PERTUMBUHAN DAN PEMBANGUNAN EKONOMI PADA NEGARA INDONESIA SEBAGAI NEGARA BERKEMBANG DAN SINGAPURA SEBAGAI NEGARA MAJU DI ASEAN
MAKALAH
oleh: Giasani Syarifa Nasifah !"#$"!%& No'ira As(ie N) !"#!"*$&
AKUNTANSI +AKULTAS PENDIDIKAN EKONOMI , BISNIS UNI-ERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA %#!*
KATA PENGANTAR
P./i 0an sy.1.r 2eny.s.n ha(.r1an 1eha0ira( Allah S3T yan4 (elah 5e56eri1an rah5a( 0an hi0ayah hi0ayah7Ny 7Nya8 a8 sehin4 sehin44a 4a 2eny.s. 2eny.s.n n 0a2a( 0a2a( 5enyel 5enyelesa esai1a i1an n (.4as (.4as 2e56.a( 2e56.a(an an 5a1alah 5a1alah yan4 6er/.0 6er/.0.l .l 9Per(.56.han 0an Pe56an4.nan E1ono5i 2a0a Ne4ara In0onesia Se6a4ai Ne4ara Ber1e56an4 0an Sin4a2.ra Se6a4ai Ne4ara Ma/. 0i ASEAN9 ini) Dala5 2e56.a(an 5a1alah ini8 6anya1 1es.li(an 1es.li(an yan4 2eny.s.n 2eny.s.n ala5i (er.(a5a (er.(a5a 0ise6a61an 0ise6a61an oleh 1.ran4nya 2en4e(ah.an 0an s.56er7s.56er info yan4 5asih (er6ilan4 (er6a(as) Na5.n 6er1a( 6i56in4an 0an 6an(.an 0ari se5.a 2iha1 a1hirnya 5a1alah ini 0a2a( (erselesai1an (e2a( 2a0a a1(.n a1(.nya) ya) Oleh Oleh 1arena 1arena i(.8 i(.8 2eny.s. 2eny.s.n n 5en4.;a 5en4.;a21an 21an (eri5a (eri5a 1asih 1asih 1e2a0a 1e2a0a se5.a se5.a 2iha1 2iha1 yan4 yan4 (elah (elah 5e56an(. 0ala5 2eny.s.nan 5a1alah ini8 1h.s.snya 2ara re1an7re1an) Teri5a1asih /.4a (a1 l.2a 2eny.s.n ha(.r1an 1e2a0a Ba2a1
2
ABSTRAK
ABSTRAK Per(.56.han e1ono5i E;ono5i; Gro(h& a0alah 2er1e56an4an 1e4ia(an 0ala5 2ere1ono5ian yan4 5enye6a61an 6aran4 0an /asa yan4 0i2ro0.1si1an 0ala5 5asyara1a( 6er(a56ah 0an 1e5a15.ran 5asyara1a( 5asyara1a( 5enin41a() Se0an41an 2e56an4.nan 2e56an4.nan e1ono5i a0alah 2er(.56.han 2er(.56.han e1ono5i e1ono5i yan4 0ii1.(i 0ii1.(i oleh 2er.6ahan 0ala5 s(r.1(.r 0an ;ora1 1e4ia(an e1ono5i) Sa0ono S.1irno8 !==$>!#&) Pere Pere1o 1ono5 no5ia ian n 0i1a( 0i1a(a1 a1an an 5en4 5en4al ala5 a5ii 2er( 2er(.5 .56. 6.han han a2a6i a2a6ila la /.5l /.5lah ah 6alas 6alas /asa /asa riil riil (erh (erha0 a0a2 a2 2en44.naan fa1(or7fa1(or 2ro0.1si 2a0a (ah.n (er(en(. le6ih 6esar 0ari2a0a (ah.n se6el.5nya) Pe56an4.nan e1ono5i (i0a1 hanya 6er6i;ara (en(an4 5asalah 2ern0a2a(an nasional riil8 (e(a2i /.4a 1e2a0a 5o0ernisasi 1e4ia(an e1ono5i) Di(in/a. Di(in/a. 0ari s.0.( e1ono5i8 2er1e56an4an 2er1e56an4an e1ono5i 0.nia 5eni56.l1an 5eni56.l1an 0.a efe1 2en(in4 yan4 san4a( 5en44ala11an8 yai(. i& 1e5a15.ran a(a. (araf hi0.2 5asyara1a( 5a1in 5enin41a(8 0an ii& ia 0a2a( 5en;i2(a1an 1ese52a(an 1er/a yan4 6ar. 1e2a0a 2en0.0.1 yan4 (er.s 6er(a56ah /.5lahnya) Ma1alah ini 6erfo1.s 0ala5 5en4analisis 0an 5e56an0in41an 2er(.56.han 0an 2e56an4.nan e1ono5i 0i ASEAN 1h.s.snya In0onesia 0an Sin4a2.ra 0i5ana In0onesia se6a4ai ne4ara 6er1e56an4 0an Sin4a2.ra se6a4ai ne4ara 5a/. 0i ASEAN) 3ala.2.n ala.2.n 6era0a 6era0a 0ala5 0ala5 na.n4an na.n4an sa(. sa(. or4ani or4anisas sasii re4ion re4ional al yan4 yan4 sa5a8 sa5a8 na5.n na5.n 0i 0ala5 0ala5 hal 2ere1ono5ian ASEAN 5e5ili1i 1o52osisi ne4ara 5a/. 0an 6er1e56an4 !:" ya1ni Sin4a2.ra 0an Br.nei Br.nei Dar.ss Dar.ssala ala5 5 se6a4ai se6a4ai ne4ara ne4ara 5a/.8 5a/.8 se5en( se5en(ara ara ? ne4ara ne4ara lainnya lainnya ya1ni ya1ni In0one In0onesia sia8Th 8Thail ailan0 an088 Malaysia8 Myan5ar8 Ka56o/a8 +ili2ina8 -ie(na58 0an Laos 5er.2a1an ne4 ara 6er1e56an4)
3
DAFTAR ISI
DAFTAR ISI ABSTRAK)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))@ DA+TAR ISI))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))$ BAB I)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))" PENDAHULUAN))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))" !)!
LAT LATAR BELAKANG))) BELAKANG)))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))))" )))))))"
!)%
PERUMUSAN PERUMUSAN MASALAH))))) MASALAH)))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))))* )))))))))*
!)@
TUJUAN TUJUAN PENULISAN) PENULISAN)))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))))))))))))))))))) )))))))))))))))))))))))))* )))*
BAB II)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))) PEMBAHASAN)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))) %)!
PERTUM PERTUMBUH BUHAN AN DAN DAN PEMBANG PEMBANGUNA UNAN N EKONOM EKONOMI))) I)))))) )))))) ))))))) ))))))) ))))))) ))))))))) )))))))))) )))))))))) )))))))))) )))))) )
%)%
PERHIT PERHITUNG UNGAN AN PERTUM PERTUMBUH BUHAN AN EKONOM EKONOMI))) I)))))) ))))))) ))))))) )))))) ))))))) ))))))) )))))) ))))))) ))))))) ))))))) ))))))) )))))) ))))))) )))))))) )))))! )!
+AKTOR7+AKTOR AKTOR7+AKTOR
KEBIJA KEBIJAKAN KAN ME MEMPE MPEREP REPA AT PEMBAN PEMBANGUN GUNAN) AN)))) ))))))) ))))))) )))))) ))))))) ))))))) )))))) ))))))) ))))))) )))))) )))))))) )))))))))) ))))))))%# )))%#
PERBANDINGAN KEMAKMURAN BERBAGAI NEGARA)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))%% %) PERTUM PERTUMBUH BUHAN AN DAN PEMBAN PEMBANGUN GUNAN AN EKON EKONOMI OMI DI INDONE INDONESIA SIA SEBAGA SEBAGAII NEGARA BERKEMBANG BERKEMBANG DAN SINGAPURA SEBAGAI NEGARA MAJU DI ASEAN%$ BAB III)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))@# PENUTUP))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))@# @)!
KESIMPULAN) KESIMPULAN)))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))))))))) ))))))))))))))))))))))))))))))@# ))))))))))))))))))@#
@)%
SARAN))))))) SARAN)))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))))) ))))))))))))) )))))))))))))) ))))))))))@# )))@#
DA+TAR PUSTAKA)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))@
4
BAB I PENDAHULUAN )!
LAT LATAR BELA BELAKA KANG NG
Per(.56.han e1ono5i 5er.2a1an 5asalah e1ono5i /an41a 2an/an4) Per(.56.han e1ono5i yan4 2esa( 5er.2a1an feno5ena 2en(in4 yan4 0iala5i 0.nia hanya se5en/a1 0.a a6a0 6ela1an4an ini) Dala5 2erio0e (erse6.( 0.nia (elah 5en4ala5i 2er.6ahan yan4 san4a( nya(a a2a6ila 0i6an0in41an 0en4an 0en4an 2erio0 2erio0ee se6el. se6el.5ny 5nya) a) Pa0a Pa0a 5asa 5asa se6el. se6el.5ny 5nyaa 1.0 1.0aa 0an 6e6era 6e6era2a 2a 6ina(a 6ina(an4 n4 2eliha 2eliharaa raan n lain lain 5er.2a1an (ena4a 2enari1 6a4i ala( 2en4an41.( yan4 .(a5a) Pa0a 5asa ini 1ea0aan s.0ah san4a( 6er6e0a) Ke5a52.an 5an.sia .n(.1 2er4i 1e6.lan 0an 5e./.01an 1o52.(er ;an44ih 5er.2a1an ;on(oh yan4 nya(a 0ari 6e(a2a /a.hnya 5an.sia (elah 5en4ala5i 1e5a/.an se/a1 0.a a(a. (i4a a6a0 yan4 lal.) Di(in/a. Di(in/a. 0ari s.0.( e1ono5i8 2er1e56an4an 2er1e56an4an e1ono5i 0.nia 5eni56.l1an 5eni56.l1an 0.a efe1 2en(in4 yan4 san4a( 5en44ala11an8 yai(. i& 1e5a15.ran a(a. (araf hi0.2 5asyara1a( 5a1in 5enin41a(8 0an ii& ia 0a2a( 5en;i2(a1an 1ese52a(an 1er/a yan4 6ar. 1e2a0a 2en0.0.1 yan4 (er.s 6er(a56ah /.5lahnya) 3ala. ala. 6a4ai5a 6a4ai5ana2 na2.n8 .n8 s.n s.n44. 44.h h 5enye0i 5enye0ih1an h1an .n(.1 .n(.1 5enya0 5enya0ari ari 1enya(a 1enya(aan an 6aha 6aha 2er(.5 2er(.56.h 6.han an e1ono5i (erse6.( 6.1anlah ses.a(. 2eris(ia yan4 (er/a0i 0i se5.a ne4ara) Bah1an ASEAN se6a4ai or4anisasi re4ional 0i 1aasan Asia Ten44ara 2.n 5e5ili1i 1o52osisi 2er(.56.han e1ono5i yan4 6er6e0a) Hal ini 0a2a( 0iliha( 0ari 2er6an0in4an ne4ara 5a/. 0an 6er1e56an4 !:" 0i ASEAN ya1ni Sin4 Sin4a2 a2.r .raa 0an 0an Br.n Br.nei ei Dar.s Dar.ssa sala la5 5 se6a se6a4a 4aii ne4a ne4ara ra 5a/. 5a/.88 se5e se5en( n(ar araa ? ne4a ne4ara ra lain lainnya nya ya1n ya1nii In0onesia8Thailan08 Malaysia8 Myan5ar8 Ka56o/a8 +ili2ina8 -ie(na58 0an Laos 5er.2a1an ne4ara 6er1e56an4) Sela5a Sela5a ini 6anya1 6anya1 ne4ara ne4ara se0an4 se0an4 6er1e5 6er1e56an4 6an4 (elah (elah 6erhas 6erhasil il 5en.n/ 5en.n/.11 .11an an la/. la/. 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i yan4 ;.1.2 (in44i8 (e(a2i 5asih 6anya1 2er5asalahan 2e56an4.nan yan4 6el.5 (er2e;ah1an8 se2er(i : (in41a( 2en44an4.ran (e(a2 (in44i8 2e56a4ian 2en0a2a(an (a56ah (i0a1 5era(a8 5asih 6anya1 (er0a2a( (er0a2a( 1e5is1inan a6sol.(8 a6sol.(8 (in41a( 2en0i0i1an ra(a7ra(a ra(a7ra(a 5asih ren0ah8 2elayanan 1eseha(an 1eseha(an 5asih 1.ran4 1.ran488 0an se1elo se1elo52o 52o1 1 1e;il 1e;il 2en0.0.1 2en0.0.1 yan4 san4a( san4a( 1aya 1aya ;en0er ;en0er.n4 .n4 se5a1i se5a1in n 1aya se0an4 se0an41an 1an se6a4ian se6a4ian 6esar 2en0.0.1 (e(a2 sa/a 6er4el.( 6er4el.( 0en4an 1e5is1inan8 1e5is1inan8 yan4 (er/a0i (er/a0i 6.1an 2enin41a(an 2enin41a(an 0an /.s(r. 5alah 2en.r.nan) Kea0aan ini 5e52riha(in1an8 6anya1 ahli e1ono5i e1ono 5i 2e56an4.nan yan4 5.lai 5e52er(anya1an ar(i 0ari 2e56an4.nan) Men4in4a( 2en(in4nya 1onse2 2er(.56.han e1ono5i se6a4ai (ola1 .1.r 2enilaian 2er1e56an4an e1ono5i s.a(. ne4ara8 5a1a 1i(a sela1. 5asyara1a( se6a4ai 2ela1. e1ono5i har.s 5e5aha5i 1onse2 ini se(i0a se(i0a1nya 1nya 5en4e( 5en4e(ah.i ah.i 0efini 0efinisi si 2er(.5 2er(.56.h 6.han an 0an 2e56an4 2e56an4.nan .nan e1ono5i e1ono5i)) Per(.5 Per(.56.ha 6.han n 0an 2e56an4.nan e1ono5i 5e5ili1i 0efinisi yan4 6er6e0a8 yai(. 2er(.56.han e1ono5i ialah 2roses 1enai1an o.(2.( 2er 1a2i(a yan4 (er.s 5ener.s 0ala5 /an41a 2an/an4) Per(.56.han e1ono5i (erse6.( 5
5er.2a1 5er.2a1an an salah salah sa(. sa(. in0i1a in0i1a(or (or 1e6erha 1e6erhasil silan an 2e56an4 2e56an4.na .nan) n) Den4an Den4an 0e5i1ia 0e5i1ian n 5a1in 5a1in (in44i (in44inya nya
5er.2a1 5er.2a1an an salah salah sa(. sa(. in0i1a in0i1a(or (or 1e6erha 1e6erhasil silan an 2e56an4 2e56an4.na .nan) n) Den4an Den4an 0e5i1ia 0e5i1ian n 5a1in 5a1in (in44i (in44inya nya 2er(.56.han e1ono5i 6iasanya 5a1in (in44i 2.la 1ese/ah(eraan 5asyara1a(8 5es1i2.n (er0a2a( in0i1a in0i1a(or (or yan4 yan4 lain lain yai(. yai(. 0is(ri 0is(ri6.s 6.sii 2en0a2a( 2en0a2a(an) an) Se0an41 Se0an41an an 2e56an4 2e56an4.nan .nan e1ono5i e1ono5i ialah ialah .saha .saha 5enin41a(1an 2en0a2a(an 2er 1a2i(a 0en4an /alan 5en4olah 1e1.a(an e1ono5i 2o(ensial 5en/a0i e1ono5i riil 5elal.i 2enana5an 5o0al8 2en44.naan (e1nolo4i8 2ena56ahan 2en4e(ah.an8 2enin41a(an 1e(ra52ilan8 2ena56ahan 1e5a52.an 6eror4anisasi 0an 5ana/e5en) Un(.1 i(.lah 2eny.s.n 5er.5.s1an 5er.5.s1an 5a1alah ini .n(.1 5enya52ai1an 5enya52ai1an 0efinisi ser(a 2e5aha5an 2er(.56.han 0an 2e56an4.nan e1ono5i e1 ono5i 5en.r.( 2ara ahli 6eser(a ;on(oh 2er6an0in4an 1e5a15.ran 1e 5a15.ran haril 2er(.56.han 2er(.56.han 0an 2e56an4.nan 2e56an4.nan e1ono5i 0i 0.a ne4ara ASEAN ya1ni In0onesia In0onesia 0an Sin4a2.ra Sin4a2.ra 0en4an 0en4an 5a1s.0 5a1s.0 a4ar 5asyar 5asyara1a( a1a( se6a4a se6a4aii 2ela1. 2ela1. e1ono5i e1ono5i 0i In0ones In0onesia ia 0a2a( 0a2a( 5en4er 5en4er(i (i (en(an (en(an4 4 2er(.56.han 0an 2e56an4.nan e1ono5i 5ini5al 0i ne4aranya sen0iri 0en4an hara2an 2er(.56.han 0an 2e56an4.nan e1ono5i 0i In0onesia senan(iasa le6ih 6ai1 1e0e2annya)
)%
PERU PERUM MUSAN USAN MASAL ASALAH AH !) %) @) $) ") *) )
A2a 2en4er( 2en4er(ian ian 2er( 2er(.56 .56.ha .han n e1ono5 e1ono5iC iC A2a 2er6e0aan 2er6e0aan 2er(.56 2er(.56.han .han e1ono5i 0an 2e56an4 2e56an4.nan .nan e1ono5i e1ono5iCC Ba4ai5 Ba4ai5ana ana ;ara ;ara 5en4hi(. 5en4hi(.n4 n4 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5iC e1ono5iC A2a fa1(o fa1(orr yan4 5enen(. 5enen(.1an 1an 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5iCC A2a 5anfaa 5anfaa(( 2er( 2er(.56 .56.han .han e1ono5 e1ono5iC iC Ba4ai5ana Ba4ai5ana 1e6i/a1an 1e6i/a1an .n(.1 5e52er;e2a( 5e52er;e2a( 2e56an4.nanC 2e56an4.nanC Ba4ai5ana Ba4ai5ana 2er6an0in4an 2er6an0in4an In0onesi In0onesiaa se6a4ai ne4ara ne4ara 6er1e56an4 6er1e56an4 0an 0an 1e5a15.ran 1e5a15.ran Sin4a2.ra Sin4a2.ra se6a4ai ne4ara 5a/. 0i ASEANC
)@
TUJ TUJUAN UAN PENU PENUL LISAN ISAN Mes1i2.n Mes1i2.n lin41.2 2en.lisan 2en.lisan ini se52i(8 0ala5 ar(i 2e56ahasan ;on(oh nya(a 2er(.56.han 2er(.56.han 0an 2e56an4.nan e1ono5i hanya fo1.s 2a0a 2er6an0in4an 2er(.56.han e1ono5i In0onesia 0an Sin4a2.ra8 hasilnya 0ihara21an 0a2a( 5eny.56an4 (i0a1 hanya 5e56eri1an 2en4e(ah.an 5en4enai 0efinisi 0an 2e5aha5an 2er(.56.han e1ono5i 0an 2er1e56an4an e1ono5i sa/a8 (a2i /.4a 0ihara21an 0en4an 2en.lisan 5a1alah ini 5asyara1a( In0onesia 0a2a( 5en4hi(.n4 2er(.56.han e1ono5i s.a(. ne4ara8 5e56an0in41an 5e56an0in41an 1e5a15.ran 1e5a15.ran 6er6a4ai ne4ara8 ne4ara8 ser(a 5en/a0i1annya 5en/a0i1annya a;.an 0ala5 5ela1.1an 5ela1.1an 1e4ia(an e1ono5i 6ai1 saa( 2en4a56ilan lan41ah 5a.2.n 1e2.(.san)
6
BAB II PEMBAHASAN %)
PERTUM PERTUMBUH BUHAN AN DAN PEMBAN PEMBANGUN GUNAN AN EKONOM EKONOMII Pen4er(ian Per(.56.han E1ono5i
