1
HERODOTS HISTORIEN: HISTORIEN: 1.Buch
Proömium ῾Ηροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης1 ἀπόδεξις2 ἥδε, ὡς µ ήτε τὰ γενόµενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα3 γένηται, µήτε ἔργα µεγάλα τε καὶ θωυµαστά,4 τὰ µ ὲν ῞Ελλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλέα5 γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέµησαν ἀλλήλοισι.
1
ἡ ἱστορίη Forschung ἡ ἀπόδεξις Darlegung 3 ἐξίτηλος 2 verlöschend 2
4 5
θωυµαστός 3 θαυµαστός ἀκλεής 2 ruhmlos
1,8-12
Gyges Der Lyderkönig Lyderkönig Kandaules ist ist bisher vom Glück Glück gesegnet; also also wird er übermütig übermütig und sinnt auf frevelhafte Taten. 8. Οὗτος δὴ ὦν1 ὁ Κανδαύλης ἠράσθη τῆς ἑωυτοῦ γυναικός, ἐρασθεὶς δὲ ἐνόµιζέ οἱ εἶναι γυναῖκα πολλὸν2 πασέων καλλίστην. ῞Ωστε δὲ ταῦτα νοµίζων3, ἦν γάρ οἱ3 τῶν αἰχµοφόρων 4 Γύγης ὁ ∆ασκύλου ἀρεσκόµενος µ άλιστα. τούτῳ τῷ Γύγῃ καὶ τὰ σπουδαιέστερα 5 τῶν πρηγµάτων ὑπερετίθετο ὁ Κανδαύλης καὶ δὴ καὶ τὸ εἶδος τῆς γυναικὸς ὑπερεπαινέων . Χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ διελθόντος, χρῆν6 γὰρ Κανδαύλῃ γενέσθαι κακῶς, ἔλεγε πρὸς τὸν Γύγην τοιάδε· Γύγη, οὐ γάρ οὐ γάρ σε δοκέω πείθεσθαί µ οι λέγοντι περὶ τοῦ εἴδεος τῆς γυναικός ( ὦτα γὰρ τυγχάνει ἀνθρώποισι ἐόντα7 ἀπιστότερα ὀφθαλµῶν), ποίεε ὅκως8 ἐκείνην θεήσεαι9 γυµνήν. ῾Ο δὲ µέγα ἀµβώσας10 εἶπε· ∆έσποτα, τίνα λέγεις λόγον οὐκ ὑγιέα, κελεύων µ ε δέσποιναν τὴν ἐµὴν θεήσασθαι γυµνήν; ῞Α µα δὲ κιθῶνι ἐκδυοµένῳ11 συνεκδύεται12 καὶ τὴν αἰδῶ γυνή. Πάλαι δὲ τὰ καλὰ ἀνθρώποισι ἐξεύρηται, ἐκ τῶν µ ανθάνειν δεῖ· ἐν τοῖσι ἓν τόδε ἐστί, σκοπέειν τινὰ τὰ ἑωυτοῦ . ᾽Εγὼ δὲ πείθοµαι ἐκείνην εἶναι πασέων γυναικῶν καλλίστην, καί σεο13 δέοµαι µ ὴ δέεσθαι ἀνόµων.14 9. ῾Ο µ ὲν δὴ λέγων τοιαῦτα ἀπεµάχετο15, ἀρρωδέων16 µ ή τί οἱ ἐξ αὐτῶν γένηται κακόν. ῾Ο δ᾽ ἀµείβετο τοῖσδε· Θάρσεε, Γύγη, καὶ µ ὴ φοβέο17 µ ήτε ἐµέ, ὥς σεο πειρώµενος λέγω λόγον τόνδε, µήτε γυναῖκα τὴν ἐµήν, µή τί τοι ἐξ αὐτῆς γένηται βλάβος18· ἀρχὴν γὰρ ἐγὼ µ ηχανήσοµαι οὕτω ὥστε µ ηδὲ µ αθεῖν µ ιν ὀφθεῖσαν19 ὑπὸ σέο. ᾽Εγὼ γάρ ᾽Εγὼ γάρ σε ἐς τὸ οἴκηµα ἐν τῷ κοιµώµεθα20 ὄπισθε τῆς ἀνοιγοµένης θύρης στήσω· µ ετὰ δ᾽ ἐµὲ ἐσελθόντα αὐτίκα παρέσται καὶ ἡ γυνὴ ἡ ἐµὴ ἐς κοῖτον.21 Κεῖται δὲ ἀγχοῦ22 τῆς ἐσόδου θρόνος· ἐπὶ τοῦτον τῶν ἱµατίων κατὰ ἓν ἕκαστον ἐκδύνουσα θήσει καὶ κατ᾽ ἡσυχίην
1
ὦν = οὖν
2
= π ολύ ολύ (Adv.) bei weitem
3
Anakoluth: Subj. zu νο µίζων ist Kandaules, Forts. mit Dativ οἱ
4
αἰχµοφόρος, -ου Leibwächter
5
Komp. zu σπουδαῖος bedeutend
6
= χρὴ ἦν
7
= ὄ ντα ντα
8
= ὅπως 9 = θεάσῃ F
10
= ἀνβοήσας
11
P zu ἐκδύω ablegen
12
M: zugleich ablegen
13
= σεο: σεο: Gen. der Person zu δέο µαι
bitten
14
= Gen. der Sache
15
Impf. de conatu zu ἀπο µάχο µαι
abwehren
16
ἀρρωδέω fürchten
17
= Imp.M/P zu φοβέο µαι
18
βλάβος, -ους Schaden
19
A.c.P.: „dass sie...“
20
κοιµάοµαι schlafen
21
κοῖτος, -ου Bett
22
= ἄγχι nahe (+Gen.)
2
πολλὴν παρέξει τοι θεήσασθαι. ᾽Επεὰν δὲ ἀπὸ τοῦ θρόνου στείχῃ ἐπὶ τὴν εὐνὴν κατὰ νώτου23 τε αὐτῆς γένῃ, σοὶ µ ελέτω τὸ ἐνθεῦτεν ὅκως µή σε ὄψεται ἰόντα διὰ θυρέων. 10. ῾Ο µ ὲν δή, ὡς οὐκ ἐδύνατο διαφυγεῖν,24 ἦν ἕτοιµος· ὁ δὲ Κανδαύλης, ἐπεὶ ἐδόκεε ὥρη τῆς κοίτης εἶναι, ἤγαγε τὸν Γύγην ἐς τὸ οἴκηµα, καὶ µ ετὰ ταῦτα αὐτίκα παρῆν καὶ ἡ γυνή· ἐσελθοῦσαν δὲ καὶ τιθεῖσαν τὰ εἵ µατα ἐθηεῖτο25 ὁ Γύγης. ῾Ως δὲ κατὰ νώτου ἐγένετο ἰούσης τῆς γυναικὸς ἐς τὴν κοίτην, ὑπεκδὺς ἐχώρεε ἔξω. Καὶ ἡ γυνὴ ἐπορᾷ26 µ ιν ἐξιόντα. Μαθοῦσα δὲ τὸ ποιηθὲν ἐκ τοῦ ἀνδρὸς οὔτε ἀνέβωσε αἰσχυνθεῖσα οὔτε ἔδοξε27 µ αθεῖν, ἐν νόῳ ἔχουσα τείσεσθαι τὸν Κανδαύλην· παρὰ γὰρ τοῖσι Λυδοῖσι, σχεδὸν δὲ καὶ παρὰ τοῖσι ἄλλοισι βαρβάροισι, καὶ ἄνδρα ὀφθῆναι γυµνὸν ἐς αἰσχύνην µ εγάλην φέρει. 11. Τότε µ ὲν δὴ οὕτως οὐδὲν δηλώσασα ἡσυχίην εἶχε· ὡς δὲ ἡµέρη τάχιστα28 ἐγεγόνεε, τῶν οἰκετέων29 τοὺς µ άλιστα ὥρα30 πιστοὺς ἐόντας ἑωυτῇ ἑτοίµους ποιησαµένη, ἐκάλεε τὸν Γύγην. ῾Ο δὲ οὐδὲν δοκέων αὐτὴν τῶν πρηχθέντων ἐπίστασθαι ἦλθε καλεόµενος· ἐώθεε γὰρ καὶ πρόσθε, ὅκως31 ἡ βασίλεια καλέοι, φοιτᾶν. ῾Ως δὲ ὁ Γύγης ἀπίκετο, ἔλεγε ἡ γυνὴ τάδε· Νῦν τοι δυῶν ὁδῶν παρεουσέων , Γύγη, δίδωµι αἵρεσιν32, ὁκοτέρην βούλεαι τραπέσθαι· ἢ γὰρ Κανδαύλην ἀποκτείνας ἐµέ τε καὶ τὴν βασιληίην ἔχε τὴν Λυδῶν, ἢ αὐτόν σε αὐτίκα οὕτω ἀποθνῄσκειν δεῖ , ὡς ἂν µ ὴ πάντα πειθόµενος Κανδαύλῃ τοῦ λοιποῦ33 ἴδῃς τὰ µ ή σε δεῖ . ᾽Αλλ᾽ ἤτοι κεῖνόν γε τὸν ταῦτα βουλεύσαντα δεῖ ἀπόλλυσθαι ἢ σὲ τὸν ἐµὲ γυµνὴν θεησάµενον καὶ ποιήσαντα οὐ νοµιζόµενα.34 ῾Ο δὲ Γύγης τέως35 µ ὲν ἀπεθώµαζε36 τὰ λεγόµενα, µετὰ δὲ ἱκέτευε µ ή µ ιν ἀναγκαίῃ37 ἐνδέειν38 διακρῖναι τοιαύτην αἵρεσιν. Οὐκ ὦν δὴ ἔπειθε, ἀλλ᾽ ὥρα ἀναγκαίην ἀληθέως προκειµένην ἢ τὸν δεσπότην ἀπολλύναι ἢ αὐτὸν ὑπ᾽ ἄλλων ἀπόλλυσθαι· αἱρέεται αὐτὸς περιεῖναι.39 ᾽Επειρώτα40 δὴ λέγων τάδε· ᾽Επεί µ ε ἀναγκάζεις δεσπότην τὸν ἐµὸν κτείνειν οὐκ ἐθέλοντα, φέρε ἀκούσω, τέῳ41 καὶ τρόπῳ ἐπιχειρήσο µεν αὐτῷ. ῾Η δὲ ὑπολαβοῦσα42 ἔφη· ᾽Εκ τοῦ αὐτοῦ µ ὲν χωρίου ἡ ὁρµὴ ἔσται ὅθεν περ καὶ ἐκεῖνος ἐµὲ ἐπεδέξατο 43 γυµνήν, ὑπνωµένῳ δὲ ἡ ἐπιχείρησις ἔσται. 12. ῾Ως δὲ ἤρτυσαν44 τὴν ἐπιβουλήν,45 νυκτὸς γενοµένης ( οὐ γὰρ ἐµετίετο46 ὁ Γύγης, οὐδέ οἱ ἦν ἀπαλλαγὴ οὐδεµία, ἀλλ᾽ ἔδεε ἢ αὐτὸν ἀπολωλέναι ἢ Κανδαύλην) εἵπετο ἐς τὸν θάλαµον τῇ γυναικί τῇ γυναικί. Καί µ ιν ἐκείνη ἐγχειρίδιον47 δοῦσα κατακρύπτει ὑπὸ τὴν αὐτὴν θύρην. Καὶ µετὰ ταῦτα ἀναπαυοµένου Κανδαύλεω ὑπεκδύς τε καὶ ἀποκτείνας αὐτὸν ἔσχε καὶ τὴν γυναῖκα τὴν γυναῖκα καὶ τὴν βασιληίην Γύγης.
23
νῶτος, - ου Rücken
24
h. „sich herausreden“
25
= ἐθεᾶτο
26
= ἐφορᾷ bemerkt
27
δοκέω h. „den Eindruck erwecken“
28
ὡς τάχιστα sobald
29
οἰκέτης, - ου Haussklave
30
= ἑώρα 3.Sg.Impf. zu ὁράω
31
(temporal)
32
αἵρεσις, – εως εως Wahl(möglichkeit)
33
„in Hinkunft“ (Gen.temp.)
34
νοµίζοµαι P h.für gültig bzw.
zulässig erachtet werden 35
τέως ( Adv.) einstweilen
36
= ἀπεθαύ µαζε 37 = ἀνάγκῃ
38
zu ενδέω anbinden, auf etwas
festlegen 39
h. überleben
40
= Impf. zu ἐπερωτάω
41
= τίνι
42
ὑπολαµβάνω (Einwand) auf-
greifen, (Gespräch) übernehmen 43
= ἐπεδείξατο
44
ἀρτύ(ν)ω vorbereiten, einrichten
45
ἐπιβουλή, -ῆς Hinterhalt
46
Impf. zu µεθίη µι M: ablassen
47
ἐγχειρίδιον, -ου Dolch
3
1,23-24
Arion 23. Ἐτυράννευε δὲ ὁ Περίανδρος Κορίνθου. Τῷ δὴ λέγουσι Κορίνθιοι ( ὁµολογέουσι δέ σφι Λέσβιοι) ἐν τῷ βίῳ θῶµα1 µ έγιστον παραστῆναι2, ᾽Αρίονα τὸν Μηθυµναῖον3 ἐπὶ δελφῖνος ἐξενειχθέντα ἐπὶ Ταίναρον,4 ἐόντα κιθαρῳδὸν τῶν τότε ἐόντων 5 οὐδενὸς δεύτερον,6 καὶ διθύραµβον πρῶτον ἀνθρώπων τῶν ἡµεῖς ἴδµεν7 ποιήσαντά τε καὶ ὀνοµάσαντα8 καὶ διδάξαντα ἐν Κορίνθῳ. 24. Τοῦτον τὸν ᾽Αρίονα λέγουσι, τὸν πολλὸν9 τοῦ χρόνου διατρίβοντα παρὰ Περιάνδρῳ, ἐπιθυµῆσαι πλῶσαι10 ἐς ᾽Ιταλίην τε καὶ Σικελίην, ἐργασάµενον11 δὲ χρήµατα µ εγάλα θελῆσαι ὀπίσω ἐς Κόρινθον ἀπικέσθαι. ῾Ορµᾶσθαι µ έν νυν ἐκ Τάραντος,12 πιστεύοντα δὲ οὐδαµοῖσι13 µ ᾶλλον ἢ Κορινθίοισι µ ισθώσασθαι πλοῖον ἀνδρῶν
Κορινθίων· τοὺς δὲ ἐν τῷ πελάγει ἐπιβουλεύειν14 τὸν ᾽Αρίονα ἐκβαλόντας ἔχειν τὰ χρήµατα· τὸν δὲ συνέντα15 τοῦτο λίσσεσθαι,16 χρήµατα µ έν σφι προιέντα,17 ψυχὴν δὲ παραιτεόµενον. Οὐκ ὦν δὴ πείθειν αὐτὸν τούτοισι , ἀλλὰ κελεύειν τοὺς πορθµέας18 ἢ αὐτὸν διαχρᾶσθαί19 µ ιν, ὡς ἂν ταφῆς20 ἐν γῇ τύχῃ, ἢ ἐκπηδᾶν21 ἐς τὴν θάλασσαν τὴν ταχίστην.22 ᾽Απειληθέντα23 δὲ τὸν ᾽Αρίονα ἐς ἀπορίην παραιτήσασθαι, ἐπειδή σφι οὕτω δοκέοι, περιιδεῖν24 αὐτὸν ἐν τῇ σκευῇ25 πάσῃ στάντα ἐν τοῖσι ἑδωλίοισι26 ἀεῖσαι·27 ἀείσας δὲ ὑπεδέκετο28 ἑωυτὸν κατεργάσεσθαι. Καὶ τοῖσι ἐσελθεῖν γὰρ ἡδονὴν εἰ µ έλλοιεν ἀκούσεσθαι τοῦ ἀρίστου ἀνθρώπων ἀοιδοῦ,29 ἀναχωρῆσαι30 ἐκ τῆς πρύµνης31 ἐς µ έσην νέα.32 Τὸν δὲ ἐνδύντα τε πᾶσαν τὴν σκευὴν καὶ λαβόντα τὴν κιθάρην, στάντα ἐν τοῖσι ἑδωλίοισι διεξελθεῖν νόµον τὸν ὄρθιον,33 τελευτῶντα δὲ τοῦ νόµου ῥῖψαί µ ιν ἐς τὴν θάλασσαν ἑωυτὸν ὡς εἶχε σὺν τῇ σκευῇ πάσῃ. Καὶ τοὺς µ ὲν ἀποπλέειν ἐς Κόρινθον, τὸν δὲ δελφῖνα λέγουσι ὑπολαβόντα ἐξενεῖκαι34 ἐπὶ Ταίναρον. ᾽Αποβάντα δὲ αὐτὸν χωρέειν ἐς Κόρινθον σὺν τῇ σκευῇ καὶ ἀπικόµενον ἀπηγέεσθαι35 πᾶν τὸ γεγονός. Περίανδρον δὲ ὑπὸ ἀπιστίης ᾽Αρίονα µ ὲν ἐν φυλακῇ ἔχειν οὐδαµῇ36 µ ετιέντα,37 ἀνακῶς δὲ ἔχειν38 τῶν πορθµέων· ὡς δὲ ἄρα παρεῖναι αὐτούς, κληθέντας ἱστορέεσθαι 39 εἴ τι λέγοιεν περὶ ᾽Αρίονος. Φαµένων40 δὲ ἐκείνων ὡς εἴη τε σόος 41 περὶ ᾽Ιταλίην καί µιν εὖ πρήσσοντα λίποιεν ἐν Τάραντι, ἐπιφανῆναί σφι τὸν ᾽Αρίονα ὥσπερ ἔχων42 ἐξεπήδησε· καὶ τοὺς ἐκπλαγέντας οὐκ ἔχειν ἔτι ἐλεγχοµένους43 ἀρνέεσθαι.44
1
= θῶ µα
2
παρίστηµι M h. jem. gegenübertreten, begegnen 3 Μηθυµναῖος 3
aus Methymna (auf Lesbos) Ταίναρον , -ου Kap an der SSpitze der Peloponnes 5 „zu seiner Zeit“ 6 δεύτερος 3 +Gen.: hinter jem. zurückstehend 7 = ἴσ µεν 8 ὀνοµάζω h. die Bezeichnung für etw. erfinden 9 = πολύ Akk.Sg.n. Akk.Sg.n. 10 = πλεῦσαι 11 ἐργάζο µαι h. verdienen 12 Τάρας, -αντος f. Tarent (S-Italien) 13 οὐδα µός = οὐδείς 14 ἐπιβουλεύω den Anschlag planen, dass (+Inf.) 15 Part.Aor.A zu συνίη µι intr.: begreifen 16 λίσσοµαι flehen 17 προίηµι preisgeben, überlassen 18 πορθµεύς, -έως Seemann 19 διαχρήοµαι zu Ende bringen, töten 20 ταφή, -ῆς Begräbnis 21 ἐκπηδάω hinausspringen 22 (adverbiell) 23 „durch Drohungen zugetrieben“ (zu ἀπειλέω ) 24 περιοράω jem. etw. nachsehen, gestatten 25 σκευή, -ῆς Aufmachung 26 ἑδώλιον, -ου Ruderbank 27 Inf. Aor. zu ἀείδω = ᾄδω 28 = ὐποδέχο µαι versprechen 29 ἀοιδός,-οῦ Sänger 30 ἀναχωρέω sich zurückziehen 31 πρύµνα, -ης Heck 32 = ναῦν 33 ὄρθιος 3/2 hoch, hell 34 = ἐξενεγκεῖν 35 = ἀφηγέο µαι erzählen 36 οὐδαµῇ (Adv.) keineswegs 37 µεθίηµι ablassen 38 ἀνακῶς ἔχειν (+Gen.) achten auf, sich kümern um 39 ἰστορέοµαι befragen (Subj. ist P.) 40 (Part.Präs.M zu φη µί ) 41 = σῶς , σῶν heil 42 „genau in der Aufmachung wie er“ 43 ἐλέγχω überführen 44 ἀρνέο µαι P leugnen 4
