ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
ÖN SÖZ −
−
Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 196-7 (1989) standardı esas alınarak, TSE İnşaat Hazırlık Grubu’nca TS 23 Ekim 1986’nın revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulunun 22 Şubat 2000 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
İÇİNDEKİLER 1 - AMAÇ AMAÇ VE UYGULAMA UYGULAMA ALANI ................... ............................ .......................... ........................... .................... .................... ............ 1 2 - ATIF ATIF YAPILAN YAPILAN STANDARDLAR STANDARDLAR ................... ............................. .......................... .......................... .................... .................. ........ 1 3 - TARİFLER..... TARİFLER............... ................... ................... .................... ........................... .......................... ................... .................... .................... ................... ......... 2 3.1 - SİPARİŞ SİPARİŞ ............. ........................... ............................. ...................................... ...................................... ............................. ............................ ...................... ........ 2 3.2 - SEVKİYAT............... SEVKİYAT........................... ....................... .................................... ....................................... ............................ ............................. ...................... ....... 2 3.3 - PARTİ......... PARTİ........................ ............................. ...................................... ....................................... ............................. ............................. ............................. .............. 2 3.4 - BİR SEFERDE SEFERDE ALINAN NUMUNE NUMUNE ............. ............................ ...................................... ..................................... ......................... ........... 2 3.5 - NUMUNE NUMUNE (GENEL TERİM) TERİM) .............. ............................ ..................................... ...................................... .............................. ..................... ...... 2 3.6 - SPOT SPOT NUMUNE...................... NUMUNE.................................... ...................................... ...................................... ............................ ............................. ................. 2 3.7 - KOMPOZE KOMPOZE NUMUNE.................... NUMUNE.................................. ..................................... ..................................... ............................. ......................... .......... 2 3.8 - LÂBORAT LÂBORATUVAR UVAR NUMUNES NUMUNESİİ ............. ............................ ...................................... ..................................... ............................. ................... .... 3 3.9 - LÂBORAT LÂBORATUVAR UVAR ŞAHİT ŞAHİT NUMUNES NUMUNESİ............. İ............................ ..................................... ..................................... ....................... ........ 3 3.10 - RESMİ RESMİ OLARAK OLARAK SAKLANAN SAKLANAN ŞAHİT NUMUNE............................... NUMUNE............................................. ....................... ......... 3
4 - GENEL......................... GENEL................................... .................... ........................... ........................... .................... .................... .................... .................... .............. 3 5 - NUMUNE NUMUNE ALMA CİHAZLARI CİHAZLARI ................... ............................ .................. .......................... ........................... .................... ............... ..... 3 6 - NUMUNE ALMA METOTLARI VE UYARLANMIŞ METOTLARA BAĞLI OLARAK ALINA ALINACA CAK K TEDBI TEDBIRL RLER ER .................... .............................. .................... .......................... .......................... .................... .................... ................ ...... 4
6.1 - GENEL GENEL ............. ........................... ............................ ...................................... ...................................... ............................. ............................. ........................ .......... 4 6.2 - TORBALARDAN, TORBALARDAN, FIÇILARDAN, BU BOYUTTAKİ DİĞER KAPLARDAN (KONTEYNI (KONTEYNIR) R) NUMUNE NUMUNE ALINMAS ALINMASII ............... .............................. ...................................... ...................................... ............................ ............. 4 6.3 - BÜYÜK KAPLARDAN KAPLARDAN NUMUNE ALINMASI........................ ALINMASI.............. ............... ............... .................... .................... ............. ... 4 6.4 - DÖKME OLARAK TAŞIMA SIRASINDA NUMUNE ALINMASI ALINMASI (Yüklemeden sonra 3 veya boşaltmadan önce) .............. ............................ ............................ ............................. ....................................... ...................................... ................. ... 4 6.5 - DÖKME TAŞIMA ARAÇLARINA VEYA SİLOLARA DOLDURMA SIRASINDA NUMUNE NUMUNE ALINMASI ALINMASI ............. ............................ .............................. ...................................... ..................................... ............................. ......................... .......... 4 6.6 - SİLOLARD SİLOLARDAN AN NUMUNE NUMUNE ALINMASI.............. ALINMASI............................ ..................................... ..................................... ....................... ......... 4 6.7 - TORBA TORBA DOLDURMA DOLDURMA CİHAZLARIN CİHAZLARINDAN DAN NUMUNE ALINMASI ALINMASI ....... ....................... .......................... .......... 4
