ( r r v a a i r a k k t M i m s s h a r i i m s e d f d m o r ë a r m e T i i M f ë ) b ë a ) p t n r z i o a i ë ë m a i s s m z h b i n k s a i i a n a i b s M e ( m ( t i m i h e r s i a e ( d r v k i h i k s t m i s i m s a i r o d b i i r d r m d M r ë ë m e n ) f h p e s ë a ë m T z ë i M e a a z n ) s i h i a b v a i d b i m t m i i i s M r t a ( s a n t k ( r m i i a e s i i r m h m i f m d m s r i i a r ë o k b d i r s T ë i M n n ) ë p t e d ) o h i i ë s s e m M z m i i k ) ë a e n a v n i b z h i i ( t i m d e m a s i b i ( r t v r i i a m i k t r k s r s i a s m i f i i m d a m d d r i h r ë n e f s n ë T e a o p ) ë i o t M z i a M ë s ) a s z k m v b a i a a i ( t i M m n b i i s i a e ( n t s i v m m e i i ( r a i r t m h i f m a k r i s a s m k i i b m i o r r s d d i n ë M f n d o e h ) a i e r s s ë m M
N Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit
1
urës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si zë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për kriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskrimin) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat triktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive itja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e disminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive Nxitja e diskriminimit jyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e urës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si zë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për kriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskrimin) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat triktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive itja2 e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e disminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive Nxitja e diskriminimit jyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e urës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si zë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për kriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskrimin) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat triktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive itja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e disminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive Nxitja e diskriminimit jyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e urës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si zë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për kriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskrimin) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat triktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat Normat restriktive itja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e dis-
&
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
i r ( ë i r i d y u d j s z n k r i ë a e g ë ë r l N b m u a i t e i p j i r k t ë s i a k ë ( z l m x s r i y a i s e N n j ë b d i r g i e a e r u s v m N i i ( y k a j t r t j i g ë s k t l i k i ë s r m N i r i t e t x u d s N n i a i k e r e m r e ë y m i l v j t i a i n j r t a t i g e k i k N i s m x m i t a r r i r t i r N y o s d j k m e e N e s i g r v i i n N a t t d i j t m a t k i i i i e m i n m m r t x i r a r i j N s k t o n m i s i i e i r e x r N v d m ) i k t i t N a r s e m i k e k i i m v d r r a s n i j t i i r t t o s i d k ë m e i x N i r p r e r ) t N ë k t s a a e j m z s e t i i v r i a i m n d t x t r b i k r a o N i ë i m r s i N m e t r p r s ) v k i s o ë e t s m ë r i i N k r z i t a d n ) a r u i t b r k m s i ë m i ë m i s e l r p n r r ( i o e k t ë s s N m z a i a i ) r ë r a r d m y k u r j b r m s i i k g o ë i s ë n N l ( p d i N t e r ) ë i s m ë i z ë m r a r m i p a r i u k n y b ë s n i j k i i g i z ë d m s a l m i ( N r i r b r t e ë s k i i k a ë s p s s i r r ( m i i ë d y u d j s z n k r i ë a e g ë ë r l N b m u a i t e i p j i r k t ë s i a k ë ( z l m x s r i y s a i e N j ë n b d i r g i e a e r u s v m N i i ( y k a j t r t j i g ë s k t l i k i ë s r m N i r i t e t x u d s N n i i a k e r e r e m m ë y i l v j t i a i n j r t g a t i e k i k N i s m x m i t a r r i r t i r N y o s d j k m e e N g e s i r v i n i a t t d i N j t m a t k i i i i e m i n m m r t x i r a r i j N k s t o n m i s i i e i r e x r N v d m ) i k t i t N a r s e m i k e k i i m v d r r a s n i j t i i t r t o s i d k ë m e i x N i r p r e r ) t N ë k t s a a e j m z s e i i v r t a m
N Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim)
<
Nën ngjyrën e lëkurës nënkuptojmë pigmentimin e lëkurës së njeriut, e cila varet para së gjithash nga aktorët biologjik gjegjësisht gjenetik. Ajo mund të jetë më e çelur ose më e errët. Diskriminimi në bazë të ngjyrës së lëkurës më shpesh paraqitet mes pjesëtarëve të grupeve të ndryshme racore, por megjithatë, “raca” si bazë e diskriminimit gjithnjë nuk mund ta përshijë edhe “ngjyrën e lëkurës” si bazë. Kjo ka të bëjë për shkak të aktit që diskriminimi mund të kryhet edhe mbi pjesëtarët të cilët i përkasin racës së njëjtë, por dallohen sipas ngjyrës së lëkurës (qotë të bëhet jalë për ngjyrë më e errët ose më e çelur). Shembull për diskriminim mbi bazë të ngjyrës së lëkurës është kur pjesëtarët e bashkësisë rome, të cilët kanë dukshëm ngjyrë më e errët të lëkurës nuk tojnë trajtim të njëjtë në jetën e përditshme dhe veçanërisht gjatë orimit të një lloji të caktuar të shërbimeve (nuk u lejohet hyrja në restorant ose në pishinë, sjellja e punëtorëve në sportele në administratën shtetërore ose e policisë është e ndryshme etj.).
Normat restriktive
<
Masat me të cilat kuzohet, nuk mundësohet ose kushtëzohet veprimi i caktuar i lirë i individëve. Kur janë miratuar në kuadër të ligjit dhe kanë sqarim logjik, ato janë në unksion të mbrojtjes së njeriut. Në të kundërtën mund të paraqesin kuzime të paarsyeshme të drejtave dhe lirive të cilat shpesh kanë prapavijë diskriminuese. Për shembull: ndalesa e qasjes deri te shërbimet të një kategorie të caktuar të njerëzve (emra, meshkuj, vetmitarë) ose ndalesa e lëvizjes dhe shpërngulja në rajone të caktuara.
N
Nxitja e diskriminimit
<
Aktivitetet me të cilat dikush në mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo të drejtpërdrejt inkurajon, jep udhëzime, kërcënohet, bën presion ose bind dikë të bëjë diskriminim, kur pala e cila nxitë është në pozitë të ndikojë mbi palën ndaj të cilës nxitet. Për shembull: shkrime të botuara në mediumet ku pedolia lidhet vetëm (para së gjithash) me homoseksualët, paraqet nxitje e sjelljes diskriminuese në bazë të përcaktimit seksual. Ose, ndërlidhja e pjesëtarëve të bashkësive të caktuara etnike me kryerjen e aktiviteteve konkrete kriminele gjatë ligjëratave të proesorit universitar.
i r r ( ë i i d y u d j s z n k r i ë a e g ë ë r l N b m u a i t e i j r k i t ë s i k a ë ( z l m x s r i y s a i e N n j ë b d i r g i e a e r u s v m N i i y k a j t r t j i g ë s k t k l i i ë s r m N r i i t e t x u d s N n i a i k e r e m r e ë y m i l v j t i a i n j r t g a t i e k i k N i s m x m i t a r r i r t i r N o s d k m e e N e s i i v ) r i n N a t d i t j t m a t k i i i i e m r x i n m m r i a r t i j N s k t o n m e i s i i i r e x r N v d m ) t i k i t N a r s e m k i e k i i m v d a s n i r r j t i i r t t o s i d k ë m e i x N i r p r e r ) t N ë k t s a a e m z s e t i i v r i a i m n d t x t r i b k a o N i r i m ë r s i N m e t ( r p r s ) v k i s o ë e t s m ë r i i N k r z i t a d n ) a r u i t b r k m s i ë m i ë m i s e l r p n r r ( i o e k t ë s s N m z a i a i ) r ë r a r d m y k u b r j r m s i i k g o ë i s ë n N l ( p d i N t r s ë i e m ë i z ë m r a r m i p a r u i k n y b ë s n i j k i i i z g ë d m s a l m i ( N r i r b r t e ë s k i i k a ë s p s s i r r ( m i i ë d y u d j s z n k r i ë a e g ë ë r l N b m u a i t e i j r k i t ë s i k a ë ( z l m x s r i y s a i e N j ë n b d i r g i e a e r u s v m N i i y k a j t r t j i g ë s k t k l i i ë s r m N i r i t e t x u d s N n i i a k e r e r e m m ë y i l v j t i a i n j r t g a t i e k i k N i s m x m i t a r r i r t i r N o s d k m e e N e s i i v ) r i n N a t d i t j t m a t k i i i i e m r x i n m m r i a r t i j N k s t o n m e i s i i i r e x r N v d m ) t i k i t N a r s e m k i e k i i m v d a s n i r r j t i i r t t o s i d k ë m e i x N i r p r e r ) t N ë k t s a a e m z s e i i v r t a m
O Organizata me interes legjitim Orientimi seksual
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
&
Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra e lëkurës (si bazë për diskriminim) Normat restriktive Nxitja e diskriminimit Ngjyra
i r z x i r a m e t m N r ë i s b r p o e a i j e k v N t ë s i s i t r ( ) i z t x k a a d s i m N i r b r ë m t n i r ë e r s i u s v p i o ( k m t e r N i ë s k t r ë l z ) i ë a k r a r t m e s b u i i s m a r i k n d e r i r o s ë y r l ( j t N m ë i g a s e ) r p ë N k m r a m ë t r r s i i u i z j y o n k m a i d N g ë i b r l m ) ë n N i i i r p e s t m i m i ( a k i s ë n r s m r i i z i y ë k j d r a n m s i g i b i u r r ë N k d m k i i p t ë s r s i l e ( i k ë e d s a m s z i j i ë r a t a r r i n d ë i b x u y e p i j k m N s i g ë ë a ( r l j z N k t e v s i a e i t s ë i x t i b r k d N i a r i m u i e r s y k e t ( j n v i a s ë g i l s j t e N t ë m r i k i r e t i t r x i r u a k t a r N k m s s y i i ë m j e e l g r n d r v i i e t t o N e N m a k a t i a i i ) r r j y t r t m r j k i m m s s i i g x o i e n n N i d N r N i t m t ) e i e m a i i v m r r i a m i t m i j k k t n r k s s n i i i i i i o x r t N d d m N m i s r i r ) e r e e ë k r m k i v a s p j i t s i t i t a i n ë d i d k x i z r r a m t m e N r ë i s b r p o e a i j e k v N t ë s i s i t r ( ) i z t x k a a d s i m N i r b r ë m t n i r ë e r s i u s v p i o ( k t e m r N i ë s k t r ë l z i ) ë a k r a r e t m s b u i i s m a r n i k d e r i r o r s ë y l ( j t N m ë i g a s e ) r p ë N k m r a m ë t r r s i i u i z j y o n k m a i d N g ë i b r l m ) ë n N i i i r p e s t m i m i ( a k i s ë n r s m r i i z i y ë k j d r a n m s i g i b i u r r ë N k d m k i i p t ë s r s i l e ( i k ë e d s a m s z i j i ë r a t a r r i n d ë i b x u y e p i j k m N s i g ë ë a ( r l j z N k t e v s i a e i t s ë i x t i b r a k
O
Organizata me interes legjitim
<
Shoqatat e qytetarëve dhe organizatat tjera të cilat në mandatin e tyre parashohin lutë kundër diskriminimit dhe dhënien e ndihmës juridike ose tjetër viktimave të diskriminimit, llogaritet se kanë interesim legjitim të parashtrojnë në rendin e ditës, të jenë të involvuar ose të iniciojnë raste lidhur me diskriminimin. Interes legjitim që në mënyrë aktive të inkuadrohen në rastet lidhur me diskriminimin kanë të gjitha organizatat lidhur me mbrojtjen e interesave të anëtarëve të tyre kur janë të ekspozuar në diskriminim. diskriminim.
Orientimi seksual
<
Orientimi seksual d të thotë tërheqje emocionale ose zike ndaj një personi tjetër, që zakonisht është e lidhur me gjininë e njerëzve të involvuar. Orientimi seksual mund të maniestohet si: < heteroseksuale (tërheqja mes pjesëtarëve të gjinive të ndryshme), < homoseksu homoseksuale ale (tërheqja
mes dy meshkujve),
< lezbike (tërheqja mes dy emrave), < biseksuale
(tërheqja edhe ndaj gjinisë së vet edhe ndaj atij të
kundërt). Diskriminimi në bazë të orientimit seksual ekziston kur një person trajtohet më eq (në legjislacion ose praktikë) për shkak të orientimit seksual të atij personi (real ose i supozuar). Një person mund të jetë i diskriminuar për shkak të orientimit të tij seksual në diapazon shumë të gjerë nga të drejtat dhe liritë (jeta private, lëvizja, të shprehurit, besimi, puna, avancimi në punë, arsimimi, pronësia, ilaçi eektiv, banimi etj.).
O Për shembull, për diskriminimin në bazë të orientimit seksual mund të fitet kur çiti homoseksual nuk mund ta maniestojë dashurinë e vet në mënyrë të lirë, në mënyrë që është e zakonshme për çitet homoseksuale. Ose, reuzimi i punëdhënësit të punësojë person me orientim homoseksual në vend të caktuar pune. Ose, personi me orientim homoseksual është i ekspozuar në shakaja të vazhdueshme dhe oendime nga kolegët e tij. Personat me orientim jo heteroseksual janë të ekspozuar në oendime, keqtrajtime, përqeshje dhe reuzim. Shkelja e dinjitetit është një nga pasojat më të shpeshta të maniestimit publik të orientimit jo heteroseksual personal.
