PLOUTARXOS - BIOI PARALLHLOI - ALEXANDROS - KAISAR-1.pdf

Για τη σειρά της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ελήφθησαν υπ' ό ψ ι ν οι στερεότυπες εκδόσεις Oxford Classical Texts και BSB B.G. Teubner Verlagsgesellschaft καθώς και οι:

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ Επ. Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΕΙΡΑΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

ΑΘΗΝΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ 162 ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ 162

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ Β Ι Ο Ι

Π

Α

Ρ

Α

Λ

Λ

Η

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ - ΚΑΙΣΑΡ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ

Κ

Α

Κ

Τ

Ο

Σ

Λ

Ο

Ι

Αποκλειστική ιδιοκτησία © ΚΑΚΤΟΣ 1992 Κάθε τόμος της παρούσας σειράς είναι αυτοτελές έργο, δεκτικό χωριστής εκμετάλλευσης, και πωλείται χωριστά.

Πρώτη έκδοση 1993

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. Πανεπιστημίου 46 Αθήνα 106 78 \ Τηλ.: 38.44.458 - 38.40.524 Fax: 3303098

CACTUS EDITIONS ODYSSEAS HATZOPOULOS & CO 46 Panepistimiou Athens 106 78 Tel. 38.44.458 - 38.40.524 Fax: 3303098

Π Ι Ν Α Κ Α Σ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

σελ. 11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

»

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

»

17 25

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

»

26

ΚΑΙΣΑΡ

» 210

ΣΧΟΛΙΑ

» 359

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

» 385

Ο Πλούταρχος γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας γύρω στα 50 μ.Χ. και ήταν γόνος σημαντικής οικογένειας της πόλης. Έλαβε παιδεία ανάλογη με την κ α τ α γ ω γ ή του φοιτώντας κοντά στον Αιγύπτιο Αμμώνιο, αρχηγό εκείνη την περίοδο της Πλατωνικής Ακαδημίας, στην Αθήνα, και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις μαθηματικές σπουδές και τη ρητορική. Ταξίδεψε πολυ στην Ασία, την Αίγυπτο και την Ιταλία. Διέμεινε στη Ρώμη γύρω στα 80 και αργότερα γύρω στα 90 μ.Χ. και συνδέθηκε φιλικά με αρκετούς επιφανείς Ρωμαίους που ενήργησαν ώστε ν' α ποκτήσει και το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Οι π λ η ροφορίες της Σούδας ότι παραχωρήθηκε στον Πλούταρχο το υπατικό α ξ ί ω μ α , και του Ευσέβιου ότι έγινε έπαρχος της Ελλάδας, ακόμη κι αν δεν ευσταθούν, επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι σχέσεις του Πλουτάρχου με τη Ρ ώ μ η υπήρξαν πάντοτε ομαλές και ότι η φιλία του με υψηλά ιστάμενα πρόσωπα αύξησε το κύρος και την ισχύ του. Ο Πλούταρχος επέλεξε να ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη γενέτειρα του και συνδύασε τη γαλήνη του οικογενειακού βίου με ευρύτατο κύκλο φ ί λ ω ν και φι λοξενουμένων και με την εκπλήρωση τ ω ν υποχρεώσεων του απέναντι στην πόλη του, την οποία υπηρέτησε και ως επώνυμος άρχων. Καθοριστικές για τη ζωή και το

13

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

έργο του Πλουτάρχου υπήρξαν οι σχέσεις του με το θρη σκευτικό κέντρο των Δελφών, όπου μακροημέρευσε στην ανώτατη αρχή, έχοντας λάβει τη θέση του ενός από τους δύο ιερείς. Πέθανε γύρω στα 120 μ.Χ. Το σωζόμενο έργο του Πλουτάρχου, που αποτελεί μόνο το ένα τρίτο της συνολικής συγγραφικής παραγωγής του, διακρίνεται στα Ηθικά και τους Βίους Παραλλήλους. Τα Ηθικά περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία θεμάτων, προβλή ματα της φυσικής επιστήμης, αρχαιογνωστικά θέματα, θρησκευτικά ζητήματα, ερμηνευτικά συγγράμματα για τους συγγραφείς και τους ποιητές της αρχαιότητας, που παρουσιάζονται πολλές φορές με τη μορφή διαλόγων, συ χνά διδακτικών πραγματειών ή απλούστερων διατριβών και κάποτε με ύφος ρητορικό, το οποίο γρήγορα τιθάσευ σε ο Πλούταρχος. Η φήμη του, ωστόσο, οφείλεται κυρίως στους Βίους. Από την πληθώρα των βιογραφιών, σώζονται είκοσι δύο παράλληλοι βίοι, όπου σκιαγραφείται ένας Έλληνας και ένας Ρωμαίος, με εξαίρεση ένα διπλό ζεύγος στο οποίο σκιαγραφούνται τέσσερις προσωπικότητες, ο Αγις και ο Κλεομένης από την μία και οι Τιβέριος και Γάιος Γράκχοι από την άλλη. Σώζονται επίσης τέσσερις μεμονωμένες βιογραφίες: του Αρατου, του Αρταξέρξη, του Γάλβα και του Όθωνα. Σε άλλους βίους οι παραλληλίες είναι πιο εμφανείς, ενώ σε άλλους η δυνατότητα αντιπαραβολής είναι πολύ μικρή. Πολλοί Βίοι κλείνουν με ανακεφαλαιωτική σύγκριση. Ο Πλούταρχος με τους Βίους δεν φιλοδοξεί να γράψει ιστορία. Συχνά μάλιστα επικρίθηκε από τους μελετητές για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί το τεράστιο ιστορικό υλικό και τις πλούσιες πηγές που είχε στη διάθε ση του. Φιλοδοξεί να περιγράψει τους χαρακτήρες, την προσωπικότητα, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα στις πρά-

14


ξεις και μάλιστα όχι μόνο στα μεγάλα έργα, αλλά και στις απλές συνήθειες, στα λιγότερο σημαντικά περιστατικά μιας ανθρώπινης ζωής, γιατί όπως ο ίδιος λέει πράγμα βραχύ έποίησε

πολλάκις μάλλον

και ή

ρήμα μάχαι

και

παιδιά

μυριονεκροι

τις και

εμφασιν παρατάξεις

ήθους αί

Μέσα από την ατομική δράση προκύπτει το ηθικό δέον που προτείνει ο συγγραφέ ας, ο οποίος και ως βιογράφος παραμένει ένας ηθικός στοχαστής. Σκοπός των Βίων είναι πρώτα από όλα η διδασκαλία, η διαπαιδαγώγηση. Ακόμη κι όταν παρουσιά ζει προσωπικότητες αμφίβολης ηθικής ο Πλούταρχος το νίζει τη σημασία που μπορεί να έχει και το αρνητικό παράδειγμα στη διαμόρφωση του χαρακτήρα. με'γισται

και

πολιορκίαι

πόλεων.

Την κοσμοθεωρία του Πλουτάρχου επηρεάζουν βέβαια η ατμόσφαιρα της εποχής, οι Ελληνικές σπουδές του και κυρίως η γνώση και ο θαυμασμός του για το Πλατωνικό έργο, κάθως και η βαθιά θρησκευτικότητα του. Αντλεί συχνά υλικό από τους θρησκευτικούς μύθους, για να κατα δείξει τη δύναμη του θείου που βρίσκεται πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα και κατευθύνει με δικαιοσύνη τον κόσμο. Τους ίδιους μύθους χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει την αρχή του κόσμου και τα εμπόδια που υψώνονται στην ανθρώπινη πορεία, απορρίπτοντας, ωστόσο, τη δεισιδαιμο νία., Ο Πλούταρχος ως συγγραφέας ελάχιστα καινοτομεί ή αμφισβητεί. Η μεγάλη αξία του έργου του βρίσκεται στην επεξεργασία της παράδοσης, στην οποία παραμένει προ σηλωμένος. Πεποίθηση του Πλουτάρχου είναι ότι και ο δικός του κόσμος, ο Ελληνορωμαϊκός, μπορεί να αντλήσει ιδεώδη από τα επιτεύγματα και την εμπειρία του παρελ θόντος· και τον πλούτο αυτού του παρελθόντος καταφέρνει να τον κάνει προσιτό στον αναγνώστη, ενσωματώνοντας στη διήγηση του αναρίθμητες μικρές ιστορίες, αποφθέγμα-

15


τα και. ανεκδοτολογικό υλικό που κάνουν τον λόγο ζωντανό και ευχάριστο. Ζωντανό κάνει τον λόγο του Πλουτάρχου και το μετριοπαθές γλωσσικό ιδίωμα που διαμορφώνει, αποφεύγοντας, αν και συγγράφει την εποχή της ακμής του Αττικισμού, τη χρήση σπάνιων Αττικών λέξεων και υιοθετώντας στοιχεία της Κοινής. Απλά, με αμεσότητα, προσεγγίζοντας πάντα τα ανθρώ πινα με συμπάθεια και μετριοπάθεια, ο Πλούταρχος επι τυγχάνει να προβάλει τις σταθερές, απόλυτες αξίες, τις οποίες ασπάζεται, και να διδάξει τον αναγνώστη με τρόπο ευχάριστο και γοητευτικό.

16

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το βιογραφικό ζεύγος του Μ. Αλεξάνδρου και του I. Καίσαρα, από τα περιφημότερα των Παραλλήλων βίων, αποτελεί σπουδαία πηγή για τις κορυφαίες τούτες μορφές της Ελληνικής και της Ρωμαϊκής αρχαιότητας. Είναι κα ταγραφή της ιστορικής δράσης αλλά μαζί και αφήγηση περιστατικών της προσωπικής ζωής των δύο η γ ε τ ώ ν τού τα, στον συνδυασμό τους, σκιαγραφούν με ενάργεια τις προσωπικότητες, με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση του ήθους, του πνεύματος και συνολικά του χαρακτήρα, οπου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί υλικό περισσότερο χρονογραφίας παρά ιστορίας. Ο Αλέξανδρος (356-323 π.Χ.), βασιλιάς της Μακεδο νίας, κατακτητής ολόκληρης της Ανατολής κατά το β' μισό του 4ου αιώνα π.Χ., είναι το πρόσωπο, που μέσα από την ιστορική του δράση πέρασε στη σφαίρα του μύ θου, τροφοδοτώντας τη φαντασία και αποσπώντας τον θαυμασμό ακόμη και μέχρι τις μέρες μας. Ο Πλούταρχος τον παρακολουθεί από την αρχή, από τότε δηλαδή που με τη γέννηση του δικαίωσε τους χρησμούς που μιλούσαν για τη θεϊκή του καταγωγή, αυτή που ως ατομικό και ιστορικό χάρισμα θα χαρακτήριζε τον μελλοντικό στρατηλάτη και εκπολιτιστή. Η αφήγηση πληροφορεί για τα νεανικά χρό νια και τις πρώιμες ικανότητες του: η ισχυρή βούληση και

19

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

η σύνεση, που συνυπήρχαν στο πρόσωπο του, καλλιεργή θηκαν με την αγωγή και την παιδεία, αποβαίνοντας θεμέ λιο της ορμητικής και ταυτόχρονα ιδεαλιστικής ψυχοσύν θεσης, που επρόκειτο να εκδηλωθεί μέσα από πολλά και συχνά αντιφατικά έργα. Στα πνευματικά του εφόδια κυ ρίαρχη ήταν η πολιτική και ηθική φιλοσοφία που του με τέδωσε ο μεγάλος διανοητής Αριστοτέλης, με τις οποίες του εμφύσησε το ιδεώδες της ανώτερης ζωής. Ο θαυμα σμός του Αλεξάνδρου για τα κλε'α ανδρών του Ομηρικού ηρωικού πάνθεου, τροφοδότησε με υψηλοφροσύνη τις ε μπνεύσεις του, οδηγώντας τον στην ταύτιση με τις λα μπρές μορφές της Ίλιάδος. Είκοσι χρόνων ανέβηκε στον θρόνο της Μακεδονίας, σε συνθήκες που απειλούσαν το οικοδόμημα του Φιλίππου. Παρά τις αντίθετες συστάσεις, αντιμετώπισε με επιθετική πολιτική εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους. Έχοντας εξουδετερώσει τους ανταπαιτητές του θρόνου, εξασφάλισε την αρχηγία των Ελλήνων. Από εκεί η αφήγηση του Πλου τάρχου ακολουθεί την εκστρατεία του Αλεξάνδρου στην Ανατολή, τις στρατιωτικές του επιτυχίες και την εξάπλω ση της κυριαρχίας του στην αχανή επικράτεια. Ο λόγος του βιογράφου διανθίζεται με στιγμιότυπα ενδεικτικά του χα ρακτήρα του (συνάντηση με τον Διογένη, επίσκεψη στο μαντείο των Δελφών, Γόρδιος δεσμός κ.ά.). Ξεχωριστά καταγράφονται γεγονότα που αφορούν τη συμπεριφορά του Αλεξάνδρου έναντι των συντρόφων του και των αντι πάλων του: Ο άνθρωπος που συχνά εκτρεπόταν σε σκληρές και άγριες πράξεις, ήταν έτοιμος να μοιραστεί τις κακου χίες των στρατιωτών του, κερδίζοντας με τον τρόπο αυτό την αφοσίωση τους. Αυτός που εξαντλούσε την ορμητικό τητα του στο πεδίο της μάχης, απέδωσε τον πρέποντα σεβασμό στη βασιλική οικογένεια των Περσών. Άλλωστε στην πραγματικότητα ο Αλέξανδρος αυτό ήταν οξύς και

20

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

κατακτητικός, συνάμα όμως ευγενική και γενναιόδωρη φύση. Η γλαφυρή αφήγηση του Πλουτάρχου, διατρέχο ντας πλήθος γοητευτικών περιστατικών από τη θριαμβευ τική πορεία του Αλεξάνδρου στην Ανατολή, κορυφώνεται με την ουσιαστική κατάλυση του κράτους των Περσών η νίκη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.) έφερε τον Αλέξανδρο στον θρόνο του Δαρείου. Η εκστρατεία του χαρακτηρίζεται από το παράπλευρο εκπολιτιστικό του έργο: ασπαζόμενος στοι χεία του τρόπου ζωής των κατακτημένων, τα συνδύασε με τα Ελληνικά ήθη. Κορυφαία πράξη του ήταν η επιλογή τριάντα χιλιάδων νέων για να διδαχτούν την Ελληνική γλώσσα. Ο γάμος του με τη Ρωξάνη, κόρη του ηγεμόνα της Βακτριανής, τελέστηκε σύμφωνα με τα τοπικά ήθη και συνέβαλε στο ν' αποσπάσει τον σεβασμό του εντόπιου στοιχείου. Κάποτε όμως η συμπεριφορά του εκτράπηκε, υπονομευμένη από τους κόλακες και τη μέθη της παντο δυναμίας. Ο Πλούταρχος στηλιτεύει, περισσότερο ομως φαίνεται να δικαιολογεί. Ο Αλέξανδρος έφτασε μέχρι την Ινδία" ο βιογράφος ιστορεί την πορεία του στρατεύματος στις μακρινές περιο χές, τη σύγκρουση με τον βασιλιά Πώρο, τη συνάντηση με τους Γυμνοσοφιστές, την κάθοδο στον Ινδικό ωκεανό, τον γάμο του Αλεξάνδρου με τη Στάτειρα, κόρη του Δαρείου, μέχρι τελικά τον θάνατο του, το χρονικό του οποίου κα ταγράφεται μέρα με τη μέρα, σύμφωνα με τις σημειώσεις των στρατιωτικών ημερολογίων. Το έργο σκιαγραφεί κυ ρίως την ανθρώπινη πλευρά του Αλεξάνδρου, όπως αυτή καταφαίνεται μέσα από τις εκ πρώτης όψεως μικρές κα θημερινές πράξεις. Οι ψυχολογικές και άλλες παρατηρή σεις προκύπτουν από την παράθεση τόσο των προτερημά των όσο και των ελαττωμάτων του ανθρώπου, τον οποίο ακολούθησε η ιστορική προσωνυμία «Μέγας». Η επικράτεια του Αλεξάνδρου εκτάθηκε πέρα απο τον

21

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

καθαυτό Ελληνικό χώρο στη Μυσία, Φρυγία, Καππαδοκία, Κιλικία, Αρμενία, Μεσοποταμία, Ασσυρία, Βαβυλώνα, Σουσιανή, Μηδία, Αριανή, Καρμανία, Γεδρωσία, Αραχωσία, Ινδία, Βακτριανή, Σογδιανή, Τρκανία στ' ανατολικά, και από τις χώρες του Ίστρου και του Πόντου στον βορρά μέχρι την Αίγυπτο στον νότο. Στοιχεία για τις περιοχές τούτες, για τους λαούς, τη διοίκηση και τα ήθη τους απαντούν στη βιογραφία του Αλεξάνδρου, προσδίδοντας της λαογραφικό και εθνολογικό ενδιαφέρον. Παράλληλον του Αλεξάνδρου ο Πλούταρχος βιογραφεί τον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα (100-44 π.Χ.), τη σπουδαία πο λιτική, στρατιωτική και πνευματική προσωπικότητα της Ρωμαϊκής ιστορίας. Αρχή της αφήγησης γίνεται με την εχθρότητα του δικτάτορα Σύλλα προς τον Καίσαρα, επει δή ο τελευταίος, νυμφευμένος με την Κορνηλία, κόρη του Λ. Κορνηλίου Κίννα, ενός από τους αρχηγούς της δημο κρατικής μερίδας, αρνήθηκε να τη διαζευχθεί για να πα ντρευτεί την κόρη του Σύλλα. Με την ανάμειξη του στα δημόσια πράγματα φανέρωσε αμέσως πολιτική ικανότητα, συνδυασμένη με φιλολαϊκά αισθήματα, γεγονός που προ κάλεσε τη ραγδαία άνοδο της δημοτικότητας του. Ο Πλού ταρχος εικονογραφεί το πλαίσιο, όπου ανέπτυξε τη δράση ο Καίσαρ: παρουσιάζεται η Ρωμαϊκή κοινωνία, χωρισμένη σε τάξεις, οι κοινωνικές διακρίσεις, οι πολιτικές δωροδο κίες, η εξαγορά ψήφων, οι δολοπλοκίες στη σύναψη και διάλυση πολιτικών συμμαχιών κ.λπ. Ο Καίσαρ, χωρίς να μείνει εντελώς αμέτοχος σε όλα τούτα, είχε τη στήριξη μεγάλων ομάδων του λαού και γνώρισε την ισόβια υποστή ριξη αφοσιωμένων φίλων. Ακόμα κι όταν οι ενέργειες του ήταν απροσδόκητες, είχε συνήθως τη λαϊκή συναίνεση. Ο Πλούταρχος δεν είναι φειδωλός σε εγκώμια. Εκθειάζει την παρρησία του Καίσαρα κατά τα γεγονότα της συνωμοσίας του Κατιλίνα, την αξίωση του για την ηθική τη δική του

22

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

και των ανθρώπων του περιβάλλοντος του, τον φιλόπρωτο χαρακτήρα του και τις ευφυείς κινήσεις με τις οποίες πέτυχε την κατάκτηση υψηλών αξιωμάτων (π.χ. συμφι λίωση Κράσσου και Πομπήιου, ανάρρηση στο αξίωμα του υπάτου κ.λπ.). Εγκωμιάζεται επίσης η στρατηγική ιδιο φυΐα του Καίσαρα, που καταδείχτηκε ξεχωριστά κατά τους Γαλατικούς πολέμους, τους πολέμους εναντίον των Βρετα νών, των Γερμανών και την καταστολή των αποστασιών των Γαλατών, τους οποίους είχε ελευθερώσει και οργανώ σει πολιτικά και διοικητικά. Πέρα από τη στρατηγική του αντίληψη, η συμμετοχή του σε όλους τους κινδύνους τον έκανε ιδιαίτερα αγαπητό στους στρατιώτες του. Παραστα τικά ο Πλούταρχος περιγράφει την πολιτική και τη δράση του στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου (49-45 π.Χ.) και τη σύγκρουση του με τον Πομπήιο. Παράλληλα εκθέτει τα αισθήματα που κατείχαν τον Καίσαρα, αναγκασμένος κα θώς ήταν τούτος να βρεθεί αντιμέτωπος με τον πριν από λίγο σύμμαχο του, τον οποίο κατενίκησε στη μάχη των Φαρσάλων της Θεσσαλίας (48 π.Χ.), εξαναγκάζοντας τον στη φυγή που οδήγησε στον θάνατο του. Ο Πλούταρχος αναφέρεται σε σειρά περιστατικών, χαρακτηριστικών του ήθους και της ψυχοσύνθεσης του Καίσαρα. Με ευνοϊκή διάθεση φαίνεται να βλέπει τον έρωτα του προς την Κλε οπάτρα, αν και δεν είναι εκτενής στα της ζωής του Καί σαρα στην Αίγυπτο. Η βιογραφία καταλήγει με την ανα φορά στην τελευταία μάχη του Καίσαρα (στην Ιβηρία, εναντίον των γιων του Πομπήιου), στην απόλυτη κυριαρ χία του στη Ρώμη (ανακηρύχθηκε ισόβιος δικτάτωρ), στο παρασκήνιο των πολιτικών ανταγωνισμών και της εναντίον του δυσαρέσκειας και τελικά στη συνωμοσία που εξύφαναν εναντίον του άνθρωποι, τους οποίους θεωρούσε έμπιστους. Ο θάνατος του στο βουλευτήριο του Πομπήιου, στο Πεδίον του Αρεως, κατά τις ειδούς του Μαρτίου του 44 π.Χ., ήταν

23

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

προοίμιο δεινών για τη Ρώμη: οι θεσμοί του Καίσαρα καταλύθηκαν, και ακολούθησαν οι εμφύλιοι πόλεμοι, από τους οποίους προήλθε η αυτοκρατορία. Ο Πλούταρχος παρουσιάζει την πολυμέρεια της χαρι σματικής προσωπικότητας του Ρωμαίου πολιτικού, στρα τιωτικού, ρήτορα, νομοθέτη, ποιητή, ιστορικού, αστρονό μου και, ως επιστέγασμα όλων, μεγάλου οραματιστή, του οποίου οι συλλήψεις ερμήνευαν εύστοχα την πραγματικό τητα και κατέστρωναν τα πιο προωθημένα και οξυδερκή σχέδια. Εκθέτει τα ειρηνικά και πολεμικά έργα, όπου διαφαίνεται η υψηλή διάνοια του και μαζί εικονογραφεί τη Ρωμαϊκή κοινωνία, η οποία οφείλει τη διαμόρφωση της για μεγάλο χρονικό διάστημα στον Καίσαρα, περισσό τερο απ' ό,τι σε οποιονδήποτε άλλον.

24

ΚΕΙΜΕΝΟ-METΑΦΡΑΣΗ


26


1. Γράφοντας σε τούτο το βιβλίο για τη ζωή του Αλέ ξανδρου του βασιλιά και του Καίσαρα, από τον οποίο ανατράπηκε ο Πομπήιος, λόγω της πληθώρας των πράξε ων που πραγματευόμαστε, δεν θα κάνουμε κανένα άλλο πρόλογο, παρά θα παρακαλέσουμε τους αναγνώστες να μη μας κατηγορήσουν, εάν δεν μιλήσουμε για όλα, ούτε για κάθε μια ξεχωριστά από τις περίφημες πράξεις τους με λεπτομέρειες, αλλά συνοψίζοντας το μεγαλύτερο μέρος. Γιατί δεν γράφουμε Ιστορίες, αλλά βίους. Και στις πιο λαμπρές πράξεις δεν υπάρχει πάντοτε απόδειξη αρετής ή ανηθικότητας, αλλά πολλές φορές κάτι ασήμαντο, όπως μια φράση ή κάποιο αστείο αποκαλύπτει περισσότερο τον χαρακτήρα, παρά οι πολύνεκρες μάχες ή οι πιο μεγάλοι εξοπλισμοί ή οι πολιορκίες πόλεων. Όπως ακριβώς λοιπόν οι ζωγράφοι παίρνουν τις ομοιό τητες από το πρόσωπο και την έκφραση των ματιών, στα οποία εμφανίζεται ο χαρακτήρας, υπολογίζοντας ελάχιστα τα άλλα μέρη του σώματος, έτσι πρέπει να μας επιτραπεί να αφοσιωθούμε περισσότερο στα σημάδια της ψυχής και μέσω τούτων να παρουσιάσουμε την ζωή του καθενός, αφήνοντας στους άλλους τα μεγάλα έργα και τους αγώνες. 2. Το ότι ο Αλέξανδρος ως προς την καταγωγή από την

27


2S


πλευρά του πατέρα του ήταν απόγονος του Ηρακλή, μέσω του Κάρανου1, και. από την πλευρά της μητέρας του από γονος του Αιακού, μέσω του Νεοπτόλεμου, είναι από τα πλέον αποδεκτά 2 . Και λέγεται ότι ο Φίλιππος, αφότου μυήθηκε την ίδια εποχή με την Ολυμπιάδα στα μυστήρια της Σαμοθράκης3, όντας ακόμη νέος ο ίδιος και εκείνη ορφανή, την ερωτεύτηκε και κανόνισε αμέσως τον γάμο, αφού έπεισε τον αδελφό της Αρύμβα. Η νύφη λοιπόν πριν από τη νύχτα κατά την οποία ολοκληρώθηκε ο γάμος, ονειρεύτηκε πως, αφού ακούστηκε βροντή, ο κεραυνός έπεσε πάνω στην κοιλιά της και ότι από την πληγή, αφού άναψε μεγάλη φωτιά, έπειτα ξέσπασε σε φλόγες που έσβη σαν, πηγαίνοντας παντού. Και ο Φίλιππος, αργότερα μετά τον γάμο, ονειρεύτηκε ότι έβαλε ο ίδιος σφραγίδα στην κοιλιά της γυναίκας. Και το έμβλημα της σφραγίδας, όπως νόμισε, είχε τη μορφή λιονταριού. Από τους άλλους μάντεις που οδηγήθη καν από το όραμα στο να υποπτευθούν ότι ο Φίλιππος έπρεπε να προσέχει περισσότερο τα σχετικά με τον γάμο του, ο Αρίστανδρος4 από την Τελμησσό είπε ότι η γυναίκα ήταν έγκυος, επειδή καμιά σφραγίδα δεν αποτυπώνεται πάνω σε κάτι άδειο. Και ήταν έγκυος σε παιδί τολμηρό και με χαρακτήρα όπως του λιονταριού. Και επιπλέον είδαν κάποτε ένα ερπετό να βρίσκεται τεντωμένο δίπλα στην Ολυμπιάδα που κοιμόταν. Και τούτο μάλιστα λέγεται ότι μείωσε περισσότερο απ' όλα τον έρωτα και τις περιποιή σεις του Φίλιππου, ώστε να μην πηγαίνει πια πολλές φορές για να κοιμηθεί δίπλα της, είτε επειδή φοβόταν κάποια μάγια πάνω του και δηλητήρια από τη γυναίκα, είτε απέ φευγε την επαφή επειδή πίστευε ότι αυτή ήταν σύντροφος κάποιου ανώτερου όντος. Υπάρχει όμως και άλλη ιστορία σχετικά με αυτά: ότι όλες οι γυναίκες από εκείνα τα μέρη, ήταν εθισμένες στις

29


30


Ορφικές τελετές και στα όργια του Διονύσου από τα πολύ παλιά χρόνια, με την ονομασία Κλώδωνες ή Μιμαλλόνες5, και μιμούνταν με πολλούς τρόπους τα έθιμα των Σιδώνιων γυναικών από την Θράκη, στην περιοχή γύρω από τον Αίμο, από τις οποίες φαίνεται προήλθε η λέξη «θρησκεύειν» 6 στον εορτασμό υπερβολικών και ασυνήθιστων τελε τών. Η Ολυμπιάδα όμως, που ενθουσιαζόταν περισσότερο από τις άλλες με τις θεϊκές γνώσεις και εκτελούσε τις εμπνεύσεις με τον πιο άγριο τρόπο, συνήθιζε να διασκεδά ζει τις παρέες με μεγάλα εξημερωμένα φίδια 7 , τα οποία πολλές φορές βγαίνοντας από τον κισσό και τα κάνιστρα των μυστηρίων, τυλίγονταν στα ραβδιά και τα στεφάνια των γυναικών και τρομοκρατούσαν τους άνδρες. 3. Ο Φίλιππος όμως, μετά το όραμα, λένε οτι έστειλε στους Δελφούς τον Χαίρωνα τον Μεγαλοπολίτη, ο οποίος έφερε χρησμό από τον θεό, με την εντολή να θυσιάζει στον Άμμωνα και να σέβεται τούτον τον θεό περισσότερο απ' όλους. Και πως θα χάσει εκείνο το μάτι του, με το οποίο είδε, από τη χαραμάδα της πόρτας, τον θεό, όταν κοιμή θηκε με την γυναίκα του, με τη μορφή ερπετού. Η Ολυ μπιάδα, όπως λέει ο Ερατοσθένης, αποχαιρετώντας τον Αλέξανδρο για την εκστρατεία και λέγοντας σ' αυτόν μόνο το μυστικό της γέννησης του, τον παρότρυνε να συμπερι φέρεται αντάξια της καταγωγής του. Αλλοι όμως λένε ότι αρνήθηκε αυτά και είπε: «Δεν θα σταματήσει ο Αλέξανδρος να με συκοφαντεί στην Ήρα; Ο Αλέξανδρος λοιπόν γεννήθηκε την έκτη του μηνός Εκατομβαιώνα8, τον οποίο οι Μακεδόνες ονομάζουν «Λώον», την ίδια ημέρα που κάηκε ο ναός της Εφεσίας Αρτέμι 9 10 δος . Τότε ήταν που ο Ηγησίας από τη Μαγνησία είπε ένα κρύο αστείο, που μ' αυτό θα μπορούσε να σβήσει την πυρκαϊά εκείνη. Είπε, δηλαδή, ότι ήταν φυσικό να καεί ο

31


32


ναός, αφού η Αρτεμις ασχολείτο με τη γέννηση 11 του Αλέ ξανδρου. Και οσοι απο τους μάγους έτυχε να είναι τότε στην Έφεσο, θεωρώντας ότι η καταστροφή του ναού είναι σημάδι άλλης συμφοράς, έτρεχαν πάνω κάτω χτυπώντας τα πρόσωπα τους και φωνάζοντας δυνατά πως εκείνη η μέρα γέννησε καταστροφή και μεγάλη συμφορά για την Ασία. Και στον Φίλιππο, που μόλις είχε κυριεύσει την Ποτίδαια, ήλθαν ταυτόχρονα τρία μηνύματα. Το πρώτο, ότι οι Ιλλυριοί νικήθηκαν από τον Παρμενίωνα σε μεγάλη μάχη, το δεύτερο ότι με άλογο ιππασίας νίκησε στους Ολυμπιακούς αγώνες. Και το τρίτο πως γεννήθηκε ο Αλέ ξανδρος. Χάρηκε, όπως ήταν φυσικό, για όλα και επιπλέον επειδή οι μάντεις του είπαν ότι το παιδί θα είναι ανίκητο, αφού γεννήθηκε την ίδια εποχή με τρεις νίκες. 4. Την εξωτερική εμφάνιση του Αλέξανδρου φανερώνουν οι ανδριάντες του Αύσιππου 12 περισσότερο απ' όλους, από τον οποίο μόνον είχε την αξίωση να γίνονται τ' αγάλματα του. Και μάλιστα επειδή τούτος ο τεχνίτης είχε διατηρήσει αυτά που αργότερα μιμήθηκαν πολλοί από τους διαδόχους και τους φίλους του, δηλαδή το βάρος του αυχένα που έκλεινε ελαφρώς προς τ' αριστερά και το υγρό βλέμμα των ματιών του. Ο Απελλής όμως ζωγραφίζοντας τον να χειρίζεται τον κεραυνό δεν μιμήθηκε το χρώμα του, αλλά τον παρουσίασε πιο σκούρο και περισσότερο μελαχροινό. Ήταν άσπρος, όπως λένε και η λευκότητα του γινόταν κόκκινη στο στήθος και στο πρόσωπο. Πως το δέρμα του είχε πολύ γλυκιά μυρωδιά και στο στόμα και όλο του το σώμα υπήρχε άρωμα, έτσι που να γεμίζουν και οι χιτώνες του, το διαβάσαμε στα υπομνήματα του Αριστόξε13 νου . Και αιτία γι' αυτό ήταν ίσως η πολύ θερμή και πυρετική κράση του σώματος του. Γιατί, όπως πιστεύει ο Θεόφρα-

33


34


στος14, η ευωδιά γίνεται λόγω της πέψης των υγρών από τη θερμότητα. Γι' αυτό οι ξερές και καυτές περιοχές της οικουμένης παράγουν τα περισσότερα και τα πιο καλά αρώματα. Επειδή ο ήλιος στεγνώνει το υγρό που κάθεται σαν σάπιο υλικό πάνω στα σώματα. Και τον Αλέξανδρο η θερμότητα του κορμιού του τον έκανε, όπως φαίνεται, και ν' αγαπάει το ποτό και να είναι οξύθυμος. Και αν και ήταν ακόμη παιδί, φαινόταν η σύνεση του. Παρόλο που στ' άλλα ήταν ορμητικός και βίαιος, στις σωματικές ηδονές ήταν αργός και τις δοκίμαζε με πολλή ηρεμία. Και η φιλοτιμία του έδειχνε πως παρά την ηλικία του είχε σοβαρό και μεγαλόψυχο φρόνημα. Δεν αγαπούσε λοιπόν κάθε μορφή δόξας, όπως ο Φίλιππος, ο οποίος περηφανευόταν για τη σοφιστική ικανότητα των λόγων του και χάραζε πάνω στα νομίσματα τις νίκες των αρμά των του στην Ολυμπία, αλλά και σ' όσους προσπαθούσαν να μάθουν αν ήθελε ν' αγωνιστεί στους Ολυμπιακούς αγώ νες, σε αγώνα δρόμου —γιατί ήταν πολύ γρήγορος στα πόδια— είπε: «Αν βέβαια είχα ανταγωνιστές βασιλιά δες». Και φαίνεται πως καθόλου δεν ήταν διατεθειμένος ευνοϊκά προς το γένος των αθλητών. Γιατί, αν και όρισε πάρα πολλούς αγώνες, όχι μόνο για τραγωδούς, αυλητές και κιθαρωδούς, αλλά και ραψωδούς, και κάθε είδος κυνη γίου και ραβδομαχίας, δεν ασχολήθηκε με το να ορίσει βραβείο ούτε για πυγμαχία ούτε για παγκράτιο. 5. Φιλοξενώντας τους πρέσβεις του βασιλιά των Περ σών, που είχαν έλθει όταν κάποτε έλειπε ο Φίλιππος, αποκτώντας οικειότητα, τόσο πολύ τους ενθουσίασε με τις περιποιήσεις του, επειδή δεν τους ρώτησε τίποτε παι δικό ή ανόητο, αλλά ήθελε να μάθει το μήκος των οδών και τον τρόπο του ταξιδιού προς το εσωτερικό της Ασίας και για τον βασιλιά, πώς συμπεριφέρεται στους πολέμους και

35


36


ποια είναι η ισχύς και η δύναμη της Περσίας, εκείνοι απορούσαν, και την πολυσυζητημένη ρητορική ικανότητα του Φιλίππου τη θεωρούσαν τ ί π ο τ α σε σχέση με την ορμή και την πολυπραγμοσύνη του παιδιού. Και κάθε φορά που γινόταν γνωστό ότι ο Φίλιππος ή είχε κυριεύσει ένδοξη πόλη ή είχε νικήσει σε κάποια σημαντική μ ά χ η , δεν τα άκουγε με πολλή ευχαρίστηση, αλλά έλεγε στους συνομη λίκους του: « Π α ί δ ι α , όλα θα τα προλάβει ο π α τ έ ρ α ς μου και δεν θ' αφήσει κανένα έργο, μεγάλο και λαμπρό, να το π ε τ ύ χ ω μαζί σας». Γιατί δεν επιθυμούσε ούτε ηδονή ούτε πλούτο, αλλά αρετή και δόξα, και νόμιζε ότι όσο περισσό τερη πάρει α π ' τον πατέρα του, τόσο λιγότερη θα πετύχει ο ίδιος. Γι' αυτό όσο περισσότερο αυξάνονταν τα π ρ ά γ μ α τ α , θεωρώντας ότι εκείνος έκανε σημαντικές πράξεις, ήθελε να παραλάβει εξουσία χωρίς να έχει ούτε χ ρ ή μ α τ α ούτε χλιδή και απολαύσεις, αλλά αγώνες και πολέμους και φιλοδοξίες. Και τη φροντίδα του, όπως ήταν φυσικό, την είχαν πολλοί, που ονομάζονταν τροφοί, π α ι δ α γ ω γ ο ί και δάσκα λοι. Και σ' όλους προΐστατο ο Λεωνίδας, άνθρωπος με αυστηρό χαρακτήρα και συγγενής της Ολυμπιάδας, που δεν απέφευγε το όνομα του π α ι δ α γ ω γ ο ύ που έχει έργο καλό και λαμπρό, όμως από τους άλλους, λόγω του α ξ ι ώ μ α τ ο ς και της οικειότητας του, αποκαλείτο τροφός και καθηγητής του Αλέξανδρου. Εκείνος όμως που επιβεβαίωνε τον χαρα κτήρα και τον τίτλο του π α ι δ α γ ω γ ο ύ ήταν ο Λυσίμαχος 1 5 , Ακαρνάνας ως προς την κ α τ α γ ω γ ή , που δεν είχε τ ί π ο τ ε άλλο εξαιρετικό, αλλά επειδή αυτοαποκαλείτο Φοίνικας 1 και ονόμαζε τον Αλέξανδρο Αχιλλέα και τον Φίλιππο 11 ηλέα, τον αγαπούσε και ήταν δεύτερος στη σειρά. 6. Ό τ α ν ο Φιλόνικος ο Θεσσαλός έφερε τον Βουκεφάλα για να τον πουλήσει στον Φίλιππο ζ η τ ώ ν τ α ς δεκατρία τάλαντα, κατέβηκαν στην πεδιάδα για να δοκιμάσουν το

37


38


άλογο, που φαινόταν άγριο και πολύ δύσκολο στο να το χειριστεί κανείς και δεν δεχόταν ούτε αναβάτη, ούτε ανε χόταν τη φωνή κανενός από τους ακόλουθους του Φιλίπ που, αλλά αγρίευε με όλους. Και όταν ο Φίλιππος θύμωσε και έδωσε εντολή να απομακρύνουν το άλογο, επειδή ήταν άγριο και ατίθασο, ο Αλέξανδρος που βρισκόταν εκεί, είπε: «Τι άλογο χ ά ν ω , επειδή δεν μπορούν να το μεταχειριστούν εξαιτίας της απειρίας και του φόβου τους». Κ α τ α ρ χ ά ς λοιπόν ο Φίλιππος δεν μίλησε. Επειδή όμως πολλές φορές έλεγε τα ίδια, είπε: «Κατηγορείς τους πιο μεγάλους γιατί τ ά χ α εσύ ξέρεις περισσότερα ή γ ι α τ ί μπορείς να μεταχει ριστείς το άλογο;» «Τούτο λοιπόν», είπε, «θα μπορούσα να το χειριστώ πιο καλά από άλλον». «Και αν δεν το χειρι στείς, ποια τιμωρία θα έχεις για την απερισκεψία σου;» « Ε γ ώ , μα τον Δία», είπε, «θα π λ η ρ ώ σ ω το ποσό τ η ς αξίας του αλόγου». Τότε όλοι γέλασαν. Ό μ ω ς έπειτα έγινε συμ φωνία μεταξύ τους για τα χ ρ ή μ α τ α και αμέσως πλησίασε το άλογο και, αφού πήρε τα χαλινάρια, το έστρψε προς τον ήλιο, επειδή, ό π ω ς φαίνεται, κατάλαβε ότι βλέποντας την σκιά του, που έπεφτε και κινείτο μπροστά του, φοβόταν. Και αφού κάλπασε για λίγο έτσι και τον χάιδεψε όταν είδε ότι ήταν θυμωμένος και ορμητικός, έριξε ήσυχα τη χλαμύ δα του και π η δ ώ ν τ α ς κάθισε π ά ν ω του σταθερά. Τράβηξε λίγο τα χαλινάρια, έσφιξε το λουρί χωρίς μ α σ τ ί γ ω μ α και χωρίς χ τ ύ π η μ α με το σπηρούνι του. Και καθώς είδε ότι το άλογο δεν απειλούσε και ετοιμαζόταν να τρέξει, αφού το άφησε, το οδηγούσε με δυνατότερη φωνή, και χ τ υ π ώ ν τ α ς με τα πόδια. Σ τ η ν αρχή ο Φ ί λ ι π π ο ς και οι γύρω α π ' αυτόν ήταν σιωπηλοί και α γ χ ώ δ ε ι ς . Μόλις όμως έστριψε και ε πέστρεψε σοβαρός και περήφανος, οι άλλοι όλοι τον υποδέ χτηκαν με δυνατές φωνές, ο π α τ έ ρ α ς του όμως λέγε.ται ότι δάκρυσε κ ά π ω ς από χαρά και αφού κατέβηκε από το άλογο του είπε: « Π α ι δ ί μου, να ζητήσεις βασίλειο ισάξιο με σένα, γιατί η Μακεδονία δεν σου φτάνει».

39


40


7. Κ α θ ώ ς έβλεπε ότι ο χαρακτήρας του ήταν δύσκολος από τη φύση του και δεν υποχωρούσε στη βία κ α τ ά τις φιλονικίες, αλλά π ω ς η λογική τον οδηγούσε σ' αυτό που έπρεπε με ευκολία, ο ίδιος ο πατέρας του προσπαθούσε να τον πείθει παρά να τον διατάζει. Και τη μόρφωση και ανατροφή του δεν εμπιστεύτηκε στους δάσκαλους της μου σικής και των α π α ρ α ί τ η τ ω ν μαθημάτων, αλλά, επειδή τη θεωρούσε έργο πολύ μεγαλύτερης σημασίας και σύμφωνα με τον Σοφοκλή έργο για πολλά τιμόνια και χαλινάρια 1 7 , έστειλε και κάλεσε 1 8 τον πιο ένδοξο και σοφό από τους φιλοσόφους, τον Αριστοτέλη, δίνοντας του καλά και αντά ξια του δίδακτρα. Γιατί και των Σ τ α γ ε ι ρ ι τ ώ ν την πόλη, α π ' όπου κ α τ α γ ό τ α ν ο Αριστοτέλης, και που ο ίδιος είχε καταστρέψει, την έκτισε πάλι και επανέφερε τους εξόρι στους πολίτες και όσους είχαν γίνει δούλοι. Χώρο για τις σπουδές και την κατοικία του όρισε το ιερό των νυμφών κοντά στην Μίεζα, όπου και σήμερα ακόμη δείχνουν τα πέτρινα καθίσματα του Αριστοτέλη και τους σκιερούς χώρους για το π ε ρ π ά τ η μ α . Και φαίνε ται ότι ο Αλέξανδρος δεν διδάχτηκε μόνο τον ηθικό και πολιτικό λόγο, αλλά και τις μυστικές και πιο βαθιές δι δασκαλίες, τις οποίες οι άνδρες κυρίως αποκαλούσαν ακρο αματικές και δεν τις έλεγαν'σε πολλούς. Γιατί, όταν είχε πάει στην Ασία και πληροφορήθηκε ότι ο Αριστοτέλης είχε εκδώσει βιβλία με κάποιους λόγους σχετικά μ' αυτά, του έγραψε επιστολή σχετικά με τη φιλοσοφία, με πολύ θάρ ρος, της οποίας τούτο είναι αντίγραφο: .«Ο Αλέξανδρος χαιρετά τον Αριστοτέλη και του εύχεται να είναι καλά. Δεν έπραξες σωστά εκδίδοντας τους ακροαματικούς λό γους. Γ ι α τ ί , σε τι θα διαφέρουμε εμείς από τους άλλους, αν οι λόγοι με τους οποίους μορφωθήκαμε γίνουν κοινοί σε όλους; Ε γ ώ θα ήθελα να διέφερα από τους άλλους περισσό-

41


42


τερο στις γνώσεις τ ω ν πιο καλών π ρ α γ μ ά τ ω ν π α ρ ά στη δύναμη. Να είσαι καλά». Υπερασπιζόμενος τούτη τη φιλοδοξία του, ο Αριστοτέ λης απολογείται σχετικά μ' εκείνους τους λόγους ότι υ πήρχαν άλλοι που εκδόθηκαν και άλλοι που δεν εκδόθηκαν. Γιατί σ τ ' αλήθεια η π ρ α γ μ α τ ε ί α «Μετά τα φυσικά», η οποία δεν έχει τ ί π ο τ α χρήσιμο για διδασκαλία και μάθη ση, έχει γραφεί μόνο ως υπόδειγμα για τους μορφωμένους. 8. Και μου φαίνεται ότι ο Αριστοτέλης, περισσότερο από κάθε άλλον, ενέπνευσε στον Αλέξανδρο την κλίση προς την ιατρική. Γιατί δεν α γ ά π η σ ε μόνο τη θεωρία αλλά βοηθούσε και τους φίλους που αρρώσταιναν και έγραφε κάποιες θεραπείες και δίαιτες, όπως μπορεί να δει κανείς στις επιστολές του. Και από τη φύση του αγαπούσε τη λογοτεχνία και το διάβασμα. Και την «Ιλιάδα», την οποία θεωρούσε και ονόμαζε το εφόδιο τ η ς πολεμικής αρετής, την πήρε από τον Αριστοτέλη που τη διόρθωσε, και τούτη είναι που-ονομάζεται «εκ του νάρθηκος» 1 9 . Και την είχε πάντοτε μαζί του, μαζί με το σπαθί του κ ά τ ω από το μαξιλάρι του, όπως μας πληροφορεί ο Ονησίκριτος 2 0 . Και επειδή δεν είχε άλλα βιβλία στην Άνω Ασία, διέταξε τον Άρπαλο να του στείλει. Και εκείνος του έστειλε τα βιβλία του Φιλίστου και αρκετές από τις τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή και του Αισχύλου, και τους διθυράμβους του Τέλεστου και του Φιλόξενου. Και τον Αριστοτέλη τον θαύμαζε στην αρχή και τον αγαπούσε, ό π ω ς ο ίδιος έλεγε, όχι λιγότερο α π ' τον π α τ έ ρα του, γιατί από εκείνον είχε τη ζ ω ή , ενώ από τούτον την ωραία ζ ω ή . Ό μ ω ς αργότερα τον θεωρούσε ύ π ο π τ ο , όχι όμως τόσο ώστε να του κάνει κακό, αλλά οι φροντίδες του, που δεν είχαν πια εκείνη τη ζεστασιά την αρχική, ήταν απόδειξη της διαφοροποίησης του. Ό μ ω ς , η έμφυτη α γ ά π η

43


44


και ο πόθος για τη φιλοσοφία, που από την αρχή αναπτύ χθηκαν μαζί, δεν βγήκαν από την ψυχή του, ό π ω ς μαρτυ ρούν η τιμή προς τον Ανάξαρχο και τα πενήντα τάλαντα τα οποία έστειλε στον Ξενοκράτη, καθώς και ο Δάνδαμις και ο Καλάνος, τους οποίους τόσο πολύ φρόντισε. 9. Την εποχή που ο Φίλιππος εκστράτευσε εναντίον των Βυζαντίων, ο Αλέξανδρος ήταν δεκαέξι χρόνων 2 1 και π α ρέμεινε στη Μακεδονία έχοντας την εξουσία των π ρ α γ μ ά των και τις σφραγίδες. Κατέστρεψε τους Μαιδούς 2 2 που επαναστάτησαν και, αφού κυρίευσε την πόλη τους και έδιωξε τους βαρβάρους, συγκέντρωσε εκεί μεικτό πληθυ σμό και της έδωσε το όνομα Αλεξανδρούπολη. Και στη Χαιρώνεια που βρισκόταν, πήρε μέρος στη μ ά χ η εναντίον των Ελλήνων και λέγεται μάλιστα ότι ήταν ο π ρ ώ τ ο ς που διέσπασε τις τάξεις του ιερού λόχου των Θηβαίων. Και ακόμη και στην εποχή μας έδειχναν κοντά στον Κηφισό μια βελανιδιά, η οποία ονομαζόταν του Αλέξανδρου, γιατί τότε εκεί κοντά κατασκήνωσε, και δεν είναι μακριά το νεκροταφείο των Μακεδόνων. Εξαιτίας τούτων, όπως είναι φυσικό, ο Φίλιππος αγα πούσε υπερβολικά τον γιο του, ώστε να χαίρεται, όταν οι Μακεδόνες ονόμαζαν τον Αλέξανδρο βασιλιά και τον Φί λιππο στρατηγό. Και οι φασαρίες στο παλάτι για τους γάμους και τους έρωτες του, εξαιτίας των οποίων και ο γυναικωνίτης και κατά κάποιον τρόπο και η

βασιλεία

βρίσκονταν σε άσχημη κ α τ ά σ τ α σ η , δημιουργούσαν πολλές κατηγορίες και φιλονικίες, τις οποίες μεγάλωνε ακόμη περισσότερο η κακή διάθεση της Ολυμπιάδας, που, όντας ζηλιάρα γυναίκα, προκαλούσε μεγαλύτερο κακό και εκνεύ ριζε τον Αλέξανδρο. Πολύ μεγάλη αφορμή φιλονικίας προ κάλεσε ο Ατταλος 2 3 στους γ ά μ ο υ ς της Κλεοπάτρας, την οποία παντρεύτηκε ο Φίλιππος, που την ερωτεύτηκε παρά

45


46


την ηλικία της κόρης. Ο Ατταλος που ήταν θείος της, μεθώντας στο συμπόσιο, προκαλούσε τους Μακεδόνες να παρακαλέσουν τους θεούς για να γεννηθεί από τον Φίλιππο και την Κλεοπάτρα γνήσιος 2 4 διάδοχος για τη βασιλεία. Γ ι ' αυτό ο Αλέξανδρος θύμωσε και φώναξε: «Και μεις, σου φαινόμαστε νόθοι, ανόητε;» και του πέταξε μια κούπα. Τότε ο Φ ί λ ι π π ο ς θύμωσε μαζί του και σηκώθηκε τ ρ α β ώ ντας το ξίφος του. Αλλά ευτυχώς και για τους δύο, θυμω μένος και πιωμένος, π α ρ α π ά τ η σ ε και έπεσε. Και ο Αλέ ξανδρος βρίζοντας είπε: «Αυτός λοιπόν, άντρες, είναι που ετοιμάζεται να περάσει στην Ασία από την Ε υ ρ ώ π η , και περνώντας από κρεβάτι σε κρεβάτι έπεσε». Μετά από αυτή τη συμπεριφορά εξαιτίας του κρασιού, αφού πήρε την Ολυμπιάδα, την εγκατέστησε στην Ή π ε ι ρ ο και ο ίδιος έμεινε στους Ιλλυριούς. Σ τ ο μεταξύ ο Δημάρατος ο Κορίνθιος, που ήταν φίλος από φιλοξενία με το σπίτι του και είχε θάρρος, επισκέφθη κε τον Φ ί λ ι π π ο . Μετά τους πρώτους χαιρετισμούς και περιποιήσεις, όταν ρωτήθηκε από τον Φίλιππο αν έχουν ομόνοια οι Ελληνες μεταξύ τους, είπε: «Λοιπόν, Φ ί λ ι π π ε , πρέπει να φροντίζεις για την Ελλάδα, εσύ που προκάλεσες στο σπίτι σου τόσες συμφορές και αναστάτωση;» Έ τ σ ι ο Φίλιππος συνήλθε και έστειλε να καλέσει τον Αλέξανδρο να επιστρέψει, αφού τον έπεισε μέσω του Δημάρατου. 10. Ό τ α ν ο Πιξώδαρος, ο σατράπης της Καρίας, στην προσπάθεια του να συμμαχήσει με τον Φίλιππο συγγενεύο ντας, θέλησε να παντρέψει τη μεγαλύτερη κόρη του με τον 25

Αρριδαίο , γιο του Φιλίππου, και σχετικά μ' αυτά έστειλε τον Αριστόκριτο στη Μακεδονία, αμέσως άρχισαν τα λόγια και οι κατηγορίες στον Αλέξανδρο από τους φίλους του και τη μητέρα του, π ω ς ο Φίλιππος προετοίμαζε τον Αρριδαίο για τη βασιλεία με λαμπρούς γάμους και μεγάλα γεγονότα.

47


18


Ενοχλημένος πολύ α π ' αυτούς, έστειλε τον Θεσσαλό, τον υποκριτή των τ ρ α γ ω δ ι ώ ν , στην Καρία, για να συζητήσει με τον Πιξώδαρο και να τον πείσει ότι πρέπει, αφού αφή σει τον νόθο, που δεν έχει και πολύ μυαλό, να συγγενέψει με τον Αλέξανδρο. Και βέβαια στον Πιξώδαρο αυτά άρε σαν πολύ περισσότερο από τα προηγούμενα. Αλλά ο Φί λιππος όταν τα έμαθε, π ή γ ε στο δωμάτιο του Αλέξανδρου με τον Φ ι λ ώ τ α , τον γιο του Παρμενίωνα 2 6 , έναν από τους φίλους και συγγενείς του, τον επέπληξε αυστηρά και τον κορόιδεψε με πικρία ως αγενή και ανάξιο για τα αγαθά που είχε γύρω του, μια και θέλει να γίνει γ α μ π ρ ό ς ανθρώπου από την Καρία, ο οποίος είναι δούλος σε βάρβαρο βασιλιά. Και έγραψε στους Κορίνθιους να στείλουν τον Θεσσαλό δεμένο με αλυσίδες. Και από τους άλλους φίλους του Αλέ ξανδρου, τον Άρπαλο και τον Νέαρχο κι επιπλέον τον Φρύγιο και τον Πτολεμαίο τους έδιωξε από την Μακεδο νία. Σ' αυτούς ο Αλέξανδρος, αφού τους έφερε αργότερα π ί σ ω , πρόσφερε μεγάλες τιμές. Ό τ α ν ο Παυσανίας 2 7 , επειδή σύμφωνα με την άποψη του Άτταλου και της Κλεοπάτρας βρίστηκε και δεν πήρε ικα νοποίηση γ ι ' αυτό, σκότωσε τον Φ ί λ ι π π ο , περισσότερο κατηγορήθηκε γ ι ' αυτό η Ο λ υ μ π ι ά δ α , γ ι α τ ί τ ά χ α αυτή παρακίνησε και παρότρυνε τον θυμωμένο νεαρό, και μάλι στα κάποια διαβολή πρόσβαλε και τον Αλέξανδρο. Γιατί λέγεται ότι μετά από εκείνη την ύβρη τον συνάντησε ο Παυσανίας κλαίγοντας, και εκείνος του ανέφερε τούτο τον στίχο της «Μήδειας» Τον πεθερό και τον γ α μ π ρ ό και τη νύφη 2 8 . Αλλ' όμως αργότερα έψαξε και τους υπεύθυνους για την διαβολή και τους τιμώρησε, και οργίστηκε, γ ι α τ ί , όταν έλειπε, η Ολυμπιάδα συμπεριφέρθηκε σκληρά στην Κλε οπάτρα.

49


50


11. Ό τ α ν λοιπόν έγινε είκοσι χρόνων πήρε τη βασιλεία που είχε μεγάλους φθόνους και φοβερά μίση και κινδύνους από παντού. Γιατί ούτε τα βάρβαρα και τα κοντινά έθνη υπέφεραν λόγω της υποδούλωσης, ποθούσαν όμως τα π α τρικά τους βασίλεια, ούτε και την Ελλάδα που ο Φίλιππος την κατάκτησε με τα όπλα διέθετε χρόνο να την υποτάξει και να την κάνει να υπακούει, αλλά αφού άλλαξε μόνο και δημιούργησε αναστάτωση, την άφησε με πολύ φασαρία και τ α ρ α χ ή . Οι Μακεδόνες όμως φοβούνταν τον χρόνο και πίστευαν ότι ο Αλέξανδρος πρέπει ν' αφήσει τα της Ελλά δας και να μην τα προκαλεί βίαια, και τους βαρβάρους, που έκαναν επαναστάσεις, να υποτάξει πάλι με ηρεμία και να φροντίσει για τις στάσεις στο ξεκίνημα τους. Ό μ ω ς αυτός με βάση διαφορετικές θέσεις, ξεκίνησε με τόλμη και πνεύ μα να αποκτήσει τη σωτηρία και την ασφάλεια των π ρ α γ μάτων, σκεπτόμενος ότι, αν φανεί π ω ς το φρόνημα του .υποχωρεί, όλοι θα πατήσουν επάνω του. Τα βαρβαρικά λοιπόν κινήματα και τους πολέμους εκεί, τα σταμάτησε εντελώς με επιδρομή του στρατού μέχρι τον Ί σ τ ρ ο και εκεί νίκησε τον Σ ύ ρ μ ο , τον βασιλιά των Τριβαλλών 2 9 , σε μεγάλη μ ά χ η . Και όταν πληροφορήθηκε ότι έκαναν επανάσταση οι Θηβαίοι και π ω ς οι Αθηναίοι συμ φωνούσαν μαζί τους, αμέσως οδήγησε τον στρατό του μέσω των Θερμοπυλών λέγοντας ότι στον Δημοσθένη 3 0 , που τον αποκαλούσε παιδί, όσο ήταν στους Ιλλυριούς και τους Τριβαλλούς, και νεαρό, όταν έφτασε στην Θεσσαλία, θέλει να φανεί άνδρας κοντά στα τείχη των Αθηναίων. Κ α ι όταν έφθασε κοντά στη Θήβα

31

και παρείχε ακόμη

τη δυνατότητα να μετανιώσουν γ ι ' αυτά που είχαν κάνει, ζήτησε τον Φοίνικα και τον Προθύτη και κήρυξε τη χορή γηση αμνηστίας σε όσους θα πήγαιναν με το μέρος του. Ό μ ω ς επειδή οι Θηβαίοι ζητούσαν και οι ίδιοι α π ' αυτόν τον Φ ι λ ώ τ α και τον Αντίπατρο, και με κήρυκα ζητούσαν

51


5":


να πάνε με το μέρος τους όσοι ήθελαν να ελευθερώσουν μαζί τους την Ελλάδα, έτσι έβαλε τους Μακεδόνες στον πόλεμο. Α π ό την πλευρά των Θηβαίων η μάχη έγινε με ανδρεία και θάρρος πολύ περισσότερο από τη δύναμη τους και εναντίον πολλαπλασίων εχθρών. Καθώς όμως οι φρου ροί των Μακεδόνων άφησαν την Καδμεία και επιτέθηκαν στους Θηβαίους από π ί σ ω , αφού κυκλώθηκαν, σκοτώθη καν οι περισσότεροι κατά τη διάρκεια της μ ά χ η ς και η πόλη τους κυριεύτηκε, λεηλατήθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς.

Και τούτα

έγιναν

γιατί

υπολόγιζε

κυρίως

π ω ς οι Ελληνες θα φοβηθούν γ ι ' αυτό και εξαιτίας του φόβου τους θα μείνουν ήσυχοι, και εξάλλου ήθελε να εξη γήσει ότι συμπεριφέρθηκε έτσι λόγω των παραπόνων των συμμάχων. Γιατί και οι Φωκείς και οι Πλαταιείς κ α τ η γ ό ρησαν τους Θηβαίους. Και αφού εξαίρεσε τους ιερείς και όλους τους φίλους από φιλοξενία με τους Μακεδόνες, όπως επίσης και τους απόγονους του Πίνδαρου, και όσους ενα ντιώθηκαν σ' εκείνους που ψήφισαν για την αποστασία, πούλησε όλους τους άλλους, περίπου τριάντα χιλιάδες. Και όσοι σκοτώθηκαν ήταν περισσότεροι από έξι χιλιάδες. 12. Ανάμεσα στις πολλές και θλιβερές εκείνες συμφορές της πόλης, κάποιοι Θράκες, εισέβαλαν στο σπίτι της Τιμοκλείας, ένδοξης και μυαλωμένης γυναίκας, και αυτοί μεν άρπαξαν την περιουσία της, ο αρχηγός τους όμως, αφου βίασε και πρόσβαλε τη γυναίκα, τη ρωτούσε αν έχει κάπου κρυμμένο χρυσάφι ή ασήμι. Εκείνη παραδέχτηκε ότι έχει, και αφού τον π ή γ ε στον κήπο μόνο του και του έδειξε ένα π η γ ά δ ι , του είπε π ω ς , όταν η πόλη κυριεύτηκε, π έ τ α ξ ε μέσα σε τούτο τα περισσότερα πολύτιμα υπάρχοντα της. Και καθώς εκείνος έσκυψε και εξέταζε τον χ ώ ρ ο , ό π ω ς στεκόταν πίσω του, τον έσπρωξε μέσα και, χ τ υ π ώ ν τ α ς τον με πολλές πέτρες, τον σκότωσε. Ό τ α ν οι Θράκες την

53


54


οδήγησαν στον Αλέξανδρο δεμένη, από την εμφάνιση και το βάδισμα της φάνηκε αξιοπρεπής και μεγαλόπρεπη, όπως ακολουθούσε χωρίς φόβο και ήσυχα αυτούς που την οδηγούσαν. Αργότερα, όταν ο βασιλιάς ρώτησε ποια ήταν, αποκρίθηκε π ω ς ήταν αδελφή του Θεαγένη, ο οποίος αντι στάθηκε στον Φίλιππο πολεμώντας για την ελευθερία τ ω ν Ελλήνων κι έπεσε ως στρατηγός στη Χαιρώνεια. Ο Αλέ ξανδρος λοιπόν, επειδή θαύμασε και την απάντηση και την πράξη της, έδωσε εντολή να την αφήσουν με τα παιδιά της ελεύθερη να φ ύ γ ε ι . 13. Με τους Αθηναίους ήρθε σε συμβιβασμό, παρόλο που έδειξαν υπερβολική λύπη γ ι α την ατυχία στη Θήβα. Και μάλιστα τη γιορτή τ ω ν Μυστηρίων που είχαν σχεδόν ξεκινήσει, τη σταμάτησαν λόγω πένθους, και σ' όλους όσοι κατέφυγαν στην πόλη συμπεριφέρθηκαν με φιλανθρωπία. Αλλά, είτε επειδή είχε ήδη ξεσπάσει τον θυμό του, όπως ακριβώς τα λιοντάρια, είτε επειδή ήθελε να εξισώσει με κάποιο ήρεμο έργο τις σκληρές και αποτρόπαιες ενέργειες του, όχι μόνο απάλλαξε την πόλη από κάθε κατηγορία, αλλά- και της πρότεινε να προσέχει πολύ τα πράγματα, γ ι α τ ί , αν κάτι του συνέβαινε, εκείνη θα είχε την εξουσία στην Ελλάδα. Και πολλές φορές αργότερα λέγεται π ω ς η συμφορά τ ω ν Θηβαίων του προξενούσε λύπη και τον έκανε πιο επιεική σε άλλους. Και όλες τις ενέργειες σχετικά με τον Κλείτο 3 2 , που έγιναν λόγω της μέθης, και τη δειλία τ ω ν Μακεδόνων απέναντι στους Ινδούς, οι οποίοι άφησαν στη μέση την εκστρατεία και τη δόξα του, τα θεώρησε αποτέ λεσμα της οργής και της εκδίκησης του Διονύσου. Και α π ' όσους Θηβαίους σώθηκαν, κανείς δεν εμφανίστηκε αργό τερα σ' αυτόν, για να τον παρακαλέσει για κάτι και να μην το καταφέρει. Αυτά είναι που αναφέρονται στη Θήβα. 14. Στον Ισθμό, που συγκεντρώθηκαν και ψήφισαν οι

55


56


Έλληνες να εκστρατεύσουν με τον Αλέξανδρο εναντίον τ ω ν Περσών, αναγορεύτηκε αρχηγός τους. Και τότε, επειδή πολλοί πολιτικοί και φιλόσοφοι τον συνάντησαν και του έδιναν συγχαρητήρια, νόμισε π ω ς θα έκανε το ίδιο και ο Διογένης 3 3 από τη Σ ι ν ώ π η , που ζούσε κοντά στην Κόρινθο. Όμως εκείνος ελάχιστα ενδιαφερόταν για τον Αλέξανδρο και ξεκουραζόταν στο Κράνειο. Γ ι ' αυτό πήγε εκείνος σ' αυτόν. Έ τ υ χ ε να είναι ξαπλωμένος στον ήλιο και ανακάθισε λίγο, καθώς είδε τόσους ανθρώπους να έρχονται, και κοίταξε τον Αλέξανδρο. Όταν εκείνος τον χαιρέτησε και ρώτησε αν χρειάζεται κάτι, απάντησε: «Να μετακινηθείς λίγο από τον ήλιο». Και λέγεται ότι τόσο πολύ ενόχλησε τούτο τον Αλέξανδρο και τόσο θαύμασε την υπεροψία και τη μεγαλοσύνη του άνδρα, ώ σ τ ε , καθώς έφευγαν, είπε σ' όσους τον συνόδευαν και γελούσαν κοροϊδεύοντας: « Ε γ ώ όμως, αν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να ήμουν Διο γένης». Και θέλοντας χρησμό από τον θεό σχετικά με την εκστρατεία, πήγε στους Δελφούς. Αλλά κατά τύχη, επειδή εκείνες οι ημέρες ήταν αποφράδες και δεν ήταν σωστό να δίνονται χρησμοί κατά τη διάρκεια τους, π ρ ώ τ α έστειλε αγγελιαφόρο γ ι α να παρακαλέσει την προμάντιδα. Ό μ ω ς , επειδή εκείνη αρνήθηκε και χρησιμοποίησε τον νόμο ως δικαιολογία, αφού ανέβηκε ο ίδιος στον ναό και την έσερνε βίαια, αυτή σαν να καταβλήθηκε από τη βιασύνη του, ειπε: «Είσαι ανίκητος, παιδί μου». Αφού άκουσε τούτο ο Αλέ ξανδρος, είπε ότι δεν χρειάζεται πια άλλο χρησμό, αλλά έχει τον χρησμό που' ήθελε α π ' αυτήν. Και οταν εκστρατευσε , φαίνεται π ω ς έγιναν απο τον θεό και άλλα σημάδια, και το ξόανο του Ορφέα στα Λείβηθρα (που ήταν από ξύλο κυπαρισσιού) ίδρωσε πολύ εκείνες τις ημέρες. Επειδή όλοι. φοβήθηκαν το σημάδι, ο Αρίστανδρος τους παρότρυνε να έχουν θάρρος, γ ι α τ ί θα πετύχαινε πράγματα άξια για να γίνουν τραγούδι και ξα-

57


58


κουστά, τα οποία θα προκαλέσουν πολύ κόπο και ιδρώτα στους ποιητές και μουσικούς που θα τα υμνήσουν. 15. Για το πλήθος του στρατού, άλλοι λένε ότι είχε τριάντα χιλιάδες πεζούς και τέσσερις χιλιάδες ιππείς του λάχιστον, και άλλοι, το πολύ τριάντα τέσσερις χιλιάδες πεζούς και πέντε χιλιάδες ιππείς. Ο Αριστόβουλος 3 5 λέει ότι δεν είχε περισσότερα από εβδομήντα τάλαντα για τα εφόδια τους. Ο Δούρις, ότι είχε μόνο για τριάντα μέρες τροφή, κι ο Ονησίκριτος, ότι χρωστούσε επιπλέον διακόσια τάλαντα. Παρόλο όμως που ξεκίνησε με τόσα λίγα εφόδια, δεν μπήκε στο πλοίο, παρά μόνο αφού εξέτασε τις υποθέ σεις τ ω ν συντρόφων του και αφού έδωσε στον ένα χωράφι, σ' άλλον χωριό και σ' άλλον τα εισοδήματα μιας συνοικίας ή ενός λιμανιού. Αφού είχε ήδη μοιραστεί και δοθεί σ' αυτούς σχεδόν όλη η βασιλική περιουσία, ο Περδίκκας του είπε: «Και για τον εαυτό σου τι αφήνεις, βασιλιά;)) Και όταν αυτός του απάντησε: « Τ ι ς ελπίδες», είπε: «Λοι πόν κι εμείς, όσοι θα εκστρατεύσουμε μαζί σου, θα τις μοιραστούμε». Και καθώς παραιτήθηκε ο Περδίκκας από το κτήμα που του είχε παραχωρηθεί, έκαναν το ίδιο μερι κοί άλλοι από τους φίλους του. Σ' αυτούς όμως που τα έπαιρναν και τα χρειάζονταν, τα έδινε με προθυμία, και με τη μοιρασιά αυτή έδωσε έτσι τα περισσότερα από τα κτή ματα στη Μακεδονία. Με τέτοια ορμή και πνευματική προετοιμασία διέσχισε τον Ελλήσποντο. Φθάνοντας στην Τροία θυσίασε στην Αθηνά και πρόσφε ρε σπονδές στους ήρωες. Και αφού άλειψε με λάδι τη στήλη του Αχιλλέα και έτρεξε γύρω α π ' αυτή γυμνός με τους συντρόφους του, όπως είναι το έθιμο, τη στεφάνωσε και τον μακάρισε, επειδή και όταν ζούσε είχε φίλο πιστό και, όταν πέθανε, κήρυκα μεγάλο. Καθώς τριγύριζε στην πόλη και κοιτούσε, κάποιος τον ρώτησε αν θα ήθελε να δει τη

59


60


λύρα του Αλέξανδρου 3 6 . Τότε είπε π ω ς λίγο τον νοιάζει γ ι ' αυτήν και ότι ζητά τη λύρα του Αχιλλέα, με την οποία εκείνος υμνούσε τα κατορθώματα και τη δόξα τ ω ν γεν ναίων ανθρώπων. 16. Στο μεταξύ, αφού οι στρατηγοί του Δαρείου είχαν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη και είχαν παραταχθεί στο πέρασμα του Γρανικού, ήταν ανάγκη να δώσουν μάχη για την είσοδο και την κυριαρχία, σαν να ήταν οι πύλες της Ασίας. Ό μ ω ς το βάθος του ποταμού και την ανωμαλία τ ω ν απέναντι οχθών, που ήταν δύσβατες και έπρεπε να τις διαβούν με μάχη, οι περισσότεροι τις φοβούνταν και μερι κοί πίστευαν ότι έπρεπε να τηρήσουν και τα έθιμα τα σχετικά με τον μήνα (γιατί κατά τον μήνα Δαίσιο 3 7 οι βασιλείς τ ω ν Μακεδόνων δεν συνήθιζαν να βγάζουν έξω τον στρατό τους). Τούτο το άλλαξε, με την εντολή να θεωρήσουν τον μήνα αυτόν ως τον δεύτερο Αρτεμίσιο. Όμως ο Παρμενίωνας δεν τους άφησε να το διακινδυνεύ σουν, επειδή ήταν ήδη αργά και ο Αλέξανδρος είπε ότι θα ντρεπόταν τον Ελλήσποντο, αν φοβόταν τον Γρανικό, και τον διέσχισε μπαίνοντας στο ρεύμα με δεκατρείς ίλες ι π π ι κού. Προχωρώντας, αντιμέτωπος με βέλη και σε δύσβατες και απόκρημνες περιοχές, καλυμμένες με πεζικό και ι π π ι κό, διαμέσου ορμητικού και δυνατού ρεύματος, φάνηκε ότι ενεργούσε περισσότερο σαν φρενιασμένος και ανόητος παρά σαν σοφός στρατηγός. Παρ' όλ' αυτά επέμεινε στην προ σπάθεια του να περάσει και κατάφερε μόλις και με δυσκο λία να κρατήσει τις περιοχές, που είχαν γίνει υγρές και γλιστερές από τη λάσπη, και εξαναγκάστηκε να συνεχίσει αμέσως τη μάχη μέσα σε σύγχυση, καθώς οι άνδρες πο λεμούσαν ένας προς ένα, προτού μπορέσουν να παρατα χθούν όσοι περνούσαν το ποτάμι. Οι εχθροί έκαναν επίθε ση με δυνατές κραυγές, χ τ υ π ώ ν τ α ς άλογο με άλογο, χρη-

61


62


σιμοποιώντας τα δόρατα, και, όταν έσπαζαν αυτά, τα σπαθιά τους. Αν και έπεσαν πολλοί επάνω του, γ ι α τ ί ξε χώριζε από την ασπίδα και τη χαίτη της περικεφαλαίας, που και στις δυο πλευρές της υπήρχε υπέροχο φτερό, λευκό και μεγάλο, παρ' όλα αυτά δεν π λ η γ ώ θ η κ ε , αν και τον χτύπησε ένα ακόντιο κ ά τ ω από τον θώρακα του. Τότε, καθώς έπεσαν επάνω του ταυτόχρονα οι στρατηγοί Ροισακης και Σπιθριδάτης, τον ένα τον α π έ φ υ γ ε , και στον Ροισάκη έτεινε το δόρυ του, που όμως έσπασε π ά ν ω στο στέρνο του και τότε πήρε το σπαθί του. Πιάστηκαν στα χέρια, και ο Σπιθριδάτης, τοποθετώντας π λ ά γ ι α το άλογο του, ανασηκώθηκε με δύναμη και χ τ υ π ώ ν τ α ς τον μ' ένα βαρβαρικό κοπίδι, έκοψε το λοφίο της περικεφαλαίας και το ένα φτερό, και η περικεφαλαία μόλις που κράτησε το κοπίδι, που η άκρη του άγγιξε τις πρώτες τρίχες. Αλλά, καθώς ο Σπιθριδάτης σήκωνε π ά λ ι το κοπίδι για άλλο χτύπημα, κατάφερε ο Κλείτος, ο μαύρος 3 8 , και τον χ τ ύ π η σε με τη λόγχη του. Συγχρόνως έπεσε ο Ροισάκης που χτυπήθηκε με το σπαθί του Αλέξανδρου. Και ενώ η ιππομαχία βρισκόταν σε τέτοιο κίνδυνο και μανία, η Μακεδόνικη φ ά λ α γ γ α πέρασε και μπήκαν στη μάχη οι δυνάμεις του πεζικού. Οι Πέρσες όμως δεν αντι στάθηκαν σθεναρά ούτε για πολύ χρόνο, αλλά τράπηκαν σε φ υ γ ή , εκτός από τους Ελληνες μισθοφόρους. Αυτοί συγκε ντρωμένοι σε κάποιον λόφο ζητούσαν εγγυήσεις από τον Αλέξανδρο. Αλλ' αυτός, με θυμό και χωρίς σκέψη, επιτέ θηκε πρώτος και έχασε τ' άλογο του, που χτυπήθηκε στα πλευρά με ξίφος (ήταν άλλο άλογο, όχι ο Βουκεφάλας). Και οι περισσότεροι α π ' αυτούς που σκοτώθηκαν και τραυ ματίστηκαν, εκεί έπεσαν, πολεμώντας με ανθρώπους απελ πισμένους και ικανούς στη μάχη. Λέγεται ότι έπεσαν από τους βαρβάρους είκοσι χιλιάδες πεζοί και δυόμισυ χιλιάδες ιππείς. Ο Αριστόβουλος λέει, ότι

63


64


α π ό την πλευρά του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ όλοι. οι νεκροί ήταν τριάντα 39

τέσσερις, και α π ' αυτούς εννέα πεζοί . Ε δ ω σ ε λοιπόν δια ταγή να γίνουν χάλκινα α γ ά λ μ α τ α τους, τα οποία έ φ τ ι α ξ ε ο Λ ύ σ ι π π ο ς . Κάνοντας γ ν ω σ τ ή αυτή τη νίκη στους Ελληνες, κυρίως σ τ ο υ ς Αθηναίους, έστειλε τριακόσιες ασπίδες τ ω ν α ι χ μ α λ ώ τ ω ν και σ τ α άλλα λάφυρα διέταξε να γράφουν α π ό κοινού τούτη τη φιλόδοξη επιγραφή: «Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , ο γιος του Φιλίππου, και οι Ελληνες εκτός από τους Σ π α ρ τιάτες, α π ό τους β α ρ β ά ρ ο υ ς που κατοικούν στην Α σ ί α » . Τ α ποτήρια, τις πορφύρες και όλα, ό σ α τέτοια Π ε ρ σ ι κ ά αντι κείμενα πήρε, εκτός α π ό λίγα, τα έστειλε στη μ η τ έ ρ α τ ο υ .

17. Τ ο ύ τ ο ς ο α γ ώ ν α ς μ ε τ έ β α λ ε α μ έ σ ω ς π ά ρ α πολύ τα π ρ ά γ μ α τ α υπέρ του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ , ώ σ τ ε και οι Σ ά ρ δ ε ι ς , το οχυρό της ηγεμονίας τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν προς τη θ ά λ α σ σ α , και οι άλλες πόλεις, πήγαν με το μέρος τ ο υ . Μόνο η Α λ ι κ α ρ ν α σ σ ό ς και η Μίλητος αντιστάθηκαν, αλλά και τούτες τις κυρίευσε και κ α θ υ π ό τ α ξ ε όλες τις γ ύ ρ ω περιοχές, αλλά είχε πολλές αμφιβολίες

σχετικά

με τις άλλες υποθέσεις.

