ARTIKULATORI Artikulatori su naprave koje imitiraju vilični komplex i TMZ i koje su konstrukcijski podešene ili se mehanički mogu podesiti da simuliraju određene segmente viličnih kretnji. Veštačke naprave za simuliranje viličnog sistema pacijenta. Koristi se za dijagnostičke svrhe, planiranje, izradu.. Svaki artikulator ima sledeće delove: 1.gornja grana(mehanička zamena za gornju vilicu) 2.donja grana(mehanička zamena za donju vilicu) 3.zglobni sistem(zamena za TMZ, odnosno zglobno vođenje) 4.incizalni sistem(zamena za prednje zube, prednje vođenje) 5.sistem za montiranje modela Artikulatori se dele u 3 osnovne grupe: 1. OKLUDATORI Prihvataju samo jedan registrat međuviličnog odnosa i izvode kretnje samo u jednoj ravni. Njihove dimenzije ni približno ne odgovaraju dimenzijama viličnog komplexa. Simuliraju samo šarnirsku kretnju. Modeli preneseni registratom koji i minimalno povećava visinu zagrižaja pri otvaranju i zatvaranju okludatora neće se kretati istim putem koji prelazi donja vilica pri otvaranju i zatvaranju usta iz centralnog položaja tako da su greške u okluziji neminovne. Šarnirska osovina okludatora ne odgovara terminalnoj šarnirskoj osovini donje vilice. Luk po kome modeli gornje i donje vilice u okludatoru dolaze u kontakt ima znatno manji radijus. Javlja se prevremeni kontakt u predelu prednjih zuba. Nemogućnost simulacije lateralnih kretnji. Okluzalne smetnje na latero i mediotruzijskoj strani. 2. ARTIKULATORI SREDNJIH VREDNOSTI Jednostavne šarnirske naprave čija je osnovna namena da fixiraju modele vilica u centralnom ili interkuspalnom položaju mandibule. Prihvataju samo jedan registrat međuviličnih odnosa. Za razliku od okludatora oni mogu da izvode excentrične kretnje, odnosno da simuliraju protruziju, retruziju i laterotruziju mandibule. Kretnje se odvijaju zahvaljujući dvema zadnjim i jednoj prednjoj vođici. Nagib i oblik vođica se ne mogu podešavati nego odgovaraju srednjim vrednostima nagiba zglobnog i incizalnog vođenja. Nagib kondilnih vođica u odnosu na horizontalnu ravan- 20⁰-30⁰ Nagib incizalnog tanjirića-0⁰-40⁰ Neki od ovih artikulatora prihvataju obrazni luk, te omogućuju da se modeli vilica pravilno orijentišu prema interkondilnoj osnovi. Oni precizno simuliraju šarnirsku kretnju donje vilice, te nadoknade izrađene u njima nemaju velikih grešaka u centralnom položaju mandibule. Smetnje na radnoj i neradnoj strani nastaju ukoliko se vrednosti pacijenta razlikuju od prosečnih. 3. PODESIVI ARTIKULATORI Ispunjavaju zahteve potrebne za izradu funkcijski vrednih nadoknada. Osnovna karakteristika je mogućnost podešavanja zglobnih i incizalnih vođica uz pomoć individualnih registrata određenih položaja ili kretnji donje vilice.
