Karl Marks - Louis Bonaparte'ın 18 Brumaire'i

KARL MARKS

LOUÝS BONAPARTE’IN 18 BRUMAÝRE’Ý

ERÝÞ YAYINLARI Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

1

LOUÝS BONAPARTE’IN 18 BRUMAÝRE’Ý KARL MARKS

Karl Marks, Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i, Aralýk 1851-Mart 1852’de yazýlmýþ ve 1852’de New-York’ta Die Revolution, n°1’de yayýnlanmýþtýr. [Türkçe çevirisi, Sevim Belli tarafýndan yapýlmýþ ve Seçme Yapýtlar, Cilt: I içinde Sol yayýnlarý tarafýndan yayýnlanmýþtýr. Aralýk 1979, Birinci Baský, s: 473-588] Eriþ Yayýnlarý tarafýndan düzenlenmiþtir, 2003. [email protected] http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org

ÝÇÝNDEKÝLER

9 11

Yazarýn Almanca Ýkinci Baskýya Önsözü Friedrich Engels’in Üçüncü Almanca Baskýya Önsözü

14 14 24 35 50 61 79 99

LOUÝS BONAPARTE’IN 18 BRUMAÝRE’Ý I II III IV V VI VII

117

Açýklayýcý Notlar

LOUÝS BONAPARTE’IN 18 BRUMAÝRE’Ý[256] KARL MARKS

YAZARIN ALMANCA ÝKÝNCÝ BASKIYA ÖNSÖZÜ

Zamansýz ölen dostum Joseph Weydemeyer,* 1 Ocak 1852’ de New-York’ta haftalýk siyasal bir dergi çýkarmaya niyetleniyordu. Bu dergi için benden de hükümet darbesinin tarihini yazmamý istedi. Þubatýn ortasýna kadar, her hafta, “Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i” adýný taþýyan yazýlarý kendisine ulaþtýrdým. Bu arada, Weydemeyer’in ilk planý baþarýsýzlýða uðradý. Ama 1852 yýlýnýn ilkyazýnda Devrim adýný taþýyan aylýk bir dergi yayýnlandý, derginin birinci sayýsýný “18 Brumaire” meydana getirmektedir. O zaman, bu dergiden birkaç yüz tane Almanya’ya gönderildi, ama kitapçýlarda satýþa çýkarýlamadý. Ýleri radikal geçinen ve derginin daðýtýmýný önerdiðim bir Alman kitapçý, böyle “yersiz” bir [sayfa 472] öneri karþýsýnda duyduðu * Amerikan içsavaþý sýrasýnda St. Louis bölgesinin askeri komutaný. [Marx’ýn notu.]

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

9

erdemli korkusunu belli ederek karþýlýk verdi. Bu söylediklerimden de görülüyor ki, kitap, olaylarýn doðrudan doðruya baskýsý altýnda doðmuþtur ve iþlediði tarihsel konu 1852 Þubatýnýn berisine geçmez. Þimdi bu yeni baský, kýsmen kitapevinin istekleri, kýsmen de Almanya’daki dostlarýnýn ýsrarlý istekleri üzerine yapýlmýþtýr. Aþaðý yukarý ayný zamanlarda yazýlan ve ayný konuyu iþleyen yapýtlar arasýnda yalnýz ikisinin sözü edilmeye deðer: Victor Hugo’ nun Küçük Napoléon’u ve Proudhon’un Hükümet Darbesi. Victor Hugo, hükümet darbesinin sorumlusuna karþý acý ve nükteli sövüp saymalarla yetiniyor. Olayýn kendisi, ona, duru bir gökte çakan bir þimþek gibi görünüyor. Olayý, ancak, bir bireyin zora baþvurmasý olarak görüyor. Böyle yapmakla, onu küçülteceði yerde, ona tarihte eþi görülmemiþ kiþisel bir giriþkenlik gücü yükleyerek, büyüttüðünü farketmiyor. Proudhon ise, hükümet darbesini, daha önceki tarihsel bir geliþmenin sonucu gibi sunmaya çalýþýyor. Ama, hükümet darbesinin tarihsel yapýsý, kaleminde, hükümet darbesi kahramanýnýn bir savunmasýna dönüþüyor. Böylece, sözde objektif tarihçilerimizin düþtükleri yanýlgýya düþüyor. Bana gelince, ben, tersine, Fransa’da sýnýf savaþýmýnýn sýradan ve kaba bir adamýn kahraman gibi görülmesini saðlayacak koþullarý ve durumu nasýl yarattýðýný gösteriyorum. Kitabýn yeniden bir elden geçirilmesi, özel havasýný kaybettirecekti. Onun için yalnýz baský yanlýþlarýný düzeltmek ve bugün artýk anlaþýlmayacak olan imalarý kaldýrmakla yetindim. Yapýtýmýn son tümcesinde söylediðim, “Ama imparatorluk pelerini en sonunda Louis Bonaparte’ýn omuzlarýndan düþtüðü gün, Napoléon’un tunçtan heykeli, Vendôme dikilitaþýnýn[257] tepesinden gümbürtüyle devrilecektir”, sözü gerçekleþti bile. 1815 seferi üzerine yazdýðý kitapta Napoléon’un putlaþtýrýlýþýna karþý ilk saldýrýya geçen Albay Charras oldu. O zamandan beri ve özelikle þu son yýllarda, Fransýz yazýný, tarihsel araþtýrma, eleþtiri, taþlama ve alay türü silahlarla Napoléon efsanesine ölümcül darbeyi indirdi. Geleneksel halk [sayfa 473] inançlarý ile bu keskin kopuþ, bu büyük fikir devrimi, Fransa dýþýnda pek az dikkat çekti ve hiç de anlaþýlmadý. Son olarak, bu yapýtýn, bugün, özellikle Almanya’da pek çok kullanýlan sezarcýlýk teriminin artýk bir yana atýlmasýna katkýda bu-

10

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

lunacaðýný umuyorum. Bu sezarcýlýk deyimi ile yapýlan yüzeysel tarihsel örneksemede, iþin özü, yani eski Roma’da, sýnýf savaþýmý yalnýz ayrýcalýklý bir azýnlýðýn içinde, varlýklý özgür yurttaþlar ile yoksul özgür yurttaþlar arasýnda geçerken, halkýn büyük üretici kitlesinin çarpýþanlara kýsaca basit bir basamak meydana getirdiði unutuluyor. Sismondi’nin, ünlü “Roma proletaryasý, toplumun sýrtýndan geçiniyordu, oysa modern toplum, proletaryanýn sýrtýndan geçiniyor”, sözü unutuluyor.[258] Antikçaðda ve modern zamanlarda sýnýf savaþýmýnýn maddi ekonomik koþullarý arasýnda tam bir fark olduðundan, bu koþullardan doðan siyasal biçimler arasýnda da, Canterbury piskoposu ile büyük rahip Samuel arasýndaki benzerlikten daha büyük bir benzerlik olamaz. KARL MARKS  

Londra, 23 Haziran 1869 Marks’ýn Temmuz 1869’da Hamburg’da çýkan Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i adlý yapýtýnýn ikinci baskýsýnda yayýnlanmýþtýr

FRÝEDRÝCH ENGELS’ÝN ÜÇÜNCÜ ALMANCA BASKIYA ÖNSÖZÜ

  18 Brumaire’in çýkýþýndan otuzüç yýl sonra yeni bir baskýsýnýn gerekli olmasý, bu broþürün bugün bile deðerinden hiç bir þey yitirmediðini tanýtlar. Gerçekten, bu, dahiyane bir çalýþmaydý. Duru gökte çakan bir þimþek gibi tüm siyaset dünyasýný þaþýrtan, kimilerinin erdemli öfke baðýrtýlarý ile karþýladýklarý, kimilerinin devrimden kurtuluþun mutluluðunu getiren bir davranýþ olarak ve, devrimin yarattýðý kargaþalýðýn cezasý olarak karþýladýklarý, ama herkes için þaþkýnlýk ve kavrayamama konusu [sayfa 474] olan olayýn hemen ardýndan Marx, onun, kýsa, iðneleyici bir açýklamasýný yaptý. Marx, bu yapýtýnda,

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

11

Fransa’da Þubat günlerinden bu yana olagelen olaylarýn akýþýný, onlarýn iç iliþkileri içinde anlatýyor ve 2 Aralýk[259] mucizesinin nasýl bu iliþkilerin doðal, zorunlu sonucu olduðunu gösteriyor ve hükümet darbesi kahramanýný ele alýrken ona karþý çok iyi hakettiði aþaðýsamadan baþka bir tavýr takýnmaya gerek görmüyor. Ve tablo öyle bir ustalýkla çizilmiþti ki, o zamandan beri yapýlan bütün açýnlamalar bu tablonun gerçeði nasýl bir sadakatle yansýttýðýný tanýtlamaktan baþka bir þey yapmamýþlardýr. Yaþanan günlük tarihi bu kadar dikkat çekici bir biçimde anlamak, olaylarý geçtikleri anda bile böylesine aydýnlýk bir biçimde kavramak, gerçekten de, eþsiz bir þeydir. Ama bunun için, Fransýz tarihi konusunda Marx’ýn sahip olduðu derin bilgi gerekliydi. Fransa, sýnýf savaþýmlarýnýn, her seferinde, herhangi baþka bir yerde olduðundan daha fazla, kesin karara kadar sürdürüldüðü, ve bu bakýmdan sýnýf savaþýmlarýnýn içinde geçtikleri bu savaþýmlarýn sonuçlarýnýn özetlendikleri deðiþken siyasal biçimlerin en belirgin sýnýrlarýyla belirdikleri ülkedir. Ortçað feodalizminin merkezi, Rönesanstan beri babadan oðula geçen krallýðýn klasik ülkesi olan Fransa, Büyük Devriminde, feodalizmi yýktý ve burjuvazinin egemenliðine, Avrupa’da baþka hiç bir ülkenin ulaþamadýðý katýksýz klasik bir özellik verdi. Ayný þekilde, devrimci proletaryanýn hüküm süren burjuvaziye karþý savaþýmý da, Fransa’da, baþka yerde bilinmeyen keskin biçimlere büründü. Marx’ýn, eski Fransýz tarihini, özel bir önem vererek incelemekle kalmayýp, geçmekte olan tarihin bütün ayrýntýlarýný izlemesinin ve daha sonra yararlanýlmak üzere malzeme toplamasýnýn nedeni budur ve Marx, bu yüzden, olaylar karþýsýnda, hiç bir zaman boþ bulunmamýþ, þaþkýnlýða kapýlmamýþtýr. Ama buna eklenecek baþka bir özellik daha vardýr. Þöyle ki, ister siyasal, ister dinsel, felsefi, ya da tamamen baþka ideolojik bir alanda yürütülmüþ olsun, bütün tarihsel savaþýmlarýn, aslýnda, toplumsal sýnýf savaþýmlarýnýn az ya da çok belirgin bir ifadesi olduðuna iliþkin yasayý, karþýlýk olarak, bu sýnýflarýn varlýðýnýn, dolayýsýyla çarpýþmalarýnýn, bu sýnýflarýn ekonomik durumlarýnýn geliþme derecesi ile, bu [sayfa 475] geliþme derecesinden doðan üretim biçimleri ve deðiþim biçimleri ile belirlendiðine iliþkin yasayý, ilk Marx bulmuþtur. Enerjinin dönüþümü yasasý doða bilimleri için ne kadar önemliyse, tarih için o kadar önemli olan bu yasa, Marx’a, burada da, II. Fransýz Cumhuriyetinin tarihini kavramada bir anahtar

12

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

hizmeti görmüþtür. Ve iþte, bu tarih, Marx’ýn, kendi yasasýný denemesine, sýnavdan geçirmesine yardýmcý olmuþtur ve otuzüç yýl sonra bile, Marx’ýn yasasýnýn bu sýnavdan parlak bir þekilde geçtiðini teslim etmemiz gerekiyor. [sayfa 476]   FRÝEDRÝCH ENGELS 1855’te yazýlmýþtýr Karl Marx, Der Achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte, Hamburg 1885, adlý kitapta yayýnlanmýþtýr.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

13

 

LOUÝS BONAPARTE’IN 18 BRUMAÝRE’Ý[256]

I   Hegel, bir yerde, þöyle bir gözlemde bulunur: bütün tarihsel büyük olaylar ve kiþiler, hemen hemen iki kez yinelenir. Hegel eklemeyi unutmuþ: birinci kez trajedi olarak, ikinci kez komedi olarak. Danton’a göre Caussidiére, Robespierre’e göre Louis Blanc, 17931795’in Montagne’ýna göre 1848-1851’in Montagne’ý, amcasýna göre yeðeni. Ve, 18 Brumaire’in ikinci baskýsýna eþlik eden koþullarda gene ayný karikatürü görüyoruz.[260] Ýnsanlar kendi tarihlerini kendileri yaparlar, ama kendi keyflerine göre, kendi seçtikleri koþullar içinde yapmazlar, doðrudan veri olan ve geçmiþten kalan koþullar içinde yaparlar. Bütün ölmüþ kuþaklarýn geleneði, büyük bir aðýrlýkla, yaþayanlarýn beyinleri üzerine çöker. Ve, onlar kendilerini ve þeyleri, bir baþka biçime dönüþtürmekle, tamamýyla [sayfa 477] yepyeni bir þey yaratmakla uðraþýr göründüklerinde bile, özellikle bu devrimci bunalým çaðlarýnda, korku ile geçmiþteki ruhlarý kafalarýnda canlandýrýrlar, tarihin yeni sahnesinde o saygýdeðer eðreti kýlýkla ve baþkasýndan alýnma aðýz-

14

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

la ortaya çýkmak üzere, onlarýn adlarýný, sloganlarýný, kýlýklarýný alýrlar. Ýþte bunun gibi, Luther, havari Paul’ün maskesini takýndý, 17891814 devrimi ardarda, önce Roma Cumhuriyeti, sonra Roma Ýmparatorluðu giysisi içinde kurum sattý ve 1848 Devrimi, kimi 1789’un, kimi de 1793’ün ve 1795’in devrimci geleneðinin taklidini yapmaktan öte bir þey yapamadý. Ýþte böyle, yeni bir dili öðrenmeye baþlayan kiþi, onu hep kendi anadiline çevirir durur, ama ancak kendi anadilini anýmsamadan bu yeni dili kullanmayý baþardýðý ve hatta kendi dilini tümden unutabildiði zaman o yeni dilin özünü, ruhunu özümleyebilir. Tarihin ölülerine okunan bu dualar incelendiðinde, hemen, çok gözeçarpan bir fark ortaya çýkar. Camille Desmoulins, Danton, Robespierre, Saint-Just, Napoléon, birinci Fransýz Devriminin partileri ve yýðýnlarý kadar kahramanlarý da, Romalý kýlýðýnda ve Roma’ya özgü cafcaflý sözler kullanarak, kendi çaðlarýnýn ödevini, yani modern burjuva toplumunun meydana çýkmasý ve kurulmasý iþini yerine getirdiler. Birinciler, feodal kurumlarý parça parça ettiler ve bu kurumlar üzerinde biten feodal baðlarý kopardýlarsa, o, Napoléon da, Fransa’nýn içinde, bundan böyle artýk özgür rekabetin geliþtirilmesini, küçük toprak mülkiyetinin iþletilmesini ve ulusun özgür kýlýnmýþ sýnai üretici güçlerinin kullanýlmasýný saðlayacak koþullarý yaratýrken, dýþarda her yerde, Fransa’daki burjuva toplumuna Avrupa kýtasý üzerinde gerekli olan çevreyi yaratmak için zorunlu olduðu ölçüde feodal kurumlarý sildi süpürdü. Toplumun yeni biçimi bir kere kurulup yerine yerleþince, tufan-öncesi devler ve onlarla birlikte yeniden dirilmiþ olan Roma da, ortadan kayboldu; Brutus’ler, Gracchus’ler, Publicola’lar, tribünler, senatörler ve bizzat Sezar. Burjuva toplumu yalýn gerçeði içinde Say’larýn, Cousin’lerin Royer-Collard’ larýn, Benjamin Constant’larýn ve Guizot’larýn kiþiliðinde kendi yorumcularýný ve kendi sözcülerini yaratmýþtý. Burjuva toplumunun gerçek baþlarý tezgahlarýn gerisinde yer alýyordu, Louis [sayfa 478] XVIII’in “et kafasý” ise, onun siyasal baþý idi. Gýrtlaðýna kadar servet üretmeye ve barýþçýl rekabet savaþýmýna gömülen burjuva toplumu, Roma çaðýnýn hayaletlerinin kendi beþiði baþýnda beklemiþ olduklarýný unutmuþtu. Ama, burjuva toplumu ne kadar kahramanlara özgü bir toplum olmasa da, onu dünyaya getirmek için, kahramanlýk, özveri, terör, iç savaþ ve dýþ savaþlar gene de zorunlu olmuþtu. Ve onun gladyatörleri, Roma Cumhuriyetinin kaskatý klasik ge-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

15

leneklerinde, kendi savaþýmlarýnýn dapdar burjuva içeriðini kendi kendilerinden gizlemek ve coþkularýný, esrimelerini büyük tarihsel trajedi düzeyinde tutabilmek için kendilerine gerekli olan ülküleri, sanat biçimlerini, yanýlsamalarý buldular. Gene bunun gibi, yüzyýl önce, geliþmenin bir baþka aþamasýnda, Cromwell ve Ýngiliz halký, kendi burjuva devrimlerine gerekli olan dili, tutkularý ve hayalleri Tevrat’tan almýþlardý. Gerçek amaca varýldýðý zaman, yani Ýngiliz toplumunun burjuva toplumuna dönüþümü gerçekleþince, Locke, Habakkuk’un* ayaðýný kaydýrýp onun yerini aldý. Bu devrimlerde, ölülerin dirilmesi, sonuç olarak, eskilerini taklit etmeye deðil, yeni savaþýmlarý ululamaya, gerçeðe sýðýnarak onlarýn çözümünden kaçýnmaya deðil, tamamlanacak, yerine getirilecek ödevi muhayyilede devrimin hayaletini yeniden çaðýrmaya deðil, devrim ruhunu bulmaya hizmet eder. 1848-1851 dönemi, eski Bailly’nin terekesini ondan devralan républicain en gants jaunes** Marrast’dan, iðrenç derecede bayaðý çizgilerini Napoléon’un demirden ölüm maský altýnda gizleyen serüvenciye kadar, Büyük Fransýz Devriminin hayaletini çaðýrmaktan baþka bir þey yapmadý. Bir devrim yoluyla kendisine artan bir hareket gücü verilmiþ olduðuna inanan bütün bir halk, birdenbire, ortadan kalkmýþ bir çaða aktarýlmýþ buluyor kendisini ve bu geri düþüþe iliþkin hiç bir kuruntunun mümkün olmamasý için uzun zamandan beri derin bilginlerin ve antikacýlarýn alanýna girmiþ bulunan eski tarihler, eski takvimler, eski adlar ve eski fermanlar, ve çoktan beri bozulup daðýlmýþ gibi görünen eski kollukçular, yeniden ortaya çýkýyorlar. Tüm ulus, eski Firavunlar [sayfa 479] zamanýnda yaþadýðýný sanan ve bütün gün, Habeþistan’ýn altýn madenlerinde, baþýnýn üzerinde, acýklý bir ýþýk saçan lamba, ardýnda, uzun kamasýyla köle bekçisi, ve, çýkýþta, ne bu madende çalýþmaya zorlanan iþçilerin, ne de ayný dili konuþmadýklarý için birbirlerini anlamayan bir barbar kiralýk askerler kalabalýðýnýn bulunmadýðý bu yeraltý hapishanesinin dört duvarý arasýna kapatýlmýþ bir madenci olarak yapmak zorunda olduðu iþlerden yakýnan þu Bedlamlý[261] Ýngiliz kaçýðý gibi davranýyordu. O, “Ve bütün bunlar, bana, benim gibi Büyük Britanya’nýn özgür yurttaþýna, eski Firavunlarýn hesabýna altýn çýkar* Oniki küçük Ýbrani peygamberinden biri. -Ed. ** Sarý eldivenli cumhuriyetçi. -ç.

16

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

mak için zorla kabul ettiriliyor”, diye sýzlanýyordu. Ýþte Fransýz ulusu da, “Bonaparte ailesinin borçlarýný ödemek için” diye sýzlanýyor. Aklý baþýnda olduðu sürece, Ýngiliz, altýn çýkarmak saplantýsýndan kurtulamýyordu, Fransýzlar da devrimlerini yaptýklarý sürece, 10 Aralýk seçimlerinin[262] de ortaya koyduðu gibi, Napoléon’a deðgin anýlardan kurtulamadýlar. Mýsýrdaki bolluðun özlemini duyuyorlar,[263] devrimin tehlikelerinden kaçýp kurtulmak istiyorlardý ve 2 Aralýk 1851,[259] bunun yanýtý oldu. Eski Napoléon’un karikatürünün karikatürünü yapmakla kalmadýlar, eski Napoléon’un kendisini, 19. yüzyýlýn ortasýnda davranmasý gerektiði gibi karikatürleþtirdiler. 19. yüzyýlýn toplumsal devrimi, þiirsel anlatýmýný, geçmiþten deðil, ancak gelecekten alabilir. 19. yüzyýlýn devrimi, geçmiþin bütün hurafelerinden kendisini sýyýrmadan, kendisiyle harekete geçemez. Daha önceki devrimlerin kendi öz içeriklerini kendilerinden gizlemek için tarihsel anýmsamalara gereksinmeleri vardý. 19. yüzyýlýn devrimi ise, kendi öz içeriðine ulaþmak için ölüleri, kendi ölülerini gömmeye terketmek zorundadýr. Eskiden söz içeriði aþýyordu, þimdi içerik sözü aþýyor. Þubat Devrimi, eski toplumu gafil avlayarak baþarýlan ani bir darbe oldu, ve halk, mutlu ani darbeyi, yeni bir çað açan tarihsel bir olay saymýþtý. 2 Aralýk günü, Þubat Devrimi, bir düzenbazýn hokkabazlýðýyla yok edildi, ve devrilen sanki monarþi deðil, yüzyýllýk bir savaþým pahasýna krallýktan koparýlýp alýnan liberal ödünlerdi. Toplum kendi kendine yeni bir kapsam, yeni bir içerik vereceði yerde, yalnýz devlet, kendi eski ilkel biçimine, þövalye kýlýcýnýn ve papaz [sayfa 480] kukuletasýnýn düpedüz küstah egemenliðine dönmüþ görünüyor. Ýþte böylece, 1848 Þubatýnýn coup de main’ine* 1851 Aralýðýnýn coup de tête’i** karþýlýk veriyor. Kolay kazanýlan kolay yitirilir. Her þeye karþýn, ara dönem gene de boþuna geçip gitmiþ olmadý. 1848-1851 yýllarý süresince, Fransýz toplumu, devrimci olduðu için daha hýzlý olan bir yöntemle, olaylar düzenli bir biçimde, deyim yerinde olursa akademik bir biçimde geliþtiði takdirde, Þubat Devriminin sýradan, yüzeysel bir sarsýntýdan baþka bir þey olabilmesi için, bu devrimi izleyecekleri yerde, ondan önce gelmeleri gerekecek olan inceleme çalýþmalarýnýn ve deneyimlerin ardýndan koþarak * El darbesi. -ç. ** Kafa darbesi. -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

17

onlara yetiþti, onlarý yakaladý. Toplum, bugün için, kendi baþlangýç noktasýna geri dönmüþ görünüyor. Gerçekte, toplum ancak þimdi, kendine devrimci baþlangýç noktasý yaratmak, yani ciddi bir toplumsal devrime yolaçabilecek tek durumu, iliþkileri, koþullarý yaratmak zorunda bulunuyor. Burjuva devrimleri, 18. yüzyýlýn devrimleri olarak, hýzla baþarýdan baþarýya atýlýyorlar, onlarýn dramatik etkisi kendilerini de aþýyor, insanlar ve þeyler, elmaslarýn parýltýlarýnýn cazibesine yakalanmýþtýr sanki, sýk sýk vecde gelmek, toplumun sürekli durumu olmuþtur, ama bu devrimler kýsa sürelidir. Çabucak, en yüksek noktalarýna varýyorlar ve devrimin fýrtýnalý döneminin sonuçlarýný soðukkanlýlýkla ve aðýrbaþlýlýkla kendine maletmeyi öðreninceye kadar, uzun bir huzursuzluk toplumun yakasýna yapýþýyor. Buna karþýlýk, proletarya devrimleri, 19. yüzyýlýn devrimleri olarak, durmadan kendi kendilerini eleþtirirler, her an kendi akýþlarýný durdururlar, yeni baþtan baþlamak üzere, daha önce yerine getirilmiþ gibi görünene geri dönerler, kendi ilk giriþimlerinin kararsýzlýklarý ile, zaaflarý ile ve zavallýlýðý ile alay ederler, hasýmlarýný, salt, topraktan yeniden güç almasýna ve yeniden korkunç bir güçle karþýlarýna dikilmesine meydan vermek için yere serermiþ gibi görünürler, kendi amaçlarýnýn muazzam sonsuzluðu karþýsýnda boyuna, daima yeniden gerilerler, ta ki, her türlü geri çekiliþi olanaksýz kýlýncaya ve bizzat koþullar baðýrýncaya kadar: Hic Rhodus, hic salta![264] [sayfa 481] Gül burada, burada raksetmelisin! Zaten, her vasat gözlemci, Fransýz Devriminin geliþme çizgisini adým adým izlemeksizin de olsa, devrimin görülmedik tam bir yenilgiye doðru gittiðinden kuþkulanmalýydý. Bu demokrat baylarýn 2 Mayýs 1852’ nin[265] mucizevi sonuçlarýndan dolayý karþýlýklý olarak birbirlerini kutlayýþlarýndaki her türlü alçakgönüllülükten yoksun zafer ulumalarýný duymak yeterdi. 2 Mayýs 1852, onlarda, týpký kiliastlara[266] göre Ýsa’nýn yeniden yeryüzüne döneceði ve bin yýllýk hükümdarlýðýný kuracaðý gün gibi bir sabit fikir, bir dogma haline gelmiþti. Güçsüzlük, gevþeklik, her zamanki gibi, kurtuluþunu, mucizelere inanmakta bulmuþtu, afsunlarla düþmaný muhayyilesinden kovdu diye onu yendiðini sandý ve kendisini bekleyen geleceði ve

18

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

bir gün yerine getirmeye niyetlendiði, ama henüz bunun zamanýnýn geldiðine inanmadýðý iþleri ululamakla yetinerek, bugünü, içinde bulunulan zamaný anlama yeteneðini tüm yitirdi. Karþýlýklý birbirlerine acýyarak, ve sýmsýký birbirleri arasýnda gruplaþarak herkesçe bilinen yeteneksizliklerini yalanlamaya çalýþan bu kahramanlar, çekip gitmiþler, zafer taçlarýný, hesaba mahsuben ceplerine koymuþlardý ve in partibus[98] cumhuriyetlerin tahvillerini borsada kýrdýrmakla uðraþýyorlardý; alçakgönüllü ruhlarýnýn sessizliðinde bu cumhuriyetler için hükümet personelini hazýrlamayý bile ihmal etmemiþlerdi. 2 Aralýk, dupduru bir gökte bir gökgürültüsü gibi þaþýrtmýþtý onlarý, ve çöküþ dönemlerinde, en büyük gürültü ile baðýrýp çaðýranlarýn kendi gizli korkularýný bastýrmalarýna bile bile razý olan halklar, belki de bir kaz sürüsünün baðýrtýlarýnýn Capitol’ü[267] kurtarabileceði zamanlarýn artýk geçmiþ olduðuna inanacaklardýr. Anayasa, Ulusal Meclis, hanedan partileri, mavi ve kýrmýzý cumhuriyetçiler, Afrika kahramanlarý, politika kürsüsünden gelen gökgürültüsü, günlük basýnýn þimþekleri, tüm edebiyat, politikanýn ünlü kiþileri ve ün yapmýþ aydýnlar, medeni hukuk, ceza yasasý, “Özgürlük, Eþitlik, Kardeþlik”, ve 2 Mayýs 1852, bütün bunlar, düþmanlarýnýn bile bir büyücü saymadýklarý bir adamýn okuyup üflemesi ile, sanki büyü yapýlmýþ gibi ortadan kayboldular. Genel oy hakký, sanki dünyanýn gözleri önünde, kendi vasiyetini kendi eliyle yazmak ve halk adýna: Var olan her þeyin yok olmasý gerektiðini [sayfa 482] ilân etmek için ancak bir an yaþamýþa benziyor.* Fransýzlarýn yaptýklarý gibi, kendi ulusunun gafil avlandýðýný söylemek yetmez. Ne bir ulusun, ne de bir kadýnýn, karþýlarýna çýkan ilk serüvencinin kendilerini iðfal edebildiði zaaf aný baðýþlanýr bir þey deðildir. Þeyleri bu biçimde sunmakla sorun çözümlenemez, ancak baþka bir biçimde ifade edilmiþ olur. Nasýl olup da 36 milyonluk bir ulusun üç dolandýrýcý tarafýndan ansýzýn faka bastýrýldýðý ve direnç göstermeden köleliðe sürüklendiði, gene de açýklanmasý gereken bir þey olarak kalýr. Fransýz Devriminin 24 Þubat 1848’den Aralýk 1851’e kadar geçirdiði evreleri, ana çizgileri ile özetleyelim. Bellibaþlý üç dönem ayýrmak gerekir: 1. Þubat dönemi; 2. 4 Mayýs 1848’den 29 Mayýs 1849’a kadar cumhuriyetin kuruluþu ya * Gœthe’nin Faust’undaki Mefisto. -Ed.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

19

da Kurucu Ulusal Meclis dönemi; 3. 29 Mayýs 1849’dan 2 Aralýk 1851’e kadar anayasal cumhuriyet ya da Ulusal Yasama Meclisi dönemi. 24 Þubattan, yani Louis-Philippe’in düþüþ tarihinden, 4 Mayýs 1848’ e, Kurucu Meclisin toplanma tarihine kadar uzanan ve uygun deyimiyle Þubat dönemini meydana getiren birinci dönem, devrimin baþlangýç, hazýrlanýþ dönemi sayýlabilir. Resmen bu döneme niteliðini veren þey, bu dönemin bulup buluþturuverdiði hükümetin kendi kendisine geçici demesi ve bu dönemde önerilen, giriþilen, ifade edilen her þeyin ancak geçici olarak yapýlmýþ olmasýdýr. Hiç bir þey ve hiç bir kimse, gerçek bir varlýða sahip olma ve gerçek bir eylemde bulunma hakký gibi bir iddiada bulunmadý. Devrimi hazýrlayan ya da yapan bütün öðeler, haneden muhalefeti, cumhuriyetçi burjuvazi, cumhuriyetçi-demokrat küçük-burjuvazi, sosyal-demokrat iþçi sýnýfý, hepsi, Þubat hükümetinde geçici olarak yerlerini buldular. Zaten baþka türlü de olamazdý, Þubat günleri, mülk sahibi sýnýfýn kendi içinde siyasal ayrýcalýklar çemberini geniþletmek ve mali aristokrasinin tek baþýna egemenliðini devirmek için yalnýzca bir seçim reformu peþinde koþuyordu. Ama, gerçek bir çatýþma durumuna gelindiði, halk barikatlarý kurduðu, ulusal muhafýz gücü pasif bir tutum aldýðý, [sayfa 483] ordu hiç bir ciddi direniþ göstermez olduðu, ve krallýk da kaçtýðý zaman, cumhuriyet zorla kendini kabul ettirir göründü. Her parti, cumhuriyeti kendine göre yorumladý. Proletarya, cumhuriyeti, silah elde ele geçirdiði için ona kendi damgasýný vurdu ve sosyal cumhuriyeti ilân etti. Modern devrimin genel içeriði, belli durumda ve belli koþullarda, elde bulunan malzeme ile, ve yýðýnlarýn ulaþmýþ olduklarý geliþme derecesi ile derhal uygulamaya konulabilecek olan her þeyle baþtan sona garip bir çeliþki halinde bulunan içeriði böylece belirlendi. Öte yandan, Þubat Devrimine katýlmýþ olan bütün öteki öðelerin iddialarý hükümetten aldýklarý aslan payýnda kendini buldu. Bu yüzden, baþka hiç bir dönemde, yüksek sözlerden, hem güvensizlik, hem de gerçek beceriksizlikten, hem ilerlemeye doðru daha coþkulu özlemlerden, hem de eski yaþam geleneðinin daha mutlak egemenliðinden, hem bütün toplumdaki daha göze görünür uyumdan, hem de bu toplumun deðiþik öðeleri arasýndaki daha derin karþýtlýktan oluþmuþ daha çeþitli bir karýþým görmüyoruz. Paris proletaryasý, önünde açýlan

20

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

muazzam perspektifler daha da coþup taþarken, o toplumsal sorunlar üzerine tartýþmalardan daha çok zevk alýrken eski toplumsal güçler gruplaþmýþ, biraraya toplanmýþ ve aralarýnda uyuþmuþ bulunuyor ve ulusun büyük kitlesi içinde, bir kere temmuz monarþisinin[116] koyduðu engeller ortadan kalktýðý zaman, birdenbire politika sahnesine atýlan köylüler ve küçük-burjuvalar arasýnda beklenmedik bir destek buluyordu. 4 Mayýs 1848’den Mayýs 1849’un sonuna kadar giden ikinci dönem, anayasa dönemi, burjuva cumhuriyetinin temelinin atýlýþý dönemidir. Þubat günlerinin hemen ardýndan, yalnýz cumhuriyetçiler, hanedan muhalefetini, sosyalistler de cumhuriyetçileri baskýna uðratmakla kalmadýlar, Paris bütün Fransa’yý baskýna uðrattý. Ulusun oylarýndan çýkmýþ, 4 Mayýsta toplanan Ulusal Meclis, ulusu temsil ediyordu. Bu meclis, Þubat günlerinin iddialarýna karþý güçlü bir protesto idi ve devrimin sonuçlarýný burjuva ölçüsüne uydurmak gibi bir görevi vardý. Bu Ulusal Meclisin niteliðinin hemen farkýna varan Paris proletaryasý, 15 Mayýsta,[134] meclisin toplanmasýndan birkaç gün sonra zora baþvurarak onun yaþama hakkýný yokumsamayý, onu daðýtmayý, ulusun gerici [sayfa 484] eðiliminin kendisini tehdit etmesine araç olan bu organizmayý yeniden öðelerine ayýrmayý boþuna denedi. Bilindiði gibi 15 Mayýsýn, Blanqui ve yandaþlarýnýn, komünist devrimcilerin, yani proletarya partisinin gerçek önderlerinin, bu ele aldýðýmýz dönem boyunca kamu sahnesinden uzaklaþtýrýlmalarýndan baþka bir sonucu olmadý. Louis-Philippe’in burjuva monarþisinin ardýndan, ancak burjuva cumhuriyeti gelip onun yerini alabilir. Bu demektir ki, krallýkta, burjuvazinin kýsýtlý bir bölümü kral adýna hüküm sürmüþ olduðu halde, bundan böyle, artýk, burjuvazinin meclisi halk adýna hüküm sürecektir, Paris proletaryasýnýn istemleri, kesin olarak defedilmesi gereken birtakým ütopik martavallardýr. Ulusal Kurucu Meclisin bu bildirimine, Paris proletaryasý, Avrupa içsavaþlar tarihinde en yaman olay olan Haziran ayaklanmasý[53] ile karþýlýk verdi. Burjuva cumhuriyeti üstün geldi. Burjuva cumhuriyetinin yanýnda, mali aristokrasi, sanayi burjuvazisi, orta sýnýflar, küçük-burjuvazi, ordu, seyyar muhafýz olarak örgütlenmiþ lümpen-proletarya, aydýnlar, rahipler ve bütün kýr nüfusu vardý. Proletaryanýn yanýnda ise kendinden baþka kimse yoktu. Ayaklananlarýn 3 binden fazlasý, zaferden sonra, kýlýçtan geçirildi, 15.000’i yargýlanmaksýzýn sürgün edildi.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

21

Bu yenilgi, proletaryayý, devrimci sahnenin arka planýna itti. Proletarya, hareketin yeni bir hýz kazanýr, yeni bir atýlýma geçer göründüðü her kez, yeniden ön plandaki yerini almaya çaba gösterdi, ama her seferinde daha azalmýþ bir güçle ve daha zayýf bir sonuç alarak. Kendi üzerinde yer alan toplumsal tabakalardan biri, devrimci bir kaynaþma, bir yükseliþ durumuna girer girmez, proletarya, hemen onunla bir ittifak yapýyor ve böylece çeþitli partilerin birbiri ardýndan uðradýklarý bütün bozgunlarý paylaþýyor. Ama ardarda gelen bu darbeler, toplumun bütün tabakalarýna daðýlýp daha çok paylaþýldýklarý ölçüde zayýflýyorlar. Proletaryanýn Ulusal Meclisteki ve basýndaki baþlýca liderleri birbiri ardýndan mahkemelere verildi ve onlarýn yerini, gittikçe daha þüpheli tipler aldý. Bir bakýma, proletarya, deðiþim bankalarý ve iþçi ortaklýklarý gibi doktriner denemelere, yani kendisine özgü olan büyük araçlarýn [sayfa 485] yardýmýyla eski dünyanýn biçimini deðiþtirmekten vazgeçtiði bir harekete atýlýyor, ama dünyayý deðiþtirmek yerine kurtuluþunu, deyim doðru olursa, toplumun arkasýnda, özel bir biçimde, kendi varlýk koþullarýnýn dar sýnýrlarý içersinde gerçekleþtirmeye bakýyor, bu yüzden de zorunlu olarak baþarýsýzlýða uðruyor. Proletarya, ne kendinde devrimci çapý yeniden bulabiliyor, ne de Haziranda kendilerine karþý dövüþtüðü bütün sýnýflar yanýbaþýnda yere serilinceye kadar yeni yaptýðý ittifaklardan yeni bir enerji kazanabilir görünüyor. Ama, hiç deðilse, büyük tarihsel savaþýmýn þan ve þerefi ile göçüyor. Yalnýz Fransa deðil, ama tüm Avrupa Haziran depremiyle dehþetle sarsýldý, oysa yukarý sýnýflara karþý kazanýlan zaferler o kadar kolaylýkla kazanýlmýþtý ki, bunlarý önemli birer olaymýþ gibi göstermek için, kazanan partinin onlarý arsýzca abartmasý gerekir ve yeniden parti, proletaryadan ne kadar uzak olursa bu zaferler de o kadar utanç verici olur. Haziranda ayaklananlarýn yenilgisi, gerçekte, üzerinde burjuva cumhuriyetinin temellerinin atýlabileceði ve kurulabileceði alaný hazýrlamýþ, düzlemiþti. Ama bu yenilgi, ayný zamanda, Avrupa’da, cumhuriyet mi, krallýk mý sorunundan daha baþka sorunlarýn da var olduðunu göstermiþti. Burjuva cumhuriyetinin burada bir sýnýfýn diðer sýnýflar üzerindeki mutlak zorbalýðý anlamýna geldiðini göstermiþti. Bu yenilgi, çok geliþmiþ bir sýnýf yapýsýna, modern üretim koþullarýna sahip, bütün geleneksel düþüncelerin yüzyýllýk bir çaba ile manevi bir bilinçte eritildikleri, böyle bir bilince sahip eski uygarlýðýn ülkelerinde, cumhuriyetin, genel olarak, burjuva toplumunun

22

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

ancak siyasal dönüþümünün biçimi olduðunu, örneðin artýk meydana gelmiþ, ama henüz yerine oturmamýþ sýnýflarýn, tersine, kendilerini oluþturan öðeleri durmadan deðiþtirdikleri ve yerine yeni öðeler koyduklarý, modern üretim araçlarýnýn duraðan bir nüfus fazlalýðýna uygun düþmek yerine, daha çok göreli bir kafa ve kol eksikliðinin yerini doldurduðu ve bir de, önünde fethedilecek yepyeni bir dünya bulunan genç ve hummalý bir maddi üretimin, eski manevi dünyayý yýkmaya, ne zaman, ne de fýrsat bulabildiði Amerika Birleþik Devletleri’nde olduðu gibi burjuva toplumunu, deðiþtirmeden olduðu gibi saklamanýn biçimi olmadýðýný göstermiþti. [sayfa 486] Haziran günlerinde, bütün sýnýflar ve bütün partiler, proletarya sýnýfýnýn karþýsýnda, yani “anarþi partisi”nin, sosyalizmin, komünizmin karþýsýnda, “düzen partisi” içinde birleþmiþlerdi. Onlar, toplumu, “toplum düþmanlarý”nýn tasallutundan kurtarmýþlardý. Onlar, eski toplumun “mülkiyet, aile, din, düzen” sloganlarýný yeniden ele alýp, bunlarý ordularýnda parola olarak kullanmýþlardý ve karþý-devrimci haçlýlar ordusuna: “Bu iþaret altýnda kazanacaksýn!”[268] diye baðýrmýþlardý. Bu andan itibaren, bu iþaret altýnda, Haziran ayaklanmacýlarýna karþý biraraya gelmiþ olan birçok partiden biri, devrimci savaþ alanýný kendi özel sýnýf çýkarlarý adýna savunmaya çalýþtýðý zaman, “mülkiyet, aile, din, düzen!” haykýrýþý altýnda ezilir. Efendilerinin çemberi daraldýkça ve daha dar, daha tekelci bir çýkar, daha geniþ bir çýkara karþý savunuldukça, toplum da o kadar kez kurtarýlmýþtýr. En basit burjuva mali reformunun, en sýradan liberalizmin, en biçimsel cumhuriyetçiliðin, en sýð demokrasinin her türlü istemi, hem “topluma karþý bir saldýrý” olarak cezalandýrýlmýþ, hem de “sosyalist” diye horlanmýþtýr. Ve sonunda, “din ve düzen”in büyük rahiplerinin kendileri de üç ayaklý vaaz kürsülerinden tekmeyle kovuldular, gece yarýsý yataklarýndan kaldýrýldýlar, cezaevi arabalarýna týkýldýlar, zindana atýldýlar, ya da sürgüne gönderildiler. Tapýnaklarý yerlebir edildi, aðýzlarý mühürlendi, kalemleri kýrýldý ve onlarýn yasalarý, din, mülkiyet, aile ve düzen adýna yýrtýlýp atýldý. Düzenin baðnaz burjuvalarý, kendi balkonlarýnda, sarhoþ bir baþýbozuk asker tarafýndan kurþuna dizildiler, kutsal aile ocaklarý hakarete uðradý, evleri sýrf vakit geçirmek için bombalandý, ve bütün bunlar, mülkiyet, aile, din ve düzen adýna yapýldý. Burjuva toplumunun tortusu, son olarak, düzenin kutsal ordusunu (falanj) oluþturuyor, ve kahraman Crapulinsky,[269] “toplumun kurtarýcýsý” olarak Tuileries sarayýna

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

23

giriyor. II   Olaylar zincirini yeniden ele alalým: Ulusal Kurucu Meclisin tarihi, Haziran günlerinden itibaren, cumhuriyetçi burjuva kesiminin, üçrenkli [sayfa 487] cumhuriyetçiler, katýksýz cumhuriyetçiler, siyasal cumhuriyetçiler, biçimci cumhuriyetçiler vb. adý ile tanýnan kesimin egemenliðinin ve parçalanýp daðýlmasýnýn tarihidir. Louis-Philippe’in burjuva krallýðýnda, bu kesim, resmi cumhuriyetçi muhalefeti oluþturuyordu ve dolayýsýyla bu çaðýn siyaset dünyasýnýn tamamlayýcý bir parçasý olarak kabul edilmiþti. Meclislerde temsilcileri vardý ve basýnda önemli bir etki alanýna sahipti. Cumhuriyetçi burjuva kesiminin Paris’teki organý National,[122] kendi tarzýnda, Le journal des débatst[139] kadar aðýrbaþlý bir gazete sayýlýyordu. Bu kesimin anayasal krallýk altýndaki yeri, onun niteliðine tamamýyla uygundu. Bu kesim, büyük ortak çýkarlarla biraraya toplanmýþ, ve ötekilerden özel üretim koþullarý ile ayrýlmýþ bir burjuvazi kesimi deðildi; ancak, cumhuriyetçi kafada burjuvalardan, ya-zarlardan, avukatlardan, subaylardan ve memurlardan oluþmuþ bir yârandý ve onun etkinliði, ülkenin Louis-Philippe’e karþý hissettiði kiþisel anti-patiye, eski cumhuriyetin anýlarýna, bir miktar coþkulu cumhuriyetçinin inançlarýna ve özellikle de Viyana antlaþmalarýna[270] ve Ýngiltere ile ittifaka karþý duyulan kini titizlikle sürdüren Fransýz milliyetçiliðine dayanýyordu. National’in Louis-Philippe zamanýnda sahip olduðu etkinliðin büyük bir bölümü, bu maskeli emperyalizmden doðuyordu; ama daha ilerde, cumhuriyet döneminde, National, bu alanda Louis Bonaparte’ýn þahsýnda çok tehlikeli bir rakiple karþýlaþacaktý. National de, o zaman, geri kalan bütün burjuva muhalefetinin yaptýðý gibi mali aristokrasi ile savaþýyordu. Onun, Fransa’da, mali aristokrasiye karþý savaþýma baðlý olan bütçe aleyhindeki polemikleri, kendisine çok ucuz bir halk sevgisi saðlýyordu ve ilkelere aþýrý baðlý baþyazýlarýna kullanamayacaklarý kadar çok malzeme getiriyordu. Sanayi burjuvazisi, Fransýz gümrük sisteminde, koruyucu yöntemi, ekonomik nedenlerden çok ulusal nedenlerle de olsa, savunduðu için National’e karþý, iyilikbilir duygular taþýyordu; burjuvazinin tümü, National’in, komünizm ve sosya-

24

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

lizm konusunda kin dolu ihbarlarýnýn hesabýný tutuyordu. Üstelik, National partisi salt cumhuriyetçi idi, yani burjuva egemenliðinin, kralcý bir biçim yerine cumhuriyetçi bir biçime bürünmesini ve özellikle bu egemenlikte aslan payýnýn kendine verilmesini istiyordu. [sayfa 488] Ancak, dönüþünün koþullarýna gelince, bu konuda, kesinlikle hiç bir fikri yoktu. Tersine, onun için gün gibi apaçýk olan þey, ve Louis-Philippe’in hükümdarlýðýnýn son zamanlarýnda, reformun þölenlerinde herkesin gözü önünde açýða vurulan þey, National’in demokrat küçük-burjuvalar, özellikle de devrimci proletarya arasýnda tutulmamasýydý. Bu katýksýz cumhuriyetçiler, zaten bu katýksýz cumhuriyetçiler açýsýndan doðal olduðu üzere, en tanýnmýþ temsilcilerine Geçici Hükümette bir yer sunan Þubat Devrimi[51] patlak verdiði zaman, her þeyden önce, neredeyse Orleans düþesinin naipliðiyle yetinmek üzereydiler. Bu temsilciler, doðal olarak, önceden burjuvazinin ve Ulusal Kurucu Meclisin çoðunluðunun güvenine sahiptiler. Geçici Hükümetin sosyalist unsurlarý, Ulusal Meclisin daha ilk birleþiminde atadýðý Yürütme Komisyonundan derhal çýkartýldýlar ve National partisi, Yürütme Komisyonunu daðýtmak ve böylece en yakýn rakiplerinden, küçük-burjuva ya da demokrat cumhuriyetçilerden (Ledru-Rollin, vb.) kurtulmak için, Haziran ayaklanmasýndan yararlandý. Haziran katliamýný yönetmiþ olan burjuva cumhuriyetçi partinin generali Cavaignac, diktatörce bir güç kullanarak, Yürütme Komisyonunun yerini aldý. National’in eski baþyazarý Marrast, Ulusal Kurucu Meclisin sürekli baþkanlýðýna atandý ve bakanlýklar ve onlar gibi baþka bütün önemli yerler, katýksýz cumhuriyetçilerin eline geçti. Burjuva cumhuriyetçilerin, uzun zamandan beri kendilerini temmuz monarþisinin meþru varisi sayan kesimi, böylece kendi ülküsünü aþmýþ bulunuyordu, ama Louis-Philippe yönetiminde düþlediði gibi burjuvazinin tahta karþý liberal bir baþkaldýrmasý sonucu deðil, top atýþý ile bastýrýlan proletaryanýn sermayeye karþý ayaklanmasý sonucunda iktidara geliyordu. Onun, en devrimci bir olay olacaðýný düþünüp tasarladýðý þey, gerçekte, en karþý-devrimci bir olay olarak geçmiþti. Meyve, onun eline düþüyordu, ama bu meyve, hayat aðacýndan deðil, bilim aðacýndan geliyordu. Burjuva cumhuriyetçilerin tek baþlarýna egemenlikleri ancak 24 Ha-zirandan 10 Aralýk 1848’e kadar sürdü. Bu egemenliðin tarihi, cumhuriyetçi anayasanýn hazýrlanýþý ve Paris’te sýkýyönetim

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

25

ilaný olarak özetlenebilir. Yeni Anayasa aslýnda, 1830 anayasal Sözleþmenin[271] [sayfa 489] cumhuriyetçileþtirilmiþ baskýsýndan baþka bir þey deðildi. Bizzat burjuvazinin büyük bir bölümünü siyasal iktidarýn dýþýnda tutan temmuz monarþisinin, dar, vergili-seçim (censitaire)* sistemi, burjuva cumhuriyetinin varlýðý ile baðdaþmaz bir þeydi. Þubat Devrimi, derhal, bu vergili-seçim (cens)** yerine, tek dereceli genel oy sistemini ilan etmiþti. Bu olayý önlemek burjuva cumhuriyetçilerinin elinden gelmezdi. Ancak buna, seçim bölgesinde altý ay oturmuþ olmak kýsýtlayýcý kaydýný eklemekle yetinmek zorunda kaldýlar. Eski idarî, beledî, adlî ve askerî örgütlenme olduðu gibi alýkonuldu, ve anayasanýn bu örgütlenmeye deðiþiklik getirdiði yerlerde de, bu deðiþiklik, içerikte, metinde, esasýnda deðil, yalnýz maddelerin sýralanýþýnda yapýldý. 1848 özgürlüklerinin kaçýnýlmaz kurmayý: kiþi özgürlüðü, basýn özgürlüðü, söz, dernek kurma, toplanma özgürlüðü, öðrenim özgürlüðü, inanç özgürlüðü, vb., onu yararlanmaz kýlan bir anayasal üniformaya büründü. Bu özgürlüklerden herbiri, Fransýz yurttaþlarýnýn mutlak hakký ilan edildi, ancak þu deðiþmez koþulla ki, bu özgürlükler, yalnýz “baþkasýnýn eþit haklarý ve genel güvenlik” ile, ve ayný zamanda, doðrudan bu özgürlükler arasýndaki uyumu saðlamakla yükümlü “yasalar”la çatýþmadýklarý ölçüde, sýnýrsýz idiler. Örneðin: “Yurttaþlar, dernek kurmak, barýþçýl ve silahsýz toplanmak, dilekçe yazmak ve görüþlerini basýn yoluyla ve daha baþka yollarla açýklamak hakkýna sahiptirler. Bu haklarýn kullanýlmasýnda, baþkasýnýn eþit haklarýndan ve genel güvenlikten baþka sýnýr yoktur.” (Fransýz Anayasasý, Bölüm II, § 8) – “Öðrenim serbesttir. Öðrenim özgürlüðü, yasa ile saptanan koþullar içinde ve devletin yüksek denetimi altýnda yerine getirilmelidir.” (l.c., § 9) – “Her yurttaþ, yasayla öngörülen koþullar dýþýnda, konut dokunulmazlýðýna sahiptir.” (Bölüm I, § 3) vb., vb.. – Anayasa, sürekli olarak, birbirleriyle çatýþmalarýný ve kamu güvenliðini tehlikeye düþürmelerini önlemek için, bu mutlak özgürlüklerden yararlanýlmasýný düzene koymaya ve getirilen kayýtlarý belirginleþtirmeye yönelik gelecekteki anayasa ilkelerini geliþtirecek temel [sayfa 490] yasalara (lois Organiques) atýf * Vergi verenlerin seçmen olabildiði seçim sistemi. -ç. ** Seçme hakkýný kazanabilmek için verilmesi gereken en az vergi miktarý. -ç.