Και πολλές φορές βιαζόταν να συγκρουστεί με τον Δ α ρ ε ί ο και να διακινδυνεύσει όλα ό σ α πέτυχε, ενώ άλλες φορές σ κ ε φ τ ό τ α ν , α φ ο ύ π ρ ώ τ α κυριεύσει τις π α ρ α θ α λ ά σ σ ι ε ς πε ριοχές και μαζέψει χ ρ ή μ α τ α , να ξ ε κ ο υ ρ α σ τ ε ί , να α ν α ρ ρ ώ σ ε ι και να π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι εναντίον τ ο υ . Και υπάρχει στη Λυκία μια πηγή, κοντά στην πόλη τ ω ν Ξανθίων, η οποία λένε ότι τ ό τ ε ά λ λ α ξ ε κοίτη α π ό μόνη της, πλημμύρισε και α π ό τον βυθό της έ β γ α λ ε χάλκινη πινακίδα με αρχαία γ ρ ά μ μ α τ α , τα οποία δήλωναν ότι θα σ τ α μ α τ ή σ ε ι η κυριαρχία τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , α φ ο ύ την καταλύσουν οι Ελληνες. Α φ ο ύ ενθαρ ρύνθηκε α π ' α υ τ ά , ήθελε γ ρ ή γ ο ρ α να καθαρίσει την π α ρ α λία μέχρι τη Φοινίκη και την Κιλικία. πέρασμα

της

Παμφυλίας

έκανε

Και το γ ρ ή γ ο ρ ο

πολλούς

ιστορικούς

να

έχουν θέμα, για να γράψουν μ ε γ ά λ α και εκπληκτικά συγ-

65


66


γ ρ ά μ μ α τ α , κ α θ ώ ς αναφέρουν ότι λ ό γ ω κάποιας θείας τ ύ χης η θ ά λ α σ σ α υ π ο χ ώ ρ η σ ε στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , ενώ άλλοτε έρχεται με ορμή α π ό τον ωκεανό και σπάνια αποκαλύπτει τους

αιχμηρούς

βράχους,

που

βρίσκονται

κάτω

από

τ'

α π ό τ ο μ α και κομμένα πλευρά τ ω ν βουνών. Τ ο ύ τ ο το δη λώνει και ο Μένανδρος σε κάποια κ ω μ ω δ ί α , αναφερόμενος σ' αυτό το π α ρ ά ξ ε ν ο γεγονός: Π ό σ ο μοιάζει π ρ α γ μ α τ ι κ ά στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο τ ο ύ τ ο . Κι αν ζ η τ ώ να β ρ ω κάποιον, αυτός α π ό μόνος του εμφανίζεται. Κι αν πρέπει να δ ι α σ χ ί σ ω κάποιο μέρος της θ ά λ α σ σ α ς , τούτο α μ έ σ ω ς γίνεται για χάρη μου εύκολο σ τ ο π έ ρ α σ μ α του. Ο

ίδιος

παράδοξο

ο

κατασκεύασε διαμέσου

Αλέξανδρος

όμως

στα γράμματα του, δρόμο

αυτής,

που

αφού

δεν αλλά

λέγεται

ξεκίνησε

λέει

τίποτα

αναφέρει

Κλίμακα, από

τη

τέτοιο

μόνο

και

ότι

πέρασε

Φασήλιδα.

Γι'

αυτό τον λόγο έμεινε και περισσότερες μέρες στην πόλη. Βλέποντας τ ό τ ε

ένα

άγαλμα

του

Θεοδέκτη40,

που

ήταν

κάτοικος της Φασήλιδας και είχε πεθάνει, να βρίσκεται στην α γ ο ρ ά , και

μέθυσε και πήγε σ'

με τ ρ α γ ο ύ δ ι α

του

έριξε

αυτό

πολλά

μετά το

στεφάνια.

δείπνο,

Και

έτσι

παίζοντας, του α π έ δ ω σ ε μια καθόλου άχαρη τιμή, γιατί είχε σχέση με τούτον τον άνδρα εξαιτίας του Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η και της φιλοσοφίας.

18.

Μετά

απ'

αυτά

νίκησε

όσους

από

τους

Πισίδες

αντιστάθηκαν και κυρίευσε τη Φρυγία. Και α φ ο ύ κ α τ έ λ α βε την πόλη Γ ό ρ δ ι ο , που λέγεται π ω ς ήταν η π α τ ρ ί δ α τ ο υ αρχαίου Μ ί δ α , είδε την ξ α κ ο υ σ τ ή ά μ α ξ α δεμένη με φλούδα κρανιάς και ά κ ο υ σ ε γι' αυτήν κάτι σχετικό, που λέγεται ότι πιστεύουν οι β ά ρ β α ρ ο ι , ότι δηλαδή εκείνος που θα λύσει τον κ ό μ π ο , είναι γ ρ α φ τ ό να γίνει βασιλιάς όλου του κ ό σ μ ο υ . Οι περισσότεροι λοιπόν λένε, π ω ς οι κόμποι έχοντας κρυφή

67


68


την αρχή τους και όντας στριμμένοι, μ ε τ α ξ ύ τους και μπερ δεμένοι πολλές φορές, ήταν αδύνατο να λυθούν α π ό τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , ώ σ τ ε τους έκοψε με μαχαίρι, και έτσι κ ο μ μ έ νοι αποκαλύφθηκαν οι πολλές τους άκρες. Ό μ ω ς ο Α ρ ι σ τ ό βουλος λέει ότι τον έλυσε πολύ εύκολα, β γ ά ζ ο ν τ α ς α π ό τον πόλο, αυτό που ονομάζεται « έ σ τ ω ρ » , με τον οποίο σ υ γ κ ρ α τιόταν το λουρί και, α φ ο ύ τον τ ρ ά β η ξ ε , έλυσε έτσι τον ζυγό. Α π ό εκεί, κ α θ υ π ό τ α ξ ε τους Π α φ λ α γ ό ν ε ς και τους Κ α π παδόκες και, μαθαίνοντας τον θάνατο του Μ έ μ ν ο ν α 4 1 , που ήταν ένας α π ό τους σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς του Δ α ρ ε ί ο υ και θεωρείτο π ω ς εκείνος ήταν που θα δημιουργούσε τις πιο μεγάλες δυσκολίες στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , α π έ κ τ η σ ε ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο θάρρος για την ε κ σ τ ρ α τ ε ί α τ ο υ στην Α σ ί α . Και επιπλέον ο Δ α ρ ε ί ο ς ήδη κατέβαινε α π ό τ α Σ ο ύ σ α , κ ο μ π ά ζ ο ν τ α ς για τ ο πλήθος του σ τ ρ α τ ο ύ του (γιατί ήταν α ρ χ η γ ό ς σ τ ρ α τ ο ύ εξακοσίων

χιλιάδων

ανδρών)

και

επίσης

ενθαρρυμένος

α π ό κάποιο όνειρο, για το οποίο οι μάγοι του έ δ ω σ α ν πιο ευχάριστη εξήγηση α π ' ό,τι ήταν η π ρ α γ μ α τ ι κ ή . Ν ό μ ι ζ ε λοιπόν π ω ς η

Μακεδόνικη φ ά λ α γ γ α καιγόταν α π ό

μια

μεγάλη φ ω τ ι ά και ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , με τη στολή π ο υ είχε πριν ο Δ α ρ ε ί ο ς , ήταν κήρυκας του βασιλιά και του π ρ ό σ φ ε ρε τις υπηρεσίες του και, πηγαίνοντας στον ναό του Β ή λ ο υ , εξαφανίστηκε.

Μ ' α υ τ ά , ό π ω ς φαίνεται, υ π ο δ η λ ω ν ό τ α ν

α π ό τον θεό π ω ς οι υποθέσεις τ ω ν Μ α κ ε δ ό ν ω ν θα ήταν λαμπρές και δ ο ξ α σ μ έ ν ε ς και π ω ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς θα γινόταν ο κύριος της Α σ ί α ς , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς κυριάρχησε ο Δ α ρ ε ί ο ς , μια και θα γινόταν α π ό βασιλικός κήρυκας βασιλιάς, και ότι γ ρ ή γ ο ρ α θα εγκαταλείψει τη ζ ω ή έ ν δ ο ξ α .

19. Ο Δ α ρ ε ί ο ς α π έ κ τ η σ ε α κ ό μ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο θάρρος, νομίζοντας ότι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς α π ό δειλία έμενε πολυ χρόνο στην Κιλικία. Ό μ ω ς η παραμονή οφειλόταν σε α ρ ρ ώ σ τ ι α ,

69


70


που προήλθε, ό π ω ς λένε, α π ό την κούραση και, ό π ω ς λένε 42

άλλοι, επειδή λούστηκε σ τ ο π α γ ω μ έ ν ο νερό του Κύδνου . Και α π ό τους άλλους γιατρούς, κανείς δεν τ ο λ μ ο ύ σ ε να τον βοηθήσει, αλλά επειδή νόμιζαν π ω ς ο κίνδυνος ήταν μ ε γ α λύτερος α π ό κάθε βοήθεια, φοβούνταν, μ ή π ω ς σε π ε ρ ί π τ ω ση αποτυχίας κατηγορηθούν α π ό τους Μακεδόνες. Α λ λ ά ο Φίλιππος ο Α κ α ρ ν ά ν α ς , βλέποντας π ό σ ο ά σ χ η μ η ήταν η κ α τ ά σ τ α σ η του και έχοντας εμπιστοσύνη στη φιλία τ ο υ , νόμιζε π ω ς ήταν φοβερό να μη μοιραστεί τον κίνδυνο με τον βασιλιά και, με την εμπειρία που είχε και διακινδυ νεύοντας, π ρ ο σ π ά θ η σ ε να του δ ώ σ ε ι φ ά ρ μ α κ α , πείθοντας τον να τα ανεχθεί και να τα πιει, γιατί ήθελε να γίνει γ ρ ή γ ο ρ α κ α λ ά , για να πολεμήσει. Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ ο Π α ρ μ ε νίων του έστειλε γ ρ ά μ μ α από το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , π ρ ο τ ρ έ π ο ντας τον να φυλάγεται από τον Φίλιππο, γιατί τ ά χ α έχει πεισθεί από τον Δ α ρ ε ί ο να σ κ ο τ ώ σ ε ι τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , με α ν τ ά λ λ α γ μ α μεγάλες δ ω ρ ε έ ς και γ ά μ ο με την κόρη τ ο υ . Εκείνος, όταν δ ι ά β α σ ε το γ ρ ά μ μ α , χ ω ρ ί ς να το δείξει σε κανέναν α π ό τους φίλους τ ο υ , το έβαλε κ ά τ ω α π ό το μα ξιλάρι τ ο υ . Και την ώ ρ α που μπήκε ο Φίλιππος με τους φίλους του φέρνοντας το φ ά ρ μ α κ ο σ' ένα ποτήρι, του έ δ ω σ ε το γ ρ ά μ μ α και πήρε το φ ά ρ μ α κ ο ανύποπτα και με προθυ μία. Και ήταν ένα θέαμα περίεργο και θεατρικό, ο ένας να διαβάζει και τ α υ τ ό χ ρ ο ν α ο άλλος να πίνει. Και μ ε τ ά γύρι σαν τη μ α τ ι ά τους ο ένας στον άλλον, αλλά με διαφορετικό τ ρ ό π ο . Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς με π ρ ό σ ω π ο χαρούμενο και εύθυμο, που φανέρωνε την εύνοια και την εμπιστοσύνη που είχε στον Φίλιππο, ενώ εκείνος είχε ξαφνιαστεί με την κ α τ η γορία και είτε αναφερόταν στους θεούς και σ ή κ ω ν ε προς τον ουρανό τα χέρια τ ο υ , είτε πάλι έπεφτε σ τ ο κρεβάτι και π α ρ α κ α λ ο ύ σ ε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο να έχει καλή διάθεση και να προσέχει τον εαυτό τ ο υ .

Γιατί το

φάρμακο

στην αρχή

έκανε το σ ώ μ α τ ο υ να αντιδράσει πολύ έντονα, έτσι π ο υ

71


72


μ ε ί ω σ ε πολύ τη δύναμη τ ο υ , χάθηκε η φωνή τ ο υ , έ χ α σ ε τις αισθήσεις του και λιποθύμισε. Α λ λ ά γ ρ ή γ ο ρ α με τη βοή θεια του Φιλίππου συνήλθε, και αυτός τον έδειξε σ τ ο υ ς Μακεδόνες.

Γιατί

δεν

σταμάτησαν

να

ανησυχούν,

πριν

δουν τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο . 20. Σ τ ο ν σ τ ρ α τ ό του Δ α ρ ε ί ο υ ήταν κάποιος Μ α κ ε δ ό ν α ς , ο

Αμύντας,

που

είχε

εξοριστεί α π ό

τη

Μακεδονία

και

γ ν ώ ρ ι ζ ε τον χ α ρ α κ τ ή ρ α του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ . Α υ τ ό ς , κ α θ ώ ς έβλεπε

ότι

ο

Δαρείος

ετοιμαζόταν

να

βαδίσει

εναντίον

του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ μ έ σ α από τα σ τ ε ν ά , τον π α ρ α κ ά λ ε σ ε να περιμένει

εκεί

που

βρισκόταν

και

να

δώσει

μάχη

στις

μεγάλες κι ανοικτές πεδιάδες, π ο λ ε μ ώ ν τ α ς με τ ό σ ο σ τ ρ α τό εναντίον λιγότερων. Και όταν ο Δ α ρ ε ί ο ς του αποκρίθηκε π ω ς φ ο β ά τ α ι μ ή π ω ς καταφέρουν και ξεφύγουν οι εχθροί, είπε: « Γ ι ' αυτό βέβαια μη φ ο β ά σ α ι , βασιλιά. Γιατί εκείνος θα έλθει εναντίον σ ο υ , και ήδη τ ώ ρ α πιθανόν να έ ρ χ ε τ α ι » . Λ έ γ ο ν τ α ς αυτά ο Α μ ύ ν τ α ς δεν τον έπεισε, κι ο Δ α ρ ε ί ο ς έφυγε

κατευθυνόμενος

στην

Κιλικία,

ενώ

συγχρόνως

ο

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς πήγαινε προς τη Σ υ ρ ί α εναντίον τ ο υ 4 3 . Τη

νύχτα

εκείνη

δεν κ α τ ά φ ε ρ α ν να

συναντηθούν

και

επέστρεψαν, ο μεν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ευχαριστημένος με το γε γονός και σπεύδοντας να προλάβει τους εχθρούς κοντά σ τ α στενά, ενώ ο Δ α ρ ε ί ο ς ήθελε να προλάβει να φτάσει σ τ ο π ρ ώ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο και να πάρει τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ α π ό τα στενά. Γιατί ήδη είχε κ α τ α λ ά β ε ι ότι αντίθετα με το σ υ μ φ έ ρον τ ο υ είχε πάει σε δύσκολες περιοχές για το ιππικό τ ο υ , λ ό γ ω της θ ά λ α σ σ α ς , τ ω ν βουνών και του π ο τ α μ ο ύ Πινάρου, που περνάει α ν ά μ ε σ α τους, περιοχές που είναι χωρι σμένες σε πολλά μικρά τ μ ή μ α τ α και είναι κ α τ ά λ λ η λ α για τους εχθρούς που ήταν ολιγάριθμοι. Σ τ ο ν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο έ δ ω σ ε η τύχη την κατάλληλη περιοχή, αλλά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο από την π ρ ο σ φ ο ρ ά της τύχης βοήθησε στη νίκη η ικανότητα του

73


74


στη στρατηγική, γιατί αν και είχε λιγότερο σ τ ρ α τ ό από τους β α ρ β ά ρ ο υ ς , δεν τους ά φ η σ ε να τον περικυκλώσουν, αλλά ο ίδιος με τη δεξιά του π τ έ ρ υ γ α π έ ρ α σ ε το αριστερό τους α κ ρ ο , και χ τ υ π ώ ν τ α ς τους από τα πλάγια έτρεψε σε φυγή όσους β α ρ β ά ρ ο υ ς είχαν π α ρ α τ α χ θ ε ί προς τη δική του μεριά, π ο λ ε μ ώ ν τ α ς α ν ά μ ε σ α στους π ρ ώ τ ο υ ς . Έ τ σ ι τ ρ α υ ματίστηκε με ξίφος στον μηρό από τον Δ α ρ ε ί ο , γιατί, ό π ω ς ισχυρίζεται ο Χ ά ρ η ς 4 4 , πιάστηκαν σ τ α χέρια. Α λ λ ά ο Αλέ ξανδρος γ ρ ά φ ο ν τ α ς σχετικά με τη μάχη στον Α ν τ ί π α τ ρ ο δεν αναφέρει ποιος τον π λ ή γ ω σ ε , αλλά ότι κτυπήθηκε στον μηρό με σπαθί και π ω ς δεν ήταν τίποτε σ ο β α ρ ό το τ ρ α ύ μ α του. Και π α ρ ό λ ο που είχε μια λαμπρή νίκη και κ α τ α τ ρ ό π ω σ ε π ά ν ω από εκατόν δέκα χιλιάδες εχθρούς, δεν κ α τ ά φ ε ρ ε να πιάσει τον Δ α ρ ε ί ο , γιατί εκείνος με τη φυγή π ρ ό λ α β ε να πάει μ π ρ ο σ τ ά τ έ σ σ ε ρ α ή πέντε σ τ ά δ ι α , αλλά κ α τ ά φ ε ρ ε να πάρει το ά ρ μ α και το τ ό ξ ο του και επιστρέφοντας βρήκε τους Μακεδόνες να παίρνουν από το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν τα υπόλοιπα πλούτη, που ήταν υπερβολικά π ο λ λ ά , αν και πήραν μέρος στη μάχη ε λ α φ ρ ά οπλισμένοι και τις περισσότερες αποσκευές τους τις είχαν στη Δ α μ α σ κ ό . Τη σκηνή του Δ α ρ ε ί ο υ την εξαίρεσαν για τον ίδιο, κ α θ ώ ς ήταν γεμάτη με εξαιρετικούς υπηρέτες και ε π ί π λ ω σ η και πολ λούς θησαυρούς. Α φ ο ύ λοιπόν έ β γ α λ ε τ α όπλα τ ο υ , α μ έ σ ω ς κατευθύνθηκε σ τ ο λουτρό λέγοντας: « Π ά μ ε να πλύνουμε σ τ ο λουτρό του Δ α ρ ε ί ο υ τον ι δ ρ ώ τ α από τη μ ά χ η » . Και κάποιος από τους φίλους του είπε:

« Μ α τον Δ ί α ,

στο

λουτρό του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ . Γιατί τ α π ρ ά γ μ α τ α τ ω ν νικημέ νων πρέπει να ανήκουν και να ονομάζονται του νικητή». Και κ α θ ώ ς είδε τ ό σ ε ς λεκάνες και υδρίες και σ κ ά φ ε ς και α λ α β ά σ τ ρ ι ν α αντικείμενα, όλα α π ό χρυσό και με μεγάλη πολυτέλεια

κατασκευασμένα,

και

τον

χώρο

να

μυρίζει

θαυμάσια, γιατί ήταν γ ε μ ά τ ο ς α ρ ώ μ α τ α και μύρα, μπήκε

75


76


στη σκηνή, που ά ξ ι ζ ε να τη θαυμάσει κανείς λ ό γ ω του ύψους και του μεγέθους της, αλλά και για τα σ τ ρ ώ μ α τ α , τ α τ ρ α π έ ζ ι α και ό σ α κ ο σ μ ο ύ σ α ν τ ο δείπνο, σ τ ρ ά φ η κ ε στους φίλους του και είπε: « Τ ο ύ τ ο είναι, ό π ω ς φαίνεται, το να 45

είσαι β α σ ι λ ι ά ς » . 21. Α φ ο ύ κάθισε για να δειπνήσει, κάποιος του είπε ότι α ν ά μ ε σ α στους α ι χ μ α λ ώ τ ο υ ς βρίσκονται η μητέρα και η γυναίκα του Δ α ρ ε ί ο υ και δυο ανύπαντρες κόρες τ ο υ , οι οποίες, κ α θ ώ ς είδαν το ά ρ μ α και τα τ ό ξ α , χτυπούσαν το στήθος τους και θρηνούσαν, επειδή νόμιζαν ότι είχε σ κ ο τωθεί. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς μένοντας σ ι ω π η λ ό ς για αρκετό χρό νο, συγκινήθηκε πιο πολύ για τη δική τους π α ρ ά για τη δική του τύχη, έστειλε τον Λ ε ο ν ν ά τ ο 4 6 με τη διαταγή να τους πει ότι ούτε ο Δ α ρ ε ί ο ς πέθανε ούτε πρέπει να φ ο β ο ύ νται τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο . Γιατί εκείνος κάνει πόλεμο στον Δ α ρείο για την εξουσία και αυτές θα έχουν όλα ό σ α είχαν κ α τ ά τη διάρκεια της βασιλείας τ ο υ Δ α ρ ε ί ο υ . Και τα λό για φάνηκαν καλά και σ ω σ τ ά στις γυναίκες, αλλά ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο οι πράξεις του που ήταν φιλάνθρωπες. Τ ο υ ς επέτρεψε να θάψουν όσους από τους Π έ ρ σ ε ς ήθελαν, κά νοντας χρήση τ ω ν ενδυμάτων και τ ω ν κ ο σ μ η μ ά τ ω ν που ήταν λάφυρα, και δεν αφαίρεσε τίποτε από τις τιμές και τις περιποιήσεις που δέχονταν, και έπαιρναν πιο μεγάλες συντάξεις από τις προηγούμενες. Ό μ ω ς η πιο ω ρ α ί α και πιο βασιλική γενναιοδωρία του ήταν το ότι οι α ι χ μ ά λ ω τ ε ς γυναίκες,

ηθικές και συνετές,

τίποτα

δεν

άκουσαν

ούτε

υποψιάστηκαν ότι θα μπορούσαν να φοβηθούν ως α ι σ χ ρ ό , αλλά τις φρουρούσαν ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς σε παρθενώνες ιερούς και όσιους, κρυφά και μακριά α π ' όλους, και όχι σαν να ήταν σε εχθρικό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Και βέβαια λέγεται οτι η σύζυγος του Δ α ρ ε ί ο υ ήταν η πιο όμορφη α π '

όλες τις

βασίλισσες, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς και ο ίδιος ο Δ α ρ ε ί ο ς ήταν ο

77


78

Γ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

πιο ω ρ α ί ο ς και πιο ψηλός α π ' όλους τους άνδρες, και τα κορίτσια έμοιαζαν στους γονείς τους. Α λ λ ά ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς θ ε ω ρ ώ ν τ α ς , ό π ω ς φαίνεται, ότι το να επιβάλλεται στον εαυτό του είναι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο βασιλικό από το να νικά τους εχθρούς,

ούτε αυτές ά γ γ ι ξ ε ούτε

γ ν ώ ρ ι σ ε άλλη γυναίκα πριν α π ό τον γ ά μ ο τ ο υ , εκτός από τη Βαρσίνη.

Και τούτη

έμεινε χήρα,

α φ ό τ ο υ πέθανε ο

Μέμνονας, και συνελήφθη κοντά στη Δ α μ α σ κ ό . Και μα θεύτηκε π ω ς ήταν μ ο ρ φ ω μ έ ν η έχοντας Ελληνική παιδεία και ευχάριστη στη συμπεριφορά της, με π α τ έ ρ α τον Α ρ τ ά β α ζ ο , που ήταν γιος κόρης του βασιλιά. Ο Π α ρ μ ε ν ί ω ν α ς παρότρυνε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο

να γνωρίσει την

όμορφη

και

ευγενική τούτη γυναίκα. Και κ α θ ώ ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς έβλεπε π ω ς οι άλλες α ι χ μ ά λ ω τ ε ς ήταν εκπληκτικά ό μ ο ρ φ ε ς και ψηλές, αστειευόταν λέγοντας ότι: « Ο ι Περσίδες είναι β α σανιστήριο για τα μ ά τ ι α » . Και π α ρ α β ά λ λ ο ν τ α ς στην ο μ ο ρ φιά τους τη δική του α υ τ ο σ υ γ κ ρ ά τ η σ η και την ο μ ο ρ φ ι ά της σύνεσης τ ο υ , τις απομάκρυνε ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς τις άψυχες μορφές τ ω ν α γ α λ μ ά τ ω ν .

22. Ό τ α ν ο Φιλόξενος 4 7 , ο α ρ χ η γ ό ς τ ω ν π α ρ α θ α λ ά σ σ ι ω ν δυνάμεων, του έγραψε π ω ς ήταν κοντά του κάποιος Θε ό δ ω ρ ο ς από τον Τ ά ρ α ν τ α και πουλάει δυο πολύ ό μ ο ρ φ α αγόρια και ήθελε να μάθει αν θα τα α γ ό ρ α ζ ε , οργίστηκε πολύ και φ ώ ν α ζ ε πολλές φορές στους φίλους τ ο υ , ρ ω τ ώ ντας τι αισχρό είχε μάθει γι' αυτόν μέχρι τ ώ ρ α ο Φιλόξε νος, έτσι που να τον προσβάλλει με τέτοιες ξεδιάντροπες προτάσεις".

Και τον

ίδιο

τον Φιλόξενο

ε π ι τ ι μ ώ ν τ α ς τον

έντονα σε γ ρ ά μ μ α τ ο υ , τον δ ι έ τ α ξ ε να ξ ε φ ο ρ τ ω θ ε ί τον Θ ε ό δ ω ρ ο και τ ο εμπόρευμα τ ο υ . Μ ά λ ι σ τ α μ ά λ ω σ ε αυστη ρά τον Α γ ν ω ν α , που έγραψε π ω ς ήθελε ν' α γ ο ρ ά σ ε ι και να του φέρει τον Κ ρ ω β ύ λ ο που ήταν φημισμένος στην Κόριν θο. Και όταν πληροφορήθηκε ότι ο Δ ά μ ω ν α ς και ο Τιμόθε-

79


80


ος είχαν διαφθείρει, τις γυναίκες μερικών μ ι σ θ ο φ ό ρ ω ν , που υπηρετούσαν υπό τις διαταγές του Π α ρ μ ε ν ί ω ν α , έγραψε στον Π α ρ μ ε ν ί ω ν α , με την εντολή, εάν είναι π ρ ά γ μ α τ ι ένο χοι, να τους τ ι μ ω ρ ή σ ε ι ό π ω ς τα θηρία, που ζουν κ α τ α σ τ ρ έ φοντας τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς , και να τους σ κ ο τ ώ σ ε ι . Και σχε τικά με τον ίδιο έ γ ρ α φ ε σ τ ο γ ρ ά μ μ α α κ ρ ι β ώ ς : « Γ ι α μένα κανείς δεν θα πει π ω ς είδα ή θέλησα να δω τη γυναίκα του Δ α ρ ε ί ο υ , αλλά ούτε και δέχτηκα να α κ ο ύ σ ω να μιλούν σε μένα για την ο μ ο ρ φ ι ά τ η ς » . Και μ ά λ ι σ τ α έλεγε ότι κ α τ α λαβαίνει π ω ς είναι θνητός λ ό γ ω του ύπνου και του έ ρ ω τ α , γιατί και ο πόνος και η ηδονή προέρχονται από μια και μόνη κοινή αδυναμία της φύσης. Ή τ α ν επιπλέον π ά ρ α πολύ εγκρατής στην όρεξη για φ α γ η τ ό , και τούτο μαζί με άλλα πολλά το απέδειξε με τα λόγια που είπε στην Ά δ α

, π ο υ την τιμούσε λέγοντας

τη μητέρα και κάνοντας τη β α σ ί λ ι σ σ α της Κ α ρ ί α ς . Εκείνη συγκεκριμένα του έστελνε για να τον περιποιηθεί καθημε ρινά πολλά φ α γ η τ ά και γλυκά και τελικά τους πιο καλούς μάγειρες και αρτοποιούς, ώ σ τ ε είπε π ω ς δεν τους έχει ανάγκη. Γιατί του δόθηκαν καλύτεροι μάγειροι α π ό τον π α ι δ α γ ω γ ό του Λ ε ω ν ί δ α , δηλαδή για το π ρ ό γ ε υ μ α η νυ χτερινή πορεία, και για το δείπνο ένα ελαφρό π ρ ό γ ε υ μ α . « Κ α ι αυτός ο ίδιος ά ν δ ρ α ς » , είπε, « ε ρ χ ό τ α ν και έλυνε τα σ τ ρ ώ μ α τ α και τα κ ι β ώ τ ι α τ ω ν ρούχων, για να δει, μη τυχόν η μ η τ έ ρ α μου είχε βάλει κάτι πολυτελές ή π ε ρ ι τ τ ό » .

23. Σ τ ο κρασί ήταν λιγότερο εθισμένος α π ' ό,τι πιστευό ταν. Κ α ι θεωρείτο τέτοιος α π ό τ ό τ ε που για πολλή ώ ρ α μιλούσε π α ρ ά έπινε κάθε ποτήρι, σ υ ζ η τ ώ ν τ α ς για κάποιο μεγάλο θέμα. Τ ο ύ τ ο γινόταν όταν είχε ευχέρεια χρόνου, επειδή από τις εργασίες δεν τον απομάκρυνε ούτε το κρασί ούτε ο ύπνος ούτε κάποιο παιγνίδι ούτε γ ά μ ο ς ούτε θ έ α μ α , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς τους άλλους σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς .

81

Και τούτο το


82


αποδεικνύει η ίδια του η ζ ω ή , που παρότι μικρή, ήταν γεμάτη από π ά ρ α πολλά και σημαντικά έ ρ γ α . Τις μέρες της ανάπαυσης ό μ ω ς , αφού σ η κ ω ν ό τ α ν και π ρ ό σ φ ε ρ ε θυ σίες στους θεούς, α μ έ σ ω ς καθόταν και έ τ ρ ω γ ε και μετά με το κυνήγι, το γράψιμο, τις δίκες, την τ α κ τ ο π ο ί η σ η πολε μικών υποθέσεων και το δ ι ά β α σ μ α περνούσε την ημέρα τ ο υ . Αν είχε πορεία, όχι επείγουσα, μάθαινε β α δ ί ζ ο ν τ α ς ταυτόχρονα ή να

ρίχνει το τ ό ξ ο

ή ν'

ανεβαίνει και να

κατεβαίνει σε ά ρ μ α που ήταν σε κίνηση.

Σ υ χ ν ά έπαιζε

και κυνηγούσε αλεπούδες και πουλιά, ό π ω ς συμπεραίνου με από το ημερολόγιο τ ο υ . Και όταν πήγαινε στη σκηνή, κ α θ ώ ς λουζόταν και αλειφόταν, ρ ω τ ο ύ σ ε τους μαγείρους και τους αρτοποιούς αν ήταν εντάξει τα σχετικά με το δείπνο. Και όταν νύχτωνε και ήταν α ρ γ ά , τ ό τ ε πήγαινε σ τ ο δείπνο και ήταν θαυμάσια η φροντίδα του και η π ρ ο σοχή του σ τ ο τ ρ α π έ ζ ι , για να μη μοιράζεται τ ί π ο τ α άνισα ή α π ρ ό σ ε κ τ α . Και σχετικά με το κρασί, ό π ω ς ήδη έχει λεχθεί, το καθυστερούσε φ λ υ α ρ ώ ν τ α ς πολύ. Και ενώ ως προς τα άλλα ηταν ο πλέον ευχάριστος στη συναναστροφή α π ' όλους τους βασιλείς και καμιά χάρη δεν του έλειπε, με τις καυχησιολογίες γινόταν αηδιαστικός και πολύ αυταρχι κός και συμπεριφερόταν με κ ο μ π α σ μ ο ύ ς , κ α θ ώ ς δεχόταν τους κόλακες. Μ' αυτά ενοχλούνταν και οι πιο ευγενικοί από τους παρευρισκόμενους, γιατί δεν ήθελαν ούτε με τους κόλακες να ανταγωνίζονται ούτε να θεωρούνται λιγότερο επαινετικοί από εκείνους.

Γιατί το ένα φαινόταν α ι σ χ ρ ό ,

ενώ το άλλο π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε τον κίνδυνο. Μ ε τ ά από το κρασί, λουζόταν

και

κοιμόταν

συχνά

μέχρι

το

μεσημέρι.

Και

κάποιες φορές κοιμόταν ολόκληρη τη μέρα. Και σ τ ο θέμα της τροφής ήταν εγκρατής, ώ σ τ ε , κι όταν α κ ό μ α του έφερναν τα σπανιότερα α γ α θ ά της θ ά λ α σ σ α ς και υπέροχα ψάρια, τα έστελνε στους φίλους τ ο υ , και στον ίδιο δεν έμενε τ ί π ο τ α . Π ά ν τ α ό μ ω ς το δείπνο του είχε μεγα-

83


84


λοπρέπεια και τα έ ξ ο δ α για τις νίκες του ήταν τελικά δέκα χιλιάδες δ ρ α χ μ έ ς . Και σ τ α μ ά τ η σ ε ε δ ώ , β ά ζ ο ν τ α ς το για όριο, σ τ α ό σ α ξόδευαν για την υποδοχή του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ . 49

24. Μ ε τ ά τη μάχη στην Ι σ σ ό , α φ ο ύ έστειλε στη Δ α μ α σ κ ό α π ε σ τ α λ μ έ ν ο υ ς , πήρε τα χ ρ ή μ α τ α , τις α π ο σ κ ε υ έ ς , τα παιδιά και τις γυναίκες τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν . Και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ωφελήθηκαν οι ιππείς τ ω ν Θ ε σ σ α λ ώ ν .

Γιατί αυτούς π ο υ

ξ ε χ ώ ρ ι σ α ν στη μάχη για την ανδρεία τους, τους έστειλε επίτηδες για να ωφεληθούν. Ό μ ω ς και οι υπόλοιποι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς γέμισαν με πλούτη. Και τ ό τ ε για π ρ ώ τ η φ ο ρ ά οι Μακεδόνες πήραν γεύση από χρυσό και ασήμι, γυναίκες και β α ρ β α ρ ι κ ό τ ρ ό π ο ζ ω ή ς , και έτρεχαν, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς τ α σκυλιά που τρέχουν κ υ ν η γ ώ ν τ α ς ίχνη, ψάχνοντας και ζ η τ ώ ν τ α ς τ α πλούτη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν . Σ τ ο ν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ό μ ω ς φάνηκε καλό να κυριαρχήσει σ τ α παράλια. Την Κύπρο λοιπόν τ ο υ την π α ρ α χ ώ ρ η σ α ν α μ έ σ ω ς οι βασιλείς α φ ο ύ ήλθαν σ' αυτόν, μαζί με τη Φοινίκη, με εξαίρεση την Τ ύ ρ ο . Την Τύρο πολιόρκησε ε π τ ά μήνες 5 0 με π ρ ο χ ώ σ ε ι ς , πολιορκητικές μηχανές και

με διακόσιες τρι

ήρεις από τη θ ά λ α σ σ α , και ονειρεύτηκε π ω ς ο

Ηρακλής

άπλωνε το χέρι του από το τείχος και τον κ α λ ο ύ σ ε . Και πολλοί Τύριοι ονειρεύτηκαν τον Α π ό λ λ ω ν α να τους λέει ότι πηγαίνει

στον

Αλέξανδρο,

γίνονται στην πόλη.

γιατί

δυσαρεστήθηκε

με

όσα

Εκείνοι λοιπόν, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς έναν

ά ν θ ρ ω π ο π ο υ λιποτακτεί και τον πιάνουν α μ έ σ ω ς , έδεσαν το μεγάλο ά γ α λ μ α του με χοντρά σχοινιά και το κ ά ρ φ ω σ α ν π ά ν ω στη β ά σ η τ ο υ , ο ν ο μ ά ζ ο ν τ α ς τον φίλο του Α λ έ ξ α ν δρου.

Ο

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ονειρεύτηκε πάλι.

Του

φάνηκε ότι

ένας Σ ά τ υ ρ ο ς που από α π ό σ τ α σ η έπαιζε μαζί τ ο υ , όταν θέλησε α ρ γ ό τ ε ρ α να τον πιάσει, έφευγε. Τελικά α φ ο ύ τον π α ρ α κ ά λ ε σ ε πολύ και τον κυνήγησε, τον έπιασε. Και οι μάντεις,

α φ ο ύ χ ώ ρ ι σ α ν τη

λέξη

85

εύλογα, του είπαν:

«Η


86


Τύρος θα γίνει δική σ ο υ » ( σ α - Τ ύ ρ ο ς ) . Και δείχνουν κ ά π ο ι α βρύση, που κοντά της του φάνηκε π ω ς ονειρεύτηκε τον Σάτυρο. Κ α τ ά τη διάρκεια της πολιορκίας ε κ σ τ ρ ά τ ε υ σ ε εναντίον τ ω ν Α ρ ά β ω ν , οι οποίοι κατοικούσαν κοντά στον Αντιλίβανο, και η ζ ω ή του κινδύνευσε για χάρη του π α ι δ α γ ω γ ο ύ Λ υ σ ί μ α χ ο υ . Γιατί τον είχε ακολουθήσει ισχυριζόμενος ότι δεν ήταν ούτε χειρότερος ούτε πιο ηλικιωμένος α π ό τον Φοίνικα 5 1 . Κι όταν έφθασαν κοντά σ τ α βουνά και ε γ κ α τ έ λειψαν τα ά λ ο γ α για να π ε ζ ο π ο ρ ή σ ο υ ν , οι άλλοι πήγαν πολύ μ π ρ ο σ τ ά , αλλά ο ίδιος, κ α θ ώ ς ήταν νύχτα και οι εχθροί βρίσκονταν κοντά, δεν ήθελε ν' αφήσει τον Λ υ σ ί μ α χ ο που βάρυνε γιατί κ ο υ ρ ά σ τ η κ ε , αλλά μιλώντας του τον ενθάρρυ νε να π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι και τον β ο η θ ο ύ σ ε , απομακρύνθηκε α π ό τον σ τ ρ α τ ό του και λ ό γ ω του σ κ ο τ α δ ι ο ύ και του ισχυρού κρύου, π έ ρ α σ ε τη νύχτα σε δύσκολες περιοχές. Είδε λοιπόν πολλές φ ω τ ι έ ς τ ω ν εχθρών, που έκαιγαν σ π ο ρ α δ ι κ ά από μακριά. Με θάρρος λ ό γ ω της ευκινησίας του και μαθημέ νος να παρηγορεί ο ίδιος τους Μακεδόνες σε κάθε δυσκολία, έτρεξε 'σ' αυτούς που είχαν σε κοντινή α π ό σ τ α σ η τη φ ω τ ι ά και με το ξίφος του χτύπησε δύο α ρ π ά ζ ο ν τ α ς δαυλό, που έφερε στους δικούς τ ο υ . Και όταν άναψαν φ ω τ ι ά , φόβισαν τους εχθρούς που έφυγαν, και όσους επιτέθηκαν τους κα ταδίωξαν

και πέρασαν τη

νύχτα

χωρίς

κίνδυνο.

Τούτα

εξιστορεί ο Χ ά ρ η ς .

25. Η πολιορκία λοιπόν τέτοιο τέλος είχε: Ε ν ώ ο Α λ έ ξανδρος ξ ε κ ο ύ ρ α ζ ε το μεγαλύτερο μέρος τ ω ν δυνάμεων του απο

τις

ποιούσε

προηγούμενες εναντίον

του

μάχες,

και

τείχους για

λίγους τους να

χρησιμο

μην ησυχάζουν

οι

εχθροί, ο Α ρ ί σ τ α ν δ ρ ο ς , ο μάντης, έκανε θυσία. Και α φ ο ύ είδε τα σ η μ ά δ ι α , α ν α κ ο ί ν ω σ ε με θάρρος σ' όσους π α ρ ε υ ρίσκονταν, ότι ο π ω σ δ ή π ο τ ε αυτό τον μήνα θα κυρίευε την

87


88


πόλη. Και επειδή γέλασαν και τον χλεύασαν (γιατί εκείνη ήταν η τελευταία μέρα του μήνα), ο βασιλιάς βλέποντας τον συγχισμένο και θέλοντας να υποστηρίξει τις π ρ ο φ η τείες τ ο υ , δ ι έ τ α ξ ε εκείνη την ημέρα να μην τη θεωρούν τριακοστή αλλά εικοστή

όγδοη.

Και τ ό τ ε , α φ ο ύ

με τη

σ ά λ π ι γ γ α έ δ ω σ ε το σύνθημα, επιτέθηκε σ τ α τείχη περισ σότερο βίαια α π ' ό,τι σκόπευε αρχικά.

Η

επίθεση ήταν

ισχυρή, και, κ α θ ώ ς βοηθούσαν όσοι ήταν σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , οι Τύριοι απογοητεύτηκαν. Κι εκείνη την ημέρα κυ ρίευσε την πόλη. Μ ε τ ά α π ' α υ τ ά , κ α θ ώ ς πολιορκούσε τη Γ ά ζ α 5 2 , την πιο μεγάλη πόλη της Συρίας, έπεσε στον ώ μ ο του β ώ λ ο ς χ ώ μ α , ό π ω ς τον ά φ η σ ε από ψηλά κάποιο πουλί. Το πουλί, α φ ο υ κάθισε σε μια α π ό τις μηχανές, πιάστηκε τυχαία σ τ ο στρέφουν

τα

δίκτυο τ ω ν νεύρων, που χρησίμευαν για να σχοινιά.

Και

το

σημάδι

πραγματοποίησε

την προφητεία του Α ρ ί σ τ α ν δ ρ ο υ , γιατί τ ρ α υ μ α τ ί σ τ η κ ε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς στον ώ μ ο , αλλά κ α τ έ λ α β ε την π ό λ η . Κι όταν κάποτε

έστειλε

στην

Ολυμπιάδα,

στην

Κλεοπάτρα

και

στους φίλους τ ο υ πολλά λάφυρα, έστειλε και στον Λ ε ω ν ί δα τον π α ι δ α γ ω γ ό πεντακόσια τ ά λ α ν τ α λιβάνι κι εκατό 53

σμύρνα ,

επειδή

θυμήθηκε

κάποια

ελπίδα

της

παιδικής

του ηλικίας. Γιατί, ό π ω ς φαίνεται, ο Λ ε ω ν ί δ α ς , όταν κ ά ποτε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς θυσίαζε και έριξε σ τ ο θυσιαστήριο και με τα δυο τ ο υ χέρια το θυμίαμα που είχε α ρ π ά ξ ε ι , τ ο υ είπε: « Ό τ α ν , Α λ έ ξ α ν δ ρ ε , καταλάβεις χ ώ ρ α πλούσια σ ε α ρ ώ μ α τ α , να θυμιατίζεις με τόση αφθονία. Ό μ ω ς τ ώ ρ α να κάνεις οικονομία σ' ό σ α έχεις». Τ ό τ ε λοιπόν ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς του έγραψε: « Σ ο υ έχουμε στείλει άφθονο λιβάνι και σμύρνα, ώ σ τ ε να σ τ α μ α τ ή σ ε ι ς να μιλάς για οικονομία σ τ α σχετικά με τους θ ε ο ύ ς » .

26. Ό τ α ν κ ά π ο τ ε του έφεραν ένα κ ι β ώ τ ι ο από το οποίο κανένα δεν ήταν πολυτελέστερο σ τ α μάτια α υ τ ώ ν που πή-

89


90


ραν τα χ ρ ή μ α τ α και τις αποσκευές του Δ α ρ ε ί ο υ , ρ ώ τ η σ ε τους φίλους του τι τους φαινόταν πιο σημαντικό για να το βάλουν μ έ σ α . Έ λ ε γ α ν δ ι ά φ ο ρ α , αλλά εκείνος είπε π ω ς θα βάλει μ έ σ α σ' αυτό και θα φυλάξει την « Ι λ ι ά δ α » . Και δεν είναι λίγοι από τους αξιόπιστους αυτοί που το αναφέρουν. Και αν είναι αλήθεια αυτό α κ ρ ι β ώ ς που λένε οι Αλεξανδρι νοί πιστεύοντας τον Ηρακλείδη 5 4 , δεν ήταν, ό π ω ς φαίνεται, ο Ό μ η ρ ο ς ά χ ρ η σ τ ο ς σύντροφος στην ε κ σ τ ρ α τ ε ί α τ ο υ . Λένε δηλαδή συγκεκριμένα ότι μ ε τ ά την κ α τ ά κ τ η σ η της Α ι γ ύ π τ ο υ ήθελε να εποικήσει εκεί μια Ελληνική πόλη με το όνομα τ ο υ , και με τη συμβουλή τ ω ν αρχιτεκτόνων μετρού σε και υπολόγιζε κάποια περιοχή, τ ό σ η , όση κανείς π ρ ο η γουμένως δεν είχε ορίσει για πόλη. Α ρ γ ό τ ε ρ α στον ύπνο του είδε ένα π α ρ ά ξ ε ν ο όνειρο. Ενας άνδρας με ά σ π ρ α μαλ λιά και σ ε β ά σ μ ι ο π ρ ό σ ω π ο του φάνηκε π ω ς π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κε μ π ρ ο σ τ ά του λέγοντας τα εξής: Υπάρχει έπειτα κάποιο νησί στην πολυτρικυμισμένη θά λασσα μ π ρ ο σ τ ά από την Α ί γ υ π τ ο . Τ ο ονομάζουν Φ ά ρ ο 5 5 . Σηκώθηκε

λοιπόν

αμέσως

και

προχώρησε

προς

την

Φ ά ρ ο , η οποία τ ό τ ε ήταν α κ ό μ α νησί, λίγο πιο π ά ν ω α π ό τ ο Κ α ν ω β ι κ ό σ τ ό μ ι ο , αλλά τ ώ ρ α μ ε ε π ι χ ω μ ά τ ω σ η ενώθη κε

με τη

ταιριαστή

στεριά.

Μόλις

λοιπόν

είδε

μια περιοχή τ ό σ ο

(γιατί είναι λ ω ρ ί δ α που με ισθμό

με το

ίδιο

πλάτος σχεδόν σ' όλα τα σημεία, χ ώ ρ ι ζ ε α ρ κ ε τ ά τη μ ε γ ά λη λίμνη και τη θ ά λ α σ σ α που καταλήγει σε μ ε γ ά λ ο λιμάνι), είπε ότι ο Ό μ η ρ ο ς ήταν και ως προς τα άλλα θαυμάσιος και συνετός αρχιτέκτονας, κι έ δ ω σ ε εντολή να σχεδιάσουν το π ε ρ ί γ ρ α μ μ α της πόλης σε σ υ ν δ υ α σ μ ό με την περιοχή. Και κ α θ ώ ς δεν υπήρχε ά σ π ρ ο χ ώ μ α , πήραν αλεύρι κι έκαναν στη

σκούρα γη

κύκλο,

που

μέσα

στην

περιφέρεια

του

υπήρχαν ευθείες γ ρ α μ μ έ ς , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς θα ξεκινούσαν από κ ρ ά σ π ε δ ο και δίνοντας σ χ ή μ α χ λ α μ ύ δ α ς , με το ίδιο

91


92


μέγεθος συναντούσαν η μία την άλλη. Κι ενώ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ικανοποιήθηκε με το σχέδιο, ξαφνικά κατέβηκαν α μ έ τ ρ η τ α πουλιά, διαφορετικά σε είδος και μέγεθος, από το π ο τ ά μ ι και τη λίμνη, όμοια με σύννεφο, και δεν ά φ η σ α ν καθόλου αλεύρι, ώ σ τ ε α κ ό μ α κι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς θορυβήθηκε από τον οιωνό. Α λ λ ά οι μάντεις τον συμβούλευαν να έχει θάρρος (γιατί η πόλη που θα κτιστεί α π ' αυτόν θα είναι πλούσια με πολλά έ σ ο δ α και θα αναθρέψει πολλούς ανθρώπους διαφορετικών εθνοτήτων) κι έτσι, α φ ο ύ έ δ ω σ ε εντολή στους επιμελητές να ξεκινήσουν το

έργο,

ο

ίδιος

έφυγε για τον

ναό τ ο υ

56

Ά μ μ ω ν α , μεγάλο ταξίδι με πολλές δυσκολίες και ταλαι πωρίες και δυο κινδύνους. Την ανυδρία από τη μια, γιατί υπάρχει έρημος για πολλές μέρες, και από την άλλη τον άνεμο, που αν ήταν νοτιάς θα ξ ε σ π ο ύ σ ε κ α θ ώ ς βάδιζε στη βαθιά

και

ατέλειωτη

άμμο.

Κι

όπως

λέγεται,

και

στο

παρελθόν σ ή κ ω σ ε πολλή ά μ μ ο γ ύ ρ ω από τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο του Κ α μ β ύ σ η ,

δημιούργησε

βουνά από

ά μ μ ο και έθαψε

σ κ ο τ ώ ν ο ν τ α ς τους πενήντα χιλιάδες άνδρες.

Σ χ ε δ ό ν όλοι

οι γ ύ ρ ω από τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο σκέφτονταν όλα τ ο ύ τ α , αλλά ήταν δύσκολο να τον αποτρέψουν από τη στιγμή που ξεκι νούσε για κάτι. Α κ ό μ α και η τύχη υ π ο χ ω ρ ο ύ σ ε στις α π ο φάσεις του και δυνάμωνε την άποψη τ ο υ , και ο χ α ρ α κ τ ή ρ α ς του τον έκανε α κ α τ α μ ά χ η τ α φ ι λ ό δ ο ξ ο , ανίκητο όχι μόνο εναντίον τ ω ν εχθρών, αλλά α κ ό μ α και στον χ ώ ρ ο και τον χρόνο.

27. Σ τ η ν πορεία λοιπόν, του δόθηκε βοήθεια από τον θεό, η οποία έγινε π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο πιστευτή από τους επόμε νους χ ρ η σ μ ο ύ ς .

Και

κ α τ ά κάποιον

προήλθε η

εμπιστοσύνη

στους

οι

βροχές και

το

συνεχείς

τρόπο

χρησμούς.

νερό

που

εξαιτίας

τους

Γιατί π ρ ώ τ ο ν ,

στάλθηκε

από

τον

Δ ί α , έκαναν ώ σ τ ε να σ τ α μ α τ ή σ ε ι ο φ ό β ο ς της δίψας και

93


94


να σβήσει η ξ η ρ α σ ί α της ά μ μ ο υ , η οποία βράχηκε και κ α τ α κ ά θ ι σ ε , κι έτσι ο αέρας έγινε πιο ελαφρύς για την αναπνοή και πιο κ α θ α ρ ό ς . Μ ε τ ά , κ α θ ώ ς τα σ η μ ά δ ι α που ήταν για τους οδηγούς μπερδεύτηκαν, και έχαναν τον δ ρ ό μο τους όσοι π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς δεν τα ήξεραν, εμφανίστηκαν κοράκια και καθοδηγούσαν την πορεία και ά μ α τ' α κ ο λ ο υ θούσαν, πετούσαν μ π ρ ο σ τ ά τους γ ρ ή γ ο ρ α , όταν ό μ ω ς κα θυστερούσαν κι α ρ γ ο π ο ρ ο ύ σ α ν , τους περίμεναν. Και, ό π ω ς λέει ο Καλλισθένης 5 7 , το εκπληκτικότερο ήταν π ω ς με τις κραυγές τους, φ ώ ν α ζ α ν αυτούς που κ α τ ά τη διάρκεια της νύχτας έχαναν τον δρόμο και κ ρ ά ζ ο ν τ α ς τους έ β α ζ α ν στη σ ω σ τ ή πορεία. Ό τ α ν διέσχισε την έρημο και έ φ θ α σ ε στην περιοχή της προφητείας, ο προφήτης του Ά μ μ ω ν α 5 8 τον χαιρέτησε από μέρους του θεού, σαν από π α τ έ ρ α . Κι αυτός τον ρ ώ τ η σ ε , αν τυχόν του ξέφυγε κάποιος από τους δολοφόνους του π α τ έ ρ α τ ο υ . Ό τ α ν ο προφήτης α π ά ν τ η σ ε να προσέχει τα λόγια τ ο υ , γιατί ο

π α τ έ ρ α ς του

δεν

είναι

θνητός,

αλλάζοντας

την

ε ρ ώ τ η σ η ήθελε να πληροφορηθεί, αν είχαν τιμωρηθεί όλοι οι δολοφόνοι του Φιλίππου. Μ ε τ ά ρ ώ τ η σ ε για την εξουσία, αν δηλαδή θα γινόταν κυρίαρχος όλων τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν . Και όταν ο θεός έ δ ω σ ε χ ρ η σ μ ό π ω ς και τούτο θα του δ ώ σ ε ι και θα εκδικηθεί για τον Φίλιππο, χάρισε λ α μ π ρ ά α φ ι ε ρ ώ μ α τ α στον θεό και χ ρ ή μ α τ α στους α ν θ ρ ώ π ο υ ς . Οι περισσότεροι τ ο ύ τ α γράφουν σχετικά με τους χρη σμούς. Ο ίδιος ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς σε γ ρ ά μ μ α προς τη μητέρα τ ο υ , λέει π ω ς τ ο υ δόθηκαν κάποιες μυστικές προφητείες, και π ω ς θα τις πει ο ίδιος, α φ ο ύ επιστρέψει, μόνο σ' εκείνη. Α ρ κ ε τ ο ί λένε π ω ς ο π ρ ο φ ή τ η ς , επειδή ήθελε να τον χαιρε τίσει

στα

Ελληνικά,

λόγω

φιλοφροσύνης,

λέγοντας

«Ω

παιδίον», αντί για το νι χρησιμοποίησε από β α ρ β α ρ ι σ μ ό το σ ί γ μ α στην τελευταία συλλαβή και είπε «Ω π α ι δ ί ο ς » , χ α ρ ο π ο ι ώ ν τ α ς τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο με το λάθος του λόγου τ ο υ ,

95


96


επειδή διαδόθηκε ότι τον π ρ ο σ φ ώ ν η σ ε «παιδί του Δ ί α » . Και λέγεται ότι όταν άκουσε στην Α ί γ υ π τ ο τον Ψ ά μ μ ω να, τον φ ι λ ό σ ο φ ο , δέχτηκε εντελώς ό σ α έλεγε, ότι δηλαδή όλοι οι άνθρωποι εξουσιάζονται α π ό τον θεό. Γιατί η δύ ναμη της εξουσίας και της κυριαρχίας που βρίσκεται σε καθε ά ν θ ρ ω π ο , είναι θεϊκή. Και ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σχετι κά μ' α υ τ ά , ο ίδιος είχε φιλοσοφικές θεωρίες, λέγοντας ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινό π α τ έ ρ α τον θεό, που ό μ ω ς θεωρεί δικά τ ο υ παιδιά τους καλύτερους. 28. Και ήταν σ ο β α ρ ό ς γενικά στους β α ρ β ά ρ ο υ ς και εντε λ ώ ς σίγουρος για τη θεϊκή γέννηση και κ α τ α γ ω γ ή τ ο υ , αλλά στους Ελληνες επαινούσε τον εαυτό του ντροπαλά και με μετριοφροσύνη. Γ ρ ά φ ο ν τ α ς ό μ ω ς στους Αθηναίους σχετικά με τη Σ ά μ ο είπε: « Ε γ ώ δεν θα σας έδινα την πόλη ελεύθερη και δ ο ξ α σ μ έ ν η . Την κ α τ έ χ ε τ ε ό μ ω ς , α φ ο ύ την πήρατε α π ό τον τ ό τ ε ονομαζόμενο κυρίαρχο και π α τ έ ρ α μ ο υ » , υ π ο ν ο ώ ν τ α ς τον Φίλιππο. Α ρ γ ό τ ε ρ α ό μ ω ς , π λ η γ ω μένος α π ό βέλος και π ο ν ώ ν τ α ς είπε: «Φίλοι μ ο υ , αίμα είναι τούτο που τρέχει και όχι ι χ ώ ρ , που ρέει μ έ σ α στους μακάριους θ ε ο ύ ς » 5 9 . Και κ ά π ο τ ε που έγινε μεγάλη βροντή και όλοι τ ρ ο μ ο κρατήθηκαν, ο Α ν ά ξ α ρ χ ο ς 6 0 , ο σ ο φ ι σ τ ή ς , που παρευρισκό ταν εκεί, του είπε: « Μ ή π ω ς ε σ ύ , παιδί του Δ ί α , βροντάς με τέτοιο τ ρ ό π ο ; » Α φ ο ύ γ έ λ α σ ε , είπε:

« Δ ε ν θέλω να είμαι

φοβερός στους φίλους μ ο υ , ό π ω ς εσύ με παρακινείς περι φ ρ ο ν ώ ν τ α ς το δείπνο μου, επειδή σ τ ο τραπέζι βλέπεις να βάζουν ψάρια κι όχι τα κεφάλια τ ω ν σ α τ ρ α π ώ ν » .

Γιατί

λέγεται ότι π ρ ά γ μ α τ ι ο Α ν ά ξ α ρ χ ο ς , βλέποντας τα μικρά ψάρια που είχε στείλει ο βασιλιάς στον Η φ α ι σ τ ί ω ν α , είπε αυτό που λέχθηκε πριν, ειρωνευόμενος και κοροϊδεύοντας έτσι, όσους επιζητούν τα σπουδαία με πολλούς κόπους και κινδύνους, ότι δεν έχουν ηδονές και διασκεδάσεις π α ρ α π ά -

97


y;;


νω από τους άλλους, π α ρ ά ελάχιστα ή και κ α θ ό λ ο υ . Α π ' αυτά που ειπώθηκαν είναι φανερό ότι δεν έπαθε τ ί π ο τ α ο ίδιος ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς και ούτε τ υ φ λ ώ θ η κ ε , αλλά χρησιμο ποιούσε τη

θεωρία της θεϊκής κ α τ α γ ω γ ή ς τ ο υ ,

για να

υποδουλώνει τους άλλους. 29.

Όταν

Φοινίκη 6 1 ,

είχε

επιστρέψει

τ ί μ η σ ε τους

θεούς

από με

την

θυσίες,

Αίγυπτο π ο μ π έ ς και

στη με

α γ ώ ν ε ς κυκλικών χ ο ρ ώ ν και τ ρ α γ ω δ ι ώ ν , που έγιναν λα μπροί όχι μόνο για τις προετοιμασίες τους αλλά και για τον συναγωνισμό.

Γιατί οι

βασιλείς τ ω ν

Κυπρίων είχαν τη

χορηγία, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς στην Αθήνα όσοι εκλέγονταν από τις φυλές, και διαγωνίζονταν ο ένας τον άλλο με εκπληκτι κή φιλοδοξία. Και διαγωνίστηκαν κυρίως ο Νικοκρέων α π ό τη Σ α λ α μ ί ν α και ο Π α σ ι κ ρ ά τ η ς α π ό τους Σ ό λ ο υ ς 6 2 . Γιατί αυτοί κληρώθηκαν να χορηγήσουν τους πιο ένδοξους υπο κριτές. Ο Π α σ ι κ ρ ά τ η ς τον Α θ η ν ό δ ω ρ ο και ο Νικοκρέων τον Θ ε σ σ α λ ό , για τον οποίο ενδιαφερόταν και ο ίδιος ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς . Δεν ε κ δ ή λ ω σ ε ό μ ω ς το ενδιαφέρον τ ο υ , μέχρι που η ψηφοφορία ανέδειξε νικητή τον Α θ η ν ό δ ω ρ ο .

Και

τ ό τ ε φεύγοντας είπε στους κριτές, ό π ω ς λέγεται, ότι τους επαινεί, αλλά ε υ χ α ρ ί σ τ ω ς θα π α ρ α χ ω ρ ο ύ σ ε ένα τ μ ή μ α του βασιλείου τ ο υ , για να μη δει νικημένο τον Θ ε σ σ α λ ό . Και όταν ο Α θ η ν ό δ ω ρ ο ς π λ ή ρ ω σ ε π ρ ό σ τ ι μ ο , σαν τ ι μ ω ρ ί α στους Αθηναίους, γιατί δεν παρευρισκόταν στον α γ ώ ν α τ ω ν Δ ι ο νυσίων, ζ ή τ η σ ε από τον

βασιλιά να γράψει γ ρ ά μ μ α γι

αυτόν, που β έ β α ι α δεν το έκανε, αλλά π λ ή ρ ω σ ε ο ίδιος το π ρ ό σ τ ι μ ο . Κι όταν ο Λ ύ κ ω ν από τη Σ κ ά ρ φ ε ι α , που ήταν επίσης πετυχημένος σ τ ο θ έ α τ ρ ο , π ρ ό σ θ ε σ ε σ ε μια κ ω μ ω δ ί α στίχο με αίτηση για δέκα τ ά λ α ν τ α , τα έ δ ω σ ε γ ε λ ώ ν τ α ς . Ό τ α ν ο Δ α ρ ε ί ο ς του έστειλε γ ρ ά μ μ α και φίλους, π α ρ α κ α λ ώ ν τ α ς τον να δεχθεί για την απελευθέρωση τ ω ν αιχμα λ ώ τ ω ν δέκα χιλιάδες τ ά λ α ν τ α , να έχει στην κατοχή τ ο υ

99


100 <


όλη την περιοχή μέχρι τον Ε υ φ ρ ά τ η και να είναι φίλος και σ ύ μ μ α χ ο ς του παίρνοντας μια κόρη του για γυναίκα, τα ανέφερε στους φίλους τ ο υ . Κι όταν ο Παρμενίων είπε: « Α ν ήμουν ε γ ώ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , θα τα έπαιρνα», είπε ο Α λ έ ξ α ν 63

δρος: « Κ ι ε γ ώ , αν ήμουν ο Π α ρ μ ε ν ί ω ν » . Και στον Δ α ρ ε ί ο έγραψε π ω ς θα του π ρ ό σ φ ε ρ ε κάθε φιλανθρωπία, αν ερχό ταν σ' αυτόν, διαφορετικά θα β ά δ ι ζ ε ο ίδιος εναντίον τ ο υ . 30. Α λ λ α όταν η γυναίκα του Δ α ρ ε ί ο υ πέθανε στη γέννα, μ ε τ ά ν ο ι ω σ ε γ ρ ή γ ο ρ α . Και ήταν φανερή η λύπη τ ο υ , γιατί δεν μ π ό ρ ε σ ε να δείξει την καλοσύνη τ ο υ . Έ θ α ψ ε λοιπόν τη γυναίκα χωρίς να λυπηθεί κανενός είδους πολυτέλεια. Κ ά ποιος από τους ευνούχους θαλαμηπόλους, που είχαν συλ ληφθεί μαζί με τις γυναίκες, με το όνομα Τ ε ί ρ ε ω ς , α φ ο ύ δραπέτευσε από το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο και πήγε με ά λ ο γ ο στον Δ α ρ ε ί ο , του είπε για τον θάνατο της γυναίκας τ ο υ . Εκείνος χ τ υ π ώ ν τ α ς το

κεφάλι του

και

κλαίγοντας

δυνατά

είπε:

«Αλλοίμονο στην κακή τύχη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , γιατί όχι μόνο α ι χ μ α λ ω τ ί σ τ η κ ε ζωντανή η γυναίκα και αδελφή του βασι λιά, αλλά βρίσκεται πεθαμένη χ ω ρ ί ς βασιλική τ α φ ή » . Ο θαλαμηπόλος τ ό τ ε είπε: « Β α σ ι λ ι ά , δεν μπορείς να κ α τ η γ ο ρήσεις σε τ ί π ο τ α την κακή τύχη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν για την ταφή και όλες τις ταιριαστές τιμές.

Γιατί ούτε η α ρ χ ό ν τ ι σ σ α

Σ τ ά τ ε ι ρ α , ό σ ο ζ ο ύ σ ε , και η μητέρα σου και τα παιδιά σου

έχασαν

κάποιο

από

τα

αγαθά

που

απολάμβαναν

πριν, π α ρ ά το να βλέπουν τη δ ό ξ α σ ο υ , που πάλι θα λ ά μ ψει από τον κυρίαρχο Ω ρ ο μ ά σ δ η 6 4 . Ούτε όταν πέθανε δεν έχασε

την

τιμημένη

κηδεία,

αλλά

την

τίμησαν

και

τα

δάκρυα τ ω ν εχθρών. Γιατί ό σ ο φ ο β ε ρ ό ς είναι στη μάχη ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , τ ό σ ο ευγενικός είναι μετά τη νίκη». Α κ ο ύ γ ο ν τ α ς αυτά ο Δ α ρ ε ί ο ς από την ταραχή και το πάθος του οδηγήθηκε σε ανόητες υποψίες. Και ο δ η γ ώ ν τ α ς τον

ευνούχο

στο

εσωτερικό

101

της

σκηνής

είπε:

«Αν

εσύ,


102


ό π ω ς η τύχη τ ω ν

Π ε ρ σ ώ ν , δεν είσαι με το μέρος τ ω ν

Μ α κ ε δ ό ν ω ν , αλλά ε γ ώ είμαι ακόμη ο κύριος σ ο υ , ο Δ α ρείος, πες μου με σ ε β α σ μ ό σ τ ο μεγάλο φ ω ς του Μίθρα και το βασιλικό δεξί χέρι, μ ή π ω ς ά ρ α γ ε θρηνώ για τις πιο μικρές από τις συμφορές της Σ τ ά τ ε ι ρ α ς , π α ρ ό λ ο που π ά θαμε πολύ χειρότερες όσο ήταν ζ ω ν τ α ν ή , και π ω ς δεν θα είχαμε α ν τ ά ξ ι α δυστυχία αν συναντούσαμε κάποιον σκληρό κι α π ά ν θ ρ ω π ο εχθρό; Γιατί ποια σ ω σ τ ή σχέση μπορεί να έχει η γυναίκα του εχθρού με άνδρα νέο, που να την τιμά τ ό σ ο π ο λ ύ ; » Και μιλώντας α κ ό μ η , έπεσε σ τ α πόδια του Τείρεω

ικετεύοντας τον να λέει καλά λόγια και να μην

αδικεί ούτε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , ούτε να π ρ ο σ β ά λ λ ε ι την πεθα μένη αδελφή και γυναίκα τ ο υ , ούτε για τις ατυχίες τ ο υ να πάψει να παρηγορεί τον εαυτό τ ο υ , δηλαδή την πεποίθηση ότι νικήθηκε από άνδρα υπέρτερο της ανθρώπινης φύσης, αλλά να θαυμάζει τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , επειδή έδειξε μεγαλύτε ρη σύνεση στις γυναίκες τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , α π ' ό,τι ανδρεία προς τους

Πέρσες.

Συγχρόνως, καθώς ο

θαλαμηπόλος

επιβεβαίωνε με δυνατούς όρκους τη μαρτυρία του και έλε γε πολλά για την α υ τ ο σ υ γ κ ρ ά τ η σ η και το

μεγαλείο της

ψυχής του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ , ο Δ α ρ ε ί ο ς βγαίνοντας έ ξ ω στους συντρόφους του και υψώνοντας τα χέρια προς τον ουρανό είπε: « Θ ε ο ί της γέννησης και τ ο υ βασιλείου μ ο υ , κάντε μου τη χάρη να

μην α φ ή σ ω

την τύχη τ ω ν

Περσών,

αλλά,

επαναφέροντας τη με ό σ α α γ α θ ά την πήρα, να νικήσω, για να α ν τ α π ο δ ώ σ ω στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο τις χάρες π ο υ δέχτη κα χάνοντας τα αγαπημένα π ρ ό σ ω π α . Α λ λ ά αν έχει έλθει ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος να λήξει η κυριαρχία τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , λ ό γ ω θείας τ ι μ ω ρ ί α ς και κακοτυχίας, ας μην καθίσει στον θρόνο του Κύρου, κανένας άλλος -από τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς , εκτός α π ό τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο » . Τ ο ύ τ α έτσι ε ι π ώ θηκαν και έγιναν, ό π ω ς μαρτυρούν οι περισσότεροι συγ γραφείς.

103


104


31. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , αφού κυρίευσε όλη την περιοχή του 65

Ε υ φ ρ ά τ η , π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε εναντίον του Δ α ρ ε ί ο υ που ερχόταν ι

ι

ι

tr

'66

προς τα κ α τ ω με ενα εκατομμύριο σ τ ρ α τ ό

'

. Και κάποιος

από τους φίλους του λέει κάτι που ά ξ ι ζ ε γέλια, π ω ς οι ακόλουθοι του σ τ ο παιγνίδι χ ω ρ ί σ τ η κ α ν σε δυο τ μ ή μ α τ α και είχαν σ τ ρ α τ η γ ό και αρχηγό το μεν ένα τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ενω το αλλο κάποιον που τον ονόμασαν Δ α ρ ε ί ο . Και άρχι σαν να κτυπούν ο ένας τον άλλον με β ώ λ ο υ ς , μ ε τ ά με γροθιές και τελικά εξοργίστηκαν π ά ρ α πολύ από τη δια μάχη, που πετούσαν πέτρες και ξύλα και ήταν π ά ρ α πολύ δύσκολο να σ τ α μ α τ ή σ ο υ ν . Α κ ο ύ γ ο ν τ α ς αυτά έ δ ω σ ε δ ι α τ α γή να μονομαχήσουν οι αρχηγοί οι ίδιοι, και έ δ ω σ ε όπλα ο ίδιος στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο και στον Δ α ρ ε ί ο ο Φ ι λ ώ τ α ς . Και πιστεύοντας το

ότι αυτό

στράτευμα.

Αφού

ήταν

οιωνός π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε όλο

έγινε

σφοδρή

μάχη,

νίκησε αυτός

που ο ν ο μ α ζ ό τ α ν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς και πήρε δ ώ δ ε κ α χ ω ρ ι ά ω ς ανταμοιβή και την άδεια να χρησιμοποιεί Περσική ενδυ μ α σ ί α . Τ ο ύ τ α λοιπόν τα εξιστορεί ο Ε ρ α τ ο σ θ έ ν η ς . Και η

μεγάλη

μάχη

με τον

Δαρείο

δεν

έγινε,

όπως

γράφουν πολλοί, σ τ α Α ρ β η λ α , αλλά σ τ α Γ α υ γ ά μ η λ α .

Η

λέξη στην τοπική γ λ ώ σ σ α σημαίνει σπίτι κ α μ ή λ α ς , επειδή κάποιος

από

τους

αρχαίους

βασιλείς,

ξεφεύγοντας

από

τους εχθρούς με καμήλα δ ρ ο μ ά δ α , την ά φ η σ ε ε δ ώ δίνοντας για τη φροντίδα της κάποια χ ω ρ ι ά και ε ι σ ο δ ή μ α τ α . Και κ α τ ά τη διάρκεια του Β ο η δ ρ ο μ ι ώ ν α έγινε έκλειψη σελήνης, στην αρχή περίπου τ ω ν μυστηρίων που τελούνταν 67

στην Α θ ή ν α ,

και έντεκα νύχτες

στρατοί

αντιμέτωποι.

ήλθαν

Ο

μ ε τ ά την

Δαρείος

είχε

έκλειψη

οι

οπλισμένη

τη δύναμη τ ο υ , και περιφερόταν με λ α μ π ά δ ε ς α ν ά μ ε σ α στις σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς τάξεις, ενώ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , κ α θ ώ ς κοι μούνταν οι Μακεδόνες,

π έ ρ α σ ε τη νύχτα

μπροστά

στη

σκηνή με τον μάντη Α ρ ί σ τ α ν δ ρ ο , κάνοντας μυστικές τελε τές και π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ς θυσίες στον Φ ό β ο . Οι μεγαλύτεροι

105


106


από τους φίλους τ ο υ και κυρίως ο Παρμενίων, κ α θ ώ ς όλη η πεδιάδα α ν ά μ ε σ α στον Νιφάτη και τα Γ ο ρ δ υ α ί α

68

βουνά

έμοιαζε να λάμπει από τα β α ρ β α ρ ι κ ά φ ώ τ α και από το στρατόπεδο

ακουγόταν

μια ακατανόητη και μπερδεμένη

φωνή, σαν να προερχόταν α π ό το βαθύ π έ λ α γ ο ς , έμειναν έκπληκτοι από το πλήθος και σ υ ζ η τ ώ ν τ α ς πόσο

δύσκολο

ανοιχτά

και

να

και

μεγάλο

έργο

αντιμετωπίσουν

αφού πλησίασαν τον

ήταν

να

τέτοιο

μ ε τ α ξ ύ τους συγκρουστούν

μεγάλο

πόλεμο,

βασιλιά που είχε τελειώσει

με τις

τελετές, επιχειρούσαν να τον πείσουν να επιτεθεί κ α τ ά τη διάρκεια της νύχτας και με το σκοτάδι να καλυφθεί το φοβερό

θέαμα της

επερχόμενης

μάχης.

Κι

αυτός

αφού

είπε αυτό το αξιομνημόνευτο: « Δ ε ν κ λ έ β ω τη νίκη», φ ά νηκε σε μερικούς π ω ς έ δ ω σ ε παιδική και μ α τ α ι ό δ ο ξ η α πάντηση και αστειευόταν μ π ρ ο σ τ ά σε τέτοιο κίνδυνο. Άλ λοι

όμως

σκέφτηκαν

κίνδυνο

έδειχνε

για το

μέλλον,

πως

θάρρος

και

και

με το να

μπροστά

έπαιρνε

σε

σωστές

τούτον

τον

αποφάσεις

μην παρέχει δικαιολογία

στον

Δ α ρ ε ί ο , σε π ε ρ ί π τ ω σ η ή τ τ α ς , να π ρ ο σ π α θ ή σ ε ι να κάνει κι άλλη επίθεση με π ρ ό φ α σ η τη νύχτα και το σ κ ο τ ά δ ι , ό π ω ς π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς τα στενά, τα βουνά και τη θ ά λ α σ σ α . Γιατί ο Δ α ρ ε ί ο ς δεν θα έπαυε να πολεμά λ ό γ ω έλλειψης α ν θ ρ ώ π ω ν ή ό π λ ω ν , α φ ο ύ είχε τ ό σ ο μεγάλη δύναμη και τέτοια χ ώ ρ α , π α ρ ά μόνο ά μ α χάσει το φρόνημα και την ελπίδα τ ο υ , και φανερωθεί η αδυναμία του μετά από με γάλη ή τ τ α .

32. Α φ ο ύ έφυγαν αυτοί, λέγεται ότι την υπόλοιπη νύχτα κοιμήθηκε μ έ σ α στη σκηνή και με βαθύ ύπνο, π α ρ ό λ ο που δεν ήταν το συνήθειο τ ο υ , έτσι που, όταν το π ρ ω ί ήλθαν οι σ τ ρ α τ η γ ο ί , α π ο ρ ο ύ σ α ν , και δόθηκε α π ' αυτούς το π α ρ ά γ γελμα για το πρόγευμα τ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν . Έ π ε ι τ α , επειδή η

περίσταση

ήταν

επείγουσα,

107

ο

Παρμενίων

μπήκε

στη


108


σκηνή και. α φ ο ύ σ τ ά θ η κ ε μ π ρ ο σ τ ά σ τ ο κρεβάτι τον φ ώ ν α ξε με τ' όνομα του δυο ή τρεις φορές. Και μόλις σ η κ ώ θ η κ ε , τον ρ ώ τ η σ ε τι είχε πάθει και κοιμόταν σαν να ήταν ήδη νικητής και όχι σαν να πρόκειται να δ ώ σ ε ι την πιο μεγάλη από τις μάχες.

Ο

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς τ ό τ ε είπε χ α μ ο γ ε λ ώ ν τ α ς :

« Λ ο ι π ό ν τι; Δεν σου φ α ι ν ό μ α σ τ ε ότι έχουμε ήδη νικήσει, α φ ο ύ γ λ ι τ ώ σ α μ ε το να π ε ρ ι φ ε ρ ό μ α σ τ ε και να κυνηγούμε τον Δ α ρ ε ί ο που αποφεύγει να δ ώ σ ε ι μάχη στην τ ε ρ ά σ τ ι α και ερειπωμένη

χ ώ ρ α του;»

Και όχι μόνο πριν α π ό τη

μάχη, αλλά και κ α τ ά τη διάρκεια του α γ ώ ν α απέδειξε ότι ήταν πολύ

λογικός και θαρραλέος.

Γιατί στη

μάχη

άλλαξαν τα π ρ ά γ μ α τ α και δημιουργήθηκε ταραχή

στην

αριστερή πλευρά με τον Π α ρ μ ε ν ί ω ν α , όταν το Βακτριανό ιππικό με ορμή και πολύ φ α σ α ρ ί α επιτέθηκε στους Μ α κ ε δόνες, και ο Μ α ζ α ί ο ς 6 9 απομάκρυνε ιππείς από τη φ ά λ α γ γ α για να κτυπήσουν όσους πρόσεχαν τις α π ο σ κ ε υ έ ς . Γι' αυτό ο Παρμενίων, που πιεζόταν από δύο πλευρές, έστειλε

στον

Αλέξανδρο

αγγελιαφόρους

να

πουν

ότι

θα

έχαναν το χ α ρ ά κ ω μ α και τις αποσκευές, αν δεν έστελνε γ ρ ή γ ο ρ α ενισχύσεις από το

μ έ τ ω π ο στην οπισθοφυλακή.

Τ ό τ ε α κ ρ ι β ώ ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς έδινε το σύνθημα της επίθεσης σ' όσους ήταν γ ύ ρ ω του'. Μόλις άκουσε ό σ α παρήγγειλε ο Παρμενίων, είπε ότι είναι π α ρ ά λ ο γ ο ς και δεν σ κ έ φ τ ε τ α ι σ ω σ τ ά , αλλά επειδή τ α ρ ά χ τ η κ ε ξ έ χ α σ ε ότι, αν νικήσουν, θα αποκτήσουν και τα υπάρχοντα τ ω ν εχθρών, αν ό μ ω ς χάσουν, όχι μόνο δεν θα ενδιαφερθούν για χ ρ ή μ α τ α και δούλους, αλλα

με ποιο τ ρ ό π ο

ένδοξα και τιμημένα.

θα πεθάνουν π ο λ ε μ ώ ν τ α ς

Στέλνοντας το

μήνυμα αυτό

στον

Παρμενίωνα έβαλε την περικεφαλαία τ ο υ , ενώ τον άλλο οπλισμό τον είχε με το που βγήκε α π ό τη σκηνή. Επενδύ τη με ζ ώ ν η , Σικελικό, π ά ν ω α π ' αυτό θ ώ ρ α κ α διπλό από λινό, που πήρε από τα λάφυρα της Ι σ σ ο ύ . Η περικεφαλαία ήταν

σιδερένια,

έλαμπε

σαν

109

γιαλισμένο

ασήμι

και

ήταν


110


έργο του Θεόφιλου. Π ε ρ α σ μ έ ν ο σ' αυτή ήταν ένα σιδερένιο πάλι περιτραχήλιο

με πολύτιμες πέτρες.

Το

μαχαίρι του

που είχε υπέροχο χ ρ ώ μ α και ήταν ελαφρό, του το δ ώ ρ ι σ ε ο βασιλιάς τ ω ν Κιτιέων, και το είχε γιατί είχε ε ξ α σ κ η θ ε ί να χρησιμοποιεί πολύ το μαχαίρι στις μάχες. Φ ο ρ ο ύ σ ε επίσης μανδύα, που ήταν πολύ καλύτερα κ α τ α σ κ ε υ α σ μ έ ν ο ς από τον άλλο ο π λ ι σ μ ό . Γιατί ήταν έργο του Ελικώνα του π α λιού, και του δόθηκε ως τιμητικό δ ώ ρ ο από την πόλη τ ω ν Ρ ο δ ί ω ν . Τ α φ ο ρ ο ύ σ ε επίσης και τ ο ύ τ α στις μ ά χ ε ς . Ό τ α ν λοιπόν

ίππευε,

ακολουθώντας

τη

φάλαγγα,

ή

δίνοντας

εντολές ή κ α θ ο δ η γ ώ ν τ α ς ή επιβλέποντας, είχε άλλο άλογο επειδή λυπόταν τον Βουκεφάλα που ήταν ήδη πολύ γ ε ρ α σμένος. Ό π ο τ ε ό μ ω ς ξεκινούσε για τη μάχη, εκείνον του έφερναν, ίππευε και άρχιζε την επίθεση.

