Mašinski fakultet u Zenici Proizvodni sistemi
Doc.dr.sc Darko Petković
Ručno programiranje Munir Delić Emir Salkić Arnel Jašarević
13
Sadržaj Struktura programa ...................................................................................................... ................................................................................................................................. ........................... 2 Koordinatni sistemi ..................................................................... ................................................................................................................................. ............................................................ 3 Karakteristične tačke - nulte tačke obranog sistema ............................................................ sistema ............................................................................ ................ 5 G kodovi (funkcije,rijeci) ............................................................. .......................................................................................................................... ............................................................. 8 G00 ZAUSTAVLJANJE U POLAZNOJ POZICIJI – POZICIJI – BRZO BRZO KRETANJE U PRAZNOM HODU ....................... 10 G01 LINEARNA INTERPOLACIJA ..................................................................... ......................................................................................................... .................................... 11 G02, G03 KRUZNA K RUZNA INTERPOLACIJA .............................................................. ................................................................................................... ..................................... 11 M kodovi (funkcije, rijeci) ................................................................................................................... ...................................................................................................................... ... 13 Razlike izmedu G i M kodova ............................................................. ............................................................................................................. ................................................ 13 Smijer obrtanja glavnog vretena M03, M04 ..................................................................................... 15 Izračunavanje putanje alata .................................................................................................................. alata .................................................................................................................. 16 Kompenzacija alata........................................... alata.............................................................................................................. ................................................................................. .............. 17 17 Premještaj nulte tačke ( G92 ) ........................................................................... ) ............................................................................................................... .................................... 19 Memorisani pomak nulte tačke ( G53 ... G57 ) ..................................................................................... ) ..................................................................................... 19 Konstantna brzina rezanja ( G 96 / G 97 9 7 ) ............................................................................................. ............................................................................................. 19 Broj alata ........................................................................................................... ............................................................................................................................................... .................................... 20 Naredba za skok i ponavljanje ( G 24 ) .................................................................................................. .................................................................................................. 20 Rezanje navoja...................................................... navoja......................................................................................................................... ................................................................................. .............. 21 21 Automatska obraa u više prolaza ............................................................................... prolaza ........................................................................................................ ......................... 21 Potprogrami............................................................................................................................. Potprogrami.......................................................... ................................................................................. .............. 22 Literatura: .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 23
1
Struktura programa Program predstavlja skup instrukcija obradnom sistemu uređenih po redoslijedu zahvata s ciljem izvršenja procesa obrade. On se sastoji od programskih riječi i rečenica. Programska rečenica, kao i u govornom jeziku sastavljena je od programskih riječi. Programska riječ je osnovni nositelj informacija i pri programiranju ima tačno određeni oblik pisanja, veličinu (dužinu) i sadržaj. Načinom pisanja se identificira riječ, veličinom se ograničava broj znakova, a sadržajem brojne vrijednosti ili smisao. On predstavlja kombinaciju slova, znakova i brojeva. Npr.
Slika 1 Ovako napisana programska riječ predstavlja instrukciju upravljačkom sistemu alatne mašine za pomijeranje alata u pozitivnom smijeru X ose za određenu brojnu vrijednost. Programska rečenica se sastoji iz više programskih riječi i kraja rečenice. Znak kraja rečenice je potrebno uvijek napisati. Programske rečenice sadrže uvjete puta, informacije puta i pomoćne funkcije. Strukturna izgradnja rečenice u ISO sistemu ima oblik:
Slika 2 Programske rečenice se mogu programirati s promjenjivim brojem znakova i mogu biti izgrađene na osnovi fiksne i promjenljive užine riječi. Upravljački sistem koji prihvada informacije putem programa s promjenljivom užinom rečenice imaju prenost, jer se time skraduje program i vrijeme programiranja. Prva riječ rečenice je broj programske rečenice . Nosi oznaku N(ISO) ili n(EIA) i može uzet i vrijenost o 1 o 9.999. Broj rečenice se programira samo jeanput u rečenici, i to u rastudem reoslijeu. Programske rečenice se programiraju u intervalu 2,5, ili 10, što
2
omogudava uvođenje u program oatnih rečenica. Na primjer, N2, N4, N6,..., N5, N10, N15,... N10,N20,N30,... Pri programiranju koriste se i ostali znaci iz sistema koiranja , koji programskoj rečenici upotpunjuju smisao i osiguravaju preglednost programa. Pore glavnih funkcija neki proizvođači upravljačkih jeinica koriste i ruge pa na taj način proširuju mogudnosti programiranja. Glavne funkcije treba uzimati iz kataloga otičnog uravljačkog sistema, jer postoje izvjesne razlike između pojeinih upravljačkih sistema. Broj pomodnih funkcija varira o jenog upravljačkog sistema o rugog i zavisi od vrste i namjene alatne mašine, zatim o obima pomodnih instrukcija i uređaja na alatnoj mašini.
