Viktimologija

1. Pojam, predmet viktimologije

24. Ţrtve fizičkog nasilja

2. Odnos viktimologije prema srodnim naukama

25. Ţrtve psihičkog nasilja

3. Značaj, ciljevi i zadaci viktimologije 4. Viktimologija i samozaštita 5. Pojam ţrtve 6. Tipologija ţrtve 7. Uloga ţrtve 8. Rizik ţrtve

26. Ţrtve terorizma 27. Ţrtve stresnih zanimanja 28. Stradanje na radu 29. Ţrtve ekoloških uticaja, katastrofa 30. Ţrtve ubistava 31. Odnos ubice i ubijenog 32. Ţrtve seksualnih delikata - nasilja

9. Ideološke karakteristike viktimološkog pokreta

33. Ţrtve podoričnog nasilja

10. Međunarodna pravna regulativa ţrtve

34. Nasilje nad djecom

11. Deklaracija o pravima i pomoći ţrtvi 12. OUN I ZAŠTITA ŢRTVAVA 13. Deklaracija o osnovinim pravima ţrtava krivičnih djela 14. Svjetsko viktimološko društvo 15. Domet viktimizacije i potebe ţrtve 16. Mehanizmi osiguranje pravde i odštete ţrtve

35. Nasilje nad ţenskim licima 36. Nasilje nad muškarcima 37. Nasilje nad starim, bolesnim licima 38. Ţrtve krvne osvete 39. Nasilje nad djecom, nemoćnim, bolesnim 40. Ţrtve narkomanije 41. Strah od zločina (potencijalna ţrtva)

17. Naknada štete ţrtvama

42. Tamna brojka i viktimitet

18. Pojam i poloţaj ţrtve u pravnom sistemu Bosne i Hercegovine, Republike Srpske

43. Ţrtve mobinga

19. Interakcija ţrtva – učinilac

44. Prevencija nasilja 45. Pravna zaštita ţrtve

20. Ţrtve krivičnih djela

46. Prevencija stradanja

21. Odnos ţrtve prema učiniocu i krivičnom djelu

47. Perspektive razvoja viktimologije

22. Kriminalitet i ţrtve (viktimitet)

49. Kako ne postati ţrtvom

23. Nasilje i ţrtve

50. Udruţenja ţrtava

48. Studija slučaja (stady case)

1. Pojam, predmet viktimologije Viktimologija (lat. victima - ţrtva i grč. logos - nauka) je mlada naučna disciplina koja izučava ţrtve, istraţuje uzroke, način postanka i odvijanja procesa i mehanizama viktimizacije, te njenim posljedicama. ovako sveobuhvatno definirana nosi naziv opša viktimologija, dok je u uţem smislu nazvana specijalna ili kriminalna viktimologija isključivo preokupirana ţrtvama kao posljedicom izvršenog zločina. Osim zločina, u tu kategoriju spada i zloupotreba moći, pa se ovaj inovirani vid discipline zove novom viktimologijom. ZADATAK VIKTIMOLOGIJE 1. ANALIZIRA MNOGOSTRUKOST PROBLEMA ŢRVE – sveukupnost problema postankom ţrtve, vrste ţrtve 2. OBJAŠNJAVA UZROKE STRADANJA LJUDI - (VIKTIMIZACIJA) – kriminološki uzroci stradanja, postanka ţrtvom 3. RAZVIJA SISTEM ZAŠTITE ŢRTVE – mehanizmi, metodi prevencija stradanja

2. Odnos viktimologije prema srodnim naukama Viktimologija je realna nauka znanosti jer ima za predmete svog izučavanja realne predmete, a to je čovjek sa svojim socjološkopsihološkim i antropolinim aspektima stradanja. U vezi toga viktimologija je usko vezana sa drugim naukama je s obzirom na svoj predmet izučavanja ona predstavlja i društvenu nauku jer se bavi društvenim pojavama stradanja čovjeka. Viktimologija svojim istraţivanjem omogućava da se u druge nauke unese spoznaje do kojuh se došlo u viktimologiji 3. Značaj, ciljevi i zadaci viktimologije Iz definicije viktimologije mogu se izvući i njeni ciljevi. Viktimologija kao nauka predstavlja nauku o ţrtvama ali i djelatnost kojom stičemo takvo znanje pa je ona realna nauka. Viktimologija ima za cilj otkrivanje istine na svim područima istraţivanja. Zadaci viktimologije mogu se svesti u više skupina: -

Zadaci viktimologije na teoriskom planu

-

Zadaci na planu kriminalne enologije

-

Zadaci na planu kriminalne fenomenologije

-

Zadaci na pravnom planu

-

Zadaci na planu kriminalistike

-

Zadaci na planu socijalnog rada.