1
Zavisno od toga da li prihvataju registrate određenih položaja donje vilice ili se njihovi vodeći elementi podešavaju na osnovu registrata graničnih kretnji mogu se podeliti na polupodesive i visokopodesive artikulatore. Konstrukcijsko rešenje ovih artikulatora se bazira na konceptu terminalne šarnirske osovine. Svi a ovog tipa prihvataju obrazni luk i omogućuju precizno orijentisanje modela prema zglobnim elementima i šarnirskoj osovini. Jedan od nedostataka svih a koji zbunjuje početnike je njegov obrnut hod. Kod artikulatora se pokreće gornji maxilarni a ne donji deo. Zbog ovoga sve kretnje artikulatora imaju obrnut smer. Zglobni sistem polupodesivih artikulatora Sastoji se od 2 zglobna bloka povezana interkondilnom osovinom. Svaki zglobni blok se sastoji od kućišta unutar koga se nalaze jedna ili više podesivih vodećih površina i kondilne kugle koja prema potrebi miruje ili se pomera duž vođica zglobnog bloka. Zavisno od položaja zglobne kugle, odnosno od toga da li je ona vezana za donji nepokretni ili gornji pokretni deo artikulatora, podesivi artikulatori se dele na instrumente arkon i non-arkon tipa. Non-arkon instrumenti su stariji tipovi polupodesivih artikulatora. -zglobne kugle nalaze se u sklopu gornjeg pokretnog dela artikulatora dok su vođice obrnute prirodnim odnosima fixirana za donji deo artikulatora -nagib sagitalne zglobne vođice u odnosu na horizontalnu ravan podešava se pomoću pozicionog registrata protruzije i očitava se stepenima -Benetov ugao na ovim a podešava se obično pomeranjem celog zglobnog bloka medijalno za 15-20⁰ u odnosu na sagitalnu ravan -nagib lateralne putanje kondila (Benetov ugao) se dobija kada se vrednost nagiba sagitalne putanje kondila (S) podeli sa 8 i toj vrednosti doda 12 Arkon instrumenti dobio je naziv jer mu se zglobna kugla poput kondila donje vilice nalazi u sklopu donjeg dela a. -gornji zid fose (sagitalna vođica) predstavlja mehaničku zamenu za sagitalnu putanju kondila -medijalni zid fose(vođica za lateralnu kretnju) predstavlja mehaničku zamenu za lateralnu putanju kondila Prednosti arkon koncepta: -lakše razdvajanje gornje grane artikulatora od donje -prihvatanje individualnih registrata -preciznija reprodukcija protruzionog registrata -odgovara prirodi viličnog zgloba *kod non arkon tipa menja se nagib okluzalne ravni pri otvaranju, a menja se i ugao lateralne kondilne putanje i osovine a PREDNJE VOĐENJE POLUPODESIVIH ARTIKULATORA Incizalni sistem a predstavlja mehaničku zamenu za prednje vođenje mandibule, odnosno simulira uticaj koji palatinalne površine prednjih zuba imaju na pokrete mandibule. Kod podesivih a incizalni sistem se sastoji od : -podesivog incizalnog tanjirića (prednje vođice) -incizalnog kočića
2
-zavrtanja Ovaj sistem omogućava : 1.održavanje vertikalne dimenzije okluzije 2.omogućuje promene vertikalne dimenzije 3.služi kao prednje vođenje Savremeni incizalni sistemi imaju incizalne sisteme koji omogućavaju individualno oblikovanje prednjeg vođenja. Put koji prelaze incizalne ivice donjih prednjih zuba pri protruziji i laterotruziji mandibule zavisi prevashodno od odnosa vilica, odnosa prednjih zuba u interkuspalnom položaju mandibule i oblika lingvalnih fosa fornjih prednjih zuba. Incizalni tanjirići sa ravnim površinama bez obzira na mogućnost njihovog podešavanja u sagitalnoj odnsono frontalnoj ravni- ne obezbeđuju preciznu reprodukciju ovog puta, odnosno prednjeg vođenja mandibule. Znači da putanje koje obezbeđuju ovakvi incizalni tanjirići su ravne i ne odgovaraju stvarnim putanjama koje prelaze incizalne ivice donjih prednjih zuba. Uslov za podešavanje prednjeg vođenja na artikulatoru je prisustvo prirodnih/veštačkih prednjih zuba ili privremenih nadoknada koje obezbeđuju zadovoljavajuće prednje vođenje mandibule. Osnovna uloga incizalnog kočića je da održava vertikalnu dimenziju okluzije. Veoma je važno da vrh kočića zauzme isti položaj u odnosu na tanjirić nakon excentričnih kretnji artikulatora, odnosno da se vrati u identičan centralni položaj. Zakrivljenost kočića je projektovana tako da njegov vrh pri otvaranju a ostaje na istoj šarnirskoj putanji, znači u istom ili približno istom odnosu prema šarnirskoj osi artikulatora. Na ovaj način promene vertikalne dimenzije okluzije u a do 3mm neće biti praćene značajnim odstupanjem od šarnirske putanje donje vilice. Visokopodesivi artikulatori Su složene naprave kod kojih se sve individualno podešava i na osnovu dinamičkih registrata. Koriste se za dijagnostičke i naučne svrhe.
PRENOŠENJE MODELA GORNJE VILICE U ARTIKULATOR Prvi uslov za korišćenje artikulatora je izbor referentog položaja i pokreta donje vilice koji se može registrovati i preneti u a sa modelima vilica i u njemu reprodukovati. Takvi položaji su interkuspalni i centralni položaj. Svi savremeni artikulatori verno reprodukuju ove položaje pod uslovom da su oni precizno registrovani i da su modeli vilica pravilno preneseni u a. 1.Određivanje centara rotacije kondila se može vršiti na dva načina: a.upotreba kinematskog obraznog luka b.približno određivanje centra rotacije kondila 2.Registrovanje odnosa između gornjeg zubnog niza i terminalne šarnirske osovine se vrši uz pomoć prenosnog obraznog luka.
