>> Pozorišna produkcija I<< ORGANIZACIJA RADA 1.
Definicija savremene organizacije rada Organizacija rada je veoma stara aktivnost i čovijek se njome počeo baviti s početkom obavljanja proizvodnog rada. Kroz dugo vremensko razdoblje sva pažnja je usmjeravana na proizvodnju, njen kvantitet i kvalitet. Vremenom područje organizacije nije više samo organizacija rukovođenja već i organizacija drugih djelatnosti za koje se ranije nije predpostavljalo da spadaju u vidokrug organizacije rada, a to su: teorija sistema, teorija informisanja, usavršavanje kadrova, i dr. Pojam organizacije rada je kompleksan i obuhvata mnoge aktivnosti, od upravljačkih do pripremnih, izvršnih i kontrolnih u raznovrsnim područjima društvenog i privrednog života.
2.
Razvoj i najnovije tendencije u organizacijskoj teoriji u kapitalizmu k apitalizmu Prekretnica u proučavanju organizacije nastupila je kada je F.W. Tejlor objavio svoje prvo djelo 1903 pod nazivom “Shop menagment”, a drugo djelo je “Naučno upravljanje”. Priznata mu je metodičnost istraživanja organizacionih problema i prvi je počeo analizirati ljudski rod. Kasnije na razradi i kritici F.W. Tejlorve teorije radili su mnogi teoretičari. Razvijale su se škole koje su nosile nova znanja o organizaciji rada i nove pristupe u rješavanju problema: Ford, supružnici Žilbert, Emerson, Monej, i dr. U Evropi se naučna organizacija razvijala drugačije nego u SAD. Nakon II svjetskog rata organizacija rada kao naučan disciplina doživjela je svoj svo j još brži razvoj.
3.
Razvoj teorije organizacije Saradnja uvjetuje organizovano zajedničko djelovanje ljudi kada je usmjereno zajedničkom cilju i predpostavka određuje odnose koji su definisanim različitim vrstama organizacije. 1
Organizacija se objašnjava kao struktura uloga koje su međusobno povezane komunikacijskim kanalima. (Kenet Bolding) Herbert Simon – uspoređuje teoriju organizacije i produkcije i definira da je identificiranje pojedinca sa ciljevima organizacije najjači podsticaj za saradnju u organizaciji. organizaciji.
Po grafikonu vlasti za tipove organizacije, pravac kretanja vlasti od nosioca vlasti, a to znači izgradnja organizacije i upravljanja, ide kod autokratskog i autoritativnog tipa odozgo prema dolje, dok kod demokratskog, poliarhijskog i anarhičnog ide odozdo prema gore. Autokratska organizacija znači apsolutna vlast pojednica ili grupe nad cijelom organizacijom. Anarhijska organizacija znači apsolutnu samostalnost pojedinca ili grupe, njihove organizacije te njihovu neprekidnu punu slobodu sudjelovanja u organizaciji. Ona pretpostavlja da nema suprotnosti interesa pojedinaca i društva. Oba tipa nisu interesantna jer nisu tipični i zasnovani su idealistično predpostavci. Autoritativna organizacija nosi u sebi po pravilu jaku birokratsku i osamostaljenu upravnu organizaciju. Što znači da je vlast koncentrirana na vrhu i po potrebi se delegira dolje, dok demokratsku i poliarhijsku karakteriše to što je vlast dolje, odlučivanje preuzima demokratski izabran i kontroliran samoupravni organ, a vlast se delegira odozdo prema gore. Organizacije se razlikuju po tome kako je struktuirana unutrašnja organizacija, a oblici su: a) centralistički b) c)
decentralistički policentrični Ovi a) – a) mogu biti zatvoreni, b) – b) otvoreni, a) – a) vezani, b) – b) ne vezani, slobodni. Moramo paziti da se ne okrnje osnovni principi kapitalističke organizacije, preduzeća, koja za osnovu ima privatno vlasništvo kao što su hijerarhijsko – piramidalni oblici organizacije, autoritet i odgovornost pojedinih organizacija, isključivo pravo vlasnika ili njihovog zastupnika, u vršenju organizacionih promjena.
2
Savremena teorija organizacije prihvata decentalizaciju ali samo do određene granice kao privremeno rješenje. Razvoj električnih računala, za rješavanje problema, i drugih tehnika programiranja mogu radikalno utišati oduševljenje oduševljenje koje se javlja decentralizacijom. Električno računalo radikalno je izmjenilo situaciju u korist decentralizacije jer je u stanju tako brzo obraditi podatke da rukovodstvo odmah saznaje sve što je važno. Organizacija u kapitalizmu nije ništa do organizovanog rukovođenja čijem je prilagođavanju poklonjena sva pažnja. Kibernetika (grč. – upravljam, vladam) je skupni naziv za naučne grane koje proučavaju zakonitosti uspona i razvitka tehnika u odnosu prema istim pojavama u medicini, sociologiji i biologiji. Organizacija kao sistem Umnožene, komplicirane i osjetljive odnose koje u organizaciju i upravljanje unose samoupravni odnosi moguće je savladati uz pomoć teorije sistema i kibernetike uključujući još ekonomiju i sociologiju. Povezanost teorije sistema, kibernetike, teorije organizacije i teorije preduzeća može se prikazati na sledeći način: Pojedinačni elementi skupina elemenata sistem organizacija preduzeće Bez međusobne veze
elementi
kibernetika sistem sa
socijalni sistem,
sociotehnički sistem
povezani
definiranom
sistem s elementom
sa
središtem
mrežom povratnom čovijek međuveza vezom i interakcija
na proizvodnju (produkciju)
opća teorija teorija sistema
kibernetika
teorija
organizacije preduzeća
3
FEEDBACK MODEL (povratna sprega)
u teoriji organizacije u razvijenim kapitalističkim zemljama sve intenzivnije se raspravlja o sistematskom odnosu kibernetskom pristupu organizacije preduzeća. Sa jedne strane u sistematskom odnosu se posmatra kao kompleksni dinamični i otvoreni sistem koji je sastavljen sa određenim brojem podsistema, a sa druge strane predstavlja podsistem nekog drugog sistema višeg reda (privredne grane ili cjelokupne narodne privrede).
Osnove organizacije rada i njeni oblici Nema diskutabilnijeg pojma u privrednoj (društvenoj) teoriji (i praksi) nego što je pojam “organizacije” iako je mnogima ista polazna osnova: Organizacija je svjesna djelatnost koja se provodi i održava voljom ljudi, a u cilju “stvaranja” cjeline iz mnoštva.
Osnivači naučne organizacije rada su: Tejlor (SAD), Fayol (Francuska), Nordsick (Njemačka), i dr... Različitom definicijom organizacije pridonijela je činjenica da su se mnoge tvorevine (privredne, društvene i sportske) nazivale i identificirale sa organizacijom. Treba razlikovati organizaciju u užem i širem smislu. U širem smislu organizacija predstavlja svaki oblik udruženja ljudi radi ostvarivanja zajedničkih ciljeva, dok organizacija u užem smislu predstavlja udruženja ljudi radi postizanja privrednih ciljeva.