4. Viktimologija i samozaštita Poznati je da neke osobe lakše postaju ţrtve, da one postaju to lakše u nekim situacijama u neko određeno vrijeme, onda to mogu biti izuzetno značajni podaci za društvo, a to znači i individualnu zaštitu. Viktimologija hoće a i moţe upozoriti na mjere sigurnosti, na načine izbjegavanja opasnih situacija, najizravnije se uključujući u sloţeni sastav preventivnih mjera. U tome se mora sluţiti javnim informacijama, ali i uopšteno odgojem za sigurnost. Dvije nove strategije smanjenja stradanja ljudi su: 1. „Taktika oteţavanja ostvarenja cilja―. Nastoji se obeshrabriti napadačku aktivnost potencijalnog zločinca, ali i lakomisleno ponašanje potencijalne ţrtve koja izlazi u susret. 2. Inovacija prvencije u razrješavanju okoline u izgradnji „branjivog prostora―. 5.

Pojam ţrtve

Danas se ţrtvom smatra neku osobu koja strada ili se ţrtvom smatra ili uzima neki čin odricanja u plemenite svrhe Izvor stradanja – ţrtve kaznenih djela, ali se moţe govoriti i o ţrtvama nesreće ili prirodni katastrofa - osim pojedinačnih, kolektivne ţrtve Ţrtvama smatramo one koji su stradali ili ugroţeni nekim kaţnjivim djelom ili nesrećom, stradanje dolazi od drugog, radi se o ţrtvi čovjeka ili od neke strukture. 6. Tipologija ţrtve 1) voljna, pristajuća ţrtva ili dobrovoljna ţrtva - oni koji traţe da se nad njim izvrši kd kao usmrćenje na zahtjev 2) nepoznata ţrtva, ţrtva koja ne prijavljuje zločin - oni koji kreiraju tamne brojke kriminaliteta 3) nesmotrena ili nehajna ţrtva - oni koji se odnose nehajno prema vlastitoj sigurnosti, ostavljanjem imov. Izloţene 4) simulirajuća ţrtva - nije ţrtva, podnositelji laţnih prijava radi vlastitog interesa 5) ţrtva pokušanog zločina - ona koja nije pretrpjela planiranu štetu, djelo ostaje u pokušaju 7. Uloga ţrtve Istraţivanja pokazuju veliku interakciju između počinioca i ţrtve. Većina zločina ima dva partnera: počinitelja i ţrtvu, kao npr. Ubistvo, prevara, silovanje.... Mendelshon je razradio odnos kroz svoju tipologiju: 1. Potpuno nevina ţrtva, čedomorstvo

2. Neznatno kriva ţrtva, poput trudne ţene kad se podvrgne nedozvoljenom pobačaju 3. Ţrtva podjednako kriva kao i počinitelj (ubojstvo iz milosrđa) 4. Isključivo kriva ţrtva 5. Ţrtva provokator (ubojstvo na mah) .

8. Rizik ţrtve Zločin je uvijek rezultat interakcije zločinca i okoline u koju ubrajamo i ţrtvu (nema zločina bez zrtve) i specifičnu delikatnu situaciju. Rizik da se postane ţrtva sastoji se od sledećih faktora: 1. Lični (biološki, psihološki) – malo djete će stradati u saobraćaju 2. Socijalni – adaptacija u socijalnoj sredini 3. Situacioni – pogrešan čovjek, u pogrešno vreme, na pogrešnom mjestu

9. Ideološke karakteristike viktimološkog pokreta Sastav opštih stavova u okviru viktimološkog pokreta u međunarodnim razmjerama izraţen u mnogim međunarodnim dokumentima i publikacijama zalaţe se za širenje prava i sluţbi za ţrtve zločina. Ideologija socijalne skrbi znači da zajednica treba koliko je moguće apsorbireati teret oštećenje koji trpi pojedinac koje proizilaze iz bolesti nesreća ili nezaposlenosti. Teţište je na brizi za ţrtve više nego na kriminalu narav prestupa. Problemi ţrtava zločina se pokazuje sam o kao djelovi mnogo opštenijih problema. Malo se značenja predaje moralnoj strani zločina ili kaţnjenja prestupnika. Instrumentalna ili rehabilitacijska ideologija temelji temelji se na shvatanju da se briga za ţrtve zločina zasniva na potrebi veće saradnje ţrtve sa pravosuđem.