i r z x i r m a m t r e N ë i s b r p o a e i e j k v r N t ë s i s i ) t t i z x k a a d s i m N i r b r ë m t n i r ë e r s i u s v o p i ( k m t e r N i ë s k t r ë l z ) i ë a k r a r e t m s b u i i s m a r n i k d e r i r o s ë r ( l t N m ë i a s e ) r p ë N k m r a m ë t r r s i i u z i j y o n k m a i d N g ë i b r l ) m N n i ë i i r p e s t m i m i k ( a i s ë n r s m r i z i i y ë k j d r a n m s i g i i u b r r ë N k d i i m k p t r e ë s s i l ( i ë k e d s a m s z i i ë r a t a r r i n d ë i b x u y e p i j k m N s i g ë ë a ( r l j z N k t e v s i a i e t s ë i t x i b a k d N i r r m i u i r s y e k e t ( j n v ë i a s g i l s j t e N t ë m r i k i r e t i t r x i r u a k t a r m N k s s y i i ë m j e e l r n d r g v i i t o e t N N e m a k a t i a i i r r j r y t t m k r j i m m s s i i g i x o e n n N i d N r N i t t ) e e i m m i a i v m r r i a m i j t m i k k t n r k i s s n i i i i i o x r t N d d m N m i s r i r ) e r e e ë k r k v a m s i j i s i t t t i i n a ë d k i d x i z r r a m t m e N r ë i s b r o p a e i e j k v N r t ë s i s i t t ) i z x k a a d s i m N i r b r ë m t n i r e ë r s i u s v o p i ( k m t e r N i ë s k t r ë l z ) i ë r a k a r e t m s b u i i s m a r n i k e d r i r s r o ë ( l t N m ë i a s e ) r p ë N k m r a m ë t r r s i i u z i j y o n k a m i d N g ë i b r l ) m N n i ë i i r p e s t m i m i k ( a i s ë n r s m r i z i i y ë k j d r i a n m s g i i u b r r ë N k d i m k i p t ë s r e s l i ( i k ë e d a s m s z i i ë r a t a r r i n d ë i b x u y e p i j k m N s i g ë ë a ( r j z l N k t e v s i a e i t s ë i t x i b r a d k N m
P Pakicat etnike Përkatësia ose përcaktimi politik (si bazë për diskriminim) Paragjykimet Person transgjinor Punëtorja seksuale/punëtori seksual Prejardhja sociale (statusi social me bazë për diskriminim)
& l e l - r - a t e ) r i r l a a j n e l o k i r ë m ë i i i m a u o p n c i p o i s n i p n j o t c t i ë k k e g s i ë o m z e e y s s m n s i j a t i i s m o n u r a i g b a s t a j n k P a a i c r u i k r i r i s h t t i r e s a a k o d a t m d a r ë t c P t n r o ë m l s n a r o P ) i j a ( ë i n a j s ) m i k e p r r ë u g r p m r c i P e e s p l ë e i o k n ë P / n a i l P i s s n z e a i t a s o i l c r a e m e i b a i t s m o k r u a i i s u s i u m r i s k d t n i s k n k s s t a k o e i ( ë k a s s t e y j t s i d e i t j e s r k a h ( d i s r r a g e t k d r ë i a r P o c e l a r r i m t l ë ë p a o j a t k ë a j P r p i r p e P a n e ë c i o z P e t ë u ) r m z u P i o a ) m k ë p s m a i k i / b m l n i h t n b y a e i a t u i n j j k l i e n e s u g P d h a ( a i m s a i t c u d m i r r k l r m r r a k s l i a i ë e o a r c k k t a j i P s i p n i k s e l i e k i j c s ) e r s i o e i a d r o g v P s p d a P m s j r o s i l o t i r r ë ) n e i n ë i a ë j s o a a p m t i m u r n p i 0 h i t u s m t ë s t ë u i n ë k k ë a n r z i p z t n t a e e k u a / s a a m s c r s o P ( e i b i r r k b l i r s r r e i a r ë e d p k l p ë o s o e s u ( r t a i P i ë n m P h i s ë e j d l k c k e p i s g s t a r n o t e k i s o i u i e s n ë l s ë c i n p p z o a t o a / m a a i i j a r e p r s j e s t k l h r ë i b i t z ë y o s d o j a r t n i a t a l i m u u g a o c s i b a t t ë ( s a j k s a a n k r r r k k e e j a a r ë e t k u e a s i P P P P P ( c P m t s F
a k e s t e c s r r s i r a e a ë a d c j P m j i r p l e t k r r ë a o e a i t e P p s c P ë m o o ë i ) a n z s k u u a m i i a y s i P j s s b n r g ë i i e t u a o t s r s m a a ( n i i a k i t r j r k r s P i k g ( o t ë ) t s s i i l P e ë n l m d o i n e a a r i r p n u k t i i c ë i p n p n m t o m i s i o e r t e ë s a k z t k a r s a j a h e i a u b c c s P d i d r t r r e k ë a e e ë a j p m s p P m e l e r i ) a a ë j s P k i r y z m o l c i j o a a o t g a n b i i s ë a i s i u s r n m s ë s k i a ( u t r u P P a t e k k s i ) r k s a t i r i t i o r l ë m s d i n o ( o i n P r t j p i ë e ë g i e l n p s m k a i i i u m n r ë i n c p a t k z t r o / s k a t e i a s e t b l d n c a j a r r a e o c u ë h ë i s s m r p p k d k l e a r e e ë a P a P i j s s t z c ) e o o a e r a j b m a P s r i m i i i s l o i n s t i s a ( ë ë y t u u j a m k t s n i i g r a t u k k i t a k l r r e P s s ë o i ( s a r P i p P d e r l o i e n r o i a k t ë j i m i m i ë i n c g p t s n n o t k i e ë s n u a z a m t p c a a r i a j / t r r b ë e h c l i n p e d s i k r a o e m a u s a j s r l s P r o e e k a ë ) r i P e a p c P m i s i l t o s ë e n s a a z ë i j t i u r m a i s a s m o i k t k k r u i k y r t ë e j s ë a n s g s i t P i u a s r r d ( P i e t o a r e i r k t i ë l ë P o o n a ) p n t i n p i c j e u m i t ë i z o g p n s s a m / a i i b n c e t a i j l a m i k e a r r h a t a u k c d m s r P n s l r i k ë ) a o a j d e i s p e m r r c s i r e e ë o n P a s i s P j p l r o i a t m ë o s i a t e u z r i u ë a k m t s i s n k s a b ë i k t t e u i y d s a s j P s (
P Pakicat etnike
<
Pakicat etnike të cilat me numër janë më pak të përaqësuara se sa nga ndonjë bashkësi dominonte etnike në territorin e shtetit konkret, pavarësisht nga ajo nëse kanë ose nuk kanë shtet amë, ku ata vetë paraqiten si bashkësi dominonte (shumicë).
Përkatësia ose përcaktimi politik (si bazë për diskriminim)
<
Përkatësi ose jo përkatësi në ndonjë grupim politik, shprehja e qëndrimit politik ose maniestimi i përkatësisë, gjegjësisht, reuzimi i ideologjisë politike. Përkatësia politike si bazë e diskriminimit ka të bëjë edhe me rastet kur një person i caktuar nuk ka përkatësi konkrete politike. Si bazë e diskriminimit e pranon edhe mendimin politik lidhur me politikën konkrete të strukturave në pushtet dhe lidhur me çështje të cilat e prekin mënyrën e sundimit në shtet. Diskriminimi në bazë të përkatësisë ose përcaktimit politik, për shembull, ekziston në rastin kur një nëpunës në punës shtetëror është degraduar pavarësisht nga cilësitë e tij dhe atësitë proesionale pasi që ka përcaktim tjetër politik nga struktura aktuale në pushtet. Diskriminimi ekziston edhe në rast kur pjesëtarët e një partie të caktuar politike vështirë vjen deri te shërbimet publike, kanë më shumë probleme gjatë marrjes së lejeve për qëllime të ndryshme ose janë të ekspozuar në kontrolle të posaçme dhe të shpeshta. Mendimi politik si bazë e diskriminimit mund të mos jetë e lidhur me politikën publike të qeverisë ose shtetit konkret. Në situata të tilla, shumë shpesh do të paraqitet vështirësia që të kuzohet nëse një mendim është politik ose jo. Për shembull, anëtar i sindikatës mund të thotë se ka qenë i diskriminuar në bazë të mendimit politik për shkak të aktiviteteve të tija në sindikatë.
1
P
Kjo është për shkak të aktit se aktivitetet e sindikatës janë të lidhura me politika dhe qëndrime të qeverisë në rregullimin e marrëdhënieve të punës. Në rastin e tillë, punëdhënësi do të pohonte se aktivitetet e punëtorit janë të lidhura me çështjen e vendit dhe obligimeve të punës, e jo me politikat më të gjera të Qeverisë.
Paragjykimet
<
Qëndrime për njerëzit, objektet dhe dukuritë të cilat nuk kanë bazë logjike, mbahen në vazhdimësi, të përcjella me emocione të uqishme dhe shkaktojnë veprime/sjellje të caktuara që për pasojë kanë trajtim të pavolitshëm të një kategorie konkrete njerëzish në raport me tjetrën.
2
Paragjykimet ormohen pa ekzistimin e diturisë ose hulumtimin paraprak të akteve. Ato mbështeten në supozime, ndjenja dhe besime. Merret vendimi (zgjidhja) pa u qenë i vetëdijshëm për aktet dhe rrethanat relevante. Për shembull, qëndrimi se njeriu i cili është i inektuar me HIV nuk mund të punojë paraqet paragjykim. Ose, se homoseksualët janë pedolë. Ose, deklarata se të gjithë hebrenjtë janë të pasur. Paragjykimet shpijnë drejt diskriminimit (në raste të caktuara kjo do të thotë se: personi nuk pranohet në punë, homoseksualët pengohen të punojnë në institucione arsimore, hebrenjve nuk ju jepet ndihmë sociale).
Person transgjinor
<
Person i cili është ose dëshiron të jetë i perceptuar ose ka kryer ose është procesin e kryerjes së intervenimit mjekësor që të bëhet pjesëtar i gjinisë së kundërt. Këta persona mund të kenë karakteristika të cilat zakonisht lidhen me njërën nga gjinitë, me të cilën ata identikohen ose i kanë karakteristikat e ty gjinive.
a k e s d t e s r r s i c r a e a ë a d c j m j P i p r r l e t ë k r o e a i t e P p s c P l ë m o i ë ) o a n z s k u u a m i i a y s i P j s s b k n r g ë i i e t a o s r s m a ( n i i a i k r s j r P k r i k g o t ë ) t s s i i l P e ë n l m d i o n e a r i r p u k t n i ë c i p i n p n m / t m o i s i o e r ë e t l s k t z k r a s a a a e i u h b c c s P d i d r r k t r ë e k e e ë a p m s p P e m l r e i ) a a ë j s P k i r z m o l y c j a i o o t a n g b i i s ë a i s s i r s n m s k i a ( ë u t r u P P a t e k k s i ) t r k s a i r i t i o r l ë m s d i n o ( o i P r n j p i ë e ë g i e l n p s m k a i i ë i m n r i c a t n k t z r o s k a t e i a s e l t b d n c a j r r a e o c ë h ë i s s m r p k d k l e p r a e e ë a P a P i j s s t z ) c e o a e r o b m a P s r i m i i i s l o i s n i s k a ( ë ë y t u u j m k t n s i a i g r a t k k i t a k l r r e P s s ë o ( s a i r P i p d P e r l o i e ) n r o i a k t ë i m i m i ë i c p t n s n n o t k i e ë s u a z n m t a p c a r i j / a r r b ë e c h k l i n p e d s a k i r o e m a u s d a j s r l s P r o e e k a ë ) i r e P a p c P m i s i l o s ë e n s a a z ë i j t i u r m a i s a s m o b i k t k k r u i r t ë e k s a n s ( ë s t i s P i u k r d ( r P i e t o r i k t r P e l i ë l o ë o n a p n i n t p i c j e ë u m i t z i o g p n s s a m / a i i n c e b t a i j l a m k i k e a r r h a t a u k c d m s r P n s l r i k ë ) a o a j d e i e s p m r r c s i r e e ë o n P a s i P s j l r t o i a m ë o s i a t e u z i r u ë k m t s s i n k s a b ë i k t e t u i y d s a ( s j s P k
a k e s t e s s r r i c r a e a ë a d c m j P i p r r l e r t ë k a o e a i t e p s c P ë m o ë ) o a i n z s u k u a m i i a y s i P j s s b n g r ë i u i e t a o t s r s m a ( a n i a i k r t j r P k r s i k g ( o ) ë t s s i i l P e n l m d o n i e a a r i r p n u i k t i ë c p i n p n m t m o s i o e i r ë e t s a t z k r a k j s a a e u i a h b c c s d P i d r r t r ë e k a e e ë a j p m s p P m l e r e i ) a ë a s P k i r z m o l y c j o a i o a a n g b i i s u a s s i r n i m s ë s k i a u ( t r u P a t e k k s i ) r t k s a i r i t i o r l ë m s d i n o o ( P r t n p i ë e ë g i e l n p s m k a i i ë i u m n i r n c p a t k z t o r k / s a e i a s e t b l d n c a a j a r e o r c u ë h ë i m s s r p k p d k l r e a e e ë a a P i j s z s ) c e a e o r a o j b m a P s r i m i i l o i s n s t i s a ( ë y ë t u u m k t n s i a i g k r a t u k i t a k l r r e P s s o ( s a ë i r P i p d e r l o i e n r o i a k t ë j i m i m i ë c g p t s n n n o t ë k s u e a z n a m t a p c a r r j / a t r b ë e c h l i n p e d s k a r o e m a u s a j s r l s r P e e o k a ) i r e P a p m c P i s t i l o s e n s a a ë z i j t i u r m a m i s a s o i k t y k k r u r t ë e j k s ë a n s g s t i s P i u a r r d ( P e o r k t r a e i ë l P o ë o n a ) p n i n t p ë i c j e u m i o g t z p n s s m a / a i n c e b a i j l a m i k e a r r h a t a u k c d m P r l r s n s i k ) a o a j d e s p i e m r r c s i r e o e ë n P a s s i P j l r t p o i a m ë o i a s t e u z r u ë a k m s t s i n k s a b i t e k u i y d s a ( s j P s
Identiteti gjinor nuk guxon të përzihet me orientimin seksual. Personat transgjinor mund ta kenë varietetin e njëjtë të orientimit seksual dhe personat e denuar gjinor.
P
Personat transgjinor janë të ekspozuar në diskriminim në të gjitha ushat e jetës publike dhe private dhe janë objekt i urrejtjes dhe sjelljes së dhunshme. Personi transgjinior duhet të trajtohet në pajtim me preerencën e tij personale.
Punëtorja seksuale/punëtori seksual
<
Person i cili me vullnetin e vet merret me dhënien e shërbimeve seksuale, si burim i mjeteve për jetë. Puna seksuale është burim i diskriminimit në të gjitha serat e jetës publike dhe private, nga ana e personave privat dhe nga ana e përaqësuesve të pushtetit. Diskriminimi i zakonshëm ka të bëjë vetëm me oruesit, e jo edhe me shrytëzuesit e shërbimeve. Diskriminimi mund të maniestohet në dhënien e ndihmës nga ana e policisë gjatë një sulmi seksual ose tjetër, ose reuzimi të merret me qira ose të shitet banesa, poshtërim dhe sjellja jo e barabartë e punëtorëve në veprimtaritë shërbyese (kamerierë, punëtorët në sportele, punëtorët social).
Prejardhja sociale (statusi social me bazë për diskriminim)
<
Renditja e njerëzve dhe vendosja e hierarkisë joormale dhe ormale, ku disa kanë pozitë të privilegjuar, ndërsa të tjerët nuk kanë, në bazë të përkatësisë së personit të caktuar të ndonjë grupi shoqëror ose klase në shoqëri, gjegjësisht, përkatësia e paraardhësve të tij në po atë grup. Vetëm me aktin e lindjes nga paraardhësit të cilët i takojnë grupit konkret konkre t edhe ëmija e ton statusin e njëjtë, do të thotë e trashëgon.