Koordinatni sistemi
Za definiranje uzajamnih položaja alata i predmeta koji se obrađuju upotrebljavaju se koordinatni sistemi. Najčešće se primjenjuju pravougli i polarni koordinatni sistemi. Uzajamni položaji alata i predmeta definiraju se sa dva koordinatna sistema, koordinarnim sistemom alatne mašine i koordinanim sistemom predmeta. Za koordinatni sistem mašine preko referentne i nulte tačke mašine vezan je položaj alata, dok se preko koordinatnog sistema predmeta definira geometrija koju treba obradom postići. U obradnom procesu, kao posljedica promjene uzajamnih položaja alata i radnog predmeta, vrši se transformacija jednog koordinatnog sistema u odnosu na drugi. Na slici 3 prikazane su transformacije koordinatnih sistema za translaciju, rotaciju i kombinovano kretanje.
Slika 3. Osnovne transformacije koordinatnih sistema Zavisno od vrste obrade definiraju se odgovarajući koordinatni sistemi mašine i radnog predmeta. Na slici 4 prikazan je koordinatni sistem mašine i predmeta pri obradi bušenjem. S X,Y i Z označen je koordinatni sistem mašine, a s X 0, Y0, i Z0 koordinatni sistem obrađivanog 3
predmeta. Za opis konture obratka imamo na r aspolaganju geometrijske elemente, kao što su tačka, prava, ravan, krug itd. i za njih pri programiranju postoje određene matematičke i simboličke definicije. Pomoću matematičkih i simboličkih definicija opisana je kontura predmeta, a s instrukcijama za pomijeranje predmeta i alata osigurana je obrada po tako definiranoj konturi. Programiranje obradnog procesa se izvodi u koordinatnom sistemu programa nakon čega se vrši usaglašavanje ovog sistema s koordinatnim sistemom mašine.
Slika 4. Koordinatni sistemi mašine i predmeta pri obradi bušenjem Pri programiranju dimenzije obratka se mogu vezati za koordinatni sistem u apsolutnom ili relativnom obliku, pa tako nastaju dva oblika programiranja, apsolutno i relativno (inkrementno). Dispozicija koordinatnih sistema zavisi od tipa alatne mašine i postupka obrade. Koordinatni sistemi i upravljačke ose nekih numeričkih upravljanih alatnih mašina prikazani su na slici 5.
Dvoosna bušilica
Troosna bušilica
Slika 5. Koordinatni sistemi nekih CNC alatnih mašina
4
Karakteristične tačke - nulte tačke obradnog sistema Pri programiranju obradnih procesa, pored definiranja koordinatnih sistema, potrebno je definirati karakteristične tačke elemenata obradnog sistema. To su:
nulta tačka alatne mašine, nulta tačka radnog predmeta, nulta tačka programa, referentna tačka alata, referentna tačka nosača i držača alata, startna tačka, završna (krajnja) tačka...
Preko karakterističnih tačaka izražavaju se međuzavisnosti položaja elemenata obradnog sistema potrebnih za programiranje kretanja u procesu obrade. Navedene karakteristične tačke obradnog sistema prikazane su na slici 6:
Slika 6. Nulte i referentne tačke kod obrade tokarenjem
Nulta tačka alatne mašine je tačka koja predstavlja ishodište koordinatnog sistema mašine. Ona je fiksirana i ne može se pomijerati. Obilježava se s M i znakom kao na slici (6). Bez obzira na nepokretljivost nulte tačke mašine, pomoću transformacije koordinata koordi natni sistem se može dovesti u bilo koju poziciju. Ako se nosač alata i alat nalazi ispod središta tokarenja, onda je X-osa usmjerena na dole i njen pozitivan smjer označava radno područje mašine. Međutim ako se nosač alata i alat nalaze iznad središta tok arenja, X-osa je usmjerena na gore i njen pozitivan smjer označava radno područje mašine. Z -osa zadržava istu orijentaciju. To najbolje ilustrira slika (7).