4
1, 27 Kroisos und der Weise Bias Kroisos ist Herr über das kleinasiatische Festland und plant einen Feldzug gegen die Inselgriechen. Inselgriechen. Ως δὲ ἄρα οἱ ἐν τῇ ᾽Ασίῃ ῞Ελληνες κατεστράφατο1 ἐς φόρου ἀπαγωγήν,2 τὸ ἐνθεῦτεν ἐπενόεε νέας3 ποιησάµενος ἐπιχειρέειν τοῖσι νησιώτῃσι . 4 ᾽Εόντων5 δέ οἱ πάντων ἑτοίµων ἐς τὴν ναυπηγίην,6 οἱ µ ὲν Βίαντα λέγουσι τὸν Πριηνέα7 ἀπικόµενον ἐς Σάρδις,8 οἱ δὲ Πιττακὸν τὸν Μυτιληναῖον,7 εἰροµένου Κροίσου εἴ τι εἴη νεώτερον περὶ τὴν ῾Ελλάδα, εἰπόντα τάδε καταπαῦσαι τὴν ναυπηγίην· „ ῏Ω βασιλεῦ, νησιῶται ἵππον9 συνωνέονται µ υρίην, ἐς Σάρδις τε καὶ ἐπὶ σὲ ἐν νόῳ ἔχοντες στρατεύεσθαι .“ Κροῖσον δέ, ἐλπίσαντα λέγειν ἐκεῖνον ἀληθέα, εἰπεῖν· „ Αἲ γὰρ10 τοῦτο θεοὶ ποιήσειαν ἐπὶ νόον νησιώτῃσι , ἐλθεῖν ἐπὶ Λυδῶν παῖδας σὺν ἵπποισι.“ Τὸν δὲ ὑπολαβόντα11 φάναι· „῏Ω βασιλεῦ, προθύµως µ οι φαίνεαι εὔξασθαι12 νησιώτας ἱππευοµένους λαβεῖν ἐν ἠπείρῳ , οἰκότα13 ἐλπίζων· νησιώτας δὲ τί δοκέεις εὔχεσθαι ἄλλο ἤ, ἐπείτε τάχιστα14 ἐπύθοντό σε µ έλλοντα ἐπὶ σφίσι ναυπηγέεσθαι νέας, λαβεῖν ἀρώµενοι15 Λυδοὺς ἐν θαλάσσῃ, ἵνα ὑπὲρ τῶν ἐν τῇ ἠπείρῳ οἰκηµένων ῾Ελλήνων τείσωνταί 16 σε, τοὺς σὺ δουλώσας ἔχεις;“ Κάρτα17 τε ἡσθῆναι Κροῖσον τῷ ἐπιλόγῳ καί οἱ, προσφυέως 18 γὰρ δόξαι λέγειν, πειθόµενον παύσασθαι τῆς ναυπηγίης. Καὶ οὕτω τοῖσι τὰς νήσους οἰκηµένοισι ῎Ιωσι ξεινίην συνεθήκατο.19
1
= κατεστραµµένοι ἦσαν Plqmpf. φόρου ἀπαγωγή Tributzahlung 3 νέας = ναῦς 4 νησιώτῃσι(ν) = νησιώταις 5 ἐόντων = ὄντων 6 ναυπηγία , -ας Flottenbau 7 Πριηνεύς , -έως / Μυτιληναῖος 3 von Priene/Mytilene 8 Σάρδις = ΣάρδειϚ 9 ἵππος, -ου f. Reiterei 10 αἲ γάρ αἲ γάρ=εἰ γάρ εἰ γάρ wenn doch...! 11 ὑπολαµβάνω übernehmen, erwidern 12 εὔχοµαι den Wunsch hegen 13 οἰκότα = ἐοικότα 14 ἐπείτε τάχιστα sobald 15 ἀράοµαι (um etw.) beten 2
16
τείσοµαι F zu τίνο µαι
an jem. Rache nehmen 17 κάρτα sehr 18 προσφυής 2 angemessen 19 συνεθήκατο = συνέθετο
1,30-33
Solon bei Kroisos Solon hat sich auf einer seiner Reisen auch an den Hof des Lyderkönigs begeben, der für seinen Reichtum weltbekannt ist. Vom weisen Gast aus Griechenland erwartet sich Kroisos eine Bestätigung seines Status. έας γὰρ περὶ σέο1 λόγος ἀπῖκται2 πολλὸς 30. Ξεῖνε ᾽Αθηναῖε, παρ᾽ ἡµέας γὰρ καὶ σοφίης εἵνεκεν τῆς σῆς καὶ πλάνης,3 ὡς φιλοσοφέων γῆν πολλὴν θεωρίης εἵνεκεν ἐπελήλυθας· νῦν ὦν ἐπειρέσθαι σε ἵ µερος4 ἐπῆλθέ µοι εἴ τινα ἤδη πάντων εἶδες ὀλβιώτατον.5 ῾Ο µ ὲν ἐλπίζων εἶναι ἀνθρώπων ὀλβιώτατος ταῦτα ἐπειρώτα, Σόλων δὲ οὐδὲν ὑποθωπεύσας ,6 ἀλλὰ τῷ ἐόντι7 χρησάµενος, λέγει· ῏Ω βασιλεῦ, Τέλλον ᾽Αθηναῖον. ᾽Αποθωµάσας8 δὲ Κροῖσος τὸ λεχθὲν εἴρετο ἐπιστρεφέως· 9 Κοίῃ10 δὴ κρίνεις Τέλλον εἶναι ὀλβιώτατον; ῾Ο δὲ εἶπε· Τέλλῳ τοῦτο µ ὲν τῆς πόλιος 11 εὖ ἡκούσης12 παῖδες ἦσαν καλοί τε κἀγαθοί, καί σφι εἶδε ἅπασι τέκνα ἐκγενόµενα καὶ πάντα
1
= σοῦ
2
= ἀφῖκται (Perf.) 3 πλάνη, -ης Reise(tätigkeit) 4 ἵ µερος, -ου Verlangen, Bedürfnis 5 ὄλβιος 3 wohlhabend, glücklich 6 ὑποθωπευώ schmeicheln 7 = ὄντι; „(seine Sicht der) Realität“ 8 = ἀποθαυ µάσας 9 ἐπισρεφής 2 (an)gespannt 10 = ποίᾳ (Adv.) in welcher Hinsicht 11 = πόλεως 12 εὖ ἥκω sich gut entwickeln (+Gen. in etw.)
5
παραµείναντα,13 τοῦτο δὲ τοῦ βίου εὖ ἥκοντι,12 ὡς τὰ παρ᾽ ἡµ ῖν,14 τελευτὴ τοῦ βίου λαµπροτάτη ἐπεγένετο· γενοµένης γὰρ ᾽Αθηναίοισι µάχης πρὸς τοὺς ἀστυγείτονας 15 ἐν ᾽Ελευσῖνι βοηθήσας16 καὶ τροπὴν ποιήσας τῶν πολεµίων ἀπέθανε κάλλιστα, καί µ ιν ᾽Αθηναῖοι δηµοσίῃ τε ἔθαψαν αὐτοῦ τῇ17 περ ἔπεσε καὶ ἐτίµησαν µ εγάλως. 31. ῾Ως δὲ τὰ κατὰ τὸν Τέλλον προετρέψατο ὁ Σόλων τὸν Κροῖσον εἴπας19 πολλά τε καὶ ὄλβια, ἐπειρώτα τίνα δεύτερον µ ετ᾽ ἐκεῖνον ἴδοι ἐκεῖνον ἴδοι, 20 21 δοκέων πάγχυ δευτερεῖα γῶν οἴσεσθαι. ῾Ο δὲ εἶπε· Κλέοβίν τε καὶ Βίτωνα. Τούτοισι γὰρ ἐοῦσι γένος ἐοῦσι γένος22 ᾽Αργείοισι βίος τε ἀρκέων ὑπῆν23 καὶ πρὸς τούτῳ ῥώµη24 σώµατος τοιήδε· ἀεθλοφόροι 25 τε ἀµφότεροι ὁµοίως ἦσαν, καὶ δὴ καὶ λέγεται ὅδε ὁ λόγος· ἐούσης ὁρτῆς26 τῇ ῞Ηρῃ τοῖσι ᾽Αργείοισι ἔδεε πάντως τὴν µ ητέρα αὐτῶν ζεύγει κοµισθῆναι ἐς τὸ ἱρόν,27 οἱ δέ σφι βόες ἐκ τοῦ ἀγροῦ οὐ παρεγίνοντο ἐν ὥρῃ· ἐκκληιόµενοι28 δὲ τῇ ὥρῃ οἱ νεηνίαι ὑποδύντες αὐτοὶ ὑπὸ τὴν ζεύγλην29 εἷλκον τὴν ἅµαξαν, ἐπὶ τῆς ἁµάξης δέ σφι ὠχέετο30 ἡ µήτηρ, σταδίους31 δὲ πέντε καὶ τεσσεράκοντα διακοµίσαντες ἀπίκοντο ἐς τὸ ἱρόν. Ταῦτα δέ σφι ποιήσασι καὶ ὀφθεῖσι ὑπὸ τῆς πανηγύριος32 τελευτὴ τοῦ βίου ἀρίστη ἐπεγένετο, διέδεξέ33 τε ἐν τούτοισι ὁ θεὸς ὡς ἄµεινον εἴη ἀνθρώπῳ τεθνάναι µ ᾶλλον ἢ ζώειν. ᾽Αργεῖοι µ ὲν γὰρ ὲν γὰρ περιστάντες ἐµακάριζον34 τῶν νεηνιέων τὴν ῥώµην, αἱ δὲ ᾽Αργεῖαι τὴν µ ητέρα αὐτῶν, οἵων τέκνων ἐκύρησε.35 ῾Η δὲ µ ήτηρ περιχαρὴς36 ἐοῦσα τῷ τε ἔργῳ καὶ τῇ φήµῃ, στᾶσα ἀντίον τοῦ ἀγάλµατος εὔχετο Κλεόβι τε καὶ Βίτωνι37 τοῖσι ἑωυτῆς τέκνοισι, οἵ µ ιν ἐτίµησαν µ εγάλως, τὴν θεὸν δοῦναι τὸ38 ἀνθρώπῳ τυχεῖν ἄριστόν ἐστι. Μετὰ ταύτην δὲ τὴν εὐχὴν ὡς ἔθυσάν τε καὶ εὐωχήθησαν,39 κατακοιµηθέντες40 ἐν αὐτῷ τῷ ἱρῷ οἱ νεηνίαι οὐκέτι ἀνέστησαν, ἀλλ᾽ ἐν τέλει τούτῳ ἔσχοντο . ᾽Αργεῖοι δέ σφεων εἰκόνας ποιησάµενοι ἀνέθεσαν41 ἐς ∆ελφοὺς ὡς ἀνδρῶν ἀρίστων γενο ἀρίστων γενοµένων. 18
13
παραµένω h. (bis ins Erwach-
senenalter) überleben 14
„nach unserer Auffassung“
15
ἀστυγείτων ,-ονος
(nächster) Nachbar 16
βοηθέω h. ins Feld rücken
17
= ᾗ wo
18
προτρέπω M h. anstacheln
19
= εἰπών
20
δευτερεῖα, -ων n.(Pl.) 2.Platz/Preis
21
= γοῦν 22 (griech.Akk.)
23
ὕπεστι(ν) steht zur Verfügung
24
ῥώµη, -ης Stärke
25
ἀ(ε)θλοφόρος, -ου Preisträger
26
= ἑορτή ,-ῆς Fest
28
ἐκκληίω = ἐκκλείω
27
= ἱερόν
h. hindern = (be-)drängen 29
ζεύγλη, -ης Joch
30
ὀχέω führen, transportieren
31
= στάδια ( 1 Stadion = ca.180m)
32
πανήγυρις , -εως (-ιος)
Festversammlung 33
= διέδειξε stellte klar
34
µακαρίζω glücklich preisen
35
κυρέω 2 erlangen, erhalten (+Gen.)
36
περιχαρής 2 hocherfreut
37
Dat.-Objekte zu zu δοῦναι
38
= ὅ
39
εὐωχέω bewirten
40
κατακοιµάω zur Ruhe legen
41
ἀνατιθηµι als Weihegeschenk
stiften (Statuen noch heute im Museum)
32. Σόλων µ ὲν δὴ εὐδαιµονίης δευτερεῖα ἔνεµε τούτοισι , Κροῖσος δὲ σπερχθεὶς42 εἶπε· ῏Ω ξεῖνε ᾽Αθηναῖε, ἡ δ᾽ ἡµετέρη εὐδαιµονίη οὕτω τοι ἀπέρριπται43 ἐς τὸ µ ηδέν, ὥστε οὐδὲ ἰδιωτέων44 ἀνδρῶν ἀξίους ἡµέας ἐποίησας; ῾Ο δὲ εἶπε· ῏Ω Κροῖσε, ἐπιστάµενόν µ ε τὸ θεῖον πᾶν
42
σπέρχω anstacheln, erzürnen
43
ἀπορρίπτω verwerfen, verachten
44
= ἰδιώτης, -ου Privatmann
ἐὸν φθονερόν τε καὶ ταραχῶδες45 ἐπειρωτᾷς ἀνθρωπηίων πρηγµάτων πέρι.46 ᾽Εν γὰρ τῷ µ ακρῷ χρόνῳ πολλὰ µ ὲν ἔστι ἰδεῖν τὰ47 µ ή τις ἐθέλει, πολλὰ δὲ καὶ παθεῖν. ᾽Ες γὰρ ἑβδοµήκοντα ἔτεα οὖρον48 τῆς ζόης49 ἀνθρώπῳ προτίθηµι. Οὗτοι ἐόντες ἐνιαυτοὶ ἑβδοµήκοντα παρέχονται ἡµέρας διηκοσίας καὶ πεντακισχιλίας καὶ δισµυρίας,50 ἐµβολίµου µ ηνὸς51 µ ὴ γινοµένου· εἰ δὲ δὴ ἐθελήσει τοὔτερον 52 τῶν ἐτέων µ ηνὶ µ ακρότερον γίνεσθαι, ἵνα δὴ αἱ ὧραι συµβαίνωσι53 παραγινόµεναι ἐς τὸ δέον,54 µ ῆνες µ ὲν παρὰ τὰ
45
ταραχώδης 2 Verwirrung stiftend
46
(Postposition)
48
οὖρος, -ου Grenze, Schwelle
49
ζόη = ζωή 50 25.200 ( Tage) Tage)
51
ἐµβόλιµος µ ήν
(h. verächtlich gemeint ) 47
= ἅ
Schaltmonat (3-4x in 8 Jahren) 52
= τὸ ἕτερον „jedes zweite“
53
συµβαίνω sich richtig ergeben
54
„im passenden Verhältnis“
6
ἑβδοµήκοντα ἔτεα οἱ ἐµβόλιµοι γίνονται τριήκοντα πέντε, ἡµέραι δὲ ἐκ τῶν µ ηνῶν τούτων χίλιαι πεντήκοντα. Τουτέων τῶν ἁπασέων ἡµερέων τῶν ἐς τὰ ἑβδοµήκοντα ἔτεα, ἐουσέων πεντήκοντα καὶ διηκοσιέων καὶ ἑξακισχιλιέων καὶ δισµυριέων,55 ἡ ἑτέρη αὐτέων τῇ ἑτέρῃ ἡµέρῃ τὸ παράπαν οὐδὲν ὅµοιον προσάγει πρῆγµα. Οὕτω ὦν56, ὦ Κροῖσε, πᾶν57 ἐστι ἄνθρωπος συµφορή.58 ᾽Εµοὶ δὲ σὺ καὶ πλουτέειν µ έγα φαίνεαι καὶ βασιλεὺς πολλῶν εἶναι ἀνθρώπων· ἐκεῖνο δὲ τὸ εἴρεό59 µ ε οὔ κώ60 σε ἐγὼ λέγω, πρὶν τελευτήσαντα 61 καλῶς τὸν αἰῶνα62 πύθωµαι. ... Ταῦτα λέγων τῷ Κροίσῳ οὔ κως οὔτε ἐχαρίζετο, οὔτε λόγου µ ιν ποιησάµενος63 οὐδενὸς ἀποπέµπεται,64 κάρτα65 δόξας ἀµαθέα εἶναι, ὃς τὰ παρεόντα ἀγαθὰ µ ετεὶς66 τὴν τελευτὴν παντὸς χρήµατος ὁρᾶν ἐκέλευε.
55
26.250 (Tage)
56
= οὖν 57 prädikativ: „zur Gänze“
58
συµφορά, -ᾶς Zufall(swesen)
59
= ἤρου 2.Sg.Aor. zu ἐρωτάω
60
= πώ
62
αἰών, -ῶνος h. Leben(salter)
63
λόγου ποιεῖσθαι eines Gedankens
61
erg. σε
für wert erachten 64
(Subj. ist Kroisos)
65
κάρτα (Adv.) sehr
66
= µεθείς Part.Aor.A zu µεθίη µι
1,34-45
Kroisos und Adrastos Kroisos hatte einen beunruhigenden Traum über den bevorstehenden Tod seines Sohnes Atys. In der Zwischenzeit ist außerdem ein wegen Totschlags an einem Verwandten verbannter Phryger namens Adrastos an Kroisos’ Hof eingetroffen, wo der König für ihn Sühne leistet und ihm gastliche Aufnahme gewährt. Da wird gemeldet, dass ein gewaltiger Eber die Felder der Myser verwüstet, und Kroisos um den Einsatz einer Hilfstruppe gebeten. Er erinnert sich an die Prophezeiung und verbietet seinem Sohn die Teilnahme; der beklagt sich bitter beim Vater. 37. ῏Ω πάτερ, τὰ κάλλιστα πρότερόν κοτε1 καὶ γενναιότατα καὶ γενναιότατα ἡµ ῖν ἦν ἔς τε πολέµους καὶ ἐς ἄγρας2 φοιτῶντας εὐδοκιµέειν3. Νῦν δὲ ἀµφοτέρων µ ε τούτων ἀποκληίσας4 ἔχεις, οὔτε τινὰ δειλίην5 µ οι παριδὼν6 οὔτε ἀθυµίην. Νῦν τε τέοισί7 µ ε χρὴ ὄµµασι ἔς τε ἀγορὴν καὶ ἐξ ἀγορῆς φοιτῶντα φαίνεσθαι; κοῖος8 µ έν τις τοῖσι πολιήτῃσι9 δόξω εἶναι, κοῖος δέ τις τῇ νεογάµῳ γυναικί; κοίῳ δὲ ἐκείνη δόξει ἀνδρὶ συνοικέειν; ᾽Εµὲ ὦν10 σὺ ἢ µ έθες ἰέναι ἐπὶ τὴν θήρην11, ἢ λόγῳ ἀνάπεισον ὅκως µ οι ἀµείνω12 ἐστὶ ταῦτα οὕτω ποιεύµενα.
