”Operacja polska” NKWD w latach 1937-1938 - geneza i zarys
!e"n# z gr$p naro"owo%ciowych naro"owo%ciowych naj&ar"ziej "otkni'tych ekster(inacyjny(i "zia)ania(i sowieckiej policji politycznej &y)a *olonia za(ieszka)a na o&szarach +wi#zk$ ,owieckiego kt.re znalaz)y si' na wsch." o" granicy okre%lonej traktate( ryski( zawarty( w 19/1 r (i'"zy o"ro"zon# *olsk# a .wczesn# &olszewick# 0osj# Naley t$taj zacz#2 o" genezy polskiej spo)eczno%ci spo)eczno%ci na tych terenach kt.ra zacz')a si' j$ w 455 w kie"y na sk$tek wojen toczonych (i'"zy .wczesny( pa6stwe( car.w z "ynastii 0o(anow.w o" 113 r a 0zeczpospolit# O&ojga Naro".w na terenach tego pierwszego pojawi)o si' wiel$ polskich i litewskich przy&yszy prz y&yszy :yli to przewanie je6cy wojenniz kt.rych cz'%2 zostawa)a na zie(iach carskich ro&i#c karier' w a"(inistracji si)ach z&rojnych czy te po(agaj#c w zagospo"arowywani$ coraz to nowych region.w po"&ijanych przez wojska (oskiewsk (oskiewskie ie ,zczeg.lnie ,zczeg.lnie jest to wi"oczne wi"oczne w procesie procesie eksplorac eksploracji ji i kolonizac kolonizacji ji &ezkresny &ezkresnych ch o&szar.w o&szar.w ,y&erii g"zie w 5 po)owie 455 wiek$ skierowano ta( oko)o tysi#ca &y)ych polskich &ra6c.w &ra6c.w kie"y ca)a l$"no%2 e$ropejskiego pocho"zenia w ty( kraj$ liczy)a kilka tysi'cy os.& 1 W 13; r z kancelarii .wczesnego cara
? r "o 17 r zawarto rozej( w @n"r$szowie je"ny( z jego war$nk.w &y)o prawo "o powrot$ wszystkich je6c.w znaj"$j#cych si' na zie(iach w)a"anych przez cara !e"nak tylko nieliczni skorzystali z tej (oliwo%ci g"y wi'kszo%2 osi#gn')a s$kces w nowej ojczyAnie w pracy na pol$ wojskowy( a"(inistracyjny( l$& gospo"arczy( 3.
Nikolaj Jezow. Jezow.
Kolejny Kolejny etap w historii historii polskiej polskiej spo)eczno% spo)eczno%ci ci stanowi okres roz&ior.w roz&ior.w "awn "awnej ej 0zeczpospoli 0zeczpospolitej tej O&ojga O&ojga Naro".w Naro".w kie"y to "zi'ki "zi'ki zagarni'c zagarni'ci$ i$ rozleg)yc rozleg)ychh o&szar.w o&szar.w "awnych "awnych zie( Wielkie Wielkiego go Ksi'stwa Bitewskiego a p.Aniej po kongresie wie"e6ski( w 181> r take cz'%ci zie( "awnej Koro Ko rony ny na o&sz o&szar arze ze cars carskie kiejj 0o 0osj sjii poja pojawi wi)a )a si' si' zorg zorgan aniz izow owan anee i zw zwar arte te spo) spo)ec eczn zno% o%ci ci polskoj'zycznej polskoj'zycznej i katolickiej cho2 nie tylko szlachty szlachty (ieszczan i w)o%cia6stwa Otworzy)y si' 1
Z. Łukawski, Ludność Ludność polska w Rosji 1863-1914, Wrocaw Wrocaw 19!8, s. s. 11. 11. Z. Łukawski, Ludność Ludność polska w Rosji 1863-1914, Wrocaw Wrocaw 19!8, s. s. 1". 3 5&i"e( s1> /
r.wnie prze" wielo(a prze"stawiciela(i tych gr$p (oliwo%ci awans$ spo)ecznego i gospo"arczego na terenie 0osji Nato(iast po" koniec 5 w i na pocz#tk$ proces $prze(ys)owienia okre%lonych teren.w na o&szarze 0osji spowo"owa) naplyw licznej l$"no%ci polskiej "o pracy w prze(y%le np "o zag)'&i g.rniczo-h$tniczych jak Don&as na terenie Ckrainy czy te +ag)'&ie K$Anieckie na po)$"niowo- zacho"niej ,y&erii Biczne spo)eczno%ci polskoj'zyczne z)oone z wykwali=ikowanych ro&otnik.w lekarzy prawnik.w i na$czycieli znaj"owa)y si' w takich znacznych o%ro"kach prze"rewol$cyjnej 0osji jak
#o$%& '(alin.
