MAKALAH FISIKA “EFEK RUMAH KACA”
KELAS : XI MIA 2
Disusun Oleh :
Agung Dwi Handoko (02)
SMA NEGERI 1 PURWOHARJO JAAN SAME! "O#RO !EP$ (0%%%) %&'* PURWOHARJO E+ai, : -+anii.w/a/oo$3o$id W4 W45-i64:-+ani.u7wo/a7o$3o+ 5-i64:-+ani.u7wo/a7o$3o+ #A8UPA!EN 8AN9UWANGI 201* 201'
Kata Penganta
Pui -uku7 ka+i .ana6kan k4/adi7a6 !u/an 9ang Ma/a E-a; a6a- ,i+.a/an 7a/+a6 dan /idaa/
4k Ru+a/ #a3a? d4ngan 5aik$ a.o7an ini di-u-un 547da-a7kan in>o7+a-io7+a-i ang 64,a/ -aa ku+.u,kan da7i 5475agai -u+547 dan -i6u-$ D4ngan 347+a6 dan 64,i6i -aa +4ngu+.u, 5anak da6a dan in>o7+a-i$ S464,a/ -47a-a -uda/ 3uku.; -aa ,ang-ung +4+5ua6 ,a.o7an ini; ang 547i-ikan /a-i, da6a ang -aa .47o,4/$ P4nu,i-an +aka,a/ ini 5476uuan un6uk +4na+5a/ wawa-an +4ng4nai 4>4k 7u+a/ ka3a$ Mu,ai da7i 5agai+ana 647adina 4>4k 7u+a/ ka3a; .4n45a5 647adina 4>4k 7u+a/ ka3a /ingga da+.ak ang di6i+5u,kan da7i 4>4k 7u+a/ ka3a$ Saa +4nada7i 5a/wa da,a+ +aka,a/ ini +a-i/ au/ da7i -4+.u7na; 5aik da7i -4gi .4nu-unan; 5a/a-an; a6au.un .4nu,i-anna$ O,4/ ka74na i6u; k7i6ik dan -a7an ang 547-i>a6 +4+5angun -anga6 -aa /a7a.kan d4+i -4+.u7nana +aka,a/ ini$ Ak/i7 ka6a -aa +4ngu3a.kan 5anak 647i+aka-i/ k4.ada -4+ua .i/ak ang 64,a/ +4+5an6u da,a+ .4nu-unan +aka,a/ ini /ingga -4,4-ai$ S4+oga +aka,a/ ini +4+547ikan in>o7+a-i 5agi +a-a7aka6 dan 547+an>aa6 un6uk .4ng4+5angan wawa-an dan .4ningka6an i,+u .4ng46a/uan 5agi ki6a -4+ua$
DAF!AR ISI
#A!A PENGAN!AR$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ $$$ DA@!AR ISI$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ $$ 8A8 I PENDAHUUAN$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ $$$ 1$1 a6a7 84,akang...................................................................................................... .. 1$2 Ru+u-an Ma-a,a/.................................................................................................. .. 1$% !uuan................................................................................................................ ..
8A8 II PEM8AHASAN$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ $$$ 2$1 P4ng476ian E>4k Ru+a/ #a3a .................................................................................... .. 2$2P4n45a5 E>4k Ru+a/ #a3a ...................................................................................... .. 2$%Da+.ak E>4k Ru+a/ #a3a ........................................................................................ .. 2$So,u-i M4nga6a-i E>4k Ru+a/ #a3a ............................................................................ ..
8A8 III PENU!UP$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ $$$ %$1 #4-i+.u,an.......................................................................................................... .. %$2 Sa7an.................................................................................................................. ..
DA@!AR PUS!A#A$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ $$$
8A8 I PENDHUUAN