26

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

yapar. Ve sonradan, bu temel yasalar, düzenin dostlarý tarafýndan piþirilip kotarýlmýþ ve bütün bu özgürlükler, burjuvazinin, toplumun öteki sýnýflarýnýn eþit haklarýna dokunmadan yararlanabileceði bir biçimde düzene konulmuþtur. Bu temel yasalar, ne zaman bu özgürlükleri öteki sýnýflara tümden yasaklasa ya da yalnýz, polis tuzaklarýndan baþka bir þey olmayan koþullar altýnda kullanýlmalarýna izin verse, bu, daima anayasanýn buyruklarýna uygun olarak, yalnýzca “kamu güvenliði”, baþka bir deyiþle burjuvazinin güvenliði yararýna olmuþtur. Bunun içindir ki, sonradan, bütün bu özgürlükleri ortadan kaldýran düzenin dostlarý olsun, bu özgürlükleri eksiksiz isteyen demokratlar olsun, her iki taraf da, haklý olarak, iddialarýný anayasaya dayandýrmýþlardýr. Anayasanýn her paragrafý, gerçekten de, kendi karþý-savýný, kendi lordlar kamarasýný, kendi avam kamarasýný içerir: metinde özgürlük, sayfa kenarýnda bu özgürlüðün kaldýrýlmasý. Daha sonralarý, özgürlük sözüne saygý gösterildiði, ama onun gerçek uygulamasý, kuþkusuz yasal yollarla yasaklandýðý sürece, her ne kadar gerçek varlýðý tamamen yokedilmiþ olsa da özgürlüðün anayasal varlýðý tam ve dokunulmamýþ olarak kaldý. O kadar ustalýkla dokunulmaz kýlýnan bu anayasa, gene de, týpký Aþil gibi yalnýz bir noktadan yaralanabilir, ama topuktan deðil de baþtan, ya da daha doðrusu içinde yitip gittiði iki baþtan, Yasama Meclisi ile cumhurbaþkaný’ndan yara alabilir. Anayasayý bir karýþtýrýnýz, yalnýz cumhurbaþkaný ile Yasama Meclisinin iliþkilerini saptayan paragraflarýn mutlak, pozitif, çeliþki olanaðýndan uzak, çarpýtýlmasý olanaksýz olduklarýný farkedeceksiniz. Burada, burjuva cumhuriyetçiler için, gerçekten kendi güvenlikleri sözkonusuydu. Anayasanýn 45’ten 70’e kadar olan paragraflarý o þekilde kaleme alýnmýþtýr ki, Ulusal Meclis, cumhurbaþkanýný anayasal yolla uzaklaþtýrabilirse de, cumhurbaþkaný, Ulusal Meclisten ancak anayasal olmayan bir yolla, yani bizzat anayasayý ortadan kaldýrarak kurtulabilir. Bu duruma göre, anayasa böylece kendinin zor yoluyla kaldýrýlmasýna yolaçar. Anayasa, 1830 Sözleþmesi gibi güçler ayrýmýný yalnýz kutsamakla kalmaz, bu ayrýmý en dayanýlmaz bir çeliþki haline gelene kadar geniþletir. Anayasal güçlerin oyunu –Guizot, yasama [sayfa 491] gücü ile yürütme gücü arasýndaki çekiþmelere bu adý veriyordu– 1848 Anayasasýnda hiç durmadan “va banque”* oynar. Bir yanda sorumsuz, daðýtýlamaz, bölünmez bir Ulusal Meclisi, her þeyin üstünde olan bir yasama gücünü elinde bulunduran, savaþ, ba-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

27

rýþ ve ticaret antlaþmasý konularýnda son merci olarak karar veren, genel af yapma hakkýna yalnýz kendisi sahip bulunan ve sürekli niteliði ile hep sahnenin önünde yer alan bir Ulusal Meclisi oluþturan, genel oyla seçilmiþ, yeniden seçilebilir 750 halk temsilcisi. Öte yanda, krallýk erkinin bütün hassalarý ile, bakanlarýný Ulusal Meclisten baðýmsýz olarak atamak ve görevden almak hakký ile, yürütme gücünün bütün eylem olanaklarýna sahip, tüm devlet görevlerini elinde bulunduran ve böylece de Fransa’da her rütbe ve kýdemden 50.000 memur ve subaya baðlý birbuçuk milyonun kaderini elinde tutan cumhurbaþkaný. O, ülkenin bütün silahlý kuvvetlerinin komutanýdýr. O, herhangi bir suçluyu baðýþlamak, ulusal muhafýzlarý açýða almak, Danýþtayýn onamasý ile yurttaþlarca seçilen eyalet ve belediye kurulu üyelerinin görevine son vermek gibi bir ayrýcalýktan yararlanýr. Yabancýlarla her türlü görüþme yapma inisiyatifine sahiptir ve bu görüþmelerin yönetimini elinde tutar. Meclis, aralýksýz daima sahnede kaldýðý, kamuoyunun eleþtirisine maruz bulunduðu halde, o, cumhurbaþkaný, Champs-Elysées’de gizli bir yaþam sürdürüyor, gözlerinin önünde ve yüreðinin içinde, anayasanýn 45. maddesi, her gün “Frère, il faut mourir!”** Senin iktidarýn, seçiliþinin dördüncü yýlýnda güzel mayýs ayýnýn ikinci pazarýnda sona eriyor! O zaman bu iktidarýn gözkamaþtýrýcýlýðý da bitecek! Temsil ikinci kez oynanmayacaktýr, ve eðer borcun varsa, ve eðer güzel mayýs ayýnýn ikinci pazar gününü Clichy’ ye[272] gitmeyi yeðlemiyorsan vakit varken, anayasanýn sana verdiði 600.000 franklýk ödenekle bu borçlarý ödemenin çarelerini düþün!” diye baðýrýyor. Ama, yasa maddeleri ile manevi bir güç yaratmanýn olanaksýzlýðýndan baþka, cumhurbaþkanýný tek dereceli seçimle bütün Fransýzlara seçtirmekle, anayasa, bir kez daha kendi kendini yýkýyor. Fransa’nýn oylarý Ulusal Meclisin 750 [sayfa 492] üyesine daðýlýrken, burada, tersine, tek bir kiþi üzerinde toplanýr. Her milletvekili yalnýz þu ya da bu partiyi, þu ya da bu kenti, þu ya da bu köprübaþýný ve hatta, salt yediyüz ellinci herhangi bir kimseyi seçme zorunluluðunu, bir insan üzerindeki eþyadan daha fazla titizlik gösterilmediði bu seçme iþlemini temsil ettiði halde, o, ulusun seçtiðidir ve onun seçimi, egemen halkýn dört yýl* Banko yapmak. -ç. ** “Kardeþ, bir gün öleceksin!” - Katolik tarikatý mensuplarý birbirlerini bu sözlerle selamlarlardý. -Ed.

28

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

da bir oynadýðý kozdur. Seçilmiþ Ulusal Meclis, ulusa metafizik bir bað ile baðlýdýr, ama seçilmiþ cumhurbaþkaný, ulusa kiþisel bir bað ile baðlýdýr. Ulusal Meclis, elbette ki çeþitli üyelerinde ulusal ruhun baþka baþka yönlerini temsil eder, ama bu ulusal ruh, asýl cumhurbaþkanýnda cisimleþir. Baþkan, meclis karþýsýnda bir çeþit tanrýsal hakka sahiptir. O, halkýn sayesinde baþkandýr. Deniz tanrýçasý Tetis, Aþil’e gençliðinin baharýnda yok olup gideceðini önceden haber vermiþti. Aþil gibi ancak bir yerinden yaralanabilir olan anayasa da, erken bir ölümle yokolacaðýný önsezileri ile hissediyordu. Kralcýlarýn, bonapartçýlarýn, demokratlarýn, komünistlerin böbürlenmelerinin farkýna varmak için, Kurucu Meclisin katýksýz cumhuriyetçilerinin kendi ülkesel cumhuriyetlerinin bulutlu gökyüzünden aþaðýdaki yabancýsý olduðu dünyaya bir gözatmalarý yetiyordu ve Tetis denizden çýkýp, bildiði gizi kendilerine açýklama gereksinmesini duymadan da, onlar, yasama konusundaki büyük baþyapýtlarýnýn taçlandýrýlmasýna yaklaþtýklarý ölçüde günden güne saygýnlýklarýný daha çok yitiriyorlardý. Anayasal bir hileye baþvurarak anayasanýn 111. paragrafýnýn yardýmý ile kaderi boþa çýkarmaya çalýþtýlar; bu paragrafa göre, anayasada yapýlacak her çeþit deðiþikliðin yeniden görüþülmesi önerisi, ancak, bir aylýk aralarla birbirinden ayrýlmýþ ardarda üç birleþimden sonra, en az dörtteüç çoðunlukla ve ayrýca Ulusal Meclisin en az 500 üyesinin oylamaya katýlmasý koþuluyla oylanabilir. Bu, daha þimdiden parlamenter bir azýnlýk haline düþmekte olduklarýný kahince gören katýksýz cumhuriyetçilerin, henüz parlamenter çoðunluktan istedikleri yönde yararlanabildikleri ve hükümet iktidarýnýn bütün eylem olanaklarýný ellerinde bulundurduklarý bir sýrada, her gün, güçsüz ellerinden biraz daha kaçar gördükleri bir iktidarý hâlâ kullanmak için yaptýklarý umutsuz bir giriþimden baþka bir þey deðildi. [sayfa 493] Nihayet, anayasa, bir paragrafta “uyanýk” yurttaþlarý ve “yurtseverleri” gene kendisinin yarattýðý en yüce mahkemenin, yani Yüksek Mahkemenin titiz ve cezai dikkatine sunduktan sonra, melodram niteliðindeki bir baþka paragrafta, kendi kendisini, “tüm Fransýz halkýnýn olduðu gibi tek tek kiþi olarak Fransýzlarýn da uyanýklýðýna ve yurtseverliðine” emanet ediyor. 2 Aralýk 1851’de, bir kafa vurmakla deðil, sadece bir þapkanýn deðmesiyle yýkýlan 1848 Anayasasý iþte bu idi. Bu þapkanýn Napoléon’un üç köþeli þapkasý olduðu da doðrudur.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

29

Cumhuriyetçi burjuvalar, Meclis’te, bu anayasayý inceden inceye düzeltmek, üzerinde tartýþmak ve oylamakla uðraþýrlarken, Meclis dýþýnda Cavaignac Paris’te sýkýyönetimi sürdürüyordu. Paris’te sýkýyönetimin ilaný, Kurucu Meclise, cumhuriyeti dünyaya getiren doðum sancýlarýnda ebelik hizmeti görmüþtü. Anayasa daha sonra süngüler altýnda katledildiyse de, anayasayý daha anasýnýn baðrýnda gene süngü darbeleri ile, hem de halka doðrultulmuþ süngülerle korumak ve anasýnýn da onu gene süngülerin yardýmýyla dünyaya getirmek zorunda kaldýðýný unutmamak gerekir. “Saygýdeðer cumhuriyetçiler”in atalarý, simgeleri olan üçrenkli bayraðý,[127] tüm Avrupa’da dolaþtýrmýþlardý. Onlar da, tüm Kýtada kendi kendine yolunu bulan, ama eyaletlerin yarýsýnda yurttaþlýk hakký elde edene dek Fransa’ya geri dönmeyi yeðleyen bir buluþ yaptýlar. Bu buluþ, sýkýyönetim idi. Muazzam bir buluþtu bu, sonralarý, Fransýz Devrimi süresince patlak veren her bunalýmda uygulanmýþtý. Ama Fransýz toplumunu rahat durdurmak için dönem dönem kendisine zorla kabul ettirilen kýþla ve ordugâh; dönem dönem kendisine adalet daðýttýrýlan ve ülke yönettirilen vâsi ve denetçi, polis ve gece bekçisi rolü yaptýrýlan kýlýç ve filinta; dönem dönem toplumun yüce bilgeliði, toplumun güdücüsü diye ululanan býyýk ve üniforma, sonunda, en yüce yönetim olarak kendi öz yönetimlerini ilân ederek toplumu bir kerede toptan ve kesin olarak kurtarmanýn ve burjuva toplumunu kendi kendini yönetme kaygýsýndan tamamýyla azat etmenin daha iyi olacaðýna inanmayacaklar mýdýr? Kýþla ve ordugâh, kýlýç ve filinta, býyýk ve üniforma, o zaman, bu göze görünür hizmet karþýlýðýnda daha çok ücret alabilecekleri [sayfa 494] gibi bir fikre varmalarý gerekirdi, oysa sadece dönem dönem gelen sýkýyönetim ilânlarý halinde ve burjuvazinin þu ya da bu kesiminin çaðrýsý üzerine toplumun geçici olarak kurtarýlmasý halinde, birkaç ölü ve yaralý ile burjuvazinin bir-iki dostça sýrýtmasý dýþýnda, sonuç kendileri için hiç de dolgun deðildi. Kýsacasý, ordu, sýkýyönetimi kendi öz çýkarýna oynamak ve ayný zamanda burjuvalarýn kasalarýný kuþatmak istemeyecek miydi? Ayrýca, bu arada belirtelim ki, Cavaignac’ýn komutasýnda ayaklananlardan 15.000 kiþiyi yargýlamadan sürgüne gönderen askeri komisyonun baþkaný Albay Bernard’ýn þu anda, yeniden Paris’te görev görmekte olan komisyonunun baþýnda olduðunu unutmamak gerekir. Saygýdeðer cumhuriyetçiler, katýksýz cumhuriyetçiler, Paris’te

30

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

sýkýyönetim ilân ederek, üzerinde 2 Aralýk 1851’in imparatorluk muhafýzlarýnýn[273] boy atacaðý zemini hazýrlamýþ olsalar bile, buna karþýlýk Louis-Philippe zamanýnda olduðu gibi ulusal duyguyu abartacaklarý yerde þimdi ulusal iktidarý ellerine geçirince yabancý karþýsýnda yaltaklandýklarý için ve Ýtalya’yý serbest býrakacaklarý yerde Avusturyalýlarýn ve Napolililerin[274] onu yeniden ele geçirmelerine izin verdikleri için övgüyü haketmektedirler. Louis Bonaparte’ýn 10 Aralýk 1848’de Cumhurbaþkanlýðýna seçilmesi, Cavaignac’ýn ve Kurucu Meclisin diktatörlüðüne son verdi. Anayasanýn 44. paragrafýnda þöyle deniyor, “Fransýz Cumhuriyeti Cumhurbaþkaný, hiç bir zaman Fransýz yurttaþý niteliðini yitirmemiþ olmalýdýr.” Oysa, Fransýz Cumhuriyetinin yalnýz birinci baþkaný deðil, Louis-Napoléon Bonaparte da Fransýz yurttaþý niteliðini yitirmiþti, yalnýz Ýngiltere’de “özel polis memuru” olmakla kalmamýþ, Ýsviçre uyruðuna da geçmiþti.[275] 10 Aralýk seçiminin öneminin ne olduðunu bir baþka yerde gösterdim.* Burada, bu seçimin, Þubat Devriminin masraflarýný ödemek zorunda kalmýþ olan köylülerin ulusun öteki sýnýflarýna karþý bir tepkisi, kýrýn kente karþý bir tepkisi olduðuna dikkati çekmek yeter. Bu seçim, National’ in cumhuriyetçilerinin ne þan ne de kazanç saðladýklarý ordu tarafýndan, Bonaparte’ý kendisini monarþiye götürecek köprü [sayfa 495] olarak selamlayan büyük burjuvazi çevrelerinde, onu, Cavaignac’ý cezalandýracak adam gibi gören proleterler ve küçük-burjuvalar arasýnda çok iyi karþýlandý. Daha ilerde köylülerin Fransýz Devrimi konusundaki tutumlarýný daha yakýndan incelemek fýrsatýný bulacaðým. 20 Aralýk 1848’den Kurucu Meclisin daðýlmasý tarihi olan Mayýs 1849’a kadar uzanan dönem, burjuva cumhuriyetçilerinin düþüþü tarihini içerir. Bunlar, burjuvazi için bir cumhuriyet kurduktan, devrimci proletaryayý safdýþý ettikten, demokrat küçük-burjuvaziyi geçici olarak susturduktan sonra, kendileri de, haklý olarak kendi özel mülkü gibi bu cumhuriyet üzerine ambargo koyan burjuvazinin kitlesi tarafýndan bir kenara atýldýlar. Ama bu burjuva kitlesi kralcý idi. Bir bölümü, büyük toprak sahipleri, Restorasyon döneminde[148] hüküm sürmüþtü, dolayýsýyla meþruiyetçi[65] idi. Öteki bölümü, yani mali aristokrasi ve büyük sanayiciler temmuz monarþisi * Bkz: Fransa’da Sýnýf Savaþýmlarý 1848-1850.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

31

sýrasýnda hüküm sürmüþlerdi, bu yüzden onlar da orleancý[100] idiler. Ordunun, üniversitenin, kilisenin, baronun, akademinin ve basýnýn büyük kodamanlarý, eþit olmayan oranlarda da olsa, bu iki akým arasýnda bölünmüþlerdi. Ne Bourbon, ne de Orleans adýný taþýmayýp yalnýz sermaye adýný taþýyan burjuva cumhuriyetinde ortaklaþa hüküm sürebilecekleri devlet biçimini bulmuþlardý. Haziran ayaklanmasý, daha o zaman, onlarý “düzen partisi”[147] olarak biraraya getirmiþti. Þimdi de, Ulusal Mecliste hâlâ koltuðu olan burjuva cumhuriyetçiler yâranýný uzaklaþtýrmak sözkonusuydu. Bu katýksýz cumhuriyetçiler, proletaryaya karþý zor kullanýrken ne kadar kaba ve hoyrat davrandýlarsa, þimdi tam da cumhuriyetçiliklerini ve yürütme gücünü ve kralcýlara karþý kendi yasama güçlerini savunmak sözkonusu olduðu bir sýrada geri çekilirlerken de, o kadar korkak, o kadar tabansýz, çekingen, yumuþak baþlý, savunmasýz oldular. Burada, onlarýn daðýlýp yok olmalarýnýn yürekler acýsý öyküsünü anlatacak deðilim. Onlar ortadan yok olmadýlar, buhar olup uçtular. Onlarýn tarihi sonsuza deðin bitmiþtir artýk, ve sonraki dönemde, onlar, meclisin içinde olduðu kadar dýþýnda da, artýk ancak eski anýlar olarak, þu yalýn cumhuriyet sözcüðü yeniden sözkonusu olur olmaz ve devrimci çatýþma ne zaman daha alt bir düzeye düþme tehlikesi gösterse birazcýk [sayfa 496] hayat kazanýr görünen anýlar olarak kendilerini gösterebilirler. Bu arada þuna da iþaret edeyim ki, bu partiye adýný veren gazete, yani National, sonraki dönemde sosyalist oldu. Bu dönemle iþimizi bitirmeden önce, 20 Aralýk 1848’den Kurucu Meclise kadar giden dönemde birbirleriyle çok yakýn iliþkiler sürdürdükleri halde, 2 Aralýk 1851’de birbirlerini yok eden iki güce yeniden bir göz atmamýz gerekir. Bir yanda Louis Bonaparte’tan, öte yanda da güçbirliði etmiþ kralcýlar, düzen partisi, büyük burjuvaziden sözetmek istiyoruz. Bonaparte, cumhurbaþkaný olur olmaz düzen partisinden oluþan bir bakanlar kurulu kurdu, baþýna da Odilon Barrot’yu, nota bene, parlamenter burjuvazinin en liberal kesiminin liderini getirdi. Bay Barrot, 1830’dan beri peþinden koþtuðu bakanlýðý sonunda ele geçirmiþti, hem de baþbakan olarak, ama Louis-Philippe zamanýnda düþündüðü gibi parlamenter muhalefetin en ileri lideri sýfatýyla deðil de, bir parlamentonun canýna okumak özel göreviyle ve amansýz düþmanlarý cizvitlerin ve meþruiyetçilerin müttefiði olarak. Barrot, en sonunda, niþanlýyý eve götürüyordu, ama niþanlý fahiþe oluktan sonra. Bonaparte’ýn ken-

32

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

disine gelince, o, görünüþte tamamýyla perde arkasýna çekilmiþti. Düzen partisi onun yerine hareket ediyordu. Bakanlar kurulunun daha ilk toplantýsýnda, Roma seferine karar verildi, ve Ulusal Meclisin haberi olmaksýzýn bu iþe giriþmek için anlaþmaya varýldý ve sahte bir bahane ile gerekli krediler meclisten koparýldý. Böylece, Ulusal Meclise karþý dolandýrýcýlýkla ve devrimci Roma Cumhuriyeti aleyhine yabancý mutlakiyetçi hükümdarlýklarla gizli fesat çevirmekle iþe baþlandý. Bonaparte da, ayný þekilde ve ayný manevralara baþvurarak kralcý Yasama Meclisine ve onun anayasal cumhuriyetine karþý 2 Aralýk darbesini hazýrladý. Unutmayalým ki, 20 Aralýk 1848’de Bonaparte’a bakanlarýný saðlamýþ olan parti, 2 Aralýk 1851’de de Yasama Meclisinin çoðunluðunu oluþturdu. Kurucu Meclis, Aðustos ayýnda, anayasayý tamamlamaya yönelik bir dizi temel yasa hazýrladýktan ve yayýmladýktan sonra, kendini daðýtmaya karar vermiþti. Düzen partisi, 6 Ocak 1849’da, temsilcisi Rateau aracýlýðý ile, meclise temel yasalarý býrakmasýný ve kendi kendini daðýtmaya karar [sayfa 497] vermesini önerdi. Bay Odilon Barrot baþta olmak üzere, yalnýzca bakanlar kurulu deðil, Ulusal Meclisin bütün kralcý üyeleri de, bir âmir havasýyla, Kurucu Meclise, kredinin eski durumuna getirilmesi, düzenin saðlamlaþtýrýlmasý, bugünkü geçici duruma son verilmesi ve kararlý bir durum yaratýlmasý için, daðýlmasýnýn zorunlu olduðunu, meclisin yeni hükümetin çalýþmasýný güçleþtirdiðini, salt öcalma zihniyeti ile varlýðýný uzatmaya çalýþtýðýný ve ülkenin kendisinden bezdiðini açýkça bildirdiler. Bonaparte, yasama gücüne yöneltilen bütün bu sövgüleri özenle not etti, onlarý ezberledi ve 2 Aralýk 1851’de, parlamentonun kralcýlarýna onlardan ders almýþ olduðunu tanýtladý. Onlarýn kendi kanýtlarýný, onlara karþý çevirdi. Barrot kabinesi ve düzen partisi daha da ileri gittiler. Bütün Fransa’da, Ulusal Meclise hitap eden toplu dilekçeler hazýrlattýrdýlar, bunlarda çok dostça bir dille meclisten kendini daðýtmasý isteniyordu. Ýþte böylece, Ulusal Meclisin karþýsýna, halkýn anayasal örgütsel ifadesinin karþýsýna, halkýn örgütlenmemiþ yýðýnlarýný diktiler. Bonaparte’a, parlamento meclislerini halka havale etmeyi öðrettiler. Sonunda, Kurucu Meclisin, kendi kendini daðýtmaya karar vereceði 29 Ocak 1849 günü geldi. Meclis, toplantý yerini askerlerce tutulmuþ buldu. Ulusal Muhafýzýn ve nizami birliklerin yüksek komutasýný

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

33

elinde bulunduran düzen partisi generali Changarnier, Paris’te, sanki bir savaþ arifesinde imiþ gibi birçok birlikleri teftiþten geçirdi, ve kralcýlar koalisyonu, gözdaðý veren bir tonla Kurucu Meclise, eðer söz dinlemezse zor kullanýlacaðýný açýkladý. Meclis söz dinledi ve ancak çok kýsa bir uzatma süresi için pazarlýk etti. Peki bu 29 Ocak, bu kez Cumhuriyetçi Ulusal Meclise karþý Bonaparte’ýn güçbirliði ile kralcýlar tarafýndan gerçekleþtirilen bir 2 Aralýk 1851 hükümet darbesi deðil de ne idi? Bu baylar, Bonaparte’ýn, 29 Ocak 1849’dan, Tuileries sarayýnda bir kýsým birliklere kendi önünde geçit resmi yaptýrtmak için yararlandýðýný ve birliklerin bu parlamenter iktidara karþý ilk baþkaldýrmalarý fýrsatýna Caligula’yý[276] düþündürtecek biçimde dörtelle sarýldýðýna dikkat etmediler ya da etmek istemediler. Onlar yalnýz kendi Changamier’lerini görüyorlardý. Eðitim yasasý dini ibadet yasasý gibi anayasayý [sayfa 498] tamamlamaya yönelik temel yasalar, düzen partisini Kurucu Meclisin ömrünü zor yoluyla kýsaltmaya iten nedenlerden biriydi. Kralcýlar koalisyonu için, bu yasalarý, güvenilir olmaktan çýkmýþ cumhuriyetçilerin deðil, kendilerinin yapmalarý birinci derecede önem taþýyordu. Zaten bu temel yasalar arasýnda bir tanesi cumhurbaþkanýnýn sorumluluklarýna iliþkindi. 1851’de, Bonaparte 2 Aralýk darbesi ile bu darbeyi önlediði zaman, Yasama Meclisi de tam bu yasanýn hazýrlanmasý ile uðraþýyordu. Kralcýlar koalisyonu, 1851 kýþ dönemi parlamento çalýþmalarýnda, cumhurbaþkanýnýn sorumluluðu konusundaki yasayý tamamlanmýþ hatta çekingen, düþman cumhuriyetçi bir meclis tarafýndan yapýlmýþ olarak bulmak için neler vermezdi! Kurucu Meclis, 29 Ocak 1849’da, kendi eliyle son silahýný da kýrdýktan sonra, Baþbakan Barrot ve onun düzen dostlarý, meclisi köþeye kýstýrdýlar, ona hakaret olabilecek hiç bir þeyi esirgemediler ve onun umutsuz zaafýndan, halk yanýnda hâlâ sahip olabildiði saygýnlýðýn en son kýrýntýlarýný da yitirmesine malolan yasalar kopardýlar. Aklý hep Napoléon’da olan Bonaparte, parlamenter iktidarýn bu düþkünlüðünü açýkça kötüye kullanmak cesaretini gösterdi. Gerçekten de Ulusal Meclis, 8 Mayýs 1849’da, hükümeti, CivitaVecchia’nýn Oudinot tarafýndan iþgali dolayýsýyla bir kýnama oylamasý ile cezalandýrdýðý ve Roma seferinin iddia edilen hedefine döndürülmesini emrettiði zaman, Bonaparte, hemen o akþam, Le Moniteur’ de[128] Oudinot’ya yazýlmýþ ve onun parlak iþlerini kutlayan ve böylece daha þimdiden, kendisini parlamentonun kalem

34

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

efendileri karþýsýnda ordunun yüce koruyucusu olarak ortaya koyan bir mektup yayýnladý. Ona, “þu bizim saf” gözüyle bakan kralcýlar buna gülümsediler. Nihayet, Kurucu Meclis Baþkaný Marrast, bir an için Ulusal Meclisin güvenliðinin tehdit altýnda bulunduðuna inanýp da anayasaya dayanarak, alayý ile birlikte bir albay istediði zaman, albay ondan emir almayý reddetti, disiplini neden gösterdi ve Marrast’yý Changarnier’ye yolladý: Changarnier “entelektüel süngüleri” sevmediðini belirtip alay ederek, Marrast’yý baþýndan savdý. Kasým 1851’de, kralcýlar [sayfa 499] koalisyonu, Bonaparte’a karþý kesin bir savaþa baþlamak istediklerinde, ünlü Defterdarlar Tasarýsý[277] vesilesiyle, Ulusal Meclis baþkaný tarafýndan birliklere doðrudan doðruya elkonulmasý ilkesini kabul ettirmeye çalýþtýlar. Onlarýn generallerinden biri, Le Flô, yasa tasarýsýný imzalamýþtý. Changarnier öneriye boþuna oy verdi ve Thiers, boþuna, eski Kurucu Meclisin ileri görüþlülüðüne saygýlarýný sundu. Savaþ Bakaný Saint-Arnaud, kendisini týpký Changarnier’nin Marrast’ý yanýtladýðý gibi yanýtladý, ve bu, Montagne’ýn alkýþlarýyla karþýlandý! Ýþte böylece, bizzat düzen partisi, henüz Ulusal Meclis olmadýðý ve henüz sadece bakanlar kurulu olduðu bir zamanda, parlamenter rejimi sarsmýþtý. Ve 2 Aralýk 1851, bu rejimi Fransa’dan sürüp çýkardýðý zaman da büyük gürültü kopardý. Ona iyi yolculuklar diliyoruz. III Yasama Meclisi 28 Mayýs 1849’da toplandý. 2 Aralýk 1851’de daðýldý. Bu dönem anayasal ya da parlamenter cumhuriyet dönemidir. Bu dönemin kendisi de bellibaþlý üç döneme ayrýlýr: 29 Mayýs 1849’ dan 13 Haziran 1849’a kadar, demokrasi ile burjuvazi arasýnda savaþým, küçük-burjuva ya da demokrat partinin yenilgisi; 13 Haziran 1849’dan 31 Mayýs 1850’ye kadar burjuvazinin, yani güçbirliði kurmuþ orleancýlarla meþruiyetçilerin ya da düzen partisinin parlamenter diktatörlüðü, genel oy sisteminin kaldýrýlmasý ile taçlandýrýlan diktatörlük; 31 Mayýs 1850’den 2 Aralýk 1851’e kadar burjuvazi ile Bonaparte arasýnda savaþým, burjuva egemenliðinin devrilmesi, anayasal ya da parlamenter cumhuriyetin çöküþü. Birinci Fransýz devriminde, anayasacýlarýn egemenliði, yer-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

35

ini jirondenlerin egemenliðine, onlarýnki de jakobenlerin egemenliðine býraktý. Bu partilerin herbiri en ileri partiden destek alýr. Bunlardan herbiri, devrimi, artýk kendisinin ardýndan gidemeyeceði, hele önüne geçemeyeceði kadar ileri götürdüðünde, kendisini izleyen en gözüpek müttefik tarafýndan uzaklaþtýrýldý ve giyotine gönderildi. Devrim, böylece yükselen bir çizgi izleyerek geliþti. 1848 devriminde ise bunun tersi oluyor. Proletarya partisi, [sayfa 500] demokrat küçük-burjuva partisinin basit bir eklentisi gibi görünüyor. Proletarya partisi, 16 Nisanda,[137] 15 Mayýsta ve Haziran olaylarýnda demokrat küçük-burjuva partisinin ihanetine uðradý ve yalnýz baþýna býrakýldý. Demokrat parti ise, kendi yönünden cumhuriyetçi burjuva partisinin omuzuna yaslanýyor. Cumhuriyetçi burjuva partisi, saðlam bir tabana sahip olduðunu düþünür düþünmez, uygunsuz yol arkadaþýndan yakasýný kurtarýyor ve düzen partisine yaslanýyor. Düzen partisi kaykýlýp çekiliveriyor, burjuva cumhuriyetçilerine takla attýrýyor, kendisi de gidip silahlý kuvvetlerin omuzuna dayanýyor. Hâlâ silahlý kuvvetlerin omuzuna dayandýðýný sanýp dururken, bir sabah, bu omuzlarýn süngüye dönüþmüþ olduðunun farkýna varýyor. Her parti, kendisini ileri itmek isteyeni geri tepiyor, kendisini geri itmek isteyene ise ileri doðru abanýyor. Bu gülünç durum içinde yer almýþ olanýn, dengesini yitirmesinde, kaçýnýlmaz eðilip bükülmelerden sonra garip canbazlýklarla yere yýkýlmasýnda þaþýlacak hiç bir þey yoktur. Devrim, böylece inen bir çizgi izliyor. Devrim, daha Þubatýn son barikatý kaldýrýlmadan ve ilk devrimci otorite oluþturulmadan önce bile bu geriye doðru harekete geçmiþ bulunuyor. Bu önümüzde duran dönem, göze batan apaçýk çeliþkilerin en çeþitli bir karýþýmýdýr: açýkça anayasaya karþý fesat kuran anayasacýlar; kendilerini anayasacý diye ortaya koyan devrimciler; sýnýrsýz yetkiye sahip olmak isteyen ve hep parlamenter kalan bir Ulusal Meclis; sabrý meslek haline getiren ve bugünkü yenilgilerinin acýsýný gelecekteki zaferlerinin kehaneti ile avutan bir Montagne; cumhuriyetin patres conscripti’si* olan, durumun özellikleri yüzünden, taraftar olduklarý krallýk ailelerini yabancý ülkelerde tutmak, nefret ettikleri cumhuriyeti ise Fransa’da saklamak zorunda kalan kralcýlar; gücünü bizzat kendi zaafýndan ve saygýnlýðýný ise uyandýrdýðý horgö* Romalý senatörlere verilen ad. -ç.

36

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

rüden alan bir yürütme gücü; iki krallýðýn biraraya gelmiþ namus karasýndan baþka bir þey olmayan bir cumhuriyet; emperyalist bir etiket altýnda Restorasyon ve Temmuz monarþisi; ilk koþulu ayrýlma olan ittifaklar; ilk yasasý kararsýzlýk olan savaþlar. Düzen adýna yoz ve amaçsýz [sayfa 501] bir çalkantý; devrim adýna, düzen lehinde en gösteriþli, en cafcaflý öðütler. Gerçeksiz tutku ve tutkusuz gerçek, yiðitliði olmayan yiðit, olaysýz tarih; tek devindirici gücü takvim gibi görünen, ayný gerilimlerin ve ayný gevþeyip yumuþamalarýn durmadan yinelenmesiyle bezdirici bir geliþme; salt çözümlenmeden körelmek, hafiflemek ve yokolmak üzere keskinleþiyor gibi görünen uzlaþmaz çeliþkiler; iddialý bir biçimde yayýlýp ortaya serilen çabalar ve dünyanýn sonu tehlikesi karþýsýnda burjuvaca korku; ve ayný zamanda, “laisseraller”leriyle* çaðýmýzdan çok Fronde[278] zamanlarýný anýmsatan dünyanýn kurtarýcýlarýnýn aþaðýlýk entrikalarý ve oynadýklarý bayaðý saray komedileri; bir tek kiþinin düzenbaz budalalýðý ile hiçliðe mahküm olan Fransa’nýn bütün resmi dehasý, genel oyda kendini ortaya her koyuþunda, kendi eksiksiz ifadesini, sonunda, bir dolandýrýcýnýn yenilmez iradesinde buluncaya kadar yýðýnlarýn çýkarlarýnýn kökleþmiþ düþmanlarýnda arayan ulusun iradesi. Eðer bir tarih dönemi tek bir kül rengine boyanabilseydi, o, içte bu dönem olurdu. Ýnsanlar ve olaylar, tersine çevrilmiþ Schlemihl’ler[279] gibi, cisimlerini yitirmiþ gölgeler gibi görünüyorlar. Devrimin kendisi, kendi savunucularýný felce uðratýyor ve yalnýz kendi hasýmlarýný coþkunluk ve tutku ile süslüyor. Karþý-devrimcilerin durmadan gözlerinin önüne getirdikleri ve afsunlarla kovup uzaklaþtýrdýklarý “kýzýl hayalet” sonunda ortaya çýktýðý zaman, anarþist Frigyalý, beresiyle deðil, ama düzenin üniformasýný giymiþ olarak kýrmýzý pantolonla görünüyor. Daha önce gördük: Bonaparte’ýn 20 Aralýk 1848 günü, yani kendi yükseliþ gününde kurduðu hükümet, bir düzen partisi bakanlar kurulu idi, meþruiyetcilerle orleancýlarýn koalisyon kabinesiydi. Bu Barrot-Falloux kabinesi, azçok þiddet yoluyla ömrünü kýsalttýðý Kurucu Meclisten sonra da yaþamýþtý ve hâlâ da iktidarda bulunuyordu. Kralcýlar koalisyonunun generali Changamier, birinci tümenin ve Paris Ulusal Muhafýzýnýn baþkomutanlýðýný kendi þahsýnda birleþtirmekte devam ediyordu. Nihayet, genel seçimler, * Olaylarý kendi haline býrakmak. -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

37

düzen partisine, Ulusal Mecliste büyük bir çoðunluk saklamýþtý. Milletvekilleri ve Louis-Philippe’in yüksek meclis üyeleri, [sayfa 502] mecliste meþruiyetçilerden oluþmuþ kutsal bir falanj buldular; ulusun sayýsýz oy pusulalarý, onlar için, politika sahnesine giriþ kartýna dönüþmüþtü. Bonapartçý milletvekilleri, baðýmsýz parlamenter bir parti kuramayacak kadar daðýnýktýlar. Ancak düzen partisinin “mauvaise queue”ü* gibi görünüyordu. Ýþte böylece düzen partisi hükümet iktidarýna, orduya ve yasama organýna, kýsaca, onun egemenliðini halkýn iradesinin ifadesi imiþ gibi gösterten genel seçimler ve ayrýca karþý-devrimin Avrupa kýtasýnýn tümü üzerindeki zamandaþ zaferi ile moral bakýmýndan güçlenmiþ bulunan tüm devlet iktidarýna sahip bulunuyordu. Hiç bir zaman bir parti, daha güçlü araçlarla ve daha elveriþli bir durumda savaþa girmedi. Kazaya uðramýþ katýksýz cumhuriyetçiler, Yasama Meclisinde, baþlarýnda Afrika’nýn generalleri Cavaignac, Lamoricière, Bedeau bulunan, yaklaþýk elli kiþilik bir klik durumuna düþtüler. Ama büyük muhalefet partisini Montagne oluþturdu. Montagne, sosyal-demokrat partisine verilen bir parlamenter vaftiz adý idi. Montagne, 750 kiþilik Ulusal Meclisin 200 üyesine sahip olmakla, en azýndan, düzen partisinin ayrý ayrý ele alýndýðýnda üç kesiminden herhangi biri kadar güçlüydü. Kralcý koalisyonun tümü karþýsýndaki göreli azýnlýðý, özel koþullarla dengelenmiþ görünüyordu. Yalnýz il seçimleri Montagne’ýn kýr nüfusu üzerinde büyük bir etkinlik kazanmýþ olduðunu göstermekle kalmadý, ayrýca hemen hemen bütün Paris milletvekilleri de Montagne’ýn saflarýnda bulunuyordu. Ordu, üç astsubayý seçerek demokratik inançlarýný ortaya koymuþtu ve Montagne’ýn lideri Ledru-Rollin, bütün düzen partisi temsilcilerinin tersine, oylarýný onun adý üzerinde toplayan beþ il tarafýndan, parlamenter soyluluða yükseltilmiþti. Böylece, Montagne, 29 Mayýs 1849 günü, çeþitli monarþist kesimler arasýndaki düzen partisinin tümü ile Bonaparte arasýndaki kaçýnýlmaz çatýþmalar yüzünden, bütün baþarý öðelerine sahip görünüyordu. Onbeþ gün sonra, her þeyini yitirdi, onurunu da. Bu çaðýn parlamento tarihini izlemeden önce, incelemekte olduðumuz dönemin niteliði hakkýnda olaðan kuruntularý [sayfa 503] önlemek için burada birkaç uyarýda bulunmalýyýz. Demokratlarýn * “Kötü kuyruðu” ya da “sýrtýnýn kamburu”. -ç.