3
Prenosni obrazni luk je naprava koja služi za utvrđivanje prostornog odnosa između gornje vilice i terminalne šarnirske osovine i za orijentisanje modela gornje vilice u tom odnosu prema šarnirskoj osovini a. Bez obzira na dizajn svi obrazni lukovi imaju sledeće delove :metalni luk, zglobne nastavke, zagrižajnu viljušku, pokazivač prednje referentne tačke i niz zavrtanja kojima se luk centrira i fiksira na licu. *Postupak registrovanja: Pacijent mora biti udobno smešten u stolici. Ukoliko se koristi luk koji nema nastavke za ušne kanale, na koži lica u predelu levog i desnog TMZ treba obeležiti stvarne ili arbitrarne centre rotacije mandibule. U kliničkoj praxi najčešće se koriste arbitrarni centri po Beyronu koji se projektuju 13mm ispred zadnje ivice tragusa na liniji koja spaja tragus sa uglom oka. Potom se obeležava prednja referentna tačka, koja je najčešće tačka infraorbitale. Prednja referentna tačka sa projekcijama terminalne šarnirske osovine obrazuje referentnu ravn. Priprema zagrižajne viljuške-oblaže se sa 1-2 ploče voska i obeležava se sredina na viljušci. Vosak se blago zagreje, a zatim se ona unosi u usta, centrira tako da se sredina zubnog luka poklopi sa njenom sredinom i lagano utisne na gornji zubni niz. Vosak ne sme biti progrizen, dovoljno je samo da se vide blage impresije incizalnih ivica prednjih zuba i vrhova kvržica bočnih zuba. Ovako dobijen registrat se rashladi, a višak voska se ukolini nakon čega se viljuška ponovo plasira na gornji zubni niz. Kada je položaj zagrižajne viljuške osiguran u ustima obrazni luk se navlači na njenu ručicu i centrira na licu pacijenta. Luk se centrita jednostavnim plasiranjem sferičnih nastavaka u spoljne ušne kanale, nakon čega se širina luka prilagodi datom interkondilnom rastojanju i fixira specijalnim zavrtnjem. Zatim se specijalnim zavrtnjem obezbedi i položaj zagrižajne viljuške u odnosu na luk. Pokazivač obraznog luka se usmeri na odabranu referntnu tačku na licu i fixira u tom položaju.
PRENOŠENJE I FIXIRANJE MODELA Veoma je važno da model gornje vilice zauzme isti položaj u odnosu na referentnu ravan a koji ima gornja vilica u odnosu na odabranu referentnu ravan lobanje. Pravilno orijentisanje obraznog luka u odnosu na pomenutu ravan postiže se podizanjem ili spuštanjem obraznog luka sve dok pokazivač prednje referentne tačke ne dodirne prednji karj pločice. Kada je obrazni luk sa registratom pravilno centriran u odnosu na zglobne elemente i referentnu ravan a, može se pristupiti konačnom vezivanju gornjeg modela za gornju granu a. Pripremljeni model gornje vilice se pažljivo postavlja u impresije na navoštenoj strani zagrižajne viljuške. Važno je da položaj modela u impresijama bude stabilan, a zagrižajna viljuška dobro fixirana . Artikulator se zatvori da bi se utvrdio odnos gornjeg modela prema gornjoj pločici za montiranje i da bi se proverilo da li incizalni kočić dodiruje sredinu incizalnog tanjirića. A mora biti u svom nultom položaju, a njegove grane paralelne. GREŠKE U OKLUZIJI IZAZVANE POGREŠNIM PRENOŠENJEM GORNJEG MODELA U ARTIKULATOR
4
Najčešće nastaju zbog: -nepreciznog lociranja projekcije terminalne šarnirske osovine -korišćenja raznih prednjih referentnih tačaka -pogrešna manipulacija PRENOŠENJE I FIXIRANJE MODELA DONJE VILICE U ARTIKULATOR Model donje vilice se prenosi i fixira u a na osnovu preciznog interkuspalnog odnosa modela gornje i donje vilice ili na osnovu registrata centralnog položaja mandibule.
5