1$1 a6a7 84,akang Da7i 6a/un k4 6a/un ika ki6a +4nga+a6i k4adian di 5u+i ini; +aka ki6a akan +47a-akan -ua6u .4754daan; ai6u -u/u di .47+ukaan 5u+i ini -4+akin .ana- dan 3ua3a +4nadi 6idak +4n4n6u$ P4ningka6an -u/u di .47+ukaan 5u+i aki5a6 4>4k 7u+a/ ka3a$ Sina7 +a6a/a7i ang 6idak 647-47a. .47+ukaan 5u+i akan di.an6u,kan k4+5a,i da7i .47+ukaan 5u+i k4 angka-a$ S464,a/ di.an6u,kan k4+5a,i 547u5a/ +4nadi g4,o+5ang .anang ang 547u.a 4n47gi .ana-$ Na+un -45agian da7i 4n47gi .ana- 647-45u6 6idak da.a6 +4n4+5u- k4+5a,i a6au ,o,o- k4,ua7 k4 angka-a; ka74na ,a.i-an ga-47 -uda/ 647ganggu ko+.o-i-ina$ Aki5a6na 4n47gi .ana- ang -4/a7u-na ,4.a- k4 angka-a (-67a6o->47) +4nadi 647.an3a7 k4+5a,i k4 .47+ukaan 5u+i (67o.o->47) a6au adana 4n47gi .ana- 6a+5a/an k4+5a,i ,agi k4 5u+i da,a+ ku7un wak6u ang 3uku. ,a+a; -4/ingga ,45i/ da7i da7i kondi-i no7+a,$ #a74na -u/u ada,a/ -a,a/ -a6u .a7a+4647 da7i ik,i+ d4ngan 54gi6u 547.4nga7u/ .ada ik,i+ 5u+i; 647adi,a/ .47u5a/an ik,i+ -43a7a g,o5a,$ P4n4,i6ian ang di,akukan o,4/ .a7a a/,i -4,a+a 54547a.a d4kad4 647ak/i7 ini +4nunukkan 5a/wa 647na6a +akin .ana-na .,an46 5u+u ini 647kai6 ,ang-ung d4ngan ga-o-i, ang +4ng/a-i,kan kon67i5u6o7 .4+ana-an g,o5a, ai6u 3a75ondiok-ida ("O2); +46ana ("H) ang di/a-i,kan ag7iku,6u7 dan .4647nakan (647u6a+a da7i -i-64+ .4n347naan /4wan4wan 647nak); ni67og4n ok-ida (NO) da7i .u.uk; dan ga-47 5u+i$
1$2 Ru+u-an Ma-a,a/ 847da-a7kan ,a6a7 54,akang di a6a- +aka da.a6 di7u+u-kan +a-a,a/ -45agai 547iku6 : 1$ A.a .4ng476ian 4>4k 7u+a/ ka3aC 2$ A.a ang da.a6 +4n45a5kan 6i+5u,na 4>4k 7u+a/ ka3aC %$ A.a aki5a6 ang di6i+5u,kan o,4/ 4>4k 7u+a/ ka3aC $ 8agai+ana -o,u-i un6uk +4nga6a-i 4>4k 7u+a/ ka3aC
1$% !uuan Da7i 7u+u-an +a-a,a/ 647-45u6 da.a6 dik46a/ui 5a/wa 6uuan .4nu,i-an +aka,a/ ini ada,a/ : 1$ Un6uk +4ng46a/ui .4ng476ian 4>4k 7u+a/ ka3a$ 2$ Un6uk +4ng46a/ui .4n45a5 6i+5u,na 4>4k 7u+a/ ka3a$ %$ Un6uk +4ng46a/ui aki5a6 ang di6i+5u,kan o,4/ 4>4k 7u+a/ ka3a$ $ Un6uk +4ng46a/ui -o,u-i un6uk+4nga6a-i 4>4k 7u+a/ ka3a$
8A8 II PEM8AHASAN
2$1 P4ng476ian E>4k Ru+a/ #a3a I-6i,a/ 4>4k 7u+a/ ka3a da,a+ 5a/a-a ingg7i- di-45u6 g744n /ou-4 4>436; .ada awa,na 547a-a, da7i .4nga,a+an .a7a .46ani ang 6ingga, di da47a/ 547ik,i+ -4dang ang +4+an>aa6kan 7u+a/ ka3a un6uk +4nana+ dan +4ni+.an -au7 +au7 dan 5unga<5ungaan di +u-i+ dingin$ Pa7a .46ani 647-45u6 +4nggunakan 7u+a/ ka3a ka74na -i>a6 ka3a ang +uda/ +4n47a. .ana- dan -u,i6 +4,4.a- .ana-; di da,a+ 7u+a/ ka3a -u/una ,45i/ 6inggi da7i .ada di ,ua7 7u+a/ ka3a; ka74na 3a/aa +a6a/a7i ang +4n4+5u- ka3a akan di.an6u,kan k4+5a,i o,4/ 54nda<54nda di da,a+ 7uanagn 7u+a/ ka3a -45agai g4,o+5ang .ana- 547u.a g4,o+5ang -ina7 in>7a +47a/; 646a.i g4,o+5ang .ana- 647-45u6 647.47angka. di da,a+ 7uangan 7u+a/ ka3a dan 6idak 5473a+.u7 d4ngan uda7a dingin di ,ua7 7uangan$ Da7i -i6u,a/ i-6i,a/ 4>4k 7u+a/ ka3a +un3u,; 5u+i dii5a7a6kan -45agai 6ana+an; dan ka3a -45agai a6+o->47 5u+i; di+ana a6+o->47 ini 54>ung-i un6uk +4naga -u/u 5u+i aga7 646a. /anga6 wa,au.un di +u-i+ dingin$ E>4k 7u+a/ ka3a -anga6 547guna 5agi k4/idu.an di 5u+i ka74na ga-47 da.a6 +4n47a. g4,o+5ang .ana- da7i -ina7 +a6a/a7i +4nadikan -u/u di 5u+i 6idak 647,a,u 74nda/ un6uk di/uni +ak/,uk /idu.$ S4andaina 6idak ada ga- 7u+a/ ka3a adi 6idak ada 4>4k 7u+a/ ka3a; -u/u di 5u+i 7a6a<7a6a /ana akan <10 "; -u/u ang 647,a,u 74nda/ 5agi -45agian 54-a7 +ak/,uk /idu.; 647+a-uk +anu-ia$ !46a.i d4ngan adana 4>4k 7u+a/ ka3a -u/u 7a6a<7a6a di 5u+i +4nadi %%0" ,45i/ 6inggi ; ai6u 1*0"; -u/u ini -4-uai 5agi k4,ang-ungan k4/idu.an +ak/,uk /idu.