EUSKERA (1.GAIA) LEXIKOA Sinonimoak: Ugaldu: ugaritu. Xede: helburu. Ihardetsi : erantzun. Hausnartu: pentsatu. Biziki = bizitasunez. Bizidun = bizia duena. Bizigabe = bizia ez duena. Bizigarri =zerbait bizirik mantentzen duena. Bizigai = biziko dena. Biziren antzeko esanahia =handi, azkar, argi, alai, zakar. ANIMALIAK PERTSONAK Zurda....................................ilea Apatza...................................oina Muturra..................................aurpegi. Hanka.....................................zangoa. ESAMOLDEAK “Esne mamitan bizi”------Ondo baino hobeto bizi. “Izatekoa izan”-------------apartekoa izan. “Aho zabalik alde egin”--- Harriturik. “Aho batez” --- Adostasunez. “Aho betean” ---Argi eta garbi. “Aho bete hortzekin”--- Harrituta utzi, txunditurik GRAMATIKA. Izena :Pertsonak, animaliak, landareak, sentimenduak, gauzak aipatzeko erabiltzen dugun hitza. MOTAK: BIZIDUNAK :pertsonak eta animaliak aipatzeko.( ama, txakurra…) BIZIGABEAK: beste guztiak eta landareak (etxe) BEREZIAK :pertsona , gauza, lekua… adierazteko. Mugatzaile barik. Letra larriekin idazten dira. ARRUNTAK: Multzo bateko pertsonak, gauzak, lekuak.....adierazteko. Letra xeheekin idazten dira. ZENBAKARRIAK: Zenbatu daitezkeenak. ZENBAKAITZAK: Ezin direnak zenbatu. NEURGARRIAK: Neur daitezke (litro bat ur) NEURGAITZAK: Ezin dira neurtu (denbora luzea)
EUSKERA (2.GAIA) LEXIKOA Sinonimoak: Elezahar = kondaira. Apain = dotore. Aire = kutsu. Ale = bihi. Landarearekin zerikusia duten hitzak: sastraka, ale, erne, txertatu, hazi, kimu. Antonimoak: Haritza: sendoa (antonimoa: ahula) Arrosa: ederra (antonimoa: zatarra) Zumea : biguna (antonimoa:gogorra) Orbela : makala (antonimoa: mardula) LORATU hitzaren beste esanahi batzuk: ugaldu, loretan jarri, pilota parabola eginez jaurti. ATZIZKIAK: -ondo, -di ala –ti Mahatsa: Banana: Arana: Gaztaina: Intxaurra: Pinu: Lizarra: Artea: Urkia: Haritza:
mahasti bananadi arandi gaztainadi intxaurdi pinudi lizardi artadi urkidi harizti
mahatsondo bananondo aranondo gaztainondo intxaurrondo
ESAMOLDEAK “Haritz eroriari orok egur” : besteen zoritzarretik etekina atera nahi dugunean. “Arbolak, bizi deno, baduke itzala” : esperantza ez da inoiz galdu behar. “Irakasle hori sasijakintsua da”: ez daki ematen duen beste.
GRAMATIKA IZENORDAINAK: Izena ordezkatzen dute, haren funtzioa betetzen dute, ezin da determinatzailerik ez adjektiborik erabili, deklinatu egiten dira. MOTAK: 1-Pertsona-izenordainak:pertsona zehazten dute,nor, nori, norekin… Bi mota:Arruntak(aditzaren aurrean eta ERE hitzaren aurrean) Indartuak.(neu, zeu..) Pertsona-izenordain arrunten taula: NOR ni hi hura gu zu zuek haiek
NORK nik hik hark guk zuk zuek haiek
NOREN nire hire haren gure zure zuen haien
NORENTZAT niretzat hiretzat harentzat guretzat zuretzat zuentzat haientzat
NOREKIN nirekin hirekin harekin gurekin zurekin zuekin haiekin
NORTAZ nitaz hitaz hartaz gutaz zutaz zuetaz haietaz
NORENTZAT neuretzat heuretzat berarentzat zeuretzat geuretzat zeuentzat berentzat
NOREKIN neurekin heurekin berarekin zeurekin geurekin zeuekin Berekin
NORTAZ neutaz heutaz beraz zeutaz geutaz zeuetaz berez
Pertsona-izenordain indartuak: NOR neu heu bera zeu geu zeuek berak
NORK neuk heuk berak zeuk geuk zeuek berek
NOREN neure heure beraren zeure geure zeuen beren
2-Zehaztugabeak: Ez dute zehazten nori buruz edo zeri buruz hitz egiten gauden. -Inor/ezer :galderetan eta ezezko perpausetan -norbait/zerbait: baiezkoetan -Edonor/edozer: galderetan, baiezkoetan eta ezezkoetan. 3-Bihurkariak:Ekintzaren egilea eta hartzailea pertsona bera direnean. Noren kasua + BURUA(neure buruari…)
4-Elkarkariak: elkarrekikotasuna edo bi pertsonaren arteko harremana edo eragina ematen dute aditzera. -Mugagabean deklinatzen dira. -Bizidunen deklinabide marka hartzen dute, nork kasuan izan ezik (elkarrekin, elkarri, elkarrengana…).