10. Međunarodna pravna regulativa ţrtve Međunarodna nastojanja oko prava ţrtve u konceptu ljudskih prava nisu zadovoljavajuće rješena prava ţrtve. Kodeksi Ujedinjenih naroda ne sadrţe eksplicitna prava ni postupke u odnosu na ţrtve krivičnih djela za razliku od prava potecijalnog ili stvarnog počinitelja krivičnog djela. Nema garancija o zaštiti ţrtava i naknadi i poloţaju ţrtve u pravosudnom sistemu. Dva su paralenla procesa koja vode prema donošenju potrebnih dokumenata o pravima ţrtve od strane Ujedinjenih naroda, to su: s jedne strane nastojanja specijalizovanih agencija UN, a sa druge strane Svjetskog Viktimološkog društva. 11. Deklaracija o pravima i pomoći ţrtvi

Dekleracija je dinesena i usvojena je na Sedmom kongresu UN o prevenciji kriminaliteta i tretmanu odrţanom u Milanu. Svrha ove dekleracije jeste da utvrdi prava ţrtve i ustanovi puteve i načinu koji će joj osigurati ţaštitu, nadoknadu izgubljenog i humani tretman. Odredbe o ţaštiti ţrtve i metodima njezina ostvarivanja koja su ugrađene u ovu dekleraciju primjenjivat će se na sve osobe ovisne o njihovoj rasnoj pripadnosti, boji koţe, spolu, jeziku, vjeroispovesti, političkom ili drugom opredjeljenju, drţavljanstvu ili društvenom porjeklu, imovnom stanju, rođenju ili nekom drugom statusnom obiljeţju.

12. OUN i zaštita ţrtava Ujedinjenje nacije su prihvaćanjem Dekleracije o temeljnim pravima ţrtava zločina i zloupotrebe moći okrunile svoj višegodišnji trud oko ţaštite ţrtava kao što je zaštita ţrtava rata, genocida, ranjenika i civilnog društva, bijelog roblje, otmica, međunarodnog terora, ţrtava prirodnih katastrofa, izbjeglica, manjina i dr. Temelj sveukupnoj zaštiti nalazimo u koncepti ljudskih prava sadrţanih u prvom redu u Opštoj dekleraciji o pravima čovjeka i drugim međunarodnim dokumentima. Sadašnja nastojanja oko zaštite ţrtava dio su svjetskog pokreta i promjenjene svijesti u odnosu na zaštitu ljudi od stradanja, pa govorimo o renasansi ţrtve koji se očituje u povećanom interesu za objašnjenje pojavnih oblika, uzorka i mjere za suzbijanje stradanja ljudi u čemu je nastala i nova znanost i humanistički pokret. OUN preporučuje akciju na međunarodnom i nacionalnom planu radi primjene Dekleracije, da bi se umanjilo stradanje ljudi, omogućilo saradnju među drţavama, uz pomoć UN i drugih međunarodnih organizacija.

13. Dekleracija o osnovnim pravima ţrtava krivičnih djela Prava ţrtava Ţrtve kriminaliteta imaju pravo na: • jednak pristup sluţbama za pomoć ţrtvama; • podršku od strane odabranog i obučenog osoblja; • besplatnu pomoć i podršku; • poverljivost pruţenih usluga; • samostalnost (nezavisnost)

14. Svjetsko viktimološko društvo Svjetsko viktimološko društvo: dva nacrta deklaracija na planu spriječavanja kd, pomoći ţrtvama kd, i ostvarivanju prava koja bi ţrtve trebale uţivati: a) pravila o postupanju prema ţrtvama kd sadrţe zaštitu prava na pomoć, zdravstvenu zaštitu, te odredbe o zaštiti tih prava b) drugi dokument prema deklaraciji UN o zločinu....; širi koncept stradanja, pored ţrtava zločina postoje i ţrtve zlouporabe ekonomske i političke moći - Europski savjet donio je rezoluciju o kompenzaciji ţrtvi zločina nasilja; postoje alternativni ili neizravni način obeštećenja - u znantnom broju zemalja već su doneseni zakoni o kompenzaciji ţrtvama kaznenog djela

15. Domet viktimizacije i potrebe ţrtve Različiti aspekti koji su razmatrani na ovu temu obuhvatili su analizu i vrednovanje prilikom identifikacije ţrtava kako ih definišu nacionalna zakonodavstva, ţrtva definisanih povelja o pravima o pravima ili relevantnim nacionalnim ili međunarodnim instrumentima ili standardima, poloţaja ţena ili drugih kategorija populacije, posebno kod kojih su rizici veći kao što su djeca, omladina, stariji, manjinske grupe i dr. Društvene i kulturne reakcije prema ţrtvama u okvitu različitih zajednica, te načine identifikacije ţrtve i njenih potreba, posebno u slučajevimatzv.skrivene viktimizacije koja se pojavljuje prilikom nasilja u okviru obitelji, kumulacije više povreda ili oštećenja potrošača. U određivanju suštine ovog predmeta i vrste viktimizacije, a što zasliţuje prioritet, tri su osnovna prava istaknuta kao prolazna osnova: pravo na ţivot, na slobodu i sigurnost.