$ Ga- Ru+a/ #a3a Ga- 7u+a/ ka3a ada,a/ ga-47 ang +4n45a5kan 4>4k 7u+a/ ka3a$ Ga-47 aki5a6 .4ngua.an ai7 da7i ,au6; danau dan -ungai$ #a75ondiok-ida ada,a/ ga- 6475anak k4dua$ Ia 6i+5u, da7i 5475agai .7o-4- a,a+i -4.476i: ,46u-an u,kanik .47na.a-an /4wan dan +anu-ia (ang +4ng/i7u. ok-ig4n dan +4ng/4+5u-kan ka75ondiok-ida) dan .4+5aka7an +a647ia, o7ganik (-4.476i 6u+5u/an)$ #a75ondiok-ida da.a6 547ku7ang ka74na 647-47a. o,4/ ,au6an dan di-47a. 6ana+an un6uk digunakan da,a+ .7o-4- >o6o-in64-i-$ @o6o-in64-i- +4+43a/ ka75ondiok-ida dan +4,4.a-kan ok-ig4n k4 a6+o->47 -476a +4nga+5i, a6o+ ka75onna$ Ua. ai7 ¬ Ua. ai7 ada,a/ ga- 7u+a/ ka3a ang 6i+5u, -43a7a a,a+i dan 5476anggungawa5 647/ada. -45agian 54-a7 da7i 4>4k 7u+a/ ka3a$ #on-4n67a-i ua. ai7 547>,uk6ua-i -43a7a 74giona,; dan ak6ii6a- +anu-ia 6idak -43a7a ,ang-ung +4+.4nga7u/i kon-4n67a-i ua. ai7 k43ua,i .ada -ka,a ,oka,$ Da,a+ +od4, ik,i+; +4ningka6na 64+.47a6u7 a6+o->47 ang di-45a5kan 4>4k 7u+a/ ka3a aki5a6 ga-47; d4ngan k4,4+5a.an 74,a6i> ang agak kon-6an$ M4ningka6na kon-4n67a-i ua. ai7 +4ngaki5a6kan +4ningka6na 4>4k 7u+a/ ka3a ang +4ngaki5a6kan +4ningka6na 64+.47a6u7 dan k4+5a,i -4+akin +4ningka6kan u+,a/ ua. ai7 di a6+o->47$ #4adaan ini 647u- 547k4,anu6an -a+.ai +4n3a.ai 6i6ik 4kui,i57iu+ (k4-46i+5angan)$ O,4/ ka74na i6u; ua. ai7 547.47an -45agai u+.an 5a,ik .o-i6i> 647/ada. ak-i ang di,akukan
+anu-ia ang +4,4.a-kan ga-
2$ #a75ondiok-ida Manu-ia 64,a/ +4ningka6kan u+,a/ ka75ondiok-ida ang di,4.a- k4 a6+o->47 k46ika +474ka +4+5aka7 5a/an 5aka7 >o-i,; ,i+5a/ .ada6; dan kau un6uk +4ng/anga6kan 5angunan; +4ngg47akkan k4nda7aan dan +4ng/a-i,kan ,i-67ik$ Pada -aa6 ang -a+a; u+,a/ .4.o/onan ang +a+.u +4n47a. ka75ondiok-ida -4+akin 547ku7ang aki5a6 .47a+5a/an /u6an un6uk dia+5i, kauna +au.un un6uk .47,ua-an ,a/an .476anian$ Wa,au.un ,au6an dan .7o-4- a,a+ ,ainna +a+.u +4ngu7angi ka75ondiok-ida di a6+o->47; ak6ii6a- +anu-ia ang +4,4.a-kan ka75ondiok-ida k4 uda7a au/ ,45i/ 34.a6 da7i k4+a+.uan a,a+ un6uk +4ngu7angina$ Pada 6a/un 1*0; 647da.a6 21 +o,4ku, ka75ondiok-ida .ada -a6u u6a +o,4ku, uda7a (21 ..+)$ Pada Janua7i 200; kon-4n67a-i ka75ondiok-ida 64,a/ +4n3a.ai %% ..+ (.4ningka6an %' .47-4n)$ Jika .74dik-i -aa6 ini 54na7; .ada 6a/un 2100; ka75ondiok-ida akan +4n3a.ai kon-4n67a-i *0 /ingga &0 ..+$ E-6i+a-i ang ,45i/ 6inggi +a,a/ +4+.47ki7akan 5a/wa kon-4n67a-ina akan +4ningka6 6iga ka,i ,i.a6 5i,a di5andingkan +a-a -454,u+ 74o,u-i indu-67i$
%$ M46ana M46ana ang +47u.akan ko+.on4n u6a+a ga- a,a+ uga 647+a-uk ga- 7u+a/ ka3a$ Ia +47u.akan in-u,a6o7 ang 4>4k6i>; +a+.u +4nangka. .ana- 20 ka,i ,45i/ 5anak 5i,a di5andingkan ka75ondiok-ida$ M46ana di,4.a-kan -4,a+a .7oduk-i dan 67an-.o76a-i 5a6u 5a7a; ga- a,a+; dan +inak 5u+i$ M46ana uga di/a-i,kan da7i .4+5u-ukan ,i+5a/ o7ganik di 64+.a6 .4+5uangan -a+.a/ (,and>i,,); 5a/kan da.a6 k4,ua7kan o,4/ /4wan4wan 64764n6u; 647u6a+a -a.i; -45agai .7oduk -a+.ing da7i .4n347naan$ S4ak .47+u,aan 74o,u-i indu-67i .ada .4764nga/an 10047 64,a/ +4ningka6 -a6u -464nga/ ka,i ,i.a6$ $ Ni67og4n Ok-ida Ni67og4n ok-ida ada,a/ ga- in-u,a6o7 .ana- ang -anga6 kua6$ Ia di/a-i,kan 647u6a+a da7i .4+5aka7an 5a/an 5aka7 >o-i, dan o,4/ ,a/an .476anian$ N67og4n ok-ida da.a6 +4nangka. .ana- %00 ka,i ,45i/ 54-a7 da7i ka75ondiok-ida$ #on-4n67a-i ga- ini 64,a/ +4ningka6 1' .47-4n 5i,a di5andingkan +a-a .74