33. Τ ό τ ε , α φ ο ύ μίλησε για πολύ στους Θ ε σ σ α λ ο ύ ς και στους άλλους Έ λ λ η ν ε ς , κ α θ ώ ς τ ο υ έδιναν θάρρος φ ω ν ά ζ ο ντας να τους οδηγήσει εναντίον τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν , παίρνοντας με τ' αριστερό χέρι το ακόντιο, π α ρ α κ α λ ο ύ σ ε τους θεούς με το δεξί και ευχόταν, ό π ω ς λέει ο Καλλισθένης, αν π ρ ά γ μ α τι είχε γεννηθεί α π ό τον Δ ί α , να προσφέρουν βοήθεια και ενίσχυση στους Ελληνες. Ο μάντης Α ρ ί σ τ α ν δ ρ ο ς επίσης με λευκή χλαμύδα και χρυσό στεφάνι π ά ν ω σ τ ο ά λ ο γ ο , δίπλα τ ο υ , έδειχνε έναν αετό που π έ τ α ξ ε π ά ν ω από το κεφάλι του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ και τον κατηύθυνε π ε τ ώ ν τ α ς κατευθείαν ενα ντίον τ ω ν εχθρών, ώ σ τ ε ενθάρρυνε πολύ όσους έβλεπαν, και με τις π ρ ο τ ρ ο π έ ς του ενός στον άλλον οι ιππείς επιτέ θηκαν τρέχοντας στους εχθρούς, και ακολουθούσε η φ ά λ α γ γ α σαν κύμα. Π ρ ο τ ο ύ ό μ ω ς συμπλακούν οι π ρ ώ τ ο ι , οι βάρβαροι έφυγαν από τις γ ρ α μ μ έ ς τους και άρχισε η κα τ α δ ί ω ξ η , κ α θ ώ ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ο δ η γ ο ύ σ ε τους νικημένους στη μέση όπου βρισκόταν ο Δ α ρ ε ί ο ς . Γιατί τον είδε από μακριά, σ τ ο β ά θ ο ς , α ν ά μ ε σ α στους ιππείς της βασιλικής

111


112


ίλης που βρισκόταν σε π α ρ ά τ α ξ η μ π ρ ο σ τ ά τ ο υ , ό μ ο ρ φ ο και ψηλό να στέκεται π ά ν ω σε ψηλό ά ρ μ α , τριγυρισμένο από πολλούς γύρω

λαμπρούς

από το

ιππείς,

δεχθούν τους εχθρούς. Αλέξανδρος

πολύ

καλά

συγκεντρωμένους

ά ρ μ α και σε τέτοια π α ρ ά τ α ξ η ,

από

ώ σ τ ε να

Α λ λ ά όταν είδαν να πλησιάζει ο

κοντά και να

ρίχνει

όσους

έφευγαν

σ'

αυτούς π ο υ έμεναν, τους τ ρ ό μ α ξ ε και έκανε τους π ε ρ ι σ σ ό τερους

να

σκορπιστούν.

Οι

άριστοι

και

οι

γενναιότεροι

σ κ ο τ ω μ έ ν ο ι μ π ρ ο σ τ ά στον βασιλιά, κ α θ ώ ς έπεφταν ο ένας π ά ν ω στον άλλο, γίνονταν εμπόδιο στην κ α τ α δ ί ω ξ η , γιατί οι ίδιοι και τα ά λ ο γ α μπερδεύτηκαν μ ε τ α ξ ύ τους. Ο Δ α ρ ε ί ο ς , κ α θ ώ ς έβλεπε όλα τ ο ύ τ α τα φ ο β ε ρ ά μπρο σ τ ά σ τ α μάτια του και π ω ς οι δυνάμεις που είχαν π α ρ α ταχθεί έπεφταν κ ά τ ω μ π ρ ο σ τ ά τ ο υ , επειδή δεν μ π ο ρ ο ύ σ ε να στρίψει το ά ρ μ α και να φύγει, γιατί οι τροχοί συγκρα τούνταν από τα π τ ώ μ α τ α , και τα ά λ ο γ α , κρυμμένα και περικυκλωμένα από τ ο πλήθος τ ω ν σ κ ο τ ω μ έ ν ω ν , αναπη δούσαν και τράνταζαν τον ηνίοχο, εγκατέλειψε το ά ρ μ α και τα όπλα τ ο υ , και ανεβαίνοντας, ό π ω ς λένε, σ' ένα θηλυκό ά λ ο γ ο , που μόλις είχε γεννήσει, έφυγε. Α λ λ ά δεν θα ξ έ φευγε αν δεν έρχονταν και οι άλλοι ιππείς από τον Π α ρ μ ε νίωνα, για να ζητήσουν τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , λέγοντας ότι είχε συγκεντρωθεί εκεί πολλή δύναμη και οι εχθροί δεν οπισθο χωρούσαν.

Κατηγορούν λοιπόν τον

Π α ρ μ ε ν ί ω ν α γιατί σ'

εκείνη τη μάχη ήταν νωθρός και ανίκανος, είτε γιατί λ ό γ ω της ηλικίας έ χ α σ ε το θάρρος τ ο υ είτε γιατί, ο π ω ς λεει ο Καλλισθένης, είχε ζηλέψει την εξουσία και τη δύναμη

του

λοιπόν

τότε,

Αλέξανδρου και τον παρόλο

που

φθονούσε.

δυσαρεστήθηκε,

Ο δεν

μεγάλη βασιλιάς είπε

την

αλήθεια στους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , αλλά έ δ ω σ ε το σύνθημα για ανάκληση, γιατί τ ά χ α ήθελε να σ τ α μ α τ ή σ ε ι τη σ φ α γ ή και γιατί ήταν σ κ ο τ ά δ ι . Και π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς προς το τ μ ή μ α που κινδύνευε, άκουσε στον δρόμο ότι είχαν νικηθεί τελείως οι

113


114


εχθροί και έφευγαν. 34. Α φ ο ύ η μάχη είχε αυτή την κ α τ ά λ η ξ η , φάνηκε π ω ς η κυριαρχία τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν είχε καταλυθεί εντελώς, και α φ ο ύ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς αναγορεύτηκε βασιλιάς της Α σ ί α ς και π ρ ό σφερε θυσίες στους θεούς με μεγαλοπρέπεια, έδινε σ τ ο υ ς φίλους του πλούτη και π α λ ά τ ι α και ηγεμονίες. Και θέλο ντας να τιμάται από τους Έλληνες τους έγραψε ότι κ α τ α λύονται όλα τα τυραννικά κ α θ ε σ τ ώ τ α και ότι θα είναι αυτόνομοι, και ιδιαίτερα έγραψε σ τ ο υ ς Πλαταιείς ότι θα ξανακτίσει την πόλη τους, γιατί οι πατέρες τους είχαν δ ώ σ ε ι τη χ ώ ρ α τους στους Έλληνες, να πολεμήσουν εκεί για την ελευθερία 7 0 . Έ σ τ ε ι λ ε και σ τ ο υ ς Κ ρ ο τ ω ν ι ά τ ε ς στην Ιταλία μερίδιο α π ό τα λάφυρα για να τιμήσει την προθυμία και την ανδρεία του Φάυλλου 7 1 , του αθλητή, που στους Περσικούς πολέμους, ενώ απογοητευτεί,

με

δικό

οι υπόλοιποι Ι τ α λ ι ώ τ ε ς είχαν

του

εξοπλισμένο

πλοίο

έπλευσε

στη Σ α λ α μ ί ν α , για να σ υ μ μ ε τ ά σ χ ε ι στον α γ ώ ν α . Τ ό σ η εύνοια έδειχνε σε κάθε αρετή με το να διατηρεί και να εκτιμά τις καλές πράξεις.

35. Π ε ρ ν ώ ν τ α ς τη Β α β υ λ ώ ν α , η οποία εξ ολοκλήρου υποτάχτηκε σ '

αυτόν α μ έ σ ω ς ,

θ α ύ μ α σ ε π ά ρ α πολύ τ ο

χ ά σ μ α α π ό τ ο οποίο βγαίνει σ υ ν ε χ ώ ς φ ω τ ι ά , ό π ω ς ακρι β ώ ς α π ό πηγή, και το ρεύμα της νάφθας, που όντας τ ό σ ο άφθονη δημιουργούσε λίμνη, όχι πολύ μακριά α π ό το χά σ μ α , μ ο ι ά ζ ο ν τ α ς κ α τ ά τ ' άλλα μ ε ά σ φ α λ τ ο , αλλά πολύ ευαίσθητη στη φ ω τ ι ά , έτσι που πριν αγγίξει τη φ λ ό γ α , ανάβει με το φ ω ς και πολλές φορές καίει μ α ζ ί με τον αέρα. Κ α ι οι β ά ρ β α ρ ο ι για να δείξουν τη φύση της και τη δύναμη της, έβρεξαν τον στενό δ ρ ό μ ο που ο δ η γ ο ύ σ ε σ τ ο κ α τ ά λ υ μ α του βασιλιά με μικρή π ο σ ό τ η τ α . Έ π ε ι τ α , αφού στάθηκαν στην άκρη, α κ ο ύ μ π η σ α ν τα λυχνάρια σ τ α

115


116


βρεγμένα. Είχε πια σκοτεινιάσει.. Και α μ έ σ ω ς , α φ ο ύ άνα ψαν τα π ρ ώ τ α , σε ελάχιστο χρόνο η φ ω τ ι ά έ φ θ α σ ε , ό π ω ς η σκέψη,

στην άλλη

άκρη

και ο

στενός δρόμος έγινε

μια

συνεχής φ ω τ ι ά . Εκεί βρισκόταν κάποιος Αθηνοφάνης από την Αθήνα, α π ' αυτούς που φρόντιζαν τον βασιλιά σ τ ο λουτρό,

στο

άλειμμα

αλλά και στη

διασκέδαση.

Αυτός

λοιπόν, κ α θ ώ ς τ ό τ ε σ τ ο λουτρό ήταν κοντά στον Α λ έ ξ α ν δρο ένας νεαρός α σ ή μ α ν τ ο ς και αστείος σ τ ο π ρ ό σ ω π ο , που λεγόταν Σ τ έ φ α ν ο ς και τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ ε ω ρ α ί α , είπε: «Θέλεις, βασιλιά, να δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε το υγρό στον Σ τ έ φ α ν ο ; Γιατί αν ανάψει και δεν σβήσει, θα πω σίγουρα ότι η δύναμη του είναι τρομερή και ανίκητη». Και α φ ο ύ και ο νεαρός δέχτη κε πρόθυμα τη δοκιμή κ α θ ώ ς τον άλειψαν και τον α κ ο ύ μπησαν με τη

φ ω τ ι ά , ά ρ π α ξ ε φ ω τ ι ά το κορμί του και

καιγόταν ολόκληρο, ώ σ τ ε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς τα έ χ α σ ε και φ ο βήθηκε πολύ. Και αν δεν ήταν τυχαία για το λουτρό τους πολλοί με κανάτες νερού, δεν θα πρόφταιναν την ε ξ ά π λ ω σ η της φ ω τ ι ά ς . Α λ λ ά και τ ό τ ε δύσκολα έ σ β η σ α ν τη φ ω τ ι ά , που κάλυπτε το κορμί του νεαρού και μετά α π ' α υ τ ά ήταν σε πολύ άσχημη κ α τ ά σ τ α σ η . Εύλογα λοιπόν,

θέλοντας

μερικοί να

συσχετίσουν τον

μύθο με την π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , ισχυρίζονται ότι τ ο ύ τ ο εί ναι το φ ά ρ μ α κ ο της Μήδειας, με το οποίο άλειψε το σ τ ε φάνι και το πέπλο που αναφέρεται στις τ ρ α γ ω δ ί ε ς , και π ω ς η φ ω τ ι ά δεν άναψε από μόνη της, αλλά από μια φ λ ό γ α που ήταν κοντά και ε ξ α π λ ώ θ η κ ε με ασύλληπτη για τις αισθή σεις τ α χ ύ τ η τ α . Γιατί οι ακτίνες και τα ρεύματα της φ ω τιάς, όταν έρχονται από α π ό σ τ α σ η σε άλλα σ ώ μ α τ α , δίνουν μόνο φ ω ς και θ ε ρ μ ό τ η τ α , ε ν ώ , όταν συγκεντρώνονται σε ξερά ή πλούσια σε υγρασία σ ώ μ α τ α , ξεσπούν σε δυνατές φλόγες και αλλάζουν το υλικό. Και η προέλευση της δη μιουργούσε α π ο ρ ί α . . . 7 2 αν υπάρχει και ρέει φ ω τ ι ά κ ά τ ω από το υγρό, βγαίνοντας από το έ δ α φ ο ς που είναι εμπλου-

117


118


τισμένο

με

μεγάλη

είναι υπερβολικά ξεπηδούν

από το

θερμότητα.

ζεστή,

Γιατί και η

Βαβυλωνία

ώ σ τ ε τα κριθάρια πολύ

έδαφος και λυγίζουν,

σαν να

συχνά έχει το

έδαφος δυνατούς σφυγμούς από τον πυρετό, και οι ά ν θ ρ ω ποι την περίοδο της μεγάλης ζ έ σ τ η ς κοιμούνται σε σάκους γεμισμένους με νερό. Ό τ α ν ο Ά ρ π α λ ο ς έμεινε για να επι βλέπει τη χ ώ ρ α και ήθελε λ ό γ ω καλαισθησίας να διακο σμήσει τα π α λ ά τ ι α και τους κήπους με Ελληνικά φ υ τ ά , όλα τ' άλλα ευδοκίμησαν εκτός από τον κισσό που δεν άντεχε τη γη, αλλά συνέχεια

μαραινόταν, γιατί δεν άντεχε την

ψηλή θερμοκρασία. Γιατί το έ δ α φ ο ς ήταν κ α υ τ ό , ενώ αυ τός ευδοκιμεί σ τ ο πολύ κρύο. Τις παρενθέσεις αυτές, αν δεν είναι μεγάλες, δεν θα τις κατηγορήσουν ούτε και οι πιο δύσκολοι α ν α γ ν ώ σ τ ε ς .

36. Ό τ α ν ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς κ α τ έ λ α β ε τα Σ ο ύ σ α , πήρε από τα π α λ ά τ ι α σ α ρ ά ν τ α χιλιάδες τ ά λ α ν τ α σε ν ο μ ί σ μ α τ α και οικοσκευές με ανείπωτη πολυτέλεια 7 3 . Εκεί λένε ότι έχουν βρεθεί και πέντε χιλιάδες τ ά λ α ν τ α πορφύρας από την Ερ μιόνη, που είχε τοποθετηθεί εκεί πριν από εκατόν ενενήντα χρόνια, αλλά διατηρούσε φρέσκο και ζ ω ν τ α ν ό το χ ρ ώ μ α της. Και λένε ότι η αιτία γι' αυτό είναι ότι χρησιμοποίησαν για τη βαφή μέλι και λευκό λάδι από λεύκες.

Γιατί και

τ ο ύ τ ω ν η λ α μ π ρ ό τ η τ α τους φαινόταν καθαρή και στιλπνή, αν και είχαν τοποθετηθεί εκεί, πριν από άλλα τ ό σ α χρόνια. Ο

Δείνων74

μάλιστα

λέει

ότι

οι

βασιλείς

έστελναν

και

έφερναν και νερό από τον Νείλο και τον Ί σ τ ρ ο και το τοποθετούσαν μαζί με τα άλλα, α ν ά μ ε σ α στους θησαυρούς τους, για να επιβεβαιώσουν ότι κυριαρχούσαν κι εξουσία ζαν τ α π ά ν τ α .

37. Και επειδή

η

Περσία λ ό γ ω

της τ ρ α χ ύ τ η τ α ς του

εδάφους και κ α θ ώ ς τη φρουρούσαν π ά ρ α πολύ γενναίοι

119


120


Πέρσες ήταν δ ύ σ β α τ η (ο Δ α ρ ε ί ο ς είχε φύγει), ακολούθησε κυκλική πορεία όχι μεγάλη, με οδηγό κάποιον που μιλούσε δυο γ λ ώ σ σ ε ς , από Λύκιο π α τ έ ρ α και Π ε ρ σ ί δ α μητέρα. Και λένε π ω ς όταν ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ήταν ακόμη παιδί, η Πυθία προφήτευσε ότι στην πορεία εναντίον τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , ο δ η γ ό ς του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ θα είναι ένας λύκος. Έ τ υ χ ε λοιπόν ε δ ώ να σ κ ο τ ω θ ο ύ ν πολλοί από τους α ι χ μ ά λ ω τ ο υ ς . Γράφει δηλαδή ο ίδιος ότι, θ ε ω ρ ώ ν τ α ς π ω ς τούτο θα ωφελήσει, έ δ ω σ ε εντολή να σ φ ά ζ ο ν τ α ι οι άνθρωποι. Και βρέθηκαν τ ό σ α πολλά νο μ ί σ μ α τ α ό σ α και σ τ α Σ ο ύ σ α και άλλα αντικείμενα, και λένε ότι τα πλούτη αυτά μεταφέρθηκαν με δέκα χιλιάδες ζεύγη μουλαριών και πέντε χιλιάδες καμήλες. Και κ ά π ο τ ε που είδε έναν μεγάλο ανδριάντα του Ξέρξη να έχει ανατραπεί από πολλούς συγκεντρωμένους, σ τ ά θ η κ ε σ' εκείνο το σημείο και α κ ρ ι β ώ ς σαν σε έμψυχο είπε: « Τ ι από τ α δύο; Ν α σ ' α φ ή σ ο υ μ ε ν α βρίσκεσαι πεσμένος κ ά τ ω , λ ό γ ω της ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς εναντίον τ ω ν Ελλήνων ή να σε ση κ ώ σ ο υ μ ε , λ ό γ ω της άλλης μεγαλοσύνης και ανδρείας;» Και τελικά, α φ ο ύ σκέφτηκε για πολλή ώ ρ α χ ω ρ ί ς να μιλάει, έφυγε. Και επειδή ήθελε να ξεκουραστούν οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς (γιατί ήταν η εποχή του χ ε ι μ ώ ν α ) έμεινε εκεί για τ έ σ σ ε ρ ι ς μήνες. Λ έ γ ε τ α ι ότι την π ρ ώ τ η φ ο ρ ά που κάθισε στον β α σιλικό θρόνο, κ ά τ ω από τον χρυσό ουρανό, ο Δ η μ ά ρ α τ ο ς από την

75

Κόρινθο ,

άνδρας με ευνοϊκή

σ τ ά σ η π ρ ο ς τον

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο και φίλος πατρικός, δάκρυσε σαν τους γέρους και είπε: ( ( Π ό σ ο μεγάλη ευχαρίστηση στερήθηκαν οι Έ λ ληνες που πέθαναν, πριν δουν στον θρόνο του Δ α ρ ε ί ο υ να βρίσκεται καθισμένος ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς » .

76

38. Μ ε τ ά από τ ο ύ τ ο , κ α θ ώ ς επρόκειτο να κινηθεί ενα ντίον του Δ α ρ ε ί ο υ , έτυχε να είναι με τους φίλους του σε οινοποσία και διασκεδάσεις και έπιναν μαζί και γυναίκες, που είχαν έλθει στους ε ρ α σ τ έ ς τους για να δ ι α σ κ ε δ ά σ ο υ ν .

121


122


Α ν ά μ ε σ α τους πιο γ ν ω σ τ ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ήταν η ερωμένη του

Π τ ο λ ε μ α ί ο υ που

ως

καταγωγή

προς

την

α ρ γ ό τ ε ρ α έγινε

Αθηναία,

που

από

Θαΐς, η βασιλιάς,

τη

μια

με

έξυπνους επαίνους και από την άλλη αστειευόμενη με τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , κ α θ ώ ς συνεχιζόταν η δ ι α σ κ έ δ α σ η , είπε κάποιο λόγο αντάξιο του χ α ρ α κ τ ή ρ α της π α τ ρ ί δ α ς της, και καλύ τερο για μια του είδους της. Είπε δηλαδή, ότι για ό σ α τ ρ ά β η ξ ε περιφερόμενη

στην Α σ ί α , τ ώ ρ α χαίρεται τούτη

την η μ έ ρ α , γιατί διασκεδάζει σ τ α περήφανα π α λ ά τ ι α τ ο υ βασιλιά τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν . Και ακόμη πιο ευχάριστο θα ήταν, αν κ α τ ά τη διάρκεια της δ ι α σ κ έ δ α σ η ς έκαιγε το σπίτι του Ξέρξη που πυρπόλησε την Αθήνα, β ά ζ ο ν τ α ς η ίδια φ ω τ ι ά , ενώ ο βασιλιάς θα βλέπει, για να συζητιέται α ν ά μ ε σ α στους ανθρώπους ότι για τους σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς που πήραν μέρος στη ναυμαχία και στην π ε ζ ο μ α χ ί α εκδικήθηκαν τους Π έ ρ σ ε ς οι γυναίκες της ακολουθίας του

Αλέξανδρου

για χάρη

της

Ελλάδας. Κι όταν ειπώθηκαν τ ο ύ τ α , έγινε μεγάλος θόρυ βος και κ ρ ό τ ο ς δυνατός, οι φίλοι πρότρεπαν και σ υ μ φ ω νούσαν, και α φ ο ύ παρασύρθηκε κι ο βασιλιάς, σ η κ ώ θ η κ ε με στεφάνι σ τ ο κεφάλι και π ρ ο χ ώ ρ η σ ε με μια λ α μ π ά δ α . Οι άλλοι που ακολούθησαν με δυνατές φωνές και τ ρ α γ ο ύ δ ι α στάθηκαν γ ύ ρ ω από τ' α ν ά κ τ ο ρ α και, όσοι από τους άλλους Μακεδόνες τα μάθαιναν, έτρεχαν με χ α ρ ά και με λ α μ π ά δες. Γιατί είχαν την ελπίδα ότι ο βασιλιάς καίγοντας και κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ς το παλάτι έδειχνε ότι σ κ ε φ τ ό τ α ν την π α τρίδα και δεν επρόκειτο να ζήσει με τους β α ρ β ά ρ ο υ ς . Αλλοι λένε ότι έτσι έγιναν τ ο ύ τ α , άλλοι ό μ ω ς ότι π ρ ο σ χ ε δ ι ά σ τ η καν. Ό μ ω ς παραδέχονται π ω ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς μ ε τ ά ν ο ι ω σ ε γ ρ ή γ ο ρ α κι έ δ ω σ ε εντολή να σβήσουν τη φ ω τ ι ά .

39. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ήταν από τη φύση του π ά ρ α πολύ γενναιόδωρος και έγινε ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο όταν αυξήθηκε ο πλούτος τ ο υ . Και υπήρχε σ' αυτόν η ευγένεια, που και

123


124


από μόνη της χαροποιεί όσους προσφέρουν δ ώ ρ α . Θα θυ μ ί σ ω λοιπόν κάποια α π ' α υ τ ά . Ο Α ρ ί σ τ ω ν , ο ηγεμόνας τ ω ν Παιάνων, αφού σ κ ό τ ω σ ε κάποιον εχθρό και έδειξε το κε φάλι του είπε: « Τ ο ύ τ ο το δ ώ ρ ο , βασιλιά, στην π α τ ρ ί δ α μου έχει ως αμοιβή χρυσό π ο τ ή ρ ι » .

Κι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς αφού

γέλασε, είπε: « Ά δ ε ι ο β έ β α ι α , θα το π ι ω ό μ ω ς για σένα γ ε μ ά τ ο αγνό κ ρ α σ ί » . Και κάποιος από τους πολλούς Μ α κεδόνες ο δ η γ ο ύ σ ε μουλάρι φ ο ρ τ ω μ έ ν ο με βασιλικά χρήμα τ α , κι επειδή το ζ ω ν τ α ν ό είχε κουραστεί, σ ή κ ω σ ε ο ίδιος κ α ι μετέφερε το φορτίο. Βλέποντας τον λοιπόν ο βασιλιάς να κουράζεται πολύ, και α φ ο ύ έμαθε το γεγονός, κ α θ ώ ς ο άνθρωπος επρόκειτο να το π α ρ α τ ή σ ε ι , είπε: « Ν α μην τ' αφήσεις αλλά βάλε και την υπόλοιπη διαδρομή, πηγαίνο ντας το φορτίο στη δική σου σ κ η ν ή » . Και δυσαρεστιόταν πιο πολύ μ' όσους δεν έπαιρναν, π α ρ ά μ' όσους ζ η τ ο ύ σ α ν . Και στον Φ ω κ ί ω ν α έγραψε γ ρ ά μ μ α π ω ς δεν θα τον θεωρεί πλέον φίλο τ ο υ , αν δεν δέχεται τις χάρες τ ο υ . Α λ λ ά στον Σ ε ρ α π ί ω ν α , κάποιον από τους νεαρούς που έπαιζαν μαζί του σ φ α ί ρ α , δεν έδινε τ ί π ο τ α , γιατί δεν του ζ η τ ο ύ σ ε τίπο τ α . Μόλις λοιπόν ο Σ ε ρ α π ί ω ν ήλθε για να παίξει σ φ α ί ρ α και την π έ τ α γ ε σε άλλους, όταν ο βασιλιάς του είπε: « Γ ι α τ ί δεν τη δίνεις και σε μένα;» α π ά ν τ η σ ε : « Γ ι α τ ί δεν τη ζ η τάς»

-

αφού γ έ λ α σ ε μ ε τ ο ύ τ ο , του έ δ ω σ ε π ο λ λ ά . Μ ε τον

Π ρ ω τ έ α , που συμμετείχε σ τ ' α σ τ ε ί α και σ τ ο π ο τ ό , φαίνε ται ότι κ ά π ο τ ε οργίστηκε. παρακαλούσαν

Αλλά

όταν οι φίλοι του τον

κι εκείνος δ ά κ ρ υ ζ ε ,

είπε

πάλι φίλο τ ο υ . Κι όταν εκείνος είπε:

ότι τον θεωρεί

« Β α σ ι λ ι ά , να μου

δ ώ σ ε ι ς απόδειξη γι' α υ τ ό » , έ δ ω σ ε εντολή να του δοθούν πέντε τ ά λ α ν τ α . Και σχετικά με τα πλούτη που μοίρασε σε φίλους και σ ω μ α τ ο φ ύ λ α κ ε ς , φαίνεται π ό σ ο πολλά ήταν από γ ρ ά μ μ α της Ολυμπιάδας που του έ γ ρ α φ ε : « Μ ε άλλον τ ρ ό πο να προσφέρεις ευεργεσίες στους φίλους σου και να τους τιμάς. Γιατί τ ώ ρ α όλους τους κάνεις ίσους με βασιλιάδες

125


126


και φροντίζεις να έχουν πολλούς φίλους, ενώ εσύ α π ο γ υ μνώνεσαι».

Πολλές φορές,

καθώς η

Ολυμπιάδα έ γ ρ α φ ε

τέτοια, κ ρ α τ ο ύ σ ε τα γ ρ ά μ μ α τ α μυστικά, εκτός α π ό μια φορά που δ ι α β ά ζ ο ν τ α ς μαζί με τον

Ηφαιστίωνα, όπως

συνήθιζε, γ ρ ά μ μ α που είχε ανοίξει, δεν τον ε μ π ό δ ι σ ε , αλ λά β γ ά ζ ο ν τ α ς το δαχτυλίδι τ ο υ , του έβαλε τη σ φ ρ α γ ί δ α σ τ ο σ τ ό μ α τ ο υ . Κι αν και ο γιος τ ο υ Μ α ζ α ί ο υ , πιο σημαντικού αυλικού του Δ α ρ ε ί ο υ , είχε μια σ α τ ρ α π ε ί α , του έ δ ω σ ε και δεύτερη

πιο

«Τότε, κάνει

μεγάλη.

βασιλιά, πολλούς

Εκείνος

ήταν

ένας

όμως

ο

Αλέξανδρους».

αρνήθηκε

Δαρείος, Στον

εσύ

λέγοντας: όμως

Παρμενίωνα

έχεις λοιπόν

έ δ ω σ ε τ ο παλάτι του Β α γ ώ ο υ σ τ α Σ ο ύ σ α , σ τ ο οποίο λέγε ται ότι βρέθηκαν ρούχα α ξ ί α ς χιλίων τ α λ ά ν τ ω ν . Σ τ ο ν Α ντίπατρο έγραψε π ρ ο τ ρ έ π ο ν τ α ς τον να έχει σ ω μ α τ ο φ ύ λ α κες, γιατί σκέφτονταν κακό εναντίον τ ο υ . Και στη μητέρα του χάριζε κι έστελνε πολλά δ ώ ρ α , αλλά δεν της επέτρεπε να ασχολείται με πολλά π ρ ά γ μ α τ α , ούτε να εξουσιάζει τους στρατηγούς.

Κι

όταν

τον

μάλωνε,

ανεχόταν

ήρεμα τον

θυμό της. Ε κ τ ό ς α π ό μια φ ο ρ ά , κ ά π ο τ ε που ο Α ν τ ί π α τ ρ ο ς έγραψε μεγάλο γ ρ ά μ μ α εναντίον της, δ ι α β ά ζ ο ν τ α ς το είπε, ότι ο Α ν τ ί π α τ ρ ο ς δεν ξέρει π ω ς το δάκρυ της μητέρας σβήνει δέκα χιλιάδες γ ρ ά μ μ α τ α .

40.

Κ α θ ώ ς έβλεπε ότι οι γ ύ ρ ω α π ' αυτόν είχαν γίνει

τρυφηλοί και υπερβολικοί στον τ ρ ό π ο

ζωής

με τη

χλιδή

τους, έτσι που ο Α γ ν ώ ν α π ό την Τ έ ω να έχει σ τ α π α π ο ύ τσια του ασημένια καρφιά, ο Λεοννάτος από την Α ί γ υ π τ ο να μεταφέρει ά μ μ ο σ τ α γυμναστήρια με πολλές καμήλες κι ο

Φ ι λ ώ τ α ς να χρησιμοποιεί κυνηγετικά δίχτυα

με

μήκος

εκατό σ τ α δ ί ω ν , και να χρησιμοποιούν για το λουτρό και το άλειμμα

μύρο,

όσοι

δεν

είχαν

ούτε

λάδι,

και

να

έχουν

υπηρέτες για το τρίψιμο και για τη φροντίδα τους, τους μ ά λ ω σ ε ήρεμα και με τ ρ ό π ο φιλοσοφικό, α φ ο ύ είπε ότι

127


!28


απορεί γιατί, α φ ο ύ πήραν μέρος σε τ ό σ ο πολλούς και με γάλους α γ ώ ν ε ς , δεν θυμούνται π ω ς όσοι έχουν κουραστεί κοιμούνται με πιο ευχάριστο ύπνο από τους ξ ε κ ο ύ ρ α σ τ ο υ ς , και δεν βλέπουν π ω ς συγκρίνοντας τη ζ ω ή τους με τη ζ ω ή των

Περσών,

είναι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο δουλοπρεπές το να ζει

κανείς στη χλιδή και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο βασιλικό το να κουρά ζεται. Και είπε: « Π ώ ς θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να φροντίσει κάποιος το άλογο του μόνος του ή να σ τ ι λ β ώ σ ε ι τη λόγχη και την περικεφαλαία τ ο υ , αν δεν έχει συνηθίσει να χρησιμοποιεί τ α χέρια του σ τ ο α γ α π η μ έ ν ο τ ο υ κ ο ρ μ ί ; » . « Δ ε ν ξ έ ρ ε τ ε » , είπε, « ό τ ι το πιο σημαντικό π ρ ά γ μ α του κ α τ α κ τ η τ ή είναι να μην κάνει τα ίδια μ' αυτούς π ο υ έχει κ α τ α κ τ ή σ ε ι ; » Και άρχισε ο ίδιος να εκθέτει τον εαυτό του ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο στις εκστρατείες και σ τ α κυνήγια, υποφέροντας και δια κινδυνεύοντας, ώ σ τ ε κι ένας Σ π α ρ τ ι ά τ η ς π ρ έ σ β η ς που ήταν μαζί τ ο υ , όταν είχε σ κ ο τ ώ σ ε ι ένα μεγάλο λιοντάρι, του είπε: « Κ α λ ά β έ β α ι α , Α λ έ ξ α ν δ ρ ε , α γ ω ν ί σ τ η κ ε ς σχετικά μ ε τη βασιλεία, με το λιοντάρι». Τ ο ύ τ ο το κυνήγι ο Κ ρ α τ ε ρός 7 7 το π ρ ό σ φ ε ρ ε στους Δ ε λ φ ο ύ ς , α φ ο ύ έκανε χάλκινα α γ ά λ μ α τ α του λιονταριού, τ ω ν σκυλιών, του βασιλιά που συμπλεκόταν με το λιοντάρι, και του ίδιου του εαυτού τ ο υ , που πήγαινε να βοηθήσει, και άλλα α π ' αυτά τα έκανε ο Λ ύ σ ι π π ο ς , άλλα ο Λ ε ω χ ά ρ η ς .

41. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς λοιπόν κινδύνευε με το να εξασκεί τον εαυτό του και να παροτρύνει τους άλλους στην ανδρεία. Οι φίλοι του ό μ ω ς , επειδή ήθελαν με τα πλούτη και τη χλιδή να ζουν στην πολυτέλεια και να τεμπελιάζουν, δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ σαν με τις περιπλανήσεις και τις εκστρατείες και έτσι β α θ μιαία κατέληξαν να τον βρίζουν και να του μιλούν ά σ χ η μ α . Εκείνος αρχικά συμπεριφερόταν ήρεμα, λέγοντας π ω ς είναι χαρακτηριστικό του βασιλιά να κακολογείται, οταν κάνει ευεργεσίες. Και με τις πιο α σ ή μ α ν τ ε ς ενέργειες τ ο υ , έδειχνε

129


128


απορεί γιατί, α φ ο ύ πήραν μέρος σε τ ό σ ο πολλούς και. με γάλους α γ ώ ν ε ς , δεν θυμούνται π ω ς όσοι έχουν κουραστεί κοιμούνται με πιο ευχάριστο ύπνο από τους ξ ε κ ο ύ ρ α σ τ ο υ ς , και δεν βλέπουν π ω ς συγκρίνοντας τη ζ ω ή τους με τη ζ ω ή των

Π ε ρ σ ώ ν , είναι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο δουλοπρεπές το να ζει

κανείς στη χλιδή και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο βασιλικό το να κουρά ζεται. Και είπε! « Π ώ ς θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να φροντίσει κάποιος το άλογο του μόνος του ή να σ τ ι λ β ώ σ ε ι τη λόγχη και την περικεφαλαία τ ο υ , αν δεν έχει συνηθίσει να χρησιμοποιεί τ α χέρια τ ο υ σ τ ο αγαπημένο τ ο υ κ ο ρ μ ί ; » . « Δ ε ν ξ έ ρ ε τ ε » , είπε, « ό τ ι το πιο σημαντικό π ρ ά γ μ α τ ο υ κ α τ α κ τ η τ ή είναι να μην κάνει τα ίδια μ' αυτούς π ο υ έχει κ α τ α κ τ ή σ ε ι ; » Και άρχισε ο ίδιος να εκθέτει τον εαυτό του ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο στις εκστρατείες και σ τ α κυνήγια, υποφέροντας και δια κινδυνεύοντας, ώ σ τ ε κι ένας Σ π α ρ τ ι ά τ η ς π ρ έ σ β η ς που ήταν μαζί τ ο υ , όταν είχε σ κ ο τ ώ σ ε ι ένα μεγάλο λιοντάρι, του είπε: « Κ α λ ά β έ β α ι α , Α λ έ ξ α ν δ ρ ε , α γ ω ν ί σ τ η κ ε ς σχετικά μ ε τη βασιλεία, με το λιοντάρι». Τ ο ύ τ ο το κυνήγι ο Κ ρ α τ ε ρ ό ς 7 7 το π ρ ό σ φ ε ρ ε στους Δ ε λ φ ο ύ ς , α φ ο ύ έκανε χάλκινα α γ ά λ μ α τ α του λιονταριού, τ ω ν σκυλιών, του βασιλιά που συμπλεκόταν με το λιοντάρι, και του ίδιου του εαυτού τ ο υ , που πήγαινε να βοηθήσει, και άλλα α π ' αυτά τα έκανε ο Λ ύ σ ι π π ο ς , άλλα ο Λ ε ω χ ά ρ η ς .

41. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς λοιπόν κινδύνευε με το να εξασκεί τον εαυτό του και να παροτρύνει τους άλλους στην ανδρεία. Οι φίλοι του ό μ ω ς , επειδή ήθελαν με τα πλούτη και τη χλιδή να ζουν στην πολυτέλεια και να τεμπελιάζουν, δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ σαν με τις περιπλανήσεις και τις εκστρατείες και έτσι β α θ μιαία κατέληξαν να τον βρίζουν και να τ ο υ μιλούν ά σ χ η μ α . Εκείνος αρχικά συμπεριφερόταν ήρεμα, λέγοντας π ω ς είναι χαρακτηριστικό του βασιλιά να κακολογείται, όταν κάνει ευεργεσίες. Και με τις πιο α σ ή μ α ν τ ε ς ενέργειες τ ο υ , έδειχνε

129


130


στους φίλους του τις αποδείξεις,της-μεγάλης· εύνοιας και εκτίμησης του σ' αυτούς. Και θα πω κάποιες α π ' αυτές. Στον

Πευκέστα

78

έγραψε με το παράπονο ότι εκείνος

έγραψε στους άλλους και δεν του το είπε, όταν τον δ ά γ κ ω σ ε μια α ρ κ ο ύ δ α . είσαι,

κι

αν

« Α λ λ ά τ ώ ρ α » , είπε, «γράψε μου π ώ ς

τυχόν

σε

εγκαταλείψαν

κάποιοι

από

συντρόφους σου στο κυνήγι, θα τ ι μ ω ρ η θ ο ύ ν » . Ηφαιστίωνα,

που

τους

Και στον

έλειπε για κάποιες υποθέσεις,

έγραψε

π ω ς π α ί ζ ο ν τ α ς με μια νυφίτσα ο Κ ρ α τ ε ρ ό ς έπεσε σ τ ο δόρυ του Π ε ρ δ ί κ κ α 7 9 και π λ η γ ώ θ η κ ε στους μηρούς τ ο υ . Ό τ α ν ο Πευκέστας γιατρό

σ ώ θ η κ ε από

Αλέξιππο,

για

να

κάποια τον

ασθένεια,

ευχαριστήσει.

έγραψε Κι

στον

όταν

ο

Κ ρ α τ ε ρ ό ς ήταν ά ρ ρ ω σ τ ο ς , το ονειρεύτηκε, και θυσίασε ο ίδιος γι' αυτό και πρότρεψε κι εκείνον να θυσιάσει. Έ γ ρ α ψ ε στον Παυσανία τον γ ι α τ ρ ό , που ήθελε να δ ώ σ ε ι ε λ λ έ β ο ρ ο 8 0 στον Κ ρ α τ ε ρ ό , από τη μια με ανησυχία και από την άλλη π ώ ς να χρησιμοποιήσει το φ ά ρ μ α κ ο . Τους π ρ ώ τ ο υ ς που ανέφεραν τη φυγή του Α ρ π α λ ο υ 8 1 και την α π ό δ ρ α σ η τ ο υ , τον Εφιάλτη και τον Κ ί σ σ ο , τους έδεσε γιατί τ ά χ α τον κατηγορούσαν.

Ό τ α ν έστελνε στην πατρίδα τους, όσους

ήταν ά ρ ρ ω σ τ ο ι και ηλικιωμένοι,

ο Ευρύλοχος ο Αιγαίος

έγραψε τον εαυτό του ως ά ρ ρ ω σ τ ο και, όταν αποκαλύφθη κε π ω ς δεν είχε τ ί π ο τ α , ο μ ο λ ό γ η σ ε ότι ήταν ερωτευμένος με την Τ ε λ ε σ ί π π α , και επειδή εκείνη έφευγε τ α ξ ί δ ι , ήθελε να την ακολουθήσει μέχρι τη θ ά λ α σ σ α . Ρ ώ τ η σ ε για την κ α τ α γ ω γ ή της γυναίκας και όταν άκουσε ότι ήταν ελεύθερη πόρνη, είπε: « Θ α σ ε βοηθήσουμε, Ευρύλοχε, στον έ ρ ω τ α σ ο υ . Δ ε ς ό μ ω ς με ποιον τ ρ ό π ο , με δ ώ ρ α ή με λόγια, θα την πείσουμε, επειδή α κ ρ ι β ώ ς η Τ ε λ ε σ ί π π α είναι ελεύθερη».

42. Και είναι να θαυμάζει κανείς, γιατί είχε χρόνο και τέτοια γ ρ ά μ μ α τ α να γράφει στους φίλους του και να α σ χ ο λείται με τ έ τ ο ι α , ό π ω ς γράφει, για να διατάξει να ψάξουν

131


132


για έναν δούλο του Σ έ λ ε υ κ ο υ , που είχε δραπετεύσει στην Κιλικία, και να επαινεί τον Π ε υ κ έ σ τ α γιατί συνέλαβε τον Ν ί κ ω ν α , τον δούλο του Κ ρ α τ ε ρ ο ύ . Και στον Μ ε γ ά β υ ζ ο , σχετικά με τον υπηρέτη που καθόταν σ τ ο ιερό ως ικέτης, δ ι α τ ά ζ ο ν τ α ς αν μπορεί να τον συλλάβει φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς τον έ ξ ω α π ό το ιερό, αλλά μ έ σ α σ τ ο ιερό να μην τον ακουμπή σει.

Και

λέγεται

ότι

αρχικά,

δικάζοντας

τις

θανατικές

δίκες, έκλεινε με το χέρι του το ένα α π ό τ' αυτιά του κ α θ ώ ς μιλούσε ο κ α τ ή γ ο ρ ο ς , για να είναι κ α θ α ρ ό και χ ω ρίς προκατάληψη για τον κ α τ η γ ο ρ ο ύ μ ε ν ο . Α λ λ ά α ρ γ ό τ ε ρ α οι πολλές κατηγορίες, που πολλές τις θ ε ω ρ ο ύ σ ε αληθινές, τον

σκλήρυναν,

αληθινές.

έτσι που

δεχόταν

και

τις

ψεύτικες

για

Κυρίως ό μ ω ς θύμωνε υπερβολικά, ε ξ α γ ρ ι ω ν ό

ταν και π α ρ α φ ε ρ ό τ α ν , όταν άκουγε κατηγορίες, π ω ς α γ α πούσε π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τη δ ό ξ α π α ρ ά τη ζ ω ή και τη βασιλεία. Τ ό τ ε β ά δ ι σ ε εναντίον του Δ α ρ ε ί ο υ για να πολεμήσει πάλι. Ό τ α ν έμαθε τη σύλληψη του από τον Β ή σ σ ο , έ δ ι ω ξ ε τους Θ ε σ σ α λ ο ύ ς για να επιστρέψουν στην π α τ ρ ί δ α τους κι έβαλε επιπλέον στους μισθούς τους μια δ ω ρ ε ά α π ό δυο χιλιάδες τ ά λ α ν τ α 8 2 . Σ τ η ν κ α τ α δ ί ω ξ η που ήταν πολυήμερη και δύσκολη (γιατί σε έντεκα μέρες έτρεξε με το ά λ ο γ ο τρεις χιλιάδες τριακόσια σ τ ά δ ι α ) , κουράστηκαν οι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι και κυρίως στην περιοχή που ήταν άνυδρη. Εκεί τον συνά ντησαν κάποιοι Μακεδόνες, που μετέφεραν μ έ σ α σε α σ κ ι ά νερό α π ό το π ο τ ά μ ι π ά ν ω σ τ α μουλάρια. Κι όταν είδαν τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , κ α θ ώ ς ήταν πια μεσημέρι, να είναι σε ά σ χ η μ η κ α τ ά σ τ α σ η α π ό τη δίψα, α φ ο ύ γέμισαν γ ρ ή γ ο ρ α μια περι κεφαλαία με νερό, του την π ρ ό σ φ ε ρ α ν . Ό τ α ν λοιπόν ζ ή τ η σ ε να μάθει για ποιους μετέφεραν το νερό, του είπαν: « Γ ι α τα παιδιά μ α ς . Α λ λ ά αφού εσύ ζεις, θα κάνουμε άλλα κι αν τα χ ά σ ο υ μ ε α υ τ ά » . Α κ ο ύ γ ο ν τ α ς αυτά πήρε την περικεφαλαία σ τ α χέρια τ ο υ . Κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς ό μ ω ς γ ύ ρ ω του και βλέποντας όλους τους ιππείς με σκυμμένο κεφάλι να τον κοιτάζουν, την

133


134


έ δ ω σ ε π ί σ ω χ ω ρ ί ς να πιει, α φ ο ύ επαίνεσε τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς . « Α ν ε γ ώ π ι ω μόνος μ ο υ » , είπε, « α υ τ ο ί θ α σ τ ε ν ο χ ω ρ η θ ο ύ ν » . Α φ ο ύ οι ιππείς είδαν τη δική του εγκράτεια και το μεγαλείο τ ο υ , με δυνατές κραυγές του έλεγαν να τους οδηγήσει με θάρρος και μ α σ τ ί γ ω ν α ν τα ά λ ο γ α τους. Γιατί εφόσον έχουν τέτοιον βασιλιά, ούτε κουράζονται ούτε διψούν ούτε θ ε ω ρούν τους εαυτούς τους θνητούς. 43. Η προθυμία λοιπόν όλων ήταν ό μ ο ι α . Λένε ό μ ω ς ότι μόνο εξήντα εισέβαλαν μαζί του σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ω ν ε χθρών. Εκεί π ε ρ ν ώ ν τ α ς π ά ν ω από πολύ άργυρο και χρυσά φι που ήταν πεταμένο κ ά τ ω , και α φ ο ύ συνάντησαν πολλές ά μ α ξ ε ς με γυναίκες και παιδιά, που γύριζαν χ ω ρ ί ς ηνιό χους, κ α τ α δ ί ω κ α ν εκείνους π ο υ ήταν π ρ ώ τ ο ι , γιατί νόμιζαν ότι ο Δ α ρ ε ί ο ς ήταν α ν ά μ ε σ α τους. Βρέθηκε δύσκολα, γ ε μ ά τος με πληγές από ακόντιο σ' όλο το σ ώ μ α , έτοιμος να πεθάνει, μ έ σ α σε μια ά μ α ξ α . Ζ ή τ η σ ε ό μ ω ς να πιει, και αφού ήπιε κρύο νερό, είπε στον Π ο λ ύ σ τ ρ α τ ο που τ ο υ το έ δ ω σ ε : « Ά ν θ ρ ω π ε , τούτη ε δ ώ είναι η πιο μεγάλη α π ' όλες μου τις δυστυχίες, ότι δηλαδή δεν μ π ο ρ ώ να σ ο υ α ν τ α π ο δ ώ σ ω την ευεργεσία. Α λ λ ά θα σ' την α ν τ α π ο δ ώ σ ε ι ο Αλέ ξανδρος τη χ ά ρ η , και στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο οι θεοί, για την επιείκεια του στη μητέρα, τη γυναίκα και τα παιδιά μου, και του δίνω το δεξί μου χέρι με σένα)). Και α φ ο ύ είπε αυτά κι έπιασε το χέρι του Π ο λ ύ σ τ ρ α τ ο υ , πέθανε. Ό τ α ν ήρθε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , ήταν φανερό ότι λυπήθηκε για το γεγονός, και αφού έλυσε τη χλαμύδα τ ο υ , την έβαλε και σ κ έ π α σ ε το σ ώ μ α τ ο υ . Και α ρ γ ό τ ε ρ α , όταν βρήκε τον Β ή σ σ ο , τον έσκι σε σ τ α δυο, δηλαδή έ δ ω σ ε εντολή να λυγίσουν δυο δέντρα που ήταν όρθια προς την ίδια πλευρά, και σ τ ο καθένα έδεσαν ένα πόδι τ ο υ Β ή σ σ ο υ , έτσι π ο υ αφήνοντας τα ελεύθερα, τα δέντρα τινάχτηκαν με δύναμη και χ ώ ρ ι σ α ν το κορμί σ τ α δυο. Τ ο σ ώ μ α του Δ α ρ ε ί ο υ , στολισμένο βασιλικά, τ ο έστει-

135


136


λε στη μ η τ έ ρ α τ ο υ , και τον α δ ε λ φ ό τ ο υ , τον Ε ξ ά θ ρ η , τον περιέλαβε α ν ά μ ε σ α στους φίλους τ ο υ . 44. Ο ίδιος με το πιο ισχυρό τ μ ή μ α της δύναμης του κατέβαινε στην Τρκανία. Και όταν είδε έναν κόλπο στην ανοικτή θ ά λ α σ σ α που δεν φαινόταν μικρότερος α π ό τον Π ό ν τ ο , και που ήταν πιο γλυκός α π ό την άλλη θ ά λ α σ σ α , δεν κ α τ ά φ ε ρ ε να πληροφορηθεί τ ί π ο τ α σχετικά μ' αυτόν, αλλά κ α τ έ λ η ξ ε σ τ ο ότι ήταν μέρος της λίμνης Μ α ι ώ τ ι δ α ς 8 3 . Και ό μ ω ς οι φυσικοί ήξεραν την αλήθεια, και πολλά χρόνια πριν α π ό την ε κ σ τ ρ α τ ε ί α του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ έχουν αναφέρει ότι, α π ό τους τέσσερις κόλπους π ο υ μπαίνουν στη στεριά απο την ε ξ ω θ ά λ α σ σ α , ο πιο βόρειος είναι τούτος που ο ν α μ ά ζ ε τ α ι Τρκάνιο π έ λ α γ ο ς και μαζί Κ α σ π ί α . Ε δ ώ κάποιοι από τους β α ρ β ά ρ ο υ ς που συνάντησαν ανα πάντεχα αυτούς που οδηγούσαν το άλογο τ ο υ , τον Βουκε φ ά λ α , το έπιασαν. Εκείνος σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ ε πολύ και στέλ νοντας κήρυκα απείλησε π ω ς θα σ κ ο τ ώ σ ε ι όλους μαζί με τα παιδιά και τις γυναίκες, αν δεν του ξαναστείλουν το ά λ ο γ ο . Και επειδή ήλθαν φέρνοντας το άλογο και π α ρ α δ ί νοντας τις πόλεις τους, τους συμπεριφέρθηκε φιλικά και έ δ ω σ ε λύτρα σ ' αυτούς που πήραν τ ο ά λ ο γ ο . 45. Α π ό κει π ρ ο χ ώ ρ η σ ε για την Παρθική 8 4 ό π ο υ , κ α θ ώ ς ξ ε κ ο υ ρ α ζ ό τ α ν , π ρ ώ τ α φόρεσε β α ρ β α ρ ι κ ά ρούχα, είτε επει δή ήθελε να συνηθίσει τα ε γ χ ώ ρ ι α ήθη, γιατί η συνήθεια και η συγγένεια βοηθούν πολύ στην ε ξ η μ έ ρ ω σ η τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν , είτε επειδή έκανε π ρ ο σ π ά θ ε ι α να τον προσκυνήσουν οι Μακεδόνες, κ α θ ώ ς βαθμιαία συνήθιζε στον διαφορετικό τ ρ ό π ο ζ ω ή ς και στην αλλαγή. Α λ λ ά δεν φ ό ρ ε σ ε τη Μηδική εκείνη στολή, που ήταν εντελώς β ά ρ β α ρ η και περίεργη, ούτε φ ό ρ ε σ ε πανταλόνια ή μανίκια ή σ τ έ μ μ α , αλλά με μέτρο συνδύασε την Περσική και τη Μηδική, τη λιγότερο

137


138


εντυπωσιακή από τη μια και την π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο αυστηρή από την

άλλη.

Π ρ ώ τ α τη

χρησιμοποιούσε

όταν

συναντούσε

τους β α ρ β ά ρ ο υ ς και τους φίλους του σ τ ο σπίτι τ ο υ , έπειτα εμφανιζόταν έτσι και στον λαό όταν έβγαινε ή σ υ ζ η τ ο ύ σ ε . Και για τους Μακεδόνες το

θέαμα ήταν λυπηρό,

αλλά

κ α θ ώ ς θαύμαζαν την ανδρεία του νόμιζαν ότι έπρεπε να υποχωρούν σε μερικά που τον ευχαριστούσαν και τον δ ό ξ α ζ α ν . Γιατί εκτός από τα άλλα, π λ η γ ώ θ η κ ε με βέλος στην κνήμη, θρυμματίστηκε το κόκαλο και έπεσε κάποιο κ ο μ μάτι. Και πάλι τ ρ α υ μ α τ ί σ τ η κ ε από πέτρα στον λαιμό, έτσι που έβλεπε θολά για μεγάλο δ ι ά σ τ η μ α , αλλά δεν σ τ α μ ά τ η σ ε να

διακινδυνεύει

συνεχώς.

Και

αφού

διέσχισε

τον

π ο τ α μ ό Ο ρ ε ξ ά ρ τ η (που υπέθετε ότι ήταν ο Τ ά ν α ϊ ς ) , έτρε ψε τους Σκύθες σε

φυγή

και τους κυνήγησε για εκατό

σ τ ά δ ι α , αν και τον ενοχλούσε η διάρροια.

46.

Ε δ ώ , λένε οι περισσότεροι, ότι ήλθε σ' αυτόν η

Α μ α ζ ώ ν , και α ν ά μ ε σ α τους ο Κλείταρχος, ο

Πολύκλει

τ ο ς , ο Ονησίκριτος, ο Αντιγένης και ο Ί σ τ ρ ο ς . Ο Α ρ ι σ τ ό βουλος, ό μ ω ς , και ο Χ ά ρ η ς , ο εισαγγελέας, και ο Π τ ο λ ε μαίος και ο Αντικλείδης και ο Φίλων από τη Θ ή β α , ο Φίλιππος

ο

Θεαγγελεύς

και

επιπλέον

ο

Εκαταίος

από

την Ερέτρια, ο Φίλιππος α π ό τη Χ α λ κ ί δ α και ο Δούρις από τη Σ ά μ ο , λένε ότι τ ο ύ τ ο είναι δημιούργημα της. φ α ντασίας. Και το ίδιο μ' αυτούς π α ρ α δ έ χ ε τ α ι και ο Α λ έ ξ α ν δρος. Γιατί, αν και τα γράφει όλα α κ ρ ι β ώ ς στον Α ν τ ί π α τ ρ ο και λέει π ω ς ο Σ κ ύ θ η ς

85

του έ δ ω σ ε την κόρη του σε γ ά μ ο ,

δεν αναφέρει για την Α μ α ζ ό ν α . Και λέγεται ότι μετά από πολλά χρόνια ο Ονησίκριτος δ ι ά β α σ ε στον Λ υ σ ί μ α χ ο που ήταν πια βασιλιάς, το τ έ τ α ρ τ ο από τα βιβλία τ ο υ , σ τ ο οποίο έχουν γραφτεί σχετικά με την Α μ α ζ ό ν α . Ο Λ υ σ ί μ α χος λοιπόν χ α μ ο γ ε λ ώ ν τ α ς ευγενικά είπε!

«Και εγώ

ήμουνα;» Α λ λ ά κι αν κάποιος δεν τα πιστεύει,

139

πού

δεν θα


140


μπορούσε να θαυμάσει λιγότερο γι' αυτά τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , ούτε, αν τα πιστεύει, π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο . 47. Επειδή φ ο β ό τ α ν μ ή π ω ς οι Μακεδόνες κουραστούν πολύ στην υπόλοιπη ε κ σ τ ρ α τ ε ί α , το άλλο πλήθος το ά φ η σ ε σ' εκείνη την περιοχή, και με τους αρίστους, είκοσι χιλιά δες πεζούς και τρεις χιλιάδες ιππείς, επιτέθηκε στην Τ ρ κ α νία 8 6 , λέγοντας ότι οι β ά ρ β α ρ ο ι τους βλέπουν τ ώ ρ α σαν όνειρο, αλλά αν φύγουν α φ ο ύ ανησυχήσουν μόνο την Α σία, θα τους επιτεθούν α μ έ σ ω ς , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς σε γυναί κες. Β έ β α ι α ά φ η σ ε να φύγουν όσοι ήθελαν, π α ρ α π ο ν ο ύ μ ε νος π ω ς , π α ρ ό λ ο που κ α τ α κ τ ο ύ σ ε όλο τον κ ό σ μ ο για τους Μακεδόνες,

έμενε στην ε κ σ τ ρ α τ ε ί α μόνος με φίλους και

εθελοντές. Α υ τ ά είναι σχεδόν λέξη προς λέξη σ τ ο γ ρ ά μ μ α προς τον Α ν τ ί π α τ ρ ο και ότι, λέγοντας α υ τ ά , όλοι φ ώ ν α ζ α ν δυνατά να τους οδηγήσει σ' όποιο μέρος του κ ό σ μ ο υ θέλει. Και κ α θ ώ ς

εκείνοι δέχτηκαν αυτή την π ρ ο σ π ά θ ε ι α ,

δεν

ήταν καθόλου δύσκολο πλέον να ξ ε σ η κ ω θ ε ί και το πλή θος, που ακολούθησε εύκολα. Έ τ σ ι λοιπόν υιοθέτησε και για τον εαυτό του τον τ ρ ό π ο ζωής των

α ν θ ρ ώ π ω ν της περιοχής και π ρ ο σ ά ρ μ ο ζ ε

τα

έθιμα τους σ τ α Μακεδόνικα, πιστεύοντας ότι, αν με την καλή θέληση π α ρ ά με τη βία, κ α τ ό ρ θ ω ν ε την επικοινωνία και την ε π α φ ή , η κ α τ ά σ τ α σ η θα ήταν σταθερή, και όταν ο ίδιος θα έφευγε. Γι' αυτό και α φ ο ύ επέλεξε τριάντα χιλιά δες παιδιά και έ δ ω σ ε διαταγή να μάθουν Ελληνικά και την άσκηση με τα Μακεδόνικα όπλα, όρισε πολλούς επιθεωρη τές. Ο γ ά μ ο ς τ ο υ με τη Ρ ω ξ ά ν η 8 7 π ο υ την είδε όμορφη και καλή σε χορό σε κάποιο χ ω ρ ι ό , ήταν έ ρ ω τ α ς και φάνηκε ότι δεν ήταν α τ α ί ρ ι α σ τ ο ς με την κ α τ ά σ τ α σ η που επικρα τ ο ύ σ ε . Γ ι ' αυτό μ' εκείνον τον γ ά μ ο οι β ά ρ β α ρ ο ι πήραν θάρρος και α γ ά π η σ α ν υπερβολικά τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , επειδή ήταν πολύ συνετός σ' αυτό και α φ ο ύ ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε δεν θέλη-

141


142


σε να ζει μαζί με τη γυναίκα παραβαίνοντας τον νόμο. Και επειδή από τους πιο καλούς του φίλους έβλεπε τον Η φ α ι σ τ ί ω ν α να τον επαινεί και να συμμετέχει σ τ α ό σ α εκείνος έκανε, τον Κ ρ α τ ε ρ ό ό μ ω ς να επιμένει σ τ α π α τ ρ ο π α ρ ά δ ο τ α , με τον ένα τ α κ τ ο π ο ι ο ύ σ ε τα σχετικά με τους β α ρ β ά ρ ο υ ς και με τον άλλο τα σχετικά με τους Έλληνες και τους Μ α κ ε δ ό ν ε ς . Και τον π ρ ώ τ ο τον α γ α π ο ύ σ ε κυρίως και τον εκτιμούσε πιο πολύ α π ' όλους, θ ε ω ρ ώ ν τ α ς και λέγοντας π ά ν τ α π ω ς ο Η φ α ι σ τ ί ω ν α ς ήταν φιλαλέξανδρος και ο Κ ρ α τ ε ρ ό ς φιλοβασιλικός, και γι' αυτό εκείνοι μ ε τ α ξ ύ τους υπέβλεπαν ο ένας τον άλλο και πολλές φορές ήλθαν σε σύγκρουση.

Και

μια

φορά

στην

Ινδική πιάστηκαν

στα

χέρια και έσυραν τα ξίφη, και έτρεξαν οι άλλοι φίλοι για να βοηθήσουν τον καθένα τους και, όταν έ φ τ α σ ε ο Αλέ ξανδρος, περιγελούσε φανερά τον

Η φ α ι σ τ ί ω ν α λέγοντας

τον τρελό και μανιακό, αν δεν καταλαβαίνει π ω ς αν του βγάλει κάποιος τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , μόνος του ο ίδιος είναι ένα τίποτα" α π ο δ ο κ ί μ α σ ε έντονα και τον Κ ρ α τ ε ρ ό ιδιαίτερα και, α φ ο ύ τους φ ώ ν α ξ ε μαζί, τους σ υ μ φ ι λ ί ω σ ε και ορκί στηκε

στον

Άμμωνα

και

στους

άλλους

θεούς

ότι τους

α γ α π ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ' όλους τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς . Α λ λ ά αν πάλι μάθει ότι έχουν διαφορές, θα σ κ ο τ ώ σ ε ι και τους δυο ή όποιον άρχισε. Α π ό τ ό τ ε λέγεται, ότι π ο τ έ δεν έκαναν κάτι ο ένας ενάντια στον άλλο ούτε σ τ ' α σ τ ε ί α .

48. Ο Φ ι λ ώ τ α ς , ο γιος τ ο υ Π α ρ μ ε ν ί ω ν α , είχε μεγάλη 88

θέση α ν ά μ ε σ α στους Μ α κ ε δ ό ν ε ς . Γιατί και γενναίος φαι νόταν και υπομονετικός. Και κανείς μετά τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο δεν ήταν τ ό σ ο γενναιόδωρος και με τόση α γ ά π η

στους

φίλους τ ο υ . Λ έ γ ε τ α ι λοιπόν, ότι όταν κάποιος από τους οικείους του του

ζ ή τ η σ ε ένα ασημένιο

νόμισμα,

έδωσε

εντολή να του δοθεί. Ο διοικητής ό μ ω ς α π ά ν τ η σ ε ότι δεν έχει. « Τ ι » , είπε εκείνος, «δεν έχει ούτε ποτήρι ούτε ρού-

143


144


χ ο ; » Ό μ ω ς με το να δείχνει αλαζονεία, πλούτο και πολυ τέλεια σ τ ο σ ώ μ α και στη συμπεριφορά τ ο υ , πολύ π ε ρ ι σ σ ό τερο α π ' ό σ ο ά ρ μ ο ζ ε σε πολίτη, και με τη μίμηση και ψεύτικη εμφάνιση π α ρ α π ο ι ώ ν τ α ς την πραγματική σ ο β α ρ ό τητα και μεγαλοφροσύνη, έ δ ω σ ε το δ ι κ α ί ω μ α να τον υπο πτεύονται και να τον φθονούν, έτσι που και ο Παρμενίωνας κ ά π ο τ ε τ ο υ είπε: « Π α ι δ ί μ ο υ , γίνε χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο ς » . Κ α ι επι πλέον από π ά ρ α πολλά χρόνια τον είχαν συκοφαντήσει στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο και, Δαμασκό,

αφού

όταν πήρε τα π ρ ά γ μ α τ α που ήταν νικήθηκε ο

Δ α ρ ε ί ο ς στην

Κιλικία,

στη και

μεταφέρθηκαν πολλοί α ι χ μ ά λ ω τ ο ι σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , βρέθη κε α ν ά μ ε σ α τους μια όμορφη νέα γυναίκα, που κ α τ α γ ό τ α ν από την Πύδνα και λεγόταν Αντιγόνη. Τούτη την πήρε ο Φ ι λ ώ τ α ς . Και όντας νέος έλεγε στην ερωμένη τ ο υ , όταν έπινε, πολλές φιλοδοξίες και καυχιόταν για τις πολεμικές του πράξεις και τις σημαντικές επιτυχίες τις θ ε ω ρ ο ύ σ ε ότι ήταν του π α τ έ ρ α τ ο υ ,

ενώ

α π ο κ α λ ο ύ σ ε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο

νεαρό και π ώ ς σ' αυτούς οφειλόταν το ότι είχε κ α ρ π ω θ ε ί την ε ξ ο υ σ ί α . Η γυναίκα μετέφερε τ ο ύ τ α σε κάποιον συγγε νή της, και, ό π ω ς ήταν φυσικό, εκείνος σε άλλον, μέχρις ότου τα λόγια έ φ τ α σ α ν στον Κ ρ α τ ε ρ ό .

Α υ τ ό ς πήρε τη

γυναίκα και την οδήγησε στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο κρυφά. Α φ ο ύ τ' άκουσε εκείνος, της είπε να συχνάζει στον Φ ι λ ώ τ α και κάθε τι που μαθαίνει α π ' αυτόν, να πηγαίνει να του το λέει.

49.

Ο Φ ι λ ώ τ α ς λοιπόν, π ο υ δεν ήξερε τ ί π ο τ α για τη

συνωμοτική αυτή ενέργεια, όταν συναντιόταν με την Αντι γόνη, της έλεγε πολλά α ν ά ρ μ ο σ τ α λόγια με οργή και κ α υ χησιολογίες εναντίον του βασιλιά. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , παρόλο που είχε σ ο β α ρ έ ς μαρτυρίες εναντίον του Φ ι λ ώ τ α , π α ρ έ μ ε νε ήρεμος και χ ω ρ ί ς να μιλάει, είτε επειδή εμπιστευόταν τη σ τ ά σ η του Π α ρ μ ε ν ί ω ν α απέναντι τ ο υ , είτε επειδή φ ο β ό τ α ν τη δύναμη και τη δ ό ξ α τους. Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ την ίδια εποχή,

145


146


κάποιος Μ α κ ε δ ό ν α ς που λεγόταν Λίμνος, από την Χ α λ α ί σ τ ρ α , έκανε σ υ ν ω μ ο σ ί α εναντίον του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ και π ρ ο έτρεπε κάποιον από

τους νέους, τον Ν ι κ ό μ α χ ο ,

με τον

οποίο είχε ερωτικές σχέσεις, να σ υ μ μ ε τ ά σ χ ε ι στην ενέρ γεια. Α υ τ ό ς ό μ ω ς δεν δέχτηκε, και είπε για την απόπειρα στον αδελφό του τον Κεβαλίνο, π ο υ , α φ ο ύ π ή γ ε στον Φι λ ώ τ α , του ζ ή τ η σ ε να τους οδηγήσει στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , επει δή είχαν να του πουν για σημαντικά και α π α ρ α ί τ η τ α γε γονότα. Ο Φ ι λ ώ τ α ς ό μ ω ς , για κάποιο λόγο ( ά γ ν ω σ τ ο για τί), δεν τους ο δ ή γ η σ ε , γιατί τ ά χ α ο βασιλιάς ασχολείτο με πιο σημαντικά θ έ μ α τ α . Και τούτο το έκανε δυο φορές. Εκείνοι,

επειδή

υποψιάστηκαν

τον

Φιλώτα,

στράφηκαν

σε άλλον και μ έ σ ω εκείνου οδηγήθηκαν στον βασιλιά και του ανέφεραν τα σχετικά με τον Λίμνο και μετά με έ μ μ ε σ ο τ ρ ό π ο κ α τ η γ ό ρ η σ α ν τον Φ ι λ ώ τ α ,

γιατί δεν τους έ δ ω σ ε

σ η μ α σ ί α , αν και τον συνάντησαν δυο φορές. Τ ο ύ τ ο θ ύ μ ω σ ε υπερβολικά τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο . Και κ α θ ώ ς αυτός π ο υ έστειλε εναντίον του Λίμνου τον σ κ ό τ ω σ ε , επειδή π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν' αντισταθεί

όταν

περισσότερο,

τον

συνέλαβαν,

γιατί πίστευε

στενοχωρήθηκε

ότι έ χ α σ ε την

ακόμη

απόδειξη

της

σ υ ν ω μ ο σ ί α ς . Κι επειδή ήταν δυσαρεστημένος με τον Φ ι λ ώ τ α , πήρε με το μέρος τ ο υ όσους από παλιά τον μισούσαν, και όσους φανερά ήδη έλεγαν π ω ς ο βασιλιάς εύκολα πί στεψε π ω ς ο Λίμνος, ά ν θ ρ ω π ο ς από τη Χ α λ α ί σ τ ρ α , θα τ ο λ μ ο ύ σ ε να κάνει κάτι τέτοιο μόνος τ ο υ . Α λ λ ά π ω ς αυτός ήταν

υπηρέτης ή

όργανο

περισσότερο,

που

υπάκουε

σε

κάποιον α ν ώ τ ε ρ ο , κι ότι η σ υ ν ο μ ω σ ί α πρέπει να αναζητη θεί α ν ά μ ε σ α σ' αυτούς που είχαν συμφέρον α υ τ ά να καλυ φθούν. Κι αφού ο βασιλιάς ά φ η σ ε τ' αυτιά του ανοιχτά σε τέτοια λόγια και υποψίες, έφεραν α μ έ τ ρ η τ ε ς καταγγελίες εναντίον του Φ ι λ ώ τ α . Και γι' α υ τ ό , αφού τον συνέλαβαν, τον ανέκριναν, και σ τ α βασανιστήρια παρευρίσκονταν οι φίλοι τ ο υ βασιλιά, ενώ

ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς άκουγε α π ' έ ξ ω ,

147


148


π ί σ ω από ένα α π λ ω μ έ ν ο χαλί. Και λένε ότι ο ίδιος, όταν άκουσε τον Φ ι λ ώ τ α να παρακαλεί με κραυγές και ταπεινές ικεσίες τον Η φ α ι σ τ ί ω ν α , είπε: « Π ώ ς π ρ ο σ π ά θ η σ ε ς , Φ ι λ ώ τ α , να πετύχεις τ ό σ ο μεγάλα π ρ ά γ μ α τ α , α φ ο ύ είσαι τ ό σ ο λιγόψυχος και ά ν α ν δ ρ ο ς ; » Και όταν σ κ ο τ ώ θ η κ ε ο Φ ι λ ώ τ α ς , έστειλε α μ έ σ ω ς στη Μηδία για να σ κ ο τ ώ σ ο υ ν και τον Π α ρ μ ε ν ί ω ν α , τον άνδρα που

μαζί με τον Φίλιππο

είχε

πετύχει π ο λ λ ά , και ήταν ο μόνος α π ' όλους τους ηλικιω μένους φίλους που παρότρυνε π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο να πάει στην Α σ ί α , και από τους τρεις γιους που είχε, τους δυο τους είδε να πεθαίνουν κ α τ ά τη διάρκεια της ε κ σ τ ρ α τείας, ενώ με τον τρίτο σ κ ο τ ώ θ η κ ε μαζί. Τ ο ύ τ ε ς οι πράξεις που έγιναν, έκαναν τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο τ ρ ο μ ε ρ ό για πολλούς φίλους του και κυρίως τον Α ν τ ί π α τ ρ ο 8 9 , ο οποίος έστειλε κρυφά απεσταλμένους στους Α ι τ ω λ ο ύ ς , για να δ ώ σ ε ι και να πάρει εγγυήσεις. Γιατί οι Α ι τ ω λ ο ί , εξαιτίας της κ α τ α στροφής τ ω ν Οινιαδών 9 0 φοβούνταν τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , γιατί, όταν την πληροφορήθηκε, είπε ότι δεν θα τους τ ι μ ω ρ ή σ ο υ ν τα παιδιά τ ω ν Οινιαδών αλλά εκείνος ο ίδιος.

50. Μ ε τ ά από λίγο δ ι ά σ τ η μ α , έγιναν τα γ ε γ ο ν ό τ α τα σχετικά

με τον

Κλείτο 9 1 ,

τα

οποία

μαθαίνοντας τα

α

π λ ώ ς , τα θ ε ω ρ ο ύ μ ε π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο άγρια α π ' αυτά με τον Φ ι λ ώ τ α . Ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς τα ό μ ω ς λογικά, σε σχέση με την αιτία και την υ π ά ρ χ ο υ σ α κ α τ ά σ τ α σ η , θα ανακαλύψουμε π ω ς δεν έγιναν από σ κ ο π ι μ ό τ η τ α , μα λ ό γ ω της κ α κ ο τ υ χίας του βασιλιά, του οποίου η οργή και το μεθύσι α π ο τ έ λεσαν τη δικαιολογία για τη μοίρα του Κλείτου. Και τ ο ύ τ α συντελέστηκαν έτσι: Είχαν έλθει κάποιοι απο τις παράλιες περιοχές φέρνοντας στον βασιλιά Ελληνικά φ ρ ο ύ τ α . Α υ τ ό ς θαύμασε την τελειότητα και την ο μ ο ρ φ ι ά τους και φ ώ ν α ξ ε τον Κλείτο, θέλοντας να του τα δείξει και να τα μοιραστεί μαζί τ ο υ . Α υ τ ό ς είχε να κάνει θυσία, αλλά, αφού ά φ η σ ε τη

14!


150


θυσία, πήγε στον βασιλιά ενώ τον ακολουθούσαν τρία π ρ ό β α τ α που είχαν χρησιμοποιηθεί για τις σπονδές. Μόλις το πληροφορήθηκε τ ο ύ τ ο ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς το α ν α κ ο ί ν ω σ ε στους μάντεις

Αρίστανδρο

και

Κλεόμαντη

που

ήταν

από

τη

Σ π ά ρ τ η . Επειδή εκείνοι είπαν ότι τούτο ήταν κακό σ η μ ά δι, έ δ ω σ ε διαταγή να τελειώσουν για χάρη του Κλείτου την π ρ ο σ φ ο ρ ά της θυσίας. Γιατί και ο ίδιος τρεις μέρες πριν είδε στον ύπνο τ ο υ ένα περίεργο

όραμα.

Ν ό μ ι σ ε ότι ο

Κλείτος ήταν καθισμένος με μαύρα ρούχα μαζί με τους γιους του

Π α ρ μ ε ν ί ω ν α , π ο υ είχαν πεθάνει όλοι.

Αν και

δεν τ ε λ ε ί ω σ ε τη θυσία, ο Κλείτος πήγε α μ έ σ ω ς σ τ ο δεί πνο, α φ ο ύ

και ο

βασιλιάς είχε προσφέρει θυσία

στους

Δ ι ό σ κ ο υ ρ ο υ ς . Έ γ ι ν ε μεγάλη οινοποσία και τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ α ν τα τραγούδια κάποιου Πρανίχου, ή ό π ω ς λένε μερικοί, τ ο υ Πιερίωνα, που είχαν γ ρ α φ τ ε ί για να κοροϊδεύουν και να γελούν με τους σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς , που είχαν π ρ ό σ φ α τ α ηττηθεί από

τους

βαρβάρους.

Οι

ηλικιωμένοι

ενοχλήθηκαν

και

έβρισαν και τον ποιητή και τον τ ρ α γ ο υ δ ι σ τ ή , αλλά ο Αλέ ξανδρος και οι γ ύ ρ ω του τα άκουγαν με χ α ρ ά και τον παρακινούσαν να

συνεχίσει.

Ο

Κλείτος,

μεθυσμένος

ήδη

και από τη φύση του α π ό τ ο μ ο ς και π ε ι σ μ α τ ά ρ η ς , δυσανα σ χ ε τ ο ύ σ ε πιο πολύ, λέγοντας ότι δεν είναι σ ω σ τ ό να βρί ζονται,

ενώ

βρίσκονται α ν ά μ ε σ α

σε

βαρβάρους

και ε

χθρούς, οι Μακεδόνες που είναι πολύ καλύτεροι α π ' όσους γελούσαν, αν και τους συνέβη να ατυχήσουν. Επειδή ό μ ω ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς είπε π ω ς ο Κλείτος υποστή ριζε τη δική, τ ο υ π ε ρ ί π τ ω σ η , γιατί έλεγε ότι η δειλία είναι δυστυχία, ο Κλείτος σ η κ ώ θ η κ ε και του είπε: « Τ ο ύ τ η ό μ ω ς η

δειλία έ σ ω σ ε εσένα, που κ α τ ά γ ε σ α ι από τους θεούς,

κ α θ ώ ς γύριζες την πλάτη σου σ τ ο σπαθί του Σ π ι θ ρ ι δ ά τ η , και με το αίμα και τα τ ρ α ύ μ α τ α τ ο ύ τ ω ν τ ω ν Μ α κ ε δ ό ν ω ν έγινες τ ό σ ο μεγάλος, ώ σ τ ε απαρνήθηκες τον Φίλιππο και έγινες γιος τ ο υ Α μ μ ω ν α » .