16. Mehanizmi osiguranja pravde i odštete ţrtve Mehanizmi koji bi osigurali pravdu i odštetu za ţrtve, eksperti su potvrdili da bi ţrtve trebale biti stavljene u poloţaj koji je jednak sa svim ostalim sudionicama u krivičnom postupku. U vezi s tim naglašeno je da u zavisnosti od odgovarajućih odredbaba nacionalnih zakonodavstava, uloga ţrtve postavljena tako da ili utiče na postupak ili ga dopunjava nakon što je optuţnica već podignuta. Skrenuta je paţnja na činjenicu da se odredbe o naknadi štete ne primjenjuje u praksi s obzirom na to da sud ne ţeli o tome raspravljati, kao što je to slučaj u nekim zemljama u razvoju. Postoje dva tipa sredstava kojima se izlazi u susret ţrtvama i njihovim potrebama: ona koja osigurava policija i ona koja su dostupna u okviru lokalne društvene zajednice.

17. Naknada štete ţrtvama Kad nije moguće dobiti potpunu naknadu štete od prestupnika ili iz drugih izvora, drćţava treba da se trudi da obezbjedi novčano obeštećenje: 1. ţrtvama koje su pretrpjele znatnu tjelasnu povredu ili oštećenje svog fizičkog ili moralnog integriteta, kao posledicu ozbiljnih krivičnih djela 2. porodici, a naročito liccima koja su izdrţavala ona lica koja su umrla ili postala fizički ili mentalno nesposobna poslje viktimizacije. Treba podsticati stvaranje, jačanje i širenje nacionalnih fondova za obeštećenje ţrtava. Ako se za to ukaţe potreba, trebalo bi ustanoviti i druge fondove u sve svrhe, naročito ako drţava čija je ţrtva drţavljanin nije u stanju da pruţi obeštećenje.

18. Pojam i poloţaj ţrtve u pravnom smislu Bih, RS POLOŢAJ ŢRTVE U NAŠEM PRAVU

1. poloţaj ţrtve kd u kaznenom pravu - kazneno zakonodavstvo – sve više se vodi računa o ţrtvi - pojačana zaštita djece i mladeţi – inkriminacija teško ubojstvo djeteta - pojačana zaštita ţrtava kd protiv spolne slobode i spolnog čudoređa - pristanak ţrtve od velikog je značenja u pravu - eutanazija, ostaje u našem pravu kd 2. poloţaj ţrtve u kaznenom postupku - oštećenik kao tuţitelj ima ista prava kao i DO, osim onih koja DO pripadaju kao drţavnom tijelu - pojam ţrtve određen je kao oštećenik tj. kao osoba čije je kakvo osobno ili imovin. pravo kd povrijeđeno ili ugroţeno - sporna je pravna priroda i suština prava ţrtve na procesnu autonomiju u postupku za kd za koja je zakonom određeno da se pokreću privatnom tuţbom - oštećenik je i dalje ograničen u mnogim svojim pravima 3. penološki aspekt - uloga oštećenog u fazi izvršenja kaznenih sankcija - vodi se računa prilikom odmjeravanja kazne o ponašanju počinitelja nakon izvršenja djela: njegovo nastojanje da naknadi štetu, da pomogne oštećenom, da se izmiri, njegovo iskreno kajanje za nanesenu bol ili štetu - sve to igra ulogu ne samo pri izboru vrste i mjere sankcije, već i pri odluci o opozivu uvjetne osude, određenju zaštitnog nadzora - KZ bavi oštećenikom na više mjesta; određuje krug mogućih ţrtava kd (dioba na posredne i neposredne ţrtve kd) - ţrtva kd je u pravnom smislu svaka ona fizička osoba kojoj je neko dobro ili pravo kd izravno ugroţeno, povrijeđeno ili uništeno - ponašanje ţrtve prema počinitelju i kd; KZ u ovoj mjeri uvaţava stav ţrtve prema kd: a) nuţna obrana – ideja zaštite prava od neprava b) pristanak oštećenika – isključuje postojanje kd kod svih kd kojih je u zakonskom biću sadrţano obiljeţje protivljenja ili se podrazumijeva; privola ne isključuje protupravnost onih kd u kojih je privola obiljeţje ili pretpostavka zakonskog bića kd c) izazov – provokacija - osobna svojstva ţrtve, mogu biti od utjecaja na utvrđivanje društvene opasnosti djela, u utvrđivanju sankcija od strane zakonodavca i to: a) objektivna svojstva ţrtve (društveni poloţaj; zaštita djece i mladeţi; nemoćne, nesposobne i zavisne osobe) b) subjektivna svojstva ţrtve – KZ uzima u znatno manjoj mjeri (lihvarski ugovor) - napredak u pravima čovjeka na ţivot i tjelesni integritet zaštitom nerođenog djeteta i to uvođenjem novog oblika teškog ubojstva (ubojstvo trudnice) - tamo gdje postoji oštećenik, tj. gdje se radi o kd odnosa, vaţno je da se taj odnos riješi na najbolji način jer se tako uspostavlja načelo pravednosti kazne i rješava jedan ljudski odnos

