1
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER .............................................................................................................................. 1 ŞEKİL LİSTESİ ............................................................................................................................. 3 TABLO LİSTESİ ........................................................................................................................... 4 ÖZET ............................................................................................................................................. 5 GİRİŞ ............................................................................................................................................. 6 TEŞEKKÜR................................................................................................................................... 7 BÖLÜM 1 KAVRAMSAL AÇIDAN LOJİSTİK VE LOJİSTİK YÖNETİMİ ............................ 8 1.1
Lojistik Tarihi ................................................................................................................ 8
1.2.Lojistik Kavramı ................................................................................................................ 10 1.3.Lojistik Tanımı................................................................................................................... 12 1.4.Lojistik Alanları ................................................................................................................. 16 1.5.Lojistik Türleri ................................................................................................................... 20 1.6. Lojistik Kavramları ........................................................................................................... 23 1.7. Lojistik Fonksiyonları ....................................................................................................... 26 1.8. Lojistik Yönetimi .............................................................................................................. 29 1.9. Lojistiğin Önemi ............................................................................................................... 36 Burada görülmektedir ki Avrupa Birliğinde yıllara göre düşüş daha keskindir................... 37 BÖLÜM 2 TERSİNE LOJİSTİK ................................................................................................. 40 2.1
Tersine Lojistiğin Tanımı............................................................................................. 40
2.2
TersineLojistikFaaliyetleri ........................................................................................... 44
2.3.TersineLojistikteKullanılanİyileştirmeOpsiyonları ........................................................... 47
2
2.4
Tersine Lojistiğin Amaçları ......................................................................................... 58
2.5
Tersine Lojistik Uygulamaları ..................................................................................... 59
2.6 Tersine Lojistiğin Faydaları ............................................................................................... 61 2.7 İleri Ve Tersine Lojistik Arasındaki Farklar ...................................................................... 63 2.8 TersineLojistikveYeşilLojistik .......................................................................................... 71 2.9 Tersine Lojistik Sistem İhtiyaçları ..................................................................................... 74 BÖLÜM 3 LİTERATÜR ARAŞTIRMASI ................................................................................. 77 Tersine Lojistik Konuları ......................................................................................................... 77 Ağ Tasarımı ......................................................................................................................... 77 Dış Kaynak Kullanımı ......................................................................................................... 79 Ayrıştırma ............................................................................................................................ 81 SONUÇ ........................................................................................................................................ 89 KAYNAKÇA............................................................................................................................... 90
3
ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1.Lojistik Kavramı ( Özgün, 2008 ) ........................................................................ 11 Şekil 2.Lojistik Ağı ( Karagöz, 2007 ) ............................................................................. 13 Şekil 3.Yedi Doğru ( Seven R's ) ..................................................................................... 14 Şekil 4.İşletme Lojistiği ( Topoyan, Ders Notları, 2011 ) ............................................... 21 Şekil 5.Lojistik Yönetimi ( Sezgin, 2008 ) ...................................................................... 32 Şekil 6.Lojistik yönetimi ( Şahin,2011 ) .......................................................................... 32 Şekil 7.Lojistik Bilgi Sistemi ( Şahin, 2011 ) .................................................................. 34 Şekil 8.Depo Yeri Seçimi................................................................................................. 36 Şekil 9.A.B.D.GSMH‟nın %‟si olarak Lojistik Harcamaları ( Kara, 2009 ) ................... 37 Şekil 10.Avrupa Birliği ülkelerinde satış fiyatlarının %‟si olarak Lojistik Maliyetler .... 38 Şekil 11.13 ncü Lojistik Durumu Raporundaki veriler yardımıyla lojistik maliyetler .... 39 Şekil 12.Tersine Lojistik sürecinin genel yapısı .............................................................. 43 Şekil 13.Tersine lojistik sürecinde imha ve geri dönüşüm sistemi ................................. 44 Şekil 14.İleri ve tersine dağıtım (Fleischmann ve ark., 1997) ......................................... 63 Şekil 15.Tersine Lojistik ve Yeşil Lojistik ...................................................................... 72 Şekil 16.Tersine lojistik ve yeşil lojistik .......................................................................... 73
4
TABLO LİSTESİ
Tablo 1.Temel Lojistik Faaliyetleri ............................................................................................. 19 Tablo 2.Tersine lojistik unsurları ................................................................................................. 42 Tablo 3.İmalat ve yeniden imalat ortamlarının karşılaştırılması ................................................. 49 Tablo 4.Örnek geri dönüş oranları (Rogers ve ark., 1999) .......................................................... 60 Tablo 5.İleri ve tersine lojistik karşılaştırması (Rogers ve Tibben-Lembke, 2002) .................... 64 Tablo 6.Tersine lojistikte maliyet düzeyi (Rogers ve Tibben-Lembke, 2002) ............................ 66 Tablo 7.Geçmişten günümüze yapılmış olan tersine lojistik çalışmaları ..................................... 83
5
ÖZET
Bu ödevde lojistik ve tersine lojistik konuları incelendi. Üç bölüm halinde ele alındı. İlk bölümde lojistik tarihinden ve lojistik kavramından bahsedildi. Lojistiğin tanımı yapıldı. Lojistik alanları, temel lojistik faaliyetleri, lojistik prensipleri, lojistik türleri ve lojistik yöntemi açıklandı.
İkinci bölümde tersine lojistiğin literatürlerde geçen tanımları yapıldı. Tersine lojistik faaliyetleri, amaçları ve faydaları açıklandı. İleri ve tersine lojistik arasındaki farklar belirtildi. Sistemin ihtiyaçları belirtildi.
6
GİRİŞ Tersine lojistik genel anlamıyla yaşam evresinin tamamlamış ürünlerin tekrar işlenerek hammadde, enerji kaynağı ve benzeri amaçlarda kullanılmasını mümkün kılan bir süreçtir. Firmalar için ekonomik yönden artı sağlayan lojistik sisteminin bir parçasıdır. Ekonomik faydasının yanı sıra Ekolojik yönden de yok edilemeyen atıkların ortadan kaldırılarak değerlendirilmesini mümkün kılmaktadır. Tüketici gözünde “çevreci firma” imajı çizerek müşteri takdir ve memnuniyetini sağlamaktadır. Firmalar için geçerli olan bu çevresel ve maliyete dayalı fırsatların yanında, tersine lojistik, artık birçok ülkede geçerli olan yasal düzenlemeler ile de zorunlu hale gelmektedir. Bu sebeple firmalar sadece kendilerini değil, çalıştıkları tedarikçilerini de bu bağlamda seçmektedir. Bu ödevde, tersine lojistik ile ilgili faaliyetler, tersine lojistiğin amaçları ve sistemin ihtiyaçları hakkında bilgi verilmiştir.
7
TEŞEKKÜR
Çalışmalarımız boyunca, bilgilerinden ve tecrübelerinden faydalandığımız “ Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü” öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. H. Ediz ATMACA‟ YA araştırmalarımız süresince bize destek olduğu işin teşekkür ederiz.
8
BÖLÜM 1KAVRAMSAL AÇIDAN LOJİSTİK VE LOJİSTİK YÖNETİMİ 1.1 Lojistik Tarihi Dünyamızda hızlı bir teknolojik ve ekonomik gelişme yaşanmaktadır. Bu gelişmeler, küreselleşme dediğimiz olguyu her geçen gün daha da ileriye götürmekte, böylelikle rekabet ortamı da küresel düzeye taşınmaktadır. Teknolojik gelişimin hızla artması nedeniyle de pazarlar daha da yakınlaşmaktadır. Bu yakınlaşma, ürünün daha kaliteli, daha kullanışlı, daha uygun fiyatlı ve daha hızlı olarak pazara ulaşmasını gerekli hale getirmiştir. Diğer gerekliliklerini üretim teknolojilerinin farklı alanlardaki gelişimi sağlarken hızlı ulaşımı ürünün ve hizmetin bütünleşik ele alınması sağlamakta ve lojistik hizmetlerin kalitesiyle istenilen düzeye ulaşmaktadır.(Güneş,2010)
Lojistik yönetiminin uygulandığı hizmetler dünya üzerinde tarih öncesi çağlardan beri yapılmaktadır. Ancak, bir bilim dalı olarak dikkatleri üzerine çekmeye başlaması, 1900„lerin başlangıcında, tarımsal ürünlerin taşınması ile olmuştur. Yerleşik düzene geçmeden önce, avlanan hayvanların, toplanan meyvelerin ve diğer gıdaların taşınması, ileride tüketilmek üzere kurutulması, saklanması ve yeniden taşınması işlemleri yapılmaktaydı.
Yerleşik
düzene
geçildikten
sonra
üretilen
gıda
ve
ihtiyaç
malzemelerinin taşınması, çeşitli şekillerde korunması, depolanması söz konusu olmuştur. Ortaçağda gemilerle, kervanlarla ülkeler, hatta kıtalar arası ticaret başlamış ve sömürgecilik ile zengin ve ucuz ham madde üretimi, taşıması ve dağıtımı başlamıştır. (Güneş,2010) Dünya savaşları sırasında askeri anlamda lojistik kavramı oluşmaya başlamış, taşımanın, stoklamanın ve dağıtımın optimizasyonu ve kontrolünün önem kazandığı görünür hale gelmiştir. Malların daha hızlı taşınması, gerektiği kadar depolanması, ihtiyaç anında hazır olması, raf ömrünü kaybetmemesi, geri dönüşlerinin sağlanması gibi lojistik yönetiminin temel esasları ortaya çıkmıştır.
9
Lojistik hizmetler, özellikle dünya tarihinde çok yeni bir ülke olan savaşın galibi Amerika Birleşik Devletleri„nde kontrol edilmeye başlanmıştır. Lojistiğin tarihsel gelişimine bakıldığında kayda değer gelişmelerin vatanı olarak A.B.D. görülmektedir. İlk zamanlar önem verilen konu yalnızca üretimdi. Üretim o kadar artmıştı ki, pazar bunu tüketemez hale geldi ve organizasyonlar satışları belli coğrafi sınırlar içinde artırma ihtiyacı duymuşlardır. Uzman pazarlamacılar mevcut pazarı elde tutmak ya da genişletmek için gerekli hale gelmişlerdir. Bu safhada dikkatlerin üretim, mühendislik, finans ve satışlara çevrilmesi pek çok yenilik getirdi. Üretim arttı, ancak malın üreticiden tüketiciye ulaştırılması giderek zorlaştı ve bu zorluk lojistik dağıtım kavramının gündeme getirmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında tüm dünyayı pazarı haline getirmesinden dolayı A.B.D.„de üretim artmış, deniz aşırı bir pazara hizmet götürüldüğü için taşıma önem kazanmış ve ham madde girişi artmıştır. Böylece daha büyük gemiler, daha büyük uçaklar, daha uzun trenler ve daha güçlü motorlar yapılmış, taşıma maliyetleri ucuzlatılmış ve üretim maliyetleri düşürülmüş, global rekabette maliyet avantajı sağlanmıştır. Artan üretimin gerektirdiği kaynak yatırımının finans kuruluşlarından sağlanması ile de stoklama maliyetleri hatta tüm tedarik zinciri içindeki stok ve finans yükleri görünür hale gelmiştir. Bu da 20. yüzyılın son yılının son çeyreğinde, geçtiğimiz 20-25 yıl içinde lojistik hizmet veren ve kontrolünü yapan kuruluşların öncelikle A.B.D.„de ortaya çıkmasına yol açmıştır. 1945-1980 arasındaki çalışmaların verimsiz olmasının en önemli sebebi araştırmacıların geliştirdikleri metodların uygulama alanı bulamamasından kaynaklanmaktadır. (Güneş,2010) Asırlar süren bu gelişmelerin hepsinden daha önemlisi son 50 yılda yaşadığımız gelişme olmasaydı, lojistik hizmetler yönetimi bugün hala bir bilim dalı haline gelmemiş ve 21. yüzyılın mesleği olma unvanını kazanmamış olacaktı. Son yüzyılın ikinci yarısında gelişen bilgi teknolojilerinin kullanılması ile stoklama maliyetlerinin düşürülmesi, nakliye hizmetlerinde optimizasyon sağlanması, tüm lojistik hizmetlerin iletişim
10
teknikleri ile birbirine bağlanması, önceden planlamasının yapılması, model çalışmaları gerçekleşmiştir. Bugün tüketimin planlanması ile 5 dağıtımın, depolamanın, üretimin, ham maddesinin temininin hatta ham maddesinin üretilmesinin bile saniyeler içinde planlaması yapılabilmektedir. Tüm tedarik zincirinin bilgi sistemleri ile birbirine bağlanması sayesinde daha hızlı, daha az masraflı, daha az hatalı, daha az geri dönüşlü tedarik zincirleri planlanmakta, uygulanmakta ve kontrol altında tutulmaktadır. Bugün ülkemizde internet üzerinden toptan ticaretin B2B„nin (businesstobusiness) temelleri atılmakta, üreticiden son tüketiciye olacak internet ticaretinin, yani B2C„nin (businesstoconsumer) lojistiği konuşulmaya başlanmıştır (Güneş,2010).
Dünya üzerindeki gelişmiş ülkelerin tamamının entegre olduğu günden güne gelişen lojistik sektörünün, Türkiye„de de 1980„lerle 1990„lı yıllar arasında kara, hava, deniz, demiryolu ve kombine taşımacılık alanlarındaki yatırımlarla alt yapısını oluşmuştur, 1990„lı yıllarda da atılıma geçmiştir. Dünyadaki benzer uygulamalara paralel biçimde hizmetlerini çeşitlendiren ve uzmanlaştıran Türkiye„de yerleşik lojistik sektörü, 2000 yılının başına gelindiğinde, emekleme devresini geride bırakarak, yerli ve uluslararası şirketlerde işbirliğine giden, yurtdışı bürolar açan hizmetlerinin kalitesini sürekli artıran, dinamik bir sektör haline gelmiştir. (Güneş,2010) 1.2.Lojistik Kavramı Lojistik Yunanca “logistikos” (hesaplama yeteneği) ve Fransızca “logistique” (arz etmek, kışla-konak yeri) kelimelerinden türemistir1. Lojistik kelimesi (logistics) esas olarak logic ve statistics kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Bu kelimeler Türkçe karşılık olarak “istatistiksel mantık”ı ifade etmektedir. Böylece; askerlerin konak yeri, hesap ve mantık kavramlarının bileşimiyle lojistik kavramı elde edilmiştir.
11
Lojistik kelimesi ilk olarak Silahlı Kuvvetlerde kullanılmıştır. 1905 yılında Albay Chauncey B. Baker tarafından “malzeme ve personelin tasıma, tedarik, bakım ve yenilenmesi” seklinde askeri bir fonksiyonu tanımlamak amacı ile kullanıldığı bilinmektedir. Askeri anlamda lojistik, “muharip unsurlara strateji ve taktiğine uygun ve gerekli olan ikmal maddeleri ile hizmet desteğini sağlamak için yapılan faaliyetler” anlamına gelmektedir. Bu kapsamda “orduların erzak ve mühimmat desteğinin düşünülerek hareket ettirilmesi sanatı” olarak öngörülmektedir. Lojistik kavramının işliteratürüne girmesiyle eskidenvar olan nakliyenin yerine, günümüzün gerektirdiği hizmetleri sağlayabilmek için yeni bir hizmet anlayışı ortaya çıkmıştır. Bu kavram çeşitlişekillerde tanımlanmaya çalışılmıştır. Lojistik "Doğruşeyin, doğru yerde, doğru zamanda olmasını sağlamak" seklinde tanımlanabilir. Ancak bu tanıma dördüncü bir parametre daha eklenmelidir. Uluslararası rekabet şartları çerçevesinde istenilen şeyimakul ve kabul edilebilir bir masrafla yani rekabet edebilir bir fiyatla sağlamakyukarıda sayılan üç kriterli tanıma dahil edilmesi gereken dördüncü kriterdir. Lojistik kavramı bir şekille ifade edilecek olursa aşağıdaki yapı karsımıza çıkar. (Özgün, 2008)
Şekil 1.Lojistik Kavramı ( Özgün, 2008)
12
1.3.Lojistik Tanımı Lojistiğin birçok tanımı yapılabilmektedir. Bunun başlıca nedeni; lojistiğinçok geniş bir uygulama
sahasının
oluşu
ve
bu
yüzden
bu
kavrama
farklı
açılardan
bakılabilmesidir.Lojistik Yönetimi Derneği (Council of Logistics Management) tarafından lojistik,tedarik zincirinin bir parçası olarak değerlendirilmekte ve şu şekilde tanımlanmaktadır; “Hammadde, yarı mamul, mamul ve ilgili bilgilerin üretim noktasının başından tüketim noktasına kadar, müşteri gereksinimlerini karşılamak amacıyla, etkin ve düşük maliyetli bir şekilde akış ve depolama süreçlerinin planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesidir”. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi lojistik öncelikli olarak müşteri gereksinimlerini karşılamaya yönelik bir yönetim sürecidir. (Sezer, 2010 ) Lojistik, diğer bir yazar tarafından ise, “hammadde, yarı mamul ve mamullerin (vebunlarla ilgili bilgi akışlarının) tedarik, sevkiyat ve depolama süreçlerinin hem işletme
içerisinde
hem
de
dağıtım
kanalı
boyunca
stratejik
yönetiminin
gerçekleştirilmesi ve maliyet etkin sipariş karşılama yöntemleri ile mevcut ve gelecekteki kar maksimizasyonunun sağlanması” olarak değerlendirilmektedir. (Sezer, 2010 ) Biraz
daha
farklı
bir
açıdan
lojistik,
bir
ürün
veya
hizmetin
başlangıç
noktasındanmüşteriye ulaşıncaya kadar olan hareketi sırasında yarar sağlayan çeşitli faaliyetlerin sistematik yönetimidir. Buradaki yarar genellikle, imal edilmesi ve kullanıcısına ulaştırılması gereken elle tutulabilir bir madde (mal) şeklindedir. Bazen de bu yarar, elle tutulabilme özelliği olmayan veya hizmet olarak nitelendirilen bir şekilde karşımıza çıkar. Hizmet de üretilmeli ve nihai tüketiciye sunulmalıdır. Ancak lojistik sadece maddelerin taşınmasından çok daha fazlasını ifade eder. Yarar kavramı, mal ve hizmet dışındaki zamanlama, miktar, destek sistemleri, yer ve maliyet gibi unsurları da içerir. (Sezer, 2010 )
13
En genel tanımıyla şekil 2‟ deki gibi bir ürünü kaynağından (tedarikçilerden), nihai tüketicisine
(müşterilere)
ulaştırmak
için
gerekli
tüm
faaliyetler
olarak
tanımlanmaktadır.