151


152


51. 0 Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς λοιπόν α φ ο ύ οργίστηκε πολύ μ' αυτά είπε:

« Ν ο μ ί ζ ε ι ς , ανόητε, π ω ς θα χαρείς πολύ, λέγοντας

τέτοια για μας και ξ ε σ η κ ώ ν ο ν τ α ς τους Μακεδόνες σε σ τ ά σεις;» « Ο ύ τ ε τ ώ ρ α ό μ ω ς χ α ι ρ ό μ α σ τ ε » , είπε, « Α λ έ ξ α ν δ ρ ε , αφού έτσι α μ ο ι β ό μ α σ τ ε για τους κόπους μας. Και μ α κ α ρίζουμε

αυτούς

που

έχουν

ήδη

πεθάνει

πριν

δουν

τους

Μακεδόνες να χτυπιούνται με Μηδικά ραβδιά και να π α ρακαλούν τους Π έ ρ σ ε ς για να δουν τον β α σ ι λ ι ά » . Τ έ τ ο ι α είπε ο Κλείτος με πολύ θάρρος και ενώ όσοι ήταν γ ύ ρ ω από τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ξ ε σ η κ ώ θ η κ α ν εναντίον του και τον έβριζαν, οι πιο ηλικιωμένοι π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν να σ τ α μ α τ ή σ ο υ ν τη φ α σαρία. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς α φ ο ύ σ τ ρ ά φ η κ ε προς τον Ξενοδόχο τον Καρδιανό και τον Κ ο λ ο φ ώ ν ι ο τον Α ρ τ έ μ ι ο , είπε: « Δ ε ν σ α ς φαίνεται π ω ς οι Έλληνες περπατούν α ν ά μ ε σ α στους Μ α κεδόνες ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς οι ημίθεοι α ν ά μ ε σ α σ τ α θηρία;» Αλλά ο Κλείτος δεν υ π ο χ ω ρ ο ύ σ ε και είπε στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο να πει ξ ε κ ά θ α ρ α τι ήθελε, ή να μην προσκαλεί σε δείπνο άνδρες που ήταν ελεύθεροι και είχαν το θάρρος να μιλούν, αλλά να ζει μαζί με τους β α ρ β ά ρ ο υ ς και τους δούλους, οι οποίοι δηλώνουν την υπακοή τους στην Περσική ζ ώ ν η και τον λευκό του χ ι τ ώ ν α . Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς τ ό τ ε , χ ω ρ ί ς να μ π ο ρεί να συγκρατήσει πια τον θυμό τ ο υ , του π έ τ α ξ ε ένα α π ό τα μήλα που ήταν εκεί δίπλα και χ τ υ π ώ ν τ α ς τον ζ ή τ η σ ε το ξίφος τ ο υ . Ό μ ω ς ο Α ρ ι σ τ ο φ ά ν η ς , ένας από τους σ ω μ α τ ο φυλακές τ ο υ , π ρ ό λ α β ε και το πήρε, και ενώ οι άλλοι τον περικύκλωσαν και τον π α ρ α κ α λ ο ύ σ α ν , π ή δ η ξ ε και φ ώ ν α ξ ε Μακεδόνικα στους υ π α σ π ι σ τ έ ς του (και τούτο ήταν σημάδι μεγάλου θορύβου) και διέταξε τον σαλπιγκτή να σημάνει και, επειδή καθυστερούσε και δεν ήθελε, τον γρονθοκόπη σ ε . Α υ τ ό ς ό μ ω ς α ρ γ ό τ ε ρ α τιμήθηκε, γιατί ήταν η αιτία που δεν τ α ρ ά χ τ η κ ε το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Και τον Κλείτο, που δεν σ τ α μ α τ ο ύ σ ε , τον έβγαλαν οι φίλοι του έ ξ ω από τον χ ώ ρ ο

153


154


τ ω ν α ν δ ρ ώ ν . Α υ τ ό ς ό μ ω ς μπήκε α μ έ σ ω ς πάλι α π ό άλλη π ό ρ τ α και με θάρρος και τόλμη είπε αυτούς τους ιαμβικούς στίχους της « Α ν δ ρ ο μ ά χ η ς » του Ευριπίδη: «Αλίμονο!

92

Πολύ κακή εξουσία στους Έ λ λ η ν ε ς » .

0 Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , αφού πήρε τ ό τ ε τη λόγχη κάποιου σ ω μ α τ ο φ ύ λ α κ α του και συναντώντας τον Κλείτο κ α θ ώ ς τ ρ α βούσε το κάλυμμα της π ό ρ τ α ς , τον τ ρ ύ π η σ ε , κι εκείνος έπεσε κ ά τ ω με σ τ ε ν α γ μ ό και β ο γ γ ώ ν τ α ς , έτσι που ο θυ μός του φίλους

βασιλιά π έ ρ α σ ε .

του

να

στέκονται

Μόλις

συνήλθε και

αμίλητοι,

τράβηξε

είδε τους τη

λόγχη

από τον νεκρό, κ α θ ώ ς ό μ ω ς π ρ ο σ π ά θ η σ ε να τρυπήσει τον λαιμό τ ο υ , τον εμπόδισαν οι σ ω μ α τ α φ ύ λ α κ ε ς πιάνοντας τα χέρια του και β γ ά ζ ο ν τ α ς τον βίαια έ ξ ω 9 3 .

52. Επειδή π έ ρ α σ ε ά σ χ η μ α τη νύχτα θρηνώντας, και την επόμενη μέρα είχε πια κουραστεί να κλαίει και να θρηνεί, και δεν ακουγόταν π α ρ ά μόνο α ν α σ τ έ ν α ζ ε , οι φίλοι τ ο υ π ο υ φοβήθηκαν την ησυχία μπήκαν βίαια σ τ ο δ ω μ ά τ ι ο τ ο υ . Δεν άκουγε κανέναν α π ό τους άλλους, αλλά όταν ο Α ρ ί σ τ α ν δ ρ ο ς του θύμισε το ό ρ α μ α του σχετικά με τον Κ λ ε ί τ ο 9 4 και την απόδειξη που έδειχνε ότι αυτά είχαν καθοριστεί από τη μοίρα από παλιά, φάνηκε π ω ς η ρ έ μ η σ ε . Γ ι ' αυτό του έφε ραν τον Καλλισθένη, τον φ ι λ ό σ ο φ ο , που ήταν συγγενής τ ο υ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , και τον Α ν ά ξ α ρ χ ο α π ό τ α Α β δ η ρ α . Α π ' α υ τούς, ο Καλλισθένης π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε με την ηρεμία του να κ α τ α σ ι γ ά σ ε ι τον πόνο τ ο υ , και με ηθικές θεωρίες, χρησιμο π ο ι ώ ν τ α ς τη λογική και τις περιστροφές χωρίς να τον σ τ ε νοχωρεί. Α λ λ ά ο Α ν ά ξ α ρ χ ο ς έχοντας από την αρχή τη δική του πορεία στη φιλοσοφία και όντας γ ν ω σ τ ό ς για την υπε ροψία του και την αδιαφορία του για τα συνηθισμένα, α φ ο ύ μπήκε μέσα φ ώ ν α ξ ε δυνατά: « Τ ο ύ τ ο ς είναι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς που τ ώ ρ α τον κοιτάζει όλος ο κ ό σ μ ο ς ; Κι αυτός έχει πέσει κ ά τ ω κλαίγοντας σαν δούλος, επειδή φ ο β ά τ α ι τον νόμο και

155


156


τις κατηγορίες τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν , στους οποίους ο ίδιος πρέπει να είναι νόμος και να καθορίζει τα δίκαια, επειδή α κ ρ ι β ώ ς νίκησε για να εξουσιάζει και να είναι άρχοντας και όχι να είναι δούλος και να κυριαρχείται από μάταιη άποψη)). « Δ ε ν ξ έ ρ ε ι ς » , είπε, « ό τ ι ο Δ ί α ς έχει δίπλα του τη Δίκη και τη Θ έ μ ι δ α , ώ σ τ ε κάθε τι που κάνει όποιος έχει την εξουσία να θεωρείται δίκαιο

και θεμιτό;))

Χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς τέτοιου

είδους λόγια ο Α ν ά ξ α ρ χ ο ς ανακούφισε τον πόνο τ ο υ β α σ ι λιά, αλλά έκανε τη συμπεριφορά τ ο υ σε πολλά πιο μ α τ α ι ό δοξη και παράνομη και του έγινε πολύ α ρ ε σ τ ό ς , ενω τη συναναστροφή με τον Καλλισθένη, η οποία εξάλλου ήταν δ υ σ ά ρ ε σ τ η , γιατί ήταν πολύ αυστηρή, την έκανε ακόμη πιο δύσκολη. Και λέγεται ότι κ ά π ο τ ε σ τ ο δείπνο σ υ ζ η τ ώ ν τ α ς σχετικά με τις εποχές του έτους και τη θ ε ρ μ ο κ ρ α σ ί α , ο Καλλισθέ νης σ υ μ φ ω ν ο ύ σ ε μ' εκείνους που έλεγαν ότι εκεί είναι πολύ ψυχρό

κλίμα και πιο

βαρύς χ ε ι μ ώ ν α ς

σε σχέση

με τον

Ελληνικό, και στον Α ν ά ξ α ρ χ ο που δ ι α φ ω ν ο ύ σ ε και ενα ντιωνόταν,

είπε:

«Αλλά

είναι

αναγκαίο

να

ομολογήσεις

π ω ς ε δ ώ είναι πιο ψυχρά α π ' ό,τι κει. Γιατί εκεί έ β γ α ζ ε ς τον χειμώνα έχοντας μόνο έναν μανδύα, ενώ ε δ ώ ξ α π λ ώ νεις σ κ ε π α σ μ έ ν ο ς με τρία χ α λ ι ά » .

Και τούτο

έκανε τον

Α ν ά ξ α ρ χ ο να οργιστεί π ά ρ α πολύ.

53. Ο Καλλισθένης δ υ σ α ρ ε σ τ ο ύ σ ε και τους άλλους σ ο φιστές και κόλακες, γιατί οι νέοι τον α γ α π ο ύ σ α ν λ ό γ ω της ε υ γ λ ω τ τ ί α ς τ ο υ , αλλά άρεσε και στους πιο μεγάλους λ ό γ ω της ζ ω ή ς τ ο υ , που ήταν σεμνή και απλή και ε π ι β ε β α ί ω ν ε τον λόγο για τον οποίο ταξίδεψε στην Α σ ί α , ότι δηλαδή πήγε στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , με τη φιλοδοξία να επαναφέρει και να οδηγήσει για ε γ κ α τ ά σ τ α σ η στην πατρίδα τους πολίτες. Και επειδή τον φθονούσαν εξαιτίας της φήμης τ ο υ , πολλές φορές π ρ ό σ φ ε ρ ε ευκαιρίες για να τον συκοφαντήσουν, γιατί

157


158


159


160


ντας

ότι

ο

Καλλισθένης

ως

ρήτορας ήταν

μεγάλος

και

δυνατός, αλλά δεν είχε μυαλό. Α λ λ ά αρνήθηκε έντονα και 98

με φιλοσοφικό τ ρ ό π ο το να προσκυνά τον βασιλιά , και μόνο αυτός είπε φανερά αυτά με τα οποία α γ α ν α κ τ ο ύ σ α ν οι καλύτεροι και οι πιο ηλικιωμένοι Μακεδόνες. Κι έτσι γλί τ ω σ ε τους Έλληνες από μεγάλη ντροπή και τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο από ακόμη μεγαλύτερη, γιατί απέτρεψε το π ρ ο σ κ ύ ν η μ α , αλλά κατέστρεψε τον ίδιο του τον εαυτό, γιατί φάνηκε ότι περισσότερο ε κ β ί α σ ε π α ρ ά έπεισε τον βασιλιά. Ο Χ ά ρ η ς ο Μυτιληναίος λέει ότι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς σε κά ποιο σ υ μ π ό σ ι ο , έχοντας πιει ο ίδιος, πρότεινε τη φιάλη σε κάποιον α π ό τους φίλους τ ο υ . Και αυτός α φ ο ύ την δέχτηκε, σηκώθηκε

προς

την

εστία

και,

όταν

ήπιε,

προσκύνησε

π ρ ώ τ α , μετά φίλησε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο και κάθισε στη θέση τ ο υ . Α π ό δω και πέρα, παρόλο που όλοι έκαναν το ίδιο, ο Καλλισθένης αφού πήρε την φιάλη, κ α θ ώ ς δεν π ρ ό σ ε χ ε ο βασιλιάς αλλά σ υ ζ η τ ο ύ σ ε με τον

Η φ α ι σ τ ί ω ν α , ήπιε και

πλησίασε για να τον φιλήσει, ενώ ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς , που επο νομαζόταν Φείδων, είπε: « Β α σ ι λ ι ά , μ η ν τον φιλήσεις, γιατί μόνο αυτός δεν σε π ρ ο σ κ ύ ν η σ ε » . Έ τ σ ι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς αρνή θηκε το

φιλί και ο

Καλλισθένης είπε με δυνατή

φωνή:

« Τ ώ ρ α λοιπόν φ ε ύ γ ω μ' ένα φιλί λ ι γ ό τ ε ρ ο » .

55. Μ ε τ ά α π ' αυτήν την α π ο ξ έ ν ω σ η , π ρ ώ τ α έγινε πι σ τ ε υ τ ό ς ο Η φ α ι σ τ ί ω ν α ς , που είπε π ω ς ο Καλλισθένης είχε συμφωνήσει μαζί του και κατόπιν υ π α ν α χ ώ ρ η σ ε . Έ π ε ι τ α εμφανίστηκαν οι Λυσίμαχοι και οι Ά γ ν ω ν ε ς λέγοντας ότι ο σοφιστής τριγύριζε και καυχιόταν, σαν να είχε καταλύσει τυραννικό κ α θ ε σ τ ώ ς , και ότι τα παιδάκια έτρεχαν και τον ακολουθούσαν, χιλιάδες.

σαν

τον

μοναδικό

ελεύθερο

ανάμεσα

σε

Γι' αυτό και όταν οι γ ύ ρ ω από τον Ε ρ μ ό λ α ο ,

σ υ ν ω μ ό τ η σ α ν εναντίον του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ και ανακαλύφθη καν, φάνηκε π ω ς οι κατηγορίες α υ τ ώ ν που τον διέβαλαν

161


162


ήταν

αληθινές,

ότι

δηλαδή

είπε

σ'

αυτόν π ο υ

ρώτησε:

« Π ώ ς θα μ π ο ρ ο ύ σ ε κάποιος ά ν θ ρ ω π ο ς να γίνει π α ρ α πολύ έ ν δ ο ξ ο ς ; » « Α ν σ κ ο τ ώ σ ε ι τον πιο έ ν δ ο ξ ο » . Και π ω ς δήθεν παροτρύνοντας

τον

Ερμόλαο

σε

τούτη

την

πράξη,

τον

προέτρεπε να μη φοβηθεί το χρυσό κρεβάτι, αλλά να θυ μάται ότι πλησιάζει ά ν θ ρ ω π ο που αρρωσταίνει και π λ η γ ώ νεται. Κι ό μ ω ς κανείς από τους οπαδούς του Ε ρ μ ό λ α ο υ , ούτε και με τα πιο μ ε γ ά λ α β α σ α ν ι σ τ ή ρ ι α , δεν μίλησε ενα ντίον του Καλλισθένη. Αλλά κι ο ίδιος ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς γ ρ ά φοντας α μ έ σ ω ς στον Κ ρ α τ ε ρ ό , στον Ά τ τ α λ ο και στον Α λ κέτα, λέει ότι οι νέοι, όταν βασανίζονταν, παραδέχονταν ότι μόνοι τους έκαναν αυτές τις ενέργειες και κανείς δεν τις ήξερε. Α ρ γ ό τ ε ρ α γ ρ ά φ ο ν τ α ς στον Α ν τ ί π α τ ρ ο και κ α τ η γ ο ρ ώ ν τ α ς μαζί μ' αυτόν και τον Καλλισθένη, λέει: « Ο ι νέοι θανατώθηκαν με λιθοβολισμό από τους Μακεδόνες, αλλά τον σοφιστή ε γ ώ θα τον τ ι μ ω ρ ή σ ω , και αυτούς που τον έστειλαν, κι όσους δέχονται στις πόλεις αυτούς που σ υ ν ω μοτούν εναντίον μ ο υ » . Και μ' α υ τ ά τα λόγια ενοούσε τον Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , γιατί κοντά του είχε ανατραφεί ο Καλλισθέ νης, εξαιτίας της συγγένειας τ ο υ , γιατί είχε γεννηθεί α π ό την

Η ρ ώ , ανιψιά τ ο υ Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η . Και άλλοι λένε ότι

πέθανε, α φ ο ύ τον κ ρ έ μ α σ ε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , άλλοι ό μ ω ς ότι α ρ ρ ώ σ τ η σ ε ό π ω ς ήταν δεμένος με αλυσίδες. Και ο Χ ά ρ η ς αναφέρει ότι, α φ ο ύ τον συνέλαβαν, ήταν δεμένος για ε π τ ά μήνες για να δικαστεί σ τ ο συμβούλιο με την παρουσία του Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , και π ω ς τον καιρό π ο υ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς τ ρ α υ ματίστηκε στην Ινδία ( σ τ ο υ ς Μαλλούς ή στους Ο ξ ύ δ ρ α κ ε ς ) , εκείνος πέθανε, έχοντας παχύνει π ά ρ α πολύ και ά ρ ρ ω σ τ ο ς από φθειρίαση.

56. Τ ο ύ τ α ό μ ω ς έγιναν α ρ γ ό τ ε ρ α .

Ο Δημάρατος" ο

Κορίνθιος, γέρος ήδη, ήθελε π ά ρ α πολύ να πάει στον Α λ έ ξανδρο. Και α φ ο ύ τον είδε, είπε ότι οι Έλληνες π ο υ είχαν

163


164


πεθάνει π ρ ο τ ο ύ δουν τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο καθισμένο στον θρόνο του Δ α ρ ε ί ο υ , στερήθηκαν μια πολύ μεγάλη χ α ρ ά . Α λ λ ά δεν α π ό λ α υ σ ε για πολύ την εύνοια που του έδειχνε ο βασιλιάς, γιατί πέθανε από κάποια α ρ ρ ώ σ τ ι α , κηδεύτηκε μ ε γ α λ ο π ρ ε π ώ ς , και ο σ τ ρ α τ ό ς του έ φ τ ι α ξ ε τ ά φ ο χ ω μ ά τ ι ν ο , με μεγάλη περίμετρο και ύψος ο γ δ ό ν τ α πήχεις. Τα λείψανα του μετέ φερε στη θ ά λ α σ σ α ά μ α ξ α μ ε τ έ σ σ ε ρ α ά λ ο γ α , λ α μ π ρ ά σ τ ο λισμένη. 57. Ό τ α ν επρόκειτο να εκστρατεύσει στην Ινδία 1

, κα

θ ώ ς έβλεπε π ω ς το σ τ ρ ά τ ε υ μ α ήταν πια βαρύ και δύσκολο να

μετακινηθεί

λόγω

του

πλήθους

των

λαφύρων,

όταν

ξ η μ έ ρ ω σ ε , α φ ο ύ φ ό ρ τ ω σ ε τις ά μ α ξ ε ς , έκαψε π ρ ώ τ α τις δικές του και αυτές τ ω ν φίλων του και μετά έ δ ω σ ε δ ι α τ α γή να βάλουν φ ω τ ι ά και σ' αυτές τ ω ν Μ α κ ε δ ό ν ω ν . Και η α π ό φ α σ η για τ ο ύ τ ο φάνηκε μεγαλύτερη και φοβερότερη από την π ρ ά ξ η . Γιατί σ τ ε ν ο χ ώ ρ η σ ε λίγους, κ α θ ώ ς οι πιο πολλοί με φ ω ν έ ς , κραυγές κι ενθουσιασμό, έδιναν τα α π α ραίτητα σ' αυτούς που τα χρειάζονταν, κι ό σ α δεν ήταν αναγκαία αλλά περιττά τα έκαιγαν και τα κ α τ έ σ τ ρ ε φ α ν οι ίδιοι, γεμίζοντας τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο

με ορμή και προθυμία.

Ή τ α ν ήδη φ ο β ε ρ ό ς και σκληρός τ ι μ ω ρ ό ς για κάθε τι κα κ ό . Και μ ά λ ι σ τ α τον Μένανδρο, κάποιον από τους φίλους τ ο υ , που τον τ ο π ο θ έ τ η σ ε διοικητή σε φρούριο, τον σ κ ό τ ω σ ε , επειδή δεν ήθελε να παραμείνει, κι ο ίδιος α π ό τους β ά ρ β α ρ ο υ ς που α π ο σ τ ά τ η σ α ν σ κ ό τ ω σ ε μ ε τ ό ξ ο τον Ο ρ σ ο δάτη101. Ό τ α ν ενα π ρ ό β α τ ο γέννησε αρνί με κεφάλι σε σ χ ή μ α και χ ρ ώ μ α σ τ έ μ μ α τ ο ς και δυο ε ξ ο γ κ ώ μ α τ α και α π ό τις δυο πλευρές τ ο υ , αηδίασε με το σ η μ ά δ ι και εξαγνίστηκε α π ό τους Βαβυλώνιους, που τους είχε μαζί του από συνήθεια για κατι τ έ τ ο ι α . Και στους φίλους του είπε ότι ανησυχούσε όχι για τον εαυτό του αλλά για κείνους, μ ή π ω ς ο θεός, όταν

165


166


αυτός πεθάνει,

δ ώ σ ε ι την εξουσία σε κάποιον ά ν θ ρ ω π ο

ανίκανο και με ασήμαντη κ α τ α γ ω γ ή . Ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε ό μ ω ς κάποιο καλύτερο σημάδι και π έ ρ α σ ε η σ τ ε ν ο χ ώ ρ ι α τ ο υ . Ο αρχηγός τ ω ν υπηρετών τ ο υ , κάποιος Μακεδόνας που ονο μ α ζ ό τ α ν Π ρ ό ξ ε ν ο ς , κ α θ ώ ς έ σ κ α β ε σ τ ο μέρος που θ α έ β α ζ ε τη βασιλική σκηνή, βρήκε πηγή υγρού που ήταν λιπαρό και π η χ τ ό . Α φ ο ύ άντλησαν τ ο π ρ ώ τ ο , ανέβλυζε κ α θ α ρ ό και διαυγές λάδι που δεν διέφερε α π ό το λάδι της ελιάς ούτε στην οσμή ούτε στη γεύση, αλλά ήταν εντελώς όμοιο και στη λ ι π α ρ ό τ η τ α , και τούτο παρόλο που δεν υπήρχε ελιά στην περιοχή. Λ έ γ ε τ α ι λοιπόν ότι και ο ίδιος ο Ώ ξ ο ς έχει π ά ρ α πολύ μαλακό νερό, έτσι π ο υ να λιπαίνει το δ έ ρ μ α ό σ ω ν λούζονται. Και γι' α υ τ ό , το ότι χάρηκε ο Α λ έ ξ α ν δρος, έγινε φανερό α π ' ό σ α γράφει στον Α ν τ ί π α τ ρ ο και θεωρεί ότι αυτό είναι α ν ά μ ε σ α σ τ α πιο μ ε γ ά λ α , α π ' ό σ α έχουν κάνει οι θεοί για χάρη τ ο υ . Οι μάντεις πίστευαν ότι ήταν σ η μ ά δ ι μιας ένδοξης αλλά κουραστικής και δύσκολης εκστρατείας.

Γιατί το λάδι έχει δοθεί στους α ν θ ρ ώ π ο υ ς

από τον θεό, ως βοήθεια στους κ ό π ο υ ς 1 0 2 .

58. Τ ο υ έτυχαν λοιπόν πολλοί κίνδυνοι στις μάχες και π λ η γ ώ θ η κ ε πολλές φορές, κ α θ ώ ς ο ρ μ ο ύ σ ε με νεανική δύ ναμη, αλλά την πιο μεγάλη φθορά του σ τ ρ α τ ο ύ την π ρ ο κάλεσε η έλλειψη τ ω ν αναγκαίων και το κακό κλίμα της περιοχής. Και ο ίδιος φ ι λ ο δ ο ξ ώ ν τ α ς να νικήσει την τύχη με την τόλμη τ ο υ , και φιλοτιμώντας τη δύναμη με την ανδρεία τ ο υ , νόμιζε π ω ς δεν

υπήρχε περιοχή

ακαταμάχητη

για

τους τολμηρούς, και οχυρό για να προσφέρει α σ φ ά λ ε ι α στους δειλούς. Και λέγεται ότι, όταν πολιορκούσε το κ ά σ τ ρ ο του Σισιμίθρη που ήταν ά β α τ ο και α π ό τ ο μ ο

103

, και

επειδή στενοχωρούνταν οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , ρ ώ τ η σ ε τον Ο ξ υ ά ρ τ η 1 0 4 ποιος ήταν ο χ α ρ α κ τ ή ρ α ς του Σισιμίθρη. Και όταν ο Ο ξ υ ά ρ τ η ς του είπε ότι είναι ο πιο δειλός από τους α ν θ ρ ώ -

167


168


πους, είπε: « Λ ε ς λοιπόν ότι μ π ο ρ ο ύ μ ε να κ α τ α λ ά β ο υ μ ε το κ ά σ τ ρ ο , α φ ο ύ ο άρχοντας του δεν είναι δ υ ν α τ ό ς » . Και το κ α τ έ λ α β ε , α φ ο ύ κ α τ α τ ρ ό μ α ξ ε τον Σισιμίθρη. Ό τ α ν επιτέ θηκε σε άλλο κ ά σ τ ρ ο το ίδιο α π ό τ ο μ ο , ρ ώ τ η σ ε κάποιον α π ό τους πιο νέους Μακεδόνες, που τον ονόμαζαν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , και είπε: « Ε σ ύ πρέπει να είσαι πολύ γενναίος εξαιτίας του ονόματος σ ο υ » . Και σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ ε πολύ, όταν ο νεαρός που α γ ω ν ι ζ ό τ α ν λ α μ π ρ ά σ κ ο τ ώ θ η κ ε . Φτάνοντας στη Ν ύ σ α , επειδή οι Μακεδόνες δ ί σ τ α ζ α ν να της επιτεθούν (γιατί μ π ρ ο σ τ ά της υπήρχε βαθύ π ο τ ά μ ι ) , αφού σ τ ά θ η κ ε είπε: « Γ ι α τ ί λοιπόν ε γ ώ , ο πιο κ α κ ό ς , δεν έμαθα να κ ο λ υ μ π ώ ; » Και κ ρ α τ ώ ν τ α ς την α σ π ί δ α του θέλησε να περάσει. Ό τ α ν ό μ ω ς σ τ α μ ά τ η σ ε τη μάχη και ήλθαν σ' αυτόν α π ε σ τ α λ μ έ νοι α π ό τις πόλεις που πολιορκούσε για να τον π α ρ α κ α λ έ σουν, εμφανίστηκε μ π ρ ο σ τ ά τους α φ ρ ό ν τ ι σ τ ο ς και ένοπλος και τους π ρ ο κ ά λ ε σ ε έκπληξη. Έ π ε ι τ α , όταν κάποιος του έφερε ένα μαξιλάρι, έ δ ω σ ε εντολή στον πιο ηλικιωμένο α π ό τους πρέσβεις να το πάρει και να καθίσει. Α υ τ ό ς λεγόταν Άκουφις. Α φ ο ύ λοιπόν θ α ύ μ α σ ε τη λ α μ π ρ ό τ η τ α και τη φιλανθρωπία τ ο υ , ο Άκουφις τον ρ ώ τ η σ ε τι θέλει να κά νουν για να τους έχει φίλους.

Κ α ι όταν ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς

α π ά ν τ η σ ε : « Ν α σε κάνουν βασιλιά τους και να μας στεί λουν εκατό άνδρες, τους πιο κ α λ ο ύ ς » , α φ ο ύ γ έ λ α σ ε ο Ακουφις, είπε: « Π ι ο καλά ό μ ω ς , βασιλιά, θα κ υ β ε ρ ν ή σ ω , αν σου στείλω τους πιο κακούς π α ρ ά τους πιο κ α λ ο ύ ς » .

59. Λ έ γ ε τ α ι ότι ο Τ α ξ ί λ η ς 1 0 5 κατείχε ένα τ μ ή μ α της Ινδικής,

όχι

μικρότερο

Αιγύπτου

ως προς την

έκταση,

α π ο τα πιο κ α λ ά για β ο σ κ ή και καλλιέργεια, και π ω ς ο ίδιος ήταν σ ο φ ό ς ά ν θ ρ ω π ο ς . Α υ τ ό ς , α φ ο ύ φίλησε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , του

είπε:

« Γ ι α τ ί πρέπει να πολεμούμε και να

δίνουμε μάχες μ ε τ α ξ ύ μας, Α λ έ ξ α ν δ ρ ε , αν δεν έχεις έλθει για να

μας πάρεις ούτε το

169

νερό

ούτε την

απαραίτητη


170


τροφή, για την οποία μόνο είναι ανάγκη να πολεμούν οι συνετοί ά ν θ ρ ω π ο ι ; Ό σ ο για τ α άλλα, που λέγονται χρήμα τα και κ τ ή μ α τ α , αν είμαι πιο πλούσιος, να σου δ ώ σ ω , αν είμαι πιο φ τ ω χ ό ς , δεν θα α π ο φ ύ γ ω την ευεργεσία σου και θα σου χ ρ ω σ τ ώ χ ά ρ η » . Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς λοιπόν ευχαριστή θηκε και δίνοντας του το δεξί τ ο υ χέρι, είπε: « Ν ο μ ί ζ ε ι ς αλήθεια ότι θα είναι χ ω ρ ί ς μάχη η συνάντηση μας γι' αυτά τα

λόγια

και

τις

ευγένειες;

Αλλά

δεν

θα

έχεις

τίποτα

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο . Γιατί θα α γ ω ν ι σ τ ώ εναντίον σ ο υ και θα σε π ο λ ε μ ή σ ω με χάρες, για να μην είσαι πιο γ ε ν ν α ι ό δ ω ρ ο ς α π ό μ έ ν α » . Και α φ ο ύ πήρε δ ώ ρ α πολλά και έ δ ω σ ε περισ σ ό τ ε ρ α , σ τ ο τέλος του έ δ ω σ ε χίλια τ ά λ α ν τ α κ α τ ά τη διάρ κεια π ρ ό π ο σ η ς . Μ' αυτά σ τ ε ν ο χ ώ ρ η σ ε πολύ τους φίλους τ ο υ , αλλά ε ξ η μ έ ρ ω σ ε απέναντι του πολλούς α π ό τους β α ρ βάρους. Και επειδή οι πιο ικανοί στη μάχη α π ό τους Ινδούς ως μισθοφόροι πήγαιναν και υπερασπίζονταν σθεναρά τις π ό λεις και ενοχλούσαν σε πολλά τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , συνθηκολό γ η σ ε σε κ ά π ο ι α πόλη μαζί τους, και μ ε τ ά πιάνοντας τους στον δ ρ ό μ ο τους σ κ ό τ ω σ ε όλους κ α θ ώ ς έφευγαν. Και τ ο ύ τ ο είναι για τα πολεμικά του κ α τ ο ρ θ ώ μ α τ α , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς η κηλίδα, γιατί σε όλα τ'

άλλα π ο λ έ μ η σ ε νόμιμα και

με

τ ρ ό π ο βασιλικό. Και καθόλου μικρότερες δυσκολίες α π ' αυτές δεν του προκάλεσαν οι φιλόσοφοι, γιατί έβριζαν τους βασιλείς που πήγαιναν μ α ζ ί τ ο υ , και ξ ε σ ή κ ω ν α ν τους ελεύθερους πληθυσμούς. Για τ ο ύ τ ο κ ρ έ μ α σ ε και πολλούς α π ' αυτούς.

60. Τα σχετικά με τον Π ώ ρ ο έχει γράψει ο ίδιος, π ώ ς έγιναν, στις επιστολές τ ο υ . Λέει λοιπόν ότι ο Τ δ ά σ π η ς έτρεχε μ ε τ α ξ ύ τ ω ν σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ν , και ο Π ώ ρ ο ς , π α ρ α κ ο λουθούσε τη δ ι ά β α σ η π ά ν τ ο τ ε , με τους ελέφαντες π α ρ α ταγμένους στην απέναντι όχθη. Ο ίδιος λοιπόν καθημερινά

171


172


έκανε πολλή φ α σ α ρ ί α και κρότο σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , συνηθί ζοντας τους β α ρ β ά ρ ο υ ς να μην τον φοβούνται. Μια νύχτα του χειμώνα χωρίς φεγγάρι, παίρνοντας τ μ ή μ α τ ω ν π ε ζ ώ ν και τ ω ν

καλύτερων

από

τους

ιππείς και π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς

μακριά από τους εχθρούς, διέσχισε τον π ο τ α μ ό και π έ ρ α σ ε σε κάποιο μικρό νησί. Ε δ ώ έπεσε κ α τ α ρ ρ α κ τ ώ δ η ς βροχή, και σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο έπεφταν πολλές α σ τ ρ α π έ ς και κεραυ νοί, αλλά, παρόλο που έβλεπε να σ κ ο τ ώ ν ο ν τ α ι κάποιοι και να καίγονται από τους κεραυνούς, π έ ρ α σ ε από την άκρη του νησιού στις απέναντι όχθες. Ο Τ δ ά σ π η ς έτρεχε εξαι τίας του χ ε ι μ ώ ν α ορμητικός, είχε ανέβει η σ τ ά θ μ η τ ω ν νερών του και, αφού ξ έ σ π α σ ε η κοίτη τ ο υ , μεγάλη π ο σ ό τ η τ α νερού π έ ρ α σ ε από εκεί. Π έ ρ α σ α ν από τη μέση αλλά με δυσκολία,

επειδή το

έ δ α φ ο ς ήταν ολισθηρό και είχε

ρωγμές.

εδώ

ότι

Και

λένε

είπε:

«Αραγε

Αθηναίοι,

θα

πιστεύατε π ό σ ο μεγάλους κινδύνους δ ι α τ ρ έ χ ω για τη δική σ α ς δ ό ξ α ; » Τ ο ύ τ ο το διηγείται β έ β α ι α ο Ονησίκριτος 1 0 6 , αλλά ο ίδιος λέει π ω ς , όταν ά φ η σ α ν τις σχεδίες, π έ ρ α σ α ν το ρήγμα ένοπλοι, ενώ το νερό έφτανε σ τ ο στήθος τους, και ότι αφού π έ ρ α σ α ν , το ιππικό π ρ ο χ ώ ρ η σ ε είκοσι σ τ ά δ ι α μ π ρ ο σ τ ά από τους πεζούς, υπολογίζοντας π ω ς αν οι ε χθροί επιτεθούν

με το

ιππικό,

θα

επικρατήσει,

ενώ

αν

κινήσουν τη φ ά λ α γ γ α τους, θα τους προλάβουν οι πεζοί. Συνέβη ό μ ω ς το άλλο. Γιατί, όταν έπεσαν ε π ά ν ω του χίλιοι ιππείς και εξήντα ά ρ μ α τ α , τα πήρε όλα τ ο ύ τ α και σ κ ό τ ω σ ε τετρακόσιους από τους ιππείς. Ό τ α ν ο Π ώ ρ ο ς κ α τ ά λ α β ε ότι αυτός, που είχε περάσει το π ο τ ά μ ι ήταν ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , επιτέθηκε μ' όλη του τη δύναμη, εκτός από το τ μ ή μ α που ά φ η σ ε για να εμποδίζει τους Μακεδόνες να περάσουν. Αλλά,

επειδή

τ ω ν εχθρών,

φοβήθηκε

τους

ελέφαντες

επιτέθηκε σ τ ο άλλο

και

το

πλήθος

μέρος και δ ι έ τ α ξ ε τον

Κοίνο να επιτεθεί σ τ ο δεξιό. Και α φ ο ύ έγινε υ π ο χ ώ ρ η σ η και από τις δυο πλευρές, κατέφευγαν στους ελέφαντες κι

173


174


εκεί σ υ ν ω σ τ ί ζ ο ν τ α ν .

Η

μάχη ήταν αμφίρροπη και μόλις

την όγδοη ώ ρ α απογοητεύτηκαν οι εχθροί. Τ ο ύ τ α λοιπόν έχει αναφέρει στις επιστολές τ ο υ ο ίδιος ο νικητής της μάχης. Και οι πιο πολλοί από τους συγγραφείς συμφωνούν π ω ς ο Π ώ ρ ο ς , με α ν ά σ τ η μ α τέσσερεις πήχεις και μια σπιθαμή, ήταν λ ό γ ω του ύψους και του όγκου του σ ώ μ α τ ο ς του κατάλληλος για τον ελέφαντα, παρόλο που ο ελέφαντας ήταν π ά ρ α πολύ

μεγάλος, και έδειξε εκπληκτική σύνεση

και φροντίδα για τον βασιλιά, π ο υ , όταν ήταν δυνατός, αντιστεκόταν με θυμό στους εχθρούς, αμυνόταν και τους εμπόδιζε. Α λ λ ά μόλις κ α τ ά λ α β ε ότι κ ο υ ρ ά σ τ η κ ε από το πλήθος τ ω ν βελών και από τα τ ρ α ύ μ α τ α , επειδή φοβήθηκε μ ή π ω ς πέσει, αφού γονάτισε ήρεμα σ τ ο έ δ α φ ο ς , έ β γ α ζ ε από το σ ώ μ α του με την π ρ ο β ο σ κ ί δ α κάθε ακόντιο που έπαιρνε. Ό τ α ν ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ρ ώ τ η σ ε τον Π ώ ρ ο που είχε συλληφθεί, π ώ ς να του συμπεριφερθεί, εκείνος είπε: « Β α σιλικά». Και όταν ζ ή τ η σ ε να μάθει αν θέλει να πει κάτι άλλο, είπε: « Σ τ ο ' β α σ ι λ ι κ ά ' είναι ό λ α » . Τον ά φ η σ ε λοιπόν όχι μόνο να έχει την εξουσία εκεί όπου βασίλευε, με το όνομα σ α τ ρ ά π η ς , αλλά, αφού κατέστρεψε τους αυτόνομους, του π ρ ό σ θ ε σ ε και περιοχή στην οποία λένε ότι υπήρχαν δεκαπέντε έθνη, πέντε χιλιάδες αξιόλογες πόλεις και π ά ρ α πολλά χ ω ρ ι ά . Σ τ η ν άλλη που ήταν τριπλάσια α π ' αυτήν, όρισε σ α τ ρ ά π η τον Φίλιππο, κάποιον από τους φίλους τ ο υ .

61. Μ ε τ ά τη μάχη εναντίον του Π ώ ρ ο υ , πέθανε επίσης και ο Β ο υ κ ε φ ά λ α ς , όχι α μ έ σ ω ς αλλά α ρ γ ό τ ε ρ α , ό π ω ς λένε οι πιο πολλοί, από τα τ ρ α ύ μ α τ α , που π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν να του θεραπεύσουν, ό π ω ς ό μ ω ς λέει-ο Ονησίκριτος, λ ό γ ω γ η ρ α τειών και επειδή είχε κουραστεί από τις τ α λ α ι π ω ρ ί ε ς , γιατί ήταν τριάντα χρόνων όταν πέθανε. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς στενο χωρήθηκε πολύ, θ ε ω ρ ώ ν τ α ς π ω ς είχε χάσει κάποιον φίλο ή

175


176


συγγενή. Και α φ ο ύ ίδρυσε πόλη προς τιμήν του κοντά στον Τ δ ά σ π η , της έ δ ω σ ε τ ο όνομα Β ο υ κ ε φ α λ ί α

107

. Και λέγεται

π ω ς , όταν έ χ α σ ε ένα σκύλο με το όνομα Περίτας που τον είχε μ ε γ α λ ώ σ ε ι ο ίδιος και τον α γ α π ο ύ σ ε , έκτισε και γι αυτόν πόλη με το ίδιο όνομα. Τ ο ύ τ ο ο Σ ω τ ί ω ν λέει π ω ς το άκουσε από τον Π ο τ ά μ ω ν α τον Λ έ σ β ι ο . 62. Η μάχη εναντίον του Π ώ ρ ο υ έκανε τους Μακεδόνες να χάσουν τη δύναμη τους και σ τ α μ ά τ η σ ε την π ε ρ α ι τ έ ρ ω πορεία τους στην Ινδική.

Γιατί μόλις α π ώ θ η σ α ν εκείνον

που π α ρ α τ ά χ θ η κ ε με είκοσι χιλιάδες πεζούς και δύο χιλιά δες

ιππείς,

αντιτάχθηκαν

έντονα

στον

Αλέξανδρο,

τους πίεζε να περάσουν και τον π ο τ α μ ό

όταν

Γάγγη108,

που

είχαν πληροφορηθεί ότι είχε π λ ά τ ο ς τριάντα δύο σ τ ά δ ι α , βάθος εκατό οργιές και οι αντικρινές όχθες του ήταν κα λυμμένες με ό π λ α , ά λ ο γ α κι ελέφαντες. Έ λ ε γ α ν ακόμη π ω ς οι

βασιλείς

των

Γανδαριωτών

περίμεναν με ογδόντα χιλιάδες

και

των

Πραισίων

τους

ιππείς, διακόσιες χιλιάδες

πεζούς, ο κ τ ώ χιλιάδες ά ρ μ α τ α και έξι χιλιάδες πολεμικούς ελέφαντες. Και τ ο ύ τ α δεν ήταν κ ο μ π α σ μ ο ί . Γιατί ο Α ν δ ρ ό κ ο τ τ ο ς που έγινε βασιλιάς μετά από λιγο, δ ώ ρ ι σ ε στον Σέλευκο

πεντακόσιους

ελέφαντες,

και

διατρέχοντας

με

εξακόσιες χιλιάδες σ τ ρ α τ ό την Ινδική την κατέστρεψε όλη. Α π ό τη σ τ ε ν ο χ ώ ρ ι α και την οργή τ ο υ , αρχικά κλείστηκε στη σκηνή του

μένοντας ξ α π λ ω μ έ ν ο ς , χωρίς να νοιώθει

ικανοποίηση για τα ό σ α είχε κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι , α φ ο ύ δεν π έ ρ α σε τον

Γάγγη,

και

υπολογίζοντας την

αποχώρηση

σαν

αποδοχή ή τ τ α ς . Κ α θ ώ ς ό μ ω ς οι φίλοι του τον π α ρ η γ ο ρ ο ύ σαν κατάλληλα και οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς με κ λ ά μ α τ α και φ ω ν έ ς είχαν συγκεντρωθεί στην π ό ρ τ α και τον ικέτευαν, υ π ο χ ώ ρησε

και

αποφάσισε

να

επιστρέψει,

καταφεύγοντας

σε

πολλά α π α τ η λ ά και σ ο φ ι σ τ ι κ ά , για να μείνει δ ο ξ α σ μ έ ν ο ς . Α φ ο ύ κ α τ α σ κ ε ύ α σ ε μεγαλύτερα όπλα, παχνιά για τ α ά λ ο γ α

177


178


και πιο βαριά χαλινάρια, τα σ κ ό ρ π ι σ ε και τα ά φ η σ ε ά ν ω κ ά τ ω . Ί δ ρ υ σ ε β ω μ ο ύ ς θεών, που ακόμη και σ ή μ ε ρ α τους σέβονται

οι

προσφέρουν

βασιλείς τ ω ν Ελληνικές

Πραισίων

θυσίες.

Ο

ό π ο τ ε περνούν

Ανδρόκοττος,

όταν

και ο

ίδιος ήταν παιδάκι, είδε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο και λέγεται ότι πολλές φορές α ρ γ ό τ ε ρ α έλεγε π ω ς ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς κόντεψε να καταλάβει την Ινδική, γιατί μισούσαν και περιφρονού σαν τον βασιλιά τους εξαιτίας της κακίας και της π ο τ α π ό τητάς του.

63. Α π ό

κει ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς θέλοντας να δει την έ ξ ω

θ ά λ α σ σ α , αφού ναυπήγησε πολλά μικρά πλοία με κουπιά για το π έ ρ α σ μ α και σχεδίες, ερχόταν με συνοδεία μ ε σ α από τ α π ο τ ά μ ι α α ρ γ ά . Ό μ ω ς τ ο ταξίδι δεν ήταν χωρίς π ρ ο σ π ά θειες και χ ω ρ ί ς π ό λ ε μ ο , γιατί κ α τ έ λ α β ε τα π ά ν τ α με επι θέσεις και επιδρομές στις πόλεις.

Σ τ η χ ώ ρ α α υ τ ώ ν που

ονομάζονται Μαλλοί, για τους οποίους λένε ότι είναι πε ρισσότερο ικανοί στον πόλεμο από τους Ινδούς, λίγο έλειψε να σ κ ο τ ω θ ε ί . Γιατί με τα βέλη σκόρπισε τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς από τα τείχη, και β ά ζ ο ν τ α ς μια σ κ ά λ α ανέβηκε σ τ ο τείχος π ρ ώ τ ο ς , αλλά κ α θ ώ ς έ σ π α σ ε η σ κ ά λ α και οι β ά ρ β α ρ ο ι που ήταν κοντά σ τ ο τείχος τον κτυπούσαν από κ ά τ ω , με λίγους μόνο συντρόφους στριφογυρίζοντας έπεσε στη εχθρών και τυχαία στάθηκε όρθιος.

μέση τ ω ν

Και ό π ω ς τινάχτηκε

ένοπλος, νόμισαν οι β ά ρ β α ρ ο ι ότι μ π ρ ο σ τ ά σ τ ο σ ώ μ α του ήταν κάποιο φ ω ς και ο π τ α σ ί α . Γ ι ' αυτό αρχικά έφυγαν και σκορπίστηκαν. Κ α θ ώ ς ό μ ω ς τον είδαν μαζί με δυο υπα σπιστές, έτρεξαν ε π ά ν ω του πολλοί με ξίφη και δ ό ρ α τ α που είχαν σ τ α χέρια τους και, ό π ω ς αμυνόταν, τον τ ρ α υ μ ά τ ι ζαν, ένας ό μ ω ς α φ ο ύ σ τ ά θ η κ ε πιο πέρα, π έ τ α ξ ε το βέλος από το τ ό ξ ο τ ό σ ο βίαια και δυναμικά, ώ σ τ ε δ ι α π έ ρ α σ ε τον θ ώ ρ α κ α και μπήκε σ τ α κ ό κ α λ α γ ύ ρ ω από τον μ α σ τ ό . Και κ α θ ώ ς λ ό γ ω της πληγής υ π ο χ ώ ρ η σ ε και λύγισε το κορμί

179

1ΙΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

180


τ ο υ , εκείνος που τον χτύπησε έπεσε π ά ν ω του τ ρ α β ώ ν τ α ς το βαρβαρικό μαχαίρι τ ο υ . Ό μ ω ς στάθηκαν μ π ρ ο σ τ ά του ο Π ε υ κ έ σ τ α ς και ο Λιμναίος, που α φ ο ύ τ ρ α υ μ α τ ί σ τ η κ α ν κι οι δυο, ο Λιμναίος πέθανε, ο Π ε υ κ έ σ τ α ς ό μ ω ς άντεξε κι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς σ κ ό τ ω σ ε τον β ά ρ β α ρ ο . Ο ίδιος α φ ο ύ δέχτηκε πολλά τ ρ α ύ μ α τ α , τελικά χτυπήθηκε με κόπανο στον τ ρ ά χηλο και α κ ο ύ μ π η σ ε το σ ώ μ α του σ τ ο τείχος, κ ο ι τ ά ζ ο ν τ α ς τους εχθρούς. Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α α φ ο ύ έτρεξαν γ ύ ρ ω τ ο υ οι Μ α κεδόνες, τον ά ρ π α ξ α ν χ ω ρ ί ς να καταλαβαίνει τι γίνεται γ ύ ρ ω του και τον μετέφεραν στη σκηνή τ ο υ . Α μ έ σ ω ς σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο έγινε λόγος ότι πέθανε. Δ ύ σ κ ο λ α με πολύ κόπο έκοψαν

με πριόνι το

βέλος,

επειδή ήταν ξύλινο, κι έτσι

αφού λύθηκε ο θ ώ ρ α κ α ς , π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν να βγάλουν το βέλος, γιατί η μύτη του είχε μπει σ' ένα α π ό τα ο σ τ ά . Λ έ γ ε τ α ι π ω ς το

π λ ά τ ο ς της πληγής ήταν τρία

δάχτυλα

και το μήκος τ έ σ σ ε ρ α . Γι' αυτό κ α θ ώ ς το έ β γ α ζ α ν με τις λιποθυμίες κόντεψε να πεθάνει, αλλά συνήλθε. Και ξ ε φ ε ύ γοντας από τον κίνδυνο, όντας ό μ ω ς ακόμη ά ρ ρ ω σ τ ο ς και για πολύ καιρό με δίαιτα και θεραπεία, κ α θ ώ ς κ α τ ά λ α β ε ότι οι Μακεδόνες έ ξ ω έκαναν θόρυβο και ήθελαν να τον δουν, φόρεσε ένα μανδύα και βγήκε. Και αφού π ρ ό σ φ ε ρ ε θυσίες στους θεούς, έφυγε πάλι και κ α θ ώ ς π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε , κ α τ έ σ τ ρ ε φ ε μεγάλες εκτάσεις και μεγάλες πόλεις.

64. Σ υ ν έ λ α β ε δέκα από τους Γ υ μ ν ο σ ο φ ι σ τ έ ς 1 0 9 , εκείνους κυρίως που έπεισαν τον Σ ά β β α να α π ο σ τ α τ ή σ ε ι και π ρ ο κάλεσαν π ά ρ α πολλές συμφορές στους Μακεδόνες, και που είχαν φήμη π ω ς ήταν φοβεροί στις απαντήσεις. Τ ο υ ς έθεσε δύσκολες ε ρ ω τ ή σ ε ι ς , αφού είπε ότι θα σ κ ο τ ώ σ ε ι αυτόν που π ρ ώ τ ο ς δεν θα απαντήσει σ ω σ τ ά , και στη συνέχεια τους άλλους. Κι έναν, τον πιο ηλικιωμένο, τον διέταξε να κρίνει. Ο π ρ ώ τ ο ς λοιπόν που ρ ω τ ή θ η κ ε , τι από τα δυο νομίζει, αν είναι περισσότεροι οι ζωντανοί ή οι πεθαμένοι,

181

είπε ότι


182


είναι οι ζ ω ν τ α ν ο ί , γιατί δεν υπάρχουν πια οι πεθαμένοι. Ο δεύτερος ( ρ ω τ ή θ η κ ε ) , τι από τα δύο, αν η γη ή η θ ά λ α σ σ α τρέφει μεγαλύτερα θηρία, α π ά ν τ η σ ε η γη, γιατί η θ ά λ α σ σ α είναι τ μ ή μ α της γης. Ο τρίτος, ποιο είναι το πιο πανούργο ζ ώ ο . Είπε, αυτό που μέχρι τ ώ ρ α δεν το έχει γνωρίσει ο άνθρωπος.

Ο.τέταρτος

όταν

ρωτήθηκε

με ποια

σκέψη

προέτρεψε τον Σ ά β β α να α π ο σ τ α τ ή σ ε ι , α π ά ν τ η σ ε : « Ε π ε ι δή ήθελα ή να ζει καλά ή να πεθάνει κ α λ ά » . Ο π έ μ π τ ο ς αφού ρ ω τ ή θ η κ ε , ποιο από τα δυο, η μέρα ή η νύχτα έγινε π ρ ώ τ α , είπε: « Η

μέρα, μια μέρα πριν». Και π ρ ό σ θ ε σ ε ,

βλέποντας ν' απορεί ο βασιλιάς, ότι είναι ανάγκη σε δ ύ σ κ ο λες ερωτήσεις να είναι δύσκολες και οι απαντήσεις. Ρ ώ τ η σε λοιπόν, α λ λ ά ζ ο ν τ α ς , τον έκτο, π ώ ς μπορεί κάποιος ν' αγαπηθεί π ά ρ α πολύ. Είπε: « Α ν , π α ρ ό λ ο που είναι πολύ δυνατός, δεν εμπνέει φ ό β ο » . Α π ό τους άλλους τρεις, ο μεν ένας που ρ ω τ ή θ η κ ε π ώ ς θα μ π ο ρ ο ύ σ ε κάποιος ά ν θ ρ ω π ο ς να γίνει θεός, είπε: « Α ν κάνει κάτι που δεν είναι δυνατό να γίνει από τον ά ν θ ρ ω π ο » . Ο άλλος ρ ω τ ή θ η κ ε για τη ζ ω ή και τον θάνατο, ποιο από τα δυο είναι πιο δυνατό, α π ά ν τ η σ ε : «Η ζ ω ή , γιατί φέρνει τ ό σ ε ς σ υ μ φ ο ρ έ ς » . Και ο τελευταίος, π ό σ ο καιρό είναι καλό να ζει ο ά ν θ ρ ω π ο ς , είπε: « Μ έ χ ρ ι τ ο υ σημείου που δεν θα νομίζει ότι το να πεθάνει είναι καλύ τερο από το να ζ ε ι » . Τ ό τ ε σ τ ρ ά φ η κ ε στον δικαστή και τον διέταξε να α π ο φ α σ ί σ ε ι . Α υ τ ό ς , α φ ο ύ εκείνος ειχε πει π ω ς ο ένας α π ά ν τ η σ ε χειρότερα από τον άλλον, του είπε'. ((Λοιπόν εσύ θα πεθάνεις π ρ ώ τ ο ς , γιατί έκρινες έ τ σ ι » . « Ό χ ι β έ β α ι α β α σ ι λ ι ά » , είπε, « ε κ τ ό ς κι αν είπες ψέματα π ω ς θα σ κ ο τ ώ σεις π ρ ώ τ ο εκείνον που α π ά ν τ η σ ε χειρότερα α π ' ό λ ο υ ς » .

65. Τ ο ύ τ ο υ ς λοιπόν τους ά φ η σ ε α φ ο ύ τους έ δ ω σ ε δ ώ ρ α . Και σε κείνους που ήταν πιο ένδοξοι και ζούσαν ήσυχα μόνοι τους, έστειλε τον Ονησίκριτο και τους π α ρ α κ ά λ ε σ ε να έρθουν σ' αυτόν. Ο Ονησίκριτος ήταν φ ι λ ό σ ο φ ο ς α π '

183


184


αυτούς της σχολής του Διογένη τ ο υ Κυνικού. Και λέει ότι ο Καλανός με πολύ π ρ ο σ β λ η τ ι κ ό και σκληρό τ ρ ό π ο του έ δ ω σ ε διαταγή να βγάλει τον χ ι τ ώ ν α του και γυμνός να ακούσει τα λόγια τ ο υ , διαφορετικά δεν θα σ υ ζ η τ ο ύ σ ε μαζί του α κ ό μ α κι αν είχε έλθει εκ μέρους του Δ ί α . Ο Δ ά ν δ α μ ι ς ήταν πιο ήρεμος, και α φ ο ύ τον άκουσε σχετικά με τον Σ ω κ ρ ά τ η , τον Π υ θ α γ ό ρ α και τον Διογένη, είπε π ω ς αυτοί οι άνδρες του φαίνονται π ω ς ήταν πολύ έξυπνοι, αλλά π ω ς έχουν ζήσει με πολύ σ ε β α σ μ ό απέναντι στους νόμους. Άλλοι ό μ ω ς λένε π ω ς ο Δ ά ν δ α μ ι ς δεν είπε τίποτε άλλο π α ρ ά μόνο: « Γ ι α ποιο λόγο ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ήλθε ε δ ώ κάνο ντας τ ό σ ο δ ρ ό μ ο ; » Ό μ ω ς ο Τ α ξ ί λ η ς έπεισε τον Κ α λ α ν ό να πάει στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο . Ο ν ο μ α ζ ό τ α ν Σφίνης. Επειδή ό μ ω ς όποιον συναντούσε τον χαιρετούσε στην Ινδική γ λ ώ σ σ α με το Κ α λ έ αντί του Χ α ί ρ ε , ο ν ο μ ά σ τ η κ ε Καλανός από τους Έλληνες. Και τούτος ήταν που λέγεται ότι ανέφερε στον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο το π α ρ ά δ ε ι γ μ α της εξουσίας. Π έ τ α ξ ε στη μέση κάποιο κ ο μ μ ά τ ι δέρμα ξερό και ζ α ρ ω μ έ ν ο και π ά τ η σ ε στην άκρη. Το δέρμα αφού πιέστηκε σ' ένα σημείο, σ' όλα τ' άλλα σ η κ ώ θ η κ ε . Γυρίζοντας κυκλικά και πιέζοντας σ' όλα τα σημεία, έδειχνε π ω ς γινόταν σ' όλα το ίδιο, μέχρι π ο υ στάθηκε στη μέση και, π α τ ώ ν τ α ς τ ο , έμειναν όλα τα ση μεία σ τ α θ ε ρ ά . Και ήθελε να είναι αυτή η εικόνα, απόδειξη πως

ο

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς πρέπει να

βρίσκεται

στη

μέση

του

66. Η κάθοδος μ έ σ ω τ ω ν π ο τ α μ ώ ν προς τη θ ά λ α σ σ α κ ρ ά τ η σ ε ε π τ ά μήνες. Α φ ο ύ μπήκε με τα πλοία στον ω κ ε α ν ό 1 1 1 , έ φ τ α σ ε σ' ένα νησί που ο ίδιος ονόμασε Σκιλλούστιν, άλλοι

όμως

Ψιλτούκιν.

Αφού

αποβιβάστηκε,

πρόσφερε

θυσίες στους θεούς και μελέτησε τη φύση της θ ά λ α σ σ α ς κι όλης της παραλίας, όπου ήταν εφικτό. Έ π ε ι τ α , α φ ο ύ έκανε την ευχή, κανένας από τους ανθρώπους μετά α π '

185

1


186


αυτόν να μην υπερβεί τα όρια της εκστρατείας τ ο υ , γύρισε π ί σ ω . Και διέταξε τα πλοία να πλέουν στη θ ά λ α σ σ α έχο 2

ντας προς τα δεξιά την Ινδική" , και αρχηγό του σ τ ό λ ο υ τ ο π ο θ έ τ η σ ε τον Ν έ α ρ χ ο

113

, ενώ αρχικυβερνήτη τον Ονησί-

κριτο. Κι ο ίδιος π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς με τα πόδια μ έ σ ω τ ω ν Ω ρ ε ι τ ώ ν , βρέθηκε σε πολύ δύσκολη κ α τ ά σ τ α σ η κι έ χ α σ ε πολλούς α ν θ ρ ώ π ο υ ς , ώ σ τ ε από την Ινδική δεν έ β γ α λ ε ούτε το τ έ τ α ρ τ ο του μάχιμου σ τ ρ α τ ο ύ τ ο υ . Κι ό μ ω ς ήταν εκατόν είκοσι χιλιάδες πεζοί και δεκαπέντε χιλιάδες ιππείς. Α λ λ ά οι φοβερές α ρ ρ ώ σ τ ι ε ς , η κακή τ ρ ο φ ή , το ξερό κλίμα με τη ζέστη και η πείνα σ κ ό τ ω σ α ν πολλούς, γιατί πέρασαν μ έ σ α από χ ώ ρ α ά σ π α ρ τ η κι από α ν θ ρ ώ π ο υ ς αξιοθρήνητους, που είχαν μόνο λίγα κακομοιριασμένα π ρ ό β α τ α , με απαίσιο και βρομερό κρέας, επειδή είχαν συνηθίσει να τ ρ ώ ν ε ψάρια α π ό τη θ ά λ α σ σ α . Με πολλή δυσκολία π έ ρ α σ ε σε εξήντα μέρες τη χ ώ ρ α και φθάνοντας στη Γ ε δ ρ ω σ ί α βρήκε α μ έ σ ω ς τα πάντα σε μεγάλη αφθονία, επειδή τα π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν οι πιο κοντινοί σ α τ ρ ά π ε ς και οι βασιλείς.

67. Α φ ο ύ ξ ε κ ο ύ ρ α σ ε λοιπόν τον σ τ ρ α τ ό του ε δ ώ ξεκίνη σε βαδίζοντας για ε π τ ά μέρες μ έ σ ω της Κ α ρ μ α ν ί α ς , σαν σε γλέντι. Τον ίδιο μαζί με τους φίλους του τον μετέφεραν α ρ γ ά ο κ τ ώ ά λ ο γ α , ανεβασμένο σ' ένα ψηλό και περίοπτο πλαίσιο, και εκεί μέρα και νύχτα συνέχεια είχε σ υ μ π ό σ ι α . Α μ έ τ ρ η τ ε ς ά μ α ξ ε ς με κόκκινα και π ο λ ύ χ ρ ω μ α σ κ ε π ά σ μ α τ α , άλλες με χ λ ω ρ ά και φ ρ ε σ κ ο κ ο μ μ έ ν α κλαδιά σ κ ε π α σ μ έ νες, ακολουθούσαν μεταφέροντας φίλους και αρχηγούς που ήταν σ τ ε φ α ν ω μ έ ν ο ι κι έπιναν. Δεν φαινόταν καθόλου ούτε α σ π ί δ α ούτε περικεφαλαία ούτε λόγχη, αλλά φιάλες και ποτήρια, που σ' όλη τη διαδρομή οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τα γέμι ζαν από μ ε γ ά λ α πιθάρια και κρατήρες κι έπιναν μ ε τ α ξ ύ τους κάνοντας προπόσεις, άλλοι π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς και β α δ ί ζ ο ντας κι άλλοι ξ α π λ ω μ έ ν ο ι σ τ ο έ δ α φ ο ς . Σ' όλη την περιοχή

187


188


ακουγόταν μουσική από σύριγγες κι αυλούς, τ ρ α γ ο ύ δ ι α , ψαλμοί

και

βακχικοί

χοροί

των

γυναικών.

Την

άτακτη

και περιφερόμενη αυτή πορεία την ακολουθούσαν επίσης παιγνίδια βακχικά, σαν να παρευρισκόταν ο ίδιος ο Β ά κ χ ο ς και να κατηύθυνε τη δ ι α σ κ έ δ α σ η . Α φ ο ύ έ φ τ α σ ε σ τ α ανά κ τ ο ρ α της Γ ε δ ρ ω σ ί α ς ξ ε κ ο ύ ρ α σ ε τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ με πανη γύρια. Λ έ γ ε τ α ι π ω ς όταν π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε α γ ώ ν ε ς χ ο ρ ώ ν , στους οποίους ο α γ α π η τ ό ς του Β α γ ώ α ς νίκησε ως χ ο ρ η γ ό ς , π έ ρ α σ ε μ έ σ α σ τ ο θέατρο του.

Βλέποντας αυτό

φ ώ ν α ζ α ν να τον

στολισμένος και κάθισε δίπλα

οι Μακεδόνες χειροκροτούσαν και

φιλήσει,

μέχρι που τον α γ κ ά λ ι α σ ε και

τον φίλησε.

68. Ε δ ώ ήλθαν να τον συναντήσουν οι άνθρωποι του Ν έ α ρ χ ο υ 1 1 4 , και, επειδή ικανοποιήθηκε με ό σ α ά κ ο υ σ ε για το ταξίδι τους, α π ο φ ά σ ι σ ε ο ίδιος να πλεύσει μ έ σ ω του Ευφράτη με μεγάλο στόλο και μ ε τ α , αφού περάσει την Α ρ α β ί α και τη Λιβύη, να μπει στη θ ά λ α σ σ α που ήταν μ έ σ α από τις Ηράκλειες στήλες. Και διάφορα πλοία ναυ πηγούνταν στη Θάψακο και ναύτες και καπετάνιοι συγκε ντρώνονταν α π ' όλα τα μέρη. Α λ λ ά οι αυξανόμενες δ υ σ κ ο λίες της εκστρατείας προς τα ά ν ω

και το τ ρ α ύ μ α που

υπέστη στους Μαλλούς, κ α θ ώ ς και οι απώλειες του σ τ ρ α τ ο ύ , που λέγεται π ω ς ήταν μεγάλες, οδήγησαν τους υπη κόους του να μην πιστεύουν πια στη σ ω τ η ρ ί α , προκάλεσαν α π ο σ τ α σ ί ε ς και δημιούργησαν αδικίες και πλεονεξία στους σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς , και γενικά υπήρχε τ α ρ α χ ή σε όλα κι επιθυμία για αλλαγή. Α κ ό μ η και η Ο λ υ μ π ι ά δ α και η Κ λ ε ο π ά τ ρ α " 5 σ τ α σ ί α σ α ν εναντίον του Α ν τ ί π α τ ρ ο υ και, χ ω ρ ί ζ ο ν τ α ς την εξουσία, η Ολυμπιάδα πήρε την Ή π ε ι ρ ο και η Κ λ ε ο π ά τ ρ α τη Μακεδονία. Ό τ α ν το ά κ ο υ σ ε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς είπε ότι η μητέρα του είχε σκεφθεί καλύτερα, γιατί οι Μακεδόνες δεν θα ανέχονταν να κυβερνιούνται από γυναίκα.

189


190


Γι

αυτό έστειλε α μ έ σ ω ς τον Νέαρχο στη θ ά λ α σ σ α και

α π ο φ ά σ ι σ ε να κάνει σ' όλα τα παράλια κράτη πολέμους, ενώ ο ίδιος κατεβαίνοντας τ ι μ ώ ρ η σ ε τους πιο κακούς σ τ ρ α τηγούς.

Και α π ό τους γιους του Αβουλίτη τον ένα, τον

Ο ξ υ ά ρ τ η , τον σ κ ό τ ω σ ε ο ίδιος τ ρ υ π ώ ν τ α ς τον με τη σάρισ α . Επειδή ο Αβουλίτης δεν π ρ ο ε τ ο ί μ α σ ε τ ί π ο τ α από τα α π α ρ α ί τ η τ α , αλλά του έφερε μόνο τρεις χιλιάδες τ ά λ α ν τ α σε νόμισμα, έ δ ω σ ε εντολή να βάλουν τα χ ρ ή μ α τ α ως τροφή για τα ά λ ο γ α . Και κ α θ ώ ς δεν τα δοκίμασαν είπε: « Π ο ι ο λοιπόν είναι το όφελος της π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί α ς σου για μ α ς ; » Και έριξε τον Αβουλίτη στη φυλακή.

69. Σ τ η ν Π ε ρ σ ί α έ δ ω σ ε το νόμισμα π ρ ώ τ α στις γυναί κες, ό π ω ς συνήθιζαν οι βασιλείς, κάθε φορά που έφταναν στην Π ε ρ σ ί α να δίνουν ένα χρυσό ν ό μ ι σ μ α σε καθεμιά. Και λένε ότι γι' αυτό μερικοί δεν πήγαιναν πολλές φορές κι ο Ώ χ ο ς ούτε μια φ ο ρ ά δεν πήγε στην Περσία φεύγοντας από την πατρίδα τ ο υ , λ ό γ ω της φιλαργυρίας τ ο υ . Έ π ε ι τ α , όταν βρήκε τον τ ά φ ο του Κ ύ ρ ο υ 1 1 6 να έχει ανοιχτεί, σ κ ό τ ω σ ε αυτόν που το έκανε,

αν και ήταν απο την

Πέλλα και

καθόλου α σ ή μ α ν τ ο ς , ονομαζόμενος Π ο λ ύ μ α χ ο ς . Και δια β ά ζ ο ν τ α ς την επιγραφή διέταξε να τη χαράξουν πιο κ ά τ ω με Ελληνικά γ ρ ά μ μ α τ α , και ήταν τούτη:

« Ά ν θ ρ ω π ε , ό

ποιος κι αν είσαι κι α π ' όπου κι αν έρχεσαι, γιατί ξ έ ρ ω π ω ς θα έλθεις, ε γ ώ είμαι ο Κύρος που πήρα την εξουσία για τους Π έ ρ σ ε ς . Μη με ζηλέψεις λοιπόν γι' αυτό το λίγο χ ώ μ α που καλύπτει τ ο σ ώ μ α μ ο υ » . Α υ τ ά λοιπόν συγκίνη σαν π ά ρ α πολύ τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο κ α θ ώ ς σκέφτηκε την α β ε β α ι ό τ η τ α και τις αλλαγές της ζ ω ή ς . Ο Καλανός ε δ ώ α ρ ρ ώ σ τ η σ ε από κοιλιακή ασθένεια για καιρό και ζ ή τ η σ ε ν' ανάψουν φ ω τ ι ά γι' αυτόν. Τον έφεραν π ά ν ω σ τ ο ά λ ο γ ο δίπλα στη φ ω τ ι ά κι αυτός, α φ ο ύ π ρ ο σ ε υ χήθηκε κι έκανε σπονδές για τον εαυτό τ ο υ , κ ό β ο ν τ α ς λίγα

191


192


α π ό τα μαλλιά τ ο υ , α φ ο ύ ανέβηκε, έδινε το δεξί του χέρι στους Μακεδόνες που βρίσκονταν εκεί και τους π α ρ α κ α λούσε να διασκεδάσουν εκείνη την η μ έ ρ α και να μεθύσουν με τον βασιλιά, λέγοντας ότι θα τον δει σε λίγο καιρό στη Β α β υ λ ώ ν α . Α φ ο ύ είπε αυτά ξ ά π λ ω σ ε , σ κ έ π α σ ε τ ο κεφάλι του και δεν κινήθηκε κ α θ ώ ς τον π λ η σ ί α ζ ε η φ ω τ ι ά , αλλά, μένοντας στη θέση και το σ χ ή μ α που ξ ά π λ ω σ ε , θυσίασε τον εαυτό του σ υ μ φ ω ν ά με τον π α τ ρ ο π α ρ ά δ ο τ ο νόμο τ ω ν εκεί σ ο φ ι σ τ ώ ν . Και μετά από πολλά χρόνια το ίδιο έκανε κι άλλος Ινδός, που είχε ακολουθήσει τον Κ α ί σ α ρ α στην Α θήνα. Και μέχρι και σήμερα δείχνουν το μνημείο που λέ γεται του Ινδού.

70. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς επιστρέφοντας από τη φ ω τ ι ά , συγκέ ν τ ρ ω σ ε πολλούς από τους φίλους και τους ηγεμόνες σε δείπνο, και πρότεινε α γ ώ ν α π ο τ ο ύ και στεφάνι για τον νικητή. Α υ τ ό ς λοιπόν που ήπιε το πιο πολύ ήταν ο Π ρ ό μ α χ ο ς , που κ α τ ά φ ε ρ ε μέχρι τέσσερις υδρίες. Κι α φ ο ύ πήρε το βραβείο, στεφάνι αξίας ενός τ α λ ά ν τ ο υ , έ ζ η σ ε μόνο τρεις μέρες. Κι α π ό τους άλλους, ό π ω ς λέει ο Χ ά ρ η ς , πέθαναν πίνοντας

σαράντα

ένας,

λόγω

του

δυνατού

ρίγους

που

ακολουθεί το μεθύσι. Σ τ α Σ ο ύ σ α τέλεσε τους γ ά μ ο υ ς τ ω ν ε τ α ί ρ ω ν " 7 και α φ ο ύ παντρεύτηκε ο ίδιος τη Σ τ ά τ ε ι ρ α " 8 , κόρη του Δ α ρ ε ί ο υ , μοίρασε τις πιο καλές στους καλύτερους, κι έγινε μ ε γ ά λ ο συμπόσιο κοινό για τον γ ά μ ο όλων τ ω ν Μ α κ ε δ ό ν ω ν π ο υ είχαν παντρευτεί πριν, σ τ ο οποίο λέγεται ότι ήταν εννέα χιλιάδες καλεσμένοι και δόθηκε στον καθένα χρυσή φιάλη για σπονδές. Και τ' άλλα τα λάμπρυνε με θ α υ μ α σ τ ό τ ρ ό π ο και ξ ό φ λ η σ ε τα χρέη ό σ ω ν είχαν δανειστεί, δίνοντας π ο σ ό δέκα χιλιάδων τ α λ ά ν τ ω ν π α ρ ά εκατόν τριάντα τ ά λ α ν τ α . Και επειδή ο Αντιγένης ο μονόφθαλμος γ ρ ά φ τ η κ ε οφειλέ της λέγοντας ψέματα και π α ρ ο υ σ ί α σ ε κάποιον π ο υ έλεγε

193


194


π ω ς του είχε δανείσει για την τ ρ ά π ε ζ α , του π λ ή ρ ω σ ε το χρέος. Έ π ε ι τ α ό μ ω ς αποκαλύφθηκε το ψέμα, και επειδή ο βασιλιάς οργίστηκε, τον απομάκρυνε από την αυλή και του πήρε την αρχηγία. Ο Αντιγένης ήταν λαμπρός στις πολε μικές υποθέσεις, και, όταν ήταν α κ ό μ α νέος και ο Φίλιππος πολιορκούσε την Πέρινθο, έπεσε ένα βλήμα α π ό κ α τ α π έ λ τ η σ τ ο μάτι τ ο υ , και δεν ά φ η σ ε αυτούς που ήθελαν να τ ο υ το τραβήξουν ούτε έπαψε να π ο λ ε μ ά , πριν α π ω θ ή σ ε ι τους εχθρούς και τους κλείσει σ τ ο τείχος. Σ τ ε ν ο χ ω ρ ή θ η κ ε λοι πόν πολύ για την τ α π ε ί ν ω σ η που του έγινε, κι ήταν φανερό π ω ς από τη λύπη και τη σ τ ε ν ο χ ώ ρ ι α θα σ κ ο τ ω ν ό τ α ν . Και επειδή ο βασιλιάς το φοβήθηκε, ά φ η σ ε κ α τ ά μέρος την οργή του και τον διέταξε να κρατήσει τα χ ρ ή μ α τ α .

71. Οι τριάντα χιλιάδες νέοι, τους οποίους ά φ η σ ε για να εξασκηθούν και να μαθαίνουν, ήταν τ ώ ρ α ανδρείοι σ τ ο σ ώ μ α και ωραίοι στη μορφή, και επιπλέον, επειδή έδειξαν μεγάλη ευκολία και ικανότητα στις μελέτες, χ ά ρ η κ ε πολύ ο ίδιος γι' α υ τ ό . Ό μ ω ς οι Μακεδόνες στενοχωρήθηκαν και φοβήθηκαν π ω ς ο βασιλιάς θα τους π ρ ό σ ε χ ε λιγότερο από δ ω και π έ ρ α . Γ ι ' α υ τ ό , όταν έστειλε στη θ ά λ α σ σ α τους α ρ ρ ώ σ τ ο υ ς και τους ανάπηρους, προσβολή

και

περιφρόνηση,

έλεγαν

αφού

τους

ότι

αυτό

είναι

χρησιμοποίησε

για όλα, τ ώ ρ α να τους απομακρύνει με ντροπή και να τους γυρίζει στις πατρίδες και στους γονείς τους, όχι τέτοιους ό π ω ς τους π α ρ έ λ α β ε . Ό λ ο ι λοιπόν τον παρακινούσαν να τους αφήσει και να θεωρήσει ανίκανους όλους τους Μ α κ ε δόνες, α φ ο ύ είχε αυτούς τους νέους χορευτές, π ο υ ε κ σ τ ρ α τεύοντας μαζί τους θα κυριαρχούσε στον κ ό σ μ ο . Ο Αλέ ξανδρος στενοχωρήθηκε γι' αυτά και τους κ α κ ο λ ό γ η σ ε με θυμό και τελικά, α φ ο ύ τους έ δ ι ω ξ ε , έ δ ω σ ε στους Π έ ρ σ ε ς τις φρουρές κι όρισε α π ' αυτούς δορυφόρους και ρ α β δ ο φ ό ρους. Και βλέποντας οι Μακεδόνες π ω ς συνοδευόταν από

195


196


εκείνους, ενώ αυτούς τους εξαιρούσε και τους περιφρονού σ ε , ένιωθαν ταπεινωμένοι. Και κ α θ ώ ς το σ κ έ φ τ ο ν τ α ν , π α ραφρονούσαν από τη ζήλεια και τον θυμό τους. Τελικά ό μ ω ς συνήλθαν και χωρίς ό π λ α , μόνο με τον χ ι τ ώ ν α , πή γαν στη σκηνή και φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς με κ λ ά μ α τ α , τον π α ρ α κ α λούσαν να τους μεταχειριστεί σαν κακούς και α γ ν ώ μ ο ν ε ς . Όμως

εκείνος

δεν τους

δεχόταν,

παρόλο

που

είχε ήδη

μ α λ α κ ώ σ ε ι . Α λ λ ά ούτε εκείνοι απομακρύνθηκαν, και για δυο μέρες και νύχτες έτσι στέκονταν και θρηνούσαν και τον ονόμαζαν απόλυτο κύριο τους. Την τρίτη μέρα βγήκε έ ξ ω και βλέποντας τους άθλιους και τ ό σ ο ταπεινωμένους δ ά κρυσε για πολλή ώ ρ α . Έ π ε ι τ α , α φ ο ύ τους μ ά λ ω σ ε με ήπιο τ ρ ό π ο και τους μίλησε φιλικά, έ δ ι ω ξ ε τους ανίκανους α φ ο ύ τους έ δ ω σ ε π λ ο υ σ ι ο π ά ρ ο χ α δ ώ ρ α , κι έγραψε στον Αντίπα τρο να έχουν στους α γ ώ ν ε ς και τα θέατρα τις καλύτερες θέσεις και να είναι σ τ ε φ α ν ω μ έ ν ο ι . Και σ τ α ορφανά ό σ ω ν είχαν σ κ ο τ ω θ ε ί έ δ ω σ ε μισθούς.

72. Ό τ α ν έ φ τ α σ ε 1 1 9 σ τ α Ε κ β ά τ α ν α της Μηδίας και κα νόνισε τις πιο επείγουσες υποθέσεις, ασχολήθηκε πάλι με τα θέατρα και τα πανηγύρια, κ α θ ώ ς είχαν έλθει γι' αυτόν απο την Ε λ λ ά δ α τρεις χιλιάδες ηθοποιοί. Εκείνες τις ημέ ρες έτυχε ο Η φ α ι σ τ ί ω ν α ς να έχει πυρετό. Και κ α θ ώ ς ήταν νέος και σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό ς , δεν ανεχόταν τη σ ω σ τ ή δ ι α τ ρ ο φ ή , και μόλις ο Γ λ α ύ κ ο ς , ο γ ι α τ ρ ό ς , πήγε σ τ ο θ έ α τ ρ ο , έ φ α γ ε για π ρ ό γ ε υ μ α

ολόκληρο

πετεινό

ψητό

και πίνοντας

ένα

μεγάλο μπουκάλι π α γ ω μ έ ν ο κρασί, χειροτέρεψε και μετά από λίγο πέθανε. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς π α ρ α φ ρ ό ν η σ ε από τη λύπη του και έ δ ω σ ε εντολή να κουρέψουν όλα τα ά λ ο γ α και τα μουλάρια, για το πένθος, κι έ β γ α λ ε τις επάλξεις 'από τις κοντινές πόλεις. Και σ τ α ύ ρ ω σ ε τον δυστυχισμένο γ ι α τ ρ ό . Η μουσική σ τ α μ ά τ η σ ε σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο για μεγάλο διάστη μ α , μέχρις ότου ήλθε χ ρ η σ μ ό ς από τον Ά μ μ ω ν α που έλεγε

197


198


να τιμούν τον Η φ α ι σ τ ί ω ν α και να του προσφέρουν θυσίες σαν σε ή ρ ω α .