7 - NUMUNE NUMUNE ALMA SIKLIĞI VE NUMUNE NUMUNE TİPİ SEÇİMİ ................. .................................. ......................... ........ 5 8 - NUMUNE NUMUNE BÜYÜKLÜĞÜ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAZIRLANMA HAZIRLANMASI SI........ ................ ................. .......................... .......................... ............. 5
8.1 - UYGUNLUĞUN DOĞRULANMASI İÇİN ALINACAK OLAN NUMUNE BÜYÜKLÜĞÜ5 8.2 - HOMOJENİ HOMOJENİZASYO ZASYON..................... N................................ ................................... ...................................... ............................ ........................... ............. 5 8.2.1 - Genel Özellikler ................................................................................................. ................................................................................................................... .................. 5 8.2.2 - Seçilen Homojenizasyon Işleminin Yeterliliğinin Yeterliliğinin Doğrulaması............................................ 5 8.2.3 - Metodun Seçimi................................................................................................................... Seçimi................................................................................................................... 6
8.3 - UYGUNLUĞUN UYGUNLUĞUN DOĞRALANMASI DOĞRALANMASI İÇİN GEREKLİ GEREKLİ OLAN MİKTARIN MİKTARIN BÖLÜNMESİ BÖLÜNMESİ . 6 8.4 - NUMUNED NUMUNEDEKİ EKİ YABANCI YABANCI MADDELER MADDELER VEYA CİSİMLER CİSİMLER ............. ................................... ............................ ...... 6
9 - AMBALÂJLA AMBALÂJLAMA MA VE MUHAFAZA MUHAFAZA ................... ............................. .......................... .......................... .................... ................ ...... 6 9.1 - PRENSİP PRENSİP .............. ............................ ............................ ...................................... ...................................... ............................. ............................. ................... ..... 6 9.2 - NUMUNE NUMUNE KAPLARI........ KAPLARI...................... ............................ ...................................... ...................................... ............................ ......................... ........... 7 9.3 - MUHAFAZA MUHAFAZA ŞARTI .............. ............................. ....................................... ...................................... ............................. .............................. ................. .. 7 9.4 - NUMUNEL NUMUNELERİN ERİN TANITIMI TANITIMI............... ............................. ..................................... ..................................... ............................ ...................... ........ 7 9.5 - NUMUNEN NUMUNENİN İN DOĞRULUĞ DOĞRULUĞUNUN UNUN İSPATI.............. İSPATI...................... ............................. ................................... ...................... ........ 8
10 - NUMUNE NUMUNE ALMA RAPORU....................... RAPORU................................ ........................... ........................... ................... .................... .............. 8
10.1 - GENEL GENEL ............. ............................ ............................. ...................................... ...................................... ............................ ............................. ...................... ....... 8 10.2 - DAHİL DAHİL EDİLECEK BİLGİLER BİLGİLER .............. ............................ ..................................... ..................................... ............................. ................. .. 8 10.2.1 - Mecburi Bilgiler ................................................................................................ .................................................................................................................. .................. 8 10.2.2 - İhtiyari Bilgiler .............................................................. .................................................................................................................... ...................................................... 8
10.3 - RAPORUN RAPORUN İMZALANMASI İMZALANMASI .......... .................... .................... ................................ .................................... ............................ ................... ..... 8 10.4 - RAPORUN RAPORUN GÖNDERİLME GÖNDERİLMESİ Sİ .............. ............................. ..................................... ..................................... ............................. ................ .. 8
EK A ................... ............................ ................... .................... .................... ............................ ........................... ................... .................... .................... .................. ........ 9
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
ÇİMENTO DENEY METOTLARI BÖLÜM 7 : ÇİMENTODAN NUMUNE ALMA VE HAZIRLAMA METOTLARI 1 - AMAÇ VE UYGULAMA ALANI Bu standard sadece belirli bir parti çimentonun teslimat öncesi, teslimat sırasında ve teslimat sonrasında ürün kalite değerlendirilmesine esas olarak yapılacak deneylerde temsilî numunenin alımında kullanılacak cihazlar, uygulanacak metot ve hükümleri kapsar. Bu standardın hükümleri sadece çimento numunelerinin aşağıdaki özelliklerinden birinin doğrulanması için uygulanabilir : a) Herhangi bir zamandaki belirli bir standarda göre sürekli olarak imal edilen çimentoya imalâtı sırasında (örneğin imalâtın otokontrol ihtiyacını karşılamak veya belgelendirme prosedürünün gereklerine cevap vermek için) veya , b) Bir standarda göre üretilen bir partiye veya teslimata, siparişin sözleşme koşullarının veya özelliklerinin belirlenmesinde. Bu standard ENV 197’ de belirtilen tüm çimento tiplerinden 1) numune alınmasına uygulanır. Bu çimentolar : a) Silolarda , b) Torbalarda, kutularda veya veya diğer ambalâjlarda, ambalâjlarda, c) Karayolu, demiryolu ve denizyolu denizyolu araçlarında dökme olarak bulunabilir.