Per(.56.han e1ono5i E;ono5i; Gro(h& a0alah 2er1e56an4an 1e4ia(an 0ala5 2ere1ono5ian yan4 5enye6a61an 6aran4 0an /asa yan4 0i2ro0.1si1an 0ala5 5asyara1a( 6er(a56ah 0an 1e5a15.ran 5asyara 5asyara1a( 1a( 5enin4 5enin41a() 1a() Masala Masalah h 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5i 0a2a( 0a2a( 0i2an0a 0i2an0an4 n4 se6a4ai se6a4ai 5asalah 5asalah 5a1ro 5a1ro e1ono5i 0ala5 /an41a 2an/an4) Per1e56an4an 1e5a52.an 5e52ro0.1si 6aran4 0an /asa se6a4ai a1i6a( 2er(a56ahan 2er(a56ahan fa1(or7fa1( fa1(or7fa1(or or 2ro0.1si 2ro0.1si 2a0a .5.5nya .5.5nya (i0a1 selal. 0ii1.(i oleh 2er(a56ahan 2er(a56ahan 2ro0.1si 6aran4 0an /asa yan4 sa5a 6esarnya) Per(a56ahan 2o(ensi 5e52ro0.1si serin41ali le6ih 6esar 0ari 2er(a56ahan 2ro0.1si yan4 se6enarnya) Den4an 0e5i1ian 2er1e56an4an e1ono5i a0alah le6ih la56a( 0ari 2o(ensinya) Sa0ono S.1irno8 !==$>!#&) Per(.56.han Per(.56.han e1ono5i 0a2a( 0iar(i1an /.4a se6a4ai 2roses 1enai1an 1a2asi(as 2ro0.1si s.a(. 2ere1ono5ian yan4 0i./.01an 0ala5 6en(.1 1enai1an 2en0a2a(an 2en0a2 a(an nasional) Pere Pere1o 1ono5 no5ia ian n 0i1a( 0i1a(a1 a1an an 5en4 5en4al ala5 a5ii 2er( 2er(.5 .56. 6.han han a2a6i a2a6ila la /.5l /.5lah ah 6alas 6alas /asa /asa riil riil (erh (erha0 a0a2 a2 2en44.naan fa1(or7fa1(or 2ro0.1si 2a0a (ah.n (er(en(. le6ih 6esar 0ari2a0a (ah.n se6el.5nya) Ber1elan/.(a Ber1elan/.(an n 2er(.56.han 2er(.56.han e1ono5i har.s 5en4arah 5en4arah s(an0ar hi0.2 yan4 le6ih (in44i nya(a 0an 1er/a 5enin41a() Men.r.( Boe0iono %##!: @"&8 2er(.56.han e1ono5i a0alah 2roses 1enai1an o.(2.( 2er1a2i(a 0ala5 0ala5 /an41a /an41a 2an/an 2an/an4) 4) Per(.5 Per(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5i 5er.2a 5er.2a1an 1an in0i1a in0i1a(or (or .n(.1 .n(.1 5eliha 5eliha(( 1e6erh 1e6erhasi asilan lan 2e56an4.nan 0an 5er.2a1an syara( 1ehar.san necessary condition& 6a4i 2en.r.nan 2en4an44.ran) A0a2.n syara( 1e;.1.2annya ialah 6aha 2er(.56.han e1ono5i (erse6.( efe1(if 0ala5 5en4.ran4i (in41a( (in41a( 2en4an4 2en4an44.r 4.ran) an) Ar(iny Ar(inya8 a8 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n (erse6 (erse6.( .( hen0a1l hen0a1lah ah 5enye6a 5enye6arr 0i se(ia2 se(ia2 4olon4a 4olon4an n 2en0a2a(an8 (er5as.1 0i 4olon4an 2en0.0.1 5is1in) Se;ara Se;ar a lan4s.n48 hal ini 6erar(i 2er(.56.han 2 er(.56.han i(. 2erl. 0i2as(i1an (er/a0i 0ise1(or7se1(or 0i5ana 2en0.0.1 5is1in 6e1er/a yai(. se;(or 2er(anian a(a. se;(or yan4 2a0a( 1arya) A0a2.n se;ara (i0a1 lan4s.n48 0i2erl.1an 2e5erin(ah yan4 ;.1.2 efe1(if 5en0is(ri6.si1an 5anfaa( 2er(.56.han yan4 5.n41in 0i0a2a(1an 0ari se1(or 5o0ern se2er(i /asa yan4 2a0a( 5o0al) A. Pengert Pengertian ian Pemba Pembangun ngunan an Ekonomi Ekonomi
7
Economic development is growth plus change7yai(. 2e56an4.nan e1ono5i a0alah 2er(.56.han
Economic development is growth plus change7yai(. 2e56an4.nan e1ono5i a0alah 2er(.56.han e1ono5i yan4 0ii1.(i oleh 2er.6ahan 2er.6ahan 0ala5 s(r.1(.r s(r.1(.r 0an ;ora1 1e4ia(an e1ono5i) e1ono5i) Sa0ono S.1irno8 S.1irno8 !==$>!#&)
Pe56an4.nan e1ono5i (i0a1 hanya 6er6i;ara (en(an4 5asalah 2ern0a2a(an nasional riil8 (e(a2i /.4a 1e2a0a 5o0ernisasi 1e4ia(an e1ono5i8 5isalnya 1e2a0a .saha 5ero56a1 se1(or 2er(anian yan4 (ra0isional8 5asalah 5e52er;e2a( 2er(.56.han e1ono5i 0an 5asalah 2era(aan 2e56a4ian 2en0a2a(an) B. Perbeaan Perbeaan an Per!amaan Per!amaan Pertumbu"an Pertumbu"an an Pembangunan Pembangunan Ekonomi Ekonomi
!) Per6e0aan Per6e0aan Pe56an4.n Pe56an4.nan an E1ono5i E1ono5i 0en4an Per(.56.han Per(.56.han E1ono5i !& Pe56an4.nan Pe56an4.nan e1ono5i e1ono5i le6ih 6ersifa 6ersifa(( 1.ali(a(if8 1.ali(a(if8 6.1an 6.1an hanya 2er(a56ahan 2er(a56ahan 2ro0.1si 2ro0.1si88 (e(a2i /.4a (er0a2a( 2er.6ahan72er.6ahan 0ala5 s(r.1(.r 2ere1ono5ian) %& Per(.56.han Per(.56.han e1ono5i e1ono5i 1e6erhasilan 1e6erhasilannya nya le6ih 6ersifa( 6ersifa( 1.an(i(a(if 1.an(i(a(if88 yai(. a0anya 1enai1an 1enai1an 0ala5 s(an0ar 2en0a2a(an 0an (in41a( o.(2.( 2ro0.1si yan4 0ihasil1an %) Persa5aan Persa5aan Pe56an4. Pe56an4.nan nan E1ono5i E1ono5i 0en4an Per(.56.han Per(.56.han E1ono5i !& Ke0.a70.anya Ke0.a70.anya 5er.2a1an 5er.2a1an 1e;en0er.n 1e;en0er.n4an 4an 0i 6i0an4 e1ono5i) e1ono5i) %& Po1o1 2er5asa 2er5asalahan lahan a1hir a1hir a0alah a0alah 6esarnya 6esarnya 2en0a2a(a 2en0a2a(an n 2er 1a2i(a) 1a2i(a) @& Ke0.a70.anya Ke0.a70.anya 5en/a0i 5en/a0i (an44.n4 (an44.n4 /aa6 /aa6 2e5erin(ah 2e5erin(ah 0an 0an 5e5erl.1an 5e5erl.1an 0.1.n4an 0.1.n4an ra1ya() ra1ya() $& Ke0.a70.anya Ke0.a70.anya 6er0a52a1 6er0a52a1 1e2a0a 1ese/ah(era 1ese/ah(eraan an ra1ya( ra1ya( #. Teori$Teori eori$Teori Pertumbu"an Pertumbu"an Ekonomi Ekonomi Menurut Para Para A"%i
Pa0a a6a0 != 6anya1 ahli e1ono5i 5en4alisis 0an 5e56ahas8 ser(a 5en4e5.1a1an (en(an4 (eori (in41a( (in41a( 2er(.56.han 2er(.56.han e1ono5i) An(ara An(ara lain +re0ri;h Lis(8 Br.no Hil0er Bran08 Karl B.;her 0an 3al( 3al( 3hi(5an Ros(o 0an A0a5 S5i(h) &. 'ern erner er Som Somba bart rt (&)* (&)*+$& +$&,- ,-// Teori Pertumbu"an Hi!tori! a. Ma!a Perekonomian Perekonomian Tertutu0
Sel.r.h 1e4ia(an 5an.sia hanya se5a(a 5e5en.hi 1e6.(.han sen0iri8 5asyara1a( 6er(in0a1 se6a4ai 2ro0.sen se1ali4.s 1ons.5en sehin44a (i0a1 (er/a0i (ransa1si 2er(.1aran 6aran47/asa) iri7;irinya : !& Ke4ia(an Ke4ia(an 5an.sia 5e5en.hi 5e5en.hi 1e6.(ahan 1e6.(ahan 0irinya 0irinya sen0iri %& In0i'i0. In0i'i0. 6er(in0a1 6er(in0a1 se6a4ai se6a4ai 1ons.5en 1ons.5en 0an 2ro0.sen 2ro0.sen @& Bel.5 (er/a0i (er/a0i 1e4ia(an 1e4ia(an 2er(.1aran 2er(.1aran 6aran47/as 6aran47/asaa
b. Ma!a Kera1inan Kera1inan an an Pertukang Pertukangan an 8
Masa Masa ini 1e6.(. 1e6.(.han han 5an.si 5an.siaa 5enin4 5enin41a( 1a( na5.n na5.n (i0a1 (i0a1 0a2a( 0a2a( 0i2en.h 0i2en.hii sehin4 sehin44a 4a 0i2erl 0i2erl.1an .1an
Masa Masa ini 1e6.(. 1e6.(.han han 5an.si 5an.siaa 5enin4 5enin41a( 1a(88 na5.n na5.n (i0a1 (i0a1 0a2a( 0a2a( 0i2en.h 0i2en.hii sehin4 sehin44a 4a 0i2erl 0i2erl.1an .1an 2e56a4ian 1er/a ses.ai 1eahlian 5asin475asin4) Sehin44a 5eni56.l1an 1e4ia(an 2er(.1aran 6aran47/asa8 yan4 0i0asari .n(.1 5en;ari 1e.n(.n4an .n(.1 5e5en.hi 1e6.(.han hi0.2) iri7;irinya : !& M.lai M.lai 5enin 5enin41a( 41a( 1e6.(.h 1e6.(.han an 5an.s 5an.sia ia %& A0anya A0anya 2e56a4i 2e56a4ian an (.4as (.4as 5en.r 5en.r.( .( 1eahli 1eahlian an @& Ti56.lny Ti56.lnyaa 1e4ia(an 1e4ia(an (ransa1s (ransa1sii /.al 6eli 6aran47 6aran47/asa /asa $& Per(.1aran Per(.1aran (i0a1 (i0a1 0i0asar 0i0asarii 5o(i'e 5o(i'e 1e.n(.n4a 1e.n(.n4an n yan4 0i0a2a( 0i0a2a(
2. Ma!a Ma!a ka0i ka0ita% ta%i! i!
M.n;.l M.n; .l 1a.5 1a.5 2e5i 2e5ili li1 1 5o 5o0al 0al 1a2i 1a2i(a (ali lis& s&88 1a.5 1a.5 1a2i( 1a2i(al alis is 0ala5 0ala5 5en/a 5en/ala lan1a n1an n (.4as (.4asnya nya 5e5erl.1an 1a.5 6.r.h) T./.annya (i0a1 la4i .n(.1 5e5en.hi 1e6.(.han 5elain1an .n(.1 5en;ari 1e.n(.n4an) 3ernerr So 3erne So56 56ar( ar( 5e56a4i 5e56a4i 5asa 1a2i(alis 5en/a0i e52a( 5asa8 yai(. : !) Tin41a( Pra7Ka2i(alis
Kehi0.2an 5asyara1a( se0i1i( 5en4ala5i 2er.6ahan sehin44a 6er/alan la56a(
Bersifa( 1e1el.ar4aan
Ber(.52. 2a0a se1(or 2er(anian
Be1er/a .n(.1 5e5en.hi 1e6.(.han sen0iri
%) Tin41a( Tin41a( Ka2i(alis Ka2i(alis
Kehi0.2an 5asyara1a( 0ina5is 5en4ala5i 2er.6ahan yan4 ;e2a(&
Bersifa( in0i'i0.al
Ter/a0i 2e56a4ian 1er/a ses.ai 0en4an 1eahlian
Mela1.1an 2er(.1aran .n(.1 5en;ari la6a
@) Tin41a( Ka2i(alis5e Raya
Usahanya hanya .n(.1 5en0a2a( 1e.n(.n4an
Pro0.1si 0ila1.1an 0en4an ala( 5o0ern se;ara 5asal
Per0a4an4an 5en4arah 1e 2asar 1e 2asar 5ono2oli
Ter0a2a( a(asan 0an 6aahan 9
$) Tin41a( Ka2i(alis5e Ka2i(alis5e A1hir
$) Tin41a( Ka2i(alis5e Ka2i(alis5e A1hir
M.n;.l aliran sosialis5e
A0anya ;a52.r (an4an 2e5erin(ah
Men4.(a5a1an 1e2en(in4an 6ersa5a
3. Fre Freri ri2" 2" Li!t Li!t +re0ri +re0ri;h ;h Lis(8 Lis(8 a0alah a0alah 2en4an. 2en4an.(( 2aha5 2aha5 Laisse Laisserr +aire +aire 0an 6er2en 6er2en0a2a 0a2a(( 6aha 6aha sis(e sis(e5 5 ini 0a2a( 0a2a( 5en/a5in alo1asi s.56er7s.56er se;ara o2(i5al8 (e(a2i 2ro(e1si (erha0a2 in0.s(ri7in0.s(ri (e(a2 0i2erl.1an)
+. Br Brun uno o Hi% Hi%e err Bra Bran n
Br.no Hil0er Bran0 a0alah 2en41ri(i1 +re0ri;h Lis(8 5are1a 5en4a(a1an 6aha 2er1e56an4an 5asyara1a( a(a. e1ono5i 6.1an 1arena sifa(7sifa( 2ro0.1si a(a. 1o5s.5sinya) Br.no 5en4e5.1a1an (i4a sis(e5 0is(ri6.si8 yai(. : !& Na(.ra Na(.rall a(a. a(a. 2ere1on 2ere1ono5i o5ian an 6ar(er 6ar(erff %& Pere Pere1o 1ono no5i 5ian an .an4 .an4 @& Pere Pere1o 1ono no5i 5ian an 1re0 1re0i( i(
-. Kar% Bu2" u2"er Karl Karl B.;her B.;her 5e52.ny 5e52.nyai ai 2en0a2a( 2en0a2a( yan4 yan4 ser.2a ser.2a ala.2. ala.2.n n (i0a1 (i0a1 sa5a) sa5a) Dia 5en4a( 5en4a(a1an a1an 6aha 6aha 2er(.56.han e1ono5i a0alah 5elal.i @ (i4a& (in41a(8 yai(. : !& Pro0.1s Pro0.1sii .n(.1 .n(.1 1e6.( 1e6.(.han .han sen0i sen0iri ri
%& Pere1ono5ian Pere1ono5ian 1o(a8 0i5ana 2er(.1aran 2er(.1aran s.0ah 5el.as @& Pere1ono5ian Pere1ono5ian nasional nasional 0i5ana 0i5ana 2eranan 2eranan 2e0a4an472e 2e0a4an472e0a4an4 0a4an4 (a52a1 (a52a1 5a1in 5a1in 2en(in4) 2en(in4)
4. '"a%t '"a%t '"itema '"iteman n Ro!to Ro!to5 5 (&,&* (&,&*$&, $&,,/ ,/ 3)3) )3) Ros(o 0ala5 6.1.nya 9The S(a4es of E;ono5i; Gro(h 5en4e5.1a1an 6aha 2roses 2er(.56.han e1ono5i 0a2a( 0i6e0a1an 0ala5 li5a (aha2 0an se(ia2 ne4ara 0i 0.nia 0a2a( 0i4olon41an 1e 0ala5 salah sa(. (aha2 0ari li5a (aha2 2er(.56.han e1ono5i (erse6.() a. Ma!6akarat Trai!iona% (the traditional society)
10
Men.r.( Ros(o8 5asyara1a( (ra0isional a0alah 5asyara1a( yan4 f.n4si 2ro0.1sinya (er6a(as
Men.r.( Ros(o8 5asyara1a( (ra0isional a0alah 5asyara1a( yan4 f.n4si 2ro0.1sinya (er6a(as yan4 0i(an0ai oleh ;ara 2ro0.1si yan4 rela(if 5asih 2ri5i(if 0an ;ara hi0.2 5asyara1a( yan4 5asih san4a( 0i2en4ar.hi oleh nilai7nilai yan4 1.ran4 rasional8 (e(a2i 1e6iasaan (erse6.( (elah (.r.n7(e5.r.n) Taha2 5asyara1a( (ra0isional8 0en4an 1ara1(eris(i1nya : !& Per(ani Per(anian an 2a0a( 2a0a( (ena4 (ena4aa 1er/ 1er/a) a) %& Bel.5 5en4enal il5. 2en4e(ah.an 2en4e(ah.an 0an 0an (e1nolo4i (e1nolo4i era ne(on& ne(on&)) @& E1 E1on ono5 o5ii 5a(a 5a(a 2en;ah 2en;ahar aria ian) n) $& Hasil7hasi Hasil7hasill (i0a1 (i0a1 0isi52an 0isi52an a(a. a(a. 0i2er0a4 0i2er0a4an41an) an41an) "& A0an A0anya ya sis( sis(e5 e5 6ar( 6ar(er er)) b. Ma!6ara Ma!6arakat kat Pra Koni Koni!i !i untuk untuk Perioe Perioe Le0a! Le0a! Lana Lana!! (The Preconditions for Take-off) Taha2 2rasyara( (in44al lan0as ini 0i0efinisi1an Ros(o se6a4ai s.a(. 5asa (ransisi 0i5ana 5asyara1a( 5e52ersia21an 0irinya .n(.1 5en;a2ai 2er(.56.han a(as 1e1.a(an sen0iri selfsustained growth &) Taha2 2e56en(.1an 2rasyara( (in44al lan0as 0i(an0ai 0en4an :
!& Pen0irian Pen0irian in0.s(ri7in0. in0.s(ri7in0.s(ri s(ri 2er(a56an4an> 2er(a56an4an> %& Penin41a(an Penin41a(an 2en44.naan 2en44.naan 5o0al 0ala5 2er(ania 2er(anian> n> @& Perl.nya Perl.nya 2en0anaan 2en0anaan asin4> asin4> $& Ta6.n4an 0an in'es(as in'es(asii 5enin41a(> 5enin41a(> "& Ter0a2a( le56a4a 0an or4anisasi or4anisasi (in41a( (in41a( nasional> *& A0anya eli(7eli( eli(7eli( 6ar.> & Per.6ahan Per.6ahan serin41ali serin41ali 0i2i;. oleh 4an44.an 4an44.an 0ari l.ar) l.ar) 2. Ta"a0 Tingga% Tingga% Lan Lana! a! (T"e (T"e Take Take 788/ 788/
Ter/a0i 2er.6ahan yan4 0ras(is 0ala5 5asyara1a( se2er(i re'ol.si 2oli(i18 (er;i2(anya 1e5a/.an yan4 2esa( 2esa( 0ala5 0ala5 ino'as ino'asi8 i8 a(a. a(a. 6er.2a 6er.2a (er6.1 (er6.1anya anya 2asar 2asar72as 72asar ar 6ar.) 6ar.) Se6a4ai Se6a4ai a1i6a( a1i6a( 0ari 0ari 2er.6ahan72er.6ahan (erse6.( se;ara (era(.r a1an (er;i2(a ino'asi7ino'asi 0an 2enin41a(an in'es(asi) Ros(o 5en4e5.1a1an @ ;iri .(a5a 0ari ne4ara7ne4ara yan4 s.0ah 5en;a2ai 5asa (in44al lan0as yai(.:
11
!) Ter/a0inya er/a0inya 1enai1an 1enai1an in'es(asi in'es(asi 2ro0.1(if 2ro0.1(if 0ari 0ari " 2ersen a(a. a(a. 1.ran4 5en/a0i 5en/a0i !# 0ari Pro0.1 Pro0.1
!) Ter/a0inya er/a0inya 1enai1an 1enai1an in'es(asi in'es(asi 2ro0.1(if 2ro0.1(if 0ari 0ari " 2ersen a(a. a(a. 1.ran4 5en/a0i 5en/a0i !# 0ari Pro0.1 Pro0.1 Nasional Bersih Net &) Net National Product NNP &) %) Ter/a0i er/a0inya nya 2er1e56an4 2er1e56an4an an sa(. sa(. a(a. a(a. 6e6era 6e6era2a 2a Se1(or Se1(or in0.s(r in0.s(rii 0en4an 0en4an (in41a (in41a(( 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n yan4 san4a( (in44i leading sectors&) @) Ter;i2(a er;i2(anya nya s.a(. 1eran41a 1eran41a 0asar 2oli(i18 2oli(i18 sosial8 sosial8 0an 1ele56 1ele56a4aa a4aan n yan4 6isa 5en;i2(a 5en;i2(a1an 1an 2er1e56an4an se1(or 5o0ern 0an e1s(ernali(as e1ono5i yan4 6isa 5enye6a61an 2er(.56.han e1ono5i (er.s (er/a0i) E52a( fa1(or 2en(in4 yan4 har.s 0i2erha(i1an 0ala5 0a la5 5en;i2(a1an se1(or 2e5i52in yai(.:
Har.s Har.s a0a 1e5.n41 1e5.n41ina inan n .n(.1 .n(.1 2erl.a 2erl.asan san 2asar 2asar 6a4i 6aran47 6aran476ar 6aran4 an4 yan4 0i2ro0 0i2ro0.1s .1sii yan4 yan4 5e52.nyai 1e5.n41inan .n(.1 6er1e56an4 0en4an ;e2a() Dala5 Dala5 se1(or se1(or (erse6 (erse6.( .( har.s har.s 0i1e56 0i1e56an41 an41an an (e1ni1 (e1ni1 2ro0.1s 2ro0.1sii yan4 5o0 5o0ern ern 0an 1a2asi 1a2asi(as (as 2ro0.1si har.s 6isa 0i2erl.as) Har.s (er;i2(a (a6.n4an 0ala5 5asyara1a( 0an 2ara 2en4.saha har.s 5enana51an 1e56ali 1e.n(.n4annya .n(.1 5e56iayai 2e56an4.nan se1(or 2e5i52in) Pe56an4 Pe56an4.nan .nan 0an (ransf (ransfor5 or5asi asi (e1nol (e1nolo4i o4i se1(or se1(or 2e5i52i 2e5i52in n har.sl har.slah ah 6isa 6isa 5en;i2 5en;i2(a1a (a1an n 1e6.(.han a1an a0anya 2erl.asan 1a2asi(as 0an 5o0ernisasi se1(or7se1(or lain) Taha2 (in44al lan0as yai(. 0i(an0ai 0en4an 0en 4an : !& In0.s( In0.s(ria rialis lisasi asi 5enin4 5enin41a( 1a(>> %& Ta6.n4an 0an in'es(asi in'es(asi se5a1in se5a1in 5enin41a 5enin41a(( @& Penin41a Penin41a(an (an 2er( 2er(.56 .56.ha .han n re4ion re4ional al $& Tena4a 1er/a 0i se1(or se1(or 2er(anian 2er(anian 5en.r.n 5en.r.n "& S(i5.l.s S(i5.l.s e1ono5i 6er.2a re'ol.si re'ol.si 2oli(i 2oli(i1 1 *& Ino' Ino'as asii (e1no (e1nolo lo4i 4i & Per.6a Per.6ahan han e1on e1ono5i o5i in(ern in(ernasi asional onal ?& La/. in'es(as in'es(asii 0an (a6.n4an (a6.n4an 5enin41a 5enin41a(( " F !# 0ari 0ari 2en0a2a(a 2en0a2a(an n nasional nasional =& Se1(or Se1(or .saha .saha 2en4ol 2en4olaha ahan n 5an.fa 5an.fa1(.r 1(.r&& 12
!#& Pen4a(.ran 1ele56a4aan 5isalnya 5isalnya sis(e5 2er6an1an&
!#& Pen4a(.ran 1ele56a4aan 5isalnya 5isalnya sis(e5 2er6an1an&
Maturity / . Ta"a0 Menu1u Menu1u Keke Kekee5 e5a!aa a!aan n (The (The Drive to Maturity/ Taha2 5en./. 1e0easaan 0iar(i1an Ros(o se6a4ai 5asa 0i5ana 5asyara1a( s.0ah se;ara efe1(if 5en44.na1an (e1nolo4i 5o0ern 2a0a ha52ir se5.a 1e4ia(an 2ro0.1si) Pa0a (aha2 ini se1(or7se1(or 2e5i52in 6ar. a1an 5.n;.l 5en44an(i1an se1(or7se1(or 2e5i52in la5a yan4 a1an 5en4ala 5en4ala5i 5i 1e5.n0. 1e5.n0.ran ran)) Se1(or Se1(or7se 7se1(o 1(orr 2e5i52 2e5i52in in 6ar. 6ar. ini ;ora1n ;ora1nya ya 0i(en( 0i(en(.1an .1an oleh oleh 2er1e56an4an (e1nolo4i8 1e1ayaan ala58 sifa(7sifa( 0ari (aha2 le2as lan0as yan4 (er/a0i8 0an /.4a oleh 1e6i/a1sanaan 2e5erin(ah) Taha2 2er4era1an 5en./. 1e5a(an4an e1ono5i ;iri7;irinya:
!& Per(.5 Per(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5i 6er1el 6er1elan/ an/.(a .(an n %& Di'ers Di'ersifi ifi1as 1asii in0.s( in0.s(ri ri @& Pen44.na Pen44.naan an (e1nol (e1nolo4i o4i se;a se;ara ra 5el.a 5el.ass $& Pe56an4 Pe56an4.na .nan n 0i se1(or se1(or7se 7se1(o 1(orr 6ar. 6ar. "& In'es(asi In'es(asi 0an (a6.n4an (a6.n4an 5enin41a( 5enin41a( !# F %# 0ari 2en0a2a(an 2en0a2a(an nasional) nasional) e. Ta"a0 Kon!um Kon!um!i !i Ma!!a% Ma!!a% Tingkat Tingkat Tinggi Tinggi (the age of high mass-consumption)
Dala5 hal 2re1on0isi .n(.1 5enin41a(1an e1ono5i s.a(. ne4ara8 2ene1anannya (er0a2a( 2a0a 1esel.r.han 2roses 0i 5ana 5asyara1a( 6er1e56an4 0ari s.a(. (aha2 1e (aha2 yan4 lain) Taha2 era 1ons.5si75assal 1 ons.5si75assal (in41a( (in44i 0en4an: !& Pro2orsi Pro2orsi 1e(ena4a1er/a 1e(ena4a1er/aan an yan4 (in44i 0i 6i0an4 /asa> /asa> %& Mel.asnya Mel.asnya 1ons.5si a(as a(as 6aran476aran4 6aran476aran4 yan4 (ahan la5a 0an /asa> @& Penin41a(an Penin41a(an a(as 6elan/a 6elan/a /asa7/asa /asa7/asa 1e5a15.ran 1e5a15.ran *. Aam Sm Smit"
Men.r.( 2an0an4an A0a5 S5i(h 8 1e6i/a1an laisse7faire a(a. sis(e5 5e1anis5e 2asar a1an 5e5a1si5al1an (in41a( 2e56an4.nan e1ono5i yan4 0a2a( 0i;a2ai oleh s.a(. 5asyara1a() Teori Pertumbu"an Ekonomi Bera!arkan Buku Saono Sukirno &. Teori eori Pertu Pertumb mbu"a u"an n K%a!i K%a!ik k 13
Men.r Men.r.( .( 2an0a 2an0an4 n4an an ahli7 ahli7ahl ahlii e1ono e1ono5i 5i Klas Klasi1 i1 a0a a0a e52a e52a(( fa1( fa1(or or yan4 yan4 5e52 5e52en4 en4ar ar.hi .hi
Men.r Men.r.( .( 2an0a 2an0an4 n4an an ahli7 ahli7ahl ahlii e1ono e1ono5i 5i Klas Klasi1 i1 a0a a0a e52a e52a(( fa1( fa1(or or yan4 yan4 5e52 5e52en4 en4ar ar.hi .hi 2er(.56.han e1ono5i8 yai(. : /.5lah 2en0.0.18 /.5lah s(o1 6aran476aran4 5o0al8 l.as (anah 0an 1e1ayaan ala58 ser(a (in41a( (e1nolo4i yan4 0i4.na1an) 3ala.2.n 5enya0ari 6aha 2er(.56.han e1ono5i (er4an(.n4 1e2a0a 6anya1 fa1(or8 ahli7ahli e1ono5i Klasi1 (er.(a5a 5eni(i16era(1an 2erha(iannya 1e2a0a 2en4ar.h 2er(a56ahan 2en0.0.1 1e2a0a 2er(.56.han e1ono5i) Dala5 (eori 2er(.56.han 5ere1a8 0i5isal1an l.as (anah 0an 1e1ayaan 1e1ay aan ala5 a0alah (e(a2 /.5lahnya 0an (in41a( (e1nolo4i (e1nolo4i (i0a1 5en4ala5i 2er.6ahan) Ber0asar1an Ber0asar1an 2a0a 2e5isalan 2e5isalan ini selan/.(ny selan/.(nyaa 0ianalisis 0ianalisis 6a4ai5ana 2en4ar.h 2er(a56ahan 2en0.0.1 1e2a0a 1e2a0 a (in41a( 2ro0.1si nasional 0an 2en0a2a(an) Men.r.( Men.r.( 2an0an4an 2an0an4an ahli7ahli ahli7ahli e1ono5i Klasi1 h.1.5 hasil (a56ahan (a56ahan yan4 se5a1in 6er1.ran4 a1an 5e52en4ar.hi 2er(.56.han e1ono5i) Ini 6erar(i 2er(.56.han e1ono5i (i0a1 a1an (er.s 5ener.s 6erlan4s.n4) A2a6ila 2en0.0.1 s.0ah (erlal. 6anya18 2er(a56ahannya a1an 5en.r.n1an (in41a (in41a(( 1e4ia( 1e4ia(an an e1ono5 e1ono5ii 1arena 1arena 2ro0.1( 2ro0.1(i'i i'i(as (as se(ia2 se(ia2 2en0.0. 2en0.0.1 1 (elah (elah 5en/a0i 5en/a0i ne4a(if ne4a(if)) Ma1a Ma1a 1e5a15.ran 1e5a15.ran 5asyara1a( 5en.r.n 1e56ali) 1e56ali) E1ono5i a1an 5en;a2ai 5en;a2ai (in41a( (in41a( 2er1e56an4an 2er1e56an4an yan4 san4a( ren0ah) A2a6ila 1ea0aan ini 0i;a2ai8 e1ono5i 0i1a(a1an (elah 5en;a2ai 1ea0aan (i0a1 6er1e56an4 S(a(ionary S(a(e&) Pa0a 1ea0aan ini 2en0a2a(an 2en0a2 a(an 2e1er/a hanya 5en;a2ai (in41a( ;.1.2 ;. 1.2 hi0.2) hi0.2) Men.r. Men.r.(( 2an0an4 2an0an4an an ahli7a ahli7ahli hli e1ono5i e1ono5i Klasi1 Klasi1 se(ia2 se(ia2 5asyar 5asyara1a( a1a( (i0a1 (i0a1 a1an 5a52. 5a52. 5en4halan4i (er/a0inya 1ea0aan (i0a1 6er1e56an4 (erse6.() Ber0asar1an 1e2a0a (eori 2er(.56.han Klasi1 (a0i8 0i1e5.1a1an s.a(. (eori yan4 5en/elas1an 2er1ai(an 0i an(ara 2en0a2a(an 2er 1a2i(a 0an /.5lah 2en0.0.1) Teori (erse6.( 0ina5a1an (eori 2en0.0.1 o2(i5.5) Dari .raian 5en4enai (eori 2er(.56.han Klasi1 (elah 0a2a( 0iliha( 6aha a2a6ila (er0a2a( 1e1.ran4an 2en0.0.18 2ro0.1si 5ar/inal a0alah le6ih (in44i 0ari2a0a 2en0a2a(an 2er 1a2i(a) Ma1a 2er(a56ahan 2en0.0.1 a1an 5enai11an 2en0a2a(an 2er 1a2i(a) A1an (e(a2i a2a6ila 2en0.0.1 s.0ah se5a1in 6anya18 h.1.5 hasil (a56ahan yan4 se5a1in 6er1.ran4 a1an 5e52en4ar.hi f.n4si 2ro0.1si8 yai(. 2ro0.1si 5ar/inal a1an 5.lai 5en4ala5i 2en.r.nan) Oleh 1arenanya 2en0a2a(an nasional 0an 2en0a2a(an 2er 1a2i(a 5en/a0i se5a1in la56a( 2er(.56.hannya) Pen0.0.1 yan4 (er.s 6er(a56ah a1an 5e5ye6a61an 2a0a s.a(. /.5lah 2en0.0.1 yan4 (er(en(. 2ro0.1si 5ar/inal (elah sa5a 0en4an 2en0a2a(an 2er 1a2i(a) Pa0a 1ea0aan ini 2en0a2a(an 2er 1a2 i(a 5en;a2ai nilai yan4 5a1si5.5) J.5lah 2en0.0.1 2a0a a1(. i(. 0ina5a1an 2en0.0.1 o2(i5.5) Se;ara 4rafi1 (eori 2en0.0.1 o2(i5.5 0a2a( 0i(.n/.11an se2er(i 0ala5 4a56ar !)!) K.r'a <21 5en.n/.11an (in41a( 2en0a2a(an 2er 1a2i(a 2a0a 6er6a4ai /.5lah 2en0.0.18 0an M a0alah 2.n;a1 1.r'a (erse6.() Ma1a 2en0.0.1 o2(i5al a0alah /.5lah 2en0.0.1 se6anya1 N#8 0an 2en0a2a(an 2er 1a2i(a yan4 2alin4 5a1si5.5 a0alah <#) Gra8ik &.&
14
Dala5 0.a a6a( 6ela1an4an ini 0i ne4ara7ne4ara 5a/. 2er(.56.han e1ono5i (i0a1 se2e(i 0ira5al1an oleh (eori 2er(.56.han Klasi1) Per(.56.han e1ono5i yan4 6erla1. 0i ne4ara Bara( (er.(a5a 0ise6a61an oleh 2er1e56an4an (e1nolo4i) Efe1 0ari 2er(.56.han yan4 0e5i1ian 1.r'a
Teori eori S;h.5 S;h.52e( 2e(er er 5ene1 5ene1an1 an1an an (en( (en(an an4 4 2en( 2en(in in4n 4nya ya 2en4. 2en4.sa saha ha 0i 0ala 0ala5 5 5e. 5e./. /.01a 01an n 2er(.56.han e1ono5i) Dala5 (eori i(. 0i(..n/.11an 6aha 2ara 2en4.saha 5er.2a1an 4olon4an yan4 a1an (er.s75ener.s 5e56.a( 2e56ahar.an a(a. ino'asi 0ala5 1e4ia(an e1ono5i) Ino'asi (erse6.( (erse6.( 5eli2.(i: 5eli2.(i: 5e52er1enal1a 5e52er1enal1an n 6aran476aran4 6aran476aran4 6ar.8 5e52er(in44 5e52er(in44ii efisien efisien ;ara 5e52ro0.1si 5e52ro0.1si 0ala5 5en4hasil1an 5en4hasil1an s.a(. 6aran48 5e52erl.as 2asar s.a(. 6aran4 1e 2asaran72asa 2asaran72asaran ran yan4 6ar.8 5en4e56an41an s.56er 6ahan 5en(ah yan4 6ar. 0an 5en4a0a1an 2er.6aha72er.6ahan 0ala5 or4anisasi 0en4an (./.an 5e52er(in44i 1eefisienan 1e4ia(an 2er.sahaan) Ber6a4ai 1e4ia(an ino'asi 6ar. ini a1an 5e5erl.1an in'es(asi 6ar.) Di 0ala5 (eori 2er(.56.hannya S;h.52e(er 5e5.lai analisisnya 0en4an 5e5isal1an 6aha 2ere1ono5ian se0an4 0ala5 1ea0aan (i0a1 6er1e56an4) Te(a2i 1ea0aan ini (i0a1 6erlan4s.n4 la5a) Pa0a Pa0a a1( a1(. . 1ea0 1ea0aa aan n (ers (erse6 e6.( .( 6erl 6erla1 a1.8 .8 se4o se4olo lon4 n4an an 2en4. 2en4.sa saha ha 5eny 5enya0 a0ari ari (en( (en(an an4 4 6er6 6er6a4a a4aii 1e5. 1e5.n4 n41i 1inan nan .n(. .n(.1 1 5en4 5en4a0a a0a1an 1an ino' ino'as asii yan4 yan4 5en4. 5en4.n( n(.n .n41a 41an) n) Di0or Di0oron4 on4 oleh oleh 1ein 1ein4i 4ina nan n 5en0a2a(1an 1e.n(.n4an 0ari 5en4a0a1an 2e56ahar.an (erse6.(8 5ere1a a1an 5e5in/a5 5o0al 0an 5ela1.1an 2enana5an 5o0al) In'es(asi yan4 6ar. ini a1an 5enin44i1an (in41a( 1e4ia(an 15
e1on e1ono5i o5i ne4a ne4ara ra
Ma1a Ma1a 2en0a 2en0a2a 2a(a (an n 5asy 5asyar ara1 a1a( a( a1an a1an 6er( 6er(a5 a56a 6ah h 0an 0an se(e se(er. r.sn snya ya 1on 1ons. s.5s 5sii
e1on e1ono5i o5i ne4a ne4ara ra)) Ma1a Ma1a 2en0a 2en0a2a 2a(a (an n 5asy 5asyar ara1 a1a( a( a1an a1an 6er( 6er(a5 a56a 6ah h 0an 0an se(e se(er. r.sn snya ya 1on 1ons. s.5s 5sii 5asyara1a( 5en/a0i 6er(a56ah (in44i) Kenai1an (erse6.( a1an 5en0oron4 2er.sahaan72er.sahaan lain .n(.1 5en4hasil1an le6ih 6anya1 6aran4 0a5 5ela1.1an 2enana5an 5o0al 6ar.) Ma1a 5en.r.( S;h.52e(er8 in'es(asi 0a2a( 0i6e0a1an 1e2a0a 0.a 4olon4an: 2enana5an 5o0al o(ono5i 0an 2enana5an 5o0al (er2en4ar.h) Penana5an 5o0al o(ono5i a0alah 2enana5an 5o0al yan4 0i(i56.l1an oleh 1e4ia(an e1ono5i yan4 (i56.l se64ai a1i6a( 1e4ia(an ino'asi) Men.r Men.r.( .( S;h. S;h.52 52e( e(er er 5a1i 5a1in n (in44 (in44ii (in41 (in41a( a( 1e5a/ 1e5a/.a .an n s.a( s.a(. . e1ono e1ono5i 5i se5a se5a1i 1in n (er6 (er6a( a(as as 1e5.n41inan .n(.1 5en4a0a1an ino'asi) Ma1a 2er(.56.han e1ono5i a1an 5en/a0i 6er(a56ah la56a( /alannya) Pa0a a1hirnya a1an (er;a2ai (in41a( 91ea0aan (i0a1 6er1e56an4 a(a. 9s(a(ionary s(a( s(a(e e)) Dala Dala5 5 2an0 2an0an4 an4an an S;h.5 S;h.52e( 2e(er er 1ea0a 1ea0aan an (i0a1 (i0a1 6er1e 6er1e56a 56an4 n4 i(. i(. 0i;a2 0i;a2ai ai 2a0a 2a0a (in4 (in41a( 1a( 2er(.56.han yan4 (in44i) +. Teori eori Harr Harro o$Do $Doma marr
Dala5 5en4analisis 5en4enai 5asalah 2er(.56.han e1ono5i8 (eori Harro07Do5ar 6er(./.an .n(.1 .n(.1 5eneran 5eneran41a 41an n syara( syara( yan4 har.s har.s 0i2en.h 0i2en.hii s.2 s.2aya aya s.a(. s.a(. 2ere1on 2ere1ono5i o5ian an 0a2a( 0a2a( 5en;a2a 5en;a2aii 2er(.56.han yan4 (e4.h a(a. s(ea0y 4ro(h 0ala5 /an41a 2an/an4) Analisis Harro07Do5ar 5en44.na1an 2e5isalan72e5isalan 6eri1.(: i& 6aran4 5o0al (elah 5en;a2ai 1a2asi(as 2en.h8 ii& (a6.n4an (a6.n4an a0alah 2ro2orsional 2ro2orsional 0en4an 2en0a2a(an nasional8 nasional8 iii& rasio rasio 5o0al72ro0.1 5o0al72ro0.1si si ;a2i(al7 ;a2i(al7 o.(2.( ra(io& (e(a2 nilainya8 0an i'& 2ere1ono5ian (er0iri 0ari 0.a se1(or) Dala5 Dala5 analis analisis is Harro0 Harro07Do 7Do5ar 5ar 5en.n/. 5en.n/.11a 11an n 6aha8 6aha8 ala.2 ala.2.n .n 2a0a s.a(. s.a(. (ah.n (ah.n (er(en (er(en(. (. 5isalnya (ah.n %##%& 6aran476aran4 5o0al s.0ah 5en;a2ai 1a2asi(as 2en.h8 2en4el.aran a4re4a( 0ala5 (ah.n %##% yai(. AE I8 a1an 5enye6a61an 1a2asi(as 6aran4 5o0al 5en/a0i se5a1in (in44i 2a0a (ah.n 6eri1.(nya (ah.n %##@&) Den4an 2er1a(aan lain8 in'es(asi yan4 6erla1. 0ala5 (ah.n %##% a1an 5ena56ah 1a2asi(as 6aran4 5o0al .n(.1 5en4el.ar1an 6aran4 0an /asa 2a0a (ah.n %##@) Gra8ik &.3
16
Masalah yan4 0i1e5.1a1an oleh Harro07Do5ar 0i(.n/.11an 0ala5 4a56ar %)%) Pen4el.aran a4re4a( yan4 asal a0alah AE I) 1esei56an4an 0i;a2ai 0i (i(i1 E yan4 5en44a56ar1an: i& 2en0a2a(an nasional a0alah < 0an ii& 2a0 a2en0a2a(an nasional (erse6.( e1ono5i 5en;a2ai 1a2asi(as 2en.h) Misal1an /.5lah 6aran4 5o0al 2a0a 1esei56an4an ini a0alah Ko) Se(er.snya (eori Herro07Do5ar 5eneran41an 6aha in'es(asi yan4 0ila1.1an 2a0a (ah.n (erse6.( %##%& a1an 5enye6a61an /.5lah 6aran4 5o0al 6er(a56ah 2a0a (ah.n 6eri1.(nya %##@8 yai(. /.5lah 6aran4 5o0al 5en/a0i K! Ko I8 0i 5ana K! a0alah /.5lah 6aran4 5o0al 2a0a (ah.n %##@) A4ar se2en.hnya 6aran4 5o0al 0i4.na1an8 2en4el.aran a4re4a( 2a0a (ah.n i(. har.s 5en;a2ai AE! I I) Den4an 2en4el.aran a4re4a( ini 2en0a2a(an nasional a0alah