38

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

görüþ açýsýndan bakýldýðýnda, Kurucu Meclis dönemi sýrasýnda olduðu gibi Yasama Meclisi döneminde de sözkonusu olan, cumhuriyetçilerle kralcýlar arasýnda basit bir savaþýmdýr. Ama, onlar, hareketin kendisini, gericilik sözcüðüyle, –bütün kedileri kül rengi gösteren ve gece bekçilerine yaraþýr beylik sözlerini tespih çeker gibi geveleyip durmalarýna izin veren gece sözcüðüyle– özetliyorlar. Ve gerçekte, düzen partisi, ilk bakýþta, yalnýzca, fraksiyonlardan herbiri, kendi taht taliplerini tahta çýkarmak ve hasým fraksiyonun taht taliplerini safdýþý etmek için kendi aralarýnda entrika çevirmekle kalmamakta, hepsi “cumhuriyet”e karþý ayný kinde ve ayný saldýrýlarda birleþen ayrý ayrý kralcý fraksiyonlarýn birbirlerine dolaþtýðý görünümünü de vermektedir. Montagne, kendi yönünden bu kralcý gizli fesada karþý gelerek, “cumhuriyet”i temsil eder görünmektedir. Düzen partisi, daima, Prusya’ dakinden ne eksik, ne fazla olan ve bürokrasinin, jandarmanýn ve savcýlarýn týpký Prusya’daki gibi kaba bir polis müdahalesiyle kendini ortaya koyan, basýna, derneklere vb. karþý bir “gericilik”i yönetmeye uðraþtýðý görülüyor. Montagne, kendi yönünden, bir-buçuk yüzyýldan beri sözümona halkçý denilen bütün partilerin yaptýklarý gibi sürekli olarak, bu saldýrýlarý geri çevirmekle ve böylece “insanýn sonsuz haklarýný” savunmakla uðraþýyor. Ama, eðer durum ve partiler daha yakýndan incelenirse, sýnýf savaþýmýný gizleyen bu yüzeysel görünüþ, bu dönemin özel çehresi kaybolur. Daha önce söylediðimiz gibi, meþruiyetçiler ve orleancýlar, düzen partisinin iki büyük fraksiyonunu oluþturuyorlardý. Bu fraksiyonlarý, kendi fraksiyonlarýnýn taht taliplisine baðlayan ve onlarý birbiriyle karþý karþýya getiren þey, zambak[143] ile üçrenkli bayraktan, kralcýlýðýn deðiþik nüanslarý olan Bourbon sülalesi ile Orleans sülalesinden baþka bir þey deðil miydi? Bourbon’lar zamanýnda, hüküm süren, rahipleri ve uþaklarý ile büyük toprak mülkiyeti idi. Orleans’lar zamanýnda ise, hüküm süren, avukatlarý, profesörleri ve hatipleri ile yüksek maliye, büyük sanayi, büyük ticaret, yani sermaye idi. Meþru krallýk, toprakbeylerinin irsi egemenliðinin siyasal ifadesinden baþka bir þey deðildi, ayný þekilde, [sayfa 504] Temmuz monarþisi de, burjuva yeni zenginlerin zorbalýkla ele geçirdikleri egemenliðinin siyasal ifadesinden baþka bir þey deðildi. Onlarý kendi aralarýnda fraksiyonlara bölen þey, sözde ilkeler deðildi, kendi maddi varlýk koþullarýydý, iki farklý mülkiyet çeþidi idi, kent ile kýr arasýndaki eski uzlaþmaz karþýtlýktý, sermaye ile toprak mülkiyeti arasýndaki rekabet

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

39

idi. Ayný zamanda eski anýlarýn, kiþisel geçimsizliklerin, korkularýn ve umutlarýn, önyargýlarýn ve kuruntularýn, sempatilerin ve antipatilerin, inançlarýn, inan konularýnýn ve ilkelerin, onlarý, kral sülalesinden birine ya da ötekine baðladýðýný kim yadsýr? Mülkiyetin deðiþik biçimleri üzerinde, toplumsal varlýk koþullarý üzerinde, özel olarak biçimlenmiþ izlenimlerden, duygulardan, hayallerden, düþünüþ tarzlarýndan ve felsefe anlayýþlarýndan oluþmuþ bütün bir üstyapý yükselir. Sýnýfýn tümü, bunlarý yaratýr ve bu maddi koþullar ve bunlara tekabül eden toplumsal iliþkiler temeli üzerinde, bu üstyapý öðelerini biçimlendirir. Bunlarý gelenek yoluyla ya da eðitim yoluyla edinen birey, bu üstyapý öðelerinin, gerçek belirleyici nedenleri oluþturduklarýný ve kendi eyleminin hareket noktasý olduklarýný sanabilir. Orleancýlar ve meþruiyetçiler, her fraksiyon, gerek kendi kendilerini, gerekse ötekileri, iki kral sülalesine baðlýlýklarý ile birbirlerinden ayrýldýklarýna inandýrmaya çalýþmýþlarsa da, sonradan, olaylar, bu iki hanedanýn birleþmelerini engelleyen þeyin, en baþta çýkarlarý arasýndaki ayrýlýk olduðunu göstermiþtir. Nasýl özel yaþamda bir adamýn kendisi hakkýnda düþündükleri ve söyledikleri ile gerçekte ne olduðu ve ne yaptýðý birbirinden ayrýlýrsa, tarihsel savaþýmlarda da, özel yaþamdakinden daha çok, partilerin sözlerini ve emellerini onlarýn kuruluþlarýndan ve gerçek çýkarlarýndan ayýrdetmek, kendileri hakkýnda düþündükleri ile gerçekte ne olduklarýný birbirinden ayýrdetmek gerekir. Orleancýlar ve meþruiyetçiler, cumhuriyette, eþit emellerle, birbirlerinin yanýnda bulunuyorlardý. Her kesimin, ötekine karþý kendi hanedanýnýn özel çýkarlarýný canlandýrýp güçlendirmeyi amaç edinmesi, ancak, burjuvaziyi bölen –toprak mülkiyeti ve sermaye– iki büyük çýkarýn herbirinin, kendi yönünden kendi üstünlüðünü ve ötekinin altta kalmasýný saðlamlaþtýrmaya çalýþtýðý anlamýna geliyordu. Burjuvazinin iki çýkarýndan sözediyoruz, çünkü [sayfa 505] büyük toprak mülkiyeti, feodal çalýmýna ve soyluluk gururuna karþýn, modern toplumun geliþmesi sonucunda, tamamen burjuvalaþmýþtý. Ýþte bu yüzden, Ýngiltere’de, Tory’ler, uzun zaman, krallýða, kiliseye ve eski Ýngiliz anayasasýnýn güzel þeylerine tutkun olduklarýný sanmýþlardý, ta ki, tehlike çatýp da sadece toprak rantýna tutkunluklarýný itiraf etmek zorunda kaldýklarý güne kadar. Kralcýlar koalisyonu, parlamento dýþýnda, Ems’de[159] ve Claremont’ da,[160] basýnda, kendi aralarýnda, dolap çeviriyorlardý. Kulislerin gerisinde, kendi eski orleancý ve meþruiyetçi kýlýklarýna bür-

40

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

ünüyorlar ve yeniden eski yarýþmalarýna baþlýyorlardý. Ama, gözler önündeki sahnede, açýk eylemlerinde büyük parlamenter parti sýfatýyla, karþýlýklý olarak birbirlerinin hanedanlarý karþýsýnda sadece saygý ile eðiliyorlar ve krallýðýn yeniden diriltilmesini ad infinitum* erteliyorlardý. Kendi gerçek iþlerini, düzen partisi olarak, yani siyasal bir etiket altýnda deðil, toplumsal bir etiket altýnda; gezici prenseslerin þövalyeleri olarak deðil, burjuva düzeninin temsilcileri olarak; cumhuriyetçilere karþý kralcýlar olarak deðil, öteki sýnýflara karþý burjuva sýnýfý olarak yürütüyorlardý. Onlarýn, düzen partisi olarak, toplumun öteki sýnýflarý üzerindeki egemenlikleri, daha önceleri Restorasyon döneminde, temmuz monarþisi döneminde olduðundan daha mutlak, daha sert oldu ve zaten ancak parlamenter cumhuriyet biçiminde bu egemenliðin olanaðý vardý, çünkü, yalnýz bu biçimde Fransýz burjuvazisinin iki büyük kesimi birleþebilir ve bu bakýmdan da sýnýflarýn egemenliðini bu sýnýfýn ayrýcalýklý bir kesiminin egemenliðinin yerine koyabilirlerdi. Ama, gene de, düzen partisi olarak, cumhuriyete saldýrýyorlar ve ona karþý nefretlerini dile getiriyorlardýysa da, bunu, yalnýz kralcý inançlarýndan dolayý yapmýyorlardý. Ýçgüdüleri, her ne kadar cumhuriyet kendi siyasal egemenliklerini daha iyi yerine getiriyorsa da, gene cumhuriyetin kendilerini toplumun ezilen sýnýflarý ile karþý karþýya getirerek, onlarý, bu sýnýflara karþý aracýsýz, tacýn gölgesine gizlemeksizin, kendi aralarýndaki ve krallýða karþý ikincil savaþýmlarýyla ulusun ilgisini baþka yönlere çekememeksizin açýkça savaþmaya [sayfa 506] zorlayarak, bu egemenliðin toplumsal temellerini aþýndýrdýðýný söylüyordu onlara. Onlarý kendi sýnýf egemenliklerinin karþýsýnda titreten ve onlara egemenliklerinin daha tamamlanmamýþ, daha geliþmemiþ, dolayýsýyla daha az tehlikeli biçimlerinin hasretini çektiren þey, zaaf duygularý idi. Buna karþýlýk, kralcýlar koalisyonu, ne zaman kendilerine karþýt olan taht taliplisi ile, Bonaparte ile çatýþma haline gelseler, ne zaman yürütmenin, parlamentodaki kendi sonsuz egemenlik-lerini tehdit ettiði inancýna varsalar, dolayýsýyla ne zaman egemenliklerinin politik sýfatýný gözler önüne sermek zorunda kalsalar, Ulusal Meclisi, sonu sonuna kendisini en az cumhuriyetin böldüðü konusunda uyaran orleancý Thiers’den tutun da, 2 Aralýk 1851’de, üçrenkli atkýsý boynunda, onuncu ilçenin belediyesi önünde toplanmýþ halka, * Belirsiz bir tarihe kadar. -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

41

cumhuriyet adýna nutuk çeken yeni halk savunucusu meþruiyetçi Berryer’e kadar hepsi, kralcý olarak deðil de cumhuriyetçi olarak hareket ediyorlar. [Cumhuriyet adýna konuþurken -ç.] onu, aslýnda, alaycý bir yanký þöyle yanýtlýyor: Henri V! Henri V! Burjuva güçbirliðinin karþýsýnda, küçük-burjuvalarla iþçiler arasýnda bir güçbirliði, sözde sosyal-demokrat parti oluþmuþtu. Küçük-burjuvalar, 1848 Haziran günlerinin ertesinde kendilerini yeterince ödüllendirilmiþ görmüyorlardý. Maddi çýkarlarýnýn tehdit altýnda bulunduðunu ve bu çýkarlarýn karþýlanmasýný saðlayacak olan demokratik güvencelerin karþý-devrim tarafýndan tehlikeye düþürüldüðünü görüyorlardý. Bu yüzden de iþçilere yakýnlaþtýlar. Öte yandan, küçük-burjuvalarýn parlamentodaki temsilcileri, burjuva cumhuriyetçilerin diktatörlüðü sýrasýnda kenarda kalan Montagne, Kurucu Meclisin ömrünün ikinci yarýsýnda, Bonaparte’a karþý ve kralcý bakanlara karþý savaþýmý sayesinde, yitirmiþ olduðu halk sevgisini yeniden kazanmýþtý. Sosyalist liderlerle bir ittifak yapmýþtý. 1849 Þubatýnda uzlaþma þölenleri düzenlendi. Ortak bir program taslaðý çizildi, ortak seçim komiteleri kuruldu ve ortak adaylar ileri sürüldü. Proletaryanýn toplumsal taleplerinin devrimci sivriliði giderildi ve onlara demokratik bir ifade verildi. Küçük-burjuvazinin demokratik taleplerinin salt siyasal biçimleri kaldýrýldý ve sosyalist noktalarý ortaya çýkarýldý. Böylece sosyal-demokrasi yaratýldý. Bu bileþmenin sonucu olan yeni Montagne, iþçi [sayfa 507] sýnýfýndan çýkmýþ birkaç figüran ve birkç sekter sosyalist bir yana, eski Montagne’la ayný, ama sayý bakýmýndan daha kuvvetli unsurlarý içeriyordu. Doðrusunu isterseniz, Montagne da temsil ettiði sýnýf gibi geliþme sýrasýnda deðiþikliðe uðramýþtý. Sosyal-demokrasinin özel niteliði, cumhuriyetçi demokratik kurumlarý, birer araç olarak istemesinde; iki ucu, yani sermaye ile ücretli emeði, ortadan kaldýrmak deðil, ama bu iki uç arasýndaki uzlaþmaz çeliþkiyi hafifletmek ve bunlar arasýnda bir uyuma dönüþtürmek istemesinde özetleniyordu. Bu amaca ulaþmak için ileri sürülebilecek önlemler ne kadar çeþitli olursa olsun, amacýn bürüneceði görüþlerin azçok devrimci niteliði ne olursa olsun, içerik hep ayný kalýyor. Bu, toplumun, demokratik yolla dönüþmesidir, ama bu, küçük-burjuva çerçevesinde bir dönüþümdür. Küçük-burjuvazinin, ilke olarak, bencil bir sýnýf çýkarýný zafere ulaþtýrmak istediði yolundaki sýnýrlý bir anlayýþý paylaþmamak gerekir. Küçük-burjuvazi, tersine, kendi kurtuluþunun özel koþullarýnýn genel

42

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

koþullar olduklarýna ve bu koþullar dýþýnda modern toplumun kurtarýlamayacaðýna ve sýnýf savaþýmýnýn da önlenemeyeceðine inanýr. Keza, demokrat temsilcilerin hepsinin, dükkâncý olduklarýný ya da dükkâncýlara hayranlýk duyduklarýný düþünmemek gerekir. Kültürleri ile ve kiþisel durumlarý ile onlardan bir uçurumla ayrýlmýþ olabilirler. Onlarý küçük-burjuvazin temsilcileri yapan þey, onlarýn beyinlerinin de küçük-burjuvanin kendi yaþamýnda da aþamadýðý sýnýrlarý aþamamasý ve bu yüzden de teorik olarak, küçük-burjuvalarýn maddi çýkarlarýnýn ve toplumsal durumlarýnýn pratik olarak kendilerini ittikleri ayný sorunlara ve ayný çözümlere itilmiþ olmalarýdýr. Genel olarak, bir sýnýfýn siyasal ve edebi temsilcileri ile bunlarýn temsil ettikleri sýnýf arasýndaki iliþki böyle bir iliþkidir. Bu duruma göre, Montagne, cumhuriyeti ve sözümona insan haklarýný savunmak için sürekli olarak düzen partisine karþý savaþtýðý halde, ne cumhuriyetin, ne de insan haklarýnýn onun yüce amaçlarý olmamasý çok doðal bir þeydir, týpký silahlarýndan yoksun býrakýlmak istenen ve buna karþý direnen bir ordunun kendi silahlarýný kaybetmemesi için savaþ alanýnda yer almasý gibi. Düzen partisi, Ulusal Meclis açýlýr açýlmaz Montagne’a [sayfa 508] sataþtý, damarýna bastý. Burjuvazi, nasýl bir yýl önce devrimci proletaryayý baþýndan atmak zorunluluðunu anlamýþ idiyse, þimdi de demokrat küçük-burjuvalardan kurtulmak gereðini hissediyordu. Ancak hasmýn durumu deðiþikti. Proletarya partisinin gücü sokakta idi, küçük-burjuvazinin gücü ise bizzat Ulusal Meclisin baðrýnda. Dolayýsýyla küçük-burjuvaziyi Ulusal Meclisin dýþýna, sokaða çekmek ve böylece saðlamlaþtýrmak zaman ve fýrsatýný bulamadan önce, parlamenter etkinliðini küçük-burjuvazinin gene kendisine kýrdýrtmak sözkonusudur. Montagne baþtan kara tuzaða düþtü. Roma’nýn Fransýz birlikleri tarafýndan topa tutulmasý, önüne atýlan yem oldu. Bu davranýþ, anayasanýn, Fransýz Cumhuriyetine kendi askeri güçlerini bir baþka halkýn özgürlüklerine karþý kullanmayý yasaklayan V. maddesini çiðnemek demekti. Bundan baþka, anayasanýn IV. maddesi de, gene, Ulusal Meclisin onayý olmaksýzýn yürütme tarafýndan her ne biçimde olursa olsun savaþ ilânýný yasaklýyordu, ve Kurucu Meclis, 8 Mayýs tarihli kararý ile Roma seferini kýnamýþtý. Ýþte bu nedenlerle, Ledru-Rollin, 11 Haziran 1849’da Bonaparte ve bakanlarý hakkýnda soruþturma açýlmasý istemiyle önerge verdi. Thiers’in iðneli sataþmalarýndan sinirlenen Ledru-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

43

Rollin, anayasayý silah zoru da dahil, her yola baþvurarak savunmak istedikleri tehdidinde bulunacak kadar ileri gitti. Montagne, tek vücut gibi hep birden ayaða dikildi, ve bu silah baþýna çaðrýsýný yineledi. 12 Haziranda, Ulusal Meclis, suçlama istemini geri çevirdi, Montagne da meclisi terketti. 13 Haziran olaylarýný biliyoruz: Montagne’ýn bir bölümünün Bonaparte ve bakanlarýný “anayasa-dýþý” ilân eden bildirisi, silahsýz olan ve Changarnier’ nin birlikleriyle daha ilk karþýlaþmalarýnda daðýlan demokrat ulusal muhafýzlarýn sokak gösterileri, vb., vb.. Montagne’ýn bir bölümü yabancý ülkelere sýðýndý, bir baþka grup Bourges Yüce Divanýna verildi[149] ve bir parlamento yönetmeliði, geri kalanýný, Ulusal Meclis baþkanýnýn tam yetkili gözetimine tâbi kýldý. Paris’e yeniden sýkýyönetim kondu ve Paris ulusal muhafýzýnýn demokrat kesimi daðýtýldý. Böylece Montagne’ýn parlamentodaki etkinliði ve küçük-burjuvazinin Paris’teki [sayfa 509] kuvveti kýrýldý. 13 Haziranda kanlý bir iþçi ayaklanmasýnýn ilk iþaretinin verildiði Lyon, çevresindeki beþ ille birlikte, sýkýyönetim bölgesi ilân edildi ve bu durum bugüne kadar sürmekte. Montagne’ýn önemli kýsmý, bildirisini imzalamayý reddederek, öncüsünü yalnýz býrakmýþtý. Basýn sahneden çekilmiþti, þu anlamda ki, yalnýz iki gazete pronunciamento’yu* yayýnlamayý göze alabilmiþti. Küçük-burjuvalar, temsilcilerine ihanet ettiler, çünkü ulusal muhafýzlar ortadan yok oldular, ya da kendilerini gösterdikleri yerde de barikatlar kurulmasýna karþý çýktýlar. Temsilciler, küçük-burjuvalarý aldatmýþlardý, çünkü ordu içinde varlýðý ileri sürülen sözde taraftarlarý hiç bir yerde görmek mümkün olmadý. Nihayet, demokrat parti, proletaryadan bir ek kuvvet alacaðý yerde, kendi zayýflýðýný proletaryaya da bulaþtýrdý ve demokratlarýn marifetleri sýrasýnda her zaman olduðu gibi, liderler kendi “halk”ýný kaçaklýkla, halk ise liderlerini aldatýcýlýkla suçlayabilmekte teselli buldular. Montagne’ýn yakýnda kampanyaya baþlayacaðýnýn büyük bir gösteriþle ilân edilmesi pek ender görülmüþtür, ve gene demokrasinin kaçýnýlmaz zaferinin daha büyük bir güvenle ve çok daha uzun bir zaman öncesinden, büyük bir gürültüyle duyurulmasý pek enderdir. Kuþkusuz, demokratlar, Eriha’nýn[280] duvarlarýný sesleriyle deviren borazanlara inanýyorlar. Ne zaman zorbalýðýn kaleleriyle * Pronunciamento, Ýspanya ve Güney Amerika’da iktidarý ele geçirme yöntemi. -ç.

44

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

karþýlaþsalar, yeniden bir mucize yaratmaya çalýþýyorlar. Eðer Montagne, parlamentoda galip gelmek istediyse, silah baþýna çaðrýsýnda, bulunmamalýydý. Yok eðer parlamentoda silah baþýna çaðrýsýnda bulunduysa, sokakta parlamenter biçimde davranmamalýydý. Eðer ciddi olarak barýþçýl bir gösteriye niyetlenildiyse, gösterinin savaþçýl bir biçimde karþýlanacaðýný öngörmemek budalaca bir þeydi. Gerçek bir savaþým beklemek gerekli idiyse, bu savaþýn yürütülmesinde kullanýlacak silahlarý elden býrakmak, gerçekten pek orijinal bir tutumdu. Ama küçük-burjuvalarýn ve onlarýn temsilcilerinin devrimci tehditleri, hasmý yýldýrma yolunda basit giriþimlerden baþka bir þey deðildi. Ama onlar, çýkmaza saplanýnca ve kendilerini [sayfa 510] tehditlerini uygulamaya geçirmek zorunda görecek kadar güç ve tatsýz bir durumda kalýnca da, bunu, amaca giden yolda hiç bir þeyden kaçýnmayan, ve canlabaþla geri çekilmek için bahaneler arayan, ikircil bir tarzda yapýyorlar. Kavgayý haber veren gözkamaþtýrýcý baþlangýç, kavganýn baþlamasý gerektiði anda, zayýf bir mýrýltý halinde yitip gidiyor. Oyuncular kendilerini ciddiye almaz oluyorlar, ve eylem, iðneyle delinen bir kuru barsak gibi acýklý bir þekilde fosluyor. Hiç bir parti, elinde bulunan araçlarý, demokrat partiden daha çok abartmaz. Hiç biri, durum hakkýnda daha hafiflikle hayale kapýlmaz. Ordunun bir kýsmý kendisi için, oy verdi diye, Montagne, ordunun kendinden yana ayaða kalkacaðý kanýsýndaydý. Peki hangi durumda? Böyle bir durum, birlikler açýsýndan, ancak, devrimciler, Fransýz askerlerine karþý, Roma askerlerinin tarafýný tuttuklarý zaman doðardý. Öte yandan proletaryanýn, ulusal muhafýza karþý derin bir nefret duymamasý ve gizli derneklerin liderlerinin demokrat partinin önderlerine karþý derin bir güvensizlik beslememesi için, 1848 Haziranýnýn anýlarý henüz pek tazeydi. Bu anlaþmazlýklarý gidermek için büyük ortak çýkarlarýn ortaya konmuþ olmasý gerekliydi. Anayasanýn soyut bir paragrafýnýn çiðnenmesi böyle bir çýkar koymuyordu ortaya. Anayasa, demokratlarýn bizzat kendilerinin açýkladýklarýna göre, daha önce birçok kez bozulmamýþ mýydý? En popüler gazeteler, anayasayý karþý-devrimci bir tertip olarak damgalamamýþlar mýydý? Ama demokrat, küçük-burjuvaziyi, dolayýsýyla, baðrýnda karþýt iki sýnýfýn çýkarlarýnýn karþýlýklý birbirlerini körelttikleri bir ara sýnýfý temsil ettiði için, sýnýflar arasý uzlaþmaz çeliþkilerin üstünde olduðunu sanýr. Demokratlar, karþýlarýnda ayrýcalýklý bir sýnýf bulunduðunu

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

45

teslim ediyorlar, ama onlar kendileri, ulusun bütün geri kalanlarýyla birlikte halký oluþturuyorlar. Onlarýn temsil ettikleri þey ise, halkýn hakkýdýr, onlarý ilgilendiren þey, halkýn çýkarlarýdýr. O halde, bir savaþýma giriþmeden önce farklý sýnýflarýn çýkarlarýný ve durumlarýný incelemeleri gerekmiyor. Kendi öz araçlarýný, fazla bir titizlik ve özenle tartmalarýnýn gereði yok. Halkýn tamamen kendi kaynaklarý ile kendini ezenlere karþý saldýrmasý için demokratlarýn [sayfa 511] yapacaklarý tek þey, bir iþaret vermektir. Ama eðer, pratikte, onlarýn çýkarlarýnýn çýkar olmadýklarý ortaya çýkarsa, ve eðer onlarýn gücü bir güçsüzlük olarak kendini açýða vurursa, bunun suçu, ya bölünmez halký birçok düþman kamplara bölen kötülükçü safsatacýlarýn, ya demokrasinin hedeflerini kendi öz iyiliði olarak deðerlendiremeyecek kadar sersem ve kör olan ordunundur, ya da uygulamada bir ayrýntý her þeyi berbat etmiþtir, ya da artýk beklenmedik bir rastlantý bu kez partiyi kaybettirmiþtir. Her halde de, demokrat, en yüzkarasý bir bozgundan, savaþýma girdiði zaman ne kadar masum idiyse o kadar tertemiz olarak ve yeni bir inançla, kendisi ve partisi eski görüþ açýsýný býrakacaðý için deðil de, tersine, koþullar ardýndan yetiþeceði kadar olgunlaþacaðý için mutlaka kazanacaðý inancý ile çýkar. Bunun içindir ki kýrýp geçirilmiþ, yere serilmiþ ve yeni parlamento yönetmeliðinin aþaðýladýðý Montagne’ý fazla mutsuz sanmamalýsýnýz. 13 Haziran, onun liderlerini baþýndan uzaklaþtýrmýþ olsa da, bu yeni durumdan umuda kapýlan daha düþük yeteneklere yer açýyordu. Parlamentodaki güçsüzlükleri artýk kuþku götürmez olduðundan, artýk, eylemlerini manevi hoþnutsuzluk, öfkelenme nöbetleri ve gürültülü beyanlarla sýnýrlandýrmaya hak kazanmýþlardý. Düzen partisi, onlarý, ne kadar devrimin son resmi temsilcileri olarak, anarþinin bütün dehþetinin cisimleþmesi olarak görüyormuþ gibi yapsa da, onlar, gerçekte, gene de öylesine yavan ve öylesine ýlýmlý olabiliyorlardý. Ama 13 Haziran üzerine þu derin kývýrttýrmayla kendi kendilerini avuttular: Hele genel oy sistemine dokunmaya bir cüret etsinler! O zaman gösteririz onlara kim olduðumuzu! Nous verrons!* Yabancý ülkelere sýðýnan montanyarcýlara gelince, burada þuna dikkati çekmek yeter: Ledru-Rollin, baþýnda bulunduðu güçlü * Göreceðiz. -ç.

46

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

partiyi, onbeþ günden kýsa bir süre içinde ve geri getirme umudu kalmamacasýna yýkmayý baþardýðý için, in partibus[98] bir Fransýz hükümeti kurmanýn kendisine düþtüðüne inandý; uzakta, eylem alanýnýn uzaðýnda, devrimin düzeyi düþtüðü ölçüde ve Resmi Fransa’nýn resmi büyüklükleri gitgide küçüldükleri ölçüde bu partinin çehresi o kadar [sayfa 512] büyüyor gibi görünüyordu. Ulahlara ve öteki halklara, Avrupa kýtasýnýn zorbalarýný, gerek kendi müdahalesi ile ve gerekse müttefiklerinin müdahalesi ile tehdit ettiði aralýklý genelgeler göndererek 1852 için cumhuriyetçi bir talip gibi görünebilmiþti. Proudhon, bu baylara Vous n’êtes que des blagueurs* diye baðýrdýðý zaman, tamamen haksýz mýydý? 13 Haziran günü, düzen partisi, yalnýz Montagne’ý yýkmakla kalmamýþ, anayasayý Ulusal Meclisin çoðunluðunun kararlarýna baðýmlý kýlmayý da baþarmýþtý. Cumhuriyeti þu þekilde kavrýyordu: parlamenter biçimlerde, egemenliðin, krallýk döneminde olduðu gibi, yürütme gücünün vetosu ya da parlamentoyu daðýtma hakký ile sýnýrlý olmaksýzýn parlamenter biçimlerde þimdiki burjuva egemenliði. Bu, Thiers’in dediði gibi parlamenter cumhuriyetti. Ama burjuvazi, 13 Haziranda, parlamento içinde salt egemenliðini güven altýna aldýysa da, parlamentonun kendisini, en popüler kesimini atarak, yürütme gücü karþýsýnda ve halk karþýsýnda devasýz bir zaafla yaralamýyor muydu? Herhangi baþka bir merasime gerek görmeden, birçok milletvekilini, savcýlarýn istemlerine teslim ederek, kendi parlamenter dokunulmazlýðýný yok ediyordu. Montagne’a uyguladýðý aþaðýlayýcý yönetmelik, halkýn herbir temsilcisini alçalttýðý ölçüde, cumhurbaþkanýný yükseltiyordu. Burjuvazi, anayasayý savunmak için giriþilen ayaklanmayý, anarþist diye, toplumu altüst etmeyi amaçlayan bir eylem diye damgalamakla, yürütme gücü, kendisine karþýn, anayasayý çiðnediði takdirde, baþkaldýrma çaðrýsý olanaðýný kendisi için de yasaklýyordu. Tarihin acý alayý öyle istedi ki, Bonaparte’ýn emri üzerine Roma’yý topa tutan ve böylece 13 Haziran ayaklanmasýnýn dolaysýz nedeni olan general Oudinot, 2 Aralýk 1851’de, düzen partisi tarafýndan, halka, ýsrarla ve boþ yere Bonaparte’a karþý anayasanýn generali olarak sunuldu. 13 Haziranýn bir baþka kahramaný, yüksek maliyenin adamlarý olan bir ulusal muhafýzlar çetesinin baþýnda, demokrat gazetelerin yönetim * “Siz palavracýdan baþka bir þey deðilsiniz.” -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

47

merkezlerindeki kaba davranýþlarýndan ötürü Ulusal Meclis kürsüsünden kutlanmýþ olan Vieyra, evet bu ayný, Vieyra, Bonarparte’ýn komplosuna sokulmuþtu ve Ulusal Meclisin [sayfa 513] son saati geldiðinde, onu, ulusal muhafýzlardan gelecek her türlü koruyuculuktan yoksun býrakmakta çok büyük bir katkýsý olmuþtu. 13 Haziranýn baþka bir anlamý daha oldu. Montagne, meclisten Bonaparte’a karþý bir suçlama koparmak istemiþti. Bu bakýmdan, onun yenilgisi, Bonaparte’ýn doðrudan bir zaferi, hasýmlarý olan demokratlara karþý parlak bir kiþisel baþarýsý oldu. Düzen partisi, zaferi ele geçirmek için dövüþtü, Bonaparte ise parsayý topladý. Ýþte onun yaptýðý bu. 14 Haziranda, Paris duvarlarý üzerinde bir bildiri görülüyordu, bu bildiride, Baþkan, güya, elinde olmayarak, istemeye istemeye, ancak olaylarýn zorlamasý ile keþiþlere özgü yalnýzlýðýndan çýkýyor ve o deðeri bilinmemiþ erdem, hasýmlarýnýn kara çalmalarýndan yakýnýyordu ve kendi kiþiliðini düzenin davasý ile özdeþleþtirir görünerek, daha doðrusu düzenin davasýný kendi kiþiliði ile özdeþleþtiriyordu. Üstelik, Ulusal Meclis, iþ iþten geçtikten sonra da olsa, Roma seferini onayladýysa da, buna ilk giriþen o, Bonaparte’ýn kendisi idi. Büyükrahip Samuel’i Vatikan’a geri götürdükten sonra, Tuileries sarayýna kral David olarak yerleþmeyi umabilirdi.[281] Papazlarý kazanmýþtý. 13 Haziran ayaklanmasý, gördüðümüz gibi, sokaklarda barýþçýl bir yürüyüþ alayý olmaktan ileri gitmemiþti. Demek ki, ona karþý kazanýlacak askeri þeref ve zaferler yoktu. Þurasý da daha az gerçek deðildir: kahraman bakýmýndan olduðu kadar olay bakýmýndan da yoksul olan bu çaðda, düzen partisi, bu kansýz savaþý ikinci bir Austerlitz’e[282] çevirdi. Kürsü ve basýn, orduyu, anarþinin güçsüzlüðünü temsil eden halk yýðýnlarýna karþý düzenin gücü olarak kutladýlar ve “toplumun kalesi” Changarnier’yi göklere çýkardýlar. Sonunda Changamier’nin kendisinin bile inanmaya baþladýðý bir yutturmaca. Ama, el altýndan, þüpheli görünen birlikler Paris’ten uzaklaþtýrýldý, demokratlardan yana oy kullanan alaylar Fransa’dan Cezayire sürüldü, birliklerin elebaþýlarý disiplin bölüklerine yollandý. Son olarak da, basýn kýþladan, kýþla da burjuva toplumundan sistemli olarak koparýldý. Ýþte Fransýz ulusal muhafýzýnýn tarihinin kesin dönüm noktasýna gelmiþ bulunuyoruz. 1830’da, Restorasyonun devrilmesine karar veren oydu. Louis-Philippe zamanýnda, [sayfa 514] ulusal muhafý-

48

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

zýn nizami birliklerin yanýnda yer aldýðý her ayaklanma yenilgiye uðradý. 1848 Þubat olaylarý sýrasýnda ulusal muhafýz ayaklanmaya karþý pasif ve Louis-Philippe’e karþý da kesin olmayan bir tutum aldýðý zaman, Louis-Philippe kendini yenilmiþ saydý. Ýþte böylece, devrimin, ulusal muhafýz olmadan galip gelemeyeceði, ordunun da ulusal muhafýza karþý galip gelemeyeceði inancý kök saldý. Bu, ordunun, burjuvazinin sonsuz erkine olan temelsiz boþ inancý idi. 1848 Haziran olaylarý sýrasýnda tüm ulusal muhafýzýn ordu birliklerinin yardýmý ile baþkaldýrmayý ezmesi, bu boþ inaný kuvvetlendirmekten baþka bir þey yapmamýþtý. Bonaparte’ýn iktidara geliþinden sonra, ulusal muhafýz komutanlýðý ile birinci askeri tümen komutanlýðýnýn, anayasaya aykýrý olarak, Changarnier’nin þahsýnda birleþtirilmesi sonucu, ulusal muhafýzýn etkinliði, bir bakýma, azaldý. Ulusal muhafýz komutanlýðý, þimdi artýk yüksek askeri komutanlýðýn basit bir sýfatý gibi göründüðünden, ulusal muhafýz, artýk askeri birliklerin eklentisinden baþka bir þey deðildi. En sonunda, 13 Haziranda parçalandý, yalnýz, bu çaðýn baþýndan beri Fransa’nýn her yanýnda zaman zaman yinelenegelen kýsmi daðýlmasý sonucu deðil, hiç bir iz, kýrýntý býrakmamacasýna daðýldý. 13 Haziran gösterisi her þeyden önce demokrat ulusal muhafýzlarýn bir gösterisiydi. Onlar orduya karþý, silahlarýný deðil, üniformalarýný çevirmiþlerdi. Oysa esas týlsým da, bu üniformadaydý iþte. Ordu, bu üniformanýn da týpký herhangi baþka bir yün kumaþ olduðuna kendini inandýrabildi. Büyü bozulmuþtu. 1848’in Haziran olaylarýnda burjuvazi ve küçük-burjuvazi, ulusal muhafýz olarak proletaryaya karþý ordu ile birleþmiþti. 13 Haziran 1849’da, burjuvazi, küçük-burjuva ulusal muhafýzý daðýttý. 2 Aralýk 1851’de, burjuva ulusal muhafýz kendi kendini daðýtýyordu ve Bonaparte, iþ olup bittikten sonra daðýtma kararnamesini imzalarken bir emri-vakiyi gerçeklemekten baþka bir þey yapmýþ olmadý. Böylece, burjuvazi, küçük-burjuvazi, artýk onun için baðýmlý olmaktan çýkarak bir baþkaldýran olduðu andan itibaren, orduya karþý da son silahýný kendi eliyle parçalamýþtý, nasýl ki, bizzat kendisi de mutlak hale gelir gelmez, mutlakiyete karþý savunma araçlarýnýn tümünü, genel bir biçimde, kendi elleri ile yýkacaksa. [sayfa 515]

Bu arada, düzen partisi, tekrar bulmak üzere yalnýzca 1848’de kaybetmiþ göründüðü bir iktidarý, 1849’da, hiç bir sýnýr tanýmazcasýna yeniden ele geçiriþini, cumhuriyete ve anayasaya söverek,

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

49

kendi öz liderlerinin yaptýklarý da dahil olmak üzere geçmiþ, bugünkü gelecek bütün devrimleri lânetleyerek, ve basýnýn aðzýna kilit vuran, dernek kurma hakkýný yokeden yasalar çýkararak, sýkýyönetimi düzenli, kurala uygun, temel bir kurum haline getirerek kutladý. Sonra, Ulusal Meclis, kendi yokluðu süresince görev görecek bir sürekli komisyon atadýktan sonra, aðustosun ortasýndan ekimin ortasýna kadar tatile girdi. Bu tatil sýrasýnda, meþruiyetçiler Ems ile, orleancýlar Claremont ile dolaplar çevirdiler, ayný þeyi, Bonaparte, hükümdarvari gezilere çýkarak, il meclisleri de, anayasanýn yeniden gözden geçirilmesini tartýþarak yaptýlar. Bunlar, Ulusal Meclisin tatil dönemlerinde düzenli olarak her zaman meydana gelen ara olaylardý ve ben bunlardan ancak birer “olay” olduklarý zaman sözetmek niyetindeyim. Burada sadece þuna iþaret edelim. Ulusal Meclis, uzun bir süre için sahneden kaybolmakla ve cumhuriyetin baþýnda yalnýz bir tek siluet, hem de Bonaparte’ýnkinden daha da yürekler acýsý bir siluet býrakmakla, siyasal olmayan bir davranýþta bulunuyordu, oysa düzen partisi, halký çileden çýkaran bir tutumla, içindeki ayrý ayrý kralcý öðelere ayrýlýyor ve kendisini, krallýðýn yeniden canlandýrýlmasý konusundaki iç çekiþmelere býrakýyordu. Bu tatiller sýrasýnda, parlamentonun anlaþýlmaz gürültüsü ne zaman kesilse ve parlamento ne zaman ülkeye daðýlmak üzere ayrýlsa, bu cumhuriyetin çehresini tamamlamak için yalnýz bir tek þeyin eksik olduðu tartýþma götürmez bir biçimde ortaya çýkar: parlamento tatillerini sürekli hale getirmek ve parlamentonun “Özgürlük, Eþitlik, Kardeþlik!” sloganlarýnýn yerine, açýk seçik, belli anlamlarý olan “Piyade, Süvari, Topçu” terimlerini koymak. IV 1849 Ekimi ortalarýnda Ulusal Meclis yeniden toplandý. 1 Kasýmda, Bonaparte, Barrot-Falloux kabinesini görevden aldýðýný ve yeni bir kabine kurduðunu bildiren mesajý ile [sayfa 516] Ulusal Meclisi þaþýrttý. Hiç bir zaman Bonaparte’ýn bakanlarýna yol veriþi gibi böylesine yol-yöntem gözetmeden, protokolsüz, uþaklar bile kapý dýþarý edilmemiþtir. Ulusal Meclise savrulan tekmeleri, þimdilik, Barrot ve ortaklarý yedi. Barrot kabinesi, daha önce gördüðümüz gibi, meþruiyetçilerle orleancýlardan oluþmuþ bir düzen partisi kabinesi idi. Bonapar-

50

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

te’ýn, cumhuriyetçi Kurucu Meclisi daðýtmak, Roma’ya karþý sefere giriþmek ve demokrat partiyi parçalamak için ona gereksinmesi vardý. Görünüþte, bu bakanlýðýn arkasýnda gölgede kalmýþ, hükümet iktidarýný düzen partisinin ellerine býrakmýþ ve Louis-Philippe zamanýnda gazetelerin sorumlu yazýiþleri müdürünün taþýdýðý alçakgönüllü maskeyi, “homme de paille”* maskesini takmýþtý. Þimdi ise, artýk, ardýnda gerçek yüzünü gizleyebildiði hafif bir peçe olmaktan çýkan, ve kendi çehresini göstermesini engelleyen bir demir maske olan bu eðreti kýlýðý baþýndan atýyordu. O, Barrot kabinesini, düzen partisi adýna cumhuriyetçi Ulusal Meclisi parçalamak için hükümete getirmiþti, þimdi de meclise, yani düzen partisine baðlý olmadýðýný iyice ortaya koymak için onun görevine son veriyordu. Zaten, bu göreve son verme için akla yakýn nedenler de eksik deðildi. Barrot kabinesi, cumhurbaþkanýný, Ulusal Meclisin yanýnda bir güç gibi gösterebilecek yakýþýr yol-yöntem biçimlerini bile önemsemiyordu. Ulusal Meclisin yaz tatili sýrasýnda, Bonaparte, týpký, Kurucu Meclise muhalif olarak daha önce de Roma Cumhuriyetine saldýrýsýndan dolayý Oudinot’yu kutladýðý bir mektup yayýnlamasý gibi, Edgar Ney’e yazýlmýþ bir mektup yayýnladý, bu mektupta papanýn** liberal tutumunu onamaz görünüyordu. Ulusal Meclis, Roma seferi için gerekli kredileri oyladýðý zaman, Victor Hugo, sözde bir liberalizmle, mektubu tartýþma konusu yaptý. Düzen partisi, sanki Bonaparte’ýn delice heveslerinin en küçük bir siyasal önemi olabileceði yolundaki düþünceyi, aþaðýlayýcý çýðlýklarla boðuntuya getirdi. Baþka bir nedenle, Barrot, tumturaklý üslubu ile, kürsünün tepesinden, ileri [sayfa 517] sürdüðüne göre, baþkanýn en yakýn çevresinde gizlice hazýrlanan “iðrenç dolaplar” konusunda öfkeli sözler sarfetti. Sonunda, bakanlar kurulu, Ulusal Meclisten, Orleans düþesi için bir dulluk maaþý elde ederken, baþkanlýk ödeneðinin artýrýlmasý yolunda her türlü öneriyi geri çevirdi. Ve Bonaparte’ýn kiþiliðinde, imparator adayý ile kötü talihli þövalye nasýl sýmsýký birbirine karýþýyorduysa, imparatorluðu yeniden canlandýrmanýn kendi yazgýsý olduðu yolundaki büyük düþüncesine, bunu tamamlamak üzere, her zaman, onun borçlarýný ödemenin Fransýz halkýnýn yazgýsý olduðu düþüncesi, ekleniyordu. * Baþkalarýnýn suçunu ya da davranýþýný üstlenen gölge adam anlamýnda. -ç. ** Plus IX. -Ed.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

51

Barrot-Falloux kabinesi, Bonaparte’ýn ilk ve son parlamenter kabinesi oldu. Dolayýsýyla bu kabinenin görevine son verilmesi, kesin bir dönüm noktasý oluyor. Bu kabine ile birlikte, düzen partisi de, parlamenter rejimin savunulmasý ve yürütme gücüne sahip olunmasý için vazgeçilmez olan bir konumu bir daha ele geçirememek üzere yitirdi. Yürütmenin, bir-buçuk milyondan büyük bir memurlar ordusunu emrinde bulundurduðu, dolayýsýyla çýkarlarýn ve geçim olanaklarýnýn muazzam bir kitlesini, sürekli olarak mutlak baðýmlýlýðý altýnda tuttuðu; devletin, en geniþ varlýk belirtilerinden en ufacýk devinimlerine kadar, en genel varlýk biçimlerinden, bireylerin en özel yaþamlarýna kadar sivil toplumu sýmsýký sardýðý, denetlediði, düzenleþtirdiði gözetim ve vesayet altýnda tuttuðu; bu asalak yapýnýn, en olaðanüstü bir merkezleþme yardýmýyla, benzerlerini ancak toplumsal gövdenin mutlak baðýmlýlýðýnda, baðlantýsýz biçimsizliðinde bulan her yerde bulunma, her þeyi bilme ve daha hýzlý bir devinim yeteneði ve esneklik kazandýðý Fransa gibi bir ülkede, evet, böyle bir ülkede, Ulusal Meclisin, bakanlýk mevkilerini istediði gibi kullanma hakkýný kaybetmekle, ayný zamanda, tüm devlet yönetimini basitleþtirmediði, memurlar ordusunu olabildiðince azaltmadýðý, ve nihayet sivil topluma ve kamuoyuna hükümet iktidarýndan baðýmsýz kendi öz organlarýný yaratma olanaðýný vermediði takdirde, gerçek etkinliðini, söz geçirirliðini de kaybettiði kolayca anlaþýlýr. Ama, Fransýz burjuvazisinin maddi çýkarý, kesinlikle, bu geniþ ve karmaþýk hükümet makinesinin sürdürülmesine sýmsýký baðlýdýr. Ýþte burjuvazi, kendi fazla nüfusunu buraya yerleþtirir [sayfa 518] ve kâr, faiz, rant ve serbest meslek ücreti olarak cebe indiremediklerini, maaþ biçiminde tamamlar. Öte yandan, burjuvazinin siyasal çýkarý, onu, baskýyý günden güne aðýrlaþtýrmaya ve dolayýsýyla da hükümet iktidarýnýn araçlarýný ve personelini artýrmaya zorlar; oysa ayný zamanda, kamuoyuna karþý kesintisiz bir savaþ yürütmesi, toplumun baðýmsýz devindirici organlarýný tümden budamayý baþaramadýðý yerde kýskançlýkla sakat býrakmasý ve felce uðratmasý gerekir. Böylece, Fransýz burjuvazisi, sýnýfýnýn durumu gereði, bir yandan bütün parlamenter iktidarýn varoluþ koþullarýný ve dolayýsýyla da bizzat kendi varlýk koþullarýný yoketmek, öte yandan ona düþman olan yürütme gücüne karþý-durulmaz bir kuvvet kazandýrmak zorundaydý. Yeni kabine, d’Hautpoul kabinesi adýný taþýyordu. General

52

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

d’Hautpoul, Konsey baþkanlýðýný ele geçirmiþ olduðundan dolayý deðil, tersine, Bonaparte, Barrot’yu görevden alýrken, cumhuriyetin baþkaný cumhurbaþkanýný, anayasal bir kralýn, tahtýtacý bulunmayan, ne âsasý ve ne de kýlýcý olan sorumsuz olmaksýzýn, devletin en yüksek makamýný zamana baðlý olmaksýzýn elinde tutmayan, daha kötüsü yýllýk ödeneði bulunmayan bir anayasal kralý yasal yokluða mahkum eden bu makamý ortadan kaldýrmýþtý. D’Hautpoul kabinesinde parlamentoda bir ölçüde tanýnmýþ, yalnýz bir tek adam, yüksek maliyenin en acýklý üne sahip üyelerinden biri olan faizci Fould vardý. Ona maliye bakanlýðý verildi. 1 Kasým 1849’dan bu yana, Fransýz deðerlerinin,* Bonaparte tahvillerinin yükseliþ ve düþüþüne göre çýkýp indiklerini farketmek için, Paris borsasýnýn esham fiyat listelerini þöyle bir karýþtýrmak yeter. Bonaparte, böylece, borsada kendisine yandaþlar bulurken, ayný zamanda, Carlier’yi Paris emniyet müdürlüðüne atamakla polisi de ele geçiriyordu. Bununla birlikte, kabine deðiþikliðinin sonuçlarý ancak zamanla kendilerini gösterebildiler. Ýlkönce, Bonaparte, ancak daha görünür bir biçimde geri püskürtülmek üzere, ileri bir adým atmýþtý. Onun kaba mesajýný, Ulusal Meclise karþý en kölece bir baðlýlýk bildirimi izledi. Bakanlarýn kendileri bile, her ne zaman, onun kaçýkça heveslerini, yasa [sayfa 519] tasarýsý biçiminde meclise sunmak için çekingen bir giriþimde bulunsalar, baþtan baþarýsýzlýklarýna inanmýþ bulunduklarý komik emirleri, istemeye istemeye, durumlarý yüzünden zorunlu olduklarý için yerine getirir görünüyorlardý. Bonaparte, ne zaman kendi niyetlerini, bakanlarýnýn arkasýndan açýða vursa ve kendi idées napoléoniennes[283] ile oyun oynasa, bakanlarý, Ulusal Meclis kürsüsünden, onun tutumunu yersiz bulduðunu belirtiyordu. Onun zorbaca ele geçirme arzularý, yalnýzca hasýmlarýnýn alaycý gülüþleri sürsün diye duyuruluyor gibiydi. O, herkesin akýlsýz biri saydýðý deðeri bilinmemiþ bir deha gibi davranýyordu. O, bu dönemde olduðu kadar, hiç bir zaman, bütün sýnýflarýn bu kadar fazla nefretini kazanmamýþtý. Ve burjuvazi, hiç bir zaman, bu kadar kesin bir biçimde egemenlik sürmedi, ve hiç bir zaman kendi gücünün büyüklüðünü bu kadar açýk bir biçimde sergilemedi. Burada, onun bu dönem boyunca, baþlýca iki yasada özetlenebilen yasama eyleminin tarihini verecek deðilim: birincisi içki * Hükümet tahvilleri. -Ed.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

53

vergisini yeniden koyan yasa, ikincisi inansýzlýðý kaldýran öðretim yasasý. Böylece Fransýzlar için þarabýn zevkini tatmak ne kadar fazla güçleþiyorsa, onlara gerçek hayat suyu da o kadar bol sunuluyordu. Burjuvazi, içkiler üzerine konan vergi ile, nefret edilen eski vergiler sisteminin dokunulmazlýðýný ilân ettiði kadar, öðretim yasasý ile de, yýðýnlarýn, bu sisteme katlanmalarýný saðlayan eski düþünüþ sistemlerini korumaya çalýþýyordu. Orleancýlarýn, liberal burjuvalarýn, yani volterciliðin ve seçmeci felsefenin bu eski havarilerinin Fransýz ruhunun, Fransýz düþünüþünün yönlendirilmesini babadan kalma can düþmanlarý cizvitlere emanet ettiklerini görmek insaný þaþýrtýyor. Ama orleancýlar ve meþruiyetçiler, taht üzerinde hak iddia ederken birbirlerinden ayrýlmalarýna karþýn, ortak egemenliklerinin, iki çaðýn baský araçlarýnýn birleþtirilmesini zorunlu kýldýðýný ve temmuz monarþisine özgü halký köleleþtirme araçlarýný, Restorasyan dönemi araçlarýyla tamamlamak ve kuvvetlendirmek gerektiðini anlýyorlardý. Bütün umutlarý kýrýlan ve her zamankinden çok ezilen köylüler, bir yandan tahýl fiyatlarýnýn düþüklüðü, öte yandan da vergi yükümlerinin ve ipotek borçlarýnýn çoðalmasý [sayfa 520] yüzünden, taþrada çalkalanmaya baþladýlar. Din adamlarýnýn emrine verilen öðretmenleri, valilerin emrine verilen belediye baþkanlarýný yakýndan izleyerek, ve emir altýna alýnan herkesi kucaklayan bir muhbirlik düzeni kurarak, onlara karþýlýk verildi. Paris’te ve büyük kentlerde gericiliðin kendisi, çaðýnýn görünümünü alýyor ve yatýþtýrmaktan çok kýþkýrtýyor. Kýrda ise, o, sýð, kaba, bayaðý, bezdirici, tedirgin edicidir, bir sözcükle jandarmadýr. Kasaba papazlarý düzeninin kutsadýðý böyle bir jandarma düzeninin, üç yýl içinde, eðitilmemiþ yýðýnlarý nasýl bir yýlgýnlýða düþüreceði kolayca anlaþýlýr. Düzen partisinin, Ulusal Meclis kürsüsünden, azýnlýða karþý kullandýðý öfkeli ve tumturaklý ifadeler ne denli kalabalýk olursa olsun, söylevleri, sözleri “oui, oui, non, non!”* ile sýnýrlý kalmasý gereken hýristiyanýn konuþmalarýnýn sözleri gibi tekheceli kalýyordu. Basýnda olduðu gibi meclis kürsüsünde de tekheceli ve çözümü önceden bilinen bir bilmece gibi yavan. Ýster dilekçe verme hakký, ister içki üzerine konan vergiler sözkonusu olsun, ister basýn özgürlüðü ya da serbest ticaret sözkonusu olsun, ister kulüpler ya da be* “Evet, evet, hayýr hayýr!” (Tekhecelilik esprisine uygun düþmesi için, sözleri Fransýzca olarak býraktýk.) -ç.