19. Interakcija ţrtva-učinilac Odnos ţrtava-počinitelja je dinamična i stepenovana interakcija, koja se međusobno isprepliće i uzemno djeluje. Istraţivanjima ima značenje, da su ţrtva i počinitelj bili međusobni poznanici pa i u bliskim odnosima.

U procesu seksualnog delikta, akteri pristiţu jedno drugom u susretu, pritom ispoljovajući njeţnost. Ţrtva prati počinitelja od usamljenog mjesta ili ga prati u njegov stan ili ga vodi u vlastiti stan. Ubijanje je iznenadno i bez predradnji.

20. Ţrtve krivičnih djela Pod nazivom „ţrtve― podrazumjevaju se lica koja su pojedinačno ili kolektivno pretrpjela štetu uključujući tjelasne ili duševne povrede, emocijalnu patnju, materijalni gubitak ili znatno ugroţavanje osnovnih prava, putem činjenja ili ne činjenja koja predstavljaju kršenje krivičnih zakona drţave ćlanice, uključujući i one zakone kojima se zabranjuju krivična djela zloupotrebe vlasti. Izraz „ţrtva― takođe obuhvata po potrebi i blisku porodicu i izdrţavana lica neposredne ţrtve i lica koja su pretrpjela štetu pomaţući ţrtvama koje su se našle u nevolji ili sprečavajući da dođe do ţrtava.

21. Odnos ţrtve prema učiniocu i krivičnom djelu Indikativno je navesti i podvići činjenicu da ako se pruţi otpor npr. pljačkašu onda do realizacije pljačke će uspjeti samo u 32% slučaja. Međutim ako je izostao suprostavljanje onda je pljačkaški prepad uspio u 81% slučajeva. Ţrtve u 74% slučajeva ne priţaju nikakav otpor. Za odbranu je od vaţnosti da je napadnuta osoba sabrana , hladnokrvna,da vlada sobom, pa će lako procjeniti snagu počinioca i kriminalnu odlučnost. Ako je potecijalna ţrtva uplašenja, slomljena, pasivna, slabušna, to će na napadača – počinioca djelovati stimuluiraći, kao signal da krene u odlučnu akciju. Ako je počinioc naglasio agresivnost onda će odbrana ţrtve razbjesniti počinioca i potaknuti ga na odlučniji napad. Stoga ţrtva mora biti hrabra, ali i smirena i razborita pa će tačno prosuđivati situaciju.

22. Kriminalitet i ţrtve (viktimitet) Kriminalitet djeluje na osobe na različite načine. Kao ţrtva kriminaliteta, moţete osjećati da ste se promijenili u odnosi kakvi ste bili. Moţete se osjećati bespomoćnim i napuštenim i da niko ne razumije kroz šta sve prolazite. Moţete osjećati da ste izgubili osjećaj za bezbjednost i sigurnost. Moţete doţivljavati pomiješane emocije. Postoje različiti načini preţivljavanja kriminaliteta i načina na koiji se Vi osjećate kao ţrtva kriminaliteta. Moţete : - pruţiti sebi dobre dane i loše dane; - uraditi nešto fino za sebe; - izbjegavati donošenje vaţnih odluka dok se ne budete bolje osjećali; - dobro jesti i vjeţbati; - razgovarati o svojim osjećanjima. Osim Vaše familije i prijatelja, postoje i sluţbe za pomoć ţrtvama kriminaliteta.