*$ Ga- ,ainna Ga- 7u+a/ ka3a ,ainna di/a-i,kan da7i 5475agai .7o-4- +anu>ak6u7$ "a+.u7an 547>,ou7ina-i di/a-i,kan da7i .4,45u7an a,u+uniu+$ Hid7o>,uo7oka75on (H"@"<22) 64754n6uk -4,a+a +anu>ak6u7 5475agai .7oduk; 647+a-uk 5u-a un6uk in-u,a-i; .47a5o6an (>u7ni6u74); dan 64+oa6 duduk di k4nda7aan$ 4+a7i .4ndingin di 54547a.a n4ga7a 547k4+5ang +a-i/ +4nggunakan k,o7o>,uo7oka75on ("@") -45agai +4dia .4ndingin ang -4,ain +a+.u +4na/an .ana- a6+o->47 uga +4ngu7angi ,a.i-an oBon (,a.i-an ang +4,indungi 8u+i da7i 7adia-i u,67aio,46)$
S4,a+a +a-a a5ad k4<20; ga-47; 646a.i -4ak 1&&*; un6uk +4ngiku6i .47a6u7an ang di646a.kan da,a+ P7o6oko, Mon674a, 64n6ang Su5-6an-i<-u5-6an-i ang M4ni.i-kan a.i-an OBon; kon-4n67a-i ga-ak6u7 akan da.a6 +4n45a5kan k47u-akan ,ingkungan$ Pada 6a/un 2000; .a7a i,+uan +4ngid4n6i>ika-i 5a/an 5a7u ang +4ningka6 -43a7a -u5-6an-ia, di a6+o->47$ 8a/an 647-45u6 ada,a/ 67i>,uo7o+46i, -u,>u7 .4n6a>,uo7ida$ #on-4n67a-i ga- ini di a6+o->47 +4ningka6 d4ngan -anga6 34.a6; ang wa,au.un +a-i/ 647go,ong ,angka di a6+o->47 646a.i ga- ini +a+.u +4nangka. .ana- au/ ,45i/ 54-a7 da7i ga-ika-i$
2$2 P4n45a5 !47adina E>4k Ru+a/ #a3a E>4k 7u+a/ ka3a di-45a5kan ka74na naikna kon-4n67a-i ga- ka75ondiok-ida ("O2) dan ga-,uo7o3a75on-); P@"(P47>,uo7o3a75on-) dan S@' (Su,./u7 /4Fa>,uo7id4) di a6+o->47 ang di-45u6 ga- 7u+a/ ka3a$ #4naikan kon-4n67a-i ga- "O2 ini di-45a5kan o,4/ k4naikan .4+5aka7an 5a/an 5aka7 +inak (88M); 5a6u 5a7a dan 5a/an 5aka7 o7ganik ,ainna ang +4,a+.aui k4+a+.uan 6u+5u/an<6u+5u/an dan ,au6 un6uk +4nga5-o75-ina$ Ga- 7u+a/ ka3a da.a6 di/a-i,kan 5aik -43a7a a,a+ia/ +au.un da7i /a-i, k4gia6an +anu-ia$ Na+un -45agian 54-a7 ang +4n45a5kan 647adi .47u5a/an ko+.o-i-i ga- 7u+a/ ka3a di a6+o->47 ada,a/ ga-i6a+anu-ia un6uk +4+5angun da,a+ +4+4nu/i k45u6u/an /idu.na -4,a+a ini$ Ak6i>i6a-< ak6i>i6a- ang +4ng/a-i,kan ga- 7u+a/ ka3a dian6a7na da7i k4gia6an .47indu-67ian; .4n4diaan 4n47gi ,i-67ik; 67an-.o76a-i dan /a, ,ain ang 547-i>a6 +4+5aka7 -ua6u 5a/an$ S4dangkan da7i .47i-6iwa -43a7a a,a+ uga +4ng/a-i,kan +4ng4,ua7kan ga- 7u+a/ ka3a -4.476i da7i ,46u-an gunung 547a.i; 7awa<7awa; k45aka7an /u6an; .4647nakan /ingga ki6a 547na>a-.un +4ng4,ua7kan ga- 7u+a/ ka3a$ S4,ain i6u ak6i>i6a- +anu-ia da,a+ a,i/ guna ,a/an uga +4ng4+i-ikan ga- 7u+a/ ka3a$ M4kani-+4 k47a ga- 7u+a/ ka3a ada,a/ -45agai 547iku6; ,a.i-an a6+o->i7 ang 647di7i da7i; 5476u7u6<6u7u6 : 67o.o->i7; -67a6o->i7; +4-o->i7 dan 647+o->47: a.i-an 6475awa/ (67o.o->i7) ada,a/ 5agian ang 647.4n6ing da,a+ ka-u- 4>4k 7u+a/ ka3a$ S4ki6a7 %* da7i 7adia-i +a6a/a7i 6idak -a+.ai k4 .47+ukaan 5u+i$ Ha+.i7 -4,u7u/ 7adia-i ang 547g4,o+5ang .4nd4k (-ina7 a,./a; 546a dan u,67aio,46) di-47a. o,4/ 6iga ,a.i-an 647a6a-$ 9ang ,ainna di/a+5u7kan dan di.an6u,kan k4+5a,i k4 7uang angka-a o,4/ +o,4ku, ga-; awan dan .a76ik4,$ Si-ana ang '* +a-uk k4 da,a+ 67o.o->i7$ Di da,a+ 67o.o->i7 ini; 1 di-47a. o,4/ ua. ai7; d45u; dan ga-u- ang 64,a/ +4nga,a+i .4ng/a+5u7an da,a+ ,a.i-an 67o.o->i7 o,4/ +o,4ku, ga- dan .a76ik4, d45u$ Radia-i ang di647i+a 5u+i; -45agian di-47a. -45agian di.an6u,kan$ Radia-i ang di-47a. di.an3a7kan k4+5a,i da,a+ 54n6uk -ina7 in>7a+47a/$ Sina7 in>7a+47a/ ang di.an6u,kan 5u+i k4+udian di-47a. o,4/ +o,4ku, ga- ang an6a7a ,ain 547u.a ua. ai7 a6au H20; "O2; +46an