Και χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς για παρηγοριά σ τ ο

πένθος του τον πόλεμο,

βγήκε

σε κυνήγι α ν θ ρ ώ π ω ν και 20

κατέστρεψε το έθνος τ ω ν Κ ο σ σ α ί ω ν ' , αφού έ σ φ α ξ ε όλους τους ενήλικους. Και τούτο ο ν ο μ α ζ ό τ α ν θυσία για τον Η φ α ι σ τ ί ω ν α . Κ α θ ώ ς σ κ ε φ τ ό τ α ν να κάνει τον τ ά φ ο , το μνήμα και το σ τ ό λ ι σ μ α τους με δέκα χιλιάδες τ ά λ α ν τ α και να υπερβεί τη

δαπάνη

με την

κομψότητα και την

ομορφιά

της κ α τ α σ κ ε υ ή ς , ήθελε πιο πολύ α π ' όλους τους τεχνίτες τον Σ τ α σ ι κ ρ ά τ η , που υ π ο σ χ ό τ α ν κάποια μεγάλη, τολμηρή και σημαντική κ α τ α σ κ ε υ ή . Α υ τ ό ς ο ά ν θ ρ ω π ο ς , όταν τον συνάντησε π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς , του είπε ότι α π ' όλα τα βουνά ο Ά θ ω ς στη Θράκη θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να γίνει έτσι που να πάρει μορφή ά ν θ ρ ω π ο υ . Αν λοιπόν τον διατάξει, θα σκαλίσει τον Ά θ ω και θα κάνει το πιο μόνιμο και πιο λ α μ π ρ ό ά γ α λ μ α , το

ο π ο ί ο

θα κ ρ α τ ά σ τ ο αριστερό χέρι μια πόλη α π ό δεκάδες

χιλιάδες κατοίκους, και με το δεξί θα χύνει ρεύμα π ο τ α μ ο ύ στη θ ά λ α σ σ α . Τ ο ύ τ α λοιπόν τα απέρριψε, αλλά περνούσε τον

χρόνο

του

με

τεχνίτες

και

σκεφτόταν

και

σχεδίαζε

πολύ πιο δ α π α ν η ρ ά και π α ρ ά ξ ε ν α α π ' α υ τ ά .

73. Ό τ α ν κατευθυνόταν προς τη Β α β υ λ ώ ν α , ο Ν έ α ρ χ ο ς (γιατί είχε έλθει πάλι και μπήκε α π ό τη μεγάλη θ ά λ α σ σ α με τα

πλοία

στον

Ευφράτη)

είπε

πως

τον

συνάντησαν

κάποιοι Χ α λ δ α ι ο ι , που τον συμβούλευαν να μείνει ο Α λ έ ξανδρος μακριά από τη Β α β υ λ ώ ν α . Αυτός ό μ ω ς α δ ι α φ ό ρ η σε και συνέχισε την πορεία τ ο υ .

Φθάνοντας κοντά

στα

τείχη είδε πολλά κοράκια να πετούν τ ρ ι γ ύ ρ ω και να χ τ υ πιούνται μ ε τ α ξ ύ τους, και κάποια α π ' αυτά έπεσαν π ά ν ω τ ο υ . Α ρ γ ό τ ε ρ α , όταν έγινε κ α τ α γ γ ε λ ί α εναντίον του Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο υ , τ ο υ σ τ ρ α τ η γ ο ύ της Β α β υ λ ώ ν α ς , π ω ς είχε π ρ ο σφέρει θυσία γι' αυτόν, κάλεσε τον μάντη Π υ θ α γ ό ρ α . Και κ α θ ώ ς δεν αρνήθηκε το γεγονός, τον ρ ώ τ η σ ε για τον χα-

199


200


ρακτήρα της θυσίας. Και όταν του είπε π ω ς το σ υ κ ώ τ ι ήταν χωρίς λ ο β ό , είπε: « Α λ ί μ ο ν ο , αυτό το σ η μ ά δ ι είναι τ ρ ο μ ε ρ ό » . Και δεν πείραξε καθόλου τον Π υ θ α γ ό ρ α , αλλά σ τ ε ν ο χ ω ρ ι ό τ α ν γιατί δεν είχε πιστέψει τον Ν έ α ρ χ ο , και περνούσε τον χρόνο του κ α τ α σ κ η ν ώ ν ο ν τ α ς έ ξ ω

α π ό τη

Β α β υ λ ώ ν α και ταξιδεύοντας με το πλοίο στον Ε υ φ ρ ά τ η . Τον ενοχλούσαν ό μ ω ς πολλά σ η μ ά δ ι α . Μ ά λ ι σ τ α το πιο ω ρ α ί ο και πιο μεγάλο από τα λιοντάρια που έτρεφε, το κ λ ό τ σ η σ ε ένας ήμερος γ ά ι δ α ρ ο ς , και πέθανε. Ό τ α ν έ β γ α λ ε τα ρούχα του για ν' αλειφθεί, κ α θ ώ ς έπαιζε σ φ α ί ρ α , οι νεαροί που έπαιζαν με τη σ φ α ί ρ α , όταν θέλησε να πάρει πάλι τα ρούχα τ ο υ , βλέπουν να κάθεται ένας ά ν θ ρ ω π ο ς στον θρόνο χ ω ρ ί ς να μιλάει και να έχει διάδημα και βασι λική στολή. Ό τ α ν ρ ω τ ή θ η κ ε ποιος είναι, για πολλή ώ ρ α έμεινε άναυδος. Και μόλις συνήλθε είπε π ω ς ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι Διονύσιος και ως προς την κ α τ α γ ω γ ή είναι Μεσσήνιος, και τον μετέφεραν ε δ ώ μ έ σ ω της θ ά λ α σ σ α ς , λ ό γ ω κάποιας κατηγορίας και έμεινε αλυσοδεμένος πολύ καιρό. Και μ ό λις πριν λίγο τ ο υ π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ ε ο Σ ά ρ α π ι ς που έλυσε τα δ ε σ μ ά , τον έφερε ε δ ώ και του έ δ ω σ ε διαταγή να φορέσει τη στολή και το δ ι ά δ η μ α και να κάθεται σ ι ω π η λ ό ς .

74. Α κ ο ύ γ ο ν τ α ς αυτά ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , σ κ ό τ ω σ ε τον άν θρωπο,

ο π ω ς τον πρότρεψαν

οι μάντεις.

Ο

ίδιος ό μ ω ς

σ τ ε ν ο χ ω ρ ι ό τ α ν , δεν έλπιζε πια σ τ ο υ ς θεούς και υ π ο π τ ε υ ό ταν τους φίλους. Κυρίως ό μ ω ς φ ο β ό τ α ν τον Α ν τ ί π α τ ρ ο και τους γιους τ ο υ , από τους οποίους ο Ιόλας ήταν αρχιοινοχόος και ο Κ ά σ α ν δ ρ ο ς είχε φ τ ά σ ε ι π ρ ό σ φ α τ α . Β λ έ π ο ν τ α ς λοιπόν κάποιους β α ρ β ά ρ ο υ ς να προσκυνούν, επειδή αυτός είχε ανατραφεί με Ελληνικό τ ρ ό π ο και χ ω ρ ί ς να έχει δει π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς κάτι τ έ τ ο ι ο , γ έ λ α σ ε πολύ δυνατά. Ο Αλέ ξανδρος οργίστηκε και πιάνοντας τα μαλλιά του πολύ δυ νατά με τα δυο χέρια, του χ τ ύ π η σ ε το κεφάλι στον τοίχο.

201


202


Και πάλι, όταν ο Κ ά σ α ν δ ρ ο ς θέλησε να πει κάτι αντικρούο ντας όσους κ α τ η γ ο ρ ο ύ σ α ν τον Α ν τ ί π α τ ρ ο , τον διέκοψε και είπε: « Τ ι λες; Τ ό σ ο δρόμο έκαναν οι άνθρωποι χωρίς ν' αδικηθούν, και ήλθαν ε δ ώ για να συκοφαντήσουν;»

Και

όταν ο Κ ά σ σ α ν δ ρ ο ς είπε ότι τ ο ύ τ ο α κ ρ ι β ώ ς είναι η συκο φαντία, το ότι έχουν έλθει α π ό τ ό σ ο μακριά α π ό τις α π ο δείξεις, α φ ο ύ γ έ λ α σ ε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς του είπε: « Τ ο ύ τ α είναι τα σ ο φ ί σ μ α τ α του Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η , και για τις δυο π ε ρ ι π τ ώ σεις. Α λ λ ά θα το μ ε τ α ν ο ι ώ σ ε τ ε , αν φανείτε π ω ς αδικείτε τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς

στο

ελάχιστο».

Και λένε γενικά

ότι ο

φ ό β ο ς έτσι μπήκε και έμεινε αμετακίνητος στη ψυχή του Κ ά σ α ν δ ρ ο υ , που μετά από πολλά χρόνια, όταν ήταν ήδη βασιλιάς τ ω ν Μ α κ ε δ ό ν ω ν και κυριαρχούσε στην Ε λ λ ά δ α , βαδίζοντας στους Δ ε λ φ ο ύ ς και κοιτάζοντας τους ανδριά ντες, μόλις φάνηκε του ά γ α λ μ α του Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ , ξαφνικά έπαθε κρίση, άρχισε να τρέμει, ζαλίστηκε και μόλις που κ α τ ά φ ε ρ ε να συνέλθει.

75. Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς λοιπόν, μόλις ε ν έ δ ω σ ε στη θεία θέ ληση,

είχε φ ό β ο και νοητική τ α ρ α χ ή και το παραμικρό

ασυνήθιστο και περίεργο π ρ ά γ μ α το θ ε ω ρ ο ύ σ ε θεϊκό σ η μ ά δι. Και το παλάτι ήταν γ ε μ ά τ ο από ανθρώπους που π ρ ό σφεραν θυσίες, έκαναν εξαγνισμούς και έλεγαν μαντείες. Είναι π ρ ά γ μ α τ ι πολύ φ ο β ε ρ ό να μην πιστεύει κανείς τα θεία και να τα περιφρονεί, αλλά πάλι και η δεισιδαιμονία είναι φ ο β ε ρ ή , η οποία σαν το νερό που ρέει π ά ν τ α προς τα κ ά τ ω , γέμιζε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο με αφροσύνη και του π ρ ο κ α λούσε φ ό β ο . Α λ λ ά ό μ ω ς , α φ ο ύ έφεραν τον χ ρ η σ μ ό α π ό τον θεό σχετικά με τον

Ηφαιστίωνα,

εγκατέλειψε το πένθος

και α μ έ σ ω ς έκανε σ υ μ π ό σ ι α και π ρ ό σ φ ε ρ ε θυσίες. Έ κ α ν ε συμπόσιο

λαμπρό

για τον

Νέαρχο

και τους γ ύ ρ ω

του,

έπειτα α φ ο ύ λούστηκε, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς συνήθιζε όταν επρό κειτο να κοιμηθεί, επειδή τον π ρ ο σ κ ά λ ε σ ε ο Μηδίας πήγε

203


204


205


206


κε για λίγο αλλά ο πυρετός δεν υ π ο χ ώ ρ η σ ε . Κι όταν ήλθαν οι αρχηγοί δεν μιλούσε, και την εικοστή έβδομη το ίδιο. Γι' αυτό οι Μακεδόνες νόμισαν π ω ς πέθανε, και α φ ο ύ συγκε ντρώθηκαν

στις

πόρτες,

φ ώ ν α ζ α ν και απειλούσαν τους

φίλους τ ο υ , μέχρι που τους ε ξ α ν ά γ κ α σ α ν . Και μόλις άνοι ξαν οι π ό ρ τ ε ς , μόνο με τους χιτώνες τους όλοι, ένας ένας πέρασαν από το κρεβάτι τ ο υ . Κ α τ ά τη διάρκεια τούτης της μέρας, ο

Πύθων και ο Σέλευκος που είχαν σταλεί σ τ ο

Σεραπείο,

ρ ω τ ο ύ σ α ν αν θα έπρεπε να φέρουν εκεί τον

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο . Ο θεός ό μ ω ς αποκρίθηκε να τον αφήσουν εκεί που ήταν. Και την εικοστή όγδοη προς το βράδυ πέθανε.

77. Α π ό τ ο ύ τ α τα π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α έτσι έχουν γραφεί σ τ α ημερολόγια κ α τ ά λέξη. Και υποψία για δηλητηρίαση α μ έ σ ω ς τ ό τ ε κανείς δεν είχε, αλλά λένε ότι έξι χρόνια μ ε τ ά , α φ ο ύ έγινε κ α τ α γ γ ε λ ί α , η Ολυμπιάδα σ κ ό τ ω σ ε πολλούς, ξέθαψε και π έ τ α ξ ε από τον τ ά φ ο τα λείψανα του Ιόλα που είχε πεθάνει, γιατί τ ά χ α αυτός έ δ ω σ ε το δηλητήριο. Αλλοι ό μ ω ς λένε ότι ο Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς είχε γίνει σ ύ μ β ο υ λ ο ς τ ο υ Α ν τ ί π α τ ρ ο υ γι' αυτή την π ρ ά ξ η , κι ότι από εκείνον προμηθεύτηκε το δηλητήριο. Και λένε ότι κάποιος Αγνόθεμις ανέφερε π ω ς το άκουσε από τον Αντίγονο τον βασιλιά, και π ω ς το φ ά ρ μ α κο είναι κρύο νερό και π α γ ω μ έ ν ο που το παίρνουν από κάποια π έ τ ρ α που βρίσκεται στη Ν ω ν ά κ ρ ι δ α

124

, ό π ω ς ακρι

β ώ ς τη λεπτή υγρασία, και το τοποθετούν σε νύχι γ α ϊ δ ά ρ ο υ , γιατί κανένα-άλλο αγγείο δεν το κρατάει, αλλά όλα τρυπούν εξαιτίας της π α γ ω ν ι ά ς και της ο ξ ύ τ η τ α ς τ ο υ . Κ α ι οι πιο πολλοί νομίζουν ότι τα ό σ α λέγονται σχετικά με τη δηλητη ρίαση είναι τελείως π λ α σ τ ά . Και μεγάλη απόδειξη γι' αυτό θεωρούν το ότι τον χρόνο που οι αρχηγοί για πολλές μέρες διαφωνούσαν μ ε τ α ξ ύ τους το σ ώ μ α , αν και παρέμενε ά τ α φ ο σε περιοχές ζ ε σ τ έ ς και αποπνικτικές, δεν είχε κανένα ση μάδι α λ λ ο ί ω σ η ς , αλλά έμενε κ α θ α ρ ό και φ ρ έ σ κ ο .

207



Η Ρ ω ξ ά ν η τ ό τ ε έτυχε να είναι έγκυος και γι' αυτό οι Μακεδόνες την τιμούσαν. Α λ λ ά επειδή ζήλευε τ ρ ο μ ε ρ ά τη Σ τ ά τ ε ι ρ α , την ε ξ α π ά τ η σ ε με κάποιο π λ α σ τ ό γ ρ ά μ μ α , για να έλθει και, α φ ο ύ ήλθε μαζί με την αδελφή της, τη σ κ ό τ ω σ ε , και τ α σ ώ μ α τ α τ α π έ τ α ξ ε σ ε πηγάδι και τ α σ κ έ π α σ ε με χ ώ μ α , με τη συνεργεία του Περδίκκα π ο υ το ήξερε. Γιατί εκείνος α μ έ σ ω ς έγινε πολύ ισχυρός, κ υ κ λ ο φ ο ρ ώ ν τ α ς με τον Α ρ ρ ι δ α ί ο , σαν δορυφόρος της βασιλείας, που γεννη μένος από κοινή και ασήμαντη γυναίκα, τη Φιλίννη, ήταν πνευματικά

ανάπηρος

λόγω

σωματικής

ασθένειας,

που

έπαθε όχι α υ τ ό μ α τ α ή από την φύση. Και λένε ότι, όταν ήταν παιδάκι, φαινόταν να έχει ευγενικό και προικισμένο χ α ρ α κ τ ή ρ α , αλλά α ρ γ ό τ ε ρ α η

Ολυμπιάδα με δηλητήρια

που του έ δ ω σ ε τον έβλαψε σ ω μ α τ ι κ ά και κατέστρεψε το μυαλό τ ο υ .

209

ΚΑΙΣΑΡ

210

ΚΑΙΣΑΡ

1.

Όταν1

ο

Σύλλας πήρε την

εξουσία,

δήμευσε την

προίκα της Κορνηλίας, κόρης του Κίννα, που υπήρξε μονοκ ρ ά τ ο ρ α ς 2 , επειδή δεν μ π ο ρ ο ύ σ ε να την πάρει από τον Καίσαρα

ούτε

με υποσχέσεις ούτε με απειλές.

Η

αιτία

του μίσους του Κ α ί σ α ρ α 3 για τον Σύλλα ήταν η συγγένεια του με τον Μ ά ρ ι ο . Γιατί η Ιουλία, αδελφή του π α τ έ ρ α του Κ α ί σ α ρ α , ήταν γυναίκα του Μάριου του π ρ ε σ β ύ τ ε ρ ο υ , από την οποία γεννήθηκε ο Μάριος ο νεότερος, ξ ά δ ε λ φ ο ς έτσι του Κ α ί σ α ρ α . Κι όταν αρχικά ο Σύλλας τον παρέβλεψε λ ό γ ω του πλήθους τ ω ν φόνων και τ ω ν άλλων α σ χ ο λ ι ώ ν , δεν η σ ύ χ α σ ε , αλλά β ά ζ ο ν τ α ς υποψηφιότητα για ιεροσύνη π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ ε στον δ ή μ ο , μόλις έπαψε να είναι έ φ η β ο ς . Ό μ ω ς απέτυχε σε τ ο ύ τ ο , επειδή εναντιώθηκε ο Σ ύ λ λ α ς , που σ κ ε π τ ό τ α ν να τον σ κ ο τ ώ σ ε ι , κι όταν μερικοί έλεγαν ότι δεν υπάρχει λόγος να σ κ ο τ ώ σ ε ι ένα τ ό σ ο μικρό παιδί, είπε π ω ς δεν έχουν μυαλό, αν δεν βλέπουν πολλούς Μ ά ρ ι ο υ ς 4 σε τούτο το παιδί. Ό τ α ν ο λόγος τούτος μεταφέρθηκε στον Κ α ί σ α ρ α , κρυβόταν για πολύ καιρό περιπλανώμενος στους Σαβίνους.

Έπειτα

εξαιτίας της

αρρώστιας του,

καθώς

πήγαινε από το ένα σπίτι σ τ ο άλλο, έπεσε π ά ν ω στους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του Σ ύ λ λ α , που έψαχναν εκείνες τις περιοχές και έπιαναν αυτούς που είχαν κρυφτεί. Πείθοντας με δυο τ ά λ α ν τ α τον αρχηγό τους Κορνήλιο, αφέθηκε ελεύθερος και


212

ΚΑΙΣΑΡ

κατεβαίνοντας α μ έ σ ω ς στη θ ά λ α σ σ α πήγε με πλοίο στη 5

Βιθυνία, στον β α σ ι λ ι ά Νικομήδη, κοντά στον οποίο πέρα σε λίγο καιρό και φεύγοντας μ ε τ ά , κοντά σ τ ο νησί Φ α ρ μ α κ ο ύ σ σ α συνελήφθη από πειρατές, που ήδη τ ό τ ε με με γάλους

στόλους και α μ έ τ ρ η τ α πλοία κυριαρχούσαν

στη

θάλασσα6. 2. Π ρ ώ τ α λοιπόν, όταν του ζητήθηκαν α π ' αυτούς εί κοσι τ ά λ α ν τ α σαν λύτρα, γ έ λ α σ ε , επειδή δεν ήξεραν ποιον είχαν πιάσει, και σ υ μ φ ώ ν η σ ε να τους δ ώ σ ε ι πενήντα. Έ πειτα, α φ ο ύ έστειλε τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ , καθέναν σε άλλη πόλη, για να πάρουν χ ρ ή μ α τ α , έμεινε μ' έναν φίλο και δυο ακολούθους,

στους πιο

εγκληματικούς

ανθρώπους,

Κίλικες, και συμπεριφερόταν τ ό σ ο περιφρονητικά,

τους ώστε

κάθε φορά που ξ ε κ ο υ ρ α ζ ό τ α ν τους διέταζε να σ ι ω π ο ύ ν . Και για τριάντα ο κ τ ώ μέρες, όχι σαν να τον φρουρούσαν, αλλά σαν να τους είχε σ ω μ α τ ο φ ύ λ α κ ε ς , έπαιζε και γυμνα ζόταν μαζί τους χωρίς καθόλου φ ό β ο . Κι όταν έ γ ρ α φ ε π ο ι ή μ α τ α και κάποιους λόγους, τους χρησιμοποιούσε σαν ακροατές και αυτούς που δεν θαύμαζαν τ ο ύ τ α , τους α π ο καλούσε ευθέως β α ρ β ά ρ ο υ ς και α μ ό ρ φ ω τ ο υ ς και πολλές φορές γ ε λ ώ ν τ α ς απειλούσε ότι θα τους κρεμάσει. Τούτοι χαίρονταν,

και την τόλμη του την απέδιδαν

σε κάποια

αφέλεια και α σ τ ε ϊ σ μ ό . Α φ ο ύ ήλθαν τα λύτρα από τη Μί λητο, και δίνοντας τα ελευθερώθηκε, α μ έ σ ω ς ε π ά ν δ ρ ω σ ε πλοία α π ό - τ ο λιμάνι τ ω ν Μιλησίων και έπλευσε εναντίον τ ω ν π ε ι ρ α τ ώ ν . Και α φ ο ύ τους συνάντησε α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ νους α κ ό μ α κοντά σ τ ο νησί, τους περισσότερους τους σ υ νέλαβε. Πήρε ως λάφυρα τα χ ρ ή μ α τ α τους κι. α φ ο ύ τους έβαλε στη φυλακή της Π ε ρ γ ά μ ο υ , ο ίδιος πήγε στον Ί ο υ γ κ ο , τον διοικητή της Α σ ί α ς , επειδή εκείνος ως διοικητής έπρεπε

να

τιμωρήσει

τους

αιχμαλώτους.

Καθώς

όμως

εκείνος εποφθαλμιούσε τα χ ρ ή μ α τ α (γιατί δεν ήταν λίγα)

213


214

ΚΑΙΣΑΡ

και είπε ότι θα σκεφτεί με την ησυχία του σχετικά με τους α ι χ μ α λ ώ τ ο υ ς , ο Κ α ί σ α ρ τον ά φ η σ ε ήσυχο και πήγε στην Π έ ρ γ α μ ο , όπου παίρνοντας τους ληστές τους σ τ α ύ ρ ω σ ε όλους,

ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς τους είχε πει πολλές φορές πριν

σ τ ο νησί, ε ν ώ φαινόταν ότι αστειευόταν. 3. Μ ε τ ά α π ' α υ τ ά , όταν ήδη έπεφτε η δύναμη του Σ ύ λ λ α , και τον κάλεσαν στην π α τ ρ ί δ α , αυτός πήγε στη Ρ ό δ ο με πλοίο για ν' ακούσει τον Α π ο λ λ ώ ν ι ο 7 του Μ ό λ λ ω να, τον οποίο και ο Κικέρων συνήθιζε ν' ακούει, κι όχι μόνο ήταν φημισμένος σ ο φ ι σ τ ή ς αλλά φαινόταν π ω ς είχε ευγε νικό χ α ρ α κ τ ή ρ α . Και λέγεται ότι ο Κ α ί σ α ρ α π ό τη φύση του ήταν πολύ καλός στους πολιτικούς λόγους, και π ω ς με τη μελέτη καλλιέργησε π ά ρ α πολύ φ ι λ ό δ ο ξ α την κλίση τ ο υ , ώ σ τ ε αναντίρρητα ήταν δεύτερος σ ' α υ τ ά , γιατί τ α π ρ ω τεία, για τα οποία ήταν α π ό τη φύση τ ο υ , τα ά φ η σ ε , ε π ι ζ η τ ώ ν τ α ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο να και σ τ α ό π λ α ,

είναι π ρ ώ τ ο ς

στη

χ ω ρ ί ς να φ τ ά σ ε ι στην ύψιστη

δύναμη ρητορική

δεινότητα λ ό γ ω τ ω ν ε κ σ τ ρ α τ ε ι ώ ν και της πολιτικής, με την οποία κ α τ έ κ τ η σ ε την αρχηγία. Ο ίδιος λοιπόν α ρ γ ό τ ε 8

ρα, στην απάντηση τ ο υ , σχετικά με τον Κ ά τ ω ν α , στον Κ ι κ έ ρ ω ν α , παρακαλεί να μην παραβληθεί ο λόγος σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ύ άνδρα με τη δεινότητα ευφυούς ρ ή τ ο ρ α , που έχει πολύ χρόνο για κάτι τ έ τ ο ι ο .

4. Α φ ο ύ επέστρεψε στη Ρ ώ μ η , κ α τ η γ ό ρ η σ ε τον Δ ο λ ο βέλλα 9 για κακοδιοίκηση της επαρχίας τ ο υ , και πολλές α π ό τις Εληνικές πόλεις του

έ δ ω σ α ν τις

μαρτυρίες τους.

Ο

Δ ο λ ο β έ λ λ α ς ό μ ω ς α π α λ λ ά χ τ η κ ε , και ο Κ α ί σ α ρ . α φ ο ύ αντά μειψε την Ε λ λ ά δ α για την προθυμία της, πήρε το μέρος της όταν

κατηγόρησε

τον

Πόπλιο

Αντώνιο

για

δωροδοκία

μ π ρ ο σ τ ά στον Μ ά ρ κ ο Λούκουλλο, σ τ ρ α τ η γ ό της Μ α κ ε δ ο νίας.

Και

τόσο

ισχυρά

συνηγόρησε,

215

ώστε

ο

Αντώνιος


216

ΚΑΙΣΑΡ

επικαλέσθηκε τους δημάρχους π ρ ο φ α σ ι ζ ό μ ε ν ο ς ότι δεν είναι σε ίση μοίρα, γιατί α γ ω ν ί ζ ε τ α ι στην Ε λ λ ά δ α εναντίον Ελ λήνων. Και στη Ρ ώ μ η έλαμπε πολύ η χάρη του λόγου του στις συνηγορίες, και α ν τ ι μ ε τ ω π ι ζ ό τ α ν με μεγάλη εύνοια α π ό τους δ η μ ό τ ε ς για τη φιλικότητα του όταν τους συνα ντούσε και γιατί ήταν πολύ περιποιητικός π α ρ ά την ηλικία τ ο υ . Και είχε μεγάλη και βαθμιαία αύξηση της πολιτικής του δύναμης λ ό γ ω της ζ ω ή ς του γενικά, τ ω ν δείπνων του και τ ω ν τ ρ α π ε ζ ι ώ ν τ ο υ . Αυτοί που τον φθονούσαν, νόμιζαν π ω ς θα μειωνόταν, αν δεν είχε πόρους για να ξοδεύει, και αδιαφορούσαν, η επιρροή του ό μ ω ς α ν ά μ ε σ α στον λαό α υ ξανόταν. Αντιλήφθηκαν ό μ ω ς α ρ γ ά και όταν έγινε μεγάλη και πολύ δύσκολα θ' α ν α τ ρ ε π ό τ α ν , κ α θ ώ ς π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε στην αλλαγή ό λ ω ν , π ω ς καμιά αρχή ενός π ρ ά γ μ α τ ο ς δεν πρέπει να θεωρείται μικρή, γιατί τη μεγαλώνει γ ρ ή γ ο ρ α η υπομονή π ο υ , επειδή δεν εμποδίζεται, περιφρονείται. Ο π ρ ώ τ ο ς λοιπόν που φαίνεται ότι διέβλεψε και φ ο β ή θηκε την

πολιτική

του

οπως

ακριβώς

την

επιφανειακή

ηρεμία της θ ά λ α σ σ α ς , και κ α τ ά λ α β ε την ικανότητα του χ α ρ α κ τ ή ρ α του που την είχε κρυμμένη στη φιλανθρωπία και τον ευγενικό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ , ο Κικέρων, έλεγε ότι στους άλλους του σ κ ο π ο ύ ς και σ τ α πολιτικά του σχέδια διαβλέπει τυραννικό νου. « Ό τ α ν ό μ ω ς » , έλεγε, « δ ω τ ό σ ο πολύ περιποιημένα τα μαλλιά του κι εκείνος να ξύνει μ' ένα δάχτυλο, πάλι δεν ν ο μ ί ζ ω ότι τ ο ύ τ ο ς ο ά ν θ ρ ω π ο ς έχει βάλει τ ό σ ο κακό σ τ ο μυαλό τ ο υ , δηλαδή την κ α τ α σ τ ρ ο φ ή της Ρωμαϊκής δημοκρατίας». Τούτα ό μ ω ς αργότερα.

5. Την π ρ ώ τ η απόδειξη της εύνοιας του λαού πήρε όταν συναγωνιζόμενος τον Γάιο Ποπίλιο για τη χιλιαρχία ανα κηρύχθηκε π ρ ώ τ ο ς . Τη δεύτερη ό μ ω ς και πιο σημαντική, όταν πέθανε η Ιουλία 1 0 , η γυναίκα του Μ ά ρ ι ο υ , που ήταν θεία τ ο υ , και της έπλεξε στην α γ ο ρ ά λ α μ π ρ ό ε γ κ ώ μ ι ο , και

217


218

ΚΑΙΣΑΡ

στη διάρκεια της κηδείας τ ό λ μ η σ ε να βάλει εικόνες του Μάριου, που φάνηκαν για π ρ ώ τ η φορά μετά τη διακυβέρ νηση του Σ ύ λ λ α , όταν οι άνδρες τούτοι θεωρήθηκαν εχθροί της π α τ ρ ί δ α ς . Και τούτο όταν μερικοί το φ ώ ν α ξ α ν εναντίον του Κ α ί σ α ρ α , ο λαός τον επιδοκίμασε λ α μ π ρ ά , τον υποδέ χτηκε με χ ε ι ρ ο κ ρ ο τ ή μ α τ α και τον θ α ύ μ α σ ε , σαν να έφερνε π ί σ ω στην πόλη μετά α π ό τ ό σ α χρόνια τις τιμές του Μ ά ριου α π ό τον Ά δ η . Η ε κ φ ώ ν η σ η επιτάφιων λ ό γ ω ν σε ηλι κιωμένες γυναίκες ήταν π α τ ρ ο π α ρ ά δ ο τ ο στους Ρ ω μ α ί ο υ ς , όχι ο μ ω ς και σε νέες, και ο Κ α ί σ α ρ ήταν ο π ρ ώ τ ο ς που είπε για τη γυναίκα του όταν πέθανε. Τ ο ύ τ ο τ ο υ π ρ ό σ φ ε ρ ε κάποια εύνοια και έκανε τον λαό να τον α γ α π ά ως ήρεμο και συναισθηματικό άνδρα. Ό τ α ν έθαψε τη γυναίκα τ ο υ , πήγε στην Ι β η ρ ί α 1 1 ως τ α μ ί α ς με τον Β έ τ ε ρ ο , έναν α π ό τους σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς , τον οποίον

συνέχισε να τιμά π ά ν τ ο τ ε ,

και

όταν

έγινε πάλι

άρχοντας ο ίδιος, έκανε τον γιο του τ α μ ί α . Φεύγοντας από

την

εξουσία

εκείνη,

παντρεύτηκε

τρίτη 1 2

γυναίκα,

την Π ο μ π η ί α , έχοντας κόρη α π ό την Κορνηλία που α ρ γ ό τερα την παντρεύτηκε ο Π ο μ π ή ι ο ς Μ ά γ ν ο ς . Ή τ α ν σ π ά τ α λος σ τ α χ ρ ή μ α τ α και φαινόταν π ω ς α γ ό ρ α ζ ε εφήμερη και σύντομη δ ό ξ α με πολλά έ ξ ο δ α , ό μ ω ς π ρ α γ μ α τ ι κ ά έδινε λίγα κερδίζοντας τα

μεγαλύτερα,

και λέγεται π ω ς πριν

πάρει κάποια εξουσία, όφειλε χίλια τριακόσια τ ά λ α ν τ α . Επειδή α π ό τη

μια, α φ ο ύ έγινε επιμελητής της Α π π ί α ς

οδού, ξόδεψε και π ά ρ α πολλά α π ό τα δικά τ ο υ χ ρ ή μ α τ α , κι από την άλλη, όταν έγινε α γ ο ρ α ν ό μ ο ς , έφερε τ ρ ι α κ ό σ ι α είκοσι ζευγάρια μονομάχους, και με τις άλλες του χορηγίες και πολυτέλειες σ τ α θέατρα, στις π ο μ π έ ς και σ τ α δείπνα υπερέβη όλους τους πριν α π ' αυτόν, έτσι διέθεσε τον δ ή μ ο , ώ σ τ ε καθένας ζ η τ ο ύ σ ε καινούρια α ξ ι ώ μ α τ α γι' αυτόν και καινούριες τιμές για να τον ανταμείψουν.

219


220

ΚΑΙΣΑΡ

6. Καθώς υπήρχαν στην πόλη δύο παρατάξεις, αυτή που από την εποχή του Σύλλα είχε μεγάλη εξουσία, και αυτή του Μάριου, που ήταν τοτε πιο μικρή, διασπασμένη και ταπεινωμένη τελείως, θέλοντας να ισχυροποιήσει και να προωθήσει τη δεύτερη, όταν βρισκόταν στην κορυφή τ ω ν αγορανομικών φιλοδοξιών του, αφού έφτιαξε κρυφά εικό νες του Μάριου και τροπαιοφόρες Νίκες, τις οποίες έφερε κατά τη διάρκεια της νύχτας στο Καπιτώλιο, τις έστησε. Όταν ξημέρωσε και οι πολίτες είδαν να γυαλίζουν όλα τούτα τα φτιαγμένα με χρυσό και πολλή τέχνη (τα οποία φανέρωναν τα Κιμβρικά κατορθώματα), ένιωσαν θαυμα σμό για την τόλμη αυτού που τα τοποθέτησε ( γ ι α τ ί δεν ήταν ά γ ν ω σ τ ο ς ) και γρήγορα διαδόθηκε η φήμη συγκε ντρώνοντας ανθρώπους για το θέαμα. Αλλά άλλοι φ ώ ν α ζαν ότι ο Καίσαρας ετοιμάζει τυραννικό πολίτευμα, γ ι α τ ί επανέφερε τιμές που με νόμους και ψηφίσματα είχαν θά φτει, και π ω ς με τούτες δοκιμάζει από πριν τον λαο που είχε ήδη μαλακώσει απέναντι του, γ ι α να δει αν θ' ανεχτεί τις φιλοδοξίες του κι αν θα του επιτρέψει να παίζει έτσι και να καινοτομεί. Οι Μαριανοί όμως, με το να ενθαρρύνονται μεταξύ τους, κατέπληξαν με το πλήθος τους που παρου σιάστηκε ξαφνικά και με τις επευφημίες τους γέμιζαν το Καπιτώλιο. Πολλοί δάκρυζαν από χαρά κοιτάζοντας τη μορφή του Μάριου, και ο Καίσαρ ανυψωνόταν πολύ με τα ε γ κ ώ μ ι α , π ω ς αυτός ήταν περισσότερο άξιος α π ' όλους της συγγένειας με τον Μάριο. Κι όταν συγκεντρώθηκε η σύγκλητος γ ι ' α υ τ ά , ο Κάτλος Λουτάτιος, άνδρας με με γάλη υπόληψη ανάμεσα στους Ρωμαίους, αφού σηκώθηκε και κατηγόρησε τον Καίσαρα, είπε: «Δεν καταστρέφει πια ο Καίσαρ το πολίτευμα με υπονόμους, αλλά με μηχανές». Όμως, αφού απολογήθηκε ο Καίσαρ σ' αυτά, έπεισε τη σύγκλητο, και αυτοί που τον θαύμαζαν βρίσκονταν σε έξαρση και τον παρότρυναν να μην υποχωρήσει στις από-

221


222

ΚΑΙΣΑΡ

ψεις του για κανέναν. Γιατί ο λαός ήθελε να υπερισχύσει τ ω ν άλλων και να πρωτεύσει αυτός. 7. Στο μεταξύ πέθανε ο Μέτελλος 1 3 ο Αρχιερέας, και την ιεροσύνη που ήταν περιζήτητη, τη διεκδικούσαν ο Ισαυρικός και ο Κάτλος 1 4 , πάρα πολύ επιφανείς άνδρες με πολλή μεγάλη δύναμη στη σύγκλητο. Αλλά ο Καίσαρ δεν υποχώρησε σ' αυτούς και, αφού κατέβηκε στον λαό, έβαλε υποψηφιότητα. Ή τ α ν μοιρασμένοι όμως, και ο Κάτ λος, που φοβόταν την αβεβαιότητα, παρόλο που ήταν ο πιο ισχυρός, έστειλε στον Καίσαρα (απεσταλμένους) για να τον πείσει ν' απέχει από τη φιλοδοξία του, αντί πολλών χρη μάτων. Εκείνος όμως είπε ότι, αφού δανείστηκε περισσό τερα, θα διαγωνιστεί. Όταν έφτασε η μέρα και η μητέρα του τον πήγε μέχρι την πόρτα δακρύζοντας, φ ι λ ώ ν τ α ς την είπε: «Μητέρα, σήμερα θα δεις τον γιο σου ή αρχιερέα ή φ υ γ ά δ α » . Και αφού έγινε η ψηφοφορία, παρόλο που ο ανταγωνισμός ήταν ισχυρός, επικράτησε ο Καίσαρ, και προκάλεσε φόβο στη σύγκλητο και στους άρχοντες, ότι θα οδηγήσει τον λαό σε πάρα πολύ μεγάλη θρασύτητα. Γι αυτό και όσοι ήταν γύρω από τον Πεισωνα και τον Κάτλο κατηγορούσαν τον Κικέρωνα ότι φέρθηκε με φειδώ στον Καίσαρα, π α ρ ' όλο που είχε σχέσεις με την υπόθεση του Κατιλίνα. Γιατί ο Κατιλίνας, που όχι μόνο είχε κ α τ ά νου να μεταβάλλει το πολίτευμα αλλά και να καταλύσει την εξουσία και να προ καλέσει γενική σύγχυση, ο ίδιος μεν εξορίστηκε, όταν αποκαλύφθηκαν και οι πιο μικρές αποδείξεις εις βάρος του 1 5 , και προτού γίνουν γ ν ω σ τ ά τα τελικά του σχέδια, αλλά άφησε και τον Λέντλο και τον Κέθηγο στην πόλη, διαδόχους της συνωμοσίας, στους οποίους είναι άγνωστο αν ο Καίσαρ κρυφά έδωσε θάρρος και δύναμη. Και όταν στη σύγκλητο όλοι έλεγαν να θανατωθούν, και ο Κικέρω-

223


224

ΚΑΙΣΑΡ

νας, ο ύπατος, ρώτησε τον καθένα συγκλητικό για τον τρόπο της τιμωρίας, οι υπόλοιποι συμφώνησαν να θ α ν α τ ω θούν, αλλά ο Καίσαρ σηκώθηκε και μίλησε προσεγμένα, λέγοντας π ω ς δεν του φαίνεται να είναι δίκαιο ή πατροπα ράδοτο να τους θανατώσουν, άνδρες λαμπρούς στο αξίωμα και στην κ α τ α γ ω γ ή , χωρίς νόμιμη δίκη και χωρίς να είναι έσχατη ανάγκη. Αλλά αν φυλακιστούν δεμένοι σε πόλεις της Ιταλίας, τις οποίες θα διαλέξει ο ίδιος ο Κικέρων, μέχρι να κατανικηθεί ο Κατιλίνας, η σύγκλητος θα μπορέ σει αργότερα να αποφασίσει με ηρεμία και ησυχία γ ι α τον καθένα. 8. Τούτη η γ ν ώ μ η φάνηκε φιλάνθρωπη και ο λόγος που την υποστήριξε τόσο ισχυρός, ώ σ τ ε όχι μόνο αυτοί που σηκώθηκαν μετά α π ' αυτόν γ ι α να μιλήσουν συμφωνού σαν, αλλά και πολλοί α π ' όσους μίλησαν πριν α π ' αυτόν αναιρούσαν τις γ ν ώ μ ε ς τους και συμφωνούσαν με τη δική του, μέχρι που ήλθε η ώρα του Κάτωνα και του Κάτλου. Τούτοι εναντιώθηκαν έντονα κι επειδή ο Κάτων με τον λόγο του δημιούργησε υπόνοια και του επιτέθηκε σθενα ρά, οι άνδρες παραδόθηκαν για να θανατωθούν, και στον Καίσαρα, που έβγαινε από τη σύγκλητο, πολλοί από τους νέους που φρουρούσαν τον Κικέρωνα του επιτέθηκαν έχο ντας γυμνά ξ ί φ η . Λέγεται όμως π ω ς ο Κουρίων τον κάλυψε με την τήβεννο και τον οδήγησε έξω και π ω ς ο ίδιος ο Κικέρων, καθώς οι νέοι τον κοίταξαν, έγνεψε αρνητικά, είτε επειδή φοβήθηκε τον λαό είτε γ ι α τ ί νόμιζε τον φόνο τελείως άδικο και παράνομο. Τούτο όμως δεν ξέρω π ώ ς ο Κικέρων, αν είναι βέβαια αλήθεια, δεν το ανέφερε στο «Περί υ π α τ ε ί α ς » έργο του. Και αργότερα τον κατηγόρη σαν π ω ς δεν χρησιμοποίησε τη λαμπρή ευκαιρία που είχε εναντίον του Καίσαρα, αλλά δείλιασε μπροστά στον λαό που ήταν πολύ ευνοϊκά διατεθειμένος προς τον Καίσαρα,

225


226

ΚΑΙΣΑΡ

που μετά από λίγες μέρες, όταν πήγε στη σύγκλητο και απολογείτο σχετικά με τις υποψίες εναντίον του, όταν ξεσηκώθηκαν θόρυβοι αποδοκιμασίας, γ ι α τ ί η σύγκλητος συνεδρίαζε περισσότερο χρόνο από τον συνήθη, ο λαός εισήλθε με φωνές και περικύκλωσε τη σύγκλητο ζ η τ ώ ν τ α ς τον άνδρα και διατάζοντας να τον αφήσουν. Γ ι ' αυτό και ο Κάτων, επειδή φοβήθηκε εξέγερση κυρίως από τους από ρους, που ξεσήκωναν τον λαό και είχαν τις ελπίδες τους στον Καίσαρα, έπεισε τη σύγκλητο να τους δώσει σιτηρέσιο, από το οποίο προστέθηκε στις υπόλοιπες δαπάνες ποσό επτά εκατομμυρίων πεντακοσίων χιλιάδων δραχμών τον χρόνο. Όμως η πολιτική τούτη πράξη αποσόβησε τελείως τον μεγάλο φόβο και διέσπασε το πιο μεγάλο μέρος της δύναμης του Καίσαρα και τη σκόρπισε στη συνέχεια, όταν επρόκειτο να γίνει στρατηγός 1 6 και φοβερό τερος λόγω της εξουσίας. 9. Αλλά από αυτήν δεν προκλήθηκε καμιά φασαρία, όμως έτυχε κάτι πολύ δυσάρεστο στο σπίτι του Καίσα ρα. Ο Πόπλιος Κλώδιος 1 7 ήταν άνδρας ευπατρίδης ως προς την κ α τ α γ ω γ ή και λαμπρός γ ι α τον πλούτο κα ι την ε υ γ λ ω τ τ ί α του, αλλά από κανέναν δεν ήταν κατώτερος από τους φημισμένους για την αχρειότητά τους ως προς την αυθάδεια και τη θρασύτητα. Τούτος ερωτεύτηκε την Πο μπηία, τη γυναίκα του Καίσαρα, αλλά κι αυτή ανταποκρί θηκε. Όμως στον γυναικωνίτη υπήρχαν προσεκτικοί φρου ροί, και η Αυρηλία, η μητέρα του Καίσαρα, γυναίκα συνε τ ή , ακολουθούσε π ά ν τ α τη νύφη της και έκανε δύσκολη και πολύ επικίνδυνη τη συνάντηση. Υπάρχει στους Ρωμαίους θεά, την οποία ονομάζουν Αγάθη, όπως ακριβώς οι Έλληνες. Γυναικεία. Και οι Φρύγες που τη θεωρούν δική τους, ισχυρίζονται ότι ήταν μητέρα του βασιλιά Μίδα, ενώ οι Ρωμαίοι ότι ήταν νύμφη

227


22Χ

ΚΑΙΣΑΡ

Δρυάς, που παντρεύτηκε τον Φαύνο, και οι Έλληνες π ω ς ήταν η κρυφή από τις μητέρες του Διονύσου. Γ ι ' αυτό όταν γιορτάζουν σκεπάζουν τις σκηνές με κλήματα αμπέλου και σύμφωνα με τον μύθο δίπλα στη θεά κάθεται ένας ιερός δράκος. Και δεν είναι θεμιτό να πλησιάσει άνδρας, ούτε να μπει στο σ π ί τ ι κατά τη διάρκεια τ ω ν τελετουργιών. Μόνες λοιπόν οι γυναίκες λένε ότι σύμφωνα με τα Ορφικά κάνουν πολλά κ α τ ά τη διάρκεια της τελετουργίας. Όταν λοιπόν φτάσει ο χρόνος της γιορτής, ο άνδρας αν είναι ύπατος ή στρατηγός απομακρύνεται ο ίδιος και κάθε άλλο αρσενικό, ενώ η γυναίκα παραλαμβάνοντας το σπίτι το στολίζει. Και τα πιο μεγάλα συντελούνται τη νύχτα, όπου τα παιγνίδια ανακατεύονται με το ξενύχτι και με πολλή μουσική. 10. Η Πομπηία τότε τελούσε τούτη τη γιορτή κι ο Κλώδιος, χωρίς να έχει ακόμα γένεια και νομίζοντας π ω ς γ ι ' αυτό δεν θα τον αναγνωρίσουν, έβαλε ρούχα και στολίδια τραγουδίστριας και π ή γ ε , μοιάζοντας στην όψη με νεαρή γ υ ν α ί κ α . Βρίσκοντας ανοιχτές τις πόρτες, η υπη ρέτρια που τον γνώριζε τον έβαλε μέσα χωρίς φόβο και, όταν εκείνη έτρεξε να το π ε ι στην Πομπηία, καθυστέρησε πολύ, και ο Κλώδιος, ανυπόμονος, δεν περίμενε εκεί που τον άφησε αλλά τριγυρίζοντας στο μεγάλο σπίτι κι απο φεύγοντας τα φ ώ τ α , συναντήθηκε με μια ακόλουθη της Αυρηλίας που τον προκαλούσε να παίζουν σαν γυναίκα προς γ υ ν α ί κ α . Καθώς αυτός δεν ήθελε, τον τραβούσε στη μέση και ζητούσε να μάθει ποιος ήταν και από πού. Όταν ο Κλώδιος όμως είπε π ω ς περίμενε την Άβρα της Πομπηίας, που έτσι ακριβώς ονομαζόταν, φανερώθηκε από τη φωνή του, και η ακόλουθος πήδηξε αμέσως με φ ω ν ή προς τα φ ώ τ α και το πλήθος και καθώς φ ώ ν α ζ ε π ω ς έχει δει έναν άνδρα, οι γυναίκες φοβήθηκαν και η Αυρηλία σταμάτησε τα όργια της θεάς και τα κάλυψε, και διατάζοντας να

229


230

ΚΑΙΣΑΡ

κλείσουν τις πόρτες περιφερόταν στο σπίτι με λαμπάδες ψάχνοντας τον Κλώδιο. Τούτος βρέθηκε στο δωμάτιο μι κρού κοριτσιού, όπου μπήκε ζ η τ ώ ν τ α ς κ α τ α φ ύ γ ι ο . Και αφού έγινε αντιληπτός από τις γυναίκες διώχτηκε έξω από τις πόρτες. Το γεγονός τούτο οι γυναίκες, φεύγοντας μέσα στη νύχτα το διηγήθηκαν στους άνδρες τους, και την επόμενη μέρα μαθεύτηκε στην πόλη ο λόγος, π ω ς ο Κλώδιος προσπάθησε πράγματα αντίθετα προς τους θεσμούς και έπρεπε να τιμωρηθεί όχι μόνο γ ι ' αυτούς που προσβλή θηκαν, αλλά και γ ι α την πόλη και για τους θεούς. Ένας από τους δημάρχους λοιπόν κατήγγειλε τον Κλώδιο για ασέβεια, και οι πιο ισχυροί της συγκλήτου ενώθηκαν ενα ντίον του και τον κατηγορούσαν και γ ι α άλλες φοβερές ασέλγειες, και για μοιχεία της αδελφής του, η οποία ήταν γυναίκα του Λούκουλλου. Σ' αυτές όμως τις προσπάθειες ο λαός αντέδρασε υπερασπίζοντας τον Κλώδιο και τον ω φ ε λούσε πολύ απέναντι στους δικαστές, που βρίσκονταν σε αμηχανία και φοβούνταν το πλήθος. Ο Καίσαρ έδιωξε αμέσως την Πομπηία, κι όταν κλήθηκε ως μάρτυρας στη δίκη, είπε π ω ς δεν ξέρει τίποτα α π ' όσα λέγονται εναντίον του Κλώδιου. Κι επειδή ο λόγος του φάνηκε παράδοξος, ο κατήγορος τον ρώτησε: « Γ ι α τ ί λοιπόν έδιωξες τη γυναίκα σου;» Αυτός είπε: « Γ ι α τ ί είχα αξίωση να μην υπάρχουν ούτε υπόνοιες εις βάρος τ η ς » . Τούτα άλλοι λένε ότι τα είπε ο Καίσαρ, επειδή έτσι σκεφτόταν, κι άλλοι π ω ς τα είπε κάνοντας χάρη στον λαό που ήθελε να σώσει τον Κλώδιο. Τούτος λοιπόν γλί τωσε την κατηγορία, γ ι α τ ί οι πιο πολλοί από τους δικαστές μίλησαν συγκεχυμένα, ώστε ούτε αν τον καταδίκαζαν να κινδυνεύσουν από τον λαό, ούτε αν τον αθώωναν να- τ ι μ ω ρηθούν από τους ευγενείς 1 8 . 1 1 . 0 Καίσαρ αμέσως μόλις τελείωσε τη στρατηγία του,

231


232

ΚΑΙΣΑΡ

αφού πήρε την Ιβηρία ως επαρχία, γ ι α τ ί του ήταν δύσκολο να τα βγάζει πέρα με τους δανειστές του, που τον ενοχλού σαν, όταν έβγαινε, και κραύγαζαν εναντίον του, κ α τ έ φ υ γ ε στον Κράσσο, τον πιο πλούσιο από τους Ρωμαίους, που χρειαζόταν την ισχύ και τη θέρμη του Καίσαρα γ ι α την αντιπολίτευση εναντίον του Πομπηίου. Ο Κράσσος λοιπόν, αφού ανέλαβε τους πιο δύσκολους και απαιτητικούς δανει στές, έδωσε εγγύηση οχτακόσια τριάντα τάλαντα, κι έτσι ο Καίσαρ πήγε στην επαρχία 1 9 . Και λέγεται π ω ς , αφού πέρασε τις Αλπεις και προχω ρώντας μέσα από κάποια μικρή βαρβαρική πόλη, άθλια πολύ και με λίγους κατοίκους, οι φίλοι του γ ε λ ώ ν τ α ς και αστειευόμενοι έλεγαν: «Υπάρχουν άραγε κι εδώ φιλοδοξίες σχετικές με α ξ ι ώ μ α τ α και ανταγωνισμός γ ι α πρωτεία και φθόνοι ανάμεσα στους δυνατούς;» Ο Καίσαρ τους είπε με σοβαρότητα: « Ε γ ώ θα ήθελα περισσότερο να είμαι πρώτος εδώ παρά δεύτερος στη Ρώμη)). Και στην Ιβηρία πάλι, όταν δεν ήταν απασχολημένος, διαβάζοντας κ ά τ ι από τα όσα έχουν γραφτεί για τον Αλέξανδρο, συλλογίστηκε γ ι α πολλή ώρα και μετά δάκρυσε. Κι επειδή οι φίλοι του απορούσαν γ ι α τον λόγο, είπε: «Δεν σας φαίνεται π ω ς αξίζει να λυπάται κανείς, γ ι α τ ί ο Αλέξανδρος όταν ήταν στην ηλικία μου βασίλευε σε τόσα έθνη, εγώ όμως να μην 20

εχω κάνει ακόμα τ ί π ο τ α λαμπρό,» 12. Όταν λοιπόν έφτασε στην Ιβηρία, έκανε αμέσως ενέργειες, ώ σ τ ε σε λίγες μέρες συγκέντρωσε δέκα σπείρες εκτός από τις προηγούμενες είκοσι, και εκστρατεύοντας εναντίον τ ω ν Καλαϊκών και Λουσιτανών νίκησε και προ χώρησε μέχρι την έξω θάλασσα, υποτάσσοντας όλα τα έθνη, που δεν ήταν υποτελή στους Ρωμαίους. Αφού τακτο ποίησε τα σχετικά με τον πόλεμο, ρύθμισε καλά και τα σχετικά με την ειρήνη, φέρνοντας στις πόλεις ομόνοια και

233


234

ΚΑΙΣΑΡ

λύνοντας τις διαφορές ανάμεσα στους δανειστές και τους οφειλέτες. Κανόνισε να παίρνει ο δανειστής κάθε χρόνο τα δυο τρίτα από τα εισοδήματα του οφειλέτη, και το υπόλοι πο να το χρησιμοποιεί ο κάτοχος, μέχρι να εξοφληθεί το δάνειο. Με τούτα κατόρθωσε να πετύχει ως έπαρχος κι έφυγε από την επαρχία, καθώς και ο ίδιος πλούτισε και με τις εκστρατείες ωφέλησε και τους στρατιώτες, από τους οποίους προσαγορευόταν αυτοκράτορας. 13. Και επειδή αυτοί που ήθελαν θρίαμβο, έπρεπε να μένουν έξω από την πόλη, ενώ αυτοί που δεν ήταν υποψή φιοι για ύπατοι να παρευρίσκονται στην πόλη, καθώς βρέ θηκε ανάμεσα σε δυο αντίθετους νόμους, γ ι α τ ί είχε έλθει ακριβώς γ ι α τις αρχαιρεσίες τ ω ν υ π ά τ ω ν , έστειλε στη σύγκλητο ζ η τ ώ ν τ α ς να του επιτραπεί να είναι υποψήφιος για ύπατος μέσω τ ω ν φίλων του, χωρίς να παρευρίσκεται. Όμως ο Κάτων προφασιζόμενος τον νόμο, π ρ ώ τ α αντέδρα σε σε τούτη την α ξ ί ω σ η , έπειτα, καθώς έβλεπε π ω ς ο Καίσαρ ειχε πάρα πολλούς με το μέρος του λόγω τ ω ν περιποιήσεων, κερδίζοντας χρόνο προσπάθησε να το μα ταιώσει και όλη την ημέρα την πέρασε με λόγους, έτσι που ο Καίσαρ παραιτήθηκε από τον θρίαμβο προσπαθώντας να κατακτήσει την υ π α τ ί α . Και μπαίνοντας αμέσως στην πόλη προσποιήθηκε κάνοντας μια πολιτική κίνηση, εξαπα τώντας όλους τους άλλους ανθρώπους εκτός από τον Κά τ ω ν α . Και τούτο ήταν ο συμβιβασμός του Πομπήιου και του Κράσσου, τ ω ν δυο πιο ισχυρών πολιτικών. Αφού συμ φιλίωσε τούτους τους δυο, οι οποίοι είχαν τόσες διαφορές, με τη δύναμη και τ ω ν δύο έφερε σε μεγάλη ισχύ και τη δική του δύναμη. Κι έτσι έκανε ένα έργο που έμοιαζε φιλάνθρωπο, αλλά κατόρθωσε να αλλάξει το πολίτευμα, με οχι φανερό τρόπο. Γιατί δεν ήταν η διαφορά Καίσαρα και Πομπήιου, όπως νόμισαν οι πιο πολλοί, αλλά μάλλον η

235


236

ΚΑΙΣΑΡ

φιλία, γ ι α τ ί ενώ πρώτα συμφώνησαν για την κατάλυση της αριστοκρατίας, έπειτα διαφώνησαν μεταξύ τους. Κι ο Κά τ ω ν , ο οποίος πολλές φορές προέβλεπε τα μέλλοντα, απέ κτησε τότε όνομα ανθρώπου δύσκολου και πολυπράγμονα, αργότερα όμως τη φήμη φρόνιμου, αλλά όχι τυχερού αν θρώπου 2 1 . 14. Όμως ο Καίσαρ έχοντας και του Κράσσου και του Πομπήιου τη φιλία, κατέκτησε το αξίωμα του υπάτου. Και αφού αναγορεύτηκε με λαμπρότητα μαζί με τον Καλπούρνιο Βύβλο, εγκαταστάθηκε στην εξουσία κι έθεσε νόμους, οι οποίοι δεν άρμοζαν σε ύπατο, αλλά σε κάποιον θρασύτατο δήμαρχο, προτείνοντας, για να ευχαριστήσει τον λαό, κληρουχίες και διανομές της γης 2 2 . Και όταν στη σύγκλητο τον αντέκρουσαν οι ευγενείς, καθώς ζητούσε από παλιά δικαιολογία, φ ώ ν α ξ ε και διαμαρτυρήθηκε ότι, χωρίς να το θέλει, εξωθείται προς τον λαό για να τον περιποιηθεί, από ανάγκη λόγω της προσβολής και της κακίας της συγκλήτου, και πήδηξε έξω προς αυτόν. Και εκεί έχοντας δίπλα του από τη μια τον Κράσσο και από την άλλη τον Πομπήιο, ρώτησε αν επιδοκιμάζουν τους νόμους. Όταν είπαν ότι τους επιδοκιμάζουν, παρακαλούσε να τον βοηθή σουν εναντίον εκείνων, οι οποίοι απειλούσαν ότι θα αντι σταθούν με ξ ί φ η . Εκείνοι υποσχέθηκαν κι ο Πομπήιος πρόσθεσε ότι θα έλθει εναντίον τ ω ν ξ ι φ ώ ν , φέρνοντας ξί φος και ασπίδα. Με τούτο ενόχλησε τους αριστοκρατικούς, γ ι α τ ί άκουσαν λόγο όχι αντάξιο της φήμης του, ούτε κα τάλληλο με τον σεβασμό που ταίριαζε στη σύγκλητο, αλλά μανιακό και παιδιάστικο" ο λαός όμως χάρηκε. Ο Καίσαρ θέλοντας να έχει για τον εαυτό του ακόμη περισσότερο τη δύναμη του Πομπήιου, αρραβώνιασε την κόρη του, που ήταν αρραβωνιασμένη με τον Σερουίλιο Καιπιωνα, με τον Πομπήιο. Και είπε π ω ς στον Σερουίλιο

237


238

ΚΑΙΣΑΡ

θα δ ώ σ ε ι τ ο υ Πομπήιου την κόρη, που ούτε αυτή ήταν ελεύθερη, αλλά α ρ ρ α β ω ν ι α σ μ έ ν η με τον Φ α ύ σ τ ο , τον γιο του Σ ύ λ λ α .

Λίγο αργότερα ο

Κ α ί σ α ρ παντρεύτηκε την

Καλπουρνία, την κόρη του Π ε ί σ ω ν α και μετά έκανε τον Π ε ί σ ω ν α ύ π α τ ο , παρόλο που τ ό τ ε ο Κ ά τ ω ν διαμαρτυρόταν π ά ρ α πολύ και φ ώ ν α ζ ε ότι δεν ήταν ανεκτό να διαφθείρεται η εξουσία με γ ά μ ο υ ς , και με τις γυναίκες να δίνουν ο ένας στον άλλον επαρχίες, δυνάμεις και σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α . Ο συνάρχοντας λοιπόν του Κ α ί σ α ρ α , ο Β ύ β λ ο ς , επειδή δεν πέτυχε τ ί π ο τ α εμποδίζοντας τους νόμους, αλλά πολλές φορές κινδύνευσε να σ κ ο τ ω θ ε ί με τον Κ ά τ ω ν α στην α γ ο ρ ά , α φ ο ύ κλείστηκε σ τ ο σπίτι τ ο υ , έτσι π έ ρ α σ ε το υπόλοιπο δ ι ά σ τ η μ α της εξουσίας. Ο Π ο μ π ή ι ο ς μετά τον γ ά μ ο του γέμισε α μ έ σ ω ς την α γ ο ρ ά με οπλισμένους και μαζί με τον λαό ε π ι κ ύ ρ ω σ ε τους νόμους, και για τον Κ α ί σ α ρ α ψήφισε για μια πενταετία όλη την Κελτική, εντός και εκτός τ ω ν Ά λ π ε ω ν , α φ ο ύ π ρ ό σ θ ε σ ε τ ο Ιλλυρικό μ ε τ έ σ σ ε ρ α τ ά γ μ α τ α . Και τον Κ ά τ ω ν α , ο οποίος δ ο κ ί μ α σ ε να φέρει αντιρρήσεις σε τ ο ύ τ α , τον πήρε και τον φυλάκισε, επειδή νόμιζε ότι αυτός θα επικαλεσθεί τους δημάρχους. Βλέποντας ό μ ω ς ο Κ α ί σ α ρ ότι εκείνος βάδιζε ά φ ω ν ο ς και π ω ς όχι μόνο οι ευγενείς δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ σ α ν , αλλά και ο λαός, από σ ε β α σ μ ό στην αρετή του Κ ά τ ω ν α , τον ακολουθούσε σ ι ω π η λ ά και με κατήφεια, ο ίδιος π α ρ α κ ά λ ε σ ε κρυφά έναν από τους δ η μ ά ρ χους να ελευθερώσει τον Κ ά τ ω ν α . Α π ό τους άλλους συγκλητικούς λίγοι συγκεντρώνονταν στη σύγκλητο, οι άλλοι, επειδή ήταν δυσαρεστημένοι, δεν πήγαιναν. Και ο Κ ω ν σ ί δ ι ο ς , κάποιος από τους πολύ γέ ρους, είπε π ω ς φοβούνται τα όπλα και τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς και γι' αυτό δεν συνέρχονται. « Γ ι α τ ί λοιπόν», είπε ο Κ α ί σ α ρ , «δεν κάθεσαι σ τ ο σπίτι σ ο υ και συ λ ό γ ω του ίδιου φ ό β ο υ ; » Τ ό τ ε ο Κ ω ν σ ί δ ι ο ς είπε:

« Γ ι α τ ί τα γηρατειά με κάνουν

ά φ ο β ο , και η ζ ω ή που μένει είναι λίγη και δεν χρειάζεται

239


240

ΚΑΙΣΑΡ

τέτοια

φροντίδα».

Και η

πιο

αισχρή

από

τις πολιτικές

πράξεις φάνηκε τ ό τ ε , το ότι εκλέχθηκε δ ή μ α ρ χ ο ς , ήταν ύπατος ο

Καίσαρ,

ο

όταν

Κ λ ώ δ ι ο ς , εκείνος π ο υ έκανε

παρανομία στον γ ά μ ο του στις μυστικές νυχτερινές τελε τές. Και εκλέχθηκε για την κατάλυση του Κ ι κ έ ρ ω ν α . Και ο Κ α ί σ α ρ δεν ε κ σ τ ρ ά τ ε υ σ ε πριν, π α ρ ά α φ ο ύ με τον Κ λ ώ δ ι ο μαζί συκοφάντησαν πολύ τον Κ ι κ έ ρ ω ν α και τον έ δ ι ω ξ α ν από την Ιταλία. 15. Τ έ τ ο ι α λοιπόν λένε ότι έγιναν πριν από τα Γ α λ α τ ι κ ά . Ο χρόνος τ ω ν π ο λ έ μ ω ν , οι οποίοι έγιναν μετά α π ό τ ο ύ τ α , και τ ω ν ε κ σ τ ρ α τ ε ι ώ ν με τις οποίες υ π ο δ ο ύ λ ω σ ε την Κελτι κή, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς σαν να του είχε άλλη αρχή και άλλη πορεία για τη ζ ω ή και τα νέα π ρ ά γ μ α τ α , τον ανέδειξε πολεμιστή και σ τ ρ α τ η λ ά τ η , καθόλου κ α τ ώ τ ε ρ ο από τ ο ύ τους που έχουν θαυμαστεί π ά ρ α πολύ και που ήταν π ά ρ α πολύ μεγάλοι στη στρατηγική. Α λ λ ά είτε τους Φάβιους και τους Σκιπίωνες και τους Μέτελλους και τους συγχρόνους του συγκρίνει κάποιος μ' αυτόν, ή τούτους που ήταν πριν ά π ' αυτόν, τον Σύλλα και τον Μ ά ρ ι ο , και τους δυο Λ ο ύ κουλλους, ή και τον ίδιο τον Π ο μ π ή ι ο , του οποίου η δ ό ξ α ανθούσε μέχρι τον ουρανό για κάθε είδος αρετής σχετικά με τον π ό λ ε μ ο , οι πράξεις του Κ α ί σ α ρ α υπερέχουν άλλου στη δυσκολία τ ω ν περιοχών όπου π ο λ έ μ η σ ε , άλλου σ τ ο μέγεθος της χ ώ ρ α ς την οποία κ α τ έ κ τ η σ ε , άλλου σ τ ο πλήθος και τη δύναμη τ ω ν εχθρών τους οποίους νίκησε, άλλου σ τ α πε ρίεργα και α π ί σ τ ε υ τ α

ήθη

που

συμβίβασε,

άλλου

στην

επιείκεια και την π ρ α ό τ η τ α προς αυτούς που σ υ ν ε λ ά μ β α νε, άλλου σ τ α δ ώ ρ α και τις ευεργεσίες προς αυτούς που εκστράτευαν μαζί τ ο υ , και όλων σ τ ο πλήθος τ ω ν μ α χ ώ ν που π ο λ έ μ η σ ε και τ ω ν εχθρών που σ κ ό τ ω σ ε 2 3 . Γιατί, αν και π ο λ έ μ η σ ε κυρίευσε

με

λιγότερο όρμη

από

δέκα

περισσότερες

241

χρόνια

από

στη

Γαλατία,

οχτακόσιες

πόλεις


242

ΚΑΙΣΑΡ

και υ π ο δ ο ύ λ ω σ ε τριακόσια έθνη, α φ ο ύ π α ρ α τ ά χ θ η κ ε σε μάχες

εναντίον

τριών

εκατομμυρίων

ανδρών,

από

τους

οποίους έ σ φ α ξ ε ένα εκατομμύριο στη μάχη σ ώ μ α μ ε σ ώ μ α , και συνέλαβε άλλους τ ό σ ο υ ς α ι χ μ α λ ώ τ ο υ ς ζ ω ν τ α ν ο ύ ς . 16. Και οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του έδειχναν τ ό σ ο μεγάλη π ρ ο θυμία και εύνοια, ώ σ τ ε κι εκείνοι, οι οποίοι δεν ήταν δια φορετικοί α π ό τους άλλους σε άλλες εκστρατείες, ήταν ακατανίκητοι και συμπεριφέρονταν με η ρ ω ι σ μ ό σε κάθε δυσκολία, για τη δ ό ξ α του Κ α ί σ α ρ α . Τέτοιος ήταν ο Ακίλιος, που στη ναυμαχία κοντά στη Μ α σ σ α λ ί α , α φ ο ύ ανέ βηκε σε εχθρικό πλοίο, του έκοψαν με μαχαίρι το δεξί χέρι, και με το άλλο δεν ά φ η σ ε την α σ π ί δ α , αλλά χ τ υ π ώ ν τ α ς σ τ α π ρ ό σ ω π α τους εχθρούς τους έ δ ι ω ξ ε όλους και κ ρ ά τ η σ ε το πλοίο 2 4 . Το ίδιο και ο Κ ά σ σ ι ο ς Σ κ ε ύ α ς , ο οποίος στη μαχη κοντά σ τ ο Δυρράχιο έχασε το μάτι του από βέλος και με τον ώ μ ο τρυπημένο από ακόντιο και τον μηρό τ ο υ με το άλλο, κι έχοντας δεχτεί εκατόν τριάντα χ τ υ π ή μ α τ α βελών στην α σ π ί δ α τ ο υ , καλούσε τους εχθρούς σαν για να τους .παραδοθεί. Και αφού πλησίασαν δύο, του ενός έκοψε τον ώ μ ο με μαχαίρι, και τον άλλο, α φ ο ύ τον χ τ ύ π η σ ε σ τ ο π ρ ό σ ω π ο , τον γύρισε π ί σ ω και ο ίδιος σ ώ θ η κ ε από τους φίλους που τον περιέβαλαν 2 5 . Σ τ η Βρεττανία, όταν οι εχθροί επιτέθηκαν στις π ρ ώ τ ε ς ταξιαρχίες που είχαν πέσει σε τ ό π ο με έλη και γ ε μ ά τ ο νερό, ένας σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς , κ α θ ώ ς ο Κ α ί σ α ρ επέβλεπε τη μ ά χ η , α φ ο ύ ό ρ μ η σ ε σ τ ο μέσον, με πολλές και θ α υ μ α σ τ έ ς ενέργειες τόλμης έ σ ω σ ε τους τ α ξ ί α ρ χ ο υ ς , τρέ ποντας σε φυγή τους β α ρ β ά ρ ο υ ς , κι ο ίδιος, α φ ο ύ π έ ρ α σ ε με δυσκολία μετά από όλους, έπεσε σ τ α β α λ τ ώ δ η ρεύματα και π έ ρ α σ ε χωρίς α σ π ί δ α , λίγο κ ο λ υ μ π ώ ν τ α ς και λίγο β α δ ί ζ ο ντας. Και αν και οι γ ύ ρ ω από τον Κ α ί σ α ρ α τον θ α ύ μ α ζ α ν και τον υποδέχτηκαν με χ α ρ ά και κραυγές, αυτός με πολλή κατήφεια και δάκρυα έπεσε σ τ α πόδια του Κ α ί σ α ρ α και

243


244

ΚΑΙΣΑΡ

ζ η τ ο ύ σ ε σ υ γ ν ώ μ η , γιατί έχασε την α σ π ί δ α τ ο υ . Και στη Λιβύη, όταν οι γ ύ ρ ω από τον Σ κ ι π ί ω ν α κυρίευσαν ένα πλοίο του Κ α ί σ α ρ α , με το οποίο έπλεε ο Γράνιος Π έ τ ρ ω ν , διορισμένος τ α μ ί α ς , τους άλλους τους έπιασαν α ι χ μ α λ ώ τους, στον τ α μ ί α ό μ ω ς είπαν π ω ς θα του χάριζαν τη ζ ω ή τ ο υ . Και εκείνος, αφού είπε π ω ς ήταν συνήθεια στους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του Κ α ί σ α ρ α όχι να παίρνουν, αλλά να δίνουν σ ω τ η ρία, χτυπήθηκε με το ξίφος και πέθανε. 17.

Ο

ίδιος ο

Κ α ί σ α ρ δημιούργησε και καλλιέργησε

τέτοιου είδους διαθέσεις και φιλοδοξίες π ρ ώ τ α με το να παρέχει τιμές και χάρες α φ ε ι δ ώ ς και αποδεικνύοντας ότι τον πλούτο δεν τον συγκεντρώνει α π ό τους πολέμους για τη δική του ικανοποίηση κι ευχαρίστηση, αλλά τον συγκε ντρώνει και τον κρατάει κοντά του σαν βραβείο κοινό της ανδραγαθίας τους, και θ ε ω ρ ο ύ σ ε ότι ήταν εκείνος πλούσιος, όταν έδινε στους άξιους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς . Έ π ε ι τ α , όταν υπέμενε κάθε κίνδυνο με τη θέληση του και δεν αρνιόταν κανένα κ ό π ο . Και δεν θαύμαζαν το ότι ριψοκινδύνευε, γιατί ήξεραν τη φιλοδοξία τ ο υ . Τους εξέπληττε ό μ ω ς η αντοχή τ ο υ στις τ α λ α ι π ω ρ ί ε ς , που φαινόταν να ξεπερνά τη δύναμη του σ ώ μ α τ ο ς , επειδή, αν και ήταν καχεκτικός με λευκή και απαλή σ ά ρ κ α και είχε αδιαθεσίες σ τ ο κεφάλι όντας εύκο λος στις επιληπτικές κρίσεις, που π ρ ώ τ η φ ο ρ ά , ό π ω ς λέ γεται, εμφανίστηκαν στην Κ ό ρ δ υ β α , δεν χρησιμοποιούσε την α ρ ρ ώ σ τ ι α του σαν δικαιολογία για μαλθακή ζ ω ή , αλλά η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ζ ω ή ήταν σαν θεραπεία της α ρ ρ ώ σ τ ι α ς , και με μακρινές οδοιπορίες, με απλή διατροφή, με κ α τ α σ κ η νώσεις σε ανοιχτό χ ώ ρ ο και με ταλαιπωρίες κ α τ α π ο λ ε μ ο ύ σ ε την α ρ ρ ώ σ τ ι α και κ ρ α τ ο ύ σ ε τ ο σ ώ μ α του δ υ σ π ρ ό σ β λ η τ ο . Κοιμόταν τις πιο πολλές φορές σε ά μ α ξ ε ς ή φορεία, κάνοντας την ξεκούραση να συντελεί στην π ρ ά ξ η , και κα θημερινά γύριζε με ά μ α ξ α σ τ α φρούρια και στις πόλεις και

245


246

ΚΑΙΣΑΡ

σ τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α μ' έναν υπηρέτη, συνηθισμένο να γράφει, ο οποίος καθόταν δίπλα του κ α θ ώ ς εκείνος ο δ η γ ο ύ σ ε , και μ' έναν σ τ ρ α τ ι ώ τ η , ο οποίος σ τ ε κ ό τ α ν π ί σ ω του έχοντας ξ ί φ ο ς . Και π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε τ ό σ ο γ ρ ή γ ο ρ α , ώ σ τ ε , την π ρ ώ τ η φ ο ρ ά που βγήκε από τη Ρ ώ μ η , έκανε ο κ τ ώ μέρες για να πάει στον Ρ ο δ α ν ό . Το να ιππεύει του ήταν εύκολο από την παιδική του ηλικία.

Γιατί είχε συνηθίσει να βάζει τα χέρια του στην

πλάτη και σ τ α υ ρ ώ ν ο ν τ α ς τα να τρέχει με το ά λ ο γ ο με μεγάλη τ α χ ύ τ η τ α . Και σ' εκείνη την εκστρατεία ε ξ α σ κ ή θηκε επιπλέον να υπαγορεύει τα γ ρ ά μ μ α τ α του π ά ν ω σ τ ο ά λ ο γ ο , χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς δυο γραφείς μαζί, και ό π ω ς λέει ο Ό π π ι ο ς , και περισσότερους. Και λέγεται ότι την επικοι νωνία με τους φίλους μ έ σ ω γ ρ α μ μ ά τ ω ν π ρ ώ τ ο ς ο Κ α ί σ α ρ την ε φ ά ρ μ ο σ ε , όταν η π ε ρ ί σ τ α σ η δεν επέτρεπε την α π ' ευθείας συνάντηση για επείγοντα ζ η τ ή μ α τ α , εξαιτίας τ ω ν πολλών α σ χ ο λ ι ώ ν και του

μεγέθους της πόλης.

Για τη

λιτότητα της διατροφής του κάνουν α ν α φ ο ρ ά σ τ ο ότι, όταν ο Ουαλλέριος Λ έ ω ν , που τον φιλοξενούσε σ τ ο Μεδιόλανο, ανάμεσα σ τ α άλλα του π ρ ό σ φ ε ρ ε σ π α ρ ά γ γ ι α κι έχυσε π ά ν ω τους μύρο αντί λάδι, ο Κ α ί σ α ρ τα έ φ α γ ε χωρίς φ α σ α ρ ί α , και μ α λ ώ ν ο ν τ α ς τους φίλους που δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ σ α ν , είπε: « Ή τ α ν αρκετό να μην τα τ ρ ώ γ α τ ε , αν δεν σ α ς άρεσαν. Ό μ ω ς όποιος

σε τέτοια κακή

ανατροφή

βρίσκει λάθος

είναι ο ίδιος κ α κ ο α ν α θ ρ ε μ μ έ ν ο ς » . Κ ά π ο τ ε στον δ ρ ό μ ο ε ξ α ν α γ κ ά σ τ η κ ε λ ό γ ω του χειμώνα να πάει σ' ένα αγροτικό σπίτι φ τ ω χ ο ύ

α ν θ ρ ώ π ο υ , και κ α θ ώ ς δεν βρήκε τ ί π ο τ α

περισσότερο από ένα δ ω μ ά τ ι ο που μόλις χ ω ρ ο ύ σ ε έναν ά ν θ ρ ω π ο , λέγοντας προς τους φίλους του ότι οι τιμές πρέ πει να π α ρ α χ ω ρ ο ύ ν τ α ι στους πιο ισχυρούς αλλά τα ανα γκαία στους πιο αδύνατους, έ δ ω σ ε εντολή να ξ ε κ ο υ ρ α σ τ ε ί εκεί ο Ό π π ι ο ς . Κι ο ίδιος μαζί με τους άλλους κοιμήθηκε σ τ ο υ π ό σ τ ε γ ο έ ξ ω από την π ό ρ τ α .

247


248

ΚΑΙΣΑΡ

18. Ο π ρ ώ τ ο ς από τους Κελτικούς του πολέμους έγινε εναντίον τ ω ν

Ελβηττίων

26

και τ ω ν Τιγυρίνων ,

οι

οποίοι

α φ ο ύ έκαψαν τις δ ώ δ ε κ α πόλεις και τα τ ε τ ρ α κ ό σ ι α χ ω ρ ί α τους, π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ α ν μ έ σ ω της Γ α λ α τ ί α ς , που την κατείχαν οι Ρ ω μ α ί ο ι , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς παλιότερα οι Κίμβροι και οι Τεύτονες 2 7 , δεν φαίνονταν κ α τ ώ τ ε ρ ο ι α π ό εκείνους ως προς την τόλμη,

και όλοι ήταν τετρακόσιες χιλιάδες και α π '

αυτούς εκατόν ενενήντα χιλιάδες οι μάχιμοι. Α π ' αυτούς, όχι ο ίδιος, αλλά ο Λαβιηνός ο οποίος στάλθηκε α π ' αυτόν, συνέτριψε τους Τιγυρίνους στον π ο τ α μ ό Α ρ α ρ και κ α θ ώ ς ο ίδιος ο δ η γ ο ύ σ ε τον σ τ ρ α τ ό προς κάποια φιλική πόλη, όταν του επιτέθηκαν ξαφνικά στον δ ρ ό μ ο οι Ελβήττιοι και π ρ ό φ τ α σ ε να καταφύγει σε μια οχυρή τ ο π ο θ ε σ ί α . Εκεί α φ ο ύ σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ε και π α ρ ά τ α ξ ε τη δύναμη, μόλις του έφεραν ά λ ο γ ο , είπε: « Τ ο ύ τ ο , α φ ο ύ νικήσω, θα το χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ω στην

καταδίωξη.