4
Za neke autore organizacija je nauka, a za neke vještina. Postoji ig mnogo za koje je organizacija i jedno i drugo. Kao nauka organizacija formuliše principe koji omogućuju da se postignu optimalni rezultati u racionalizaciji zadataka organizacije. Organizacija kao vještina znači usklađivanje međusobnih odnosa te kontrola rezultata. Neki autori smatraju da je organizacija stanje, dok drugi pak misle da je proce, a treći misle da je i jedno i drugo. Kao stanje organizacija pokazuje postojeću situaciju, a kao proces utiče na promjene određenog organizacionog stanja. Organizacija se bavi isključivo ljudima i njihovim odnosima, a nasuprot tome drugi misle da se organizacija bavi skladnom povezivanju ljudi i sredstava. Konačno, jedni smatraju da organizacija predstavlja uspostavljanje i održavanje hijerarhijskih rukovodnih odnosa dok drugi smataraju da predstavlja potpuno reguliranje rada i života svih pripadnika neke zajednice. Na osnovu svega ovoga mogli bi smo: ORGANIZACIJU KAO OPĆI POJAM DEFINIRATI KAO SVJESNO UDRUŽIVANJE LJUDI KOJIMA JE CILJ DA ODGOVARAJUĆIM SREDSTVIMA ISPUNE ODREĐENE ZADATKE S NAJMANJIM MOGUĆIM NAPOROM NA BILO KOJEM PODRUČJU DRUŠTVENOG ŽIVOTA.
a) b)
Ciljevi organizacije Organizacija rada (preduzeće) manifestira se u praksi u dva osnovna oblika: kao proces organizacije rada rezultat tog procesa Kao proces organizacije rada – takva je trajna i teče uporedo s poslovanjem i bitna je komponenta , a kao rezultat tog procesa predstavlja određeno stanje koje u dužem ili kraćem vremenskom periodu odgovara postojećim uslovima. Ova dva oblika organizacije ne ispunjavaju se ni sadržajno ni vremenski odvojeno već paralelno i istovremeno jer je rezultat svakog procesa organizacije određeno stanje. Organizacija mora biti rezultat kolektivne akcije proizvođača koji se koriste najnovijim dostignućima nauke i koji svoje odluke o organizaciji temelje na solidnim analizama i proračunima i brižljivo ocjenjenim alternativama (odnosi se na socialističke sisteme). 5
Ciljevi postoje: opći i posebni jednostavni i složeni trajni i privremeni. Opći osnovni cilj organizacije je uspostavljanje određenog organizacionog stanja za određeno razdoblje. Cilj organizacije rada je uspostavljanje optimalne organizacije. Optimalna ili najbolja organizacija rada jeste ona koja osigurava ostvarenje ciljeva zajednice ili preduzeća na takav način da se u što je moguće većoj mjeri zadovolje osnovni principi poslovana ekonomičnosti i revitabilnosti. Ciljevi organizacije rada su u najužoj vezi sa zadatcima odnosno ciljevima radne organizacije (produkcije), ciljevi preizilaze iz proizvodnih zadataka. Ispunjavanje zadataka je ovisno o kvaliteti poslovnih odluka odnosno upravljanje i organizacija rada na realizaciji tih odluka. Postoji više struktura povezanosti i uvjetovanosti organizacije rada sa zadatcima i drugim djelatnostima u radnoj organizaciji posebno s politikom preuređivanja. Ciljevi organizacije moraju biti: jasni, ostvarljivi, pravilno odabrani. Ne jasni ciljevi stvaraju zbrku. Ne ostvarljivi rezultati djeluju demobilizirajuće na članove. U slučaju pravilno odabranih i rangiranih – jer se na taj način postiže efikasnost rješavanja problema.
Principi organizacije rada Neki autori odustaju od pojma “principi”, umjesto toga uvode nove pojmove kao što su: “osnove organizacije”, “način organizacije”, “pravila organizacije”, ... Pregled sistematizacije principa Nakon Tejlotra ozbiljnu sistematizaciju principa organizacije izvršio je Fajol, poznati francuski teoretičar organizacie. On je smatrao da su mnogi principi organizacije francuske vojske prihvatljivi i za organizaciju preduzeća: -
podjela rada 6
-
-
autoritet disciplina jedinstvo naređivanja jedinstvo upravljanja podčinjavanje pojedinačnih interesa općim nagrađivanje (reguliranje visine nadnice) centralizacija hijerarhija naređivanje i red pravičnost stabilnost osoblja inicijativa udruživanje, ujedinjivanje izjednačavanje osoblja ovo je njegovih poznatih 14 principa. Kasnije Malerovic navodi 16, a Delener čak 23 principa. Neki autori su se ograničili samo na osnovne principe koji važe za uspješnu organizaciju: određenost koordinacija ravnoteža elastičnost efikasnost, a neki autori govore da su bazični elementi ili principi organizacije koordinacija, rukovođenje i ovlaštenja. Organizacijske vrste U dosadašnjoj teoriji i praksi, najpoznatije su sljedeće vrste: Organizacijske vrste S obzirom na
1 mogućnosti
2 mogućnosti
Opseg rada
Potpuna
Djelimična
Način provođenja
Individualna
Šematska 7
Koncepcija rukovođenja
Centralizirana Decentralizirana
Trajanje rada
Jednokratno
Postupno
Postojanje preduzeća
Organizacija
reorganizacija
Opseg rada Potpuna organizacija odnosi se na cjelokupno poslovanje u radnim organizacijama. U osnivanje, gdje se treba izvršiti potpuna organizacija, rekonstrukcija, modernizacija. Djelimična organizacija, obično tamo gdje se vrše manje organizacijske promjene tj. Na jednom ograničenom području. Način provođenja Individualna ili specifična organizacija , jer problemima prilazi na individualan način usvajjjajući samo one promjen koje vode poboljšanjima (razvoj pojedinog organa ili službe). Shematska pristupa organizacijskim promjenama na osnovu unaprijed utvrđenih shema. Provodi se u velikim preduzećima, koja su raspodjeljena na većem teritoriju nastojeći da se poslovanje odvija na istim organizacijskim principima. Koncepcija rukovođenja Centralizacija – vrsta kojom se rukovođenje nekim poslom, preduzećem, uredotočuje na vrh hijerarhijski utvrđene organizacijske strukture. Decentralizacija – prenosi upravljanje i rukovođenje sa centralnih na niže organe. Trajanje rada Jednokratna organizacija rješava pojedine probleme ili funkcioniše na ograničenom prostoru i u relativno kratkom roku. Postupna se upotrebljava kod većih organizacija ili sistema. Provođenih dugoročnih organizacijskih problema na osnovu jedne unaprijed utvrđene koncepcije.