("H); dan oBon (O%)$ Sina7 .ana- in>7a+47a/ ini 647.47angka. da,a+ ,a.i-an 67o.o->i7 dan o,4/ ka74nana -u/u uda7a di 67o.o->i7 dan .47+ukaan 5u+i +4nadi naik; 647adi,a/ 4>4k 7u+a/ ka3a$
2$% Da+.ak E>4k Ru+a/ #a3a E>4k 7u+a/ ka3a 64n6u -aa +4+i,iki da+.ak ang di6i+5u,kanna; da+.ak 647-45u6 da.a6 547u.a da+.ak n4ga6i> dan .o-i6i>$ 1$ Da+.ak n4ga6i> an6a7a ,ain : M4ningka6na -u/u .47+ukaan 5u+i akan +4ngaki5a6kan adan ¬a .47u5a/an ik,i+ ang -anga6 4k-67i+ di 5u+i$ Ha, ini da.a6 +4ngaki5a6kan 647gangguna /u6an dan 4ko-i-64+ ,ainna; -4/ingga +4ngu7angi k4+a+.uanna un6uk +4n47a. ka75on diok-ida di a6 +o->47$ P4+ana-an g,o5a, +4ngaki5a6kan +4n3ai7na gunung4k 7u+a/ ka3a uga akan +4ngaki5a6kan +4ningka6na -u/u ai7 ,au6 ¬ -4/ingga ai7 ,au6 +4ng4+5ang dan 647adi k4naikan .47+ukaan ,au6 ang +4ngaki5a6kan n4ga7a k4.u,auan akan +4nda.a6kan .4nga7u/ ang -anga6 54-a7$ E>4k 7u+a/ ka3a +4nadi .4n45a5 g,o5a, wa7+ing dan .47u5a/an ik,i+$ ¬ Ik,i+ di 5u+i +4nadi 6ak +4n4n6u dan -u-a/ di.74dik-ikan; -4/ingga +4ngganggu -i-64+ .4n475angan dan .46ani da,a+ +4n4n6ukan +a-a .an4n$ 2$ Da+.ak .o-i6i> an6a7a ,ain : E>4k 7u+a/ ka3a -anga6 547guna 5agi k4/idu.an di 5u+i ka74na ga-47 da.a6 +4n47a. g4,o+5ang .ana- da7i -ina7 +a6a/a7i +4nadikan -u/u di 5u+i 6idak 647,a,u 74nda/ un6uk di/uni +ak/,uk /idu.$ S4andaina 6idak ada ga- 7u+a/ ka3a adi 6idak ada 4>4k 7u+a/ ka3a; -u/u di 5u+i 7a6a<7a6a /ana akan <10 "; -u/u ang 647,a,u 74nda/ 5agi -45agian 54-a7 +ak/,uk /idu.; 647+a-uk +anu-ia$ !46a.i d4ngan adana 4>4k 7u+a/ ka3a -u/u 7a6a<7a6a di 5u+i +4nadi %%0" ,45i/ 6inggi ; ai6u 1*0"; -u/u ini -4-uai 5agi k4,ang-ungan k4/idu.an +ak/,uk /idu.$ D4ngan adana 4>4k 7u+a/ ka3a +4+5ua6 +anu-ia +4nadi 547/a6io-i,; .4nggunaan ,i-67ik$ D4ngan adana 4>4k 7u+a/ ka3a +anu-ia +4nadi -ada7 5a/wa .o/on dan ¬ /u6an +4+i,iki a76i .4n6ing -4ka,i 5agi k4,ang-ungan k4/idu.an; ai6u -a,a/ -a6una da.a6 +4n47a. ga .o,u6an dan +4ng/a-i,kan ok-ig4n$ Maka 745oi-a-i k4+5a,i diga,akkan dan .4nana+an .o/on di ko6a; ka74na +4ngo,a/ ,i+5a/ -4.476i .,a-6ik; k476a- un6uk didau7 u,ang +4nadi 5a7ang ang 4kono+i-$ ¬ 8adai -a,u dan -u/u dingin 4k-674+ ang +4,anda E7o.a ada,a/ 4>4k ,ang-ung da7i .4+ana-an g,o5a,$ Ano+a,i ik,i+ 647-45u6 +a-i/ +4ngaki5a6kan gangguan 67an-.o76a-i; .ada -aa6 u6aan wa7ga E7o.a 547-ia. +udik un6uk +47aakan Na6a, di ka+.ung /a,a+an$ Pa7a .4n4,i6i da7i Po6-da+ In-6i6u64 >o7 ",i+a64 I+.a36 R4-4a73/ (Po6-da+7 #,i+a>o,g4n>o7-3/ungPI#) di J47+an +4nga6akan; +u-i+ dingin 4k-674+ ang 647adi 5476u7u6<6u7u6 di 54nua E7o.a da,a+ 10 6a/un 54,akangan ini ada,a/ aki5a6 +4n3ai7na ,a.i-an 4- di kawa-an A76ik; d4ka6 #u6u5 U6a7a; aki5a6 .4+ana-an g,o5a,$