23. Nasilje i ţrtva Nenasilje je moralna filozofija koja propoveda odbacivanje nasilja kao sredstva za postizanje ličnih, društvenih i političkih ciljeva. Osnovna premisa filozofije nenasilja je da nasilje rađa nasilje, i da se jedino doslednim sprovođenjem nenasilja izlazi iz tog kruga. Nenasilje (ahimsa) u gandijevskom smislu je dosledno sproveden stav da se ni po koju cenu ne ugrozi ţivot u bilo kom obliku, niti čoveka niti drugih subića. Mahatma Gandi pojam ahimse preuzima iz starije đainističke filozofije, a njegovo poimanje nenasilja delom je nadahnuto i hrišćanskim anarhizmom Lava Tolstoja, odnosno idejama o nepruţanju nasilnog otpora nasilniku, inspirisanim Isusovom Besedom na gori. Nenasilje je, kao što kaţe Gandi, staro koliko i planine. Kao sredstvo društvenih promena, nenasilje se najčešće veţe uz borbu za nezavisnost Indije koju je vodio Gandi, kao i borbu za građanska prava američkih crnaca koju je vodio Martin Luter King. Većina ljudi najčešće uviđa samo dva izbora: pasivno prihvatanje nepravdi ili pripremanje za nasilnu odbranu prava. Nenasilje je alternativa potčinjavanju nepravdama ili nasilnom odgovoru na njih. Nenasilje predstavlja odbranu svojih prava, moralnom snagom i dostojanstvom, a ne fizičkom snagom. Nasuprot uvreţenom mišljenju da nenasilje podrazumeva slabost i pasivnost, Gandi je neprestano naglašavao da nenasilje nije za kukavice. Učestvovanje u nenasilnim akcijama zahteva hrabrost kojoj nije potrebno oruţje ili štit – to je hrabrost da se dostojanstveno i bez straha prkosi nepravdi i uporno bori za istinu. Nenasilje podrazumeva rešenost da se suoči sa bolom i neprijatnim situacijama, a da ne nanese štetu drugima.

24. Ţrtve fizičkog nasilja Fizičko nasilje je odnos ili ponašanje kojim se uz primjenu fizičke sile,uz ili bez upotrebe drugih sredstava nanose povrede,ozlijede ili rana. U fizičko nasilje spada: *udaranje,šamaranje,davljenje; *gađanje raznim predmetima; *zaključavanje,ugroţavanje slobode kretanja; *izlaganje opasnostima itd. 25. Ţrtve psihickog nasilja Psihičko nasilje se odnosi na zastrašivanje, konstantno kritikovanje, potcenjivanje, emocionalne pretnje i optuţbe, emocionalno ucenjivanje, stvaranje konfuzije i nesigurnosti kod ţrtve, posesivno ponašanje, postavljanje nerealnih i neostvarivih očekivanja u odnosu na ţrtvu, verbalno zlostavljanje, izlaganje ţrtve pritisku, ispoljavanje zlostavljačkog autoriteta, nepoštovanje ţrtve, zloupotreba poverenja, neispunjavanje obećanja, emotivna rezervisanost, minimiziranje, poricanje i prebacivanje krivice za nasilje, izolacija, uznemiravanje i maltretiranje.

26. Ţrtve terorizma Terorizam se obicno djeli na domaci I medjunarodni u zavisnosti od ciljeva teroristicke grupe.Teroristicko nasilje obicno poprima oblike bombaskog napada,samoubilackih akata,atentata,otmice aviona,uzimanje talaca itd.Zrtve teroristickih akata su po pravilu nevazne,jer se od strane terorista ne smatraju ljudima vec kao sredstvo.Nakon teroristickog napada zrtve su uglavnom prestrasene,u soku,neki pribjegavaju alkoholu,drogi.Da bi se pomoglo zrtvama u finansijskom pogledu u nekim se zemljama osnivaju fondovi za obestecenje.

27Ţrtve stresnih zanimanja

28. Stradanje na radu

Tehnicka sredstva u sebi nose ogromnu razornu moc koja destruisu ljudska dobra i ljudske zovote.Broj nesreca na radu se stalno umnozava.U modernim drustvima tome se pristupa institucionalno,naucno i strucno,uvodjenjem mjera zastite na radu.N esrece na radu su posljedica nesklada izmedju covjeka-sredstva rada-predmet rada-okolina.Ovde se razvila i posebna naucna disciplina Ergonomija koja istrazuje optimalne uvjete rada(fizicke,hemijske,fizioloske i dr.faktore). 26. Ţrtve ekoloških uticaja, katastrofa