1
= ποτε 2 ἄγρα, -ας Jagd
3
εὐδοκιµέω Ruhm haben
4
ἀποκληίζω ausschließen;
Part.+ ἔχω = Zustandsperfekt Zustandsperfekt 5
δειλία,-ας Feigheit
feststellen 8 10
= ποῖος
= οὖν
11
9
7
6
παροράω
τέος= σός 3
= πολίταις
θήρα, -ας Jagd
12
38. ᾽Α µείβεται Κροῖσος τοῖσδε· „ ῏Ω παῖ , οὔτε δειλίην οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἄχαρι παριδών τοι ποιέω ταῦτα, ἀλλά µ οι ὄψις ὀνείρου ἐν τῷ ὕπνῳ ἐπιστᾶσα ἔφη σε ὀλιγοχρόνιον13 ἔσεσθαι, ὑπὸ γὰρ αἰχµῆς σιδηρέης ἀπολέεσθαι. Πρὸς ὦν τὴν ὄψιν ταύτην τόν τε γάµον τοι τοῦτον ἔσπευσα καὶ ἐπὶ τὰ παραλαµβανόµενα14 οὐκ ἀποπέµπω, φυλακὴν ἔχων, εἴ κως δυναίµην ἐπὶ τῆς ἐµῆς σε ζόης15 διακλέψαι.16 Εἷς γάρ µ οι µ οῦνος τυγχάνεις ἐὼν παῖς· τὸν γὰρ δὴ ἕτερον, διεφθαρµένον τὴν ἀκοήν17, οὐκ εἶναί µ οι λογίζοµαι.“
= ἀµείνονα n.Pl., zu ταῦτα mit präd.Part.
13
ὀλιγοχρόνιος 2 von kurzer
Lebensdauer 14
παραλαµβάνω übernehmen
15
ζόη, -ης= ζωή
16
διακλέπτω
(heimlich) durchbringen 17
ἀκοή, -ῆς Gehör
7
39. ᾽Α µείβεται ὁ νεηνίης τοῖσδε· „ Συγγνώµη18 µ έν, ὦ πάτερ, τοι, ἰδόντι γε ὄψιν τοιαύτην, περὶ ἐµὲ φυλακὴν ἔχειν· τὸ19 δὲ οὐ µανθάνεις, ἀλλὰ λέληθέ σε τὸ ὄνειρον, ἐµέ τοι δίκαιόν20 ἐστι φράζειν21. Φής τοι τὸ ὄνειρον ὑπὸ αἰχµῆς σιδηρέης φάναι22 ἐµὲ τελευτήσειν . ῾Υὸς23 δὲ κοῖαι24 µ έν εἰσι χεῖρες; κοίη δὲ αἰχµὴ σιδηρέη, τὴν σὺ φοβέαι; Εἰ µ ὲν γὰρ ὑπὸ ὀδόντος τοι εἶπε τελευτήσειν µ ε ἢ ἄλλου τεὸ25 ὅ τι τούτῳ ἔοικε, χρῆν δή σε ποιέειν τὰ ποιέεις· νῦν δὲ ὑπὸ αἰχµῆς. ᾽Επείτε ὦν οὐ πρὸς ἄνδρας ἡµ ῖν γίνεται ἡ µ άχη, µέθες µε.“ 40. ᾽Α µείβεται Κροῖσος· „ ῏Ω παῖ , ἔστι τῇ26 µ ε νικᾷς γνώµην ἀποφαίνων περὶ τοῦ ἐνυπνίου·27 ὡς ὦν νενικηµένος ὑπὸ σέο µεταγινώσκω 28 µ ετίηµί τέ σε ἰέναι ἐπὶ τὴν ἄγρην. 41. Εἴπας29 δὲ ταῦτα ὁ Κροῖσος µ εταπέµπεται30 τὸν Φρύγα ῎Αδρηστον, ἀπικοµένῳ δέ οἱ λέγει τάδε· ῎Αδρηστε, ἐγώ σε συµφορῇ πεπληγµένον ἀχάρι,31 τήν τοι οὐκ ὀνειδίζω, ἐκάθηρα32 καὶ οἰκίοισι ὑποδεξάµενος ἔχω παρέχων πᾶσαν δαπάνην·33 νῦν ὦν, ὀφείλεις γὰρ ἐµέο προποιήσαντος χρηστὰ ἐς σὲ χρηστοῖσί µ ε ἀµείβεσθαι,34 φύλακον παιδός σε τοῦ ἐµοῦ χρηίζω35 γενέσθαι ἐς ἄγρην ὁρµωµένου, µή τινες κατ᾽ ὁδὸν κλῶπες36 κακοῦργοι ἐπὶ δηλήσι37 φανέωσι38 ὑµ ῖν. Πρὸς δὲ τούτῳ καὶ σέ τοι χρεόν39 ἐστι ἰέναι ἔνθα ἀπολαµπρυνέαι40 τοῖσι ἔργοισι· πατρώιόν τε γάρ τε γάρ τοί ἐστι καὶ προσέτι ῥώµη41 ὑπάρχει.“ 42. ᾽Α µείβεται ὁ ῎Αδρηστος· „ ῏Ω βασιλεῦ, ἄλλως µ ὲν ἔγωγε ἂν οὐκ ἤια ἐς ἄεθλον τοιόνδε· οὔτε γὰρ συµφορῇ τοιῇδε κεχρηµένον42 οἰκός43 ἐστι ἐς ὁµήλικας44 εὖ πρήσσοντας ἰέναι, οὔτε τὸ βούλεσθαι πάρα,45 πολλαχῇ46 τε ἂν ἶσχον ἂν ἶσχον ἐµεωυτόν. Νῦν δέ, ἐπείτε σὺ σπεύδεις καὶ δεῖ τοι δεῖ τοι χαρίζεσθαι ( ὀφείλω γάρ ὀφείλω γάρ σε ἀµείβεσθαι χρηστοῖσι), ποιέειν εἰµὶ ἕτοιµος ταῦτα, παῖδά τε σόν, τὸν διακελεύεαι φυλάσσειν, ἀπήµονα47 τοῦ φυλάσσοντος εἵνεκεν προσδόκα48 τοι ἀπονοστήσειν .“ 43. Τοιούτοισι ἐπείτε οὗτος ἀµείψατο Κροῖσον, ἤισαν µ ετὰ ταῦτα ἐξηρτυµένοι λογάσι49 τε νεηνίῃσι καὶ κυσί. ᾽Απικόµενοι δὲ ἐς τὸν ῎Ολυµπον50 τὸ ὄρος ἐζήτεον τὸ θηρίον, εὑρόντες δὲ καὶ περιστάντες αὐτὸ κύκλῳ ἐσηκόντιζον .51 ῎Ενθα δὴ ὁ ξεῖνος, οὗτος δὴ ὁ καθαρθεὶς52 τὸν φόνον, καλεόµενος δὲ ῎Αδρηστος, ἀκοντίζων τὸν ὗν τοῦ µ ὲν ἁµαρτάνει, τυγχάνει δὲ τοῦ Κροίσου παιδός. ῾Ο µ ὲν δὴ βληθεὶς τῇ αἰχµῇ ἐξέπλησε τοῦ ὀνείρου τὴν φήµην,53 ἔθεε δέ τις ἀγγελέων τῷ Κροίσῳ τὸ γεγονός, ἀπικόµενος δὲ ἐς τὰς Σάρδις τήν τε µ άχην καὶ τὸν τοῦ παιδὸς µ όρον54 ἐσήµηνέ οἱ.
18
+Dat.+Inf.: „es ist verzeihlich, dass du...“
19
= ὅ
20
+ AcI: „ist gerechtfertigt, dass...“
21
φράζω erklären
22
φηµί h. ankündigen
24
Klauen
26
ἔστι τῇ (Adv.) einigermaßen
27
ἐνύπνιον , -ου Traumerscheinung
28
sich eines Besseren besinnen
29
= εἰπών
30
µεταπέ µποµαι holen lassen
25
23
ὗς=σῦς m.
= τινός
31
= Dat.Sg. zu ἄχαρις betrüblich = Aor. zu καθαίρω reinigen 33 δαπάνη, -ης Lebensunterhalt 34 h. jem. (Akk.) vergelten, sich erkenntlich zeigen 35 h. verlangen 36 κλώψ, κλωπός Räuber 37 Dat.Sg. zu δήλησις , -εως Verderben 38 (Konj.Aor.P.) 39 es ist nötig 40 M zu ἀπολα µπρύνω berühmt machen 32
41
ῥώµη, -ης Kraft
42
χρήοµαι ( +Dat.) +Dat.) h. erfahren
43
= εἰκός +A.c.I .
44
ὁµήλιξ, -ικος m. Altersgenosse
45
πάρεστι(ν)
46
πολλαχῇ (Adv.) vielfach
47
ἀπήµων, -ονος unbeschadet
48
Imp. zu προσδοκάω erwarten
49
λογάδες, -ων ausgewählte Männer
50
(gleichnamiger Berg in Mysien)
51
ἐσακοντίζω Speere werfen (auf)
52
Part.Aor.P zu καθαίρω reinigen,
entsühnen 53
φήµη, -ης h. Ankündigung
54
µόρος, -ου Schicksal
8
45. Παρῆσαν δὲ µ ετὰ τοῦτο οἱ Λυδοὶ φέροντες τὸν νεκρόν, ὄπισθε δὲ εἵπετό οἱ ὁ φονεύς. Στὰς δὲ οὗτος πρὸ τοῦ νεκροῦ παρεδίδου ἑωυτὸν Κροίσῳ προτείνων τὰς χεῖρας, ἐπικατασφάξαι55 µ ιν κελεύων τῷ νεκρῷ, λέγων τήν τε προτέρην ἑωυτοῦ συµφορήν, καὶ ὡς ἐπ᾽ ἐκείνῃ τὸν καθήραντα ἀπολωλεκὼς εἴη, οὐδέ οἱ εἴη βιώσιµον.56 Κροῖσος δὲ τούτων ἀκούων τόν τε ῎Αδρηστον κατοικτίρει,57 καίπερ ἐὼν ἐν κακῷ οἰκηίῳ58 τοσούτῳ , καὶ λέγει πρὸς αὐτόν· ῎Εχω, ὦ ξεῖνε, παρὰ σέο πᾶσαν τὴν δίκην, ἐπειδὴ σεωυτοῦ καταδικάζεις59 θάνατον. Εἶς δὲ οὐ σύ µ οι τοῦδε τοῦ κακοῦ αἴτιος, εἰ µ ὴ ὅσον60 ἀέκων ἐξεργάσαο, ἀλλὰ θεῶν κού τις, ὅς µ οι καὶ πάλαι προεσήµαινε τὰ µέλλοντα ἔσεσθαι. Κροῖσος µ έν νυν ἔθαψε, ὡς οἰκὸς ἦν, τὸν ἑωυτοῦ παῖδα· ῎Αδρηστος δὲ ὁ Γορδίεω τοῦ Μίδεω,61 οὗτος δὴ ὁ φονεὺς µ ὲν τοῦ ἑωυτοῦ ἀδελφεοῦ62 γενόµενος, φονεὺς δὲ τοῦ καθήραντος, ἐπείτε ἡσυχίη τῶν ἀνθρώπων ἐγένετο περὶ τὸ σῆµα, συγγινωσκόµενος63ἀνθρώπων εἶναι τῶν αὐτὸς ᾔδεε βαρυσυµφορώτατος ,64 ἐπικατασφάζει τῷ τύµβῳ ἑωυτόν.
55
ἐπικατασφάζω gleich zu (Dat.)
dazu erschlagen 56
„das Leben sei unerträglich“
57
κατοικτίρω bemitleiden
58
οἰκήιος=οἰκεῖος 3 h. eigen(es)
59
καταδικάζω über jem. (Gen.)
verhängen (Strafe) 60
εἰ µ ὴ ὅσον außer (vielleicht) dass
61
(A. war Sohn des Gordias und damit Enkel des Königs Midas)
62
ἀδελφεός, -οῦ (Halb-)Bruder
(den A. in Phrygien ebenfalls unabsichtlich getötet hatte) 63
συγγιγνώσκω einsehen, dass...
64
βαρυσύ µφορος 2 vom Schicksal
hart geprüft
1,46-48
Der Orakeltest 46. Κροῖσος δὲ ἐπὶ δύο ἔτεα ἐν πένθει µ εγάλῳ κατῆστο τοῦ παιδὸς ἐστερηµένος·1 µ ετὰ δὲ ἡ ᾽Αστυάγεος τοῦ Κυαξάρεω ἡγεµονίη καταιρεθεῖσα2 ὑπὸ Κύρου τοῦ Καµβύσεω καὶ τὰ τῶν Περσέων πρήγµατα αὐξανόµενα πένθεος3 µ ὲν Κροῖσον ἀπέπαυσε, ἐνέβησε δὲ ἐς φροντίδα, εἴ κως4 δύναιτο, πρὶν µ εγάλους γενέσθαι τοὺς Πέρσας, καταλαβεῖν αὐτῶν αὐξανοµένην τὴν δύναµιν. Μετὰ ὦν5 τὴν διάνοιαν ταύτην αὐτίκα ἀπεπειρᾶτο6 τῶν µ αντηίων τῶν τε ἐν ῞Ελλησι καὶ τοῦ ἐν Λιβύῃ, διαπέµψας ἄλλους ἄλλῃ7, τοὺς µ ὲν ἐς ∆ελφοὺς ἰέναι, τοὺς δὲ ἐς ῎Αβας τὰς Φωκέων, τοὺς δὲ ἐς ∆ωδώνην· οἱ δέ τινες ἐπέµποντο παρά τε ᾽Α µφιάρεων8 καὶ παρὰ Τροφώνιον8, οἱ δὲ τῆς Μιλησίη9 ἐς Βραγχίδας10· ταῦτα µ έν νυν τὰ ῾Ελληνικὰ µ αντήια ἐς τὰ ἀπέπεµψε µαντευσόµενος Κροῖσος· Λιβύης δὲ παρὰ ῎Α µµ µµωνα ἀπέστειλε ἄλλους χρησοµένους11. ∆ιέπεµπε δὲ πειρώµενος τῶν µ αντηίων ὅ τι φρονέοιεν, ὡς, εἰ φρονέοντα τὴν ἀληθείην εὑρεθείη, ἐπείρηταί12 σφεα δεύτερα13 πέµπων εἰ ἐπιχειρέοι ἐπὶ Πέρσας στρατεύεσθαι . 47. ᾽Εντειλάµενος14 δὲ τοῖσι Λυδοῖσι τάδε ἀπέπεµπε ἐς τὴν διάπειραν15 τῶν χρηστηρίων,16 ἀπ᾽ ἧς ἂν ἡµέρης ὁρµηθέωσι ἐκ Σαρδίων, ἀπὸ ταύτης ἡµερολογέοντας τὸν λοιπὸν χρόνον17 ἑκατοστῇ 18 ἡµέρῃ χρᾶσθαι τοῖσι χρηστηρίοισι, ἐπειρωτῶντας ὅ τι
ποιέων τυγχάνοι ὁ Λυδῶν βασιλεὺς Κροῖσος ὁ ᾽Αλυάττεω· ἅσσα δ᾽ ἂν ἕκαστα τῶν χρηστηρίων θεσπίσῃ ,19 συγγραψαµένους ἀναφέρειν παρ᾽ ἑωυτόν. ῞Ο τι µ έν νυν τὰ λοιπὰ τῶν χρηστηρίων ἐθέσπισε, οὐ
1
(zum Tod seines Sohnes Atys s. 1, 34-45 „Kroisos und Adrastos“) 2 καθαιρέω beseitigen, zerstören 3
πένθος , -ους Leid, Trauer
4
= πως = οὖν
5 6
ἀποπειράο µαι +Gen. erproben,
versuchen mit 7 ἄλλους ἄλλῃ „alle (Boten) woanders hin“ 8 „zum Heiligtum des A./T.“ (mythische Könige) 9 Μιλησία, -ας Landschaft von Milet Milet (Bereichsgen.) 10 Βραγχίδαι, -ῶν Br. (Priestergeschlecht ) 11
χρήοµαι h. Orakel einholen
12
ἐπείροµαι befragen 13„ein 2.Mal“
14
ἐντέλλω / M auftragen
15
διάπειρα , -ας Erprobung
16
χρηστήριον, -ου Orakel
17
„die
verstreichende Zeit in Tagen berechnend“ 18 ἑκατοστός 100. 19
θεσπίζω weissagen
9
λέγεται πρὸς οὐδαµῶν·20 ἐν δὲ ∆ελφοῖσι, ὡς ἐσῆλθον τάχιστα21 ἐς τὸ µέγαρον οἱ Λυδοὶ χρησόµενοι τῷ θεῷ καὶ ἐπειρώτων τὸ ἐντεταλµένον, ἡ Πυθίη ἐν ἑξαµέτρῳ τόνῳ22 λέγει τάδε· Οἶδα δ᾽ ἐγὼ ψάµµου τ᾽ ἀριθµὸν καὶ µ έτρα θαλάσσης, καὶ κωφοῦ24 συνίηµι25 καὶ οὐ φωνεῦντος ἀκούω. ᾽Οδµή µ ᾽ ἐς φρένας ἦλθε κραταιρίνοιο26 χελώνης27 ἑψοµένης28 ἐν χαλκῷ ἅµ᾽ ἀρνείοισι29 κρέεσσιν, ᾗ χαλκὸς µ ὲν ὑπέστρωται, χαλκὸν δ᾽ ἐπίεσται.30 23
20
οὐδαµός = οὐδείς
21
ὡς τάχιστα sobald
22
τόνος, -ου h. Versmaß
23
ψάµµος, -ου Sand
24
κωφός stumm
26
κραταίρινος 2 mit harter Schale
27
χελώνη, -ης Schildkröte
28
ἕψω kochen
30
trans. Perf.P (+Akk.) zu ἐπιέννυ µι
25
29
verstehen
ἄρνειος 2 Lamm-
jem. etwas umlegen
48. Ταῦτα οἱ Λυδοὶ θεσπισάσης τῆς Πυθίης συγγραψάµενοι οἴχοντο ἀπιόντες ἐς τὰς Σάρδις. ῾Ως δὲ καὶ ὧλλοι31 οἱ περιπεµφθέντες παρῆσαν φέροντες τοὺς χρησ µούς,32 ἐνθαῦτα ὁ Κροῖσος ἕκαστα ἀναπτύσσων 33 ἐπώρα34 τῶν συγγραµµάτων. Τῶν µ ὲν δὴ οὐδὲν προσίετό 35 µ ιν· ὁ δὲ ὡς τὸ ἐκ ∆ελφῶν ἤκουσε , αὐτίκα προσεύχετό τε καὶ προσεδέξατο , νοµίσας µ οῦνον εἶναι µ αντήιον τὸ ἐν ∆ελφοῖσι, ὅτι οἱ ἐξευρήκεε τὰ αὐτὸς ἐποίησε. ᾽Επείτε γὰρ δὴ διέπεµψε παρὰ τὰ χρηστήρια τοὺς θεοπρόπους ,36 φυλάξας τὴν κυρίην37 τῶν ἡµερέων ἐµηχανᾶτο38 τοιάδε· ἐπινοήσας τὰ ἦν ἀµήχανον39 ἐξευρεῖν τε καὶ ἐπιφράσασθαι,40 χελώνην καὶ ἄρνα41 κατακόψας ὁµοῦ ἧψε αὐτὸς ἐν λέβητι42 χαλκέῳ χάλκεον ἐπίθηµα43 ἐπιθείς.