5
Slika 7. Radno područje mašine kod obrade tokarenjem
Nulta tačka radnog predmeta W je ishodište njegovog koordinatnog sistema. Tu tačku programer pri programiranju bira proizvoljno, ali se ona najčešće nalazi u presjeku osi rotacije s referentnom rubnom crtom horizontalnih mjera obratka. Pri tome obilježavanje osa i osnih pravaca mora se podudariti s koordinatnim sistemom mašine. To znači da se pozitivna X-osa usaglašava prema mašini na kojoj se vrši obrada. Granična tačka A je tačka u kojoj granična ravan presjeca osu tokarenja. Ona predstavlja ravninu u kojoj se vrši stezanje radnog predmeta. Položaj ove tačke zavisi od stezne glave, može se a i ne mora, poklapati s nultom tačkom radnog predmeta. Referentna tačka nosača alata obilježava se s F. Ona je definirana na nosaču alata i pomoću nje se mogu odrediti svi položaji nosača u koordinatnom sistemu mašine. Referentna tačka držača alata se obilježava s T. Nalazi se na ravni nosača i najčešće se poklapa s referentnom tačkom nosača alata ( F=T ). Nulta tačka upravljačkog programa C je tačka koja kod apsolutnog programiranja predstavlja ishodište upravljačkog koordinatnog sistema.
6
Udaljenost nulte tačke programa u odnosu na nultu tačku mašine izraž ena je s XCM i ZCM , a u odnosu na nultu tačku radnog predmeta (W) s XCW i ZCW, kako je prikazano na slici (8). Ako je upravljački sistem osposobljen za pomjeranje nulte tačke programa, u tom slučaju se ona se može pomjeriti npr. u nultu tačku radnog predmeta (W). Upravljački sistemi na današnjem stepenu razvoja opremljeni su modulom za pomjerenje nulte tačke.
Slika 8. Nulte tačke programa, stroja i predmeta Pored opisanih karakterističnih tačaka, pri programiranju se upotrebljavaju još referentne i startne tačke. Referentna tačka R se koristi kod inkrementalnog programiranja, pri čemu s e određuje jedno fiksno ishodište ove tačke na nosaču alata. Polazeći samo iz ove tačke, mogu se dosegnuti odgovarajuči položaji u cijelom radnom području. To je regulacijska tačka čiju poziciju određuje graničnik mašine. Referentna tačka se može pri izboru poklopiti s referentnom tačkom nosača alata (F). Startna ili početna tačka (B) označava položaj referentne tačke nosača alata (F) na početku odvijanja programa. Mjere udaljenosti od nulte tačke mašine (M) definirane su s XMB i ZMB. Početna tačka se može pri programiranju slobodno izabrati pod uslovom da ne može nastupiti kolizija na početku rada. Preporučuje se da startna tačka (B) bude identična s referentnom tačkom (R).
7
G kodovi (funkcije,rijeci) G kod je zajednicko ime za grupaciju kodova koji se najvise upotrebljavaju kod programiranja numericki upravljanih masina (NC) a koji mogu imati razlicite primjene. Najcesce se upotrebljava u automatski upravljanim procesima i dio su softvera za racunarom podrzano inzinjerstvo (CAEcomputer-aided engineering). G kod se ponekad naziva G programski jezik. U jezickom smislu G kod je jezik pomocu kojeg ljudi govore NC masinama sta da naprave i kako to da naprave. Izraz “kako” efinise narebe pomjeranja, koliko brzo pomjeriti, po kojim koordinatama pomjeriti, i kroz koji dio materijala alat treba da prode. Pomjeranje reznog alata je najcesce prema ovim naredbama (instrukcijama) kao i odsjecanje viska materijala s ciljem dobijanja zavrsnog izgleda komada. Prvi program za numericko upravljanje masina sa, implementiranim G kodovima, razvijen je na MIT (Massachusetts Institute of Technology)
1
Prema drugom autoru G kod ima sljedecu definiciju:
2
G kod (funkcija, rijec) postavlja uslove za izvrsenje naredbe putanje X, Y, Z. CNC upravljanju se saopstava, kako kod zeljene obrade izratka treba biti izvrseno dovodenje alata za obradu na ciljanu tacku. Rijec za G kod se sastoji iz adresnog slova G i kodnog broja kako je prikazano na sljedecoj slici.