Τώρα

όμως

ας

πάμε

εναντίον

των

ε χ θ ρ ώ ν » . Και αφού όρμησε π ε ζ ό ς τους επιτέθηκε. Μ ε τ ά από ώ ρ α και με δυσκολία απομάκρυνε τους μάχιμους και γ ύ ρ ω στις ά μ α ξ ε ς και σ τ ο χ α ρ ά κ ω μ α , α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε την περισσότερη πίεση, γιατί εκεί δεν αντιστέκονταν και δεν μάχονταν μόνο οι ίδιοι, αλλά και οι γυναίκες και τα παιδιά τους π ο λ ε μ ώ ν τ α ς μέχρι θανάτου, σ φ α γ ι ά σ τ η κ α ν α π ό τους άνδρες, και η μάχη τ ε λ ε ί ω σ ε μόλις τα μεσάνυχτα. Και σ τ ο ω ρ α ί ο τούτο έργο της νίκης, έβαλε επιπλέον και καλύτερο, το ότι α ν ά γ κ α σ ε τους β α ρ β ά ρ ο υ ς που σ ώ θ η κ α ν α π ό τη μάχη, και ήταν π ά ν ω από εκατό χιλιάδες, να δημιουργή σουν οικισμούς, και τους ε ξ α ν ά γ κ α σ ε να ξαναπάρουν τη χ ώ ρ α , την οποία είχαν εγκαταλείψει, και τις πόλεις, τις οποίες είχαν καταστρέψει. Και έκανε τούτο επειδή φ ο β ή θηκε μ ή π ω ς οι Γερμανοί βρίσκοντας έρημη τη χ ώ ρ α την καταλάβουν.

19. Ο δεύτερος πόλεμος που έκανε ήταν υ π ε ρ α σ π ι ζ ό μ ε -

249


250

ΚΑΙΣΑΡ

νος τους Κέλτες εναντίον τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν , αν και είχε κάνει 28

σ ύ μ μ α χ ο τον α ρ χ η γ ό τους Α ρ ι ό β ι σ τ ο στη Ρ ώ μ η . Α λ λ ά οι Γερμανοί ήταν αφόρητοι γείτονες στους υπηκόους τ ο υ και ήταν φανερό π ω ς , αν π α ρ ο υ σ ι α ζ ό τ α ν ευκαιρία, δεν θα η σ ύ χ α ζ α ν με την κ α τ ά σ τ α σ η που επικρατούσε, αλλά θα έκαναν επιδρομή και θα κ α τ α κ τ ο ύ σ α ν τη Γ α λ α τ ί α . Κ α θ ώ ς ό μ ω ς έβλεπε να δειλιάζουν οι αρχηγοί και μ ά λ ι σ τ α όσοι α π ό τους ευγενείς και τους νέους είχαν εκστρατεύσει μαζί τ ο υ , θε ω ρ ώ ν τ α ς την ε κ σ τ ρ α τ ε ί α

με τον

Κ α ί σ α ρ α αφορμή για

χλιδή και π λ ο ύ τ ο , αφού τους σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ε , τους διέταξε να φύγουν και να μην κινδυνεύουν χ ω ρ ί ς να το θέλουν, μια και είχαν τ ό σ ο άνανδρη και μαλθακή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Ο ίδιος είπε π ω ς , α φ ο ύ πάρει μόνο το δέκατο τ ά γ μ α , θα π ρ ο χ ω ρήσει εναντίον τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν , γιατί ούτε οι εχθροί που πρόκειται να πολεμήσει είναι καλύτεροι α π ό

τους

Κίμ-

βρους ούτε ο ίδιος είναι χειρότερος σ τ ρ α τ η γ ό ς από τον Μ ά ρ ι ο . Μ ε τ ά α π ό τ ο ύ τ ο , τ ο δέκατο τ ά γ μ α του έστειλε πρέσβεις για να του εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους, ενώ τα άλλα θύμωναν εναντίον τ ω ν α ρ χ η γ ώ ν τους.

Και

όλοι γ ε μ ά τ ο ι προθυμία και ορμή τον ακολούθησαν σε π ο ρεία πολλών η μ ε ρ ώ ν , μέχρι που σ τ ρ α τ ο π έ δ ε υ σ α ν διακόσια σ τ ά δ ι α μακριά από τους εχθρούς. Η διάθεση ό μ ω ς του Α ρ ι ό β ι σ τ ο υ είχε χαλάσει κ ά π ω ς από την έφοδο τούτη. Γιατί δεν περίμενε π ω ς οι Ρ ω μ α ί ο ι θα έκαναν επίθεση εναντίον τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν , αλλά νομίζο ντας ότι δεν άντεχαν, αν έκαναν αυτοί επίθεση εναντίον τους, θ α ύ μ α ζ ε την τόλμη του Κ α ί σ α ρ α και έβλεπε π ω ς ο σ τ ρ α τ ό ς του είχε ταραχτεί. Κι ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο έχαναν το θάρρος τους α π ό τις μαντείες τ ω ν ιερών γυναικών, οι οποίες

π α ρ α τ η ρ ώ ν τ α ς τις

ελιγμούς

και κρότους τ ω ν

δίνες τ ω ν ρευμάτων,

π ο τ α μ ώ ν και τους προφήτευσαν

και

δεν άφηναν να δ ώ σ ο υ ν μάχη π ρ ο τ ο ύ εμφανιστεί καινούριο φεγγάρι. Μόλις ο Κ α ί σ α ρ έμαθε τ ο ύ τ α και βλέποντας τους

251


252

ΚΑΙΣΑΡ

Γερμανούς να μένουν ήσυχοι, του φάνηκε καλό να πολεμή σει εναντίον τους κ α θ ώ ς ήταν τ ό σ ο απρόθυμοι, π α ρ ά να κάθεται περιμένοντας την ώ ρ α που εκείνοι ήθελαν. σ β ά λ λ ο ν τ α ς τις

οχυρώσεις

και

τους

λόφους

τους,

Προ τους

ε ξ α γ ρ ί ω σ ε και τους π ρ ο κ ά λ ε σ ε να κατέβουν και να πολε μήσουν με οργή. Α φ ο ύ τους έτρεψε σε λαμπρή φυγή και τους κ α τ α δ ί ω ξ ε τριακόσια σ τ ά δ ι α μέχρι τον Ρήνο, γ έ μ ι σ ε όλη τούτη την πεδιάδα με νεκρούς και λάφυρα. Ο Α ρ ι ό βιστος ισα που π ρ ό λ α β ε να διασχίσει τον Ρήνο με λίγους. Και λένε ότι οι νεκροί ήταν ο γ δ ό ν τ α χιλιάδες.

20. Α φ ο ύ κ α τ ό ρ θ ω σ ε τ ο ύ τ α , ά φ η σ ε τον σ τ ρ α τ ό του να ξεχειμωνιάσει 2 9 κοντά στους Σηκουανούς, ο ίδιος ό μ ω ς , θέλοντας να παρακολουθεί τα γ ε γ ο ν ό τ α που συνέβαιναν στη Ρ ώ μ η , κ α τ έ β η κ ε στη Γ α λ α τ ί α του Π ά δ ο υ , που ανήκε στην επαρχία η οποία του είχε δοθεί. Γιατί ο π ο τ α μ ό ς που ονομάζεται

Ρ ο υ β ί κ ω ν χωρίζει την υπόλοιπη

Ιταλία α π ό

την Κελτική που είναι κ ά τ ω από τις Άλπεις. Ε δ ώ καθόταν και δ η μ α γ ω γ ο ύ σ ε , δίνοντας σε πολλούς α π ' αυτούς που έρχονταν κοντά του ό,τι ήθελε ο καθένας, και όλους τους έδιωχνε, άλλους έχοντας ήδη κάτι α π ' αυτά κι άλλους με ελπίδες. Και όλον τον άλλο χρόνο της ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς , διέφευ γε του Π ο μ π ή ι ο υ , π ω ς τ ο ύ τ ο ς α π ό τη μια με τα όπλα τ ω ν πολιτών κ α τ α τ ρ ό π ω ν ε τους εχθρούς και από την άλλη με τ α χ ρ ή μ α τ α τ ω ν εχθρών υποδούλωνε και χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ σ ε τους πολίτες. Ό τ α ν ο Κ α ί σ α ρ έμαθε π ω ς οι Βέλγοι, οι πιο δυνατοί από τους Κέλτες, που κατοικούσαν το ένα τρίτο όλης της Κελτικής, ε π α ν α σ τ ά τ η σ α ν , κι ότι είχαν συγκε ν τ ρ ώ σ ε ι πολλές δεκάδες χιλιάδες οπλισμένους άνδρες, α φ ο ύ επέστρεψε α μ έ σ ω ς , π ρ ο χ ώ ρ η σ ε εναντίον τους με μεγάλη τ α χ ύ τ η τ α . Και α φ ο ύ επιτέθηκε σ τ ο υ ς εχθρούς οι οποίοι λεηλατούσαν τους σ υ μ μ ά χ ο υ ς , κυρίως τους Γ α λ ά τ ε ς , τους περισσότερους, που ήταν πυκνά π α ρ α τ α γ μ έ ν ο ι και πολέμη-

253


254

ΚΑΙΣΑΡ

σαν αισχρά, τους έτρεψε σε φυγή και τους κατέστρεψε, έτσι που τα βαθιά π ο τ ά μ ι α και οι λίμνες λ ό γ ω του πλή θους τ ω ν νεκρών έγιναν β α τ ά σ τ ο π έ ρ α σ μ α τους για τους Ρ ω μ α ί ο υ ς , και α π ' αυτούς που είχαν α π ο σ τ α τ ή σ ε ι , όσοι κατοικούσαν κοντά στον Ω κ ε α ν ό , υποτάχθηκαν όλοι χ ω ρ ί ς πόλεμο.

Ε κ σ τ ρ ά τ ε υ σ ε και εναντίον τ ω ν Ν ε ρ β ί ω ν 3 0 ,

που

ήταν πιο άγριοι και πιο πολεμικοί από τους εκεί λαούς, και κατοικούσαν σε πυκνά δ ά σ η , που τ ό τ ε ά φ η σ α ν τις οικογένειες και τα υπάρχοντα τους

στο

βάθος του δ ά

σους, που ήταν το πιο α π ο μ α κ ρ υ σ μ έ ν ο από τους εχθρούς, και όντας εξήντα χιλιάδες επιτέθηκαν αιφνίδια στον Καί σ α ρ α που έκανε χ α ρ α κ ώ μ α τ α και δεν περίμενε τη μ ά χ η . Έτρεψαν

σε

φυγή

τους

ιππείς

και

περικυκλώνοντας

το

δ ω δ έ κ α τ ο και τ ο έ β δ ο μ ο από τ α τ ά γ μ α τ α , σ κ ό τ ω σ α ν ό λους τους τ α ξ ί α ρ χ ο υ ς . Κι αν ο Κ α ί σ α ρ , α φ ο ύ ά ρ π α ξ ε την α σ π ί δ α και π έ ρ α σ ε α π ' αυτούς που πολεμούσαν μ π ρ ο σ τ ά τ ο υ , δεν έπεφτε π ά ν ω στους β α ρ β ά ρ ο υ ς , κι αν το δέκατο τ ά γ μ α βλέποντας από τα υ ψ ώ μ α τ α τον κίνδυνο δεν έκανε επίθεση και δεν δ ι α σ π ο ύ σ ε τις τάξεις τ ω ν εχθρών, κανείς δεν θα γλίτωνε. Αλλά χάρη στην τόλμη του Κ α ί σ α ρ α , ο οποίος α γ ω ν ί σ τ η κ ε π ά ν ω από τις δυνάμεις τ ο υ , δεν κ α τ ά φεραν βέβαια να τρέψουν σε φυγή τους Νερβίους, αλλά τους

σκότωσαν,

καθώς

αυτοί

αμύνονταν.

Και

λέγεται

π ω ς από εξήντα χιλιάδες μόνο πεντακόσιοι σ ώ θ η κ α ν , κι από τους τετρακόσιους συγκλητικούς μονο τρεις.

2 1 . Ό τ α ν πληροφορήθηκε η σύγκλητος τ ο ύ τ α , α π ο φ ά σισε με ψήφισμα να προσφέρουν θυσίες στους θεούς για δεκαπέντε μέρες και να έχουν αργία γ ι ο ρ τ ά ζ ο ν τ α ς , ο π ω ς σε καμιά νίκη

από

τις προηγούμενες.

Γιατί ο

κίνδυνος

λ ό γ ω της ταυτόχρονης εξέγερσης τ ό σ ω ν εθνών π α ρ ο υ σ ι ά στηκε μεγάλος, και επειδή ο Κ α ί σ α ρ ήταν ο νικητής, τη νίκη την έκανε πιο λαμπρή η εύνοια του λαού απέναντι τ ο υ .

255


256

ΚΑΙΣΑΡ

Ο Κ α ί σ α ρ ο ίδιος, αφού κανόνισε κ α λ ά τις υποθέσεις της Γ α λ α τ ί α ς , π έ ρ α σ ε τον χειμώνα στις περιοχές που β ρ ί σ κ ο νται κοντά στον Π ά δ ο , π ρ ο ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ς την πόλη. Γιατί όχι μόνο αυτοί οι οποίοι επιζητούσαν τα α ξ ι ώ μ α τ α τον χρησιμοποιούσαν σαν χ ο ρ η γ ό , και με τα δικά του χ ρ ή μ α τα διέφθειραν τον λαό

και αναγορεύονταν

άρχοντες,

κι

έκαναν κάθε τι π ο υ βοηθούσε την αύξηση της δύναμης τ ο υ , αλλά και από τους πιο επιφανείς και μεγάλους άν δρες, οι περισσότεροι πήγαν να τον συναντήσουν στη Λ ο ύ κα, ο Π ο μ π ή ι ο ς , ο Κ ρ ά σ σ ο ς , ο Α π π ι ο ς , ο ηγεμόνας της Σ α ρ δ η ν ί α ς , και ο Ν έ π ω ς , ο ανθύπατος της Ιβηρίας, ώ σ τ ε συγκεντρώθηκαν εκεί εκατόν ε ί κ ο σ ι ραβδούχοι και περισ σότεροι από διακόσιους συγκλητικούς. Έ κ α ν α ν συμβούλιο και α π ο φ ά σ ι σ α ν τα εξής: Έ π ρ ε π ε ο Πομπήιος και ο Κ α ί σ α ρ να εκλεγούν ύπατοι, και να δοθούν στον Κ α ί σ α ρ α κι άλλα χ ρ ή μ α τ α και μια επιπλέον πενταετία σ τ ρ α τ η γ ί α ς , το οποίο και φαινόταν πολύ π α ρ ά λ ο γ ο στους σ ώ φ ρ ο ν ε ς . Γιατί αυτοί που έπαιρναν τ ό σ α χ ρ ή μ α τ α από τον Κ α ί σ α ρ α έπειθαν τη σύγκλητο να του δίνει κι άλλα, ή μάλλον την ε ξ α ν ά γ κ α ζ α ν να αποδέχεται τις α π ο φ ά σ ε ι ς τους σ τ ε ν ά ζ ο ν τ α ς , ενώ ο Κ ά τ ω ν δεν ήταν π α ρ ώ ν , γιατί τον έστειλαν στην Κύπρο επίτηδες, κι ο Φ α ώ ν ι ο ς , ο οποίος ήταν οπαδός του Κ ά τ ω ν α , δεν κατάφερνε τ ί π ο τ α αντιλέ γοντας και π ή δ η ξ ε από τις πόρτες φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς στον λ α ό . Ό μ ω ς δεν τον π ρ ό σ ε χ ε κανείς, άλλοι γιατί σέβονταν τον Πομπήιο και τον Κ ρ ά σ σ ο , αλλά οι πιο πολλοί επειδή ήθε λαν να ευχαριστήσουν τον Κ α ί σ α ρ α , και έμεναν ήσυχοι με τις ελπίδες που τους έδινε.

22. Μόλις ο Κ α ί σ α ρ επέστρεψε πάλι σ τ ο σ τ ρ ά τ ε υ μ α που ήταν

στην

Κελτική 3 1 ,

γιατί

δυο

μεγάλα

βρήκε

Γερμανικά

στη

χώρα

έθνη

μεγάλο

είχαν

μόλις

πόλεμο, περάσει

τον Ρήνο για να κατακτήσουν ε δ ά φ η . Αλλους τους ονομά-

257


258

ΚΑΙΣΑΡ

32

ζουν Ουσίπες κι άλλους Τεντερίτες . Σ χ ε τ ι κ ά με τη μάχη που έγινε εναντίον τους, ο Κ α ί σ α ρ έχει γράψει σ τ ο ημερο λόγιο του π ω ς οι β ά ρ β α ρ ο ι , π α ρ ό λ ο που τ ο υ είχοίν στείλει πρέσβεις, του επιτέθηκαν π α ρ ά τις συμφωνίες, κ α θ ώ ς β ά διζε, και για τ ο ύ τ ο αυτοί που ήταν μόνο οχτακόσιοι έτρε ψαν σε φυγή τους πέντε χιλιάδες δικούς του ιππείς, γιατί δεν τους περίμεναν. Έ π ε ι τ α του έστειλαν άλλους για να τον εξαπατήσουν πάλι, τους οποίους ό μ ω ς έπιασε, κι ο δ ή γ η σ ε τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ εναντίον τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς ανοη σία την εμπιστοσύνη σε α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ό σ ο άπιστους και π α ρ ά σ π ο ν δ ο υ ς . Ο Τ α ν ύ σ ι ο ς 3 3 λέει π ω ς ο Κ ά τ ω ν , όταν η σύγκλητος με ψήφισμα α π ο φ ά σ ι ζ ε γιορτές και θυσίες για τη νίκη, πρότεινε ότι πρέπει να παραδοθεί ο Κ α ί σ α ρ στους β α ρ β ά ρ ο υ ς , για να καθαριστεί η π α ρ α σ π ο ν δ ί α υπέρ της πόλης και να γυρίσει η κ α τ ά ρ α στον υπαίτιο. Α π ' αυτούς που π έ ρ α σ α ν , οι σ κ ο τ ω μ έ ν ο ι ήταν τ ε τ ρ α κ ό σιες χιλιάδες, και τους λίγους που γύρισαν πάλι π ί σ ω , τους υποδέχτηκαν οι Σ ο ύ γ α μ β ρ ο ι , φύλο Γερμανικό. Και παίρ νοντας ο Κ α ί σ α ρ τούτο ως α φ ο ρ μ ή εναντίον τους, θέλοντας ά λ λ ω σ τ ε τη δ ό ξ α να είναι ο π ρ ώ τ ο ς από τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς που θα περάσει με σ τ ρ α τ ό τον Ρήνο, έκανε γ έ φ υ ρ α , αν και το πλάτος ήταν μεγάλο και μ ά λ ι σ τ α σ' εκείνο το π έ ρ α σ μ α ήταν πλημμυρισμένος, βαθύς κι ορμητικός, π α ρ α σ ύ ρ ο ν τ α ς ξύλα και κορμούς και χ τ υ π ώ ν τ α ς τα σ τ η ρ ί γ μ α τ α της γέ φυρας με τ ρ α ν τ ά γ μ α τ α και χ τ υ π ή μ α τ α . Α λ λ ά α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζοντας τα με ξύλα μ ε γ ά λ α , βαλμένα βαθιά σ τ ο π έ ρ α σ μ α , περιόρισε το ρεύμα που έ π ε φ τ ε με ορμή σ τ ο ζ ε ύ γ μ α και έδειξε, π ρ ά γ μ α μεγαλύτερο από κάθε πίστη, να έχει τε λειώσει η γ έ φ υ ρ α σε δέκα μέρες.

23. Π ε ρ ν ώ ν τ α ς τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ , κανείς δεν τ ό λ μ η σ ε να του εναντιωθεί, αλλά κι οι Σ ο υ ή β ο ι , οι πιο ξ ε χ ω ρ ι σ τ ο ί από τους Γερμανούς, κρύφτηκαν σε βαθιές και δ α σ ώ δ ε ι ς χ α ρ ά -

259


260

ΚΑΙΣΑΡ

δρες. Α φ ο ύ έκαψε την εχθρική χ ώ ρ α κι ενθάρρυνε αυτούς που πάντα ήταν φιλικοί με τους Ρ ω μ α ί ο υ ς , α ν α χ ώ ρ η σ ε πάλι για τη

Γ α λ α τ ί α , έχοντας παραμείνει στη

Γερμανία

δ ε κ α ο χ τ ώ μέρες. Η ε κ σ τ ρ α τ ε ί α εναντίον τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν ήταν φημισμένη για τον τ ο λ μ η ρ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α της. Μπήκε π ρ ώ τ ο ς με σ τ ό λ ο στον δυτικό Ω κ ε α ν ό , και μ έ σ ω της Ατλαντικής θ ά λ α σ σ α ς μετέφερε

σ τ ρ α τ ό για π ό λ ε μ ο .

Το νησί ήταν

απίστευτα

μεγάλο σε έκταση και π ρ ο κ ά λ ε σ ε διαφωνίες σε π ά ρ α πολ λούς συγγραφείς, οι οποίοι νόμιζαν π ω ς δεν υπήρχε, κι έλεγαν ότι ήταν μόνο λόγια και π λ α σ τ ό όνομα. Και στην προσπάθεια του να το κ α τ α λ ά β ε ι , μετέφερε τη Ρ ω μ α ϊ κ ή ηγεμονία πέρα από τα όρια της κατοικημένης περιοχής. Π έ ρ α σ ε δυο φορές σ τ ο νησί από τη απέναντι 3 4 ,

και

αφού

σε

πολλές

Γ α λ α τ ί α που ήταν

μάχες

έβλαψε

τους

ε

χθρούς μάλλον π α ρ ά ω φ έ λ η σ ε τους δικούς τ ο υ σ τ ρ α τ ι ώ τες, γιατί δεν υπήρχε τίποτε άξιο να το πάρουν α π ό κ α κ ο ζ ω ϊ σ μ έ ν ο υ ς και φ τ ω χ ο ύ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς , σ τ α μ ά τ η σ ε τον π ό λεμο όχι ό π ω ς ήθελε, αλλά έφυγε από το νησί, α φ ο ύ πήρε ομήρους από τον βασιλιά και καθόρισε φόρους. Βρήκε γ ρ ά μ μ α τ α από τους φίλους του στη Ρ ώ μ η , που του έστελναν μ έ σ ω της θ ά λ α σ σ α ς και του γ ν ω σ τ ο π ο ι ο ύ σ α ν τον θάνατο της κόρης τ ο υ , η οποία πέθανε στη γέννα στο σπίτι του Π ο μ π η ί ο υ . Κι ο Π ο μ π ή ι ο ς είχε μεγάλο πένθος ό π ω ς και ο Κ α ί σ α ρ , ενώ οι φίλοι τους τ α ρ ά χ τ η κ α ν πολύ, γιατί είχε διαλυθεί η συγγένεια, η οποία δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε την ειρήνη και την ομόνοια στην πολιτεία, που και ως προς τα άλλα βρισκόταν σε άσχημη κ α τ ά σ τ α σ η .

Γιατί το μ ω ρ ο

επίσης πέθανε α μ έ σ ω ς , ζ ώ ν τ α ς λίγες μόνο μέρες μετά τη μητέρα τ ο υ . Την Ιουλία λοιπόν α φ ο ύ την πήρε το πλήθος π α ρ ά τη θέληση τ ω ν δ η μ ά ρ χ ω ν , την έφερε σ τ ο Πεδίο του Α ρ ε ω ς και εκεί βρίσκεται θαμμένη.

261


262

ΚΑΙΣΑΡ

24. Και επειδή η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή δύναμη του Κ α ί σ α ρ α ήταν ήδη μεγάλη, τη διαίρεσε α ν α γ κ α σ τ ι κ ά σε πολλά χειμαδιά, κι ο ίδιος, ό π ω ς συνήθιζε, πήγε προς την Ιταλία, όπου παντού

γίνονταν

εξεγέρσεις

των

Γαλατών

και

μεγάλοι

σ τ ρ α τ ο ί που περιφέρονταν κ α τ έ σ τ ρ ε φ α ν τα χειμαδιά και επέδραμαν σ τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α τ ω ν Ρ ω μ α ί ω ν . Ο ι πιο πολλοί και οι πιο καλοί α π ' όσους α π ο σ τ ά τ η σ α ν με τον Α μ β ι ό ρ ι γ α , κατέστρεψαν τον Κ ό τ τ α με το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο του και τον Τιτούριο. Και α φ ο ύ περικύκλωσαν με εξήντα χιλιάδες το τ ά γ μ α που ήταν υπό τη διοίκηση τ ο υ Κ ι κ έ ρ ω ν α , το π ο λιορκούσαν και λίγο

έλειψε να το

καταλάβουν τ ε λ ε ί ω ς ,

γιατί ήταν όλοι τραυματισμένοι και αμύνονταν με προθυ μία π ά ν ω α π ό τις δυνάμεις τους. Ό τ α ν αναγγέλθηκαν τ ο ύ τ α στον Κ α ί σ α ρ α ,

ο οποίος

βρισκόταν μακριά, επέστρεψε α μ έ σ ω ς κι αφού σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σε συνολικά ε π τ ά χιλιάδες, έ σ π ε υ σ ε να σ ώ σ ε ι τον Κ ι κ έ ρ ω να α π ό την πολιορκία. Α λ λ ά δεν διέφυγε α π ό τους πολιορ κητές, οι οποίοι πήγαν να τον συναντήσουν για να τον αποτρέψουν, περιφρονώντας τον λιγοστό του σ τ ρ α τ ό . Ό μως

εκείνος

τους

ξέφευγε

πάντοτε

εξαπατώντας

τους,

μέχρι π ο υ , όταν κ α τ έ λ α β ε κατάλληλο σημείο για να πολε μούν οι λίγοι εναντίον τ ω ν π ο λ λ ώ ν , ο χ ύ ρ ω σ ε το σ τ ρ α τ ό π ε δο του εκεί κι ε μ π ό δ ι ζ ε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τ ο υ να μάχονται και τους ε ξ α ν ά γ κ α ζ ε να αυξάνουν το ύψος του χ α ρ α κ ώ μ α τος και να χτίζουν τις πύλες, γιατί τ ά χ α φοβούνταν. Ή θ ε λε να περιφρονηθεί η στρατηγική τ ο υ , μέχρι που οι εχθροί σ π ο ρ α δ ι κ ά λ ό γ ω της γενναιότητας τους τον χ τ υ π ο ύ σ α ν , αλλά, κάνοντας έφοδο και τ ρ έ π ο ν τ α ς τους σε φυγή, σ κ ό τ ω σ ε πολλούς α π ' αυτούς.

25. Τ ο ύ τ ο σ τ α μ ά τ η σ ε τις πολλές εξεγέρσεις τ ω ν Γ α λ α τ ώ ν και κ α τ ά τη διάρκεια του χ ε ι μ ώ ν α ο ίδιος πήγαινε παντού και π ρ ό σ ε χ ε πολύ για τυχόν κινήματα. Και μάλι-

263


264

ΚΑΙΣΑΡ

σ τ α είχαν έλθει, από την Ιταλία, σε α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η α υ τ ώ ν που είχαν χαθεί, τρία τ ά γ μ α τ α , δύο που έ δ ω σ ε ο Π ο μ π ή ι ο ς για να τα έχει ο ίδιος υπό τις δ ι α τ α γ έ ς τ ο υ , κι ένα με νεοσύλλεκτους από τη Γ α λ α τ ί α που ήταν κοντά στον Π ά δ ο . Και ενώ τούτοι ήταν μ α κ ρ υ ά , φαίνονταν οι αρχές τ ο υ πιο μεγάλου και πιο επικίνδυνου π ο λ έ μ ο υ , που από καιρό είχαν νικηθεί, και τ ώ ρ α

με τους πιο

δυνατούς άνδρες και τα

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο πολεμικά έθνη έγιναν ισχυρές κρυφά με πολ λούς νέους, με όπλα που συγκεντρώθηκαν από π α ν τ ο ύ , και με πολλά πλούτη που μαζεύτηκαν στην ίδια περιοχή, με ισχυρές πόλεις και δ ύ σ β α τ ε ς περιοχές. Τ ό τ ε ήταν χ ε ι μ ώ νας, και οι π ά γ ο ι τ ω ν π ο τ α μ ώ ν και τα σ κ ε π α σ μ έ ν α με χιόνια δάση και οι πεδιάδες που είχαν μ ε τ α τ ρ α π ε ί σε λίμνες από τους χείμαρρους, οι δρόμοι σε κάποια σημεία κρυμμένοι από το παχύ χιόνι, σε κάποια άλλα η πορεία δεν ήταν σ α φ ή ς λ ό γ ω τ ω ν ελών και τ ω ν ρ ε υ μ ά τ ω ν που π α ρ ε κ τ ρ έ π ο ν τ α ν ' όλα τ ο ύ τ α φαίνονταν π ω ς έκαναν ανέφικτη κάθε ενέργεια του Κ α ί σ α ρ α εναντίον τ ω ν α π ο σ τ α τ ώ ν . Είχαν α π ο σ τ α τ ή σ ε ι λοι πόν πολλές φυλές, αλλα κυρίως οι Αρβέρνοι και οι Κ α ρ ν ο υ τίνοι, και είχε εκλεγεί για να έχει απόλυτη κυριαρχία στον πόλεμο

ο

Ουεργεντόριξ 3 5 ,

του οποίου τον π α τ έ ρ α

είχαν

σ κ ο τ ώ σ ε ι οι Γ α λ ά τ ε ς , επειδή υποπτεύθηκαν π ω ς επιχειρού σε να ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι τυραννικό πολίτευμα.

26. Α υ τ ό ς λοιπόν αφού διαίρεσε σε πολλά μέρη τη δύ ναμη του και τ ο π ο θ έ τ η σ ε πολλούς αρχηγούς, κ α τ α λ ά μ β α ν ε όλη τη γ ύ ρ ω περιοχή μέχρι τα μέρη που βρίσκονται στον Ά ρ α ρ , με τη σκέψη, όταν ήδη οι συνασπισμένοι στη Ρ ώ μ η εναντίον τ ο υ Κ α ί σ α ρ α θα ξ ε σ ή κ ω ν α ν όλη τη Γ α λ α τ ί α σε π ό λ ε μ ο , κάτι β ε β α ί ω ς π ο υ , αν γινόταν λίγο α ρ γ ό τ ε ρ α , όταν ο Κ α ί σ α ρ βρισκόταν σε εμφύλιο π ό λ ε μ ο , η Ιταλία θα είχε φόβους όχι λιγότερους α π ' ό,τι με τους Κ ί μ β ρ ο υ ς . Ο Καί σ α ρ , ο οποίος ήταν από τη φύση του άριστος για όλα τα

265


266

ΚΑΙΣΑΡ

σχετικά

με

τον

πόλεμο,

κυρίως

ό μ ω ς για

τις

κρίσιμες

στιγμές τ ο υ , μόλις πληροφορήθηκε την α π ο σ τ α σ ί α ξεκίνη σε και βάδιζε στους ίδιους δρόμους που είχε περάσει, και με τη δύναμη και την τ α χ ύ τ η τ α της πορείας τ ο υ , σε τέτοιο χ ε ι μ ώ ν α , έδειξε στους β α ρ β ά ρ ο υ ς ότι έρχεται εναντίον τους με α κ α τ α μ ά χ η τ ο και ανίκητο σ τ ρ α τ ό . Γιατί, όπου ήταν απίστευτο να μπει ένας α π ό τους αγγελιαφόρους ή γ ρ α μ μ α τ ο κ ο μ ι σ τ έ ς του για πολύ καιρό, εκεί εμφανιζόταν ο ίδιος με όλο τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ , λ ε η λ α τ ώ ν τ α ς τις χ ώ ρ ε ς και κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ς τα οχυρά, υ π ο τ ά σ σ ο ν τ α ς πόλεις και δεχόμενος εκείνους οι οποίοι πήγαιναν σ τ ο πλευρό τ ο υ , μέχρι που το έθνος τ ω ν Ε δ ο ύ ω ν , που πριν λίγο αποκαλούνταν αδελφοί τ ω ν Ρ ω μ α ί ω ν και τιμώνταν π ά ρ α πολύ α π ' αυτούς, πήγαν με το μέρος τ ω ν α π ο σ τ α τ ώ ν , εναντίον τους, και ο σ τ ρ α τ ό ς τ ο υ Κ α ί σ α ρ α στενοχωρήθηκε πολύ. Γ ι ' α υ τ ό , α φ ο ύ ξεκίνη σε από κει, π έ ρ α σ ε την περιοχή τ ω ν Λ ι γ γ ό ν ω ν , θέλοντας να πλησιάσει τη χ ώ ρ α τ ω ν Σ η κ ο υ α ν ώ ν , που ήταν φίλοι και βρίσκονταν μ π ρ ο σ τ ά από την Ιταλία προς την πλευρά της υπόλοιπης Γ α λ α τ ί α ς . Ε δ ώ έπεσαν ε π ά ν ω του οι εχθροί και τον περικύκλωσαν με πολλές δεκάδες χιλιάδες.

Πολέμησε

με όλους και, κάνοντας αντεπίθεση, τους νίκησε και κυ ριάρχησε, α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ς τους β α ρ β ά ρ ο υ ς να φύγουν, μ ε τ ά από μεγάλη και φονική μάχη. Και στην αρχή φάνηκε π ω ς ηττήθηκε και οι Αρβέρνοι δείχνουν α κ ό μ α ένα μικρό ξίφος κρεμασμένο σ' ένα ναό ως λάφυρο του Κ α ί σ α ρ α . Ο ίδιος όταν α ρ γ ό τ ε ρ α το είδε, χ α μ ο γ έ λ α σ ε και δεν ά φ η σ ε τους φίλους του να το βγάλουν, όταν τον πρότρεπαν, γιατί το θ ε ω ρ ο ύ σ ε ιερό.

27. Α λ λ ά οι πιο πολλοί α π ' όσους ξέφυγαν κατέφυγαν στην πόλη Α λ η σ ί α με τον βασιλιά τους. Και κ α θ ώ ς την πολιορκούσε ο Κ α ί σ α ρ και φαινόταν απόρθητη λ ό γ ω του μεγέθους τ ω ν τειχών και του πλήθους τ ω ν υ π ε ρ α σ π ι σ τ ώ ν ,

267


ΚΑΙΣΑΡ

εμφανίζεται α π ' έ ξ ω άλλος κίνδυνος μεγαλύτερος α π ό κάθε λ ό γ ο . Γιατί τα πιο ισχυρά Γ α λ α τ ι κ ά έθνη, α φ ο ύ συγκε ντρώθηκαν, ήλθαν όλα μαζί ένοπλα στην Α λ η σ ί α , τριακό σιες χιλιάδες.

Κι αυτοί που πολεμούσαν μ έ σ α δεν ήταν

λιγότεροι από εκατόν ε β δ ο μ ή ν τ α χιλιάδες, έτσι που ο Καί σ α ρ στη μέση ενός τ ό σ ο μεγάλου πολέμου, πολιορκημένος και

περικυκλωμένος,

αναγκάστηκε

να

χτίσει

γύρω

του

διπλά τείχη, το μεν ένα προς την πόλη και το αλλο π ρ ο ς την πλευρά εκείνων που επιτέθηκαν α π ' έ ξ ω , επειδή, αν ενώνονταν οι δυνάμεις, ο ίδιος θα είχε κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί τε λείως. Για

πολλούς

λόγους

λοιπόν

εύλογα

ο

κίνδυνος

στην

Α λ η σ ί α α π έ κ τ η σ ε φήμη, γιατί έ δ ω σ ε αφορμή για έργα τόλμης και ικανότητας, ό σ α κανείς από τους άλλους πολέ μους δεν είχε, και θα μ π ο ρ ο ύ σ ε κάποιος να θαυμάσει πε ρισσότερο το ότι σ' εκείνους που ήταν μ έ σ α στην πόλη δεν έγινε γ ν ω σ τ ή η συμπλοκή του Κ α ί σ α ρ α με τ ό σ ε ς δεκάδες χιλιάδες που ήταν έ ξ ω , και το ότι επικράτησε, κι ακόμη π ω ς κι οι ίδιοι οι Ρ ω μ α ί ο ι την αγνοούσαν, όσοι φύλαγαν το τείχος προς τη μεριά της πόλης. Γιατί δεν κ α τ ά λ α β α ν τη νίκη, π α ρ ά μόνο όταν άκουσαν το κ λ ά μ α τ ω ν ανδρών από την Αλησία και τον θρήνο τ ω ν γυναικών, γιατί είδαν και από τα δύο μέρη της πόλης πολλές ασπίδες στολισμένες με ασήμι και χ ρ υ σ ό , πολλούς θ ώ ρ α κ ε ς βουτηγμένους σ τ ο αίμα κι ακόμη ποτήρια και Γ α λ α τ ι κ έ ς σκηνές που οι Ρ ω μ α ί ο ι τις μετέφεραν σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τους. Τ ό σ ο γ ρ ή γ ο ρ α η τ ό σ ο μεγάλη δύναμη, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς η ο π τ α σ ί α ή τ' όνειρο, εξαφανίστηκε και δ ι α σ κ ο ρ π ί σ τ η κ ε , και οι πιο πολλοί έπε σαν στη μ ά χ η . Και όσοι κρατούσαν την Α λ η σ ί α , υποφέ ροντας π ά ρ α

πολύ

και π ρ ο κ α λ ώ ν τ α ς πολλές

δυσχέρειες

στον Κ α ί σ α ρ α , τελικά π α ρ α δ ό θ η κ α ν . Ο αρχηγός όλου του πολέμου Ουεργεντόριξ, φ ο ρ ώ ν τ α ς τα πιο ω ρ α ί α οπλα του και σ τ ο λ ί ζ ο ν τ α ς το άλογο τ ο υ , ό ρ μ η σ ε έφιππος από τις

269


270

ΚΑΙΣΑΡ

πύλες. Και κάνοντας κύκλους με τ' ά λ ο γ ο γ ύ ρ ω α π ό τον καθισμένο Κ α ί σ α ρ α , π ή δ η ξ ε μετά α π ό το ά λ ο γ ο , και ρί χνοντας κ ά τ ω την πανοπλία του κάθισε ο ίδιος κ ά τ ω σ τ α πόδια του Κ α ί σ α ρ α κι έμεινε ήσυχος, ώ σ π ο υ τον π α ρ έ δ ω σαν για να τον φρουρήσουν μέχρι τον θ ρ ί α μ β ο . 28. Ο Κ α ί σ α ρ είχε α π ο φ α σ ί σ ε ι προ πολλού να κ α τ α σ τ ρ έ ψει τον Π ο μ π ή ι ο , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς κι εκείνος αυτόν. Γιατί α π ό τ ό τ ε που είχε χαθεί ο Κ ρ ά σ σ ο ς στους Π ά ρ θ ο υ ς , που ήταν εφεδρεία και για τους δυο, έμενε στον έναν να κ α ταστρέψει αυτόν που ήταν πιο μεγάλος για να γίνει ο ίδιος μεγαλύτερος, και στον άλλο, για να μην πάθει τ ο ύ τ ο , να ε ξ ο ν τ ώ σ ε ι π ρ ώ τ ο ς αυτόν που φ ο β ό τ α ν . Και τ ο ύ τ ο ο Π ο μπήιος μόλις πριν λίγο άρχισε να το φ ο β ά τ α ι , ενώ μέχρι τ ό τ ε α δ ι α φ ο ρ ο ύ σ ε για τον Κ α ί σ α ρ α , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς π ω ς δεν θα ήταν δύσκολο να κ α τ α ρ ρ α κ ω θ ε ί εκείνος που α π ο τον ίδιο είχε αναδειχθεί μ ε γ ά λ ο ς . Ό μ ω ς ο Κ α ί σ α ρ σκοπεύοντας α π ό την αρχή τ ο ύ τ ο , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς ο αθλητής, απομακρύνθηκε α π ό τους α ν τ α γ ω ν ι σ τ έ ς του και, α φ ο ύ γ υ μ ν ά σ τ η κ ε στους Κελτικούς πολέμους, ά σ κ η σ ε τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ , α ύ ξ η σ ε τη δ ό ξ α του με έργα, και με τα κ α τ ο ρ θ ώ μ α τ α του αναδείχτη κε αντίπαλος του Π ο μ π ή ι ο υ . Παίρνοντας τις α φ ο ρ μ έ ς α π ό τον ίδιο τον Π ο μ π ή ι ο και άλλες α π ό τις κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς κι α π ό την κακοδιοίκηση στη Ρ ώ μ η , όπου όσοι επιζητούσαν α ξ ι ώ μ α τ α , β ά ζ ο ν τ α ς τ ρ α π έ ζ ι α στη μέση, ε ξ α γ ό ρ α ζ α ν αδιά ντροπα τα πλήθη κι ο λαός παίρνοντας χ ρ ή μ α τ α κατέβαινε ν' α γ ω ν ι σ τ ε ί για όποιον τον πλήρωνε όχι με ψήφους, αλλά με τ ό ξ α , ξίφη και σφεντόνες. Και πολλές φορές ντροπιά ζοντας το β ή μ α με αίμα και νεκρούς, α π ο χ ώ ρ η σ α ν , α φ ο ύ ά φ η σ α ν αναρχία στην πόλη, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς το ακυβέρνητο πλοίο, ώ σ τ ε οι περισσότεροι συνετοί θα χαίρονταν, αν α π ό τέτοια παραφροσύνη και τ ό σ ο μεγάλο κλυδωνισμό η κα τ ά σ τ α σ η θα οδηγειτο, αν όχι σε άλλο χειρότερο, στη μ ο -

271


272

ΚΑΙΣΑΡ

ναρχία. Και ήταν πολλοί εκείνοι, οι οποίοι και τ ο λ μ ο ύ σ α ν ήδη να λένε δ η μ ό σ ι α π ω ς δεν μ π ο ρ ο ύ σ ε να θεραπευτεί η πολιτεία π α ρ ά μόνο από τη μοναρχία, κι ότι έπρεπε να ανεχθούν το

φ ά ρ μ α κ ο τ ο ύ τ ο π ο υ τους π ρ ό σ φ ε ρ ε

ο πιο

πράος α π ό τους γιατρούς, υ π ο ν ο ώ ν τ α ς τον Π ο μ π ή ι ο . Επει δή ό μ ω ς εκείνος παραιτείτο,

ό μ ω ς πιο πολύ α π ό

κάθε

άλλον με έργα έκανε ό σ α μπορούσαν να τον αναδείξουν δ ι κ τ ά τ ο ρ α , σ υ μ φ ώ ν η σ α ν οι γ ύ ρ ω από τον Κ ά τ ω ν α κι έπει σαν τη Γερουσία να αναδείξει ύπατο μόνον αυτόν, για να μη γίνει δ ι κ τ ά τ ο ρ α ς με τη βία, γιατί θα π α ρ η γ ο ρ ι ό τ α ν με τούτη, την πιο νόμιμη

μοναρχία.

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο χρόνο για τη

Κι αυτοί του

έδωσαν

διοίκηση τ ω ν ε π α ρ χ ι ώ ν .

Είχε

δύο, την Ιβηρία και τη Λ ι β ύ η , τις οποίες διοικούσε στέλ νοντας πρεσβευτές και δ ι α τ η ρ ώ ν τ α ς σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α , για τα οποία κάθε χρόνο έπαιρνε χίλια τ ά λ α ν τ α από το δ η μ ό σ ι ο ταμείο.

29. Μ ε τ ά από τούτο έστειλε και ο Κ α ί σ α ρ ζ η τ ώ ν τ α ς την υπατία και περισσότερο χρόνο εξίσου στις δικές του επαρ χίες. Α ρ χ ι κ ά ο Πομπήιος σ ι ω π ο ύ σ ε , και εναντιώνονταν ο Μ ά ρ κ ε λ λ ο ς 3 6 και ο Λέντλος 3 7 , οι οποίοι εξάλλου μισούσαν τον Κ α ί σ α ρ α , και πρόσθεταν σ τ α αναγκαία και μη ανα γκαία, με την πρόθεση να τον ατιμάσουν και να τον π ρ ο πηλακίσουν. Έ τ σ ι αφαίρεσαν α π ό τους Ν ε ο κ ω μ ί τ ε ς , που λίγο πριν ο Κ α ί σ α ρ τους είχε τοποθετήσει στη Γ α λ α τ ί α , τα πολιτικά τους δ ι κ α ι ώ μ α τ α . ύπατος

έναν

από

τους

Και ο Μάρκελλος που ήταν

εκεί

βουλευτές

που

είχε

φτάσει

στη Ρ ώ μ η , τον χ τ ύ π η σ ε μ ε τ η ρ ά β δ ο τ ο υ , λέγοντας π ω ς τούτο

είναι η

απόδειξη

ότι δεν είναι Ρ ω μ α ί ο ς , και τον

διέταξε να πάει και να τα δείξει στον Κ α ί σ α ρ α . από τον Μ ά ρ κ ε λ λ ο , παίρνουν τον

Μετά

ο

Καίσαρ

έχοντας ήδη

αφήσει να

Γαλατικό

πλούτο

χωρίς

όσοι

φειδώ

είχαν

σχέση με την πολιτική, τον δήμαρχο Κουρίωνα ελευθέρω-

273


274

ΚΑΙΣΑΡ

σε α π ό πολλά δάνεια, στον Π α ύ λ ο , ενώ ήταν ύ π α τ ο ς , έ δ ω σ ε χίλια πεντακόσια τ ά λ α ν τ α , από τα οποία εκείνος έχτισε 38

στολίζοντας την α γ ο ρ ά τη Βασιλική , περίφημο α φ ι έ ρ ω μ α , που χτίστηκε στη θέση της Φουλβίας, κι έτσι, επειδή ο Πομπήιος φοβούμενος τη σ ύ μ π ρ α ξ η όλων α υ τ ώ ν , και α νοικτά πια και ο ίδιος και οι φίλοι του φρόντιζε να ανα δειχτεί διάδοχος της εξουσίας του Κ α ί σ α ρ α , έστελνε και ζ η τ ο ύ σ ε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς που του είχε δανείσει για τους Κελτικούς πολέμους.

Όμως

τούτος

τους

έδιωξε,

αφού

έ δ ω σ ε σ ε κάθε άνδρα δ ώ ρ ο διακόσιες πενήντα δ ρ α χ μ έ ς . Αυτοί, οι οποίοι τους οδήγησαν στον Π ο μ π ή ι ο , έσπερναν φήμες όχι καλές και ευνοϊκές για τον Κ α ί σ α ρ α σ τ ο πλήθος, και τον

ίδιο τον

Πομπήιο τον κατέστρεψαν με ψεύτικες

ελπίδες, λέγοντας ότι ο σ τ ρ α τ ό ς του Κ α ί σ α ρ α τον θέλει. Και ότι, ενώ μόλις που έλεγχε την κ α τ ά σ τ α σ η στη Ρ ώ μ η λ ό γ ω του φθόνου τ ω ν άλλων και τ ω ν πολιτικών τους ρα διουργιών, ο σ τ ρ α τ ό ς που ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν να πάει με το μέρος τ ο υ , α μ έ σ ω ς μόλις περάσει στην Ιταλία, θα π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι σ' αυτόν.

Γιατί τ ό σ ο τους είχε σ τ ε ν ο χ ω ρ ή σ ε ι ο Κ α ί σ α ρ

λ ό γ ω τ ω ν ε κ σ τ ρ α τ ε ι ώ ν , και τον θ ε ω ρ ο ύ σ α ν ύποπτο λ ό γ ω τ ο υ φ ό β ο υ τους για τη μοναρχία. Με τ ο ύ τ α ο Π ο μ π ή ι ο ς χαυνώθηκε και δεν φρόντιζε για την π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί α τ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν , γιατί δεν φ ο β ό τ α ν , και με λόγια και π ρ ο τ ά σεις νόμιζε π ω ς κ α τ α τ ρ ό π ω ν ε τον Κ α ί σ α ρ α στην πολιτική και έ γ ρ α φ ε ψηφίσματα εναντίον τ ο υ , για τα οποία εκείνος α δ ι α φ ο ρ ο ύ σ ε . Λ έ γ ε τ α ι ό μ ω ς π ω ς ένας από τους ταξίαρχους του Κ α ί σ α ρ α που είχε φτάσει εκεί, κ α θ ώ ς στεκόταν μ π ρ ο σ τ ά σ τ ο βουλευτήριο και έμαθε π ω ς η γερουσία δεν έδινε στον Κ α ί σ α ρ α π α ρ ά τ α σ η της εξουσίας τ ο υ , είπε: « Α υ τ ή ό μ ω ς θα του δ ώ σ ε ι » , χ τ υ π ώ ν τ α ς με το χέρι τη λαβή του μαχαιριού τ ο υ .

30. Η α ξ ί ω σ η ό μ ω ς του Κ α ί σ α ρ α είχε β έ β α ι α λ α μ π ρ ό

275


276

ΚΑΙΣΑΡ

π ρ ό σ χ η μ α δικαιολογίας.

Α ξ ί ω ν ε να καταθέσει τα ό π λ α ,

α φ ο ύ έκανε το ίδιο κι ο Π ο μ π ή ι ο ς , κι α φ ο ύ γίνουν και οι δυο απλοί ιδιώτες, να πάρουν όποια χάρη θα τους έδιναν οι πολίτες, γιατί αυτοί που του αφαιρούσαν τη δύναμη, αν και κατηγορούσαν τον ένα π ω ς θέλει να γίνει τύραννος, έκαναν τύραννο τον· άλλο. Ό τ α ν ο Κουρίων έκανε τέτοιες π ρ ο τ ά σεις στον λαό υπέρ του Κ α ί σ α ρ α , χειροκροτήθηκε λ α μ π ρ ά . Και κάποιοι του πετούσαν στεφάνια από λουλούδια, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς στους αθλητές. Ο Α ν τ ώ ν ι ο ς , που ήταν δ ή μ α ρ χ ο ς , έφερε στον λαό γ ρ ά μ μ α του Κ α ί σ α ρ α για τ ο ύ τ α και το δ ι ά β α σ ε π α ρ ά τη θέληση τ ω ν υ π ά τ ω ν . Σ τ η σύγκλητο ό μ ω ς , ο Σ κ ι π ί ω ν , πεθερός του Π ο μ π ή ι ο υ 3 9 , εισηγήθηκε να κηρυχθεί ο Κ α ί σ α ρ εχθρός της π α τ ρ ί δ α ς , αν δεν καταθέσει τα όπλα σε συγκεκριμένη μέρα. Κι όταν ρ ώ τ η σ α ν οι ύπατοι αν φαίνεται καλό να διαλύσει τον σ τ ρ α τ ό του ο Π ο μ π ή ι ο ς , και πάλι, αν φαίνεται καλό να το κάνει ο Κ α ί σ α ρ , για το π ρ ώ τ ο ψήφισαν λίγοι, για το δεύτερο ό μ ω ς όλοι εκτός α π ό λίγους. Κι όταν ο Αντώνιος α ξ ί ω σ ε να αφήσουν και οι δυο την εξουσία, όλοι χωρίς εξαίρεση σ υ μ φ ώ ν η σ α ν . Α λ λ ά ο Σ κ ι π ί ω ν α ς ήθελε να εκβιάσει την κ α τ ά σ τ α σ η και ο Λ έ ντλος, ο ύ π α τ ο ς , φ ώ ν α ζ ε π ω ς για έναν ληστή δεν χρειά ζονται ψήφοι, αλλά ό π λ α ' τ ό τ ε διαλύθηκαν και άλλαξαν τα ρούχα τους με πένθιμα, λ ο γ ω της δ ι α φ ω ν ί α ς .

31. Ό μ ω ς ήλθαν τ ό τ ε επιστολές από τον Κ α ί σ α ρ α , ο οποίος

φάνηκε π ω ς

μετρίαζε τις

απαιτήσεις τ ο υ ,

γιατί

ζ η τ ο ύ σ ε , α φ ο ύ αφήσει όλα τ' άλλα, να του δοθούν μόνο η περιοχή εντός τ ω ν Α λ π ε ω ν και η Ιλλυρία με δυο τ ά γ μ α τ α , μέχρι να έλθει ο καιρός να ζητήσει τη δεύτερη υπατεία. Και ο ρήτορας Κικέρων που είχε έλθει π ρ ό σ φ α τ α από την Κιλικία, επιχειρούσε να τους συμφιλιώσει και η ρ έ μ η σ ε τον Πομπήιο,

που

συμφώνησε

β έ β α ι α να π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι τα

άλλα, αλλά δεν έδινε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς . Και ο Κικέρων

277


278

ΚΑΙΣΑΡ

έπειθε τους φίλους του Κ α ί σ α ρ α να ενδώσουν στις επαρ χίες που αναφέρθηκαν με έξι μόνο χιλιάδες σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς και να σ υ μ β ι β α σ τ ο ύ ν , κι ενώ ο Π ο μ π ή ι ο ς κ ά μ φ θ η κ ε και δεχό ταν, οι γ ύ ρ ω από τον Λέντλο δεν άφηναν να γίνει τ ο ύ τ ο , αλλά βρίζοντας τον Α ν τ ώ ν ι ο και τον Κουρίωνα, τους έ δ ι ω ξαν α τ ι μ ω τ ι κ ά α π ό τη

σύγκλητο

κι έτσι έ δ ω σ α ν στον

Κ α ί σ α ρ α την πιο ευπρεπή α π ό τις π ρ ο φ ά σ ε ι ς , με την ο ποία

μάλιστα ερέθιζε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , δείχνοντας τους

άνδρες μ ο ρ φ ω μ έ ν ο υ ς και ευγενείς να φεύγουν με μ ι σ θ ω μ έ νες ά μ α ξ ε ς με ρούχα δούλων. Γιατί λ ό γ ω φ ό β ο υ έφευγαν έτσι μεταμφιεσμένοι από τη Ρ ώ μ η .

32. Με τον Κ α ί σ α ρ α λοιπόν δεν ήταν π α ρ α π ά ν ω από τριακόσιοι ιππείς και πέντε χιλιάδες οπλίτες.

Γιατί το

άλλο σ τ ρ ά τ ε υ μ α είχε μείνει πέρα από τις Άλπεις και επρό κειτο να το φέρουν αυτοί που είχε στείλει. Επειδή ό μ ω ς έβλεπε π ω ς η αρχή και το ξεκίνημα τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν που επιχειρούσε, δεν χρειάζονταν προς το παρόν πολλά χέρια, αλλά π ω ς η νίκη θα επιβαλλόταν μάλλον με την έκπληξη λ ό γ ω της τόλμης και της τ α χ ύ τ η τ α ς , και πιο εύκολα θα επικρατούσε με το αναπάντεχο π α ρ ά αν ερχόταν με βίαιη επίθεση, έ δ ω σ ε εντολή στους αρχηγούς και τους τ α ξ ί α ρ χους και χωρίς άλλα όπλα να κ α τ α λ ά β ο υ ν το Αρίμινο 4 0 , μεγάλη πόλη της Κελτικής, α π ο φ ε ύ γ ο ν τ α ς ό σ ο ήταν δυνα τόν φόνους και φ α σ α ρ ί α , και π α ρ έ δ ω σ ε τη δύναμη τούτη στον Ο ρ τ ή σ ι ο . Ο ίδιος π έ ρ α σ ε τη μέρα φανερά, επιβλέποντας την ε ξ ά σκηση τ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν και π α ρ α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ ο θ έ α μ α . Λ ί γ ο π ρ ο τ ο ύ νυχτώσει, α φ ο ύ φρόντισε τ ο σ ώ μ α του και μπήκε στον α ν δ ρ ώ ν α , μένοντας για λίγο με τους κ α λ ε σ μ έ νους σ τ ο δείπνο, α φ ο ύ είχε ήδη σκοτεινιάσει σ η κ ώ θ η κ ε και μίλησε στους άλλους με φιλοφροσύνη, λέγοντας τους να τον περιμένουν, γιατί θα ξανάρθει. Ό μ ω ς σε λίγους φίλους είχε

279


280

ΚΑΙΣΑΡ

πει από πριν ότι πάει κ ά π ο υ , λέγοντας στον καθένα δια φορετικό μέρος και, ανεβαίνοντας σε νοικιασμένη ά μ α ξ α , κατευθύνθηκε π ρ ώ τ α σ'

ένα δ ρ ό μ ο , και μετά επέστρεψε

σ τ ο Αρίμινο. Φθάνοντας σ τ ο π ο τ ά μ ι που χωρίζει την ε ντεύθεν

των

Άλπεων

Γαλατία

— Ρουβίκων ονομάζεται—

από

την

άλλη

Ιταλία,

σκέφθηκε π ω ς μάλλον πλησιά

ζει σ τ ο φ ο β ε ρ ό σημείο και, α ν η σ υ χ ώ ν τ α ς για το μέγεθος του

εγχειρήματος,

έκοψε

ταχύτητα

και

σταμάτησε

την

πορεία του σ τ ρ α τ ο ύ . Μονός του σ κ έ φ τ η κ ε πολλά και χ ω ρίς να μιλάει, και για τα δυο, και άλλαξε πολλές φορές γ ν ώ μ η . Σ υ ζ ή τ η σ ε για πολύ με τους φίλους π ο υ παρευρί σκονταν, που α ν ά μ ε σ α τους ήταν ο

Πολλίων ο Ασίνιος,

αναλογιζόμενος για π ό σ ε ς μεγάλες συμφορές θα είναι α ρ χή για όλους τους ανθρώπους η δ ι ά β α σ η τούτη και τι φήμη θ' αφήσει στους επόμενους. Τελικά ό μ ω ς με κάποιο π ά θ ο ς , σαν να εγκατέλειπε κάθε σκέψη για το μέλλον, είπε και τούτο το π ε ρ ι β ό η τ ο προοίμιο, κοινό για όσους αφήνονται στην τόλμη και στην αβέβαιη τύχη: «Ο κύβος ε ρ ρ ί φ θ η » 4 1 , και ό ρ μ η σ ε προς το

πέρασμα.

Πηγαίνοντας με

μεγάλη

τ α χ ύ τ η τ α την υπόλοιπη διαδρομή, έ φ τ α σ ε πριν το ξ η μ έ ρ ω μ α και κ α τ έ λ α β ε το Αρίμινο. Και λέγεται ότι την προη γούμενη νύχτα πριν τη δ ι ά β α σ η είδε φριχτό όνειρο. Είδε π ω ς είχε ερωτική επαφή με τη μ η τ έ ρ α τ ο υ .

33. ανοίξει

Μ ε τ ά την κατάληψη τ ο υ Αρίμινου, σαν να είχαν οι

πλατιές

πύλες

του

πολέμου

σ'

ολόκληρη

τη

στεριά και τη θ ά λ α σ σ α και σαν να είχαν μπερδευτεί τα σύνορα τ ω ν επαρχιών και οι νομοί της πόλης, κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει ότι οι άνδρες κι οι γυναίκες τριγύ ριζαν ό π ω ς άλλοτε, συγχυσμένοι, στην Ιταλία, αλλά π ω ς οι ίδιες οι πόλεις σηκώνονταν και έτρεχαν η

μια μ ε τ ά την

άλλη για να φύγουν, ενώ η Ρ ώ μ η , από τη φυγή και τις μεταναστεύσεις τ ω ν γ ύ ρ ω δ ή μ ω ν , πλημμύρισε από ρεύμα-

281


282

ΚΑΙΣΑΡ

τα λ α ο ύ , κι ούτε εύκολα υπάκουε άρχοντες ούτε σ κ ε φ τ ό τ α ν λογικά, και στον πολύ σ ά λ ο και τη μεγάλη τρικυμία λίγο έλειψε ν' ανατραπεί από μόνη της.

Γιατί αντίπαλα πάθη

και βίαια κινήματα επικρατούσαν σε κάθε περιοχή, γιατί ούτε αυτοί π ο υ χαίρονταν η σ ύ χ α ζ α ν , αλλά μ' αυτούς που φοβούνταν και ήταν λυπημένοι, αναμειγνύονταν μ έ σ α στη μεγάλη πόλη με πολλούς τ ρ ό π ο υ ς , και βρίσκονταν δ ι α ρ κ ώ ς σε φιλονικία, κ α θ ώ ς α π ο κ τ ο ύ σ α ν θ ρ ά σ ο ς , λ ό γ ω της σιγου ριάς για το μέλλον. Κι ο ίδιος ο Π ο μ π ή ι ο ς , από τον φ ό β ο του τα είχε χάσει και όλοι από παντού τον τ ά ρ α ζ α ν , γιατί άλλοι του έριχναν ευθύνες, επειδή αυτός α ύ ξ η σ ε τον Καί σ α ρ α εναντίον τ ο υ και εναντίον της εξουσίας, και άλλοι τον κατηγορούσαν γιατί ά φ η σ ε τον Λέντλο να π ρ ο σ β ά λ λ ε ι τον Κ α ί σ α ρ α , που δεχόταν να κάνει π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι ς και πρότεινε λογικούς όρους σ υ μ β ι β α σ μ ο ύ . Ο Φ α ώ ν ι ο ς του είπε να χτυ πήσει με το πόδι του τη γη, γιατί κ ά π ο τ ε στη σύγκλητο λέγοντας μ ε γ ά λ α λόγια δεν άφηνε κανένα να είναι πολυπ ρ ά γ μ ο ν α ς , ούτε να φροντίζει για τις ετοιμασίες τ ο υ π ο λέμου. Γιατί όταν έλθει θα χτυπήσει με το πόδι του στη γη και θα γεμίσει την Ιταλία σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α . Ό μ ω ς και τ ό τ ε ο Πομπήιος ξεπερνούσε σ τ ο πλήθος της δύναμης τον Κ α ί σ α ρ α . Α λ λ ά κανείς δεν τον ά φ η σ ε να κάνει ό,τι εκείνος σ κ ε φ τ ό τ α ν , π α ρ ά ενεργούσε με β ά σ η τα πολλά ψέματα και τους φόβους που του ανέφεραν, π ω ς ο πόλεμος είχε ήδη φτάσει και επικρατούσε π α ν τ ο ύ , κι έτσι ακολού θησε το κοινό ρεύμα, ψηφίζοντας π ω ς βλέπει ταραχή και εγκατάλειψε την πόλη, δίνοντας διαταγή να τον ακολουθή σει η γ ε ρ ο υ σ ί α , και να μη μείνει κανείς από εκείνους, οι οποίοι προτιμούν αντί της τυραννίας την πατρίδα και την ελευθερία. 34. Οι ύπατοι λοιπόν έφυγαν, χ ω ρ ί ς να προσφέρουν τις καθιερωμένες θυσίες πριν από την α ν α χ ώ ρ η σ η τους. Έ φ υ -

285


284

ΚΑΙΣΑΡ

γαν και οι περισσότεροι από τους βουλευτές, α ρ π ά ζ ο ν τ α ς κ α τ ά κάποιον τ ρ ό π ο ό,τι τύχαινε από τα π ρ ά γ μ α τ α τους, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς αν ήταν ξένα. Υπήρχαν κι εκείνοι, οι οποίοι αν και πριν είχαν υποστηρίξει π ά ρ α πολύ τον Κ α ί σ α ρ α , τρομαγμένοι

από

την

έκπληξη,

ακολούθησαν

της φυγής χ ω ρ ί ς να είναι α π α ρ α ί τ η τ ο .

το

ρεύμα

Και ήταν π ά ρ α

πολύ οικτρό το θέαμα της πόλης, που με τέτοια κ α τ α ι γ ί δ α ήταν ό π ω ς το πλοίο που εγκαταλελειμμένο από τον κ α π ε τάνιο του πηγαίνει όπου τύχει. Α λ λ ά αν και τούτη η με τανάστευση ήταν οικτρή, οι άνθρωποι εξαιτίας του Π ο μπήιου νόμιζαν ότι η φυγή είναι η πατρίδα τους, και τη Ρ ώ μ η την άφηναν σαν σ τ ρ α τ ό π ε δ ο του Κ α ί σ α ρ α . Α κ ό μ η κι ο Λ α β ι η ν ό ς , από τους πιο στενούς φίλους του Κ α ί σ α ρ α που είχε γίνει και πρεσβευτής του και πολύ πρόθυμα α γ ω ν ί σ τ η κε μαζί του σ' όλους τους Κελτικούς πολέμους, α π ο μ α κρύνθηκε από τον Κ α ί σ α ρ α , πηγαίνοντας με το μέρος του Πομπήιου.

Ο Κ α ί σ α ρ ό μ ω ς του έστειλε και τα χ ρ ή μ α τ α και τις αποσκευές τ ο υ .

Π ρ ο χ ώ ρ η σ ε εναντίον του Δ ο μ ι τ ί ο υ , που

εξουσιάζοντας τριάντα σπείρες κ ρ α τ ο ύ σ ε το Κορφίνιο και σ τ ρ α τ ο π έ δ ε υ σ ε εκεί κοντά. Εκείνος απελπίστηκε α π ' ό σ α γίνονταν και ζ ή τ η σ ε από τον γιατρό που ήταν υπηρέτης να του δ ώ σ ε ι φ ά ρ μ α κ ο . Και αφού το πήρε, το ήπιε για ν' αυτοκτονήσει. Μ ε τ ά από λίγο, όταν άκουσε π ω ς ο Κ α ί σ α ρ φέρθηκε με α ξ ι ο θ α ύ μ α σ τ η φιλανθρωπία σ' αυτούς που σ υ νέλαβε, θρηνούσε για τον εαυτό του και μετάνιωνε για τη βιαστική α π ό φ α σ η τ ο υ . Ό τ α ν ό μ ω ς ο γιατρός τον ενθάρρυνε λέγοντας ότι το φ ά ρ μ α κ ο ήταν υπνωτικό, όχι θ α ν α τ η φ ό ρ ο , σ η κ ώ θ η κ ε χαρούμενος και πήγε στον Κ α ί σ α ρ α . Κι α φ ο ύ του έ δ ω σ ε το δεξί χέρι α μ έ σ ω ς ξ α ν ά φ υ γ ε για τον Π ο μ π ή ι ο . Τ ο ύ τ α , όταν αναγγέλθηκαν στη Ρ ώ μ η , προκαλούσαν χ α ρ ά στους α ν θ ρ ώ π ο υ ς , και κάποιοι που έφυγαν, επέστρεψαν.

285


286

ΚΑΙΣΑΡ

35. Ο Κ α ί σ α ρ π α ρ έ λ α β ε τον σ τ ρ α τ ό του Δ ο μ ι τ ί ο υ και τους άλλους, όσους π ρ ό φ τ α σ ε στις πόλεις, να είναι σ τ ρ α τολογημένοι α π ό τον Π ο μ π ή ι ο . Και α φ ο ύ ισχυροποιήθηκε και α π έ κ τ η σ ε

δύναμη,

βάδισε

εναντίον του

Πομπήιου.

Εκείνος ό μ ω ς δεν περίμενε την επίθεση, αλλά, α φ ο ύ κ α τ έ φυγε σ τ ο Βρεντέσιο 4 3 , έστειλε τους υπάτους από πριν με δύναμη σ τ ο Δ υ ρ ρ ά χ ι ο , και ο ίδιος λίγο μ ε τ ά , όταν ξεκίνησε ο Κ α ί σ α ρ , έφυγε από τη θ ά λ α σ σ α , ό π ω ς θα φανεί διεξοδικά στη βιογραφία τ ο υ . Ο Κ α ί σ α ρ θέλησε α μ έ σ ω ς να τον κα τ α δ ι ώ ξ ε ι , δεν είχε ό μ ω ς πλοία. Επέστρεψε στη Ρ ώ μ η και σε εξήντα μέρες έγινε κύριος όλης της Ιταλίας α ν α ί μ α κ τ α . Βρήκε την πόλη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ήσυχη α π ' ό,τι περίμενε, και σε πολλούς βουλευτές που είχαν παραμείνει μίλησε με επιείκεια και κ α τ α δ ε κ τ ι κ ά , π α ρ α κ α λ ώ ν τ α ς τους να στεί λουν άνδρες και στον Πομπήιο για κατάλληλο σ υ μ β ι β α σ μ ό 4 4 . Ό μ ω ς κανένας δεν υ π ά κ ο υ σ ε , είτε επειδή φ ο β ο ύ νταν τον Π ο μ π ή ι ο , που τον είχαν εγκαταλείψει, είτε γιατί νόμιζαν ότι δεν σ κ ε φ τ ό τ α ν έτσι ο Κ α ί σ α ρ , αλλά μιλούσε έτσι λ ό γ ω ευπρέπειας. Κι όταν ο δήμαρχος Μέτελλος τον εμπόδιζε να πάρει από τα χ ρ ή μ α τ α που ήταν α π ό θ ε μ α , και επικαλέστηκε κάποιους νόμους, του είπε ότι δεν είναι η ώ ρ α τ ω ν ν ό μ ω ν αλλά τ ω ν ό π λ ω ν . « Κ α ι σ υ , α ν σ ' ενοχλούν αυτά τα οποία γίνονται, φύγε π ρ ο σ ω ρ ι ν ά , γιατί ο πόλεμος δεν χρειάζεται ελευθεροστομία. Κι όταν κ α τ α θ έ σ ω τα όπλα και γίνουν σ υ μ β ι β α σ μ ο ί , έλα και τ ό τ ε να δ η μ α γ ω γ ε ί ς . Και μ ε τ ο ν α λ έ ω α υ τ ά » , είπε, « υ π ο χ ω ρ ώ σ ε κ ά π ο ι α από τ α δ ι κ α ι ώ μ α τ α μου. Γιατί και συ και όλοι, όσους έ π ι α σ α να επαναστατούν εναντίον μου, είστε κ τ ή μ α μ ο υ » . Και α φ ο ύ είπε τ ο ύ τ α στον Μέτελλο, πήγε προς την π ό ρ τ α του τ α μείου, και κ α θ ώ ς δεν φαίνονταν τα κλειδιά, έφερε χαλκείς και τους έ δ ω σ ε εντολή να τη σ π ά σ ο υ ν . Ο Μέτελλος αντέ δ ρ α σ ε πάλι και, κ α θ ώ ς τον επαινούσαν κάποιοι, υψώνοντας τη φωνή τ ο υ , τον απείλησε ότι θα τον σ κ ο τ ώ σ ε ι , αν δεν

287


288

ΚΑΙΣΑΡ

σ τ α μ α τ ή σ ε ι να τον ενοχλεί. « Κ α ι τ ο ύ τ ο » , είπε, « ν ε α ρ έ , να ξέρεις ότι μου ήταν πιο δύσκολο να το π ω , π α ρ ά να το κ ά ν ω » . Τ ο ύ τ ο ς ο λόγος έκανε τον Μέτελλο να τ ρ ο μ ο κ ρ α τηθεί και να φύγει. Και ως προς όλα τ' άλλα με ευκολία και γ ρ ή γ ο ρ α π ρ ο ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν για τον π ό λ ε μ ο . 36. Ε κ σ τ ρ ά τ ε υ σ ε

στην

Ιβηρία,

γιατί

είχε α π ο φ α σ ί σ ε ι

π ρ ώ τ α να διώξει από κει τους π ρ ε σ β ε υ τ έ ς του

Πομπή

ιου, τον A
του.

Π ο μ π ή ι ο υ , χωρίς να αφήσει κανέναν εχθρό Αν και πολλές

φορές

ριψοκινδύνευσε

ο

ίδιος

από ενέδρες και ο σ τ ρ α τ ό ς του α π ό την πείνα, ό μ ω ς δεν σ τ α μ ά τ η σ ε να κ α τ α δ ι ώ κ ε ι και να προκαλεί, π ο λ ι ο ρ κ ώ ν τ α ς τους άνδρες, μέχρι που με τη βία έγινε κύριος τ ω ν σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ν και τ ω ν δυνάμεων τους. Και οι αρχηγοί έφυγαν πηγαίνοντας στον

Πομπήιο.

37. Ό τ α ν ο Κ α ί σ α ρ επέστρεψε στη Ρ ώ μ η , ο πεθερός του Π ε ί σ ω ν τον π α ρ α κ α λ ο ύ σ ε να στείλει στον Πομπήιο άνδρες για να σ υ μ β ι β α σ τ ο ύ ν , αλλά α ν τ έ δ ρ α σ ε ο Ισαυρικός, για να κολακέψει τον Κ α ί σ α ρ α . Α φ ο ύ εκλέχθηκε δ ι κ τ ά τ ω ρ α π ό τη σύγκλητο, ο Κ α ί σ α ρ επανέφερε τους εξόριστους κι έ δ ω σ ε πάλι

τα

πολιτικά

δικαιώματα

στους

γιους

εκείνων,

οι

οποίοι δυστύχησαν την εποχή του Σ ύ λ λ α , και ανακούφισε με μείωση τ ω ν τ ό κ ω ν όσους χ ρ ω σ τ ο ύ σ α ν από δάνεια, κι έκανε κι άλλες τέτοιου είδους πολιτικές ενέργειες, όχι πολ λές, γιατί μ ε τ ά α π ό έντεκα μέρες, α φ ο ύ παραιτήθηκε α π ό τη μοναρχία, αναδείχθηκε από μόνος του ύπατος με τον Σ ε ρ ο υ ίλιο και τον Ισαυρικό, και συνέχισε την ε κ σ τ ρ α τ ε ί α . Σ τ ο ν δρόμο ά φ η σ ε π ί σ ω τις άλλες δυνάμεις επειδή βια ζόταν,

και

με

εξακόσιους

επίλεκτους

ιππείς

και

πέντε

τ ά γ μ α τ α , κ α θ ώ ς ήταν το χειμερινό η λ ι ο σ τ ά σ ι ο , αρχές τ ο υ


290

ΚΑΙΣΑΡ

Ιανουαρίου

47

( π ο υ είναι για τους Αθηναίους ο Π ο σ ε ι δ ε ώ ν ) ,

έφυγε διά θ α λ ά σ σ η ς και, π ε ρ ν ώ ν τ α ς το Ιόνιο, κ α τ έ λ α β ε το Ώ ρ ι κ ο και την Α π ο λ λ ω ν ί α

48

κι έστειλε πάλι τα πλοία σ τ ο

Βρεντέσιο, για τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς που καθυστέρησαν στην πορεία. Και τούτοι κ α θ ώ ς ήταν ακόμη στον δ ρ ό μ ο και καταπονημένοι σ ω μ α τ ι κ ά , είχαν ήδη αγανακτήσει από το πλήθος

των

πολέμων

και

διαμαρτύρονταν

εναντίον

του

Κ α ί σ α ρ α : « Π ο ύ και σε ποια άκρη του κ ό σ μ ο υ θα μας οδηγήσει λοιπόν τούτος ο άνδρας, περιφέροντας μας και χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς μας σαν να ε ί μ α σ τ ε α κ α τ ά β λ η τ ο ι και άψυχοι; Το ότι ο σίδηρος φθείρεται από τα χ τ υ π ή μ α τ α και πρέπει να χρησιμοποιούμε τις ασπίδες και τους θ ώ ρ α κες με φ ε ι δ ώ , όταν τα έχουμε τ ό σ ο πολύ καιρό, ούτε από αυτό ούτε από τα τ ρ α ύ μ α τ α μας ο Κ α ί σ α ρ δεν σ κ έ φ τ ε τ α ι ότι διοικεί θνητούς, και ότι γεννηθήκαμε θνητοί και π ά σχουμε και π ο ν ά μ ε ; Και ο καιρός, όταν είναι τρικυμία και κακοκαιρία, ούτε από τον θεό δεν μπορεί να ε ξ α ν α γ κ α σ θ ε ί . Τ ο ύ τ ο ς ό μ ω ς συμπεριφέρεται σαν να κ α τ α δ ι ώ κ ε τ α ι κι όχι σαν να κ α τ α δ ι ώ κ ε ι τους εχθρούς». Λ έ γ ο ν τ α ς τ έ τ ο ι α π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ α ν α ρ γ ά προς τ ο Βρεντέσιο. Μόλις ό μ ω ς έ φ τ α σ α ν και είδαν ότι ο Κ α ί σ α ρ είχε φύγει, γρήγορα μ ε τ ά ν ι ω σ α ν πάλι και κάκιζαν τους εαυτούς τους, αυτοαποκαλούμενοι π ρ ο δ ό τ ε ς τ ο υ α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α , και κάκιζαν και τους αρχηγούς τους, γιατί δεν επιτάχυναν την πορεία. Και καθισμένοι σ τ α βράχια προς το πέλαγος και την Ή π ε ι ρ ο , περίμεναν να δουν τα πλοία, με τα οποία θα μεταφέρονταν σ' εκείνον.