P
Përkatësia ndaj grupit të renditur konkret shoqëror mund të ketë pasoja: ndalesa për t’u martuar me pjesëtar të një grupi tjetër shoqëror, segregacioni dhe getoizimi, qasja e kuzuar ndaj objekteve shërbyese publike (shkolla, vende për rituale etare dhe qasja deri te burimet publike të ushqimit dhe ujit).
a k e s d t z c s r r s a i r a e a b ë a d c j j P i e p e t r k r r ë o e a t e P m p s P l ë l m o i ë ) a a n i z k u u a c m i a y s i P j o s b k n r g s ë i i e t i a o s r s m s n ( a i i i k r j a u r k r P t i k g o ë t ) a t s i i s t P l ë n m s d o i n e a r r p n u k t i e i ë l p i n p n a m / t i m i i o e r ë e c t l s k z t o k r a s a s a a e i u b c c s P d i a r k t r ë e k h e e ë a p m s d p P m e l r i ) a a a ë j s i k r z m o y c e j a i o o r t a n g b P i i s ë a i s i l r n m s a ë s i a ( u t r u u P P a t s k k i ) r k s a k t r i t i o e l m ë s i o d n s ( i P r i n j p i r e ë g i e l o p s m k a t i i i m n r ë ë i n c a t t z k n r o s k a t e u i s a t b d n c a j r r a e o c e ë h ë i s l m r p p k d l r a e a u e ë a P a P i j s s z t a c ) e k o e r e o b m a P s s i m i i i i l s n s a i s k a ( ë y r t u u j m k t s o i a i g t r a t k k i t a ë k l r r e s s n ë o ( s a i u P i p P d e r P l i e ) r o a k t r ë i m i m o i ë i t n c p n n n o t i k ë i s u e a z m t a p c a i s j / a r r b n ë e h c k l i a p e s k d r i r a t e m a u d a j s n l s P r o e o k a ë ) r i s e a p c P r m i s i l e o s ë n s a a P z ë i j t i u r t a s a s m o b i t e k u k r i r t ë m e k i s ë a n s ( s k i t P i u s k r d ( i P e t o r e i r a k l i ë l t o ë r o n a p n i n t a p i c j P ë u i e o g t z p s s a m / a i m c e b t i a i j l n a k n k e a r i h a t a u c d m m s r P n i l r k r ë ) a o a j e i k s p e m r c s i r s i e e o n P a s d i s j l r P o i t r a m o ë s i a t u e i r u ë k m t s i s ë n k s a ë i k z t t e u y d s a s j a P (
Q Qëllimi legjitim (objektivisht i arsyetuar) Qëllimi (ekzistimi ose mosekzistimi)
&
l i i i s i l j j t t i i ë g s s v i i i g m e e Q i z z l t l ) k k k r t i i s i e e e a j m m z s s u i i b l l t k o o l l o e e ë ë ( ( m m y i Q Q s e r e m ) ) i s s m i i a t i i o l o i j l m m i t ë i i i t g t h e m m s s Q l i i i i s ) t z t z i i r s s v k k a i m i i t z z i e e u k t k l k s s l e e e e o o j y ( ë ( Q b i m i s r m ) o i ( e e m m a il i s s l i m l o l i o m t i ë ë i t i t h s i Q Q j s m ) i ) m i z i i r g r v t t k i e a s s l t a e i i u u i k s t z t z e e o e k k m j i y y e e l b m ( l s ( s r r o i ë i ( a a e s Q m m i o i i i m ) l l t t i i l l t h i i h ë ë j m s s m i i i i Q Q g t t ) ) v v e r s i i i s l i t r t a a z i z k k u u k k m e e t t j e j e i e e l ( b b s l y y i o o s s ë ( o ( r r m Q m a a i l ) m m i i l e i i i t t t t s ij ë i m j h h o i Q g t g s s ) i i i r s e e i v v l l m i i z i i a i t t u t k t s k k m m i e il e i e e l j j s z y l l b b s k o ë ë r o e o ( Q a ( m Q ( i e )i i ) i m m t m s i i i h m t m t o l i i i i s l j j t t i i ë i g g s s v i i m e e Q i z t z l ) t l k k k i r s i i e e e a j m m z s s i u i b l l t k o o l o l e ë ë ( e ( m m y i Q Q s e r e m ) ) i s s m i i a t i i o l o i j l m m i t ë i i i t g t h e m m s s Q l i i i i s ) t z i r t z i s s v k k i m i i t a z z i e e u l k t k l k s s e e e e ë o j ( ( o y b i Q i m s m r ) o i e e m m a il ( i s s l i m l o l i o m t ë i t ë i s i t h i Q Q j s ) i ) m m i z i i r g r v t t k i e a a s s l t e i s i u u i k t z t z e e o e k k m j i y y e e l b m ( ( s s l o r r i ë i ( a a e s Q m m i i i i o m ) l l t t i i l l t h i i h ë ë j m s s m i i i i Q Q g t t e ) ) v v r s i i i s l i t r t a a z i z k k u u k k e e t t m j e j e i e l e b ( s b
s i d e m r u h d i l e v e j h e r p h s i r o l a j F
Q Qëllimi legjitim (objektivisht i arsyetuar)
<
Qëllim i cili nuk është në kundërshtim me Kushtetutën dhe dispozitat e marrëveshjeve ndërkombëtare, e që korrespondon me nevojat reale, nga më parë është saktë e denuar dhe është proporcionale me eektet cilat duhet të arrihen. Shembuj të qëllimit legjitim mund të jenë: kërkesa për një lloj të caktuar të arsimit gjatë aplikimit për vend konkret pune ose avancim në karrierë (akulteti i mjekësisë për punësim si mjek i përgjithshëm, specializim për punë si gjinekolog), trajnim i kaluar pse posedimi i shkathtësive konkrete (trajnimi për punësim në polici), nevoja nga përvojë e posaçme (për vende udhëheqëse), karakteristika shëndetësore dhe zike (për punë në minierë ose punë si zjarrkës). Ekzistimi i qëllimit legjitim objektivisht të arsyetuar, shpie drejt përjashtimit nga diskriminimi. Kjo do të thotë se, në raste të caktuara, veprimi ndryshe, dallimi ose përjashtimi të cilat bazohen në njërën nga bazat e mundshme të diskriminimit, nuk llogariten për diskriminim. Në këtë kuptim nuk do të llogariten si diskriminuese kërkesat e veçanta dhe kushtet për punësim ose kryerjen e aktiviteteve të caktuara, kur ato kërkesa dhe kushte janë të domosdoshme për kryerjen adekuate të aktivitetit të dhënë, gjegjësisht, paraqesin element thelbësor të një aktiviteti të caktuar pune. Për shembull, nuk do të llogaritet për akt të diskriminimit parashtrimi i kushteve lidhur me: paatësinë aariste, kurin e lartë të pensionit sipas moshës, nevoja nga kualikime dhe shkathtësi të veçanta, ndalesat ligjore ose ndalesat e shqiptuara në aktgjykimin lidhur me kryerjen e veprimtarive të veçanta (arsimi, policia, drejtimi me automjet), kuzime të përkohshme, masat të cilat ndërmerren për shkak të mbrojtjes së popullatës etj. Situatë ku karakteristikat të cilat janë lidhur me ndonjë nga bazat e diskriminimit nuk do të lidhen me veprimin joadekuat dhe nuk do të lidhen me diskriminimin, për shkak të natyrës së punës konkrete, nënkupton insistim të karakteristikave specike si kërkesë thelbësore dhe përcaktuese për kryerjen e asaj pune.
Q
Që të bëhet jalë për kërkesë thelbësore dhe përcaktuese, qëllimi duhet të jetë legjitim dhe kërkesa të jetë adekuate ndaj natyrës së atij proesioni dhe kushtet ku kryhet. Dallimi në trajtimin e bazuar në ekzistimin e qëllimit legjitim dhe objektivisht të arsyetuar mund të jetë i arsyeshëm vetëm në kushte tepër legjitime të cilat duhet të denohen saktë. Arsyeshmëria (domosdoshmëria) (domosdoshmëria) i qëllimit dhe mungesa e alternativës racionale, duhet të dëshmohet dhe të jetë e dëshmuar në çdo rast individual nga ana e atij që i përcakton kushtet, me të cilat njerëzit trajtohen ndryshe në situatën e njëjtë. Duhet të dëshmohet se ekziston nevojë e tillë, se prakticizmi i trajtimit të ndryshëm është i domosdoshëm për plotësimin e asaj nevoje, nuk mund të zgjidhet problemi me asgjë tjetër përveç me diskriminim. Për shembull: objektivisht është e arsyeshme për vende të caktuara pune që të kërkohet përgatitje e veçantë zike (pilot i aeroplanit, kozmonaut), ose kualikime të veçanta dhe përvojë paraprake (kirurg, prokuror publik). Nuk do të merret për diskriminim kërkesa që rojet në burgun e grave të jenë gra, ndërsa në burgun për meshkuj, të jenë meshkuj, e as, kërkesa për kurin e lartë për realizimin e të drejtës për pension.
Qëllimi (ekzistimi ose mosekzistimi)
<
Çdo veprim (ose mosveprim) pavarësisht nga ajo nëse personi ose organi që vepron kanë qëllim qartë të denuar që të diskriminojnë, gjegjësisht, pavarësisht nga ajo nëse diskriminimi është rezultat i dëshiruar nga më parë. Kjo e përshinë edhe çdo veprim të pakujdesshëm. Për shembull: shpallja e rregullave për shrytëzimin e një objekti të caktuar publik, të cilat mund të shrytëzohen për diskriminimin e një kategorie konkrete të njerëzve, që vetë për vete paraqet akt të diskriminimit pavarësisht nga ajo nëse ai që i ka vendosur rregullat ka pasur ose jo qëllim të diskriminojë kategori konkrete njerëzish. Mosekzistimi i qëllimit shpesh herë mund të lidhet me diskriminimin e drejtpërdrejtë.
l i i i i s l j t t i i ë g s s v m i e i e i Q i t z z l l ) t k k k r s i i i e e e a j m u m z s s i i b l l t k o o l l o e e ë ë ( ( m m y i Q s e r e m ) i s s m i i a t i i o l o i j l m m i i i i t ë t g t h e m m s s Q l i i i i s ) t z t z i i r s s v k k a i i i m t z z i e e u l k t k k s s l e e e e ë o o j y ( ( Q b i m i s r m ) o i ( e e m m a i i s l l i m l s l i o o m t i ë ë i t i t h s i Q Q i j s ) m ) m i z i i r g r v t t k i e a s s l t a e i i u u i k s t z t z e e o e k k m j i y y e e l b m ( l s s r r o i ë i ( a a e s Q m m i i i i o m ) l l t t i i l l i t h h ë ë i j m s s m i i i i Q g ) t t v v e s i i s l i t r t r i a a z i z k k u u k k m e e t t j j e i e e e l ( b b s l y i o o o s s ë ( ( r m r Q m a a i l ) m m i i l e i i i t t ë t t s i i m j j h h o i Q g t g s s ) i i i r s e e i v v l l a m i i z i i i t u t t k t s k k m m i e e i i e e l l j s z y l l b b s k o ë ë r o e o Q ( a ( m Q i i e ) ) i m i m t m s i i i h m t m t o l i i i i s l j t t i i ë i g s s v i i m e e Q i z t l ) t z l k k k i r s i i e e e a j m m z s s i u i b l l t k o o l o l e ë ë ( e ( m m y i Q s e r e m ) i s s m i i a t i i o l o i j l m m i i i i t ë t g t h e m m s s Q l i i i i s ) t z i r t z i s s v k k i i i m t a z z i e e u l k t k k s s l e e e e ë o j ( ( o y Q b i m i m s r ) o i e ( a e m m i i s l l i m l s l i o o m t ë i t ë i s i t h i Q Q i j s ) ) m m i z i i r g r v t t k i e a a s s l t e i s i u u i k t z t z e e o e k k m j i y y e e l b m ( s s l o r r i ë i ( a a e s Q m m i i i i o m ) l l t t i i l l i t h h ë m ë i j s s m i i i i Q g ) t t v v e s i i s l i t r t r i a a z i z k k u u k k e e t m t j j e i e l e e ( b s b
R Raca (si bazë e diskriminimit) Ratiikimi Religjioni (si bazë për diskriminim)
0
&
ë i ) ë i ) ë i ) ë i z z z z a a a a m m m m m m m i s i s i s i i i i b b b b s k k k k i n i n i n i i i i i i s i s i s f f f f d d d d s i i i i ( ( ( ( t t t t m m m e e e e i a i a i a i a i i i r n r n r n n ë ë ë ë R R R R k k k o o o o z z z z ) ) ) ) i i i i s s s t a t a t a t a j j j j i i i i i i i g b g b g b g b d d d i i i i l l l l m m m m i i i i r r r i s i s i s i e e e e s ë ë ë n ( n ( n ( n ( R R R R i p i p i p i i m i m i m i m a a a a ë i ë i ë i c c c c i m m m m z z z r r r r a a a a i i i i a a a k k k k R R R R k k k k s s s s b b b ) ) ) ) f f f f i i i i i i i i i i i t t t t d d d d s s s m m m m i i i i ( ( ( a a a a e e e e i R i i R i i R i n n n n R i ë n ë n ë n ë ) ) ) ) t z t z t z t z o o o m m m m i i i i i i i i i i i a j a j a j a r r r r m m m m b b b b g g g k k k k i i i i i i i i i i i l n l n l n s s s s n i i i i s s s s i i i i e e e ( ( ( ( d d d d R R R m m m m r r r r a a a a i i i i i i i r c ë r c ë r c ë r c ë k k k k m m m a a a a p p p p i i i s s s s R R R R i i i i k k k ë ë ë ) z ) z ) z ) ë d d d d z f f f i i i a a a a t t t m m m m e e e e i i i i b b b b a a a ë ë ë ë n n n n i R i R i R i i i i i z z z z s s s s ) ) ) ( t a ( t a ( t a ( a m m m m i i i i i i i i i i i b b b b r r r r n n n n i i i i m m m k k k k i i i o o o o s s s s s s s s i i i i ( ( ( ( i i i i n n n j j j j i i i d d d d g a g a g a g a i i i i m m m c r c r c r c r l l l l i i i ë ë ë ë a e e e e r a r a r a R p R k R p R k R p R k R p R
r
Fjalor i shprehjeve lidhu
me diskriminimin me
s s s i i i i i e d m d m d m ë i i r r z e k k n ë ë a f f ë i i p b z m t i t p ë ë a a r a s z z R R ( b a ) a s ) i a t t b b s i i ( i c i a r i s s m m a i ( R ( c i i n n ) p i i a n n R m o o m m i i i i ) z i j j r r n a k i g g k m i i i l l s s m i e i e n i i r d s d R R k m i i e e i s i ë r n ë m m k d i i o z z s k k r a i a ë f f g b b d i i i t p i t r a a e ( s ë s ë ( R R z p ) ) a a a t t ë c i i b m c z a a i a m m R R s i i ( b ) ) n n i i i i t m s m n i ( a i m m o i i i n n i r r i i j n k k g t m i o m s s l i i i i i j r r e d d m g k k i R l s s e n i i i e e ë ë d d R m m r z i r z i a a r ë k ë b b m f p p i i s i i t ë k ë s s a ( ( z z f i R a a t e b a a ) b a c c t i i i R a a z s s ) R m ( R ( a t i i ) n ) i i i n n m m m i i i o o s i m i n n n i j j i i i r g g a i i k m m m c l l s i i i i a e e r r r k R k d R k s s s i i i i i e d m d m d m ë i i r r z e k k n ë ë a f f ë i i p b m t i t p z ë ë a a r a s z z R R ( b a ) a s ) i a t t b b s i i ( i c i a r i s s m m a i ( R ( c i i n n ) p i i a n n R m m o m o i i i i z i ) j n j r r a i g g k k m i i i l l s s m i e i e n i i r d s d R R k m i i e e s i i ë r n ë m m k d i i o z z s k r k a i a ë f f g b b d i i i t p i t r a a e ( s ë s ë ( R R z p ) ) a a a t t ë c i i b m c z a a i a m m R R s i i ( b ) ) n n i i i i t m s m n i ( a i m m o i i i n n i r r i i j n k k g t m o i m s s l i i i i i j r r e d d m g k k i R l s s e n i i i e e ë ë d d R m m r z i r z i a a r ë k ë b m f b
R Raca (si bazë e diskriminimit)
<
Koncept i ndarjeve të njerëzve në grupe në bazë të karakteristikave të dukshme (të jashtme) zike (ngjyra e lëkurës, fokëve, orma e syve, struktura e ytyrës). Zakonisht ka të bëjë me grupe njerëzish të cilët ekzistojnë në hapësirë të caktuar gjeograke, dhe dallohen nga të tjerët për shkak të disa karakteristikave të cilat përcillen gjenetikisht. Vetë koncepti paraqet konstrukt shoqëror (besim i krijuar nga ana e njerëzve) i cili i grupon njerëzit në bazë të karakteristikave të tyre të supozuara zike dhe kulturore. Vetë koncepti ka vlerë, rëndësi dhe përdorim tjetër në nivele të ndryshme të zhvillimit të njeriut. Hulumtimet më të reja e mohojnë ekzistimin e grupeve të ndryshme biogjenetike të njerëzve. Diskriminimi racor është një nga llojet më të vjetra dhe më të t ë përhapura të diskriminimit. Karakteristikat e jashtme dalluese mundësojnë zhvillimin e paragjykimeve ndaj një numri të madh ët njerëzve, të cilët njihen si pjesë e një grupi të caktuar racor dhe trajtim jo i njëjtë ndaj njerëzve të bazuar në këtë lloj të dallimit. Diskriminimi racor maniestohet si racizëm – vështrim ndaj botës dhe sjellje që bazohet në ndarjen e njerëzve në raca, të cilat gjenetikisht dallohen në inteligjencë, krijimtari, qëndrueshmëri etj., për çka nuk mund të kenë të drejta të njëjta dhe qsje të njëjtë ndaj resurseve shoqërore dhe pasurive. Sipas “Deklaratës për raca dhe paragjykimet racore” të gjithë njerëzit i takojnë ndonjë race dhe kanë prejardhje të përbashkët, dhe të gjithë duhet të kenë mundësi të njëjta për arritjen e shkallës më të lartë të zhvillimit intelektual, social, ekonomik, kulturor dhe politik. Për këtë shkak, llogaritet se problemet lidhur me “racën” si nocion kanë gjenezë sociale. Shpesh nocioni racë është përdorur me qëllim që të ndahen njerëzit në shoqëri në grupe, me qëllim që pjesëtarët e një grupi të llogariten si të atë dhe superior në krahasim me pjesëtarët e grupit tjetër.