0osyjska *olonia "zieli)a losy i(peri$( car.w a "o 1917 r kie"y to w wynik$ rewol$cji l$towej a nast'pnie paA"ziernikowej za(ieszkane przez ni# tereny znalaz)y si' w ogni$ wyst#pie6 rewol$cyjnych i wojny "o(owej (i'"zy ko($nistyczny(i &olszewika(i a inny(i $gr$powania(iDla wiel$ (iejscowych *olak.w istotn# cez$r' stanowi rok 1918 kie"y z zie( polskich "awnego Kr.lestwa Kongresowego znaj"$j#cych si' po" panowanie( rosyjski( o" 1918 r i teren.w Halicji o" 177/ r po" &er)e( "ynastii a$striackich Ia&s&$rg.w powsta)a niepo"leg)a *olska po 1/3 latach nieistnienia na (apie politycznej J$ropy jako sa(o"zielny ?
). *+%lard(, )r$%ian narodowościow% na /iaorusi, Wars$awa 1999, s. 30-3.
organiz( pa6stwowy :yli to cz'sto "awni zes)a6cy polityczni raze( z ro"zica(i prze"stawiciele inteligencji wysza ka"ra techniczna je6cy wojenni i tzw &iee6cy $cho"Acy z rejon$ =ront$ wscho"niego w czasie 5 wojny %wiatowej w latach 191?-1918 D$a cz'%2 tych (igracji (ia)a te zwi#zek z prze(oc# i okr$cie6stwa(i "okonywany(i przez &olszewik.w i ich =or(acje (ilitarno policyjne co &y)o wspo(niane wyej Nast'pna =ala repatriacji (ia)a (iejsce po wojnie polsko -&olszewickiej lat 1919-19/1 kie"y to na (ocy traktat$ pokojowego w 0y"ze zosta)a przewi"ziana (oliwo%2 wy(iany je6c.w i repatriacji l$"no%ci !ak o&ecnie szac$j# &a"acze w prze"ziale 19/1-19/? Fojczyzn' %wiatowego proletariat$” op$%ci)o ok /?(ln Os.& :yli to nie tylko o)nierze Wojska *olskiego wzi'ci "o niewoli przez @r(i' zerwon# ale take rzesze "awnej e(igracji zaro&kowej z okres$ prze"rewol$cyjnego (ieszczanie polskiego pocho"zenia z wi'kszych o%ro"k.w (iejskich oso&y aktywnie &ior#ce $"zia) w walce czynnej przeciwko &olszewiko( w czasie wojny "o(owej a take wspo(niani przesie"le6cy z tzw zacho"nich g$&erni w czasie "zia)a6 z&rojnych 5 wojny %wiatowej w ty( wiel$ prze"stawicieli (niejszo%ci &ia)or$skiej y"owskiej i $krai6skiej wywo"z#cej z takich o&szar.w jak Wo)y6 *olesie czy Wile6szczyzna kt.re "zi'ki zwyci'ski( walko( strony polskiej z &olszewika(i i inny(i przeciwnika(i sta)y si' integralny(i cz'%cia(i o"ro"zonego pa6stwa polskiego >.