Postojanje preduzeća Organizacija se odnosi na novo osnovana preduzeća 8
Reorganizacija se odnosi na organizaiju u već postojećem preduzeću. Organizacija i reorganizacija obuhvataju cjelokupan proces i način organizacije. PROJEKTNA ORGANIZACIJA U POZORIŠTU Osnovni aspekti kulturno umjetničkog stvaralaštva Za izbor i konstruiranje pozorišne organizacije primaran je značaj cilja i predpostavka pozorišne djelatnosti, usvojena programska orjentacija i raspoložive kadrovske mogućnosti. Pozorište predstavlja živu stvaralačku djelatnost podložnu stalnim promjenama i zato organizacija ma koliko bila dobra može uvijek biti bolja.
Priroda i složenost pozorišne djelatnosti isključuju uniformnost i shematska rješenja jer traže stvaralački prijemnu rezultata do kojih se dolazi produžavanjem osnovne pozorišne aktivnosti. Preferiranjem tehnike i tehnologije ometa se razvoj umjetničkih nauka i kulture i postaje najveća opasnost za individuu da bude absorbovana u dome n tehničko tehnoloških pomagala. Tehničko tehnološka era je izraženo stanje otuđenja jer je bit čovjeka u njegovom duhovnom biću. Zato je demokratizacija kulturnog života protivna politizaciji i komercijalizaciji kulture. Demokratizacija je po Vlašiću slobodno izražavanje i valorizira kulturno umjetnićko stvaranje. Kultura kao organizovan sistem stvaranja općih duhovnih vrijednosti: -
otvara vidike ka višem, čistijem i svijetlijem svijetu oplemenjuje se humanošću kao sve općim interesom duhovnosti. Umjetnost kao podsistem kulturnih sistema uobličavanjem kulturno umjetničkog djela stvara svoj “vlastiti” svijet definisan kao “estetizacija duha” (Danka Mandžuka). Poljski sociolog kulture Antonjina Klostolska spominje 19. vijek kao vijek kojeg karakteriše restruktivna kultura i umjetnička politika. 9
U 19. vijeku, piše Klostolska, “zvanična tijela” su vodila politiku koja sputava: kultura se izražavala kroz cenzuru. Ta restriktivna i represivna politika u kulturi pružila je Marksu divnu mogućnost da pokaže sav apsurd institucije cenzure (“Sivo u sivom jedina je opravdana boja slobode – duhovno sunce – ma koliko individualn, o koliko predmeta se ono prelamalo – treba da proizvodi samo jednu i samo zvaničnu boju. Bitna forma duha jeste vedrina, svjetlost i sijenu činite jedinom odgovarajućom pojavom.”) dr. B. Prnjat. Za razvoj kulture i umjetnosti neophodna je demokratija na političkom i sloboda stvaranja na individualnom. Umjetnik mora slobodno stvarati i koristiti rezultate svog rada. Potreba da u umjetničkom djelu pored subjektivnog, umjetnik uživa, uživaju i oni koji također imaju tu potrebu. Kulturni partikulizam (separatizam – težnja za nezavišnošću od središta) je distanciranje od svijeta i kulture i ono nije dobro (zato što je umjetnost integralni dio društvene cjeline). Za određenje pojma umjetnosti u savremenoj teoriji umjtnošću preovladava koncepcija prema kojoj su umjetničko stvaranje i doživljaj specifična sinteza racionalnih i iracionalnih aktivnosti. Umjeničko stvaranje i doživljaj kao specifična sinteza racionalne i iracionalne aktivnosti. Estetski doživljaj obuhvata racionalne i iracionalne doživljaje. Marks gleda na umjetnost kao na duhovno proizvođenje. Nije moguće dati jednu definitivnu definiciju umjetnosti koja bi važila za sva društva jer umjetnost se obogaćuje djelima i nastaju nove umjetničke vrstre. Pod umjetnost ćemo podrazumjevati poseban oblik čovjekove stvaralačke aktivnosti koja je zasnovana na estetskom doživljaju stvaraoca i na čitavom njegovom životnom iskustvu i opredmećuje se materijalnim, čulno dostupnim i na poseban način struktuiranim objektima – umjetničkim djelima. Izraz umjetnost je latinskog porijekla, ars – umjeće, vještina, a na grčkom techne. Pojam umjetnosi u srednjem vijeku obuhvatao je zanate i djelatnosti koje bi danas obuhvatali naukom. U marksistički orjentisanoj sociologiji umjetnosti karakteristične su odredbe: 10
da je umjetnost “oblik društvene svijesti” da je umjetnost “subjektivni odraz objektivne stvarnosti”. Ovo je posebno isticala teorija umjetnosti istočne evrope, socialističkih zemalja. Prva teorija je nepotpuna, a druga je netačna. Prva, zato što se umjetnost ne može ograničiti na društvenu svijest jer obuhvata i angaržuje iracionalne momente čovijekovog doživljaja bića, podsvijesne sadržaje i nagonske impulse. Druga, jer umjetnik ne ostaje samo na odrazu stvarnosti i na izrazu svoje vizije stvarnosti, on stvara jednu novu, specifičnu stvarnost, opredmećujući svoj doživljaj koji se osamostaljuje i počinje djelovati u društvu kao relativno samotvorna kulturna tvorevina. Umejtnici primitive pripadaju odreda pred industrijskim privrednim sistemima, a korijen ima je u religiozno mitskim predstavama. Ovo treba razumjeti kao početak razumjevanja umjetnosit kao univerzalne pojave. Svako autotvorno umjetničko djelo -
govori svojim jezikom različitim od jezika postojeće stvarnosti. Umjetnik se ne smije kretati u postojećim koordinatama stvarnosti, ne smije se odricati svojih ideja jer će nastupiti izolacija koja će poništiti ličnost umjetnika i umjetnosti, pojavit će se otuđenost i prikladnosti materijalizacije što bi neminovno dovelo do vladavine nad kulturom. Pozorište kao kulturna umjetnička djelatnost Pozorišna umjetnost priznaje samosvojnost estetskih, pedagoških i etičkih kategorija, autonomni status slobode stvaranja i slobode donošenja sudova. Pozorište zahvata sve manifestacija života i otvoreno je protoku, a otvorenost pozorišta nije samo umjetničkim dostignućima, često je uslovljena političkim, ekonomskim i drugim faktorima. Pozorište je utemeljeno u mnoge oblike ljudskog života, uslov bez kojeg nama pozorišnog života. Iako je pozorište, od svih drugih umjetnosti vezano za stvarnost, umjetnik svojom stvaralačkom slobodom, radom, eksperimentiše sa stvarnošću trudeći se da ne iznevjeri stvaralačku slobodu. Pozorište je umjetnička djelatnost u kojem se prelamaju različiti individualni i društveni odnosi.