1
R
Racës i është dhënë rëndësi e madhe në legjislacion, ndalesës së diskriminimit pikërisht për shkak të ekzistimit të diskriminimit lidhur me “racën”. Shumë instrumente për të drejtat e njeriut (nga vendi dhe ndërkombëtare) e parashohin racën si bazë të veçantë me të cilën ndalohet diskriminimi. Dhe të shmangen të gjitha dilemat e mundshme për atë çarë do të thotë raca, ndalesa e diskriminimit në bazë të racës në vete përshinë më shumë baza. Kështu, në Konventën ndërkombëtare për eliminimin e të gjitha ormave të diskriminimit racor, si diskriminim racor llogaritet çdo dallim, përjashtim, kuzim ose privilegjim që bazohet në racën, ngjyrën e lëkurës, prejardhjen (paraardhësit), prejardhja nacionale ose etnike. Në një numër të caktuar shtetesh është pranuar modeli sipas të cilit nuk përmendet ekzistimi i racave. Për shembull, në Aktin jo diskriminues nlandez përmendet vetëm “prejardhja etnike dhe nacionale”, ndërsa “Akti për diskriminim etnike” në Suedi e përmend “përkatësinë etnike”.
2
Ratiikimi
<
Akt i pranimit të një dokumenti të caktuar ndërkombëtar në legjislacionin kombëtar. Zhvillohet nëpër procesin që është i njëjtë me procesin e miratimit të ligjeve kombëtare. Në Republikën e Maqedonisë ratikimin mund ta bëjë Kuvendi në procedurë të njëjtë si gjatë miratimit të ligjeve dhe përundon me shpalljen në Gazetën zyrtare të Republikës së Maqedonisë.
Religjioni (si bazë për diskriminim)
<
Besimi në ekzistimin e uqisë/ve mbi njeriun, të cilat ndikojnë dhe e drejtojnë atin e tij. Religjioni mund të maniestohet në sistem të kodikuar nga besimi dhe praktika, rituale të caktuara, tradita, mitologji specike dhe qëndrime personale.
i s i i ) e ) i m t n s i i ( d m r ë o i i r k m z a j n i ë s i a c g i n i p i a b l d m i i m R e ë r s i z ) e R ( k r ë i a s k m i a z i b s m c d i a i n i i r a s d b k ( m R f ë i i i i ) e s p r t n ë k a m ë o i z a i s z R j i a c n a i ) g d b a t i b i l r R i m i i e s ë m r s ( i R ( k m i p n a i s i i ë i c m n n d i a i z m o a i i k r R j ë r b m i f k g ) i i r i s t s l p i k m ( i a e ë s d i i n R R z i d n i a e ) t o r m i b ë i i m j ë i r z i m g k s k a i i ( l s f b n ë i i i i e i t z d n R s a a m r o ( i i i R b r ë j a i ) k m g p t i c i s s i l ë i k a e i d f m z R i i R n a t ) e n i o i a b i m ë i R i m m z i s i ) n i ( a r k i t l i i k b f e i m s i i m R t n i i r s i o ( a i d k i n j R s m e g a i i ) i m c t l k d i ë i a r z e f r R i k R m a ë t i s i ) i b p a n i m i d m i ë i R s m z ( e k n t i i i a r f ë a i k b m z m c t s i i i i a a a r s n R d R ( k b i s i i ) e ) i s m t n i i ( d m r o i ë i r k m z a j n i ë s i a c g i n i p i a b l d m i i m R e ë r s i z ) e R k ( r ë i a s k m i a z i b s m c d i a i n i i r a s d b k ( m R f ë i i i i ) e s p r t n ë k a m ë o i z a i s z R j i a c n a ) i g d b a t i b i l r R i m i i e s ë m r s ( i R ( k m i p n a i s i i ë i c m n n d i a i z m o a i i r k R j ë r b m i f k g ) i i r i s t s l p i k m ( i a e ë d i s n R i R z i d n i a e ) t o r m i b ë i i m j ë i r z i m g k s k a i i ( l s f b n ë i i i i e i t z d n R s a a m r o ( i i i R b r ë j a i ) k m g p t i c s i s i l ë i k a e i d m f z R i i R n a t ) e n i o i a b i m ë i R i m m z i s i ) n i ( a r k i t l i k b f m e
i i i m ) e t ë s i a z ( m m r ë i R a z i k n ) b s i a t n i i i o b i d m s j r i ( m a i r i g s i i ë ( k n l n i e s p i a o c i m R ë d i j i z r g m r a i a k R l m n ë s i b ) e p i k i R d m s m ë f i i i ( e r z t n i a i ë m a i n s b R z k m o i i i a ) f r t s j i ( b i g k t e i i i m s a l i s n i R e ( d o z i n ) R i r t a i a j ë i g c m i i p a m l m r i i R s e ë k k n ) R i z s f i i i a a t m m d c i i b a m r a i n i e R i k k s ) s ( ë f i m t i i i i d r z m t a n a k m e b o i n R s i i i j n ë ) i s g d t z ( i m i l r m a r m i a e ë r b i c R p k i s a n i ë s s i i ( R z m d m ) i a r i a r k c e m b i f a p k i i ë s n R i t s i z ( a ) z d a i m R i a e b m n r i ) i t o k ë n i s i i s j ( s z i m g a m i a i d i l b c n r r i e n i ë a k R o ( s s R m p i i ) i r d g a ë m k z r c m i s i ë i a k e a n p R d f b i i i ) t m ë e s i a z ( m m r ë i R a z i k n ) b s i a t n i i i o b i d m s j i i ( m a r i g s i r i k ( n l ë n i s p e i a o c i m R ë d i j i z r g m r a i k a R l m n ë s i b ) e p i k i R d m s m ë f i i i ( e r z t n i a i ë m a i n s b R z k m o i i i a ) f r t j s i ( b i g k t e i i i m s a l i s n i e R ( d o z i n R ) r i t a i a j ë i g c m i i p m a l m r i i R s e ë k k n ) s R i z f i i i a a m t m d c i i b m a r a i n i e R i k k s ) s ( ë f i m t i i i i d r z a m t n a k m e b o i n R s i i i j n ë ) i s g d t z ( i m i l r i m a r m a e ë r b i c R p k i s a n i ë s s i i ( R z m d m ) i a r i a r k c e b k f m
Për religjionin si bazë e mundshme për diskriminim nuk është e rëndësishme nëse religjioni është i institucionalizuar ose i lidhur me besimin e një individi dhe raportin e tij ndaj botës.
R
Diskriminimi për shkak të bindjes religjioze mund të maniestohet në veprimin ose jo veprimin me të cilin janë prekur vetëm personi ose personat të cilët i takojnë një eje të caktuar. Për shembull, për shkak të sigurisë së futurimeve, në aeroporte merren masa të sigurisë vetëm ndaj pjesëtarëve të një religjioni (islam). Ose kur një pjesëtari të religjionit pakicë nuk i lejohet qasje në transportin publik ose në vendet publike, ose i jepet pagë më e ulët etj. Diskriminimi për shkak të bindjes religjioze mund të jetë edhe i drejtpërdrejtë (kur aplikohen rregulla të njëjta lidhur me personat me bindje të ndryshme religjioze) dhe kjo shkakton mundësi të ndryshme për praktikumin e të drejtave dhe lirive. Për shembull, ndalesa për mbajtjen e shamive në objektin e akultetit. Formë e veçantë e diskriminimit mund të maniestohet në kultivimin e raportit të ndryshëm (të privilegjuar) ndaj pjesëtarëve të religjionit dominues në një shtet të caktuar. Për shembull: ndërtimi i objekteve etare me mjete nga shteti vetëm për nevojat e një religjioni, lehtësimi gjatë marrjes së lejeve të ndërtimit, prezenca më e madhe pa pagesë në mediume etj.
s s s i i ) i i i e d m d m d m i i i r ë r z e k k n ë ë i ë a f f i i p b t i t m z i ë ë a a r a s z z R R ( k b a ) a s i ) i s a t t b b i i ( d i c i a r a s i s m m i ( R ( ë c i i n n ) p i i a n n R m ë o o m m i i i i i z ) r j r n a i g g k k m i i i b l l s s m i i i n e i e i r d d s R R ( k m i i e e i i s i ë r ë n m m k d i i o z z i s k k r j a i a ë f f g b b d i i i l r i t p i t a e s s ë ë ( R ( a R R z p i ë ) ) a a a t t c c i i b m z a a i a m i m R R k s i i ( b ) ) f n n i i i i i t s m m n i i ( a m m o i i i n n i R r r i i j k n k ) g t i o m m s s i l i i i i i j r r e d k d m g k i i R l s s e n i i i e i e ë ë d m d R m z z i r r i i ë a a r k ë k b b m f p p i i s i t i i k ë ë s s a ( ( d z z f i R a t a e a a ) b b a c c t ë i i a i a R z s s ) R R m ( ( a t i i ) ) i i b i n n i m m n m i i i o o s m i i ( n n n i j j i i r i g g a i i k m m m c l l s i i i i a e r r e r R k R k d R k s s s i i ) i i i e d m d m d m i i i r ë r z e k k n ë ë i ë a f f i i p b t i t m z i ë ë a a r a s z z R R ( k b a ) a s i ) i s a t t b b i i d ( i c i a r a s i s m m i ( R ( ë c i i n ) n p i i a n n R m ë o o m m i i i i i z ) r j r n a i g g k k m i i i b l l s s m i i i n e i e i r d d s R R ( k m i i e e i s i i ë r ë n m m k d i i o z z i s k r a k j a i ë f f g b b d i i i l r i t p i t a a e s s ë ë ( ( R R R z p i a ) ) a a t t ë c c i i b m z a a i a m i m R R k s i i ( b ) ) f n n i i i i i t s m m n i i ( a m m o i i i n n i R r r i i j k n k ) g t i o m m s s i l i i i i i j r r e d k d m g k i i R l s s e n i i i e i e ë ë d d R m m z z i r r i i ë a a r k ë k b b m f p p
R R Rrethimi arkitektonik
&
t ë ) i ) z - i - i n i i a ( i s e a m t m m i r o c m i i b ë i - a i a m m n r ë j z a i i r n i i e R i k g p k c R k k s a i R ( s ) m l a s ) f f i m b t i ë i i i i i i i e r R i t t z d r d m n k R m s ) ( i a a a k m i r e o b s i s i i n R R i k ë m a i i i j ë n i ) ) d i m f g p d t i c t z i i s n m i i t l i i ( e r k m a a ë r i a e i ë ë f m m z r R b m k i i i R R i n p k i a t z ) s r n n i s i ) o s i i a a b t ë k i i ( m d i j i R z i b m g s d m m i i r s a i i i a ) n i m ( r r k i t l ë d i c s b i f i e ( k k e a r p n i s m i ë s i ë n i m R t R i i a s z i ë r o ( i a p m ) c i d d z a k n i j i i R a r a s b m ë m g e e i i R ) i k i z i n b m t l o k d i s ë ë n ) i s i i i a r e i j z ( z f r s b i d k R m m g ( a a ë t m i i a i i s i i i e l i b p b a s i n n c r i e ( i n i d R a m k ë ë i i R o s s ) s R m m z z i ( e i ( k i t i i j a n i r ) a a r f d g o ë a i m i k k i b b c r m t m c l i j z s s i i i i a i i ë k a e a a g s s i n n R R ( l b ( d p i d R i f R
r r
Fjalor i shprehjeve lidhu Fjalor i shprehjeve lidhu
me diskriminimin me mee diskriminimin m
s s s i i i i i e d m d m d m i i i r ë r z e k k n ë ë i ë a f f i i p b t i t p m z i ë ë a a r a s z z R R ( b a ) a s i ) i i a t t b b s i ( i c i a r a s i s m m i ( R ( ë c i i n n ) p i i a n n R m ë o o m m i i i i i z ) j j r r n a i g g k k m i i i l m l s s i i i e n i e i r d d s R R k m i i e i e s i i ë r ë n m m k d i i o z z i s k r k j a ë a i f f g b b d i i i r i t p i t a e s s ë ë ( R ( a R R z p i ë ) ) a a a t t c c i i b m z a a i m i m a R R s i i ( b ) ) n n i i i i i t s m m n i i ( a m m o i i i n n i R r r i i j n k k g t o i m m s s i i l i i i i j r r e d k d m g i k i R l s s e n i i e i i ë e ë d m d R m z z i r r i i ë a a r k ë b b m f p p i i s i i t ë i ë k s s a ( z ( z f i R a t a e a a ) b b a c c t ë i i a i a R z s s ) R R m ( ( a t i i ) ) i n i i n i n m m m i i i o o s m i i n n n i j j i i r i g g a i i k m m m c l l i i s i i a e r r e r R k R k d R k s s s i i i i i e d m d m d m i i i r ë r z e k k n ë ë i ë a f f i i p b t i t p m z i ë ë a a r a s z z R R ( b a ) a s ) i i i a t t b b s i ( i c i a r a s i s m m i ( R ( ë c i i n n ) p i i a n n R m ë m o m o i i i i i z ) r j j r n a i g g k k m i i i l l s s m i i i e n i e i r d d s R R k m i i e i e s i i ë r ë n m m k d i i o z z i s k r k j a ë a i f f g b b d i i i r i t p i t a a e s s ë ë ( ( R R R z p i a ) ) a a t t ë c c i i b m z a a i m i m a R R s i i ( b ) ) n n i i i i i t s m m n i i ( a m m o i i i n n i R r r i i j k n k g t o i m m s s i i l i i i i j r r e d k d m g i k i R l s s e n i i e i i ë e ë d m d R m z z i r r i i ë a a r k ë m
RR
Rrethimi arkitektonik
<
Të gjitha godinat, objektet dhe pjesë nga objekte me karakter publik, të cilat i kanë në dispozicion njerëzit për p ër shrytëzim ose që janë lidhur me plotësimin e nevojave të veçanta, ose me marrjen e shërbimeve të caktuara. Për shembull, këtu i përshinë: rrugët, trotuaret, parqet, teatrot, sallat e kinemave, shkollat, akultetet, shitoret, hotelet, restorantet, pishinat etj. Në kuptimin më të gjerë të rrethimit arkitektonik përshihen edhe mjetet e transportit publik (trenat, autobusët, tramvajet, trolejbusët). Mjetet e transportit publik mund të jenë të arritshme/jo të arritshme në procesin e hipjes, qëndrimit në ato, si dhe nga aspekti i numrit të tyre, prezencën e mjatueshme në rrugë.