/an41a 2en0e1) Mana1ala (eori Harro07Do5ar 5e52erha(i1an 2roses 2er(.56.han e1ono5i /an41a
/an41a 2en0e1) Mana1ala (eori Harro07Do5ar 5e52erha(i1an 2roses 2er(.56.han e1ono5i /an41a 2an/an4) Melal.i analisis Harro07Do5ar 0a2a( 0iliha( 6aha i& 0ala5 /an41a 2an/an4 2er(a56ahan 2en4el.aran a4re4a( yan4 6er1e2an/an4an 2erl. 0i;a2ai .n(.1 . n(.1 5e./.01an 2er(.56.han 2 er(.56.han e1ono5i8 0an ii& 2er(.56.han e1ono5i yan4 (e4.h hanya 5.n41in 0i;a2ai a2a6ila I G 7M& (er.s 5ener.s 6er(a56ah 0en4an (in41a( yan4 5en44ala11an) -. Teori Pertum Pertumbu"a bu"an n Neo$K%a Neo$K%a!ik !ik
Se6a4ai s.a(. 2erl.asan (eori Keynes8 (eori Harro07Do5ar 5eliha( 2ersoalan 2er(.56.han i(. 0ari 0ari se4i se4i 2er5in 2er5in(aa (aan) n) Per(.5 Per(.56.ha 6.han n e1ono5 e1ono5ii hanya hanya a1an 6erla1 6erla1. . a2a6ila a2a6ila 2en4el 2en4el.ar .aran an a4re4a( a4re4a( 5elal.i 5elal.i 1enai1 1enai1an an in'es( in'es(asi asi 6er(a5 6er(a56ah 6ah se;ara se;ara (er.s (er.s 5ener.s 5ener.s 2a0a 2a0a (in41a (in41a(( 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n yan4 yan4 0i(en(.1an8 yai(. se6esar II& se2er(i yan4 0i(.n/.11an 0ala5 4a56ar !)% Teori eori 2er(.5 2er(.56.h 6.han an Neo7Kla Neo7Klasi1 si1 5eliha( 5eliha( 0ari 0ari s.0 s.0.( .( 2an0an4 2an0an4 yan4 yan4 6er6e0a 6er6e0a88 yai(. yai(. 0ari 0ari se4i se4i 2enaaran) Men.r.( (eori ini8 yan4 0i1e56an41an oleh A6raha5o'i(s 0an Solo 2er(.56.han e1ono5i (er4an(.n4 1e2a0a 2er1e56an4an fa1(or7fa1(or 2ro0.1si) Dala5 2ersa5aan8 2an0an4an ini 0inya(a1an 0en4an 2ersa5aan: < f K8 L8 T& Di 5ana < a0alah (in41a( 2er(.56.han e1ono5i) K a0alah (in41a( 2er(.56.han 5o0al) L a0alah (in41a( 2er(.56.han 2en0.0.1) T a0alah (in41a( 2er(.56.han (e1nolo4i) Analisis Solo selan/.(nya 5e56en(.1 for5.la 5a(e5a(i1 .ny.1 2ersa5aan i(. 0an se(er.snya 5e56.a( 5e56.a( 2e56.1( 2e56.1(ian ian se;ara se;ara 1a/ian 1a/ian e52iri e52iriss .n(.1 .n(.1 5en.n/ 5en.n/.11a .11an n 1esi52 1esi52.la .la 6eri1. 6eri1.(: (: +a1(or +a1(or (er2 (er2en en(i (in4 n4 yan4 yan4 5e. 5e./. /.01 01an an 2er( 2er(.5 .56. 6.ha han n e1on e1ono5 o5ii 6.1a 6.1anl nlah ah 2er( 2er(a5 a56a 6aha han n 5o 5o0a 0all 0an 0an 2er(a56ahan (ena4a 1er/a) +a1(or yan4 2alin4 2en(in4 a0alah 1e5a/.an (e1nolo4i 0an 2er(a56ahan 1e5ahiran 0an 1e2a1aran (ena4a 1er/a) S.56an4 S.56an4an an (er2en( (er2en(in4 in4 0ari 0ari 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n (eori (eori Neo7Kl Neo7Klasi asi1 1 6.1 6.1anla anlah h 0ala5 0ala5 5en.n/. 5en.n/.11a 11an n fa1(or fa1(or7fa 7fa1(o 1(orr yan4 yan4 5e52en4 5e52en4ar. ar.hi hi 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5i88 (e(a2i (e(a2i 0ala5 0ala5 s.5 s.56an4 6an4ann annya ya .n(.1 .n(.1 5en44.na1an (eori (erse6.( .n(.1 5en4a0a1an 2enyeli0i1an e52iris 0ala5 5enen(.1an 2eranan se6ena se6enarny rnyaa 0ari 0ari 6er6a4a 6er6a4aii fa1(or fa1(or 2ro0.1 2ro0.1si si 0ala5 0ala5 5e./. 5e./.01an 01an 2er(.5 2er(.56.h 6.han an e1ono5i e1ono5i)) Dala5 Dala5 2enyeli0i1an 5ere1a A6ra5o'i(s 0an Solo 5en.n/.11an 5en.n/.11 an 2er(.56.han 2 er(.56.han e1ono5i e1on o5i A5eri1a Seri1a( (er. (er.(a (a5a 5a 0ise 0ise6a 6a61a 61an n oleh oleh 2er1 2er1e5 e56a 6an4a n4an n (e1n (e1nol olo4 o4i) i) Di an(ar an(araa ?# hin4 hin44a 4a =# 2ers 2ersen en 0ari 0ari 2er(.56.han e1ono5i yan4 6erla1. 0i A5eri1a Seri1a( 0i an(ara 2er(en4ahan a6a0 1e7!= 0an 1e7%# 0ise6a61an oleh 2er1e56an4an (e1nolo4i) 18
Se(elah i(. 6e6era2a ahli e1ono5i lain 5ela1.1an 2enyeli0i1an yan4 sa5a sifa(nya) Salah sa(.
Se(elah i(. 6e6era2a ahli e1ono5i lain 5ela1.1an 2enyeli0i1an yan4 sa5a sifa(nya) Salah sa(. s(.0i yan4 (er1enal (er1enal a0alah a0alah 0ila1.1an 0ila1.1an oleh Denison Denison yan4 5en4analisis 5en4analisis fa1(or yan4 5en4a1i6a(1an 5en4a1i6a(1an 2er1e56an4an 0i ne4ara 5a/. 0i an(ara (ah.n !="#7!=*%) Kesi52.lannya a0alah: 2er(a56ahan 6aran476aran4 5o0al hanya 5e./.01an %" 2ersen 0ari 2er(.56.han e1ono5i 0i A5eri1a Seri1a(8 !? 2ersen 0ari 2er(.56.han e1ono5i 0i Ero2a Bara( 0an %! 2ersen 0ari 2er(.56.han e1ono5i yan4 (er/a0i 0i In44ris) In44ris) Den4an 1a(a lain s(.0i Denision 5en.n/.11an 5en.n/.11an 6aha 6.1an 5o0al8 (e(a2i (e1no (e1nolo lo4i 4i 0an 2er1 2er1e5 e56a 6an4a n4an n 1e(ra 1e(ra52 52il ilan an yan4 yan4 5en/ 5en/a0i a0i fa1( fa1(or or .(a5 .(a5aa yan4 yan4 5e. 5e./. /.01 01an an 2er(.56.han e1ono5i)
)%
PERH PERHIT ITUN UNGA GAN N PERTU PERTUMB MBUH UHAN AN EKON EKONOM OMII A. Inikator Inikator 6ang Digunakan Digunakan untuk Meng"itung Meng"itung Tingkat Tingkat Pertumbu"an Pertumbu"an Ekonomi Ekonomi
Tin41a( Per(.56.han PDB Pro0.1 Do5es(i1 Br.(o& Tin41a( Per(.56.han PNB Pro0.1 Nasional Br.(o& Dala5 2ra1(e1 an41a8 PNB 1.ran4 lai5 0i2a1ai8 yan4 le6ih 2o2.ler 0i2a1ai a0alah PDB8 1arena an41a PDB hanya 5eliha( 6a(as ilayah8(er6a(as 2a0a ne4ara yan4 6ersan41.(an) B. Sumber Sumber Kenai Kenaikan kan Pertum Pertumbu" bu"an an Ekonomi Ekonomi Per(.56.han e1ono5i .5.5nya 0i0efinisi1an se6a4ai 1enai1an GDP riil 2er 1a2i(a) Pro0.1 Do5es(i1 Br.(o Gross Do5es(i; Pro0.;(8 GDP& a0alah nilai 2asar 1el.aran (o(al se6.ah n e4ara8 yan4 5er.2a1an nilai 2asar se5.a 6aran4 /a0i 0an /asa a1hir yan4 0i2ro0.1si sela5a 2erio0e a1(. (er(en(. oleh fa1(or7fa1(or 2ro0.1si yan4 6erlo1asi 0i 0ala5 se6.ah ne4ara) Kenai1an GDP 0a2a( 5.n;.l 5elal.i: &. Ke Kena naika ikan n 0ena5 0ena5ara aran n tenag tenaga a ker1a ker1a Penaaran (ena4a 1er/a yan4 5enin41a( 0a2a( 5en4hasil1an 1el.aran yan4 le6ih 6anya1) Ji1a s(o1 5o0al (e(a2 se5en(ara (ena4a 1er/a nai18 (ena4a 1er/a 6ar. ;en0er.n4 a1an 1.ran4 2ro0.1(if 0i6an0in41an (ena4a 1er/a la5a) 3. Ken Kenaika aikan n moa% moa% 8i!ik 8i!ik atau atau !umber !umber a6a manu!ia manu!ia Kenai1an s(o1 5o0al 0a2a( /.4a 5enai11an 1el.aran8 6ah1an /i1a (i0a1 0iser(ai oleh 1enai1an an41a(an 1er/a) Mo0al fisi1 5enai11an 6ai1 2ro0.1(i'i(as (ena4a 1er/a 5a.2.n 5enye0ia1an se;ara lan4s.n4 /asa yan4 6ernilai) In'es(asi 0ala5 5o0al s.56er 0aya 5an.sia 5er.2a1an s.56er lain 0ari 2er(.56.han e1ono5i) +. Ke Kena naika ikan n 0rou 0roukti kti9it 9ita! a! Kenai1an 2ro0.1(i'i(as Kenai1an 2ro0.1(i'i(as 5as.1an 5as.1an 5en.n/.11an se(ia2 .ni( 5as.1an (er(en(. 5e52ro0.1si le6ih 6anya1 1el.aran) Pro0.1(i'i(as 5as.1an 0a2a( 0i2en4ar.hi oleh fa1(or7fa1(or (er5as.1 2er.6ahan (e1nolo4i8 1e5a/.an 2en4e(ah.an lain8 0an e1ono5isnya e1ono 5isnya s1ala 2ro0.1si) ase 0an +air8 !===>@%*&
19
#. Rumu! Rumu! Pena Pena0ata 0atan n Perka Perka0ita 0ita
#. Rumu! Rumu! Pena Pena0ata 0atan n Perka Perka0ita 0ita
Un(.1 0a2a( 5en4e(ah.i (in41a( 2er(.56.han e1ono5i8 5a1a har.s 0i2aha5i (erle6ih 0ah.l. a2a yan4 0i5a1s.0 0en4an Pro0.1 Do5es(i1 Br.(o PDB& a(a. Gross Do5es(i; Pro0.;( GDP&) PDB a(a. GDP a0alah (o(al 2ro0.1si 6aran4 0an /asa yan4 0ihasil1an 0i 0ala5 s.a(. ilayah 2a0a 2erio0e (er(en(.8 5isalnya sa(. (ah.n) Di le'el 2ro'insi 0i In0onesia 6iasanya 0ise6.( Pro0.1 Do5es(i1 Re4ional Br.(o7PDRB& PDB /i1a 0i6a4i 0en4an /.5lah 2en0.0.1 5a1a 5en/a0i PDB 2er 1a2i(a) U1.ran ini le6ih s2esifi1 1arena 5e52erhi(.n41an 5e52erhi(.n41an /.5lah 2en0.0.1 2en0.0.1 ser(a 5en;er5in1an 5en;er5in1an 1ese/ah(era 1ese/ah(eraan an 2en0.0.1 0i s.a(. (e52a() PDB a(a. GDP a0alah (o(al 2ro0.1si 6aran4 0an /asa yan4 0ihasil1an 0i 0ala5 s.a(. ilayah 2a0a 2erio0e (er(en(.8 5isalnya sa(. (ah.n) Di le'el 2ro'insi 0i In0onesia 6iasanya 0ise6.( Pro0.1 Do5es(i1 Re4ional Br.(o7PDRB& PDB /i1a 0i6a4i 0en4an /.5lah 2en0.0.1 5a1a 5en/a0i PDB 2er 1a2i(a) U1.ran ini le6ih s2esifi1 1arena 5e52erhi(.n41an 5e52erhi(.n41an /.5lah 2en0.0.1 2en0.0.1 ser(a 5en;er5in1an 5en;er5in1an 1ese/ah(era 1ese/ah(eraan an 2en0.0.1 0i s.a(. (e52a() A0a 6anya1 2en0a2a( 5en4enai 2enye6a6 nai1 (.r.nnya (o(al 2ro0.1si 6aran4 0an /asa8 na5.n 6anya1 ahli e1ono5i yan4 se(./. a1an 0.a 2enye6a6 6eri1.( ini : !) S.56er 2er(.56.h 2er(.56.han) an) Ahli7a Ahli7ahli hli e1ono5i e1ono5i serin4 serin4 5er./.1 2a0a 2a0a (i4a s.56er 2er(.56 2er(.56.han8 .han8 yai(. yai(. : a& 2enin41a(an (ena4a 1er/a8 6& 2enin41a(an 5o0al8 0an ;& 2enin41a(an efisiensi 0i5ana 1e0.a fa1(or ini 0i4.na1an) J.5lah (ena4a 1er/a 0a2a( 5enin41a( /i1a 2e1er/a yan4 (elah (erse0ia 6e1er/a le6ih la5a8 a(a. /i1a a0a (a56ahan (ena4a 1er/a 6ar.) Se0an41an 2erse0iaan 5o0al 0a2a( 5enin41a( /i1a 2er.sahaan 5en0oron4 1a2asi(as 2ro0.1(ifnya 0en4an 5ena56ah 2a6ri1 0an 2erala(an in'es(asi&) Efisiensi 6er(a56ah 1e(i1a o.(2.( yan4 le6ih 0a2a( 0i2eroleh 0ari /.5lah (ena4a 1er/a 0ana(a. 5o0al yan4 sa5a) Ini serin4 0ise6.( se6a4ai To(al +a;(or Pro0.;(i'i(y T+P&) %) Ter/a0i er/a0inya nya 2en.r.n 2en.r.nan an 0on( 0on(.rn .rns& s& 2a0a 2a0a e1ono5i e1ono5i)) Ini 5en/aa6 5en/aa6 2er(an 2er(anyaa yaan n 5en4a2a 5en4a2a o.(2.( o.(2.( 0a2a( (.r.n a(a. nai1 le6ih la56a() Se;ara lo4i1a8 a2a2.n yan4 5enye6a61an 2en.r.nan 2a0a (ena4a 1er/a8 5o0al8 a(a. T+P a1an 5enye6a61an 2en.r.nan 2a0a o.(2.( a(a. se(i0a1nya 2a0a (in41a( 2er(.56.han o.(2.() Misalnya8 2eris(ia se2er(i 6en;ana ala58 2enye6aran 2enya1i( 6er6ahaya 0an 1er.s.han) ara 5en4.1.r PDB ialah (o(al nilai 6er6a4ai 5a;a5 6aran4 0an /asa 0ia4re4asi1an) Na5.n 1arena 6er(on7(on 6er(on7(on 6a/a (i0a1 5.n41in 5.n41in 0i/.5lah1an 0i/.5lah1an 6e4i(. sa/a 0en4an8 5isalnya8 5isalnya8 2ro0.1si ro(i8 5a1a 2roses a4re4asi 0ila1.1an 6er0asar1an nilai .an4 2ro0.1si 6aran476aran4 (erse6.() Di In0onesia PDB 0i.1.r se(ia2 (i4a 6.lanan 0an (ah.nan oleh Biro P.sa( S(a(is(i1 BPS&
20
Nilai (o(al 2en0a2a(an nasional 0ala5 sa(.an har4a se1aran4 0ise6.( 0en4an PDB no5inal PDB
Nilai (o(al 2en0a2a(an nasional 0ala5 sa(.an har4a se1aran4 0ise6.( 0en4an PDB no5inal PDB a(as 0asar har4a 6erla1.&) Nilainya (en(. 6er.6ah 0ari a1(. 1e a1(.8 seirin4 0en4an 2er.6ahan 1.an(i(as 2ro0.1si 6aran4/asa a(a. 0ala5 har4a 0asarnya) Ji1a nilai no5inal ini 0ihi(.n4 0ala5 har4a yan4 (e(a2 a(a. 0i2a(o18 0i0a2a(lah nilai PDB riil PDB a(as 0asar har4a 1ons(an&) Un(.1 5en4hi(.n4 nilai riil (erse6.( 0i2ilihlah sa(. (ah.n 0asar5isalnya (ah.n %###) Ke5.0ian8 Ke5.0ian8 nilai se5.a 6aran4 0an /asa 0ihi(.n4 6er0asar1an 6er0asar1an har4a har4a 5asin475as 5asin475asin4 in4 yan4 6erla1. 2a0a (ah.n (erse6.() Karena har4a ha r4a 6aran4 s.0ah (e(a28 PDB riil 0ian44a2 hanya 6er.6ah ses.ai 0en4an a0anya 2er.6ahan 1.an(i(as 6aran4/asa) Per.6ahan PDB ini 5en;er5in1an 2er.6ahan 1.an(i(as o.(2.( 2ro0.1si se;ara riil) Inilah yan4 sehari7hari 0ise6.( 0en4an 2er(.56.han e1ono5i) Ja0i yan4 0ise6.( se6a4ai 92er(.56.han e1ono5i (i0a1 (i0a1 lain lain 5en4a;. 5en4a;. 2a0a 2a0a 2enin4 2enin41a( 1a(an an nilai nilai (o(al (o(al 6aran4 6aran4 0an /asa /asa yan4 0i2ro0.1s 0i2ro0.1sii 0ala5 0ala5 se6.ah se6.ah 2ere1ono5ian) R.5.s 5en4hi(.n4 2er(.56.han e1ono5i a0alah se6a4ai 6eri1.( : 4 PDBs7PDB1&PDB1 Q !## 4 (in41a( 2er(.56.han e1ono5i PDBs PDB riil (ah.n se1aran4 PDB1 PDB riil (ah.n 1e5arin on(oh soal : Tabe% &.&
Tah.n % # !" % # !$
PDB 0ala5 5ilyar USD& ?%8*!" ???8"$
Ma1a 6era2a1ah (in41a( 2er(.56.han e1ono5i 2a0a (ah.n %#!" /i1a 0ias.5si1an har4a (ah.n 0asarnya 6era0a 2a0a (ah.n %#!$ C /aa6 : 4 ?%8*!"7???8"$& ???8"$Q!## 7!8? 5en4ala5i 2en.r.nan se6esar !8? 0i6an0in4 (ah.n se6el.5nya&
+AKTOR7+AKTOR
&. Faktor Sumber Daya Alam8 Se6a4ian 6esar ne4ara 6er1e56an4 6er(.52. 1e2a0a s.56er 0aya
&. Faktor Sumber Daya Alam8 Se6a4ian 6esar ne4ara 6er1e56an4 6er(.52. 1e2a0a s.56er 0aya ala5 0ala5 5ela1sana1an 2roses 2e56an4.nannya) Na5.n 0e5i1ian8 s.56er 0aya ala5 sa/a (i0a1 (i0a1 5en/ 5en/a5 a5in in 1e6er 1e6erha hasi sila lan n 2ros 2roses es 2e56a 2e56an4. n4.an an e1on e1ono5 o5i8 i8 a2a6 a2a6il ilaa (i0a (i0a1 1 0i0.1 0i0.1.n .n4 4 oleh oleh 1e5a52a.n s.56er 0aya 5an.sianya 0ala5 5en4elola s.56er 0aya ala5 yan4 (erse0ia) S.56er 0aya ala5 yan4 0i5a1s.0 0ina(aranya 1es.6.ran (anah8 1e1ayaan 5ineral8 (a56an48 1e1ayaan hasil h.(an 0an 1e1ayaan la.()