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil ve revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. Adı TS No Adı No (İngilizce) (Türkçe) EN 196-1 : 1987 Methods of testing cement- TS 24 Çimentoların Fizikî ve Mekanik Deney Determination of strength Metotları EN 196-2 : 1987 Methods of testing cement - TS 687 Çimentonun Kimyevî Analiz Metotları Chemical analysis of cement EN 196-3 : 1987 Methods of testing cement - TS 24 Çimentoların Fizikî ve Mekanik Deney Determination of setting time and Metotları soundness ENV 196-4 Methods of testing cement - TS 687 Çimentonun Kimyevî Analiz Metotları Determination of constituents EN 196-5 : 1987 Methods of testing cement - TS 26 Çimento-Traslı Çimento Pozzolanicity test for pozzolanic cements EN 196-6 : 1989 Methods of testing cement - TS 24 Çimentoların Fiziki ve Mekanik Deney Determination of fineness Metotları EN 196-21: 1989 Methods of testing cement Çimentonun Kimyevi Analiz Metotları Determination of the chloride, carbon TS 687 dioxide and alkali content of cement
1) Bu standardın özelliklikleri, partiler arası anlaşma ile standardı olmayan tüm hidrolik bağlayıcıların kabul muayeneleri için de kullanılabilir.
1
ICS 91.100.10
EN, ISO, IEC vb. No ENV 197
TÜRK STANDARDI
Adı TS No (İngilizce) Cement -Composition,specifications TS 19 and conformity criteria TS 20 TS 21 TS 22 TS 26 TS 640 TS 809 TS 3646 TS 10156 TS 10157 TS 12139 TS 12140 TS 12141 TS 12142 TS 12143 TS 12144
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
Adı (Türkçe) Çimento- Portland Çimentoları Çimento- Yüksek Fırın Curuflu Çimentolar Çimento- Beyaz Portland Çimento- Harç Çimentosu Çimento- Traslı Çimento Çimento- Uçucu Küllü Çimento Çimento- Süper Sülfat Çimentosu Çimento- Erken Dayanımı Yüksek Çimento- Katkılı Çimento Çimento- Sülfatlara Dayanıklı Çimento- Portland Curuflu Çimento- Portland Kalkerli Çimento- Portland Silika Füme Kompoze Çimento Portland Kompoze Çimento Puzolanik Çimento
3 - TARİFLER Bu standardda kullanılan tarifler aşağıda verilmiştir :
3.1 - SİPARİŞ Aynı imalâtçıdan (veya bayiden) bayiden) bir taleple belirlenen çimento miktarıdır. mik tarıdır. Sipariş belirli bir zamanda bir veya birden fazla sevkiyatı kapsayabilir.
3.2 - SEVKİYAT Belirli bir zamanda imalâtçı (veya bayi) tarafından teslim edilen çimento miktarı. Bir sevkiyat, bir veya birden fazla partiyi kapsayabilir. k apsayabilir.
3.3 - PARTİ Aynı olduğu varsayılan şartlarda imal edilen çimento miktarıdır. Bu miktar belirlenmiş deneylerden sonra standardlar (ENV 197) veya sözleşme gereklerine “uygun” “ uygun” veya “uygun değil” olarak ifade edilir.
3.4 - BİR SEFERDE ALINAN NUMUNE Numune alma cihazı kullanılarak tek işlemle alınan numune miktarıdır.
3.5 - NUMUNE (GENEL TERİM) Yapılacak olan deneyler için büyük bir miktardan (silolar, torbalı çimentoların stoğu, vagonlar, kamyonlar vs.) gelişigüzel veya bir numune alma planına uygun olarak alınan çimento miktarıdır. Numune bir seferde alınan bir veya daha fazla numuneden ibaret olabilir.
3.6 - SPOT NUMUNE Yapılacak deneyler için bir seferde aynı yerden ve aynı zamanda alınan numunedir. Bir spot numune, bir seferde kısa zamanda peşpeşe alınan bir veya birden fazla numuneden meydana gelebilir.
3.7 - KOMPOZE NUMUNE Büyük miktardaki aynı çimentodan, a) farklı yerlerden, b) farklı zamanlarda alınan spot numunelerin birleştirilip iyice karıştırılması ile ve gerekirse sonuçta elde edilen karışımın azaltılmasıyla elde edilen numunedir.
2
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
3.8 - LÂBORATUVAR NUMUNESİ Deneyleri yapacak lâboratuvarda kullanılmak üzere büyük numuneden (spot veya kompoze) iyice karıştırılarak veya gerekirse azaltılarak hazırlanan numunedir. Bu lâboratuvarlar genellikle belgelendirme kurallarında veya siparişte belirtilen imalâtçının lâboratuvarlarıdır.