s s s i i ) i i i e d m d m d m i r i i r ë z e k k n ë ë i ë a f f i i p b t i t m z i ë ë a a r a s z z R R ( k b a ) a s i ) i s a t t b b i i ( d i c i a r a s s m m i i ( R ë c i i n n ) p i n i n a R m ë i o o m m i i i i z ) r j r n a i g k k m i i i b l l s s m i i i n i e e i r d s d R R ( k m i i e e i i s i ë r ë n m m k d i i o z z i s k k r a j i a ë f f g b b d i i i l r i t p i t a a e s s ë ë ( ( R R R z p i a ) a a t t ë c c i i b m z a a i i m a m R R k s i i ( b ) ) f n n i i i i i t s m m n i i ( a m m o i i i n n i R r r i i j n k ) k g t i o m m s s i l i i i i i j r r e d k d m g k i i R l s s e n i i i e i e ë ë d d R m m i r z r z i i a a r ë k ë k b b m f p p i i i s i t ë i k ë s s a ( d z R z f i a t a e a a ) b b a c c t ë i i a i a R z s s ) R R m ( ( a t i i ) i i b n i n n i m m m i i i o o s m i i ( n n n i j j i i i r g g a i i k m m m c l l s i i i i a e r e r r R k R k d R k s s s i i ) i i i e d m d m d m i r i i r ë z e k k n ë ë i ë a f f i i p b t i t m z i ë ë a a r a s z z R R k ( b a ) a s i ) i s a t t b b i i d ( i c i a r a s s m m i i ( R ë c i i n n ) p i n i n a R m ë i o m o i i i i z ) m j r r n a i g k k m i i i b l l s s m i i i n i e e i r d s d R R ( k m i s i e e i i i ë r ë n m m k d i i o z z i s k r a k j i a ë f f g b b d i i i l r i t p i t a a e s s ë ë ( ( R R R z p i a ) a a t t ë c c i i b m z a a i i m a m R R k s i i ( b ) ) f n n i i i i i t s m m n i i ( a m m o i i i n n i R r r i i j n k ) k g t o i m m s s i l i i i i i j r r e d d m g k R k i i l s s e e n i i i i e ë ë d d R m m i r z r z i i a a r ë k ë k b b m
S Statusi pronor (si bazë e diskriminimit) Sektori publik Statusi personal (si bazë e diskriminimit) Statusi shoqëror (si bazë për diskriminim) Segregacioni Stereotipat Stigma
ë ) ë z - t i i z n i - o ) a a a s a i m i m i - m b b m r m c t i c j s i i i a i i i ë d i k a e a g r r s s n i n R ( e k i R f R l ( p d k i R i s s i i e ) a ) r ) t i i ë ë m m t a R n i ë i i z z c d m d m m r r i i o i i p R a a r a i k k m e k j n n i ) b i b s m ë ë s i R i t g f i i n i i ë i i z ) i p k l s d i d t m m z s a i i ( ( m m e ë f a r m r r i i a b e i i i z ë t R R k a k b r n i n n a i i s p i c s s i ë k ) i i z t a o ( b s a R s i i m m m ë d ( a d i j i i z i i i R ) r m r r r s g d t b n k a ) i i i ( k f a k c ë ë l i o e i s n i s i b s m e p m i i j i a t i ( ë i R n i p g d R d a ë ë n s n i o m z i i i l i R i ( z z r ) a e j a r c e i a ë a ) m m g m k b a ë i m t i R i i n i b p b i l s r i z r k R i e i o i ë i n k s k i a i ) f m d j s s ( s i i m R s ( z ( b i m i i t g m i e n a a i i d i i d i i c k l i a r b s n n n ë m f r e R ( k i a z i R e m i i o o ë i ) t i i s k s R r t a j j a i ë m i ( p i i a f ) c k g g z b d i i ë r R i i s m a t l l m i a r i k n m i ) i t a e z i R e s b ë s k d o ( n i R a i i n ) R R i i p j f i b d a e m i i g i ) s m t t ( ë m i i ë r i m i c i i l i m a m z s n r ë a i i a r n z ( i e a R i R m k p c k k k a i i R b s ) s m ) a f f m i b n t i ë i n i i i i i i i r R i t i t z d o r s d m k m s i ) ( a a k j m m i i r s ( e s i i a n g R R i b r k m i i i n ë a i l n i ë ) ) d k i f p d t t z s i i c s r o n m i t e i i i i ( e m a a ë j R i z r i a ë d m m r R b g ë i m k i i R i i n p a k i z ) l s e r n n ) i m o s s i i b a e t i ë k i i ( m ë d i j i z i b R s k d m m i g r s a i i i z i a n i m f ( a r r i l ë i d i c e s b t m i ( k k b e a r n p i i R m i a n s s i ë i ë R i i s a k z ë r R s o ( i p m ) c i ( a d d f k i ) j i z i a r t a s b m t ë m g e a i n i i i R k a i z i e b c l o k d s ë ë n ) a s m i a i R i e i i j ( z z f r s b i ) R d R m g n ( a ë a t t m i i i i p i a i ) a i i l b e b c s n r i m e n ( ë m i ë i R a m m k i i i i i R o s s r ) s R m z i ( z ( k i n n t i i j n k i i i ) a a r d g s f o a a i m i i k i b b m m c m t r m c i l j i s i i i i i d k ë i a a e a g r r s s n n i R ( e k i R f R l ( p d k i R
S
&
0
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
r a i m e m i ë r r n i o b r n g p o i r i i k e ë ë c s s m S i ( z q i a ) r r o d a g k o r b h e m s r i ë i r s i ë g n s i p d i ( e r ë q s r o u m ë z i t o h r p r a a s k t ë b m i ë s i z S q i i s n ) s o d i a u t ( t i h r b r m a s i i o t m r ë i i p s r S s n ( ë ) i ë s u t i r q t z i o m a r o a i t m r r h ë b i S k ë s i q n s ) i i p s o i t ( s i h d m ë r s u i z t m r e o i i a k a r n t s ë ë s i i z S i u q t d m a ) s o i a t r e b i t h k i r S s m ë o s s i i ) i r ( z t s n ë i l d a i u a q b t e m m i o i n i a r ë t o s n i ( z k s s S l a r s i i ) m i e a t r b s i d p n i u k t m i s o e s i ( s s a i ë t l r u n d i t z e a a e a p n m t i t i b o i ë r S s i s z k r u m s k s i a ( i t e i l n b l p a d i i b t a i s e S m n s i ( o u p r ë k l u i i t s z l a r r a s a b t i n o e t b o u S p k i s p i r k e e s i i s ( e l r S ë l u ) p b o t z t a t i i u a a n k t p m s e o i u S i i s t r S n r a s k ) i o i t t e l t i m S p k b i a m r i e u i k n k s i S p n l o s ) i u i i t b s r i r t d m a i o e t u m r e t p i p S k k i n i r e ë s i k i z s i o S l t d a m u ) i t b k t r e b i a e k i t u m ë p S s s i ) i ( z i t n r i d r a i i o o b t e m m i i n i k r ë s n o u e i ( z r k p S r a s p ) m i i i t o i b r i r d s i n o k t s m o e s i ( r u t i ë n r p a e d i t z o i S e a s m n t i b i ë r t a r u i o z k m a s p s i a t m ( i g i n b i S d i i r s t o u a S s e m t i ( n t r ë a r o t m a r z g o i p S s p a t i i n t i b a S o i o r s t m u e e s p a t g r ( i i ë p a r t i t t t e s z o S u S S a o n
S Statusi pronor (si bazë e diskriminimit)
<
Statusi pronor e paraqet uqinë pronore të një individi, gjegjësisht, të amiljes ku lind ose cilës i takon (me të cilën identikohet). Zakonisht maniestohet si bazë për diskriminim të personave me status më të ulët pronor. Mund të maniestohet në të gjitha segmentet nga jeta publike, e veçanërisht në: arsim, mbrojtjen shëndetësore, legjislacion, veprimtaritë shërbyese. Për shkak të zvogëlimit të diskriminimit mbi bazë të statusit pronor shtetet garantojnë disa shërbime themelore për të gjithë qytetarët (gjegjësisht, disa shërbime orohen pa pagesë ose me kompensim minimal). I tillë është rasti me ndihmën juridike pa pagesë, shërbimet shëndetësore pa pagesë, arsimi pa pagesë ose orimi i bursave të bazuara në nevoja etj.
Sektori publik
<
Një pjesë nga jeta ekonomike dhe administrative që merret me distribuimin e të mirave dhe serviseve nga dhe për shtetin, gjegjësisht që gjendet nën mbikëqyrjen e pushtetit qendror, rajonal ose lokal (për shembull: mbrojtja sociale, planikimi urbanistik, mbrojtja nacionale).
Statusi personal (si bazë e diskriminimit)
<
Çdo dallim që vjen nga karakteristikat personale të një njeriu konkret lidhur me: pamjen e jashtme (zike) dhe/ose karakteristikat, si dhe me pozitën e ose në amilje, pozitën e bashkëshortit ose të ndonjë amiljari lidhur ngushtë me personin për të cilin bëhet jalë.
1
S
Statusi personal është i lidhur me prejardhjen, ose me ndonjë identikim tjetër shoqëror të vendit të individit të caktuar për shkak të ndonjë karakteristike të tij ose lidhje aresnore me njerëzit me karakteristika të caktuara. Diskriminimi në bazë të statusit personal shpesh shihet pas moralit, traditës ose veprimit të zakonshëm. Për shembull: marrëdhëniet me palët dhe gatishmëria e punëtorëve në sportele të depriviligjojnë palë të caktuar për shkak se është veshur me rroba të vjetra dhe të përlyera, për shkak se ka prejardhje nga amilje e varër, pse e ka mbajtur dënimin me burg, përkundër veprimit të privilegjuar ndaj njerëzve të cilët janë bukur të veshur, të cilët i takojnë një proesioni konkret etj.
Statusi shoqëror (si bazë për diskriminim)
<
Vendi ku një individ ose grup e merr me rolin e tij që e ka në 2 bashkësi. Është i ndërlidhur me proesione të caktuara (nga njëra anë proesione të cilat gëzojnë respekt të veçantë në bashkësi, përkundër proesioneve të cilat janë nënvlerësuar), pozita në shkallën e karrierës (tradicionalisht të perceptuara si të rëndësishme dhe të dëshiruara, përkundër titujve më të ulët), shkathtësi të veçanta, pozita momentale ose e vazhdueshme në bashkësinë shoqërore (deputet, kryetar komune, këshilltar, drejtor, përkundër qytetarëve “të zakonshëm”). Një individ ose grup i njëjtë mund të jetë bartës njëkohësisht i statusit të ndryshëm shoqëror (ose në periudha të ndryshme kohore). Për shembull: një njeri mund të ketë status të lartë shoqëror sepse është proesor në akultet dhe të ketë status të ulët shoqëror sepse nuk pajtohet me qëndrimet e garniturës në pushtet ose i takon bashkësisë së margjinalizuar etnike. Statusi shoqëror mund të jetë i lidhur edhe me vendbanimin ose vendin e prejardhjes. Diskriminimi në bazë të statusit shoqëror mund të maniestohet në qasjen më të madhe (të rëndomtë) të resurseve të caktuara varësisht
r a i e m m i ë r n i b r n g p o i i i e k ë c s s m S ( i z i a ) r r d a g k o r b e m s r i ë i r i ë g n s p d i ( q e r ë r o S m ë z i o h ) r p r a s k ë b i m ë s i q i s i z n s o d i u a ( t h r b r s m a ë i i t o r p i s r S s k ( ë ) ë s u r t i q t z i o d a a r o t m r h ë b i S ë s i q n ) i i p s o t ( s i h m ë r u i s z t m r o i i a k a r n t s ë b s i i u S i q t d m ) s o i a t ( r i t e h k r S s m ë o s i i ) r i z t s n ë i d a i u q b t e m m i o i i a r ë t s n h i ( z s S k l a s i ) m i a i t b s i r d i n u k t m o s e s i ( a i t r l s ë n d i e S z a e a p ) n m i t i b o i r ë s i s z k r u m s s i a ( t e i n b l p a d i t i a i s e S m n s ( i r ë u k l o i t k s z l a r a s a b t i n e b o u d S p i s p i r s k e s i i ( e l r ë l p u b o t z a t i a u a n k t s p b e u S i i o t s r S r a s k ) o ( i t t e l t i l p S k b a m i e u i k n s i S n l p o ) i u i t b s t r i m r a i o e t u m r t p i p S k k i n i r e s i k i s i o S l t d m u ) i t b k t r e i a e u k t p m ë S s i S ) i z i t n r i d a k i i b l o e t m m i i b i k r ë s n u e i z k ( p S r a s ) m i i i t o b r i r d i n o k t s m o e s i ( r k i ë n r p e d i z o i S e a ) s m n t i b i u o r ë i r t z k m a s p s i a t ( i i n b S r d i s i o u s e m t a n ( i r ë a m r o r t k z g o i S s p t a i n i a b S d i o r s t m u e s p a t g ( i a i ë r t i t p s z t o S u S a o n
s i s a i i ) u r m b s d t t i i k i a n s e s s t m i i ( u i m S ë d l n i z ) a a i r t e i k a n m b ë i s m i z i o r i s r s k a d n ( i s b i e l e m p i m a d i ë i s n e r ( n s k z l o a u s m ë t s a i b r z a r n i d t e a o s p S e ( s s b i i l r k ë s i e s a l z ( u p e l n a t b i o a b a s s t u i z n p r u S s t i a o e ( r a k p l s t i r o l i t a e S s s b k n p k u e o i i u t l p S s a s a ) r b i t t n u r e i t u S o o p a p t s m k i i r t i i k l r s e S n e i o b u p k t S t i u ) m k a i t s l p t i r b e i u u S k S r m ) s i o k a p i t i t i n i l d i r k b m o e e i m t u i S n r ë k i p ) k z t e i i s m r a S i i u ) o r m b t d p i i t k i k n e s s r i i m ( e i o ë d r S m n i z ) i o r t e a i e m n k b ë i s o m i z i r r i s k a d p n ( i s b i i e r m i o s m d i ë s u n e r ( n t k z r o a s t r a m ë o i b p S r z n i d a i a s o e ( r s s b i r p u m ë s i t g o z ( i a s e r n t t a u o S S b o r t t i z n a p t a s a a o i ( r m S p s i r p g t i o s i u t o t a n s a S e t m r u o g t r r i t o S e t a t p a n t S a i p i S o t t s i r S m a u o n p a g t i p e o i t a r i s m t e t c S g o u i t S a t t a e S g a S r a i e e p t r i m t n t a g g S o i a o i e p i t i c S m t e S r n a ) g o o e t g i t e e a c m r S i r p a e i i g n t t n g i e a S o e o r S m p i i e i r g ) r c n e e k a o o i t m s S i g e i S c r ) e n i d a i r e g n m r g i m e ë o e i i r n r i p S c g k n e ) m a ë s i o S i g z r m d i e a c ) k r r n b a i s g i ë i g m e m
nga statusi i individit (mjekët më lehtë mund të arrijnë deri te ilaçet, pjesëtarët e një partie të caktuar politike më lehtë caktojnë bisedë te unksionarët shtetëror, policët nuk i regjistrojnë shkeljet më të vogla të kolegëve të tyre...).