Şekil 2.Lojistik Ağı ( Karagöz, 2007 )
Lojistik ağı (Sekil 2), hammaddelerin, yarı mamul ve mamullerin tesislerarasındaki akışını sağlamasına ek olarak; tedarikçi, üretim merkezleri, depolar, müşteriler, dağıtım merkezleri ve perakende satış yerlerinden oluşur. Bir genel tanım da literatüre “Seven Rs” olarak geçmiş olan “Yedi Doğru” tanımıdır: Doğruürünün, doğru şartlarda, doğru miktarda, doğru yerde, doğru zamanda, doğrumaliyetle, doğru müşteri için kullanılabilirliğini sağlamaktır. Bu çerçevede ürün yada hizmetler için önemli bir değer yaratıcı faaliyet olarak değerlendirilmektedir. ( Karagöz, 2007 )
14
Şekil 3.Yedi Doğru ( Seven R's )
Lojistik sadece maddelerin taşınmasından çok daha fazlasını ifade etmektedir. Nihaitüketiciye ulaştırılıncaya kadar ürün ve/veya hizmete pek çok fayda eklenir. Yarar sağlayan bütün faaliyetlerin yönetimi lojistik kapsamındadır. Yarar kavramı, mal ve hizmet dışındaki zamanlama, miktar, destek sistemleri, yer ve maliyet gibi unsurları içerir. Lojistik
fonksiyonunun
işletme
yönetiminde
nedenleriarasında; • Tasıma uzaklıklarının ve maliyetlerinin artması
önem
kazanmasının
temel
15
• Üretim teknolojilerinin pek çok alanda doyma noktasına ulaşması nedeniyleyöneticilerin maliyet düşürmek için lojistik alanına yönelmesi • Stok kontrolünde Tam zamanında üretim, Malzeme ihtiyaç planlama, Kanban vb.sistemlerin yaygın bir biçimde kullanılması • Mamul çeşitleriningelişen ve değişen tüketici isteklerini karşılamazorunluluğu ilehızla artması • Bilgisayar kullanımının yaygınlaşması ve haberleşme sistemlerinin gelişmesi • Çevreyi koruma amacı ile kullanılmış malzemelerin yeniden kullanılmak üzere işlenmesi • Büyük uluslararası üretim ve satış firmalarının çoğalması sayılabilir. ( Özgün, 2008)
Lojistik sektörünün özellikle aşağıdaki hedeflere odaklanacağı ve sektörel gelişimini rekabet içinde tamamlayacağı öngörülmektedir:
Doğru müşterinin seçimi ve ihtiyaç tespitlerinde isabet sağlamak
Müşteri hizmet düzeyini yükseltmek
Mevcut ürün yelpazesini geliştirmek
Kar hedeflerini ön plana almak
Müşteri tatmini - firma değeri dengesini sağlamak
Stratejik kontrol (kar akışını ve faaliyetleri yürütme)
Müşteri ürününe özel taşımacılık
İnteraktif ve otomasyon destekli depolama
Proje taşımacılığı ve yönetimi,
Lojistik amaçlı bilgi üretimi ve insan kaynakları
Eğitiminde başarılı olmak (Güneş, 2010 )
16
1.4.Lojistik Alanları İşletme lojistiği, tedarik kaynağından başlayıp müşteriye kadar uzanan kanal içerisinde ürün ya da hizmetlerin akışı ile ilgili birçok faaliyeti kapsamaktadır. Lojistik, zaman ve uzaklık ile birbirinden ayrılabilen üretim ve tüketim noktaları arasında bir köprü olarak görev almaktadır (Ballou, 1992). Bu faaliyetlere ulaştırma, trafik yönetimi, depolama, envanter yönetimi, koruyucu ambalajlama, elleçleme, tedarik, sipariş yönetimi örnek olarak verilebilir. Bu fonksiyonlar, tedarik kaynaklarından tüketim noktasına kadar uzanan zincir içerisinde defalarca tekrarlanmaktadır. Kimi ürünler için kanal boyunca ters lojistik akışta söz konusu olabilmektedir. Örneğin boş şişelerin geri toplanarak tekrar doldurulması.( Sezer, 2010 ) Lojistiğe bir işletme açısından bakılacak olursa, üç farklı alan vardır: 1. Tedarik Lojistiği (Inboundlogistics); tedarik ve malzeme yönetimi fonksiyonlarını kapsar. 2. Üretim Lojistiği (Productionslogistics); işletmenin üretim operasyonlarına destek hizmet veren malzeme yönetimi fonksiyonunu kapsar. 3. Dağıtım Lojistiği (Outboundlogistics); fiziksel dağıtım olarak da adlandırılan ürünlerin müşterilere fiziksel olarak teslimatını içeren fonksiyonu kapsar. Bu ayrım önemlidir. Çünkü; tedarik tarafında, işletme müşteridir. Dağıtım tarafında ise satıcıdır. Bir satın alıcı veya satıcı olarak işletmenin gücü işlerin gerçekleştirilmesindeki başarıyı büyük ölçüde etkileyecektir. Ayrıca tedarik/dağıtım lojistiği de şirket içi faaliyetlerde pek çok başka etkeni de kapsar.
17
Tedarik Lojistiği: İmalat konusunda çalışan işletmelerin lojistik faaliyetleri; hammadde, yarı mamul ve hazır parçaların üretim ortamına taşınması işlemlerinin takip edildiği bir süreçtir. İşletmeye hammadde,
yarı mamül ve hizmet sağlayan firmalarla ilişkilerin
düzenlenmesi ve imalatı ihtiyacı olan girdilerin zamanında hazır bulundurulması bu sistemin görevidir. Lojistik süreç içerisinde hammaddelerin firma adına daha ucuz bir şekilde temin edilerek üretim hattına kadar getirilmesini sağlar. Aşağıda verilen sorunlara çözüm aranmaya çalışılır: •Hangimalzemene zaman, ne kadarsiparişedilecek? •Hangifirmadansatınalınacak? •Hangitaşımaaraçlarıkullanılacak? •Malzemenasıldepoedilecek? Tedarik lojistiği süreci firmalara üretim öncesi masraflarında önemli avantajlar sağlamaktadır. Üretim faaliyetinde bulunan normal bir işletme 6 gün ya da bir haftalık stoklarla çalışmaktadır. Bir işletme, hizmet sağlayıcısını doğru seçmek, stok yönetimini iyi yapmak ve hammadde sağlayıcılarla devamlı irtibatı korumak ve yük akışının kombinasyonunu en uygun hale getirmek suretiyle üretim hattını durdurmadan en fazla 1-1,5 günlük stoklarla faaliyetlerini sürdürme imkanına kavuşabilmektedir. Bu da üretim öncesi için maliyet avantajı sağlamaktadır. ( Sezer, 2010 ) Üretim Lojistiği:
Gelen malzeme ve parçaların mamule dönüştürülmesi sırasında yapılan taşımaları ve ara depolamaları içerir. Bu sistemdeki lojistik faaliyetler tamamen isletme içi bir fonksiyon olarak düşünülür. (Özgün, 2008)
18
Dağıtım Lojistiği: Üretim sonrası lojistik yani dağıtım lojistiği faaliyetinin şekli lojistik kelimesianıldığında akla ilk gelen hizmet olmaktadır. Ancak, burada da imalat konusunda çalışan işletmelerin, üretim öncesi lojistik faaliyetleri sonrasında ilgili işlerin istasyonlara ve tezgâhlara iletilmesi; yani fabrika içi taşıma ve elleçleme, nihayetinde çıkış ambarından dağıtım kanallarına ve müşterilere kadar uzanan kapsayan süreçtir. Kısaca, bu süreçte üretim işlemi tamamlanmış olup üretilen malların pazara ve müşterilere ulaştırılması temin edilmektedir. Tamamlanmış mamülün ambardan tüketiciye ulaşıncaya kadar geçirdiği süreçteki depolama ve taşıma işlemlerinden oluşur. Fiziksel dağıtım olarak da adlandırılabilir. Dağıtım sistemi,
Tüketicinin miktar, yervezamanolarakbelirlediğihizmetlernelerdir?
Tüketicinin belirlediği dağıtım hizmetlerin düşük maliyetle karşılanıyor mu?
Hangi mamullere ne miktarda stoklanacak?
Hangitaşımaaraçlarıveservislerkullanılacak? Sorularına cevap arar.
Dağıtım lojistiği faaliyetlerin büyük bir bölümünü fiziksel dağıtım hizmetleri oluşturmaktadır. Fiziksel dağıtım malın uygun fiyatlarla rekabet edebilir şartlarda müşterilerle buluşmasını sağlar. Fiziksel dağıtım hizmetini vurgulayan dağıtım lojistiğinin temel aşamaları üretim hattından sonra malın satış noktasına hatta nihai müşteriye kadar olan süreç arasında gerçekleştirilen hizmetleri içine alır. ( Sezer, 2010 )
19
Temel Lojistik Faaliyetleri
Tesis yeri seçimi Talep yönetimi Tedarik, Satın alma
Filo yönetimi İade işlemleri,Tersine lojistik Üretim lojistiği-Üretime anında malzeme verme Hurda ve ıskartaların elden çıkarılması Kalite kontrol-Gözetim Katma değerli işlemler Gümrük,Antrepo,Sigorta Rota,Döngüsel sefer (Milk Run) Depolama,Elleçleme Fasona Gönderme-Fasondan Sevkiyat planlama aldırma Yükleme optimizasyonu Stok yönetimi Yedek parça desteği Siparişi yerine getirme Dağıtım,Çapraz Sevkiyat Lojistik bilgi sistemleri Tablo 1.Temel Lojistik Faaliyetleri Lojistiğin Prensipleri:
Standartlık: Kullanılan lojistik sistemleri standart olursa ortaklaşa çalışabilme, kullanma, yönetme konularında büyük kolaylık sağlar. Standartlaşma malzemelerde, donanımda, hizmetlerde, çalışma şekillerinde olabilir. Ekonomik Olma: Lojistik faaliyetler en az kaynak kullanımı ile en fazla Faydayıyaratmalıdır. Yeterlilik: Lojistik faaliyetlerinin başarılı olabilmesi için yeterli destek sağlanmalıdır. Destek, ilgili faaliyet için gerekli tüm kaynaklarla ilgilidir. Esneklik: Lojistik, değişen çevre koşullarına uyum sağlayabilecek bir yapıda olmalıdır. Yalınlık: Karmaşık sistemler lojistik faaliyetlerinin gerçekleşmesini zorlaştıracak ve maliyetleri artıracaktır.
20
İzlenebilirlik ve Şeffaflık: Hem güven sağlanmasında hem de sorunların erken saptanmasında ve çözümünde etkilidir. Eşgüdümleme ve İşbirliği: Lojistik, birden çok tarafın birbirini izleyen ve tamamlayan faaliyetlerinden oluşur. Bu tarafların eşgüdüm ve işbirliğinin sağlanması, faaliyetlerin doğru gerçekleştirilebilmesi için önemlidir. Etkinlik: Faaliyetlerin etkinliğinin sürekli izlenmesi ve değer yaratmayan faaliyetlerin ortadan kaldırılması gerekir. Güvenilirlik: Lojistik sistemi öngörülen veya planlanan zamanda beklenen miktarda ürün ya da hizmeti sağlayabilmeli ve bunu devamlı olarak yapabilmelidir. Öncelik: Sunulması istenen ürün ya da hizmetlerde öncelikler iyi belirlenmelidir. Böylece karar verme aşamasında zaman kazanılır ve hatalar önlenir. Otorite: Lojistik sisteminde yetkiler net bir şekilde belirlenmelidir.( Topoyan, Ders Notları, 2011 )
1.5.Lojistik Türleri
İşletme Lojistiği: İşletmelerde tedarikçileri ve müşterileri ile arasındaki fiziki akışların yönetilmesi için gerçekleştirilen lojistik faaliyetleridir.
21
Şekil 4.İşletme Lojistiği ( Topoyan, Ders Notları, 2011 ) İşletme lojistiği kapsamında yer alan faaliyetlerin başlıcaları:
Stok ve malzeme yönetimi
Talep öngörümleme
Sipariş süresi
Müşteri hizmetleri
Tedarik yönetimi
Satın alma yönetimi
Kalite kontrol, muayene ve test faaliyetleri
Kodlandırma faaliyetleri
Depolama faaliyetleri
Bakım onarım, yedek parça desteği
Atık yönetimi vb.
22
Olay Lojistiği: Kongre, konser, spor müsabakası, toplantı, fuar vb. olayların planlanması ve gerçekleştirilmesi sırasındaki faaliyetlerdir. Sürekli faaliyetler değildir, proje şeklinde değerlendirilip yürütülmelidir. Temel olay lojistiği faaliyetleri :
Müşteri tedariği
Ürün tedariği
Mekan/ tesis gereksinimi
Etkinlik yerleşim yeri lojistiği
Etkinliğin sonlandırılması
Servis Lojistiği: Satış sonrası hizmetlerle ilgili lojistik faaliyetleridir: onarım ve iade, ürün değişimi, önceden yenileme yerinde tamirat
Servis parçaları lojistiği
Ürün değiştirme lojistiği
İade lojistiği
Askeri Lojistik: Bir askeri birliğin operasyon yeteneğini destekleyecek tüm unsurların tasarımı ve uygulaması , ilgili ekipman ve malzemenin sağlanarak savaşta ve barışta etkinliğin ve hazırlığın garantilenmesidir. ( Topoyan, Ders Notları, 2011 )
23
1.6. Lojistik Kavramları
Giden Lojistik ( Outbound ) : İşletme ile müşteriler arasında gerçekleşen sipariş işlemleri, paketleme, dağıtım, araç- kargo takibi, teslimat, iadeler vb. lojistik faaliyetleridir. Gelen Lojistik ( Inbound ) : Tedarikçiler ile işletme arasında gerçekleşen rota seçimi, taşıma, araç- kargo takibi vb. lojistik faaliyetleridir. Bütünleşik Lojistik : İşletmenin gelen ve giden tüm lojistik faaliyetlerinin toplam maliyetinin en aza indirilmesi, koordinasyonun artırılması, kalitenin artırılması ve verimliliğin yükseltilmesi vb. amaçlar çerçevesinde bütünsel bakış açısıyla yönetilmesidir. Tersine Lojistik : Tedarikçilerden alınan malların müşterilere yapılan teslimat sonrası hasar, iade, ret, ambalaj, malzemelerin geri kazanımı, kullanım süresi dolma, modası geçme, elden çıkarma, onarma ve diğer nedenlerle malların ve ambalaj malzemelerinin tedarikçiye geri dönüş süresidir. Yeşil Lojistik : Lojistik faaliyetlerinin çevreye en az zarar verecek şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla tüm faaliyetlerin çevre üzerindeki olumsuz etkisini ölçmek ve en aza indirmeye çalışmaktır. ( M. Topoyan, Ders Notları, 2011 )
24
Lojistikte Dış Kaynak Kullanımı : Faaliyetler her geçen gün daha karmaşık bir hale geldikçe firmaların her isi kendilerinin yapmaları da daha maliyetli olmaktadır. Bu nedenle uluslararası rekabet ortamı işletmeleri uzmanlık alanları dışındaki faaliyetleri, konusunda uzman firmalara devretmeye zorlamaktadır. Böylece işletmeler, ana faaliyetlerine odaklanarak diğer ihtiyaçlarını dış hizmet sağlayıcı firmalardan edinmeye başlamışlardır. Bu durum sadece lojistik faaliyetlerde değil, üretimin değişikkaynaklardan sağlanması gibi diğer alanlarda da görülmeye başlanmıştır. Hatta günümüzde firmaların kendi temel faaliyet alanları için çok kritik uygulamalar dışında her şeyin dışarıdan alabilmesi de mümkün olmaktadır. Firmalar depo yönetimi, mal sevkiyatı, lojistik bilgi sisteminin kurulması, filo faaliyetleri ve yukarıda bahsedilmiş olan lojistikle ilgili diğer alanlarda lojistik hizmetini dışarıdan sağlayabilmektedir. Bir firma için lojistik faaliyete ilişkin dış kaynak kullanımı çeşitli faydalar sağlamaktadır. Bu faydalar su şekilde sıralanabilir; • Firmalara ana faaliyetlerinde yoğunlaşma olanağı sağlar; yani firma alır, üretir, satar. • Maliyet ve zaman avantajı sağlanmasına olanak verir. • Müşteri memnuniyetini artırmayı kolaylaştırır. • Coğrafi esneklik sağlanmasına ve yeni pazarlar oluşturulabilmesine imkan tanır. Dışkaynak
kullanılan
firmanın
elindeki
mevcut
kapasiteyi
birleştirerek
ulaşılamayancoğrafi bölgelerin kapıları açılabilir. • Daha az risk üstlenilir yani riski azaltır. • Lojistik faaliyetler için altyapı maliyetini düşürür. • Güvenli, ucuz ve süratli bir biçimde ürünün müşteriye ulaştırılmasını sağlar. Dış alım işlemi ile lojistik hizmetlerin dışarıdan sağlanması, firmaya maliyeti azaltma ve hizmet kalitesini yükseltme olanağı sağlamakla beraber pazarın değişenihtiyaçlarına göre esneklik, bilgi teknolojilerinden yararlanma, lojistik ile ilgili süreçleri tek tek ele alıp çözüm getirme ve kullanılan kaynakları azaltma gibi çeşitliavantajları da sağlamaktadır. Böylece firmalar kendi ana üretim konuları üzerinde yoğunlaşarak işlem
25
kapasitelerini arttırabilmekte ve ürünlerini pazara daha hızlı sunabilme sansına sahip olabilmektedirler. Ancak, yine de dış alım yoluyla çözüm aranması, firmanın üretim stratejisi veya ürün özelliği göz önüne alınarak değerlendirilmelidir. Çünkü dış kaynak kullanımında yukarıda belirtilen yararların yanında hizmet veren ve alan firmalar arasındaki ilişkilerin doğru
tanımlanmadığı
ve
belirlenmediği
durumlarda
bazı
sıkıntılar
da
yaşanabilmektedir. Lojistik faaliyetlerin kontrolünün kaybedilerek uzun vadede tek firmaya bağlanılması, alternatiflerin yeterince değerlendirilememesi, hizmet alınacak firmanın sözlerini yerine getirememesi, değişime ayak uyduramaması ve hizmet alan firmanın is hedeflerini doğru olarak anlamaması, firma için gizli kalması gereken bilgilerin paylaşılmasının bir endişe kaynağı olması bunlardan bazılarıdır. Bu tür sıkıntıların
yaşanmaması
için
en
basta
yapılması
gerekenler,
hizmet
sözleşmesindebeklentilerin en doğru şekilde tespit edilerek belirlenmesi, hizmet alan ve veren firmanın düzenli bir şekilde bir araya gelerek gerekli görüş alışverişinde bulunması, isleyişteki hataların ve yanlış anlamaların giderilmesi, hizmetin aksaması veya herhangi bir olumsuzluk durumunda isleyecek her iki tarafın çıkarlarını gözeten esnek kuralların yapılan sözleşmede açık olarak belirlenmesidir. Bu, sorunları giderebileceği
gibi
dış
kaynak
kullanımı
şekildegerçekleştirilmesini de sağlayacaktır.
ile
faaliyetlerin
daha
etkin
bir
26
1.7. Lojistik Fonksiyonları
Lojistik yönetiminin ana fonksiyonları, satın alma, taşıma, depolama, envanter girişi, doğru bilgi akışının sağlanması ve bu aktivitelerin organize edilmesi ve planlanmasıdır. Lojistik yöneticileri, bir organizasyon içinde kaynakların koordinasyonunu sağlayarak bu fonksiyonların her birinden gelen bilgileri birleştirir. Tedarik kaynağından müşteriye kadar oluşan kanal süresince birçok lojistik faaliyet gerçekleştirilmektedir. Diğer taraftan bu faaliyetleri barındıran her bir lojistik fonksiyon maliyet merkezi olmakla birlikte müşteri hizmet düzeyinin arttırılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu lojistik fonksiyonlar ve içerikleri aşağıda belirtilmiştir. Temel olarak 15 tane lojistik fonksiyonu saymak mümkündür: Müşteri Hizmet Standartları: Lojistik fonksiyonlar çerçevesinde müşteri beklentilerinin belirlenmesini ve buna uygun standartların oluşturulmasını kapsar. Tam anlamıyla bir fonksiyon olmasa da, lojistik fonksiyonların bütününün gerçekleştirilmesinde büyük bir öneme sahiptir. Müşterilerin taleplerinin tamzamanında karşılanması, hasarsız ürün sevkiyatı müşteri hizmetine örnek olarak verilebilir. Ulaştırma ve Trafik Yönetimi: Ulaştırma, lojistik fonksiyonlar içerisinde envanter ile birlikte en fazla maliyet oluşturan unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Ürünlere yerfaydası yaratan ulaştırma ve trafik yönetimi fonksiyonu, mod seçimi, araç rotalarının planlaması, ekipman seçimi ve navlun üniteleştirmesi (konsolidasyon) gibi çeşitli faaliyetleri içermektedir. Envanter Yönetimi: Envanter bulundurma, ürünlere zaman faydası yaratarak arz ve talep arasındaki dengesizliklerin giderilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.Envanter yönetimi, hammadde ve bitmiş ürün stoklanmasını, stoklama bölgelerininsayısı, büyüklüğü ve yerleşimi hakkında karar verilmesini ve aynı zamanda tamzamanlı üretim sistemleri ile itme ve çekme stratejilerini içermektedir.Sipariş Yönetimi: Sipariş alınması ve kaydedilmesi ile ilgili bütün faaliyetleri içerir.Ulaştırma ve envanter maliyetleri ile karşılaştırıldığında sipariş yönetimimaliyetlerinin büyük bir oran kapsamadığı görülmektedir.