Pozorište mora ići ispred vremena i njegovo djelo se doživljava kao stvarnost, iako je poseban oblik stvarnosti. 11
Dok se umjetnost kao njenom polju dodjeljuje sfera nesvjesnog, polusvjesnog ili “podsvjesnog”, razumu ostaje samo uloga kontrolora. Razum mora biti zadovoljen, tj. on se mora ušutkati. Dramaturgija (pozorište) se tada svodi na to da se navjerovatnosti moraju isključiti, jer one smetaju doživljaju, čuvari hrama umjetnostiobično budno paze na to da se očuva sumračna ne određenost umjetniče sfere, zato piše Breht, u svom djelu “Dialektika u teatru” sledeće: “Jedva treba naglasiti kako je razumnešto apsolutno stvralačko, živo, čak prepuno života, a kako je kritika nešto sasvim elementarno, beskonačno produktivno, život sami.” V – efekat Kao procedura svakidašnjeg života, proizvodeći efekat zatuđenosti (otuđenja) pred nama je nešto sasvim svakidašnje (učestalo). V – efekat se sastoji u tome što se stvar na koju treba de se obrati pažnja i koju treba razumjeti, od obične, poznate, neposredno prisutne, učini naročitom, upadljivom, ne očekivanom. Ono što je samo po sebi razumljivo učini se na razumljivim, samo zato da bi se onda učinilo još razumljivije. V – efekat se upotrebljava kada se nekome kaže: “Jesi li već jednom pažljivo pogledao svoj sat!”. Onaj što pita zna da je taj što ima sat, često gledao svoj sat, ali svojim pitanjem on oduzima naviknuti pogled koji nam ništa ne kazuje. On je na sat pogledao samo da bi ustanovio vrijeme, i tada shvata da nije počastio svoj sat niti jednim pogledom, jer da jeste vidio bi zadivljujući mehanizam (Breht). Svi bi smo morali biti oduševljeni radom u teatru, uvijek se gleda na svoju karijeru ali na nju se ne može uticati, moramo prionuti na posao, jer ni jedno djelo ne određuje nivo, on je podsmrtna linija koja se dobiva iz kvantiteta. Ne smije se puno izabirati među svojim stvarima – to će neko drugi. Pozorište svoje poruke upućuje brojnim primaocima, a oni ih raznose i razglašavaju. Integral pozorišta je u jedinstvu scenskog i gledališnog prostora i u svojoj misiji oplemenjuje i humanizira ljude (Danka Muždeka Mandžuka). Kompleks manje vrijednosti pozorišta u odnosu na stvarnost bio je veći u početku stvoren teatarskim naturalizmom i mimetičkom teorijom (teorijom oponašanja) jer pozorištu kao pedantnoj rekonstrukciji stvarnosti su težili Antoan i Stanislavski, dok su Kreig, Apia i Mejerhold suprostavljaju pozorište kaosamostalnu realnost. Naturalno pozorište je zloupotrijebilo jednu bitnu osobenost pozorišne 12
umjetnosti, dok su u drugim umjetnostima stvarnost predstavljali materijalima koji nisu identični sa tom stvarnošću, dotle se u pozorišnoj umjetnosti javlja velika bliskost između tih materijala, između znaka i označenog. Pozorište predstavlja odnose među ljudima u određenom prostoru i vremenu pomoću glumaca koji su živi ljudi i igraju u određenom prostoru i vremenu. Antunovo pozorište, teatar Lire, s krajem stoljeća je otvoreno u jednoj prljavoj prostoriji, tako da su neurednost i bijeda, godinama bile simbol avangarde”, piše o tome Cezare Molinari u knjizi “Istorija Pozorišta”. Mirjana Mirčinović u knjizi “Surovo pozorište” piše: “Pozorište je jedina među umjetnostima u kojoj se tako bukvalno u dosljedno moglo da razvije načelo preslikavanja života.” Bio je potreban veliki napor da bi se shvatilo da se specifičnost pozorišne realnosti mora graditi ne u smislu njenog sve većeg približavanja van estetskoj realnosti, već u smislu njenog slobodnog konstruisanja od elemenata uzetih iz van estetske realnosti, ali tako da se ti elementi koriste kao materijali koji će imati sasvim novu funkciju u novoj strukturi. Zašto? Zato što pozorišna umjetnost stvara posebnu iluziju, vodi nas u neko drugo psihičko stanje i ostavlja trag novog osjećanja i novog shvatanja koje do tada nismo poznavali. Taj se proces odvija kao posmatrački i receptorni. Čin takvog dejstva naziva se KATARZOM, zato što pročišćava duševno stanje, kod pojedinaca ali i kod kolektiva, također ne možemo zaboraviti da je uticaj i obrazovni i vaspitni. Umjetničko djelo je duhovni produkt i ne može se rekonstruirati. što se tiče razvijanja kreativnosti sistema; on iznosi gledište da to znači posredovati u odnosu institucija – polet, proizvodno – stvaralaštvo i to u korist poleta i stvaralaštva, zato što je to vezano za umjetnočko djelo. Američki istoričar umjetnosti Dženson zapaža veoma tačno: “da naša potreba za onim što je uobičajeno i očekivano daleko promašuje našu sposobnost da apsorbujemo originalne, ali često duboko uznemirujuće doživljaje koje nam pružaju umjetnička djela.” Umjetničko djelo koje bi se sastojalo od samih orginalnih, čisto stvaralačkih elemenata bilo bi naprosto ne razumljivo: “Ono postaje razumljivo zbog toga što djelimično odustaje od originalnosti.” Piše Arnol Hauzer u knjizi “Filozofija umjetnosti”. Jedino što Hauzer gubi iz vida je ono što kasnije uočava – da bi originalno predstavljalo nešto opšte – ljudskom doživljaju. Zato je za pozorišnu misiju zainteresirano i društvo kao cjelina. Status pozorišta i 13
otvorenost pozorišta kao i učešće predstavnika društva u radu u pozorištu. Javnost rada pozorišta je također bitna i usmjerena je prema predstavnicima društva, publici, medijima i kritičarima. U tom cilju pozorište objavljuje svoje razvojne i dugoročne planove i programe, kao i prijedloge repertoarskih planova. Pozorišno djelo i njegova umjetnička vrijednost nisu istovremeno i komercijalni produkt, naprotiv. Organizacija u pozorištu Pozorišna umjetnost razvija čovijekova svojstva koja doprinose estetizaciji ličnosti. Estetika – osjećam, opažam (kao pojam u umjetnosti, filozofska Disciplina). Stvarajući autentične vrijednosti pozorište stiče sopstveni identitet. Čovjek, bez kojeg nema pozorišta, objedinjuje u specifični umjetnički jezik elemente koji čine pozorište: književnost, muzika, redateljske, glumačke, likovne, scenske i druge elemente. Organizacija u pozorištu je kompleksna i suptilna u odnosu na druge djelatnosti jer je njen osnovni zadatak da stvori uslove koji će omogućiti skladan i nesmetan kreativan rad na projektovanju i realizaciji pozorišne predstave. Organizacija je djelatnost kojom se određuje odnosi u instituciji i njena teorijska geneza (nastajanje) na klasičnu teotiju organizacije, neoklasičnu teoriju, modernu teoriju i projektnu organizaciju u smislu pojmovno – teorijskog razgraničenja. Šta obuhvata organizacija? Organizacija obuhvata planiranje, informisanje i upravljanje. Klasična teorija organizacije, Tejlorova (Fiziološka varijanta organizacije), odnosi se na osnovni upravljački proces: radi efikasnosti Tejlorova odvaja pripremu od izvršenja zadataka i uvodi naučne i osnove organizaciji rada. Fajolova administrativna varijanta se zasniva na hijerarhijskim principima upravljanja uz izvijesnu nezavisnost sektora. Njegova internost proizilazi iz 14 principa (podjela rada...), a uključuje organizacijske forme – tehničku, komercijalnu, finansijsku... Tejlorov i Fajlov doprinos je veliki ali zanemaruje uticaj socialističke sredine i psiho fizičke osobine zato što je kod oba čovijek pasivan instrument za ostvarivanje povećanih zahvata. 14