Sumb er Daya Manusia8 Sa5a halnya 0en4an 2roses 2e56an4.nan8 2er(.56.han e1ono5i 3. Faktor Sumber /.4a 0i2en4ar.hi oleh SDM) S.56er 0aya 5an.sia 5er.2a1an fa1(or (er2en(in4 0ala5 2roses 2e56an4.nan8 ;e2a( la56a(nya la56a(ny a 2roses 2 roses 2e56an4.nan (er4an(.n4 1e2a0a se/a.h5ana s.56er 0aya 5an.sianya sela1. s.6/e1 2e56an4.nan 5e5ili1i 1o52e(ensi yan4 5e5a0ai .n(.1 5ela1sana1an 2roses 2e56an4.nan) +. Faktor Ilmu Pengetahuan dan eknologi8 Per1e56an4an il5. 2en4e(ah.an 0an (e1nolo4i yan4 se5a1in 2esa( 5en0oron4 a0anya 2er;e2a(an 2roses 2e56an4.nan8 2er4an(ian 2ola 1er/a yan4 se5.la 5en44.na1an (an4an 5an.sia 0i4an(i1an oleh 5esin75esin ;an44ih 6er0a52a1 1e2a0a as2e1 efisiensi8 1.ali(as 0an 1.an(i(as seran41aian a1(i'i(as 2e56an4.nan e1ono5i yan4 0ila1.1an 0an 2a0a a1hirnya 6era1i6a( 2a0a 2er;e2a(an la/. 2er(.56.han 2ere1ono5ian -. Faktor !udaya8 +a1(or 6.0aya 5e56eri1an 0a52a1 (ersen0iri (erha0a2 2e56an4.nan e1ono5i yan4 yan4 0ila 0ila1. 1.1an 1an88 fa1( fa1(or or ini ini 0a2a( 0a2a( 6erf. 6erf.n4 n4si si se6a se6a4ai 4ai 2e56a 2e56an4 n41i 1i(( a(a. a(a. 2en0o 2en0oro ron4 n4 2ros 2roses es 2e56an4.nan (e(a2i 0a2a( /.4a 5en/a0i 2en4ha56a( 2e56an4.nan) B.0aya yan4 0a2a( 5en0 5en0or oron on4 4 2e56 2e56an an4. 4.nan nan 0ian 0ian(a (ara rany nyaa si1a2 si1a2 1er/a 1er/a 1era 1erass 0an 0an 1er/ 1er/aa ;er0 ;er0as as88 /./. /./.rr8 .le( .le( 0an 0an se6a4ai se6a4ainya) nya) A0a2.n 6.0aya 6.0aya yan4 yan4 0a2a( 0a2a( 5en4ha5 5en4ha56a( 6a( 2roses 2roses 2e56an4. 2e56an4.nan nan 0ian(a 0ian(aran ranya ya si1a2 si1a2 anar1is8 e4ois8 6oros8 KKN8 0an se6a4ainya
S.56er 0aya 0aya 5o 5o0al 0al 0i6. 0i6.(. (.h1 h1an an 5an. 5an.si siaa .n(. .n(.1 1 5en4 5en4ol olah ah SDA 0an 4. Sumber Sumber Daya Daya Modal Modal 8 S.56er 5enin41a(1an 1.ali(as IPTEK) S.56er 0aya 5o0al 6er.2a 6aran476aran4 5o0al san4a( 2en(in4 6a4i 2er1e56an4an 0an 1elan;aran 2e56an4.nan e1ono5i 1arena 6aran476aran4 5o0al /.4a 0a2a( 5enin41a(1an 2ro0.1(i'i(as)
MAN+AAT PERTUMBUHAN EKONOMI !) La/. 2er(.56.h 2er(.56.hannya annya .n(.1 .n(.1 5en4.1.r 5en4.1.r 1e5a/.an 1e5a/.an e1ono5i e1ono5i se6a4ai se6a4ai hasil 2e56an4. 2e56an4.nan nan nasional nasional Pen0a2a(an 2er1a2i(anya 0i2er4.na1an .n(.1 5en4.1.r (in41a( 1e5a15.ran 2en0.0.18 se6a6 se5a se5a1i 1in n 5eni 5enin4 n41a( 1a( 2en0a 2en0a2a( 2a(an an 2er1 2er1a2i a2i(a (a 0en4a 0en4an n 1er/ 1er/aa 1ons 1ons(a (an n se5a se5a1i 1in n (in44 (in44ii (in4 (in41a( 1a( 1e5a15.ran 2en0.0.1 0an /.4a 2ro0.1(i'i(asnya) %) Se6a4 Se6a4ai ai 0asa 0asarr 2e56 2e56.a( .a(an an 2roy 2roye1s e1sii a(a. a(a. 2er1 2er1ir iraa aan n 2ene 2eneri ri5a 5aan an ne4a ne4ara ra .n(. .n(.1 1 2eren 2eren;a ;anaa naan n 2e56an4.nan nasional a(a. se1(oral 0an re4ional) Se6a4ai 0asar 2enen(.an 2riori(as 2e56erian 6an(.an l.ar ne4ari oleh Ban1 D.nia a(a. le56a4a in(ernasional lainnya) Se6a4ai 0asar 2e56.a(an 2ra1iraan 6isnis8 1h.s.snya 2ersa5aan 2en/.alan 6a4i 2er.sahaan
22
.n(.1 0asar 2eny.s.nan 2eren;anaan 2eren;anaan 2ro0.1 0an 2er1e56an4an 2er1e56an4an s.56.r 0aya (ena4a 1er/a 0an
.n(.1 0asar 2eny.s.nan 2eren;anaan 2eren;anaan 2ro0.1 0an 2er1e56an4an 2er1e56an4an s.56.r 0aya (ena4a 1er/a 0an 5o0al&) Dorn6.;h8 R 0an +is;her8 S8 !==$:*$=7*"!&
)"
KEBIJA KEBIJAKAN KAN MEMPER MEMPEREP EPA AT PEMBA PEMBANGU NGUNAN NAN &. Keb Kebi1ak i1akan an i9er! i9er!i8ik i8ika!i a!i kegia kegiatan tan ekono ekonomi mi
Ne4ara 6er1e56an4 yan4 5is1in 0an ren0ah 2en0a2a(an 2er1a2i(anya 6iiasanya 5er.2a1an ne4ara 2er(anian (ra0isional yan4 san4a( ren0ah 2ro0.1(ifi(asnya) Pro0.1(i'i(as yan4 ren0ah ini 5er.2a1an 2enye6a6 2en0a2a(an yan4 ren0ah (erse6.( ) 0en4an 0e5i1ian .n(.1 5e5a/.1an e1ono5inya8 ne4ara 6er1e56an4 2erl. 5ela1.1an 2e56ar.an 0ala5 ;ora1 1e4ia(an e1ono5i 5asyara1a() Lan41ah 2er(a5a yan4 2erl. 0ila1.1an a0alah 5e5o0ern1an 1e4ia(an e1ono5i yan4 a0a) Un(.1 5en;a2ai (./.an ini8 0ala5 1e4ia(an 2er(anian yan4 (ra0isional 2erl.lah .saha F .saha 0ila1.1an .n(.1 5e56.a( 2e56ar.an a4ar 2ro0.1(i'i(asnya se5a1in 5enin41a() Me52 Me52er er1e 1ena nal1 l1an an in2. in2.(( yan4 yan4 le6i le6ih h 5o 5o0e 0ern rn se2e se2er( r(ii 5eny 5enye0 e0ia ia1a 1an n 6i6i 6i6i(( yan4 yan4 (in4 (in44i 4i 2ro0.1(i'i(asnya8 5e52er1enal1an in2.( 5o0ern yan4 lain 0an 5e52er1enal1an ;ara 2enana5an 0an 2e5eliharaan (ana5an yan4 le6ih 6ai1 2erl. 0ila1.1an) Lan41ah Lan41ah yan4 le6ih 2en(in4 2en(in4 a0alah a0alah 5en4e5 5en4e56an4 6an41an 1an 1e4ia(a 1e4ia(an n e15o5i e15o5i 6ar. 6ar. yan4 yan4 0a2a( 0a2a( 5e52er;e2a( (ransfor5asi 1e4ia(an e1ono5i 0ari yan4 6ersifa( (ra0isional 1e2a0a 1e4ia(an e1ono e1ono5i 5i yan4 yan4 5o 5o0er 0ern) n) Di 0ala5 0ala5 2ers 2ersol olan an ini ini lan41 lan41ah ah yan4 yan4 2en( 2en(in in4 4 a0ala a0alah h 5en0o 5en0oro ron4 n4 2er1e56an4an se1(or 5an.fa1(.r) 3. Menge Mengemb mbang angka kan n in8ra in8ra!tr !trukt uktur ur
Mo0erni Mo0ernisas sasii e1ono5 e1ono5ii 5e5erl 5e5erl.1an .1an infras infras(.1 (.1(.r (.r yan4 yan4 5o0 5o0ern ern 2.la) 2.la) Jalan Jalan 0an /e56a( /e56a(an8 an8 la2an4an (er6an48 2ela6.han8 1aasan 2erin0.s(rian8 iri4asi 0an 2enye0iaan air8 lis(ri18 0an /arin4an (ele2on 5er.2a1an hal yan4 2erl. 0i1e56an41an) Bera4ai /enis infras(r.1(.r ini 0i2erl.1an 0i2erl.1an 2er.sahaan 2er.sahaan .n(.1 5enin41a(1an efisiensi o2erasinya) o2erasinya) A1an (e(a2i (e(a2i 0ise6a61an 0ise6a61an oleh sifa( sifa( 0ari 0ari /asa /asa F /asa /asa yan4 yan4 0ise0i 0ise0ia1an a1annya8 nya8 2iha1 2iha1 ss ss(a( (a(i0a i0a1 1 5ela1.1 5ela1.1an an 2er1e5 2er1e56an4 6an4anny annya) a) Ke6an Ke6anya ya1an 1an /asa /asa F /asa /asa (ers (erse6 e6.( .( 5er. 5er.2a1 2a1an an 6ara 6aran4 n4 2.6 2.6li li;; 0an 0an s.1a s.1arr .n(. .n(. 5e5. 5e5.n4 n4.( .( 6ayarannya) Aa. a2a6ila 6ayaran 0a2a( 0ia56il 5o0al yan4 0i2erl.1an .n(.1 5en4e56an41an infras infras(r. (r.1(.r 1(.r (erse6 (erse6.( .( san4an( san4an( 6esar 6esar 0an (i0a1 (i0a1 e1ono5i e1ono5iss 6ila 6ila 0i1e56a 0i1e56an41a n41an n oleh oleh 2iha1 2iha1 sas(a)0en4a sas(a)0en4an n 0e5i1ian 0e5i1ian 2er1e56an4an 2er1e56an4an infras(r. infras(r.1(.r 1(.r .n(.1 5en44ala1an 5en44ala1an 1e4ia(an 1e4ia(an e1ono5i 5er.2a1an (an44.n4 /aa6 2e5erin(ah) Per1e56an4an infras(r.1(.r har.slah selaras 0en4an 2er1e56an4an e1ono5i) Se5a1in 5a/. s.a( s.a(. . 2er 2er1ono 1ono5 5ian8 ian8 se5a1 e5a1in in 6any 6anya1 a1 infra nfrass(.1( .1(.r 0i2e 0i2erl rl.1 .1an an ) 0en4 0en4an an 0e5i 0e5i1i 1ian an 5en4e56an41an infras(r.1(.r har.s se;ara (er.s 5ener.s 0ila1.1an 0an har.s 0iselaras1an 0en4an 1e5a/.an e1ono5i yan4 (elah 0i;a2ai 0an yan4 inin 0i./.01an 0i5asa 0e2an) +. Meningka Meningkatkan tkan Tabungan abungan an an In9e!t In9e!ta!i a!i 23
Pen0a2a(an 5asyara1a( yan4 ren0ah 5enye6a61an (a6.n4an 5asyara1a( ren0ah ) se0an41an
Pen0a2a(an 5asyara1a( yan4 ren0ah 5enye6a61an (a6.n4an 5asyara1a( ren0ah ) se0an41an 2e56an4.nan 5e5erl.1an (a6.n4an yan4 6esar .n(.1 5e56iayai in'es(asi yan4 0ila1.1an ) 1e1.aran4an in'es(asi selal. 0inya(a1an se6a4ai salah sa(. s.56er yan4 0a2a( 5en4ha56a( 2e56an4.nan e1ono5i) Oleh se6a6 i(. sa(. syara( 2en(in4 yan4 2erl. 0ila1.1an .n(. 5e52er 5e52er;e2a ;e2a(( 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n 0an 2e56an4. 2e56an4.nan nan e1ono5 e1ono5ii a0alah a0alah 5enin4 5enin41a( 1a(1an 1an (a6.n4a (a6.n4an n 5asyara1a() Un(.1 5e./.01an hal ini sys(e5 6an1 2erl. 0i1e56an41an) Sys(e5 6an1 0an ins(i( ins(i(.si .si 1e.an4a 1e.an4an n lain lain 0an 2asara 2asaran n 1e.an4a 1e.an4an n se2er( se2er(ii 2asara 2asaran n saha58 saha58 0a2a( 0a2a( 5e56er 5e56eri1a i1an n s.56an4an 2en(in4 1e2a0a .saha 5enin41a(1an (a6.n4an) Pa0a (aha2 aal 2e56an4.nan (a6.n4an 0a2a( 0i;i2(a1an 5asyara1a( a0alah /a.h le6ih ren0ah 0ari 6iaya yan4 0i2erl.1an .n(.1 5e52er;e2a( 2e56an4.nan) Oleh se6a6 i(. 2i5/a5an 0an s.56er 1e.an4an lain 0ari .ar ne4ara 0i2erl.1an) Biasanya 2in/a5an (er.(a5a 0i2erl.1an 2e5erin(ah .n(.1 5e56an4.n infras.1(.r yan4 2erl. 0ise0ia1an .n(.1 5en0oron4 2er1e56an4an 1e4ia(an e1ono5i) Ta6.n4an yan4 0i;i2(a1an 0i0ala5 ne4eri (i0a1 0en4an sen0irinya 5e./.01an 2e56an4.nan) Di2erl.1an 1e4ia(an in'es(asi .n(.1 5en44.na1an (a6.n4an (erse6.() In'es(asi) Menari Menari1 1 in'es( in'es(or or asin4 asin4 selal. selal. 0ila1. 0ila1.1an 1an 6er6a4a 6er6a4aii ne4ara ne4ara se6a4ai se6a4ai salah salah sa(. sa(. .saha .saha .n(.1 .n(.1 5e52er;e2a( 2er1e56an4an in'es(asi) Men44ala1an 2enana5an 5o0al asin4 a1an 5e56eri1an 6e6era2a s.56an4an 2en(in4 0ala5 2e56an4.nan yai(.: 2enana5an 5o0al asin4 a1an 5enye0i 5enye0ia1a a1an n 5o0 5o0aln alnya ya sen0ir sen0iri8 i8 5e5in0a 5e5in0ah1a h1an n (e1nolo (e1nolo4i 4i 1e2a1ar 1e2a1aran an lain lain 1e ne4ara ne4ara yan4 0i0a( 0i0a(an an4i 4inya nya88 5eni 5enin4 n41a( 1a(1an 1an 2en44 2en44.n .naa aan n (e1no (e1nolo lo4i 4i 5o 5o0e 0ern rn88 0an 0an 1era2 1era2 1ali 1ali .sah .sahaa yan4 yan4 0ila1.1an 0a2a( 5enin41a(1an e1s2or) -. Meningka Meningkatkan tkan tara8 tara8 0eni 0eniika ikan n ma!6ar ma!6arakat akat
In0i'i0. yan4 5e52eroleh 2en0i0i1an ;en0er.n4 a1an 5e52eroleh 2en0a2a(an yan4 le6ih (in44i ) se(er.snya 1e2a0a 5asyara1a( se;ara 1esel.r.han8 2enin41a(an 0ala5 (araf 2en0i0i1an 5e56eri 5anfaa( yan4 5e52er;e2a( 2er(.56.han e1ono5i) S.56an4an 0ari (araf 2en0i0i1an yan4 5enin41a(1a(1an 2er(.56.han e1ono5i yai(.: 5ana/e5en 2er.sahaan 2er.sahaan 5o0ern yan4 0i1e56an41an se5a1in efisien8 2en44.naan (e1nolo4i 5o0ern 0ala5 1e4ia(an e1ono5i 0a2a( le6ih ;e2a( 6er1e56an48 2en0i0i1an yan4 le6ih (in44i 5enin41a(1an 0aya 2e5i1iran 5asyara1a( 5asyara1a( 8 0an 6er6a4ai 2a1ar8 (ena4a ahli 0an (ena4a 1er/a (era52il yan4 0i2erl.1an 0ala5 6er6a4ai 1e4ia(an e1ono5i 0a2a( 0ise0ia1an)
PERBANDINGAN KEMAKMURAN BERBAGAI NEGARA A. Memban Membaningk ingkan an Pena0a Pena0atan tan Per Ka0ita Ka0ita Da(a Da(a 2en0a2a( 2en0a2a(an an nasion nasional al (i0a1 (i0a1 0a2a( 0a2a( 0i4.na 0i4.na1an 1an .n(.1 .n(.1 5en44a5 5en44a56ar 6ar1an 1an (in41a (in41a(( 1e5a15 1e5a15.ra .ran n 1arena 6er6a4ai ne4ara 5e52.nyai /.5lah 2en0.0.1 yan4 san4a( 6er6e0a) Den4an 0e5i1ian8 ala.2.n 2en0a2a(an nasional ne4ara A a0alah le6ih 6esar /i1a 0i6an0in41an 0en4an ne4ara B8 24
1ea0aan ini (i0a1 0a2a( 0iar(i1an 6aha ne4ara A (in41a( 1e5a15.rannya le6ih (in44i 0ari ne4ara
1ea0aan ini (i0a1 0a2a( 0iar(i1an 6aha ne4ara A (in41a( 1e5a15.rannya le6ih (in44i 0ari ne4ara B) Pen0a2a(an nasional In0ia le6ih 6esar 0ari Sin4a2.ra) A1an (e(a2i 0ari infor5asi ini (i0a1 0a2a( 0ia56il 1esi52.lan 6aha In0ia a0alah le6ih 5a15.r 0ari Sin4a2.ra) Dala5 5en44.na1an 0a(a 2en0a2a(an 2er 1a2i(a 0ala5 5e56an0in41an (in41a( 1e5a15.ran 0i 6er6a4ai ne4ara8 2erl.lah 0isa0ari 6aha 2er6an0in4an (erse6.( 5e52.nyai 6anya1 1ele5ahan) Oleh se6a6 i(.8 2er6an0in4an se2er(i i(. har.s 0i2an0an4 se6a4ai 4a56aran 1asar 0ari 2er6e0aan (i41a (i41a(( 1e5a15 1e5a15.r .ran an yan4 yan4 0i;a 0i;a2ai 2ai 6er6 6er6a4 a4ai ai ne4ar ne4ara) a) Sala Salah h sa(. sa(. fa1( fa1(or or yan4 yan4 5eny 5enye6a e6a61 61an an 1e(i0a1(e2a(an ;ara 2er6an0in4an i(. a0alah 2er6e0aan 0ala5 6iaya hi0.2 a(a. ;os(s of li'in4 0ian(ara 6er6a4ai ne4ara) Pen0a2a(an Pen0a2a(an 2er 1a2i(a selal. 0i4.na1an 0i4.na1an .n(.1 5e56an0in41an 5e56an0in41an (in41a( 1e5a15.ran yan4 0i;a2ai 0i;a2ai 6er6a4ai ne4ara8 (er.(a5a 0i an(ara ne4ara 5a/. 0an 6er1e56an4) Ti4a as2e1 yan4 0i2erha(i1an a0alah se6a4ai 6eri1.( : i) ii) ii) iii) iii)
Per6 Per6an an0i 0in4 n4an an se;a se;ara ra 4lo6 4lo6al al 0i an(a an(ara ra 2er6 2er6e0 e0aa aan n 1e5a 1e5a15 15.r .ran an 2en0 2en0.0 .0.1 .1 0.ni 0.niaa yan4 yan4 0i4olon41an 1e2a0a 6e6era2a 4olon4an 2en0a2a(an) Per6an Per6an0in 0in4an 4an yan4 yan4 (er2e (er2erin rin;i ;i 0ian( 0ian(ara ara 6e6er 6e6era2a a2a ne4ar ne4araa (er2il (er2ilih ih 0i 0.n 0.nia ia ini) ini) Per6 Per6an an0i 0in4a n4an n 2er 2er 1a2i(a 1a2i(a yan4 s.0ah s.0ah 0ises 0ises.a .ai1 i1an an 0en4an 0en4an 2er6e0 2er6e0aa aan n 6iay 6iayaa hi0. hi0.2 2 0en4a 0en4an n 5en44.na1an purchasing power parity)
B. Pena0atan Pena0atan Per Per Ka0ita Bebera0a Bebera0a Go%ongan Go%ongan Negara
La2oran Ban1 D.nia 3orl0 De'elo25en( Re2or(& 5e56.a( $ 1a(e4ori 0ala5 5en44olon41an ne4ara 6er0asar1an 2en0a2a(an 2er 1a2i(anya yai(. se2er(i 2a0a (a6el 6eri1.( : Tabe% &.3 Kategori Negara Berdasarkan Pendapatan Per Kapitanya
World 78.323.843
Low income Middle income Lower middle income Upper middle income
Low & middle income East sia & !aci"ic E#rope & $entral sia Latin merica & $ari%%ean
390.981 24.450.937 5.792.595 18.653.655
24.844.846 12.439.200 1.821.868
4.721.06 9
25
Middle East & ort' "rica
1.655.91
Middle East & ort' "rica (o#t' sia (#%)(a'aran "rica *i+' income E#ro area
1.655.91 2
2.575.303 1.594.605 53.537.834 13.265.378
Daf(ar ne4ara 2a0a se(ia2 4olon4an 0a2a( 0iliha( 2a0a La52iran $)!