Hi,angna ,a.i-an 4- +4+5ua6 .47+ukaan ,au6 di Sa+ud7a A76ik ,ang-ung 647k4na -ina7 +a6a/a7i$ En47gi .ana- +a6a/a7i; ang 5ia-ana di.an6u,kan ,agi k4 ,ua7 angka-a o,4/ ,a.i-an 4- 547wa7na .u6i/; kini 647-47a. o,4/ .47+ukaan ,au6; +4+5ua6 ,au6 di kawa-an ku6u5 i6u +4+ana- dan +4ngu5a/ .o,a a,i7an uda7a di a6+o->47$ Da,a+ +od4, ko+.u647; ang di5ua6 PI# dan di+ua6 di Jou7na, o> G4o./-i3a, R4-4a73/ awa, 5u,an ini; 647,i/a6 k4naikan -u/u uda7a di ,au6an A76ik 647-45u6 +4ni+5u,kan -i-64+ 64kanan 6inggi$ Si-64+ 64kanan 6inggi ini,a/ ang +4+5awa uda7a dingin ku6u5 k4 da7a6an E7o.a$ E>4k a,i7an uda7a dingin da7i ku6u5 u6a7a i6u akan +akin .a7a/ -aa6 647adi gangguan .ada a7u- uda7a .ana- ang +4,in6a-i Sa+ud7a A6,an6ik dan .47u5a/an ak6ii6a- +a6a/a7i$ I6u,a/ ang 647adi -aa6 ini$ Pa7a .aka7 3ua3a +4nga6akan; -aa6 ini a7u- uda7a /anga6 da7i .an6ai 6i+u7 AS (Gu,> S674a+) 647/a,ang dan 54754,ok a7a/ di 64nga/<64nga/ A6,an6ik$ Ha, i6u +4+5ua6 a,i7an uda7a dingin da7i A76ik dan E7o.a !i+u7 6ak 64754ndung +a-uk k4 E7o.a 8a7a6$ Saa6 a7u- dingin ini +4,in6a-i au6 U6a7a dan au6 I7,andia; ua. ai7 da7i ,au6 647-45u6 diu5a/ +4nadi -a,u da,a+ -ka,a -anga6 54-a7 dan +4n45a5kan 5adai -a,u .a7a/ di n4ga7a< n4ga7a E7o.a 8a7a6$
2$ So,u-i M4nga6a-i E>4k Ru+a/ #a3a M4ningka6na 4+i-i ga- 7u+a/ ka3a di ,a.i-an a6+o->47 5i-a adi akan 647u- +4ningka6 6an.a adana u-a/a .4n34ga/an a6au .4ngu7angan 4+i-i ang /a7u- di,akukan o,4/ +anu-ia$ Hu5unganna d4ngan .4ngu7angan 4+i-i ga- "O2 di a6+o->47 ada,a/ : 1$ M4nggunakan 5a/an 5aka7 a,647na6i> akan 5a/an 5aka7 +inak a6au .4nggunaan 5a/an 5aka7 +inak -44>i-i4n +ungkin$ 2$ D4ngan 3a7a .4+5angunan 547k4,anu6an 547wawa- an ,ingkungan$ A.,ika-i .ada -4k6o7 k4/u6anan ada,a/ .4ng4,o,aan -u+547 daa /u6an ang 547k4,anu6an ang 547o7i4n6a-i k4.ada k4,4-6a7ian 4ko-i-64+$ UU No 1 6a/un 1&&&; 64n6ang #4/u6anan .ada .a-a, 10 aa6 2 dina6akan 5a/wa .4ngu7u-an /u6an +4,i.u6i k4gia6an .4n4,4nga7aan : 1$ P474n3anaan k4/u6anan 2$ P4ng4,o,aan /u6an %$ P4n4,i6ian dan .4ng4+5angan; .4ndidikan dan ,a6i/an -476a .4nu,u/an k4/u6anan $ P4ngawa-an S4dangkan .ada .a-a, 21 +4na6akan 5a/wa .4ng4,o,aan /u6an +4,i.u6i : 1$ !a6a /u6an dan .4nu-unan 74n3ana .4ng4,o,aan /u6an 2$ P+an>aa6an /u6an dan .4nggunaan kawa-an /u6an %$ R4/a5i,i6a-i dan 74k,a+a-i /u6an $ P47,indungan /u6an dan kon-47a-i a,a+ Un6uk +4nda.a6kan /a-i, ang o.6i+a, 647/ada. .4ngu7angan 4+i-i ga- "O2 .4ng4,o,aan -u+547 daa /u6an /a7u- di,akukan d4ngan aBa- d4+ok7a-i;67an-.a7a-i; .a76i-i.a-i dan akun6a5i,i6a-$ #4547adaan /u6an dan k4,4-6a7ian 4g46a-i diagga. .4n6ing da,a+ +4n34ga/ a6au +4ngu7angi 4>4k 7u+a/ ka3a$ Ha, ini ka74na /u6an dan 4g46a-i ,ain da.a6 +4nga+5i, "O2 da7i a6+o->47 un6uk .7o-4- >o6o-in64-a dan +4,4.a-kan O2 -45agai -a,a/ -a6u /a-i, da7i .7o-4- >o6o-in64-a$ @o6o-in64-a +ungkin +47u.akan >ung-i ang ang 647.4n6ing da,a+ 4ko-i-64+ ka74na >o6o-in64-a +47u.akan -a6u<-a6una a,an +a-ukna 4n47gi +a6a/a7i k4da,a+ --64+