B$"no%2 polska za(ieszka)a w zwartych sk$piskach na zacho"nich terenach pa6stwa &olszewik.w w rejonach takich (iast jak yto(ierz Kij.w
2. 'ula, )owr( ludności polski%j $ +%o ip%riu rosjski%o w la(ac 1918-193!, Wars$awa "013, s.30
krwawych ko($nistycznych represji j$ o" o&j'cia w)a"zy przez &olszewik.w w listopa"zie 1917 r !est to wi"oczne w wiel$ pa(i'tnikach i Ar.")ach opis$j#cych wy"arzenia z czas.w rewol$cji i wojny "o(owej w latach 1918-19/; Np na terenie o&ecnego *o"ola na Ckrainie (iejscowe w)a"ze ko($nistyczne wspierane przez &an"y pro&olszewickich "ezerter.w i sowieck# policj' polityczn# "okonywa)y okr$tnych atak.w na (iejscow# l$"no%2 polskiego pocho"zenia pi'tn$j#c j# "o"atkowo (iane( L&$r$j.w L i Lkontrrewol$cjonist.wL!ak wspo(ina w swoich pa(i'tnikach wy&itna polska pisarka +o=ia Kossak ,zcz$ckaM 5i% o7 pisać, ni% o7 śl%ć o wkl7(%j , ni%s$c$7sn%j Winnic. 2$iś pr$j%caa świ%o pani .od j%j sw spokojnc, naoc$nc s%rc% kai%ni%j%.2o(cc$as pado (a, ska$anc pr$%$ c$%r%$wc$ajk7 (r$ (si:c% lud$i.;ad%n $ nic ni% $in: inac$%j, jak w wra&inowanc, s(ras$liwc 7c$arniac. /li wśrd nic kr$owani, skr7cani w $woj% kolc$as(%o dru(u, w+ijani na pal, o+d$i%rani $% skr, pal%ni...5 6 . *o"o&ne relacje (ona (noy2O" rok$ 19/1 spo)eczno%ci polskie na terenie zacho"nich o&wo".w .wczesnych :ia)or$skiej i Ckrai6skiej ,00 sta)y si' o&iekte( Fnowej polityki naro"owo%ciowej” na po"o&ie6stwo os)awionego NJ*-$ czyli Nowej *olityki Jkono(icznej” =orsowanej przez sa(ego W)o"zi(ierza Benina i jego &liskich wsp.)pracownik.w w ty( .wczesnego ko(isarza "s naro"owo%ci !.ze=a W ,talina :y)a ona =orsowana j$ o" s)ynnego +jaz"$ partii &olszewickiej w (arc$ 19/1 r +ak)a"a)a ona przyznanie ograniczonej =or(y terytorialnego sa(orz#"$ na terenach za(ieszka)ych przez zwarte gr$py (niejszo%ci naro"owych kt.ry &y)&y kierowany przez ekspozyt$ry partii &olszewickiej po" %cis)# kontrol# w)a"z centralnych *rzewi"ywano rozw.j (iejscowych j'zyk.w i k$lt$ry w ra(ach tzw a$tochtonizacji Ko($nistyczni "zia)acze $znali i )atwiej &'"zie (ona krzewi2 i"ee (arksistowskie w%r." lokalnych nierosyjskich spo)eczno%ciprzy po(ocy tre%ci naro"owychNa o&szarze rep$&lik sowieckich zacz')y powstawa2 o&wo"y naro"owo%ciowe Na sa(ej sowieckiej Ckrainie o" 5 po)owy lat /;-stych &y)o ich 1?nie(ieckie &$)garskie i ten kt.re($ po%wi'ci(y najwi'cej $wagi- polski ze stolic# w (ie%cie Dow&ysz powsta)y w 19/ r i nazwany o" i(ienia znanego polskiego "zia)acza ko($nistycznego !