Tabe% &.+ Tabe% Tabe% Peringkat Pena0atan Perka0ita Inone!ia an Singa0ura
#. Pur2"a! Pur2"a!ing ing Po5er Po5er Part Part6 6 (PPP/ (PPP/
Pen0a2a(an 2er 1a2i(a 0a2a( yan4 5e52er(i56an41an fa1(or 2er6e0aan (in41a( har4a 6aran4 0i an(ara 6er6a4ai ne4ara8 yai(. 0en4an 5en4hi(.n4 1e56ali 2en0a2a(an 2er1a2i(a 6er0asar1an har4a yan4 sa5a 0i 6er6a4ai ne4ara8 a1an 5en4hasil1an 0a(a yan4 san4a( 6er6e0a) Da2a( 0iliha( 2a0a la52iran $)% Tabe% &.- Peringkat PPP Inone!ia an Singa0ura 26
)
NEGARA BERKEMBANG BERKEMBANG DAN SINGAPU SINGAPURA RA SEBAGAI SEBAGAI NEGARA NEGARA MAJU DI ASEAN A. PENDAPA PENDAPATAN PER KAPITA KAPITA NEGARA$NEGARA NEGARA$NEGARA ASEAN A!!o2iation o8 Sout"ea!t A!ian Nation! (ASEAN/ yan4 2a0a aal 2e56en(.1annya 2a0a (an44al (an44al ? A4.s(.s A4.s(.s !=* 0i Ban41o18 Thailan08 Thailan08 5elal.i 5elal.i 5elal.i 5elal.i 2enan0a(an4ana 2enan0a(an4anan n De1larasi De1larasi Ban41o1 oleh Men(eri Men(eri L.ar Ne4eri +ili2ina8 +ili2ina8 In0onesi In0onesia8 a8 Thailan0 Thailan088 Malaysia8 Malaysia8 0an Sin4a2.ra) Sin4a2.ra) An44o( An44o(aa ASEAN ASEAN (er0ir (er0irii a(as a(as In0ones In0onesia8 ia8 Sin4a2. Sin4a2.ra8 ra8 Thaila Thailan08 n08 Malays Malaysia8 ia8 Myan5a Myan5arr8 Ka56o/a Ka56o/a88 +ili2ina8 -ie(na58 Laos8 Br.nei Dar.ssala5) Or4anisasi ini le6ih 0i(./.1an 2a0a 1er/asa5a yan4 6erorien(asi 2oli(i1 .n(.1 5en;a2ai 2er0a5aian 0an 1ea5anan 0i 1aasan Asia Ten44ara8 0ala5 2er/alanannya 6er.6ah 5en/a0i 1er/asa5a re4ional 0en4an 5e52er1.a( se5an4a( s(a6ili(as e1ono5i e1ono5i 0an sos sosial ial 0i 1aasa 1aasan n Asia Asia Ten44ar en44ara8 a8 an(ara an(ara lain lain 5elal. 5elal.ii 2er;e2a 2er;e2a(an (an 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i8 1e5a/.an sosial 0an 6.0aya 0en4an (e(a2 5e52erha(i1an 1ese(araan 0an 1e5i(raan8 sehin44a 5en/a0i lan0asan .n(.1 (er;i2(anya 5asyara1a( yan4 se/ah(era 0an 0a5ai)
3ala.2.n 6era0a 0ala5 na.n4an sa(. or4anisasi re4ional yan4 sa5a8 na5.n 0i 0ala5 hal 2ere1ono5ian ASEAN 5e5ili1i 1o52osisi ne4ara 5a/. 0an 6er1e56an4 !:" ! :" ya1ni Sin4a2.ra 0an Br.nei Dar.ssala5 se6a4ai ne4ara 5a/.8 se5en(ara ? ne4ara lainnya ya1ni In0onesia8Thailan08 Malaysia8 Myan5ar8 Ka56o/a8 +ili2ina8 -ie(na58 -ie(na58 0an Laos 5er.2a1an ne4ara 6er1e56an4) Es(i5a Es(i5asi si 2en0a2a 2en0a2a(an (an 2er 1a2i(a 1a2i(a ne4ara7 ne4ara7ne4a ne4ara ra ASEAN ASEAN yan4 yan4 0ilans 0ilansir ir 0ari 0ari si(.s si(.s i1i2e i1i2e0ia 0ia 6er0asar1an 0a(a 0ari In(erna(ional Mone(ary +.n0 IM+& 6.lan O1(o6er %#!" 0a2a( 0iliha( 2a0a la52iran $)@
A. PER PERTUMB TUMBUH UHAN AN DAN DAN PEMB PEMBAN ANGU GUNA NAN N EK EK7N 7N7M 7MII IND7 IND7NE NESI SIA A SE SEBA BAGA GAII NEGARA BERKEMBANG a. La1u La1u Pertu Pertumb mbu" u"an an PDB PDB Inone Inone!ia !ia La/. 2er(.56.han e1ono5i a1an 0i.1.r 5elal.i in0i1a(or 2er1e56an4an PDB 0ari (ah.n 1e (ah.n) Perhi(.n4an la/. 2er(.56.han e1ono5i 0i in0onesia 0ila1.1an 0en4an 5e(o0e yai(. Boe0iono8 %##! : @& : 27
RUMUS PERTUMBUHAN EKONOMI UNTUK INDONESIA
Ke(eran4an: PE 2er(.56.han e1ono5i PDB Pro0.1 Do5es(i1 Br.(o ( (ah.n (er(en(. (7! (ah.n se6el.5nya Beri1.( (a6el yan4 5en.n/.1an la/. 2er(.56.han PDB In0onesia 0en4an %#!# se6a4ai (ah.n 0asar8 6er0asar1an 0a(a yan4 0i2eroleh 0ari si(.s res5i BPS : Pere1ono5ian In0onesia yan4 0i.1.r 6er0asar1an 6esaran Pro0.1 Do5es(i1 Br.(o PDB& a(as 0asar har4a 6erla1. (ri.lan III7%#!" 5en;a2ai R2%)=?%8* (rili.n 0an a(as 0asar har4a 1ons(an %#!# 5en;a2ai R2%)@!!8% (rili.n)
Gra8ik &.+ La1u Pertumbu"an PDB Inone!ia Ta"un Da!ar 3:&:
28
E1ono5i In0onesia (ri.lan III7%#!" (erha0a2 (ri.lan III7%#!$ y7on7y& (.56.h $8@ 2ersen 5enin41a( 0i6an0in4 (ri.lan II7%#!" yan4 (.56.h $8* 2ersen8 na5.n 5ela56a( 0i6an0in4 ;a2aian (ri.lan III7%#!$ yan4 (.56.h $8=% 2ersen) Dari sisi 2ro0.1si8 2er(.56.han 0i0oron4 oleh ha52ir se5.a la2an4an .saha8 0i5ana 2er(.56.han (er(in44i 0i;a2ai Infor5asi 0an Ko5.ni Ko5.ni1asi 1asi yan4 yan4 (.56.h (.56.h !#8?@ !#8?@ 2ersen 2ersen)) Dari Dari sisi sisi 2en4el. 2en4el.ara aran n 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n (er(in (er(in44i 44i 0i;a2ai oleh Ko52onen Pen4el.aran Kons.5si Pe5erin(ah se6esar *8"* 2ersen 0ii1.(i oleh Ko52onen Ko52onen Pen4el.aran Pen4el.aran Kons.5si Kons.5si LNPRT LNPRT 0an Ko52onen Ko52onen Pen4el.aran Pen4el.aran Kons.5si Kons.5si R.5ah Tan44a) E1ono5i In0onesia (ri.lan III7%#!" (erha0a2 (ri.lan se6el.5nya 7(o7& (.56.h @8%! 2ersen) Dari sisi 2ro0.1si8 2er(.56.han (er(in44i 0i;a2ai La2an4an Usaha Jasa Ke.an4an 0an As As.r .ran ansi si se6e se6esa sarr 8#@ 8#@ 2erse 2ersen8 n8 se0an se0an41 41an an 0ari 0ari sisi sisi Pen4e Pen4el. l.ar aran an 2a0a 2a0a Ko52 Ko52on onen en Pen4el.aran Kons.5si Pe5erin(ah se6esar =8% 2ersen) Be6era2a fa1(or yan4 5e5.n41in1an 2ere1ono5ian In0onesia (.56.h 2esa( se2an/an4 1.r.n 2e56an4.nan an(ara lain 1e6erhasilan 5ereha6ili(asi sarana sarana 0an 2rasarana e1ono5i) Ne4ara in0onesia 5en4an.( sis(e5 e1ono5i ;a52.ran a(a. le6ih (e2a(nya se1aran4 0ise6.( 0en4an sis(e5 e1ono5i 1era1ya(an Pan;asila&) Sis(e5 e1ono5i 1era1ya(an 5er.2a1an a0o2si 0ari 1e0.a sis(e5 e1ono5i8 yai(. sis(e5 1a2i(alis 0an sosialis8 yan4 0ises.ai1an 0en4an falsaf falsafah ah 6an4sa 6an4sa in0ones in0onesia ia 8 sehin4 sehin44ah 4ah s(r.1( s(r.1(.r .r e1ono5i e1ono5i 2ere1o 2ere1ono5 no5ian ian in0ones in0onesia ia a0alah a0alah 1era1ya(an)
29
Se;a Se;ara ra 2ars 2arsia ial8 l8 1ons 1ons.5 .5si si 5e5i 5e5ili li1i 1i 2en4 2en4ar ar.h .h si4n si4nif ifi1 i1an an 0an 0an 2osi 2osi(i (iff (erh (erha0 a0a2 a2
Se;a Se;ara ra 2ars 2arsia ial8 l8 1ons 1ons.5 .5si si 5e5i 5e5ili li1i 1i 2en4 2en4ar ar.h .h si4n si4nif ifi1 i1an an 0an 0an 2osi 2osi(i (iff (erh (erha0 a0a2 a2 ! 2er(.56.han e1ono5i 0i In0onesia ) Ter0a2a(nya 2en4ar.h yan4 si4nifi1an 0an 2osi(if an(ara 1ons.5si (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i 5en4in0i1asi1an 6aha 2er(.56.han e1ono5i 0i In0o In0ones nesia ia 0i(e 0i(en( n(.1 .1an an oleh oleh 1ons 1ons.5 .5si si)) A2a6i A2a6ila la 1on 1ons. s.5s 5sii 5en4a 5en4ala la5i 5i 2enin 2enin41 41a( a(an an 5a1a 5a1a 2er(.56.han e1ono5i /.4a a1an 5en4ala5i 2enin41a(an) Hal ini 0i1arena1an (er/a0inya 2enin41a(an 1ons.5si 6erar(i (elah (er/a0i 2enin41a(an 2er5in(aan (erha0a2 6aran4 0an /asa) Ter/a er/a0i 0iny nyaa 2eni 2enin4 n41a 1a(a (an n 2er5 2er5in in(a (aan an (erh (erha0 a0a2 a2 6ara 6aran4 n4 0an 0an /asa /asa a1an a1an 5e5a 5e5a1s 1saa 2ere1ono5ian .n(.1 5enin41a(1an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa) Penin41a(an 2ro0.1si 2 ro0.1si 6aran4 0an /asa a1an 5enye6a61an 2enin41a(an (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i) Se6ali1nya8 a2a6ila 1ons.5si 5en4ala5i 2en.r.nan 5a1a 2er(.56.han e1ono5i /.4a a1an 5en4ala5i 2en.r.nan) Hal ini 0ise6a61an oleh (er/a0inya 2en.r.nan 1ons.5si 6erar(i (elah (er/a0inya 2en.r.nan 2er5in(aan (erha0a2 6aran4 0an /asa) Pen.r.nan ini a1an 5en4a1i6a(1an 2ere1ono5ian 5en.r.n1an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa) Pen.r.nan 2ro0.1si 6aran4 0an /asa a1an 5enye6a61an 2en.r.nan (erha0a2 2er(.56.hane1ono5i) Ke5.0ian8 in'es(asi se;ara 2arsial /.4a 5e5ili1i 2en4ar.h yan4 2osi(if 0an si4nifi1an (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i 0i In0onesia) Kenai1 Kenai1an an in'es( in'es(asi asi a1an a1an 5e5i;. 5e5i;. 1enai1 1enai1an an 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5i 1arena 1arena 1enai1a 1enai1an n in'es(asi in'es(asi 5en4in0i1asi1an 5en4in0i1asi1an (elah (er/a0inya (er/a0inya 1enai1an 1enai1an 2enana5an 2enana5an 5o0al a(a. 2e56en(.1an 2e56en(.1an 5o0al 5o 0al)) Kenai Kenai1a 1an n 2ena 2enana5 na5an an 5o 5o0al 0al a(a. a(a. 2e56 2e56en( en(.1 .1an an 5o 5o0al 0al a1an a1an 6era1 6era1i6 i6a( a( (erh (erha0a a0a2 2 2enin41a(an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa 0i 0ala5 2ere1ono5ian) Penin41a(an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa /asa ini a1an 5enye6a 5enye6a61an 61an 2enin41a 2enin41a(an (an (erha0a (erha0a2 2 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n e1ono5i e1ono5i)) Se6ali Se6ali1nya 1nya88 a2a6il a2a6ilaa (er/a0 (er/a0ii 2en.r.n 2en.r.nan an in'es( in'es(asi asi 5a1a 5a1a PDB /.4a /.4a a1an 5en4ala 5en4ala5i 5i 2en.r.n 2en.r.nan an 1arena 1arena 2en.r.nan in'es(asi 5en4in0i1asi1an (elah (er/a0inya 2en.r.nan 2enana5an 5o0al a(a. 2e56en(.1an 5o0al) Pen.r.nan 2enana5an 5o0al a(a. 2e56en(.1an 5o0al ini a1an 5en4a1i 5en4a1i6a( 6a(1an 1an 2ere1on 2ere1ono5i o5ian an 5en.r. 5en.r.n1a n1an n 2ro0.1 2ro0.1si si 6aran4 6aran4 0an /asa) /asa) Pen.r.n Pen.r.nan an 2ro0.1s 2ro0.1sii 6aran4 0an /asa a1an 5enye6a61an 2en.r.nan (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i) Selan/.(nya8 se;ara 2arsial 2en4el.aran 2e5erin(ah (i0a1 6er2en4ar.h si4nifi1an 0an 2osi(if (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i 0i In0onesia) Ter/a0inya 2enin41a(an 2en4el.aran 2e5erin(ah 5isalnya .n(.1 2enye0iaan a(a. 2er6ai1an infras(r.1(.r 5a1a 2roses 2ro0.1si 6aran4 0an /asa a1an se5a1in lan;ar) Hal ini a1an 5enye6a61an (er/a0inya 2enin41a(an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa) Penin41a(an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa ini a1an 5enye6a61an 2enin41a(an (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i) Be4i(. se6ali1nya8 a2a6ila 2en4el.aran 2e5erin(ah (i0a1 0i(in41a(1an a(a. (er/a0i 2en.r.nan sehin44a 5asalah infras(r.1(.r (i0a1 0a2a( 0ia(asi 5a1a a1an 5en4a1i6a(1an 2roses 2ro0.1si 6aran4 0an /asa 5en/a0i (erhalan4) Hal ini a1an 6er0a52a1 (erha0a2 2en.r.nan 2ro0.1si 6aran4 0an /asa) Pen.r.nan 2ro0.1si 6aran4 0an /asa a1an 5enye6a61an 2en.r.nan (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i) Be4i(. /.4a 0en4an ne( e1s2or8 ne( e1s2or 2.n 5e5ili1i 2en4ar.h yan4 si4nifi1an 0an 2osi(if (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i 0i In0onesia) A2a6ila e1s2or 5en4ala5i 2enin41a(an 5a1a 2ro0.1si 6aran4 0an /asa /.4a a1an 5en4ala5i 2enin41a(an 1arena ne( e1s2or yan4 5enin41a( 5en4in0i1asi1an 2er5in(aan (erha0a2 6aran4 0an /asa 0i l.ar ne4eri le6ih le6 ih 6esar 0ari 2a0a 2er5in(aan 6aran4 l.ar 1 Silvia, ED dkk..(2013). “Analisis Per!"#!$an Ek%n%"i, &nvesasi, dan &n'asi di &nd%nesia. !rnal *a+ian Ek%n%"i, 1, (02), 1243.