54

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

lediye örgütlenmesi ya da kiþisel özgürlüklerin korunmasý ya da bütçenin düzene konmasý sözkonusu olsun, dönüp dolaþýp hep ayný þeye geliniyordu, tema hep ayný kalýyordu, yargý hep hazýr ve deðiþmemek üzere hep aynýydý: Sosyalizm! Burjuva liberalizmi bile, burjuva kültürü bile, burjuva mali reformu bile, sosyalist ilân ediliyordu. Daha önce bir geçit bulunan yerde, demiryolu yapmak sosyalizmdir, ve size bir kýlýçla saldýrýldýðý zaman kendinizi sopa ile savunmanýz sosyalizmdir. Bu, basit bir konuþma tarzý, bir moda ya da bir parti taktiði deðildi. Burjuvazi, kendisinin feodalizme karþý yaptýðý bütün silahlarýn, þimdi bizzat kendisine karþý döndüðünü, kendisinin kurumlaþtýrdýðý bütün eðitim araçlarýnýn þimdi onun kendi kültürüne karþý döndüðünü ve kendi yarattýðý tanrýlarýn hepsinin þimdi kendisini yüzüstü býraktýklarýný farkediyordu. Bütün sözde burjuva özgürlüklerinin ve ileri kurumlarýn kendi sýnýf egemenliðini, hem toplumsal tabanda, [sayfa 521] hem de siyasal zirvede yýprattýklarýný ve onu tehdit ettiklerini görüyordu, dolayýsýyla bunlar “sosyalist” olmuþlardý. Burjuvazi, haklý olarak, bu tehditte ve bu sataþmada, sosyalizmin sýrrýný görüyordu. O, sosyalizmin anlamýný ve yönelimini, bizzat sözdesosyalizmden, evet, burjuvazinin neden yüreðini sosyalizme sýmsýký kapadýðýný, duygusal bir biçimde insanlýðýn acýlarýna yanýp yakýldýðýný, ya da neden hýristiyanlýk anlayýþý ile bin yýllýk krallýðýn, evrensel kardeþlik çaðýnýn geleceðini haber verdiðini, neden düþünüþ, kültür, özgürlük üzerine hümanist bir üslupla ileri geri konuþtuðunu, ya da neden toplumun tüm sýnýflarýnýn uzlaþmasý ve refahý sistemini icat ettiðini bir türlü anlayamayan bu sözde-sosyalizmden daha iyi anlýyordu. Ama burjuvazinin anlamadýðý þey, onun kendi öz parlamenter düzeninin, genellikle kendi siyasal egemenliðinin de, sýrasý geldiðinde, kaçýnýlmaz olarak, sosyalist diye mahkum edileceði idi. Burjuva sýnýfýn egemenliði, tümüyle örgütlenmemiþ olduðu sürece, kendi saf siyasal ifadesini bulmamýþtý, öteki sýnýflarýn uzlaþmaz çeliþkileri de belirgin bir biçimde kendini gösteremiyordu ve kendini gösterdiði yerde de, devlet gücüne karþý her türlü savaþýmý, sermayeye karþý savaþýma dönüþtüren bu tehlikeli gidiþi göremiyordu. Eðer burjuvazi her toplum hareketinde, “düzen”i tehlikede görüyorsa, nasýl, düzensizlik rejimini, kendi öz rejimini, parlamenter rejimi, kendi konuþmacýlarýndan birinin deyimine göre ancak savaþým içinde ve savaþýmla yaþayan bu rejimi toplumun tepesinde tutmak

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

55

isteyebilirdi? Parlamenter rejim tartýþmayla yaþar, peki nasýl yasaklayacaktý tartýþmayý? Her çýkar, her toplumsal kurum, bu düzende, genel düþüncelere, düþünce olarak tartýþýlan genel düþüncelere çevrilmiþtir. Herhangi bir çýkar, herhangi bir toplumsal kurum, nasýl düþüncenin üzerinde yükselebilecektir ve kendini bir inanç unsuru olarak zorla kabul ettirebilir? Kürsüdeki söz savaþýmý, basýnýn polemiklerine yolaçýyor. Parlamentodaki tartýþma kulübü, salonlarýn ve kabarelerin tartýþma kulüplerinde kendi zorunlu tamamlayýcýsýný buluyor. Durmadan kamuoyunun yargýsýna baþvuran temsilciler, kamuoyuna, kendi düþüncesini dilekçeler aracýlýðýyla dile getirme hakkýný veriyorlar. Parlamenter rejim, her þeyi, çoðunluðun kararýna teslim eder, peki [sayfa 522] parlamento dýþýndaki büyük çoðunluklarýn kendileri de karar vermek istemezler miydi? Devletin tepesinde keman çalýndýðý zaman, aþaðýdakilerin oynamaya koyulmamalarýný nasýl bekleyebilirsiniz? Demek ki burjuvazi, böylece, eskiden “liberal” olarak kutlamýþ olduðunu, þimdi “sosyalist” diye suçlayarak, kendi öz çýkarýnýn self-government’ýn* tehlikelerinden kurtulmayý emrettiðini; ülkede huzuru geri getirmek için her þeyden önce huzuru burjuva parlamentosuna getirmek gerektiðini; toplumsal gücünü muhafaza edebilmek için siyasal gücünü kýrmasý gerektiðini; burjuvalarýn ancak kendi sýnýflarýnýn da öteki sýnýflarla ayný siyasal hiçliðe mahkum olmasý koþuluyla öteki sýnýflarý sömürmeye ve mülkiyetin, ailenin, dinin ve düzenin rahat rahat zevkini çýkarmaya devam edebileceklerini; kesesini kurtarmak için burjuvazinin zorunlu olarak tacýný kaybetmesi gerektiðini ve kendisini koruyacak olan kýlýcýn kaçýnýlmaz olarak baþýnýn üzerinde asýlý bir Demokles kýlýcý olduðunu teslim ediyor. Burjuvazinin genel çýkarlarý alanýnda, Ulusal Meclis, o kadar verimsiz göründü ki, örneðin 1850 kýþýnda baþlamýþ Paris-Avignon demiryolu inþaatý üzerine tartýþmalar, 2 Aralýk 1851’de bile sonuçlanacak kadar henüz ilerlememiþti. Meclis, baský yapmadýðý ya da gerici bir yol izlemediði zaman devasýz bir kýsýrlýða uðramýþ bulunuyordu. Bonaparte’ýn bakanlar kurulu, düzen partisinin kafasýnda yatan yasalar için harekete geçerken ya da uygulamada ve yerine * Özyönetim. -ç.

56

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

getirilmesinde onlarý daha da abartarak aðýrlaþtýrýrken, baþkan, kendi yönünden, çocukça bir budalalýk örneði olan önerilerle, halkýn sevgisini kazanmaya, Ulusal Meclise karþý muhalefetini göstermeye, gizli bir art düþünce ile yalnýz özel koþullarýn, geçici olarak, gizli hazinelerini Fransýz halkýna açmaktan kendisini alýkoyduðunu duyurmaya çalýþýyordu. Bunun gibi astsubaylara günde dört “kuruþ” tutarýnda bir ücret artýrýmýný ve iþçiler için karþýlýksýz bir kredi bankasý kurmayý öneriyordu. Armaðan ya da ödünç olarak para, iþte bu yolla kitlelerin gönlünü kazanmayý umuyordu. Baðýþlar ve borçlar – ister yüksek derecede, ister [sayfa 523] düþük olsun, lümpen-proletaryanýn bütün maliye bilimi bundan ibarettir. Bonaparte’ýn harekete geçirmesini bildiði kaynaklar iþte bunlardý. Bir hükümdarlýk talibi, hiç bir zaman yýðýnlarýn bayaðýlýðý üzerinde bundan daha bayaðýca spekülasyon yapmamýþtýr. Ulusal Meclis, borçlarýnýn dürtüklediði ve daha önce kazanýlmýþ hiç bir ünün alýkoyamadýðý bu serüvencinin umutsuz bir darbeye kalkýþmasý tehlikesinin gittikçe artmasý karþýsýnda, meclisin zararýna halkýn sevgisini saðlamak için apaçýk giriþimlerinden birçok kez öfkeye kapýlmýþtý. Beklenmedik bir olay, baþkaný, piþmanlýkla yeniden düzen partisinin kollarýna attýðý zaman, düzen partisi ile baþkan arasýndaki uyuþmazlýk, tehlikeli bir durum almýþtý. 10 Mart 1850 ara seçimlerinden sözetmek istiyoruz. Bu seçimlerin amacý, 13 Haziranýn ertesinde, hapis ya da sürgün nedeniyle boþalan koltuklarýn doldurulmasýydý. Paris yalnýz sosyal-demokrat adaylarý seçti. Üstelik oylarýn çoðunu, 1848 Haziran ayaklanmacýlarýndan De Flotte’un adý üzerinde topladý. Proletaryanýn müttefiði Paris küçükburjuvazisi, 13 Haziran 1849 yenilgisinin öcünü alýyordu. Proletarya, ancak uygun bir fýrsatta, daha önemli kuvvetlerle ve daha gözüpek bir sloganla yeniden ortaya çýkmak üzere tehlike anýnda savaþým sahnesinden çekilmiþe benziyordu. Bir baþka özel durum, bu seçim zaferinin tehlikesini daha da artýrmýþ göründü. Ordu, Paris’te, La Hitte’e, yani Bonaparte’ýn bakanlarýndan birine karþý, Haziran ayaklanmasýna oy verdi, illerde ise çoðunlukla montanyarlara oy verdi ve montanyarlar, Paris’teki kadar açýk ve kesin olmamakla birlikte hasýmlarýna üstün geldiler. Bonaparte, bir kez daha devrimle birdenbire karþý karþýya geldiðini gördü. 29 Ocak 1848’de olduðu gibi, 13 Haziran 1849’da olduðu gibi, 10 Mart 1850’de de düzen partisinin ardýna gizlendi.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

57

Baþ eðdi, ezilerek özür diledi, parlamenter çoðunluðun emri üzerine herhangi bir bakanlar kurulunu atamayý önerdi. Hatta orleancý ve meþruiyetçi parti liderlerinden, Thiers’lerden, Berryer’lerden, Broglie’ lerden, Molé’lerden, kýsacasý bu burgravlardan[178] devletin dizginlerini ele almalarýný rica etti. Düzen partisi fýrsattan yararlanmasýný bilemedi. Yüreklilikle kendisine sunulan iktidarý ele geçireceði yerde, Bonaparte’ý, 1 Kasýmda görevden aldýðý kabineyi [sayfa 524] yeniden atamaya zorlamasýný bile bilemedi. Baþkaný baðýþlamak suretiyle gururunu kýrmakla ve Bay Baroche’u d’Hautpoul kabinesine katmakla yetindi. Bu Baroche, genel savcý sýfatýyla, Bourges Yüce Divaný huzurunda, birinci kez 15 Mayýs devrimcilerine karþý, ikinci kez 13 Haziran demokratlarýna karþý, her iki olayda da Ulusal Meclise karþý iþlenen suikastlardan yana ortalýðý kasýp kavurmuþtu. Bonaparte’ýn bakanlarýndan hiç biri, daha sonraki günlerde Ulusal Meclisi alçaltmaya ondan daha fazla katkýda bulunmamýþtýr ve 2 Aralýk 1851’den sonra, onunla bir kez daha, yerini yapmýþ ve yüksek maaþa konmuþ Senato ikinci baþkaný olarak karþýlaþýyoruz. O, Bonaparte’ýn içebilmesi için devrimcilerin çorbasýna tükürmüþtü. Sosyal-demokrat parti ise, bir kez daha kendi zaferi hakkýnda kuþku yaratmak ve deðerini düþürmek için bahaneler aramaktan baþka tasasý yok gibi görünüyordu. Yeni seçilen Paris milletvekillerinden biri olan Vidal, ayný zamanda, Strasbourg’dan da seçilmiþti. Vidal’in Paris seçiminden vazgeçmesine ve Strasbourg’u seçmesine karar verildi. Bu duruma göre, demokrat parti, kendi seçim zaferine kesin bir nitelik vereceði ve böylece düzen partisini sýcaðý sýcaðýna Parlamentoda bu zafer için kendisi ile çekiþme zorunda býrakacaðý yerde, ve böylece hasmýný, halkýn coþku ile dolup taþtýðý, ordunun elveriþli bir tutum içinde bulunduðu bir anda savaþýma zorlayacaðý yerde, Paris’i, bütün Mart ve Nisan aylarý boyunca yeni bir seçim kampanyasý ile tedirgin etti. Halkýn taþkýnlýkla kabarmýþ tutkularýnýn böylece yeni bir seçim oyununun perde aralýðýnda sönüp gitmesine, devrimci enerjinin anayasal baþarýlarla doygunluk bulmasýna ve küçük entrikalarla, boþ tumturaklý nutuklarla ve aldatýcý bir ajitasyonla harcanmasýna izin verdi. Böylece burjuvazinin yeniden biraraya toplaþmasýna ve önlemlerini almasýna olanak saðladý. Son olarak da, Nisan ara seçimi ile, yani Eugène Sue’nün seçimi ile, Mart seçimlerine, onlarýn anlamýný zayýflatan içli bir kötü niyetli yorumuna fýrsat vermiþ oldu! Yani bir sözcükle, 10 Martý bir

58

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

Nisan balýðýna çevirdi. Parlamento çoðunluðu, hasmýnýn zayýflýðýnýn farkýna vardý. Saldýrýnýn yönetim ve sorumluluðunu Bonaparte’ýn kendilerine býraktýðý 17 burgrav, yeni bir seçim yasasý [sayfa 525] hazýrladý, meclise sunulmasý, bu þerefe istekli çýkmýþ olan Bay Faucher’ye havale edildi. Bay Faucher 8 Mayýsta, genel oy sistemini kaldýran, seçmenlere seçim yerinde üç yýl oturmuþ olmak zorunluluðunu yükleyen, böylece, iþçilerin bu süre içinde oturduðunu, iþverenlerinin verecekleri belgeye baðlý kýlan yasayý meclise sundu. Demokratlar, anayasal seçim savaþýmý sýrasýnda ne kadar devrimci bir kampanya yürüttü iseler, þimdi, silah elde seçimdeki zaferlerinin bütün ciddiyetini göstermenin sözkonusu olduðu bir zamanda, düzeni, “görkemli dinginliði”, yasal eylemi, baþka bir deyiþle kendini yasa olarak dayatan karþý-devrimin iradesine körükörüne boyun etmeyi öðütleyen söylevleri de, o ölçüde gitgide anayasal oluyordu. Meclis tartýþmalarý boyunca, Montagne, hukuk alaný üzerinde kalan namuslu adamýn sakin tutumunu, düzen partisinin devrimci saplantýsýnýn karþýsýna koyarak, düzen partisini devrimci bir davranýþta bulunduðu için kýyasýya bir kýnamanýn aðýrlýðý altýnda ezerek þaþýrttý. Yeni seçilen milletvekilleri bile, yolyordam bilir, aðýrbaþlý tutumlarý ile, onlarý anarþist olmakla suçlamanýn ve yeniden seçilmelerini devrimin bir zaferi saymanýn ne kadar yanlýþ olduðunu tanýtlamaya çabaladýlar. 31 Martta yeni seçim yasasý kabul edildi. Montagne, meclis baþkanýnýn cebine gizlice bir protesto sokuþturuvermekle yetindi. Seçim yasasýný yeni bir basýn yasasý izledi, bu yasa yardýmýyla bütün devrimci basýn tümüyle ortadan kaldýrýldý.[284] Kaderine lâyýk oldu. Bu tufandan sonra Le National ve La Presse,[158] iki burjuva gazete, devrimin ileri karakollarý olarak kaldýlar. Demokrat liderlerin, Mart ve Nisan, Paris halkýný aldatýcý bir savaþýma sürüklemek için nasýl her þeyi yaptýklarýný, ve nasýl, 8 Mayýsta, halký gerçek savaþýmdan caydýrmak için ellerinden geleni esirgemediklerini gördük. Ayrýca, 1850 yýlýnýn, sanayi ve ticaret alanýnda, refah bakýmýndan, en parlak yýllardan biri olduðunu ve bu yüzden de Paris proletaryasýnýn tamamýyla bir iþe sahip bulunduðunu unutmamak gerekir. Ama 31 Mart 1850 seçim yasasý, proletaryanýn siyasal iktidara katýlmasýný tamamen dýþtalýyordu. Onu savaþ alanýndan bile uzaklaþtýrýyordu. Ýþçileri, yeniden, Þubat Devrimin-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

59

den önce bulunduklarý duruma, parya durumuna [sayfa 526] atýyordu. Ýþçiler, böyle bir olay karþýsýnda, demokratlarýn kendilerini yöneltmelerine izin vererek ve geçici bir iyilik, bir rahatlýk için sýnýflarýnýn devrimci çýkarýný unutmaya kadar iþi vardýrarak, kazanan bir sýnýf olmanýn þan ve onurundan vazgeçiyorlar, 1848 Haziran yenilgisinin, kendilerini, yýllar boyu savaþýma elveriþsiz kýldýðýný ve tarihsel sürecin bir kez daha onlarýn baþlarý üzerinden geçip gitmek zorunda olduðunu tanýtlayarak, kendilerini kaderlerine býrakýyorlardý. 13 Haziranda “Hele genel oy sistemine bir dokunmaya kalksýnlar da görürüz” diye baðýran küçük-burjuva demokratlara gelince, onlar, kendilerine çarpan karþý-devrimci darbenin bir darbe olmadýðýný, 31 Mayýs yasasýnýn ise bir yasa olmadýðýný düþünerek kendilerini avutuyorlardý. 2 Mayýs 1852’de, her Fransýz, bir elinde oy pusulasý, öteki elinde bir kýlýç olmak üzere, sandýk baþýna gidecektir. Bu kehanet, onlarý hoþnut etmeye yetiyor. Ordu ise, 1850 Nisan ve Mayýs seçimlerinden dolayý yüksek rütbeliler tarafýndan, daha önce 29 Mayýs 1849 seçimlerinden dolayý cezalandýrýldýðý gibi, cezalandýrýldý. Ama, bu kez kararlý bir biçimde þöyle düþündü: “Devrim bir üçüncü kez bizi aldatamayacaktýr!” 31 Mayýs 1850 yasasý, burjuvazinin “coup d’état”sý* oldu. Burjuvazinin devrim üzerinde daha önceki bütün kazanýmlarý geçici bir nitelik taþýyorlardý. Her Ulusal Meclisin sahneden çekiliþi, bu kazanýmlarý tehlikeye düþürüyordu. Yeni genel seçimlerin rastlantýlarýna baðlý bulunuyorlardý ve 1848’den beri seçimlerin tarihi, burjuvazinin, fiili egemenliði geliþtiði ölçüde halk yýðýnlarý üzerindeki manevi etkisini kaybettiðini çürütülmez bir biçimde tanýtlýyordu. 10 Martta, genel oy açýkça burjuvazinin egemenliðine karþý belirmiþti. Burjuvazi buna genel seçim sistemini kaldýrarak karþýlýk verdi. Dolayýsýyla, 31 Mayýs yasasý, sýnýf savaþýmýnýn gereklerinden biriydi. Beri yandan, anayasa, cumhurbaþkanýnýn seçiminin geçerli olmasý için en az 2 milyon oyu gerekli görüyordu. Baþkan adaylarýndan hiç biri bu gerekli oy sayýsýný elde edemezse, Ulusal Meclis, en çok oy alan üç aday arasýndan baþkaný seçmek zorundaydý. Kurucu Meclis bu yasayý yaptýðý zaman, seçim listelerinde 10 milyon [sayfa 527] seçmen kayýtlý idi. Bu bakýmdan anayasanýn ifadesine göre, baþkanlýk seçimini geçerli kýlmak için seçmenlerin beþte-biri yeterli * Hükümet darbesi. -ç.

60

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

oluyordu. 31 Mayýs yasasý, en azýndan 3 milyon seçmeni seçim listelerinden sildi, seçmen sayýsýný 7 milyona indirdi, ama bununla birlikte, cumhurbaþkanlýðý seçimi için geçerli yasal asgariyi 2 milyon oy olarak tuttu. Buna göre yasa, yasal olan beþte-bir asgariyi hemen hemen oylarýn üçte-birine yükseltiyordu, yani baþkan seçimini halkýn elinden kapýp kaçýrmak ve Ulusal Meclisin eline teslim etmek için her þeyi yaptý. Böylece, düzen partisi, 31 Mayýs seçim yasasý ile, Ulusal Meclis seçimini ve cumhurbaþkanlýðý seçimini, toplumun en tutucu kesimine emanet ederek egemenliðini iki kat kuvvetlendirmiþ göründü. V   Devrimci bunalým aþýlýr aþýlmaz ve genel oy sistemi kaldýrýlýr kaldýrýlmaz, Ulusal Meclis ile Bonaparte arasýndaki savaþým hemen yeniden baþladý. Anayasa, Bonaparte’ýn ödeneðini 600.000 frank olarak saptamýþtý. Baþkanlýða yerleþmesinden ancak altý ay geçmiþti ki, Bonaparte bunu iki katýna çýkartmayý baþardý. Odilon Barrot, gerçekten de, Kurucu Meclisten, sözde temsil masraflarý karþýlýðý olarak, yýlda, 600.000 franklýk bir ek koparmýþtý. 13 Hazirandan sonra, Bonaparte, ayný çeþitten isteklerini duyurmuþtu, ama bu kez Barrot katýnda baþarý elde edememiþti. 31 Mayýstan sonra, hemen uygun fýrsattan yararlandý ve bakanlarý aracýlýðý ile Ulusal Meclise 3 milyonluk bir ödenti önerisi yaptýrttý. Uzun, serüvenli, baþýboþ bir serseri yaþam, son derece duyarlý antenler oluþturmuþtu onda, bu antenler, ona, burjuvalarýndan para sýzdýrabileceði elveriþli anlarý yakalayabilmesini saðlýyordu. Açýk bir chantage en règle* uyguladý. Ulusal Meclis, onun yardýmý ve suç ortaklýðýyla, halkýn egemenliðini çiðnemiþti. Bonaparte, meclisi, kesenin aðzýný açmadýðý ve suspayý olarak kendisine yýlda 3 milyon vermeyi reddettiði takdirde, suçunu halk mahkemesine açýklamakla tehdit ediyordu. Meclis, 3 milyon [sayfa 528] Fransýzýn oy kullanma hakkýný ellerinden almýþtý. Dolaþým-dýþý býrakýlmýþ, geçerliði olmayan her-bir Fransýz için, geçerliði olan bir frank istiyordu, yani tam tamýna 3 milyon frank. O, altý milyonun seçtiði adam olarak, iþ iþten geçtikten sonra, hile ile kendisinden aþýrýlan * Kurala uygun þantaj. -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

61

oylar için zarar ziyan ödentisi istiyordu. Meclis Komisyonu, bu densizi baþýndan savdý. Bonapartcý basýn tehdit etti. Ulusal Meclis, ulusun kitlesi ile ilke üzerinde ve kesin olarak baðlarýný kopardýðý bir anda, cumhurbaþkaný ile de baðlarý koparabilir miydi? Meclis, yýllýk hükümdar ödeneðini geri çevirdi, ama yalnýz bir kez olmak üzere 2.168.000 franklýk bir ek ödenek verdi. Böylece çifte bir zaafýn suçlusu oldu, bir yandan parayý verdi, beri yandan da bunu istemeye istemeye verdiðini kýzgýnlýðýyla ortaya koydu. Bonaparte’ýn bu parayý ne amaçla gereksindiðini daha ilerde göreceðiz. Genel seçim sisteminin kaldýrýlýþýnýn hemen ardýndan ve Bonaparte’ýn, Mart ve Nisan bunalýmý sýrasýnda hakarete uðramýþ tutumunu býrakarak gaspedici parlamentoya karþý kýþkýrtýcý, sinirlendirici bir hayasýzlýk içinde göründüðü bu hoþ olmayan bir sonuca baðlanýþtan sonra, Ulusal Meclis, üç ay süre ile, 11 Aðustostan, 11 Kasýma kadar tatile girdi. Meclis, kendi yerine, içinde hiç bir bonapartçýnýn bulunmadýðý, ancak bir miktar ýlýmlý cumhuriyetçinin yer aldýðý 18 üyeden oluþmuþ bir Daimi Komisyon atadý. 1849 yýlýnýn Daimi Komisyonunda yalnýz düzen partisinin adamlarý ve bonapartçýlar vardý. Ama o çaðda düzen partisi, sürekli olarak devrime karþý olduðunu açýklýyordu. Bu kez, durmadan baþkana karþý olduðunu açýklayan, parlamenter cumhuriyet idi. 31 Mayýs yasasýndan sonra, düzen partisinin karþýsýnda, yalnýz bu bir tek rakip vardý. Ulusal Meclis, 1850 Kasýmýnda yeniden toplandýðý zaman, meclisin o zamana kadar baþkana karþý verdiði küçük küçük önemsiz çatýþmalar yerine, bu iki güç arasýnda, acýmasýz büyük bir savaþ, kýyasýya bir savaþým giderek kaçýnýlmaz bir hale gelmiþ gibi göründü. 1849’da olduðu gibi bu yýlýn parlamento tatili sýrasýnda da, düzen partisi ayrý ayrý kesimlere bölünmüþtü; bunlarýn herbiri, LouisPhilippe’in ölümünde taze bir kaynak bulan krallýðý diriltmeye yönelik kendi entrikalarý ile uðraþýyordu. Meþruiyetçilerin kralý Henri V, Paris’te oturan ve Daimi [sayfa 529] Komisyon üyelerinin de içinde yer aldýðý gerçek bir bakanlar kurulu bile atamýþtý. Þu halde, Bonaparte, kendi yönünden, Fransa taþrasýnda geziler yapmakta ve huzuru ile onur verdiði kent halkýnýn eðilimine göre azçok üstü örtülü ya da açýk bir biçimde kendisinin krallýðý diriltme tasarýlarýný açýklamakta ve kendisine taraftarlar toplamakta haklý idi. Büyük resmi Moniteur’ün ve Bonaparte’ýn küçük özel Moniteur’lerinin elbette ki muzaffer turneler olarak göklere çýkarmamazlýk edemeyecek-

62

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

leri bu gezilerde, Bonaparte, daima 10 Aralýk derneðine baðlý kiþilerle birlikteydi. Bu dernek, 1849’da kurulmuþtu. Bir yardýmsever dernek kurmak bahanesi ile Paris lümpen-proletaryasý gizli kollar halinde örgütlendirilmiþti, derneðin kendisi bonapartçý bir general tarafýndan yöneltilmek üzere, herbir kolun baþýna bonapartçý ajanlar konulmuþtu. Geçimlerinin ve hatta kökenlerinin nereden geldiði þüpheli, yýkýma uðramýþ “kibar düþkünler” yanýnda, burjuvazinin kokuþmuþ serüvencileri ve döküntüleri yanýnda, bu dernekte, baþýboþ serseriler, yol verilmiþ askerler, zindandan çýkmýþ forsalar, sürgün kaçkýný kürek mahkumlarý, hýrsýzlar, þarlatanlar, lazzaroniler,[132] yankesiciler, gözden sürmeyi çeken hokkabazlar, kumarbazlar, pezevenkler, genelev iþletenler, hamallar, iþsiz yazarlar, org çalýcýlarý, paçavracýlar, bileyciler, kalaycýlar, dilenciler, kýsacasý, Fransýzlarýn “bohéme”* dedikleri bu ne olduðu belirsiz, çürümüþ, kararsýz tüm yýðýn vardý. Ýþte, Bonaparte, kendisine yakýn olan bu unsurlarla 10 Aralýk derneðinin gövdesini oluþturmuþtu. “Yardýmseverler derneði”, þu anlamda ki, Bonaparte gibi bütün üyeler, emekçi halkýn zararýna birbirlerinin yardýmýna koþmak gereksinmesini duyuyorlardý. Kendisini lümpen-proletaryaya baþkan atayan, kendisinin kiþisel olarak ardýnda koþtuðu çýkarlarý çoðaltýlmýþ, çeþitlendirilmiþ bir biçimde yalnýz lümpen-proletaryada bulan, toplumun bütün sýnýflarýnýn bu tortusunu, bu döküntüsünü, bu firesini kayýtsýz þartsýz yaslanabileceði tek sýnýf olarak gören bu Bonaparte, gerçek Bonaparte’týr, “sans phrase”** Bonaparte’týr. Bu düzenbaz sefih, halklarýn yaþamýna, onlarýn eylemine ve devletin eylemlerine, sözün en kaba anlamýyla, bir komedi [sayfa 530] olarak bakar, büyük kostümlerin, büyük sözlerin ve büyük tavýrlarýn ancak en bayaðý rezillikleri gözlerden gizlemeye yaradýðý bir maskeliler alayý olarak bakar. Böyle olduðu içindir ki, Bonaparte’ýn Strasbourg yolculuðunda, ehlileþtirilmiþ bir Ýsviçre akbabasý, Napoléon kartalýný temsil ediyor. Boulogne’a giriþ için, orduyu temsil etmekle görevlendirilen birkaç Londra uþaðýný Fransýz üniformasý ile soytarýlaþtýrýyor.[285] 10 Aralýk derneðine, týpký Klaus Zettel’in*** aslaný temsil etmesi gibi, halký temsil etmekle görevlendi-rilen 10.000 baldýrýçýplak sokak serserisini topluyor. Bur* Derbeder. -ç. ** “Düpedüz.” -ç. *** Ýngilizce metinde (s. 443) “Nick Bottom”.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

63

juvazinin kendisi, en iyi iþlenmiþ, en eksiksiz bir komediyi, ama dünyanýn en ciddi havasý ile ve Fransýz dram kurallarýnýn en ukalâca protokol-lerinden hiç birini çiðnemeksizin oynadýðý bir anda, kendi devlet iþlerinin gösteriþine yarý-kanar yarý-kanmaz bir durumda iken ko-mediyi düpedüz komedi olarak alan bu serüvenci, ona üstün gele-cekti. Ancak gösteriþli hasmýndan kurtulduðu zaman, kendi impara-torluk rolünü ciddiye aldýðý ve Napoléon maskesini takýndýðý için gerçek Napoléon’u temsil ettiðini düþündüðü zamandýr ki, tarihi artýk bir komedi sanmayan, ama kendi öz komedisini tarih sanan bu aðýrbaþlý soytarý, kendi dünya anlayýþýnýn kurbaný oluyor. Ulusal iþlikler sosyalist iþçiler için ne idiyse, gezgin muhafýzlar burjuva cumhuriyetçiler için ne idiyse, Bonaparte’ýn özel partisini meydana getiren 10 Aralýk derneði de onun için ayný þey idi. Bonaparte’ýn gezilerinde, demiryolu vagonlarýna doldurulmuþ bu dernek kollarýnýn, gittiði yerde, kendisine hemen bir karþýlayýcý ve dinleyici kalabalýðý saðlamak; yalancýktan halk kendisine sevgi gösteriyormuþ gibi yapmak, “Vive I’empereur!”* diye baðýrmak ve elbette ki polisin himayesinde cumhuriyetçilere sövmek ve onlarý dövmek gibi özel bir görevleri vardý. Paris’e dönüþlerinde ise, bir öncü birliði oluþturmak, karþý-gösterileri önlemek ya da daðýtmakla görevliydiler. 10 Aralýk derneði, Bonaparte’ýn derneði idi, ona aitti, onun eseri, onun en öz düþüncesi idi. O neyi kendine mal ediyorsa, bunu, ona durum ve koþullarýn [sayfa 531] gücü veriyor, ne yapýyorsa, bunu, durum ve koþullar onun için yapýyor, ya da o, kýsaca, baþkalarýnýn eylemlerini kopya etmekle yetiniyor. Ama, ardýnda gizli dolandýrýcýlar ve hýrsýzlar derneði,** düzensizlik, kargaþa, fuhuþ, hýrsýzlýk derneði olmak üzere yurttaþlarýn önünde, resmi bir dille açýktan açýða düzenden, dinden, aileden, mülkiyetten sözederken, iþte o, Bonaparte’ýn ta kendisidir, demetin asýl yaratýcýsý odur, 10 Aralýk derneðinin öyküsü, onun kendi öyküsüdür. Olaðanüstü durumlarda düzen partisi milletvekillerinin, 10 Aralýkçýlarýn coplarýnýn tadýna baktýklarý olmuþtu. Dahasý var, Ulusal Meclise baðlý ve meclisin güvenliðini kollamakla görevli Polis Komiseri Yon, Daimi Komisyona, Alais adýnda birinin tanýklýðý üzerine [10] Aralýkçýlardan bir kolun, General * “Yaþasýn imparator!” -ç. ** Ýngilizce metinde “gizli dolandýrýcýlar ve hýrsýzlar derneði” sözcükleri yerine “Schufterle’lerin ve Spiegelberg’lerin[287] gizli derneði” sözcükleri yer alýyor. -ç.

64

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

Changarnier’yi ve Meclis Baþkaný Dupin’i öldürmeye karar vermiþ bulunduklarý ve kararý kimlerin yerine getireceðinin bile belli olduðu hakkýnda bilgi verdi. 10 Aralýk derneði hakkýnda bir soruþturma, ki bu Bonaparte’ýn gizli dünyasýna saygýsýzca bir el atma olacaktý, kaçýnýlmaz göründü. Meclisin toplanmasýndan hemen önce, Bonaparte, ne olur ne olmaz diye, derneðini daðýttý, ama anlaþýlacaðý gibi yalnýz kaðýt üzerinde, çünkü 1851’in sonunda, hâlâ, Emniyet Müdürü Carlier ayrýntýlý bir muhtýra ile, Bonaparte’ý, bu derneði gerçekten daðýtmaya sevketmek için boþuna uðraþtý. 10 Aralýk derneði, Bonaparte’ýn nizami orduyu büyük bir 10 Aralýk derneðine çevirmeyi baþarýncaya kadar, onun özel ordusu olarak kalacaktý. Bonaparte, Ulusal Meclisin uzatýlmasýndan kýsa bir süre sonra, bu doðrultuda bir giriþimde bulundu; bu iþ için de, az önce meclisten kopardýðý paradan yararlandý. Bir kaderci olarak, insanýn, özellikle de askerin karþý duramayacaðý bazý üstün güçler olduðuna inanmýþtý. Bu güçler arasýnda, en baþta puro ve þampanyayý, soðuk kümes hayvanlarý etlerini ve sarýmsaklý sucuklarý sayýyordu. Onun için, subaylarý ve astsubaylarý, Elysée sarayýnýn salonlarýnda, puro ve þampanya, soðuk kümes hayvanlarý etleri ve sarýmsaklý sucuklar sunarak aðýrlamaya baþladý. 3 Ekimde, [sayfa 532] Saint-Maur teftiþindeki birliklerle, 10 Ekimde, daha büyük çapta Satory teftiþindeki birliklerle, ayný manevrayý yineledi. Amca, Büyük Ýskender’in Asya’daki seferlerini anýmsýyordu, yeðen ise Bacchus’ un[288] ayný ülkedeki gezilerini. Büyük Ýskender, iþin doðrusu, bir yarý-tanrý idi, oysa Bacchus bir tanrýydý, ve 10 Aralýk derneðinin koruyucu tanrýsý daha çok oydu. 3 Ekim teftiþinden sonra, daimi komisyon, savaþ bakaný d’Hautpoul’u huzuruna çaðýrdý. D’Hautpoul, bu gibi disipline aykýrýlýklarýn bir daha yinelenmeyeceðine söz verdi. Bonaparte’ýn 10 Ekimde, d’Hautpoul’un verdiði sözü nasýl tuttuðu bilinir. General Changarnier, Paris ordusu baþkomutaný sýfatýyla sözkonusu iki teftiþi yönetmiþti. Ayný zamanda, hem Daimi Komisyon üyesi, hem ulusal muhafýz lideri, 29 Ocak ve 13 Haziranýn “kurtarýcýsý”, “toplumun kalesi”, düzen partisinin yüksek baþkanlýk makamý adayý, her iki monarþinin adamý sayýlan Monk, o zamana kadar savaþ bakanýna karþý baðýmlýlýðýný hiç bir zaman kabul etmemiþti. Her zaman cumhuriyetçi anayasa ile açýkça alay etmiþ ve Bonaparte’ý kibar ve anlamý bellisiz bir koruyuculukla izlemiþti. Ama iþte þimdi, savaþ bakanýna karþý

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

65

disiplinin, Bonaparte’a karþý da anayasanýn savunucusu oluyordu. 10 Ekimde, süvari birliklerinin bir bölümü “Vive Napoléon! Vivent les saucissons!”* diye baðýrdýklarý zaman, Changarnier, hiç deðilse dostu Neumeyer’in komutasýnda geçit yapan piyade birliklerinin bir ölü sessizliði göstermesini saðlayacak tedbirleri aldý. Savaþ bakaný, Bonaparte’ýn ayartmasý üzerine, General Neumeyer’i cezalandýrmak için, ona 14 ve 15. tümenlerin komutanlýðýný vereceðini ileri sürerek, onu Paris’teki görevinden aldý. Neumeyer, bu yer deðiþtirmeyi reddetti ve sonuç olarak da istifasýný vermek zorunda kaldý. Changarnier ise, beri yandan, 2 Kasýmda günlük bir emir yayýnladý, bu emirle silah altýndaki bütün birliklere her ne türden olursa olsun baðýrmayý ve siyasal gösterileri yasaklýyordu. Elysée gazeteleri[289] Changarnier’ye, düzen partisininkiler ise Bonaparte’a saldýrdýlar. Daimi Komisyon, gizli oturumlarýný artýrdý, bu oturumlarda çeþitli zamanlarda, yurdun [sayfa 533] tehlikede olduðunun ilan edilmesi önerildi. Ordu, biri Bonaparte’ýn yaþadýðý Elysée’de mekân kuran, öteki Changarnier’nin oturduðu Tuileries’de bulunan iki genelkurmay ile iki düþman kampa bölünmüþ gibiydi. Bir an, kavgaya baþlama iþareti vermek için, Ulusal Meclisin toplanmasý bekleniyormuþ gibi oldu. Fransýz kamuoyu, Bonaparte ile Changarnier arasýndaki bu sürtüþmeleri, þu Ýngiliz yazarýnýn karakterize ettiði gibi deðerlendiriyordu: “Fransa’nýn siyasal hizmetkârlarý, devrimin yakýcý lavlarýný eski süpürgelerle süpürüyorlar, bu iþi görürken de birbirlerine giriyorlar.” Bu arada, Bonaparte, Savaþ Bakaný d’Hautpoul’un görevlerini kaldýrmak, onu ivedilikle Cezayire göndermek ve yerine de savaþ bakaný olarak Schramm’ý atamak için zaman yitirmedi. 12 Kasýmda, ayrýntýlarla doldurulmuþ, burcu burcu düzen kokan, uzlaþma eðilimiyle yanýp tutuþan, anayasaya boyun eðmiþ, anýn yakýcý sorunlarý dýþýnda her sorunu iþleyen koskoca bir mesaj verdi Ulusal Meclise. Sanki laf arasýnda sözü geçiyormuþcasýna, anayasanýn kesin yargýlarýna uygun olarak, yalnýz cumhurbaþkanýnýn orduyu istediði biçimde kullanmak yetkisine sahip olduðunu anýþtýrýyordu. Mesaj þu þatafatlý protesto sözleriyle son buluyordu: “Fransa her þeyden önce huzur istiyor. ... Yalnýzca yeminime baðlý olarak, onun bana çizdiði dar sýnýrlar içinde kalacaðým. Halkýn * “Yaþasýn Napoléon! Yaþasýn sucuklar!” -ç.