27
Depolama: Depo, antrepo yerinin ve düzeninin belirlenmesi faaliyetlerini içerir. Depo yönetimi de önemli bir faaliyet olarak değerlendirilmektedir. Talep Tahmini: Müşterilerin gelecekte talep edebilecekleri ürün ve/veya hizmet miktarının belirlenmesidir. Talep tahmini ile ilgili olarak gerek kalitatif gerek kantitatif olmak üzere çeşitli teknikler kullanılmaktadır. Dokümantasyon: Lojistik ve tedarik zinciri sürecinde gerçekleştirilen çeşitli aktivitelerle ilgili olarak gerçekleştirilen dokümantasyon akışını kapsamaktadır. Tedarik: Tedarik kaynağı seçimi, satın alma zamanı ve miktarının belirlenmesi faaliyetlerini içerir. Tedarik kaynaklarının kalitesinin yükseltilmesi ve bu bağlamda performans değerlendirmelerinin de yapılması çağdaş tedarik sürecinin bir unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Koruyucu Ambalajlama: Bitmiş ürün ya da hammadde, malzemelerin depolanması, elleçlenmesi esnasında korunması için paketleme ile ilgili faaliyetleri içerir.Konteynır ve paletler koruyucu ambalajlamanın en çok kullanılan örnekleridir. Malzeme AktarılmasıElleçleme: Malzemelerin yüklenip boşaltılması için gerekli araçların belirlenmesi ve düzenin oluşturulması ile ilgili faaliyetleri içermektedir. Yedek Parça ve Servis Desteği: Ürünün satışı sonrası müşterinin gereksinim duyduğu yedek parça ve servislerin tam zamanında ve eksiksiz bir biçimde yerine getirilmesi faaliyetlerini içermektedir. Bilgi Yönetimi: Bilginin toplanması ve analizi ile ilgili faaliyetleri içermektedir. Bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişmeler Lojistik Bilgi Sistemi‟nin önemini arttırmıştır. Bilgi yönetimi, özellikle uluslararası boyutta lojistik etkinliğin en önemli unsurlarından biri olarak kabul edilmektedir. Fabrika ve Depo Yeri Seçimi: Fabrika ve depo yeri seçimi lojistik maliyetlere önemli derecede etki etmektedir. Ticaretin globalleşmesi fabrika ve depo yeri seçimi kararlarını stratejik bir konuma getirmiştir. Hurda, Döküntü ve Artıkların Elden Çıkarılması: Üretim ve dağıtım süreçleri sonucunda ortaya çıkan hurda, döküntü ve artıkların elden çıkarılması faaliyetlerini kapsar.
28
Geri Dönen Malların Yönetimi: Tüketici iadeleri çerçevesinde gerçekleşen çeşitli faaliyetleri içermektedir. Tersine dağıtımın nedenleri aşağıdaki şekilde belirtilmektedir; 1. Tüketicilerin kusurlu, arızalı, beğenmedikleri, bozuk, yanlış vb. malları geri iadeleri, 2. Garanti süresi içinde bakım, onarım, değiştirme vb. amaçlarla malların geri gelmesi, 3. Artıkların yeniden devreye sokulması, 4. Piyasadan geçici veya temelli olarak çekilen malların geri dönüşü ve tekrar piyasaya sürülüşü olarak değerlendirilmektedir.
29
1.8. Lojistik Yönetimi Lojistik sektörüne kurallar getiren, tanımlamalar yapan, hizmet verenlerin, hizmet alanların,
akademisyenlerin,
danışmanların,
yazılım
sektörünün
ve
ekipman
üreticilerinin bir araya gelmesi ile kurulmuş olan Lojistik Yönetimi Konseyi (TheCouncil of Logistics Management – CLM) lojistik yönetimini şu şekilde tanımlamaktadır: “Müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere, ham maddenin başlangıç noktasından, ürünün tüketildiği son noktaya kadar olan tedarik zinciri içindeki malzemelerin, servis hizmetlerinin ve bilgi akışının etkili ve verimli bir şekilde, her iki yöne doğru hareketinin ve depolanmasının, planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesidir.”
Tanım detaylı olarak incelenirse, ilk bölümde belirtilen “müşteri ihtiyaçlarının karşılanması” ibaresinde müşteri olarak kastedilen, üreticiler veya ticari kuruluşlardır. Bir üretici veya ticari kuruluş için temel hedef müşteri ihtiyaçlarının karşılanmasından önce pazar payının artırılması, en azından korunması, karlılığın sağlanması olmalıdır. Bu nedenle tanımda kullanılan “müşteri ihtiyacının karşılanması” kısmı son kullanıcıyı yani tüketiciyi ifade etmez. Müşteri kelimesi ile kendi işlerinde, lojistik hizmetleri kendi kendilerine yerine getiren üretici veya ticari kuruluşlar anlatılmaktadır.
Tanımda önemli bir konu da “hammaddenin” başlamasıdır. Bir üretici kuruluş için gereken şey üretimine girdi olan malzemelerdir. Bu malzemelerin ihtiyaç anında üretime teslim edilmesi önemlidir. Üretici kuruluşlar girdilerini mümkün olduğu kadar az sayıda parçadan oluşan bir yapıda almak isterler. Bu da üretimi kolay olan yarı mamul haline gelmiş, hatta bazı montajları dışarıda yapılmış, birleştirilmiş parçaları takip etmek demektir. Üreticiler için bitmiş ürünün en kısa zamanda tezgâhlarından veya fabrikalarından alınması zorunludur. Yer kaplaması, stok yükü getirmesi, koruma
30
zorluğu, finansman yükü gibi nedenlerle bir an önce son kullanıcıya ulaşması ve bedelinin tahsil edilmesi gerekmektedir. Bu yapı ticari kuruluşlar için de geçerlidir. Onlar da ham madde ile yarı mamulle ilgilenmeden ellerinde diledikleri zaman satacakları kadar ambalajlı ürün bulundurmak isterler. Minimum stokla çalışıp en hızlı şekilde satış ve tahsilât temel endişeleridir. Lojistiğin tanımında belirtilen “tüketildiği ana kadar” sözü kritik bir konudur. Lojistik, ürünün son kullanıcıya satışı ile bitmektedir. Satış anında teslim işlemleri, çalıştırılması, kullanım sırasında servis ve yedek parça ihtiyaçları karşılanmak zorundadır. Zaman zaman ürünün kullanıcı ve servis arasında hareketi, kullanım ömrü bitince de geri dönüşünü sağlamak için kullanıcıdan alınması da tedarik zincirinin dışa çıkan parçalarıdır. Bu nedenle lojistik servis veren kuruluşların çalışma alanı içine girmektedir.
“Mal hareketinin etkili ve verimli bir şekilde” işleme tabi tutulması da tanımın içinde belirtilmiştir. Hareketin etkili ve verimli bir şekilde sağlanması ancak hareketle ilgili bilgiye, ekipmana, araçlara sahip kuruluşlarca sağlanabilmektedir. Üreticiler veya ticari kuruluşlar kendi lojistik hizmetlerini yerine getirmek için depolama alanı, nakliye araçları, ekipmanlar kullanmak zorundadırlar. Her kuruluş sadece kendi ihtiyacı için kullanmakta ve
zaman içinde
yıllık, aylık, haftalık hatta
günlük
kapasite
değişikliklerinden etkilenmektedir. Bu da operasyonun etkisini azaltan, verimini düşüren bir olgudur. Ölçeklerin küçük olduğu işlemlerde verim sağlanması mümkün değildir. Bu nedenler, “etkili ve verimli” kelimeleri, işleri lojistik servis hizmeti vermek olan ve yatırımları birden fazla kuruluşun ihtiyacını karşılayabilecek kadar büyük olan kuruluşlarla ilgilidir. Tedarik zincirleri sayısının artması ölçekleri büyütmekte ve verimi artırmaktadır.
31
Lojistik tanımının içine giren “iki yöne doğru hareket” sözü de önemli bir noktadır(Yıldız Tekin, 2002c). İki yöne hareket yanlış, günü geçmekte olan ürünlerin, boş depozitolu kapların, ticari iadelerin yarattığı bir ihtiyaçtır. Üretici ve ticari kuruluşlar için iş planlarının dışındadır. Buna karşılık lojistik sektörü için geri dönüş yükü en büyük sinerji kaynağıdır. Her noktada temin edilmesi gerekir. Tanımın son kısmı olan, “hareketinin
ve
depolanmasının,
planlanmasının,
uygulanmasının
ve
kontrol
edilmesinin” ise 3PL firmalarının işi olduğu belirlenmiştir. Üretici ve ticari kuruluşların kendi özel işlerinin yanına bu işleri de ilave etmeleri gereksizdir. Bu işler geliştirilmesi gereken, yatırım yapılması gereken işlerdir. Üreticilerin “corebusiness” yani temel işi değildir.
Sonuç olarak, lojistik yönetimi, maliyet/verimlilik ve değer avantajı kazanmasında şirkete katkıda bulunmaktadır. Lojistik felsefesi altında yatan düşünce, geçmişte çok sık görüldüğü gibi malzeme akışını birbirinden bağımsız aktiviteler olarak yönetmektense, kaynaktan kullanıcıya kadar olan malzeme akışını entegre tek bir sistem olarak planlamak ve koordine etmektir. Bu nedenle, lojistik yönetimi düzeni altında amaç, pazarı, dağıtım ağını, imalat prosesini ve de satın alma aktivitesini düşük maliyette ve daha yüksek kalitede müşteriye hizmet vermek için birleştirmektir. Başka bir deyişle, rekabet avantajını, maliyet azaltma ve hizmet iyileştirme ile sağlamaktır.
32
Şekil 5.Lojistik Yönetimi ( Sezgin, 2008 )
Şekil 6.Lojistik yönetimi ( Şahin,2011)
33
1.9.1.Lojistik Yönetiminin İşlevleri Lojistik yönetimi aşağıda yer alan işlevlerin eşgüdümü ile başarılır:
Ağ (ŞebekeNetwork) Tasarımı
Bilgi Yönetimi
Taşıma Yönetimi
Envanter Yönetimi
Depolama, Elleçleme ve Paketleme
Tüm işletmeler lojistik sürecin tümünü tamamlayabilmek için diğer işletmelere gereksinim duyarlar. Müşterileri adına taşıma, depolama vb. lojistik hizmetler sunan çeşitli işletmeler vardır. Ağ(Şebeke–Network)Tasarımı
Tipik lojistik tesisler: İmalat işletmeleri, depolar, aktarma(dağıtım) istasyonları, crossdock (çaprazsevkiyat) depolar, perakende işletmeleri vb.dir.
Ağ tasarımı,
Hangi tesisten kaç taneye gereksinim duyulacağı,
Bu tesislerin nere(ler)de kurulacağı,
Kurulu/Kurulacak tesislerin hangilerinde ne iş yapılacağı,
Kurulu/Kurulacak tesislerde neyin stok olarak tutulacağı,
Müşteri siparişlerinin sevkiyat için nerede işleneceğiyle ilgilidir.
34
Bilgi Yönetimi
Hızlı, doğru, eş zamanlı iletişimin lojistik performansa katkıda bulunur. Lojistik faaliyetlerde bilgi ile ilgili iki noktada önem taşır: 1. Yanlış bilgi yaratılması Örneğin, geleceğe yönelik yanlış tahmin, fazla/eksik stoğa yol açar. 2. Bilgi sistemine yanlış bilgi girişi Sisteme yanlış giriş, yanlış depolamaya ve geri döndürülemez lojistik maliyetlerin yükselmesine yol açar.
Şekil 7.Lojistik Bilgi Sistemi ( Şahin, 2011 ) TaşımaYönetimi
Stokların bir noktadan diğer bir noktaya fiziki olarak iletimidir. Taşıma faaliyetlerinin planlanmasında etkili olan değişkenler
Maliyet: İki coğrafik lokasyon arası taşıma maliyeti
Hız: Taşıma süresi ile doğru orantılı maliyet
35
Tutarlılık: İki gönderi arasındaki sapmanın ek maliyeti
Esneklik:
Taşıma yönetiminde üç strateji söz konusu olabilir: 1. İşletmelerin kendi varlıkları ile taşıma yapması 2. Tüm taşıma faaliyetlerinin uzman bir işletmeye devredilmesi (Kontrat–Contract Taşıma) 3. Her bir taşıma için farklı bir taşıma işletmesi ile çalışma (Ortak–Common Taşıma)
StokYönetimi
Amaç stokların mümkün olan en düşük düzeyde tutulmasıdır. Lojistik stratejiler mümkün olan en az miktarda stok tutmayı gerektirir. Bu açıdan, envanter yönetimin temel amacı müşteri gereksinimlerini karşılarken en çok çevrimi yapmayı sağlamaktır. Lojistik Yönetimi açısından kritik önem taşıyan stok türleri
Güvenlik stoğu
Beklenen/beklenmeyen durum stoğu
Taşıma stoğu
Depolama, Elleçleme ve Paketleme Paketleme şekli depolama ve elleçleme için kritik öneme sahiptir. Ürünü deformasyondan koruyacak şekilde bir paketleme yapılmalıdır. Paketleme şeklinin belirlenmesinde ürünün taşınması, elleçlenmesi, depolanması ve son tüketiciye ulaştırılmasında kat edeceği yol önemlidir.
36
Elleçleme: Ürünleri teslim alınması, taşınması, sıralanması, monte edilmesi ile ilgilidir. Elleçlemeninetkin bir şekilde gerçekleştirilebilmesinde paketleme şekli büyük önem taşır. Ürün deformasyon riskini en aza indirebilmek için mümkün olduğunca az elleçleme yapılmalıdır Depo yeri seçimi:
Şekil 8.Depo Yeri Seçimi
1.9. Lojistiğin Önemi Artan kapasiteler beraberinde çok şiddetli rekabet şartlarını da beraberinde getirmektedir.Bunun yanında, ürün modellerindeki hızlı değişim, müşteri taleplerini de çoğaltmakta, tasarımdan dağıtıma kadar bütün faaliyetlerin hatasız, daha az miktarlarda, daha kısa sürede, daha az maliyetle ve daha doğru yapılmasını gerektirmektedir. Lojistik faaliyetlerin miktarında ve hızındaki artışa rağmen lojistik harcamaları AmerikaBirleşik Devletleri gibi bir ülkede geçmiş bir kaç yıldır GSMH‟nin %10 dolaylarındadır. ( Kara, 2009 ) Lojistik sistemlerde üretilen değer miktarının artırılmasına yönelik çalışmalar hem çalışanlar hem de akademisyenlerin ilgisini gün geçtikçe daha da çok çekmektedir. Bu dikkatyoğunlaşması sonucunda ortaya çıkan çok fazla miktarda yazı, yazılım, karar
37
destek araçları ve tasarım algoritmaları göstermektedir ki, lojistik, modern toplumlar için çok önemli faaliyetler arasında yerini almıştır.
Şekil 9.A.B.D.GSMH’nın %’si olarak Lojistik Harcamaları ( Kara, 2009 )
Şekil
9
„
da
ABD‟de
yıllara
göre
GSMH‟nin
yüzdesi
olarak
Lojistik
Harcamalarıverilmiştir. Buradan da anlaşılacağı gibi artan lojistik faaliyetlere rağmen 2000 yılından günümüze doğru da lojistik harcamalarda bir azalma görülmektedir. Örneğin 1993 yılında ABD‟de 862 milyar $ ile GSMH‟nin %10‟unu oluşturan lojistikharcamalar, bu haliyle sosyal güvenlik, sağlık hizmetleri ve savunma giderlerinin toplamından daha yüksek bir değerdir. Aynı durum Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşmasını (NAFTA) imzalayan ülkeler ile Avrupa Birliği ülkeleri için de geçerlidir. Avrupa Birliği ülkelerinde gerçeklesen lojistik maliyetlerin sektörlere göre dağılımı Sekil 9 „ da verilmiştir. Burada görülmektedir ki Avrupa Birliğinde yıllara göre düşüş daha keskindir. Toplam lojistik maliyetlerin en büyük payını tasıma maliyetleri oluşturmaktadır. Tasımamaliyetlerinin toplam lojistik maliyetler içerisindeki payı %50 civarında olmaktadır. 2002 yılında yayımlanan 13. Lojistik Durumu Raporundan elde edilen
38
veriler ışığında toplam lojistik maliyetleri oluşturan tasıma, envanter ve yönetim maliyetlerinin yıllara göre karşılaştırılması yapılmıştır
Şekil 10.Avrupa Birliği ülkelerinde satış fiyatlarının %’si olarak Lojistik Maliyetler ( Kara, 2009 )
Burada şunu açıklamak gerekir ki dünya çapında lojistik sektörünü başlıca ele alan ve busektör hakkında önemli verileri toplayan ülkelerin basında A.B.D gelmektedir. Bu sebeple yapılan incelemelerde özellikle bu ülkeye ait verilerin ele alınması hedeflenmiştir. Daha sonra da değinileceği gibi, Türkiye şartlarında lojistik sektörünün gelişimi konusunda ipuçları sağlayacak yatırımlar özellikle tasıma sektörü ile ilişkilendirilecektir.
39
Şekil 11.13 ncü Lojistik Durumu Raporundaki veriler yardımıyla lojistik maliyetler ( Kara, 2009 )
Bu maliyetler incelendiğinde tasıma maliyetlerinin toplam lojistik maliyetleri üzerindeki etkisigörülmektedir. Ayrıca, envanter ve yönetim maliyetlerinin yıllara göre önemli bir değişim göstermez iken, tasıma maliyetleri her yıl düzenli bir artış göstermektedir. •
Kabul; iç veya dış müşteriden geri kazanılacak ürünün alınması. Bu aşamada firmanın sipariş giriş veya muhasebe sistemlerinden faydalanılır (geri kazanılacak ürün güncel varlık, stok kalemi veya müşteri de bulunan sabit varlık olarak değerlendirilir).
• Geri alım; ürünün müşteriden fiziksel olarak taşınması aşaması. •
Gözdengeçirme;firmanıngerialınmışürünileneyapacağınakararvereceği aşamadır(firma ürünü fiziksel olarak inceler ve kendi yeniden üretilmiş ürün stoğunu da gözden geçirir).
•
Yenileme; geri dönenürünün tamiri/işlenmesidir (firma ürünü yeniden üretmeyi, ürünü tamir etmeyi veya yeniden kullanmayı seçebilir).
• Nakil; ürün, organizasyonun tedarikzincirindentaşınır. •
Yeniden yapılandırma; yönetimin, dönüş sürecinin daha iyi olması için tersine tedarik zincirini kontrol etmesi aşamasıdır.