30
ne4eri 0i 0ala5 ne4eri) Oleh 1arena i(.8 2ere1ono5ian a1an 5enin41a(1an /.5lah 2ro0.1si
ne4eri 0i 0ala5 ne4eri) Oleh 1arena i(.8 2ere1ono5ian a1an 5enin41a(1an /.5lah 2ro0.1si 6aran4 /asa) Penin41a(an Penin41a (an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa ini a1an a1 an 5enye6a61an 2enin41a(an (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i) Se6ali1nya8 a2a6ila ne( e1s2or 5en4ala5i 2en.r.nan 0i1arena1an (er/a0inya (er/a0inya 2en.r.nan 2er5in(aan 2er5in(aan (erha0a2 6aran4 0an /asa 0i l.ar ne4eri sehin44a i52or le6ih 6esar 0ari 2a0a e1s2or 0an hal ini a1an 5en4a1i6a(1an 2en.r.nan 2ro0.1si 6aran4 0an /asa) Pen.r.nan 2ro0.1si 6aran4 0an /asa ini 5enye6a61an 2en.r.nan (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i e1ono5i)) Se6a4ai Se6a4ai5an 5anaa 6er0as 6er0asar1 ar1an an hasil hasil 2eneli 2eneli(ia (ian n En4la En4la Desni5 Desni5 Sil'ia Sil'ia 011 011)) yan4 yan4 ses.ai ses.ai 0en4an 2eneli(ian (er0ah.l. G.lo8 %##?:**&) Se;ara 2arsial 2en4el.aran 2e5erin(ah 6ai1 r.(in 5a.2.n 2e56an4.nan& 6er2en4ar.h 2osi(if (i0a1 si4nifi1an (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i In0onesia%) Se0an41an 0ala5 2eneli(ian ini 5ene5.1an 6ahasanya 2en4el.aran 2e5erin(ah 6er2en4ar.h 2osi(if 0an (i0a1 si4nifi1an (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i 0i In0onesia) Hasil 2eneli(ian i(. /.4a ses.ai 0en4an 5o0el 5a1roe1ono5i yan4 0i1e56an41an oleh Keynes) Di5ana < I G F M) Ter/a0inya 1enai1an 2a0a 1ons.5si8 in'es(asi8 2en4el.aran 2e5erin(ah8 ne( e1s2or a1an 5enye6a61an 1enai1an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa) Kenai1an 2ro0.1si 6aran4 0an /asa a1an 5enye6a61an 2enin41a(an 0ala5 0 ala5 2er(.56.han e1ono5i) Tah.n %### 2er(.56.han (er/a0i 2a0a se5.a se1(or e1ono5i) Per(.56.han (er(in44i (er;a(a( 2a0a se1(or 2en4an41.(an71o5.ni1asi =8$& se1(or lis(ri18 4as8 0an air 6ersih ?8?) Se1(or in0.s(ri 2en4olahan (.56.h *8%) Se1(or 1e.an4an8 2erseaan8 0an 1o5.ni1asi (.56.h se6esar se6esar $8) Se1(or 2er0a4an4an 2er0a4an4an ho(el 0an res(oran res(oran (.56.h "8) Se1(or 2er(a56an4an 2er(a56an4an 0an 2en44alian 2a0a (ah.n %### (.56.h %8@ a. Pemb Pembang angun unan an Ekono Ekonomi mi Inon Inone!i e!ia a Per5 Per5as asal alah ahan an 6esa 6esarr yan4 yan4 5en4h 5en4ha5 a56a( 6a( 2e56a 2e56an4. n4.na nan n e1ono e1ono5i 5i In0o In0one nesi siaa iala ialah h 1e5is1inan) Dala5 6.1. 95en41a/i .lan4 s(ra(e4i7s(ra(e4i 2e56an4.nan 1arya John P) Leis 011) Ke4a4alan 0ala5 5en4.ran4i 5en4.ran4i 5asalah 1e5is1inan 1e5is1inan 6er(alian 6er(alian 0en4an $ 4e/ala 4e/ala yan4 salin4 6er1ai(an: !) Perse0 Perse0ian ian 5a1anan 5a1anan 2er1a2i 2er1a2i(a (a nai1 se0i1i( se0i1i( a(a. a(a. (i0a1 (i0a1 sa5a se1ali se1ali 0an 1arena 1arena i(. 5en. 5a1anan8 s(a(.s 4ii 0an 1ese/ah(eraan 1a.5 5is1in yan4 6er1ai(an 0en4an i(. (i0a1 0a2a( 0i(in41a(1an) %) An41a7 An41a7an4 an41a 1a 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n 1ese52 1ese52a(a a(an n 1er/a 1er/a na52a1 na52a1nya nya 5alah 5alah (er(i (er(in44a n44all oleh oleh an41a an41a an41 an41aa 2er(. 2er(.56 56.h .han an 2en0 2en0.0. .0.18 18 sehi sehin44 n44aa 1a.5 1a.5 5is1 5is1in in (i0a (i0a1 1 0a2a( 0a2a( 5e52 5e52er erol oleh eh 2en0a2a(an .n(.1 5en0a2a(1an le6ih 6anya1 5a1anan 5a1ana n 0an 1e2erl.an 0asar lainnya) @) Per(.56.han Per(.56.han 0an /asa7/as /asa7/asaa 0asar serin41al serin41alii hanya (erse0ia (erse0ia 0i se/.5lah se/.5lah 1e;il 1e;il 2e5.sa(an7 2e5.sa(an7 2e5.sa(an 1o(a8 0en4an 6iaya 2en44.naan yan4 (in44i 0an se0i1i( 0a52a1nya 2a0a 2en0.0.1 yan4 (erse6ar 0ine4ara i(. $) An41a7an41a An41a7an41a 2er(.56.h 2er(.56.han an se;ara se;ara 1esel.r.han 1esel.r.han i(. i(. sen0iri sen0iri /a.h le6ih le6ih la56a( la56a( 0an 1.ran4 1.ran4 0a2a( 0iles(ari1an se2er(i 0ihara21an Ber0asar1an 6.1. 0ari Dr)S.5i(ro yai(. E1ono5i Pe56an4.nan8 5asalah 2e56an4.nan 0i 0ala5 ne4ara7ne4ara 6er1e56an4 /a.h le6ih s.li( la4i 0en4an a0anya 2er(en(an4an an(ara 2 Silvia, ED dkk..(2013). “Analisis Per!"#!$an Ek%n%"i, &nvesasi, dan &n'asi di &nd%nesia. !rnal *a+ian Ek%n%"i, 1, (02), 1243.
31
5asyara1a( 0an 1o(a8 in0.s(ri 0an a4raria8 nasional 0an asin48 si1a2 yan4 1onser'a(if 0ari
5asyara1a( 0an 1o(a8 in0.s(ri 0an a4raria8 nasional 0an asin48 si1a2 yan4 1onser'a(if 0ari 2en0.0.1 yan4 san4a( 6er4an(.n4 2a0a 2er(anian (erha0a2 hal7hal yan4 5en4enai in0.s(rialisasi8 soal 1ea5anan 0i 6i0an4 2oli(i1 0an 5ili(er8 0an se6a4ainya)@ Selain i(.8 0ala5 s(.0i 3orl0 Ban1 2a0a B.lan A2ril !==" 5en4e5.1a1an an(aralain a0anya % 2er5asalahan 6esar yan4 a1an 5e52ers.li( .saha 2e56an4.nan 1elo52o1 ne4ara 6er1e56an4)
3 Pan-laki", dkk. 1960. Management Suatu Pengantar . akara/ P Pe"#an-!nan D+akara 4Pr%. Dr. D%r%d+a!n *!n+%r%ak. a! *e"ana Pe"#an-!nan Ek%n%"i &nd%nesia. 2003. akara / Predana edia 5 Aridar. Ek%n%"i *ela!an. 2010. %-akara / ra$a &l"!
32
b. La1u Pertumb Pertumbu"an u"an PDB Singa0u Singa0ura ra
b. La1u Pertumb Pertumbu"an u"an PDB Singa0u Singa0ura ra
Sin4a2.ra a0alah ne4ara yan4 5en4.(a5a1an se1(or 2er0a4an4an 0an san4a( 6er4an(.n4 2a0a e1s2or 0an i52or) E1ono5i 0i Sin4a2.ra 5en0a2a( 2erin41a( se6a4ai ne4ara yan4 2alin4 (er6.1a 0i 0.nia8 0.n ia8 ne4ara ne4ara 0en4an 0en4an an41a an41a 1or.2s 1or.2sii se0i1i se0i1i(8 (8 0an ne4ara ne4ara yan4 yan4 2alin4 2alin4 2ro 6isnis 6isnis)) Selain Selain i(.8 i(.8 Sin4a2.ra /.4a (er5as.1 salah sa(. 0ari E52a( Ma;an Asia) Pa/a1 0i Sin4a2.ra rela(if ren0ah !$8% 0ari PDB&) Sin4a2.ra /.4a 5er.2a1an ne4ara 0en4an 2en0a2a(an 2er 1a2i(a (er(in44i 1e(i4a 0i 0.nia) BUMN 5e5ain1an 2eran 6esar 0ala5 2ere1ono5ian Sin4a2.ra 0en4an 5e5e4an4 saha5 5ayori(as 0i 6e6era2a 2er.sahaan (er6esar 0i Sin4a2.ra8 se2er(i Sin4a2ore Airlines8 Sin4Tel8 ST En4ineerin48 0an Me0iaor2) In'es(or /.4a san4a( (er(ari1 .n(.1 6erin'es(asi 0i Sin4a2.ra 1arena i1li5 in'es(asi yan4 san4a( 5enari1 0an s.h. 2oli(i1 s.h. 2oli(i1 yan4 yan4 s(a6il) Baran4 e1s2or .(a5a 0i Sin4a2.ra Sin4a2.ra 6era0a 6era0a 0i se1(or ele1(roni18 6ahan 1i5ia8 0an /asa) Hal i(. 5e5.n41in41an .n(.1 5e56eli s.56er 0aya ala5 0an 6aran4 5en(ah yan4 (i0a1 ia 5ili1i) Air (er5as.1 lan41a 0i Sin4a2.ra) Ma1a 0ari i(.8 air 0i0efinisi1an se6a4ai s.56er 0aya yan4 6erhar4a 0i Sin4a2.ra 6ersa5aan 0en4an 1elan41aan lahan yan4 0i6an(. 0en4an 6e6era2a 2roye1 re1la5asi) In0.s(ri 0i Sin4a2.ra 0a2a( 0i1a(a1an 5en4an0al1an 1onse2 2eran(ara 2er0a4an4an 0en4an 5e56eli 6aran476aran4 5en(ah 0an 5enye52.rna1annya .n(.1 0ie1s2or 1e56ali8 se2er(i 2a6ri1 2eny.lin4an 5inya1) Sin4a2.ra /.4a 5e5ili1i 2ela6.han yan4 s(ra(e4is yan4 5e56.a(nya le6ih 1o52e(i(if 0i6an0in41an 0en4an 6e6era2a ne4ara (e(an44a) Por( of Sin4a2ore a0alah 2ela6.han 1ar4o 1ar4o (ersi6.1 (ersi6.1 1e0.a 0i 0.nia) Selain i(.8 infras(r.1(.r infras(r.1(.r 2ela6.han 2ela6.han 0an (ena4a 1er/a yan4 (era52il8 (era52il8 yan4 yan4 5er.2a1 5er.2a1an an hasil hasil 0ari 0ari 1e6i/a1a 1e6i/a1an n 2en0i0i 2en0i0i1an 1an 0ala5 0ala5 5e52ro 5e52ro0.1 0.1si si 2e1er/a 2e1er/a (era52 (era52il8 il8 /.4a /.4a 5en/a0i as2e1 1e6erhasilan 2ela6.han Sin4a2.ra 0ala5 hal e1s2or 0an i52or) Pe5erin(ah Pe5erin(ah Sin4a2.ra Sin4a2.ra 5e52ro5osi1 5e52ro5osi1an an (a6.n4an (a6.n4an 0an in'es(asi in'es(asi 5elal.i 6er6a4ai 6er6a4ai 1e6i/a1an 1e6i/a1an se2er(i en(ral Pro'i0en( +.n08 yan4 0i4.na1an .n(.1 5e56iayai 1e6.(.han 1eseha(an 0an 2ensi.n ar4anya) Tin41a( (a6.n4an 0i Sin4a2.ra (e(a2 5en/a0i salah sa(. yan4 (er(in44i 0i 0.nia se/a1 (ah.n (ah.n !=#7an !=#7an)) Se6a4i Se6a4ian an 6esar 6esar 2er.sa 2er.sahaa haan n 0i Sin4a2. Sin4a2.ra ra (er0af( (er0af(ar ar se6a4a se6a4aii 2erser 2erseroan oan (er6a( (er6a(as) as) Pe5e4an4 saha5 (i0a1 6er(an44.n4 /aa6 a(as h.(an4 2er.sahaan yan4 5ele6ihi /.5lah 5o0al saha5 5ere1a) Un(.1 5en;a2ai 1e5a15.ran e1ono5i 0i a6a0 1e7%!8 Sin4a2.ra (elah 5en4a56il lan41ah7 lan41ah lan41ah .n(.1 5e52ro5osi1an 5e52ro5osi1an ino'asi8 5en0oron4 5en0oron4 1eira.sahaa 1eira.sahaan8 n8 5ela(ih 5ela(ih (ena4a 1er/a8 0an 5enari1 6a1a( asin4) Lan41ah7lan41ah ini 6er(./.an .n(.1 5enin41a(1an 2ro0.1(i'i(as Sin4a2.ra8 sehin44a Sin4a2.ra (e(a2 1o52e(i(if 0an sia2 .n(.1 5en4ha0a2i (an(an4an e1ono5i 4lo6al) Gra8ik &.- La1u Pertumbu"an PDB Singa0ura Tia0 Seme!ter 3:&+$3:&*
33
Sela5a %#!"8 PDB Sin4a2.ra (.56.h %8!8 5ela56a( 0i6an0in4 %#!$ se6esar %8=) Ini a0alah 2er(.56.han (eren0ah se/a1 %##=8 0i5ana 2ere1ono5ian Sin4a2.ra (er1ena 0a52a1 1risis 4lo6al 0an 5eny.s.( #8*) PDB Sin4a2.ra (.56.h *8% 2a0a 1.ar(al 0ala5 @ 6.lan (era1hir (ah.n %#!"8 le6ih (in44i "8 0i6an0in41an 0en4an yan4 (elah 0ila2or1an se6el.5nya 0an nai1 %8@ 0i6an0in41an 0en4an re'isi 2a0a 1.ar(al se6el.5nya) Se1(or /asa 5enin41a( le6i le6ih h 0ari 0ari yan4 yan4 0ian 0ian(i (isi si2as 2asi1 i1an an se0an se0an41 41an an .sah .sahaa 5an. 5an.fa fa1( 1(.r .r 5en.r 5en.r.n .n le6i le6ih h 0ari 0ari yan4 yan4 0i2er1ira1an) 2. Pembangunan Ekonomi Singa0ura Sin4a2 Sin4a2.ra .ra s.0 s.0ah ah le6ih le6ih 5a/. 5a/. 0i6an0 0i6an0in4 in4 ne4ara ne4ara ASEAN lainny lainnya) a) Sin4a2 Sin4a2.ra .ra saa( saa( ini ini (elah (elah 5el.as1an h.6.n4annya 1e6er6a4i (e52a( 0i0.nia 4.na 5en0a2a(1an 1aasan 2asaran Market Areas"8 5isalnya Srilan1a8 Korea Sela(an8 Re2.6li1 Ra1ya( ina RR& 5a.2.n 0i Ti5.r Ten4ah 0an Ero2a) Dala5 5en4e56an41an 2er0a4an4an 4lo6alnya8 0ia (i0a1 6ersan0ar hanya 2a0a 2asaran 0an h.6.n4an h.6.n4an se;ara ala5iah yan4 a0a 0iilayah ini Sin4a2.ra har.s 5en;ari 2ola yan4 le6ih l.as) A0alah 1e2in(aran Sin4a2.ra 0ala5 5en44.na1an a1(. yan4 a0a 0an 0en4an (er/a5innya 1er/a sa5a ASEAN ia (elah (elah 5en0ah 5en0ah.l. .l.ii ne4ara ne4ara7ne 7ne4a 4ara ra an44o an44o(a (a lainya lainya .n(.1 .n(.1 5as.1 5as.1 0ala5 0ala5 Glo6al Glo6al +ra5e73 +ra5e73or1 or1 0ari 0ari 2er0a4an4an 0an in'es(asi in'es(asi In(ernasional)
PERBANDINGAN IND7NESIA DAN SINGAPURA Gra8ik &.4 Perbaningan Pertumbu"an PDB Inone!ia< Singa0ura< an P"i%i0"ina
34
Ber0asar1an analisis 0a(a yan4 a0a8 e1ono5i In0onesia (ri.lan III7%#!" (erha0a2 (ri.lan III7 %#!$ y7on7y& (.56.h $8@ 2ersen 5enin41a( 0i6an0in4 (ri.lan II7%#!" yan4 (.56.h $8* 2ersen8 na5.n 5ela56a( 0i6an0in4 0i6an0in4 ;a2aian (ri.lan (ri.lan III7%#!$ yan4 (.56.h $8=% 2ersen) 2ersen) Dan sela5a %#!"8 PDB Sin4a2.ra (.56.h %8!8 5ela56a( 0i6an0in4 %#!$ se6esar %8=) Ini 5er.2a1an 2er(.56.han (eren0ah se/a1 %##=8 0i5ana 2ere1ono5ian Sin4a2.ra (er1ena 0a52a1 1risis 4lo6al 0an 5eny.s.( #8*) In0onesia In0onesia 5e5ili1i 5e5ili1i an41a 2er(.56.han 2er(.56.han e1ono5i yan4 le6ih (in44i 0ari2a0a Sin4a2.ra8 Sin4a2.ra8 na5.n 0ari an41a (erse6.( 1i(a (i0a1 0a2a( 5en4a(a1an In0onesia le6ih .n44.l 2er(.56.hannya 0i6an0in41an Sin4a2.ra 1arena 5asin475asin4 ne4ara 5e5ili1i .1.rannya 5asin475asin4) Selain i(. 5es1i2.n GDP In0onesia le6ih 6esar 0ari GDP sin4a2.ra8 In0onesia (i0a1 0a2a( 0i1a(a1an le6ih 5a/. 0i6an0in41an Sin4a2.ra 1arena 2en0a2a(an (erse6.( har.s 0i6an0in4an1an fa1(or 2er6e0aan (in41a( har4a 6aran4 0i an(ara 6er6a4ai ne4ara) Di5ana In0onesia 6era0a 2a0a 2erin41a( !%$ 0en4an PPP !#)!=#8 se5en(ara Sin4a2.ra 6era0a /a.h 0ia(as yai(. 2erin41a( " 0en4an PPP se6esar ?#)%#) Dari si(. 1i(a 0a2a( 5en4e(ah.i 2er6e0aan 2er(.56.han e1ono5i s.a(. ne4ara 0a2a( (erliha( 6ila 1i(a 5e56an0in41an 6.1an hanya PDB nya na5.n /.4a PPP7nya) PPP 7nya) In0onesia (a52a1 6el.5 5e5en.hi fa1(or7fa1(or 2er(.56.han e1ono5i SDM8 SDA8 IPTEK8 B.0aya8 S.56er Daya Mo0al&) In0onesia 5e5ili1i s.56er 0aya ala5 yan4 san4a( 6erli52ah r.ah8 na5.n sayan4nya 1e5a52.an s.56er 0aya 5an.sia 0i In0onesia 0ala5 5en4olah SDA yan4 a0a 5asih (er4olon4 5ini58 ala.2.n 2o2.lasinya (in44i8 (i0a1 se5.a 5asyara1a( In0onesia 6er2en0i0i1an (in44i 0an 5e5ili1i 1eahlian) Hal ini 0ise6a61an oleh 1.ran4nya 2e5era(aan 0is(ri6.si 1ese/ah(eraan 5asyara1a( In0onesia 6ai1 i(. 0ari se4i Pen0i0i1an8 Keseha(an8 E1ono5i8 Infras(r.1(.r 0ll) Disa52in4 i(. 6.0aya KKN yan4 s.0ah 5en/a0i 2enya1i( 2e(in44i72e(in444i 0an 2e/a6a( 0i In0onesia (a56ah 5e52ers.li( In0onesia .n(.1 (.56.h 0ala5 se4i e1ono5i ser(a 5en4a0a1an 2e56an4.nan) S.56er 0aya 5o0al 6er.2a IPTEK /.4a 5er.2a1an salah sa(. 2en4ha56a( 2en4ha56a ( 2er(.56.han e1ono5i In0onesia8 1.ran4nya 1e5a52.an (e1nolo4i yan4 0i5ili1i In0onesia8 5e56.a(nya s.li( /.4a .n(.1 5en4olah SDA7SDA yan4 a0a) Ke1.ran4an ini 0a2a( 1i(a liha( se;ara nya(a yai(. +ree2or(8 In0onesia 5en4an0al1an /asa asin4 .n(.1 5ena56an4 0i Pa2.a) 35
Sin4a2.ra 5e5en.hi se5.a 1ri(eria fa1(or7fa1(or 2er(.56.han e1ono5i yan4 sehar.snya)
Sin4a2.ra 5e5en.hi se5.a 1ri(eria fa1(or7fa1(or 2er(.56.han e1ono5i yan4 sehar.snya) Sin4a2.ra 0a2a( 5en/a0i ne4ara 5a/. 0en4an 5en4.(a5a1an se1(or 2er0a4an4an 4lo6al yan4 san4a( 6er4an(.n4 2a0a e1s2or 0an i52or 0en4an 5en4an0al1an Por( of Sin4a2ore yan4 s(ra(e4is) Sin4a2.ra 5e52.nyai infras(r.1(.r yan4 5a/. (er.(a5a 2a0a 2ela6.hannya& 2ela6.han nya& ser(a 2e1er/a yan4 (era52il hasil 0ari 1e6i/a1an 2en0i0i1annya) Un(.1 5en;a2ai 1e5a15.ran e1ono5i 0i a6a0 1e7%!8 Sin4a2.ra (er.s 5e56an4.n ne4aranya 0en4an lan41ah7lan41ah .n(.1 5e52ro5osi1an ino'asi8 5en0oron4 1eira.sahaan8 5ela(ih (ena4a 1er/a8 0an 5enari1 6a1a( asin4) Selain i(. 6.0aya Sin4a2.ra yan4 0isi2lin 0an 5en;in(ai 1e6ersihan /.4a 5er.2a1an salah sa(. fa1(or yan4 5en0.1.n4 2er(.56.han e1ono5i 0i ne4aranya) Bila 1e0.a ne4ara yan4 6er1e56an4 0an yan4 5a/. ini 0i6an0in41an8 5a1a a1an (a52a1 /elas 6a4ai5ana fa1(or7fa1(or 2er(.56.han e1ono5i san4a( 6er2en4ar.h 6esar (erha0a2 e1ono5i ser(a 2e56an4.nan ne4aranya) Se5en(ara Sin4a2.ra 5a/. 0an (er.s 5ela1.1an 2enin41 a(an 5elal.i 2e56an4.nan (erha0a2 ne4aranya8 In0onesia 5asih har.s 5en4a0a1an 2e56an4.nan 2e56an4. nan hanya .n(.1 5e56.a(nya 6era0a 2a0a 2osisis(a6il (erle6ih 0ah.l.) In0onesia har.s 6anya1 6ela/ar 0ari Sin4a2.ra8 0en4an 5enir. hal7hal yan4 (en(. 6ai1 0an 2osi(if yan4 5e56.a( Sin4a2.ra 6isa 5en/a0i ne4ara 5a/. se2er(i ini) Hal7hal yan4 0i5a1s.0 ini ialah 1e6i/a1an yan4 5e52er;e2a( 2e56an4.nan se2er(i yan4 (elah 0i2a2ar1an se6el.5nya8 yai(. Ke6i/a1an 0i'ersifi1asi 1e4ia(an e1ono5i8 Men4e56an41an infras(r.1(.r8 Menin41a(1an Ta6.n4an 0an In'es(asi8 Menin41a(1an (araf 2en0i0i1an 5asyara1a()
BAB III PENUTUP @)! @)! KESI KESIMP MPUL ULAN AN
36
Per(.56.han Per(.56.han e1ono5i a0alah 2er1e56an4an 2er1e56an4an 1e4ia(an 0ala5 2ere1ono5ian 2ere1ono5ian yan4 5enye6a61an 5enye6a61an
Per(.56.han Per(.56.han e1ono5i a0alah 2er1e56an4an 2er1e56an4an 1e4ia(an 0ala5 2ere1ono5ian 2ere1ono5ian yan4 5enye6a61an 5enye6a61an 6aran4 0an /asa yan4 0i2ro0.1si1an 0ala5 5asyara1a( 6er(a56ah 0an 1e5a15.ran 5asyara1a( 5enin41a() ara 5en4hi(.n4nya a0alah: 4 PDBs7PDB1&PDB1 Q !## 4 (in41a( 2er(.56.han e1ono5i PDBs PDB riil (ah.n se1aran4 PDB1 PDB riil (ah.n 1e5arin Pe56an4.nan Pe56an4.nan e1ono5i a0alah 2er(.56.han 2er(.56.han e1ono5i yan4 0ii1.(i 0ii1.(i oleh 2er.6ahan 0ala5 s(r.1(.r 0an ;ora1 1e4ia(an e1ono5i) Bila 0iliha( 0ari PDB7nya In0onesia 5e5ili1i an41a 2er(.56.han e1ono5i yan4 le6ih (in44i 0ari2a0a Sin4a2.ra8 na5.n 0ari an41a (erse6.( 1i(a (i0a1 0a2a( 5en4a(a1an In0onesia le6ih .n44.l 2er(.56.hannya 0i6an0in41an Sin4a2.ra 1arena 5asin475asin4 ne4ara 5e5ili1i .1.rannya 5asin47 5asin4) Pen0a2a(an Per Ka2i(a In0onesia ialah US@)*@# 0en4an 2erin41a( !@= (er4olon4 Lo In;o5e Pen0a2a(an Per Ka2i(a Sin4a2.ra 6era0a 2a0a 4olon4an Hi4h In;o5e ya1ni US"")!"#) In0onesia 6era0a 2a0a 2erin41a( !%$ 0en4an PPP US!#)!=#8 se5en(ara Sin4a2.ra 6era0a /a.h 0ia(as yai(. 2erin41a( " 0en4an PPP se6esar US?#)%#) Per6e0aan 2er(.56.han e1ono5i s.a(. ne4ara 0a2a( (erliha( (erliha( 6ila 1i(a 5e56an0in41 5e56an0in41an an 6.1an hanya Pen0a2a(an Per Ka2i(anya Ka2i(anya na5.n /.4a PPP7nya) +a1(or7fa1( +a1(or7fa1(or or 2er(.56.han 2er(.56.han e1ono5i yai(. S.56er S.56er Daya Man.sia8 S.56er S.56er Daya Ala58 Ala58 Il5. Pen4e(ah.an Pen4e(ah.an 0an Te1nolo4i8 e1nolo4i8 B.0aya8 0an S.56er Daya Mo0al san4a( 6er2en4ar.h 6er2en4ar.h 6esar (erha0a2 (erha0a2 2er(.56.han e1ono5i s.a(. ne4ara ser(a 2e56an4.nan ne4aranya) Sehin44a Sehin44a 0ari 0ari sel.r. sel.r.h h 2e56ah 2e56ahasa asan n yan4 yan4 a0a 0a2a( 0a2a( 0isi52 0isi52.l1 .l1an an 6aha 6aha 2er(.5 2er(.56.ha 6.han n 0an 2e56an4.nan e1ono5i 0i 6er6a4ai ne4ara 1h.s.snya In0onesia se6a4ai ne4ara 6er1e56an4 0an Sin4a2.ra se6a4ai ne4ara 5a/. 0i2en4ar.hi oleh " fa1(or .(a5a) In0onesia (a52a1 6el.5 5e5en.hi fa1(or7fa1(or 2er(.56.han e1ono5i) Se5en(ara Sin4a2.ra (elah 5e5en.hi se5.a 1ri(eria fa1(or7fa1(or 2er(.56.han e1ono5i yan4 sehar.snya) Ma1a Ma1a 0ari 0ari i(. i(. 1e6i/a 1e6i/a1an 1an 5e52er 5e52er;e2a ;e2a(( 2e56an4 2e56an4.nan .nan ya1ni ya1ni Ke6i/ Ke6i/a1an a1an 0i'ers 0i'ersifi ifi1as 1asii 1e4ia( 1e4ia(an an e1ono5i8 e1ono5i8 Men4e56an41an Men4e56an41an infras(r.1(.r8 infras(r.1(.r8 Menin41a(1an Menin41a(1an Ta6.n4an Ta6.n4an 0an In'es(asi8 In'es(asi8 0an Menin41a(1an Menin41a(1an (araf 2en0i0i1an 5asyara1a( har.s se4era In0onesia yan4 5er.2a1an ne4ara 6er1e56an4 ini (era21an a4ar a4ar 5ini5 5ini5al al 0a2a( 0a2a( s(a6i s(a6il l a(a. le6ih le6ih 6ai1 6ai1 la4i la4i /i1a /i1a 6isa 6isa se/a/a se/a/arr 0an 5ele6i 5ele6ihi hi Sin4a2 Sin4a2.ra .ra yan4 yan4 5er.2a1an ne4ara 5a/.)