G
Kodni broj
Programski jezik CNC- upravljanja predvida cijeli niz kodiranih G funkcija, pregled i znacenje ovih naredbi dat je u tabeli 1. Tabela 1. G- funkcije (uslovi putanje) i njihovo znacenje
Tabela 1. Nastavak
1 2
Preuzeto sa en.m.wikipedia.org/wiki/G-code, dostupno na dan 10. 05. 2013. Edin Begovic “Programiranje MAHO CNC masina”
8
Iz tabele se vidi podjela u grupe prema pripadajucim G- funkcijama. Sve G- funkcije navedene u tabeli 1. ostaju vazece u programu i za naredne programske recenice, sve dok se izricito ne izmjene. Od G- funkcija navedenih u tabeli 1. u stanju ukljucivanja CNC- upravljanja aktivne su: G0, G17, G40, G51, G90. U narednom dijelu bit ce prikazane i objasnjene neke od osnovnih naredbi.
9
G00 ZAUSTAVLJANJE U POLAZNOJ POZICIJI – BRZO KRETANJE U PRAZNOM HODU 3 Naredbom G00 vrsi se brzo kretanje u praznom hodu (alat i obradak nisu u kontaktu) do programirane ciljne tacke. Brzina ovog kretanja se posebno ne navodi.Kod svake alatne masine brzinaovog kretanja je vec programski odredena.Ovo kretanje od trenutne do ciljne tacke moze se vrsiti istovremeno u pravcu svih koordinatnih osa, ili ce pak maksimalna brzina biti po onoj osi u cijem pravcu je put kretanja najveci. Naprimjer, format naredbe je:
•
za struganje: N.... G00 X.... Z....
•
za glodanje: N.... G00 X.... Y.... Z....
gdje je: X, Y, Z, koordinate ciljne tacke u apsolutnom sistemu, ili rastojanja u pravcima koordinatnih osa izmedu pocetne i ciljne tacke u inkrementalnom sistemu.
Slika 1. Kretanje u brzom hodu, G00
3
Sabahudin Ekinovic, Edin Begovic “N C i CNC masine”
10
G01 LINEARNA INTERPOLACIJA Naredbom G01 vrsi se posmicno kretanje po pravoj liniji proizisloj iz linearne interpolacije. Pomjeranje alata od pocetne do ciljne tacke se u ovom slucaju vrsi programiranom brzinom i to F – naredbom. Naprimjer, format ove naredbe je:
•
za struganje: N.... G01 X.... Z.... F....
•
za glodanje: N.... G01 X.... Y.... Z.... F....
gdje je: X, Y, Z, koordinate ciljne tacke u apsolutnom sistemu, ili rastojanja u pravcima koordinatnih osa izmedu pocetne i ciljne tacke u inkrementalnom sistemu, F, brzina radnog hoda, mm/min.
Slika 2. Linearna interpolacija G02, G03 KRUZNA INTERPOLACIJA Pomocu naredbe G02 upravljacka jedinica generira kruzno kretanje alata od pocetne do ciljne tacke i to u smjeru kretanja kazaljke na satu, a pomocu naredbe G03, u smjeru suprotnom kretanju kazaljke na satu, slika 3. Podaci kojima se opisuje kruzni luk daju se za desno orjentisani koordinatni sistem. Pri tome se ravan u kojoj se opisuje kruzni luk u smjeru kretanja kazaljke na satu (G02) i smjeru suprotnom kretanju kazaljke na satu (G03) posmatra u negativnom smjeru koordinatne ose koja je normalna na ostale dvije ose kojima se definise data ravan, slika 3. Direktno vezano s ovim, na slici 4, date su i naredbe G17, G18 i G19 za izbor ravnina XY, XZ i YZ. Za kruznu interpolaciju, osim uslova puta G02 i G03, programska recenica mora da sadrzi i podatke o koordinatama ciljne tacke i koordinatama sredista kruga, ili velicine radijusa datog kruga.