40
BÖLÜM 2TERSİNE LOJİSTİK 2.1 Tersine Lojistiğin Tanımı Ters lojistik, tüketici tarafından tekrar kullanılmayacak ürünlerden tekrar kullanılacak olanlara kadar geniş lojistik aktivite yelpazesini kuşatmaktadır. İlk olarak –ters kelimesi ile en fazla ilgili olarak bu süreç; kullanılan ürünün en son tüketiciden dağıtıcıya ulaşımını, yani dağıtım planlaması (distributionplanning) yönünü içerir. İkincil aşama, son kullanıcı tarafından tüketilen ürünün tekrar kullanılabilir ürünler haline getirilmesini içerir. Bu,lojistik açıdan stok yönetimi (inventorymanagement) alanının konusudur. Bu aşamada çeşitli geri dönüşüm faaliyetleri yer almaktadır. Buna ek olarak; tam olarak bir lojistik
faaliyet
olmasa
(productionplanning)
da,
tersine
lojistik
konusuna
üretim
planlaması
yönünü de dahil edebiliriz. Bu üç alan tersine lojistik
çalışmasının kapsamı hakkında önemli bir sınır çizmektedir. CLM(CouncilofLogisticsManagement)tersinelojistiğişöyle
tanımlıyor:
“Hammaddelerin, halen süreçtebulunan envanterlerin, bitmişmalların ve bunlar hakkındakibilginintüketimnoktasındanüretimnoktasınatekrardeğereldeetme
veya
düzgün bir şekilde elden çıkarma amacıyla verimli ve maliyet avantajlı akışını planlama, yürütme ve kontrol etme sürecidir”.
Tersine
Lojistik(reverselogistics), literatürde farklı
Tersinelojistikhakkındaki
şekillerde
ilktanımlar,LambertveStock
yapılmışvetekyöndekiürüngönderiminin
(üreticiden
tanımlanmıştır. (1981)tarafından
tüketiciyedoğru,ilerilojistik)
öneminedeniile“tekyönlübiryoldayanlışyöndegitmek”olaraktanımlanmıştır.
1980‟ler boyunca da tersine lojistik
kavramı,
birincil akışın tersi yönde olan,
müşteridenüreticiyedoğruürünhareketiolarakgörülmüştür Lembke,2001).
(RogersveTibben-
41
Stock
(2001),tersinelojistiği“ürün
dönüşleri
(productreturns),kaynak
azatlımı
(sourcereduction),geridönüşüm(recycling),materyalikamesi(materialsubstitution), materyallerin
yeniden
yakılması(refurbishing),
kullanımı
(reuse),atıklarınyokedilmesi(wastedisposal)ve
tamirveyenidenüretimde(remanufacturing)
lojistiğinrolü”
olaraktanımlamıştır.RogersveTıbben-Lambke(1999)ise“üründeğerininkorunması uygunşekilde
yok
edilmesinin
için
sağlanması
stokların,nihaiürünlerinve
hammaddelerin,
veya
süreç
içi
ilgilibilgilerintüketimnoktasındanorijin(çıkışveya
üretim)noktasınadoğruolanakışının,etkilivemaliyetaçısından
etkinolacakbir
şekildeplanlanması,uygulanmasıve kontrolü”olaraktanımlamışlardır.
Bu tanımlardanhareketle tersine lojistik, “değerinin geri kazanılması şekilde
yok edilebilmesiiçin ürünün ve
noktasınadoğruakışınınetkinleştirilmesi
bilginintüketim
veya uygun
noktasındanorijin
içinyapılanplanlama,uygulamavekontrol
aktiviteleri”olaraktanımlanabilir.Günümüzdetedarikzincirindekabulgörmüşanahtar süreçlerden
biriolantersinelojistiğin,sistematik
birbiçimdeelealınmasıekolojik,
ekonomikveyasalzorunlulukhalinegelmektedir.
GiuntinuveAndel(1995),tersinelojistikyönetiminialtı
kısımdaincelemişlerdir.
Buna göre tersine lojistik, aşağıda sıralanan temel adımlar ile ifade edilebilir:
•
Kabul;içveyadışmüşteridengerikazanılacakürününalınması.Buaşamada firmanınsipariş kazanılacak
giriş
veyamuhasebesistemlerindenfaydalanılır(geri
ürüngüncelvarlık,stokkalemiveyamüşteridebulunansabit
varlık olarak değerlendirilir). • Geri alım; ürünün müşteriden fiziksel olarak taşınması aşaması. •
Gözdengeçirme;firmanıngerialınmışürünileneyapacağınakararvereceği aşamadır(firmaürünüfizikselolarakinceler ve kendiyenidenüretilmişürün stoğunu da gözden geçirir).
42
•
Yenileme; geri dönenürünün tamiri/işlenmesidir (firma ürünü yeniden üretmeyi, ürünü tamir etmeyi veya yeniden kullanmayı seçebilir).
• Nakil; ürün, organizasyonun tedarikzincirindentaşınır. •
Yeniden yapılandırma; yönetimin, dönüş sürecinin daha iyi olması için tersine tedarik zincirini kontrol etmesi aşamasıdır.
Tablo 2.detersinelojistiğintanımındakiunsurlargösterilmektedir.(Sezer,2010).
Tablo 2.Tersine lojistik unsurları Nedir?
Girdiler
•Süreçler
•Atılmış ürünler
•Görevler •Yetenek ve aktiviteler
•Kullanılmış ürünler •Dahaönce gönderilmiş ürün ve parçalar •Zararlıve zararlı olmayan atıktanürün vepaketler
Aktiviteler •Etkili ve maliyet etkin akışın planlama, uygulama ve kontrolü •Toplama •Nakliye •Depolama •İşleme
•Hammadde
•Kabul
•Bilgi
•Gerikazanım
•Süreç içi stoklar
•Paketleme
•Nihaiürün
•Gönderme •Azaltma •Yönetme •Yoketme
Çıktı
Nereden?
•Yeniden kullanıl abilenür ünler
•Tüketim noktası
•Geri dönüşüm •Yen ide n ür eti m •Yoke tme •Azal tma •Yön etme •Geri alı m değ eri
Nereye? •Üretic i merk ezi •Toplam a noktal arı •Orijin nokt ası
43
Şekil 12.Tersine Lojistik sürecinin genel yapısı
Geri dönüşüm sonucu bazı parçalarının, bir miktarının ya da tamamının imha edilmesini gerektirecek ürünler de elde edilebilmektedir. Bu sistem atık yönetimi ya da tehlikeli atık yönetimi çerçevesinde ele alınmıştır. Atıkların da yönetilmesinin gerektiği sistemlerde imha merkezlerinden de söz edilmesi gerekmektedir (Şekli 12). İmha işlemi çoğu atık için önemli bir işlem olmasına rağmen ülkemizde bu konuda yeterli düzeyde atık yönetimi stratejileri mevcut değildir.(Güneş,2010) Şekil 13‟ te görüldüğü üzere müşterilerden gelen, toplama merkezlerine iade edilmiş olan kullanılmış ya da bozuk ürünlerin tekrardan işlenebilecek durumda olan kısmı geri dönüşüm
tesislerinde
işlenerek
yeniden
kullanım
için
müşterilere
İşlenemeyecek durumdaki ürünler ise imha merkezlerinde yok edilir.
sunulur.
44
Şekil 13.Tersine lojistik sürecinde imha ve geri dönüşüm sistemi
2.2 TersineLojistikFaaliyetleri
Almanya‟da 1991 yılında yürürlüğe giren yönetmeliğe göre firmalar sattıkları ürünlere ait paketlerin en az %60-%75 ini geri dönüştürmek zorundadırlar.(Fleishman ve ark ,1997). Hollanda‟da ise trafik kazalarında zarar görmüş otomobillerin % 90‟ının geri kazanımını sağlayacak ulusal bir sistem başarıyla uygulanmaktadır. (Hillegersberg ve ark, 2001).ABD‟de camın %20‟si, kâğıt ürünlerinin %30‟u ve alüminyum kutuların %61‟ i geri dönüştürülürken, 10 milyon araba ve kamyonun her yıl %95 „i geri dönüşüme girmekte ve bu araçların %75 „i yeniden kullanım için geri kazandırılabilmektedir. (Gungor ve Gupta, 1999). İlk olarak Avrupa‟da ilgi görmesine rağmen, günümüzün global pazarında bu konuya olan ilgi dünya çapında artmaya devam etmektedir. Müşteriler gün geçtikçe bilinçlenmekte ve çevre konusunda daha duyarlı hale gelmektedir. Bu yüzden çevreci imajı önemli bir pazarlama aracı olarak kendini göstermektedir. Ayrıca ekonomik unsurlar da ürünlerin iyileştirilmesinde tetikleyici rol oynamaktadır. Çünkü kullanılmış ürünler yenilerine Nazaran daha ucuz kaynak teminine imkân tanımaktadır.(Güneş,2010)
45
Birtersinelojistiksistemiaşağıdakifaaliyetleriiçerir.
Toplama:Ürünlerinmüşterilerdeniyileştirilmeküzeretoplanmasınıifade Tersinetedarikzincirinegirecek
ürünlerideğişik
etmektedir.
şekillerdetoplamakmümkündür.
Ancakgenellikleperakendecilermüşterilerdendönen
ürünleritedarikçilerininfarklı
şehirlerdekidepolarınagöndermesorumluluğunuüstlenmektedir.
Sınıflandırma:Planlananiyileştirmeopsiyonunabağlı izleyeceklerirotalaragöre kararlarınıdahaçabuk
olarakürünlerkalitelerineve
tasnifedilir.Sınıflandırmaişlemifirmalaraeldençıkarma vermeleriiçinyardımcıolur.Böylecedahaküçükçevrim
zamanlarıeldeedilirvedahaiyimüşteritatminioluşur. kısmısınıflandırıldıktansonra
Ayrıştırma:Tersineakışadahilolanürünlerinbir
uygulanacak iyileştirmeopsiyonutürünegöre,kullanılabilir alınarakiyileştirilmesiya
da
durumdakimodüllerin
çalışırdurumdaolmayanmodüllerinyenileriyle
değiştirilmesi, teknolojik yeniliklerin ilave edilmesi
gibi nedenlerle ayrıştırma
işleminetabitutulur.
Yeniden işleme: Bütün tersine lojistik sistemleri yukarıda bahsedilen faaliyetleri kısmen
yadatamamen içerir. Asılfarklılık yenidenişleme
faaliyetinde meydana
aşağıdabahsedilecektamiretme,ürünyenileme,yeniden
gelir.Yenidenişlemeiçin
imalatgibipekçokfarklıiyileştirmeopsiyonukullanılabilmektedir.
Yenidendağıtım:Gerikazanılankullanılmışürünleryenidenileriakışadahilolur.
Diğer
taraftanGiuntinuve
incelemişlerdir.
Andeltersine
lojistik
yönetimini
altı
kısımda
Bunagöretersinelojistik,aşağıdasıralanantemeladımlarileifade
edilebilir (GiuntinuveAndel,1995): Kabul: İçveya dışmüşteriden geri kazanılacak ürünün alınmasıdır. Buaşamada firmanınsiparişgirişveyamuhasebesistemlerindenfaydalanılır.
46
Gerialım:Ürününmüşteridenfizikselolaraktaşınmasıaşamasıdır. Gözden geçirme: Firmanın geri alınmış ürün ile ne yapacağına karar vereceği aşamadır. Firma ürünüfiziksel olarak inceler ve
kendi yeniden üretilmiş ürün
stoğunugözdengeçirir.
Yenileme:Geridönenürününtamiri/işlenmesidir.
Firmabuaşamadaürünüyeniden
imaletmeyi,tamiretmeyiveyayenidenkullanmayıseçebilir.
Nakil:Ürün,organizasyonuntedarikzincirindetaşınır. Değişim mühendisliği: Yönetimin, dönüş sürecinin daha iyi olması için tersine tedarikzincirinikontroletmesiaşamasıdır.(Özgün,2008)
47
2.3.TersineLojistikteKullanılanİyileştirmeOpsiyonları Tamiretme Tamiretmedekiamaçkullanılmışürünüçalışırya
da
yenidenkullanılabilirduruma
getirmektir.Ürüngarantisikapsamındadönenürünlertamir
opsiyonunaörnekolarak
verilebilir.Tamiredilmişürününkalitesigenellikleyeniürünkalitesinegörebiraz dahadüşüktür.Ürününtamiratişlemi,kırılmışveyabozulmuşparçalarıntamirivedeğiştirilm esiniiçerir.Tamiratgenellikleoldukçasınırlıdüzeydedemontajve montaj gerektirir.
Ürünyenileme Ürünyenilemeninamacıisekullanılmışürünübelirlibir Ancak kullanılmışürün yine pahalıürünler
ve
ulaştırmaktır.
deilkkalite standardını yakalayamaz. Genellikle
kamu
Kullanılmışüründemontajile edilirvegerekiyorsa
kalitestandardına
ürünlerinin
geri
kazanımında kullanılır.
modüllerineayrıldıktansonrakritikmodüllerkontrol
değiştirilir.
Uygunmodüller
yenilenecekürünemonteedilir.
Bazenürünyenilemesürecindeeskimodüller,teknikolarakdahaiyiolanmodüller parçalarladeğiştirilir, yani
teknolojik yenilikler ürüne kazandırılır.
veticariuçaklar,yenilemesürecindengeçenürünlereörnek yenileme,ürününkalitesiniartırırveürününömrünüuzatır.
ve Askeri
olarakgösterilebilir.Ürün
48
Yenidenimalat
Yenidenimalatparçalarıntemizlendiği,kontroledildiği,ayrıştırıldığıve yenidenkullanılabilirhalegetirildiğibir
imalatta
süreçolaraktanımlanabilir.Yenibirüründe
kullanılmış birtek parça bulunuyorsa bile ürün yenidenimaledilmişolarak tanımlanır.
Yeniden imalatta, ürünler altmontaj parçalarına ayrıştırıldıktan sonra
eldeedilen
ürününimalatındayenidenkullanılır.Otomobilparçalarıyenidenimal
parçalaraynı
edilenürünlereörnekolarakverilebilir.Yenidenimalatınamacı,kullanılmışürünü yeniürününkalitestandartlarınauygunhalegetirmektir.Kullanılmışürün demonteedilir,tümmodüllerve
tamamıyla
parçalarkontroldengeçirilir.Aşınmış,eskimişveya
teknolojikolarakmodasıgeçmişparçave
modülleryenisiile
değiştirilir.Tamir
edilebilirparçavemodülleronarılırvetestlerdengeçirilir.Uygunparçalar,alt parçalarıve
modüllermonteedilir.Yenidenimalatesnasındada
montaj
üründegeliştirme
sağlanabilir.
Yenidenimalatortamında,geri
dönenfarklıürünlerindeğişikparçalarınınyenibir
ürününüretilmesindekullanılmasıve bunlarındışarıdansatınalınanyeniparçalarla karışık olarakkullanılması mümkündür. Bu durumüretim ve planlama operasyonlarını oldukça karmaşık
hale
getirmektedir.
Aşağıda
imalat
ve
yeniden
imalatortamlarınınkarşılaştırılmasınıgösterenbirçizelgeverilmiştir(Guideveark.,2000).
49
Tablo 3.İmalat ve yeniden imalat ortamlarının karşılaştırılması Faktörler Çevre
Lojistik
Üretimplanlamave kontrol
Tahmin
Satınalma
Stokkontrolüve yönetimi
Bu çalışmadageliştirilen
Yenidenimalat ortamı •Fazlaüretimatıklarını önlemeyeçalışır •İlerivegeriakış •Geridönüşlerinzamanıve miktarındabelirsizlik •Arzabağlıakış •Taleplerigeridönüşlerle dengelemeihtiyacı •Malzemekazanımında belirsizlik •Stokastikrotaveişlem zamanları •İmalatsistemleriüçönemli parçadanoluşur:ayrıştırma, yenidenimalat,yenidenmontaj. •Kullanılmışürünmiktarının vesonürüntalebinintahmini •Malzemekazanımoranları belirsizolduğundanparça ihtiyaçlarıtahminedilmeli •Değişkenkazanımoranlarına bağlıolarakoldukçabelirsiz malzemeihtiyaçları •Kullanılmışürünler,parçalar vebileşenler,yedekparçalar, bileşenler •Kullanılmışürünler,yeniden imaledilmişparçalar,yeni parçalar,yeniveyenidenimal edilmişyedekparçalar,orijinal ekipmanlar •Bütünparçatipleriizlenmeli vemuhasebeleritutulmalı
modelde
ürünlerin
•Açıkçevrimileriakış •Geridönüşyok •Talebebağlıakış •Talepleridengelemeihtiyacı yok •Planlananmalzemelerde belirsizlikyok •Sabitrotalarvedahastabilişle mzamanları •İmalatsistemleriiki önemli parçadanoluşur: fabrikasyon vemontaj. •Sadecesonürüntalebinin tahmini •Parçalariçintahminyapma ihtiyacıyok
•Malzemeihtiyaçları deterministik •Hammaddeler,yeniparçalar vebileşenler
•Hammaddeler,süreçiçi envanter,bitmişürünler •Yalnızcabitmişürünvesüreç içienvanterlerizlenmelive muhasebeleritutulmalı
geri kazanımında
opsiyonu dikkate alındığından yeniden imalat, diğer nazarandahaayrıntılıbirbiçimdeelealınmıştır.
Gelenekselimalat ortamı •Çevreyeduyarlıtasarımve üretim
yeniden imalat
iyileştirme opsiyonlarına
50
Nedenyenidenimalat? Yenidenimalatgeri
dönüştürmedeolduğugibi
sadecemalzemelerinyeniden
kullanımınaimkantanımazaynızamandaürüniçinharcananenerji,iş
gücüve
zamandantasarrufsağlar.Birürününiçerdiğimalzemebitmişüründeğerinin%510‟unuoluşturur.Geriyekalankısımiseo
malzemeyiişlemeklemeydanagelir.
Bir
ürüngeridönüştürülürse,ürününson halinialmasıiçineklenendeğerlergerikazanılamazancakyenidenimal
edilirseham
maddelerin işlenmesiiçin eklenen değerler de geri kazanılabilir. Bu bakımdanyeniden imalat
ürünün
geridönüştürülmesinden
kullanılmasıgerekenenerjiyide
açık
azaltılmaktadır. Yenidenimalatkullanılabilir bırakılan
kullanımıarttıkçaelden maliyetlerindentasarruf
daha
karlıdır.