Klasičnu organizaciju je razradio Max Veber uspostavljajući koncepciju birokratske organizacije koja se temelji na hijerarhijske autoritete: harizmatičkog, tradicionalnog, racionalnog, dajući prednost formalnoj organizaciji. Ipak klasična teorija je ograničena njenom uskom koncentracijom na formalnu autonomnost organizacije. Ove nedostatke nastojala je otkloniti neoklasična teorija modifikujući je na način da uvodi ljudske odnose, što znači da čovijek učestvuje u stvaralačkom radu i uspostavlja kontakte i odnose sa predpostavljenim. Moderna teorija organizacije Tretira organizaciju kao socialistički sistem. Preteča moderne teorije organizacije Argiries posmatra je kao otvoreni sistem, a fokusiran je na psihološkoj energiji koja je izražena ljudskim potrebama i ponašanjima. Moderna teorija organizacije ciljno tržište stavlja na strategiju djelova sistema i prirodu međusobno povezanosti i zavisnosti. Stevan Kukoleča organizaciju sistema definiše kao skup elemenata čiji međusobni odnosi se zasnivaju na određenim zakonitostima i principima. A Klaić organizaciju sistema naziva skupom različitih funkcija povezanih elementima u okviru cjeline za postizanje nekog cilja, a između kojih postoje odnosi socialne, materijalne i energetske prirode. Sistem kao cjelina predstavlja kompleksnu komponentu u njihovoj međuzavisnosti, a komponentu čine elementi s vezama i odnosima. Organizovano ponašanje u društvenim djelatnostima se može objasniti bez socialnog pristupa. Radenović definira organizaciju kao “društvenu jedinicu” – aktivnost skupa ljudi i sredstava. Moderna teorija organizacije karakteriše razvoj pri korištenju infomacija jer su elektrinika i infomisanost stavile uslove da se izvrši prenos informacija u oblasti komunikacije, a kod projektne organizacije je bitno naglasiti da je projekat cjelovit poduhvat utvrđen i da su mu date opšte karakteristike. Projektna organizacija Složenost organizovanog programa traži adaptivnu strukturu organizacije, fleksibilnost u funkcionisanju i upravljanju, kao i efikasnu kontrolu izvršavanja zadataka. Projekat je cjelovit poduhvat. Njegovo izvršavanje omogućava projektna organizacija. 15
Projekat kao zasebna tehnološka cjelina zahtjeva poseban tim (ekipu) što poručuje timsko ili ekipno djelovanje organizacije. Motivisanost je jedan od važnih faktora efikasnosti projektne organizacije, jer je jedinka kao integrisana cjelina – organizovana cjelina. To znači da je cijela jedinka motivisana, a ne samo njen dio. Postoji samo potreba jedinke: hranu, ustvari želi osoba AB, a ne samo stomak osobe AB. Cijela jedinka doživljava zadovoljenje, a ne samo jedan njen dio. Ako samo zadovoljeni onda smo i motivisani. Ako smo motivisani, onda smo u službi efikasnosti projektne organizacije. Motivisano ponašanje služi kao kanal kroz koji se izražavaju druge svrhe. Sva ponašanja nisu motivisana, bar ne u običajenom smislu traženja podmijerena i takvo ponašanje nazivamo ne motivisano, koje šteti motivisanosti i efikasnosti projektne organizacije. Zašto motivisanost? I stav saradnika? Njihovo ponašanje? Komunikacija unutar grupe – zašto? Zato što svaki projekat ima svoj cilj koji se želi postići u reorganizaciji programskih zadataka. Na kraju svakog zadatog zaatka je cilj. Na kraju svakog cilja je rezultat. Koordiniran rad zavisi od utvrđenog vremena za realizaciju projekta, i obrnuto. Jer planirano i ostvareno se direktno sučeljavaju. Promašaj u projektnom zadatku identičan je ne motiviranom ponašanju. Potpuna iskorištenost potencijala je teško ostvariva. Grupisanjem stručnjaka u organizovanu jedinicu – projekat, nadomješćuje efikasnost i otklanja organizacijske nedostatke. To se naziva matična organizacija i primjenjiva je u složenim projektima sa veoma kratkim vrhovnim završetkom istih. Humanizacija rada oslobađa od unaprijed nacrtanih shema i formi projektne organizacije, jer vodi računa o uslovima u kojima se odvija osnovna djelatnost. Za razliku od raktivističke škole mišljenja (psiho analiza) gdje osnovno pitanje humanističke psihologije dato u duhu Aristotelove filozofije glasi: “Koje je mjesto čovijeka u prirodi”, humanosti polaze od drugačije postavljenog pitanja: “Ko sam JA?”. Što je u naše doba stav egzistencijalista i neizostavno je vezan za proučavanje identiteta i samstva. Humanista ima na umu kako da prvenstveno pomogne ljudima da razumiju sami sebe kako bi se oslobodili neželjenih spoljašnih uticaja. Humanističko gledište 16
kaže da valja objediniti ponašanje i doživljaje, da uvažavamo slobodu prije nego budemo gledali na čovijeka kao na otuđeno samo određeno biće. Čovijek ima želje, namjere, samo ostvarivanje, težnja za izrastanjem, mogućnosti, ciljevi i sve je to usmjereno unaprijed, a ne uatrag, ka budućnosti, a ne ka prošlosti. Čovijek nije slijepa žrtva svoje prošlosti i “biografije” niti je vučen jedino svojim navikama. Ovi nazori se opisuju kao proglas nezavisnosti čovijeka “JA” jer čovijek posjeduje unutrašnje vrijednosti i sve je usmjereno ka humanizaciji rada projektne organizacije. Unutrašnji i spoljašni efekti i uslovi – zajedno, ka cilju i realizaciji programskog projekta. Organizaciona struktura Uloge, činioci (elementi) neke cjeline povezane određenim odnosima unutar skupa, naziva se strukturom. U organizaciji pojam strukture označava standardnih činioca – elemenata sastava organizacije. Struktura, to je cilj, djelatnost, programska orjentacija, tehnologija rada, ljudski faktori i društveno uređenje. Raspored funkcija dijelova organizacione strukture sadrži: sektore, odjeljenja, jedinice, grupe i pojedince po horizontalnoj strukturi. Vertikalna struktura obuhvata organizaciju upravljanja, nivoe odlučivanja, predhodno informisanje i naknadni kontinuitet sprovođenja odluka. U složenim sistemima i uslovima ova je veoma kompleksna i stvara se problem u komuniciranju između vrhova i najnižeg nivoa. Svaka organizacija treba da osigura uslove za odvijanje aktivnosti, za ostvarivanje postavljenih ciljeva, pa tehnologija izvršavanja tih aktivnosti zavisi od njihove prirode i vrste. S toga organizacije mogu imati različitu strukturu: Na primjer strukture dramskog djela “Kralj Ibi” Alfreda Ž. , koji u svojoj strukturi sadrži bitne evidencije avangarde – osporavaju se klasične, realne, vizije stvarnosti na način što se odbacuju psihološke motivacije likova (uloge činioca – elemenata) i konstatuje logička struktura zbivanja. U ovoj predstavi su sadržane mnoge osnove teme klasne avangarde: nasrtljivost prema gledaocima, osjećanje besmisla, uopšteni simbolizam, snažna grotesknost, toliko je podvučeno da prelazi tragičnost, scenografija je svedena na svega nekoliko naznaka itd. 17