11
Slika 3. Kruzna interpolacija G02, G03
Format naredbe za struganje je: N.... G02 X.... Z.... I.... K.... F.... ili N.... G02 X.... Z.... B.... F.... gdje je: X, Z, koordinate ciljne tacke kruznog luka, I, K, relativni kruzni parametri (udaljenosti od pocetne tacke kruznog luka do centra; I se odnosi na X osu, a K na Z osu), B, radijus kruznog luka (rotacija oko Y ose), F, brzina radnog hoda Format naredbe za glodanje je:
•
N.... G02 X.... Y.... Z.... I.... J.... K.... F.... ili
•
N.... G02 X.... Y.... Z.... U.... F....
gdje je: X, Y, Z, koordinate ciljne tacke kruznog luka, I, J, K, relativni kruzni parametri (I se odnosi na X, J na Y i K na Z osu), U, radijus kruznog luka (kretanje paralelno X osi), F, brzina radnog hoda.
12
Slika 4. Orijentacija kretanje za naredbe G02, G03 i naredbe za izbor ravnina G17, G18, G19
M kodovi (funkcije, rijeci) M kodovi kontrolisu izvrsenje programa kao sto je naredba za zaustavljanje CNC masine (M00, M01, M02). Uz pomoc M kodova (funkcija) moguce je, ne samo, zaustaviti trenutno izvrsenje cnc programa nego smo i u mogucnosti restartovati odnosno ponovo pokrenuti program (M30).
Razlike izmedu G i M kodova Opcenito, G kodovi su pisani i izvrsavaju se od strane CNC procesora i upravljaju vecinom kretanja masine. Za razliku od njih, M kodovi su masinski kodovi, oni upravljaju vecinom osnovnim elektricnim operacijama kao sto su hladenje, izmjena alata itd. M kodovi se pisu u odvojenom PLC (Programmable Logic Controller) procesoru. Oba procesora (CNC i 4
PLC) komuniciraju medusobno putem zajednickih sabirnica (magi strala)
Rijec za M-funkciju ili dodatnu funkciju daje (C)NC-upravljanju dodatnu tehnolosku informaciju koja opisuje funkciju masine (funkciju ukljucivanja). Naredba za M funkciju se sastoji, slicno kao i naredba za G funkciju, iz adresnog slova M i kodnog broja. 4
Preuzeto sa www.cnczone.com/forums/ncplot_g-code_editor_backplotter/45148g_m_code_difference.html
13
M
Kodni broj
Pregled i znacenje M naredbi dat je u tabeli 2. Tabela 2. Najvaznije M-funkcije (dodatne funkcije) i njihovo znacenje Trenutak i trajanje djelovanja
M funkcija i znacenje
Djeluje odmah
Djeluje kasnije
Djeluje u memoriji do poziva
M3
Vreteno-okretanje nadesno
+
+
M4
Vreteno-okretanje nalijevo
+
+
M5
Vreteno-stop
M6
Manuelna/automatska zamjena alata s automatskim prilazom cvrstoj i o stroju ovisnoj poziciji zamjene
+
M8
Vanjski dovod rashladnog sredstva ukljucen
+
M9
Vanjski dovod rashladnog sredstva iskljucen
M13
Vreteno- okretanje nadesno i vanjski dovod rashladnog sredstva ukljucen
+
+
M14
Vreteno- okretanje nadesno i vanjski dovod rashladnog sredstva iskljucen
+
+
M30
Kraj programa s vracanjem CNC upravljanja u stanje ukljucivanja
M66
Manuelna zamjena alata u posljednjoj dostignutoj poziciji
+
Djeluje u recenici u kojoj stoji
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Iz tabele 2. proizilazi da se M funkcije medusobno razlikuju prema trenutku kada postaju aktivne u programu. M funkcija koja stupa na snagu odmah, postajeva vazeca i izvrsava se, jos prije izvrsavanja ostalih informacija programske recenice u kojoj se nalazi.