31
=οἱ ἄλλοι
32
χρησµός, -οῦ Orakelspruch
33
ἀναπτύσσω „auffalten“
34
=ἐφεώρα überblicken (+Gen.)
35
προσίε µαι M: betreffen
36
θεοπρόπος , -ου Orakelbefrager
37
κύριος 3 h. gültig, richtig
38
µηχανάοµαι erdenken
39
ἀµήχανος 2 unmöglich
40
ἐπιφράζω M: ersinnen
41
ἀρήν, ἀρνος m./f. Lamm
42
λέβης, -ητος Kessel
43
ἐπίθηµα, -ατος Deckel
1,59-66
Peisistratos a) Das Geburtsorakel. Geburtsorakel. Erste Machtergreifung Machtergreifung 59. ῾Ιπποκράτει 1 γὰρ ἐόντι2 ἰδιώτῃ καὶ θεωρέοντι τὰ ᾽Ολύµπια τέρας3 ἐγένετο µ έγα· θύσαντος γὰρ αὐτοῦ τὰ ἱρὰ4 οἱ λέβητες5 ἐπεστεῶτες 6 καὶ κρεῶν τε ἐόντες ἔµπλεοι καὶ ὕδατος ἄνευ πυρὸς ἔζεσαν7 καὶ ὑπερέβαλον.8 Χίλων δὲ ὁ Λακεδαιµόνιος παρατυχὼν καὶ θεησάµενος τὸ τέρας συνε βούλευε ῾Ιπποκράτει πρῶτα µ ὲν γυναῖκα µ ὴ ἄγεσθαι τεκνοποιὸν ἐς τὰ οἰκία, εἰ δὲ τυγχάνει ἔχων, δεύτερα9 τὴν γυναῖκα ἐκπέµπειν, καὶ εἴ τίς εἴ τίς οἱ τυγχάνει ἐὼν παῖς, τοῦτον ἀπείπασθαι.10 Οὐκ
ὦν11 ταῦτα παραινέσαντος12 Χίλωνος πείθεσθαι θέλειν τὸν ῾Ιπποκράτεα· γενέσθαι οἱ µ ετὰ ταῦτα τὸν Πεισίστρατον τοῦτον, ὃς στασιαζόντων 13 τῶν παράλων14 καὶ τῶν ἐκ τοῦ πεδίου ᾽Αθηναίων, καὶ τῶν µ ὲν προεστεῶτος Μεγακλέος τοῦ ᾽Αλκµέωνος, τῶν δὲ ἐκ τοῦ πεδίου Λυκούργου πεδίου Λυκούργου τοῦ ᾽Αριστολαΐδεω , καταφρονήσας τὴν τυραννίδα ἤγειρε τρίτην στάσιν,15 συλλέξας δὲ στασιώτας καὶ τῷ λόγῳ τῶν ὑπερακρίων16 προστὰς17 µ ηχανᾶται τοιάδε· τρωµατίσας18 ἑωυτόν τε καὶ ἡµιόνους ἤλασε ἐς τὴν ἀγορὴν τὸ ζεῦγος ὡς ἐκπεφευγὼς τοὺς ἐχθρούς, οἵ µ ιν ἐλαύνοντα ἐς ἀγρὸν ἠθέλησαν ἀπολέσαι δῆθεν,19
1
(Vater d.Peisistratos) 2 =ὄ ντι 3 τέρας, -)Zeichen ρας, -ατος (Wunder ατος (Wunder -)Zeichen 4 ἱρά = ἱερά Opfer(tier) 5
λέβης, -ητος m. ητος m. Kessel
6
ἐπεστεῶτες Part. Perf. (intr.) zu (intr.) zu ἐφίστη µι aufstellen 7 ζέω kochen 8
ὑπερβάλλω übergehen δεύτερα (Adv.) h. „wenigstens“ 10 ἀπολέγω M: sich lossagen von 11 ὦ ν = ν = οὖν 12 παραινέω empfehlen 9
13 14 15 16
18 19
στασιάζω im Streit stehen πάραλος 2 am Meer wohnend στάσις, -εως h.Partei ὑπεράκριος 2 in den Bergen wohnend 17 προστάς zu zu
προΐστα µαι s. zum Anführer m. τρωµ- = τραυµαιίζω verwunden δῆθεν (Adv.) vorgeblich
10
ἐδέετό τε τοῦ δήµου φυλακῆς τινος πρὸς αὐτοῦ κυρῆσαι,20 πρότερον εὐδοκιµήσας21 ἐν τῇ πρὸς Μεγαρέας γενοµένῃ στρατηγίῃ , Νίσαιάν τε ἑλὼν καὶ ἄλλα ἀποδεξάµενος22 µ εγάλα ἔργα. ῾Ο δὲ δῆµος ὁ τῶν ᾽Αθηναίων ἐξαπατηθεὶς ἔδωκέ23 οἱ τῶν ἀστῶν καταλέξασθαι ἄνδρας τριηκοσίους οἳ δορυφόροι µ ὲν οὐκ ἐγένοντο Πεισιστράτου , κορυνηφόροι24 δέ· ξύλων γὰρ κορύνας ἔχοντες εἵποντό οἱ ὄπισθε. Συνεπαναστάντες δὲ οὗτοι ἅµα Πεισιστράτῳ ἔσχον τὴν ἀκρόπολιν. ῎Ενθα δὴ ὁ Πεισίστρατος ἦρχε ᾽Αθηναίων, οὔτε τιµὰς τὰς ἐούσας συνταράξας οὔτε θέσµια25 µ εταλλάξας, ἐπί τε τοῖσι κατεστεῶσι 26 ἔνεµε τὴν πόλιν κοσµέων καλῶς τε καὶ εὖ.
20
κυρέω + Gen. erlangen
21
εὐδοκιµέω Ansehen haben
22
ἀποδεξά µενος = ἀποδειξά µενος
23
δίδωµι + Inf . erlauben
24
ὁ κορυνηφόρος Knüppelträger
25
θέσµια, -ων (altes) Recht
26
τὰ καθεστ(ε)ῶτα
„die bestehenden Verhältnisse“
Peisistratos wird bald wieder gestürzt und der Parteienkampf beginnt von neuem. Megakles sucht ihn durch Verheiratung mit seiner Tochter zum Verbündeten zu gewinnen und verspricht Unterstützung für eine zweite Machtergreifung. b) Zweite Machtergreifung. Zweiter Sturz 60. Μηχανῶνται δὴ ἐπὶ τῇ κατόδῳ1 πρῆγµα εὐηθέστατον ,2 ὡς ἐγὼ εὑρίσκω, µακρῷ ( ἐπεί γε ἀπεκρίθη3 ἐκ παλαιτέρου τοῦ βαρβάρου4
1
κάθοδος, - ου f. Rückkehr
2
εὐήθης 2 naiv, kindisch
ἔθνεος τὸ ῾Ελληνικὸν ἐὸν καὶ δεξιώτερον καὶ εὐηθείης ἠλιθίου5 ἀπηλλαγ µ ένον µ ᾶλλον), εἰ καὶ τότε γε οὗτοι ἐν ᾽Αθηναίοισι τοῖσι6 πρώτοισι λεγοµένοισι6 εἶναι ῾Ελλήνων σοφίην µ ηχανῶνται τοιάδε. ᾽Εν τῷ δήµῳ τῷ Παιανιέι7 ἦν γυνή, τῇ οὔνοµα ἦν Φύη, µέγαθος ἀπὸ τεσσέρων πήχεων ἀπολείπουσα τρεῖς δακτύλους8 καὶ ἄλλως εὐειδής.9 Ταύτην τὴν γυναῖκα σκευάσαντες πανοπλίῃ,10 ἐς ἅρµα ἐσβιβάσαντες11 καὶ προδέξαντες 12 σχῆµα οἷόν τι ἔµελλε εὐπρεπέστατον φανέεσθαι ἔχουσα, ἤλαυνον ἐς τὸ ἄστυ, προδρόµους κήρυκας προπέµψαντες, οἳ τὰ ἐντεταλµένα13 ἠγόρευον ἀπικόµενοι ἐς τὸ ἄστυ, λέγοντες τοιάδε· „ ῏Ω ᾽Αθηναῖοι, δέκεσθε14 ἀγαθῷ νόῳ Πεισίστρατον , τὸν αὐτὴ ἡ ᾽Αθηναίη τιµήσασα ἀνθρώπων µ άλιστα κατάγει ἐς τὴν ἑωυτῆς ἀκρόπολιν.“ Οἱ µ ὲν δὴ ταῦτα διαφοιτῶντες 15 ἔλεγον, αὐτίκα δὲ ἔς τε τοὺς δήµους φάτις16 ἀπίκετο ὡς ᾽Αθηναίη Πεισίστρατον κατάγει, καὶ οἱ ἐν τῷ ἄστει πειθόµενοι τὴν γυναῖκα εἶναι αὐτὴν τὴν θεὸν προσεύχοντό τε τὴν ἄνθρωπον καὶ ἐδέκοντο Πεισίστρατον . ᾽Απολαβὼν δὲ τὴν τυραννίδα τρόπῳ τῷ εἰρηµένῳ ὁ Πεισίστρατος κατὰ τὴν ὁµολογίην17 τὴν πρὸς Μεγακλέα γενοµένην γαµέει τοῦ Μεγακλέος τὴν θυγατέρα. Οἷα δὲ παίδων τέ οἱ ὑπαρχόντων νεηνιέων18 καὶ λεγοµένων ἐναγέων19 εἶναι τῶν ᾽Αλκµεωνιδέων, οὐ βουλόµενός οἱ γενέσθαι ἐκ τῆς νεογάµου γυναικὸς τέκνα ἐµίσγετό20 οἱ οὐ κατὰ νόµον. Τὰ µ έν νυν πρῶτα ἔκρυπτε ταῦτα ἡ γυνή, µετὰ δέ, εἴτε ἱστορεούσῃ 21 εἴτε καὶ οὔ, φράζει τῇ ἑωυτῆς µ ητρί, ἡ δὲ τῷ ἀνδρί. Τὸν δὲ δεινόν τι ἔσχε22 ἀτιµάζεσθαι πρὸς Πεισιστράτου . ᾽Οργῇ δὲ ὡς εἶχε καταλλάσσετο23 τὴν ἔχθρην24 τοῖσι στασιώτῃσι .25 Μαθὼν δὲ ὁ
3
ἀποκρίνο µαι sich absondern
4
τοῦ βαρβάρου ( Gen.comp.) Gen.comp.)
5
ἠλίθιος 2 leichtgläubig
6
„von denen es heißt, dass sie...“
7
Παιανεύς , -έως von Paiania
8
ἀπὸ...δακτύλους einen
Fingerbreit kleiner als 4 Ellen“ = über 1,70 m 9
εὐειδής 2 anziehend
10
πανοπλία , -ας volle Rüstung
11
ἐσβιβάζω aufsteigen lassen
12
προδέξαντες = προδείξαντες
13
ἐντέλλω auftragen
14
δέκοµαι = δέχοµαι
15
διαφοιτάω (her)umgehen
16
φάτις, -εως Gerücht
17
ὁµολογία, -ας Vereinbarung
18
= νεανιῶν (adjektiv.)
19
ἐναγής 2 fluchbeladen
20
µίσγοµαι = µείγνυ µαι
21
ἱστορέω ausfragen
22
„empfand es als fürchterliche Schande“ 23 καταλάσσω M: beilegen 24 ἔχθρα, -ας Feindschaft 25 στασιώτης, -ου h. polit.Gegner
11
Πεισίστρατος τὰ ποιεύµενα ἐπ᾽ ἑωυτῷ ἀπαλλάσσετο ἐκ τῆς χώρης τὸ παράπαν.
Peisistratos plant seine endgültige Rückkehr sorgfältig aus dem Exil; er wird dabei von Verbündeten aus anderen Griechenstädten unterstützt. Nach elf Jahren beginnt er den Einmarsch in Attika. c) Schlachtorakel. Sieg über das Heer der Demokraten und dritte Machtergreifung 62. Καὶ πρῶτον τῆς ᾽Αττικῆς ἴσχουσι Μαραθῶνα. ᾽Εν δὲ τούτῳ τῷ χώρῳ σφι στρατοπεδευο µένοισι1 οἵ τε ἐκ τοῦ ἄστεος στασιῶται2 ἀπίκοντο, ἄλλοι τε ἐκ τῶν δήµων προσέρρεον , τοῖσι ἡ τυραννὶς πρὸ ἐλευθερίης ἦν ἀσπαστότερον .3 Οὗτοι µ ὲν δὴ συνηλίζοντο· 4 ᾽Αθηναίων δὲ οἱ ἐκ τοῦ ἄστεος, ἕως µ ὲν Πεισίστρατος τὰ χρήµατα ἤγειρε, καὶ µ εταῦτις ὡς ἔσχε Μαραθῶνα, λόγον οὐδένα εἶχον,5
ἐπείτε δὲ ἐπύθοντο ἐκ τοῦ Μαραθῶνος αὐτὸν πορεύεσθαι ἐπὶ τὸ ἄστυ, οὕτω δὴ βοηθέουσι ἐπ᾽ αὐτόν. Καὶ οὗτοί τε πανστρατιῇ ἤισαν ἐπὶ τοὺς κατιόντας,6 καὶ οἱ ἀµφὶ Πεισίστρατον, ὡς ὁρµηθέντες ἐκ Μαραθῶνος ἤισαν ἐπὶ τὸ ἄστυ, ἐς τὠυτὸ συνιόντες ἀπικνέονται ἐπὶ Παλληνίδος ᾽Αθηναίης ἱρὸν7 καὶ ἀντία ἔθεντο τὰ ὅπλα. ᾽Ενθαῦτα θείῃ ποµπῇ χρεώµενος παρίσταται Πεισιστράτῳ ᾽Α µφίλυτος ὁ ᾽Ακαρνὰν8 χρησµολόγος ἀνήρ, ὅς οἱ προσιὼν χρᾷ9 ἐν ἑξαµέτρῳ τόνῳ10 τάδε λέγων· ῎Ερριπται δ᾽ ὁ βόλος, τὸ δὲ δίκτυον ἐκπεπέτασται , θύννοι13 δ᾽ οἱµήσουσι14 σεληναίης διὰ νυκτός. 11
12
῾Ο µ ὲν δή οἱ ἐνθεάζων15 χρᾷ ταῦτα, Πεισίστρατος δὲ συλλαβὼν τὸ χρηστήριον καὶ φὰς δέκεσθαι16 τὸ χρησθὲν ἐπῆγε τὴν στρατιήν. ᾽Αθηναῖοι δὲ οἱ ἐκ τοῦ ἄστεος πρὸς ἄριστον17 τετραµµένοι ἦσαν δὴ τηνικαῦτα18 καὶ µ ετὰ τὸ ἄριστον µ ετεξέτεροι 19 αὐτῶν οἱ µ ὲν πρὸς κύβους, οἱ δὲ πρὸς ὕπνον. Οἱ δὲ ἀµφὶ Πεισίστρατον ἐσπεσόντες τοὺς ᾽Αθηναίους τρέπουσι. Φευγόντων δὲ τούτων βουλὴν ἐνθαῦτα σοφωτάτην Πεισίστρατος ἐπιτεχνᾶται, ὅκως20 µ ήτε ἁλισθεῖεν21 ἔτι οἱ ᾽Αθηναῖοι διεσκεδασµένοι22 τε εἶεν· ἀναβιβάσας23 τοὺς παῖδας ἐπὶ ἵππους προέπεµπε, οἱ δὲ καταλαµβάνοντες τοὺς φεύγοντας ἔλεγον τὰ ἐντεταλµένα24 ὑπὸ Πεισιστράτου , θαρσέειν τε κελεύοντες καὶ ἀπιέναι ἕκαστον ἐπὶ τὰ ἑωυτοῦ. Πειθοµένων δὲ τῶν ᾽Αθηναίων, οὕτω δὴ Πεισίστρατος τὸ τρίτον σχὼν ᾽Αθήνας ἐρρίζωσε 25 τὴν τυραννίδα ἐπικούροισί τε πολλοῖσι καὶ χρηµάτων συνόδοισι,26 τῶν µ ὲν αὐτόθεν, τῶν δὲ ἀπὸ Στρυµόνος27 ποταµοῦ συνιόντων , ὁµήρους τε τῶν παραµεινάντων ᾽Αθηναίων καὶ µ ὴ αὐτίκα φυγόντων παῖδας λαβὼν καὶ καταστήσας ἐς Νάξον ἐς Νάξον.28
1
στρατοπεδεύω /M (mit dem
Heer) lagern 2
στασιώτης, -ου h. Parteigänger
3
ἀσπαστός 3 willkommen
4
συναλίζω versammeln
5
„nahmen nicht ernst“
6
κάτειµι (aus der Verbannung)
zurückkehren 7
= ἱερόν
8
Ἀκαρνάν , -ᾶνος aus Akarnanien
9
= χρῇ weissagt
10
τόνος, -ου h. Versmaß
11
βόλος, -ου der Wurf (des Netzes)
12
πετάννυ µι ausspannen
13
θύννος Thunfisch
14
οἱµάω losstürzen
15
„in prophetischer Verzückung“
16
δέκοµαι = δέχο µαι
17
ἄριστον, -ου Frühstück
18
τηνικαῦτα gerade
19
µετεξέτεροι 3 einige/andere
20
= ὅπως
22
διασκεδάννυ µι zerstreuen
23
ἀναβιβάζω aufsteigen lassen
24
ἐντέλλω auftragen
25
ῥιζόω verwurzeln=festigen
26
σύνοδος , – ου ου f. Einkünfte
27
Στρύµων, -ονος Fluss in Thrakien,
21
ἁλίζω sammeln
(wo P. Minen betrieb) 28
mit P. verbündeter verbündeter Inselstaat
12
1,155-163
Paktyes der Lyder Kaum hat Kyros der Große nach seinem Sieg über die Lyder deren König Kroisos begnadigt und sich mit ihm als Begleiter wieder in Richtung Persien aufgemacht, zettelt der Adelige Paktyes einen Aufstand unter den Lydern an, von dem in der Folge auch die ionischen Griechenstädte betroffen sind. a) Der Rat des Krösus. 155. Πυθόµενος δὲ κατ᾽ ὁδὸν ταῦτα ὁ Κῦρος εἶπε πρὸϚ Κροῖσον τάδε· „ Κροῖσε, τί ἔσται τέλος τῶν γινοµένων τούτων ἐµοί; Οὐ παύσονται Λύδοι, ὡς οἴκασι1 πρήγµατα παρέχοντες2 καὶ αὐτοὶ ἔχοντες. Φροντίζω , µὴ3 ἄριστον ᾖ ἐξανδραποδίσασθαί4 σφεας· ὁµοίωϚ γάρ µ οι νῦν γε φαίνοµαι πεποιηκέναι, ὡς εἴ τιϚ πατέρα ἀποκτείνας τῶν παίδων αὐτοῦ φείσαιτο. Ὣς δὲ καὶ ἐγὼ Λυδῶν τὸν δὲ Λυδοῖσι τὴν µὲν πλέον τι ἢ πατέρα ἐόντα5 σὲ λαβὼν ἄγω, αὐτοῖσι δὲ Λυδοῖσι πόλιν παρέδωκα καὶ ἔπειτα θωµάζω, εἴ µ οι ἀποστᾶσι.“6 Ὁ µ ὲν δὴ τά περ ἐνόεε ἔλεγε, ὁ δ᾽ ἀµείβετο τοῖσδε,7 δείσαϚ µ ὴ ἀναστάτουϚ 8 ποιήσῃ τὰς Σάρδις· „ Ὦ βασιλεῦ, τὰ µ ὲν οἰκότα εἴρηκας, σὺ µ έντοι µὴ πάντα θυµῷ χρέο9 µηδὲ πόλιν ἀρχαίην ἐξαναστάσῃς ἀναµάρτητον10 ἐοῦσαν καὶ τῶν πρότερον καὶ τῶν νῦν ἑστεώτων·11 τὰ µὲν γὰρ ὲν γὰρ πρότερον ἐγώ τε ἔπρηξα καὶ ἐγὼ κεφαλῇ ἀναµάξας12 φέρω· τὰ δὲ νῦν παρεόντα ΠακτύηϚ γάρ ΠακτύηϚ γάρ ἐστι ὁ ἀδικέων, τῷ σὺ ἐπέτρεψαϚ Σάρδις, οὗτοϚ δότω τοι δίκην. Λυδοῖσι δὲ συγγνώµην13 ἔχων τάδε αὐτοῖσι ἐπίταξον, ὡς µ ήτε ἀποστέωσι 14 µ ήτε δεινοί τοι ἔωσι·14 ἄπειπε µέν σφι πέµψας ὅπλα ἀρήια15 µ ὴ ἐκτῆσθαι, κέλευε δέ σφεας κιθῶνάς τε ὑποδύνειν τοῖσι εἵ µασι καὶ κοθόρνουϚ ὑποδέεσθαι,16 πρόειπε δὲ αὐτοῖσι κιθαρίζειν τε καὶ ψάλλειν καὶ καπηλεύειν17 παιδεύειν τοὺς παῖδας. Καὶ ταχέως σφέας, ὦ βασιλεῦ, γυναῖκας ἀντ᾽ ἀνδρῶν ὄψεαι18 γεγονότας , ὥστε οὐδὲν δεινοί19 τοι ἔσονται, µὴ ἀποστέωσι .“
1
= ἐοίκασι(ν) sie scheinen
2
πραγµατα παρέχειν
Schwierigkeiten machen µή ob es nicht ... 4 ἐξανδραποδίζω versklaven 3
5
= ὄντα
6
= ἀφεστᾶσι(ν) Konj.Perf.