3.9 - LÂBORATUVAR ŞAHİT NUMUNESİ Lâboratuvar numunelerinde yapılan deney sonuçlarında anlaşmazlık halinde veya şüpheye düşüldüğünde daha sonraki deneylerde kullanılmak üzere saklanan numunelerdir. Bu lâboratuvar şahit numuneleri, genellikle ilk seri deneyden sonra kalan lâboratuvar numunesidir.
3.10 - RESMİ OLARAK SAKLANAN ŞAHİT NUMUNE Gerektiğinde tarafların huzurunda alınan, olası problemler, şüphe veya anlaşmazlık halinde muhtemel deneylerin yapılması için saklanmak üzere düzenli teslimatlardan (örneğin büyük işler için) sistematik olarak alınan numunedir. NOT - Teslimat esnasında kontroller yapıldığı durumlarda (Madde 3.1, Madde 3.2, Madde 3.3 ve Madde 3.10) tariflerinin bir anlamı vardır.
4 - GENEL 4.1 - Numune alma işleminin amacı, kalitesi değerlendirilecek olan çimento miktarını temsil ettiği taraflarca kabul edilen büyük miktardaki (silodan, ambarlardaki torba stoklarından, kamyondan, vs. veya tanımlanmış bir partiden) çimentodan bir veya daha fazla küçük miktarda numune elde etmektir. 4.2 - Kullanılan cihazlar, takip edilecek metotlar ve alınacak önlemler, fabrikanın özelliği ve numune alma şartlarına göre değişebilir. 4.3 - Belgelendirme işlemindeki şartlar içinde sürdürülen kontrollerde aşağıda tarif edilenlerin dışında kalan ve numunelerin temsili olmasını garanti eden önlemler belgelendirme kuruluşunun kararına bağlıdır (Madde 7). 4.4 - Bir partinin teslim alınması esnasında numune alma işlemleri prensip olarak imalâtçının (veya satıcının) müşteri (veya alıcı) veya onların temsilcileri huzurunda olur. Bunlardan birinin olmaması bir engel teşkil etmemekle birlikte, eğer olursa numune alma raporunda belirtilmelidir (Madde 10). Numune normal olarak teslimattan önce veya teslimat esnasında alınır. Bununla beraber gerektiğinde teslimattan sonra fakat en fazla 24 saat içinde alınmalıdır. Bu durumda kontrol sonuçları çok dikkatle yorumlanmalıdır. Gerçekte bazı sebeplerden dolayı deneye tabi tutulacak olan çimento, teslimattaki ürünü temsil etmeyebilir. Bu sebepten numune alma raporuna numune alma zamanı dikkatle kayıt edilmelidir (Madde 10). Numune teslimattan sonra alınmış ise yukarıdaki 1.inci paragraftaki gerekler uygulanır.
5 - NUMUNE ALMA CİHAZLARI Endüstriyel tesislerin farklı ve numune alma şartlarının değişik olmasından dolayı bir seri deneyleri mukayeseli kılabilecek tek bir cihaz tipi ile mukayese edilebilecek referans cihaz tarif etmek mümkün değildir. Bu sebeple bu standard sadece Ek A’da kullanıma uygun bulunan cihazlarla cihazlarla ilgili açıklayıcı açıklayıcı basit şekiller vermektedir. Bu cihazlar taşınabilir (kepçe, tüp, helezonik numune alıcı vs.) veya sabittir, (helezonik veya bir numune toplayıcı üzerine monte edilebilen diğer sabitlenen cihazlar). Cihazlar aşağıdaki kurallara göre seçilmeli ve kullanılmalıdır k ullanılmalıdır : a) Taraflarca onaylanmış olmalıdır, b) Çimento ile reaksiyona girmeye yatkın olmayan, korozyona uğramayan malzemeden yapılmalıdır, c) Sürekli olarak temiz ve çalışır durumda olmalıdır. Her numune alımından sonra dikkatle temizlenmelidir 2). Diğer cihazlarda kullanılan yağların bu cihazları kirletmemesine dikkat edilmelidir. 2) Numuneyi teşkil etmek için aynı çimentodan ard arda alımlar arasında temizlik yapmaya gerek yoktur.
3
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
Sabit numune alma cihazları, çimentonun homojen (ayrışma olmayan) akışının olduğu ve tıkanmanın olmadığı yerlere monte edilmelidir. Özellikle bu cihazların kullanımı esnasında hava basıncı altında bir akış oluştuğu zaman cihaz çalıştırılmamalıdır. Akış gerekli ise, hava durdurulduktan sonra çimentonun en az yarım dakika durgun hale gelmesi beklenmeli, bekleme esnasında numune alınmamalıdır.
6 - NUMUNE ALMA METOTLARI VE UYARLANMIŞ METOTLARA BAĞLI OLARAK ALINACAK TEDBIRLER 6.1 - GENEL Aşağıdaki uygun önlemlere bağlı olarak şartlara en uygun olan cihaz kullanılmalıdır.