14
Najveci broj M funkcija navedenih u tabeli 2. ostaju vazece u programu, takoder iza naredne programske recenice, dok ne dode do izricite izmjene. S toga se M funkcija koja ostaje jednaka pise samo jednom. Tek s novom istovrsnom M funkcijom prijasnja M funkcija postaje ponovo nevazeca. M funkcije koje se nalaze u programu, nisu vise aktivne niti onda kada se skace natrag na pocetak programa, jer naredba za kraj programa M30 vraca CNC upravljanje u stanje ukljucivanja. Time opet postaju aktivne M funkcije koje su bile postavljene za stanje ukljucivanja. Od M funkcija navedenih u tabeli 2. u stanju ukljucivanja CNC upravljanja aktivne su M5 i M90.
5
Smijer obrtanja glavnog vretena M03, M04 Smijer glavnog vretena je oređen funkcijama M03 (esni smijer), odnosno M04 (lijevi smijer), kao što je pokazano na slici 5. Zaustavljanje vretena ostvaruje se sa M05. Izbor programiranog smijera obrtanja glavnog vretena zavisi da li je alat desnorezni (M03) ili lijevorezni (M04).
Slika 5. Smijerovi obrtanja glavnog vretena M03, M04
5
Edin Begovic “Programiranje MAHO CNC masina”
15
Izračunavanje putanje alata Kontura ranog premeta sastoji se iz segmenata različitih oblika i složenosti. Putanja alata de pri obrai ogovarati teoretskoj putanji samo u slučaju kretanja alata paralelno sa koordinatnim osama.
Međutim, problemi nastaju pri kružnoj obrai i pri obrai po oređenim uglom u onosu na koorinatne ose. Greška se javl ja jer rezni vrh alata ne prati teoretsku putanju konture.
Da bi se izbjegla greška problem se rješava tako što se pri obrai ne programira putanja tačke P nego putanja koju opisuje sreište vrha alata S.
16
Pod pretpostavkom da se poluprečnik vrha alata ne smanjuje, taa putanja sreišta reznog ruba opisuje ekvidistantnu konturu radnog predmeta. ( Ekvidistanta – je geometrijsko mjesto tačaka ravnomjerno ualjenih o konture ranog premeta ).
Kompenzacija alata Pri obradi kretanje izvodi vrh reznog alata i njegova putanja se lahko programira, jer se putanja obiva izravno s crteža ranog premeta. Pri tome upravljačka jeinica ne može kontrolirati putanju vrha alata ukoliko nisu poznate dimenzije alata, odnosno koordinate reznog vrha. Pošto se alat nalazi na nosaču alata čije je sreište ( T ) čvrsta refernetna tačka na stroju, to upravljački sistem može lahko kontrolistai njegovu putanju. To omogudava programiranje putanje sreišta nosača alata, a pomodu prethono unsesenih r astojanja alata Xp i Zp programirana putanja se korigira. Ovaj način se još zove i korekcija alata. Ovaj proces se pri obradi odvija automatski.
17
Kaa se programira putanja reznog vrha alata a proračun položaja vrha alata u onosu na položaj sreišta nosača alata prepušta upravljačkoj jeinici taa se rai o kompenzaciji putanje alata.
Prednosti kompenzacije su: -
Alati se ne moraju unaprije tačno poesiti, ved samo tačno izmjeriti, na primjer mikrometrom.
-
Putanja vrha alata se izravno očitava s crteža te n isu potrebna naknadna preračunavanja
Pore kompenzacije putanje alata vrši se i kompenzacija reznog vrha alata. Ukoliko upravljačka jeinica uzima u obzir poluprečnik reznog ruba ona ona pri obrai voi sreište oštrice ( tačka S ). Na osnovu razlike između tačaka P i S upravljačka jeinica automatski izračunava pomjerenu putanju u odnosu programiranu. Pri programiranju kompenzacije potrebno je voiti računa o orijentaciji alata, onosno o položaju tačke P u onosu na tačku S. Pa tako imamo slijeede slučajeve: -
G40 – prestanak kompenzacije ( kompenzacija isključena )
-
G41 – kompenzacija na lijevo
-
G42 – kompenzacija na desno
-
G43 – pozitivna kompenzacija
-
G44 – negativna kompenzacija
18
Premještaj nulte tačke ( G92 ) Nulta tačka programa “W“ može se po želji premještati unutar poručja upravljanja. Može se se samo privremeno premjestiti a bi se za neki io obrae pojenostzavilo “vađenje“ koorinata, a zatim opet vratiti. Koorinate se onose uvijek na zanji premještaj nule. Unutar jenog programa može e nulta tačka prmještati nograničen broj puta. Blok u kojem se programira premještaj nulte tačke sarži: -
Uvjet puta G92
-
Koorinate nove nulte tačke u onosu na postojedu
-
Novu čvrstu tačku „X“ ili „Z“
Ukoliko se nula premješta samo u jenoj osi, programir a se koordinata samo za tu osu.