7
τοῖσδε (dat. instr.)
8
ἀνάστατοϚ 3
„umgeworfen“= zerstört 9
χρέο = χρῶ Imp. M.
10
ἀναµάρτητοϚ 2 schuldlos (Gen.)
11
„die eingetretenen Ereignisse“
12
ἀναµάσσω
aufstreichen; sich aufladen 13
συγγνώµη Nachsicht
14
= ἀποστῶσι (ν), ὦσι(ν) Konj.
15
ἀρήιοϚ 2 kriegstauglich
16
ὑποδέοµαι (Schuhe) anlegen
17
καπηλεύω Handel treiben
18
= ὄψῃ
19
οὐδὲν δεινοί
„keine Gefahr, dass sie...“
Paktyes flüchtet sich vor dem herannahenden Perserheer aus der Hauptstadt Sardes in die autonome Griechenstadt Kyme, wobei er sich auf die Unverletzlichkeit des Gastrechts, insbesondere insbesondere gegenüber Schutzsuchenden, Schutzsuchenden, beruft. b) Die Verfolgung des Paktyes bis Kyme und das Orakel. 157. Μαζάρης δὲ ὁ Μῆδος ἐλάσας1 ἐπὶ τὰς Σάρδις τοῦ Κύρου στρατοῦ µ οῖραν2 ὅσην3 δή κοτε3 ἔχων, ὡϚ οὐκ εὗρε ἔτι ἐόνταϚ τοὺς ἀµφὶ Πακτύην ἐν Σάρδισι, πρῶτα µ ὲν τοὺϚ Λυδοὺς τοὺϚ Λυδοὺς ἠνάγκασε τὰς Κύρου ἐντολὰς4 ἐπιτελέειν· ἐκ τούτου δὲ κελευσµοσύνηϚ Λυδοὶ οσύνηϚ Λυδοὶ τὴν πᾶσαν δίαιταν τῆϚ ζόης5 µ ετέβαλον.6 Μαζάρης δὲ µ ετὰ τοῦτο ἔπεµπε εἰϚ τὴν Κύµην ἀγγέλους ἐκδιδόναι κελεύων τὸν Πακτύην. Οἱ δὲ Κυµαῖοι ἔγνωσαν7 συµβουλῆς πέρι ἐς θεὸν ἀνοῖσαι8 τὸν ἐν
1
ἐλάσας (intransitiv)
2
µοῖρα Teil
3
ὅσοϚ ... ...ποτέ ein ge-
wisser (größenmäßig) ἐντολή, -ῆς Auftrag 5 „Lebensweise“ (ζόη = ζωή) 6 µεταβάλλω ändern 7 γιγνώσκω h. entscheiden 8 ἀναφέρω intr.: jem.vorlegen 4
13
Βραγχίδῃσι.9 Ἦν γὰρ αὐτόθι µ αντήιον ἐκ παλαιοῦ ἱδρυµένον, τῷ Ἴωνές τε πάντεϚ καὶ Αἰολέες ἐώθεσαν χρᾶσθαι. Ὁ δὲ χῶρος οὗτόϚ ἐστι τῆς Μιλησίης ὑπὲρ Πανόρµου λιµένος.
9
158. Πέµψαντες οὖν οἱ Κυµαῖοι ἐς τοὺς Βραγχίδας θεοπρόπους 10 εἰρώτευν 11 περὶ Πακτύην ὁκοῖόν τι ποιέοντες θεοῖσι µ έλλοιεν χαριεῖσθαι· ἐπειρωτῶσι δέ σφι ταῦτα χρηστήριον ἐγένετο ἐκδιδόναι Πακτύην Πέρσῃσι. Ταῦτα δὲ ὡς ἀπενειχθέντα12 ἤκουσαν οἱ Κυµαῖοι, ὁρµέατο13 ἐκδιδόναι. Ὁρµηµένου δὲ ταύτῃ τοῦ πλήθους Ἀριστόδικος ὁ Ἡρακλείδεω ἀνὴρ τῶν ἀστῶν ἐὼν δόκιµοϚ ἔσχε14 µ ὴ ποιῆσαι ταῦτα Κυµαίους, ἀπιστέων τε τῷ χρησµῷ καὶ δοκέων τοὺϚ θεοπρόπους οὐ λέγειν ἀληθέως, ἐς ὃ15 τὸ δεύτερον περὶ Πακτύεω ἐπειρησό µενοι ἤισαν ἄλλοι θεοπρόποι , τῶν καὶ Ἀριστόδικος ἦν.
10
θεοπρόπος , -ου Orakelbefrager
11
= ἠρώτων
12
ἀποφέρω zurückmelden
13
= ὥρµηντο „ sie waren daran“
14
ἔχω h. von etw. abhalten
15
ἐς ὅ bis
159. Ἀπικοµένων δὲ ἐς ΒραγχίδαϚ ἐχρηστηριάζετο 16 ἐκ πάντων Ἀριστόδικος ἐπειρωτῶν τάδε· „ Ὦναξ, ἦλθε παρ᾽ ἡµέαϚ ἱκέτης Πακτύης ὁ ΛυδὸϚ φεύγων θάνατον βίαιον17 πρὸϚ Περσέων· οἱ δέ µ ιν ἐξαιτέονται προεῖναι18 Κυµαίους κελεύοντες . Ἡµεῖς δὲ δειµαίνοντες19 τὴν Περσέων δύναµιν τὸν ἱκέτην ἐς τόδε οὐ τετολµήκαµεν ἐκδιδόναι, πρὶν ἂν τὸ ἀπὸ σεῦ ἡµ ῖν δηλωθῇ ἀτρεκέως20 ὁκότερα21 ποιέωµεν.“ Ὁ µ ὲν ταῦτα ἐπειρώτα , ὁ δ᾽ αὖτις τὸν αὐτόν σφι χρησµὸν ἔφαινε κελεύων ἐκδιδόναι Πακτύην Πέρσῃσι . Πρὸς ταῦτα ὁ Ἀριστόδικος ἐκ προνοίης22 ἐποίεε τάδε· περιιὼν τὸν νηὸν κύκλῳ ἐξαίρεε τοὺϚ στροθοὺς 23 καὶ ἄλλα ὅσα ἦν νενοσσευ µένα ὀρνίθων γένεα ἐν τῷ νηῷ. Ποιέοντος δὲ αὐτοῦ ταῦτα λέγεται φωνὴν ἐκ τοῦ ἀδύτου24 γενέσθαι φέρουσαν25 µ ὲν πρὸς τὸν Ἀριστόδικον, λέγουσαν δὲ τάδε· „ Ἀνοσιώτατε26 ἀνθρώπων , τί τάδε τολµᾷς ποιέειν; ΤοὺϚ ἱκέτας µ ου ἐκ τοῦ νηοῦ κεραΐζεις;“27 Ἀριστόδικον δὲ οὐκ ἀπορήσαντα πρὸϚ ταῦτα εἰπεῖν· „ Ὦναξ, αὐτὸϚ µ ὲν οὕτω τοῖσι ἱκέτῃσι βοηθέεις, ΚυµάουϚ δὲ κελεύεις τὸν ἱκέτην ἐκδιδόναι;“ Τὸν δὲ αὖτις ἀµείψασθαι τοισίδε· „ Ναὶ κελεύω, ἵνα γε ἵνα γε ἀσεβήσαντες θᾶσσον ἀπόλησθε, ὡς µ ὴ τὸ λοιπὸν28 περὶ ἱκετέων ἐκδόσιος ἔλθητε ἐπὶ τὸ χρηστήριον.
16
χρηστηριάζοµαι Orakel einholen
17
βίαιος 3(2) gewaltsam
18
προΐηµι ausliefern
19
δειµαίνω fürchten
20
ἀτρεκέως unzweifelhaft
21
= ὁπότερον was (von beiden)
22
„mit Absicht“ (überlegterweise)
23
στροθός, -οῦ Sperling
24
ἄδυτον, -ου Allerheiligstes
25
φέρω intr.: sich richten (an)
26
ἀνόσιος 2 gottlos
27
κεραΐζω ausrotten
28
„dann nicht mehr“
29
πολιορκέω belagern
160. Ταῦτα ὡς ἀπενειχθέντα ἤκουσαν οἱ Κυµαῖοι, οὐ βουλόµενοι οὔτε ἐκδόντες ἀπολέσθαι οὔτε παρ᾽ ἑωυτοῖσι ἔχοντες πολιορκέεσθαι,29 ἐκπέµπουσι αὐτὸν ἐϚ Μυτιλήνην ἐϚ Μυτιλήνην.
Βραγχίδαι, -ῶν Priestergeschlecht
= Orakel (bei Milet)
Als die Mytilener Paktyes den Persern gegen Bezahlung ausliefern wollen, retten ihn die Kymäer noch mit einem Schiff nach Chios. Die Chier liefern ihn schließlich um Geld aus, wofür sie mit Missernten und Verweigerung ihrer Opfer von den Göttern bestraft werden.
14
1,196 ; 199
Babylonische Sitten 1
196. ῾Ο µ ὲν σοφώτατος ὅδε1 κατὰ γνώµην τὴν ἡµετέρην, τῷ2 καὶ ᾽Ιλλυριῶν ᾽Ενετοὺς3 πυνθάνοµαι χρᾶσθαι. Κατὰ κώµας4 ἑκάστας ἅπαξ τοῦ ἔτεος ἑκάστου ἐποιέετο τάδε. ῞Οσαι αἰεὶ παρθένοι γινοίατο5 γάµων ὡραῖαι,6 ταύτας ὅκως συναγάγοιεν πάσας, ἐς ἓν χωρίον ἐσάγεσκον ἁλέας,7 πέριξ8 δὲ αὐτὰς ἵστατο ὅµιλος ἀνδρῶν. ᾽Ανιστὰς δὲ κατὰ µ ίαν9 ἑκάστην κῆρυξ πωλέεσκε,10 πρῶτα µ ὲν τὴνεὐειδεστάτην 11 ἐκ πασέων, µετὰ δέ, ὅκως12 αὕτη εὑροῦσα πολλὸν χρυσίον πρηθείη,13 ἄλλην ἀνεκήρυσσε14 ἣ µ ετ᾽ ἐκείνην ἔσκε15 εὐειδεστάτη. ᾽Επωλέοντο δὲ ἐπὶ συνοικήσι .16 ῞Οσοι µ ὲν δὴ ἔσκον εὐδαίµονες τῶν Βαβυλωνίων ἐπίγαµοι,17 ὑπερβάλλοντες ἀλλήλους ἐξωνέοντο 18 τὰς καλλιστευούσας· ὅσοι δὲ τοῦ δήµου ἔσκον ἐπίγαµοι, οὗτοι δὲ εἴδεος µ ὲν οὐδὲν ἐδέοντο χρηστοῦ, οἱ δ᾽ αὖ χρήµατά τε καὶ αἰσχίονας παρθένους ἐλάµβανον. ῾Ως γὰρ δὴ διεξέλθοι19 ὁ κῆρυξ πωλέων τὰς εὐειδεστάτας τῶν παρθένων, ἀνίστη ἂν20 τὴν ἀµορφεστάτην21 ἢ εἴ τις αὐτέων ἔµπηρος22 ἦν, καὶ ταύτην ἀνεκήρυσσε, ὅστις θέλοι ἐλάχιστον χρυσίον λαβὼν συνοικέειν αὐτῇ, ἐς ὃ τῷ τὸ ἐλάχιστον ὑπισταµένῳ23 προσέκειτο .24 Τὸ δὴ ὦν χρυσίον ἐγίνετο ἀπὸ τῶν εὐειδέων παρθένων, καὶ οὕτως αἱ εὔµορφοι τὰς ἀµόρφους καὶ ἐµπήρους ἐξεδίδοσαν.25 ᾽Εκδοῦναι δὲ τὴν ἑωυτοῦ θυγατέρα ὅτεῳ26 βούλοιτο ἕκαστος οὐκ ἐξῆν οὐδὲ ἄνευ ἐγγυητέω27 ἀπαγαγέσθαι τὴν παρθένον πριάµενον, ἀλλ᾽ ἐγγυητὰς χρῆν καταστήσαντα28 ἦ µ ὲν συνοικήσειν αὐτῇ, οὕτω ἀγαγέσθαι· εἰ δὲ µ ὴ συµφεροίατο,29 ἀποφέρειν τὸ χρυσίον ἔκειτο νόµος. ᾽Εξῆν δὲ καὶ ἐξ ἄλλης ἐλθόντα κώµης τὸν βουλόµενον ὠνέεσθαι. ῾Ο µ έν νυν κάλλιστος νόµος οὗτός σφι ἦν, οὐ µ έντοι νῦν γε διατελέει ἐών, ἄλλο δέ τι ἐξευρήκασι νεωστὶ30 γενέσθαι, ἵνα µ ὴ ἀδικοῖεν αὐτὰς µ ηδ᾽ ἐς ἑτέραν πόλιν ἄγωνται· ἐπείτε γὰρ ἁλόντες31 ἐκακώθησαν32 καὶ οἰκοφθορήθησαν ,33 πᾶς τις τοῦ δήµου βίου σπανίζων34 καταπορνεύει35 τὰ θήλεα τέκνα. 199. ῾Ο δὲ δὴ αἴσχιστος τῶν νόµων ἐστὶ τοῖσι Βαβυλωνίοισι ὅδε· δεῖ πᾶσαν γυναῖκα πᾶσαν γυναῖκα ἐπιχωρίην36 ἱζοµένην ἐς ἱρὸν37 ᾽Αφροδίτης ἅπαξ ἐν τῇ ζόῃ µ ιχθῆναι ἀνδρὶ ξείνῳ. Πολλαὶ δὲ καὶ οὐκ ἀξιούµεναι ἀναµίσγεσθαι τῇσι ἄλλῃσι, οἷα πλούτῳ ὑπερφρονέουσαι 38, ἐπὶ ζευγέων39 ἐν καµάρῃσι40 ἐλάσασαι πρὸς τὸ ἱρὸν ἑστᾶσι, θεραπηίη δέ σφι ὄπισθε ἕπεται πολλή. Αἱ δὲ πλέονες ποιεῦσι ὧδε· ἐν τεµένει ᾽Αφροδίτης κατέαται41 στέφανον περὶ τῇσι κεφαλῇσι ἔχουσαι θώµιγγος42 πολλαὶ γυναῖκες· αἱ µ ὲν γὰρ προσέρχονται, αἱ δὲ ἀπέρχονται. Σχοινοτενέες 43 δὲ διέξοδοι πάντα τρόπον ὁδῶν ἔχουσι διὰ τῶν γυναικῶν τῶν γυναικῶν, δι᾽ ὧν οἱ ξεῖνοι διεξιόντες ἐκλέγονται. ῎Ενθα ἐπεὰν
erg. νόµος 2 = ᾧ 3 = die Veneter 4 κώµη, -ης Dorf 5 = γίγνοιντο 6 ὡραῖος 3 im jugendlichen bzw. richtigen Alter 7 = Akk.Pl.f. zu ἁλεῖς alle zusammen 8 πέριξ +Akk. rings um...9 „einzeln“ 10 = Impf. iterativ zu πωλέω verkaufen 11 εὐειδής 2 schön 12 (temporal) 13 = Opt.Aor.P zu πιπράσκω verkaufen 14 ἀνακηρύττω ausrufen
15
ἦν (iterativ)
16
Dat.Sg. zu συνοίκησις (geschlechtliches) Zusammenleben
17
ἐπίγα µος 2 heiratsfähig
18
ἐξωνέο µαι „wegkaufen“
19
a) opt.iter. b) ab geschlossen! „allenfalls“ (nicht irreal!) irreal!)