66

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

seçtiði ve gücünü sadece halka borçlu olan ben, her zaman onun yasal olarak ifadesini bulan iradesine boyun eðeceðim. Eðer siz, bu çalýþma dönemi içinde, anayasanýn yeniden gözden geçirilmesine karar verirseniz, bir Kurucu Meclis, yasama gücünün durumunu düzenleyecektir. Yok böyle bir karar vermezseniz, halk, 1852’de kendi kararýný görkemle ilan edecektir. Ama gelecekteki çözümler ne olursa olsun, ihtirasýn, baskýn yapmanýn ya da zorun, büyük bir ulusun kaderini belirlemesine hiç bir zaman izin verilmeyeceði konusunda anlaþalým... Benim her þeyden önce dikkatimi gerektiren þey, 1852’de Fransa’yý kimin yöneteceði sorunu deðildir, zamanýmý, önümüzdeki dönemin çalkantýsýz, kargaþasýz geçmesi için kullanmaktýr. Ýçtenlikle açtým yüreðimi size: benim açýk yürekliliðime güveninizle, benim iyi niyetime, iþbirliðinizle karþýlýk [sayfa 534] vereceksiniz, gerisi Tanrýdan.” Burjuvazinin erdemli beylik sözleriyle dolu, ikiyüzlülükle ýlýmlaþtýrýlmýþ namus dili, burada, 10 Aralýk derneðinin hükümdar önderinin ve Saint-Maur ve Satory’nin piknik kahramanýnýn aðzýnda en derin anlamýný kuþanýyor. Düzen partisinin burgravlarý, bir an olsun, bu yüreðini açmanýn hakettiði güven konusunda hayale kapýlmadýlar. Çoktan beri yeminleri kanýksanmýþ bu adamlarýn kendi saflarýnda, bu iþte saçlarýný aðartmýþ olanlar, yeminini bozmanýn büyük ustalarý vardý. Ordu üzerine yazýlan bölüm onlarýn gözlerinden kaçmadý. Onlar, mesajýn, son zamanlarda çýkarýlan yasalarý uzun uzun sýraladýðý halde, en önemli yasayý, seçim yasasýný ayrý tutarak ondan hiç sözetmediðini, tam tersine, anayasanýn deðiþtirilmek üzere gözden geçirilmemesi halinde, 1852 yýlý için baþkan seçimini halka havale ettiðini öfke ile gördüler. Seçim yasasý, düzen partisinin yürümesini, hele hele atlamalarýný engelleyen ayak baðý idi. Üstelik, Bonaparte, 10 Aralýk derneðini resmen daðýtmakla ve Savaþ Bakaný d’Hautpoul’un görevlerini elinden almakla, bu günah keçilerini yurdun sunaðýnda kendi elleri ile kurban etmiþti. Beklenen çarpýþmanýn þiddetini azaltmýþtý. Nihayet, düzen partisinin kendisi, yürütme gücü ile her türlü kesin, kestirip atacak çatýþmayý, yürek çarpýntýsý ile önlemeye, yumuþatmaya, yatýþtýrmaya çalýþýyordu. Devrimden koparýlan kazanýmlarý yitirmek korkusuyla, onun meyvelerini rakiplerine toplattýrýyordu. “Fransa her þeyden önce huzur istiyor.” Bu, düzen partisinin Þubattan beri devrime yönelttiði çaðrýydý, Bonaparte’ýn mesajýnda,

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

67

düzen partisine yönelttiði çaðrýydý. “Fransa her þeyden önce huzur istiyor.” Bonaparte gaspa yönelen iþler iþliyordu, ama düzen partisi Bonaparte’ýn iþlerine karþý gürültülü protestolarda bulunduðu, ve onlarý vesvese ile yorumladýðý zaman “düzensizliðin, kargaþanýn” suçlusu haline getiriyordu kendini. Eðer hiç kimse sözünü etmeseydi, Satory’nin sucuklarý olduðu yerde dururdu. “Fransa her þeyden önce huzur istiyor.” Dolayýsýyla, Bonaparte, dilediðini huzur içinde yapsýn istiyordu ve düzen partisi çifte bir korku ile eli-kolu baðlanmýþ durumdaydý: gene devrimci karýþýklýklara yolaçmak korkusu ve kendi sýnýfýnýn, [sayfa 535] yani burjuvazinin gözüne kargaþalýðýn kýþkýrtýcýsý gibi görünmek korkusu. Fransa her þeyden önce huzur istediði için, Bonaparte, mesajýnda “barýþ” sözcüðünü kullandýktan sonra, ona “savaþ” sözcüðü ile karþýlýk vermeyi göze alamadý. Ulusal Meclisin açýlýþýnda büyük skandal sahneleri bekleyen halk, hayal kýrýklýðýna uðradý. Çoðunluk, ekim olaylarý üzerine Daimi Komisyonun tutanaklarýnýn teslimini isteyen muhalefet vekillerini yenilgiye uðrattý. Ýlke olarak gerginlik yaratacak bütün tartýþmalar önlendi. Ulusal Meclisin 1850 yýlý kasým ve aralýk aylarý çalýþmalarý ilginç olmadý. Nihayet, aralýðýn sonuna doðru, parlamentonun bazý ayrýcalýklarý çevresinde gerilla savaþý baþladý. Burjuvazi, genel seçim sistemini kaldýrarak sýnýf savaþýmýna son verdiðinden beri, hareket, iki gücün ayrýcalýklarý üzerine küçük, bayaðý hýrlaþmalar düzeyine düþmüþtü. Meclis üyelerinden Mauguin’e karþý borç yüzünden bir mahkümiyet kararý elde edilmiþti. Mahkeme baþkanýnýn isteði üzerine, Adalet Bakaný Rouher, fazla merasime gerek görmeden, borçlu hakkýnda bir tutuklama müzekkeresi kesmek gerektiðini açýkladý. Bunun üzerine Mauguin borcu yüzünden hapse atýldý. Ulusal Meclis, kendisine karþý bu suikasti haber alýnca öfkeden deliye döndü. Yalnýz Mauguin’in derhal serbest býrakýlmasýný emretmekle kalmadý, hemen o akþam, milletvekilini, meclis zabýt katibine, Clichy cezaevinden zorla çekip çýkarttýrdý. Bununla birlikte, özel mülkiyetin kutsallýðýna olan inancýný olumlamak için ve gerektiðinde, cansýkýcý olan montanyarlar için bir barýnak açmak art-düþüncesi ile, halk temsilcilerinin borç yüzünden hapsedilmelerini, ancak ilkönce kendisinin yetki vermesi koþuluyla kabul etti. Meclis, cumhurbaþkanýnýn da borç yüzünden hapsedilebileceði karar altýna almayý unuttu.

68

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

Böylece de, kendi üyelerini hâlâ koruyan son dokunulmazlýk görünümünü de yok etti. Polis komiseri Yon’un, Alais adýnda birinin tanýklýðý üzerine, 10 Aralýkçýlarýn bir kolunun, Dupin ile Changarnier’yi öldürmeyi tasarlamakla suçladýðý anýmsanacaktýr. Daha, meclisin ilk oturumunda meclis defterdarlarý, bu vesileyle, Ulusal Meclisin kendi özel bütçesinden ödenecek, emniyet [sayfa 536] polisinden tamamýyla baðýmsýz, özel bir parlamento polisi meydana getirmek önerisinde bulundular. Ýçiþleri Bakaný Baroche, kendi yetki alanýna bu el uzatmayý protesto etmiþti. Bunun üzerine, zavallýca bir uzlaþmada karar kýlýndý, buna göre meclisin polis komiseri pekala meclisin özel bütçesinden aylýk alabilecek, meclis defterdarlarý tarafýndan atanabilecek ve görevden alýnabilecekti, ama önceden içiþleri bakaný ile anlaþtýktan sonra. Bu arada, hükümet tarafýndan Alais aleyhinde bir dava açýlmýþ ve Alais mahkeme huzuruna çýkartýlmýþtý. Mahkemede, Alais için, beyanlarýný kendisi tarafýndan uydurulmuþ birer yutturmaca gibi göstermek ve savcýnýn aðzýndan, Dupin’i, Changarnier’yi, Yon’u ve bütün Ulusal Meclis’i gülünçleþtirmek kolay oldu. 29 Aralýk tarihinde Bakan Baroche, Dupin’e bir mektup yazdý; bu mektupta, Yon’un iþten atýlmasý için diretiyordu. Ulusal Meclis bürosu, Yon’u iþinde tutmaya karar verdi, ama Yon’un Mauguin iþinde gösterdiði zorbalýktan korkmuþ olan ve ne zaman yürütme gücüne bir sille atmayý göze alsa, karþýlýðýnda iki sille yemeye alýþmýþ bulunan meclis, bu kararý hiç de onaylamadý. Gayretkeþliðinden dolayý ödüllendirmek üzere Yon’a yol verdi ve gece karar verip gündüz infaz etmeyip, gündüz karar verip gece infaz eden bir adam için vazgeçilmez olan parlamenter ayrýcalýktan kendini yoksun býraktý. Ulusal Meclisin, kasým ve aralýk aylarý boyunca, belirli fýrsatlarda yürütme ile savaþýma girmeyi nasýl önlediðini görmüþtük. Þimdi ise, Ulusal Meclisi, en soysuz bahanelerle savaþýma girmek zorunda görüyoruz. Mauguin olayýnda, Ulusal Meclis, halk temsilcilerinin borç yüzünden hapsedilmesi ilkesine resmilik veriyor, ama bunun yalnýz kendisinin hoþuna gitmeyen temsilcilere uygulanmasýna izin verme yetkisini kendine saklýyor ve bu pis ayrýcalýk hakký için de adalet bakaný ile kavga ediyor. 10 Aralýk derneði hakkýnda bir soruþturma emri vermek için, Bonaparte’ý Fransa’nýn ve tüm Avrupa’nýn gözleri önünde Paris lümpen-proletaryasýnýn önderi

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

69

olarak gerçek yüzü ile acýmasýzca ortaya koymak için Dupin’e karþý sözde suikast tasarýsýndan yararlanacaðý yerde, meclis, bu çatýþmayý, bir polis komiserini atamaya ve görevden almaya, kimin, kendisinin mi yoksa içiþleri bakanýnýn mý yetkili olduðu gibi tek bir soruna indiriyor. Ýþte [sayfa 537] böylece, düzen partisini, bütün bu dönem boyunca, kendi belirimsiz þüpheli durumu yüzünden, yürütme gücüne karþý mücadelesini, bayaðý yetki kavgalarý, hýr çýkarmalar, iktidar çekiþmeleri halinde yoðaltmak, un-ufak etmek ve en budalaca biçim sorunlarým eyleminin ilkesi haline getirmek zorunda kalmýþ görüyoruz. Düzen partisi, ilkelerin tartýþma konusu olduðu, yürütme gücünün gerçekten maskesini indirdiði, ve meclisin davasýnýn ulusun davasý olacaðý bir anda savaþýma atýlmayý göze alamýyor. Ne var ki, böyle yapmakla ulusa bir yürüyüþ emri vermiþ olacaktý, oysa, halký harekete geçmiþ görmek kadar hiç bir þeyden korkmuyor. Onun içindir ki, bu gibi fýrsatlarda, çoðu kez Montagne’ýn önerilerini geri çeviriyor ve bu önerileri görüþmeyip baþka gündem maddesine geçiyor. Çekiþmeli sorun, kendini ortaya koyduðu gibi bütün geniþliðiyle bir kez bir yana býrakýldý mý, yürütme gücü, sorunu, en bayaðý, en küçük, en anlamsýz güdülerle yeniden ele alabileceði, bir baþka deyiþle, sorunun artýk sadece parlamentonun dar sýnýrlarý içinde bir ilgi taþýyabileceði aný rahat rahat bekliyor. O zaman düzen partisinin zaptedilmiþ öfkesi patlak veriyor. Kulisleri gizleyen perdeyi yýrtýyor, cumhurbaþkanýný ele veriyor, cumhuriyetin tehlikede olduðunu yüksek sesle ilân ediyor, ama onun tumturaklý görünüþü yavanlaþýyor, ve savaþým için baþvurulan neden, artýk ikiyüzlü ya da hiç bir deðeri olmayan bir bahaneden baþka bir þeye benzemiyor. Parlamentodaki fýrtýna, bir bardak suda koparýlmýþ fýrtýna haline geliyor, savaþým bir entrika oluyor, meydan okuma da bir skandal. Ulusal Meclisin kendisi halkýn özgürlüklerine ne kadar düþkünse, devrimci sýnýflar da parlamenter ayrýcalýklara o kadar hayranlýk duyduklarý için, bir yandan devrimci sýnýflarýn hýnzýr neþesi Ulusal Meclisin aþaðýlanmasýyla beslenirken, öte yandan da, parlamento dýþýndaki burjuvazi, parlamento içindeki burjuvazinin nasýl olup da bu kadar bayaðý kavgalarla zamanýný harcayabildiðini, ve nasýl olup da baþkanla yaptýðý böylesine zavallý çekiþmelerle kamuun huzurunu bozabildiðini anlayamýyor. Dýþardaki burjuvazi, herkesin savaþ umduðu bir anda barýþ yapmaktan, ve herkesin barýþ yapýldýðýna inandýðý bir anda savaþýma baþlamaktan ibaret olan böyle

70

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

bir stratejiyle þaþýrýyor. [sayfa 538] 20 Aralýkta, Pascal Duprat, Ýçiþleri bakanýna, altýn külçeler piyangosu üzerine soru yöneltti, açýklama, istedi. Bu piyango, bir “Elysée kýzý”[290] idi. Her ne kadar Fransýz yasasý, yardým amaçlarý güdenler dýþýnda her türlü piyangoyu yasaklýyorsa da, bu piyangoyu, Bonaparte ile onun sadýk adamlarý dünyaya getirmiþ, polis müdürü Carlier de onu resmen kanatlarý altýna almýþtý. Kazancý güya Paris serserilerinin Kaliforniya’ya ulaþtýrýlmasý masraflarýna ayrýlmýþ olan bir franklýk yedi milyon bilet. Her þeyden önce Paris proletaryasýnýn sosyalist hayallerinin yerini yaldýzlý düþlerle doldurmak, öðretisel (doctrinal) çalýþma hakký yerine büyük ikramiye serabýný koymak istiyorlardý. Paris iþçileri, doðal olarak, Kaliforniya altýn külçelerinin parýltýsý altýnda, kendi ceplerinden sýzdýrýlan, kararmýþ, donuk franklarý farketmediler. Kýsacasý, düpedüz bir dolandýrýcýlýk vardý bu iþte. Paris’teki yaþantýlarýný bozmadan Kaliforniya’nýn altýn madenlerini iþletmek isteyen serseriler, Bonaparte’ýn kendisi ile, onun boðazýna kadar borca batmýþ Yuvarlak Masa Þövalyeleri[291] idi. Ulusal Meclisin verdiði üç milyon har vurup harman savrulmuþtu, kasayý yeniden doldurmak için, þöyle ya da böyle bir çare gerekti. Bonaparte, boþuna, sözümona “iþçi siteleri” kurulmasý için, listenin baþýnda önemli bir tutarla yer aldýðý bir ulusal baðýþ toplanmasý için imza kampanyasý baþlattý. Katý yürekli burjuvalar, horgörü ile, Bonaparte’ýn imzasýyla üstlendiði miktarý ödemesini beklediler ve o, fazla beklettiði için de sosyalist hayal þatolarý üzerine spekülasyonu baþarýsýzlýða uðradý. Altýn külçeleri daha baþarýlý oldu. Bonaparte ve hempalarý, yedi milyon ile altýn külçelerin deðeri arasýndaki farkýn bir bölümünü cebe indirmekle yetinmediler, sahte biletler yaptýlar, ayný numarayla on, onbeþ, yirmi bilet sürdüler piyasaya – tam da 10 Aralýk derneðinin anlayýþýna uygun bir mali iþlem! Bu iþte, Ulusal Meclisin karþýsýnda artýk itibari bir cumhurbaþkaný yoktu, etten ve kemikten gerçek Bonaparte vardý. Burada, Meclis, onu artýk anayasa ile deðil, ama ceza yasasý ile çatýþýr bir halde suçüstü yakalayabilirdi. Eðer Meclis, Duprat’nýn sorusu üzerine konuþma açmadý ise, bu, sadece Girardin’in “yeterlik” önergesinin düzen partisine kendi ahlâk bozukluðunu anýmsatmasýndan ötürü deðildi. Burjuva ve en baþta da devlet [sayfa 539] adamlýðý makamý ile kabaran burjuva, pratikteki yetersizliðini teorik aþýrýlýklarla tamamlar. Devlet adamý olmak sýfatýyla, týpký devletin kendisi gibi, ancak üstün,

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

71

kutsanmýþ araçlarla savaþýlabilen üstün bir varlýk haline gelir. Hele, “bohemce” olduðu kadar prensçe bir dolandýrýcý olarak da, aþaðýlýk burjuvaya göre savaþýmý alçakça yürütebilmek gibi bir üstünlüðü olan Bonaparte, bunun üzerine, bizzat Ulusal Meclisin kendisi, onu, kendi eliyle, askeri büyük þölenlerin, teftiþlerin, 10 Aralýk derneklerinin ve son olarak da ceza yasasýnýn kaygan zeminine sürükledikten sonra, artýk görünüþteki savunmadan saldýrýya geçme zamanýnýn geldiðini gördü. Bu arada adalet, savaþ (harbiye), denizcilik (bahriye) ve maliye bakanlarýnýn uðradýklarý ufak yenilgilerden biraz sýkýlmýþtý, Ulusal Meclis, bu yenilgiler yoluyla hoþnutsuzluðunu homurdanarak ortaya koyuyordu. Bonaparte, yalnýz, bakanlarýnýn çekilmesine ve böylece yürütme gücünün parlamentoya baðýmlýlýðýnýn teslim edilmesine engel olmakla kalmadý, hemen o sýrada, daha Ulusal Meclis tatile girdiði zaman baþlamýþ olduðu iþi tamamlayabildi, yani askeri iktidarý parlamentonun elinden çekip aldý ve Changarnier’yi de görevinden. Bir Elysée gazetesi, sözde, mayýs ayý içinde birinci askeri tümene hitaben yazýlmýþ, yani Changarnier’den gelen bir günlük emir yayýnladý; bu emirde, subaylara, bir kargaþalýk halinde, kendi saflarýndaki hainlerden hiç birinin canýný baðýþlamamayý, onlarý hemen kurþuna dizmeyi ve Ulusal Meclis birliklere elkoymak isteyecek olursa meclisin bu isteðini reddetmeyi öðütlüyordu. 3 Ocak 1851’de bu günlük emir hakkýnda bakanlar kuruluna soru soruldu. Kabine, iþi incelemek üzere, önce üç aylýk, sonra bir haftalýk, son olarak da yalnýz yirmidört saatlik düþünme süresi istedi. Meclis, hemen bir açýklama yapýlmasý üzerinde direndi. Changarnier ayaða kalktý ve hiç bir zaman böyle bir günlük emir olmadýðýný açýkladý. Ve, her zaman meclisin emirlerini yerine getirmeye özen gösterdiðini ve çatýþma halinde meclisin kendisine güvenebileceðini sözlerine ekledi. Meclis, Changarnier’nin açýklamalarýný çýlgýnca alkýþlarla karþýladý ve ona güvenoyu verdi. Bir generalin özel koruyuculuðu altýna girerek kendi güçsüzlüðünü ve ordunun sonsuz [sayfa 540] gücünü, karar altýna aldý, kendisini güçten yoksun býraktý. Oysa, bu general, kendi yönünden, kendi koruyuculuðuna o kadar gereksinmesi olan parlamento tarafýndan, yani kendi koruyuculuðu altýnda bulunanýn kendisini korumasýna bel baðlar halde, Bonaparte’ tan dolayý elinde tuttuðu bir gücü, gene bu ayný Bonaparte’a karþý meclisin emrine verirken, kendi kendini kandýrýyordu. Ama Changarnier’nin,

72

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

burjuvazinin 29 Ocak 1849’dan beri kendisine verdiði gizemli güce inancý vardý. Kendisini, öteki iki devlet iktidarý yanýnda bir üçüncü iktidar sayýyordu. Changarnier’ye de, bu çaðýn, büyüklükleri salt kendi partilerinin çýkarcý bir biçimde kendilerini kuþattýðý saygýnlýk halesine dayanan ve rastlantýlar kendilerini mucizeler yaratmaya çaðýrýr çaðýrmaz birer sýradan kiþi oluveren öteki kahramanlarýnýn, daha doðrusu azizlerinin kaderini paylaþýyordu. Ýnanmazlýk, genel olarak, bu sözde kahramanlarýn ve bu gerçek azizlerin ölümcül düþmanýdýr. Tutkudan, coþkudan yoksun söz canbazlarýna ve alaycýlara karþý, yüce bir aðýrbaþlýlýk taþan erdemli öfkeleri bundan ileri gelmektedir. Ayný akþam, bakanlar, Elysée sarayýna çaðrýldýlar. Bonaparte, Changarnier’nin görevden alýnmasý için dayattý. Beþ bakan bunu imzalamayý reddetti. Le Moniteur bir kabine bunalýmý olduðunu haber verdi ve basýnda, düzen partisi, Changarnier’nin komutasýnda bir parlamento ordusu meydana getirmek tehdidinde bulundu. Anayasa, düzen partisine bu hakký veriyordu. Changarnier’yi Ulusal Meclise baþkan atamaktan ve güvenliðini saðlamak için birkaç birlik istemekten baþka bir þey yapmasý gerekmezdi. Ve Changarnier henüz gerçekten ordunun ve Paris ulusal muhafýzýnýn baþýnda olduðuna ve ordu ile birlikte göreve çaðrýlmasýný sabýrsýzlýkla beklediðine göre bunu çok daha güvenle yapabilirdi. Bonapartçý basýn, Ulusal Meclisin, birlikleri doðrudan doðruya emri altýna almak hakkýna karþý çýkmaya cüret bile etmedi, bu durumda hiç bir baþarý vaadetmeyen yasal bir titizlikti bu. Bonaparte’ýn tam sekiz gün boyunca, tüm Paris’te, sonunda Changarnier’nin görevden alýnmasýna imza koymaya hazýr olduklarýný bildiren iki generali –Baraguay d’Hilliers ve Saint-Jean d’Angély’ yi– aramak zorunda kaldýðý düþünülürse, ordunun Ulusal Meclisin emrine boyun [sayfa 541] eðmiþ olduðu olasýlýk kazanýr. Buna karþýlýk, sekiz gün sonra, 286 oyun kendisinden ayrýldýðý ve Montagne’ýn daha 1851’de yüce karar anýnda benzer bir protestoda bulunduðu düþünülürse, düzen partisinin kendi saflarýnda ve parlamentoda böyle bir karar alabilmek için gerekli oy sayýsýný bulabilecek olduðu da çok kuþkuludur. Bununla birlikte, burgravlar, belki o zaman gene de partilerinin büyük kitlesini, bir süngü ormanýnýn gerisinde kendini güven içinde hissetmekten ve kendi kamplarýna geçmiþ bir ordunun hizmetlerini kabul etmekten ibaret bir kahramanlýða sürükleyebileceklerdi. Bu-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

73

nun yerine, Bay Burgravlar, 6 Ocak akþamý, Bonaparte’ý diplomatik uslamlamalarla, Changarnier’nin görevden alýnmasýndan caydýrmak üzere Elysée’ye gittiler. Bir insaný bir þeye kandýrmaya, ikna etmeye çalýþtýnýz mý, bu, onun duruma hakim olduðunu teslim ediyorsunuz demektir. Bu baþvurmadan kendine güveni artan, durumu saðlamlaþan Bonaparte, 12 Ocakta, eski kabinenin liderleri olan Fould ve Baroche’u içinde býraktýðý yeni bir kabine atadý. Saint-Jean d’Angély savaþ bakaný atandý. Le Moniteur, Changarnier’nin görevden alýnma kararýný yayýnladý. Komutasýndaki birlikler, birinci tümeni ele geçiren Baraguay d’Hilliers ile ulusal muhafýz komutanlýðýný kabul eden Perrot arasýnda paylaþtýrýldý. “Toplumun kalesi”ne yol verildi ve kalenin çatýsýndan hiç bir taþ düþmedi ise de, borsada kurlar yükseldi. Changarnier’nin þahsýnda, hizmetlerini emri altýna veren orduyu böylece geri itmekle, ve böylece onu artýk geri alýnamaz bir biçimde cumhurbaþkanýna teslim etmekle, düzen partisi, bundan böyle, her türlü hüküm sürebilme niteliðini yitirdiðini ilân ediyordu. Zaten daha þimdiden parlamenter bir kabine yoktu. Bir de ordu üzerindeki ve ulusal muhafýz üzerindeki bütün otoritesini kaybedince, ayný zamanda, hem parlamentonun halk üzerindeki gaspedilmiþ iktidarýný, hem de parlamentonun baþkana karþý anayasal iktidarýný savunmak için elinde hangi eylem aracý kalýyordu? Hiç. Daha geniþ bir eylem özgürlüðünü elinde tutabilmek için kendisinin bile, her zaman, ancak baþkalarýna buyrulan genel kurallar diye düþündüðü güçsüz birtakým ilkelere baþvurmaktan fazla yapacak bir þeyi kalmýyordu artýk. [sayfa 542] Ýþte Changarnier’nin görevden alýnmasý ve askeri iktidarýn Bonaparte tarafýndan ele geçiriliþi, izlemekte olduðumuz dönemin, yani düzen partisi ile yürütme gücü arasýndaki savaþým döneminin birinci bölümünü sona erdiriyor. Þimdi artýk bu iki güç arasýndaki savaþ açýkça ilân edilmiþtir ve açýkça yürütülmektedir ama ancak düzen partisi silahlarýný ve askerlerini kaybettikten sonra. Kabinesiz, ordusuz, halksýz, kamuoysuz, 31 Mayýs seçim yasasýndan beri egemen halkýn temsilcisi olmayan, gözsüz, kulaksýz, diþsiz, hiç bir þeysiz Ulusal Meclis, yavaþ yavaþ her türlü hükümet eyleminden el-etek çekmek ve post festum* homurtulu uyarýlarla yetinmek zorunda kalan bir eski Fransýz parlamentosuna[292] dönüþmüþtü. * Bayramdan sonra (ya da iþ iþten geçtikten sonra). -ç.

74

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

Düzen partisi, yeni bakanlar kurulunu bir öfke fýrtýnasý ile karþýladý. General Bedeau, Daimi Komisyonun meclis tatili sýrasýnda gösterdiði iyiniyeti ve toplantý tutanaklarýný yayýnlamaktan komisyonu vazgeçirten abartýlmýþ temkini hatýrlattý. Bunun üzerine, içiþleri bakanýnýn kendisi, bu tutanaklarýn yayýnlanmasý için ýsrar etti, oysa bu kaðýtlar, þimdi, besbelli ki, bir durgun su kadar tatsýzlaþmýþlardý, yeni hiç bir þey getirmiyorlardý ve artýk kanýksamýþ halk arasýnda en küçük bir etki bile meydana getirmeden geçip gittiler. Rémusat’ nýn önerisi üzerine meclis, kendi bürolarýna çekildi ve bir “Olaðanüstü Önlemler Komitesi” atadý. Paris, o sýrada ticari refah içindeydi, iþlikler tam randýmanla çalýþýyordu, tahýl fiyatlarý düþük ve yiyecek içecek boldu ve tasarruf sandýklarýna her gün yeni yeni paralar yatýrýlýyordu, bunun için, günlük uðraþlarýndan pek o kadar vazgeçmedi. Parlamento tarafýndan bu kadar gürültü ile kamuya açýklanan bu “olaðanüstü önlemler”, 18 Ocakta, General Changarnier’ nin adýnýn bile anýlmadýðý, bakanlara karþý bir güvensizlik oyundan ileri gidemedi. Cumhuriyetçiler, bakanlar kurulunun bütün önlemleri içinde kesin olarak yalnýz, Changarnier’nin görevden alýnmasýný onayladýklarýndan, düzen partisi, cumhuriyetçilerin oylarýný saðlama almak için önergesini böyle kaleme almak zorunda kalmýþtý, oysa düzen partisi, gerçekte, kabinenin, bizzat kendisinin dikte ettiði, öteki iþlerini [sayfa 543] kýnayamazdý. 18 Ocak tarihli güvensizlik oylamasý 286’la karþý 415 oyla kabul edildi. Þu halde bu sonuç sahici meþruiyetçiler ve orleancýlar ile katýksýz cumhuriyetçilerin ve Montagne’ýn güçbirliði sayesinde elde edildi. Bu oylama, daha sonra, düzen partisinin yalnýz kabineyi ve orduyu deðil, ayný zamanda, Bonaparte ile çatýþmalarýnda kendi parlamenter çoðunluðunu da yitirdiðini, bir grup temsilcinin, baðnazlýða kadar vardýrýlmýþ bir uzlaþma zihniyeti ile, savaþým korkusu ile, bezginlik yüzünden, devlet bütçesi ile sivrilmiþ deðerli yakýnlarýný gözeterek, boþalan bakanlýk koltuklarý (Odilon Barrot) üzerine spekülasyon yüzünden, evet, her zaman genel sýnýf çýkarýný þu ya da bu özel çýkara feda etmeye hazýr, sýradan burjuvanýn bu dümdüz bencilliðinin dürtüsü ile düzen partisinin saflarýndan ayrýldýðýný tanýtladý. A priori, bonapartçý temsilciler, düzen partisi ile ancak devrime karþý savaþýmda birlik oluyorlardý. Katolik partinin önderi Montalembert, daha o çaðda, aðýrlýðýný Bonaparte’ýn kefesine koyuyordu, çünkü parlamento partisinin hayatiyetinden kuþku duyuyordu. Son

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

75

olarak da, bu partinin liderleri, orleancý ve meþruiyetçi Thiers ve Berryer, açýkça cumhuriyetçi olduklarýný beyan etmek, yürekleri her ne kadar kralcý ise de kafalarýnýn cumhuriyetçi olduðunu ve kendi parlamenter cumhuriyetlerinin burjuva egemenliðinin mümkün olan tek biçimi olduðunu itiraf etmek zorunda idiler. Gene, kendilerini tehlikeli olduðu kadar havai bir entrika olarak, parlamentonun arkasýnda býkýp usanmadan izledikleri krallýðý diriltme tasarýlarýný bizzat burjuva sýnýfýnýn gözünde karalamak zorunda görüyorlardý. 18 Ocak güvensizlik oylamasý, baþkana deðil bakanlara dokunuyordu. Oysa Changarnier’yi görevden alan bakanlar kurulu deðil, cumhurbaþkaný idi. Düzen partisi bizzat Bonaparte’ýn kendisini suçlamalý mýydý? Krallýðý diriltme hevesleri yüzünden mi? Ama Bonaparte’ýn bu hevesleri ancak düzen partisinin kendi heveslerini tamamlýyordu. Askeri teftiþlerde ve 10 Aralýk derneðinde çevirdiði fesatçý dolaplardan dolayý mý? Ama düzenin adamlarý uzun zamandan beri bu sorunlarý düpedüz örtbas etmiþlerdi. 29 Ocaðýn ve 13 Haziranýn kahramanýnýn, Mayýs 1850’de bir ayaklanma halinde Paris’in [sayfa 544] dörtbir köþesini ateþe vermek tehdidini savuran adamýn görevden alýnmasý yüzünden mi? Montagne’lý müttefikleri ve Cavaignac, düzen partisinin resmi bir sempati gösterisi ile yere yýkýlan “toplumun kalesini” yeniden ayaða kaldýrmasýna izin vermediler. Cumhurbaþkanýnýn, bir generali görevden almak gibi anayasal bir hakkýný yadsýyamýyorlardý. Ancak, cumhurbaþkaný bu anayasal hakkýný parlamentoya karþý kullandýðý için baðýrýp çaðýrýyorlardý. Peki, düzen partisinin kendi adamlarý, durmadan parlamenter ayrýcalýklarýný anayasaya aykýrý bir biçimde, özellikle genel oy sistemini kaldýrmakla, kullanmamýþlar mýydý? Bu bakýmdan tastamam parlamenter sýnýrlar içinde hareket etmek zorunda idiler. Ve düzen partisi adamlarýnýn, 1848’den beri tüm kýtayý kýrýp geçiren þu pek özel bir hastalýða, yani yakaladýklarýný hayali bir dünyaya süren, ve onlarýn dýþardaki elle tutulur dünyaya deðgin tüm anlayýþlarýný, anýlarýný, kavrayýþlarýný alýp götüren parlamenter budalalýða yakalanmýþ olmalarý gerekirdi; evet öteki sýnýflara karþý savaþýmlarýnda yýkmak zorunda olduklarý parlamenter iktidarýn bütün koþullarýný kendi elleri ile yýktýklarý halde, parlamentodaki zaferlerini hâlâ gerçek bir zafer sayabilmeleri ve bakanlarýna vurarak cumhurbaþkanýna rastlatacaklarýný düþünmek için parlamenter budalalýða

76

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

yakalanmýþ olmalarý gerekirdi. Bununla, ulusun gözünde Ulusal Meclisi, bir kez daha aþaðýlatma fýrsatýný ona vermekten baþka bir þey yapmýyorlardý. 20 Ocakta, Le Moniteur, bakanlar kurulunun toptan istifasýnýn kabul edildiðini haber verdi. Montagne ile kralcýlarýn güçbirliðinin bir meyvesi olan 18 Ocak oylamasýnýn ortaya koyduðu gibi, hiç bir parlamento partisinin parlamentoda artýk çoðunluðu olmadýðý bahanesi ile, Bonaparte, yeni bir çoðunluðun oluþmasýný beklemek üzere sözde geçici bir kabine atadý, bu kabinede parlamentodan hiç bir üye bulunmuyordu, kabine, yalnýzca hiç bilinmeyen, önemsiz kiþilerden oluþuyordu, bir sýradan memurlar ve yazýcýlar kabinesi idi. Düzen partisi, bundan böyle, artýk bu kuklalarla uðraþýp durabilirdi, yürütme gücü ise, Ulusal Mecliste ciddi bir biçimde temsil ediliyor olmak gibi bir zahmete bile katlanmýyordu artýk. Bonaparte, böylece, bakanlarý basit birer figürandan fazla bir þey olmadýklarý ölçüde, tüm yürütme gücünü, açýk açýk, kendi þahsýnda [sayfa 545] topluyordu ve bu gücü, kendi özel amaçlarý için kullanacak olanaklara sahip bulunuyordu. Montagne ile güçbirliði yapmýþ olan düzen partisi, 10 Aralýk derneði baþkanýnýn, bakanlýk memurlarýný parlamentoya önermeye zorladýðý 1.800.000 franklýk baþkanlýk gelirini reddederek, öç aldý. Bu kez, oylama, 102 oyluk bir çoðunlukla, yani 18 Ocaktakinden 27 oy eksik bir çoðunlukla kazanýldý. Düzen partisinin çözülmesi, hýzlý ilerlemeler kaydediyordu. Düzen partisi, Montagne ile yaptýðý güçbirliðinin anlamý hakkýnda bir an olsun bir yanlýþ anlama olmasýn diye 189 Montagne üyesi tarafýndan imzalanmýþ siyasal mahkumlar lehinde bir genel af önerisini dikkate almaya bile tenezzül etmedi. Vaissé adlý bir içiþleri bakaný, gelip, dinginliðin ancak görünüþte olduðunu, her yanda gizli bir çalkantýnýn, bir heyecanýn hüküm sürdüðünü, herbir yanda, bir sürü derneðin gizli gizli örgütlendiklerini, demokratik gazetelerin yeniden yayýnlanmak için hazýrlýk yaptýklarýný, illerden gelen raporlarýn iyi olmadýðýný, Cenevre’deki mültecilerin, Lyon’dan geçerek Fransa’nýn bütün güneyi boyunca yayýlan bir gizli fesat hareketi düzenlediklerini, ülkenin ticari ve sýnai bir bunalýmýn eþiðinde bulunduðunu, Roubaix fabrikacýlarýnýn iþgününü kýsalttýklarýný, Belle-Isle’deki[293] mahpuslarýn ayaklandýklarýný, vb. açýklamasý, evet, basit bir Vaissé’nin gelip kýzýl hayaleti akýllara getirmesi, düzen partisinin, Ulusal Meclise büyük bir popülarite kazandýrmaktan ve Bonaparte’ý yeniden meclisin kollarýna

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

77

atmaktan geri kalamayacak bir öneriyi, tartýþmadan geri çevirmesine yetti. Düzen partisinin yeni karýþýklýklar gelecek korkusuyla yürütme gücünün kendisini yýldýrmasýna izin vereceði yerde, tam tersine, yürütme gücünü kendi egemenliði altýna alabilmek için sýnýf savaþýmýna daha geniþ yer vermesi gerekirdi. Ama meclis, kendini ateþle oynayacak çapta hissetmiyordu. Bu arada, sözde geçici kabine, Nisanýn ortasýna kadar bitkisel bir yaþam sürdürdü. Bonaparte, durmadan yenilenen kabine düzenlemeleri ile meclisi yordu, oynattý durdu. Kimi kez, Lamartine ve Billault ile cumhuriyetçi bir kabine kurmak ister gibi görünüyordu, kimi kez, kolay aldatýlýr birine gereksinme oldu mu hemen akla gelen, vazgeçilmez [sayfa 546] Odilon Barrot ile parlamenter bir kabine, kimi Vatimesnil ve Benoît d’Azy ile meþruiyetçi bir kabine, kimi de Malleville ile orleancý bir kabine kurmak ister gibi görünüyordu. O, böyle, düzen partisinin ayrý ayrý kesimleri arasýnda birbirlerine karþý gergin iliþkileri sürdürürken ve hepsini, cumhuriyetçi bir kabinenin ve artýk kaçýnýlmaz olan genel oy sisteminin geri gelmesi olasýlýðý ile korkuturken, burjuvazide, parlamenter bir kabine kurmak için gösterdiði içten çabalarýn kralcý kesimlerin uzlaþmazlýðýna çattýðý inancýný uyandýrýyordu. Oysa burjuvazi “kuvvetli bir hükümet” diye kýyameti koparýyordu. Çünkü Fransa’nýn “yönetimsiz” býrakýlmasýný, dolayýsýyla, daha genel ticari bunalýmýn yaklaþýyor görünmesini, büyük kentlerde sosyalizme daha çok taraftar kazanýlmasýný ve ayný þekilde kýrlarda tahýl fiyatlarýnýn yýkýcý bir biçimde düþüþünü bir o kadar baðýþlanmaz buluyordu. Ticaret günden güne durgunlaþýyordu, iþsiz sayýsý gözle görülürcesine artýyordu. Paris’te en azýndan 10.000 iþçinin yiyecek ekmeði yoktu. Rouen’da, Mulhouse’da, Lyon’da, Roubaix’de, Tourcoing’de; Saint-Etienne’de, Elbeuf’de, vb. birçok fabrika durdurulmuþtu. Bu koþullar içinde, Bonaparte, 18 Ocak kabinesini, 11 Nisanda, Rouher, Fould, Baroche baylar ve ötekilerle birlikte ve Bay Léon Foucher tarafýndan kuvvetlendirilmiþ olarak yeniden baþa getirmeye cüret etti; Kurucu Meclis, son günlerinde, sahte telgraflar yayýnlamak yüzünden, beþ bakanýn oylarý dýþýnda oybirliði ile aldýðý güvensizlik kararý ile bu Bay Faucher’nýn itibarýný kýrmýþtý. Böylece, demek ki, Ulusal Meclis, 18 Ocakta bakanlar kuruluna karþý bir zafer kazanmýþtý, ve meclis üç ay boyunca, Bay Fould ve Bay Baroche, püriten Faucher’yi bakanlar birliðine bir üçüncü ortak olarak kabul etsinler diye, Bonapar-

78

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

te’a karþý savaþmýþtý. Kasým 1849’da Bonaparte, parlamenter olmayan bir kabine ile, Ocak 1851’de ise parlamento-dýþý bir kabine ile yetinmiþti. 11 Nisanda ise iki meclisin, Kurucu Meclisin ve Yasama Meclisinin, cumhuriyetçilerin ve kralcýlarýn güvensizlik oylarýný pek uyumlu bir biçimde biraraya toplayan parlamentoya-karþý bir kabine kuracak kadar güçlü hissediyordu kendisini. Kabinelerin bu ardarda sýralanýþ biçimi, bir termometre görevi görebilirdi, parlamento bu termometreye [sayfa 547] bakýp kendi dirimsel sýcaklýðýnýn düþüþünü ölçebilirdi. Parlamentonun dirimsel sýcaklýðý nisan sonunda o kadar aþaðý düþmüþtü ki, Persigny, Changarnier ile yaptýðý kiþisel bir görüþmede, onu, cumhurbaþkanýnýn safýna geçmeye davet edebiliyordu. Persigny, Bonaparte’ýn, Ulusal Meclisin etki ve söz geçirirliðinin iyice yok olduðunu düþündüðü, Bonaparte’ýn hükümet darbesinden sonra yayýnlanacak bildiriyi bile þimdiden hazýr bulundurduðu, darbenin her an gözönünde bulundurulduðu, ama herhangi basit bir rastlantýnýn bunu yeniden ertelediði yolunda ona güvence verdi. Changarnier, bu ölüm bildirisini, düzen partisinin liderlerine iletti, ama pire ýsýrýðýnýn insaný öldürebileceðine kim inanýr? Ve parlamento ne kadar yýkýlmýþ, güçsüz, ne kadar parçalanmýþ, ne kadar kokuþmuþ olsa da, 10 Aralýk derneðinin kaba-saba baþkaný ile düellosunu bir pire ile düello etmekten baþka türlü görmeye yanaþmýyordu. Ama Bonaparte, düzen partisine, eskiden Agéilas’in Kral Agis’e verdiði gibi karþýlýk verdi: “Þimdi sana bir fare görünüyorum, ama bir gün aslan olacaðým.”[294] VI Düzen partisinin, askeri iktidarý elinde tutmak ve yürütme gücünün en yüksek yönetimini yeniden ele geçirmek için boþuna sarfettiði çabada, kendini Montagne ile ve katýksýz cumhuriyetçilerle güçbirliði yapmak zorunda görmesi, kendi parlamenter çoðunluðunu yitirmiþ olduðunu yadsýnamaz bir biçimde tanýtlýyordu. Takvimin yalýn gücü, saatlerin akrebi, 29 Mayýs* günü düzen partisinin tam parçalanmasýnýn iþaretini verdi. 29 Mayýs ile Ulusal Meclisin son yýlý da baþladý. Bundan böyle, meclisin, ya anayasanýn deðiþiklik * Ýngilizce metinde “28 Mayýs”. -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

79

yapmadan olduðu gibi saklanmasý, ya da deðiþtirilmesi lehinde karar vermesi gerekiyordu. Ama anayasanýn deðiþtirilmesi yalnýzca burjuvazinin ya da küçük-burjuva demokrasisinin egemenliði anlamýna, demokrasi ya da proletarya anarþisi, parlamenter cumhuriyet ya da Bonaparte anlamýna gelmiyordu, bunlar kadar Orleans ya da Bourbon anlamýna [sayfa 548] da geliyordu! Böylece, anlaþmazlýk elma’sý parlamentonun ortasýna düþtü, onun çevresinde çýkar çatýþmalarý kaçýnýlmaz olarak alevlenecek ve bu çatýþmalar düzen partisini karþýt kesimlere bölecekti. Düzen partisi, türdeþ olmayan toplumsal öðelerin bir karýþýmý idi. Anayasa deðiþikliði sorunu, bu karýþýmýn ürününü, baþlangýçtaki ilkel öðelerine ayrýþtýran siyasal bir sýcaklýk yarattý. Bonapartçýlarýn, anayasanýn deðiþtirilmesindeki çýkarlarý basitti. Onlar için her þeyden önce Bonaparte’ýn yeniden seçilmesini yasaklayan 45. maddeyi kaldýrmak ve onun iktidarýnýn uzatýlmasýný saðlamak sözkonusuydu. Cumhuriyetçilerin tutumlarý da daha az basit görünmüyordu. Onlar, anayasanýn her türlü deðiþikliðini cumhuriyete karþý genel bir komplo gibi gördüklerinden, kesinlikle reddediyorlardý. Cumhuriyetçiler, Ulusal Meclisin dörtte-birinden fazla oya sahiptiler ve anayasa gereðince, yasal olarak anayasanýn deðiþtirilmek üzere gözden geçirilmesine karar verebilmek ve bu deðiþikliði yapmakla görevli bir meclisi toplantýya çaðýrmak için oylarýn dörtte-üçü gerekli olduðundan, onlarýn zafere güvenmeleri için, oylarýna sahip çýkmaktan baþka yapacak bir þeyleri yoktu. Ve zaferden emin bulunuyorlardý. Bu açýk tutumlarýn karþýsýnda, düzen partisi, içinden çýkýlmaz çeliþkilerin oyuncaðý durumunda bulunuyordu. Eðer deðiþikliði reddederse, Bonaparte’a yalnýz bir tek çýkýþ yolu, yani zor kullanma yolunu býrakarak, Fransa’yý, 2 Mayýs 1852 tarihinde, yani karar anýnda, bütün otoritesini yitirmekte olan bir cumhurbaþkaný, artýk çoktan beri otoritesi olmayan bir parlamento ve onu yeniden ele geçirmeyi düþünen bir halk ile devrimci anarþiye terkederek, status quo’yu tehlikeye atýyordu. Eðer anayasa deðiþikliði lehinde oy verirse, oyunun boþa gideceðini ve kaçýnýlmaz olarak, anayasa gereðince, cumhuriyetçilerin vetosuyla karþýlaþacaðýný biliyordu. Eðer, anayasaya aykýrý olarak, adi çoðunluðun yeterli olduðunu açýklarsa, yürütme gücünün keyfine kayýtsýz þartsýz boyun etmedikçe, devrimi önlemeyi umamýyordu, ama böylelikle de, Bonaparte’ý,

80

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

anayasanýn, deðiþikliðin ve kendi kendisinin efendisi haline getiriyordu. Cumhurbaþkanýnýn iktidarýný uzatan sadece kýsmi bir deðiþiklik, imparatorluk doðrultusunda bir gaspa yolaçýyordu. [sayfa 549] Cumhuriyetin ömrünü kýsaltan genel bir deðiþiklik, zorunlu olarak, hükümdarlýk üzerinde hak iddia edenler arasýnda bir çekiþmeye götürüyordu, çünkü krallýðýn Bourbon’lar açýsýndan dirilmesinin koþullarý ile Orleans’lar açýsýndan dirilmesinin koþullarý, yalnýzca birbirinden ayrý olmakla kalmýyordu, ayrýca karþýlýklý olarak birbirleri ile tam baðdaþmaz, tekelci bir durumda bulunuyorlardý. Parlamenter cumhuriyet, burjuvazinin meþruiyetçi ve orleancý iki kesiminin, büyük toprak mülkiyeti ile sanayiin, birbiri yanýnda, eþit haklara sahip olarak birarada bulunabildikleri tarafsýz alan olmaktan fazla bir þeydi. Parlamenter cumhuriyet bu kesimlerin ortak egemenliklerinin vazgeçilmez koþulu, onlarýn genel sýnýf çýkarlarýnýn, hem bu ayrý ayrý kesimlerin, hem de toplumun bütün öteki sýnýflarýnýn istemlerine egemen olabileceði tek devlet biçimi idi. Onlar kralcý olmak sýfatýyla, toprak mülkiyetinin ya da paranýn üstünlüðü uðruna savaþýmlarýnda yeniden uzlaþmaz bir çeliþki içine düþüyorlardý ve bu uzlaþmaz çeliþkinin en yüce ifadesi, krallarýn kendilerinde ve hanedanlarýnda kiþileþiyordu. Düzen partisinin Bourbon’larýn geri çaðrýlmasýna karþý direnmesi de bundandý. Orleancý milletvekili Creton, 1849’da, 1850’de ve 1851’de belirli aralarla, krallýk ailelerine karþý yöneltilmiþ sürgün kararýnýn kaldýrýlmasý önerisini meclise sunmuþtu. Parlamento, gene ayný belirli aralarla, sürgüne gönderilmiþ krallarýnýn ülkeye dönebileceði kapýlarý kapamakta ayak direyen bir kralcýlar meclisi görünümü veriyordu. Richard III, bu yeryüzü için fazla iyi olduðunu ve onun yerinin gökyüzünde bulunduðunu açýklayarak Henri VI’yý öldürmüþtü. Onlar ise, Fransa’nýn yeniden krallarýna sahip olamayacak kadar kötü olduðunu açýklýyorlardý. Koþullarýn zoru ile cumhuriyetçi olmuþlardý ve birçok kez, Fransa’nýn kendi krallarýný sürmüþ olan halkýn kararýný onaylamak zorunda kaldýlar. Anayasa deðiþikliði –durum, bu konuyu dikkate almaya zorluyordu– cumhuriyetten baþka ayrýca burjuvazinin iki kesiminin ortak egemenliklerini de tehlikeye sokuyordu ve monarþinin yeniden kurumlaþmasý olasýlýðý ile, sýrasýyla daha çok temsil ettiði çýkarlar arasýnda rekabet uyandýrýyor ve bir kesimin öteki kesim üzerindeki üstünlüðü için [sayfa 550] savaþýmý canlandýrýyordu. Düzen parti-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