k4/idu.an$ 45i/ ,anu6 di4,a-kan 5a/wa /a-i, da7i 4ko-i-64+ 547u.a 5io+a--a +47u.akan 5a/an +akanan 5agi +anu-ia dan +ak/,uk ,ain; 5a/an 5angunan a6au 5a/an .akaian$ 8a/kan >o-i, da7i 5io+a--a 6u+5u/an dan /4wan +4nadi 5a/an 5aka7 +inak; ga- dan 5a6u 5a7a$ !idak ada 3a7a ,ain un6uk +4ngu7angi 4+i-i ga- 7u+a/ ka3a k43ua,i +4,a,ui .7o-4>o6o-in64-a; akan 646a.i 5anak 3a7a un6uk +4na+5a/ 4+i-i ga- 7u+a/ ka3a$ O,4/ -45a5 i6u .4+5angunan -u+547 daa /u6an dan +4na+5a/ 54n6angan /iauan ada,a/ -a,a/ -a6u -o,u-i un6uk +4ngu7angi 4+i-i ga- 7u+a/ ka3a$ "on6o/ na6a u.aa .4nanggu,angan 4>4k 7u+a/ ka3a da,a+ k4/idu.an -4/a7i4k 7u+a/ ka3a; 64n6una /a7u- di+u,ai da7i di7i -4ndi7i .ada -46ia. o7ang$ #4.4du,ian -46ia. indiidu un6uk +4,akukan .47u5a/an .47i,aku .ada di7ina akan 547da+.ak 5agi g4n47a-i .4n47u- di k4+udian /a7i$ a) P4nggunaan A,a6 i-67ik i-67ik 6idak -4547-i/ ang diki7a; ka74na ,46ak .4+5angki6 ang au/; -4/ingga a-a. .o,u-ina 6idak ki6a 7a-akan$ P4+5angki6 ,i-67ik +47u.akan .4nu+5ang 4+i-i ang 54-a7 ka74na +a-i/ +4nggunakan 5a/an 5aka7 >o-i, un6uk .7o-4-na$ S4ki6a7 2 .4+5angki6 ,i-67ik di Jawa<5a,i +4nggunakan 5a6u5a7a; 5a6u5a7a -4ndi7i ada,a/ 5a/an 5aka7 ang .a,ing ko6o7 ka74na +4ng4,ua7kan 4+i-i .a,ing 54-a7$ P47,u dik46a/ui uga; ,i-67ik +4nu+5ang 2' 6o6a, 4+i-i ang di/a-i,kan di Indon4-ia$ M4ng/4+a6 .4nggunaan i-67ik an6a7a .uku, 1$00 -a+.ai 22$00$ M4+ada+kan ,i-67ik ika -4dang 6idak digunakan$ #a74na .ada kondi-i -6and 5; a,a6 4,4k67onik +a-i/ +4nga,i7kan ,i-67ik -454-a7 * wa66$ #a54, da7i 5a7ang 4,4k67onik akan ,45i/ 5aik ika di,4.a- da7i -6o. kon6ak 5i,a -uda/ 6idak digunakan M4nggunakan ,a+.u /4+a6 4n47gi ("@) dan ,a+.u -4n-o7 3a/aa un6uk ,a+.u 6a+an; -4/ingga ,a+.u akan /idu. dan +a6i -43a7a o6o+a6i- 647gan6ung 3a/aa +a6a/a7i$ M4+an>aa6kan 3a/aa +a6a/a7i un6uk .4n47angan di da,a+ 7uangan di .agi dan -iang /a7i$ S4,ain +4ng/4+a6 ,i-67ik uga da.a6 +4nu7unkan 4+i-i .4n45a5 .4+ana-an g,o5a, M4nggunakan 6i+47 aga7 64,4i-i o6o+a6i- +a6i -aa6 k46idu7an$ M4+akai a,a6
5) P4nggunaan #4nda7aan 847+o6o7 M4ngu7angi .4nggunaan k4nda7aan 547+o6o7$ M4ndukung .46ani ,oka, d4ngan +4+54,i .7oduk<.7oduk ,oka,; +aka -a+a /a,na d4ngan +4ng/4+a6 5a/an 5aka7 dan +4ngu7angi .o,u-i ang digunakan dan di/a-i,kan da7i k4nda7aan ang digunakan un6uk +4ngangku6 .7oduk da7i ,ua7 ko6a dan ,ua7 n4g47i$ S4+akin 5anak +4+54,i +akanan i+.o7; +aka -4+akin 54-a7 kon67i5u-i 4+i-i "O2$ M4+.475aiki kua,i6a- k4nda7aan; +4,akukan ui 4+i-i dan +47awa6 k4nda7aan 547+o6o7 d4ngan 5aik$ 3) Go G744n Un6uk +4nga6a-i .4ngu7angan .o,u-i uda7a .ada di a6+o->47; +aka da.a6 di,akukan uga .4nana+an 6ana+an$ P4nana+an 6ana+an da.a6 547u.a .o/on da.a6 di,akukan di /a,a+an dan 64+.a6<64+.a6 ang 5anak +4ng/a-i,kan .o,u-i uda7a; -4.476i di .inggi7<.inggi7 a,an$ S4,ain i6u uga; +4,akukan 745oi-a-i .ada gunung47 akan 647ganggu dan +4n45a5kan 4>4k 7u+a/ ka3a -4+akin 5475a/aa$ Na+un; +4+5aka7 -a+.a/ 5ukan,a/ 3a7a un6uk +4nga6a-i +a-a,a/ ini$ #a74na d4ngan +4+5aka7 -a+.a/; +aka akan +4ngaki5a6kan .o,u-i uda7a$ Un6uk +4nga6a-i +a-a,a/ ini; ang da.a6 di,akukan ada,a/ : M4ngu7angi .4nggunaan -a+.a/ M4+5awa kan6ong .,a-6ik da7i 7u+a/ a6au k47anang 54,anaan k46ika 54754,ana k4 .a-a7$ M4nggunakan kan6ong .,a-6ik da7i daun -ingkong a6au 5a/an dau7 u,ang$ #a74na 6a- k476aa6au .,a-6ik -a+a 6idak 5aikna$ P,a-6ik ang 7a+a/ ,ingkungan -4.476i 6a- .,a-6ik da7i daun -ingkong /ana +4+5u6u/kan wak6u ' 5u,an -a+.ai * 6a/un un6uk 647u7ai$ M4+5awa 54ka, +inu+ k4+ana k46ika 54.47gian d4ngan +4nggunakan 5o6o, +inu+ -4ndi7i$ M4+i,i/ -a5un dan -/a+.oo 547uku7an 54-a7 dan 5i-a dii-i u,ang; -4,ain ,45i/ 4kono+i uga da.a6 +4ngu7angi -a+.a/ k4+a-an$ M4ng/inda7i .4nggunaan -4do6an dan -u+.i6 -4ka,i .akai un6uk +4ngu7angi -a+.a/$ M4ng/inda7i +4nggunakan .7oduk da,a+ 54n6uk -a3/46 un6uk +4ngu7angi -a+.a/$ M4n3u3i dan +4nggunakan k4+5a,i .47a,a6an +akan -4ka,i .akai un6uk a3a7a 547iku6na$ Jika -uda/ 6idak 5i-a digunakan; +aka 5i-a di547ikan,a/ .ada .4+u,ung$ M4+i,i/ 64/ 5u5uk; 5ukan 64/ 34,u.