20 21 22 23
Komp. zu ἄµορφος 2 hässlich ἔµπηρος 2 behindert ὑφίσταµαι h. bieten
24
„war zugeschlagen“ 25 „brachten an den Mann“ 26 = ᾧτινι 27 ἐγγυητής , -οῦ Bürge 28 καθίστηµι h. (Bürgen) stellen 29 = Opt.3.Pl.M zu συ µφέρω, P. h. „zusammenpassen“ 30 vor kurzem (Adv.) 31 Part.Wurzelaor. Part.Wurzelaor. zu ἁλίσκοµαι niedergedrückt werden 32 κακόω P: (vom Unglück) erniedrigt werden 33 οἰκοφθορέω das Haus zugrunderichten 34 σπανίζω Mangel leiden an (+Gen.) 35 καταπορνεύω prostituieren
36
ἐπιχώριος 2 aus dem Land
37
= ἱερόν
38
ὑπερφρονέω hochmütig sein
39
ζεῦγος, -ους Wagen
40
καµάρα, -ας Kammer, Verdeck
41
= κάθηνται
42
θῶµιγξ, -ιγγος f. Schnur
43
σχοινοτενής 2 gerade
15
ἵζηται γυνή, οὐ πρότερον ἀπαλλάσσεται ἐς τὰ οἰκία ἤ τίς οἱ ξείνων ἀργύριον ἐµβαλὼν ἐς τὰ γούνατα τὰ γούνατα µ ιχθῇ ἔσω τοῦ ἱροῦ. ᾽Εµβαλόντα δὲ δεῖ εἰπεῖν τοσόνδε· ᾽Επικαλέω τοι τὴν θεὸν Μύλιττα. Μύλιττα δὲ καλέουσι τὴν ᾽Αφροδίτην ᾽Ασσύριοι. Τὸ δὲ ἀργύριον µ έγαθός ἐστι ὅσον ὦν·44 οὐ γὰρ µ ὴ ἀπώσηται·45 οὐ γάρ οἱ θέµις ἐστί· γίνεται γὰρ ἱρὸν τοῦτο τὸ ἀργύριον· τῷ δὲ πρώτῳ ἐµβαλόντι ἕπεται οὐδὲ ἀποδοκιµᾷ46 οὐδένα. ᾽Επεὰν δὲ µ ιχθῇ, ἀποσιωσα µένη47 τῇ θεῷ ἀπαλλάσσεται ἐς τὰ οἰκία, καὶ τὠπὸ τούτου 48 οὐκ οὕτω µ έγα τί οἱ δώσεις, ὥς µ ιν λάµψεαι.49 ῞Οσαι µ έν νυν εἴδεός τε ἐπαµµέναι50 εἰσὶ καὶ µ εγάθεος, ταχὺ ἀπαλλάσσονται, ὅσαι δὲ ἄµορφοι αὐτέων εἰσί, χρόνον πολλὸν προσµένουσι οὐ δυνάµεναι τὸν νόµον ἐκπλῆσαι· καὶ γὰρ τριέτεα51 καὶ τετραέτεα µ ετεξέτεραι 52 χρόνον µ ένουσι. ᾽Ενιαχῇ53 δὲ καὶ τῆς Κύπρου ἐστὶ παραπλήσιος τούτῳ νόµος.
44
„ (gerade) von einem gewissen
Wert“ 45
ἀπωθέω von sich stoßen
46
ἀποδοκιµάω von sich weisen
47
ἀφοσιόω entsühnen
48
„von da an“ = 2.Sg.F zu λαµβάνω 50 = Part.Perf..zu ἐφάπτω Μ: erreichen, begabt sein mit (+Gen.) 51 τριέτης 2 von 3 Jahren 52 µετεξέτεροι 3 einige (andere) 53 ἐνιαχῇ mancherorts 49
1,211-215
Das Ende des Kyros Kyros der Große ist ins Land der Massageten (östl. des Kaspischen Meers) vorgedrungen. Um des schwer im Feld zu besiegenden Gegners (die feindliche Armee wird vom Sohn der Königin Tomyris geführt) habhaft zu werden, verfolgt er eine List, zu der ihm Kroisos geraten hat: er lässt – scheinbar arglos – im persischen Lager ein großes Mahl mit diversen Köstlichkeiten anrichten, die den Massageten weitgehend unbekannt sind. a) Die Falle und Kyros’ Erfolg gegen die Massageten. 211. Μετὰ δὲ ταῦτα Κύρου τε καὶ Περσέων τοῦ καθαροῦ τοῦ στρατοῦ1 ἀπελάσαντος ὀπίσω ἐπὶ τὸν ᾽Αράξην, λειφθέντος δὲ τοῦ ἀχρηίου,2 ἐπελθοῦσα τῶν Μασσαγετέων τριτηµορὶς3 τοῦ στρατοῦ τούς τε λειφθέντας τῆς Κύρου στρατιῆς ἐφόνευε ἀλεξοµένους4 καὶ τὴν προκειµένην ἰδόντες δαῖτα,5 ὡς ἐχειρώσαντο 6 τοὺς ἐναντίους, κλιθέντες ἐδαίνυντο,7 πληρωθέντες δὲ φορβῆς8 καὶ οἴνου ηὗδον. Οἱ δὲ Πέρσαι ἐπελθόντες πολλοὺς µ έν σφεων ἐφόνευσαν, πολλῷ δ᾽ ἔτι πλέονας ἐζώγρησαν,9 καὶ ἄλλους καὶ τὸν τῆς βασιλείης Τοµύριος παῖδα, στρατηγέοντα Μασσαγετέων , τῷ οὔνοµα ἦν Σπαργαπίσης. 212. ῾Η δέ, πυθοµένη τά τε περὶ τὴν στρατιὴν γεγονότα καὶ τὰ περὶ τὸν παῖδα, πέµπουσα κήρυκα παρὰ Κῦρον ἔλεγε τάδε· „ ῎Απληστε10 αἵ µατος Κῦρε, µηδὲν ἐπαρθῇς11 τῷ γεγονότι τῷδε πρήγµατι, εἰ ἀµπελίνῳ12 καρπῷ, τῷ περ αὐτοὶ ἐµπιπλάµενοι µ αίνεσθε οὕτως ὥστε κατιόντος τοῦ οἴνου ἐς τὸ σῶµα ἐπαναπλέειν13 ὑµ ῖν ἔπεα κακά, τοιούτῳ φαρµάκῳ δολώσας14 ἐκράτησας παιδὸς τοῦ ἐµοῦ, ἀλλ᾽ οὐ µάχῃ κατὰ τὸ καρτερόν. Νῦν ὦν15 ἐµέο εὖ παραινεούσης16 ὑπόλαβε τὸν λόγον· Ἀποδούς µ οι τὸν παῖδα ἄπιθι ἐκ τῆσδε τῆς χώρης ἀζήµιος,17 Μασσαγετέων τριτηµορίδι τοῦ στρατοῦ κατυβρίσας.18 Εἰ δὲ ταῦτα οὐ ποιήσεις, ἥλιον ἐπόµνυµί τοι τὸν Μασσαγετέων
1
„die reguläre Feldarmee“
2
ἀχρεῖος 2 „untauglich“
3
τριτηµορίς, -ίδος dritter Teil
4
ἀλέξοµαι Μ sich verteidigen
5
δαίς, δαιτός f. (Gast-)Mahl
6
χειρόω überwältigen
7
δαίνυµι M: speisen
8
φορβή, -ῆς Speise
9
ζωγρέω (lebend) fangen
10
ἄπληστος 2 unersättlich
11
Aor.P zu ἐπαίρω stolz machen
12
ἀµπέλινος 3 vom Weinstock
13
ἐπαναπλέω emporschwimmen,
auftauchen 16
14
δολόω überlisten
15
ὦν=οὖν
17
ἀζήµιος2 ungestraft
παραινέω raten
18
καθυβρίζω +Dat . Gewalt antun,
misshandeln
16
δεσπότην, ἦ µ έν σε ἐγὼ καὶ ἄπληστον ἐόντα αἵ µατος κορέσω.“19 Κῦρος µ ὲν ἐπέων οὐδένα τούτων ἀνενειχθέντων 20 ἐποιέετο λόγον.21 ῾Ο δὲ τῆς βασιλείης Τοµύριος παῖς Σπαργαπίσης, ὥς µ ιν ὅ τε οἶνος ἀνῆκε καὶ ἔµαθε ἵνα ἦν κακοῦ,22 δεηθεὶς Κύρου ἐκ τῶν δεσµῶν λυθῆναι ἔτυχε,23 ὡς24 δὲ ἐλύθη τε τάχιστα24 καὶ τῶν χειρῶν ἐκράτησε, διεργάζεται25 ἑωυτόν. Καὶ δὴ οὗτος µ ὲν τρόπῳ τοιούτῳ τελευτᾷ.
19
κορέω-κορέσω etc. sättigen
20
ἀναφέρω zurückmelden
21
λόγον ποιέοµαι s. um etwas
kümmern 22
κακοῦ Gen.part.
23
„erreichte es auch“ ὡς τάχιστα sobald
24 25
διεργάζοµαι s.töten
b) Niederlage und „Blut“-Rache 214. Τόµυρις δέ, ὥς οἱ Κῦρος οὐκ ἐσήκουσε , συλλέξασα πᾶσαν τὴν ἑωυτῆς δύναµιν συνέβαλε1 Κύρῳ. Ταύτην τὴν µ άχην, ὅσαι δὴ βαρβάρων ἀνδρῶν µ άχαι ἐγένοντο, κρίνω ἰσχυροτάτην γενέσθαι. Καὶ δὴ καὶ πυνθάνοµαι οὕτω τοῦτο γενόµενον. Πρῶτα µ ὲν γὰρ λέγεται αὐτοὺς διαστάντας2 ἐς ἀλλήλους τοξεύειν, µετὰ δέ, ὥς σφι τὰ βέλεα ἐξετετόξευτο ,3 συµπεσόντας4 τῇσι αἰχµῇσί τε καὶ τοῖσι ἐγχειριδίοισι5 συνέχεσθαι. Χρόνον τε δὴ ἐπὶ πολλὸν συνεστάναι µαχοµένους καὶ οὐδετέρους 6 ἐθέλειν φεύγειν· τέλος δὲ οἱ Μασσαγέται περιεγένοντο. ῞Η τε δὴ πολλὴ τῆς Περσικῆς στρατιῆς αὐτοῦ ταύτῃ διεφθάρη καὶ δὴ καὶ αὐτὸς Κῦρος τελευτᾷ, βασιλεύσας τὰ πάντα ἑνὸς δέοντα τριήκοντα ἔτεα.7 ᾽Ασκὸν8 δὲ πλήσασα αἵ µατος ἀνθρωπηίου Τόµυρις ἐδίζητο9 ἐν τοῖσι τεθνεῶσι τῶν Περσέων τὸν Κύρου νέκυν,10 ὡς δὲ εὗρε, ἐναπῆκε11 αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν ἐς τὸν ἀσκόν· λυµαινοµένη12 δὲ τῷ νεκρῷ ἐπέλεγε τάδε· „ Σὺ µ ὲν ἐµὲ13 ζώουσάν τε καὶ νικῶσάν σε µ άχῃ ἀπώλεσας13 παῖδα τὸν ἐµὸν ἑλὼν δόλῳ· σὲ δ᾽ ἐγώ, κατάπερ ἠπείλησα, αἵ µατος κορέσω .“14 Τὰ µ ὲν δὴ κατὰ τὴν Κύρου τελευτὴν τοῦ βίου πολλῶν λόγων λεγοµένων ὅδε µ οι ὁ πιθανώτατος 15 εἴρηται.
1
συµβάλλω auf jem.treffen
2
„aus der Distanz“
3
„waren ausgeschossen“ = ausgegangen (Plqmpf.)
4
συµπίπτω auf ein.losgehen
5
ἐγχειρίδιον, -ου Dolch
6
οὐδέτεροι keine (v.beiden) Seiten
7
„1 weniger als 30 Jahre“ (559/58-529v.)
8
ἀσκός, -οῦ Schlauch
9
δίζηµι suchen
10
νέκυς, -υος h.Leiche
11
ἐπανίη µι hineinstecken
12
λυµαίνοµαι (+Dat.) besudeln,
schänden 13
ἐµέ...ἀπώλεσας (Akk.d.zunächst
betroffenen Person) 14
κορέω-κορέσω etc. sättigen
15
πιθανός 3 glaubhaft
1,216
Die Bräuche der Massageten 216. Νόµοισι δὲ χρέωνται1 τοιοισίδε. Γυναῖκα µ ὲν γαµέει ἕκαστος ,
ταύτῃσι δὲ ἐπίκοινα2 χρέωνται· τὸ3 γὰρ Σκύθας φασὶ ῞Ελληνες ποιέειν, οὐ Σκύθαι εἰσὶ οἱ ποιεῦντες ἀλλὰ Μασσαγέται. Τῆς γὰρ ἐπιθυµήσῃ γυναικὸς Μασσαγέτης ἀνήρ, τὸν φαρετρεῶνα4 ἀποκρεµάσας5 πρὸ τῆς ἁµάξης6 µ ίσγεται ἀδέως7. Οὖρος8 δὲ ἡλικίης9 σφι πρόκειται ἄλλος µ ὲν οὐδείς·10 ἐπεὰν δὲ γέρων δὲ γέρων 11 γένηται κάρτα,12 οἱ προσήκοντές οἱ πάντες συνελθόντες θύουσί µ ιν καὶ ἄλλα πρόβατα ἅµα αὐτῷ, ἑψήσαντες13 δὲ τὰ κρέα κατευωχέονται.14 Ταῦτα µ ὲν τὰ ὀλβιώτατά15 σφι νενόµισται, τὸν δὲ νούσῳ τελευτήσαντα οὐ κατασιτέονται16 ἀλλὰ γῇ κρύπτουσι , συµφορὴν ποιεύµενοι ὅτι οὐκ ἵκετο ἐς τὸ τυθῆναι.
1
= χρῶνται (Ind.) ἐπίκοινα (Adv.) alle gemeinsam 3 = ὅ 4 φαρετρεών , -ῶνος Köcher (als persönliches Erkennungszeichen) 5 Part.Aor.A zu ἀποκρε µάνυ µι weghängen 6 (die M. sind auf Wagen unterwegs) 7 ἀδεής 2 schamlos 8 οὖρος,-ου Grenze 9 ἡλικία, -ας Lebensalter 10 „sonst keine(r), aber...“ 11 erg. τις 12 κάρτα (Adv.) sehr 13 Part.Aor. zu ἕψω kochen 14 κατευωχέο µαι verschmausen 15 ὄλβιος 3 glücklich 16 κατασιτέοµαι verspeisen 2
17
HERODOTS HISTORIEN: HISTORIEN: 2.Buch 2,2
Bekos Οἱ δὲ Αἰγύπτιοι, πρὶν1 µ ὲν ἢ Ψαµµήτιχον2 σφέων3 βασιλεῦσαι, ἐνόµιζον ἑωυτοὺς πρώτους γενέσθαι πάντων ἀνθρώπων. ᾽Επειδὴ δὲ Ψαµµήτιχος βασιλεύσας ἠθέλησε εἰδέναι οἵτινες γενοίατο4 πρῶτοι , ἀπὸ τούτου 5 νοµίζουσι Φρύγας προτέρους γενέσθαι ἑωυτῶν, τῶν δὲ ἄλλων ἑωυτούς . Ψαµµήτιχος δὲ ὡς οὐκ ἐδύνατο πυνθανόµενος πόρον οὐδένα τούτου ἀνευρεῖν, οἳ6 γενοίατο πρῶτοι ἀνθρώπων , ἐπιτεχνᾶται7 τοιόνδε. Παιδία δύο νεογνὰ8 ἀνθρώπων τῶν ἐπιτυχόντων 9 διδοῖ 10 ποιµένι τρέφειν ἐς τὰ ποίµνια11 τροφήν12 τινα τοιήνδε, ἐντειλάµενος13 µηδένα ἀντίον14 αὐτῶν µ ηδεµίαν φωνὴν ἱέναι, ἐν στέγῃ 15 δὲ ἐρήµῃ ἐπ᾽ ἑωυτῶν 16 κεῖσθαι αὐτὰ καὶ τὴν ὥρην17 ἐπαγινέειν18 σφι αἶγας,19 πλήσαντα δὲ τοῦ γάλακτος τἆλλα20 διαπρήσσεσθαι .21 Ταῦτα δὲ ἐποίεέ τε καὶ ἐνετέλλετο ὁ Ψαµµήτιχος θέλων ἀκοῦσαι τῶν παιδίων, ἀπαλλαχθέντων τῶν ἀσήµων22 κνυζηµάτων,23 ἥντινα φωνὴν ῥήξουσι24 πρώτην. Τά περ ὦν καὶ ἐγένετο . ῾Ως γὰρ διέτης25 χρόνος ἐγεγόνεε ταῦτα τῷ ποιµένι πρήσσοντι , ἀνοίγοντι τὴν θύρην καὶ ἐσιόντι τὰ παιδία ἀµφότερα προσπίπτοντα » βεκός« ἐφώνεον26 ὀρέγοντα τὰς χεῖρας. Τὰ µ ὲν δὴ πρῶτα ἀκούσας ἥσυχος 27 ἦν ὁ ποιµήν· ὡς δὲ πολλάκις φοιτῶντι 28 καὶ ἐπιµελοµένῳ29 πολλὸν ἦν τοῦτο τὸ ἔπος, οὕτω δὴ σηµήνας τῷ δεσπότῃ ἤγαγε τὰ παιδία κελεύσαντος ἐς ὄψιν τὴν ἐκείνου. ᾽Ακούσας δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Ψαµµήτιχος ἐπυνθάνετο, οἵτινες ἀνθρώπων » βεκός« τι καλέουσι, πυνθανόµενος δὲ εὕρισκε Φρύγας καλέοντας τὸν ἄρτον. Οὕτω συνεχώρησαν Αἰγύπτιοι καὶ τοιούτῳ σταθµωσάµενοι30 πρήγµατι τοὺς Φρύγας πρεσβυτέρους 31 εἶναι ἑωυτῶν. ῟Ωδε µ ὲν γενέσθαι τῶν ἱρέων τοῦ ῾Ηφαίστου32 τοῦ ἐν Μέµφι ἤκουον· ῞Ελληνες δὲ λέγουσι ἄλλα τε µ άταια33 πολλὰ καὶ ὡς γυναικῶν τὰς γλώσσας ὁ Ψαµµήτιχος ἐκταµὼν τὴν δίαιταν34 οὕτως ἐποιήσατο 34 τῶν παιδίων παρὰ ταύτῃσι τῇσι γυναιξί τῇσι γυναιξί.