37
@)% SARAN Sehar.snya 2e5erin(ah In0onesia le6ih 5e52erha(i1an a4ar (i0a1 (erlal. 5en44an(.n41an 2er(.56.han e1ono5inya (erha0a2 1ons.5si 5asyara1a( yan4 5e56.a( 5asyara1a(nya 1ons.5(if8 5en4in4a( 2er(.56.han e1ono5i 0i In0onesia san4a( (er4an(.n4 1e2a0a 1ons.5si 5asyara1a(nya sen0iri yan4 a2a6ila 1ons.5si 5en.r.n 5enye6a61an 2en.r.nan e1ono5i 0i In0onesia i(. sen0iri) Ki(a 6isa 5en;on(oh Sin4a2.ra yan4 5a52. 5enin41a(1an 2er(.56.han e1ono5inya 0en4an 2er0a4an4an 0an e1s2or)
Lam0iran
Lam0iran -.& Tabe% Peringkat Pena0atan Pena0at an Per Ka0ita Tia0 Negara Ta"un Ta"un ===
Dari 1ee52a( 4olon4an ne4ara 6er0asar1an (er0a2a( ne4ara7ne4ara 6er0asar1an 2erin41a( 2en0a2a(an 2er 1a2i(anya yan4 0i(.n/.1an 0ala5 (a6el 6eri1.( ini : Rank Rankin ing g
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 23 24 24 26 27 28 29 30 31 33
Econ Econom omy y
Monaco Liec' te tenstei n ,erm#da orwaatar (wit/erland Mac Macao ( $'ina 'ina L#em%o#r+ sle o" Man #stralia (weden enmar $'an $'anne nell slan lands Uni te ted (ta te tes (in+apore $a$a-man sla slands nds aeroe slands et'erlands $anada #stria #wait inland ermanceland ,el+i#m reland Unit United ed ra% ra% Emir Emirat ates es Uni te ted in+do m rance apan ndorra
34 35 38 39 40 41 42 44 45 47 50 54 55 56 56 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75
ew :ealand *on+ on+ ( $'ina ,r#n ,r#nei ei ar# ar#ss ssal alam am s srael tal(p (pain orea ep. $-pr#s (a#di ra%ia (lo;enia reece !ort#+al ,a'rain ,a'amas <'e Malta
41.070 40.320 37.320 35.320 34.270 29.440 27.090 26.370 25.140 23.580 22.680 21.360 21.060 20.980 21.000 20.070 19.310 19.030 18.370 16.870 17.750 16.350 15.430 15.280 15.310 14.920 14.910 14.100 13.690 13.480 13.340 13.300 13.220
38
76
$roatia
142
!'ilippines
3.500
76 77 79 80 81 82 83 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 10 2 103 104 105 10 6 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 121 123 125 125 126 127 128 129 129 130 131 132 133 134 135 136 13 7 138 139 140 141
$roatia >ene/#ela , a/a'stan ,ra/il !anama Mala-sia !ala# <#reE?#at ?#ator oria iall #in #inea ea $osta ica Le%anon (#riname Meico a%on Ma#riti#s omania <#rmenistan $olom%ia renada Li%-a ,#l+aria /er%ai@an $'ina ,elar#s Montene+ro (t. L#cia ,otswana ominica (o# t' t' "ri ca ca (t. >ince >incent nt and t'e t'e renad renadine ines s ra? Maldi;es !er# ran ran sla slami mic c ep. ep. Ec#ador omi omini nica can n ep# ep#%l %lic ic (er%ia <'ailand <#;al# ami%ia l+eria ordan amaica Mac Macedo edonia nia A A i@i ,osn ,osnia ia and and *er/ *er/e+ e+o; o;in ina a ,eli/e l%ania !ara+#aMars Mars'a 'all ll sla sland nds s Mon+olia
142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 165 166 167 168 169 170 172 173 174 175 176 177 178 178 180 181 181 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 193 193 196 198 199 201 202 203 203 205 206 207
!'ilippines (ri Lana $a%o >erde #atemala Micronesia ed. (ts. >an#at# Morocco Best ,an and a/a E+-pt ra% ep. i+eria iri%ati ,oli;ia $on+o ep. i >ietnam icara+#a (olomon slands (# (#dan :a :am%ia (Co
3.500 3.460 3.450 3.430 3.200 3.160 3.070 3.060 3.050 2.970 2.950 2.870 2.720 2.680 2.560 2.370 2.270 2.240 2.090 1.890 1.870 1.830 1.710 1.680 1.670 1.660 1.590 1.570 1.450 1.400 1.300 1.350 1.330 1.290 1.270 1.270 1.250 1.080 1.080 1.050 1.020 980 970 920 890 840 820 790 730 700 700 700 680 670 650 600 570 550 550 470 500 440
39
208
i+er
(t. Martin Hrenc' partI
l
208 209 210 211 211 212 213
i+er $on+ $on+o o em. em. ep. ep. Li%eria $ent $entra rall "ri "rica can n ep# ep#%l %lic ic ,#r#ndi Malawi
(t. Martin Hrenc' partI (-rian ra% ep#%lic <#rs and $aicos slands >ir+in slands HU.(.I
merican (amoa (amoa n+ola r#%a $#%a $#raGao Eritrea renc' !ol-nesia reenland #am orea em. ep. ew $aledonia ort'ern Mariana slands (an Marino (int Maarten H#tc' partI (omalia
l n l l
World
10.787
Low income Middle income Lower middle income Upper middle income Low & middle income East sia & !aci"ic E#rope & $entral sia Latin merica & $ari%%ean Middle East & ort' "rica (o#t' sia (#%)(a'aran "rica *i+' income E#ro area
629 4.666 2.012 7.901 4.238 6.156 6.892 8.990 4.722 1.496 1.638 38.274 39.162
Lam0iran -.3 Tabe% Pur2"a!ing Po5er Part6 (PPP/ Ta"un ===
P.r;hasin4 Poer Par(y PPP& Rank Rankin ing g
1 3 5 6 7 8 9 10 11 14 15 16 18 20 21 22 24 25 26 27 28 29 33
Econ Econom omy y
a atar Macao ( $'ina (in+apore # #wait ,r#nei #nei ar# ar#s ssalam alam United ra% Emirates ,erm#da orwaL#em%o#r+ (wi t/ t/e rlrland *on+ on+ ( $'ina United (tates (a#di ra% ia ia et'erlands erman(weden enmar #stria $a $anada ,el+i#m #stralia reland celand
dollarsI
134.420 120.140 80.270 79.850 72.190 67.720 66.560 66.330 65.040 57.960 56.570 55.860 51.320 48.260 46.850 46.750 46.210 45.930 43.360 43.220 42.760 42.270 41.090
35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 48 49 50 51 54 55 56 58 59 61 62 63 65
i inland r rance United in+dom a apan ,a'rain ew :ealand talorea ep. =man (pain s srael
39.940 39.610 39.040 37.920 37.680 34.970 34.700 34.620 33.690 33.080 32.830 31.970 29.920 29.800 28.020 28.010 27.020 26.820 26.330 25.660 25.490 24.780 24.770 24.710 23.960
40
66
!o !oland
23.930
132
!'ilippines
8.450
66 68 69 70 71 72 73 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 94 95 96 97 98 99 100 101 102 104 105 106 107 108 109 110 111 112 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132
!o !oland *#n+arLa Lat;ia (t. itts and e;is ,a'amas <'e a/a'stan $' $'ile nti+#a and ,ar%#da $r $ roatia Ur#+#a!a ! anama omania <# <#reMa#riti#s >ene/ ene/#e #ella , E?#atorial #inea ,elar#s Le%anon a a%on (#riname /er%ai@an Meico ran ran sla slami mic c ep. ep. ,#l+aria ,otswana Li Li%-a ,r ,ra/il ,ar%ados ra? <'ailand Montene+ro <#rmenistan $osta ica !a ! ala# l+eria $'ina $olom%ia Macedonia A (o#t' "rica ominican ep#%lic (er%ia ordan renada !er# Ec#ador Mon+olia <#nisia Maldi;es (t. >incent and t'e renadines (t. L#cia ominica (ri Lana E+-pt ra% ep. ndonesia l%ania ,osnia and *er/e+o;ina ami%ia oso;o amaica Uraine !ara+#armenia
23.930 23.630 22.690 22.600 22.290 21.710 21.580 21.370 20.500 20.220 19.930 19.020 18.980 18.150 17.700 17.660 17.610 17.590 17.200 17.040 16.910 16.640 16.590 16.260 16.030 16.000 15.590 15.190 15.030 14.870 14.530 14.520 14.420 14.280 13.880 13.170 12.910 12.800 12.700 12.600 12.150 11.910 11.720 11.440 11.190 11.120 11.020 10.920 10.730 10.540 10.480 10.370 10.260 10.190 10.180 10.010 9.810 9.300 8.640 8.560 8.470 8.450
132 134 135 136 137 138 139 140 141 142 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 170 171 172 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 187 189 190 192 193 194 195 196 197 197 200
!'ilippines i@i El (al;ador (wa/iland ,eli/e eor+ia Morocco ,'#tan #atemala #-ana ,o , oli;ia $a%o >erde U/%eistan i i+eria ndia (a (amoa Moldo;a <# <#;al# >ietnam an#at# $ameroon e en-a !ap#a ew #inea
8.450 8.410 8.000 7.880 7.590 7.510 7.290 7.280 7.250 6.940 6.290 6.200 5.830 5.710 5.630 5.610 5.500 5.410 5.350 5.270 5.200 5.090 5.080 5.060 5.000 4.790 4.700 4.570 3.920 3.900 3.710 3.690 3.650 3.590 3.340 3.330 3.220 3.150 3.140 3.130 3.080 3.030 2.950 2.940 2.790 2.660 2.510 2.410 2.300 2.070 2.020 2.020 2.000 1.800 1.770 1.730 1.720 1.650 1.630 1.600 1.600 1.510
41
201
Et'iopia
1.500
Li Liec'tenstein
..
201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213
Et'iopia $omoros Mada+ascar #inea),issa#
1.500 1.430 1.400 1.380 1.290 1.130 1.120 910 790 770 700 650 600 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Li Liec'tenstein Mo Monaco MM -anmar ew $aledonia ort'ern Mariana slands (an Marino (int Maarten H#tc' partI (o (omalia (t. Martin Hrenc' partI (-rian ra% ep#%lic <#rs and $aicos slands >ir+in slands HU.(.I
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
World
14.931
Low income Middle income Lower middle income Upper middle income Low & middle income East sia & !aci"ic E#rope & $entral sia Latin merica & $ari%%ean Middle East & ort' "rica (o#t' sia (#%)(a'aran "rica *i+' income E#ro area
1.570 9.673 6.000 14.179 8.811 11.872 13.580 14.053 11.834 5.299 3.382 40.749 38.959
42
Lam0iran -.+
Pen0a2a(an 2er Ka2i(a Ne4ara ASEAN Tah.n Tah.n Ke$
! % @ $ "
Negara
ASEAN
In0onesia Thailan0 Malaysia Phili22ines Sin4a2ore
Po0u%a!i a%am mi%6ar
PDB Nomina% a%am mi%6ar USD
6!."! %"")$*
#$$.$ #$%&
%&'%!# ?%8*!"
#$$.$ '(%(
*?)?$
++%$
@@8"@*
+(%,
"8$%*
@!)!% !#!)$% ")"
(%$
+,%)
+&%+ $%-
@!@8$= %==8@!$ %=@8="=
+,%$
!#8#@ %8="! "@8%%$
+,%,
Pena0atan 0er Ka0ita USD %## #$$.$ )*%' @8$!*
Pena0atan 0er Ka0ita (PPP/ a%am mi%6ar USD 6%#%!!# #$$.$ #+%+ %8?@?8*$@
Pena0atan 0er Ka0ita (PPP/ USD #$%6 #$$.$ +$+%+ !!8!!%
+')%*
!8!#8###
+&%$
!*8#?!
+#&%'
,(*%(
++%) +$%* &%)
%*8!$! 8@!? ?$8=#!
,'*%*
+.'&$%)
?!@8"! $%8%"! $*?8=#=
*(%(
&&%& **,%+
*
-ie(na5
=!)"?
+#%&
!=?8?#"
)%+
%8!!
((%(
""!8%"*
)%$
*8#%#
(#%*
Myan5ar
"!)?"
)%'
*"8"
,%*
!8%*=
',%#
%*8@*
'%-
"8!*$
#*%$
?
a56o0ia
!")"$
,%(
!8!$
$%*
!8!$#
,-%+
"$8!$
$%)
@8$?*
'+%*
=
Laos Br.nei
)#@
+%+
!%8"$?
$%(
!8?"
#(%&
@8$==
$%(
"8@@"
#)%(
#)
%$$%+
!!8*@*
$%(
%8"=
*$-%*
@%8?=*
$%(
?8$*
*+'%*
!#
DAFTAR PUSTAKA
A0/i8 3ahy.8 3ahy.8 011) %##) Ekonomi untuk SMA/ma 0ilid , 1elas 2I ) Ja1ar(a: Erlan44a Basri8 +aisal) %##%) Per1ono5ian In0onesia) 9antangan dan 3arapan !agi 1ebangkitan Ekonomi Indonesia) Ja1ar(a: Erlan44a ED8 Sil'ia) Jan.ari %#!@8 J.rnal Ka/ian E1ono5i8 -ol) I8 No) #% Leis8 John P) P) 8 011) !=?*) Mengka4i 5lang Strategi6Strategi Pembangunan Pembangunan ) Ja1ar(a: UI7 Press Pan4lay1i58 011) !=*#) Management Suatu Pengantar Pengantar ) Ja1ar(a: PT Pe56an4.nan D/a1ar(a S.1irno8 Sa0ono) %#!") Makroekonomi eori eori Pengantar ) De2o1: PT Ra/a4rafin0o Persa0a Tra0in4 E;ono5i;s) Sin4a2.ra F Per(.56.han PDB 7(o& h((2:i0)(ra0in4e;ono5i;s);o5sin4a2ore40274ro(h Sasraan8 Hen0ri) %#!$8 Kea0aan E1ono5i 0i Sin4a2.ra h((2:he0isasraan)6lo4s2o();o)i0%#!$#?1ea0aan7e1ono5i70i7sin4a2.ra7ar(i1el)h(5l 3i1i2e0ia) Daf(ar ne4ara7ne4ara ASEAN 5en.r.( PDB
h((2s:en)i1i2e0ia)or4i1iLis(VofVASEANV;o.n(riesV6yVGDPV%?no5inal%= 3i1i2e0ia) Perseri1a(an Ban4sa Ban4sa h((2s:i0)i1i2e0ia)or4i1iPerhi52.nanVBan4sa7Ban4saVAsiaVTen44ara 3orl0 Ban1) +e6r.ari %#!*8 Peringkat 7NI per kapita. metode Atlas Atlas dan yang berbasis PPP h((2:0a(a)orl06an1)or40a(a7;a(alo4GNI72er7;a2i(a7A(las7an07PPP7(a6le