Na tragu projektne organizacije je napomena da tradicionalna kultura i humanističke vrijednosti ne smiju ustuknuti pred naučnom i tehnološkom kulturom. Udružene komponente kulturne i naučno tehnološke revolucije (što se odražava i na strukturnu organizaciju) ispunjavaju savremenog čovijeka sposobnošću da stvara i oblikuje novi svijet prema sobstvenim zamislima i da sebi otvara za poruke i kreacije drugih. Recimo, monopolska vladavina za materijalnu i kulturnu – duhovnu proizvodnju izvor je stalnog manipulisanja kulturno – duhovne produkcije od strane klase koja raspolaže ovim sredstvima. Produkcija, naravno, doživljava promjene uslovljene naučno – tehnološkim razvojem, podizanjem obrazovnog nivoa zaposlenih i sl., pa ipak sociološke analize govore o nezadovoljstvu radnika – stvaraoca u procesu proizvodnje i nezadovoljstvu sobstvenim položajem da je onemogućen da ne učestvuje u odlučivanju – da osjeti kako je nešto više od običnog dodatka mašine. Restriktivna politika konstituiše se na bazi ekonomije i ideoloških ciljeva vladajuće klase – monopol. U tom smislu karateristično je zapažanje Arnolda Hauzera, koje se odnosi na filmsku produkciju: “Kapitalistički filmski producenti izbjegavaju cio niz društvenih tema koje uopšte nesmiju obrađivati, pa čak ni dodirnuti (opšta klasna borba, radnički pokret, svaka kritika društvenog poretka...), izbjegavanje ovih i sličnih tema znači očigledno prećutno slaganje sa datim prilikama i uvjeravanje da je postojeći svijet najbolji mogući svijet.” Monopolska vladavina nad sredstvima za kulturno duhovnu produkciju u direktnoj je suprotnosti sa demokratskom kulturnom politikom. Modeli organizacione strukture U zavisnosti od programske orjentacije i tehnologije, osnovne djelatnosti organizacione strukture može biti raščlanjena na: a) istovrsno području osnovne djelatnosti – po funkcijama Ovaj model pogodan je za organizaciju sa manjim obimima i istovrsne osnovne djelatnosti. JOD – jedinica osnovne djelatnosti.
18
UPRAVA
Osnovna djelatnost
JOD
b)
JOD
JOD
gdje osnovna djelatnost nije struktuirana po posebnim jedninicama – poslovi su različiti po funkciji (umjesto biblioteke – laboratorija)
UPRAVA
Administr ativna struktura
Marketing
Osnovna djelatnost
Finansije
Biblioteka
kadrovi Dokumentacija pravo
19
c)
organizaciona struktura može biti raščlanjena i na istovrsnom području osnovne djelatnosti po funkcijama – sa više posebnih jedinica osnovnih djelatnosti i stručnih službi. UPRAVA
Administr ativna struktura
Marketing
JOD
d)
Osnovna djelatnost
JOD
Finansije
Biblioteka
JOD
organizaciona struktura može biti raščlanjena po raznovrsnim područjima osnovne djelatnosti gdje svako za sebe ima svoje stručne službe (ova organizaciona struktura je pogodna za velike, složene organizacije koje imaju više samostalnih osnovnih djelatnosti). FU – funkcija stručne službe UPRAVA
Osnovna djelatnost1 FU
Osnovna djelatnost2 FU
Osnovna djelatnost3 FU
Osnovna djelatnost4 FU
Osnovna djelatnost5 FU 20
e)
organizaciona struktura može biti raščlanjena po raznovrsnim područjima osnovne djelatnosti za koje postoje zajedničke stručne službe koje osiguravaju osnovne djelatnosti, racionalnost u poslovanju, operativnost i visok stepen osposobljenosti. ZOS – zajedničke opšte stručne službe. UPRAVA
Osnovna djelatnost 1
Osnovna djelatnost 2
Osnovna djelatnost 3
Osnovna djelatnost 4
Osnovna djelatnost 5
ZOS
21
f)
osnovna djelatnost se realizuje po pojedinim projektima kao što je slučaj u pozorištu (više vidova osnovne djelatnosti). Članovi projektnog tima izvršavaju zadatke po neposrednim direktivama voditelja projekta, a pojedine zajedničke službe su na dispoziciji projektu shodno principu grupisanja po specialnostima. Pogodna je za pojedninačne složene projekte sa kratkim rokovima završetka. Ovakav model osigurava svestranu povezanost svih funkcija i elemenata integrisanom projektnom cjelinom što i jeste preduslov projektne organizacije. UPRAVA
OD
Projekat A
Projekat B
Projekat C
AS
M
F
B
OD1
AS1
M1
F1
B1
OD2
AS2
M2
F2
B2
OD3
AS3
M3
F3
B3
22
g)
osvrt na tipske modele u organizaciji gdje je osnovna djelatnost razgraničena na dva ili više samostalnih dijelova. Mogu postojati posebne ulazno – izlazne veze za pojedine dijelove. Ulaz su dati resursi, a izlaz očekivani ciljni rezultati.
Organizaciona grupa Kada među članovima jedne grupe dođe do svrsi shodne reakcije nastaje organizaciona grupa. Podsticaji za ovakvu svrsi shodnu reakciju su: situacioni (spoljašni) i psihološki (lični). U organizacionoj grupi moramo razlikovati primarne od sekundarnih odnosa te formalnu i ne formalnu grupu. Primarni odnosi se manifestuju u uzajamnom djelovanju pojedinih članova grupe. Sekundarni odnosi se odnose na status grupe, veličinu i anatomiju grupe. Za odnose u grupi karakteristične su: norme ponašanja, sankcije, interakcije, stratifikacija (složenost), vođstvo i akcija. Norme ponašanja su bitni stavovi koji utiču na ponašanje grupe. Sankcije: ako pojedinac u svojim stavovima odstupa od grupe. Stratifikacija je distanca između različitih statusnih hijerarhija (socialni ugled i ovlaštenje). Između članova grupe i voditelja grupe postoji dvosmijeran odnos kao i kod odnosa među članovima grupe – dvosmijeran uzajaman odnos. Organizaciona promjena Organizaciona promjena je svaka razlika koja nastaje kao rezultat interakcije određenih činilaca, a ako je sistematizovana promjena se pretvara u proces koji evaluira. Organizaciona promjena je bitan faktor savremene organizacije jer zavisi od ciljeva organizacione djelatnosti, programske orjentacije, strukturalnih procesa i uslovljenosti organizacije od njene okoline.