1
πρὶν...ἤ bis
2
ägypt. König (663-609 v. Chr.) σφέων = αὐτῶν
3 4
γενοίατο = γένοιντο
5
sc. χρόνου
6
οἵ = οἵτινες ἐπιτεχνάο µαι sich etwas ausdenken 8 νεογνός 3 neugeboren 9 ἐπιτυχόντες (hier:) die erstbesten 10 διδοῖ = δίδωσι 7
11
τὸ ποίµνιον Herde ἡ τροφή Aufzucht 13 ἐντέλλοµαι befehlen 14 ἀντίον (+ Gen.) angesichts, vor 15 ἡ στέγη Zimmer, Hütte 16 ür sich, allein ἐπ᾽ ἑωυτῶν f ür 12
17
τὴν ὥρην zur entsprechenden Zeit = ἐπ -άγειν 19 ἡ αἴξ Ziege 20 τἆλλα seine anderen Arbeiten 18
21
δια-πρήσσοµαι ausführen ἄ-σηµος undeutlich 23 τὸ κνύζηµα Lallen, Wimmern 24 ῥήγνυµι ( hervor)brechen (lassen) 25 δι-έτης 2 zweijährig 22
26
φωνέω rufen ἥσυχος 3 ruhig 28 φοιτάω hingehen 27
29 30
ἐπι-µέλοµαι sich kümmern σταθµάοµαι schließen, folgern
31
πρέσβυς alt Ἣφαιστος scil. der ägypt. Gott Ptah 33 µάταια vergeblich, nichtig 34 δίαιταν ποιεῖσθαι in Pflege geben 32
2,19-25
Ägypten (1) – Die Nilüberschwemmung Nilüberschwemmung 19. ᾽Επέρχεται1 δὲ ὁ Νεῖλος, ἐπεὰν πληθύῃ2, οὐ µ οῦνον τὸ ∆έλτα, ἀλλὰ καὶ τοῦ Λιβυκοῦ τε λεγοµένου χωρίου εἶναι καὶ τοῦ ᾽Αραβίου ἐνιαχῇ3 καὶ ἐπὶ δύο ἡµερέων ἑκατέρωθι4 ὁδόν, καὶ πλέον ἔτι τούτου καὶ ἔλασσον. Τοῦ ποταµοῦ δὲ φύσιος πέρι οὔτε τι τῶν ἱρέων οὔτε ἄλλου οὐδενὸς παραλαβεῖν ἐδυνάσθην. Πρόθυµος δὲ ἔα5 τάδε παρ᾽
1 2
ἐπέρχοµαι (hier) überschwemmen
πληθύω anschwellen ἐνιαχῇ (+Gen) an manchen Orten 4 ἑκατέρωθι auf beiden Seiten 5 ἔα = ἦν 3
18
αὐτῶν πυθέσθαι, ὅ τι6 κατέρχεται µ ὲν ὁ Νεῖλος πληθύων ἀπὸ τροπέων τῶν θερινέων7 ἀρξάµενος ἐπ᾽ ἑκατὸν ἡµέρας, πελάσας8 δὲ ἐς τὸν ἀριθµὸν τουτέων τῶν ἡµερέων ὀπίσω ἀπέρχεται ἀπολείπων τὸ ῥέεθρον, ὥστε βραχὺς9 τὸν χειµῶνα ἅπαντα διατελέει ἐὼν µ έχρις οὗ10 αὖτις τροπέων τῶν θερινέων. Τούτων ὦν πέρι οὐδενὸς οὐδὲν οἷός τε11 ἐγενόµην παραλαβεῖν παρὰ τῶν Αἰγυπτίων, ἱστορέων αὐτοὺς ἥντινα δύναµιν ἔχει ὁ Νεῖλος τὰ ἔµπαλιν12 πεφυκέναι τῶν ἄλλων ποταµῶν. Ταῦτά τε δὴ τὰ λελεγµένα βουλόµενος εἰδέναι ἱστόρεον καὶ ὅ τι6 αὔρας13 ἀποπνεούσας 14 µ οῦνος πάντων ποταµῶν οὐ παρέχεται.15 20. ᾽Αλλὰ ῾Ελλήνων µ έν τινες ἐπίσηµοι16 βουλόµενοι γενέσθαι σοφίην ἔλεξαν περὶ τοῦ ὕδατος τούτου τριφασίας17 ὁδούς, τῶν τὰς µ ὲν δύο τῶν ὁδῶν οὐκ ἀξιῶ µ νησθῆναι, εἰ µ ὴ ὅσον18 σηµῆναι βουλόµενος µοῦνον. Τῶν ἡ ἑτέρη µ ὲν λέγει τοὺς ἐτησίας ἀνέµους19 εἶναι αἰτίους πληθύειν τὸν ποταµόν, κωλύοντας ἐς θάλασσαν ἐκρέειν τὸν Νεῖλον. Πολλάκις δὲ ἐτησίαι µ ὲν οὐκ ὦν ἔπνευσαν, ὁ δὲ Νεῖλος δὲ Νεῖλος τὠυτὸ 20 ἐργά ζεται. Πρὸς δέ, εἰ ἐτησίαι αἴτιοι ἦσαν, χρῆν καὶ τοὺς ἄλλους ποταµούς, ὅσοι τοῖσι ἐτησίῃσι ἀντίοι ῥέουσι, ὁµοίως πάσχειν καὶ κατὰ τὰ αὐτὰ τῷ Νείλῳ, καὶ µ ᾶλλον ἔτι τοσούτῳ , ὅσῳ ἐλάσσονες ἐόντες ἀσθενέστερα τὰ ῥεύµατα21 παρέχονται· εἰσὶ δὲ πολλοὶ µ ὲν ἐν τῇ Συρίῃ ποταµοί, πολλοὶ δὲ ἐν τῇ Λιβύῃ τῇ Λιβύῃ, οἳ οὐδὲν τοιοῦτο πάσχουσι οἷόν τι καὶ ὁ Νεῖλος. 21. ῾Η δ᾽ ἑτέρη ἀνεπιστηµονεστέρη 22 µ έν ἐστι τῆς λελεγµένης, λόγῳ δὲ εἰπεῖν θωµασιωτέρη,23 ἣ λέγει ἀπὸ τοῦ ᾽Ωκεανοῦ ῥέοντα αὐτὸν ταῦτα µ ηχανᾶσθαι, τὸν δὲ ᾽Ωκεανὸν γῆν ᾽Ωκεανὸν γῆν περὶ πᾶσαν ῥέειν. 22. ῾Η δὲ τρίτη τῶν ὁδῶν πολλὸν ἐπιεικεστάτη24 ἐοῦσα µ άλιστα ἔψευσται. Λέγει γὰρ δὴ οὐδ᾽ αὕτη οὐδέν, φαµένη τὸν Νεῖλον ῥέειν ἀπὸ τηκοµένης25 χιόνος, ὃς ῥέει µ ὲν ἐκ Λιβύης διὰ µ έσων Αἰθιόπων, ἐκδιδοῖ 26 δὲ ἐς Αἴγυπτον· ἐς Αἴγυπτον· κῶς ὦν δῆτα ῥέοι ἂν ἀπὸ χιόνος,27 ἀπὸ τῶν θερµοτάτων τόπων ῥέων ἐς τὰ ψυχρότερα; Τεκµήριαι γῶν πολλά ἐστι, ἀνδρί γε λογίζεσθαι τοιούτων πέρι οἵῳ τε ἐόντι, ὡς οὐδὲ οἰκὸς ἀπὸ χιόνος µ ιν ῥέειν. Πρῶτον µ ὲν καὶ µ έγιστον µ αρτύριον28 οἱ ἄνεµοι παρέχονται πνέοντες ἀπὸ τῶν χωρέων τουτέων θερµοί. ∆εύτερον δέ, ὅτι ἄνοµβρος29 ἡ χώρη καὶ ἀκρύσταλλος30 διατελέει ἐοῦσα, ἐπὶ δὲ χιόνι πεσούσῃ πᾶσα ἀνάγκη ἐστὶ ὗσαι ἐν πέντε ἡµέρῃσι, ὥστε, εἰ ἐχιόνιζε,31 ὕετο ἂν ταῦτα τὰ χωρία. Τρίτα δέ, οἱ ἄνθρωποι ὑπὸ τοῦ καύµατος32 µ έλανες ἐόντες. ᾽Ικτῖνοι33 δὲ καὶ χελιδόνες34 δι᾽ ἔτεος ἐόντες οὐκ ἀπολείπουσι, γέρανοι35 δὲ φεύγουσαι τὸν χειµῶνα τὸν ἐν τῇ Σκυθικῇ χώρῃ γινόµενον φοιτῶσι ἐς χειµασίην36 ἐς τοὺς τόπους τούτους . Εἰ τοίνυν ἐχιόνιζε καὶ ὅσον ὦν37 ταύτην τὴν χώρην, δι᾽ ἧς τε
6
ὅ τι weswegen τροπαὶ θεριναί Sommersonnenwende 8 πελαγίζω über die Ufer treten 9 βραχύς 3 (hier) seicht 7
10
µέχρις οὗ bis zu
11
οἱός τε γίνο τε γίνοµαι imstande sein
12
τὰ ἔµπαλιν Gegenteil ἡ αὔρη Wind 14 ἀποπνέω herwehen 15 παρέχοµαι ( hier) hier) verursachen 13
16
ἐπίσηµος berühmt τριφάσιος drei 18 εἰ µ ὴ ὅσον außer, dass 17
19
ἐτησίαι ἄνεµοι jährliche Sommerwinde
20
τὠυτό = τὸ αὐτὸ
21
τὸ ῥεῦµα Strömung
22
ἀνεπιστήµων 2 unverständig
23
θωµάσιος 2 wunderlich
24
ἐπιεικής 2 angesehen
25
τηκω schmelzen ἐκδίδωµι sich ergießen 27 ἡ χίων Schnee 26
28
τὸ µ αρτύριον Beweis
29
ἄνοµβρος 2 regenlos
30
ἀκρύσταλλος 2 ohne Eis
31
χιονίζει es schneit
32
τὸ καῦµα Hitze
33
ὁ ἰκτῖνος Falke
34
ἡ χελιδών Schwalbe
35
ἡ γέρανος Kranich
36
ἡ χειµασίη Winterquartier
37
καὶ ὅσον ὦν auch noch so wenig
19
ῥέει καὶ ἐκ τῆς ἄρχεται ῥέων ὁ Νεῖλος, ἦν ἄν τι τούτων οὐδέν, ὡς ἡ ἀνάγκη ἐλέγχει. 23. ῾Ο δὲ περὶ τοῦ ᾽Ωκεανοῦ λέξας ἐς ἀφανὲς τὸν µ ῦθον ἀνενείκας38 οὐκ ἔχει ἔλεγχον·39 οὐ γάρ οὐ γάρ τινα ἔγωγε οἶδα ποταµὸν ᾽Ωκεανὸν ἐόντα, ῞Οµηρον δὲ ἤ τινα τῶν πρότερον γενοµένων ποιητέων 40 δοκέω τοὔνοµα εὑρόντα ἐς ποίησιν ἐσενείκασθαι.
38
ἀναφέρω sich berufen auf
39
ὁ ἔλεγχος Beweis
40
ὁ ποιητής Dichter
24. Εἰ δὲ δεῖ 41 µ εµψάµενον γνώµας τὰς προκειµένας αὐτὸν περὶ τῶν ἀφανέων γνώ ἀφανέων γνώµην ἀποδέξασθαι, φράσω, δι᾽ ὅ τι µ οι δοκέει πληθύεσθαι ὁ Νεῖλος τοῦ θέρεος· τὴν χειµερινὴν42 ὥρην ἀπελαυνόµενος ὁ ἥλιος ἐκ τῆς ἀρχαίης διεξόδου43 ὑπὸ τῶν χειµώνων44 ἔρχεται τῆς Λιβύης τῆς Λιβύης τὰ ἄνω.45 ῾Ως µ έν νυν ἐν ἐλαχίστῳ δηλῶσαι, πᾶν εἴρηται· τῆς γὰρ ἂν ἀγχοτάτω τε ᾖ χώρης οὗτος ὁ θεὸς καὶ κατὰ ἥντινα, ταύτην οἰκὸς διψῆν46 τε ὑδάτων µ άλιστα καὶ τὰ ἐγχώρια47 ῥεύµατα µ αραίνεσθαι48 τῶν ποταµῶν.
41
scil. µε
25. ῾Ως δὲ ἐν πλέονι λόγῳ δηλῶσαι, ὧδε ἔχει. ∆ιεξιὼν τῆς Λιβύης τὰ ἄνω ὁ ἥλιος τάδε ποιέει. ῞Ατε διὰ παντὸς τοῦ χρόνου αἰθρίου49 τε
ἐόντος τοῦ ἠέρος50 τοῦ κατὰ ταῦτα τὰ χωρία καὶ ἀλεεινῆς51 τῆς χώρης ἐούσης καὶ [ἄνευ] ἀνέµων ψυχρῶν, διεξιὼν ποιέει, οἷόν περ καὶ τὸ θέρος ἔωθε ποιέειν ἰὼν τὸ µ έσον τοῦ οὐρανοῦ· ἕλκει γὰρ ἐπ᾽ ἑωυτὸν τὸ ὕδωρ, ἑλκύσας δὲ ἀπωθέει ἐς τὰ ἄνω χωρία,52 ὑπολαµβάνοντες δὲ οἱ ἄνεµοι καὶ διασκιδνάντες53 τήκουσι· 54 καὶ εἰσὶ οἰκότως55 οἱ ἀπὸ ταύτης τῆς χώρης πνέοντες, ὅ τε νότος56 καὶ ὁ λίψ,57 ἀνέµων πολλὸν τῶν πάντων ὑετιώτατοι .58 ∆οκέει δέ µ οι οὐδὲ πᾶν τὸ ὕδωρ τὸ ἐπέτειον59 ἑκάστοτε ἀποπέµπεσθαι τοῦ Νείλου ὁ ἥλιος, ἀλλὰ καὶ ὑπολείπεσθαι 60 περὶ ἑωυτόν. Πρηϋνοµένου61 δὲ τοῦ χειµῶνος ἀπέρχεται ὁ ἥλιος ἐς µ έσον τὸν οὐρανὸν ὀπίσω, καὶ τὸ ἐνθεῦτεν ἤδη ὁµοίως ἀπὸ πάντων ἕλκει τῶν ποταµῶν. Τέως δὲ οἱ µ ὲν ὀµβρίου62 ὕδατος συµµισγοµένου πολλοῦ αὐτοῖσι, ἅτε ὑοµένης τε τῆς χώρης καὶ κεχαραδρωµένης,63 ῥέουσι µ εγάλοι· τοῦ δὲ θέρεος τῶν τε ὄµβρων64 ἐπιλειπόντων αὐτοὺς καὶ ὑπὸ τοῦ ἡλίου ἑλκόµενοι ἀσθενέες εἰσί. ῾Ο δὲ Νεῖλος, ἐὼν ἄνοµβρος, ἑλκόµενος δὲ ὑπὸ τοῦ ἡλίου, µοῦνος ποταµῶν τοῦτον τὸν χρόνον οἰκότως αὐτὸς ἑωυτοῦ 65 ῥέει πολλῷ ὑποδεέστερος 65 ἢ τοῦ θέρεος· τότε µ ὲν γὰρ µ ετὰ πάντων τῶν ὑδάτων ἴσον ἕλκεται, τὸν δὲ χειµῶνα µ οῦνος πιέζεται.66 Οὕτω τὸν ἥλιον νενόµικα τούτων αἴτιον εἶναι.
42
χειµερινός 3 Winterἡ διέξ-οδος Bahn 44 ὁ χειµών Wintersturm 45 τῆς Λιβύης τῆς Λιβύης τὰ ἄνω ins innere Libyen 43
46
Inf. Pr. v. διψάω Mangel haben ἐγχώριος 3 einheimisch 48 µαραίνοµαι austrocknen 47
49
αἴθριος 2 heiter ὁ ἀήρ, ἠέρος Himmel 51 ἀλεεινός 3 warm 50
52
τὰ ἄνω χωρία scil. das südl. Libyen διασκίδνηµι zerstreuen 54 τήκω (hier) verdunsten lassen 55 οἰκότως = εἰκότως begreiflicherweise 56 ὁ νότος Südwind 57 ὁ λίψ Südwestwind 58 ὑέτιος 3 regnerisch 59 ἐπέτειος 2 jährlich 60 ὑπο-λείποµαι sich zurückbehalten 53
61
πρηΰ-νοµαι milder werden
62
ὄµβριος 3 Regenχαραδρόοµαι
63
64
65
66
durch Gießbäche unwegsam werden ὁ ὀµβρος Regen ἑωυτοῦ ... ὑποδεέστερος
mit niedrigerem Wasserstand πιέζω ergreifen
20
2,35-36
Ägypten (2) – Verkehrte Welt 35. Αἰγύπτιοι ἅµα τῷ οὐρανῷ τῷ κατὰ σφέας ἐόντι ἑτεροίῳ καὶ τῷ ποταµῷ φύσιν ἀλλοίην παρεχοµένῳ ἢ οἱ ἄλλοι ποταµοί, τὰ πολλὰ πάντα ἔµπαλιν1 τοῖσι ἄλλοισι ἀνθρώποισι ἐστήσαντο ἤθεά τε καὶ νόµους. ᾽Εν τοῖσι αἱ µ ὲν γυναῖκες ὲν γυναῖκες ἀγοράζουσι καὶ καπηλεύουσι,2 οἱ δὲ ἄνδρες κατ᾽ οἴκους ἐόντες ὑφαίνουσι.3 ῾Υφαίνουσι δὲ οἱ µ ὲν ἄλλοι ἄνω τὴν κρόκην4 ὠθέοντες ,5 Αἰγύπτιοι δὲ κάτω. Τὰ ἄχθεα οἱ µ ὲν ἄνδρες ἐπὶ τῶν κεφαλέων φορέουσι, αἱ δὲ γυναῖκες ἐπὶ τῶν ὤµων. Οὐρέουσι6 αἱ µ ὲν γυναῖκες ὲν γυναῖκες ὀρθαί, οἱ δὲ ἄνδρες κατήµενοι. Εὐµαρείῃ7 χρέωνται ἐν τοῖσι οἴκοισι, ἐσθίουσι δὲ ἔξω ἐν τῇσι ὁδοῖσι, ἐπιλέγοντες, ὡς τὰ µ ὲν αἰσχρὰ ἀναγκαῖα δὲ ἐν ἀποκρύφῳ8 ἐστὶ ποιέειν χρεόν,9 τὰ δὲ µ ὴ αἰσχρὰ ἀναφανδόν. ῾Ιρᾶται10 γυνὴ µ ὲν οὐδεµία οὔτε ἔρσενος 11 θεοῦ οὔτε θηλέης12, ἄνδρες δὲ πάντων τε καὶ πασέων. Τρέφειν τοὺς τοκέας τοῖσι µ ὲν παισὶ οὐδεµία ἀνάγκη µ ὴ βουλοµένοισι. 36. Τὰ αἰδοῖα13 ὧλλοι µ ὲν ἐῶσι, ὡς ἐγένοντο , πλὴν ὅσοι ἀπὸ τούτων ἔµαθον, Αἰγύπτιοι δὲ περιτάµνονται. Εἵ µατα14 τῶν µ ὲν ἀνδρῶν ἕκαστος ἔχει δύο, τῶν δὲ γυναικῶν ἓν ἑκάστη. Τῶν ἱστίων τοὺς κρίκους καὶ τοὺς κάλους οἱ µ ὲν ἄλλοι ἔξωθεν προσδέουσι , Αἰγύπτιοι δὲ ἔσωθεν. Γράµµατα γράφουσι καὶ λογίζονται ψήφοισι ῞Ελληνες µ ὲν ἀπὸ τῶν ἀριστερῶν 15 ἐπὶ τὰ δεξιὰ φέροντες τὴν χεῖρα, Αἰγύπτιοι δὲ ἀπὸ τῶν δεξιῶν ἐπὶ τὰ ἀριστερά· καὶ ποιεῦντες ταῦτα αὐτοὶ µ έν φασι ἐπιδέξια ποιέειν, ῞Ελληνας δὲ ἐπαρίστερα. ∆ιφασίοισι16 δὲ γράµµασι χρέωνται, καὶ τὰ µ ὲν αὐτῶν ἱρά, τὰ δὲ δηµοτικὰ καλέεται.