S
Segregacioni
<
Sistem i masave dhe veprime represive me të cilat pengohet, promovohet ose vështirësohet përzierja e njerëzve, të cilët perceptohen si pjesëtarë të grupeve të ndryshme. Segregacioni mund të bëhet mbi baza të ndryshme (etnike, kulturore, religjioze dhe gjinore). Akti i segregacionit ekziston pavarësisht nga ajo nëse bëhet nga ana e shtetit ose organeve tjera, personave privat ose strukturave me karakter publik (për shembull: shkuarja në restorant, shkuarja në shkollë, spitale, kinemaja, teatro dhe objekte tjera, marrja me qira e banesave dhe patundshmërive etj.) dhe pavarësisht nga ajo nëse është e denuar me ligj ose është pjesë e sjelljes tradicionale shoqërore. Për shembull: si akt i segregacionit mund të llogaritet ndarja e ëmijëve me përkatësi të ndryshme etnike në shkolla të veçanta, akultete. Ose, ekzistimi i orëve të veçanta për vizitë në objektet sportive për meshkuj dhe emra. Ose, përqendrimi i dhunshëm i popullatës nga një përcaktim i caktuar religjioz në një pjesë të vendbanimit. Për segregacionin bëhet jalë pavarësisht nga ajo se kush e inicion dhe e zbaton ndarjen (grupi i pakicës ose shumicës).
Stereotipat
<
Kuptime relativisht të thjeshta dhe rigide për karakteristikat e pjesëtarëve të një grupi të caktuar ose kategori njerëzish. Stereotipa janë përjashtuese dhe nuk e refektojnë realitetin. Stereotipat mund të jenë edhe negative edhe pozitive, bazohen në inormata shumë të pajta dhe janë shumë rezistuese ndaj ndryshmeve.
S
Stereotipat kanë të bëjnë me: gjininë (për shembull: emrat janë vizitës shumë të dobët, emrat janë më emocionale se meshkujt, emrat më shumë fasin se meshkujt), racore (pjesëtarët e racës së zezë janë më të mirë në sport, ndërsa pjesëtarët e racës së bardhë janë më krijues), përkatësia etnike (vllahët janë koprrac), përkatësia religjioze (pjesëtarët e esë islame janë agresiv), proesione të caktuara (policët nuk janë inteligjent) ose karakteristika zike (biondinat janë më pak të mençura se ato me ngjyrë të errët të fokëve). Stereotipat paraqesin bazë të paragjykimeve, por edh vetë mund të jenë bazë për diskriminim dhe sjellja e ndryshme ndaj njerëzve të bazuar në përkatësinë e tyre ndaj një kategorie të caktuar njerëzish. Si të diskriminuar më shpesh paraqiten: emigrantët (pa dallim të shkaqeve për shkak të cilave e ka braktisur shtetin amë), reugjatët, kërkuesit e azilit, por edhe çdo qytetar që nuk është shtetas i shtetit konkret në rrethana të caktuara.
Diskriminimi mund të jetë pjesë e dispozitave ligjore ose në sjelljen praktike të organeve shtetërore, gjegjësisht të individëve.
Stigma
<
Stigma është veçori e padëshiruar ose diskredituese e cila i shtohet personit ose një grupi të orientuar d rejt uljes së statusit të këtij personi ose grupit në sytë e bashkësisë. Stigma bazohet në besimin dhe paraqet vegël të uqishme të kontrollit shoqëror. Stigma mund të përdoret që të margjinalizojë, të përjashtojë dh të praktikojë uqi mbi individët, të cilët kanë ose u jepen karakteristika të caktuara. Viktima më të shpeshta të stigmatizimit janë personat të inektuar me HIV ose të sëmurët nga AIDS, punëtoret seksuale, personat me orientim jo heteroseksual, njerëz të cilët injektojnë drogë.
r a i e m m i ë r r n i o b r n g p o i i r i e k ë ë c s s m S ( i z i a ) r r o d a g k o r b h e m s r i ë i r s i ë g n s i p d i ( q e r ë s r o S u m ë z i t o h ) r p r a a s k t ë b m i ë s i q i S i s z n s o d i u a t ( t i h r b r m a s i i o t m r ë i i s p r S s n k ( ë ) i ë s u r q t i t z i o m d a a r o i t m r r h ë b i S k ë s i q n s ) i i p s o i t ( s i h d m ë r s u i z t m r e o i i a k a r n t s ë ë b s i i z u S i q t d m a ) s o i a t r e ( b i t h k i r S s m ë o s s i i ) r i z t s n ë i l d a i u a q b t e m m i o i n i a r ë t o s n h i ( z k s s S l a r s i ) m i e a i t b s i r d n i u k t m i o s e s i ( s a s i t l r u ë n d i t e S z a a e a p ) n m t i t i b o i r ë S s i s z k r u m s k s i a ( i t e i l n b l p a d i b t i a i s u e S m n s ( i r ë o u k l i i t k s z l a r r a s a b t i n o e t b o u d S p k i s p i r k e e s i i s ( e l r S ë l u p b o t z t a t i i u a a n k t p m s b e i u S i i o t s r S n r s k ) i a o ( e i t t l t i m l p S k b i a m r i e u i k n k s i S p n l o s ) i u i i t b s r i r t d m a i o e t u m r t p e i p S k k i n i r ë s e i k i z s i o S l t d a m u ) i t b k t r e b i a e k i t u m ë p S s s i S ) i z i t n r i d r a k i i o b l o e t m m i i n b i k r ë s n o u e i ( z r k p S r a s ) m i i i t o i b r i r d s i n o k t s m o e s i ( r u t k i ë n r p a e d i t z o i S S e a ) s m n t i b i r ë t a r u i o z k m a s p s i a t m ( i i n b i S d i s t i r o u a S s e m t ( n i t r ë a r o a t m r k z g o i S s p a t i i n t i a b S d o s o i r m t u e e s p a t g r ( i i ë p a r t i t t t e s z o S S u S a o n
SH Shqetësimi Shtetësia Shëndeti (si bazë e diskriminimi diskriminimit) t) Shërbimet publike (shërbimet dhe serviset tjera) Shqetësimi seksual
ë ) ë z - t i i z n i ) a a a s o a i m i i b b m m c m t m c i j i s i i i i i r d k ë i a a e a g r r s s n n i R ( e k i R f R l ( p d k i R i s s i i e ) a ) r ) t i i ë ë m m t a R n ë i i i z z c d m d m m r r i i o i a p i R i a a r k k m e k j n n i ) R b i b s m ë s ë i i t g f i i n i i ë i i z ) i i p k l s d t d m m z s a i i ( ( m m e ë f a r a r m r i i e b i i i z ë t R R k a k b r n i n i a i n i c s s ) p i ë s k i i t a z o ( b s a R s i i m m m ( a d d i j i i ë i i i R ) z r r r s r g d t m b n k a ) i k i i i ( a k ë ë l o c f e i s n i s i b s i m e p m i j n i a t i ( i i p ë R g d R d a ë i ë n z i i s m n i o i i ( z z r ) a R l e j a r c e i a a ë ) m m g m k b a m ë t i R i i i n i b p b i l s r i r z R k i e i o i ë i n k s k i a i ) m f d s j s ( s i i m R s ( z ( b i m i i n t g m i e a i i a i i i i c d k l d i a r b s n n n ë m r f e R ( k i a i e i m i o o z ë i R ) i i s k s R r a t t j j a i ë m i ( p a i i f ) c k R g g z b d i i ë r i i s a t m l l m i a r k i n m i e ) i z i R e s t a b ë s k d o ( n i a i i n R ) R R i f i e p j i b d i i g ) i a s m m t t ( ë m i i ë r i c m i i i l i a m m z s n r ë a i i a n r z ( a i m e R i k p c R k k k a i i R s ) b m s ) a f f m i b n t i ë i n i i i i i i i r R i t i t z d o r s d m k m s ) i ( a a k j m m i r s ( e s i i a i n R g R i b r k ë m i i i n ë a i n l i ) ) d k i f p t t z s i i c s d o m n i t e i i i i ( r e m a a ë j R r i a i z ë d m m r R b g ë i m k i i R i i n p k a i z ) l s e r n n ) i m o s s i i b a e t i ë i k i ( m ë d i j i z i i b R k d m m g r s s a i i i z a i n i f m ( a r r i l ë d i i c e s b t m i k ( k b e a r n p i ë i R m i a s n s i ë i R i i a s k z ë r R s o ( i p m ) c i d ( d z a f i ) j i a k i a r t s b m t ë m e g a i n i i i R k a i z i e b c l o k d s ë ë n ) s m i a i i e i a i R j s ( z z f r b i ) R d R m a g ( n a i a ë t t m i i i i ) c i i s l b e i a p b n r i m e n ( ë m i ë i R m m k i i i i a i R o s s r ) s R m z i ( z ( k i n n t i i j n k i i i ) a a r d g s f o a a i m i i k i b b m m m r m c t i l c j s i i i i i i d ë i r n k a a e a g r n s s i R ( e k i R f R l ( p d k i R
H S Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
&
i s s s e m i ) t i r t k ë e i t b k h r e e s s m d i ë i i t q i d n h h i m s m e S i e i ( m l s s m i ë i a e r ë ë z t t k b k u i r a e e l s s ë i k b q q b h i u d h e s s e ( s ( p S i i t ) ë e t e a a z k m e r i u i a l m d e s s i j b b n t ë b i u t ë r t e s e p h ë s e ( s i t t q i S h i h e S v m a e r S i m i ) d t s i ) s i e n s ë ë b a t ë t r r m e i e e ë e h t n j h q h t S h i d t S S a t m e ) i i i e t r s s i i m k ë a m v i r t s m i r i i s e e b e j i t n d ë r t s t h ë e t e h e S m e i q i r h ë s s ( z h i k d m a v S s i t e r i b l s e k e i d i a l ë s t e m s u i b ( e b e s i ë q k t r u p z h e e ë a t s S t d h e b i l s e i ( n a m ë m s i m i u e i ( h b s s k i S r i t ë r k l ë t e a ë e b i h e d s s u S q i n s ë p ) h t ë t m t i S e i e h e t s ) m i S h ë i a m t r i a S n i i e e b i s j u r q t m m ë ë p i t h t i r t h e e s S k t e S s ë ) s i t h ) i a m v t i S r i r e d q i e e j e r m h s t i m S ë i ë t n i e s l z e h ë a s a m t i d i b u t v r t s i i e r k q e s k e s ( m i m s e i h i S i s d t n e i l i e b e h r a m d m ë d i u ë i n r h t s z s ë s e k a ë ( s h t i e b m S e s i i e k i q s b a i e ( i r m l h i s ë i b ë S t ë h s z u ) e t s ë a p a d r e ( t t t e n e h i e e j ë q t k s S i h h m l t i i i S S b b e t m ) s u r a i e i i a ë s p v s r ë h t r n e ë t e j e S ë t t e s e ) t t t e m q i i h e h b h s S S a r m i i ë i d i l v s t n r i a h ë m e e i u t S s m s s e m i ) t t e i r k i ë t b k h r e e s s m i d ë i i t q i d h n
SH
Shqetësimi
<
Çdo sjellje e padëshiruar lidhur me ndonjërën nga bazat e diskriminimit, pavarësisht nga ajo nëse maniestohet në mënyrë zike, verbale ose tjetër, që është e drejtuar ose ka për qëllim, shkeljen e dinjitetit të një personi të caktuar ose krijimin e mjedisit, qasjes ose praktikës kërcënuese, armiqësore, degraduese, oenduese ose rikësuese. Shqetësimi nënkupton aktivitete negative, joadekuate, të cilat kanë për qëllim të kontrollojnë, rikësojnë ose t’i përjashtojnë individët. Shqetësimi mund të maniestohet në: < të
olurit, sjellja ose aktivitete në vazhdimësi, që janë drejtuar nga ndonjë individ, e të cilat i bëjnë presion, e irritojnë, të cilat janë kërcënuese ose shkaktojnë stres të dukshëm emocional;
< komente të padëshiruara (për pamjen, për karakteristika të caktuara
ose për veprime konkrete të ndonjë individi); < gjeste
poshtëruese, oenduese, qëllimkeqe, degraduese ose kërcënuese, pavarësisht nga ajo nëse bëhet jalë për aktivitet që përsëritet ose ka ndodhur rastësisht, por që nuk është e rëndësishme sa duhet që të ndikojë mbi prezantimin, kontributin ose rrethimin ku punon të dikujt.
Quid pro quo shqetësimi paraqet shqetësim seksual ku kërkesa që të plotësohet një kërkesë e caktuar seksuale (mbledhje, shërbim seksual, mundësimi i një intimiteti të caktuar) përdoret si bazë (kusht) për punësim dhe/ose avancim në karrierë, si kusht për sjelljen e një zgjidhje konkrete akademike (notë për provimin e dhënë, kolokuium, punë seminare ose ndonjë tjetër), timi i shërbimit adekuat ose ngjashëm.
Shtetësia
<
E përcakton lidhjen juridike mes individit dhe shtetit konkret. Këtë status çdo shtet e rregullon me legjislacion të veçantë dhe marrja e tij është e lidhur me plotësimin e kushteve të caktuara (të cilat i denon vetë shteti). Me marrjen e nënshtetësisë individi ton të drejta të caktuara (të votojë, të zgjidhet/ në vende udhëheqëse në shtet, të marrë ndihmë adekuate sociale) dhe obligime (pagesa e tatimeve të caktuara) të cilat nuk i kanë ata që nuk janë nënshtetas të një shteti konkret. Disa shtete lejojnë ekzistimin e dyshtetësisë (gjegjësisht lejojnë shtetasi i tyre në të njëjtën kohë të jetë edhe shtetas i një shteti tjetër).
Individi është apatrid atëherë kur nuk ka asnjë nënshtetësi. Individi mund të mos ketë nënshtetësi sepse nuk ka tuar nënshtetësi gjatë lindjes, është gjendur në rrethana të jashtëzakonshme ku e ka humbur nënshtetësinë më parë të tuar (lutë, ndjekje, ndryshimi i kujve shtetëror), ose vetë ka hequr dorë nga nënshtetësia e në shteti konkret. Secili ka të drejtë për nënshtetësi dhe askush arbitrarisht nuk mund të privohet nga nënshtetësia ose t’i ndalohet ndërrimi i nënshtetësisë. E drejta e nënshtetësisë i garantohet çdo ç do ëmije në Paktin Ndërkombëtar për të Drejta Qytetare dhe Politike dhe vërtetohet në Konventën për të Drejtat e Fëmijës dhe Konventën Evropiane për Nënshtetësi. Diskriminimi mbi bazë të këtij mund të ketë lidhje me raportin specik të shtetit ndaj shtetasve të shteteve të caktuara, kuzimi i të drejtave të caktuara për shkak të mospasjes së nënshtetësisë ose për shkak të mospasjes së nënshtetësisë konkrete. Shpesh maniestohet në: pabarazi para ligjit, mbrojtje jo e barabartë gjyqësore ose tjetër, dhe në trajtim jo të barabartë lidhur me të drejtat sociale dhe kulturore. Diskriminimi mbi bazë të nënshtetësisë shpesh lidhet me ksenoobinë.