6.2 - TORBALARDAN, FIÇILARDAN, BU BOYUTTAKİ DİĞER KAPLARDAN (KONTEYNIR) NUMUNE ALINMASI ALINMASI Çimento, torbalarda,fıçılarda veya diğer küçük kaplarda ambalâjlandığında, Madde 8.1’in 2.nci paragrafında belirtilen numune, yeterince büyük bir stokdan gelişigüzel seçilen tek bir torba, fıçı veya tek bir kabı temsil eder.
6.3 - BÜYÜK KAPLARDAN NUMUNE ALINMASI Numune, kap doldurulurken veya boşaltılırken aşağıdaki önlemler alınarak alınır : a) Tozsuz ve temiz ortamda çalışarak, b) Madde 8.1’in 2.nci paragrafında belirtilen miktar için gerekli sayıda numune alınarak, c) Çimento, Madde 8’de belirtilen işlemleri sürdürmeden önce temiz, kuru ve hava geçirmez bir kaba aktarılarak .
6.4 - DÖKME OLARAK TAŞIMA SIRASINDA NUMUNE ALINMASI (Yüklemeden sonra veya boşaltmadan önce)3 Kullanılan cihaz cihaz ne olursa olursa olsun çimento kütlesinin üst üst ve alt alt tabakasından numune alınmamasına dikkat edilmelidir. Dikkate alınması gereken tabaka kalınlığı en az 15 cm’dir. Madde 6.3 a, b ve c’de tarif edilen aynı önlemler burada da alınmalıdır.
6.5 - DÖKME TAŞIMA ARAÇLARINA VEYA SİLOLARA DOLDURMA SIRASINDA NUMUNE ALINMASI Numune sadece uygun cihaz bulunması ve çimentonun homojen kısmına ulaşılabilmesi durumunda alınmalıdır. Madde 6.3 a, b ve c’deki önlemlerin aynısı burada da alınmalıdır
6.6 - SİLOLARDAN NUMUNE ALINMASI Uygun sabit bir numune alma cihazı olmadığında (Madde 5’in son paragrafı) dağıtım sistemindeki farklı çimentoların kesekleşmiş birikintilerini ve istenmeyen karışımlarını atmak için boşaltma işlemi başladığında uygun miktarda çimento atılmalıdır. Atılacak çimento miktarı numune alma işlemi esnasında orada bulunan imalâtçı temsilcisi tarafından belirlenir. Daha sonra Madde 8.1’in ikinci paragrafında belirtilen gerekli miktarda numune temiz ve kuru bir kapta toplanır.
6.7 - TORBA DOLDURMA CİHAZLARINDAN NUMUNE ALINMASI Alınan numune miktarı cihazın normal çalışması sırasında elde edilen bir torba çimentoyu temsil eder. Çıkış noktalarından bu miktardaki (Madde 8.1 in ikinci paragrafı) çimento kantar bunkerlerinin üstüne konulan mekanik bir cihazla da alınabilir. Aynı dolum cihazı farklı çimentoların paketlenmesinde kullanılıyorsa, numunesi alınacak yeni çimentodan numune almadan daha önce paketlenen çimentodan tamamen arındırılmalıdır. Paketleme makinasının tipine bağlı olarak bu yolla uzaklaştırılacak olan çimentonun miktarı belirlenebilir. Bu miktar, numune alma işlemi sırasında bulunan imalâtçı temsilcisi tarafından belirlenir.
3) Ek A’da verilen cihazlar boşaltma esnasında numune(ler) alınması için uygun değildir.
4
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
7 - NUMUNE ALMA SIKLIĞI VE NUMUNE TİPİ SEÇİMİ Numune alma sıklığı ve numune tiplerinin (spot veya kompoze numune) belirlenmesi, − İmalâtçı ve müşteri arasındaki anlaşmalardaki, − Ulusal, Avrupa (Mesela ENV 197) veya uluslararası standardlardaki, − Belgelendirme prosedürlerindeki, mevcut hükümlere bağlıdır.
8 - NUMUNE BÜYÜKLÜĞÜ VE HAZIRLANMASI 8.1 - UYGUNLUĞUN DOĞRULANMASI İÇİN ALINACAK OLAN NUMUNE BÜYÜKLÜĞÜ Her lâboratuvar numunesi (veya lâboratuvar şahit numunesi veya resmi şahit numune) sözleşmede belirlenen bütün deneyler, sözleşmelerde belirlenen standardlarda istenilen veya belgelendirme prosedüründe belirlenen deneylerin 2 defa yapılmasına yetecek miktarda olmalıdır. Başka bir şekilde belirtilmediği takdirde bu numunelerin miktarı en az 5 kg olmalıdır (Gerekli ise Madde 9.2’de belirtilen kabın tamamen doldurulması için daha fazla olabilir). Uygunluğu doğrulanma için alınacak numunenin toplam miktarı (spot veya kompoze numune) yukarıdaki 1.nci paragrafta belirtilen ilgili tüm lâboratuvarlara yetecek kadar veya daha fazla olmalıdır. Bu miktar Madde 5’deki cihazlar kullanılarak ve Madde 6’da belirtilen prosedürlere göre alınmalıdır. Bu işlemler için genellikle 40 kg -50 kg numune yeterlidir.