Ayrıca
azalttığındanyenidenimalatınçevrecietkisidedaha
fazladır.Çevreyeverilenzarar,yenidenimalat
aynızamanda çevreye
olarak
stratejisininuygulanmasıylaoldukça hammaddelerin
miktarınıartırmakta
zararlıatıklarınmiktarınıazaltmaktadır. Katıatık
çıkarılanmalzememiktarıazalmaktaböyleceeldençıkarma sağlanmaktadır.Kısacayeniden
havakirliliğininazaltılmasıve
imalat,çevreninkorunması,
atıkarazilerinindahaverimlikullanılmasıiçinanahtar
kelimeyioluşturmaktadır(Shah,2005). Ekonomikönemi Amerika‟da yürürlüktekipek çok kanunla imalatçılar yeniden imalata teşvik edilmektedir.Yenidenimalatendüstrisiküçüklübüyüklü70000firmayıkapsayanve480000 kişininistihdamedildiği53milyon$‟lıkbirendüstridir. Dünyaçapındayenidenimalatsayesindeyıllıktasarrufedilenenerjimiktarıbiryılda5nükleerg üçsantralitarafındanüretilenelektrikenerjisimiktarına malzemeden
tasarruf
edilen
miktar
eşittir.Ayrıcayeniden imalat ile
birtrenin
boyu
1
100
olarakdüşünüldüğünde155000 trenitamamendolduracakmalzememiktarınaeşittir .
mil
51
Yenidenimaledilenürünler Yeniden imalatendüstrisi hızla büyümektedir. Günümüzde yenidenimal edilen ürünlerdenbazılarıaşağıdakigibisıralanabilir(Shah,2005): • Motor,viteskutusugibiotomobilparçaları • Yazıcılar • Fotokopimakineleri • Mobilyalar • Dondurucularveklimalardakullanılankompresörler • Elektriklialetler • Kartuşlar • Elektronikgitargibimüzikaletleri • Uçakparçaları • Fırınparçaları Kumarmasaları
Yeniden tanımlanır.
imalattakullanılan
hammaddeler
Kullanılmış ürünlerkontrol
“kullanılmış
edilerek
yeniden
ürün
(core)”
imalat
süreci
olarak için
uygunlukları değerlendirilir. Uygun görülmeyenlerdüşük kar oranları ile ıskarta olarak satılır. Uygun ürünlerise ayrıştırılır, temizlenir ve yeniden çalışır hale getirilir. Daha sonraelde edilen parçalar yeni ürünlerin montajı için kullanılır. Yeniden imaledilen ürünler, yeni ham maddeler kullanılarak imal edilen yeni ürünlerleaynıözelliklere sahiptir.Onlardanfarkıdahadüşüküretimmaliyetlerine katlanılaraküretilmişolmalarıdır.
52
Yenidenimalatvemalzemeihtiyaçplanlama Geleneksel
MRPsistemleriyenidenimalatsüreçleriiçinpekçoknedendendolayı uygun
değildir. Temel problemlerdenbirisi, geri eşzamanlı
olarak
ortaya
çıkan
dönen ürünlerin ayrıştırılması sırasında
istenen
veistenmeyen
talebininuygunsuzluğudur.İkinciönemliproblem,geri
parçaların
arzve
dönenparçanınyeniden
kullanılması ya da dışarıdan alma kararının verilmesidir. Yeniden imalatta, yeni ürünler; •Sadecegeridönenürünlerdeneldeedilenparçalarkullanılarak(miktarbelli değildir.) •Sadeceyenisatınalınanparçalarkullanılarak •Kullanılabilirlikvemaliyetgözönünealınarakgeridönenürünlerdeneldeedilen yadasatınalınanparçalarkullanılarakimaledilebilir(Krikke,1998). Fleischmannve arkadaşları( 1997 ) geridönenürünüyenihalegetirmekiçin gerekentamir operasyonlarınınürünündurumunabağlıolduğunuvurgulamışlardır.Bu birçoktestveayrıştırmaişlemiuygulandıktansonraalınabilir.Bu
kararancak yüzdengeleneksel
imalattakinintersineyenidenimalattaiyitanımlanmışüretimaşamalarısırasıyoktur. Budurumyenidenimalatınplanlanmasınıdahabelirsizbir halegetirmektedir.
Bağımsızolandeğişikparçalarvealtmontajparçalarıyüzündenyenidenimalattaiyi birkoordinasyon gerekir. Geri oluşturmaz,eş
dönenürünün ayrıştırılması tekparça içinkaynak
zamanlıolarakpekçokparçasağlar.Dahası,parçalarınbirçoğuaynı
tamir
tesisineihtiyaçduyduğundakapasiteproblemleriortayaçıkar.Benzerproblem yeniürünimalatıvekullanılmışürüntamirindeortakkullanılanekipmanlariçin
de
geçerlidir.Ayrıştırmaileeşzamanlıolarakeldeedilenparçalararasındakibağımlılık
ve
pekçok tedarik kaynağı içinden seçim yapmak geleneksel MRP‟dekibasit yukarıdan aşağıya
yaklaşımla
halledilemez.
Öncelikle
53
kompleksürünyapılarıiçinteknikveekonomikimkanlargözönündebulundurularakuyguna yrıştırmaseviyesi seçilmelidir. Yenidenimalatortamındakarşılaşılanzorluklar Kullanılmışparçadeğeri şekilde
Kullanılmışparçalarınkalitelerikullanımlarınabağlıolarakbelirginbir
değişiklikgöstermektedir.Bu parçalarsınıflandırılarakyenidenimalatiçin uygunluklarının tespitedilmesigerekmektedir.
Kullanılmışparçalarınözelliklerinin
doğruolarakbelirlenebilmesioldukçazordurve
çoğuzamankapsamlıbir
araştırma
gerektirir(Shah,2005).
Yenidenimalatiçintasarım Birçokürünsonrasındayenidenimal
edilebilirliğigöz
önünealınmadan
tasarlanmaktadır.Karmaşıktasarımlaryenidençalışılabilirlik
içinzorluklaraneden
olmaktadır. Ürünler tasarlanırkenyeniden imal edilebilirlik göz
önüne alınarak
yenidenimalattaneldeedilenverimartırılabilir(Shah,2005). Kullanılmışparçaseçimi Daha öncedebelirtildiği gibi
bütün kullanılmış parçaların kalite durumu aynı
seviyededeğildir.Kullanılmışparçalaryenidenimalatsürecinedahil
olmadanönce
genellikletemizleme,tamiretmegibiişlemleretabitutulmaktadır.Bu
bakımdan
kullanılmışparçalarınyeniden
imalattakullanılmasıiçin
gereken
işlemlerfarklı
olduğundangereklisürelerde farklılıkarzetmektedir.
Diğertaraftanherhangibir
üretimsistemindeson
ürüntalebigenelliklebelirsizdir.
54
olduğundankullanılmışparçaların
Üretimsüreci,bitmişürünlerintalebinebağlı
kullanılması dabitmiş ürün talebine bağlıdır. Burada önemlibir
karar noktası
üretimedahiledilecekolankullanılmışparçanınfirmakarınıenbüyüklemeküzerebelirlenme sidir.Talebinçok
yüksekolduğuzamanlardafirmalarkullanılmışparçaları
kullanmakyerineyoksatmamaliyetinekatlanmamakiçinyeniparçalarkullanarak ürünmontajıyapmaktadır.
Budurumdahammaddeseçiminizorlaştıranbirdiğer
unsuruoluşturmaktadır(Shah,2005). Teknikolmayandiğerkonular
Yukarıda
bahsedilenteknik
konuların
dışında
hükümetlerin
politikalarnedeniyleyenidenimalattakarşılaşılandeğişik
yürüttüğü
farklı
sorunlaroluşmaktadır.
Hükümetlerinfarklıbölgelerdeteşvikleruygulamasıbunaörnekolarakverilebilir.
Bir
diğerproblemdeyenidenimalatınmüşterilerarasındakipopülerliğidir.Bazı
yenidenimaledilmiş ürünleri tercih yenidenimal
edilmemiş
etmemektedir. İstatistikler tüketicilerin
üründen
%20
yenidenimaledilmişürünleritercihettiğinigöstermektedir InstituteofTechnology,2000).
ucuz
olması
müşteriler % 50‟sinin durumunda (Rochester
55
Parçaalma(Cannibalization)
Diğeriyileştirmeopsiyonlarındakullanılmışürününbüyükbir
kısmıyeniden
kullanılmaktaykenparçaalmaişlemindeürününsadeceufakbir kısmıyeniden kullanılır. Amaç, ürünveya
kullanılmış
bileşenden,
kullanılabilir
bir
sınırlı
dizi
parçanıngerialınmasıdır.Buparçalarbaşkaürünveyabileşenlerintamir,yenileme veyayenidenüretimdetekrarkullanılır.
Yenidenkullanım
Geridönenürünlereaitbazımodülleroldukçakıymetlidirveyenidenkullanılmasıya ikincilpazarlarda
yeniden
satılması
sözkonusu
konteynır,şişe,paletgibiyenidenkullanılabilirparçalaraz muayenegibi)gerektirmektedir yeniden
kullanma
olabilmektedir.
için
Diğer
miktardayenidenişleme
(Fleischmannveark.,2000).Yeniden işlemi
da
parçaya
(temizleme,
imalattan ya
taraftan
farklıolarak çok
az
değereklenmekteyadahiçeklenmemektedir.Yenidenkullanılanürününkalitesidüşsede budurumgenellikle performansıetkilememektedir. Ayrıca
müşteri
orijinal
tıpkı
yenidenkullandığıürünarasındakifarkıseçememektedir.Yenidenkullanımda yenidenimalatgibigeridönüştürmeişlemiile
ürünle
karşılaştırıldığındabazıaraştırmacılar
tarafındandahakarlıolarakdeğerlendirilmektedir(KlausnerveHendrickson,2000).
Geridönüşüm Yukarıda
bahsedilenürüngerialımopsiyonlarında
amaç,kullanılmış
ürünlerinve
bileşenlerin fonksiyonlarının ve özelliklerinin mümkün olduğunca korunmasıdır. Geri dönüşümdeise,ürünvebileşenlerin
özellik
vefonksiyonları
dönüşümünamacı,kullanılmışürünve
kaybolur.
Geri
bileşenlerinmalzemelerininyeniden
kullanılabilmesidir. Geridönüşüm çoksayıda
kullanılmış ürüne uygulanmaktadır.
Plastikürünlergeri dönüştürülerekgeri kazanılanürünlerarasındadır.Diğer taraftan ABD, İngiltere,
Almanya
gibibirçok
ülkede
ıskartaya
çıkmış
araba
56
ağırlığının%75‟inioluşturanneredeysetümmetalparçaları,geridönüşümetabitutulmaktadı r.
Eldençıkarma
Günümüzde
imalatçılarekonomiknedenlerden
dolayıhayatçevriminitamamlamış
ürünleri%100eldençıkarmakyerine,ayrıştırarakyenidenimaledebilmekte bazıparçalarınıdoğrudanyenidenkullanabilmektedirler.
hatta
Yanieldençıkarmahiçbir
geri
dönüştürmeopsiyonuuygulanamadığıdurumlardaatıklardankurtulmakiçin başvurulanbir yöntemolarakkullanılmaktadır.Eldençıkarmaişlemikullanılmış
ürünleriyakarakyada
gömerekyapılabilir.Tersinelojistiğinamacıürünyada malzemeleriyenidenkullanarakatıkmiktarınınminimizeedilmesidirancakatıkların herzamandeğerlendirilmesi
mümkünolamayabilmektedir.
Bütüngeridönüştürme
yöntemleri,operasyonlarave bununlailişkiliolarakeldençıkarmamaliyetlerine katlanmayı gerektirir.
Bu
maliyetler,
yöntem
unsurlardanbirinioluşturur.Literatürdeçokkez zararlıolupolmadığıdır.
seçimini
etkileyen
en
önemli
elealınankonulardanbirisiatıkların
Zararlıatıklarçevreyidahafazlatehditettiğindenzararsız
olanlardan dahaciddi bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Atık iyileştirmeveelden çıkarma konusunda uzmanlaşan firmalar bulunmaktadır. Yeniden kullanılamayan ürünlerbufirmalara iyileştirmeyöntemi
gönderilerek ve
atık
tipine
eldençıkarılabilmektedir. göre
elden
çıkarma
değişmektedir.Zararlıatıklarıneldençıkarılmasıdahapahalıyamalolmaktadır.
Kullanılan maliyeti
57
Yukarıda bahsedilentersine lojistikte kullanılan opsiyonların tamamı aşağıdaki şekil 16‟ detopluhaldegösterilmiştir. Servis 2
Parçalar Fabrikasyon
Hammadde
6
İleriakış Geriakış
7,8
Modüller Alt Montaj
5
4
Ürün Montaj
32
DağıtımKullanıcılar
58
1.Yenidenkullanım(reusing)
5.Parçaalma(cannibalization)
2.Tamir(repair)
6.Geridönüşüm(recycling)
3.ÜrünYenileme(refurbishing)
7.Yakma(incineration)
4.Yenidenİmalat(remanufacturing)
8.Gömme(Landfilling)
Ürüngerialımopsiyonları(Thierryveark.1995)
2.4 Tersine Lojistiğin Amaçları Günümüzdeoldukça önemli bir konu olarak firmaların gündeminde olan tersine lojistiğiuygulamayayönlendirenunsurlarüçkategoridegösterilebilir(Britoveark.,2002.)
Ekonomik Amaçlar:Tersine lojistik uygulamaları firmalara maliyetleri azaltarak, malzemekullanımınıdüşürerek,
değerliyedekparçalarakaynakoluşturarakveelden
çıkarmamaliyetleriniazaltarak
doğrudankazançsağlamaktadır.Yenidenimalat hammaddevedeğerkazanılır,hemdedahaaz
yapılangeridönmüşüründenhem enerjitüketilir.Diğer
yandan
tersine
lojistiğisistemlerinedahiledenfirmalar,
kazandıkları çevreciimajı, artan müşteriilişkileri, zamanla daha da artmasıbeklenen kanunibaskılarauyum
sağlamagibifırsatlarıyakalayaraktersinelojistiğindolaylı
kazançlarından da yararlanabilmektedir. Kanunlar:Atıkarazilerininkapasitelerininazalması,insanlarındoğayaverdikleri zararların sonuçlarının nedenlerle
firmaların
artık daha belirgin bir şekilde ürettikleri
yaşanıyor
ürünlerigeritoplamaları
olması gibi
veiyileştirmeleri
konusundaki kanuni baskılar her geçen gün artmaktadır. AB ülkelerinde (2003) ve Çin‟de (2007) paket malzemelerin ve bataryaların toplanması ile ilgili çıkarılan kanunlar bunlardan sadece ikisini oluşturmaktadır. Artan Sorumluluk:Ürün geri toplamaprogramlarıuygulayan firmalar müşterilerle dahayakın ilişkilerkurarakdahafazlamüşteriyi etkilemekte ve daha fazla potansiyel gelir elde etmektedir. (Sezer,2010)
59
2.5 Tersine Lojistik Uygulamaları
Metal,kağıtve cam şişeleriçin kullanılanürünleringeri kazanımı,yok edilmesine kıyasladahaekonomiktir.Bu etmektedir.
ürünler,ürüngerikazanımlarınınilk
Lund (1996)yaptığı
çalışmadaAmerika‟da
iyileştirme faaliyetlerinin herhangi bir yıllarda
örnekleriniteşkil
73 000
firmanın
biçimini kullandığını belirtmiştir. Son
çevreselkaygılar da,yenidenkullanıma olanilgiyiartırmıştır. Avrupa‟da
otomobil,elektronikgibi
birçokürününtoplanmasısorumluluğuüreticilereverilmiş
durumdadır. Yasal baskılarile
birçok ülkede ulusal toplama ve
sistemleri kurulmaktadır. Örneğin Hollanda‟da otomotiv
geri kazanım
sektöründe, trafik
kazalarında zarar görmüş otomobillerin %90‟ında işleyecek ulusal
bir sistem
başarıylauygulanmaktadır(Hillegersbergveark.,2001).
Ürün gerialımının
en belirgin örneği, otomotiv endüstrisinde yaşanmaktadır.
ABD‟decamın%20‟si,kağıtürünlerinin%30‟uve
alüminyumkutuların%61‟igeri
dönüştürülürken, 10 milyonaraba ve kamyonun her yıl %95‟i geri dönüşüme girmekte vebuaraçların %75‟i (Gungorve
yeniden kullanım içingerikazandırılabilmektedir
Gupta, 1999). İşletmeler, değişen koşullaraayak uydurabilmek için
tersinelojistikstratejilerigeliştirmekteve
uzundönemliplanlarınıbunagöre
yapmaktadırlar.Örneğin,BMW‟ninstratejikamacı,21. kazanılabilir otomobillertasarlamaktır (Dowlatshahi,
yüzyıldatamamıylageri 2000). Tersine lojistik,
otomotivendüstrisidışında,çelik,elektronik,bilgisayar,kimya,ilaçvetıbbiaraçları daiçerenbirçokendüstridekullanılmaktadır.
Tersinelojistikfaaliyetleriuygulayan
büyükfirmalararasındaBMW,Delphi,DuPont,GeneralMotors,HP LojistikmaliyetleriABDekonomisininyaklaşık%9.9‟unuoluşturmaktadır. tersinelojistikfaaliyetlerinintutarınıtam faaliyetleriniyeterincetakip
sayılabilir. Ancak
olarakbelirlemek,firmalartersinelojistik
etmediklerinden,oldukçagüçtür.Tersinelojistik
maliyetlerinin, toplam lojistikmaliyetlerinin yaklaşık %4‟ükadar olduğu tahmin edilmektedir(RogersveTibben-Lembke,2001).Bu
durumdatersinelojistik
60
maliyetlerinin,ABD
GSMH‟sınınyüzde0.5‟ikadarolduğusöylenebilir.Yapılan
araştırmalartersinelojistik
faaliyetlerininpazar
değerinin1997yılındayaklaşık35
milyon$civarındaolduğu,2000yılındaise80milyon$‟aulaştığınıgöstermektedir.
Genelharcamadüzeyi,sektöre,firmanınzincirdekipozisyonunavekanalseçimine göredeğişsede,tersinelojistikfaaliyetlerininekonomideönemlibir öneminindahada
rolüolduğuve
artacağıbilinmektedir.Bazısektörlerdetersinelojistikdiğerlerinde
olduğundançokdahabüyükbirönemesahiptir.Ürünündeğerininenfazlaolduğuya geridönüşüm
oranının
en
yüksek
olduğu
sektörlerdeki
tersine
da
lojistik
faaliyetleriniiyileştirmekiçin çokdahafazla çabaharcanmaktadır.Otomobilsektörü bunun içiniyibirörnektir. Tersine lojistiğinönemi yerinegörede
firmanın dağıtım kanalındaki
değişmektedir.Aşağıdabazısektörlerdekigeriiadeoranlarıyer
almaktadır.
Tablo 4.Örnek geri dönüş oranları (Rogers ve ark., 1999) Sektör
Yüzde
Dergiyayınlama
%50
Kitapyayıncıları
%20-30
Kitapdağıtıcıları
%10-20
Kartpostallar
%20-30
Katalogperakendecileri
%18-35
Elektronikortamdağıtıcıları
%10-12
Bilgisayarüreticileri
%10-20
CD-ROM‟lar
%18-25
Yazıcılar
%4-8
Mektuplasiparişalanbilgisayarüreticileri
%2-5
Kitleüretimiyapanlar
%4-15
Otomobilendüstrisi(parça)
%4-6
Tüketicielektroniği
%4-5
Eviçikimyasalları
%2-3
61
Mallarıngeridönüşümübüyükbirgetirikaynağıdır.Bunundahasık
yapılabilmesi,
dünyadaki kaynaklarınçok daha verimli bir şekilde kullanımını
ve refahı da
beraberindegetirmepotansiyelinitaşımaktadır.
Yapılan biraraştırma yılda 60 milyon kitabın geri döndüğünü, dönen kitapların sektörde 100 milyon avroluk bir
değere sahip olduğunu göstermiştir. Dönen
60milyon kitabın %80‟i zarar görmüştür
ve karmaşık ve masraflı operasyonlar
gerektirmektedir (Matthews, 2002). Diğer biraraştırmaya göre, Amerika‟da 2005 yılındayaklaşık15milyonhayatçevriminitamamlamışbilgisayar1
milyon$‟lıkbir
harcamaile atık arazilerinegönderilmiştir.Bu sonuç,birçokimalatçıyıişlemci,güç kaynağı, batarya, yazıcı, kartuş gibiparçaları geridönüştürme çabası göstermeye teşviketmiştir.Örneğin,Dellve
Applefirmalarıuyguladıklarıiyileştirmeprogramı
vasıtasıyla kullanılmışbilgisayarlarını müşterilerden toplatmaktadır. HPfirmasıda benzer
şekildeuyguladığı „Gezegen Dostu
Program‟ sayesinde kullanılmış
bilgisayarlarıgerikazandırmaktadır.