i s s s e m i ) t i r t k ë e i t h b k h r e e s S s m d i ë i i t q i d n h h i e m s m e S i i ( m l s s m i ë i a e r ë ë z t t k b k u i r a e e l s s ë i k b q b h i u d h h e s s S e ( s ( p S l ë i i t ) e t e a a z k m e r i u i a l m d s s i e b b n t k ë b i u t ë r t e s e p h ë s e ( q t s i i S h i t e h S v m a e S r i i ) m d t s i ) s i e n s ë ë b a t ë t r r m e i e e ë e h t n j h q h t S h i d h t S S a t m S e ) i i i e t r s s ) i i m k ë a m v i r t s m i r i i s e e b e j t n d ë r t s i t h ë e t e h e S m e i q i r h ë s s ( z h i d k m a v S s i t e r i b l s e k e i d i a l ë s t e m s u i b ( e b e s i ë q h k t r u z h e e ë d a t s S t d h e b i l s e i ( n a m ë m s i m i u e ( i h b s s k i b S r i t ë r k l ë t e a ë e b i h e d s h u s S q i n s ë p ( ) h t ë t m t i S e i e h e t s k S ) m i h i a l ë m t r i a S n i b i e e b i s j u r q t m m ë ë p i t h t i r t h e e s S k t e S s ë ) s i t h ) i a m v t i r S i r e d q i e e b j e r m h s t i m S ë i ë t n h i e s l z e h S ë a s a m t i d ) i b u t v r t s i i r e k q e s k e s ( m h i m e i s i S i s d t n e i l e i e b h r a m d m ë d i u ë i n r h t s z s ë k s e k a ë ( s h t e i m b S e i s i e d k i q s b a i e ( i r m l h i s ë i b ë S t ë h s z u ) e t s ë a p a e d ( t t b e t r n e e h i q e j ë k t s S i h ( h m l t i i i S S b b e t m ) s u r a i e i i a ë s p d v s r ë h t r n e ë t e j e S ë t t e s e ) h t t t e m i i h S e h b h s S S a r m i i i ë d i l v s t n r i a h ë m e e i u t S s m s s e m i ) t t e i r ë k i t h h b k r e e s S s m i d ë i i t q i d h n
i a e r e d s m t ( e i n m j h i s t e ë S ë b k h r t i i l t e S e ë s b m i q h a i i u v h S r s s p ë S ) ë t t t e t ) i s e e e a t e q r m m i i e h h h j n b S i d S r t i l t t m ë e e i m r a h s i u i m k S s s i v s ) k ë r i b t e t r e i d e ë s s m q e i h i e h s ë n m h ( i S i z d l s e a m t a i ë k b r e i l t i k u e s s b m s q ( i i k u i h b e d t p r s S e t e ë i ) e h d ë a m n s r z i ë m ( i e a s j h b e ë b r t t k S t i i ë l e e s a h ( q i s b i i S s v h t u ) ë S p e t r i e ) t t d e s t m a e n r i e h ë e m n j S i h h i t i b d S r t i m m e ë a i r t i e s h k i s s s m S v ë i i r ë t t ) d b e t e e r i t s q e ë h m h e h i ë S S h s n i ( i l z d a m t a e b m i i u k i r s e i s l s k ë m k ( t i b s i e i e b t u s r d q ë p i e h e d t h m e S n i ë s l z ë ( s m a i h ë a e t u b S b k e r s i i l q a ë k i s b h ( e h s i u s S S ë t p i t ) ) e t e t a i t m d r e i h n j m e s i m S ë ë t i n t i h i b e r t S e m m q ë i s i a i r s h h i v k s S S r ë t s ) ë e ) i e t t a i s d q r e t m e h e e j h i h S t S n l ë d t i z i t a e a m u s e m i b i i r s i v m k k r s i s ë s e ( e b t i r s i s e d i t ë q e e e h m h s h d i ë ( s S d n l z t ë ë e a t a k e h b i u S l e m i s q i b s a k h ( u i b r e S i s s t p ë ) ë t i e t h e a r e d s m t ( e i n m j h i s t ë e S b k h t r t i ë i e S e
SH
Shëndeti (si bazë e diskriminimit)
<
Nën shëndet nënkuptohet gjendja e unksionimit të përgjithshëm zik, mendor, shoqëror dhe shpirtëror të një individi të caktuar (qotë që bëhet jalë për gjendjen aktike ose për gjendjen ku vetë individi ose të tjerët e perceptojnë). Shëndeti paraqet bazë për diskriminim ku për shkak të nivelit të caktuar të unksionimit zik, mendor, shoqëror dhe shpirtëror individi pa arsye trajtohet në mënyrë të pavolitshme në cilindo segment nga jeta. Diskriminimi në bazë të shëndetit shpesh maniestohet në procesin e punësimit, por mund të maniestohet edhe në cilëndo ushë (marrja e një lloji të caktuar të shërbimeve, bankieri, shërbime nga kompanitë e sigurimeve, marrja me qira ose blerja e banesave, liria e lëvizjes). Forma të shpeshta të diskriminimit sipas kësaj baze janë ato kur individi ka sëmundje të rëndë si për shembull: hepatit C, i varur nga droga, AIDS (ose i inektuar me HIV). Shembuj të praktikave diskriminuese do të ishin: kërkesa e HIV testimit të domosdoshëm si kusht për punësim; përjashtimi nga procedura për punësim për shkak të gjendjes shëndetësore që nuk është e lidhur me kërkesat e vendit të dhënë të punës; marrja e njotimit për pushim nga vendi i punës ose presioni për dhënien e pushimit nga puna për shkak të gjendjes shëndetësore, që nuk është e lidhur me nevojat e vendit të caktuar të punës; trajtimi joadekuat nga ana e mjekut ndaj personave që varen nga droga (reuzimi të jepen shërbimet mjekësore, trajtimi joadekuat, terapi joadekuate). Diskriminimi mund të paraqitet qotë nëse bëhet jalë për gjendje aktuale me shëndetin, nëse bëhet jalë për gjendjen që ka ekzistuar në të kaluarën, dhe për të cilën supozohet se ka ose mund të ndikojë për momentin. Për shembull: si akt i diskriminimit mund të llogaritet akti i largimit nga puna i një gruaje sepse ka kancer në gji (me arsyetimin se nuk do të mund t’i kryejë obligimet e punës), por edhe largimi nga puna i gruas e cila më herët ka pasur trajtim ndaj kësaj sëmundje (me arsyetimin
se i nevojitet kujdes i vazhduar, se zikisht nuk është e ortë, se do t’i nevojiten ditë të lira për ekzaminime të rregullta mjekësore etj.). Diskriminimi në bazë të shëndetit dallohet nga diskriminimi i cili për bazë e ka invaliditetin.
Shërbimet publike (shërbimet dhe serviset tjera)
<
Nën shërbime publike nënkuptohen të gjitha shërbimet dhe serviset që bëhen për interes të përgjithshëm, orohen proesionalisht nga cilido organ, organizatë ose institucion privat ose shtetëror, gjegjësisht orohen nga organ i caktuar ose institucion shtetëror. Shërbimet mund të orohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes organeve shtetërore ose nëpërmjet strukturave private të zgjedhura për atë qëllim. Shërbimet publike përbëhen nga qasja deri te dhe përdorimi i objekteve 100 dhe pjesëve nga objektet, në cilindo vend publik ose mjet transporti publik, të cilat janë paguar nga qytetarët ose për të cilat qytetarët paguajnë veçmas, e të cilat i kanë në dispozicion qytetarët. Më së shpeshti në shërbimet publike marrin pjesë: bankieri, sigurimi, kreditimi, huazimi ose nancimi, mbrojtja shëndetësore dhe realizimi i të drejtave të mbrojtjes shëndetësore, dhënia e ndihmës juridike ose realizimi i të drejtës së ilaçit eektiv, pushimi, rekreacioni dhe argëtimi, transporti ose udhëtimi. Termi shërbime publike është i lidhur me konsensusin e arritur civilizues se shërbime të caktuara duhet të jenë të kapshme për qytetarët pavarësisht nga të ardhurat e tyre. Bile edhe atje ku shërbimet publike nuk janë nancuar nga ana e shtetit (siç janë: qendrat private për punë sociale, agjencitë private për punësim, ndërmarrjet komunale private) ato rregullohen nga ana e shtetit dhe i nënshtrohen kërkesave dhe kuzimeve të veçanta. Diskriminimi i lidhur me shërbimet publike ka të bëjë me prezencën e tyre sasiore (në rajone ose mjedise të caktuara gjeograke), në mënyrën
i s s s e m i ) t i r t k ë e i t h b k h r e e s S s m d i ë i i t q i d n h h i e m s m e S i i ( m l s s m i ë i a e r ë ë z t t k b k u i r a e e l s s ë i k b q b h i u d h h e s s S e ( s ( p S l ë i i t e t e a z k m e a r i u i a l m d s s i e b b n t k ë b i u t ë r t e s e p h ë s e ( q t s i i S h i t e h S v m a e S r i i ) m d t s i ) s i e n s ë ë b a t ë t r r m e i e e ë e h t n j h q h t S h i d h t S S a t m S e ) i i i e t r s s ) i i m k ë a m v i r t s m i r i i s e e b e j t n d ë r t s i t h ë e t e h e S m e i q i r h ë s s z h i d k m a v S s i t e r i b l s e k e i d i a l ë s t e m s u i b ( e b e s i ë q h k t r u z h e e ë d a t s S t d h e b i l s e i ( n a m ë m s i m i u e ( i h b s s k i b S r i t ë r k l ë t e a ë e b i h e d s h u s S q i n s ë p ( h t ë t m t i S e i e h e t s k S ) m i h i a l ë m t r i a S n i b i e e b i s j u r q t m m ë ë p i t h t i r t h e e s S k t e S s ë ) s i t h ) i a m v t i r S i r e d q i e e b j e r m h s t i m S ë i ë t n h i e s l z e h S ë a s a m t i d ) i b u t v r t s i i r e k q e s k e s m h i m e i s i S i s d t n e i l e i e b h r a m d m ë d i u ë i n r h t s z s ë k s e k a ë ( s h t e i m b S e i s i e d k i q s b a i e ( i r m l h i s ë i b ë S t ë h s z u ) e t s ë a p a e d ( t t b e t r n e e h i q e j ë k t s S i h ( h m l t i i i S S b b e t m ) s u r a i e i i a ë s p d v s r ë h t r n e ë t e j e S ë t t e s e ) h t t t e m i i h S e h b h s S S a r m i i i ë d i l v s t n r i a h ë m e e i u t S s m s s e m i ) t t e i r ë k i t h h b k r e e s S s m i d ë i i t q i d h n
i a e r e d s z m t ( e a i n m j h i s t e ë S ë b k h r t i i s t l e S e ë s b m i q h a i i u v h S r s s e S p ë ) ë t t t e t ) i s e n a e e t e q r m m i i e h h h j n b S i d S r t i l t t a e i m ë e m r a h s i s i u m k S s s i v s ) k ë r i b t e e t r e i d e ë s s m q e i h i e h s ë n m h ( i S i z d l s m e a m i ë a k b s t r i e u l t i k e s s b m s q ( i k e i u i h e d q b t p r s S e t e ë i ) e h d ë a m n s r z i ë m ( a i e a s j u e h b ë b r t s k t S t i i ë e l e s a e b h ( q i s i s u i S s v t h ) ë S p e t r i e m t ) t d e s t m a n s e r i e h ë e m n j S i h h i t e i b d S m q r t m i e ë a i r t i e s h k i s s s m S v ë i i r ë t t ) a d b e t e r i e r t q e s e ë h m h e h i ë S S h s n i ( l z e i d a s m m t a e b i i u e k v i r s i s r l s ë m k ( e k t i b s s i i e e b t u s r d e ë q p i e h e d t h m e S n i ë s l z ë ( s m a e a i h ë e t u b S b k m e r s i i l q a ë k i s b r ( h e h s i u s S S ë t p i t ) ) e t e s t a i t m d r e i h m e s e n i j m S ë ë t i n t i h i b e r t S e m m q i ë s i u a i r s h h i p v k s S S r ë t s ë ) e ) i e e t t a s i d q e r m t e h e m e j h i h S t r S n l ë d t i z i t a e m a u s e m i b i i r s i v m k k r s i s ë s e ( e b t i r s i s d m e i t ë q e e e h n m h s h d i ë ( s S d n m l z t ë ë e r a t a k e h b i S l e s u m i s q i b s a k h ( u i b e r S i s e s t p ë ) ë t i e t h e a r e d s z m t ( e a i n m j h i s t ë e S ë b k h r t i i s t e S e
SH
se si jepen shërbimet, në kapshmërinë e shërbimeve për grupe të ndryshme të qytetarëve, si dhe në barazinë e cilësisë së shërbimeve. Për shembull: nëse ndërmarrja komunale dukshëm dërgon numër të vogël të automjeteve për grumbullimin e llomeve në lagje të caktuar ku jetojnë numër i madh i romëve, bëhet jalë për diskriminim. Ose, nëse për marrjen e dokumenteve të caktuara banorët e shatrave duhet të kenë shpenzime më të mëdha (transport, mungesë nga puna etj.), atëherë bëhet jalë për diskriminim.
Shqetësimi seksual
<
Lloj i diskriminimit që karakterizohet me sjellje të padëshiruar me karakter seksual, që maniestohet në mënyrë zike, verbal ose tjetër, ndërsa ka për qëllim të shkaktojë shkeljen e dinjitetit të personit dhe/ose të krijojë armiqësi, rrethim kërcënues dhe poshtërues, veçanërisht kur reuzimi të pranohet sjellja e tillë, ose presioni që të pranohet, mund të ndikojë në miratimin e ven- 101 dimeve të cilat do të kenë ndikim ndaj atij personi. Shqetësimi seksual mund të paraqitet në kushte të ndryshme: < Viktima ose kryesi i veprës mund të < Viktima mund të mos jetë i
jetë mashkull ose emër.
gjinisë së kundërt.
< Kryesi
i veprës mund të jetë i avancuar në raport me viktimën në kuadër të organizatës së njëjtë, mbikëqyrës i jashtëm, bashkëpunëtor ose dikush që nuk punon are me viktimën (klient, shrytëzues i shërbimeve, vizitor).
< Viktima
mund të mos jetë personi që është shqetësuar, por mund të jetë kush do qotë mbi të cilin ndikon sjellja e pakëndshme (pala e tretë e cila i duron pasojat nga atmosera e krijuar e pakëndshme ose, personi persona të deprivilegjuar për shkak se persona tjerë e lejojnë ekzistimin e shqetësimit seksual).
Shqetësimi seksual ekziston pavarësisht nga ajo nëse ka dëm ekonomik për viktimën. Por, shqetësimi seksual refektohet në kryerjen e obligimeve të punës së viktimës dhe/ose punëtorëve të tjerë.
Sjellja duhet të jetë e padëshiruar, dhe mund të maniestohet në: vërejtje, shakaja, rrëme grake të pornograsë, kërkesa të përsëritura për takime, kërkesa për shërbime seksuale, prekje të panevojshme, pickime, lëvizje sugjestive, të shikuarit, teleonime, dërgimi i e-mailave, poshtërim publik, përmendja e orientimit seksual, puthje etj. et j.