8.2 - HOMOJENİZASYON HOMOJENİZASYON 8.2.1 - Genel Özellikler Madde 8.1’in 2.nci paragrafında belirtilen 40 kg - 50 kg numune alınır alınmaz dikkatle çimento ile reaksiyona girmeyecek temiz ve kuru aletlerle homojenize edilmelidir (tercihen bir lâboratuvarda). Tercihen verimliliği daha önce gösterilmiş karıştırma makinesi kullanılarak homojenizasyon sağlanır (Madde 8.2.2). Hangi işlem seçilirse seçilsin homojenizasyon çimentonun hava ile temasını en aza indirgeyecek şekilde mümkün olan en kısa sürede yapılmalıdır. Homojenizasyon için bir cihaz yok ise aşağıdaki işleme uyulmalıdır. Lâboratuvarlar arasında dağıtılacak çimento miktarı (Madde 8.1’in 2.nci paragrafı) kuru ve temiz bir bez (veya plâstik örtü) üzerine boşaltılır. Sonra bir kürek kullanılarak dikkatle karıştırılır. Bu işlem sadece: a) Havanın nispi nemi %85’den az ise, b) Numunenin rüzgâr, yağmur, kar veya toz tehlikesine maruz kalması önlenmiş ise, kullanılır. k ullanılır.
8.2.2 - Seçilen Homojenizasyon Homojenizasyon Işleminin Yeterliliğinin Doğrulaması Yaklaşık eşit miktarlarda, farklı özelliklerdeki TS 24, (EN 196-6)’da verilen blaine inceliği ve ilâve olarak renk gibi) iki çimento numunesi seçilir. Bunlar, Madde 8.2.1’de tarif edilen metotlardan biri kullanılarak ve işleme başlama ve bitme süresi kaydedilerek karıştırılır. İşlemin tamamlandığına kanaat getirilince, homojenliğin doğrulanacağı kütleden ve eşit dağılımlı noktalardan herbiri 12 g -20 g olan 15 adet mikro numune alınır 4). Bu mikro numunelerin herbirinden üç kez Blaine inceliği tayin edilir. Bu 15 adet mikro numune arasındaki değişkenlik analizi önemli farklılaşma göstermediği taktirde homojenliğin elde edildiği kabul edilir. Bu analiz istatistiksel kontrol ile ilgili literatürde tarif edildiği şekilde yapılır 5).
4) Belirgin olarak farklı renkte bulunan iki çimento numunesi seçimi için itina gösterilirse ön bilgi edinmek için bu mikro numunelerin renkleri karşılaştırılabilir. 5) “Araştıma ve Üretimde İstatistiksel Metotlar”yayınından uygun bir metot bulunabilir.O.L. Davies and P.L.Goldsimith,1972,Oliver and Boyd. Edinburgh.
5
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
Tatminkar sonuç alınmaması durumunda, karıştırma süresi iki katına çıkarılarak işleme devam edilir. Bu ikinci denemeden sonra da 15 mikro numune arasında önemli bir farklılaşma yok ise süreyi iki katına çıkaran bu homojenizasyon metodu geçerli kabul edilir. Birinci denemeye göre dikkate değer bir gelişme elde edilememişse, seçilen metodun uygun olmadığına karar verilir. Sonuç olarak karara yardımcı olabilecek bir gelişme yoksa o zaman gerekli zaman dikkate alınarak bu denemenin daha uzun sürede tekrarlanmasının yararlı olup olmayacağı konusunda karar verilir.
8.2.3 - Metodun Seçimi Homojenizasyon metodunun seçimi homojenizasyon veriminin doğrulanması (Madde 8.2.2) sadece metot seçiminde kullanılır. Bu seçim, imalâtçının insiyatifine bırakılır, fakat bir dosya-evrak sistemi ile yukarıda anlatılan denemeleri yaptığını ispat etmelidir (örneğin müşteriyi temsil eden uzmana veya belgelendirme kuruluşuna).