38. Σ τ η ν Α π ο λ λ ω ν ί α , ο Κ α ί σ α ρ επειδή δεν είχε μαζί τ ο υ αξιόμαχη δύναμη, κι επειδή κ α θ υ σ τ ε ρ ο ύ σ ε η άλλη από την Ιταλία, κ α θ ώ ς βρισκόταν σε αμηχανία και σ τ ε ν ο χ ω ρ ι ό τ α ν , συνέλαβε φ ο β ε ρ ό σχέδιο, να μπει κρυφά από όλους σε πλοίο με δ ώ δ ε κ α κουπιά και να πάει σ τ ο Βρεντέσιο, ενώ η θά λ α σ σ α κατεχόταν

από

τους

291

εχθρούς

με πολύ

μεγάλους


ΚΑΙΣΑΡ

στόλους. Κ α τ ά τη διάρκεια της νύχτας, ντύθηκε με ρούχα υπηρέτη και α φ ο ύ μπήκε σ τ ο πλοίο, ξ ά π λ ω σ ε κ ά τ ω και καθόταν ήσυχος σαν ανάξιος π ρ ο σ ο χ ή ς . Ε ν ώ ο Α ώ ο ς π ο τ α μ ό ς έφερε το πλοίο με ηρεμία προς τη θ ά λ α σ σ α , η π ρ ω ινή αύρα, που άλλοτε έφερνε γαλήνη στις εκβολές τούτη την ώ ρ α και απομάκρυνε το κύμα, τ ώ ρ α ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ θ η κ ε από τον δυνατό πελαγίσιο άνεμο, π ο υ φ υ σ ο ύ σ ε όλη τη νύχτα. Α π ό την πλημμύρα της θ ά λ α σ σ α ς και την τρικυμία το π ο τ ά μ ι αγρίευε και γινόταν πιο τ ρ α χ ύ , και ήταν αδύνατο να το περάσει ο καπετάνιος λ ό γ ω τ ω ν ορμητικών δινών που σχηματίζονταν με δυνατούς στροβίλους. Δ ι έ τ α ξ ε λοι πόν τους ναύτες ν' αλλάξουν κατεύθυνση και να επιστρέ ψουν. Μόλις ό μ ω ς ο Κ α ί σ α ρ το κ α τ ά λ α β ε , π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ ε , και πιάνοντας το χέρι του κ α τ ά π λ η κ τ ο υ κυβερνήτη, που τ ά χ α σ ε όταν τον είδε, είπε: « Ε μ π ρ ό ς , γενναίε, τ ό λ μ η σ ε και μη φ ο β ά σ α ι τ ί π ο τ α . Μεταφέρεις τον Κ α ί σ α ρ α , και μαζί σου ταξιδεύει και η τύχη τ ο υ » . Οι ναύτες τ ό τ ε ξ έ χ α σ α ν την τρικυμία και κ ω π η λ α τ ώ ν τ α ς με πολλή δύναμη π ρ ο σπαθούσαν πολύ πρόθυμα να περάσουν το π ο τ ά μ ι . Κ α θ ώ ς ό μ ω ς ήταν αδύνατο, κι η θ ά λ α σ σ α έμπαινε σ τ ο πλοίο, κινδύνευσαν κοντά σ τ ο σ τ ό μ ι ο , και ο Κ α ί σ α ρ α π ρ ό θ υ μ α σ υ μ φ ώ ν η σ ε με τον κυβερνήτη να γυρίσουν. Κι όταν ανέ βαινε, οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τον συναντούσαν πολλοί μαζί, τον κατηγορούσαν κι έκαναν π α ρ ά π ο ν α , γιατί δεν είχε εμπι στοσύνη π ω ς θα μ π ο ρ ο ύ σ ε μόνο μ' αυτούς να νικήσει, αλλά πως

λυπάται

και

διακινδυνεύει

γι'

αυτούς

που

λείπουν,

επειδή δεν εμπιστεύεται όσους παρευρίσκονται.

39. Μ ε τ ά από τούτο έ φ τ α σ ε ο Α ν τ ώ ν ι ο ς με τα πλοία α π ό το Βρεντέσιο φέρνοντας τις δυνάμεις. Και ο Κ α ί σ α ρ παίρ νοντας θάρρος π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε τον στρατοπεδεύσει

σε

καλή

Πομπήιο, ο

τοποθεσία

και

οποίος είχε

έπαιρνε

εφόδια

ό π ω ς ήθελε από τη στεριά και τη θ ά λ α σ σ α , ενώ εκείνος

2?3


294

ΚΑΙΣΑΡ

στην αρχή δεν είχε αφθονία, α ρ γ ό τ ε ρ α ό μ ω ς πιέστηκε πολύ λ ό γ ω της έλλειψης τ ω ν α ν α γ κ α ί ω ν . Ο ι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς ό μ ω ς κόβοντας κ ά π ο ι α ρίζα και ανακατεύοντας τη με γ ά λ α , την έ τ ρ ω γ α ν , και κ ά π ο τ ε έπλασαν και ψωμιά α π ' αυτήν και κάνοντας επιδρομή στις προφυλακές τ ω ν εχθρών, τα πέ τ α ξ α ν μ έ σ α και τα σκόρπισαν λέγοντας ότι, εφόσον η γη έχει τέτοιες ρίζες, δεν θα σ τ α μ α τ ή σ ο υ ν να πολιορκούν τον Π ο μ π ή ι ο . Α λ λ ά ο Π ο μ π ή ι ο ς δεν άφηνε ούτε τα ψωμιά ούτε τα λόγια τ ο ύ τ α να τα μαθαίνει το πλήθος. Γιατί οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του απογοητεύονταν φοβούμενοι την α γ ρ ι ό τ η τ α και την απάθεια τ ω ν εχθρών, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς τ ω ν θηρίων. Π ά ν τ α ό μ ω ς κοντά σ τ α οχυρά του Π ο μ π ή ι ο υ γίνονταν κάποιες μάχες, και ο Κ α ί σ α ρ σ' όλες αυτές νικούσε, εκτός α π ό μια, στην οποία υ π ο χ ώ ρ η σ α ν πολύ οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του και κινδύνευσε να χάσει το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Γιατί, όταν επι τέθηκε ο Π ο μ π ή ι ο ς , δεν έμεινε κανείς, αλλά και οι τ ά φ ρ ο ι γέμισαν α π ό σ κ ο τ ω μ έ ν ο υ ς και γ ύ ρ ω α π ό τα τείχη τους και τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α έπεφταν, κ α θ ώ ς τους κυνηγούσαν κ α τ ά π ό δ α ς . Ο Κ α ί σ α ρ τους συναντούσε και π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε να γυρίσει π ί σ ω όσους έφευγαν, αλλά δεν κ α τ ά φ ε ρ ε τ ί π ο τ α . Και όταν θέλησε να πάρει τις σημαίες, αυτοί π ο υ τις με τέφεραν τις έριχναν κ ά τ ω , ώ σ τ ε οι εχθροί πήραν τριάντα δύο, και ο ίδιος κόντεψε να σ κ ο τ ω θ ε ί . Γιατί έπιασε με το χέρι έναν άνδρα μ ε γ α λ ό σ ω μ ο και ρ ω μ α λ έ ο , που π έ ρ α σ ε δίπλα του κ α θ ώ ς έφευγε, και τον διέταξε να μείνει, και να

επιστρέψει

για

να

πολεμήσει

εναντίον

των

εχθρών.

Α υ τ ό ς ό μ ω ς γ ε μ ά τ ο ς ταραχή α π ό τον κίνδυνο, σ ή κ ω σ ε το μαχαίρι για να τον χτυπήσει, αλλά π ρ ό φ θ α σ ε ο υπασπι στής του Κ α ί σ α ρ α και του έκοψε τον ώ μ ο . Τ ό σ ο πολύ ο Κ α ί σ α ρ α π ο γ ο η τ ε ύ τ η κ ε , όταν ο Π ο μ π ή ι ο ς είτε α π ό κ ά π ο ι α σκέψη είτε α π ό τύχη δεν τ ε λ ε ί ω σ ε το μεγάλο έργο, αλλά α φ ο ύ έκλεισε σ τ ο χ α ρ ά κ ω μ α αυτούς π ο υ έφευγαν και έφυ γε, έτσι που είπε στους φίλους τ ο υ : « Σ ή μ ε ρ α η νίκη θα


296

ΚΑΙΣΑΡ

ήταν με το μέρος τ ω ν εχθρών, αν είχαν ένα νικητή». 0 ίδιος, α φ ο ύ πήγε τη νύχτα στη σκηνή του και ξ ά π λ ω σ ε , π έ ρ α σ ε την πιο ά σ χ η μ η νύχτα τ ο υ , με σκέψεις κακές, ότι υπήρξε κακός σ τ ρ α τ η γ ό ς , γιατί αν και είχε π ί σ ω του εύ φορη χ ώ ρ α και πλούσιες πόλεις Μακεδόνικες και Θ ε σ σ α λικές, τα ά φ η σ ε τ ο ύ τ α και αντί να μεταφέρει τον πόλεμο εκεί, καθόταν κοντά στη θ ά λ α σ σ α , την οποία κατείχαν με τα πλοία τους οι εχθροί, και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τον πολιορκούσαν λ ό γ ω της έλλειψης τ ω ν α ν α γ κ α ί ω ν , π α ρ ά πολιορκούσε με τα όπλα. Έ τ σ ι λοιπόν έπεσε σε ά σ χ η μ ε ς σκέψεις λ ό γ ω της αμηχανίας και της δυσκολίας τ ω ν π ε ρ ι σ τ ά σ ε ω ν , και οδή γ η σ ε τον σ τ ρ α τ ό του α π ο φ α σ ι σ μ έ ν ο ς να βαδίσει προς τη Μακεδονία εναντίον του Σ κ ι π ί ω ν α 4 9 . Γιατί ή θα παρέσυρε τον Πομπήιο εκεί, όπου δίνοντας μάχη δεν θα είχε βοήθεια α π ο τη θ ά λ α σ σ α , ή θα νικούσε τον Σ κ ι π ί ω ν α που ήταν απομονωμένος.

40..Τούτο ενθάρρυνε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του Πομπήιου και τους αρχηγούς να είναι από κοντά στον Κ α ί σ α ρ α σαν να είχε ηττηθεί και να έφευγε.

Ο

ίδιος ό μ ω ς ο

Πομπήιος

δ ί σ τ α ζ ε να διακινδυνεύσει τη μάχη με τ ό σ ο μεγάλες συνέ πειες και κ α θ ώ ς είχε προετοιμαστεί π ά ρ α πολύ 'καλά σε όλα για να περιμένει τον κατάλληλο χρόνο, θ ε ώ ρ η σ ε άξιο να περνάει τον καιρό και να καταβάλλει τη δύναμη τ ω ν έχθρων, που ήταν μικρή. Γιατί το πιο μάχιμο τ μ ή μ α του σ τ ρ α τ ο ύ του Κ α ί σ α ρ α είχε εμπειρία και τόλμη ακατανίκη τη στους α γ ώ ν ε ς , αλλά στις περιπλανήσεις και σ τ α σ τ ρ α τ ό π ε δ α , στις περιπολίες και σ τ α νυχτερινά εγερτήρια κου ράζονταν πολύ, γιατί ήταν γέροι και με βαριά σ ώ μ α τ α στις ταλαιπωρίες και, λ ό γ ω της αδυναμίας,

απρόθυμοι.

Και

τ ό τ ε μάλιστα λέγεται ότι σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο του Κ α ί σ α ρ α είχε μεταδοθεί κάποια λ ο ι μ ώ δ η ς ασθένεια, λ ό γ ω της κ α κής διατροφής. Και το πιο σημαντικό, δεν είχε ούτε χρή-

297


298

ΚΑΙΣΑΡ

ματα

ούτε

αρκετά

τρόφιμα

και

φαινόταν

ότι

σε

μικρό

χρονικό δ ι ά σ τ η μ α θα διαλυθεί εντελώς. 41. Γι' αυτούς τους λόγους μόνο ο Κ ά τ ω ν επαινούσε τον Π ο μ π ή ι ο , ο οποίος δεν ήθελε να πολεμήσει, επειδή λυπόταν τους πολίτες.

Εκείνος

βέβαια

μόλις

είδε στη

μάχη

τους

σ κ ο τ ω μ έ ν ο υ ς εχθρούς που ήταν χίλιοι στον αριθμό, έφυγε καλύπτοντας το π ρ ό σ ω π ο του και δ α κ ρ ύ ζ ο ν τ α ς . Ό λ ο ι οι άλλοι ό μ ω ς κάκιζαν τον Π ο μ π ή ι ο γιατί απέφυγε να δ ώ σ ε ι μάχη και τον π ρ ο κ α λ ο ύ σ α ν , α π ο κ α λ ώ ν τ α ς τον Α γ α μ έ μ ν ο ν α και βασιλιά τ ω ν β α σ ι λ έ ω ν , γιατί τ ά χ α δεν ήθελε ν' αφήσει τη μοναρχία, αλλά χαιρόταν, α φ ο ύ τ ό σ ο ι ηγεμόνες ε ξ α ρ τ ώ νταν α π ' αυτόν και σύχναζαν στη σκηνή τ ο υ . Ο Φ α ώ ν ι ο ς 5 0 , μιμούμενος την ελευθεροστομία του

Κ ά τ ω ν α , συμπεριφε

ρόταν σαν τρελός, γιατί ούτε εκείνον τον χρόνο θα μ π ο ρ ο ύ σαν ν' απολαύσουν τα σύκα του Τ ο υ σ κ λ ά ν ο υ , λ ό γ ω της φιλαρχίας του Π ο μ π ή ι ο υ . Κι ο Α φ ρ ά ν ι ο ς , ο οποίος π ρ ό σ φ α τ α είχε φτάσει από την Ιβηρία, όπου φάνηκε κακός σ τ ρ α τ η γ ό ς και κατηγορήθηκε ότι με δ ω ρ ο δ ο κ ί α π ρ ό δ ω σ ε τον

στρατό,

ρωτούσε

γιατί

δεν

πολεμούν

εναντίον

του

ε μ π ό ρ ο υ , ο οποίος είχε α γ ο ρ ά σ ε ι α π ' αυτόν τις επαρχίες. Εξαιτίας όλων α υ τ ώ ν , ο Πομπήιος χ ω ρ ί ς να το θέλει οδη γήθηκε σε μάχη και βάδιζε κ α τ α δ ι ώ κ ο ν τ α ς τον Κ α ί σ α ρ α . Εκείνος δύσκολα έκανε την υπόλοιπη πορεία τ ο υ , γιατί κανείς δεν του έδινε τα α π α ρ α ί τ η τ α εφόδια κι όλοι τον περιφρονούσαν εξαιτίας της π ρ ό σ φ α τ η ς ήττας τ ο υ . Μόλις ό μ ω ς κυρίευσε τους Γ ό μ φ ο υ ς , Θεσσαλική πόλη, όχι μόνο σίτισε τ ο σ τ ρ ά τ ε υ μ α τ ο υ , αλλά π α ρ α δ ό ξ ω ς τους α π ά λ λ α ξ ε κι από την α ρ ρ ώ σ τ ι α .

Γιατί πέτυχαν εκεί άφθονο κρασί,

έπιναν ό σ ο ήθελαν, κι έπειτα με τ ρ α γ ο ύ δ ι α και Β α κ χ ι κ ά ξ ε φ α ν τ ώ μ α τ α στους δρόμους, με το μεθύσι, απομάκρυναν την α ρ ρ ώ σ τ ι α και απαλλάχτηκαν από το π ρ ό β λ η μ α τους, με την αλλαγή τ ω ν συνηθειών σ τ ο σ ώ μ α τους.

299


300

ΚΑΙΣΑΡ 42.

Όταν

μπήκαν

στην

περιοχή

των

Φαρσάλων

και.

σ τ ρ α τ ο π έ δ ε υ σ α ν κι οι δυο, ο Π ο μ π ή ι ο ς γύρισε πάλι στην παλιά του άποψη, γιατί στον ύπνο του φ α ν τ ά σ μ α τ α και όνειρα α π α ι σ ι ό δ ο ξ α του π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ α ν . Τ ο υ φάνηκε ότι σ τ ο θέατρο τον χειροκροτούσαν οι Ρ ω μ α ί ο ι , κι όσοι ήταν γ ύ ρ ω του ήταν τ ό σ ο θρασείς και με τις ελπίδες τ ο υ ς θε ω ρ ο ύ σ α ν βέβαιη εκ τ ω ν π ρ ο τ έ ρ ω ν τη νίκη, ώ σ τ ε φιλονικούσαν για την αρχιεροσύνη του Κ α ί σ α ρ α , ο Δ ο μ ί τ ι ο ς 5 1 , ο Σπινθήρ 5 2 κι ο Σ κ ι π ί ω ν , ανταγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλο, κι έστειλαν πολλούς στη Ρ ώ μ η , για τους οποίους α π ό πριν νοίκιαζαν και έπιαναν σπίτια κ α τ ά λ λ η λ α για υπάτους και σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς , γιατί τ ά χ α θα κυβερνούσαν α μ έ σ ω ς μετά τον πόλεμο.

Κυρίως

όμως

ανυπομονούσαν

για

τη

μάχη

οι

ιππείς, κ α θ ώ ς είχαν ω ρ α ί ο ε ξ ο π λ ι σ μ ό με πλούσια και λα μπρά όπλα και είχαν πολύ καλή διάθεση για τις τ ρ ο φ έ ς τ ω ν α λ ό γ ω ν και τα ω ρ α ί α σ ώ μ α τ α τους, αλλά και για το πλή θος τους, γιατί ήταν ε π τ ά χιλιάδες, ενώ του Κ α ί σ α ρ α ήταν χίλιοι.

Αλλά

και

το

πλήθος

των

πεζών

δεν

ήταν

ίδιο.

Σ α ρ ά ν τ α πέντε χιλιάδες απέναντι σε είκοσι δυο.

43. Ο Κ α ί σ α ρ αφού σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τ ο υ , τους είπε π ω ς ήταν κοντά ο Κορφίνιος 5 3 φέρνοντας τ ο υ δυο τ ά γ μ α τ α , και ότι άλλες δεκαπέντε σπείρες με τον Καλληνό βρίσκονται κοντά σ τ α Μ έ γ α ρ α και την Αθήνα, και τους ρ ώ τ η σ ε αν θέλουν να τους περιμένουν ή να διακινδυνεύ σουν μόνοι τους. Οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς φ ώ ν α ζ α ν π α ρ α κ α λ ώ ν τ α ς να μην περιμένει, αλλά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο όσο πιο γ ρ ή γ ο ρ α γι νόταν να έλθουν σ τ α χέρια με τους εχθρούς, και σαν σ τ ρ α τηγός να μηχανευθεί κάτι. Α φ ο ύ έκανε θυσία για κ α θ α ρ μ ό τ ω ν δυνάμεων του και θυσιάστηκε το π ρ ώ τ ο σ φ ά γ ι ο , ο μάντης του

είπε α μ έ σ ω ς

ότι

μετά από

τρεις

μέρες θα

δ ώ σ ε ι μάχη με τους εχθρούς. Κι όταν ο Κ α ί σ α ρ ρ ώ τ η σ ε αν προβλέπει κάποιο καλό σ η μ ά δ ι σ τ α σ φ ά γ ι α για την

301


302

ΚΑΙΣΑΡ έ κ β α σ η , εκείνος είπε: « Ε σ ύ ο ίδιος θα μπορούσες να α π α ντήσεις πιο κ α λ ά για τ ο ύ τ ο .

Γιατί οι θεοί φανερώνουν

μεγάλη αλλαγή και τροπή της κ α τ ά σ τ α σ η ς σ τ α αντίθετα, ώ σ τ ε , αν νομίζεις ότι καλά κάνεις σ ή μ ε ρ α , να περιμένεις πιο κακή τύχη, αν κάνεις ά σ χ η μ α , την κ α λ ύ τ ε ρ η » .

Τη

νύχτα πριν α π ό τη μάχη, κ α θ ώ ς ο Κ α ί σ α ρ έκανε έφοδο στις φρουρές, γ ύ ρ ω σ τ α μεσάνυχτα φάνηκε στον ουρανό πύρινη λ α μ π ά δ α , που ανέβηκε ψηλά π ά ν ω α π ό το σ τ ρ α τ ό πεδο του Κ α ί σ α ρ α και, α φ ο ύ έγινε λαμπρή σαν φ λ ό γ α , φάνηκε ότι έπεσε σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο του Π ο μ π ή ι ο υ . Και τα ξ η μ ε ρ ώ μ α τ α κ α τ ά λ α β ε ότι υπήρχε ταραχή και πανικός στους εχθρούς. Και δεν περίμενε ότι θα γίνει μάχη εκείνη την η μ έ ρ α 5 4 , αλλά άρχισε να μετακινεί το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο για να π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι στη Σ κ ο τ ο ύ σ σ α .

44. Μόλις είχαν λυθεί οι σκηνές, οι σκοποί που ήταν έφιπποι ήλθαν και του ανήγγειλαν π ω ς οι εχθροί κ α τ έ β α ι ναν για μ ά χ η , και α φ ο ύ χάρηκε προσευχήθηκε σ τ ο υ ς θεούς και π α ρ έ τ α ξ ε τη

φ ά λ α γ γ α σε τριπλή σειρά.

Στη

μέση

α ρ χ η γ ό έβαλε τον Καλβίνο Δ ο μ ί τ ι ο , και α π ό τα ά κ ρ α , το ένα το είχε ο Α ν τ ώ ν ι ο ς και ο Κ α ί σ α ρ είχε το δεξιό, σ κ ο πεύοντας ν α πολεμήσει σ τ ο δ έ κ α τ ο τ ά γ μ α . Κ α θ ώ ς ό μ ω ς είδε π α ρ α τ α γ μ έ ν ο υ ς απέναντι του τους ιππείς τ ω ν εχθρών, κι επειδή φοβήθηκε τη λ α μ π ρ ό τ η τ α και το πλήθος τους, έ δ ω σ ε εντολή να έλθουν, χ ω ρ ί ς να φανούν, έξι σπείρες α π ό την τελευταία γ ρ α μ μ ή , και τις έβαλε π ί σ ω από το δεξιό άκρο α φ ο ύ είπε ό σ α έπρεπε να κάνουν, όταν επιτεθούν οι ιππείς του εχθρού. Ο Πομπήιος είχε ένα άκρο ο ίδιος, ενώ σ τ ο αριστερό ήταν ο Δ ο μ ί τ ι ο ς και στη μέση διοικούσε ο Σ κ ι π ί ω ν , ο πεθερός τ ο υ . Και όλοι οι ιππείς σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ θ η καν σ τ ο αριστερό για να κυκλώσουν το δεξιό τ ω ν εχθρών και να τρέψουν τον αρχηγό τούτης της πλευράς σε λαμπρή φυγή. Γιατί πίστευε π ω ς κανένα βάθος οπλιτικής φ ά λ α γ -

303


304

ΚΑΙΣΑΡ γας δεν θ' άντεχε, αλλά θα συντρίβονταν και θα σκορπί ζονταν όλοι οι εχθροί από την ορμή τ ό σ ω ν ιππέων. Και ενώ και οι δύο επρόκειτο να σημάνουν για την έφοδο, ο

Π ο μ π ή ι ο ς διέταξε τους οπλίτες να στέκονται

προτείνοντας τις λόγχες και μένοντας ακίνητοι να δεχθούν την επίθεση τ ω ν εχθρών, μέχρι να φθάσουν στην α π ό σ τ α σ η για βολή ακοντίου. Ο Κ α ί σ α ρ λέει ότι και σε τούτο διέπρα ξε σ φ ά λ μ α ο Π ο μ π ή ι ο ς , που α γ ν ό η σ ε ότι η σύγκρουση που γίνεται στην αρχή με ορμή και τρέχοντας προκαλεί περισ σότερο βίαια χ τ υ π ή μ α τ α και ανάβει την οργή, και ολα τ ό τ ε κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι . Και ο ίδιος, κ α θ ώ ς ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν να ξεκι νήσει με τη φ ά λ α γ γ α του και π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε στη δ ρ ά σ η , βλέπει μ π ρ ο σ τ ά του π ρ ώ τ ο ν έναν τ α ξ ί α ρ χ ο , π ι σ τ ό και εμπειροπόλεμο άνδρα, ο οποίος ενθάρρυνε τους σ τ ρ α τ ι ώ τες που διοικούσε, και τους π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε σε ανδρεία. Και α φ ο ύ τον α π ο κ ά λ ε σ ε με τ' όνομα τ ο υ , είπε: « Τ ι ελπίδες έχουμε, Γάιε Κρασσίνιε, και τι θάρρος διαθέτουμε;» Και ο Κρασσίνιος τ ε ν τ ώ ν ο ν τ α ς το δεξί του χέρι φ ώ ν α ξ ε δυνατά και είπε:

« Θ α νικήσουμε,

Κ α ί σ α ρ , λ α μ π ρ ά , και εμένα

σήμερα θα με επαινέσεις ζ ω ν τ α ν ό ή ν ε κ ρ ό » . Και α φ ο ύ είπε τ ο ύ τ α , επιτίθεται π ρ ώ τ ο ς εναντίον τ ω ν εχθρών τ ρ έ χ ο ν τ α ς και π α ρ α σ ύ ρ ο ν τ α ς και τους γ ύ ρ ω του εκατόν είκοσι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς . Και α φ ο ύ π έ ρ α σ ε α π ό τους π ρ ώ τ ο υ ς , π ρ ο χ ώ ρ η σ ε μ π ρ ο σ τ ά σ κ ο ρ π ί ζ ο ν τ α ς τον θ ά ν α τ ο , και ανακόπηκε χτυπη μένος από ξίφος στο σ τ ό μ α , ώ σ τ ε η άκρη του βγήκε α π ό τον τ ρ ά χ η λ ο 5 5 .

45. Έ τ σ ι , κ α θ ώ ς οι πεζοί συγκρούστηκαν και π ο λ ε μ ο ύ σαν σ τ ο κέντρο, οι ιππείς του

Π ο μ π ή ι ο υ έκαναν ισχυρή

επίθεση σ κ ο ρ π ί ζ ο ν τ α ς τις ίλες για να κυκλώσουν το δεξιό ά κ ρ ο . Πριν ό μ ω ς χτυπήσουν αυτοί, βγαίνουν τ ρ έ χ ο ν τ α ς οι σπείρες του Κ α ί σ α ρ α , όχι α κ ρ ι β ώ ς ό π ω ς συνήθιζαν, χρη σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς τα δ ό ρ α τ α για να ακοντίζουν, ούτε χ τ υ π ώ -

305


306

ΚΑΙΣΑΡ ντας από κοντά τους μηρούς και τις κνήμες τ ω ν εχθρών, αλλά τα μάτια, και π λ η γ ώ ν ο ν τ α ς τα π ρ ό σ ω π α , έχοντας διδαχθεί να κάνουν τούτο από τον Κ α ί σ α ρ α , που έλπιζε π ω ς οι

άνδρες που

και τ ρ α ύ μ α τ α ,

δεν ήταν

νεοι κι

συνηθισμένοι σε πολέμους

έχοντας

μαλλιά

για

στολίδι

της

ομορφιάς τους και της ηλικίας, τ έ τ ο ι α τ ρ α ύ μ α τ α θα τ' απέφευγαν κυρίως και δεν θα άντεχαν, επειδή θα φ ο β ο ύ νταν και τον π α ρ ό ν τ α κίνδυνο μελλοντική τους α σ χ ή μ ι α .

αλλά ταυτόχρονα και τη

Π ρ ά γ μ α το

οποίο

συνέβαινε.

Δεν άντεχαν τ α ακόντια που τ α σήκωναν προς τ α π ά ν ω , ούτε τολμούσαν να δουν σ τ α μάτια το σίδερο, αλλά σ τ ρ έ φονταν προς τα π ί σ ω και κάλυπταν τα π ρ ό σ ω π α τους για π ρ ο σ τ α σ ί α . Και τελικά τ ό σ ο πολύ τ α ρ ά χ τ η κ α ν , ώ σ τ ε τ ρ ά πηκαν σε φυγή ντροπιασμένοι και κατέστρεψαν τα π ά ν τ α . Γιατί α μ έ σ ω ς , αυτοί οι οποίοι είχαν νικήσει τους ιππείς, κ ύ κ λ ω σ α ν τους πεζούς και π έ φ τ ο ν τ α ς π ά ν ω τους από τα ν ώ τ α , τους κ α τ έ σ φ α ξ α ν . Ο Πομπήιος, κ α θ ώ ς είδε από τα άλλο άκρο τους ιππείς, οι οποίοι σκορπίστηκαν φεύγοντας, δεν ήταν πια ο εαυτός του ούτε θυμήθηκε π ω ς ήταν ο Π ο μ π ή ι ο ς ο Μ έ γ α ς , αλλά έμοιαζε σαν να είχε πάθει κάτι σ ο β α ρ ό σ τ ο μυαλό ή κάτι άλλο από τους θεούς και ά φ ω ν ο ς έφυγε για τη σκηνή τ ο υ , όπου κάθισε και περίμενε το μέλλον, μέχρι που όλοι υπο χ ώ ρ η σ α ν και οι εχθροί πέρασαν σ τ ο χ α ρ ά κ ω μ α , και πολε μούσαν μ' όσους τον φύλαγαν. Τ ό τ ε σαν να του ήλθε το μυαλό, και, ό π ω ς λένε, είπε μόνο α υ τ ό : « Λ ο ι π ό ν , και σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο ; » Και α φ ο ύ έβγαλε την πολεμική του στολή και φ ό ρ ε σ ε πιο κ α τ ά λ λ η λ α ρούχα π ο υ ταίριαζαν σε φ υ γ ά δ α , βγήκε έ ξ ω κ ρ υ φ ά . Α λ λ ά ποιες ήταν οι επόμενες τύχες του και π ώ ς π α ρ α δ ό θ η κ ε στους Αιγυπτίους και σ κ ο τ ώ θ η κ ε θ' αναφέρουμε στη βιογραφία τ ο υ .

46. Ο Κ α ί σ α ρ ό μ ω ς , όταν μπήκε σ τ ο χ α ρ ά κ ω μ α του

307


308

ΚΑΙΣΑΡ Πομπήιου

και

είδε

τους

σκοτωμένους

κι

εκείνους

που

συνέχιζαν να σ κ ο τ ώ ν ο ν τ α ι , α ν α σ τ έ ν α ξ ε και είπε: « Τ ο ύ τ ο θέλησαν, σε τέτοιο σημείο ανάγκης με οδήγησαν. Ε γ ώ , ο Γάιος Κ α ί σ α ρ , ο οποίος κ α τ ό ρ θ ω σ α να νικήσω σ τ ο υ ς πιο μεγάλους πολέμους, αν είχα διαλύσει τα σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α , θα μ π ο ρ ο ύ σ α να Ασίνιος

56

καταδικαστώ».

Αυτά

λέει

ο

Πολλίων

ο

ότι είπε ο Κ α ί σ α ρ τ ό τ ε σ τ α Λατινικά και π ω ς

ο ίδιος τα έγραψε σ τ α Ελληνικά 5 7 . Και ότι από τους νε κρούς οι περισσότεροι ήταν υπηρέτες, οι οποίοι σ κ ο τ ώ θ η καν, όταν καταλήφθηκαν τα χ α ρ α κ ώ μ α τ α , ενώ οι σ τ ρ α τ ι ώ τες, οι οποίοι σ κ ο τ ώ θ η κ α ν , δεν ήταν περισσότεροι από έξι χιλιάδες. Και από τους ζ ω ν τ α ν ο ύ ς που α ι χ μ α λ ω τ ί σ θ η κ α ν , ο Κ α ί σ α ρ τους περισσότερους τους έβαλε σ τ α τ ά γ μ α τ α . Σ ε πολλούς επιφανείς έ δ ω σ ε χάρη, μ ε τ α ξ ύ τ ω ν οποίων ήταν και ο Β ρ ο ύ τ ο ς , ο οποίος α ρ γ ό τ ε ρ α τον δ ο λ ο φ ό ν η σ ε , και λέγεται

πως

εφόσον

δεν

φαινόταν

πουθενά,

ανησύχησε

πολύ, και χάρηκε ιδιαίτερα όταν σ ώ θ η κ ε και πήγε κοντά του.

47. Α π ό τα πολλά σ η μ ά δ ι α της νίκης που εμφανίστηκαν, ως πιο σημαντικό αναφέρεται αυτό που έγινε στις Τ ρ ά λ λεις. Σ τ ο ιερό της Νίκης βρισκόταν ανδριάντας του Καί σ α ρ α , και το μέρος γ ύ ρ ω ήταν από τη φύση του στερεό και σ τ ρ ω μ έ ν ο από π ά ν ω με σκληρή π έ τ ρ α . Και λένε ότι στη βάση του ανδριάντα φ ύ τ ρ ω σ ε φοίνικας. Και σ τ ο Π α τ ά β ι ο ο Γάιος Κορνήλιος, άνδρας έμπειρος στη μαντική, συμπολί της και γ ν ω σ τ ό ς του Λ ί β ι ο υ , του σ υ γ γ ρ α φ έ α , τυχαία εκεί νη την ημέρα καθόταν και κ ο ί τ α ζ ε τους οιωνούς. Και ό π ω ς λέει ο Λίβιος, π ρ ώ τ α κ α τ ά λ α β ε την ώ ρ α της μάχης και είπε σ' όσους παρευρίσκονταν ότι ε δ ώ τελειώνει η υπόθεση και οι άνδρες συγκρούονται. Και πάλι, όταν ξ α ν α κ ο ί τ α ξ ε και είδε τα σ η μ ά δ ι α , πήδηξε με ενθουσιασμό φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς : « Ν ι κ ά ς , Κ α ί σ α ρ » . Επειδή ε ξ ε π λ ά γ η σ α ν όσοι έτυχε να είναι

309


310

ΚΑΙΣΑΡ εκεί, έβγαλε το στεφάνι α π ό το κεφάλι τ ο υ , και με όρκο είπε ότι δεν θα το ξαναφορέσει π ο τ έ πια, π ρ ο τ ο ύ τα γ ε γ ο νότα ε π ι β ε β α ι ώ σ ο υ ν τη μαντική του τέχνη. Ο Λ ί β ι ο ς βε βαιώνει ότι έτσι έγιναν τ ο ύ τ α . 48. Ο Κ α ί σ α ρ , α φ ο ύ έ δ ω σ ε σ τ ο έθνος τ ω ν Θ ε σ σ α λ ώ ν την ελευθερία

δώρο

για τη

νίκη,

κ α τ α δ ί ω κ ε τον

Πομπήιο.

Α φ ο ύ έ φ τ α σ ε στην Α σ ί α και ελευθέρωσε τους Κνιδίους, προς χάρη τ ο υ Θ ε ό π ο μ π ο υ , ο οποίος σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ε τους μύθους, χάρισε σε όλους όσοι κατοικούσαν στην Α σ ί α το ένα τρίτο α π ό τους φόρους. Σ τ η ν Αλεξάνδρεια μ ε τ ά τον θάνατο του Π ο μ π ή ι ο υ γύρισε το β λ έ μ μ α του α π ό τον Θ ε ό δ ο τ ο , ο οποίος του έφερε το κεφάλι του Π ο μ π ή ι ο υ , και αφού δέχτηκε τη σ φ ρ α γ ί δ α του άνδρα, δ ά κ ρ υ σ ε . Και όσοι α π ό τους φίλους και συγγενείς του είχαν συλληφθεί α π ό τον βασιλιά, περιπλανώμενοι στη χ ώ ρ α τ ο υ , τους ευεργέτησε όλους και τους πήρε με το μέρος τ ο υ . Κ α ι στους φίλους του στη Ρ ώ μ η έ γ ρ α φ ε ότι τούτο είναι το πιο μεγάλο και πιο γλυκό βραβείο της νίκης που α π ο λ α μ β ά ν ε ι , το να σ ώ ζ ε ι πάντα • κάποιους α π ό τους πολίτες που είχαν πολεμήσει εναντίον τ ο υ . Για μερικούς ο πόλεμος στην Α ί γ υ π τ ο δεν ήταν α π α ραίτητος. Άλλοι λένε ότι έγινε λ ό γ ω του έ ρ ω τ α του για την Κ λ ε ο π ά τ ρ α 5 8 κι ήταν επικίνδυνος και ά δ ο ξ ο ς γι'

αυτόν,

άλλοι κατηγορούν τους βασιλικούς και κυρίως τον ευνούχο Ποθεινό 5 9 , ο οποίος έχοντας πολύ μεγάλη δύναμη και έχο ντας σ κ ο τ ώ σ ε ι λίγο πριν τον Π ο μ π ή ι ο , α φ ο ύ είχε διώξει την Κ λ ε ο π ά τ ρ α , σ υ ν ω μ ο τ ο ύ σ ε κρυφά εναντίον του Κ α ί σ α ρα. Και για τ ο ύ τ ο λένε, ότι άρχισε αυτός από τ ό τ ε να περνάει τη νύχτα του σε σ υ μ π ό σ ι α για να π ρ ο σ τ α τ ε ύ ε ι τη ζ ω ή τ ο υ . Α λ λ ά ήταν ανυπόφορος και για ό σ α έκανε κι έλεγε φανερά και για τις π ρ ο σ β ο λ έ ς του εναντίον του Καί σ α ρ α . Δ η λ α δ ή στους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , που έδινε το πιο παλιό

311


312

ΚΑΙΣΑΡ και το χειρότερης π ο ι ό τ η τ α ς στάρι, έλεγε να το δέχονται και να τους αρέσει, γιατί έ τ ρ ω γ α ν ξένα, και σ τ α δείπνα χρησιμοποιούσε ξύλινα και πήλινα σκεύη λέγοντας ότι ο Κ α ί σ α ρ πήρε όλα τα χρυσά και τα ασημένια για κάποιο χρέος. Γιατί ο π α τ έ ρ α ς εκείνου που βασίλευε τ ό τ ε όφειλε στον Κ α ί σ α ρ α δ ε κ α ε π τ ά εκατομμύρια πεντακόσιες χιλιά δες δραχμές, από τα οποία ο Κ α ί σ α ρ είχε π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς χαρίσει ένα μέρος σ τ α παιδιά τ ο υ , αλλά τ ώ ρ α ζ η τ ο ύ σ ε να πάρει τα δέκα εκατομμύρια για να σιτίσει τον σ τ ρ α τ ό . Ό τ α ν ο Ποθεινός ό μ ω ς του έλεγε να φύγει και να α σ χ ο ληθεί με πιο σημαντικές υποθέσεις και π ω ς τα χ ρ ή μ α τ α θα τα πάρει α ρ γ ό τ ε ρ α μαζί με την ευγνωμοσύνη τους, ο Καί σ α ρ αποκρίθηκε π ω ς δεν είχε καθόλου ανάγκη α π ό Α ι γ υ πτίους συμβούλους, και έστειλε κρυφά α π ό τη χ ώ ρ α , κα λ ώ ν τ α ς την Κ λ ε ο π ά τ ρ α .

49. Κι εκείνη, α φ ο ύ πήρε από τους φίλους μόνο τον Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο τον Σ ι κ ε λ ι ώ τ η ,

μπήκε σ'

ένα μικρό πλοίο

και πήγε σ τ ο π α λ ά τ ι , όταν ήταν ήδη σ κ ο τ ά δ ι . Και κ α θ ώ ς ήταν αδύνατο να περάσει α π α ρ α τ ή ρ η τ η διαφορετικά, μπή κε μ έ σ α σ' ένα σ τ ρ ώ μ α κρεβατιού και τ ε ν τ ώ θ η κ ε εντελώς, κι ο Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο ς αφού έδεσε με λουρί το σ τ ρ ώ μ α , το μετέφερε από την π ό ρ τ α στον Κ α ί σ α ρ α . Και λέγεται ότι τούτο τ ο π ρ ώ τ ο τ έ χ ν α σ μ α της Κ λ ε ο π ά τ ρ α ς τον σ κ λ ά β ω σ ε , γιατί του φάνηκε πολύ έξυπνη, κ α θ ώ ς και η άλλη ομιλία και η χάρη της, κι έτσι τη σ υ μ φ ι λ ί ω σ ε με τον αδελφό τ η ς

60

για να βασιλεύσουν μαζί. Έ π ε ι τ α , όταν γινόταν το σ υ μ π ό σιο για τη σ υ μ φ ι λ ί ω σ η , και έ τ ρ ω γ α ν όλοι, ένας υπηρέτης τ ο υ Κ α ί σ α ρ α , κουρέας, λ ό γ ω της δειλίας, στην οποία ξ ε περνούσε όλους τους ανθρώπους, δεν άφηνε τ ί π ο τ α ανεξέ τ α σ τ ο , αλλά κρυφακούοντας και ασχολούμενος με πολλά αντιλήφθηκε Ποθεινός

ότι

ο

στρατηγός

συνωμοτούσαν

Αχιλλάς

κ α τ ά του

313

και

Καίσαρα.

ο

ευνούχος Μόλις το


314

ΚΑΙΣΑΡ πληροφορήθηκε ο Κ α ί σ α ρ , τ ο π ο θ έ τ η σ ε φρουρά γ ύ ρ ω α π ό τον α ν δ ρ ώ ν α και σ κ ό τ ω σ ε τον Ποθεινό. 0 Αχιλλάς ό μ ω ς ξέφυγε σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο του και ξ ε σ ή κ ω σ ε εναντίον του πόλεμο

βαρύ και π ά ρ α πολύ

δύσκολο για κάποιον που

αμυνόταν με τ ό σ ο μικρή δύναμη σε μια τ ό σ ο μεγάλη πόλη με τ ό σ ο μεγάλη δύναμη. Και π ρ ώ τ ο ν κινδύνευσε γιατί ήταν αποκλεισμένος α π ό νερό, γιατί οι διώρυγες είχαν φραχθεί από

τους

πάρουν

εχθρούς.

τον

στόλο,

Δεύτερον,

όταν

εξαναγκάστηκε

επιχείρησαν να

να

του

απομακρύνει τον

κίνδυνο με φ ω τ ι ά , η οποία κατέστρεψε τη μεγάλη βιβλιο θήκη 6 1 , κ α θ ώ ς ε ξ α π λ ώ θ η κ ε από τον ν α ύ σ τ α θ μ ο . Τρίτον, όταν γινόταν μάχη γ ύ ρ ω από τη Φ ά ρ ο 6 2 , πήδησε α π ό τον μ ώ λ ο σ' ένα μικρό πλοίο και πήγε να βοηθήσει αυτούς που πολεμούσαν, κι όταν είδε α π ' όλες τις πλευρές να πλέουν οι Αιγύπτιοι εναντίον τ ο υ , έπεσε στη θ ά λ α σ σ α και μόλις που σ ώ θ η κ ε κ ο λ υ μ π ώ ν τ α ς . Τ ό τ ε λέγεται π ω ς κ ρ α τ ο ύ σ ε πολλά χαρτιά, κι επειδή δεν ήθελε να τα χάσει, κ α θ ώ ς βυθιζόταν σ τ ο νερό, με το ένα χέρι κολυμπούσε και με το άλλο τα κ ρ α τ ο ύ σ ε π ά ν ω απο τη θ ά λ α σ σ α . Το μικρό πλοίο βυθίστη κε α μ έ σ ω ς . Κ α ι τελικά, ο βασιλιάς πήγε με το μέρος τ ω ν εχθρών,

και

νίκησε, ενώ

ο

Καίσαρ

επιτιθέμενος

και

σ κ ο τ ώ θ η κ α ν πολλοί και ο

δίνοντας

ίδιος ο

μάχη

βασιλιάς

εξαφανίστηκε. Α φ ο ύ ά φ η σ ε την Κ λ ε ο π ά τ ρ α να βασιλεύει στην Α ί γ υ π τ ο , λίγο μετά γέννησε γιο α π ' αυτόν, τον οποίο οι Αλεξανδρινοί ονόμαζαν Κ α ι σ α ρ ί ω ν α , και ο ίδιος κ α τ ε υ θύνθηκε προς τη Σ υ ρ ί α .

63

50. Α π ό εκεί, π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς προς την Α σ ί α , π λ η ρ ο φ ο ρήθηκε ότι ο Δ ο μ ί τ ι ο ς είχε νικηθεί α π ό τον Φαρνάκη, τον γιο τ ο υ Μιθριδάτη, ότι είχε φύγει με λίγους από τον Π ό ν τ ο , και ότι ο Φαρνάκης χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς ά π λ η σ τ α τη νίκη, αν και κατείχε τη Βιθυνία και την Κ α π π α δ ο κ ί α , επιθυμούσε και την ονομαζόμενη μικρή Αρμενία, και π ρ ο κ ά λ ε σ ε ανα-

Μ5


316

ΚΑΙΣΑΡ σ τ ά τ ω σ η εκεί, σ' όλους τους βασιλείς και τ ε τ ρ ά ρ χ ε ς . Α μ έ σ ω ς λοιπόν β ά δ ι σ ε εναντίον του άνδρα με τρία τ ά γ μ α τ α , και κοντά στην πόλη έ δ ι ω ξ ε από τον

Ζήλα αφού έ δ ω σ ε

μεγάλη

μ ά χ η , τον

Πόντο και εκμηδένισε τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ .

Αναγγέλλοντας στη Ρ ώ μ η την ο ξ ύ τ η τ α και την τ α χ ύ τ η τ α τούτης της μάχης, σε κάποιον από τους φίλους τ ο υ , τον Μ ά τ ι ο , έγραψε τρεις λέξεις: « Ή λ θ α , είδα, ν ί κ η σ α » 6 4 . Σ τ η Ρ ω μ α ϊ κ ή γ λ ώ σ σ α οι λέξεις, έχοντας ο μ ο ι ο κ α τ α λ η ξ ί α ρημα τική, είναι πολύ σημαντική βραχυλογία. 51. Μ ε τ ά από τ ο ύ τ ο , α φ ο ύ π έ ρ α σ ε στην Ιταλία, ανέβαινε στη Ρ ώ μ η σ τ ο τέλος τ ο υ χρόνου κ α τ ά τον οποίο εξελέγη δικτάτορας για δεύτερη φ ο ρ ά , αν και η εξουσία τούτη πιο πριν δεν ήταν ούτε ετήσια. Και την επόμενη χρονιά έγινε ύ π α τ ο ς . Κ α τ η γ ο ρ ή θ η κ ε , επειδή τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , οι οποίοι είχαν σ τ α σ ι ά σ ε ι και σ κ ό τ ω σ α ν δυο σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς , τον Κ ο σκώνιο και τον Γ ά λ β α , α π λ ώ ς τους επέπληξε και τους ονόμασε πολίτες αντί σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , αλλά τους έ δ ω σ ε α π ό χίλιες δραχμές στον καθένα και τους π α ρ α χ ώ ρ η σ ε πολλή έκταση από τη χ ώ ρ α της Ιταλίας. Και κατηγορήθηκε για τη μανία του Δ ο λ ο β έ λ λ α , τη φιλαργυρία του Μ α τ ί ο υ , για το ότι μεθούσε ο Α ν τ ώ ν ι ο ς και γιατί ο Κορφίνιος επισκεύα ζε και μεταρρύθμιζε το σπίτι του Π ο μ π ή ι ο υ , επειδή δεν του ήταν α ρ κ ε τ ό . Για τ ο ύ τ α δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ σ α ν οι Ρ ω μ α ί ο ι . Και ο Κ α ί σ α ρ για πολιτικούς λόγους, αν και ούτε τα αγνο ούσε ούτε τα ήθελε, ό μ ω ς α ν α γ κ α ζ ό τ α ν να τους χ ρ η σ ι μ ο ποιεί γιατί τον εξυπηρετούσαν.

52. Μ ε τ ά τη μάχη σ τ α Φ ά ρ σ α λ α , ο Κ ά τ ω ν και ο Σκιπίων, αφού κατέφυγαν στη Λ ι β ύ η , σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ α ν αξιόλο γες δυνάμεις με τη βοήθεια του εκεί βασιλιά Ι ό β α , και ο Κ α ί σ α ρ α π ο φ ά σ ι σ ε να εκστρατεύσει εναντίον τους.

Και

κ α τ ά το χειμερινό η λ ι ο σ τ ά σ ι ο , α φ ο ύ π έ ρ α σ ε στη Σικελία,

317


318

ΚΑΙΣΑΡ

και θέλοντας αμέσως να κόψει κάθε ελπίδα αναβολής κ α ι καθυστέρησης

από

τους

αρχηγούς

που

είχε,

έστησε

τη

σκηνή του στην π α ρ α λ ί α . Κι όταν σ η κ ώ θ η κ ε άνεμος, μ π ή κε στα πλοία κι έ φ υ γ ε με τρεις χιλιάδες πεζούς κ α ι λίγους ι π π ε ί ς . Α φ ο ύ τους αποβίβασε κ ρ υ φ ά , ανοίχτηκε π ά λ ι στη θάλασσα, επειδή φοβόταν για τη μεγαλύτερη δύναμη του. Και σ υ ν α ν τ ώ ν τ α ς τους, κ α θ ώ ς αυτοί έπλεαν, τους οδήγησε όλους στο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Μ ό λ ι ς π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε π ω ς ο ι εχθροί ε ν θ α ρ ρ ύ ν ο ν τ α ν α π ό κ ά π ο ι ο π α λ ι ό χ ρ η σ μ ό , ο οποίος έ λ ε γ ε ότι ά ρ μ ο ζ ε στο γ έ ν ο ς του Σ κ ι π ί ω ν α να εξουσιάζει π ά ν τ α στη Λ ι β ύ η , είναι δύσκο λο να π ε ι κανείς αν το έκανε γ ι α να ειρωνευτεί ή να περιφρο ν ή σ ε ι τ ο ν Σ κ ι π ί ω ν α , ο οποίος ή τ α ν σ τ ρ α τ η γ ό ς τ ω ν ε χ θ ρ ώ ν , ή γ ι α να οικειοποιηθεί π ρ α γ μ α τ ι κ ά τον οιωνό. Επειδή υ πήρχε κοντά του κάποιος άνθρωπος αξιοκαταφρόνητος κ α ι μ η δ α μ ι ν ό ς ω ς προς τ ' ά λ λ α α π ό τ ο γ έ ν ο ς τ ω ν Α φ ρ ι κ α ν ώ ν , ονομαζόταν όμως Σ κ ι π ί ω ν Σ α λ λ ο υ σ τ ί ω ν , τον έβαζε π ά ν τ α στην π ρ ώ τ η π α ρ ά τ α ξ η στις μάχες, σαν αρχηγό του στρα τού, κ α ι πολλές φορές α ν α γ κ α ζ ό τ α ν να χ τ υ π ή σ ε ι τους ε χθρούς κ α ι ν α ε π ι ζ η τ ε ί τ ι ς μ ά χ ε ς . Κ α ι ε π ε ι δ ή δεν υ π ή ρ χ α ν ο ύ τ ε ά φ θ ο ν ο σ τ ά ρ ι γ ι α τ ο υ ς άνδρες ο ύ τ ε τ ρ ο φ έ ς γ ι α τ α ά λ ο γ α , έ τ σ ι π ο υ α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ν ν α τ ο υ ς δίνουν φ ύ κ ι α α π ό τη θάλασσα, αφού ξέπλεναν την αλμύρα και τ' ανακάτευαν με αγριάδα σαν γ λ υ κ ό , τα τ ά ι ζ α ν . Γ ι α τ ί οι Νομάδες είχαν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σ τ η χ ώ ρ α , κ ά ν ο ν τ α ς κ ά θ ε φορά ε φ ό δ ο υ ς , ό ν τ α ς πολλοί μ α ζ ί κ α ι γρήγοροι. Και κ ά π ο τ ε που οι ι π π ε ί ς του Καίσαρα ξεκουράζονταν, κ α θ ώ ς έτυχε κάποιος Λίβυος να τους κάνει επίδειξη χορεύοντας θαυμάσια και π α ί ζ ο ν τ α ς αυλό, και καθισμένοι διασκέδαζαν έχοντας αφήσει τα άλο γ α σ τ ο υ ς υ π η ρ έ τ ε ς , ξ α φ ν ι κ ά ό ρ μ η σ α ν ο ι εχθροί κ α ι κ υ κ λ ώ νοντας τους, άλλους σ κ ό τ ω σ α ν κι άλλους κ υ ν ή γ η σ α ν τρέχο ν τ α ς μέχρι τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , ό π ο υ μ π ή κ α ν κ ι ο ι ίδιοι. Κ ι α ν δεν βοηθούσε ο ίδιος ο Κ α ί σ α ρ κ α ι μ α ζ ί τ ο υ ο Π ο λ λ ί ω ν ο

319


320

ΚΑΙΣΑΡ

Α σ ί ν ι ο ς α π ό το χ α ρ ά κ ω μ α , ο π ό λ ε μ ο ς θα είχε τ ε λ ε ι ώ σ ε ι . Κ α ι κ ά π ο τ ε , σ ' ά λ λ η μ ά χ η υ π ε ρ ί σ χ υ σ α ν οι. εχθροί, ό τ α ν έ γ ι ν ε σ υ μ π λ ο κ ή , όπου ο Κ α ί σ α ρ , ό τ α ν είδε κ ά π ο ι ο ν π ο υ κρατούσε τη σ η μ α ί α να φ ε ύ γ ε ι , τον ά ρ π α ξ ε από τον λαι μό, τ ο ν έ σ τ ρ ι ψ ε π ρ ο ς τ α π ί σ ω κ α ι ε ί π ε :

«Εδώ

είναι οι

εχθροί». 53. Α π ό τ ο ύ τ α λ ο ι π ό ν τ α π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α , ο Σ κ ι π ί ω ν ενθαρρύνθηκε πολύ κ α ι α π ο φ ά σ ι σ ε να κριθεί ο πόλεμος με μάχη. Κι α φ ο ύ ά φ η σ ε αλλού τον Αφράνιο κ α ι αλλού τ ο ν Ι ό β α , ο ι οποίοι σ τ ρ α τ ο π έ δ ε υ σ α ν σ ε κ ο ν τ ι ν ή α π ό σ τ α σ η , γ ύ ρ ω α π ό τ η ν π ό λ η Θ ά ψ ο , ο ίδιος τ ε ί χ ι ζ ε π ά ν ω α π ό μια λίμνη οχύρωμα γ ι α το στρατόπεδο, γ ι α να είναι γ ι α όλους ορμητήριο κ α ι κ α τ α φ ύ γ ι ο σ τ η μ ά χ η . Κ ι ε ν ώ α σ χ ο λείτο με τ ο ύ τ α , ο Καίσαρ αφού πέρασε με απίθανη τ α χ ύ τ η τ α δασώδεις περιοχές με ά γ ν ω σ τ α π ε ρ ά σ μ α τ α , άλλους τους π ε ρ ι κ ύ κ λ ω σ ε κι άλλους τους χ τ ύ π η σ ε κ α τ ά μ έ τ ω π ο . Κι αφού τους έτρεψε σε φ υ γ ή , εκμεταλλεύτηκε την περί σταση και την πορεία της τύχης, και κυρίευσε α μ έ σ ω ς το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ο υ Α φ ρ ά ν ι ο υ , έ τ ρ ε ψ ε σ ε φ υ γ ή τ ο ν Ιόβα κ α ι λ ε η λ ά τ η σ ε τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ω ν Ν ο μ ά δ ω ν . Έ τ σ ι σ ε μικρό διάστημα μιας ημέρας έγινε κύριος τ ρ ι ώ ν σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ν κ α ι σ κ ό τ ω σ ε π ε ν ή ν τ α χ ι λ ι ά δ ε ς εχθρούς χ ω ρ ί ς ν α χ ά σ ε ι ο ύ τ ε π ε ν ή ν τ α α π ό τ ο υ ς δικούς τ ο υ 6 5 . Μερικοί α υ τ ά λένε γ ι α τη μάχη εκείνη. Άλλοι όμως λένε πως

δεν

Παρευρισκόταν

σ'

αυτή

την

επιχείρηση,

αλλά

κ α θ ώ ς τακτοποιούσε το στράτευμα και το έβαζε σε παρα τ ά ξ ε ι ς , τον έ π ι α σ ε η συνηθισμένη του α ρ ρ ώ σ τ ι α . Και μόλις κ α τ ά λ α β ε ότι ά ρ χ ι ζ ε κ α ι π ρ ο τ ο ύ χ ά σ ε ι τ ι ς α ι σ θ ή σ ε ι ς κ α ι διαταραχθεί από τ η ν κρίση ε ν τ ε λ ώ ς , είπε κ α ι τον μ ε τ έ φ ε ραν σ ε κ ά π ο ι ο ν α π ό τ ο υ ς κ ο ν τ ι ν ο ύ ς π ύ ρ γ ο υ ς κ ι έ μ ε ι ν ε ε κ ε ί στην ησυχία. Και από τους α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ ς κ α ι υ π ά τ ο υ ς που έφυγαν

από

τη

μάχη,

άλλοι

321

αυτοκτονούσαν

μόλις τ ο υ ς


322

ΚΑΙΣΑΡ

έ π ι α ν α ν κ α ι ά λ λ ο υ ς τ ο υ ς σ κ ό τ ω σ ε ο ίδιος ο Κ α ί σ α ρ , ό τ α ν είχαν αιχμαλωτισθεί. 54. Κ α ι έ χ ο ν τ α ς τ η φ ι λ ο δ ο ξ ί α ν α σ υ λ λ ά β ε ι ζ ω ν τ α ν ό τ ο ν Κ ά τ ω ν α , π ή γ ε γρήγορα προς την Ι τ ί κ η .

Γιατί, προστα

τ ε ύ ο ν τ α ς α υ τ ό ς ε κ ε ί ν η τ η ν π ό λ η , δεν σ υ μ μ ε τ ε ί χ ε σ τ η μ ά χ η . Ό τ α ν π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε ότι α υ τ ο κ τ ό ν η σ ε , ή τ α ν φ α ν ε ρ ό ότι λ υ π ή θ η κ ε , ά γ ν ω σ τ ο ό μ ω ς γ ι α ποιο λ ό γ ο . Ε ί π ε λ ο ι π ό ν : « Κ ά τ ω ν , σε ζ η λ ε ύ ω γ ι α τον θάνατο. Γ ι α τ ί κ α ι συ με ζή λεψες

γ ι α τη

σωτηρία

μου».

έ γ ρ α ψ ε μ ε τ ά προς τ ο ν νεκρό είναι

απόδειξη

πραότητας

Ο

λόγος

όμως τον

οποίο

Κ ά τ ω ν α , δεν φ α ί ν ε τ α ι ν α

και

διαλλακτικότητας.

Πώς

λοιπόν θα τον λ υ π ό τ α ν αν ζούσε, αφού όταν π έ θ α ν ε έδειξε τόση

οργή;

Ό μ ω ς λ ό γ ω της ε π ι ε ί κ ε ι α ς του προς τον Κ ι κ έ ρ ω ν α κ α ι τ ο ν Β ρ ο ύ τ ο κ α ι χ ι λ ι ά δ ε ς ά λ λ ο υ ς , ο ι οποίοι π ο λ έ μ η σ α ν ε ναντίον του, συμπεραίνουν πολλοί π ω ς κ α ι ο λόγος εκείνος γ ρ ά φ τ η κ ε όχι λ ό γ ω μ ί σ ο υ ς α λ λ ά λ ό γ ω π ο λ ι τ ι κ ή ς φ ι λ ο δ ο ξίας, για την εξής αιτία. Ο Κικέρων έγραψε εγκώμιο για τ ο ν Κ ά τ ω ν α κ α ι έ δ ω σ ε σ τ ο ν λ ό γ ο τ ο όνομα « Κ ά τ ω ν » . Κ α ι ήταν ο λόγος που μελετήθηκε από πολλούς, ό π ω ς ή τ α ν φ υ σ ι κ ό , γ ι α τ ί είχε γ ρ α φ ε ί από τον πιο

δεινό

από τους

ρήτορες κ α ι γ ι α τ η ν κ α λ ύ τ ε ρ η υ π ό θ ε σ η . Τ ο ύ τ ο ε ν ο χ λ ο ύ σ ε τ ο ν Κ α ί σ α ρ α , ο οποίος θ ε ω ρ ο ύ σ ε ό τ ι ή τ α ν κ α τ η γ ο ρ ί α ε ν α ντίον του ο έπαινος γ ι α τον ά ν θ ρ ω π ο , γ ι α τ ί σ κ ο τ ώ θ η κ ε εξαιτίας του. Αφού συγκέντρωσε πολλές κατηγορίες ενα ν τ ί ο ν τ ο υ Κ ά τ ω ν α κ α ι τ ι ς σ υ ν έ θ ε σ ε , έ γ ρ α ψ ε βιβλίο μ ε τ ο όνομα « Α ν τ ι κ ά τ ω ν » .

Και κ α θ έ ν α ς α π ό τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς έ χ ε ι

πολλούς α ν α γ ν ώ σ τ ε ς εξαιτίας του Καίσαρα και του Κ ά τ ω 66

να . 55. Ό τ α ν ε π έ σ τ ρ ε ψ ε α π ό τ η Λ ι β ύ η σ τ η Ρ ώ μ η , π ρ ώ τ α μ ί λ η σ ε σ τ ο ν λαό μ ε μ ε γ ά λ α λ ό γ ι α γ ι α τ η ν ί κ η τ ο υ , ό τ ι

323


324

ΚΑΙΣΑΡ

δηλαδή είχε κυριεύσει τόσο μεγάλη χώρα, η οποία θα έδινε κάθε χρόνο στο δημόσιο διακόσιες χιλιάδες Αττικούς μεδίμνους στάρι και τρία εκατομμύρια λίτρα λάδι. Έπειτα τέλεσε θριάμβους, τον Αιγυπτιακό, τον Ποντικό και τον Λιβυκό, όχι εναντίον του Σκιπίωνα, αλλά τάχα κατά του βασιλιά Ιόβα. Τότε και ο Ιόβας, γιος εκείνου, ο οποίος ήταν νήπιο, μεταφέρθηκε στον θρίαμβο και έζησε αιχμά λωτος την πιο ευτυχισμένη αιχμαλωσία, γιατί από βάρβα ρος και Νομάς, βρέθηκε ανάμεσα στους πιο πολυμαθείς Έλληνες συγγραφείς. Μετά από τους θριάμβους, έδωσε μεγάλες δωρεές στους στρατιώτες και φρόντιζε τον λαό με τραπέζια και θεάματα, έχοντας κάνει κοινό συμπόσιο σε όλους μαζί όπου έφαγαν σε είκοσι δύο χιλιάδες τρίκλινα τραπέζια, και προσφέρε θεάματα μονομάχων και ναυμαχων στη μνήμη της κόρης του Ιουλίας, η οποία είχε πεθά νει παλιότερα. Μετά από τα θεάματα, αφού έγινε απογραφή των πο λιτών, βρέθηκαν εκατόν πενήντα χιλιάδες αντί τριακόσιες είκοσι χιλιάδες 67 . Τόσο μεγάλη συμφορά προκάλεσε η εξέ γερση και τοσο μεγάλο μέρος του λαού κατέστρεψε, εκτός από τα ατυχήματα που έγιναν στην Ιταλία και στις επαρ χίες. 56. Αφού έγιναν τούτα, αναδείχθηκε ύπατος για τέταρτη φορά, εκστράτευσε στην Ιβηρία εναντίον των γιων του Πομπήιου, οι οποίοι, παρόλο που ήταν ακόμα νέοι, είχαν συγκεντρώσει θαυμαστό για το πλήθος του στρατό, και παρουσίαζαν γενναιότητα αντάξια της εξουσίας που επιζη τούσαν, έτσι που ο Καίσαρ έφθασε στον πιο μεγάλο κίνδυ νο. Και η μεγάλη μάχη έγινε κοντά στην πόλη Μούνδα, στην οποία ο Καίσαρ βλέποντας τους στρατιώτες του να υποχωρούν και να αμύνονται άσχημα, φώναζε καθώς έτρε χε ανάμεσα από τα όπλα και τις παρατάξεις, πως αν δεν

325


32

ΚΑΙΣΑΡ

ντρέπονταν, να τον συλλάβουν και να τον παραδώσουν στα νεαρά παιδιά. Με πολλή δυσκολία και λόγω της μεγάλης προσπάθειας του απώθησε τους εχθρούς και σκότωσε τριά ντα χιλιάδες, αλλά έχασε από τους δικούς του χίλιους, τους πιο καλούς. Μετά τη μάχη, είπε ότι πολλές φορές αγω νίστηκε για τη νίκη, πρώτη φορά όμως τώρα για τη ζωή του. Σε τούτη τη μάχη νίκησε κατά τη γιορτή των Διονυ σίων, την ημέρα που λέγεται πως ο Πομπήιος ο Μέγας ξεκίνησε τον πόλεμο. Και από τότε είχε περάσει διάστημα τεσσάρων χρόνων. Από τους γιους του Πομπήιου ο νεότε ρος ξέφυγε, του μεγαλύτερου όμως το κεφάλι το έφερε ο Δείδιος λίγες μέρες μετά. Τούτος ήταν ο τελευταίος πόλεμος που έκανε ο Καίσαρ. Αλλά ο θρίαμβος τον οποίο έκανε απ' αυτόν στενοχώρησε όσο τίποτε άλλο τους Ρωμαίους. Γιατί δεν ήταν ωραίο να κάνει πομπή για τις συμφορές της πατρίδας του, αφού νίκησε όχι ξένους ηγεμόνες ή βάρβαρους βασιλείς, αλλά κατέστρεψε ολοκληρωτικά τα παιδιά και τη γενιά ενός άνδρα, που ήταν εξαιρετικός ανάμεσα στους Ρωμαίους αλλά είχε κακή τύχη, και να είναι χαρούμενος για πράγμα τα, για τα οποία υπάρχει για τους ανθρώπους και για τους θεούς μόνο μια δικαιολογία: το έγιναν από ανάγκη. Και τούτα, αφού πριν δεν έστειλε ούτε αγγελιαφόρο ούτε γράμ μα δημόσια για τη νίκη σε εμφύλιους πολέμους, αλλά απωθούσε τη δόξα από την ντροπή του. 57. Παρόλα τούτα, αφού είχαν υποκύψει στην τύχη του άνδρα και είχαν δεχτεί το χαλινάρι, θεωρώντας τη μοναρ χία ως ξεκούραση από τους εμφύλιους πολέμους, τον ανέ δειξαν δικτάτορα για όλη του τη ζωή. Τούτο ήταν τυραννία ομολογημένη, επειδή πέρα από το ανεύθυνο της μοναρχίας πήρε και το ασταμάτητο. Και τις πρώτες τιμές γι' αυτόν τις πρότεινε ο Κικέρων στη σύγκλητο, και βέβαια το μέ-

327


32 Κ

ΚΑΙΣΑΡ

γεθος ήταν ανθρώπινο, αλλά όμως προσθέτοντας υπερβολές και ανταγωνιζόμενοι μεταξύ τους, έκαναν τον άνδρα να είναι βαρετός και δυσάρεστος ακόμα και στους πιο πρά ους, για όλα τα υπερβολικά και άτοπα τα οποία ψηφίζο νταν. Και νομίζουν ότι οι εχθροί του Καίσαρα όχι λιγότερο από τους κόλακες του συναγωνίστηκαν για να έχουν όσο πιο πολλές δικαιολογίες εναντίον του και να φαίνονται ότι βασίζονται στις πιο μεγάλες κατηγορίες. Γιατί σ' όλα τ' άλλα, αφού είχαν τελειώσει οι εμφύλιοι πόλεμοι, δεν προ καλούσε σε τίποτα για να κατηγορηθεί. Και βέβαια το ιερό της Επιείκειας το ψήφισαν όχι άδικα, αλλά σαν ευχαριστή ριο λόγω της πραότητας του. Γιατί συγχώρησε πολλούς από εκείνους που πολέμησαν εναντίον του και σε μερικούς έδωσε τιμές και εξουσίες, όπως στον Βρούτο και στον Κάσσιο, αφού έγιναν και οι δυο στρατηγοί. Και δεν αδια φόρησε για τα αγάλματα του Πομπήιου, τα οποία είχαν ριχτεί κάτω, αλλά τα έστησε πάλι, ενώ ο Κικέρων είπε πως,, στήνοντας τα αγάλματα του Πομπήιου, ο Καίσαρ στερέωσε τα δικά του. Κι όταν οι φίλοι του αξίωναν να έχει σωματοφύλακες, και πολλοί προσφέρονταν για τούτο τον σκοπό, δεν δέχτηκε, λέγοντας πως είναι καλύτερο να πεθάνει μια φορά, παρά να το περιμένει πάντοτε. Και θέλοντας να έχει σαν την καλύτερη και πιο βέβαιη ασφά λεια την εύνοια του λαού, αμέσως φρόντιζε για τον λαό με τραπέζια και σιτηρέσια, και στους στρατιωτικούς έδινε αποικίες, από τις οποίες πιο σημαντικές ήταν η Καρχηδών και η Κόρινθος68, των οποίων η άλωση πριν και η ανοικο δόμηση έτυχε να γίνουν ταυτόχρονα το ίδιο διάστημα και στις δύο. 58. Όσο για τους δυνατούς, σ' άλλους υποσχόταν υπατείες και στρατηγίες για το μέλλον, άλλους με τιμές και κάποιες εξουσίες τους παρηγορούσε, και σε όλους έδινε

329


330

ΚΑΙΣΑΡ

ελπίδες, προσπαθώντας να εξουσιάζει, με τη δική τους θέληση, ώστε κι όταν πέθανε ο ύπατος Μάξιμος, για τη μια μέρα της εξουσίας που του έμεινε, ανέδειξε ύπατο τον Κανίνιο Ρεβίλιο. Για τον οποίο, όπως φαίνεται, καθώς πολλοί πήγαιναν να τον συγχαρούν και να τον συνοδέ ψουν, ο Κικέρων είπε: «Ας βιαστούμε, πριν ο άνθρωπος βγεί από την υπατεια». Τα πολλά κατορθώματα του Καίσαρα δεν οδήγησαν την έμφυτη κλίση του στα μεγάλα έργα και τη φιλοδοξία του στο να απολαύσει όσα είχε πετύχει, αλλά ερέθιζαν και ενθάρρυναν για τα μελλοντικά επιτεύγματα του και του έδιναν έμπνευση για μεγαλύτερα πράγματα και έρωτα για νέα δόξα, σαν να είχε τελειώσει η παλιά, και το πάθος του δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά πως ζήλευε τον εαυτό του, σαν να ήταν κάποιος άλλος, και κάποια άμιλλα για τις μελλοντικές του πράξεις, απέναντι σ' αυτά τα οποία είχε κάνει. Η προετοιμασία και η απόφαση του ήταν να εκστρατεύσει εναντίον των Πάρθων και, αφού τους καταστρέψει, μέσω της Τρκανίας, κοντά στην Κασπία θάλασσα και τον Καύκασο, να περάσει τον Πόντο και να εισβάλει στη Σκυ θική, και αφού κάνει επιδρομές στις γύρω από τη Γερμανία χώρες και στην ίδια τη Γερμανία, να επιστρέψει μέσω της χώρας των Κελτών στην Ιταλία και να πραγματοποιήσει τον κύκλο της Ρωμαϊκής ηγεμονίας, η οποία οριζόταν από παντού από τον Ωκεανό. Κατά τη διάρκεια της εκστρα τείας, επιπλέον, προσπάθησε να σκάψει τον Ισθμό της Κορίνθου και είχε τοποθετήσει τον·Ανιηνό, επιστάτη σε τούτο το έργο, και σκόπευε επίσης να εκτρέψει τον Τίβερη από την πόλη με βαθιά- διώρυγα και, αφού τον στρέψει προς το Κιρκαίο, να τον ρίξει στη θάλασσα κοντά στην Ταρρακίνα, προσφέροντας ασφάλεια και ευκολία σ' αυτούς οι οποίοι πήγαιναν συχνά στη Ρώμη για εμπόριο. Επιπλέ ον να δημιουργήσει εκροή για τα έλη κοντά στο Πωμεντίνο

331


332

ΚΑΙΣΑΡ

και τη Σητία για να γίνει πεδιάδα, την οποία θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, και αφού κλείσει με προχώματα την πιο κοντινή στη Ρώμη θάλασ σα και καθαρίσει τα τυφλά και επικίνδυνα σημεία της ακτής στην Όστια, να κατασκευάσει λιμάνια και όρμους ασφαλείς για τόσο μεγάλη ναυτιλία. Και τούτα προετοιμά ζονταν. 59. Η αλλαγή του ημερολογίου69 και η διόρθωση της ανωμαλίας σχετικά με τον χρόνο, η οποία μελετήθηκε και έγινε απ' αυτόν με πολλή ευφυία, ήταν πάρα πολύ χρήσιμη. Γιατί όχι μόνο την παλιά εποχή είχαν μπερδεμένες τις περιόδους των μηνών οι Ρωμαίοι, ώστε να μην ταιριάζουν στις περιόδους του έτους, αλλά και οι θυσίες και οι γιορτές λίγο λίγο, όπως μεταφέρονταν, έπεφταν σ' άλλες εποχές. Αλλά την ηλιακή περίοδο, την οποία χρησιμοποιούσαν τότε, οι περισσότεροι δεν την ήξεραν καθόλου, και μόνο οι ιερείς οι οποίοι ήξεραν τον καιρό, ξαφνικά και χωρίς να το έχει καταλάβει κανείς από πριν, πρόσθεταν τον εμβόλιμο μήνα, τον οποίο ονόμαζαν Μερκηδόνιο. Λέγεται ότι τον πρόσθεσε πρώτος ο βασιλιάς Νομάς, βρίσκοντας τούτη τη μικρή και προσωρινή διόρθωση του λάθους στην αντιστοιχία των επο χών, όπως έχει γραφεί στη βιογραφία του. Ο Καίσαρ έθεσε το πρόβλημα στους πιο καλούς φιλοσόφους και μαθηματι κούς και έβαλε δική του μέθοδο και πολύ ακριβή διόρθωση, πέρα από τα μέχρι τότε αποδεκτά, την οποία χρησιμοποιούν μέχρι τώρα οι Ρωμαίοι και φαίνεται πως κάνουν λιγότερο λάθος απ' όλους σχετικά με την ανωμαλία. Αλλά όμως, όσοι φθονούσαν και δυσανασχετούσαν με τη δύναμη του, τον κατηγορούσαν και για τούτο. Ο Κικέρων λοιπόν, ο ρήτο ρας, όπως φαίνεται, σε κάποιον που είπε ότι αύριο ανατέλλει η Λύρα, απάντησε: «Ναι, κατόπιν διαταγής», σαν να ήταν και τούτο ανάγκη να το παραδέχονται.