EUSKERA (3. eta 4.gaia) LEXIKOA Sinonimoak: Ahal= nahi Oparo= jori Soro= lur-sail Patrika = sakela Irabazi =Mozkin Esapideak: “Inoren lepotik barre egin” Inoren kontura barre egin ”Zerbait bere onera etorri” lehengora itzuli “Piper egin” Sasieskola egin “Pipertu” Haserretu ”Piperrik ez” Batere ez “Piper gorria baino gorriago” Lotsa izan “Sardina bat jan, sardina bat lan” Indarra izateko ongi elikatu beharra dago “Txerri gosetiak ezkurra amets” Zerbaiten gabezia duenak huraxe nahi du “ Ogi gogorrari hagin zorrotza” Lan zailei gogor heldu behar zaie. JAN aditzaren esanahai bera dutenak: higatu, sinetsi, xahutu, desagerrarazi, elikatu. Hitz elkartuak:Jatetxe, jan-neurria, jangela, jangura, janaldi, jatordu, jangai. ---------------------------------------Sinonimoak: Oso =Itzel Koba =harpe, leize. Harri = haitz Bota =jaurti. Esapideak: …”Gaiztotzat hartu ” “Urteen poderioz” -Tsu atzizkia (ugaritasuna)
gaiztoak direla ustea urteen eraginez
argitsu = Disdiratsu disdiratsu =dirdaitsu berritsu =hitzontzi urtetsu = zahar adoretsu =bihoztun mukitsu =mukizu gihartsu =indartsu Argiarekin zerikusia duten hitzak: larako, etengailu, lokia, erlantz, argizari, kriseilu, tximista. Soinuarekin zerikusia duten hitzak: trumoia, oihartzuna, onomatopeia, entzungailu. Argiaren antonimoak: ilun, ulergaitz, kokolo. ARGITU = distiratu, poztu, azaldu, egunsentia heldu. “argi ibili” erne ibili “argia izan” burutsua izan. “argi egin” konponbidea eman “argi egon” zalantzarik ez izan. Hitz elkartuak:itsasargi, argimutil, buruargi, argibide, esku-argi, ipurtargi, argindar.
GRAMATIKA 1-Determinatzaileak: Izen arruntek behar dute beti. *ARTIKULUAK: (-a;-ak). :izen arrunta eta izenondoekin erabiltzen da.( Singularra edo plurala) MUGATZAILEAK -Funtzioa:izen arrunta eta izenondoak zehaztea.
MOTAK:
.
ZENBAKITZAILEAK -Zenbat? Erantzuten du. -Kantitatea edo kopurua adierazten du.
*ERAKUSLEAK(:hau, hori…)Izen arruntak eta izenondoak zehazten dute. *ZEHAZTUA Kopuru zehatza. -Bat, bi, hiru… -Mugatuan:hiru mutilak -mugagabean: hiru mutil *ZEHAZTUGABEA -Kopuru zehaztugabea -Mugagabean deklinatu -Batzuk: mugatu pluralean. zenbait, gutxi, asko, ugari, hainbeste *OROKORRAK -Osotasuna zehazten dute. -Mugatuan :dena, guztia, osoa -Mugagabean: oro, bete -Denak, guztiak, osoak