$liana 7 @nalogiczny polski rejon naro"owo%ciowy powsta) w :ia)or$skiej ,00 na o&szarze (arca 193/ r 8 tych regionach w)a"z' sprawowa)y polskoj'zyczne ra"y Fnaro"owe” z)oone z za(ieszka)ych ta( "zia)aczy Ko($nistycznej *artii *olski K** kt.rej poprze"niczk# &y)a ,ocjal"e(okracja Kr.lestwa *olskiego i Bitwy ,DK*iBw latach 1893-1918 9. Wy"awano ta( polskoj'zyczn# pras' ko($nistyczn# i p$&likacje ksi#kowe istnia)y (iejscowe o""zia)y policji politycznej najpierw H*C pote( NKWDW za(y%le "zia)aczy ko($nistycznych te rejony naro"owo%ciowe (ia)y stanowi2 o%ro"ki "ywersji i propagan"y wy(ierzonej w s#sia"$j#c# o" zacho"$ *olsk' kt.r# prze"stawiano w jak najczarniejszych &arwach !ak po"awano w wy"awanej w Dziery6ski( Naro"owo%ciowy( 0ejonie *olski( FOrce”M” as$s(owski%, /iaorusi Zacodni%j i ?krain Zacodni%j, % (lko Z'R' j%s( ojc$$n: ws$s(kic narodw , a )olska &as$s(owska j%s( wi7$i%ni% narodw.Wwc$as d &as$$ polski w +ar+ar$@ski spos+ (ui ws$%lki% o+jaw walki narodowow$wol%@c$%j i pr$o(owuj% si7 do napadu na Z'R'- kraj +uduj:c%o si7 socjali$u- wad$a rad$i%cka orani$uj% polski r%jon
op.ci(, Zo&ia =ossak, 5)ooa5, =rakw "010, s.193-194 ikoaj Awanow, Zaponian% ludo+js(wo. )olac w pa@s(wi% '(alina.=rakw "014. s.!"-!3. 8 ((pBCCwww.is(oria.uwa$ar$%.plCar(kulC9368 "ata "ost'p$ 11 AA "01! go"zina /3?? 9 Roan 2owski, )oli(ka polska i od+udowani% pa@s(wa. )r$%dow: do o+%cn%o wdania i ko%n(ar$% opa(r$ Doas$ Wi(uc, (. A, Wars$awa 1988, s. 99 7
narodowościow, opi%raj:c si7 na wspln%j w(7on%j prac narodw Z'R', na ( oron %n(u$ja$i%, $ jaki polski% as pracuj:c% +ior: ud$ia w +udownic(wi% socjali$u 10. Eo tylko je"en z przyk)a".w zohy"zania i &ezpar"onowych atak.w na sa(o istnienie pa6stwa polskiego Warto zaznaczy2 e aktywi%ci ko($nistyczni naro"owo%ci polskiej wywo"zili si' nie tylko spo%r." *olonii sowieckiej ale take z grona e(igrant.w i $cho"Ac.w politycznych kt.rzy w czasie wojny polsko- &olszewickiej aktywnie wspierali nacieraj#c# o" wscho"$ @r(i' zerwon# po" "ow."ztwe(
r kie"y zacz'to tworzy2 (iejscowe Fpolskie F ra"y naro"owo%ciowe w rejonie Koj"anowa (iejscowe organy H*C aresztowa)y a nast'pnie straci)y 17; *olak.w po" r.noraki(i zarz$ta(i- o" F"zia)alno%ci szpiegowskiej po wrog# propagan"' religijn# !e"nak &ar"zo wielkie i okr$tne o=iary (iejscowa l$"no%2 polska w opisywanych o&szarach ponios)a w czasie kolektywizacji rolnictwa i wywo)anej ni# wielkiej kl'ski g)o"$ prze"e wszystki( na o&szarze Ckrai6skiej ,00 w latach 193;-1933*olscy rolnicy &yli 1;
. Awanow,Zaponian% ludo+js(wo, op. ci(, s. 8" Wal(%r =rwickiB /% a%n(% '(alina. =rakwB Frais, 1990 1/ '(anisaw Gi$a. =al%ndar$ wdar$%@ is(orii rucu ludow%o 189-196.Wa rs$awa 196!, s. 9 11