81

sinin diplomatlarý, iki hanedanýn, kralcý partilerin ve onlarýn kral ailelerinin bir kaynaþmasý dedikleri þeyle, savaþýmý kapatabileceklerini sanýyorlardý. Restorasyon ile temmuz monarþisinin gerçek kaynaþmasý, parlamenter cumhuriyetti. Parlamenter cumhuriyette orleancý ve meþruiyetçi renkler kaynaþýp yumuþuyor, ayrý ayrý burjuva çeþitleri, kýsaca burjuvada, burjuva cinsinde kayboluyordu. Ama, þimdi orleancý meþruiyetçi, meþruiyetçi ise orleancý olacaktý. Onlarýn uzlaþmaz karþýtlýklarýný kiþileþtiren krallýk, onlarýn birliklerini cisimleþtirecekti ve onlarýn salt kesimlere özgü dar çýkarlarýný, sýnýflarýnýn ortak çýkarý yapacaktý. Monarþi, iki monarþinin yadsýnmasýnýn, yani cumhuriyetin gerçekleþtirebileceði ve gerçekten de gerçekleþtirdiði þeyi gerçekleþtirecekti. Bu, düzen partisi doktorlarýnýn, üretmek için kafa patlattýklarý simya taþý idi. Sanki meþru monarþi, sanayi burjuvazisinin monarþisi haline gelebilirmiþ gibi, ya da burjuva krallýðý mirasa dayanan toprak aristokrasisinin krallýðý olabilirmiþ gibi! Taç, ancak bir tek baþa, büyük kardeþin ya da küçük kardeþin baþýna geçirilebileceði halde, sanki toprak mülkiyeti ile sanayi ayný tacýn altýnda kardeþleþebilirlermiþ gibi! Sanki, toprak mülkiyeti, kendini sanayileþtirmeye karar vermediði sürece, genel anlamda, sanayi, toprak mülkiyeti ile uzlaþabilirmiþ gibi! Eðer Henri V yarýn ölseydi, Paris kontu, orleancýlarýn kralý olarak kaldýðý sürece, sanki meþruiyetçilerin kralý olamayacaktý. Bununla birlikte, anayasa deðiþikliði sorunu gitgide ön plana geçtikçe kendilerine bir o kadar daha önem veren, Assemblde Nationale[179] ile kendilerine gündelik resmi bir organ kuran ve þu anda (Þubat 1852) yeniden iþe koyulmuþ bulunan kaynaþma filozoflarý, sorunun bütün güçlüðünün, iki hanedanýn direniþinden ve rekabetinden ileri geldiði düþüncesinde idiler. Louis-Philippe ölür ölmez giriþilen, ama hanedan entrikalarý gibi genellikle kulislerde, Ulusal Meclisin tatilleri sýrasýnda, yani perde aralarýnda, sorunu ciddiye almaktan çok, eski körü körüne bir baðlýlýkla gönül avcýlýðý oynayarak yürütülen Orleans ailesini Henri V ile uzlaþtýrma çabalarý, bundan böyle bir devlet iþi oldu ve düzen partisi tarafýndan, þimdiye kadar olduðu gibi amatör bir sahnede oynanacaðý yerde kamu sahnesine aktarýldýlar. Ulaklar, [sayfa 551] Paris’ten Venedik’le,[295] Venedik’ten Claremont’a, Claremont’dan Paris’e uçtu. Chambord kontu bir bildiri yayýnlayarak, kendi krallýðýnýn yeniden dirilmesini deðil, ama “ailesinin tüm üyelerinin yardýmý ile”, “ulusal” yeniden dirilmeyi

82

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

haber veriyordu. Orleancý Salvandy, Henri V’in ayaklarýna kapandý. Meþruiyetçi liderler, Berryer, Benoit d’Azy, Saint-Priest, Orleans’larý ikna etmek için Claremont’a gittiler, ama boþuna. Kaynaþmacýlar, iki burjuva kesiminin çýkarlarýnýn, aile çýkarlarý biçiminde, iki kral ailesinin çýkarlarý biçiminde sivrilmek, keskinleþmek için ne tekelciliklerinden bir þey kaybettiklerini, ne de uzlaþma anlayýþý kazandýklarýný bir hayli geç farkettiler. Henri V, Paris kontunu kendi ardýlý olarak tanýyorduysa da –bu, en iyi yorumla, kaynaþmanýn getirdiði tek baþarýydý–, Orleans sülalesi, Henri V’in kýsýrlýðýnýn ona zaten saðlamýþ olduðu üstünlükten baþka hiç bir üstünlük saðlayamýyordu, ama temmuz devrimi yüzünden kazanmýþ olduðu bütün hak iddialarýndan vazgeçiyordu. Ýlk baþtaki bütün iddialarýndan, hemen hemen yüzyýllýk bir savaþým boyunca Bourbon’larýn daha yaþlý kolundan koparýp aldýðý bütün unvanlardan vazgeçiyordu, bu pek belirgin olmayan avantaja karþýlýk, tarihsel üstünlüðünü, kendi soyaðacýnýn üstünlüðünü, trampa ediyordu. Bu duruma göre, kaynaþma, Orleans sülalesinin kendi isteðiyle tahttan vazgeçmesinden, meþruiyetçiliðe boyun eðiþinden piþmanlýk duyarak, protestan kilisesinden katolik kilisesine dönüþünden baþka bir þey de-ðildi. Bu dönüþ, onu, yitirmiþ olduðu tahta deðil, ancak üzerinde doðduðu tahtýn basamaklarýna oturtuyordu. Kaynaþma davasýný savunmak için Claremont’a üþüþen eski orleancý bakanlar, Guizot, Duchâtel ve ötekiler, gerçekte, yalnýz temmuz devriminden ileri gelen tiksinmeyi temsil ediyorlardý; burjuva krallara, burjuvalarýn krallarýna güvensizliði, anarþiye karþý son týlsým olarak meþruiyete inancý temsil ediyorlardý. Onlar, Orleans’lar ile Bourbon’lar arasýnda aracý olduklarýný kuruyorlardý, ama gerçekte satýlmýþ orleancýlardan baþka bir þey deðildiler, ve prens Joinville de, onlarý, bu sýfatlarý ile huzuruna kabul etti. Orleancýlarýn diri, kavgacý bölümüne gelince, bunlar, yani Thiers, Baze ve ötekiler, Louis-Philippe ailesini pek kolaylýkla, inandýrdýlar ki, monarþinin, her ne çeþitten olursa olsun yeniden [sayfa 552] diriltilmesi iki hanedanm kaynaþmasýný ve bu cinsten her çeþit kaynaþma ile Orleans sülalesinin tahttan elçekmesini gerektiriyordu ve buna karþýlýk geçici olarak cumhu-riyeti tanýmak ve olaylarýn cumhurbaþkanlýðý koltuðunu bir tahta dönüþtürmeye olanak yaratmasýný beklemek, atalarýnýn geleneðine tamamen uygundu. Prens Joinville’in adaylýðý söylentisi ortalýða yayýldý, kamuoyu, bir süre meraktan nefesi kesilmiþ durumda tu-tuldu, ve aradan birkaç ay geçince, anayasa

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

83

deðiþikliði geri çevrildik-ten sonra, eylül ayýnda Joinville’in resmen adaylýðý kondu. Böylece orleancýlar ile meþruiyetçiler arasýnda kralcý kaynaþma giriþimi sadece baþarýsýzlýða uðramakla kalmamýþ, onlarýn parlamenter kaynaþmalarýný da, ortak cumhuriyetçi biçimlerini de parçalamýþ ve düzen partisini yeniden ilkel öðelerine ayrýþtýrmýþtý. Ama, Claremont ile Venedik arasýndaki iliþkiler gerginleþtikçe, aralarýndaki uzlaþma bozuldukça, Join-ville çevresindeki çalkantý geniþlik kazandýkça, Bonaparte’ýn bakaný Faucher ile meþruiyetçiler arasýnda baþlamýþ olan görüþmeler, giderek daha ateþli, daha ciddi oluyordu. Düzen partisinin çözülmesi, ilkel öðelerinde durmadý. Bu büyük kesimlerin herbiri, kendi içinde parçalandý. Sanki eskiden, meþruiyetçi ve orleancý, iki klandan herbiri içinde birbirlerine çarpan ve birbirleriyle çatýþan eski siyasal nüanslar, suyu bulunca yeniden canlýlýk kazanan kurumuþ haþlamlýlar gibi yeniden ortaya çýkýyordu ve sanki onlar da kendilerine özgü gruplar oluþturmak ve baðýmsýz uzlaþmaz çeliþkiler meydana getirmek üzere yeteri kadar dirimsel güç kazanýyorlardý. Meþruiyetçiler, Tuilerdes ile Pavillon Marsan arasýndaki, Villèle ile Polignac arasýndaki çekiþmeleri anýmsadýlar.[296] Orleancýlar, Guizot, Molé, Broglie, Thiers ve Odilon Barrot arasýndaki turnuvalarýn altýn çaðýný yeniden yaþadýlar. Düzen partisinin anayasanýn deðiþtirilmesinden yana olan, ama bu konu dýþýnda kendi içinde bölünmüþ olup, bir yandan Berryer ve Falloux, öte yandan da Rochejaquelin tarafýndan yönetilen meþruiyetçiler ile, Molé, Broglie, Montalernbert ve Odilon Barrot’nun yönetimi altýndaki savaþýmdan yorulmuþ orleancýlardan oluþan kesimi, þu aþaðýdaki [sayfa 553] belirsiz, anlaþýlmaz önergeyi meclise sunmak için bonapartçý temsilcilerle birleþti: “Aþaðýda imzasý bulunan temsilciler, ulusa, egemenliðinin kayýtsýz þartsýz tam kullanma hakkýný teslim etmek amacýyla anayasanýn deðiþtirilmesini önerirler.” Ama ayný zamanda, oybirliði ile Ulusal Meclisin cumhuriyetin kaldýrýlmasýný önermeye hakký olmadýðýný, yalnýz anayasayý deðiþtirecek meclisin böyle bir hakka sahip olduðunu, sözcüleri Tocqueville’in aðzýndan açýkladýlar. Zaten, anayasa, ancak “yasal” yoldan dolayýsýyla da yalnýz anayasanýn buyurduðu dörtte-üç oy çoðunluðu karar verirse deðiþtirilebilirdi. Altý günlük gürültülü tartýþmalardan sonra, 18 Temmuzda, anayasanýn deðiþtirilmesi önerisi,

84

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

önceden de tahmin edildiði gibi, reddedildi. 446 oy deðiþiklik lehinde kullanýldý, ama karþý-oylar 278 idi. Gerçek orleancý bilinenler, Thiers, Changarnier ve ötekiler, cumhuriyetçilerle ve Montagne ile birlikte oy verdiler. Parlamentonun çoðunluðu, böylece anayasaya karþý olduklarýný açýklýyorlardý, ama bizzat bu anayasa, azýnlýktan yana olduðunu açýklýyordu ve azýnlýðýn kararýna zorunlu bir nitelik veriyordu. Oysa düzen partisi, 31 Mayýs 1850’de, 13 Haziran 1849’da anayasayý çoðunluða baðýmlý kýlmamýþ mýydý? Onun tüm geçmiþ politikasý, anayasa paragraflarýnýn parlamenter çoðunluðun kararlarýna baðýmlýlýðýna dayanmýyor muydu? Düzen partisi, yasa metni halinde Nuh nebiden kalma boþ inanlarý demokratlara býrakmamýþ mýydý ve demokratlarý bununla cezalandýrmamýþ mýydý? Ama þimdi, þu anda, anayasa deðiþikliði cumhurbaþkanlýðý iktidarýnýn sürdürülmesinden baþka bir anlama gelmiyordu, nasýl ki anayasanýn olduðu gibi korunmasý da Bonaparte’ýn görevden alýnmasýndan baþka bir anlama gelmiyorduysa. Parlamento, Bonaparte’tan yana oyunu açýklamýþtý, ama anayasa, parlamentoya karþý bir düþünce taþýyordu. Demek ki, o, anayasayý yýrtarken parlamentonun anlayýþýnda, parlamentoyu kovarken de anayasa doðrultusunda hareket ediyordu. Parlamento, anayasayý ve onunla birlikte kendi egemenliðini “çoðunluk-dýþý” ilân etmiþti. Parlamento, kararý ile anayasayý ortadan kaldýrmýþ, bakanlýk iktidarýný uzatmýþ, ve ayný zamanda da kendisi var olmaya devam ettikçe, ne birinin ölebileceðini, ne de ötekinin yaþayabileceðini ilân [sayfa 554] etmiþti. Onu gömecek olan mezar kazýcýlarý daha þimdiden kapýsýna dayanmýþlardý. Parlamentoda anayasa deðiþikliðinin tartýþýldýðý sýrada, Bonaparte, kararsýz görünen General Baraguay d’Hilliers’nin birinci askeri tümen komutanlýðýný elinden alýyor, onun yerine, Lyon galibi, aralýk günleri kahramaný, Bonaparte’ýn daha Louis-Philippe zamanýnda, Boulogne seferi vesilesiyle azçok kendisiyle uzlaþmaya girmiþ adamlarýndan biri olan General Magnan’ý getiriyordu. Düzen partisi ise, anayasa deðiþikliðine iliþkin kararý ile, ne yönetmeyi ne de hizmet etmeyi, ne yaþamayý ne de ölmeyi, ne cumhuriyete katlanmayý ne de onu devirmeyi, ne anayasayý sürdürmeyi ne de ondan kurtulmayý, ne cumhurbaþkaný ile iþbirliði yapmayý ne de onunla tüm iliþiði kesmeyi bilmediðini gösterdi. Peki düzen partisi, bütün bu çeliþkilerin çözümünü kimden bekliyordu?

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

85

Takvimden, olaylarýn gidiþinden. Olaylar üzerinde bir etkinliði olduðunu varsaymaktan vazgeçiyor, böylelikle onlarý kendisine karþý zor kullanmaya zorluyordu, bu yüzden de, halka karþý savaþýmýnda iktidara vergi bütün özel nitelikleri karþýsýnda tamamýyla güçsüz bir halde görününceye kadar birer birer kendisine býraktýðý gücü kýþkýrtýyordu. Yürütmenin baþkanýna, kendisine karþý kampanyayý daha rahat hazýrlayýp geliþtirmesi, saldýrý araçlarýný güçlendirmesi, silahlarýný seçmesi, mevzilerini berkitmesi olanaðýný vermek için tam en tehlikeli anda sahneden çekilmeye ve 10 Aðustostan 4 Kasýma kadar, üç ay tatile girmeye karar verdi. Parlamento partisi, yalnýz iki büyük kesime bölünmüþ olmakla, yalnýz bu kesimlerin herbiri de kendi içlerinde bölünmüþ olmakla kalmýyordu, parlamentodaki düzen partisi parlamento dýþýndaki düzen partisi ile çatýþmaya baþlamýþtý. Burjuvazinin konuþmacýlarý, yazarlarý, kürsüsü ve basýný, kýsacasý, burjuvazinin ideologlarý ve bizzat burjuvazi, temsilciler ve temsil edilenler birbirlerine yabancý olmuþlardý ve artýk birbirlerinin dilini anlamýyorlardý. Taþra illerindeki meþruiyetçiler, sýnýrlý ufuklarý ve sýnýrsýz coþkularý ile, kendi parlamento liderleri olan Berryer ile Falloux’yu, Bonaparte’ýn safina geçmekle ve Henri V’in davasýný býrakmakla suçluyorlardý. Onlarýn bir zambak saflýðýndaki zekalarý günaha inanýyordu, ama diplomasiye [sayfa 555] inanmýyordu. Ticaret burjuvazisi ile kendisini temsil eden politikacýlar arasýndaki kopma, kýyaslanamayacak kadar daha kaçýnýlmaz, daha kesin oldu. Ticaret burjuvazisi, temsilcilerini, meþruiyetçilerin kendi temsilcilerine yaptýklarý gibi ilkelerden ayrýlmakla deðil, tam tersine, yararsýz hale gelen ilkelere baðlý kalmakla suçluyordu. Daha önce, Fould’un bakanlar kuruluna giriþinden beri, Louis-Philippe döneminde iktidarýn en büyük bölümünü elinde bulunduran ticaret burjuvazisi kesimi, mali aristokrasi, bonapartçý olmuþtu. Fould, yalnýz borsada Bonaparte’ýn çýkarlarýný temsil etmiyordu, bir onun kadar, borsanýn Bonaparte yanýndaki çýkarlarýný da temsil ediyordu. Mali aristokrasinin tutumu, kendi Avrupa organý olan Londra’nýn Economist’inde[297] en göze çarpar bir biçimde betimlenmiþ bulunuyor. 1 Ocak 1851 tarihli sayýsýnda, bu gazete, Paris muhabirinden naklen þöyle yazýyordu: “Þimdi herbir yandan gelen haberlerden Fransa’nýn her þeyden çok huzur istediðini saptayabilmiþ bulunuyoruz. Cumhurbaþ-

86

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

kaný Yasama Meclisine yolladýðý mesajda bunu açýklýyor, ayný þey, meclis kürsüsünden yankýlanýyor, basýn bunu olumluyor, vaiz kürsüsü bunu ilân ediyor, devlet tahvillerinin en ufak bir kargaþalýk kuþkusuna karþý duyarlýlýðý, ve yürütme gücünün üstün geliþinde her sefer devlet tahvillerinin de saðlamlýk kazanmasý bunu tanýtlýyor.” Economist, 29 Kasým 1851 tarihli sayýsýnda kendi adýna þöyle diyor: “Avrupa’nýn bütün borsalarýnda, cumhurbaþkaný, bugünkü günde düzenin bekçisi olarak bilinmektedir.” Bunun için, mali aristokrasi, düzen partisinin yürütmeye karþý yürüttüðü parlamenter savaþýmý, düzeni karýþtýrmak diye kargýþlýyor ve baþkanýn sözde temsilcilere karþý her zaferini düzenin bir zaferi olarak kutluyordu. Burada mali aristokrasi denilince, yalnýz çýkarlarý iktidarýn çýkarlarý ile birbirine denk düþen istikraz veren büyük iþ adamlarýný ve devlet tahvilleri spekülasyoncularýný anlamamak gerekir. Bütün modern maliye (finans) alemi, bütün bankalar alemi, devlet kredisinin idame’si ile çok yakýndan ilgilidir. Onlarýn ticari sermayelerinin bir bölümü, zorunlu olarak, hýzla paraya çevrilebilir devlet tahvillerine yatýrýlmýþ durumdadýr. [sayfa 556] onlarýn emrine konmuþ olan ve tacirlerle sanayiciler arasýnda paylaþýlan depozitolar ve sermaye, kýsmen devlet tahvilleri sahiplerinin aldýklarý faizlerden gelir. Eðer bütün çaðlarda, iktidarýn saðlamlýðý, para pazarý için ve bu pazarýn papazlarý için Musa ve peygamberler anlamýna geldiyse, þimdi, her tufanýn, eski devletlerle birlikte eski devlet borçlarýný da alýp götürmek korkusunu yarattýðý bir zamanda, bu özellikle böyle deðil midir? Onun için, sanayi burjuvazisi, bir düzen baðnazlýðý içinde, parlamenter düzen partisi ile yürütme gücü arasýndaki sürekli çekiþmelerden hoþnutsuzdu. Thiers, Anglas, Sainte-Beuve ve ötekiler Changarnier’nin görevden alýnmasý dolayýsýyla yapýlan 18 Ocak oylamasýndan sonra, kendi müvekkillerinden, özellikle sanayi bölgelerinden olanlardan, açýk uyarýlar aldýlar, bu uyarýlarda, bu Montagne ile ittifaklarý düzene karþý büyük hiyanet olarak damgalanmýþtý. Eðer, gördüðümüz gibi, düzen partisinin cumhurbaþkanýna karþý savaþýmýný ortaya koyan palavracý sataþmalar, küçük entrikalar, daha iyi bir karþýlayýþý haketmiyorlarsa, beri yandan, temsilcilerinden askeri iktidarý, direnç göstermeden kendi parlamentosunun elinden alýp serüvenci bir taht talibinin eline teslim etmelerini isteyen bu

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

87

burjuva partisi, kendi çýkarýna bol bol çevrilen bu entrikalarý bile haketmiyordu. Kendi genel çýkarlarýný, kendi sýnýf çýkarlarýný, kendi siyasal gücünü savunmak uðruna savaþýmýn, özel iþlerine ket vurucu olarak, onu rahatsýz ve tedirgin ettiðini ortaya koyuyordu. Taþra kentlerinin burjuva ileri gelenleri, belediye yetkilileri, ticaret mahkemeleri yargýçlarý, vb., her yerde hemen hemen ayrýksýz, Bonaparte’ý, gezileri sýrasýnda, en kölece bir baðlýlýkla, hatta Dijon’da olduðu gibi, Ulusal Meclise, ve özellikle de düzen partisine hiç sözünü sakýnmadan saldýrdýðý zaman bile en kölece bir yardakçýlýkla karþýladýlar. Ýþler iyi gitmekte iken, henüz 1851’in baþlarýnda olduðu gibi, tüccar burjuvazi, ticaretine zarar verebilecek her türlü parlamenter savaþýma karþý baþkaldýrýyordu. Ýþler kötü giderken, 1851 yýlý þubat ayý sonundan bu yana daima olduðu gibi, iþlerin durmasýnýn nedeni olarak parlamenter savaþýmdan yakýnýyordu ve ticaretin yeniden baþlamasý için bu [sayfa 557] savaþýma son verilmesini baðýra çaðýra istiyordu. Anayasanýn deðiþtirilmek üzere görüþülmesi sýrasýnda yapýlan tartýþmalar, tam bu kötü döneme rastladý. Burada, bizzat devlet biçiminin varlýðý yokluðu sözkonusu olduðundan, burjuvazi, temsilcilerinden, kendisini çok bunaltan bu geçici yönetime son vermelerini ve ayný zamanda status quo’nun korunmasýný istemekte, kendini, o kadar çok haklý buldu. Bunda hiç bir çeliþki yoktu. Geçiciliðe son vermek, burjuvazi için, kesinlikle onu sürdürmek, bir karar almasýný gerektirecek aný, belirsiz bir uzaklýða götürmek demekti. Status quo ancak iki biçimde sürdürülebilirdi: Bonaparte’ýn iktidarýný uzatarak, ya da anayasanýn maddelerine uygun olarak Bonaparte’ýn yetkilerini elinden alarak ve Cavaignac’ý seçerek. Burjuvazinin bir bölümü bu son çözümü diliyordu ve temsilcilerine susmaktan ve bu netameli soruna dokunmamaktan daha iyi bir öðüt veremiyordu. Eðer temsilcileri konuþmazsa, Bonaparte bir davranýþta bulunmaz diye düþünüyordu. Bu burjuvazi, doðrusu, görünmemek için baþýný kuma gömecek bir devekuþu parlamento istemekteydi. Burjuvazinin bir baþka bölümü, her þey gene olduðu gibi kalsýn diye, zaten cumhurbaþkanlýðý koltuðunda olduðuna göre Bonaparte’ý o koltukta býrakmak istiyordu. Bunlar, parlamentolarý anayasanýn açýkça ýrzýna geçmediði ve iþi uzatmadan yetkilerinden el çekmediði için öfkeleniyordu. Ulusal Meclisin tatili sýrasýnda 25 Aðustosta toplanan il genel

88

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

kurullarý, hemen hemen oybirliði ile anayasanýn deðiþtirilmek üzere görüþülmesi lehinde, dolayýsýyla parlamentoya karþý ve Bonaparte’tan yana görüþlerini açýkladýlar. Ama burjuvazi, yazýn alanýndaki temsilcilerine, kendi baþýna karþý aþýrý öfkesini parlamentodaki temsilcilerine karþý gösterdiði öfkeden daha açýk, kesin bir biçimde gösterdi. Burjuva gazetecilerinin, Bonaparte’ýn gasp isteklerine karþý yönelttikleri her türlü saldýrý için ve basýnýn, yürütme gücüne karþý burjuvazinin siyasal haklarýný savunmak üzere yaptýðý her türlü giriþim için, burjuva jürilerinin verdikleri aðýr para cezalarý ve duyulmadýk hapis cezalarý, yalnýz Fransa’da deðil, tüm Avrupa’da genel bir þaþkýnlýk yarattý. Daha yukarýda gösterdiðim gibi, düzenin parlamenter partisi, huzur için baðýrýp çaðýrmalarý ile kendi kendini [sayfa 558] eylemsizliðe mahküm etti ise, burjuvazinin siyasal egemenliðini, burjuvazinin varlýðý ve güvenliði ile baðdaþmaz ilan etti ise, toplumun öteki sýnýflarýna karþý savaþýmýnda, kendine özgü rejimin, yani parlamenter rejimin bütün koþullarýný kendi elleri ile yýktý ise, burjuvazinin parlamento-dýþý kitlesi de, tersine, baþkana karþý kölece boyun eðiþiyle, parlamentoya karþý sövmeleri ile, kendi basýnýna karþý kabaca davranýþý ile Bonaparte’a kuvvetli ve mutlak bir hükümetin koruyuculuðu altýnda, güven içinde kendi özel iþleriyle uðraþabilmesi olanaðýný saðlamak üzere, onu, burjuvazinin kendi konuþmacýlarýný ve yazarlarýný, politikacýlarýný ve yazýncýlarýný bastýrmaya ve kökünü kazýmaya kýþkýrttý. Bu kesim, ayný zamanda, iktidarýn hem tasalarýndan, hem de tehlikelerinden kurtulmak isteðiyle yanýp tutuþtuðunu dobra dobra açýkladý. Ve, daha önce kendi öz sýnýfýnýn egemenliðinden yana parlamenter ve yazýnsal savaþýmdan hoþnut olmayan ve bu savaþýmýn önderlerine ihanet etmiþ olan bu burjuvazi, þimdi iþ iþten geçtikten sonra, hiç çekinmeden, proletaryayý, kendisi için kanlý bir savaþým, kýyasýya bir savaþým yürütmek üzere ayaklanmamýþ diye kýnýyor. Her an kendi genel sýnýf çýkarýný, kendi siyasal çýkarýný en sýnýrlý, en kirli özel çýkarlarýna feda eden, temsilcilerinden de ayný doðrultuda bir fedakarlýk isteyen bu burjuvazi, þimdi hiç çekinmeden proletaryayý genel siyasal çýkarlarýný maddi çýkarlarýna feda etmekle suçluyor. Sosyalistlerin doðru yoldan saptýrdýðý proletaryanýn deðerini bilmediði ve en kesin anda yalnýz baþýna býraktýðý bir iyi yürekli bir saf yaratýkmýþ gibi davranýyor. Tüm burjuva aleminde, genel bir

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

89

yanký bile buluyor. Elbette ki, burada, Almanya’nýn ayný kafadan politikacýlarýndan ve aydýn ayaktakýmýndan sözetmiyorum. Örneðin, gene, 29 Kasým 1851’de, yani hükümet darbesinden ancak dört gün önce, hâlâ Bonaparte’ý “düzenin bekçisi” ilan eden ve Thiers ve Berryer’i “anarþist” diye nitelendiren ve daha 27 Aralýk 1851’de Bonaparte bu anarþistleri istirahata mahkum ettiði zaman, “...cahil, kaba, sersem proletarya kitlelerinin, toplumun üst ve orta tabakalarýnýn becerisine, bilimine, disiplinine, kafa yeteneklerine ve manevi niteliklerine karþý iþledikleri ...” ihanet üstüne aðlayýp sýzlayan bu ayný Economist’e baþvuruyorum. [sayfa 559] Bu sersem, cahil ve kaba yýðýn, burjuva kitlesinin kendisinden baþka bir þey deðildi. Fransa, doðrusu, 1851’de, bir çeþit ticaret bunalýmýndan geçmiþti. Þubat sonunda, bir yýl öncesine oranla, ihracatta bir azalmaya tanýk olundu. Martta, ticaret azaldý, fabrikalar iþi durdurdu. Nisanda, sanayi bölgelerinin durumu Þubat günlerinin ertesinde olduðu kadar umutsuz görünüyordu. Mayýsta, iþler henüz yola girmemiþti. 28 Haziranda hâlâ Fransýz Bankasýnýn defterleri, banka mevduatýnýn çok fazla artmasýyla ve teminat karþýlýklý avanslarýn ayný ölçüde azalmasýyla, üretimin durduðunu gösteriyordu. Ancak Ekim ortalarýndadýr ki, iþlerde gitgide bir düzelme görüldü. Fransýz burjuvazisi, ticaretteki bu, durgunluðu salt siyasal nedenlerle, parlamento ile yürütme gücü arasýndaki savaþýmlarla, düpedüz geçici bir hükümet biçiminin güvensizliði ile, dehþet salan gelecek 2 Mayýs 1852 endiþesi ile açýklýyordu. Bütün bu koþullarýn Paris’te ve ilçelerde, bazý sanayi dallarýnda bir çöküþe yolaçtýðýný yadsýmak istemiyorum. Ama, herhalde, siyasal durumun, iþlerin gidiþi üzerindeki bu etkisi, ancak, yerel ve önemsizdi. Tamamen siyasal durumun aðýrlaþtýðý, siyasal ufkun karardýðý ve her an Elysée’ den bir þimþek çakmasýnýn beklendiði anda, yani ekimin ortasýnda ticarette iyileþmenin meydana gelmesinden daha baþka tanýtlar gerekir mi? “Becerisi, bilimi, ileri görüþlülüðü, kafa yetenekleri” burnunun ötesine geçmeyen Fransýz burjuvazisi de, zaten, Londra Sanayi Sergisi[298] boyunca, kendi ticari zavallýlýðýnýn gerçek nedenini, tam burnunun dibinde buldu. Fransa’da fabrikalar kapanýrken, Ýngiltere’de, ticarette iflaslar patlak veriyordu. Fransa’da sanayideki panik nisan ve mayýs aylarýnda doruðuna varýrken, Ýngiltere’de, ayný nisan ve mayýs aylarýnda ticari panik en yüksek noktasýna varýyordu. Ýngiliz

90

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

yün sanayii, týpký Fransýz yün sanayii gibi, ve gene Ýngiliz ipek sanayii, týpký Fransýz ipek sanayii gibi bunalým içindeydi. Ýngiliz pamuklu fabrikalarý çalýþmayý sürdürdülerse de, bunlar, artýk 1849 ve 1850’ deki ayný kazançlarý getirmiyordu. Ýki bunalým arasýndaki tek fark, Fransa’da bunalýmýn sýnai, Ýngiltere’de ise ticari olmasý ve Fransa’da fabrikalar iþi durdurduklarý halde, Ýngiltere’de geliþmeleri, ama önceki yýllara göre daha elveriþsiz koþullarla geliþmeleri, [sayfa 560] Fransa’da dýþsatýmýn (ihracatýn), Ýngiltere’de ise dýþalýmýn (ithalatýn) daha çok zarar görmüþ olmasýdýr. Elbette ki, Fransýz siyasal ufkunun sýnýrlarýný aþan bu iki bunalýmýn ortak nedeni apaçýk göze batýyordu. 1849 ve 1850 yýllarý, çok büyük bir maddi refah ve fazla-üretim yýllarý olmuþlardý, ancak bu nitelikler, 1851 yýlýnda kendini gösterdi. Bu fazla üretim, yýlýn baþýnda, sanayi sergisi perspektifleri sonucu büsbütün daha da aðýr bir durum almýþtý. Buna, bir de, þu aþaðýdaki özel durumlarý eklemek gerekir: ilkönce 1850 ve 1851 yýllarýndaki kötü pamuk ürünü, sonra da beklenenden çok daha fazla bir pamuk ürünü alýnacaðý güvenci; pamuk fiyatlarýnda önce yükselme, sonra birdenbire hýzlý düþme, kýsaca dalgalanma. Brüt ipek rekoltesi, hiç deðilse Fransa’da ortalamanýn altýna düþmüþtü. Nihayet yünlü imalatý 1848’den beri, o kadar yayýlmýþtý ki, yün üretimi, yünlü yapýmýna yetmiyordu ve iþlenmemiþ yün fiyatý, yünlülerin fiyatýna göre çok oransýz bir biçimde yükseldi. Bu bakýmdan, burada, dünya pazarýný ilgilendiren üç sanayiin hammaddelerinin üretiminde üçlü bir ticari durgunluk nedenimiz var. Bu özel durum ve koþullar bir yana býrakýlýrsa, 1851 yýlýnýn göze görünür açýk bunalýmý, sanayi çevriminde fazla-üretimin ve aþýrý spekülasyonun, çevrimin son bölümünü çoðunlukla geçmek ve yeniden baþlangýç noktasýna genel ticari bunalýma dönüp gelmek üzere bütün güçlerini toplamadan önce meydan verdikleri duraklamadan baþka bir þey deðildir. Ticaret tarihinin benzer aralýklarýnda, Ýngiltere’de ticari iflaslar patlak veriyor, oysa Fransa’da bizzat sanayi durmuþtur, kýsmen o zaman dayanamadýðý Ýngiliz rekabeti yüzünden bütün pazarlarda geri çekilmek zorunda kaldýðý için, kýsmen de lüks sanayii olmak bakýmýndan iþlerin durmasýndan en çok zarar gören kendisi olduðundan. Böylece genel bunalýmlar dýþýnda, Fransa, kendi ulusal, ama bununla birlikte gene de Fransa’ya özgü yerel etkilerden çok daha fazla dünya pazarýnýn genel durumunun belirlediði ve koþullandýrdýðý ticari bunalýmlar geçirmektedir.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

91

Fransýz burjuvasýnýn önyargýsýný Ýngiliz burjuvasýnýn deðerlendirmesi ile karþýlaþtýrmak yarardan yoksun olmayacaktýr. Liverpool’un en büyük firmalarýndan biri, 1851 yýlý için yýllýk bilançosundan þöyle yazýyor: [sayfa 561] “Baþlangýcýnda yapýlan tahminleri bu geçtiðimiz yýldan daha çok yalancý çýkaran yýllar azdýr. Bu yýl, bütün dünyanýn beklediði büyük refah yýlý olmak yerine, bir çeyrek yüzyýldan beri en fazla gözkorkutan yýl oldu. Elbette ki, bu, yalnýz ticari sýnýflar için doðrudur, sýnai sýnýflar için deðil. Ama, bununla birlikte, yýlýn baþlangýcýnda, bunun tersi öngörüler yapmak için haklý nedenler vardý. Mal stoklarý azalmýþtý, sermaye dolup taþýyordu, besin maddeleri ucuzdu, bol bir ürün almayacaðý güven altýna alýnmýþtý. Kýta üzerinde kesintisiz bir barýþ, ülkede ise siyasal ya da mali kargaþadan uzak kalma. Aslýnda, ticaretin kanatlarý, atýlýmýný yapýp havalanabilmek için, hiç bir zaman daha serbest olmamýþtý. ... Peki bu elveriþsiz sonucu neye yüklemeli? Öyle düþünüyoruz ki, dýþalýmda (ithalatta) olduðu kadar dýþsatýmda da (ihracatta da) aþýrý ticarete yüklemek gerek. Eðer tacirlerimiz kendiliklerinden eylemlerine sýnýrlar koymazlarsa, her üç yýlda bir panikten baþka hiç bir þey bizi normal yolda tutamaz.”* Þimdi de Fransýz burjuvasýný gözümüzün önüne getirelim: bu ticani paniðin ortasýnda, hükümet darbesi ve genel seçim sisteminin yeniden kurumlaþmasý söylentileri ile, parlamento ve yürütme gücü arasýndaki savaþýmla, orleancýlarýn ve meþruiyetçilerin baþkaldýrmasý ile, Güney Fransa komünistlerinin gizli tertipleri ile, Nièvre ve Cher illerindeki sözde jakörilerle, çeþitli cumhurbaþkanlýðý adaylarýnýn yaptýklarý reklamlarla, gazetelerin þarlatanca sloganlarý ile, cumhuriyetçilerin, anayasayý ve genel oy sistemini silah elde savunacaklarý tehditleri ile, 2 Mayýs 1852’nin dünyanýn sonu olacaðý kehanetini ileri süren, yabancý ülkelere göçmüþ in partibus [98] kahramanlarýn öðreti kitaplarý ile ticareti kadar hasta olan kafasý kazan olmuþ, sersemlemiþ, þaþkýna dönmüþ olmasý gerekmez miydi, ve bütün bu inanýlmaz, gürültülü kaynaþma, deðiþiklik, uzatma, anayasa, gizli fesat, güçbirliði (ittifak), dýþa göçme, elkoyma, kapma ve devrim karmakarýþýklýðý içinde, burjuvanýn bir öfke nöbeti sýrasýnda, kendi parlamenter cumhuriyetine: “Sonsuz bir kor* The Economist, 10 Ocak 1852, s. 29-30. -Ed.

92

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

kudansa korkunç bir son daha iyidir!” diye baðýracaðýný kolaylýkla [sayfa 562] anlayacaksýnýz. Bonaparte bu çaðrýyý anladý. Onun anlama yetileri, güneþin her batýþýnda ödeme vadesi, yani 2 Mayýs 1852, biraz daha yaklaþtýðýndan, gökteki yýldýzlarýn devinimini kendi yeryüzü poliçelerine karþý bir protesto gibi gören alacaklýlarýn giderek artan kudurganlýklarý ile bilenmiþti. Alacaklýlar gerçek birer müneccim olmuþlardý. Ulusal Meclis, Bonaparte’ýn görev süresinin anayasal yolla uzatýlmasý umutlarýný tüm yok etmiþti, prens Joinville’in adaylýðý ise daha uzun zaman savsaklamalara izin vermiyordu. Eðer herhangi bir olay, meydana geliþinden uzun zaman önce, gölgesini önüne düþürdü ise, iþte bu Bonaparte’ýn hükümet darbesidir. Daha 29 Ocakta, seçilmesinden ancak bir ay sonra, Changarnier’ye darbe önerisinde bulunmuþtu. Bonaparte’ýn Baþbakaný Odilon Barrot, 1849 yazýnda, üstü örtülü bir biçimde, Thiers ise 1850 kýþýnda, açýk açýk hükümet darbesi politikalarýný açýða vurmuþlardý. Mayýs 1851’de, Persigny, yeni baþtan, Changarnier’yi hükümet darbesine kazanmaya çalýþmýþtý. Le Messager de l’Assemblée[299] bu görüþmeyi yayýnlamýþtý. Her parlamento fýrtýnasýnda, bonapartçý gazeteler darbe tehdidini savuruyorlardý ve bunalým yaklaþtýkça onlarýn sesi de yükseliyordu. Bonaparte’ýn her gece kadýn erkek swell mob* ile kutladýðý içki alemlerinde, her sefer, geceyarýsý yaklaþýp da içki bolluðundan diller çözüldüðünde ve hayal güçleri kýzýþtýðýnda, ertesi sabah hükümet darbesi yapmaya karar veriliyordu. Kýlýçlar çekiliyor, kadehler tokuþturuluyordu; temsilciler pencereden atlayýp kaçýyorlardý, imparatorluk pelerini Bonaparte’ýn omuzlarýný sarýyordu. Ancak þafak gelip yatýþtýrýyordu bu gürültü patýrtýyý, ve, Paris, þaþkýn, dilini tutmasýný bilmeyen iffetli kýzlarýn patavatsýz þövalyelerin aðzýndan, bir kez daha, kurtulmuþ olduðu tehlikeyi öðreniyordu. Eylül ve ekim aylarýnda hükümet darbesi söylentileri çoðaldý. Gölge renkleniyordu çok renkli bir daguerréotype** gibi. Avrupa günlük yayýn organlarýnýn eylül ve ekim sayýlarýný þöyle bir karýþtýrýnýz, sözcüðü sözcüðüne þöyle haberler bulacaksýnýz: [sayfa 563]

* Yüksek dolandýrýcýlar (ya da, üçkaðýtçýlar). -ç. ** Daguerre tarafýndan bulunmuþ en eski fotograf aygýtý, ve bu yöntemle elde edilen imge.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

93

“Hükümet darbesi söylentileri Paris’i dolduruyor. Gece boyunca Paris’in birliklerle doldurulacaðý, ve sabahýn, Ulusal Meclisi daðýtan, Sein yönetim bölgesinde sýkýyönetim ilan eden, genel oy sistemini geri getiren ve halka çaðrýda bulunan kararnameler getireceði söyleniyor. Bonaparte’ýn, bu illegal kararnameleri uygulayacak bakanlarý araþtýrmakta olduðu söyleniyor.” Bu haberleri aktaran yazýlar hep þu alýnlarýna yazýlmýþ sözcükle sonuçlanýyor. “Ertelendi.” Darbe, Bonaparte’ýn, her zaman sabit düþüncesi oldu. O, bu düþünceyle geri dönmüþtü Fransa’ya. Bu düþünce, Bonaparte’ý öylesine sarmýþ, öylesine eline geçirmiþti ki, Bonaparte durmadan bu düþünceye ihanet ediyor, onu açýða vuruyordu. Ve Bonaparte, o kadar zayýftý ki, gene durmadan bu düþünceden cayýyordu. Hükümet darbesinin gölgesi, Parisliler için artýk o kadar içli-dýþlý olduklarý bir hayalet haline gelmiþti ki, sonunda etten ve kemikten sahicisi göründüðü zaman ona inanmak istemediler. Hükümet darbesinin baþarýlý olmasýna olanak veren þey, o halde, ne 10 Aralýk derneði baþkanýnýn aðzýnýn sýkýlýðý, ne de Ulusal Meclisin beklenmedik ani bir saldýrýya uðramasý oldu. Hükümet darbesi eðer baþarýya ulaþtýysa, bu, Bonaparte’ýn boþboðazlýðýna ve meclisin darbe hakkýnda bilgisi olmasýna karþýn, daha önceki geliþmenin zorunlu, kaçýnýlmaz bir sonucu dolayýsýyla oldu. 10 Ekimde, Bonaparte, bakanlarýna, genel seçim sistemini geri getirmek istediðini açýkladý. 16 Ekimde, bakanlar, istifalarýný verdiler. 26 Ekimde, Paris, Thorigny kabinesinin kurulduðunu öðrendi. Ayný zamanda emniyet müdürü Carlier’nin yerine Maupas getirildi ve birinci askeri tümen komutaný Magnan en güvenilir alaylarý Paris’e topladý. 4 Kasýmda, Ulusal Meclis oturumlarýný açtý. Meclisin, artýk daha önce izlemiþ olduðu yolu, kýsa ve özlü bir oyunu yineler gibi, bir kez daha izlemekten ve böylelikle kendisini ancak iyice öldükten sonra gömebileceklerini göstermekten baþka yapacak bir þeyi kalmýyordu. Meclisin, yürütme gücüne karþý savaþýmýnda kaybetmiþ olduðu ilk mevzi kabineydi. Thorigny kabinesini, bu salt göstermelik kabineyi ciddiye alarak, bu kaybýný resmen kabul etmesi gerekti. Bay Giraud yeni kabine adýna karþýsýna [sayfa 564] çýktýðý zaman, Daimi Komisyon, onu kahkahalarla karþýlamýþtý. Genel oyun geri getirilmesi kadar çetin önlemler için bu kadar zayýf bir hükümet! Ama, kesinlikle parlamento içinde hiç bir þey yapmamak, parlamentoya

94

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

karþý her þeyi yapmak sözkonusuydu. Ulusal Meclis, daha tatil dönüþü açýlýþýnýn ilk gününde, Bonaparte’ ýn mesajýný aldý, bu mesajda, Bonaparte, genel oy hakkýnýn yeniden konmasýný ve 31 Mayýs 1850 yasasýnýn kaldýrýlmasýný istiyordu. Bonaparte’ýn bakanlarý ayný gün bu doðrultuda bir kararname sundular. Meclis, kabine tarafýndan sunulan ivedilik önergesini derhal geri çevirdi ve yasanýn kendisini de, 13 Kasým günü, 348 oya karþý 355 oyla reddetti. Böylece bir kez daha kendi temsilcilik belgesini yýrtýyordu ve bir kez daha, halkýn özgürce seçilmiþ temsil kurumu olmaktan çýkýp, bir tek sýnýfýn, zorla elkoyan parlamentosu haline geldiðini gerçekliyordu, parlamenter baþý ulusun boynuna baðlý tutan kaslarý kendisinin kestiðini bir kez daha teslim ediyordu. Yürütme, genel oy hakkýnýn yeniden konmasý önerisi ile Ulusal Meclisi halka havale ediyorsa, yasama gücü de “Defterdarlar Tasarýsý” ile halký orduya havale ediyordu. Bu idare amirleri önerisinin amacý, meclise doðrudan doðruya emri altýnda askeri birlik bulundurma hakkýnýn ve bir parlamenter ordu oluþturma hakkýnýn kurumlaþtýrýlmasý idi. Yasama gücü böylece orduyu kendisi ile halk arasýnda, kendisi ile Bonaparte arasýnda hakem kýlýyor ve orduyu son sözü söyleyen bir siyasal iktidar olarak tanýyorsa da, beri yandan uzun zamandan beri orduya emir verme iddiasýndan vazgeçmiþ olduðunu doðrulamaktan da geri kalmýyordu. Derhal askeri birliklere elkoymak yerine, elkoyma hakký üzerinde tartýþmakla kendi gücüne olan güvensizliðini ele veriyordu. Defterdarlar Tasarýsý’ný reddetmekle güçsüzlüðünü açýkça itiraf etti. Bu öneri 108 oyluk bir çoðunlukla, Montagne’ýn terazinin kefesini eðmesiyle geri çevrildi. Meclis, böylece, Buridan’in eþekinin[300] durumunda bulunuyordu, ama elbette ki, iki demet ot arasýnda ve hangisinin daha lezzetli olduðuna karar vermek durumunda deðil de, iki sopa yaðmuru altýnda ve hangisinin daha beter olduðuna karar vermek sorunuyla karþý karþýyaydý. Bir yanda [sayfa 565] Changarnier korkusu, bir yanda ise Bonaparte korkusu. Ýtiraf etmek gerekir ki, durum, hiç de kahramanlara yaraþýr bir durum deðildi. 18 Kasýmda, düzen partisi tarafýndan belediye seçimleri konusunda meclise sunulan yasaya, belediye seçmenleri için üç yýl yerine bir yýl seçim bölgesinde oturmuþ olma zorunluluðunu yeterli gören bir deðiþiklik önerisi sunuldu. Deðiþiklik yalnýz bir tek oyluk bir çoðunlukla reddedildi ve hemen ardýndan da bu oyun bir yanlýþ

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

95

anlamadan ileri geldiði teslim edildi. Birbirine hasým kesimlere bölünen düzen partisi, uzun zamandan beri parlamentodaki çoðunluðunu kaybetmiþti. Þimdi ise parlamentoda hiç bir çoðunluk olmadýðýný gösteriyordu. Ulusal Meclis bir karar alamayacak duruma gelmiþti. Onun atomik elementleri, artýk, hiç bir moleküler çekim kuvveti ile birleþmiyorlardý. Son nefesini de vermiþ, ve ölmüþtü. Bir de son olarak, burjuvazinin parlamento-dýþý kitlesi, bir kez daha, felaketten birkaç gün önce, burjuvazinin parlamentodaki temsilcileri ile bozuþup koptuðunu gösteriþle doðrulamýþtý. Thiers, devasýz parlamenter budalalýða eni konu yakalanmýþ bir parlamenter kahraman sýfatýyla, parlamentonun ölümünden sonra, Danýþtay ile birlikte, yeni bir parlamenter entrika tezgahlamýþ, cumhurbaþkanýný anayasa sýnýrlarý içine hapsedecek sorumluluk üzerine bir yasa hazýrlamýþtý. Bonaparte, 15 Eylülde, Paris’te, yeni hal binalarýnýn temelinin atýlýþýnda, nasýl yeni bir Masaniello gibi, “dames des halles” in*, balýkçý kadýnlarýn gönlünü kazanmýþsa, –zaten bir balýkçý kadýn, gerçek güç bakýmýndan 17 burgravdan daha deðerliydi– nasýl, idare amirleri önerisinin meclise sunulmasýndan sonra Elysée’de aðýrladýðý teðmenleri coþturmuþsa ve 25 Kasýmda, kendi elinden Londra Sanayi Sergisinin ödüllerinin madalyalarýný almak için Cirque’de toplanmýþ olan sanayi burjuvazisini de öyle kazandý. Onun konuþmasýnýn özellik taþýyan en karakteristik bölümünü, Le journal des débats’ta yayýnladýðý gibi buraya aktarýyorum: “Bu kadar umulmadýk baþarýlar karþýsýnda, bir yandan [sayfa 566] demagoglar tarafýndan, beri yandan monarþi yanlýsý sanrýlarla (halüsinasyonlar) boyuna tedirgin edilecek yerde, kendi gerçek çýkarlarýný izlemesine ve kendi kurumlarýný iyileþtirmesine izin verilseydi, Fransýz Cumhuriyeti ne kadar büyük olurdu, bunu bir kez daha açýklamakta haklýyým. (Amfiteatrýn her yanýnda gürültülü, coþkunca ve uzun uzun alkýþlar.) Monarþi sanrýlarý, her türlü ilerlemeyi ve her türlü ciddi sýnai geliþmeyi engelliyor. Ýlerleme yerine savaþýmdan baþka bir þey yok. Eskiden krallýk yetkesinin ve krallýk ayrýcalýklarýnýn en gayretkeþ savunucusu olan birtakým adamlarýn bugün yalnýz ve yalnýz genel oydan çýkan bir yetkeyi zayýflatmak amacýyla bir Konvansiyondan yana olduklarý görülüyor. (Coþkunca ve uzun uzun alkýþlar.) Devrimden en çok acý çekmiþ ve ondan en * Haldeki satýcý kadýnlar. -ç.