102
i s s s e m i ) t i r t k ë e i t h b k h r e e s S s m d i ë i i t q i d n h h i e m s m e S i i ( m l s s m i ë i a e r ë ë z t t k b k u i r a e e l s s ë i k b q b h i u d h h e s s S e ( s ( p S l ë i i t ) e t e a a z k m e r i u i a l m d s s i e b b n t k ë b i u t ë r t e s e p h ë s e ( q t s i i S h i t e h S v m a e S r i i ) m d t s i ) s i e n s ë ë b a t ë t r r m e i e e ë e h t n j h q h t S h i d h t S S a t m S e ) i i i e t r s s ) i i m k ë a m v i r t s m i r i i s e e b e j t n d ë r t s i t h ë e t e h e S m e i q i r h ë s s ( z h i d k m a v S s i t e r i b l s e k e i d i a l ë s t e m s u i b ( e b e s i ë q h k t r u z h e e ë d a t s S t d h e b i l s e i ( n a m ë m s i m i u e ( i h b s s k i b S r i t ë r k l ë t e a ë e b i h e d s h u s S q i n s ë p ( ) h t ë t m t i S e i e h e t s k S ) m i h i a l ë m t r i a S n i b i e e b i s j u r q t m m ë ë p i t h t i r t h e e s S k t e S s ë ) s i t h ) i a m v t i r S i r e d q i e e b j e r m h s t i m S ë i ë t n h i e s l z e h S ë a s a m t i d ) i b u t v r t s i i r e k q e s k e s ( m h i m e i s i S i s d t n e i l e i e b h r a m d m ë d i u ë i n r h t s z s ë k s e k a ë ( s h t e i m b S e i s i e d k i q s b a i e ( i r m l h i s ë i b ë S t ë h s z u ) e t s ë a p a e d ( t t b e t r n e e h i q e j ë k t s S i h ( h m l t i i i S S b b e t m ) s u r a i e i i a ë s p d v s r ë h t r n e ë t e j e S ë t t e s e ) h t t t e m i i h S e h b h s S S a r m i i i ë d i l v s t n r i a h ë m e e i u t S s m s s e m i ) t t e i r ë k i t h h b k r e e s S s m i d ë i i t q i d h n
T Toleranca
10
s h p e e o j h e , a d r s r i r e l o v p e l ë e j l t ë t e s p h a t j e s d i e d ë i h t n s ë i n m d ë e o t q r b n n k , o e e A e a r r e h Z y ë v . a t q c o e i n a n e o j a m v t a h i r r a z r s ë e d p l s d t r o i ë n n e n t r a T j r ë o i u e n . q l s e p , ë v a ë t t a t i v Z e e h e . A h n m i v ë e o d a t e i v d j c t z p n e g n e i ë u j e h l r a r r d e e g m r j d e n l i e s e , n o v b s e a i ë t n o t T p . i v k a e ë e e s e k r j i h v v t e e b e o e j k t n t o n k a p , e o a u ë r i t r r g j p e g g p n e , s i l e v e e e n j e v s a r l e r l e o n j ë , e h t o j l ë d o s r e s v e n r l e i a j h e a e t b k d p d i , m t ë ë ë n e t k t v n e q a e e r e h v e r e h p r o a m o d i y , n r i n r t l a ë e o a d r t v s j q n p e h r o j a ë s e i ë h d d q t p s n n n , i i t t o ë r s i t b a k ë r m , a t u e p i e e r Z a l v . A v d o r e h n a e ë v e c e ë m q h n t i z m r ë o a d d r r e s t h e e n s e l j j d a t ë p o n i d a T e r q n , ë . v i s t e i t e e i t b e v v n k m v n e e i e a j e e n d g b p h o n n i o u j , o r t n t e g r i k e m e l e j g e e e h s p r e s a o n s , l i p o j l l e e i ë l r a s e d r v j n a ë e e t ë s e j k t i n t e e q ë o k h t t a m e g a d r r n e n y e v p n t e n p , e a a h s e j e h n d e v h a i o r l o e o d s n j l t ë l r a t d e h r n a r n s p e d i i p u b n ë ë ë t , o t p a q i e k e h n s r v e a e r o ë e Z t ë t y r t . ë m o e i A a q r e n h a j v o a d z c d r a h n ë n d p s r e ë
T Toleranca
<
Atësi të pranohen dhe të respektohen bindjet dhe vlerat shoqërore të personave të tjerë ose grupeve të njerëzve. Zakonisht lidhen me sjellje er, objektive dhe të hapur ndaj atyre që dallohen nga ne sipas mendimit, qëndrimeve, bindjeve, praktikave, religjioneve. Në deklaratën për parimet e tolerancës së UNESKO, toleranca është denuar si: respektim, pranim dhe gëzimi në llojllojshmërinë e kulturave, mënyrave të shprehurit dhe mënyra të jesh njeri, të cilat ekzistojnë në botë. Toleranca Toleranca paraqet harmoni në llojllojshmëri llojllojshmëri..
10
10
i o e t q r b n n k , o e e A e a r r e a h h Z y ë v t q c d . o e i a n l n e o j a m v t a h i r r a r z h s e d ë p l s t d r i n o n ë e n t r a T j r ë o i u . e n q l e k s p , ë v a ë t t v t a i Z e e h e . A h n m i v ë e o d a t e i v d j c t z p n g e n e i ë u j e h l r a r r d d m e e g j e n r l i e s e , n o v b s e a i ë t n v o t T p . i a k e ë e e j s e k r i h v v t e e b e o e j k t n t o n p a k , e o a r u ë r i r t g p j e p g g s n e , i l e v e e e n j e v s a r l e r e o l n j ë , e h t o j ë o d r e l s v e n l s r e i a j h e a e t b k d p d i , m t ë ë ë e n t k t n e q v a e e r e h v e r e h p r o a d m o i y , n r i n r t l e a ë o a d r t v s j q n p e h r o j a ë s e i ë h d d q t p s n n n , i i t t o ë r s i t b a k ë u r m , a t e p i e r e Z l a v . A d o v r e h n a e ë v e c e ë m q h n t i z m r o ë a d d r r e h t s h e e n s a e l j j d t ë p o n i d q a T e s r , ë . v n i t i t e e i e t l b e v v n k m n e e i v e a j e e n d g h b p h o n n i d o u o j r g , t n t e r g i k e m e l e j e e e h s d s r p a o n s , e l i o j l p l e e i l b ë r a s e r v d j n a ë e e t ë s e j k t i n h t e e q ë o k a h t t g a m e d r k r n e n y e v p n t e n p , e a a h s e j e h n d e v h a i o r l o e o d s n j l t a ë l r t d e h r n a r n s p p e i d i u h b n ë ë ë t , o t p d a q i e k e h n s r v e a e r o ë e Z t ë t y r h t . e ë m o i A a r e n h a j q v o a d z c d r a h n ë n d p e r s ë a n v e r t ë q i t r a j t e , n l r i u t k i o e ë s p e l j t T ë a m v t . i e b h e o d e v A v , ë n h e
U Udhëheqës i institucionit arsimor
10
i e i ë r c P m ë l . l o u m ) n i q t r r o i r p t o e k m r o i , s h h l r s ë l s i n r ë o o p t h a k i e e k s d t s s h e u e o r o n s i i i ; l t n l i o i k l m c i m i i z z i i v ë h a s r s s n a n n a ë e o e r a m k k ë i g j m r e , n u g ë e o , h l r , t r e a d o e e ë t n r r j t s h o o o o e l i e d t j j l r t n s r f d e o e o r n n e l s l d o r o ë i e h ( r f l c l i p P n d u o . i t m n ) k e i i a t r m h n o i m s k j s r s e n r s ë i a e r e d t a p i m m e , e ë r s s s e o n o q n t o i r n e t k i o h ë e m l i m l i l r ë l v i s o o h o r k n r k d m a o p i u h h s , ë s s i r r , n l i i a o l e , c e l t i s r t k a i e h o o e n t h s r n j n o ë i ; i o a e r z k z s g i m l r e d a e ë o a n e h s o e r h r e d e m s i p d r j u m o g o e k n t , n j ë r o a t m e e ë k r e s r t s e r o e d e h l ( j d e l t d m i , P f r . r e n ) m o n o r i o t l n i o ë l n l k j c r ë l f e a ë o r u r t n p o i t k i o i r t h s e s m p s i s n , n s i s i o r e r e i o e m m t s s i m a k ë o o s i q e n t r e r n a m r i ; i k h z i o ë s ë l v r a m l n h n , a o n ë d o r t s k u m k e o e ij , t i h h j l s m i g e e o i l c r z l , ë l a i i e i d l r t n h a n e e o i o s e a h h r ë s g d d r k e u r n o n k e o o l a ë e r r h l k ë p d f t s e o o r e e n d j o i n , t o t m j r s m s n i e s o r r e t o e s i r m e d k c ( m a e P i . r u e ) t r q ë o i m r t o e n n i s p ë r r n l j , n ë ë l r o i l a p l o r o i t k o t e s s k h k u e o n i s e h s i r t s i e ; o k c i s i m i m
U Udhëheqës i institucionit arsimor
<
Person ose organ i cili udhëheq me shkollën llore, gjimnazin ose shkollën e mesme proesionale, konvikt ose institucion tjetër ku realizohet arsimimi ose trajnimi (drejtor dhe këshilli shkollor në arsimin llor dhe të mesëm; rektor, prorektor, dekan dhe drejtor, në arsimin sipëror).
10
110
k s d t s s h e u e o r n o s i i h i ; l t n l i o i m l m c i i i z z k i i v s ë h l a r s s n a n n a e ë o e r a m k k ë i g j m r e , n u g ë e o , k h l r , t r e a d o e e ë t n r r j t s h o o o o e l i e d t j l r j t n r f s d e o e o r n n e l s l d o r o ë i e h ( r f l c l i d p P n u o . i t m n ) k e i i a t r m h n o i m s k j s r s e n a r s ë i e r e d t a p i e , m m e r ë s s s e o n o q n t o i r n e t k i o k h ë e m l i l i l r ë l m v i s o o h o r k n r k d m a o p i h h u k s , ë s s i r r , n l i i a o l e , c e l t l i s r t k a i e h o o e n t h s r n j n o ë o i ; i e a r z k z s g i m l r e d a e a ë o n e h s o e e r h r s d e m i p d r j u m o g o e k n t , n j ë r o a t m e e ë k r e s t s r e r o e d e h l ( d j e l t P d m i , r n . f r e ) m o n o r i o t l n i ë l o n l k j c r ë l f l a ë l e o r u r t n p o i t k i o i r t k h s e s m p h s i s n , n s i s i o e r r e i o e m m t s s i m a k ë o o s i q r e n e r t a n m r i k i h ; z i o ë s ë l v r a m l n h n n ë , a o d o r t s k u m k e o i h i j e j , t h l s m i g e e o i l c l , ë r z l a i i e i d l r t n h a n e e o i o e s l a h h l s r ë g d d f r k e u r n o n k e o o l a ë r e r h l l k l ë p d f t s e o o r e e k n d j o i n , t o t h m j r s m s n i e s o r r e t o e s i r m e d k c ( m a e P . i r u e ) t r q ë o i m r t o e n n i s p h ë r r n l j , n ë ë l r o i l a h l o p r o i t k d o t e s s k h k u e o n s i e h s i l r t s i e ; o k c i m i i s l i i l v m s i o m r n ë i n h n a s o i a s e m z k i g ë ë r a , n s k m o n e , r l e r a ë e t a m h t o
V Veprimtaritë shërbyese juridike Viktimizimi
111
V
err pjesë edhe ndihma juridike pa pagesë), orma të tjera të dhënies së ndihmës, këshilla ormata juridike, shërbimet e noterit, si dhe aktivitete dhe shërbime (nga karakteri adminsor) të lidhura me punën e Prokurorisë publike dhe gjykatave Shërbimet e avokatit (ku ridike pa pagesë), orma të tjera të dhënies së ndihmës, këshilla juridike, këshillime dhe et e noterit, si dhe aktivitete dhe shërbime (nga karakteri administrativ ose material-thele Prokurorisë publike dhe gjykatave Shërbimet e avokatit (ku merr pjesë edhe ndihma të tjera të dhënies së ndihmës, këshilla juridike, këshillime dhe inormata juridike, aktivitete dhe shërbime (nga karakteri administrativ ose material-thelbësor) të lidhura me e dhe gjykatave Shërbimet e avokatit (ku merr pjesë edhe ndihma juridike pa pagesë), ë ndihmës, këshilla juridike, këshillime dhe inormata juridike, shërbimet e noterit, si dhe ga karakteri administrativ ose material-thelbësor) të lidhura me punën e Prokurorisë pubet e avokatit (ku merr pjesë edhe ndihma juridike pa pagesë), orma të tjera të dhënies së 112 këshillime dhe inormata juridike, shërbimet e noterit, si dhe aktivitete dhe shërbime (nga material-thelbësor) të lidhura me punën e Prokurorisë publike dhe gjykatave Shërbimet dhe ndihma juridike pa pagesë), orma të tjera të dhënies së ndihmës, këshilla juridike, uridike, shërbimet e noterit, si dhe aktivitete dhe shërbime (nga karakteri administrativ lidhura me punën e Prokurorisë publike dhe gjykatave Shërbimet e avokatit (ku merr pjesë agesë), orma të tjera të dhënies së ndihmës, këshilla juridike, këshillime dhe inormata it, si dhe aktivitete dhe shërbime (nga karakteri administrativ ose material-thelbësor) të orisë publike dhe gjykatave Shërbimet e avokatit (ku merr pjesë edhe ndihma juridike të dhënies së ndihmës, këshilla juridike, këshillime dhe inormata juridike, shërbimet e e shërbime (nga karakteri administrativ ose material-thelbësor) të lidhura me punën e
&
Fjalor i shprehjeve lidhur me diskriminimin
b e a s r t h u e v j d a , ë m m e r e a h i t t k a o S i b k a k i r d l e n y i ë i m j v b r h r g a e u u o j s e t p , a n a h i e k ë t d y k s e a e j i i r e g h d m m i o i d k r e r i r l o u i e h u j b k d n u m i a s o i t e p l r ë e l a k i ë P i h l h , e i s m d r b s e r o n ë u e o i k ë r m p n , u n i i i e ë l r u k l s e i u i p j k i o r h h r d o e s d P a i r ë r e m e u i u k j n k , a m i r a o s e l ë r l l u ë k l i i P i n h h u d , h e d i s p i s r n l s ë ë ë u e k j ë ë k t , m n , m a e ) l u r l i s a k i ë r p i o h u s n e m i s d ë h r h ë ë m i b d u l i k s d j l , a e r s n a s ë h l u e t l t ë i - ë i h ) l s n r m h d a ë s i i s o h l r e i ë s i ë e ë k d t t , n b a ë ) l n ë t h r s ë e ë m o s a h d r e s t m - s e ë s ë l h j e t i t o i i b a l d n a r v ë e r e i n t ë t h e t h t j a a - ë t a r d s l t m ë a m s s r i i t ë t r e o e i n a e i a s t n , m r a o ë m e r j ë v h d t o m i s t d a e ë , a i t e ) g ë r r s t t ë a e a o s t s a p i m v r k e i n r a t e i a g j r a o p a t m r a t p , e ë k d ) s i t a ë i a a a i n g i r s i p e r n m e e m ( r t g u k j i a o k d e d a a p a i , m i r r ) i a r a m u ë b e p k j r t s i ë e a e a k k g a h i r g n m a s n ( h a e i p i d e r k e d h j u a n p d m a g e i a e e e n b ë t ( h r m k s i e ë d t h e d i i e e h j v i m s d p i i r ë n t u r s e b j r k r e h e e a j a ë d h p h e m m d e r s h h t r e u i d e e e d t ë i i h s n m s ti i v d e , u j e t t t e i p a k k h t r (
Veprimtaritë shërbyese juridike
<
Shërbimet e avokatit (ku merr pjesë edhe ndihma juridike pa pagesë), orma të tjera të dhënies së ndihmës, këshilla juridike, këshillime dhe inormata juridike, shërbimet e noterit, si dhe aktivitete dhe shërbime (nga karakteri administrativ ose material-thelbësor) të lidhura me punën e Prokurorisë publike dhe gjykatave.
Viktimizimi
<
Sjellja e pavolitshme me person të caktuar (qotë të jetë ai viktimë e diskriminimit ose jo) për shkakun se ndërmerr aktivitete të caktuara për mbrojtjen nga diskriminimi (pavarësisht nga ajo nëse diskriminimi është i drejtuar nga ai/ajo ose ndaj dikujt tjetër). Për viktimizimin bëhet jalë kur ekziston raport i pavolitshëm ndaj 11 personit i cili: < ka
ndërmarrë, supozohet se ka ndërmarr ose do të ndërmarrë, aktivitete të cilat për qëllim kanë mbrojtjen nga diskriminimi (ka paraqitur diskriminim, ka njohur diskriminim, ka lluar procedurë legale për mbrojtjen nga diskriminimi)
< është
në lidhje me personin që kanë ndërmarrë ose supozohet se ka ndërmarrë ose do të ndërmarrë aktivitete në drejtim të mbrojtjes nga diskriminimi (martesore, amiljare, miqësie)
< ka reuzuar të
diskriminojë ose ka penguar diskriminim