8.3 - UYGUNLUĞUN DOĞRALANMASI İÇİN GEREKLİ OLAN MİKTARIN BÖLÜNMESİ Madde 8.1’in 2.nci paragrafında belirtildiği şekilde oluşturulan numunenin homojenizasyonundan sonra bu numune gerekli lâboratuvar numunesi sayısına veya resmi şahit numune sayısına, numune bölücü kullanarak veya dağıtılacak olan numuneyi dörtleyerek bakkal küreği ile herbir dörtlemeden yaklaşık 0,5 kg almak suretiyle ve bunları lâboratuvar numuneleri veya resmi şahit numune için hazırlanan numune kaplarına aktararak bölünür. Bu işleme her kapta istenen miktar (Madde 8.1’in 1.nci paragrafında belirlenen) numune elde edilinceye kadar devam edilir. Oluşturulacak olan her lâboratuvar numunesinin terkibi için bakkal küreği ile yapılacak dağıtım sırası aşağıdaki gibidir. Her lâboratuvarın kabına x, y, z,... vs. sırası ile dağıtılır.. önce A’dan bir bakkal küreği, sonra B’den bir bakkal küreği, sonra C’den bir bakkal küreği, sonra D’den bir bakkal küreği, Bu şekilde bir dağıtım sırasını teşkil eder. Aynı sıra Madde 8.1’in 1.nci paragrafındaki miktara ulaşıncaya kadar devam eder (Şekil 1). Bu şekilde hazırlanan her lâboratuvar (veya şahit) numunesi Madde 9’da anlatıldığı gibi ambalâjlanır ve gecikmeden gönderilir. Numunenin stoklaması, hazırlaması ve muamelesi alıcı lâboratuvar tarafından kullanıma göre yapılır.6)
8.4 - NUMUNEDEKİ YABANCI MADDELER VEYA CİSİMLER Yukarıdaki işlemler esnasında ortaya çıkan herhangi bir yabancı madde görülürse numune alma raporuna işlenmelidir (Madde 10). Bu yabancı cisimler toz şeklinde ve numunede düzgün dağılım gösteriyorsa (mesela çimento haricindeki başka bir malzemenin tozu veya topakları) bunları numuneden ayırmak mümkün değildir. Aksi taktirde a) Taraflardan (imalâtçı-müşteri) biri, bir teslimatın alımı sırasındaki anlaşmaya göre veya b) Belgelendirme kuralları çerçevesinde bir numune alma işlemi yapılıyorsa gözetimden mesul bir temsilci tarafından uzaklaştırılır ve saklanır.
9 - AMBALÂJLAMA VE MUHAFAZA 9.1 - PRENSİP Numunenin paketleme ve muhafaza metotları daima numunenin özelliklerini koruyacak şekilde olmalıdır. Aksine durumda bunu etkilemiş olan şartlar belirtilmelidir. 6) Alıcı lâboratuvarın bu hususta çalışması genellikle deney standardlarında belirlenmiştir.(EN 1961’den EN 196-6’ya kadar ve EN 196-21)
6
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
9.2 - NUMUNE KAPLARI Numuneler torbalarda veya başka kaplarda ambalâjlanır, sevkedilir ve muhafaza edilir. Bunlar malzeme çimento ile reaksiyona girmeyen ve korozyona uğramayan maddelerden yapılmalı, kuru, (hava ve rutubet) geçirgenliği olmayan ve temiz olmalıdır. Bu nedenle daha önce herhangi bir malzemenin ambalâjında kullanılan kaplar kullanılmamalıdır. Kabın hava ile etkileşimini önlemek için kaplar mümkün olduğunca ağzına kadar doldurulmalıdır. Sızdırmazlık için bantla sarılmalıdır.7) Torba veya kaplarda plâstik kullanılıyorsa, aşağıdaki şartlar yerine getirilmelidir. a) Muhafaza süresi 3 ayı geçmemelidir. b) Plâstik malzeme en az 100 µm kalınlıkta olmalıdır. c) Plâstik malzemenin harhangi bir hasarı nedeniyle veya yüzeyinden sızma sonucunda çimentoya hava geçmesine meydan vermemelidir. Bu noktada ihtiyaç hissedildiğinde gerekli deneyler yapılarak böyle bir tehlikenin olmadığı kontrol edilmelidir. d) Uygun bir bant kullanılarak sızdırmazlık sağlanmalıdır.
ŞEKİL 1 - Lâboratuvar Numunelerinin Oluşturulması
9.3 - MUHAFAZA ŞARTI Numuneler tercihan 30ºC’ın altında muhafaza edilmelidir.
9.4 - NUMUNELERİN TANITIMI Numunelerin açık şekilde tanıtılması için numune kapları en az bir yerinde açıkça ve silinmeyecek şekilde işaretlenmelidir.
7) Her ne kadar hava ile teması önlense de mamülün özelliğine bağlı olarak uzun vadede belli bir hava etkileşimi olabilir.