333


334

ΚΑΙΣΑΡ

60. Όμως το φανερό και θανάσιμο μίσος εναντίον του το προκάλεσε ο πόθος του για τη βασιλεία, το οποίο είχε γίνει για τους πολλούς η πρώτη αιτία, ενώ για τους ύπουλους ήταν από παλιά ευπρεπής πρόφαση. Και διέδωσαν στον λαό τη φήμη, αυτοί που ήθελαν να βοηθήσουν τον Καίσαρα σε τούτη την τιμή, πως τα Σιβύλλια γράμματα προφήτευαν ότι θα υποταχθούν οι Πάρθοι, αν οι Ρωμαίοι εκστρατεύσουν εναντίον τους με βασιλιά, αλλιώς θα ήταν ανέφικτο. Και όταν ο Καίσαρ κατέβηκε από την Αλβα, τόλμησαν να τον χαιρετήσουν ως βασιλιά. Επειδή όμως ο λαός ταράχτηκε, εκείνος στενοχωρήθηκε και είπε πως δεν ονομάζεται βασι λιάς αλλά Καίσαρ. Και αφού έγινε σιωπή από όλους μετά από αυτό, πέρασε χωρίς να είναι ούτε γελαστός ούτε ευδιά θετος. Και στη σύγκλητο, όταν ψήφισε κάποιες τιμές υπερ βολικές, έτυχε να κάθεται πάνω από τα έμβολα, κι όταν πλησίασαν οι ύπατοι και οι στρατηγοί και μετά ακολούθησε όλη γενικά η σύγκλητος, δεν σηκώθηκε, αλλά αποκρίθηκε, όπως ακριβώς μιλούσε σε κάποιους ιδιώτες, ότι έπρεπε μάλλον να περιοριστούν οι τιμές παρά να διευρυνθούν. Και τούτο όχι μόνο ενόχλησε τη σύγκλητο αλλά και τον λαό, ο οποίος πίστευε πως η περιφρόνηση της συγκλήτου είχε αντίκτυπο στην πόλη. Κι έφυγαν όλοι αμέσως με με γάλη κατήφεια, όσοι μπορούσαν να μην παραμένουν, ώστε κι εκείνος αφού το κατάλαβε, γύρισε αμέσως στο σπίτι του και βγάζοντας το ιμάτιο από τον λαιμό του φώναζε στους φίλους του πως ηταν έτοιμος για να τον σφάξει όποιος ήθελε, και αργότερα χρησιμοποιούσε ως δικαιολογία την αρρώστια του. Γιατί δεν μπορούν να έχουν ισορροπία όσοι πάσχουν, αλλά όταν στέκονται και μιλούν στον λαό, ταρά ζονται πολύ, ζαλίζονται και με σπασμούς πέφτουν αναίσθη τοι. Δεν ήταν όμως έτσι, γιατί λένε ότι ο ίδιος ήθελε πολύ να σηκωθεί μπροστά στη σύγκλητο, αλλά κάποιος από τους φίλους ή μάλλον τους κ ό λ α κ ε ς του, ο Κορνήλιος Βάλβος70,

335


336

ΚΑΙΣΑΡ

τον κράτησε λέγοντας: «Δεν θυμάσαι ότι είσαι Καίσαρ και δεν θα αξιώσεις να σε περιποιούνται ως ανώτερο;» 61. Σε τούτες τις αιτίες προστέθηκε και η προσβολή των δημάρχων. Τότε ήταν η γιορτή των Λουπερκαλίων, για την οποία πολλοί γράφουν ότι παλιά ήταν γιορτή των βοσκών και μοιάζουν κάπως με τα Αρκαδικά Λύκαια. Τότε πολλοί απο τους ευγενείς νεαρούς και τους άρχοντες τρέχουν γυμνοί μέσα στην πόλη και χτυπούν με δέρματα τριχωτά όποιον συναντήσουν, γι' αστείο και για γέλιο. Και πολλές από τις γυναίκες των αρχόντων τους συναντούν επίτηδες και τους προτείνουν, όπως ακριβώς στον δάσκα λο, τα χέρια για χτυπήματα, έχοντας πεισθεί πως τούτο βοηθάει στο να γεννήσουν καλά οι έγκυες και να μείνουν έγκυες οι στείρες. Τούτα κοιτούσε ο Καίσαρ καθισμένος πάνω στα έμβολα σε θρόνο χρυσό, στολισμένος με ενδυμα σία θριάμβου. Και ο Αντώνιος ήταν ανάμεσα σ' εκείνους, οι οποίοι έτρεχαν τον ιερό δρόμο, και μάλιστα ήταν ύπατος. Μόλις λοιπόν μπήκε στην αγορά και το πλήθος παραμέρισε γι' αυτόν, κρατώντας διάδημα με στεφάνι πλεγμένο από δάφνη το πρόσφερε στον Καίσαρα. Και τότε ακούστηκε μικρό χειροκρότημα και προετοιμασμένο. Καθώς όμως ο Καίσαρ έσπρωξε μακριά το διάδημα, όλος ο λαός χειροκρό τησε πάλι. Του το πρόσφερε όμως πάλι, και καθώς πάλι δεν το δέχτηκε, ξαναχειροκρότησαν όλοι. Έτσι, βλέποντας το αποτέλεσμα της απόπειρας, ο Καίσαρ σηκώθηκε και έδωσε εντολή να μεταφέρουν το στεφάνι στο Καπιτώλιο, και είδαν τους ανδριάντες του στολισμένους με διαδήματα βασιλικά. Όμώς δύο από τους δημάρχους, ο Φλάβιος κι ο Μάρυλλος, πήγαν και τ' απομάκρυναν, κι αφού βρήκαν τους πρώτους οι οποίοι χαιρέτησαν τον Καίσαρα ως βασι λιά, τους οδήγησαν στη φυλακή. Ο λαός ακολουθούσε με χειροκροτήματα κι αποκαλούσε τους άνδρες Βρούτους,

337


338

ΚΑΙΣΑΡ

επειδή ο Βρούτος ήταν εκείνος, ο οποίος κατέλυσε τη διαδοχή των βασιλέων κι από τη μοναρχία έφερε την εξουσία στη βουλή και τον λαό. Γι' αυτό ο Καίσαρ οργί στηκε και αφαίρεσε την εξουσία από τον Μάρυλλο, και κατηγορώντας αυτόν και τους γύρω του και συγχρόνως βρίζοντας τον λαό, αποκαλούσε τους άνδρες πολλές φορές Βρούτους και Κυμαίους71. 62. Έτσι οι πολλοί στράφηκαν στον Μάρκο Βρούτο, νομίζοντας πως ο πατέρας του καταγόταν από τον παλιό Βρούτο, και η μητέρα του από τους Σερουιλίους, επιφανή οικογένεια, και ο ίδιος ήταν γαμπρός και ανιψιός του Κά τωνα. Τούτη την προσωπική του ενέργεια για την κατά λυση της μοναρχίας την άμβλυναν οι τιμές και οι χάρες από τον Καίσαρα. Γιατί όχι μόνο σώθηκε κοντά στα Φάρ σαλα, στη φυγή του Πομπήιου, και ζήτησε να σωθούν πολλοί από τους φίλους του, αλλά ο Καίσαρ του είχε πολύ μεγάλη εμπιστοσύνη. Και πήρε και την πιο σημαντική από τις τότε στρατηγίες και επρόκειτο να αναδειχθεί ύπατος τον τέταρτο χρόνο, καθώς προτιμήθηκε από τον Κάσσιο, ο οποίος διαγωνίστηκε μαζί του. Και λέγεται ότι ο Καίσαρ είπε πως ο Κάσσιος μιλάει πιο δίκαια, αλλά ο ίδιος δεν θ' αφήσει τον Βρούτο. Και αργότερα, όταν ήδη γινόταν η συνωμοσία και κάποιοι κατηγόρησαν τον Βρούτο,"δεν έδω σε σημασία, αλλά με το χέρι άγγιξε το σώμα του και είπε σ' αυτούς οι οποίοι κατηγορούσαν: ((Τούτο το δέρμα θα περιμένει ο Βρούτος», εννοώντας ότι άξιζε την εξουσία λόγω της αρετής του, αλλά για την εξουσία δεν θα γινόταν κακός και αχάριστος. Και όσοι επιθυμούσαν τη μεταβολή και πρώτα σ' ^εκείνον ή μόνο σ' εκείνον απέβλεπαν, δεν τολμούσαν να συζητήσουν, αλλά τη νύχτα γέμιζαν το βή μα με γράμματα και το κάθισμα το οποίο χρησιμοποιούσε ως στρατηγός. Και από τούτα τα περισσότερα ήταν τέτοια:

339


340

ΚΑΙΣΑΡ

«Κοιμάσαι Βρούτε», και, «Δεν είσαι Βρούτος». Όταν ο Κάσσιος κατάλαβε ότι η φιλοδοξία του ερεθιζόταν, τον παρακίνησε και επέμενε περισσότερο από προηγουμένως, γιατί και ο ίδιος είχε προσωπικό μίσος εναντίον του Καί σαρα, για λόγους τους οποίους αναφέραμε όταν είχαμε γράψει για τον Βρούτο. Αλλά και ο Καίσαρ είχε υποψίες για τούτον, έτσι που κάποτε είπε στους φίλους του: «Τι σας φαίνεται πως θέλει ο Κάσσιος; Σε μένα δεν αρέσει και πολύ, γιατί είναι πολύ χλομός». Και λέγεται πως και για τον Αντώνιο και τον Δολοβέλλα, όταν έφτασε πληροφορία ότι συνωμοτούν, είπε: «Δεν φοβάμαι πολύ τούτους τους παχείς και με μακριά μαλλιά, αλλά περισσότερο τους χλο μούς και λεπτούς», εννοώντας τον Κάσσιο και τον Βρούτο. 63. Αλλά φαίνεται ότι το πεπρωμένο δεν είναι τόσο απρόσμενο όσο αναπόφευκτο, γιατί λένε ότι φάνηκαν ση μεία και φαντάσματα εκπληκτικά. Φώτα λοιπόν ουράνια και χτύποι κατά τη διάρκεια της νύχτας που ακούγονταν σε πολλά μερη και πουλιά μοναχικά που κατέβαιναν στην αγορά, ίσως δεν αξίζει να τ' αναφέρουμε για τόσο μεγάλο κακό. Ο Στράβων όμως, ο φιλόσοφος, διηγείται ότι φάνη καν πολλοί άνθρωποι που ήταν γεμάτοι φωτιά και πηδού σαν, και πως ένας υπηρέτης κάποιου στρατιώτη έβγαλε πολλή φλόγα από το χέρι του και σ' όσους έβλεπαν φαινό ταν ότι καιγόταν, μόλις όμως σταμάτησε δεν είχε πάθει κανένα κακό. Κι ο ίδιος ο Καίσαρ προσφέροντας θυσία, λέει πως χάθηκε η καρδιά του σφαγίου και τούτο προκάλεσε φοβο. Γιατί δεν μπορεί απο τη φύση να είναι το ζώο χωρίς καρδιά. Αλλά και τούτα έγιναν, τα οποία πολλοί αναφέρουν πως τ' άκουσαν, ότι δηλαδή ένας μάντης τον προειδοποί ησε να φυλάγεται από μεγάλο κίνδυνο την ημέρα του μηνός Μαρτίου, την οποία οι Ρωμαίοι ονομάζουν Ειδούς. Κι όταν έφτασε η μέρα, ο Καίσαρ πηγαίνοντας στη σύγκλητο χαι-

341


342

ΚΑΙΣΑΡ

ρέτησε τον μάντη και του είπε ειρωνικά: «Ήλθαν οι Ειδοί του Μαρτίου», κι εκείνος του είπε ήσυχα: «Ναι, ήλθαν, αλλά δεν πέρασαν». Πριν από μια μέρα, καθώς δειπνούσε στου Μάρκου Λέπιδου72 και υπέγραφε επιστολές ξαπλω μένος, όπως συνήθιζε, κι έγινε λόγος ποιος θάνατος άραγε είναι ο πιο καλός, φώναξε πριν απ' όλους: «Ο απροσδόκη τος». Μετά από τούτα, καθώς κοιμόταν δίπλα στη γυναίκα του, όπως ακριβώς συνήθιζε, κι ήταν ανοιχτές όλες οι πόρτες και τα παράθυρα του δωματίου, επειδή ταράχτηκε από κάποιον χτύπο και το φως του φεγγαριού που έλαμπε, άκουσε την Καλπουρνία, η οποία κοιμόταν βαθιά, να λέει ακατανόητα λόγια και να βγάζει άναρθρους στεναγμούς. Και φαινόταν σαν να τον έκλαιγε κρατώντας τον σφαγμένο στην αγκαλιά της. Άλλοι όμως λένε πως δεν ήταν τέτοιο το όραμα της γυναίκας του. Στο σπίτι του Καίσαρα υπήρχε ένα αέτωμα στην κορυφή, το οποίο, όπως διηγείται ο Λίβιος, είχε μπει ως στόλισμα και διακριτικό με απόφαση της βουλής. Τού το είδε η Καλπουρνία στον ύπνο της πως έσπασε, και γι' αυτό αναστέναζε και δάκρυζε. Και μόλις ξημέρωσε, παρα κάλεσε τον Καίσαρα αν ήταν δυνατόν να μη βγει έξω, αλλά να αναβάλλει τη σύγκλητο. Κι αν νοιάζεται έστω και λίγο για τα όνειρα της, να κοιτάζει σχετικά με το μέλλον με θυσίες και κάποια άλλη μαντική. Και όπως φαίνεται είχε κι εκείνος κάποια υποψία και φόβο. Γιατί πιο πριν δεν μπο ρούσε να κατηγορήσει για δεισιδαιμονία και γυναικείες προκαταλήψεις την Καλπουρνία, αλλά τότε την έβλεπε πολύ συγχυσμένη. Κι επειδή και οι μάντεις, οι οποίοι έκαναν πολλές θυσίες, του είπαν ότι τα σφάγια ήταν απαι σιόδοξα, έστειλε τον Αντώνιο να διαλύσει τη σύγκλητο. 64. Στο μεταξύ ο Δέκιμος Βρούτος, με την επωνυμία Αλβίνος, στον οποίον ο Καίσαρ είχε μεγάλη εμπιστοσύνη

343


344

ΚΑΙΣΑΡ

ώστε να τον γράψει και δεύτερο κληρονόμο του, πήρε μέρος στη συνωμοσία μαζί με τον άλλο Βρούτο και τον Κάσσιο, κι επειδή φοβήθηκε μήπως η ενέργεια τους φανερωθεί, αν εκείνη την ημέρα ο Καίσαρ την απέφευγε, χλεύαζε τους μάντεις και ενοχλούσε τον Καίσαρα, ότι έδινε αφορμές για κατηγορίες και διαβολές στη σύγκλητο, η οποία θα το θεωρούσε προσβολή. Γιατί, μόλις τη διέταξε, συνήλθε και όλοι ήταν πρόθυμοι να ψηφίσουν για να αναγορευθεί βασιλιάς των επαρχιών εκτός της Ιταλίας και να φοράει διάδημα, όταν πηγαίνει σ' άλλες χώρες και στη θάλασσα. Αν όμως τους πει κάποιος, καθώς συνεδριάζουν, να διαλυ θούν προσωρινά και να επιστρέψουν όταν η Καλπουρνία θα δει καλύτερα όνειρα, ποια λόγια δεν θα πουν εκείνοι που τον φθονούν, ή ποίον από τους φίλους του θα ανεχθούν να τους λέει πως τούτα δεν είναι δουλεία ή τυραννία; Αλλά αν νομίζει, είπε, πως πρέπει ν' αποφύγει εκείνη την ημέρα, θα ηταν καλύτερο να πάει ο ίδιος και να την αναβάλει, αφού προσφωνήσει τη σύγκλητο. Και λέγοντας τούτα, ο Βρού τος τον έπιασε από το χέρι και τον οδηγούσε. Βγαίνοντας λίγο έξω από τις πόρτες, ένας ξένος υπηρέτης έτρεξε να τον συναντήσει αλλά εμποδίστηκε από το πλήθος και τον συνωστισμό, μπήκε όμως βίαια στο σπίτι και παραδόθηκε στην Καλπουρνία, παρακαλώντας τη να τον φυλάξει μέχρι να ξαναγυρίσει ο Καίσαρ, γιατί είχε να του πει σημαντικά πράγματα.\^ 65. Ο Αρτεμίδωρος, Κνίδιος ως προς την καταγωγή, που ήταν δάσκαλος της Ελληνικής φιλοσοφίας, και γι' αυτό είχε συνδεθεί με μερικούς από τους ανθρώπους του Βρούτου, έτσι που γνώριζε τα περισσότερα απ' όσα γίνο νταν, ήλθε φέρνοντας ένα μικρό δέμα χαρτιών μ' αυτά που θα κατήγγελε, και βλέποντας τον Καίσαρα να παίρνει καθένα από τα χαρτιά που του έδιναν και να το παραδίδει

345


346

ΚΑΙΣΑΡ

στους υπηρέτες του, πλησίασε αμέσως πολύ κοντά και του είπε: «Τούτο, Καίσαρ, διάβασε το μόνος σου και γρήγορα, γιατί έχουν γραφεί για σένα πράγματα σημαντικά και ενδιαφέροντα». Το δέχτηκε λοιπόν ο Καίσαρ, αλλά λόγω του πλήθους όσων έρχονταν, εμποδίστηκε, αν και το προ σπάθησε πολλές φορές, και κρατώντας το στο χέρι κι έχοντας μόνο τούτο, μπήκε στη σύγκλητο. Μερικοί λένε ότι άλλος του έδωσε το χαρτί, κι ότι ο Αρτεμίδωρος κα θόλου δεν τον πλησίασε αλλά τον έσπρωξε μακριά του το πλήθος σ' όλη τη διαδρομή. 66. Όλα τούτα πιθανόν να ήταν σύμπτωση. Αλλά στο μέρος όπου έγινε εκείνος ο φόνος κι ο αγώνας, κι όπου συνήλθε η σύγκλητος τότε, βρισκόταν άγαλμα του Πομπή ιου και είχε αφιερωθεί από τον Πομπήιο ως επιπλέον στολισμός στο θέατρο, έτσι που φάνηκε ότι έγινε η πράξη σ' εκείνο το μέρος από την καθοδήγηση αποκλειστικά κάποιου θεού. Λέγεται λοιπόν ότι ο Κάσσιος πριν από την πράξη, αφού κοίταξε προς το άγαλμα του Πομπήιου, σιωπηλά τον επικαλέστηκε, αν και δεν ήταν άσχετος με τη διδασκαλία του Επίκουρου73. Αλλά η ώρα, όπως φαίνεται, και ο κίνδυνος που υπήρχε, του προκάλεσαν ενθουσιασμό και πάθος, αντί των προηγούμενων λογισμών του. Τον Αντώνιο λοιπόν, ο οποίος ήταν πιστός στον Καίσα ρα και ρωμαλέος, τον κρατούσε έξω ο Βρούτος Αλβίνος, ο οποίος επίτηδες του έκανε μεγάλη συζήτηση. Και μόλις μπήκε ο Καίσαρ, η βουλή σηκώθηκε για να τον τιμήσει, αλλά από τους ανθρώπους του Βρούτου άλλοι στάθηκαν γύρω από το κάθισμα του, κι άλλοι ήλθαν να τον συναντή σουν, γιατί τάχα ήθελαν να τον παρακαλέσουν μαζί με τον Τίλλιο Κίμβρο74, για τον εξόριστο αδελφό του, και τον παρακαλούσαν ακολουθώντας τον μέχρι το κάθισμα του. Όταν εκείνος, μόλις κάθισε, αρνήθηκε τις παρακλήσεις και

347


348

ΚΑΙΣΑΡ

αγανακτούσε με τον καθένα, γιατί επέμεναν βίαια, ο Τίλλιος πιάνοντας την τήβεννο του Καίσαρα με τα δυο χέρια, την έβγαλε από τον λαιμό του. Τούτο ακριβώς ήταν το σύνθημα της επιχείρησης. Πρώτος τον χτύπησε ο Κάσσιος με ξίφος στον λαιμό, όχι θανατηφόρο ή βαθύ χτύπη μα, επειδή, όπως ήταν φυσικό, ταράχτηκε αρχίζοντας ένα μεγάλο τόλμημα, και ο Καίσαρ αφού γύρισε, έπιασε και κρατούσε το εγχειρίδιο. Σχεδόν ταυτόχρονα φώναξαν ο χτυπημένος Ρωμαϊκά: «Βρωμερέ Κάσκα 75 , τι κάνεις;» κι αυτός που τον χτύπησε, Ελληνικά στον αδελφό του: «Α δελφέ, βοήθα». Και έγινε τέτοια ταραχή, ώστε εκείνοι που δεν ήξεραν τίποτα, τρόμαζαν από την έκπληξη και τη φρίκη τους για τα γεγονότα, χωρίς να φεύγουν ούτε να βοηθούν, αλλά ούτε τολμούσαν να φωνάξουν. Εκείνοι όμως που ήταν προετοι μασμένοι για τον φόνο, γύμνωσαν καθένας το ξίφος του, έτσι που κυκλωμένος απ' αυτούς, όπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του, συναντούσε χτυπήματα και σίδερο, που τον διαπερνού σαν στο πρόσωπο και στα μάτια και κυλιόταν σαν θηρίο στα χέρια όλων. Γιατί όλοι έπρεπε να συμμετέχουν και να γευ θούν τον φόνο. Γι' αυτό κι ο Βρούτος τον χτύπησε στον βουβώνα. Και λέγεται από κάποιους ότι, καθώς αντιστεκό ταν γυρνώντας εδώ και εκεί το σώμα του και φωνάζοντας, μόλις είδε τον Βρούτο, που τράβηξε το ξίφος, σήκωσε το ιμάτιο στο κεφάλι του κι αφέθηκε, σπρωγμένος είτε από τους φονιάδες του είτε από την τύχη, στη βάση, πάνω στην οποία ήταν στημένο το άγαλμα του Πομπήιου. Και γέμισε με πολύ αίμα από τούτο τον φόνο, ώστε φαινόταν σαν να κατηύθυνε ο ίδιος ο Πομπήιος την τιμωρία του εχθρού του, που είχε γονατίσει στα πόδια του και έτρεμε από το πλήθος των τραυμάτων. Γιατί λέγεται πως είχε είκοσι τρία χτυπή ματα. Και πολλοί τραυματίστηκαν μεταξύ τους, καθώς έδιναν τόσα πολλά χτυπήματα σ' ένα σώμα.

349


350

ΚΑΙΣΑΡ

67. Όταν σκοτώθηκε ο άνδρας, αν και ο Βρούτος πήγε στη μέση, θέλοντας να πει κάτι σχετικά με τα γεγονότα, η γερουσία δεν το ανέχτηκε, αλλά βγήκαν όλοι έξω από τις πόρτες και φεύγοντας γέμισαν τον λαό με ταραχή και φόβο και απορία, έτσι που άλλοι έκλειναν τα σπίτια τους κι άλλοι εγκατέλειπαν τις τράπεζες και τα χρηματιστήρια, κι έτρεχαν άλλοι στο μέρος εκείνο για να δουν το γεγο νός, κι άλλοι, αφού το είδαν, έφευγαν από εκεί. Ο Αντώνιος και ο Λέπιδος, οι πιο θερμοί φίλοι του Καίσαρα, ξέφυγαν και κρύφτηκαν σ' άλλα σπίτια. Οι άνθρωποι του Βρούτου, όπως ήταν ακόμη ζεστοί από τον φόνο, δείχνοντας τα γυμνά τους ξίφη, γύρισαν όλοι μαζί από το βουλευτήριο στο Καπιτώλιο, μοιάζοντας όχι σαν να έφευγαν, αλλά μάλλον χαρούμενοι και θαρραλέοι, καλώντας τον λαό σε ελευθερία και παίρνοντας μαζί τους, τους πιο καλούς απ' όσους συναντούσαν. Μερικοί βάδιζαν μαζί τους κι ανακα τεύτηκαν μ' αυτούς, σαν να είχαν συμμετάσχει στο έργο, και οικειοποιούνταν τη δόξα, και ανάμεσα τους ο Γάιος Οκτάβιος κι ο Λέντλος Σπινθήρ. Τούτοι λοιπόν λόγω της αλαζονείας τους τιμωρήθηκαν αργότερα, καθώς τους σκό τωσαν ο Αντώνιος και ο νέος Καίσαρ, και ούτε τη δόξα, για την οποία πέθαναν, απόλαυσαν, γιατί δεν τους πίστε ψαν οι άλλοι. Και ούτε αυτοί που τους τιμώρησαν το έκαναν για την πράξη τους, αλλά για την επιθυμία τους. Την επόμενη μέρα όσοι ήταν με τον Βρούτο κατέβηκαν κι έβγαλαν λόγους. Ο λαός όμως πρόσεχε τα όσα λέγονταν χωρίς ούτε να οργίζεται ούτε να επιδοκιμάζει, και με την πολλή σιωπή του, φανέρωνε πως λυπόταν τον Καίσαρα αλλά σέβεται τον Βρούτο. Και η σύγκλητος, αφού ψήφισε γενική αμνηστεία και συμβιβασμό, αποφάσισε με ψήφισμα να τιμούν τον Καίσαρα σαν θεό και να μην αλλάζουν ούτε το

351


352

ΚΑΙΣΑΡ

πιο μικρό απ' όσα εκείνος ως άρχοντας αποφάσισε. Στον Βρούτο και στους ανθρώπους του μοίρασε επαρχίες και έδωσε τις πρέπουσες τιμές, ώστε όλοι νόμιζαν ότι εξομα λύνθηκαν τα πράγματα και είχαν την πιο καλή έκβαση. 68. Αλλά όταν ανοίχτηκαν οι διαθήκες του Καίσαρα και βρέθηκε ότι έδινε σε καθένα από τους Ρωμαίους αξιόλογο μερίδιο και είδαν το σώμα του να μεταφέρεται από την αγορά, κομματιασμένο από τις πληγές, το πλήθος ούτε μέτρο είχε πια ούτε τάξη. Αλλά αφού συγκέντρωσε από την αγορά βάθρα και κιγκλιδώματα και τραπέζια, άναψε φωτιά και τον έκαψαν εκεί, και αρπάζοντας αναμμένους δαυλούς έτρεξαν στα σπίτια των δολοφόνων για να τα κάψουν, κι άλλοι έτρεχαν παντού στην πόλη ζητώντας να βρουν τους άνδρες και να τους κομματιάσουν. Κανένας όμως απ' αυτούς δεν τους συνάντησε, γιατί ήταν όλοι κρυμμένοι καλά. Και κάποιος Κίννας, από τους φίλους του Καίσαρα, όπως λένε, είχε δει την περασμένη νύχτα ένα περίεργο όνειρο. Του φάνηκε ότι είχε προσκληθεί από τον Καίσαρα σε δείπνο, αλλά δεν δέχτηκε. Ο Καίσαρ όμως τον πήρε από το χέρι και τον οδηγούσε, καθώς ο ίδιος αντιστεκόταν επειδή δεν ήθελε. Μόλις άκουσε πως το σώ μα του Καίσαρα καιγόταν στην αγορά, σηκώθηκε και πήγε για να τον τιμήσει, αν και είχε πυρετό και υποψίες για το όνειρο. Όταν τον είδε ένας από το πλήθος, είπε σε κάποιον που τον ρώτησε το όνομα του κι εκείνος σε άλλον, και αμέσως σε όλους ότι ήταν ανάμεσα σ' αυτούς που σκότω σαν τον Καίσαρα. Γιατί μεταξύ των συνωμοτών ήταν και κάποιος με το ίδιο όνομα, Κίννας, και, νομίζοντας ότι ήταν αυτός, όρμησαν αμέσως και τον κομμάτιασαν. Επειδή φοβήθηκαν τούτο περισσότερο, ο Βρούτος και ο Κάσσιος με τους δικούς τους έφυγαν λίγες μέρες αργότερα από την πόλη. Και όσα έκαναν κι έπαθαν μέχρι τον θ ά ν α τ ο τους, έχουν γραφτεί στη βιογραφία του Βρούτου.

353


354

ΚΑΙΣΑΡ

69. Ο Καίσαρ όταν πέθανε ήταν πενήντα έξι χρόνων κι έζησε όχι περισσότερο από τέσσερα χρόνια μετά τον θά νατο του Πομπήιου, και μόλις κατάφερε ν' αποκτήσει την αρχή και την εξουσία, την οποία επιδίωκε με τόσους κινδύ νους σ' όλη του τη ζωή, και μόνο τ' όνομα της και τη ζηλευτή δόξα από τους πολίτες καρπώθηκε. Όμως ο με γάλος του δαίμων, ο οποίος τον καθοδηγούσε σ' όλη του τη ζωή, τον παρακολούθησε κι όταν πέθανε, εκδικητής του φόνου του, κυνηγώντας και ψάχνοντας στη στεριά και στη θάλασσα όλους τους δολοφόνους του, και δεν άφησε κανέναν, αλλά σκότωσε όλους εκείνους που πήραν μέρος στον φόνο του είτε με το ίδιο τους το χέρι είτε με τη γνώμη τους 76 . Το πιο εκπληκτικό από τα ανθρώπινα ήταν το σχετικό με τον Κάσσιο, όταν νικήθηκε στους Φιλίππους και αυτο κτόνησε με εκείνο το ίδιο ξίφος, με το οποίο χτύπησε τον Καίσαρα. Κι από τα θεία, ο μεγάλος κομήτης (γιατί φά νηκε λαμπρός εφτά νύχτες μετά τη σφαγή του Καίσαρα, κι έπειτα χάθηκε), και η έκλειψη των ακτινών του ήλιου. Γιατί όλον εκείνο τον χρόνο ο κύκλος του ήταν θαμπός, χωρίς λάμψη, και η θερμότητα του κατέβαινε αδύνατη και λεπτή, κι έτσι ο αέρας φυσούσε ζοφερός και βαρύς λόγω της θερμότητας του που τον αραίωνε και μαραίνονταν οι καρποί άγουροι, προτού ωριμάσουν, και σάπιζαν από την ψυχρότητα του αέρα. Μάλιστα το όραμα, που εμφανίστηκε στον Βρούτο, έδειχνε πως η σφαγή του Καίσαρα δεν άρεσε στους θεούς. Και ήταν τέτοιο. Σκόπευε να περάσει τον στρατό του από την Αβυδο στην απέναντι στεριά και ξε κουραζόταν τη νύχτα, όπως συνήθιζε, στη σκηνή του, χωρίς να κοιμάται, αλλά σκεπτόμενος για το μέλλον. Και λέγεται πως ανάμεσα στους στρατηγούς ήταν αυτός που κοιμόταν λιγότερο και από τη φύση του είναι ξύπνιος περισσότερο χρόνο. Νόμισε πως άκουσε κάποιο θόρυβο

355


356

ΚΑΙΣΑΡ

στην πόρτα και κοιτάζοντας προς το φως του λυχναριού, σχεδόν μισοσβησμένου, είδε μια τρομερή μορφή άνδρα, με τεράστιο μέγεθος και άγριο παρουσιαστικό. Στην αρχή ξαφνιάστηκε, αλλά καθώς είδε πως ούτε έκανε ούτε έλεγε τίποτε, αλλά στεκόταν σιωπηλός δίπλα στο κρεβάτι του, τον ρώτησε ποιος είναι. Και το φάντασμα του απάντησε: «Ο δικός σου κακός δαίμονας, Βρούτε. Θα με δεις στους Φιλίππους». Τότε με θάρρος ο Βρούτος του είπε: «Θα σε δω». Και το φάντασμα έφυγε αμέσως. Όταν έφτασε ο χρόνος και παρατάχτηκε στους Φιλίππους απέναντι στον Αντώνιο και στον Καίσαρα, στην πρώτη μάχη νίκησε, κι όσο μπορούσε ο ίδιος, έκανε έφοδο και κατέλαβε το στρα τόπεδο του Καίσαρα. Όταν όμως επρόκειτο να δώσει τη δεύτερη μάχη, εμφανίστηκε τη νύχτα πάλι το ίδιο φάντα σμα, χωρίς να πει κάτι, αλλά ο Βρούτος κατάλαβε τη μοίρα του και ρίχτηκε στον κίνδυνο. Όμως δεν έπεσε στη μάχη, αλλά, όταν έγινε υποχώρηση, πήγε σ' ένα γκρε μό και με γυμνό το ξίφος του χτύπησε το στήθος του και, όπως λένε, τον βοήθησε και κάποιος φίλος του στο χτύπη μα, και πέθανε.

357

ΣΧΟΛΙA


1. 0 Κάρανος ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτής, κατά του 9ο π.Χ. αιώνα, της δυναστείας στην οποία ανήκε ο Αλέξανδρος. 2. Ο Αιακός ήταν γιος του Δία και της Αίγινας, γεννημέ νος στο φερώνυμο της μητέρας του νησί. Όταν οι κάτοικοι της Αίγινας αποδεκατίστηκαν από λοιμό, ο Δίας εισάκουσε παράκληση του Αιακού και αύξησε τον πληθυσμό, μεταμορ φώνοντας τα μυρμήγκια σε ανθρώπους, τους ονομασθέντες Μυρμιδόνες. Ή τ α ν προσφιλής στους θεούς για τη σωφροσύ νη και τη δικαιοσύνη του. Στον Πλατωνικό διάλογο Γοργίας (523a κ.εξ.) ο Σωκράτης διηγείται εσχατολογικό μύθο, όπου αναφέρεται πως ο Αιακός, μαζί με τον Μίνωα και τον Ραδάμανθυ, ήταν οι τρεις δικαστές των ψυχών. 3. Στη Σαμοθράκη τελούνταν μυστηριακές τελετές της Διονυσιακής λατρείας και των Ορφικών. Το περιστατικό που αναφέρεται στο κείμενο συνέβη μεταξύ του 365 και του 361 π.Χ., οπότε ο Φίλιππος ήταν ανάμεσα στα δεκαεπτά και είκοσι ένα χρόνια. Παρ' ότι τόσο νέος, είχε ήδη νυμφευτεί δύο φορές, χωρίς να έχει αποκτήσει ακόμα γιο. Την Ολυμπιάδα νυμφεύτηκε το φθινόπωρο του 357 π.Χ. 4. Ο Αρίστανδρος ήταν μάντης από την Τελμησσό. Ο Αλέξανδρος τον είχε πάρει μαζί του στην εκστρατεία στην Ασία (βλ. παρακάτω, κεφ. 31, 33) και υπολόγιζε ιδιαίτερα τους χρησμούς του. Ο Αρίστανδρος είχε πιθανότατα συγγρά ψει έργο αναφερόμενο σε θαύματα που συνέβησαν στα χρόνια του, το οποίο μνημονεύουν ο Λουκιανός και ο Πλίνιος.

361

ΣΧΟΛΙΑ

362

ΣΧΟΛΙΑ

βάση το πρωτότυπο. 13. Ο Αριστόξενος ήταν Περιπατητικός φιλόσοφος, μαθη τής του Αριστοτέλη. Σώζονται μόνο αποσπάσματα πραγμα τειών του σχετικά με τη μουσική. 14. Ο Θεόφραστος, από την Ερεσσό της Λέσβου, ήταν φημισμένος φιλόσοφος, διάδοχος του Αριστοτέλη στην ηγε σία της Περιπατητικής σχολής στην Αθήνα. 15. Ο Λυσίμαχος ήταν στρατηγός του Αλεξάνδρου, μετά τον θάνατο του οποίου έγινε βασιλιάς της Θράκης. Σκοτώθη κε σε πόλεμο εναντίον του Σέλευκου στα 281 π.Χ. 16. Ο Φοίνικας ήταν παιδαγωγός και δάσκαλος του Αχιλ λέα. Ο θαυμασμός του Αλεξάνδρου για τους ήρωες του Ομή ρου τον έκανε να νιώθει, κατά κάποιο τρόπο, ταυτισμένος με τον Αχιλλέα. 17. Σοφοκλής, απόσπασμα 785 (Nauck). 18. Το έτος 343 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος ήταν δεκατριών ετών και ο Αριστοτέλης σαράντα δύο. 19. Ο νάρθηξ ήταν φυτό καλαμοειδές και κυλινδρικό. Μέσα σε νάρθηκα έκρυψε, κατά την παράδοση, ο Προμηθεύς τη φωτιά που έκλεψε από τους θεούς. Τπήρχε συνήθεια να κα τασκευάζονται μικρά κυλινδρικά κιβώτια στο σχήμα του νάρθηκα, για φύλαξη πολύτιμων αντικειμένων. Ο Αλέξαν δρος κατά την εκστρατεία του στην Ασία βρήκε τέτοιο κιβώ τιο ανάμεσα στα Περσικά λάφυρα, όπου τοποθέτησε το χει ρόγραφο της Ίλιάδος με τις διορθώσεις του Αριστοτέλη. Εξαιτίας τούτου η έκδοση αυτή του ποιητή ονομάστηκε ή εκ

τον

νάρθηκος.

20. Ο Ονησίκριτος ήταν ιστορικός και φιλόσοφος, μαθητής του Κυνικού Διογένη. Συνόδευσε τον Αλέξανδρο στην Ασία και στάλθηκε από αυτόν πρέσβης στους Γυμνοσοφιστές. Αλ λοι συγγραφείς χρησιμοποίησαν τα έργα του ως πηγές, με επιφύλλαξη όμως για την ακρίβεια των πληροφοριών του. Βλ. Στράβων ΙΕ 714. Αρριανός ΣΤ 2,3' Ζ 5, 6. Από τα συγγράμ-

363

ΣΧΟΛΙΑ

ματά του σώζονται μικρά αποσπάσματα. 21. Το έτος 340 π.Χ. 22. Οι Μαιδοί ήταν λαός της Θράκης, που κατοικούσε στη δυτική όχθη του ποταμού Στρυμόνα. Είχαν συγκρουστεί πολ λές φορές με τους Μακεδόνες, στους οποίους τελικά υποτά χθηκαν. Βλ. Θουκυδίδης Β 98. 23. Ο Λτταλος ήταν στρατηγός του Φιλίππου. Εξαιτίας του αναφερόμενου εδώ περιστατικού, ο Αλέξανδρος τον αντι πάθησε και έδωσε διαταγή, όταν ο Φίλιππος είχε πια πεθάνει, να δολοφονήσουν τον Άτταλο. 24. Πιθανώς ο Άτταλος να εννοούσε γνήσιο Μακεδόνα διάδοχο,. δεδομένου πως η Ολυμπιάς, μητέρα του Αλεξάν δρου, καταγόταν από την Ήπειρο, ενώ η Κλεοπάτρα από ευγενή οικογένεια της Μακεδονίας. Ενδεχόμενος απόγονος του Φιλίππου από την Κλεοπάτρα, θ' απειλούσε τα δικαιώ ματα του Αλεξάνδρου επί του θρόνου. 25. Ο Αρριδαίος ήταν νόθος γιος του Φιλίππου. Θανατώ θηκε στα 317 π.Χ. μετά από διαταγή της Ολυμπιάδας. Η αντίδραση του Αλεξάνδρου, στο περιστατικό που αναφέρει εδώ ο Πλούταρχος, δείχνει πως θεωρούσε ότι τα κληρονομι κά δικαιώματα του επί του θρόνου πραγματικά κινδύνευαν. 26. Ο Π αρμενίων ήταν από τους πιο ικανούς και έμπιστους στρατηγούς του Φιλίππου αρχικά και στη συνέχεια του Αλε ξάνδρου. Ο γιος του Φιλώτας ακολούθησε στην εκστρατεία κατά των Περσών ως ίππαρχος των Εταίρων. 27. Ο Παυσανίας ανήκε στους σωματοφύλακες του Φιλίπ που. Πιθανότατα η αιτία της δολοφονίας του τελευταίου οφειλόταν σε λόγους προσωπικής αντεκδίκησης, ίσως όμως επίσημοι της Μακεδόνικης αυλής ή ακόμα και η Ολυμπιάς να μην ήταν άμοιροι ευθυνών. 28. Ευριπίδης, Μήδεια, 288. Ο στίχος αναφέρεται στην επιθυμία της Μήδειας να σκοτώσει τον Κρέοντα, την Κρέου σα και τον Ιάσονα, των οποίων εδώ αντίστοιχοι είναι ο Φί-

364

ΣΧΟΛΙΑ

λιππος, η Κλεοπάτρα και ο Ατταλος. 29. Οι Τριβαλλοί ήταν ισχυρό πολεμικό φύλο της Θράκης, στην κάτω Μοισία. Σε επιδρομή τους το 376 π.Χ. έφτασαν μέχρι τα Αβδηρα, τα οποία λεηλάτησαν. Βλ. Θουκυδίδης Β 96, Δ 101. 30. Πρόκειται βέβαια για τον μεγάλο ρήτορα και ηγέτη της αντιμακεδονικής παράταξης της Αθήνας. Στην Ελλάδα είχε διαδοθεί η φήμη πως ο Αλέξανδρος σκοτώθηκε, και τούτο προκάλεσε εξέγερση στη Θήβα και την Αθήνα εναντίον της Μακεδόνικης κυριαρχίας. Όμως μέσα σε δεκατρείς μέρες ο Αλέξανδρος έφτασε στη Θήβα, οδηγώντας τριάντα τρεις χιλιάδες άνδρες, πολλοί από τους οποίους ήταν Θράκες και Γέτες πολεμιστές. 31. Τούτο έγινε το φθινόπωρο του 335 π.Χ. Ο Πλούταρχος παραλείπει προηγούμενη κάθοδο του Αλεξάνδρου στη νότια Ελλάδα, μετά από τον θάνατο του Φιλίππου, όταν έγινε αρχηγός των Ελλήνων, πλην των Λακεδαιμονίων, στη θέση του πατέρα του, για την εκστρατεία εναντίον των Περσών. 32. Ο Κλείτος ήταν επικεφαλής του ενός από τα δύο σώ ματα ιππικού. Αργότερα ο Αλέξανδρος τον τοποθέτησε σατράπη της Βακτριανής. 33. Ο μεγάλος Κυνικός φιλόσοφος Διογένης (4ος αι. π.Χ.) καταγόταν από Σινώπη του Ευξείνου Πόντου, αλλά από νωρίς ακολούθησε τον πατέρα του στην Αθήνα. Μαθήτευσε στον Σωκρατικό φιλόσοφο Αντισθένη, του οποίου ακολούθησε τις αρχές, αναπτύσσοντας τες σε ακραία μορφή. Επιδίωξε την ελευθερία μέσω της απαλλαγής α π ' οποιαδήποτε ανάγκη, φθάνοντας σε σημείο να είναι ρακένδυτος και να τρέφεται ελάχιστα ή καθόλου. Κάποτε, πλέοντας προς την Αίγινα, συνελήφθη από πειρατές και πουλήθηκε ως δούλος. Τον αγό ρασε ο Κορίνθιος Ξενιάδης, ο οποίος του ανέθεσε την αγωγή των παιδιών του. Από τότε ζούσε το καλοκαίρι στην Κόρινθο και τον χεμώνα στην Αθήνα. Οι απόψεις του ανήκουν στον

365

ΣΧΟΛΙΑ

366

ΣΧΟΛΙΑ

ρων των Περσών. Μετά τη δραπέτευση του από την Αλικαρ νασσό, όταν την κατέλαβε ο Αλέξανδρος, ανέλαβε την αρχη γία του Περσικού στόλου. Το 333 π.Χ. κατέλαβε τη Χίο και λεηλάτησε μεγάλο τμήμα της Λέσβου, αλλά σκοτώθηκε κατά την πολιορκία της Μυτιλήνης. Οι Πέρσες υπολόγιζαν σ' αυ τόν ν' αποτελέσει αντιπερισπασμό στον Αλέξανδρο, προκα λώντας εξεγέρσεις στα νησιά. 42. Ο Κύδνος ήταν ποταμός της Κιλικίας, κοντά στην Ταρσό. 43. Τα γεγονότα διαδραματίζονται στις αρχές του φθινο πώρου του 333 π.Χ. Ο Αλέξανδρος είχε ήδη ολοκληρώσει τη δύσκολη προέλαση του στα νότια του Γορδίου, διασχίζοντας την Ανατολία διά μέσου των Κιλιακών Πυλών. 44. Ο Χάρης καταγόταν από τη Λέσβο και ανήκε στην αυλή του Αλεξάνδρου. Έγραψε ιστορία με πολλά ανεκδοτο λογικά στοιχεία για την εκστρατεία των Μακεδόνων. 45. Το χωρίο φανερώνει τη διαφορά στα ήθη και τον τρόπο ζωής μεταξύ Ελλήνων και Περσών. Η φράση του Αλέξανδρου λέγεται όχι τόσο με θαυμασμό όσο με οίκτο, αφού πίστευε πως αυτές οι εξωτερικές πολυτέλειες ήταν τα βασικά στη ρίγματα του βασιλιά των Περσών. Αργότερα πάντως ο Αλέ ξανδρος ασπάστηκε κάποιες από τις συνήθειες της Περσικής αυλής. 46. Ο Λεοννάτος ήταν παιδικός φίλος του Αλεξάνδρου και από τους διακεκριμένους αξιωματικούς του. Συνέβαλε στη σωτηρία του αρχηγού του, κατά τη μάχη εναντίον των Μαλλών (βλ. παρακάτω, κεφ. 63). Σκοτώθηκε στα 322 π.Χ. σε μάχη κοντά στη Λαμία. 47. Ο Φιλόξενος από τα Κύθηρα (435-380 π.Χ.) ήταν ποι ητής διθυράμβων. Έζησε κυρίως στην Αθήνα και τις Συρα κούσες. 48. Η Αδα ήταν αδελφή του Πιξώδαρου, σατράπη της Καρίας (βλ. παραπάνω, κεφ.10).

367

ΣΧΟΛΙΑ

49. Η μάχη στην Ισσό έγινε τον Νοέμβριο του 331 π.Χ. 50. Η πολιορκία της Τύρου διήρκεσε από τον Ιανουάριο μέχρι τον Αύγουστο του 332 π.Χ. 51. Βλ. παραπάνω, κεφ. 5 και σχ. 15, 16. 52. Η πολιορκία της Γάζας πραγματοποιήθηκε στο διά στημα Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 332 π.Χ. 53. Πρόκειται για ποσότητες περίπου δεκατριών τόνων λιβανιού και δυόμιση τόνων μύρου. Το περιστατικό είναι ενδεικτικό για τον χαρακτήρα του Αλεξάνδρου. 54. Ο Ηρακλείδης ήταν ιστορικός της Ελληνιστικής επο χής, που άκμασε στα χρόνια του Πτολεμαίου Δ' (222-205 π.Χ.). 55. Όμηρος,

Όδΰσσεια δ 354-355.

56. Τούτο συνέβη τον χειμώνα του 332 π.Χ. 57. Ο Καλλισθένης, ιστορικός και φιλόσοφος από την Όλυνθο, ήταν μεταξύ των λογίων που ακολουθούσαν την εκ στρατεία. Θανατώθηκε στα 328 π.Χ., μετά από διαταγή τ ο υ Αλεξάνδρου. 58. Το μαντείο του Άμμωνα ήταν από τα σπουδαιότερα του αρχαίου κόσμου. Οι ιερείς του θεού αυτού διατηρούσαν επαφές με τους Έλληνες ιερείς του Δία. Αφότου η Αίγυπτος κυριεύτηκε από τους Πέρσες, πολλοί χρησμοί μιλούσαν για τον ελευθερωτή της χώρας που θα έλθει από τα βόρεια βασί λεια της Μακεδονίας και της Ηπείρου. 59. Όμηρος, Ίλιάς, Ε 340. Ο ίχωρ ήταν το «αίμα» των θεών. 60. Ο φιλόσοφος Ανάξαρχος από τα Αβδηρα ήταν μεταξύ εκείνων που είχαν ακολουθήσει τον Αλέξανδρο στην εκστρα τ ε ί α . Με κολακείες ειχε αποσπάσει την εύνοια του. Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, ο Ανάξαρχος συνελήφθη από τον Νικοκρέοντα, βασιλιά της Σαλαμίνας της Κύπρου, ο οποίος, εκδικούμενος παλαιά προσβολή, τον σκότωσε με σκληρά βα σανιστήρια (βλ. και Διογένης Λαέρτιος ix, 10).

368

ΣΧΟΛΙΑ

369

ΣΧΟΛΙΑ

370

ΣΧΟΛΙΑ

π.Χ. συγκρούστηκε με τον Ευμενή. 79. Ο Περδίκκας ήταν αξιωματικός και φίλος του Αλε ξάνδρου, συγγενής με τον οίκο του τελευταίου. Διακρίθηκε κατ' αρχάς στις πολεμικές επιχειρήσεις στη Θήβα, και ακο λούθησε την εκστρατεία στην Ασία ως σωματοφύλακας του Αλεξάνδρου. Διακρίθηκε στις μάχες του Γρανικού, της Ισσού και των Γαυγαμήλων (βλ. και Αρριανός, Ά?ιεξάνδρον Άνάβασις Α 14, Β 8, Γ 11, ΣΤ 6). Στην εκστρατεία στην Ινδία ήταν διοικητής τμήματος της Μακεδόνικης φάλαγγας, μένο ντας απόλυτα αφοσιωμένος στον Αλέξανδρο, ο οποίος πεθαί νοντας του προσέφερε το δαχτυλίδι του, ένδειξη μεγάλης εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του. Οι υπόλοιποι αρχηγοί όμως εναντιώθηκαν στον Περδικκα, η πολιτική του οποίου, απομα κρυσμένη από του να υλοποιήσει τα σχέδια του Αλεξάνδρου, βρήκε σφοδρούς πολέμιους, και ο ίδιος απομονώθηκε. Βλ. επίσης Πλούταρχος, Ευμενής 3" Διόδωρος ΙΖ 17, ΙΗ 4, 36. 80. Ο ελλέβορος ήταν φυτό με φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείτο ανάλογα. Ευδοκιμούσε στην Ευρώπη και την Ασία και περιείχε δηλητηριώδη ουσία, στην ύπαρξη της ο ποίας οφείλονται οι πολλοί μύθοι και προλήψεις που συνο δεύουν το φυτό. 81. Ο Άρπαλος, κατηγορούμενος για φαύλη διοίκηση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Αλεξάνδρου, λιποτάκτησε στα 325 π.Χ. Κατέφυγε αρχικά στην Κιλικία και μετά στην Αθήνα. Δολοφονήθηκε στην Κρήτη. Βλ. και Πλούταρχος, Δημοσθένης 25-26. 82. Καθένας από τους δύο χιλιάδες ιππείς πήρε ένα τάλα ντο. 83. Πρόκειται για την Αζοφική θάλασσα, στη χερσόνησο της Κριμαίας. Είναι η Μαιώτις λίμνη των αρχαίων Ελλήνων, η Palus Maeotis τ ω ν Ρωμαίων και η

Τερεμίνθα τ ω ν Σκυθών.

84. Ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για την Παρθική το φθινόπωρο του 330 π.Χ.

371

ΣΧΟΛΙΑ

85. 0 βασιλιάς των Σκυθών. 86. Η Τρκανία βρισκόταν νοτιοανατολικά της Κασπίας θάλασσας και βόρεια της Παρθικής. Ή τ α ν για μεγάλο διά στημα υποταγμένη στους Μήδους. Ο Κικέρων (Tusc. I 45) αναφέρεται στο βάρβαρο έθιμο των Υρκανίων να κατακρε ουργούν τους νεκρούς. Βλ. επίσης Στράβων ΙΑ 508· Πλίνιος VI 23, 27. 87. Η Ρωξάνη ήταν κόρη του Οξυάρτη, ηγεμόνα της Βακτριανής. Ο Αλέξανδρος την ερωτεύτηκε για τη μεγάλη ομορφιά της και την παντρεύτηκε το καλοκαίρι του 327 π.Χ. Η Ρωξάνη δολοφονήθηκε στα 311 π.Χ. μετά από διαταγή του Κάσσανδρου. Βλ. Αρριανός, Αλεξάνδρου Άνάβασις Δ 18 κ.εξ.' Στράβων ΙΑ 517. 88. Στο σημείο τούτο η αφήγηση του Πλουτάρχου ανατρέ χει στην αμέσως μετά τον φόνο του Δαρείου περίοδο, το φθινόπωρο του 330 π.Χ. 89. Ο Αντίπατρος είχε μείνει στη Μακεδονία, ως αντιβασιλιάς του απόντος στην εκστρατεία Αλεξάνδρου. 90. Η πόλη των Οινιαδών βρισκόταν στην Αιτωλία, κοντά στις εκβολές του ποταμού Αχελώου. 91. Ο Κλείτος δολοφονήθηκε στη Σογδιανή το φθινόπωρο του 328 π.Χ. Ο Αρριανός αφηγείται τα γεγονότα στην Αλε ξάνδρου

Άνάβασιν

92. Ευριπίδης,

Δ

8

κ.εξ.

Ανδρομάχη

683.

93. Ο Αρριανός, μετά την περιγραφή του φόνου του Κλείτου, διατυπώνει την κρίση του (ό.π., 9), μεμφόμενος τον Κλείτο για την αυθάδεια που επέδειξε έναντι του βασιλιά, συνάμα όμως εκφράζοντας λύπη για το ότι ο Αλέξανδρος φάνηκε υποδεέστερος από τα δύο ελαττώματα, τα οποία οι σώφρονες πρέπει να υπερνικούν, την οργή και τη μέθη. Επαι νεί παράλληλα τη μεταμέλεια του Αλεξάνδρου, για τον οποίο λέει πως, μόλις συνειδητοποίησε την πράξη του, θέλησε να πέσει πάνω στο δόρυ του και να σκοτωθεί.

Μ2

ΣΧΟΛΙΑ

94. Βλ. παραπάνω, κεφ. 50. 95. Απόσπασμα από χαμένο έργο του Ευριπίδη (F2 905 Nauck). 96. Ευριπίδης,

Βάκχαι 266-267.

97. Δηλαδή δούλος, ο οποίος είχε καθήκον να διαβάζει δυνατά για τον κύριο του διάφορα γραπτά. 98.

Η προσκύνηση των βασιλέων ήταν αποκλειστικά

Περσικό στοιχείο, καθόσον οι Έλληνες προσκυνούσαν μόνο τους θεούς. Η κοινωνική λειτουργία της προσκύνησης στους Πέρσες καθοριζόταν από το ότι απευθυνόταν α π ' οποιονδή ποτε κατώτερο προς οποιονδήποτε ανώτερο, και α π ' όλους στον βασιλιά. Για τους Έλληνες τούτο αποτελούσε χαρακτη ριστικό υποταγής και ανελευθερίας. Το δίλημμα του Αλεξάν δρου ήταν κατα κύριο λόγο το ότι, αν απαγόρευε την προσκύ νηση, ενδεχομένως δεν θα μπορούσε να επιβληθεί ως αληθινός βασιλιάς στους Πέρσες. Επίσης η καθιέρωση κοινού για Έλληνες και Πέρσες τύπου, θα προσέκρουε πιθανότατα στην αντίδραση των πρώτων, οι οποίοι δεν ήθελαν ν' αντιμετωπί ζονται όμοια με τους κατακτημένους. 99. Πρόκειται για τον παλιό φίλο του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, βλ. παραπάνω κεφ. 9, 37. 100. Τον Αύγουστο του 327 π.Χ. 101. Ο Αλέξανδρος είχε προχωρήσει σε αναδιοργάνωση του στρατού, με σκοπό να εντάξει σ' αυτόν (κυρίως στο ιππικό) και πολεμιστές από τις περιοχές της Ανατολής. Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, η δύναμη με την οποία εκστράτευσε στην Ινδία ήταν τριάντα πέντε χιλιάδες άνδρες περίπου. 102. Πρβλ. γε'νεσιν,

πόνων

Πλάτων, Μενέξενος 238a, μετά δε τοϋτο ελαίου άρωγήν,

άνηκε

τοις

εκγόνοις.

103. Ο Πλούταρχος παραθέτει περιστατικά, από τα οποία καταφαίνεται ο χαρακτήρας του Αλεξάνδρου. Το συγκεκριμέ νο συνέβη τον χειμώνα του 328-7 π.Χ. 104. Ο Οξυάρτης ήταν ο ηγεμόνας της Βακτριανής, πατέ-

373

ΣΧΟΛΙΑ

374

ΣΧΟΛΙΑ

113. 0 Νέαρχος, γιος του Ανδροτίμου, ήταν Κρητικός, παιδικός φίλος του Αλεξάνδρου. Ο Φίλιππος τον είχε εξορί σει αλλά, όταν ο Αλέξανδρος ανέβηκε στον θρόνο, ο Νέαρχος επανήλθε και ακολούθησε την εκστρατεία στην Ασία, όπου διορίστηκε διοικητής της Αυκίας. Τοποθετήθηκε αρχηγός του στόλου, με διαταγή να πλεύσει από τις εκβολές του Ινδού μέχρι ν' ανακαλύψει αυτές του Ευφράτη. Αξιόπιστες περιγρα φές των περιοχών αυτών έκανε ο Νέαρχος στο έργο του Παράπλονς, του οποίου στοιχεία περιέλαβε ο Αρριανός στην ιστορία του. Του ανατέθηκε ανάλογη εξερευνητική αποστολή στα Αραβικά και Αφρικανικά παράλια, η οποία όμως ματαιώ θηκε εξαιτίας του θανάτου του Αλεξάνδρου. Τότε παραχώρη σε τη διοίκηση της Λυκίας στον Αντίγονο, διατηρώντας ο ίδιος την ηγεσία του στόλου. Γύρω από το πρόσωπο του πλέχτηκαν διάφοροι μύθοι, ένας από τους οποίους αναφέρει ότι σε κάποιο ταξίδι του χάθηκε σε άγνωστες θάλασσες και βρέθηκε σε ανεξερεύνητες ακτές (της Αμερικής), όπου πέθα νε. Ο Πλούταρχος {Ευμενής 11) ελέγχει τις διαδόσεις τούτες ως ανυπόστατες. 114. Τούτο συνέβη τον Δεκέμβριο του 325 π.Χ. 115. Η Κλεοπάτρα ήταν αμφιθαλής αδελφή του Μ. Αλε ξάνδρου, σύζυγος του Αλεξάνδρου, βασιλιά της Ηπείρου, μετά τον θάνατο του οποίου παντρεύτηκε τον Περδίκκα. 116. Πρόκειται για τον Κύρο τον Πρεσβύτερο, ιδρυτή του βασιλείου των Περσών. Βλ. Ξενοφών, Κνρου Παιδεία. 117. Ενενήντα δύο Μακεδόνες νυμφεύτηκαν Περσίδες, τις οποίες διαζεύχθηκαν μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου. 118. Την κόρη του Δαρείου Στάτειρα, την οποία νυμφεύ τηκε ο Αλέξανδρος επιστρέφοντας από την Ινδική, τη σκό τωσε, μετά τον θάνατο εκείνου, η άλλη σύζυγος του, η Ρ ω ξάνη, σε συνεννόηση με τον Περδίκκα (βλ. παρακάτω, κεφ. 77). 119. Τούτο συνέβη την άνοιξη του 324 π.Χ.

375

ΣΧΟΛΙΑ

120. Το πολεμικό και ληστρικό φύλο των Κοσσαίων, στη Σουσιανή, δεν είχε υποδουλωθεί στους Πέρσες, αλλά υποτά χτηκε από τον Αλέξανδρο. Επί των διαδόχων ανέκτησε την ελευθερία του. 121. Το «ποτήρι του Ηρακλή» ήταν μεγάλο αγγείο με λαβές. Η αφήγηση του Πλουτάρχου διαφέρει εδώ από αυτήν του Διόδωρου Σικελιώτη (xviii 117). 122. Η αντιστοιχία της ημερομηνίας του θανάτου του Αλεξάνδρου με τις σημερινές είναι 10 Ιουνίου του 323 π.Χ. 123. Η εφημερίς του αρχαίου κειμένου σημαίνει τα στρα τιωτικά ημερολόγια που τηρούνταν και όπου καταγράφονταν τα συμβάντα. Ο Πλούταρχος καταγράφει λεπτομερώς το χρονικό του θανάτου του Αλεξάνδρου. 124. Μικρή πόλη της Αρκαδίας. Το νερό που αναφέρεται στο κείμενο προερχόταν από πηγές στο βουνό Χελμός.

ΚΑΙΣΑΡ

1. Κατά την άποψη πολλών μελετητών, η αρχή της βιο γραφίας του Καίσαρα, που πιθανότατα μιλούσε για τη γέννη ση και τα παιδικά χρόνια του, έχει χαθεί. 2. Τούτο συνέβη στα 86 π.Χ., μετά τον θάνατο του Βαλέ ριου Φλάκκου. 3. Το 83 π.Χ. ο Καίσαρ νυμφεύτηκε την κόρη του Λ. Κορνηλίου Κίννα, την Κορνηλία. Έτσι ο Καίσαρ, παρά την αριστοκρατική καταγωγή του (βλ. και σχ. 10), συνδέθηκε με τη λαϊκή τάξη, αφού ο Κίννας ήταν ένας από τους ηγέτες της. Όταν ο Σύλλας έγινε δικτάτορας, προσπάθησε με πολλούς τρόπους ν' αναγκάσει τον Καίσαρα να διαζευχθεί την Κορνη λία και να παντρευτεί την κόρη εκείνου, χωρίς όμως να το πετύχει. 4. Πρβλ.

Σουητώνιος,

Divus Julius i,

nam

Caesari multos

Marios inesse (πολλοί Μάριοι υπάρχουν μέσα στον Καίσαρα).

376

ΣΧΟΛΙΑ

5. 0 Καίσαρ υπηρέτησε υπό την ηγεσία του Μάρκου Θέρμου το 81-80 π.Χ., σε ηλικία δεκαεννέα ετών. Στάλθηκε τότε στη Βιθυνία για να οργανώσει στόλο, ο οποίος επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί στην πολιορκία της Μυτιλήνης. 6. Κατά την εκδοχή του Σουητώνιου (ό.π., 4), ο Καίσαρ συνελήφθη από πειρατές όταν ταξίδευε από τη Ρώμη στη Ρόδο (μετά το 77 π.Χ.). 7. Ο Απολλώνιος, γιος του Μάλωνα, ήταν ονομαστός ρήτορας, καταγόμενος από την Καρία. 8. Πρόκειται για τον Άντικάτωνα, δηκτική απάντηση του Καίσαρα στον εγκωμιαστικό για τον Κάτωνα λόγο του Κικέρωνα (βλ. και παρακάτω, κεφ. 54). 9. Τούτο συνέβη στα 77 π.Χ. Ο Δολοβέλλας, γαμβρός του Κικέρωνα, ήταν άτομο διεφθαρμένο, οφειλέτης στον ιππόδρο μο. Αρχικά ανήκε στους υποστηρικτές του Καίσαρα, αλλά επιδικίμασε τη δολοφονία του και επωφελήθηκε από αυτή. Εξαιτίας της πολιτικής του κηρύχθηκε «εχθρός του λαού». Αυτοκτόνησε το έτος 40 π.Χ. 10. Στον επικήδειο λόγο που εκφώνησε στον θάνατο της θείας του Ιουλίας (68 π.Χ.), ο Καίσαρ υποστήριξε πως η οικογένεια του καταγόταν από τον βασιλιά Αγκο Μάρκιο και από τη θεά Αφροδίτη, διαθέτοντας έτσι την sancitatem (οσιότητα) των βασιλέων και την caerimoniam (αγιότητα) των θεών. 11. Στην Ιβηρία πήγε τον ίδιο χρόνο, 68 π.Χ. 12. Αρχικά ο Καίσαρ είχε παντρευτεί την Κοσσουτία, κόρη εύπορης Ρωμαϊκής οικογένειας της τάξης των ιππέων. 13. Ο Κόιντος Μέτελλος Πίος ήταν ύπατος μαζί με τον Σύλλα το 80 π.Χ. Εκστράτευσε στην Ισπανία εναντίον του Σερτώριου, χωρίς όμως επιτυχία. Πέθανε το 63 π.Χ. 14. Ο Κόιντος Λουτάτιος Κάτλος καταγόταν από αριστο κρατική οικογένεια και χρημάτισε ύπατος (78 π.Χ.) και τι μητής (65 π.Χ.). Πέθανε το 60 π.Χ.

377

ΣΧΟΛΙΑ

15. Για τα σχετικά περιστατικά της συνωμοσίας του Κατιλίνα βλ. Πλούταρχος, Κικέρων 10-12. 16. Το 17. Ο Κλαύδιου, αίτιος για

έτος 62 π.Χ. Πόπλιος Κλαύδιος, μικρότερος γιος του Αππιου ήτ'αν φανατικός αντίπαλος του Κικέρωνα. Τπήρξε τη μεγάλη διαφθορά.του στρατού του Λούκουλλου.

18. Σχετικά με το αδίκημα και τη δίκη του Κλώδιου, βλ. Πλούταρχος, Κικέρων 28-29. 19. Τα γεγονότα τούτα συνέβησαν στις αρχές του έτους 61 π.Χ. 20. Το περιστατικό είναι από αυτά που συνδέουν τις δύο παράλληλες βιογραφίες, του Αλέξανδρου και του Καίσαρα. Ο Σουητώνιος και ο Δίων Κάσσιος το συσχετίζουν με τη στρατηγία του Καίσαρα στην Ισπανία το 67 π.Χ., όταν αυτός ήταν τριάντα τριών ετών, στην ηλικία δηλαδή που είχε πεθάνει ο Μ. Αλέξανδρος. 21. Πρβλ. Πλούταρχος, Πομπήιος 47. 22. Οι κυριότεροι νόμοι που θέσπισε ο Καίσαρ ως ύπατος, οι οποίοι ονομάστηκαν Ιούλιοι, ήταν ο περί διανομής γαιών στους παλαίμαχους στρατιώτες και στους πολύτεκνους άπο ρους, και ο περί παράνομης είσπραξης φόρων. Οι συνέπειες ήταν καταλυτικές: Με τον πρώτο καταπολεμήθηκε η μεγάλη ανεργία, αιτία αναρχίας στη Ρώμη, και, ως εκπλήρωση του παλαιού οράματος των Γράκχων, επανιδρύθηκε η μεσαία τάξη, την οποία είχαν αφανίσει οι πόλεμοι. Ο δεύτερος απάλ λαξε μεγάλες λαϊκές μάζες των Ρωμαϊκών επαρχιών από την καταπίεση. Οι νόμοι τούτοι συνάντησαν την αντίδραση των συγκλητικών και ιδίως του Κάτωνα. 23. Το απόσπασμα είναι συνοπτική αλλά χαρακτηριστική σύγκριση του Καίσαρα με προγενέστερους και συγχρόνους του επιφανείς Ρωμαίους, ενδεικτικό για την άποψη του Πλου τάρχου σχετικά με την υπεροχή του Ρωμαίου ηγέτη. 24. Το περιστατικό θυμίζει το ανάλογο με τον Έλληνα

378

ΣΧΟΛΙΑ

Κυναίγειρο κατά τη μάχη του Μαραθώνα (Ηρόδοτος, ΣΤ 114). 25. Τα γεγονότα αφηγείται ο ίδιος ο Καίσαρ στο έργο του De bello Civili, iii 53.

26. Πρβλ. Καίσαρ, De bello Gallico, i 2-29. 27. Οι Κίμβροι και οι Τεύτονες ήταν Γερμανικά φύλα. Στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. μετακινήθηκαν προς τα νότια και εγκαταστάθηκαν στη Γαλατία. Εκεί συγκρούστηκαν με τους Ρωμαίους, τους οποίους νίκησαν πολλές φορές. Το 102 π.Χ. βάδισαν εναντίον της Ρώμης, αλλά τους νίκησε ο Μάριος. 28. Το έτος 59 π.Χ., όταν ήταν ύπατος. 29. Τον χειμώνα του 58-57 π.Χ. 30. Οι Νέρβιοι ήταν πολεμικό φύλο των Βέλγων στη λατία, με πρωτεύουσα το Βάγακο. Η σύγκρουση τους με Καίσαρα ήταν μακρόχρονη και σκληρή, με κατάληξη ολοκληρωτική εξόντωση τους. Βλ. De bello Gallico, ii 4, ν 39, 42, 51· vi 2.

Γα τον την 15*

31. Ο Πλούταρχος παρακάμπτει την εκστρατεία αυτή του Καίσαρα που έγινε το 56 π.Χ., πηγαίνοντας στα γεγονότα του 55. Βλ. De bello Gallico iii.

32. Ο Καίσαρ (ό.π., iv 1) τους ονομάζει Ουσιπέτες και Τένκτερους αντίστοιχα. 33. Ο Τανύσιος ήταν Ρωμαίος ιστορικός, σύγχρονος του Κικέρωνα. Οι κρίσεις της εποχής του για τον ίδιο και το έργο του είναι διφορούμενες. 34. Ο Καίσαρ πέρασε δύο φορές τη Μάγχη (το 55 και το 54 π.Χ.), εισέβαλε στη Βρετανία και νίκησε τους εντοπίους, φτάνοντας πέρα από τον ποταμό Τάμεση. 35. Ο Καίσαρ στα απομνημονεύματα του για τον Γαλατικό πόλεμο δίνει τα ονόματα ελαφρώς παραλλαγμένα, Καρνοντοί και

Βερκιγεντόριξ.

36. Ο Γάιος Κλαύδιος Μάρκελλος, ύπατος το 50 π.Χ., ήταν φίλος του Κικέρωνα και του Πομπήιου και ασυμβίβαστος

379

ΣΧΟΛΙΑ

εχθρός του Καίσαρα. Μετά το ξέσπασμα όμως του εμφυλίου πολέμου έμεινε αδρανής, και ο Καίσαρ τον συγχώρησε. 37. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Λέντλος συνασπίστηκε με τον Πομπήιο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, και διέφυ γε μαζί με κείνον από τα Φάρσαλα (48 π.Χ.), για να θανα τωθεί στην Αίγυπτο. 38. Η Βασιλική του Αιμίλιου Παύλου ονομάζεται επίσης Regia Pauli. Πήρε τη θέση της Βασιλικής Αιμιλίας και Φουλβίας, που είχε στηθεί στα 179 π.Χ. 39. Ο Πομπήιος είχε παντρευτεί την κόρη του Σκιπίωνα, την Κορνηλία, χήρα του Κράσσου (πρβλ. Πλούταρχος, Πομ πήιος

40).

40. Πρόκειται για τη σημερινή πόλη της Ιταλίας Ρίμινι. 41. Alea jacta est, η παροιμιακή έκτοτε φράση του Καίσα ρα, δηλωτική τόλμης και αποφασιστικότητας. Αμέσως μετα ο Καίσαρ ξεκίνησε την προέλαση του για τη Ρωμη, και οι πόλεις, η μια μετά την άλλη, του παραδίδονταν σχεδόν αμαχητί· 42. Κατά τον Σουητώνιο {Divus Julius 7), ο Καίσαρ είδε το όνειρο τούτο όταν ήταν διοικητής της Ισπανίας, το 67 π.Χ. Εκείνοι που ερμήνευσαν το όνειρο του είπαν πως η μητέρα του συμβόλιζε τη γη, τον γεννήτορα όλων, η οποία επρόκειτο να υποταχτεί στον Καίσαρα. 43. Πρόκειται για τη σημερινή πόλη της Ιταλίας Πρίντεζι. 44. Ο Καίσαρ δίνει περίληψη της ομιλίας του αυτής προς τους συγκλητικούς στο έργο του De bello Gallico, i 32. 45. Ο Λεύκιος Αφράνιος ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Πομπήιου, και ένας από τους πρέσβεις εκείνου στην Ισπανία, κατά τη διάρκεια του πολέμου προς τον Σερτώριο. Εκπρο σώπησε επίσης τον Πομπήιο στην Ασία, την εποχή του Μιθριδατικού πολέμου. Το 60 π.Χ. έγινε ύπατος. Σκοτώθηκε μετά τη μάχη της Θάψου, το 46 π.Χ. 46. Ο Βάρρων ήταν από τους πολυμαθέστερους και πολυ-

380

ΣΧΟΛΙΑ

γραφότερους Ρωμαίους συγγραφείς. Κατείχε υψηλό αξίωμα στον στρατό του Πομπήιου κατά τον πόλεμο εναντίον των πειρατών και τον Μιθριδατικό πόλεμο. Ακολούθησε τον Πο μπήιο στην Ελλάδα, αλλά μετά τη μάχη στα Φάρσαλα απέ σπασε τη συγχώρηση του Καίσαρα, επανερχόμενος στη συγ γραφική του δραστηριότητα. 47. Το έτος 48 π.Χ. 48. Το Ωρικό και η Απολλωνία ήταν Ελληνικές πόλεις στην Ιλλυρία. 49. Ο Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων Νασικάς ονομαζόταν επίσης Μέτελος Σκιπίων, ως υιοθετημένος από τον Μέτελο Πίο. Ή τ α ν γνωστός για τον επιθετικό και ασύδοτο χαρακτή ρα του. Συνύπατος του Πομπήιου κατά το τελευταίο διάστη μα του 52 π.Χ., ήταν πάντοτε σφοδρός πολέμιος του Καίσαρα. Αυτοκτόνησε μετά τη μάχη στη Θάψο. 50. Ο Μάρκος Φαώνιος, ο αποκαλούμενος «πίθηκος του Κάτωνα», έγινε πραίτωρ το 49 π.Χ. Ακολούθησε τον Πομπή ιο στην Ανατολή και, μετά τη μάχη στα Φάρσαλα, διέφυγε μαζί του. Θανατώθηκε το 42 π.Χ., μετά τη μάχη των Φι λίππων, κατά διαταγή του Οκτάβιου. 51. Ο Λεύκιος Δομίτιος ήταν γαμβρός του Κάτωνα, υπο στηρικτής της αριστοκρατικής μερίδας. Χρημάτισε ύπατος το 54 π.Χ. Αντιτάχθηκε τόσο τον Καίσαρα όσο και τον Πομπή ιο, αλλά κατά τη σύγκρουση εκείνων ακολούθησε τον δεύτερο. Σκοτώθηκε στη μάχη των Φαρσάλων (Αύγουστος 48 π.Χ.) 52. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Λέντλος Σπινθήρ έγινε ύπατος το 57 π.Χ., χάρη στην επιρροή του Καίσαρα, αλλά όταν, μετά οκτώ χρόνια, ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, συντάχθηκε με τον Πομπήιο. Αργότερα τον ακολούθησε στην Αίγυπτο. 53. Ο Κόιντος Κορφίνιος (κατά την ορθότερη εκδοχή, Κορνιφίκιος), φίλος του Κικέρωνα, έγινε τιμητής το 48 π.Χ., ενώ το 45 π.Χ. διορίστηκε από τον Καίσαρα διοικητής της Συρίας.

381

ΣΧΟΛΙΑ

54. Ή τ α ν 9 Αυγούστου του 48 π.Χ. 55. 0 Καίσαρ περιγράφει το γεγονός στο έργο του De bello Gallico, iii 91, 97.

56. 0 Γάιος Ασίνιος Πολλίων (76 π.Χ.- 4 μ.Χ.) ήταν φημισμένος ρήτορας, ιστορικός και ποιητής, προστάτης του Βιργιλίου και του Ορατίου. Στενός φίλος του Καίσαρα, πο λέμησε μαζί του στην Ισπανία και την Αφρική, ενώ μετά τον θάνατο εκείνου μετέφερε την υποστήριξη του στον Οκτάβιο. 57. Ο Σουητώνιος (Divus Julius, 30) σώζει τη διατύπωση του

Καίσαρα:

condemnatus

Hoc voluerunt; tantis rebus gestis Gaius Caesar

essem,

nisi

ab

exercitu

auxilium petissem.

58. Φθάνοντας ο Καίσαρ στην Αίγυπτο, γοητεύτηκε από την υπέροχη ομορφιά της Κλεοπάτρας. Προσπάθησε να διευ θετήσει τα πολιτικά πράγματα της Αιγύπτου προς όφελος της. Τελικά την πήρε μαζί του στη Ρώμη το 45 π.Χ., επικυ ρώνοντας την κυριαρχία της στην Αίγυπτο και αναγνωρίζο ντας ως δικόν του τον γιο της Καισαρίωνα. Οι Ρωμαίοι δεν έδειξαν μεγάλη συμπάθεια για την υπόθεση, κι έτσι, μετά τον θάνατο του Καίσαρα, η Κλεοπάτρα αναγκάστηκε να φύγει. Η ερωτική ιστορία του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας ενέπνευσε την παγκόσμια τέχνη. 59. Ο Ποθεινός ανήκε στη φρουρά του Πτολεμαίου, όταν ο Καίσαρ πήγε στην Αίγυπτο. 60. Πρόκειται για τον Πτολεμαίο, μικρότερο αδελφό της Κλεοπάτρας. 61. Η βιβλιοθήκη βρισκόταν στο Μουσεΐον που είχε ιδρύ σει στα 238 π.Χ. ο Πτολεμαίος ο Αυλητής, πατέρας της Κλεοπάτρας. Κατά μία άποψη, η καταστροφή της βιβλιοθή κης έγινε τμηματικά. 62. Η Φάρος ήταν η νησίδα στα ανοιχτά του κόλπου της Αλεξάνδρειας, που συνδεόταν με τη στεριά με γέφυρα, η οποία χώριζε το λιμάνι σε δύο μέρη. 63. Τον Ιούλιο του 47 π.Χ.

382

ΣΧΟΛΙΑ

64. Τούτο ήταν το περίφημο vera, vidi, vici. 65. Τα γεγονότα τούτα συνέβησαν τον Απρίλιο του 46 π.Χ. 66. Βλ. και παραπάνω, κεφ. 3. 67. Ο Σουητώνιος υποστηρίζει πως η απογραφή αφορούσε μόνο τους απόρους, για να γίνει γνωστός ο αριθμός τ ω ν δικαιούχων του δημόσιου βοηθήματος. 68. Η Κόρινθος και η Καρχηδών καταστράφηκαν το 146 π.Χ. και ανοικοδομήθηκαν το 44 π.Χ. Την Κόρινθο κατέλαβε ο στρατηγός Μόμμιος, και το γεγονός αυτό σήμανε την ορι στική επικράτηση των Ρωμαίων στην Ελλάδα. Οι Ρωμαίοι λεηλάτησαν την πλούσια πόλη και μετέφεραν πολλούς από τους καλλιτεχνικούς της θησαυρούς στη Ρώμη. Ο Ιούλιος Καίσαρ ανοικοδόμησε την Κόρινθο (είχε μάλιστα σχέδιο διά νοιξης του Ισθμού, βλ. παρακάτω, κεφ. 58), η οποία υπό το όνομα Colonia Julia Corinthus έγινε έδρα του ανθυπάτου της Αχαΐας και έφτασε γρήγορα σε μεγάλη ακμή, ώστε τον Ιο μ.Χ. αιώνα να είναι το σπουδαιότερο Χριστιανικό κέντρο του Ελλαδικού χώρου. 69. Ο Καίσαρ με τη συμβουλή του Σωσιγένη, τον οποίο κάλεσε από την Αλεξάνδρεια στη Ρώμη, επέφερε την ημερο λογιακή μεταρρύθμιση, που αποσκοπούσε στη βελτίωση του υφιστάμενου ημερολογίου (λ.χ. το 46 π.Χ. —708 από κτίσεως Ρ ώ μ η ς — η πολιτική ισημερία έφτασε ν' απέχει από την αστρονομική τρεις μήνες, και ο τρύγος να γίνεται τον Ιανουά ριο). Το Ρωμαϊκό ημερολόγιο διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο, ενισχυμένο και από τη σύνδεση του με το Χριστιανικό εορτο λόγιο, και διατηρήθηκε μέχρι τη σύγχρονη εποχή (στην Ελ λάδα το Ιουλιανό ημερολόγιο έπαψε να υφίσταται το 1924, ενώ εκκλησίες της Αν. Ευρώπης συνεχίζουν να το ακολουθούν). 70. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Βάλβος καταγόταν από την Ισπανία, και ήλθε στη Ρώμη το 72 π.Χ., στο τέλος του πολέμου με τον Ευμένη. 71. Το λατινικό brutus σημαίνει «αγροίκος, άξεστος».

383

ΣΧΟΛΙΑ

Τους κατοίκους της Κύμης της Μ. Ασίας φήμες παρουσίαζαν ως ευήθεις. 72. Ο Μάρκος Αιμίλιος Λέπιδος συντάχθηκε το 49 π.Χ. με την παράταξη του Καίσαρα, μετά τον θάνατο του οποίου ακολούθησε τον Αντώνιο. Ως μέλος της δεύτερης Τριανδρίας διοίκησε την επαρχία της Ισπανίας και μετά της Αφρικής, μέχρι το 36 π.Χ., οπότε εξεβλήθη της Τριανδρίας. Πέθανε το 13 π.Χ. 73. Αναφέρεται στην έλλειψη πίστης από πλευράς της διδασκαλίας τούτης στην ύπαρξη εξωλογικών δυνάμεων. 74. Ο Λεύκιος Τίλιος Κίμβρος ήταν ένθερμος υποστηρι κτής του Καίσαρα, ο οποίος του παραχώρησε την επαρχία της Βιθυνίας. Μετά τη δολοφονία του Καίσαρα συνεργάστηκε με τον Κάσσιο και τον Βρούτο. 75. Ο Πόπλιος Σερβίλιος Κάσκας ήταν δήμαρχος. Πήρε μέρος στη μάχη των Φιλίππων. Ο αδελφός του Γάιος Σερβί λιος Κάσκας ήταν αρχικά φίλος του Καίσαρα, μετείχε όμως στην εναντίον εκείνου συνωμοσία. 76. Η βιογραφία του Καίσαρα ολοκληρώνεται με αναφορά στα υπερφυσικά φαινόμενα που, κατά την παράδοση, ακολού θησαν τον θάνατο του, και στη φανέρωση της θεϊκής τιμω ρίας. Η περιγραφή γίνεται κατά τρόπο αντάξιο του ανθρώπου που όταν πέθανε τιμήθηκε σαν θεός.

384

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

R. Η. Barrow, Plutarch and his Times, London 1967. H. Erbse, «Die Bedeutung der Synkrisis in der Parallelbiographien Plutarchs», Hermes, 84 (1956). Fr. Fuhrmann, Les images de Plurarque, Paris 1964. J.

J.

Hartman,

de Plutarchi scriptis et philosophia,

Leiden

1916. R. Hirzel, Plutarch, Leipzig 1912. E. Meinhardt, Perikles bei PL, Fulda 1957. Μ.

Γ.

Μερακλή,

Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς.

Η ζωή και το

έργο του (Παιδαγωγικόν Ινστιτούτον. Επιστημονική Βιβλιο θήκη, 3), ΟΕΣΒ, Αθήναι 1966. J. Oakesmith, The Religion of Plutarch, London 1902. R. C. Trench, Plutarch, four lectures, London 1873. R.

Volkman,

Leben,

Schriften und Philosophic des Plutarch

von Chaeronea, Berlin 1869. H.

Weber,

Die

Staats-

und

Rechtslehre

Plutarchs

von

Chaironeia, Βόννη 1959. Κ. Ziegler, Plutarchos von Chaironeia in Pauly-Wissowa, Real-Ency

clopddie.

385

PLOUTARXOS - BIOI PARALLHLOI - ALEXANDROS - KAISAR-1.pdf

Recommend Documents