Memorisani pomak nulte tačke ( G53 ... G57 ) Imamo li više pozicija stezanja izratka, svaka pozicija ima svoju nultu tačku . Koristimo pet G – funkcija: -
G 53 – poništavanje memorisanog pomaka nulte tačke
-
G 54, G 55, G 56, G 57 – pozivanje 4 različitih memorisanih pomaka nulte tačke.
Konstantna brzina rezanja ( G 96 / G 97 ) S ovim oatkom upravljanje može automatski mijenjati broj okretaja glavnog vretena ovisno o promjeni polumjera izratka tako a se oržava konstantna brzina rezanja. Uvjet puta G 97 kaže a je broj okretaja konstantan. Na početku programa on je automatski aktivan. Uvjet puta G 96 kaže: -
Da se programira konstantna brzina rezanja
-
Da se ova brzina automatski mora oržavati sve ok se ne programira nova brzina ili uvjet puta G 97
Brzina rezanja programira se sa aresom “S300 –> v = 300 m/min“. Ko svake promjene poluprečnika izrtaka upravljanje automatski proračunava novi broj okretaja glavnog vretena te ga u obilku napona prosljeđuje regulacijskom pojačalu glavnog motora. Ako stroj ima više poručja broja okretaja, regulacija brzine rezanja izvoi se samo u poručju u kojem se stroj nalazi ( to poručje se efinira funkcijama M 41 ... M 44 ) i to o maksimalne brzine tog poručja ili stroja. Ovaj maksimalni broj okretaja može može biti prevelik za obrau pa zato pomodu “D“ riječi može se programirati maksimalno opušteni broj okretaja. Upravljanje mora na početku proračunati početnu brzinu rezanja. Zato mora znati ualjenost ose vrtnje glavnog vretena i vrha alata. 19
Broj alata Prilikom izvođenja programa samo jean alat može biti aktivan. Broj alata služi za efiniciju. Uz adresu T ide maksimalno peterodifreni broj.
T 5 4 3 2
1
Pozicija revolver glave Broj memorije alata Kompenzacija radnog polumjera Cifra 1 – aktiviranje ili isključivanje kompenzacije reznog polumjera Cifre 2 i 3 – poziv pripaajude memorije alata Cifre 4 i 5 – označavaju položaj alata na rev olver glavi Upravljanje ima memorija alata, koja po svakom alatu može memorisati sljeede veličine: -
Veličinu alata u X,Y, Z smjeru
-
Rezni polumjer
-
Orijentaciju alata
-
Fine korekcije ( U i W )
T – riječ se koristi u programu i za izmjenu alata. 4. I 5. cifru T riječi u programu koristim o za poziv ogovarajudeg položaja revolver glave. U trenutku kaa programiramo okretaje revolver glave u neku novu poziciju, glava mora biti u takvom položaju a a ne ođe do kolizije sa ijelom stroja ili izratka. Postoje vije mogudnosti: -
U rečenici prije promjene alata ovest demo revolver glavu na previđeno mjesto za promjenu alata. Promjenu alata programirat demo pomodu T riječi.
-
Postoji mogudnost a se pomodu strojinih konstanti u u pravljanju čvrsto orei jena tačka za promjenu alata. Alat može automatski stidi u čvrstu tačku za promjenu alata. To demo programirati pomodu M6 riječi. U istoj rečenici mora biti programirano G 0 i poziv sljeedeg alata T – riječ. Kaa se poziva alat u čvrstu tačku za promjenu alata iz te tačke moraju se programirati apsolutne koorinate “X“ i “Z“.
Naredba za skok i ponavljanje ( G 24 ) Pomodu uvjeta puta G 24 možemo ponoviti jean ili više blokova, u programu ili potprogramu. Blok mora saržavati sljeede:
20
-
Uvjet puta G24
-
Broj bloka o kojeg počinje ponavljanje, upiše se N1 = ..
-
Broj posljenjeg bloka koji se ponavlja, upiše se po N2 = ...