96

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

çok yakýnmýþ olan adamlarýn, yalnýz ve yalnýz ulusun iradesini zincire vurmak için yeni bir devrim kýþkýrtýcýlýðý yaptýklarýný görüyoruz. ... Size, gelecek için huzur vaadediyorum, vb., vb.. (Bravo! Bravo! Alkýþ tufaný.) Ýþte, sanayi burjuvazisi, kölece bir baðlýlýkla, 2 Aralýk darbesini, parlamentonun ortadan kaldýrýlmasýný, kendi öz egemenliðinin yýkýlmasýný, Bonaparte’ýn diktatörlüðünü böyle alkýþladý. 25 Kasýmda gök gibi gürüldeyen alkýþlara 10 Aralýkta top atýþlarýnýn gürlemesi karþýlýk verdi, ve en çok alkýþlayanlardan biri olan Bay Sallandrouze’un evi, top atýþlarýndan en çok zarar gören ev oldu. Cromwell, Uzun Parlamento’yu[301] daðýttýðý zaman oraya yalnýz baþýna gitti, parlamento kendi saptadýðý süreden bir saniye daha fazla yaþamasýn diye saatini çýkardý, ve parlamento üyelerinden herbirini nükteli alaylarla dýþarý attý. Örneðinden daha küçük çapta olan Napoléon, hiç deðilse, 18 Brumaire’de Yasama Organýna gitti ve kýsýk bir sesle de olsa, ölüm yargýsýný onun yüzüne karþý okudu. Zaten Cromwell ve Napoléon’ dan bambaþka bir yürütme gücünü elinde bulunduran ikinci Bonaparte, modelini tarih yýllýklarýnda deðil, 10 Aralýk derneðinin yýllýklarýnda, ceza hukuku yýllýklarýnda aradý. O, Fransýz Bankasýndan 25 milyon frank çaldý, General Magnan’ý bir milyona, askerleri ise adam baþýna 15 franka ve bir de cabadan içki ikramýyla satýn aldý, gece, gizlice, bir hýrsýz gibi suç ortaklarý ile buluþtu, en [sayfa 567] tehlikeli parlamento liderlerinin evlerini kuþattýrdý ve Cavaignac, Lamoriciére, Le Flô, Changarnier, Charras, Thiers, Baze ve ötekileri yataklarýndan çýkarttýrdý ve Paris’in bellibaþlý alanlarýný, bu arada Parlamento Alanýný da askeri birliklerle iþgal ettirdi ve ertesi gün þafakla birlikte bütün duvarlarý þarlatanca afiþlerle kaplattý, bu afiþlerde Ulusal Meclisin ve Danýþtayýn daðýtýldýðýný, genel oy sisteminin yeniden konduðunu, Seine eyaletinde sýkýyönetim ilan edildiðirii bildiriyordu. Gene, kýsa bir süre sonra, Le Moniteur’de, sahte bir belge yazdýrttý, bu belgeye göre, sözü geçen parlamenterler güya kendisinin çevresinde gruplaþmýþlar ve bir Danýþtay oluþturmuþlardý. Onuncu bölgenin belediyesinde toplanan, baþlýca meþruiyetçi orleancýlardan oluþmuþ Kuyruk-Parlamento, durmadan yinelenen “Yaþasýn Cumhuriyet!” baðrýþlarý ile Bonaparte’ýn görevden alýnmasýna karar verdi ve boþuna, binanýn önünde toplaþmýþ iþsiz güçsüz kalabalýðýna nutuk çekip durdu; sonunda, atlý avcý erlerinden bir

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

97

muhafýz birliði ile Orsay kýþlasýna sürüklendiler, sonra üstüste kapalý cezaevi arabalarýna dolduruldular ve Mazas, Ham, Vincennes cezaevlerine götürüldüler. Ýþte böyle bitti düzen partisi, Ulusal Meclis ve Þubat Devrimi. Sonuç bölümüne geçmeden önce bunlarýn tarihinin kýsaca bir þemasýný çizelim: I. Birinci dönem. 24 Þubattan 4 Mayýs 1848’e kadar, Þubat dönemi. Önsöz. Genel kardeþleþme komedisi. II. Ýkinci dönem. Cumhuriyetin kuruluþu ve Kurucu Ulusal Meclis dönemi. (1) 4 Mayýstan 25 Haziran 1848’e kadar. – Bütün sýnýflarýn proletaryaya karþý savaþýmý. Proletaryanýn Haziran olaylarý sýrasýnda yenilgisi. (2) 25 Hazirandan 10 Aralýk 1848’e kadar. – Katýksýz burjuva cumhuriyetçilerinin diktatörlüðü. Anayasanýn hazýrlanmasý. Paris’in sýkýyönetim altýna alýnmasý. Burjuva diktatörlüðü, 10 Aralýkta Bonaparte’ýn cumhurbaþkanlýðýna seçilmesi ile uzaklaþtýrýlmýþtýr. (3) 20 Aralýk 1848’den 29 Mayýs 1849’a kadar. – Kurucu Meclisin Bonaparte’a, ve Bonaparte’ýn müttefiði düzen partisine karþý savaþýmý. Kurucu Meclisin sonu. Cumhuriyetçi [sayfa 568] burjuvazinin düþüþü. III. Üçüncü Dönem. Anayasal Cumhuriyet ve Ulusal Yasama Meclisi dönemi. (1) 29 Mayýs 1849’dan 13 Haziran 1849’a kadar. – Küçükburjuvazinin Bonaparte’a ve büyük burjuvaziye karþý savaþýmý. Küçük-burjuva demokrasisinin yenilgisi. (2) 13 Haziran 1849’dan 31 Mayýs 1850’ye kadar. – Düzen partisinin parlamenter diktatörlüðü. Parti, genel oy sisteminin yürürlükten kaldýrýlmasý ile egemenliðini tamamlýyor, ama parlamenter kabineyi kaybediyor. (3) 31 Mayýs 1850’den 2 Aralýk 1851’e kadar. – Parlamenter burjuvazi ile Bonaparte arasýnda savaþým. a) 31 Mayýs 1850’den 12 Ocak 1851’e kadar. – Parlamento, ordunun yüksek komutasýný yitiriyor. b) 12 Ocaktan 11 Nisan 1851’e kadar. – Parlamento, yönetimsel iktidarý yeniden ele geçirme giriþimlerinde yenik düþüyor. Düzen partisi, parlamentodaki çoðunluðunu kaybediyor. Düzen partisi, cumhuriyetçilerle ve Montagne ile birleþiyor.

98

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

c) 11 Nisan 1851’den 9 Ekim 1851’e kadar. – Anayasayý deðiþtirme, kaynaþma ve uzatma giriþimleri. Düzen partisi kendisini oluþturan çeþitli öðelere ayrýlýyor. Parlamento ile, bir yandan burjuva basýný arasýnda, beri yandan da burjuvazinin kitlesi arasýndaki kopma resmiyet kazanýyor. d) 9 Ekimden 2 Aralýk 1851’e kadar. – Parlamento ile yürütme gücü arasýnda açýk kopma. Parlamento, kendi öz sýnýfý, ordu ve öteki sýnýflar tarafýndan kendi baþýna býrakýlmýþ olarak kendi ölüm kararýný infaz ediyor ve ölüyor. Parlamenter rejimin ve burjuva egemenliðinin çökmesi. Bonaparte’ýn tam zaferi. Ýmparatorluðun yeniden kuruluþunun yansýlamasý. VII Sosyal cumhuriyet, bir söz olarak, bir kehanet olarak Þubat Devriminin eþiðinde ortaya çýktý. 1848 Haziran olaylarý boyunca sosyal cumhuriyet Paris proletaryasýnýn kaný içinde boðuldu, ama dramýn sonraki perdelerinde bir hayalet gibi ortalýkta dolandý. Demokratik cumhuriyet ilan edildi, [sayfa 569] 13 Haziran 1849’da yok oldu, demokratik cumhuriyetin küçük-burjuvalarý kaçarken onu da alýp götürdüler, ama giderken de katmerlenmiþ bir övüngenlikle kendi reklamýný býraktý ardýnda. Parlamenter cumhuriyet, burjuvazi ile birlikte bütün sahneyi ele geçirdi ve bütün geniþliðince yayýldý, ama 2 Aralýk, güçbirliði kurmuþ kralcýlarýn “Yaþasýn Cumhuriyet!” diye canhýraþ çýðlýklarý arasýnda onu gömdü. Fransýz burjuvazisi çalýþan proletaryanýn egemenliðine karþý þaha kalkmýþtý, ve baþýnda 10 Aralýk derneðinin baþkaný olmak üzere, lümpen-proletaryayý iktidara kendisi getirdi. Burjuvazi kýzýl anarþinin gelecekte yapacaðý terör korkusu ile, bütün Fransa’yý yürek çarpýntýlarý içinde tutmuþtu ve 4 Aralýkta, Montmartre bulvarýnýn ve Ýtalyanlar bulvarýnýn seçkin burjuvalarýný, rakýyla sarhoþ olmuþ düzen askerinin tüfek atýþlarýyla pencerelerinden aþaðý indirterek burjuvazi için böyle bir geleceði defterden silen Bonaparte oldu. Burjuvazi, kýlýcý tanrýlaþtýrmýþtý, þimdi ise, kýlýç ona hükmediyor. Burjuvazi, halk toplantýlarýný polis gözetimi altýna sokmuþtu, þimdi polis gözetimi altýna konma sýrasý onun salonlarýna geldi. O, demok-

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

99

ratik ulusal muhafýzý daðýtmýþtý, þimdi daðýtýlan kendi ulusal muhafýzýydý. O, sýkýyönetim ilan etmiþti, þimdi ona karþý sýkýyönetim ilan edildi. O, jürilerin yerine askeri komisyonlarý getirmiþti, þimdi de, kendi jürileri, yerlerini, askeri komisyonlara býraktýlar. Burjuvazi halk eðitimini rahiplere teslim etmiþti, þimdi rahiplere teslim edilen kendi eðitimiydi. O, yargýlamadan, insanlarý sürmüþtü, þimdi onu sürüyorlar yargýlamadan. O, devlet kuvvetiyle toplumun her türlü hareketini bastýrmýþtý, þimdi de devlet kuvveti, onun kendi toplumunun her türlü hareketini bastýrýyor. O, para çantasý aþkýna kendi politikacýlarýna ve kendi edebiyatçýlarýna baþkaldýrmýþtý. Þimdi ise, onun politikacýlarý ve edebiyatçýlarý bir yana atýlmakla kalmadý, kendisinin de aðzýný týkayýp kalemini kýrdýktan sonra çantasýný yaðmalýyorlar. Burjuvazi, yorulmak bilmeden, Aziz Arséne’in hýristiyanlara baðýrdýðý gibi baðýrmýþtý devrime: Fuge, tace, quiesce! (Sývýþ, ses etme, rahat dur!), ve iþte þimdi Bonaparte baðýrýyor burjuvaziye: Fuge, tace, quiesce! Fransýz burjuvazisi uzun zamandan beri Napoléon’un koyduðu ikilemi çözümlemiþti: “Das cinquante ans l’Europe [sayfa 570] pe sera ou républicaine ou cosaque.”* O, bu ikileme “République cosaque** biçiminde bir çözüm bulmuþtu. Hiç bir Circé*** gelip de, kem gözlü bir büyü ile, burjuva cumhuriyeti þaheserini bir gudubet haline çevirmiþ deðildi. Bu cumhuriyet, saygýnlýk görünümünü yitirmiþti, o kadar. Bugünkü**** Fransa, parlamenter cumhuriyet içinde, daha o zamandan tümüyle vardý. Dýþtaki kýlýfý yýrtmak ve içindeki gudubeti herkesin gözleri önüne sermek için bir süngü darbesi yetmiþti. Þubat Devriminin***** kýsa vadeli hedefi Orleans hanedanýný ve bu hanedan döneminde egemen burjuvazi kesimini devirmek oldu. Bu hedefe ancak 2 Aralýk 1851’de ulaþýldý. O zaman, Orleans sülalesinin muazzam mülkleri, yani sülalenin etkinliðinin gerçek temelleri, müsadere edildi ve Þubat Devriminden beklenen * “Elli yýl içinde, Avrupa, ya cumhuriyetçi ya da kazak olacak.” -ç. ** “Kazak Cumhuriyeti.” -ç. *** Yunan mitolojisinde, Ulysses’in yoldaþlarýný domuz haline getirip Aiaie adasýnda bir yýl alýkoyan büyücü kadýn. -Ed. **** 1851 hükümet darbesinden sonraki. -ç. ***** “Þubat devriminin...” diye baþlayan ve “... büyü de bozuldu.” diye biten iki paragraf, Ýngilizce metinde bulunmamaktadýr. -ç.

100

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

þey, ancak 2 Aralýk hükümet darbesinin ertesi günü meydana geldi: 1830’dan beri, þöyle ya da böyle tanýnmýþlýklarý ile Fransa’yý bezdiren adamlarýn hapsi, kaçýþý, görevden alýnmasý, sürülmesi, silahsýzlandýrýlmasý, horgörüye uðramasý. Ama Louis-Philippe zamanýnda ticaret burjuvazisinin yalnýz bir bölümü hükmediyordu. Bu burjuvazinin öteki kesimleri bir hanedan muhalefeti ve bir cumhuriyetçi muhalefet oluþturuyordu ya da tamamýyla yasallýk (légalité) denen þeyin dýþýnda bulunuyordu. Ticaret burjuvazisinin bütün kesimlerini ilk kez iktidara getiren parlamenter cumhuriyettir. Louis-Philippe zamanýnda, ticaret burjuvazisi, toprak burjuvazisini safdýþý etti. Ýlk kez, bu ikisini eþit bir zemine oturtan, temmuz monarþisini meþru monarþiyle birleþtiren ve mülkiyetin iki ayrý egemenliðini bir tek egemenlik halinde kaynaþtýran parlamenter cumhuriyettir. Louis-Philippe zamanýnda burjuvazinin ayrýcalýklý bölümü egemenliðini, tahtýn gölgesinde gizliyordu. Parlamenter cumhuriyette, burjuvazinin egemenliði, bütün öðelerini birleþtirdikten ve kendi alanýný sýnýfýnýn alaný haline getirdikten sonra, bütün çýplaklýðý ile ortaya çýktý. Böylece, bizzat [sayfa 571] devrimin, ilkönce, burjuva sýnýfýnýn egemenliðinin en geniþ, en genel, ve en tam ifadesini kazanacaðý ve bu bakýmdan da gene bu egemenliðin geri dönmek umudu kalmamacasýna yýkýlacaðý biçimi yaratmasý gerekti. Ýþte ancak o zaman Þubatta, orleancý burjuvaziye, yani burjuvazinin en canlý kesimine karþý verilen mahkümiyet kararý uygulandý. Ve yalnýz o zaman, parlamentosuyla, barosuyla, ticaret mahkemeleriyle, taþra temsilcilikleriyle, noterlikleriyle, üniversitesiyle, kürsüsüyle ve adaleti ile, basýnýyla ve edebiyatýyla, yönetimden gelen gelirleriyle olaðandýþý fýrsatlarda yargýçlýk gelirleriyle, subay aylýklarýyla, ve devlet rantlarýyla, ruhuyla ve bedeniyle yenildi. Blanqui, devrimin ilk istemi olarak burjuva muhafýzlarýn daðýtýlmasýný koymuþtu, ve Þubatta, onu yolundan alýkoymak için devrime el uzatan burjuva muhafýzlar, aralýk ayýnda sahneden kayboldular. Panthéon’un kendisi, yeniden, sýradan bir kilise haline geldi. Burjuva düzeninin son biçimi ile birlikte, onun 18. yüzyýldaki ilk yol göstericilerini birer aziz haline getirmiþ olan büyü de bozuldu. Paris proletaryasý, neden 2 Aralýktan sonra ayaklanmadý? Çünkü burjuvazinin düþüþü ancak yeni karar altýna alýnmýþtý ve kararname henüz yerine getirilmemiþti. Proletaryanýn herhangi ciddi bir ayaklanmasý, onu derhal yeniden yaþama döndürecek,

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

101

ordu ile de arayý düzelterek, iþçilere, ikinci bir haziran bozgununa patlayacaktý. 4 Aralýkta, proletarya, burjuvalar ve bakkallar tarafýndan, savaþýma kýþkýrtýldý. Daha o günün akþamý, birçok ulusal muhafýz lejyonlarý, üniformasýný giyinmiþ ve silahýný kuþanmýþ olarak savaþ alanýnda hazýr bulunmaya söz verdiler. Burjuvalar ve bakkallar, gerçekten de Bonaparte’ýn 2 Aralýk kararnamelerinden birinde gizli oyu yürürlükten kaldýrdýðýný ve seçmenlere, resmi kayýtlarda adlarýnýn yanýna “evet” ya da “hayýr” yazmayý emrettiðini farketmiþlerdi. 4 Aralýk direniþi Bonaparte’ýn gözünü korkuttu. Gece boyunca sokaklarýn herbir köþesine, gizli oyun yeniden yürürlüðe konduðunu bildiren afiþler yapýþtýrttý. Burjuvalar ve bakkallar o anda ereklerine vardýklarýný sandýlar ve ertesi gün ortalýkta görünmeyenler, burjuvalarla bakkallar oldu. [sayfa 572] 1 Aralýðý 2 Aralýða baðlayan gece, Bonaparte’ýn ani bir baskýný ile Paris proletaryasý, barikat komutanlarýndan yoksun býrakýlmýþtý. 1848 ve 1849 Haziranlarýnýn ve 1850 Mayýsýnýn anýlarý, montanyarlarýn bayraðý altýnda savaþma isteklerini yok eden ve subaysýz bir ordu haline gelmiþ bulunan Paris proletaryasý, Paris’in baþkaldýrýcý þerefini kurtarma iþini, öncülerine, gizli demeklere býraktý, ve burjuvazi baþkenti baþýboþ askere öyle kolaylýkla teslim etti ki, Bonaparte, daha sonra, anarþistlerin ulusal muhafýzýn silahlarýný kendisine karþý kullanmalarýndan korktuðu gibi alaycý bir bahane ile ulusal muhafýzýn silahlarýný elinden alabildi. “C’est le triomphe complet et définitif du socialisme!”* Guizot böyle nitelendirmiþti 2 Aralýðý. Ama parlamenter cumhuriyetin devrilmesi tohum halinde proleter devriminin zaferini içinde taþýsa da bu böyledir diye parlamenter cumhuriyetin devrilmesinin elle tutulur ilk sonucu, hiç de Bonaparte’ýn parlamentoya karþý, yürütme gücünün yasama gücüne karþý, düpedüz þiddetin, sözün þiddetine karþý zaferi olmaktan geri kalmadý. Parlamentoda ulus, genel iradesini bir yasa katýna yükseltiyordu, yani bu demektir ki, egemen sýnýfýn yasasýný kendi iradesi yapýyordu. Ýktidar karþýsýnda, ulus, her türlü özel iradeden vazgeçiyor ve yabancý bir iradenin, otoritenin emrine boyun eðiyor. Yürütme gücü, yasama gücünün tersine, ulusun özerkliðine karþýt olarak, dýþardan, baþkasýndan ge* “Bu, sosyalizmin tam ve kesin zaferidir.” -ç.

102

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

len otoriteyi, ulusun baþkasýnýn koyduðu yasalara göre davranma durumunu ifade eder. Böylece, Fransa, bir bireyin zorbalýðý altýna, hatta yetkesiz bir bireyin yetkesi altýna girmek üzere bir sýnýfýn zorbalýðýndan kurtulmuþ gibi oldu. Savaþým yatýþmýþ göründü, þu anlamda ki, bütün sýnýflar, ayný derece,güçsüz ve sessiz, tüfek dipçikleri karþýsýnda dize geldiler. Ama devrim, iþi, sonuna kadar götürür. O, araftan (purgatoire) ancak henüz geçiyor. Ýþini yöntemle yürütüyor. 2 Aralýk 1851’e kadar hazýrlýklarýnýn ancak yarýsýný tamamladý, þimdi de öteki yarýsýný tamamlýyor. Onu devirebilmek için önce parlamenter iktidarý yetkinleþtiriyor. Bir kez bu [sayfa 573] ereðe varýldýktan sonra, yürütme gücünü yetkinleþtiriyor, onu en yalýn ifadesine indirgiyor, onu tecrit ediyor, bütün tahrip kuvvetlerini onun üzerine toplayabilmek için bütün kendi kusurlarýný ona yöneltiyor, ve, o, hazýrlýk çalýþmasýnýn ikinci yarýsýný tamamladýðý zaman, Avrupa yerinden sýçrayacak ve bayram edecek: “Ýyi kavramýþsýn ihtiyar köstebek!”* Askeri ve bürokratik muazzam örgütü ile, karmaþýk ve yapma devlet mekanizmasý ile, yarým milyon insandan bir memurlar ordusu ve bir ikinci beþ yüz bin askerlik ordusu ile, bu yürütme gücü, Fransýz toplumunun bütün bedenini bir zar gibi saran ve bütün deliklerini týkayan bu korkunç asalak yapý, mutlak krallýk döneminde, devrilmesine yardým ettiði feodalitenin sona eriþinde meydana geldi. Büyük toprak sahiplerinin ve kentlerdeki büyük mülk sahiplerinin senyörlük ayrýcalýklarý, devlet iktidarýna özgü birçok özel nitelikler haline dönüþtüler; feodalitenin ileri gelenleri, maaþlý devlet görevlileri oldular; çeliþkili ortaçað hükümdarlýk haklarýnýn alacalý haritasý, iþleyiþi bir fabrikadaki gibi bölüþtürülmüþ ve bir merkezden yönetilen bir devlet iktidarýnýn çok iyi ayarlanmýþ planý oldu. Ulusun burjuva birliðini kurmak için bütün baðýmsýz yerel, bölgesel, belediyelere ve taþra illerine deðgin iktidarlarý yýkmak görevini benimseyen birinci Fransýz Devrimi, zorunlu olarak mutlak krallýk tarafýndan baþlatýlan iþi, hükümet iktidarýnýn merkezileþmesi, ama ayný zamanda geniþliði, özel nitelikleri, ve aygýtý iþini zorunlu olarak geliþtirecekti. Napoléon, bu devlet mekanizmasýnýn yetkinleþmesi iþini tamamladý. Meþru monarþi ile temmuz monarþisi, bunu, ancak, iþbölümü burjuva toplumu içinde yeni çýkar gruplarý yarattýðý ve dolayýsýyla da * Shakespeare, Hamlet, I. Perde,. V. Sahne. -Ed.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

103

devlet yönetimi için yeni bir malzeme doðurduðu ölçüde, gitgide artan daha büyük bir iþbölümü eklediler. Bir köprüden bir okul binasýndan, ve en küçük bir köyün köy mülkiyetinden demiryollarýna, ulusal zenginliklere ve üniversitelere kadar her ortak çýkar derhal toplumdan ayrýldý, üstün çýkar, genel çýkar olmak sýfatýyla, topluma karþý tutuldu, toplum üyelerinin inisiyatifinden çýkarýldý ve hükümet eyleminin konusu haline getirildi. Sonunda, parlamenter cumhuriyet, [sayfa 574] kendini, devrime karþý savaþýmýnda baský önlemleri ile hükümet iktidarýnýn eylem olanaklarýný ve merkezleþmesini kuvvetlendirmek zorunda gördü. Bütün siyasal devrimler, bu makineyi kýracaklarý yerde, yetkinleþtirmekten baþka bir þey yapmadýlar. Ardarda iktidar uðruna savaþan partiler bu muazzam devlet yapýsýný ele geçirmeyi, kazananýn en birinci ganimeti saydýlar. Ama, mutlak monarþi zamanýnda, Birinci Devrim sýrasýnda ve Napoléon zamanýnda bürokrasi, burjuvazinin sýnýf egemenliðini hazýrlama aracýndan baþka bir þey deðildi. Restorasyon döneminde, Louis-Philippe zamanýnda, parlamenter cumhuriyette, bürokrasi, kendi baþýna baðýmsýz bir güç oluþturma yolundaki çabalarý ne olursa olsun, egemen sýnýfýn bir aleti idi. Ancak Ýkinci Bonaparte zamanýndadýr ki, devlet, tamamýyla baðýmsýz olmuþ gibi görünür. Devlet makinesi, burjuva toplumun karþýsýnda o kadar güçlenmiþtir ki, baþýnda, 10 Aralýk derneðinin, yabandan gelerek kaderin cilvesiyle þövalye olan, þarap ve sucukla satýn alýnmýþ ve durmadan da önüne sucuk atýlmasý gereken baþýbozuk askerin þan kazandýrdýðý liderinin bulunmasý ona yetiyor. Fransa’nýn göðsünü sýkýþtýran ve soluðunu kesen korkunç yýlgýnlýk ve aþaðýlanma duygusunu, karanlýk umutsuzluðu açýklayan da budur. Fransa kendini namusu lekelenmiþ olarak hissetmektedir. Bununla birlikte, devlet iktidarý havada durmaz. Bonaparte, çok belirli ve üstelik de Fransýz toplumunun en kalabalýk sýnýfýný, yani küçük toprak sahibi köylüleri temsil etmektedir. Nasýl ki, Bourbon’lar büyük toprak mülkiyetinin hanedaný olmuþlardý, nasýl ki, Orleans’lar, paranýn hanedaný olmuþlardý, Bonaparte’lar da köylülerin, yani Fransýz halk kitlesinin hanedanýdýrlar. Köylülerin seçtiði adam olarak burjuva parlamentosuna boyun eðen Bonaparte deðildi, ama Bonaparte bu parlamentoyu daðýtmýþ olandý. Üç yýl boyunca, kentler, 10 Aralýk seçiminin anlamýný deðiþtirmeyi, bozmayý ve imparatorluðun yeniden diriltilmesini köylüle-

104

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

rin elinden çalmayý baþarmýþlardý. Bunun içindir ki, 2 Aralýk 1851 darbesi, 10 Aralýk 1848 seçimlerini tamamlamaktan baþka bir þey yapmadý. [sayfa 575] Küçük köylüler, üyelerinin hepsi ayný koþullar içinde yaþayan ama birbirleriyle gerçek iliþkilerle birleþmemiþ bulunan muazzam bir kitle meydana getirir. Onlarýn üretim tarzlarý, onlarý, karþýlýklý iliþkiler kurmaya götüreceði yerde, birbirlerinden ayýrýr. Küçük köylülerin bu tecrit edilmiþ durumu, Fransa’da ulaþým araçlarýnýn kötü durumu ve köylülerin yoksulluðu yüzünden daha da aðýrlaþýr. Küçük bir tarlanýn iþletilmesi, hiç bir iþbölümüne, hiç bir bilimsel yöntem kullanýlmasýna elvermez, bu baðýmdan da, hiç bir geliþim çeþitliliðine, hiç bir yetenek deðiþikliðine, toplumsal iliþkilerde hiç bir zenginliðe elveriþli deðildir. Köylü ailelerinin herbiri, hemen hemen tamamýyla kendi kendisine yeter, tükettiðinin en büyük bölümünü doðrudan doðruya kendisi üretir, böylece geçim araçlarýný, toplumla bir deðiþ-tokuþtan çok doða ile yaptýðý deðiþim yoluyla saðlar. Tarla, köylü, ailesi; onun yanýnda bir baþka tarla, bir baþka köylü ve bir baþka aile. Bu ailelerden belli bir miktarý bir köy meydana getirir, belli bir miktar köy de bir idari birimi oluþturur. Böylece, Fransýz ulusunun büyük kitlesi, ayný cinsten büyüklüklerin basit bir toplamý ile, hemen hemen patates dolu bir çuvalýn bir çuval patates meydana getirmesi gibi, ayný biçimden oluþmuþtur. Milyonlarca köylü ailesi, onlarý birbirlerinden ayýran ve onlarýn yaþayýþ tarzlarýný, onlarýn çýkarlarýný ve onlarýn kültürlerini toplumun öteki sýnýflarýnýnkilerle karþý karþýya getiren ekonomik koþullar içinde yaþadýklarý ölçüde, bir sýnýf meydana getirirler. Ama, küçük köylüler arasýnda ancak yerel, yani yaþadýklarý yerden ileri gelen bir bað olduðu ve onlarýn çýkarlarýnýn benzeþmesi onlar arasýnda hiç bir ortaklýk, hiç bir ulusal bað, hiç bir siyasal örgütlenme yaratmadýðý ölçüde de bir sýnýf meydana getirmezler. Bunun içindir ki, onlar, kendi sýnýf çýkarlarýný kendi adlarýna, ister bir parlamentonun aracýlýðý ile, ister bir meclisin aracýlýðý ile savunacak durumda deðildirler. Onlar, kendi kendilerini temsil edemezler, temsil edilmek zorundadýrlar. Onlarýn temsilcileri, onlara, ayný zamanda, kendilerini öteki sýnýflara karþý koruyan ve onlara yukarýdan yaðmuru ve güneþ ýþýðýný gönderen efendileri gibi, üstün bir yetkili gibi, mutlak bir hükümet gücü gibi görünmelidir. Þu halde, küçük toprak sahibi köylülerin politik etkisi, en yüce ifadesini, toplumun yürütme gücüne [sayfa 576] baðýmlýlýðýnda bulur.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

105

Tarihsel gelenek, Fransýz köylülerinin kafasýnda þöyle mucizevi bir inanç yarattý: Napoléon adýný taþýyan bir adam, onlara, bütün gözkamaþtýrýcý parlaklýklarýný geri verecekti. Ve, Napoléon yasasýnýn “La recherche de la paternité est interdite.”* diyen maddesine uygun olarak, Napoléon adýný taþýdýðý için, kendini bu Napoléon olarak satan biri bulundu. Yirmi yýl serserilikten ve bir sürü bayaðý serüvenlerden sonra, efsane gerçekleþti ve bu adam, Fransýzlarýn imparatoru oldu. Yeðenin sabit fikri gerçekleþti, çünkü bu, Fransýz halkýnýn en kalabalýk sýnýfýnýn sabit fikrine denk düþüyordu. Ama, peki ya Fransa’nýn yarýsýndaki köylü ayaklanmalarý, ya köylülere karþý askeri seferler, köylülerin kitle halinde hapsedilmeleri, sürülmeleri? diye karþý çýkýlabilir. Louis XIV’ten beri, Fransa, “demagojik dolaplar için”, köylülerin böyle zulümlere uðradýklarýný görmedi. Ama yanlýþ anlamayalým. Bonaparte’lar hanedaný devrimci köylüleri temsil etmez, tutucu köylüleri temsil eder; küçük tarla ile temsil edilen toplumsal varlýk koþullarýndan kurtulmak isteyen köylüyü temsil etmez, tersine, bu koþullarý kuvvetlendirmek isteyen köylüyü temsil eder; enerjisi ile, kentlerle yapacaðý sýký güçbirliði halinde eski toplumu devirmeyi isteyen kýr halkýný deðil, tersine, bu eski düzenin içine sýmsýký kapanmýþ, hapsolmuþ, kendisi ve tarlasý imparatorluk heyulasý tarafýndan kurtarýlsýn ve kayýrýlsýn isteyen köylüyü temsil eder. Bonaparte’larýn hanedaný, köylünün ilerlemesini deðil dayanaksýz boþ inaný, yargýsýný deðil peþin yargýsýný, geleceðini deðil geçmiþini, Cévennes’lerini[302] deðil, modern Vendée’sini[246] temsil eder. Parlamenter cumhuriyetin üç yýllýk sert yönetimi Fransýz köylülerinin bir bölümünü Napoléon yanýlsamasýndan kurtarmýþtý ve her ne kadar yüzeysel bir biçimde olsa da onlarý devrimcileþtirmiþti, ama onlar ne zaman harekete geçtilerse, burjuvazi, onlarý, þiddetle geri püskürttü. Parlamenter cumhuriyet zamanýnda, Fransýz köylülerinin modern bilinci geleneksel bilinci ile çatýþma haline geldi. Süreç, öðretmenler ile rahipler arasýnda aralýksýz bir savaþým biçiminde [sayfa 577] de sürdü. Burjuvazi öðretmenlere vurdu. Köylüler, ilk kez, hükümetin eylemi karþýsýnda, baðýmsýz bir tutum benimsemeye çalýþtýlar. Bu muhalefet, belediye baþkanlarý ile valiler arasýndaki * “Babalýðýn arþtýrýlmasý yasaktýr.” -ç.

106

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

sürekli çekiþmelerde kendini gösterdi. Burjuvazi, belediye baþkanlarýný görevlerinden aldý. Sonunda, köylüler parlamenter cumhuriyet dönemi boyunca, çeþitli yerlerde kendi öz yavrusuna, orduya karþý ayaklandýlar. Burjuvazi, onlarý, sýkýyönetim ve idamlarla cezalandýrdý ve þimdi de, bu ayný burjuvazi, yýðýnlarýn, Bonaparte uðruna kendisine ihanet eden “vile multitude”ün* alýklýðýna yanýp yakýlýyor. Köylü sýnýfýn Imperialismus’unu** alabildiðine güçlendiren, bu köylü dinine vücut veren koþullarý olduðu gibi saklayan burjuvazinin kendisidir. Elbette ki, burjuvazi, yýðýnlarýn ahmaklýðýndan ancak tutucu olarak kaldýklarý sürece korkabilir, zekalarýndan ise onlar devrimci olur olmaz korkmaya baþlar. Hükümet darbesinin ertesinde meydana gelen ayaklanmalarda, Fransýz köylülerinin bir bölümü, silah elde, kendi 10 Aralýk oylarýný protesto ettiler. 1848’den beri geçirdikleri deneyler onlarý akýllandýrmýþtý. Ne var ki, onlar, kendilerini tarihin cehennemine teslim etmiþlerdi ve tarih de onlarý hemen teslim aldý. Ayrýca, köylülerin çoðunluðu kendi yanýlsamalarýnýn o ölçüde tutsaðý idiler ki, hâlâ, en kýzýl illerde köylü nüfus, açýkça Bonaparte için oy verdi. Onlara göre, Ulusal Meclis, Bonaparte’ý hareketten alýkoymuþtu, ve o, düpedüz, kentlerin, kýrlarýn iradesini hapsettiði baðlarý koparmýþtý. Köylüler, yer yer, Napoléon’un yanýna, bir de Konvansiyon koymak gibi acaip bir fikir bile besliyorlardý. Birinci devrim, yarý-serf köylüleri özgür toprak sahipleri durumuna dönüþtürdükten sonra, Napoléon, kýsmetlerine çýkan topraklarý rahat rahat iþletmelerini ve toprak sahibi olmanýn çocukça coþkusunu tadabilmelerini saðlayacak koþullarý düzenledi ve saðlamlaþtýrdý. Ama iþte tam da köylünün bu tarlasý, topraðýn bölünmesi, Napoléon’un saðlamlaþtýrdýðý bu mülkiyet [sayfa 578] biçimidir ki, þimdi Fransýz köylüsünü yýkýma götürüyor. Fransýz feodal köylüsünü küçük toprak sahibi köylü ve Napoléon’u da imparator yapan maddi koþullar, açýkça bunlardýr. Þu kaçýnýlmaz sonucu: yani tarým koþullarýnýn gitgide aðýrlaþmasý, * “Aþaðýlýk kalabalýk”. -ç. ** Almanca baskýda Imperialismus olan bu terim, Ýngilizce metinde (s. 480) “empire sen-timents” (“imparatorluk tutkusu”) olarak çevrilmiþ; Fransýzca metne (s. 106) “l’impériaisme” olarak aktarýlmýþ, ama buraya bir not düþülerek, emperyalizm ile “culte de l’empereur”ün (“imparatorluðu putlaþtýrma”nýn) sözkonusu olduðu belirtilmiþtir. Bir bütün halinde, deyimi, “köylü sýnýfýn, imparatorluðu putlaþtýrma [eðilimi]” olarak düþünmek uygun olacaktýr kanýsýndayýz. -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

107

tarýmcýnýn gitgide daha çok borçlanmasý sonucunu yaratmak için iki kuþak yetti. 19. yüzyýlýn baþýnda, Fransýz köylü nüfusunun özgürlüðünün ve zenginleþmesinin zorunlu koþulu olan bu “napolyonca” mülkiyet biçimi, yüzyýl boyunca, köylünün köleliðinin ve yoksullaþmasýnýn en birinci nedeni haline geldi. Ve iþte Ýkinci Bonaparte’ýn savunmak durumunda olduðu “idées napoléoniennes”in* birincisi kesinlikle budur. Ýkinci Bonaparte, köylülerin yýkýmlarýnýn nedenini, bizzat küçük toprak mülkiyetinde deðil de, onun dýþýnda ikincil sýradan koþullarýn etkisinde aramak gerektiði yanýlsamasýný paylaþmakta devam ederse, giriþeceði bütün deneyimler, üretim iliþkilerine dokunur dokunmaz, köpük balonlarý gibi yok olacaklardýr. Küçük toprak mülkiyetinin ekonomik geliþmesi köylülüðün toplumun öteki sýnýflarý ile iliþkilerini tepeden týrnaða altüst etmiþtir. Napoléon zamanýnda, topraðýn parçalara bölünmesi, kentlerdeki serbest rekabet ve ilk adýmlarýný atan büyük sanayi sistemini kýrda da tamamlamaktan baþka bir þey yapmamýþtýr. Köylü sýnýfýnýn yararlandýðý kayýrýlma bile, yeni burjuva toplumunun çýkarýna idi. Yeni yaratýlan bu sýnýf, burjuva düzeninin, kentlerin kapýlan dýþýnda da uzanmasý, burjuva düzeninin ülke çapýnda gerçekleþmesi idi. Bu sýnýf, yeni devrilmiþ olan toprak aristokrasisine karþý her yerde hazýr bulunan bir protesto oluþturuyordu. Eðer o iltimaslý bir muamele gördüyse, kendisi de, bütün öteki sýnýflardan daha fazla olmak üzere, feodallerin yeniden kalkýnmalarýna karþý bir saldýrý üssü saðlýyordu. Küçük toprak mülkiyetinin Fransýz topraðýna saldýðý kökler, feodalitenin bütün besinini alýyordu elinden. Onun kurduðu engeller, burjuvazi için, eski feodal beylerin her türlü saldýrgan geri dönüþlerine karþý, doðal bir sur oluþturuyordu. Ama 19. yüzyýl boyunca, kent tefecileri feodal beylerin; ipotek, topraða baðlý feodal yükümlülüklerin; burjuva sermayesi ise aristokratik [sayfa 579] toprak mülkiyetinin yerini aldý. Köylünün küçük toprak parçasý, artýk, kapitaliste topraktan kâr, faiz ve rantý çekip almasýna ve köylünün kendisine de nasýl olup da gündeliðini çýkarabileceðinin tasasýný býrakmasýna olanak veren bir bahaneden baþka bir þey deðildir. Toprak üzerine binen ipotek borçlarý, Fransýz köylüsünü, Ýngiltere’ nin bütün kamu borçlarý faizi kadar önemli bir ödeme yapmak zorunda býrakmaktadýr. Kendi geliþmesi, onu, kaçýnýlmaz olarak, ser* “Napolyonca düþünceler”; 283 nolu açýklayýcý nota bakýnýz. -ç.