nastawieni wrogo wo&ec kolektywizacji za kt.ry( to okre%lenie( kry)a si' &r$talna gra&ie i stawiali czynny op.r cz'sto przy&ieraj#cy posta2 wyst#pie6 z&rojnych Dokonywano atak.w na ko($nistycznych aktywist.w %cierano si' z o""zia)a(i (ilicji a nawet wojska la)a si' krew Ko($nistyczny rei( si'ga) "o naj&ar"ziej okr$tnych (eto" a&y z)a(a2 op.r l$"no%ci !e"n# z nich &y)o wysy)anie w teren specjalnych &ryga" rekwizycyjnych zwanych potocznie Fhepczyka(i” @takowali oni polskich gospo"arzy "okon$j#c gra&iey p)o".w rolnych cennych r$cho(o%ci etc ,tosowano przy ty( naj&ar"ziej okr$tne (eto"y- prze(oc tort$ry itp Warto przytoczy2 =rag(ent wspo(nie6 pewnej *olki z tych lat za(ieszka)ej na terenie tzw 3 i :i$ra *olitycznego rz#"z#cej w ,owietach partii &olszewickiej *oprze"zi)o j# zniszczenie aparat$ partyjnego K** Ko($nistycznej *artii *olski poprzez likwi"acj' jej "zia)aczy poprzez "eportacje i egzek$cje 0ozpocz')a si' ona 1> sierpnia 1937 r na (ocy rozkaz$ wy"anego przez .wczesnego Ko(isarza spraw wewn'trznych +,00 kier$j#cego policj# polityczn# NKWD Niko)aja !eowa 189>-19?;
>ranc%ska icalska.Eaa radość cia. a Woniu, w =a$acs(ani%, w )olsc%.Wars$awa "00!, s. "! KRo$s(r$%lać )olakw.Ludo+js(wo )olakw w Zwi:$ku 'owi%cki w la(ac 193!-1938.2oku%n( $ E%n(rali.Wars$awa "010, s. 1"-130 1?
ro"kowej ok 3; tysi'cy skazanych na po&yt w )agrach czy te wiel$ *olak.w za(or"owanych poza FOperacj# polsk#” O&j')a ona *olak.w za(ieszk$j#cych ca)y o&szar +,00 z $wzgl'"nienie( o&szar.w ich zwartego osie"lenia jak wspo(niane rejony yto(ierza Kijowa i r 1>.Wyw.zki aresztowania l$"no%ci polskiej z ta(tych teren.w zacz'to j$ na pocz#tk$ &ierz#cego rok$!ak czyta(y w pi%(ie przewo"nicz#cego Kijowskiego Ko(itet$ Wykonawczego z /7 455 193> r a"resowany( "o Ko(itet$ entralnego partii &olszewickiejM Karcl%wski r%jon narodowościow o+wodu kijowski%o j%s( j%dn $ naj+ard$i%j $aśi%concJ pr$%$ osadnikw o pol:dac an(rad$i%ckic w r%jonac pr$ranic$ncJ 16 . Dalej post$l$je si' wysie"lenie (ieszka6c.w 3>; gospo"arstw na wscho"ni# cz'%2 Ckrai6skiej ,00 i "o innych rep$&lik zwi#zkowych oskaraj#c o=iary o &ycie Fk$)aka(i &y)y(i polski(i &an"yta(i prze(ytnika(i F *o"o&nie post'powano na terenie Dziery6skiego 0ejon$ @$tono(icznego kt.ry zlikwi"owano p.Aniej &o w 1937 r !e"nak k$l(inacj' sowieckich represji stanowi)a tzw Foperacja polska” &'"#ca pierwszy( z(asowany( "zia)anie( represyjny( wy(ierzony( w prze"stawicieli konkretnej naro"owo%ci yj#cych na terenie +,00 +apocz#tkowa) j# os)awiony rozkaz nr ;;?8> wy"any 11 4555 &r przez sa(ego B$"owego Ko(isarza ,praw Wewn'trznych +,00 Niko)aja !eowa kt.ry zosta) rozes)any "o wszystkich