23
Na ovaj bitan proces – promjenu utiču vanjski i unutarnji činioci organizacije. S toga stroga centralizacija, formalizacija i prevaziđene (zastarjele) regule su najveće prepreke i smetnje organizacione promjene. Metodološki pristup Da bi bila funkcionalna, određena, složena cjelina koja je nosilac djelatnosti treba da je organizovana radi zadovoljenja programskih ciljeva. Naučno utvrđene funkcije pojedinih dijelova polazi od nekih teoretskih pretpostavki i uzročnog značaja tih pojedinih (njenih) dijelova. Uvijek treba istražiti funkcije svakog činioca i djela kao i funkcije organizacije kao cjeline i to primjenom funkcionalne analize. Pozorišne pojave su višeslojne, uzajamne kao i sve društvene pojave i one su rezultat socialnih, kulturnih, razvojnih i obrazovno – vaspitnih uslova. Bez strukturalne analize kao metodološkog postupka ne može se sagledati uloga i značaj veza i odnosa među dijelovima i elementima organizacije. Komparativna analiza pozorišta sa više dijelova pozorišne djelatnosti (pored drame, opere i baleta) pomoći će da pratimo transformaciju pozorišne organizacije pod uticajem društveno kulturnih uslova u različitim vremenskim periodima; definiše pro. Danka Mandžuka. Sam akt organizacije stvaralačko – proizvodnog procesa zahtjeva bogato teorijsko i praktično iskustvo. Pomoću heurističke metode (heuristika – nedokazana tvrdnja) možemo definisati slabe tačke u samom procesu i optimilazirazti ga. Metodom mrežnog planiranja postižemo organizaciju stvaralačkog produkcionog procesa. Ovim planiranjem može se izvršiti preliminarno provjeravanje i testiranje tako da se ne mora čekati definitivno stavljanje u funkciju pozorišnog projekta. Planiranje ostvaruje svoju ostvarujuću koordinirajuću funkciju i objektivno stvara preduslove za _________________. Planiranje predstavlja neodoljivi, sastavni dio strukture organizacije. Ali od organizacije zavisi da li će i u kojem obimu i sa kojim uspjehom biti realizovan plan. Odnosi u organizacionom sistemu mogu biti zasnovani na ljudskom ili funkcionalnom tipu organizacije.
24
Pozorišna produkcija II Osnovne karakteristike pozorišne organizacije
a) b) c) d)
Osobenost pozorišne djelatnosti Pozorišno stvaralštvo je složena djelatnost, a predstavu kao multi-discipilinarni i kolektivni čin tako da pozorišna umjetnost nije reprodktiva već predstavlja autentičnu cjelinu sa sobstvenim osobenostima. Zato organiziranje predstavlja oponašanje koje se odigrava u procesima oblikovanja u organizmima. Kada govorimo o pozorištu naglasimo da postoji više organizacijskih nivoa od kojih su najbitniji: organizacija proizvodnje pozorišta kao cjeline organizacija rada svakog sektora, odjeljenja, grupe, pojedinca organizacija prikazivaja, izvođenja, predstava oranizacija animiranja i dovođenja publike na predstavu i donošenje predstave
publici; e) organizacija rada svakog pojedinca – nosioca umjetničkih zadataka (glumci, pjevači, redatelji, baletani...). Specifičnost organizacije u pozorištu sastoji se u složenom procesu produkcije (proizvodnje) koji se u svim fazama sastoji od živog umjetničkog rada kroz koji se i sa kojim se ostvaruje određeni rezultat. U pozorištu se stvaraju veoma čudni i složeni rezultati. Pozorišno stvaralaštvo je multidisciplinarno jer je pozorišni čin sastavljen od niza umjetničkih disciplina: prva je književnost (drama, poezija, roman...); -
-
druga je muzika (vokal, instrumentala...); treća je slikarstvo (likovna umjetnost); arhitektura (unutrašnja arhitektura); gluma (posebna, ipak mnogo zavisna umjetnost); režija (ne zavisna umjetnost); umjetnost igre i pokreta (balet,...); umjetnost govora (ne zavisna umjetnost); umjetnost maskiranja, šminke;
-
kultura tijela (vladanje svojim tijelom);
-
25
-
filmska umjetnost i dr. Dramska djela pozorišnim izvođenjem dobijaju drugi oblik. Ono što je autor napisao, scenski umjetnik ispunjava životom i predstavlja gledaocu. Dok u drugim umjetnostima morate dugo tragati za elementima koji bi vam dali povoda da stvar nazovete sintetskom, pozorište i ne može biti drugačije, jer uključuje i elemente arhitekture, skulpture, svijetla i boja (suština slikarstva). Pozorište predstavlja organizaciju najveće kompleksnosti i raznolikosti koju karakteriše simultarna egzistencija stvalačkih i proizvodnih postupaka, složenih i dinamičkih pojava.
Ako dramski tekst i pozorišnu predstavu podvrgnemo semiološkoj analizi onda je očigledno da su dramski i pozorišni jezik po svojim znacima identični, dok se po izražajnim mogućnostima i sredstvima bitno razlikuju. Dramski tekst dominira u vremenu, a specifičnost pozorišnog jezika je da njegove poruke komuniciraju u vremenu i prostoru simultarno. Pozorišna izvošenja se razlikuju u dvije vrste znakova: tekst; predstava. Ovi znaci čine suštinu komunikacije i obrazuju poruku. Pozorišna predstava je internacionalna jer je takva većina svih bitnih znakova koji nastaju u stvaralačko proizvodnom pozorišnom procesu.
26
FOTO GRAFI JA
MUZI KA FILM
SCEN OGRA FIJA
RAZNE VJEŠTINE
GLUMA PREDSTAVA
KOSTIMO GRAFIJA
TEHNIČKI SEKTOR
KULTURA TIJELA
REŽIJA
UMJTNOS T GOVORA
-
Dramski pisac Glumac – osnivni akter predstave; Redatelj – umjetnički pokretač;
-
Organizator – stvaralačkog proizvodnog procesa.
-
LIKOVNA UMJETNO ST
ŠMINNKA - MASKA
Pozorišna umjetnost zahtjeva neposredno psihičko i fizičko učestvovanje glumca i drugih članova ansambla. Pozorišno djelo predstavlja više manje povezanost svih elemenata koji imaju smisao i vrijednost samo unutar te povezanosti i sama u svom uzajamnom odnosu. Pozorišna predstava je rezultat kolektivnog rada svih članova ansambla (i oni koji nemaju status izvođača – umjetnika).