108

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

mayeye karþý bir kölelik durumuna sokan küçük toprak mülkiyeti, Fransýz ulusunu birer maðara adamlarý durumuna getirdi. Onaltý milyon köylü (kadýnlar ve çocuklar dahil) maðaralarda oturuyorlar, bu maðaralarýn büyük bir kýsmýnýn yalnýz bir deliði var, küçük bir kýsmýnýn ise sadece iki ve en iyi olanlarýn da ancak üç. Oysa bir baþ için beþ duyu ne ise, bir ev için de pencereler ayný þeydir. Yüzyýlýn baþýnda, devleti, defne dallarý ile gübrelediði yeni açýlmýþ küçük tarlanýn savunmasýný gözetmekle yükümlü bir nöbetçi yapan burjuva düzeni, bugün, onun kanýný ve iliðini emen ve onlarý sermayenin simyacý kazanýna atan bir vampir olmuþtur. Napoléon yasa sistemi artýk hacizlerden ve zorunlu satýþ yasasýndan baþka bir þey deðil. Fransa’daki dört milyon (çocuklar vb. dahil) resmi yoksul, serseri, aðýr suç iþlemiþ adam ve fahiþelerin sayýsýna, bir de uçurumun kenarýnda takýlý kalmýþ ve, ya kendisi köyde oturup durmadan denkleri ve çoluk çocuklarý ile kentlere göçen, ya da kentte oturup köye giden beþ milyon ekleniyor. Bu durumda köylülerin çýkarý, Napoléon zamanýnda olduðu gibi, artýk burjuvazinin çýkarlarý ile ve sermaye ile uyum halinde deðil, çeliþik bulunuyor. Bu bakýmdan, köylüler, doðal olarak, müttefiklerini ve yol göstericilerini, ödevi burjuva düzenini devirmek olan kentlerin proletaryasýnda buluyorlar. Ama kuvvetli ve mutlak hükümet, ki bu ikinci Napoléon’un uygulamaya koymak durumunda olduðu ikinci “idée napoléonienne”dir, kesinlikle bu “ordre matériel”i* açýkça, kuvvet yoluyla savunmaya çaðýrmaktadýr. Onun için, bu “maddi düzen”, Bonaparte’ýn köylülere karþý bütün bildirgelerinde boyuna yinelenen bir slogan gibi iþ görmektedir. [sayfa 580] Sermayenin ona zorla kabul ettirdiði ipoteðin yanýsýra, vergi de yüklenir küçük toprak mülkiyetinin sýrtýna. Vergi, bürokrasinin, ordunun, kilisenin, mahkemenin, kýsaca bütün yürütme gücü aygýtýnýn hayat kaynaðýdýr. Kuvvetli hükümet ve aðýr vergiler, eþanlamlý iki terimdir. Küçük toprak mülkiyeti, kendi doðasý gereði, çok güçlü ve çok kalabalýk bir bürokrasiye temelden hizmet eder. Küçük toprak mülkiyeti, bütün ülke yüzeyinde eþit düzeyde iliþkiler ve kiþiler yaratýr, ve bu bakýmdan da merkezi bir iktidar için bu ayný kitlenin her noktasý üzerine ayný etkiyi uygulama olanaðýný doðurur. Halk yýðýný ile bu merkezi hükümet arasýnda yeralan, aracý, aristok* “Maddi düzen.” -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

109

ratik tabakalarý ortadan kaldýrýr. Dolayýsýyla, her yandan, bu merkezi iktidarýn dolaysýz müdahalesine ve onun dolaysýz organlarýnýn iþe karýþmasýna meydan verir. Nihayet, ne kýrda, ne de kentte, iþ bulamadýklarý için bir çeþit saygýdeðer sadaka gibi memurluk görevleri araþtýran ve bu görevlerin yaratýlmasýna yolaçan fazladan bir iþsiz nüfus yaratýr. Napoléon zamanýnda bu kalabalýk hükümet personeli, yalnýz doðrudan doðruya üretici deðildi, þu anlamda ki, devletin kaldýrdýðý vergiler sayesinde, bu personel, yeni oluþan köylülük için, kamu iþleri biçiminde, burjuvazinin kendi özel sanayiinin yardýmý ile henüz gerçekleþtiremediði þeyi gerçekleþtiriyordu. Devlet vergisi, dolayýsýyla, kent ile kýr arasýnda deðiþtokuþu sürdürmek için gerekli bir zor aracý idi. Yoksa, küçük toprak sahibi köylü, Norveç,’te ve Ýsviçre’nin bir bölümünde olduðu gibi, kendi kendinden hoþnut bir kýr adamý olarak kentli ile tüm iliþkisini keserdi. Napoléon, süngülerinin yardýmý ile yeni pazarlar açarak ve Kýtayý yaðma ederek, önceden kaldýrýlmýþ vergileri, ana parasý ve faizi ile birlikte ödedi. Bu vergiler o zaman köylü sanayii için bir dürtü oluyordu, oysa þimdi bu sanayiin en son kaynaklarýný da elinden alýyor, sonunda onu yoksulluða karþý silahsýz býrakýyorlar. Þeritlerle süslenmiþ ve besili koskoca bir bürokrasi, iþte Ýkinci Bonaparte’ýn en çok hoþuna giden “idée napoléonienne”. Nasýl hoþuna gitmesin ki, o kendisini, toplumun gerçek sýnýflarý yanýnda, kendi rejiminin devamýný, kendisi için bir peynir ekmek sorunu haline gelen yapma bir kast yaratmak zorunda görüyor. Onun için son iþlemlerinden biri de, memurlarýn aylýklarýnýn yeniden eski [sayfa 581] düzeyine yükseltilmesi ve yeni bir yiyim kapýsý yaratýlmasý oldu. Bir baþka “idée napoléonienne” hükümet aracý olarak, rahiplerin egemenliðidir. Yeni meydana gelmiþ küçük toprak mülkiyeti, toplumla uyumu, doða güçlerine karþý baðýmlýlýðý ve kendisini yukarýdan koruyan otoriteye boyun eðiþi ile doðal olarak dindar idiyse de, borçlar altýnda ezilen, toplum ile ve yüksek otorite ile arasý bozulan, kendi dar sýnýrlarý dýþýna itilen küçük toprak mülkiyeti, doðal olarak dinsel deðildir. Gökyüzü, henüz yeni ele geçirilen topraðýn. önemsiz küçük parçasýnýn pek hoþ bir tamamlayýcýsý idi, yaðmuru ve güneþ ýþýðýný gönderiyordu. Ama gökyüzünün, küçük mülkiyetin yerini tutmasý istenirse, bu, bir hakaret olur. O andan itibaren rahip, artýk yalnýz Ýkinci Bonaparte zamanýnda, Napoléon zamanýnda olduðunun tersine, kentlerde, köylü rejiminin düþmanlarýný gözlemekle

110

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

deðil, köyde, Bonaparte’ýn düþmanlarýný gözlemekle görevli yeryüzü polisinin kutsanmýþ köpeði gibi görünür. Roma’ya karþý sefer, gelecek kez, bizzat Fransa’da ama Bay de Montalembert’in istediðinden bambaþka bir doðrultuda olacak. Temel “idée napoléonienne”, nihayet, ordunun üstünlüðü idi. Ordu, küçük köylülerin “le point d’honneur”* idi, onlar dýþarýda yeni mülkiyet biçimini savunurken, yeni kazandýklarý milliyeti yüceltirken, dünyayý yaðmalar ve altüst ederken, bizzat kahramanlara dönüþmüþtüler. Üniforma onlarýn kendi devlet giysisi idi, savaþ onlarýn þiiri, imgelemde uzatýlan ve geniþletilen tarla yurttu, ve yurtseverlik, mülkiyet duygusunun en ülküsel biçimiydi. Ama þimdi, Fransýz köylüsünün, kendilerine karþý mülkiyeti savunmak zorunda olduðu düþmanlar, artýk kazaklar deðil, haciz memuru ve tahsildardý. Tarla, artýk yurt denilen yerde deðil, ipotek kayýtlarýnda bulunuyor. Ordunun kendisi bile, artýk köylü gençliðin çiçeði deðil, kýr lümpenproletaryasýnýn bataklýk çiçeðidir. Ordunun büyük bölümü, týpký Ýkinci Bonaparte’ýn Napoléon’un yerini almasý, onun yerine geçmesi gibi, baþkalarýnýn yerine bedel karþýlýðýnda asker olanlardan, baþkalarýnýn yerini alanlardan oluþuyor. Onun baþarýsý, þimdi, bir jandarma hizmeti olarak, köylüleri, dað keçisi avlar gibi [sayfa 582] avlamaktan ibarettir, ve kendi sisteminin iç çeliþkileri, 10 Aralýk derneði baþkanýný Fransýz sýnýrlarý dýþýna ittiði zaman, ordu, birkaç haydutluktan sonra, gittiði yerde, artýk defne dallarý devþirmeyecek, dayak yiyecek. Görüldüðü gibi bütün “idées napoléoniennes”, henüz geliþmemiþ ve henüz gençlik tazeliðindeki küçük toprak mülkiyetinin çýkarlarýna uygun fikirlerdir. Yaþlýlýk aþamasýna geçmiþ küçük toprak mülkiyetinin çýkarlarý ile çeliþiktirler. Bu fikirler küçük toprak mülkiyetinin cançekiþme sanrýlarýndan baþka bir þey deðildir, tümce biçimine dönüþen sözcüklerdir, hayalet biçimine geçen ruhlardýr. Ama Fransýz ulusunun kitlesini geleneðin aðýrlýðýndan kurtarmak, özgür kýlmak ve devlet ile toplum arasýnda var olan çözümlenemez çeliþkiyi bütün arýlýðý ile ortaya çýkarmak için, bir imparatorculuk taklidi zorunluydu. Küçük toprak mülkiyetinin gittikçe artan çöküþü ile birlikte, onun üzerine kurulan devlet yapýsý da yýkýlýyor. Modern toplumun gerektirdiði siyasal merkeziyet, ancak, eskiden feodalizme karþý savaþmak için türetilen hükümet aygýtýnýn, askeri * “Onur sorunu.” -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

111

ve bürokratik aygýtýn kalýntýlarý üzerinde yükselebilir. [Devlet aygýtýnýn yýkýlmasý, merkezileþmeyi tehlikeye düþürmeyecektir. Bürokrasi, henüz, karþýtýnýn, feodalitenin etkisinde bulunan bir merkeziyetin alt ve kaba biçiminden baþka bir þey deðildir. Napoléon’un yeniden tahta çýkýþýndan umutsuzluðu düþen Fransýz köylüsü, kendi küçük iþletmesine olan inancýný yitiriyor, bu küçük mülkiyet üzerine kurulu bütün devlet yapýsýný deviriyor ve proletarya devrimi, böylece koroyu gerçekleþtiriyor, bu koro olmadan onun solosu bütün köylü uluslarda bir cenaze marþý halini alýyor.] * Fransýz köylülerinin durumu, bize, Ýkinci Bonaparte’ý ,Sina tepesine götüren, ama yasalarý almak için deðil de vermek için götüren 20 ve 21 Aralýk seçimlerinin sýrrýný açýklýyor. Doðrusunu** isterseniz, Fransýz ulusu, bu uðursuz günlerde, diz çöküp her gün “Aziz genel oy, bizim için dua ediniz!” diye yalvaran demokrasiye karþý çok büyük bir günah [sayfa 583] iþledi. Genel oy hakkýnýn tutkunlarý, besbelli ki, onlarýn lehinde o kadar büyük þeyleri gerçekleþtiren Bonaparte II’yi bir Napoléon’a, bir Saül’ül[303] bir Aziz Paul’e ve bir Simon’u[304] bir Aziz Pierre’e dönüþtüren böyle þaþýlasý olaðanüstü bir güçten vazgeçmek istemiyorlar. Halkýn düþüncesi, onlarla, seçim sandýðý aracýlýðý ile konuþuyor, Tanrýnýn da peygamber Ezekiel[305] aracýlýðý ile kuru-kemiklerle konuþmasý gibi: Haec dicit dominus deus ossibus suis: Ecce, ego intro mittan in vos spiritum et vivelit. (Þöyle konuþtu Ulu Tanrý kuru-kemiklerine: Ýþte, ben size ruh vereceðim, ve siz yaþayacaksýnýz!) Burjuvazinin, açýkçasý, o zaman, Bonaparte’ý seçmekten baþka bir seçeneði yoktu. Zorbalýk ya da anarþi. Elbette zorbalýktan yana kullandý oyunu. Constance’daki din bilginleri toplantýsýnda,[306] püritenler, papalarýn sefih yaþayýþlarýndan yakýndýklarý ve törelerde bir reform yapmanýn zorunluluðu üzerine sýzlandýklarý zaman, kardinal Pierre d’Ailly, gök gibi gürleyen bir sesle haykýrdi onlara: “Yalnýz, þeytanýn ta kendisi kurtarabilir Katolik Kilisesini, siz ise melekleri istiyorsunuz!” Onun gibi, Fransýz burjuvazisi de darbenin ertesi günü baðýrdý: Artýk yalnýz, 10 Aralýk derneðinin baþkaný kurtarabilir burjuva toplumunu! Artýk yalnýz hýrsýzlýk kurtarabilir burjuva toplumunu! * Köþeli parantez içine aldýðýmýz bu kýsým Ýngilizce metinde, “Marx’ýn bu bölümü 1869 baskýsýndan çýkardýðý” belirtilerek, dipnotta verilmektedir. -ç. ** “Doðrusunu...” diye baþlayan tümceden paragrafýn sonuna kadar olan kýsým, Ýngilizce metinde (bkz: s. 484) yer almamaktadýr. -ç.

112

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

Yalnýz piçlik, aileyi; düzensizlik, düzeni kurtarabilir!* Kendini toplumdan baðýmsýz kýlan bir yürütme gücü olarak, Bonaparte, misyonunun “burjuva toplumunun” güvenini saðlamak olduðunu hissediyor. Ama bu burjuva takýmýnýn gücü orta sýnýftýr. Onun içindir ki, kendisine, bu sýnýfýn temsilcisi gözüyle bakýyor, ve bu anlayýþla kararnameler yayýnlýyor. Ama Bonaparte’ýn kendisi bir þeyse eðer, bu, orta sýnýfýn siyasal etkinliðini kýrdýðý ve her gün de kýrmakta olduðu içindir. Onun içindir ki, kendisini, orta sýnýfýn siyasal ve edebi gücüne karþý hasým olarak görüyor. Ama, burjuvazinin maddi gücünü korumakla, onun siyasal gücünü yeniden yaratýyor. Bunun içindir ki, bir yandan, kendini gösterdiði her yerde sonucu yok ederken, nedeni alýkoymasý [sayfa 584] gerekiyor. Ama bütün bunlar, neden ile sonuç arasýnda küçük küçük karýþýklýklar olmadan yapýlamýyor, çünkü biri ve öteki, karþýlýklý etki ve tepkileri içinde ayýrdettirici niteliklerini yitiriyorlar. Sýnýr ayrýmý çizgisini silen yeni kararnameler bundan ileri geliyor. Ayný zamanda, Bonaparte, köylülerin ve genel anlamda halkýn, burjuva toplumu sýnýrlarý içinde alt sýnýflara mutluluk getirmek isteyen temsilcisi olmak sýfatýyla, kendini, burjuvaziye karþý görüyor. “Hakiki Sosyalistleri”[213] peþinen hükümete iliþkin bilgeliklerinden yoksun býrakan kararnameler bundan ileri geliyor. Ama Bonaparte, kendisini her þeyden önce, kendisinin de, çevresinin de, hükümetinin ve ordusunun da ait bulunduðu lümpen-proletaryanýn, en birinci derdi kendi çýkarlarýna özen göstermek ve Devlet Hazinesinden Kaliforniya piyangolarýnýn biletlerini çekmek olan lümpen-proletaryanýn temsilcisi olarak, 10 Aralýk derneðinin baþkaný olarak görüyor. Ve, kararnamelerle de, kararnameler olmadan da ve kararnamelere karþýn da 10 Aralýk derneðinin baþkaný olduðunu olumluyor. Adamýn bu çeliþik görevi, onun hükümetinin çeliþkilerini, kimi kez þu ya da bu sýnýfý kazanmaya, kimi kez de aþaðýlamaya çalýþan ve en sonunda bütün sýnýflarý kendisine karþý ayaða kaldýran anlamsýz o yaný bu yaný yoklayýþlarýný açýklýyor. Pratikteki bu kararsýzlýk, bellisizlik, hükümet iþlerindeki buyurgan, kesin üslupla, körü körüne amcadan kopya edilen üslupla, çok komik bir karþýtlýk meydana getiriyor. * Son iki tümce Ýngilizce metinde (s. 484) þöyledir: “Yalnýz hýrsýzlýk, mülkiyeti kurtarabilir; yalnýz yalan yemin, dini; piçlik, aileyi; düzensizlik, düzeni.” -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

113

Sanayi ve ticaret, dolayýsýyla orta sýnýfýn iþleri, kuvvetli bir hükümetin yönetiminde, sýcak bir serada imiþ gibi serpilip geliþmelidir. Dolayýsýyla, bir sürü demiryolu hattý imtiyazý verilmesi. Ama ayný þekilde bonapartçý lümpen-proletaryayý da zenginleþtirmek gerekir. Dolayýsýyla, borsada acemilerin demiryollarý imtiyazlarý üzerine dolap çevirmeleri. Ama hiç bir sermaye, demiryollarý yapýmýný finanse etmeye talip olmaz. Banka, demiryolu kumpanyalarýnýn hisse senetleri üzerinden avans vermeye zorlanýr. Ama ayný derecede banka, þahsen sömürülmek de istenir, onun için de pohpohlanýr. Banka haftalýk bilançosunu yayýnlamak yükümünden baðýþlanýr. Bankanýn hükümetle aslan payý antlaþmasý. Ama halka iþ vermek gerekir. Dolayýsýyla, kamu iþleri yapýlmasý emredilir. Ama kamu iþleri halkýn mali yükünü artýrýr. [sayfa 585] Dolayýsýyla, yýllýk devlet rantlarý (faizleri) %5’ten %4,5’a çevrilerek rant sahiplerinin zararýna vergiler düþürülür. Ama birkaç parmak bal da orta sýnýflara vermek gerekir. O halde þarap vergisi, þarabý “au detail”* satýn alan halk için iki katýna çýkartýlýr, þarabý “en gros”** içen orta sýnýflar için yarýya indirilir. Mevcut iþçi örgütleri daðýtýlýr, ama ortaklýðýn gelecekteki harikalarý kutlanýr. Köylülerin yardýmýna koþmak gerekir. O halde köylünün borçlanmasýný ve mülkiyetinin tek elde toplanmasýný kolaylaþtýran toprak kredi bankalarý kurulur. Ama bu bankalar, Orleans sülalesinin müsadere edilen mallarý üzerinden para elde edilmesine hizmet etmelidir. Ama hiç bir kapitalist, kararnamede bulunmadýðýndan, böyle bir koþulu kabul etmek istemediði için, toprak bankasý, basit bir kararname olarak kalýr vb., vb.. Bonaparte, toplumun bütün sýnýflarýnýn ataerkil velinimeti olarak ortaya çýkmayý isterdi. Ama hiç bir sýnýfa, öteki sýnýftan almaksýzýn bir þey veremez. Týpký Frondel[278] çaðýnda, bütün mallarýný yandaþlarýnýn kendisine karþý yükümlülük haline dönüþtürdüðü için Guise dükü hakkýnda Fransa’nýn en iyiliksever adamý denmesi gibi, Bonaparte da, Fransa’nýn en iyiliksever adamý olmak ve Fransa’nýn bütün mülkiyetini, bütün emeðini kendisine karþý kiþisel bir yükümlülük haline dönüþtürmek isterdi. Sonra gene Fransa’ya armaðan etmek üzere, ya da daha doðrusu Fransýz parasýyla yeniden satýn almak üzere, bütün Fransa’yý çalmak isterdi, çünkü 10 * Perakende (ya da, azar azar). -ç. ** Toptan (ya da, bol bol) . -ç.

114

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

Aralýk derneði baþkaný olmak sýfatýyla kendisine ait olmasý gerekeni satýn almasý gerekir. Bütün devlet kurumlarý, Senato, Danýþtay, Yasama Organý, Légion d’honneur, asker madalyalarý, genel çamaþýrhaneler, kamu hizmetleri, demiryollarý, erler hariç olmak üzere, ulusal muhafýzýn genelkurmayý, Orleans sülalesinin müsadere edilen mallarý, –bütün bunlar– alým-satým konusu haline geldiler. Ordudaki ve hükümet mekanizmasýndaki her makam, bir satýnalma aracý haline gelir. Ania Fransa’dan çalýnmýþ olanýn yeniden Fransa’ya verildiði bu sürecin en önemli özelliði, tedavül sýrasýnda, 10 Aralýk derneðinin liderinin ve üyelerinin ceplerine giden yüzdelerdir. Bay De Morny’nin [sayfa 586] metresi kontes L.’nin, Orleans sülalesinin mallarýnýn müsaderesini nitelendirmek için kullandýðý nükte: “C’est le premier vol* de l’aigle”** sözü, zaten artýk kartal olmaktan çok bir karga olan bu kartalýn bütün uçuþlarýna uygulanabilir. Onun kendisi ve yandaþlarý, Ýtalyan azizinin, daha yýllar boyu tüketemeyeceði kadar bol olan mallarýný büyük bir gösteriþle sayýp duran cimriye verdiði öðüdü her gün birbirlerine yinelediler: “Tu fai il conto sopra i beni, bisogna prima far il conto sopra gli anni,”*** Yýllarýn hesabýnda bir yanlýþ yapmamak için dakikalarý sayýyorlar. Sarayda, bakanlýklarda, yönetimin ve ordunun baþýnda týklým týklým bir maskaralar kalabalýðýdýr gidiyor, ve bu kalabalýk için söylenebilecek en iyi þey, bunun, sýrmalý giysileri içinde Soulouque’un en yüksek mevkideki kiþilerinki gibi gülünç bir kasýlmayla ayak altýnda dolanan gürültücü, kötü ün salmýþ, yaðmacý, derbederler takýmý olduðudur. Eðer bu kalabalýðýn ahlâkçýsýnýn Véron-Crevel**** ve düþünürünün de Granier de Cassagnac olduðu düþünülecek olursa, kiþi, 10 Aralýk derneðinin bu yüksek tabakasýný açýkça gözünde canlandýrabilir. Guizot, kendi baþkanlýðý zamanýnda bu Granier’yi, bir küçük gazetede hanedan muhalefetine karþý kullandýðý zaman “C’est le roi des drôles”***** diye övmek alýþkanlýðýndaydý. Bonapar* Vol, hem “uçuþ” ve hem de “hýrsýzlýk” demektir. [Marx’ýn notu.] ** “Bu, kartalýn ilk uçuþudur (hýrsýzlýðýdýr).” (Burada, Fransýzca “vol” sözcüðünün, “uçuþ” ve “hýrsýzlýk” gibi çift anlamlýlýðýndan yararlanýlarak sözcük oyunu yapýlýyor.) -ç. *** “Mallarýný sayýp duracaðýna, yaþayacak kaç yýlýn kaldýðýný saymaya baþlasan daha iyi edersin.” -ç. **** Kuzen Bette adlý yapýtýnda Balzac, tümüyle ahlâksýz Parisli darkafalýyý, Constitutionnel’in sahibi Dr. Véron’a benzeterek çizdiði Crevel ile canlandýrmaktadir. [Marx’ýn notu.] ***** “Bu, maskaralar kralýdýr.” -ç.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

115

te’ýn sarayýna ve kliðine iliþkin olarak, Kral Naipliðini[307] ya da Louis XV’i anýmsamak yanlýþ olur. Çünkü “... Fransa daha önce de bir sürü metres hükümeti görmüþtür: ama, henüz, hiç bir zaman bir hommes entretenus* hükümeti görmedi.” Durumunun gerektirdiði çeliþkilerin baskýsý altýnda, bir yandan Napoléon’un yerini dolduracak kiþi olarak, bir hokkabaz gibi, kamuoyunun gözünü kendi üzerinde tutmak [sayfa 587] zorunluluðu altýnda, sürekli þaþkýnlýk yaratarak, yani her gün minyatür bir hükümet darbesi yapmak zorunluluðu altýnda, Bonaparte, bütün burjuva ekonomisinin altýný üstüne getiriyor, 1848 Devrimi için ihlâl edilmez görünen her þeyi ihlâl ediyor; kimilerini devrime boyun eðmiþ, kimilerini de devrim ister duruma getiriyor ve hükümet mekanizmasýndan hükümet mekanizmasý halesini çekip çýkartarak, onu hiçe sayarak, onu ayný zamanda hem rezil hem de gülünç ederek bizzat düzen adýna anarþi yaratýyor. Paris’te Tréves’in (Trier’nin) Kutsal Libasý’na[308] tapýnmayý, Napoléon’un imparatorluk pelerinine tapýnma olarak tazeliyor. Ama imparatorluk pelerini en sonunda Louis Bonaparte’ýn omuzlarýndan düþtüðü gün, Napoléon’un tunçtan heykeli, Vendöme dikilitaþýnýn[257] tepesinden gümbürtüyle devrilecektir. [sayfa 588] Aralýk 1851-Mart 1832’de Marx tarafýndan yazýldý 1852’de New-York’ta, Die Revolution, n° l’de yayýnlanmýþtýr. Ýmza: Karl Marx

* Aktarýlan sözcükler Madame Girardin’indir. [Marx’ýn notu.] Hommes entretenus: kapatma erkekler. -ç.

116

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

AÇIKLAYICI NOTLAR

Burada Fransa’daki 1848 Þubat devrimine deðiniliyor. –489 Burada Fransýz burjuvazisi tarafýndan korkunç bir vahþetle bastýrýlan Paris iþçilerinin 23-26 Haziran 1848’de giriþtikleri kahramanca ayaklanmaya deðiniliyor. –485 [65] Meþruiyetçiler – Büyük topraklý soylularýn çýkarlarýný temsil eden ve 1830’da devrilmiþ olan “meþru” Bourbon hanedaný yandaþlarý, Finans aristokrasisine ve büyük burjuvaziye dayanarak hüküm sürmekte olan Orleans hanedanýna (1830-48) karþý savaþýmlarýnda, meþruiyetçilerin bir kesimi toplumsal demagojiye sýðýnmýþ ve kendilerini burjuvazinin sömürüsüne karþý çýkan halkýn savunucusuymuþ gibi göstermeye kalkmýþlardýr. –496 [98] In partibus infidelium (kafirler diyarýnda) – Hýristiyan olmayan ülkelerde salt adý var kendi yok piskoposluk bölgelerine atanan katolik piskoposlara verilen ek bir ünvan. Bu deyim Marks’on ve Engels’in yapýtlarýnda, çoðu kez, bir ülkedeki fiili durumu görmezden gelerek yurtdýþýnda kurulmuþ olan mülteci hükümetler için kullanýlmaktadýr. –482 [100] Orleancýlar – 1830 Haziran devrimi ile iktidara gelen ve 1848 Devrimi ile devrilen Bourbon hanedaný yandaþlarý. Bunlar mali aristokrasinin ve büyük burjuvazinin çýkarlarýný temsil ediyorlardý. Ýkinci Cumhuriyet döneminde (1848-51) meþruiyetçiler ve orleancýlar birleþik tutucu “düzen partisi”nin çekirdeðini oluþturdular. –496 [116] Temmuz Monarþisi – Louis-Philippe yönetiminin bir evresine (1830[51] [53]

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

117

1848) verilen ad. Bu evre, adýný Temmuz Devriminden almýþtýr. –484 [122] La National – 1830’dan 1851’e kadar Paris’te çýkan günlük bir Fransýz gazetesi; ýlýmlý burjuva cumhuriyetçilerin organý. Bunlarýn Geçici Hükümetteki esas temsilcileri Marrast, Bastide ve Garnier Pagès idi. [127] Cumhuriyetin bayraðýnýn ne olmasý gerektiði sorunu üzerinde ateþli bir savaþýmdýr baþladý. Ýþçiler kýzýl bayraðýn Cumhuriyetin bayraðý olarak ilan edilmesini istiyorlardý. Burjuvalar üçrenkli bayraðý istiyorlardý. Savaþým, Þubat günleri için tipik bir uzlaþma ile sonuçlandý: Cumhuriyetin bayraðý, kýrmýzý bir rozeti olan üçrenkli bayrak olarak ilan edildi. –494 [132] Lazzaroni – Ýtalya’da deklase, lümpen-proleter öðelere verilen ad; Lazzaroni, gerici-monarþist çevreler tarafýndan liberal ve demokratik hareketlere karþý kullanýlýyordu. –530 [134] Halkýn 15 Mayýs 1848’deki gösterisi sýrasýnda Paris iþçileri ve zanaatçýlarý Kurucu Meclisin toplantý halinde olduðu salona daldýlar, meclisin daðýtýldýðýný ilan ettiler ve devrimci bir hükümet kurdular. Ama göstericiler çok geçmeden ulusal muhafýzlar ve askeri birlikler tarafýndan daðýtýldýlar. Blanqui, Barbès, Albert, Raspail, Sobrier ve öteki iþçi önderleri tutuklandýlar. –484 [137] 16 Nisan 1848’de, iþçilerin “emeðin örgütlenmesi” ve “insanýn insan tarafýndan sömürülmesinin kaldýrýlmasý” istemlerini taþýyan bir dilekçeyi hükümete sunmak amacýyla Paris’te düzenledikleri barýþçýl gösteri; özellikle bu gösteriyi daðýtmakla görevlendirilen ulusal muhafýz tarafýndan durdurulmuþtu. – 501 [139] Journal des Débats politiques et littèraires – 1789’da Paris’te kurulmuþ günlük bir Fransýz burjuva gazetesi. Temmuz monarþisi sýrasýnda hükümetin gazetesiydi, orleancý burjuvazinin organýydý. 1848 Devrimi sýrasýnda gazete, karþý-devrimci burjuvazinin, düzen partisi denilen partinin görüþlerini dile getiriyordu. –482 [143] Zambak – Bourbon hanedanýnýn armasý; Menekþe – Bonapartçýlarýn armasý. –501 [147] Düzen Partisi – Tutucu büyük burjuvazinin 1848’de kurulmuþ bir partisi. Bu parti Fransýz monarþistlerinin iki hizbinin koalisyonu halindeydi meþruiyetçilerin ve orleancýlarýn; 1849’dan 2 Aralýk 1851 hükümet darbesine kadar, bu parti, Ýkinci Cumhuriyetin yasama meclisinde önde gelen bir konuma sahip olmuþtur. –496 [148] 1814-30 Restorasyonu – Fransa’da Bourbon hanedanýnýn ikinci kez tahtý elde bulundurduðu dönem, soylularýn ve kilisenin çýkarlarýný koruyan Bourbon’larýn gerici rejimi, 1830 Temmuz devrimiyle yýkýlmýþtýr. –496 [149] 7 Marttan 3 Nisana (1849) kadar, Bourges kendi, 15 Mayýs 1848 olaylarýna katýlanlarýn yargýlanmasýna tanýk oldu. Barbès ömür boyu, Blanqui on yýl, Albert, De Flotte, Sobrier, Raspail ve ötekiler ise çeþitli hapis cezalarýna çarptýrýldýlar. –509 [158] La Presse – 1836’dan 1839’a kadar Paris’te yayýnlanan günlük bir Fransýz gazetesi; 1840’larda küçük-burjuvazinin istemleri ýlýmlý anayasal reformlarla sýnýrlý olan kesiminin görüþlerini dile getiriyordu; 1850’lerde ise ýlýmlý cumhuriyetçilerin gazetesiydi. –526

118

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

[159] Burada, Bourbon hanedanýndan oluþuna dayanarak Fransýz tahtý üzerinde hak iddia eden ve kendisini Henry V dedirten Kont Chambord’a deðiniliyor. Wiesbaden’a ek olarak Ems de onun Batý Almanya’da oturmakta olduðu yerler arasýndaydý. [160] 1848 Þubat Devriminden sonra Fransa’dan kaçmýþ olan Louis-Philippe Londra civarýndaki Clanemont’da kalmaktaydý. –506 [178] Burgravlar, yasama meclisinin yeni bir seçim yasasý hazýrlamakla görevli komitesindeki önde gelen 17 orleancý ve meþruiyetçi üyeye, sýnýrsýz yetki iddiasýnda bulunmalarý ve gerici özlemler taþýmalarý yüzünden verilen addý. Bu ad, Victor Hugo’nun tarihsel piyesinden alýnmýþtý. Bu piyes, imparator tarafýndan atanan “burg” (kale) komutanýna Burg-Grof dendiði ortaçað Almanya’sýnda geçiyordu. –524 [179] L’Assemblée nationale – Monarþist meþruiyetçi eðilimde günlük bir Fransýz gazetesi; 1848’den 1857’ye kadar Paris’te yayýnlanmýþtýr. 1848 ile 1851 arasýnda meþruiyetçiler ile orleancýlarýn birleþmelerini desteklemiþtir. –551 [213] Burada Alman Sosyalizminin ya da “Hakiki Sosyalizm”in temsilcilerinin yapýtlarýna deðiniliyor. Bu, 1840’larda, Almanya’da özellikle küçük-burjuva aydýnlar arasýnda yaygýn olan bir akýmdý. [246] Vandée eyaletinin (Fransa’da bir Batý eyaleti) köylülerini Fransýz devrimine karþý verilen savaþýma katan Fransýz kraliyetçilerinin 1793’de Vendée’de baþlattýklarý karþý-devrimci ayaklanmaya anýþtýrma. -438, 557. [256] 1848’den 1851’e kadar Fransa’daki devrimci olaylarýn somut tahliline dayanarak yazýlmýþ olan bu yapýt, marksist yapýtlarýn en önemlilerinden birisidir. Bu yapýtýnda Marks, tarihsel materyalizmin bütün temel öðretilerini sýnýf savaþýmý ve proleter devrimi, devlet ve proletarya diktatörlüðü teorilerinidaha da geliþtirmektedir. Özellikle önemli olan nokta, Marks’ýn, proletaryanýn burjuva devletine karþý takýnacaðý tutum konusunda ulaþtýðý sonuçtur. Marks, “Bütün devrimler bu mekanizmayý parçalayacaklarý yerde onu yetkinleþtirmiþlerdir” diyor. Lenin bu sözleri, marksist devlet öðretisinin en önemli önermesi olarak görmektedir. Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’inde Marks, gelecek devrimde iþçi sýnýfýnýn potansiyel müttefiki olarak köylülük sorununu tahlil etmeyi sürdürmüþ, toplum yaþamýnda siyasal partilerin oynadýklarý rolün anahatlarýný çizmiþtir. Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’inin bu ciltte yeralan Türkçe metni, bu yapýtýn Fransýzcasýndan çevrilerek (K. Marx, Le 18 Brumaire de Louis Bonaparte, Editions Sociales, Paris 1963), Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i adý ile Sol Yayýnlarý tarafýndan Mayýs 1976’da yayýnlanmýþ birinci baskýsýndaki metnin bu cilt için düzenlenmiþ yeniden basýmýdýr. –472 [257] Vendôme dikilitaþý, 1806-1810 tarihleri arasýnda Napolyon Fransasý’nýn anýsýna Paris’te dikilmiþtir; ele geçirilen düþman toplarýndan elde edilen bronzlardan yapýlmýþtý ve üzerinde de Napoléon’un bir heykeli vardý. 16 Mayýs 1871’de, Paris Komününün emriyle, Vendôme dikilitaþý yýkýldý. Ama 1875’de gericiler tarafýndan yeniden onarýldý. -473, 588 [258] J. C. L. Simonde de Sismondi, Etudes sur l’economie politique, T. I, Paris 1837, s. 35. –474

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

119

[259] 2 Aralýk 1851 – Louis Bonaparte’ýn ve yandaþlarýnýn Fransa’da giriþtikleri karþý-devrimci darbesinin yapýldýðý gün. –475 [260] Brumaire – Fransýz cumhuriyetçi takviminde bir ayýn adý. 18 Brumaire (9 Kasým) 1799 – Napoléon Bonaparte’ýn askeri diktatörlüðünün kurulmasýný saðlayan hükümet darbesinin yapýldýðý gün, “18 Brumaire’in ikinci baskýsý” sözleriyle Marks, 2 Aralýk 1851 hükümet darbesini kastetmektedir. –477 [261] Bedlam – Londra’da bir akýl hastanesi. –480 [262] 10 Aralýk 1848’de yapýlan bir referandumla, Louis Bonaparte, Fransýz Cumhuriyetinin Cumhurbaþkaný seçilmiþti. –480 [263] “Mýsýr’daki bolluðun hasretini duymak” deyimi Tevrata dayanan bir efsaneden alýnmýþtýr. Buna göre, Ýsraillilerin Mýsýr’dan çýkýþlarý sýrasýnda yüreksizler, çöllerde böyle sürüneceklerine Mýsýr’daki bolluk içinde ölmediklerine hayýflanmaktaydýlar. –480 [264] Hic Rhodus, hic Salta! – Ezop’un bir masalýndan alýnmýþ “iþte hendek, iþte deve!” anlamýnda gelen bir latin atasözü. –481 [265] 1848 Fransýz Anayasasýna göre, cumhurbaþkaný seçimlerinin her dört yýlda bir Mayýsýn ikinci pazarý yapýlmasýný öngörüyordu. Mayýs 1852’de Louis Bonaparte’ýn cumhurbaþkanlýðý son bulmaktaydý. –482 [266] Kiliast (Yunanca “bin” anlamýna gelen “khilias” söcüðünden) – Ýsa’nýn bir ikinci kez yeryüzüne geleceðine ve bin yýllýk bir hükümdarlýk kuracaðýna ve o zaman, adalet, evrensel eþitlik ve refahýn muzaffer olacaðýna iliþkin gizemli bir din inanýþýnýn savunucularý. –482 [267] Capitol – Roma’da bir tepe, Jupiter, Jonu ve öteki tanrýlarýn taponaklarýnýn yapýldýðý bir müstahkem kale. Efsaneye göre, Rosa, MÖ 390 yýlýnda, salt Jonu’nun tapýnaðýndan gelen kaz gürültülerinin Capitol bekçilerini uyandýrmasý sayesinde Gaul’lerin istilasýndan kurtulmuþtu. –487 [268] Roma tarihçisi Eusebius’a göre, Ýmparator Constantin I, 312’de, hasmý Maksentus karþýsýndaki zaferin arifesinde, gökyüzünde çarmýhýn iþaretini gördü. Üstünde þunlar yazýlýydý: “Bu iþaret altýnda kazanacaksýn!” –487 [269] Heine’nin “Romanzero” (“Ýki Þövalye”) adlý þiirinin bir kahramaný. Þair, kendi savurganlýklarý yüzünden yoksul düþen Polonyalýlarla alay ediyor. (Marks, burada, Louis Bonaparte’ý anýþtýrýyor.) –487 [270] Burada, Mayýs ve Haziran 1815’de Napoléon Savaþlarýna katýlan ülkeler tarafýndan imzalanmýþ olan anlaþmalara deðiniliyor. –488 [271] Anayasal Sözleþme – Fransa’da 1830 burjuva devriminden sonra yürürlüðe girmiþtir; Temmuz monarþisinin temel yasasýydý. Görünüþte ulusun egemenlik haklarýný ilan ediyor ve kralýn gücünü bir miktar kýsýtlýyordu. –489 [272] Clichy – 1826’dan 1867’ye kadar Paris’te borçlarýný ödeyemeyenlerin kapatýldýklarý cezaevi. –492 [273] Ýmparatorluk Muhafýzlarý – Eski Roma’da generalin ya da imparatorun kendisi tarafýndan beslenen ve çeþitli ayrýcalýklardan yararlanan muhafýzlarý. Bunlar sürekli olarak iç kargaþalýklara katýlmýþlar ve sýk sýk da kendi adamlarýný alaþaðý etmiþlerdi. Burada ise, 10 Aralýk Derneði kastediliyor. –495 [274] Burada, Mayýs 1849’dan Haziran 1849’a kadar Roma Cumhuriyetine

120

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

karþý yapýlan müdahaleye Napoli ve Avusturya krallýklarýnýn ortaklaþa katýlmalarýna deðiniliyor. –495 [275] Marks, burada Louis Bonaparte’ýn yaþamýndaki þu olaylara deðiniyor: 1832’de Louis Bonaparte, Thurgau kantonunda Ýsviçre vatandaþlýðýna geçti; 1848’de Ýngiltere’de kalmakta olduðu sýra, özel olarak sivillerden oluþan polis kuvvetine gönüllü olarak katýldý. –495 [276] Caligula – Roma Ýmparatoru (37-41). Ýmparator Tiber’in akrabasý. Caligula, Almanya’da askerler arasýnda kampta büyüdü. Adý, Roma askerinin postalý anlamýna gelen caliga’dan gelir. Barbarlýðý, ahlaksýzlýklarý ve sýnýrsýz saçýp savurmalarý ile ünlüdür, bir saray entrikasý sonucu saray muhafýzlarý tarafýndan öldürülmüþtür. –498 [277] Yasama Meclisi Defterdarý, meclis tarafýndan meclisin ekonomik ve mali iþlerine bakmakla ve güvenliðini saðlamakla görevlendirilmiþ milletvekillerine verilen addý. Burada sözü edilen tasarý, Ulusal Meclis Baþkanýna askeri birlikleri emri altýna alma yetkisi veren ve kralcý defterdarlardan Le Flô, Baze ve Panat tarafýndan 6 Kasým 1851’de meclise sunulan, 17 Kasým tarihinde hararetli tartýþmalardan sonra reddedilen yasa tasarýsýdýr. –500 [278] Fronde – 1648-1653 arasýnda Fransýz soylularý ve burjuvalarý arasýnda mutlakiyete karþý etkin olan bir hareket. Aristokrasi arasýndaki önderleri vasallarýndan ve yabancý askeri birliklerden gelen desteðe dayanýyorlar ve kendi amaçlarýna ulaþmak için köylü isyanlarýndan ve kentlerdeki demokratik hareketlerden yararlanýyorlardý. –502 [279] Schlemihl – Chamisso’nun bir öyküsünün kendi gölgesini satan kahramaný. –502 [280] Eriha – Ürdün’de, Þeria vadisinde eski bir kent. Efsaneye göre, Eriha’nýn duvarlarý, Yeþu’nun borazan sesleriyle yýkýlmýþ. -502, 586 [281] Papa Pius IX’un kendisini Fransa Kralý yapacaðýný uman Louis Bonaparte’ýn planlarýna anýþtýrma. Efsaneye göre Ýsrail kralý David’e peygamber Samuel, gelenek uyarýnca krallýk vaadetmiþti. –514 [282] Napoléon I, Rus-Avusturya ordularý karþýsýnda 2 Aralýk (20 Kasým) 1805’te Austerlitz’de (Moravya’da) zafer kazanmýþtý. –514 [283] Louis Bonaparte’ýn 1839’da Paris’te yayýnlanan Des Ýdées napoléoniennes adlý kitabýna anýþtýrma. –520 [284] Temmuz 1850’de yasama meclisinden geçen basýn yasasý, gazetelerin yayýn yapma izni almak için yatýrmak zorunda olduklarý para miktarýný epeyce artýrýyor ve gazetelere ek olarak broþürlere de damga vergisi koyuyordu. –526 [285] Bu, Bonaparte’ýn yaþamýndaki þu iki olayý anýþtýrýyor: 30 Ekim 1836’da iki topçu alayýnýn yardýmýyla Strasbourg’da bir isyan çýkarmaya kalkýþtý, ama isyancýlar silahsýzlandýrýldý ve Louis Bonaparte tutuklandý ve Amerika’ya sürüldü. 6 Aðustos 1840’ta Boulogne yerel garnizonunda birlikleri bir ayaklanmaya kýþkýrtmayý denedi. Bu giriþm de baþarýsýzlýða uðradý. Ömür boyu hapse mahkum edildi, ama 1846’da Londra’ya kaçtý. –531 [286] Shakespeare’in Bir Yaz Gecesi Rüyasý oyunundaki dokumacý. –531 [287] Schufterle ve Spiegelberg, Schiller’in The Robbers adlý piyesinin iki karakteri. –532 Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

121

[288] Bacchus ya da Dyonisos, eski Yunan mitolojisinin tanrýsý. Önceleri insanýn yaratýcý güçlerini uyandýran tanrý, sonradan þarap tanrýsý. Büyük Ýskender’in Asya seferinden sonra Dyonisos’un da Hindistan ve öteki Asya ülkelerindeki gezisi miti ortaya çýkmýþtýr. –533 [289] Elysée gazeteleri – Bonapartçý eðilimdeki gazeteler; bu ad, cumhurbaþkaný iken Louis Bonaparte’ýn Paris’te kalmakta olduðu Elysée sarayýndan gelmektedir. –533 [290] Marx, burada, Schiller’in bir dizesine benzetmeyle sözcük oyunu yapýyor. Ozan, neþeyi “Elysée kýzý” olarak betimliyor. Klasik mitolojide, Elysiun ya da Champs Elysées (Elize tarlalarý), cennet anlamýna gelir. Champs Elysées, ayný zamanda Paris’te Louis Bonaparte’ýn sarayýnýn bulunduðu yerin de adýdýr. –539 [291] Ýngilizlerin efsanevi krallarý Arthur’un þövalyeler arasýnda öncelik hakký çekiþmesini önlemek için düþünüp bulduðuna inanýlan Yuvarlak Masa ve bunun çevresinde oturan 12 þövalyeye anýþtýrma. –539 [292] Parlamentolar, 18. yüzyýl sonundaki burjuva devriminden önce yüksek adli organlardý. Krallýk kararnamelerini düzenlerdi ve sözüm ona krala uyarýda bulunma, ülkenin örf ve yasalarýna uymayan kararnameleri protesto etme hakkýna sahipti. – 543 [293] Belle-Isle – Biskaye körfezinde siyasal mahpuslar için cezaevi olan bir ada. –546 [294] Marks’ýn Agésilas’ýn Kral Agis’e söylediðini yazdýðý sözler, Yunan yazarý Athenaeus’un Deipnosophistae adlý kitabýnda anlattýðý bir öyküdendir: Mýsýr Firavunu Takhos, birlikleri kendisine yardýma gelen Isparta kralý Agésilas’ýn ufak tefek yapýsýný ima ederek “Dað doðum sancýlarý çekiyordu. Zeus korkuya kapýlmýþtý. Ama dað bir fare doðurdu.” der. Agésilas da karþýlýk verir: “Sana þimdi bir fare görünüyorum, ama bir gün aslan olacaðým.” –548 [295] Meþruiyetçilerin taht talibi Chambord kontu 1850’de Venedik’te yaþýyordu. -552. [296] Burada, 1814’ten 1830’a kadar süren Restorasyon döneminde meþruiyetçiler arasýndaki taktik anlaþmazlýklara deðiniliyor. Villéle (Louis XVIII’in yandaþý), gerici önlemlerin daha temkinli bir biçimde alýnmasýný yeðliyordu, oysa Polignac (Comte d’Artios(in -1824’ten itibaren Kral Charles X- yandaþý), devrim-öncesi rejimin olduðu gibi geri getirilmesinden yanaydý. Tuileries, Parist’te Louis XVIII’in kaldýðý yerdi; Restorasyon sýrasýnda Comte d’Artois, sarayýn bölümlerinden biri olan Parillon Morsan’da kalmaktaydý. 553. [297] The Economist – Haftalýk iktisadi ve siyasal bir Ýngiliz dergisi, büyük sanayi burjuvazisinin organý; 1843’ten beri Londra’da yayýnlanmaktadýr. -556. [298] Birinci Uluslararasý ve Sanayi Sergisi, Londra’da Mayýs-Ekim 1851 tarihleri arasýnda açýlmýþtýr. -560. [299] Le Messager de l’Assemblée – 16 Þubar - 2 Aralýk 1851 tarihleri arasýnda Paris’te yayýnlanan Bonaparte’a karþý, günlük Fransýz gazetesi. -563. [300] Buridan’a maledilen ünlü masal. Yulaf ve arpa gibi cinsleri ayrý iki ölçek yem arasýnda kalan bir eþek. Eþek, bu yemlerden birini seçmeye karar veremediði için açlýktan ölmektedir. -565.

122

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

[301] Uzun Parlamento (1640-1653) – Burjuva devrimi patlak verdiðinde, Kral Charles I tarafýndan toplantýya çaðrýlan Ýngiliz Parlamentosu. Bu parlamento, burjuva devriminin kurucu organý oldu. 1649’da Kral Charles I’in ölüm kararýný onayladý ve Ýngiltere’de cumhuriyet ilan etti. Parlamento, 1653’te, Cromwell tarafýndan daðýtýldý. -567. [302] Cévennes – Fransa’da daðlýk bir bölge. 1702 ve 1705 yýllarý arasýnda bir köylü ayaklanmasý oldu burada. Ayaklanma önce protestanlara yapýlan zulümleri protesto etmek için baþlamýþtý, sonra açýkça anti-feodal bir nitelik kazandý. -577. [303] Saul, Ýsrail’in birinci kralý, David ise ikinci kralý oldu. Saul, çoban David’i gözdesi ve damadý yapmýþtý. Ama baþarýlarýný kýskanarak onu daðlara sürdü. Sonunda David onu yendi ve yerine geçti. -584. [304] Simon, katolik tanrýbilimine göre Ýsa’nýn oniki havarisinden biri. -584. [305] Ezekiel, dört büyük Ýbrani peygamberinden biri. -584. [306] Constance din bilginleri toplantýsý (15 Kasým 1414-22 Nisan 1418) – Reformasyon hareketinin doðuþu sýrasýnda mezhep sapkýnlýklarýna ve din adamlarýnýn ahlak bozukluklarýna karþý savaþarak hýristiyanlýðýn birliðini (o zaman üç papa vardý) kuvvetlendirmek, birliði yeniden yaratmak amacýndaydý. -584. [307] Louis XV’in çocukluðu sýrasýnda, 1715’ten 1723’e kadar Philippe d’Orleans’ýn kral naipliði kastediliyor. -587. [308] Treves’in Kutsal Libasý – Bir Alman kentinde bulunan Trier katedraline verilmiþ kutsal bir emanet. Çarmýha gerilme sýrasýnda Ýsa’nýn giydiði giysi olduðu iddia edilmektedir. Nesiller boyu hacý kafileleri bu kutsal libasý ziyaret etmiþlerdir. -588.

Karl Marks Louis Bonaparte’ýn 18 Brumaire’i

123