AralarındaXeroxgibifirmalarındabulunduğupek
çokuluslararasıfirmaürüngeri
dönüştürme
faaliyetlerinedahilolmaktadır.
Xerox,buyollayıllık20milyon$‟lıkmaliyettasarrufueldeetmektedir(Motavalli,1997). Xerox fotokopimakineleri ve kartuşları yeniden imal ederken Deerefirması ise diesel motorları ve motor parçalarının yeniden imalatını gerçekleştirmektedir. Firmanınyenidenimal
edilenmotorlarınsatışındaneldeettiğigelir1996yılında2,5
milyon$‟ı aşmıştır. IBM, Avrupa‟da pekçok iyileştirme
faaliyetine katılarak
karlılığınıartırmakla kalmayıpçevreciimajıkazanandiğerbirfirmadır(Germans,1996).(Özgün,2008)
2.6 Tersine Lojistiğin Faydaları
62
Tersinelojistikzincirine
dahilolanfirmalargünümüzünzorrekabet
sağlamakonusundadiğerfirmalaragörebirkaçadım
şartlarınauyum
öndedir.Tersinelojistikilegün
geçtikçebilinçlenenmüşterilerin beklentilerinin karşılamanınyanındaayrıcaaşağıda değinilen daha pek çok fayda sağlanabilir (Patel, 2006): • Artan müşteri tatmini (satış sonrası hizmetler, garanti), • Artan değerkazanımı (maksimumdüzeyde atık iyileştirilmesi), • Azalan maliyetler (geri dönüşüm), • Artan çevre duyarlılığı (atık dönüşümü, zararlı atıkların yönetilmesi). (Özgün,2008)
63
2.7 İleri Ve Tersine Lojistik Arasındaki Farklar İlerive tersinelojistikbazıfarklılıklar içermektedirve tersinedağıtım, ileridağıtımın simetrikbiryansımasıolmayabilir.Şekil4.2,herikidağıtımdaolasıakışlarıen şekliileifadeetmektedir.Etkinbirdağıtım
basit
ağınınoluşturulabilmesiiçinaşağıda
tanımlananbelirlibazı özelliklerin değerlendirilmesigerekmektedir(Fleischmannve ark., 1997):
Tersinedağıtım
kanalındarolalanelemanlarkimlerdir?Elemanlar,ilerilojistikte
görevalanbazıüyelerolabileceği gibi, tersinelojistiğe özgü görevleri gerçekleştiren yeni üyeler de olabilirler.
Tersinedağıtım
kanalındahangifonksiyonneredeyerinegetirilecektir?Ağtasarımı
aşamasında, olası fonksiyonlar olan ürün testi, ayrıştırma, nakliye ve ürün işlemenin nerede yapılacağı belirlenmelidir. İleri ve tersine dağıtımkanalıarasındaki ilişki nedir?Aynı elemanlar bilekullanılıyor olsa,
iki
dağıtımda
farklı
fonksiyonlar
gerçekleştirileceğinden
entegrasyonundarotalama düzeyinde karmaşıklıklar olacaktır.
Şekil 14.İleri ve tersine dağıtım (Fleischmann ve ark., 1997)
bunların
64
Şekil
14‟tetersinelojistikileilerilojistiğinönceliklibazıözellikleriaçısındanbir
karşılaştırması yapılmakta, ardından gerekli açıklamalar verilmektedir.
Tablo 5.İleri ve tersine lojistik karşılaştırması (Rogers ve Tibben-Lembke, 2002)
İleri lojistik
Tersine lojistik
Tahminlergöreceliolarakaçık/belirgindir.
Tahminlerdahazordur.
Nakliye“birdençoğadoğru”dur.
Nakliye“çoktanbiredoğru”dur.
Ürünkalitesistandarttır.
Ürünkalitesistandartdeğildir.
Ürün
Ürünpaketiçoğunluklazarargörmüştür.
paketlemebirörnektir.Gidileceky
Gidilecekyer/rotalamabelirlideğildir.
er/rotalamabelirlidir.Kanallar
İstisnalarlayönlendirilir.
standartlaştırılmıştır.Fiyatgenelli
Fiyatlamabirçokfaktörebağlıdır.
klestandarttır.
Tersinelojistikmaliyetleridahaaz belirgindir.
İleri dağıtımmaliyetlerimuhasebesistemi ile yakındantakipedilir. Stokyönetimitutarlıdır. Taraflararasıanlaşmalaraçık anlaşılırdır.
ve
Pazarlamametotlarıbelirlidir. Ürünüizlemekiçingerçekzamanlıbilgilere ulaşılabilir.
Stokyönetimitutarlıdeğildir. Taraflarlaanlaşmalarilavevarsayımlar sebebiiledahakarmaşıktır. Pazarlama,pekçokfaktörünetkisiyledaha karmaşıktır. Süreçlerinizlenebilirliğidahaazdır.
Tersine lojistik, içerdiği belirsizliklersebebiiletahminler,planlamalarvekontroller yapılması daha zor bir akış türüdür. Geri dönen ürünün miktarı ve zamanlaması hakkında belirsizliklerbulunmakta, dahasıfirmanın ürettiği her ürün için farklıbir dönüş oranı geçerli olmaktadır. İlerilojistik, birorijinnoktasındanbirçokdağıtım noktasınaolacak şekildeakarken, tersine lojistikte bunun tersi geçerlidir. Geri dönüşler perakendeciler aracılığı ile de gerçekleşebilirancak,ilerivegerilojistiğinbazenaynıdağıtım noktalarınasahip olması,
65
bunların bütünleştirilebileceği anlamına gelmemektedir. İlerilojistikteürünvepaketlemekalitesibelirlive
aynıdır,budataşımayı
kolaylaştırır.Ancak,geridönüşlerdeürünlertamolarakpaketlenmemişolabilir.Aynı zamanda, dönen ürünler, giden yeni ürünler kadar büyük miktarlarda olmadığından, bunlar
için
taşımayı
kolaylaştırıcı
paketlemeler
(paletler,
konteynırlar)
kullanılamamaktadır. Paketlemenin olmaması veya düzgün ve bir örnek olmaması, ürününüreticifirmaveişleyecekpersoneltarafından
tanımlanmasınıda
zorlaştırmaktadır.
Geri dönenürünün kalitesi standart olmadığından tedarikçi, müşterilere aldıkları ürün miktarı
ve diğer birçok faktöre bağlı
satın
olarak farklı fiyatlar
uygulayabilir.
Geleneksel stok kontrol yöntemlerinde geçerli olan varsayımlarınçoğu,tersine lojistikteuygulanamamaktadır.Tersinelojistikkanalınaürün girişleri, satışfiyatı, talep gibi değişkenler ortamın belirsizliğini artırmaktadır. İlerilojistikte tedarik zincirindeki taraflarla yani tedarikçi ve satıcıile anlaşmalar yapılmasıdahakolaydır.Ancaktersinelojistikte
ürününbirörnekolmaması,miktar
vefiyatbelirsizliği, talep değişkenliği gibi sebeplerle anlaşmalardahakarmaşık olacaktır.
Tersine
lojistikteakışınizlenmesi,ilerilojistiğekıyasladahagüçolmaktadır.Çünkü
firmalarınbilişim
sistemleri,geridönüşleritakip
edecekşekildetasarlanmamaktadır.
Budaürüngelişlerini takip etmeyi zorlaştırmakta,kısa dönemli operasyon planları yapılmasını bile oldukça güç kılmaktadır. Merkezi toplama sistemlerinde uygun bilişim
sistemlerikullanılmasıileplanlayıcılarındahauzundönemlikveetkinplanlar
yapmasını sağlayacaktır. İlerilojistiktemaliyetler kanalı
tanımlanmıştırvebelirlidir.Muhasebesistemleri,ileriakış
boyuncaolacakmaliyetleriizleyecek
şekildetanımlanmıştır.Ancak,tersine
66
lojistiktefarklımaliyetler,ilerilojistiktenfarklışekildeortayaçıkacaktır.
Tablo
5,
ilerivetersinelojistikmaliyetlerininkarşılaştırmasınıyapmaktadır.Tersine
lojistikteki
en
maliyettir.
önemli
maliyetlerden
biri,
nakliye
aktivitelerine
ilişkin
Nakliyemiktarının az olması,paketlemenindüzgünolmamasınakliye maliyetlerinin artmasına sebep olur. Stok bulundurmamaliyeti isedeğişkendir, daha düşük miktarlarda
olduğundanstokmaliyetinindahadüşükolmasıbeklenebilir.Ancak,
paketlemenin düzgün olmaması, bozulmalar ve mevsimsel dalgalanmaların olması ürünün ikinci el pazarlarındaki değerinidüşürebilir.
Tablo 6.Tersine lojistikte maliyet düzeyi (Rogers ve Tibben-Lembke, 2002)
Maliyetkalemleri
İleri lojistik ile karşılaştırması
Nakliye
Dahayüksektir.
Stokbulundurmamaliyeti
Dahaazdır.
Fire/kayıp
Çokazdır.
Eskime
Dahayüksekolabilir.
Toplama
Çokyüksek-dahaaz standartlaştırılmış.
Sınıflama/kalitetanımlama
Çokdahayüksek.
Yenileme/yenidenpaketleme
Tersinelojistikiçinönemlidir,ileri lojistikteyoktur.
İşletmelerintersinelojistikuygulayabilmeleriiçinmevcut sistemlerinde,süreçlerinde ve karar
almaaşamalarında
yeniden
düzenlemeler
yapmalarıgerekmektedir.
Düzenlemeler gerektirenbu alanların tümü, başlı başına çözülmesi gereken problemlerolarakişletmelerinkarşısınaçıkmaktadır.Tersinelojistiğinuygulandığı veüreticiyegeridönenürünleringerikazanımınınsağlandığıüretim gelenekselüretim
sistemlerindedeolduğugibi,üretim,stok,dağıtım
ortamlarında, vepazarlamaya
ilişkin kararların alınması gerekmektedir. Tersinelojistikileileridoğrulojistik arasındakifarklarındahaiyianalizedilebilmesi için öncelikle Fleischmann ve ark. (1997) tarafından tanımlanan tersine lojistik alanlarına(yerleşim teorisivelojistikağıtasarımı,envanterkontrolüveyeniden imalat,
67
iyileştirme
içinMRP
ve
geri
lojistik
ile
e-ticaret)
bir
göz
atmak
gerekmektedir: Yerleşim
TeorisiveLojistikAğıTasarımı:İlerilojistikağındabulunanlardanfarklı
olarakgerilojistikzincirindedahafazlabirim ilerilojistikağının
tüm
yeralmaktadır.Burada,tedarik
zinciri,
elemanlarınailaveolaraktalepnoktasıolarakgörevyapan3.
partilojistikfirmaları,ikincilmarketler,atıkarazileri, oluşmaktadır.Önceden
vakıflarvedahafazlasından
belirlenmişbirtalepolmadığındanvefarklıkısıtlarla
sınırlandırılmış kapasiteleresahip olduklarından bu birimler özel bir karakteristiğe sahiptir.Fazlamiktardakibelirsizlikgerilojistikağının tasarlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu belirsizlik, firmaların ürünlerin ne zaman, nereye ve nasılgeri dönüştürüleceğini bilememesinden
ve
miktar
ve
kalitenindeğişiklik
arz
etmesinden
kaynaklanmaktadır.“Ürünnezamangeri dönmeli?”,“Nereyetaşınmalı?”,“Firma karını maksimize etmek için en etkili strateji nedir?” sorularıgeri lojistik ağı çok
tasarımındaaraştırmacılarıen
düşündürensorulardır
(InstitulD‟estudisTerritorials,2002).
Geri dönen ürünlerin kalitesi ve miktarı; örneğin yüksek kaliteli bir ürün daha fazla taşımamaliyetigetireceğinden
(ve
böylece
daha
merkezi
bir
ağ
tasarımı
gerektireceğinden) uygun bir ağ tasarımıiçin belirleyici faktörlerdir. Öte yandan düşük değerliürünler için kapsamlı taşıma yapılması ekonomik olmayacaktır. Dahası,iyileştirilenürünleriçinsonpazarların
iyibilinememesiağtasarımınıdaha
belirsiz hale getirmektedir (Fleischmann ve ark., 1997). Ayrıca, dönen ürünlerinmiktarına bağlı olarak ileri lojistik ağında bulunan dağıtım tesislerindenfarklıolarakdeğişik lojistikağlarının
sayıda
toplamanoktalarıkullanılabilir.Tersine
ilerilojistikteolduğukadarbasitolmayacağıaçıktırçünküürünler
müşterilerden toplandığında izleyeceklerirotalar ürünün durumuna göre değişecektir. Diğertaraftanürününtüm olmayacaktır.
bileşenleriimalattesislerinetaşınmayayetecekdeğerde
68
Krikke (1998), geri lojistik ağı tasarımındailerilojistikağı tasarımındanfarklıolarak dikkat gerektiren bazıelemanları şuşekilde belirtmektedir: •
İlerilojistiksistemlerininbüyükbirçoğunluğuitmesistemidir.Gerilojistik sistemleri ise zincirin her iki tarafında da müşteriler bulunduğundan itme ve çekme sistemlerinin bir kombinasyonudur.
•
Geridönüşleristenmeyenürünlerinikincilürünlere,parçavemateryallere dönüştürüldüğü önceden planlanan bir güzergah izlerler. İleri lojistikte bu
dönüştürmeişlemizinciriçinkaynakniteliğindekiüretim
biriminde
gerçekleşmektedir. •
Gerilojistiktedönüştürmeişlemi,tedarikçiden(=atık),talepnoktasına(= yenidenkullanım)kadartüm
süreciiçerendağıtımağınadahilolma
eğilimindedir. •
Gerilojistiktegeriakışlarınsadecebirkısmıdeğerliolduğundanetkilibir tasarımdaoperasyonlarbirçokaşamayayayılırken,ilerilojistiktebiryada iki aşamadayoğunlaşılır.
Envanter Kontrolü ve Yeniden İmalat:Busınıflandırma ile yeniden imalat, üretim planlama, envanter kontrolü, iş çizelgeleme ve üretimle ilgili olan tüm alanlar dikkate alınmıştır. Ürün hayatçevrimini ve teknolojik değişimleri içeren birçok faktördönüşlerinkalitesinive miktarındakibelirsizliküretim
miktarınıetkiler.Geri
dönen
ürünlerin
kalitesive
planlamagörevinidahakarmaşıkbirhalegetirmekte
veenvanter kontrolünüzorlaştırmaktadır.
Sadece son müşterilerdeğil, perakendeci ve dağıtıcılar da ürünleri geri döndürebilir. Geri dönen ürünü almaprosesiürünündurumunubelirlemekiçindeğişikaktiviteleri içerir ve ancak bu prosesten sonra maliyetleri minimize etmek amacıyla ürünün elden çıkarmak için en uygun strateji belirlenebilir.
Fleischmann
ve
ark.
(1997),ilerive
gerilojistiktekienvanterkontrolüarasındaki
farklarışuşekildesıralamışlardır:Gerilojistikte
tersakışınbirsonucuolarak,yeni
69
parçaenvanterlerininazalmasıgerekmezhattaartabilir.Budurum modellerinkompleksliğini Bunlardışarıya
artırır.
matematiksel
Talebinkarşılanmasıiçinikifarklıalternatifvardır.
verilensiparişlerve
iyileştirmelerdir,buikialternatifiyikoordine
edilmelidir. ve ark. (2000), iyileştirilebilir imalatsistemlerinin tedarik zinciri
Guide
fonksiyonlarınınyönetimi,planlanmasıve
kontrolünü
karmaşıklaştıranyedi
karakteristiğini tanımlamıştır. Bunlar; • Belirgin olmayan geri dönüş miktarları ve zamanları, • Geri dönüşlerle talebi dengeleme gereği, • Geri dönen ürünleri ayrıştırma gereği, • Geridönenparçalardan iyileştirilen materyallerin belirsizliği, • Geri lojistik ağınınihtiyacı, • Materyal eşleştirme kısıtlarının karmaşıklığı, • Tamirveyenidenimalatoperasyonlarıiçinmateryallerinstokastikrotaları ve değişenişlem zamanlarıdır.
Üretim
sürecinizorlaştırandiğerbirunsurda;yenidenimalatsürecindespesifikbir
ürünüretmekiçinfarklı geridönenürünlerdendeğişikparçalarınkullanılabilmesi, ayrıca bunların yeni parçalarla karmaşekilde de kullanılabilmesidir. İyileştirme
İçinMRP:GelenekselMalzemeİhtiyaçPlanlaması(MRP)sistemleri
iyileştirme süreçleri için pek çok nedenden dolayı uygun değildir.Temel problemlerden birisi, geri dönen ürünlerin ayrıştırılması sırasında eş zamanlı olarak ortayaçıkanistenenveistenmeyenparçalarınarzvetalebininuygunsuzluğudur. İkinciönemliproblem,geridönenparçanınyenidenkullanılmasıyadadışarıdan kararının verilmesidir.
Yeniden imalatta, yeni ürünler 3 tip parça kullanılarak imal edilir:
alma
70
•
Sadecegeridönenürünlerdeneldeedilenparçalarınkullanımı(miktarbelli değildir),
• Sadece yeni satınalınanparçaların kullanımı, •
Kullanılabilirlikvemaliyetgözönünealınarakgeridönenürünlerdenelde edilen ya da satınalınanparçaların kullanımı.
Fleischmannveark.(1997),geridönenürünüyenihalegetirmek operasyonlarınınürünündurumunabağlıolduğunu birçoktestveayrıştırmaişlemiuygulandıktan
içingerekentamir
iddiaetmiştir.Bukararancak
sonraalınabilir.Buyüzden
geleneksel
imalattakinintersineyenidenimalattaiyitanımlanmışüretim aşamalarısırasıyoktur. Bu durumyeniden imalatın planlanmasını daha belirsiz bir hale getirmektedir. Bağımsız olan değişik parçalar ve alt montaj parçalarıyüzünden yeniden imalattaiyi bir koordinasyon gerekir. Geri dönen ürünün ayrıştırılması tek parça için kaynak oluşturmaz,eşzamanlıolarakpekçokparçasağlar.Dahası,parçaların birçoğuaynı tamir tesisine ihtiyaç duyduğunda kapasite problemleri ortaya çıkar. Benzer problem yeni ürün imalatı ve kullanılmış ürün tamirinde ortak kullanılan ekipmanlar için de geçerlidir.Ayrıştırmaileeşzamanlıolarakeldeedilen
parçalararasındakibağımlılık
vepekçoktedarikkaynağıiçindenseçim yapmakgelenekselMRP‟dekibasit yukarıdan aşağıyayaklaşımlahalledilemez.Önceliklekompleksürünyapıları ekonomik
imkanlargöz
önünde
bulundurularak
uygun
için
teknikve
ayrıştırmaseviyesi
seçilmelidir.
Geri Lojistikve E- Ticaret:E-ticaretiçindegerilojistiğin önemide incelenen yeni trendlerarasındayeralmaktadır.Kokkinakiveark.(1999),e-ticaretin
gerilojistik
içerisindekirolünüaraştırmışvee-ticaretuygulamalarındakibazıgeri
lojistik
görevlerinitanımlamıştır.
Ayrıcagerilojistikaktivitelerinindesteklenmesiiçingöze
çarpan üç e-ticaret modeli tanımlamışlardır: •
Günümüzde,gerilojistikiçinenpopülermodelyenivekullanılmışürünlerin
71
kullanıldığı elektronik pazarlardır. •
İkinciolarakkullanılmışparçalarınveyayenidenimaledilmişekipmanların satıldığı web siteleri gelmektedir.