regionalnych i rep$&lika6skich o""zia).w NKWD ze szczeg.lny( $wzgl'"nienie( rejon.w na zacho"zie +wi#zk$ ,owieckiego na kt.rych o&szarze za(ieszkiwa)a w zwartej (asie l$"no%2 polska i na kt.rych istnia)y zlikwi"owane polskie rejony naro"owo%ciowe Oskaral on prze"stawicieli polskiej "iaspory za(ieszka)ych na terenie ca)ego +wi#zk$ ,owieckiego o" +&r$cza i :ia)or$si na zacho"zie a po Daleki FWsch." Kraj$ o wsp.)prac' i popieranie &as$s(owsko- pows(a@c$%j, s$pi%owski%j , pr$%s(7pc$%j i (%rrors(c$n%j d$iaalności polski%o wwiadu w Zwi:$ku 'owi%ckiJ i nawi#zywa) "o wcze%niejszej sprawy *OW *olskiej Organizacji Wojskowej kt.ra rzeko(o (ia)a "zia)a2 w szeregach wcze%niej zlikwi"owanej K** zyta(y w ni( e aresztowanio( przez organy &ezpiecze6stwa +,00 (aj# po"lega2M aI ujawni%ni w popr$%dnic proc%sac śl%dc$c, a do (%o c$asu ni% uj7ci ak(wni%jsi c$onkowi% )
ar%k F. =oprowski. a ru$ac arcl%ws$c$$n . /ia 2unaj%c-
1
17
)raca $+iorowa, Wi%lki (%rror.
su+
aresztowane (ia)y zosta2 po"zielone na nast'p$j#ce kategorie *ierwsz# stanowili ci kt.rzy (ieli zosta2 po zatrzy(ani$ straceni P czyli jak czyta(y w "ok$(encie H...Iws$s(ki% s$pi%owski%, dw%rsjn%, s$kodnic$% i pows(a@c$% kadr polski%o wwiadu.J18. Nato(iast oso&y zakwali=ikowane "o "r$giej kategorii (ia)y &y2 skazywane na kary o" > "o 1; lat wi'zienia l$& o&oz$ pracy0ozkaz !eowa nakazywa) take naczelniko( poszczeg.lnych NKWD i ko(en"ant$rze o&oz.w wstrzy(ywa2 proces zwalniania l$"zi z o&oz.w po o"&yci$ wyrok$ za d$iaania s$pi%owski% na r$%c$ )olskiJ i przekazywa2 akta oso&owe tyche wi'Ani.w "o Kolegi$( ,pecjalnego NKWD +,00 w cel$ z"ecy"owania o ich "alszy( losie 0ozkaz nakazywa) take roz&$"ow' agent$ry "zia)aj#cej w zwartych spo)eczno%ciach naro"owo%ci polskiej kt.re (ia)y wykorzystywa2 wszelkie (eto"y )#cznie z prowokacj# i "onosicielstwe( na poszczeg.lne oso&y "o organ.w &ezpiecze6stwa 4555 &r !eow wy"a) rozkaz nr ;;?8 kt.ry $stala) zasa"y traktowania cz)onk.w ro"zin os.& straconych i $wi'zionych przez NKWD Dotyczy) on j$ nie tylko *olak.w ale wszystkich naro"owo%ci +,00
Nakazywa) on (in jak czyta(y M HN.I pr$s(:pić do r%pr%sjonowania on $drajcw ojc$$n , c$onkw prawicowo- (rockis(owski%j s$pi%owsko- dw%rsjn%j orani$acji, os:d$onc pr$%$ kol%iu wojskow% i woj%nn (r+una pi%rws$%j i drui%j ins(ancji, poc$naj:c od 1 si%rpnia 1936 r.J. op. ci(. Ro$ka$ op%racjn nr 00486 ludow%o koisar$a spraw w%wn7(r$nc Z'R' ikoaja #%owa. 4555 &r $krai6skie NKWD (ia)o aresztowa2 3/83 oso&y z ta(tejszej polskiej spo)eczno%ci jak po"awa) zast'pca (iejscowego $krai6skiego NKWD 5zrai)a 18
i+id%, s. "61
Beplewskiego