27
Kolektivni karakter pozorišne umjetnosti može da znači i izvjesno ograničavanje slobode stvaralaštva – zbog prirode pozorišnog stvaralaštva glumac je lišen one slobode u kojoj uživa svaki drugi umjetnik. Pozorište – organizacioni entitet (koncer i organizaciona struktura pozorišta kao organizovanog rada) Pozorišna produkcija na projektovanju i realizovanju predstave, objedinjava mnoštvo pojedinačnih aktivnosti u poliformnim izrazima i raznovrsnim poslovima da bi svoj zajednički objedinjujući smisao bobila u konačnom rezultatu koji se zove pozorišna predstava. Odvojivši čisto umjetničke oblike i sadržaje koji se ne mogu organizovati ne znači da se ne mogu organizovati aktivnosti i radnje koje se uključuju u stvalačko proizvodni proces pozorišne predstave kao i struktura pozorišta kao cjeline. Samostalni status pozorišta, bez spoljašnih uticaja, omogućava punu afirmaciju svih područja pozorišne djelatnosti gotovo na organizacionom planu. Pozorišta su svoju organizaciju podešavala po opštim uslovima koji sa pojedinim periodima važila za sve društvene djelatnosti, ali suštinski svoju unutarnju energiju nisu izmijenila tokom nekoliko decenija, egzistentan je još uvijek tip pozorišne institucije zamišljen i oformljen poslije drugog svjetskog rata. To su zatvorene institucije i same odbojne prema svakoj promjeni, pogotov onim promjenama koje bi ih približile fleksibilnijim organnizacionim formama u kome djeluju dramski umjetnici u mnogim evropskim i svjetskim centrima. Savremeno, post ratno (poslije II svjetskog rata) pozorište pojavljuje se u dva organizacijska oblika: 1. stalnom, repertoarskom profesionalnom pozorištu; 2. pozorišna družina (pozorišna radna zajednica, projektna organizacija, ADD HOCK). Stalno, repertoarsko profesionalno pozorište je dominantan oblik na prostorima BiH_______. Njegov koncep je dograđen ustavom SFRJ 1974 godine kada je pozorište postalo OUR (organizavija udruženog rada) jer je izašlo iz zakona o
28
udruženom radu; koji daje pravo radnim ljudima i u društvenim djelatnostima da sami ________________________________. Organizaciona struktura – autonomija pozorišta ogledala se kroz umjetnički sektor, tehnički sektor, opšti (administrativno – operativni) sektor zvane zajedničke službe. Svaki od ovih sektora je poseban sistem sa posebnim zadatcima, funkcijama, kadrovima, međusobnim vezama sa ostalim dijelovima i posebnim proizvodima koji su duboko vezani za osnovni produkcioni zadatak pozorišta ________________________________________... Tradicionalna pozorišna organizacija Rasprostranjenost profesionalnih repertoarskih pozorišta u bivšoj Jugoslaviji Složeni i raznovrsni oblici savremenog pozorišta i scensko umjetničkog života, npr. u ex SFRJ, odvijali su se u 72 stalna profesionalna, repertoarska pozorišta, u 10ak stalnih i većem broju privremenih pozorišta, družina okupljenih oko umjetničkog projekta. Život savremenog pozorišta odvijao se na brojnim domaćim i međunarodnim teatarskim festivalima i susretima. Tako su se na brojnim scenama ex SFRJ svakodnevno održavale predstave na 7 jezika naroda i narodnosti koji su tada živjeli u SFRJ (slovenski, mađarski, makedonski, albanski, turski i italijanski), dok se na amaterskim scenama igralo na jezicima drugih narodnosti (rumunski, ruski, slovački, ukrajinski...). Balkan kao kolijevka evropske________________________________ tragove teatra do antičkog doba o čemu svjedoči mreža antičkih teatara i amfiteatara kao mjestima najstarijih pozorja. Dok je savremena mreža pozorišta stvorena tek nakon 1945. godine što je omogućilo brz rast nacionalnih kultura i otvaranje pozorišta, pozorišnih škola, RTV stanica i dr. U tom periodu se razvila dramska književnost na svim jezicima naroda i narodnosti _____________ _____________. Od 20 pozorišta koja su __________________________________________ ______ tri ______ Beograd, Zagreb, Ljubljana tretirala kao velika i nacionalna pozorišta (na budžetu države), a druga su bila u teškoj situaciji. Po bivšim republikama rasprostranjenost je sledeća: BiH ukupno 11 pozorišta: -
Banja luka 2 (narodno i lutkarsko); 29
Mostar 2 (narodno i lutkarsko); - Sarajevo 4 (narodno – opera, balet, drama – Kamerni teatar 55 , Pozorište mladih, SARTR); - Tuzla 2 (narodno) i Teatar Kabare; - Zenica (narodno). -
Crna Gora 2 pozorišta: - Titograd (Crnogorsko narodno pozorište i dječije pozorište); Hrvatska 18 pozorišta: - Dubrovnik 3 (Kazalište Marin Držić, HNK i dječije); - Rijeka 2 (Narodno pozorište "Ivan Zajc" i lutkarsko); - Split 3 (HNK, dječije i lutkarsko); - Varaždin 1 (Narodno kazalište August Cesarović);
Zadar 1 (Kazalište lutaka); - Zagreb 8 (HNK, dramsko kazalište Gavela, ...) -
Makedonija 8: - Bitola 1 (narodno); - Kumanovo 1 (narodno); - Prilep 1 (narodno); - Skoplje 3 (Makedonski narodni teatar, dramski teatar i mali teatar sa dramom); Strumica 1 (narodno); - Štip 1 (narodno). -
Slovenija 8 pozorišta: - Celje 1 (Slavensko ljudsko gledališće); - Emona (Ljubljana) 4 (Slovensko narodno gledališće, mesno gledališće, mlj. Gledališće, lutkovno gledališće); - Maribor 2 (SNG, lutkovno gledališće); -
Nova gorica 1 (primorsko dramsko gledališće). 30
Srbija 17 pozorišta: - Beograd 8 (Narodno, JDP, BDP, pozorište na Terazijama, dječije pozorište, malo pozorište, atelje 212, lutkarsko pozorište); - SAP Kosovo 2 (Priština – pokrajinsko narodno pozorište, Đakovica – narodno pozorište); - SAP Vojvodina 8; - Novi Sad 3 (SNP, PM, NSP); - Sombor 1 (narodno); - Subotica 2 (narodno – NEPSIHA 2, dječije – GYRNEK); - Vršac 1 (Sterija); - Zrenjanin (narodno pozorište "Toša Jovanović").
Festivali: Dubrovačke ljetne igre; Splitske ljetne igre; BITEF; Majske operske svečanosti; Ohridsko ljeto; Bijenale opere i balete; MESS;
Susreti u Jajcu; Brčko; Zenica; Mostarski ljetni festival...
Osnovne su institucije
31