•
Sonolarakdatoplama,seçme,yenidenkullanmaveyenidendağıtımındahil edildiği yine web tabanlıparadigmalar gelmektedir.
Elektronik
pazarlarınlojistikfonksiyonu,envanteryönetimi,depolama,taşıma,
çizelgelemeverotalama,yertanımlama,hazırlıkveoperasyonelspesifikasyonlar
gibi
çok çeşitli servisler içermektedir. Elektronik pazarın lojistik operasyonlarını basitleştirmekiçintanımlananlojistikfonksiyonlarınınbazılarınınyadatamamının
3.
parti lojistik firmalarına verilmesi genel olarak kullanılan bir taktiktir. (Sezer,2010)
2.8 TersineLojistikveYeşilLojistik Yeşil lojistik, ürünler müşterilere ulaşmadan önceki hammadde tedâriğinden üretime, paketlemeye, taşımaya, depolamaya kadar olan faaliyetlerin yanı sıra atıkların geri dönüşümü ve tersine kullanımı ile de ilgilenir. Yeşil lojistik, tüm lojistik etkinliklerine farklı bir açıdan yaklaşır ve aşağıdaki konularla ilgilenir: Yenilenemeyen doğal kaynakların tüketimi Hava emülsiyon Gürültü kirliliği
Zehirli ve zehirli olmayan çöplerinimhâ edilmesi
72
Şekil 15.Tersine Lojistik ve Yeşil Lojistik
Tersine lojistik, ürünlerin geri kazanımı için bulundukları konumlardan nakliyesi için yapılan süreçleri ifade etmektedir. Yeşil lojistik ise lojistiğin çevresel, ekolojik etkilerini anlamak ve bu etkileri en aza indirmektir. Bazı yeşil lojistik etkinlikleri, tersine lojistik olarak kabul edilmektedir. Örneğin yeniden kullanılabilir taşıma kaplarının kullanılması ve yeniden üretim, hem tersine lojistik hem yeşil lojistik etkinlikleridir. Birçok yeşil lojistik etkinliği ise tersine lojistik ile ilgili değildir. Örneğin ürünleri enerji tüketimini azaltır şekilde tasarlamak, çevre dostu ambalajların tasarlanması tersine lojistik etkinlikleri değildir. Daha az plastik içeren ürünlerin tasarlanması yeşil lojistik etkinliği iken, yeniden kullanılabilir ambalajları kullanan ürünlerin üretilmesi tersine lojistik etkinliğidir. Tersine Lojistik‟te tedârik zinciri içerisinde bazı ürünlerin müşteriden üretimin müşteriye teslimattan daha önceki aşamalarına doğru akışı söz konusudur. Bu geri
73
akış üzerinde etkisi olan atıkların azaltılması için Tersine Lojistik içine Yeşil Lojistik de dahil olmalıdır. Bunun yanı sıra yalnızca ileriye doğru akışı olan ve geriye akışı olamayacak lojistik faaliyetler de vardır. Bu faaliyetlerde elbette Tersine Lojistik söz konusu olamaz ancak eğer çevresel etkilerin göz önüne alınması söz konusu ise bu faaliyetlere Yeşil Lojistik dahil edilebilir. Tersinelojistik,genellikleyeşillojistiklekarıştırılmaktadır.Doğalkaynaklarınkıtlığı vekötüleşmesitehdidifirmalarıniş bulmagereksiniminiartırmıştır.Bazı
yaparkençevrecialternatiflerveekolojikyollar ülkelerdebununlailgili
kanunlarçıkarılmıştır.
Tersinelojistikgenellikleyeşillojistikkapsamındayanlışyorumlanmaktadır. azmalzemekullanmakveyataşımadan azaltmakiçin
kaynaklananenerjikullanımını
Daha vekirliliği
paketlerinyenidentasarlanmasıönemlikonulardırfakatbunlarınyeşil
lojistikkonusuiçerisindeelealınmasıdahadoğruolur.Geriyedoğrubir
mal
yada
malzemetaşınmıyorsabu,tersinelojistikfaaliyetiolamaz.Tersinelojistikve yeşil lojistik kavramlarınınkarıştırılmasının nedeni tersine
lojistik
faaliyetlerinin büyük
birkısmınınyeşillojistiğinalanınagirmesidir.Aşağıdakişekildetersinelojistikveyeşilloj istiğinbirkarşılaştırmasıyapılmıştır.
Şekil 16.Tersine lojistik ve yeşil lojistik
74
2.9 Tersine Lojistik Sistem İhtiyaçları Tersine lojistiksistemlerin yukardaki bahsedilen karakteristikleri, bu sistemlerin şekildeyönetilmesi,planlanmasıvekontrolüiçin
etkilibir
farklı bazı
gelenekselsistemlerden
unsurları gerekli kılmaktadır. Etkili birtersine lojistik sistemi
geliştirebilmek
içinbutürsistemlerstokastiközellikgösterdiğinden
birçoksistem
ihtiyacıbelirmektedir.Bunlaraşağıdakigibisıralanabilir(Patel,2006):
• Özeltoplamamerkezleri;farklıçeşittekiürüntiplerinitoplamakiçinetkinçalışa n toplamamerkezlerinegerekvardır. • Sınıflandırma sistemi; çok çeşitli ve farklı kalite seviyelerindeki ürünleri sınıflandırmakiçingereklidir. •Envanterpolitikası;Tersineakıştakibelirsizliklerlemücadeleedebilmekiçine snek birenvantersistemineihtiyaçduyulur. •Çizelgelemepolitikası;çevreyeverilenzararıenazaindirebilmekvebiranönc e
geri
kazanımısağlayabilmekiçin
önceliktemelliçizelgelemepolitikasıuygulanması gerekir. •Bilgiakışı;geridönüşsüreciniveizlememaliyetleriniyönetebilmekiçinçoket kin bir bilgiakışı gerekmektedir. Ürün gerialım sürecinde, firmanın ürün geri alımopsiyonlarınıbilmesioldukçaönemlidir.Ancakbu analizindoğruyapılabilmesiiçin ihtiyaçduyulanbazıbilgilereulaşılmasıgerekmektedir.Tedarikzinciriiçindeki ilgilitümbirimlerin katılımı ile,aşağıdaki şekilde dört sınıfta toplanabilecek bilgilerin edinilmesigerekmektedir(Thierryveark.,1995): Ürününbileşimihakkındabilgi: hakkındakibilgilerdir.Farklıürüngeri
Malzemetipleri,değerleri,potansiyelzararları almaopsiyonlarınınteknikolarak
75
yapılabilirliklerinindebilinmesigerekir. Dönüş akışınınşiddeti ve belirsizliği hakkında bilgi: Üreticiler, geri dönüşlerin şiddetive belirsizliğinibelirlemekdurumundadır.Hergeriakış,farklıözellikte olacaktır. Yeniden işlenmişürün,bileşen vemalzemelerin pazarı hakkında bilgi:Ürün alımındaüretici,potansiyelpazarlarıdagözdengeçirmelidir. firmanınkendisitarafından,zincirdekibaşkabir
geri
Ürünvemalzemeler,
firmatarafından(örneğintedarikçi)
veyazincirdışındakibirfirmatarafındankullanılacakolabilir.
Gerçekleşenürüngerialımıveatıkyönetimioperasyonlarıhakkındabilgi:Herbir alımve
atık yönetimi opsiyonunda ne
geri
miktarda ürün işlendi? Maliyet
vekazançlarnelerdir?Bütünselsürecin çevreyeetkisi nedir?şeklindekisorularacevap verilmesigerekir. • Esneklik;kapasite,işleme,taşımagibiunsurlaraçısındanoldukçaesneksisteml er tasarlanmalıdır. •Koordinasyon;sistemedahilolançoksayıdabiriminkoordinasyonusağlanm alıdır.(G.Karaçay,2005) 2.10TersineLojistiğinÖzellikleri
Tersine lojistiksistemlerin yönetimi ve planlanmasını zorlaştıran bazı özellikleri şunlardır(Patel,2006):
Belirsizmalzemeakışı:Genelliklefirmalarbirparçanınnezamangeridöneceğiniya daeldençıkarılacağınıbilmemektedir.
Belirsizkalitevedönenürünlerinçeşitliliği:Firmalarrassalvegenişyelpazeliürün çeşitliliğivebunlarınfarklıkaliteseviyelerindegeridönüşüilekarşıkarşıyadır.
76
Müşteribağımlılığı:Ürünleringeridönüşübüyükölçüdesonkullanıcıyabağımlıdır. Zaman: Malzeme rotalarıdeterministikdeğildir ve kalite seviyelerinin değişken olmasınabağlıolarakişlemsüreleristokastiktir.
Belirsizpazartalebi:İkincilpazarlarınfiyatvetalebibelirlideğildir. Tersine lojistiğinbu özellikleri, bir bakıma ilerleyen bölümde incelenecek olan tersinelojistiğinileri
lojistiksistemlerindenfarklıve
koymaktadır.(Özgün,2008)
karmaşıkyönleriniortaya
77
BÖLÜM 3 LİTERATÜR ARAŞTIRMASI Tersine Lojistik Konuları Geçmişten günümüze kadar pek çok araştırmacının tersine lojistiği birçok farklı şekilde konularına göre ayırmış olduğunu görüyoruz. Fakat biz bu çalışmamız için sadece belli başlı tersine lojistik konuları üzerinde durmuş bulunmaktayız. Bu belli başlı konular aşağıdaki gibidir: Ağ Tasarımı 2006
yılında
Salemave
arkadaşlarıisebir
tersinelojistikağı
tasarlayarakdepolokasyonunubelirlemeye yönelik bir karma tamsayılımatematiksel model
geliştirmişlerdir.
Sınırsızkapasitevetekürüniçingeliştirilenmodel,dahasonrasınırlıkapasiteve
çok
ürüniçingenişletilmiştir. 2007 yılında Listes çalışmasında tersine lojistik sistemlerinde imalat ve yeniden imalat konularını birlikte içeren yapılara benzer olarak tedarik ve geri dönüşleri dikkate alan bir ağ tasarlayarak genel stokastik bir model geliştirmiştir. Çalışmada talep ve geri dönüşler gibi önemli parametrelerin belirli seviyeleri için farklı senaryolar incelenmiştir. 2008 Min Hokey; KoHyun-Jeung Üçüncü parti lojistik servis sağlayıcılar açısından bir ters lojistik ağının dinamik tasarımı üzerinde çalışma yapmıştır. Tersine lojistik (3PLs) için onarım tesislerinin yer ve tahsisi ile ilgili bir karma tamsayılı programlama modeli ve çözülebilecek bir genetik algoritma önerilmiştir. 2010 yılında Pishvaee Mir Saman; FarahaniRezaZanjirani; DullaertWoutBi-objektif entegre ileri / geri lojistik ağı tasarımı için memetik algoritması yapılmıştır.Alt optimaliteyi önlemek için entegre bir model önerilmiştir. Yeni bir çözüm yaklaşımı kalitesini değerlendirmek için, Pareto-optimal çözümler kalitesi, çok objektif genetik algoritma tarafından üretilen ve ticari bir çözücü ile elde edilen tam çözümler ile karşılaştırılmıştır.
78
2012 yılında Alumur Sibel A.;Nickel Stefan; Saldanha-da-Gama Francisco, tersine lojistiğin ağ tasarımını konu alan çalışmasında kâr maksimizasyonunu amaçlayan bir model
kurmuştur.
Tersine
lojistik
ağı
yapılandırması
problemi
için
bir
maksimizasyon modeli önerilmiştir. Esnek karma tamsayılı doğrusal programlama modeli kullanılmıştır. Almanya‟da ki yıkama ve kurutma makineleri için statik model kullanılmıştır. 2012 yılında NativiJuanJose; Lee Seokcheon, tersine lojistik operasyonları ile merkezi olmayan tedarik zincirleri üzerindeki RFID bilgi paylaşımı stratejilerinin etkisi üzerinde çalışmıştır. Daha yüksek ekonomik fayda alınmasına yardımcı olup olmadığını belirlemek amacıyla tedarik zincirinde Radyo frekansı ile tanımlama (daha az maliyet) uygulaması kullanılmıştır. 2012 yılında Lieckens K.;Vandaele N. belirsizlik altında çoklu tersine lojistik ağı tasarımı üzerine çalışma yapmıştır. Bu makalede, çok katmanlı ve çok akışları ile tek bir ürün tersine lojistik ağ tasarım problemi olarak kabul edilir. Bu amaçla, entegre kuyruk ilişkileri ile yeni bir gelişmiş stratejik planlama modeli açıkça belirsiz kaynağı gibi değişkenlik çeşitli kaynaklardan nedeniyle toplama, üretim ve taşıma gibi rahatsızlıklar, belirsiz süreci gibi çeşitli süreçler nedeniyle hesap stokastik gecikmeleri dikkate aldığını inşa edilmiştir. Diferansiyel gelişim algoritması ile gelişmiş kısıt işleme yönteminin optimal çözümü için sezgisel metot önerilmiştir.
79
Dış Kaynak Kullanımı 2000 yılında SkjoettveLarsen, Maliyet ve şebeke teorilerinin 3PL‟ yi değerlendirme amacıyla kullanılması üzerinde bir çalışma yapmıştır. Başarıiçindahastratejik düşünmegerekmektedir veinsankaynakları önemlibirrol oynamaktadır. 2002 yılında LiebveMiller, Kullanıcıların3PL tarafındansağlanan hizmetianlaması üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Firmalarındışkaynak kullanımınaayırdıkları bütçeler3yıldayaklaşık ikiyekatlamıştırve firmaların%21‟i3PL kullanmaktadır. 2003 yılında Lieb ve Kendrick, 3. parti servis sağlayıcıların iş beklentilerini ve stratejik insiyatifleri anlaması üzerinde bir çalışma yapmıştır. 3. parti servis sağlayıcılarla henüz stratejik ortaklıklar kurulmasa da bunlara olan ilgi artmaktadır. 2006 yılında Kim Kibum; SongIksoo; Kim Juyong; tersine lojistik ortamda yeniden üretim sistemi için tedarik planlama modeli kurmuştur. Yeniden kullanılabilir parçaların yeniden üretim sürecinde dış tedarikçiler için gerekli parça siparişini ve üreticinin parça temini için iki alternatif sunulmuştur. Yeniden üretim tesislerinde işlenecek parçaların miktarına karar vererek toplam maliyet tasarrufu maksimize etmek için matematiksel bir model önerilmiştir. 2009 yılında MengXiangru üçüncü parti tersine lojistik sağlayıcılar değerlendirme ve seçim çalışması üzerine çalışma yapmıştır. Bulanık kapsamlı değerlendirme metodolojisi kullanılarak 3PRL sağlayıcıları değerlendirmek için inşa edilen bir örnek modelin etkinliği gösterilmiştir. 2011 yılında MukherjeeKrishnendu; Sarkar Bijan; BhattacharyaArdhendu Tersine lojistik ortamında yeniden üretim sistemi için tedarik planlama modeli üzerinde çalışma yapmıştır. Yeniden üretim için bir karma tamsayılı programlama modeli kurulmuştur. Amaç tasarrufların toplam maliyetini maksimum yaptırmaktır. 2012 yılında Amin Saman Hassanzadeh; ZhangGuogqing Kapalı döngü tedarik zinciri yapılandırma ve tedarikçi seçimi için entegre bir model: Çok objektif bir
80
yaklaşımdır. Dış tedarikçiler ters lojistik ve kapalı döngü tedarik zinciri ağlarının önemli üyelerinden biridir. Kapalı tedarik zincirleri üretim, yenileme ve yok etme alanlarını içermektedir. Matematiksel model kullanılmıştır. Bu modelde tedarikçi seçimi, sipariş tahsisi ve CSLC ağ yapılandırması dikkate alınmıştır. Bu model sayısal analiz ile doğrulanmıştır.
81
Ayrıştırma 2001 yılında Teunter RH Envanter kontrolü için bir tersine lojistik değerleme yöntemi üzerinde çalışma yapmıştır. Üretim sistemlerinde yeni, geri kazanılabilir ve kurtarılan meclislere (ürünler, parçaları, parça, vb) değer vermek için bir yöntem önerilmiştir. 2004 yılında Tangvearkadaşları ise yeniden imalat ortamlarında geri dönen ürünlerden hangilerinin hangi seviyeye kadar ayrıştırılacağını ekonomik olarak ele alan bir modelgeliştirmişlerdir. 2005 yılında Dowlatshahi S. tersine lojistik üretim operasyonlarının tasarlanması ve uygulanması için bir çalışma yapılmıştır. Ters lojistik (RL) geri olası geri dönüşüm, yeniden üretim, imalat veya bertaraf noktasına kadar tüketim noktasından ürün / parçaların akışını yöneten sistematik bir süreç olarak tanımlanmıştır. Gömülü teori yaklaşımı kullanarak, kendi tersine lojistik uygulamalarına ilişkin anlayışlar sonuçlandırılmıştır. 2011 yılında ZhaoZhichao; GuoChunfang; SongXin Elektrik elektronik ürünlerde tersine lojistik ile ilgili bir çalışma yapılmıştır. İnsan toplumunun tersine lojistikle ilerlemesi insanların hayatını sürekli değiştirmiştir. Bazı insanlar düşünür ki yaşam standartlarının gelişmesi bunu göz ardı etmemiştir. 2011 yılında XuNiya; WangBing Kullanılmayan ev aletlerini tersine lojistik modunu seçerek üzerinde çalışma yapılmıştır. Günümüzde sanayileşme ve kentleşmenin gelişmesiyle kullanılmayan ev aletlerinin sayısı hızla artmıştır. Tersine lojistiğin ev aletleri üzerindeki etkisiyle kurtarılan kaynaklar boşa harcanan aletlerin önümüzde büyük bir problem olmasına engel olmuştur. 2011 WangJing; ZhaoJun; WangXun Karma üretim ve yeniden üretim sisteminde optimum politikası üzerinde çalışma yapmıştır. Stokastik talep ve stokastik geri dönen ürünlerle bir tür kısa yaşam döngüsü ürünü için karma üretim ve yeniden üretim sistemi incelenmiştir. Amaç karma sistemin maliyetini en aza indirmektir. Buna ilişkin model kurulmuştur.
82
2011 yılında RamanathanRamakrishnan Geri dönen ürünlerin işlenmesi ve elektronik ticaretteki müşteri sadakati arasındaki ilişkinin risk etkisi üzerindeki deneysel analizini ele alan bir çalışma yapmıştır. Geri dönen ürünlerin işlenmesi yüksek ve düşük riskli ürünler için, orta riskli ürünler için değil müşteri sadakati gelişmesinde önemli rol oynar. İnternetteki tedarik zincirindeki tersine lojistik kanallarının gelişimi için bu sonuçların önerileri bulunmaktadır. 2012 yılında LoombaArvinder P. S. NakashimaKenichi Ürünlerin geri kazanımından önce değerlerinin arttırılarak, sınıflandırılması üzerinde çalışma yapmıştır. Markov karar süreçleri kullanılarak müşteri talebine göre stokastik değişkenliğin altında yeniden üretim rolü incelenmiştir. Fotokopi sanayi örneği kullanılarak sayısal analiz ortamlarında en iyi satın alma politikası üzerinde iki parça için çeşitli tutma maliyeti göstergelerini incelemek amacıyla yapılmıştır. 2012 yılında AbdallahTarek; Diabat Ali; Simchi-Levi David Sürdürülebilir tedarik zinciri tasarımı, kapalı bir döngü oluşturması ve duyarlılık analizi yapmıştır. İleri ve geri tedarik zincirlerinde kısıtsız kapalı döngü envanter modellerinde ele alınan bağımlı yer-envanter kararları tanıtılmıştır. 2012 yılında AssavapokeeTiravat; WongthatsanekornWuthichai Texas eyaletinde elektronik ürünler için ters üretim sistemi altyapı tasarımı üzerinde çalışma yapmıştır. Karışık tamsayılı doğrusal programlama modeli iel ters üretim sisteminin alt yapısının düzenlenmesi için bir çözüm yöntemi üretilmiştir. Texas eyaletinde ters üretim tasarımı için örnek bir çalıma sunulmuştur. 2012 yılında LuuQuocDat; DoanThiTrucLinh; ChouShuo-Yan; Ömrü biten elektrkelektronik ürünlerin geri dönüşümünde tersine lojistik maliyetlerinin optimizasyonu üzerinde çalışma yapmıştır. Tersine lojistik ağı analizlere dayanarak matematiksel programlama modeli geliştirilmiştir. Bu modelde toplam üretim maliyetini minimize etmek amaçlanmıştır. Önerilen modelin duyarlılık analizi de sunulmuştur.