30.Ţrtve ubistava Ubistvo je jedno od najistrazivanijih krivicnih djela,a glavni uzrok za to je unistavanje najveceg dobra a to je zivot covjeka.Stoga mu se u istrazivanjima prilazi u brojnim disciplinama-psihologija,sociologija,psihopatologija,medicinska kriminalistika,viktimologija i dr.Djeca su rijetko zrtve ubistva,a kada se dogodi,stradanje im je nametnuto zbog nezasticenosti.Alkoholicari su posebna kategorija koja cesce strada ili izazivaju stradanje,Nasilnici ili sami stradaju ili drugi stradaju od njih,dusevni bolesnici takodje cesto stradaju ili drugi stradaju od njih.Zene su narocita kategorija koja stradava-od muzeva,zbog preljube ili dr.razloga. 31.Odnos ubice i ubijenog Fenomen ubistva zbog interakcije pocinioca i zrtve pobudio je veliku paznju istrazivaca.Prema brojnim istrazivanjima zakljuceno je da se su se u najvecim slucajevima pocinilac i zrtva poznavali,da su u vecini slucajeva to bili clanovi porodice,bliski prijatelji,ljubavnici i sl.Prema postupcima,Markovic djeli zrtve u 2 grupe.Prva grupa nakon izazova zrtve,a ona se svrstava u podgrupu -zrtva je prva upotrijebila ili zadala udarac,-agresivno ponasanje zrtve u porodici,-osveta zbog nanosenja stete ubici,-osveta zbog uvrede,-preljuba zrtve,-zrtva duzevremeni tiranin ubice.Motivi po Markovicu za ubistva su-svadja,sukobi u porodici,sukobi u susjedskim odnosima,ljubomora,osveta i dr.

32.Ţrtve seksualnih delikata - nasilja Seksualni delikti obuhvataju razlicite napade na slobodu odlucivanja u polnoj sferi druge osobe.Zene su najcesce zrtve seksualnih delikata.Sto se tice uzrasta najugrozenije su djevojke i mladje zene ispod 25 god.Zrtve seksualnih delikata cesto su pritisnute osjecanjem krivice i stida,buduci da vjeruju da su na neki nacin same doprinjele sopstvenoj viktimizaciji.Silovanje je nejtezi oblik seksualnog nasilja cije su zrtve najcesce zene.Zene zrtve silovanja su narocito izlozene riziku sekundarne viktimizacije i okrivljavanju da su same svojim ponasanjem doprinjele viktimizaciji.Seksualno uznemiravanje je nedozvoljena aktivnost odredjenog lica kojom se ugrozava polno dostojanstvo zrtve.Seksualnom uznemiravanj su najcesce izlozene zene a rijetko se pojavljuju i muskarci kao zrtve. 33.Ţrtve podoričnog nasilja Poseban oblik novijeg kriminaliteta ima obiljezje nasilje u porodici i nasilje prema djecom.Zrtve u porodici su djeca,supruznici,roditelji,bivsi supruznici i ostali koji zive u uzem krugu porodice.Glavna znacajka nasilja u porodici-nad zenom i djecom je njegova permanentnost.Vremenom zrtve se navikakavju na zlo,prikrivajuci nasilje od vanjskog svijeta.Nenapustanjem kuce od strane napadnutih zena motivirano je brojnim razlozima a oni su-osjecanja manje vrijednosti,-ekonomska zavisnost,-vjerovanje u popravljanje supruga, -emocionalnu vezanost za partnera,-strah od nasilnog partnera.,-gledanje na razvod kao sramotu.Nasilje u porodici je dobro skriveno od javnosti pa izmice drustvenoj kontroli i suzbijanju. 34. Nasilje nad djecom Ukljucuje razlicite akte kojima se napada na fizicki i mentalni integritet djeteta,od grubog zanemarivanja preko emocionalnog/psihickog zlostavljanja,tjelesnog kaznjavanja,seksualnog zlosatavljanja pa do usmrcenja.Nasilje prema djeci ostavlja dugotrajne posljednice na razvoj djeteta.Posljedice su-fizicke-povrede,invaliditet,Psihicke-nisko samopouzdanje,depresija, i posljedice koje karakterisu promjene u ponasanju.Istrazivaci koji su proucavali zlostavljanje i zanemarivanje djece uputili su na osnovne tipove motivacionog mehanizma-1-zlostavljanja nastala prekoracenjem kaznjavanja u vaspitne svrhe,2-zlostavljanje u afektu,3-smisljeno zlostavljanje.Zrtve svih ovih oblika su najcesce djeca do 7. god zivotaSeksualni zlostavljaci djece su najcesce muskarci izmedju 20 i 30 god.i u najvecim slucajevima su poznanici ili rodbina zrtve.Osim u porodici djeca mogu biti zlostavljana i u skolama ili susjedstvu. 35. 36.