D%l%&onora Zas(7pc Ludow%o =oisar$a 'praw W%wn7(r$nc ?R' icaia '(i%panowa do Zas(7pc Ludow%o =oisar$a 'praw W%wn7(r$nc Z'R' Lwa /i%lski%o do(c$:c wnikw op%racji polski%j, 1 si%rpnia 193! r., w B Wi%lki D%rror. i%c$saw Ło$i@ski, )olonia i%$nana, =odawa "00, s. 1!1
%l%k(rc$nc +%$ i$olacji. E$owi%k (%n + ca sin5 "6 . Nato(iast wiel$ *olak.w (or"owano o" raz$ po aresztowani$ r na wi'zienie i katowni' NKWD o czy( %wia"czy)y (in znalezione jesieni# 19?1 r w czasie nie(ieckiej ok$pacji tych teren.w %la"y krwi tort$rowanych t$ wi'ni.w a take o"krycie szcz#tk.w 18 os.& t$taj za(or"owanych przez czekist.w rok p.Aniej 31 *o"o&nie &y)o w innych (iejscach na zacho"zie .wczesnej sowieckiej Ckrainy i :ialor$si Wi'zienia NKWD w yto(ierz$ Kijowie O"essie W latach 1937 P 1938 o=iar# (iejscowego NKWD pa")y tysi#ce (iejscowych *olak.w zar.wno z sa(ego Eo(ska jak i po&liskich (iejscowo%ci np z wioski :ia)ystok za(or"owano ?; os.& nato(iast ze wsi !arowoje ?9 Daje to poj'cie o roz(iarach strat (iejscowej *oloniiJgzek$cji zatrzy(anych "okonywano w piwnicach (iejscowego &$"ynk$ NKWD (or"$j#c aresztowanych strza)a(i w ty) czaszki nato(iast cia)a o=iar grze&ano w po&liski( Ko)paszewieEo tylko wy&rane przyk)a"y l$"o&.jczych "zia)a6 sowieckich czekist.w na terenie ca)ego +,00 w latach 1937-1938 ko6cz#cych si' (asowy(i egzek$cja(i (iejscowych )olakw. FOperacja polska” zosta)a zako6czona w 1938 r ,zac$je si' o&ecnie e poch)on')a ok 1>; tys o=iar spo%r." polskiej l$"no%ci z czego ok 111 tys rozstrzelano na (ocy wyrok.w Ftrojek” nieznana jest nato(iast licz&a za('czonych w czasie %le"ztwa i za(or"owanych &ez wyrok$ 3/. Ok 1;; tys *olak.w z zacho"nich o&wo".w sowieckiej :ia)or$si zosta)o nato(iast zes)anych "o azjatyckiej cz'%ci +,000epresje NKWD "e =acto nie tylko z"ziesi#tkowa)y =izycznie sowieck# *oloni' ale te z"ezorganizowa)y j# po" wzgl'"e( spo)eczny( :y)y one take prel$"i$( "o analogicznych operacji w +,00 wy(ierzonych w poszczeg.lne (niejszo%ci naro"owe i etniczne zar.wno w latach tzw LWielkiego Eerror$L po" koniec lat 3;-stych w jak i w p.Aniejszy( /
op. ci(, ((pBCCwww.is(oria.uwa$ar$%.plCar(kulC934"CC3 , da(a dos(7pu 1 AA "01, od$ina 19.!. Doas$ 'o%r, 3>?/RR3"ata dos(7pu 1 AA "01!, od$ina 19.49. /9 op. ci(. i%c$saw Ło$i@ski ,
okresie jak cho2&y w latach 19?;-?1- w czasie sowietyzacji Kres.w Wscho"nich 55 0* rep$&lik na"&a)tyckich i r$($6skiej :esara&ii i :$kowiny zaj'tych przez ,owiety kie"y to s)$&y NKWD "okonywa)y (asowych "eportacji i egzek$cji (iejscowej l$"no%ci czy te w 19?? r kie"y "eportowano Eatar.w z Kry($ i niekt.re naro"y p.)nocnoka$kaskie