7
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
Sadece bir işaret konacak ise kabın kapağına değil, gövdesine yazılmalıdır. Madde 10’da belirtilen numune raporunun bir kopyası, koruyucu bir zarf içinde numune kabının içine konmalıdır.
9.5 - NUMUNENİN DOĞRULUĞUNUN İSPATI Gerekirse ve satış sözleşmesi veya belgelendirme kurallarında istenildiği taktirde numune kabı üzerinde anlaşmaya varıldığı şekilde mühürlenir. Bu mühür numune kabını yetkili olmayan kişilerin açmasını önlemek içindir.
10 - NUMUNE ALMA RAPORU 10.1 - GENEL Her numuneye tekabül eden numune alma raporu bu iş için sorumlu bir kişi tarafından yapılır. Kopyalar, sözleşme maddelerine veya belgelendirme kurallarına uygun olarak hazırlanan ve dağıtılan lâboratuvar (veya şahit) numunelerine iliştirilir.
10.2 - DAHİL EDİLECEK BİLGİLER 10.2.1 - Mecburi Bilgiler Raporda, taraflarca başka bir şekilde anlaşma yapılmadığı taktirde aşağıdaki mecburi bilgiler bulunmalıdır : a) b) c) d) e) f) g) h) − − −
Numune alınmasından sorumlu kuruluşun isim ve adresi, Teslim sözkonusu ise, müşterinin isim ve adresi, Çimentonun ENV 1978)’de belirtilen standard işaretlemesi, İmalât yerinin yerinin tanımı, tanımı, Numune alma yeri, yeri, tarih ve zamanı, Numune tipi (spot veya veya “n” sayıda spot numuneden oluşan kompoze), Numune kabındaki tanımlama işareti, işareti, Gerekli diğer açıklamalar, özellikle: özellikle: Yabancı madde mevcudiyeti, m evcudiyeti, Çimentonun kalitesini etkileyebilecek uygulamalar (taşıma şartları gibi). Alınan çimento numunesinin tanımının daha hassas olmasını sağlayacak diğer tüm numarası gibi.).
bilgiler (silo
10.2.2 - İhtiyari Bilgiler Raporda, taraflarca başka bir şekilde anlaşma yapılmadığı taktirde aşağıdaki ihtiyari bilgiler bulunmalıdır : a) Partinin tanımı ve çimentonun alındığı stoğun yaklaşık miktarı. (ambardan alınan 3000 ton torbalı çimento gibi), b) Lâboratuvar numuneleri için kullanılan kabın k abın tipi.
10.3 - RAPORUN İMZALANMASI Rapor ve kopyaları numune alma esnasında hazır bulunan ve/veya taraflarca onaylanan sorumlu temsilciler tarafından imzalanmalıdır.
10.4 - RAPORUN GÖNDERİLMESİ Raporların kopyaları geciktirilmeksizin ilgili taraflara iletilmelidir. İlâveten kopyalardan bir tanesi Madde 9.4’de belirtildiği gibi her lâboratuvar numunesi veya her şahit numunenin kabının k abının içine konur.
8) Standardı olmayan bir hidrolik bağlayıcı (Madde 3.10’daki not) durumu söz konusu ise belirgin bir işaret verilmelidir.
8
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
EK A (Bilgi için) NUMUNE ALMAK İÇİN NORMAL OLARAK KULLANILAN CİHAZLARIN TİPİK ÖRNEKLERİ L = 100 cm’den 200 cm’ye kadar
ŞEKIL 2 - Numune Alma Borusu
9
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
a)Yandan görünüş b)Önden görünüş Kepçelerin yaklaşık büyüklüğü : Çap 20 cm Derinlik 15 cm Sap uzunluğu 180 cm
10
ŞEKİL 3 - Tipik Bir Kepçe
ICS 91.100.10
1) 2) 3) 4) 5)
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
Boru , çapı yaklaşık 6 cm Helezon Çimentonun giriş noktasında sonda vazifesi gören gören helezonun ucu Boşaltma yeri Elektirik motoru
ŞEKİL 4 -Tipik Mekanik Helezonlu Numune Alıcı (Bütün uzunluk yaklaşık 200 cm)
11
ICS 91.100.10
1) 2) 3) 4) 5)
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
Boru Helezon Çimento girişi Boşaltma yeri Elle (veya (veya elektirik motoruyla) motoruyla) kumanda
ŞEKİL 5 - Tipik Sabit Olarak Monte Edilmiş Mekanik Helezonlu Numune Alıcı
12
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 23 EN 196-7/Şubat 2000
(ölçek 1:5)
1) ¼ Dönüşlü vana 2) Fabrika havası (3 bar) için lastik giriş hortumu hortumu 3) Boşaltma yeri
ŞEKİL 6 - Numune Alma Cihazı
13