-
Broj ponavljanja upiše se uz aresu D
Ukoliko se D ne programira izvrši se samo jena ponavljanje. Ukoliko se u bloku s G24 po N2 = ne upiše nikakav broj, izvršit de se samo blok čiji je broj upisan pod N1 = .. . Taj blok je mogude ponavljati D puta. Unutar jenog ponavljanja mogude je programirati rugo ponavljanje. Unutar rugog trede i tako reom.
Rezanje navoja Da bi se izraio ispravan navoj, važno je a za vrijeme rezanja bue posmična brzina konstantna. Dio puta ka alat krene potreban je za ubrzanje, a io puta prije krajnje tačke za kočenje. Potreban zalet, kao i put kočenja ovise o željenoj brzini rezanja navoja. Ko programiranja mora se u bloku neposredno prije rezanja navoja, alat postaviti u startnu tačku. Blok za rezanje navoja obuhvada uvjet puta G 33 i krajnju tačku pomaka. U ovom bloku se mora uzeti u obzir izlazak alata. Ova tačka može se programirati i sistemu sa čvrstim ishoištem ili u lančastom sistemu. Izrada navoja porazumijeva u vedini slučajeva više prolaza, što znači a bi naveeni program iz prethonog primjera trebalo nastaviti na isti načinza sljeede prolaze. Međutim više prolaza navoja može se jenostavnije programirati uz pomod ponavljanja ijela programa ili korištenjem uvjeta puta G 32 koji prestavlja ciklus za rezanje navoja. Njegovim korištenjem omoguduje se a u jenom bloku programiramo obrau kompletnog navoja. Upravljanje taa automatski generira različite prolaze tako a je površina presjeka strugotine konstantna.
Automatska obrada u više prolaza Izrađujemo li izraak iz punog materijala, potrebno je za svaki prolaz programirati najmanje četiri rečenice. Da se pojenostavi programiranje, na raspolaganju nam stoje ciklusi za automatsko rezanje u više prolaza ( gruba obraa ). Upravljanje automatski generira pojeine prolaze. Svaki rugi element konture može se ciklusom preobraiti. Druga mogudnost je a se cijela kontura izratka opiše a a upravljanje samo generira sve prolaze za grubu obradu uključivši i naknanu finu obrau. Ko upravljačke jeinice PHILIPS 3000C razlikujemo automatski ciklus za obrau u smjeru Z – osi, sa uvjetom puta G 38 i automatski ciklus obrade u smjeru X – ose sa uvejtom puta G 39. Pore naveenog upravljanje može imati i opciju koja nam omoguduje a na osnovu opisa cijele konture upravljanje automatski generira pojedine prolaze. 21
S uvjetom puta G10(aksijalna) ili G11(raijalna) programira se željena obraa. Slijedi opis konture. Opis se završava sa uvjetom puta G13 koj i aktivira ciklus. Naknana, završna, obraa se vrši sa uvjetom G12. Riječi u bloku G10 ili G11 imaju sljeeda značenja:
X – koorinata početne tačke
U – relativna X veličina
Z – Koorinata početne tačke
W – relativa Z veličina
I – oatak za završnu obrau u X osi
K – oatak za završnu obrau u Z osi
C – maksimalna dubina rezanja
L – broj memorisane konture
F – posmak
Blok G13 se satoji iz:
N1 = ... – prvi blok konture
N2 = ... – drugi blok konture
Potprogrami Potprogram je dio programa koji se memorira u posebnoj memoriji. Potprogram de se obrađivati samo ona kaa se to traži u glavnom programu, ili u nekom rugom potprogramu. Potprogram se može pozvati više puta. Sve što se može programirati u programu, može se programirati i u potprogramu. Potprogram počinje blokom N9.... Taj broj bloka služit de za raspoznavanje potprograma. Mogude je razlikovati 1000 različitih potprograma. Potprogram demo pozvati iz glavnog programa ili nekog rugog potprograma pomodu uvjeta puta G22 i broja N = ....
22
Literatura: Sustav pripreme – programiranje obranih procesa r.sc Darko Petkovid Sabahuin Ekinovic, Ein Begovic “NC i CNC masine” Ein Begovic “Programiranje MAHO CNC masina Obradi sustavi, Zagreb, Studij strojarstva
23