Nasilje nad ţenskim licima

Nasilje nad muškarcima

37. Nasilje nad starim, bolesnim licima Nasilje nad starim i bolesnim licima spada u krug nasilja u porodici.Stari ljudi su najcesce zrtve partnerskog nasilja i nasilja od strane djece.Jedan od najmanje proucavanih tipova porodicnog nasilja je ono kod koga su roditelji zrtve nasilnickog ponasanja svoje djece.Ipak na osnovu do sada prikupljenih podataka o ovom problemu u literaturi se ukazuje na odredjene faktore rizika nasilja nad starim a koji se ticu—zlostavljaca,-nedostatka sluzbe za profesionalnu njegu starih,-zavisnost,-losi stanbeni i ekonomski uslovi.

38. Ţrtve krvne osvete Krvna osveta prestavlja poseban ritualan cin koji se ne moze svrstati u normalano a ni patolosko ponasanje.Krvna osveta je brutalno i drasticno obicajno pravo u civilizovanom svjetu osudjeno i odbaceno kao takvo.Njene osobenosti su sledece (prema Z.Separovicu) -ona je socijalna a ne individualna pojava,-nema individualno obiljezje usmjerene odmazde protiv nekog lica,-nije srazmjerna ni adekvatna pocinjenom deliktu,-krvna osveta je trajna a ne zastarjela i odnosi se na buduce generacije. 39. Nasilje nad djecom, nemoćnim, bolesnimTo su pitanja 34 i 37 40. Ţrtve narkomanije

41.Strah od zločina (potencijalna ţrtva) Podrazumijeva racionalno ili iracionalno stanje uznemirenosti ili strepnje kod neke osobe izazvano uvjerenjem da je u opasnosti da pretrpi viktimizaciju zlocinom.Fizicka i socijalna ranjivost smatraju se znacajnim generatorima straha od kriminaliteta.Osobe koje sebe smatraju fizicki ranjivim strahuju od toga sto vjeruju da nebi bile sposobne da se odbrane od napada.Osobe koje sebe smatraju socijalno ranjivim( siromastvo,nedostatak sredstava isl.)smatraju da je rizik viktimizacije kojem se nece moci oduprijeti visok.Jedan od nalaza jeste da se stari ljudi i zene osjecaju manje sigurnim nego mladiljudi i muskarci te da veci nivo straha iskazuju osobe koje karakterisu fizicku krhkost kao i one sa manjim prihodima. 42.Tamna brojka i viktimitet

43. Ţrtve mobinga Mobing predstavlja ponasanje na radnom mjestu kojim pojedinac ili grupa psihicki zlostavlja i ponizava drugu osobu radi ugrozavanja njegovog ugleda.Usljed ucestalog i dugotrajnog neprijateljskog ponasanja,zrtva trpi razlicite psihicke,psihosomatske i socijalne posljedice.U zavisnosti od polozaja zrtve i mobera razlikuju se horizontalni(kolega prema kolegi) i vertikalni (nadredjeni premo podredjenom) mobing.Prema motivu razlikuje se strateski i emocionalni mobing. 44.. Prevencija nasilja Rastuce interesovanje istrazivaca dovelo je do razvijanja brojnih aktivnosti usmjerenih na snizavanje rizika viktimizacije.Te aktivnosti mozemo podjeliti na individualne i kolektivne i privatne i javne.Cilj prevencije viktimizacije je obeshrabrivanje prestupnika da napadnu odredjene mete(odredjene osobe,stanove,prodavnice,automobile i dr. 45. Pravna zaštita ţrtve Univerzalnim i regionalnim dokumentima istaknuta je potreba da se osigura pravo zrtava na--postovanje dostojanstva i zastita od sekundarne viktimizacije,-ucestvovanje u svim fazama krivicnog postupka,-dobijanje obavjestenja o napretku slucaja,-Pravna pomoc,-zastitu zrtve,naknadu stete,-razlicite oblike pomoci.Kada je rijec o zastiti zrtava u krivicnom postupku od drzave se ocekuje da poboljsa njihov polozaj u 5 oblasti-1-informisanost o postupku,2omogucavanje da se cuje misljenje zrtve,3-davanje pomoci zrtvi tokom postupka,4-svodjenje na minimum neprijatnosti zrtava,5-izbjegavanje nepotrebnog odugovlacenja postupka