83
Aşağıdaki tabloda literatürde şimdiye kadar tersine lojistik konuları üzerinde yapılan çalışmalar bulunmaktadır. Tablo 7.Geçmişten günümüze yapılmış olan tersine lojistik çalışmaları YIL 2001
YAZAR Teunter RH
KONU Ayrıştırma
BAŞLIK Envanter kontrolü için bir tersine lojistik değerleme yöntemi
2005
Dowlatshahi S
Ayrıştırma
Tersine lojistik üretim operasyonlarının tasarlanması ve uygulanması için stratejik çerçeve
2006
Kim Kibum; SongIksoo; Kim Juyong; et al
Dış kaynak kullanımı
Ters lojistik ortamda yeniden üretim sistemi için tedarik planlama modeli
İÇERİK Üretim sistemlerinde yeni, geri kazanılabilir ve kurtarılan meclislere (ürünler, parçaları, parça, vb) değer vermek için bir yöntem önerilmiştir. Ters lojistik (RL) geri olası geri dönüşüm, yeniden üretim, imalat veya bertaraf noktasına kadar tüketim noktasından ürün / parçaların akışını yöneten sistematik bir süreç olarak tanımlanmıştır. Gömülü teori yaklaşımı kullanarak, kendi RL uygulamalarına ilişkin anlayışlar sonuçlandırılmıştır. Yeniden kullanılabilir parçaların yeniden üretim sürecinde dış tedarikçiler için gerekli parça siparişini veÜreticinin parça temini için iki alternatif sunulmuştur. Yeniden üretim tesislerinde işlenecek parçaların miktarına karar vererek toplam maliyet tasarrufu maksimize etmek için matematiksel bir model önerilmiştir.
84
2007
WangZiping; YaoDongQing; HuangPeiqing
2008
Min Hokey; KoHyun-Jeung
2009
MengXiangru
Çin B2C epazarlarda uygulanan ters lojistik ile yeni bir konum-stok politikası
Çin‟in elektronik pazarları üzerinde tek bir tedarikçi ile tedarik zinciri, izin verilen stok politikaları yerine yeni bir politika önerilmiştir.
Ağ tasarımı
Üçüncü parti lojistik servis sağlayıcılar açısından bir ters lojistik ağının dinamik tasarımı
Dış kaynak kullanımı
Üçüncü Parti Tersine Lojistik sağlayıcılar Değerlendirme ve Seçim Çalışması
Tersine lojistik (3PLs) için onarım tesislerinin yer ve tahsisi ile ilgili bir karma tamsayılı programlama modeli ve çözülebilecek bir genetik algoritma önerilmiştir. Bulanık kapsamlı değerlendirme metodolojisi kullanılarak 3PRL sağlayıcıları değerlendirmek için inşa edilen bir örnek modelin etkinliği gösterilmiştir.
85
2010
Pishvaee Mir Saman; FarahaniRezaZanjirani; DullaertWout
Ağ tasarımı
Bi-objektif entegre ileri / geri lojistik ağı tasarımı için memetik algoritması
Alt optimalite önlemek için entegre bir model önerilmiştir.Yeni bir çözüm yaklaşımı kalitesini değerlendirmek için, Pareto-optimal çözümler kalitesi, çok objektif genetik algoritma tarafından üretilen ve ticari bir çözücü ile elde edilen tam çözümler ile karşılaştırılmıştır.
2011
ZhaoZhichao; GuoChunfang; SongXin
Ayrıştırma
Elektrik elektronik ürünlerde tersine lojistik
2011
XuNiya; WangBing
Ayrıştırma
Kullanılmayan ev aletlerini tersine lojistik modunu seçerek üzerinde çalışma
2011
WangJing; ZhaoJun; WangXun
Ayrıştırma
Karma üretim ve yeniden üretim sisteminde optimum politikası
İnsan toplumunun tersine lojistikle ilerlemesi insanların hayatını sürekli değiştirmiştir. Bazı insanlar düşünür ki yaşam standartlarının gelişmesi bunu göz ardı etmemiştir. Günümüzde sanayileşme ve kentleşmenin gelişmesiyle kullanılmayan ev aletlerinin sayısı hızla artmıştır. Tersine lojistiğin ev aletleri üzerindeki etkisiyle kurtarılan kaynaklar boşa harcanan aletlerin önümüzde büyük bir problem olmasına engel olmuştur. Stokastik talep ve stokastik geri dönen ürünlerle bir tür kısa yaşam döngüsü ürünü için karma üretim ve yeniden üretim sistemi incelenmiştir. Amaç karma sistemin maliyetini en aza indirmektir.buna ilişkin model kurulmuştur.
86
2011
RamanathanRamakrishnan
2011
Lambert Serge; RiopelDiane; Abdul-Kader Walid
2011
MukherjeeKrishnendu; Sarkar Bijan; BhattacharyaArdhendu
2012
Kenne Jean-Pierre; Dejax Pierre; Gharbi Ali
2012
Lieckens K.;Vandaele N
Ayrıştırma
Dış Kaynak Kullanımı
Geri dönen ürünlerin işlenmesi ve elektronik ticaretteki müşteri sadakati arasındaki ilişkinin risk etkisi üzerindeki deneysel analizi
Geri dönen ürünlerin işlenmesi yüksek ve düşük riskli ürünler için, orta riskli ürünler için değil müşteri sadakati gelişmesinde önemli rol oynar. İnternetteki tedarik zincirindeki tersine lojistik kanallarının gelişimi için bu sonuçların önerileri bulunmaktadır.
Tersine lojistik kararları kavramsal çerçevesi
Önerilen çerçevede tersine lojistik sisteminin 7 önemli unsurları dikkate alınmıştır ve stratejik taktiksel ve operasyonel 3hiyerarşik seviyeye ayrılmıştır. Yeniden üretim için bir karma tamsayılı programlama modeli kurulmuştur. Amaç tasarrufların toplam maliyetini maksimum yaptırmaktır. En iyileme koşulları stokastik dinamik programlamaya dayanan optimal kontrol teorisi kullanılarak geliştirilmiştir. Sayısal yöntemlere dayanan sayısal algoritma optimal kontrol probleminin çözümü için kullanılmıştır. Diferansiyel gelişim algoritması ile gelişmiş kısıt işleme yönteminin optimal çözümü için sezgisel metot önerilmiştir.
Tersine lojistik ortamında yeniden üretim sistemi için tedarik planlama modeli Bir kapalı döngü tedarik zinciri içinde belirsizlik altında bir karma üretim ve yeniden üretim sisteminin üretim planlaması
Ağ tasarımı
Belirsizlik altında çoklu tersine lojistik ağı tasarımı
87
2012
LoombaArvinder P. S.;NakashimaKenichi
Ayrıştırma
Ürünlerin geri kazanımından önce değerlerinin arttırılarak, sınıflandırılması
Markov karar süreçleri kullanılarak müşteri talebine göre stokastik değişkenliğin altında yeniden üretim rolü incelenmiştir. Fotokopi sanayi örneği kullanılarak sayısal analiz ortamlarında en iyi satın alma politikası üzerinde iki parça için çeşitli tutma maliyeti göstergelerini incelemek amacıyla yapılmıştır.
2012
AbdallahTarek; Diabat Ali; Simchi-Levi David
Ayrıştırma
2012
AssavapokeeTiravat; WongthatsanekornWuthichai
Ayrıştırma
Sürdürülebilir tedarik zinciri tasarımı, kapalı bir döngü oluşturması ve duyarlılık analizi Texas eyaletinde elektronik ürünler için ters üretim sistemi altyapı tasarımı
2012
NativiJuanJose; Lee Seokcheon
Ağ Tasarımı
Ters lojistik operasyonları ile merkezi olmayan tedarik zincirleri üzerindeki RFID bilgi paylaşımı stratejileri etkisi
2012
LuuQuocDat; DoanThiTrucLinh; ChouShuo-Yan; et al.
Ayrıştırma
Ömrü biten elektrkelektronik ürünlerin geri dönüşümünde tersine lojistik maliyetlerinin optimizasyonu
İleri ve geri tedarik zincirlerinde kısıtsız kapalı döngü envanter modellerinde ele alınan bağımlı yer-envanter kararları tanıtılıştır. Karışık tamsayılı doğrusal programlama modeli iel ters üretim sisteminin alt yapısının düzenlenmesi için bir çözüm yöntemi üretilmiştir. Texas eyaletinde ters üretim tasarımı için örnek bir çalıma sunulmuştur. Daha yüksek ekonomik fayda alınmasına yardımcı olup olmadığını belirlemek amacıyla tedarik zincirinde Radyo frekansı ile tanımlama (daha az maliyet) uygulaması kullanılmıştır. Tersine lojistik ağı analizlere dayanarak matematiksel programlama modeli geliştirilmiştir. Bu modelde toplam üretim maliyetini minimize etmek amaçlanmıştır.Önerilen modelin duyarlılık analizi de sunulmuştur.
88
2012
Amin Saman Hassanzadeh; ZhangGuogqing
Dış Kaynak Kullanımı
Kapalı döngü tedarik zinciri yapılandırma ve tedarikçi seçimi için entegre bir model: Çok objektif bir yaklaşım
Dış tedarikçiler ters lojistik ve kapalı döngü tedarik zinciri ağlarının önemli üyelerinden biridir.Kapalı tedarik zincirleri üretim,yenileme ve yok etme alanlarını içerir. Matematiksel model kullanılmıştır.Bu modelde tedarikçi seçimi, sipariş tahsisi ve CSLC ağ yapılandırması dikkate alınmıştır.Bu model sayısal analiz ile doğrulanmıştır.
2012
Alumur Sibel A.;Nickel Stefan; Saldanha-da-Gama Francisco; et al.
Ağ Tasarımı
Çok Dönemde Tersine Lojistik Ağı Tasarımı
Tersine lojistik ağı yapılandırması problemi için bir maksimizasyon modeli önerilmiştir. Esnek karma tamsayılı doğrusal programlama modeli kullanılmıştır. Almanya‟da ki yıkama ve kurutma makineleri için statik model kullnılmıştır.
89
SONUÇ Günümüz dünyasında tersine lojistik büyük önem taşımaktadır. Dünya nüfusunun artması, tüketim alışkanlıkların değişmesi, atıkların yok edilememesi hem ekonomik hem de ekolojik zararlar doğurmaktadır. Bu yüzden üretim sektöründe ileri lojistik ve tersine lojistik sistemleri birlikte sürdürülmelidir.
Tersine lojistik sistemleri yeniden üretilebilir birçok ürün için hammadde ihtiyacını ve firmalar için enerji tasarrufu sağlayabilmektedir. Bu da firmalara ekonomik kazanç sağlamaktadır. Piyasada yeni iş sahaları oluşturmaktadır.
Literatür araştırmasında gördüğümüz üzere ayrıştırma yani geri dönüşüm konusunda birçok araştırma ve gerek genel gerekse sektör bazında öneriler sunulmuştur.Ancak ağ tasarımı konusunda yeterli araştırma bulunmamaktadır.
90
KAYNAKÇA Ayşe Güneş, “ İlaç Sektöründe Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm İçin Tersine Lojistik Ağı Tasarım Modeli “, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü , 2010
Ballou, R.H., “Business Logistics Management”, 3rd ed., Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey, 4-34 , 1992
Brito M.P.,Flapper S.D.P., Dekker, R. “Reverselogistics: a review of casestudies”, EconometricInstitute
Report
EI
2002-21,
ErasmusUniversity
Rotterdam,
TheNetherlands, 1-32, 2002
Dowlatshahi, S., “Developing a theory of reverselogistics”, Interfaces,143-155 , 2000 Du Feng AndEvans Gerald W., “A Bi-ObjectiveReverseLogistics Network Analysis For Post-Sale Service ”, 2008
El-Sayed M.,Afia N. And El-Kharbotly A., “A Stochastic Model ForForwardReverseLogistics Network Design Under Risk “,Computers&IndustrialEngineering, 2010
Fleischmann, M.,Bloemhof-Ruwaard, J.M., Dekker, R., van der Laan, E., vanNunen, J.A.E.E. AndvanWassenhove, L.N., “QuantitativeModelsForReverseLogistics: A Review (InvitedReview)”, EuropeanJournal Of OperationalResearch, 1-17, 1997
Gebennini, E (Gebennini, Elisa),
Gamberini, R (Gamberini, Rita),andManzini,
R (Manzini, Riccardo), “ Emniyet Stok Optimizasyonu İle Dinamik Konumu Ve
91
Ayırma Sorunu İçin Entegre Bir Üretim-Dağıtım Modeli “,Üretim İktisat Uluslararası Dergisi, 2009
Germans, R.J., “Reuseand IBM”, Proceedings of the First International WorkingSeminar on Reuse, Eindhoven University of Technology, Eindhoven, TheNetherlands, 119, 1996
Gökhan Kara, “ Lojistik Yönetimi ”, İstanbul Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölümü, 2009
Guide, V.D.R.,Jayaraman, V., Srivastava, R. AndBenton, W.C., “SupplyChain Management ForRecoverableManufacturingSystems”, Interfaces, 125-142, 2000
Gungor, A.,AndGupta, S.M., “IssuesInEnvironmentallyConsciousManufacturingAnd Product Recovery: A Survey”, ComputersandIndustrialEngineering, 811-853, 1999
Hillegersberg,
J.,Zuidwijk, R., Nunen, J., Eijk,
D., “Supporting Return
FlowsInTheSupplyChain”, Communications Of The ACM, 74-79, 2001
İsmet Bihter Karagöz, “E-Lojistik Uygulayan İşletmelerin İncelenmesi” , Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , 2007
Klausner M.,Hendrickson C.T., “ReverseLogisticsStrategyFor Product Take-Back”, Interfaces, 156-65, 2000 Kumar
SameerandPutnamValora,
“
CradleToCradle:
ReverseLogisticsStrategiesAndOpportunitiesAcross Three İndustrySectors “, 2008
92
Lee Jeong-Eun, Gen MitsuoAndRheeKyong-Gu, “Network Model AndOptimization Of
ReverseLogisticsByHybridGeneticAlgorithm
“,Asia
Conference
On
IntelligentManufacturingAndLogisticsSystems, 2009 Listes, O., “A GenericStochastic Model ForSupplyAnd Return Network Design”, ComputersAnd Operations Research, 417-442, 2007
Lund, R.T. “TheRemanufacturingİndustry: HiddenGiant”, Final Report Of ArgonneNationalLaboratoryStudy, Boston University, Boston, 11-41, 1996 Matthews, H.S., “ShiftingİntoReverseLogistics”, Distribution, 18-19, 2002
Mert Topoyan, “ Lojistik Ders Notları ” , Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011
Min Hokey andKoHyun-Jeung, “TheDynamic Design Of A ReverseLogistics Network FromThePerspective Of Third-PartyLogistics Service Providers “ , 2008
Minner, S., “Strategic SafetyStocksInReverseLogisticsSupplyChains”, International Journal Of ProductionEconomics, 417-428, 2001
Motavalli, J.,The Producer Pays, May-June, E: TheEnvironmental Magazine, 36-42, 1997Nagel, C. AndMeyer, P., “CaughtBetweenEcologyAndEconomy: End-Of-Life Aspects
Of
EnvironmentallyConsciousManufacturing”,
Computers&IndustrialEngineering, 781-792, 1999 Nuran Pınar Şahin, “ Ders Notları Lojistik Yönetimi ”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü ,2011
93
Neslihan Özgün, “ Yeniden İmalat Sistemleri İçin Bütünleşik Lojistik Ağı Tasarımı ve Bir Karma Tamsayılı Programlama Modeli “ , Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü , 2008
Özlem Sezer, “ İleri/Geri Akışları Dikkate Alan Lojistik Ağ Tasarımı: Basın-Yayın Sektöründe Bir Uygulama ”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2010
Patel, G.S., “A stochasticproductioncost model forremanufacturingsystems”, Yüksek lisans tezi, University of Texas-PanAmerican, Texas, 1-16, 2006
Pirachican M. Carolina, Montoya-TorresJairo R.,Halabi Ana X.; Et Al. BookGroup Author(S): IEEE, “On The Analysis Of Strategic AndOperationalIssues Of ReverseLogisticsPracticesInColombia: Presentation Of Some Case Studies “,CIE: 2009 International Conference On ComputersAndIndustrialEngineering, Vols 1-3, 2009
Pishvaee Mir Saman,
JolaiFariborzAndRazmiJafar, “A StochasticOptimization
Model ForİntegratedForward/ ReverseLogistics Network Design “, Journal Of ManufacturıngSystems, 2009
Rogers, D.S.,Tibben-Lembke, R., “An Examination Of ReverseLogisticsPractices”, Journal Of Business Logistics, 129-147, 2001
Rogers,
D.S.
AndTibben-Lembke,
ReverseLogisticsTrendsAndPractices”, Pittsburgh, PA, 1-32, 159-185, 1999
R.,
“GoingBackwards:
ReverseLogisticsExecutiveCouncil,
94
Salema, M.I.,Povoa, A.P.B., Novais, A.Q., “A WarehouseBased Design Model For ReverseLogistics”, Journal Of TheOperationalResearchSociety, 615-629, 2006 Setaputra, R., “Role Of Return PolicyInReverseLogstics: IssuesAnd Optimum Policies”, Doktora Tezi, TheUniversity Of Wisconsin, Milwaukee, 7-27, 2005
Shah, P., “Optimizing Usage Of RecycledMaterial İn A Remanufacturing Environment”, Yüksek Lisans Tezi, University Of Buffalo, New York, 2-5, 2005
Stock J.R. “Reverselogistics”, Council of Logistics Management, OakBrook, IL, 1214 , 1992
Teunter RH , “ A ReverseLogistics ValuationMethodForİnventory Control “ , 2001
Pishvaee
Mir
Saman,
FarahaniRezaZanjiraniandDullaertWout,
“A
MemeticAlgorithmForBi-ObjectiveİntegratedForward/ ReverseLogistics Network Design “ , 2010
Thierry, M.,Salomon, M., Van Nunen, J.A.E.E., Van Wassenhove, L.N., “Strategic IssuesIn Product Recovery Management” California Management Rev., 114-135, 1995
Toygar Sezgin, “Lojistik Kavramı Ve Türkiye‟deki Uygulamaları ” , İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2008 Yıldıztekin, A.,2002c. Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi 2, 02.10.2002, Dünya Gazetesi, İstanbul.
95
Yıldıztekin, A., ―Lojistik Yönetiminin Tarihçesi‖, Dünya Gazetesi, (2001).