$ #a74na 64/ 34,u. 6475ua6 da7i 5a/an ang -u,i6 /an3u7$ M4ng/a5i-kan +akanan dan +inu+an ang 647da.a6 di .i7ing dan g4,a- un6uk +4ngu7angi -a+.a/$ "a7a 5iak +4ng/4+a6 .4nggunaan k476a- ada,a/ : M4+5a3a ko7an d4ngan 3a7a on,in4 M4nggunakan .u,-a 4,4k67ik un6uk +4ng/inda7i .4+54,ia5 ou3/47 i-i u,ang M4+akai u,ang a+.,o. ang -uda/ di.akai d4ngan kondi-i 6ang +a-i/ +4+ungkinkan un6uk di.akai
M4+iki7kan k4+5a,i -454,u+ +4ng4.7in6 doku+4n dan +4ng/inda7i +4n346ak doku+4n ang 6idak .4n6ing M4nggunakan k476a- 5o,ak<5a,ik un6uk +4ng/4+a6 k476a- M4ngu+.u,kan k476a- ang -a6u -i-ina +a-i/ ko-ong un6uk di.akai u,ang -45agai 5uku 3a6a6an M4ngu+.u,kan k476a- 54ka- ang k4dua -i-ina 64,a/ digunakan un6uk didau7 u,ang 4) 847ada.6a-i D4ngan Da+.ak E>4k Ru+a/ #a3a D4ngan 3ua3a ang 6idak +4n4n6u +47u.akan -a,a/ -a6u da+.ak 4>4k 7u+a/ ka3a$ Mu,ai -aa6 ini -4,a,u -ia. -4dia a- /uan; .aung dan -4.a6u 5o6 un6uk 54.47gian$ 8a/aa 4>4k 7u+a/ ka3a +ungkin -uda/ 6idak da.a6 di/inda7i ,agi$ Na+un; ika u.aa4k 7u+a/ ka3a da.a6 diku7angi$
8A8 III PENU!UP %$1 #4-i+.u,an Adana 4>4k 7u+a/ ka3a ada,a/ di-45a5kan o,4/ 5476a+5a/na u+,a/ ga-i7 ang +4n45a5kan 4n47gi .ana- ang -4/a7u-na di,4.a- k4 ,ua7 a6+o->i7 5u+i di.an6u,kan k4+5a,i k4 .47+ukaan dan +4n45a5kan 64+.47a6u7 .47+ukaan 5u+i +4nadi ,45i/ .ana-$ Ga-,uo7oka75on (H"@"<22); k,o7o>,uo7oka75on ("@") ; P@"- (P47>,uo7o3a75on-) dan S@' (Su,./u7 /4Fa>,uo7id4)$ Aki5a6 ang di6i+5u,kan da7i 4>4k 7u+a/ ka3a +4+i,iki da+.ak n4ga6i> dan .o-i6i>; 646a.i k45anakan da+.ak ang di6i+5u,kan ada,a/ da+.ak n4ga6i> ka74na +47ugikan k4-4a/647an +ak/,uk /idu.$ 84547a.a -o,u-i un6uk +4nga6a-i adana 4>4k 7u+a/ ka3a da.a6 di,akukan da7i .i/ak .4+47in6a/ dan +a-a7aka6 un6uk +4+ini+a,i-a-i da+.ak ang di6i+5u,kan$ Da7i .4+47in6a/ da.a6 di,akukan d4ngan +4+5ua6 k45iakan un6uk +4ngaak +a-a7aka6 da,a+ +4nanggu,angi 4>4k 7u+a/ ka3a$ S4+4n6a7a +a-a7aka6 da.a6 +4,akukan k4gia6ani-i4nan .4nggunaan k4nda7aan 547+o6o7 d4ngan 3a7a +4ng/4+a6 88M; Go g744n d4ngan 745oi-a-i a6au .4nana+an .o/on; .4ng4,o,aan -a+.a/; 547ada.6a-i d4ngan da.ak 4>4k 7u+a/ ka3a$
%$2 Sa7an M4,a,ui .4+5a/a-an da,a+ +aka,a/ ini di/a7a.kan -i-wa SMP +a+.u dan +au +4ng46a/ui dan +4+a/a+i 4>4k 7u+a/ ka3a; .4n45a5 6i+5u,na 4>4k 7u+a/ ka3a; aki5a6 ang di6i+5u,kan; dan -o,u-i da,a+ +4nanggu,angi da+.akna$
DA@!AR PUS!A#A Rak/+a; Noa$ 2011$ /66.:4,i5$uniko+$a3$id>i,4- %2 gd, Su.7iono;Nano$ 200$ E>4k Ru+a/ #a3a$ /66.:id$-/oong$3o+ 4a76/<-3i4n344>4k<7u+a/< ka3a #a-ku-$ 200&$ E>4k Ru+a/ #a3a$ /66.:www$ka-ku-$u--/ow6/74ad$./.C6*'%20% Wa/ono; !7i$ 2011$ =G744n @inan34? So,u-i P47u5a/an Ik,i+$ /66.:www$ko+.a-$3o+ AK; Ridwan$ 2011$ E>4k Ru+a/ #a3a dan P4ng476ianna$ /66.:7idwanaB$3o+ 4>4k<7u+a/< ka3a