1 2
ἔµπαλιν entgegengesetzt κατηλεύω Handel treiben
3
ὑφαίνω weben ἡ κρόκη Einschlagfaden 5 ὠθέω stoßen, (den Faden) führen 4
6
οὐρέω urinieren ἡ εὐµάρεια Erleichterung, Notdurft 8 ἀποκρυφος 2 verborgen, geheim 9 τὸ χρεόν Notwendigkeit 7
10
ἱράοµαι einen heiligen Dienst tun ἔρσην = ἄρσην männlich 12 θήλεα = f von θῆλυς 3 weiblich 11
13 14
(hier) Genitalien τὸ εἷ µα Gewand
15
ἀριστερός 3 links
16
διφάσιος 2 zweifach
2,68-70
Ägypten (3) – Das Krokodil 68. Τῶν δὲ κροκοδείλων φύσις ἐστὶ τοιήδε. Τοὺς χειµεριωτάτους 1 µῆνας τέσσερας ἐσθίει2 οὐδέν. ᾽Εὸν δὲ τετράπουν χερσαῖον3 καὶ λιµναῖόν4 ἐστι· τίκτει µ ὲν γὰρ ὲν γὰρ ᾠὰ5 ἐν γῇ ἐν γῇ καὶ ἐκλέπει6 καὶ τὸ πολλὸν τῆς ἡµέρης διατρίβει7 ἐν τῷ ξηρῷ,8 τὴν δὲ νύκτα πᾶσαν ἐν τῷ ποταµῷ· θερµότερον γὰρ δή ἐστι τὸ ὕδωρ τῆς τε αἰθρίης9 καὶ τῆς δρόσου .10 Πάντων δὲ τῶν ἡµεῖς ἴδµεν θνητῶν τοῦτο ἐξ ἐλαχίστου µ έγιστον γίνεται· τὰ µ ὲν γὰρ ᾠὰ χηνέων11 οὐ πολλῷ µ έζονα τίκτει, καὶ ὁ νεοσσὸς 12 κατὰ λόγον13 τοῦ ᾠοῦ γίνεται, αὐξανόµενος δὲ γίνεται καὶ ἐς ἑπτακαίδεκα πήχεας καὶ µ έζων ἔτι. ῎Εχει δὲ ὀφθαλµοὺς µ ὲν ὑός, ὀδόντας δὲ µ εγάλους καὶ χαυλιόδοντας14 κατὰ λόγον τοῦ σώµατος. Γλῶσσαν δὲ µ οῦνον θηρίων οὐκ ἔφυσε· οὐδὲ κινέει τὴν κάτω γνάθον κάτω γνάθον,15
1
χειµέριος 3 winterlich
3
χερσαῖος 3 auf dem Land lebend
4
λιµαῖος 3 in Sümpfen lebend
5
τὸ ᾠόν Ei
7
διατρίβω (Zeit) verbringen
8
ξηρός 3 trocken
9 10
6
2
ἐσθίω fressen
ἐκ-έπω ausbrüten
ἡ αἰθρίη freier Himmel
ὁ δρόσος Tau χήνεος 3 von der Gans 12 ὁ νεοσσός das Junge 13 ὁ λόγος (hier) Verhältnis 14 χαυλιόδων, -οντος vorstehend 15 ἡ γνάθος Kinnlade 11
21
ἀλλὰ καὶ τοῦτο µ οῦνον θηρίων τὴν ἄνω γνάθον προσάγει τῇ κάτω. ῎Εχει δὲ καὶ ὄνυχας16 καρτεροὺς καὶ δέρµα λεπιδωτὸν17 ἄρρηκτον18 ἐπὶ τοῦ νώτου. Τυφλὸν δὲ ἐν ὕδατι, ἐν δὲ τῇ αἰθρίῃ ὀξυδερκέστατον .19 ῞Ατε δὴ ὦν ἐν ὕδατι δίαιταν ποιεύµενον, τὸ στόµα ἔνδοθεν20 φορέει πᾶν µ εστὸν21 βδελλέων.22 Τὰ µ ὲν δὴ ἄλλα ὄρνεα23 καὶ θηρία φεύγει µιν, ὁ δὲ τροχίλος24 εἰρηναῖόν οἵ ἐστι, ἅτε ὠφελεοµένῳ πρὸς αὐτοῦ· ἐπεὰν γὰρ ἐς τὴν γῆν ἐκβῇ ἐκ τοῦ ὕδατος ὁ κροκόδειλος καὶ ἔπειτα χάνῃ25 ( ἔωθε γὰρ τοῦτο ὡς τὸ ἐπίπαν26 ποιέειν πρὸς τὸν ζέφυρον27), ἐνθαῦτα ὁ τροχίλος ἐσδύνων ἐς τὸ στόµα αὐτοῦ καταπίνει τὰς βδέλλας· ὁ δὲ ὠφελεόµενος ἥδεται καὶ οὐδὲν σίνεται28 τὸν τροχίλον. 69. Τοῖσι µ ὲν δὴ τῶν Αἰγυπτίων ἱροί29 εἰσι οἱ κροκόδειλοι, τοῖσι δὲ οὔ, ἀλλ᾽ ἅτε πολεµίους περιέπουσι .30 Οἱ δὲ περί τε Θήβας31 καὶ τὴν Μοίριος λίµνην32 οἰκέοντες καὶ κάρτα ἥγηνται αὐτοὺς εἶναι ἱρούς. ᾽Εκ πάντων δὲ ἕνα ἑκάτεροι τρέφουσι κροκόδειλον, δεδιδαγµένον εἶναι χειροήθεα,33 ἀρτήµατά34 τε λίθινα χυτὰ35 καὶ χρύσεα ἐς τὰ ὦτα ἐνθέντες καὶ ἀµφιδέας36 περὶ τοὺς καὶ χρύσεα ἐς τὰ ὦτα ἐνθέντες καὶ ἀµφιδέας περὶ τοὺς ἐµπροσθίους37 πόδας καὶ σιτία ἀποτακτὰ38
διδόντες καὶ ἱρήια39 καὶ περιέποντες ὡς κάλλιστα ζώοντας· ἀποθανόντας δὲ θάπτουσι ταριχεύσαντες40 ἐν ἱρῇσι θήκῃσι.41 Οἱ δὲ περὶ ᾽Ελεφαντίνην πόλιν οἰκέοντες καὶ ἐσθίουσι αὐτούς, οὐκ ἡγεόµενοι ἱροὺς εἶναι. Καλέονται δὲ οὐ κροκόδειλοι ἀλλὰ χάµψαι·42 κροκοδείλους δὲ ῎Ιωνες ὠνόµασαν, εἰκάζοντες αὐτῶν τὰ εἴδεα τοῖσι παρὰ σφίσι γινο σφίσι γινοµένοισι κροκοδείλοισι τοῖσι ἐν τῇσι αἱµασιῇσι.43 70. ῎Αγραι44 δέ σφεων πολλαὶ κατεστᾶσι45 καὶ παντοῖαι· ἣ δ᾽ ὦν ἐµοὶ δοκέει ἀξιωτάτη ἀπηγήσιος46 εἶναι, ταύτην γράφω. ᾽Επεὰν νῶτον ὑὸς δελεάσῃ47 περὶ ἄγκιστρον,48 µ ετιεῖ ἐς ετιεῖ ἐς µ έσον τὸν ποταµόν, αὐτὸς δὲ ἐπὶ 49 τοῦ χείλεος τοῦ ποταµοῦ ἔχων δέλφακα49 ζωὴν50 ταύτην τύπτει. ᾽Επακούσας δὲ τῆς φωνῆς ὁ κροκόδειλος ἵεται52 κατὰ τὴν φωνήν, ἐντυχὼν δὲ τῷ νώτῳ καταπίνει· οἱ δὲ ἕλκουσι. ᾽Επεὰν δὲ ἐξελκυσθῇ ἐς γῆν, πρῶτον ἁπάντων ὁ θηρευτὴς53 πηλῷ54 κατ᾽ ὦν ἔπλασε55 αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλµούς· τοῦτο δὲ ποιήσας κάρτα εὐπετέως τὰ λοιπὰ χειροῦται· µ ὴ ποιήσας δὲ τοῦτο, σὺν πόνῳ.
16
ὁ ὄνυξ Kralle
17
λεπιδωτός 3 geschuppt ἄρρηκτος 2 unterreißbar
18 19
ὀξυδερκής 2 scharfsichtig ἔνδοθεν drinnen 21 µεστός 3 voll 22 ἡ βδέλλα Blutegel 23 τὸ ὄρνεον = ὄρνις 24 ὁ τροχίλος Krokodilswächter 25 χάσκω den Rachen aufsperren 26 ὡς τὸ ἐπίπαν im allgemeinen 27 ὁ ζέφυρος Westwind 20
28
σίνοµαι schaden
29
ἱρός = ἱερός περιέπω behandeln 31 αἱ Θῆβαι Theben (in Ägypten) 30
32
ἡ Μοίριος λίµνη Moirissee χειρο-ήθης 2 zahm 34 τὸ ἄρτηµα Ohrgehänge 35 ἀ. λίθινα χυτά Ohrgeh. aus Glasfluss 33
36
αἱ ἀµφιδέαι Ringe ἐµπροσθιος 2 vordere 38 ἀποτακτός 2 bestimmt 37
39
τὸ ἱρήιον Opfertier ταριχεύω einbalsamieren 41 ἡ θήκη Sarg 40
42
43
44 45 46 47
οἱ χάµψαι „ Eidechsen“
(ägypt. Bezeichnung für Krokodile) ἡ αἱµασιή Mauer ἡ ἄγρα Jagd καθ-ίσταµαι (hier) gebräuchlich sein ἡ ἀπήγησις Erzählung δελεάζω als Köder befestigen
48
τὸ ἀγκιστρον Angelhaken τὸ χεῖλος Rand 50 ἡ δέλφαξ Ferkel 51 ζωός 3 lebend 52 ἵεµαι eilen 49
53
ὁ θηρευτής Jäger 54 ὁ πηλός Lehm 55 κατὰ ... πλάσσω bestreichen
2,78
Ägypten (4) – Memento mori 78. ᾽Εν δὲ τῇσι συνουσίῃσι 1 τοῖσι εὐδαίµοσι2 αὐτῶν, ἐπεὰν ἀπὸ
δείπνου γένωνται, περιφέρει ἀνὴρ νεκρὸν ἐν σορῷ ξύλινον πεποιηµένον, µεµιµηµένον3 ἐς τὰ µ άλιστα καὶ γραφῇ4 καὶ ἔργῳ,
1
ἡ συνουσία Gastmahl εὐδαίµων 2 (hier) reich ὁ σορός Sarg 3 µεµιµηµένον Passiv! 4 ἡ γραφή (hier) Malerei 2
22
µέγαθος ὅσον τε πάντῃ5 πηχυαῖον6 ἢ δίπηχυν, δεικνὺς δὲ ἑκάστῳ τῶν
συµποτέων7 λέγει· ᾽Ες τοῦτον ὁρέων πῖνέ τε καὶ τέρπεο· ἔσεαι γὰρ ἀποθανὼν τοιοῦτος . Ταῦτα µ ὲν παρὰ τὰ συµπόσια ποιεῦσι.
5
ὅσον τε πάντῃ fast überall, gewöhnlich πηχυιαῖος 3 eine Elle lang 7 ὁ συµποτης Gelageteilnehmer 6
2,85-86
Ägypten (5) – Totenklage und Einbalsamierung 85. Θρῆνοι1 δὲ καὶ ταφαί σφεων εἰσὶ αἵδε. Τοῖσι ἂν ἀπογένηται2 ἐκ τῶν οἰκίων ἄνθρωπος τοῦ τις καὶ λόγος ᾖ, τὸ θῆλυ γένος πᾶν τὸ ἐκ
τῶν οἰκίων τούτων κατ᾽ ὦν ἐπλάσατο τὴν κεφαλὴν πηλῷ ἢ καὶ τὸ πρόσωπον , κἄπειτα ἐν τοῖσι οἰκίοισι λιποῦσαι τὸν νεκρὸν αὐταὶ ἀνὰ τὴν πόλιν στρωφώ µεναι4 τύπτονται ἐπεζωµέναι5 καὶ φαίνουσαι τοὺς µαζούς,6 σὺν δέ σφι αἱ προσήκουσαι 7 πᾶσαι· ἑτέρωθεν 8 δὲ οἱ ἄνδρες τύπτονται, ἐπεζωµένοι5 καὶ οὗτοι. ᾽Επεὰν δὲ ταῦτα ποιήσωσι , οὕτω ἐς τὴν ταρίχευσιν9 κοµίζουσι. 3
86. Εἰσὶ δὲ οἳ ἐπ᾽ αὐτῷ τούτῳ κατέαται10 καὶ τέχνην ἔχουσι ταύτην. Οὗτοι, ἐπεάν σφι κοµισθῇ νεκρός, δεικνύουσι τοῖσι κοµίσασι παραδείγµατα νεκρῶν ξύλινα, τῇ γραφῇ µ εµιµηµένα. Καὶ τὴν µ ὲν σπουδαιοτάτην11 αὐτέων φασὶ εἶναι τοῦ12 οὐκ ὅσιον ποιεῦµαι13 τὸ οὔνοµα ἐπὶ τοιούτῳ πρήγµατι ὀνοµάζειν, τὴν δὲ δευτέρην δεικνύουσι ὑποδεεστέρην τε ταύτης καὶ εὐτελεστέρην , τὴν δὲ τρίτην εὐτελεστάτην.14 Φράσαντες δὲ πυνθάνονται παρ᾽ αὐτῶν κατὰ ἥντινα βούλονταί σφι σκευασθῆναι15 τὸν νεκρόν. Οἱ µ ὲν δὴ ἐκποδὼν µ ισθῷ ὁµολογήσαντες ἀπαλλάσσονται, οἱ δὲ ὑπολειπόµενοι ἐν οἰκήµασι ὧδε τὰ σπουδαιότατα ταριχεύουσι. Πρῶτα µ ὲν σκολιῷ16 σιδήρῳ διὰ τῶν µυξωτήρων 17 ἐξάγουσι τὸν ἐγκέφαλον,18 τὰ µ ὲν αὐτοῦ οὕτω ἐξάγοντες, τὰ δὲ ἐγχέοντες 19 φάρµακα. Μετὰ δὲ λίθῳ αἰθιοπικῷ ὀξέι παρασχίσαντες παρὰ τὴν λαπάρην20 ἐξ ὦν εἷλον τὴν κοιλίην21 πᾶσαν,
ἐκκαθήραντες δὲ αὐτὴν καὶ διηθήσαντες22 οἴνῳ φοινικηίῳ23 αὖτις διηθέουσι θυµιήµασι24 τετριµµένοισι.25 ῎Επειτα τὴν νηδὺν26 σµύρνης27 ἀκηράτου28 τετριµµένης καὶ κασίης29 καὶ τῶν ἄλλων θυµιηµάτων,30 πλὴν λιβανωτοῦ,31 πλήσαντες συρράπτουσι 32 ὀπίσω. Ταῦτα δὲ ποιήσαντες ταριχεύουσι λίτρῳ33 κρύψαντες ἡµέρας ἑβδοµήκοντα·34 πλέονας δὲ τουτέων οὐκ ἔξεστι ταριχεύειν. ᾽Επεὰν δὲ παρέλθωσι αἱ ἑβδοµήκοντα, λούσαντες τὸν νεκρὸν κατειλίσσουσι35 πᾶν αὐτοῦ τὸ σῶµα σινδόνος βυσσίνης36 τελαµῶσι37 κατατετµηµένοισι, ὑποχρίοντες38 τῷ κόµµι,39 τῷ δὴ ἀντὶ κόλλης40 τὰ πολλὰ χρέωνται Αἰγύπτιοι. ᾽Ενθεῦτεν δὲ παραδεξάµενοί µ ιν οἱ προσήκοντες ποιεῦνται ξύλινον τύπον ἀνθρωποειδέα,41 ποιησάµενοι δὲ ἐσεργνύουσι 42 τὸν νεκρόν, καὶ κατακληίσαντες43 οὕτω θησαυρίζουσι 44 ἐν οἰκήµατι θηκαίῳ,45 ἱστάντες ὀρθὸν πρὸς τοῖχον.46
1 2
ὁ θρῆνος Totenklage ἀπογίγνο µαι anleben, sterben
3
καταπλάσσω beschmieren στρωφάοµαι sich umhertreiben 5 ἐπιζώννυ µι (unter der Brust) gürten 6 ὁ µ αζός weibl. Brust, Busen 7 ὁ προσήκων Verwandte 4
8 9
10
ἑτέρωθεν andererseits ἡ ταρίχευσις Einbalsamierung
κατέαται = κάθηνται
(hier) einen Beruf haben σπουδαῖος 3 aufwendig 12 τοῦ scil. Osiris 13 ποιεῦ µαι halten für 14 εὐτελής 2 billig 15 σκευάζω herrichten 16 σκολιός 3 krumm 17 ὁ µ υξωτήρ Nasenloch 18 ὁ ἐγκέφαλος Gehirn 19 ἐγχέω eingießen 20 ἡ λαπάρη Weichen 21 ἡ κοιλίη Eingeweide 22 διηθέω ausspülen 23 οἰνος φοινικήιος Palmwein 24 τὸ θυµίηµα Räucherwerk 25 τρίβω zerreiben 26 ἡ νηδύς Bauch 27 ἡ σµύρνη Myrrhe 28 ἀ-κήρατος rein 29 ἡ κασίη Kasia (= Zimt) 11
30
τὸ θύωµα = θυµίηµα ὁ λιβανωτός Weihrauch 32 συρ-ράπτω zusammennähen 33 τὸ λίτρον Natron 34 ἑβδοµήκοντα siebzig 35 κατειλίσσω einwickeln 36 ἡ σινδών βυσσίνη feine Leinwand 37 ὁ τελαµών Binde 38 ὑποχρίω darunter streichen 39 τὸ κόµµι Gummi 40 ἡ κόλλα Leim 41 ἀνθρωπο -ειδής 2 menschengestaltig 42 ἐσ-έργνυµι einschließen 43 κατα-κλείω versperren 44 θησαυρ -ίζω aufbewahren 45 τὸ οἴκηµα θήκαιον Grabkammer 46 ὁ τοῖχος Wand 31
23
2,113-120
Ägypten (6) – Paris und Helena in Ägypten 113. ῎Ελεγον δέ µ οι οἱ ἱρέες ἱστορέοντι 1 τὰ περὶ ῾Ελένην γενέσθαι ῾Ελένην γενέσθαι ὧδε. 2 ᾽Αλέξανδρον ἁρπάσαντα ῾Ελένην ἐκ Σπάρτης ἀποπλέειν ἐς τὴν ἑωυτοῦ· καί µ ιν, ὡς ἐγένετο ἐν τῷ Αἰγαίῳ,3 ἐξῶσται4 ἄνεµοι ἐκβάλλουσι ἐς τὸ Αἰγύπτιον πέλαγος,6 ἐνθεῦτεν δέ ( οὐ γὰρ ἀνίει5 τὰ πνεύµατα) ἀπικνέεται ἐς Αἴγυπτον καὶ Αἰγύπτου ἔς τε τὸ νῦν Κανωβικὸν7 καλεόµενον στόµα7 τοῦ Νείλου καὶ ἐς Ταριχηίας.8 ῏Ην δὲ ἐπὶ τῆς ἠιόνος ,9 τὸ καὶ νῦν ἐστι, ῾Ηρακλέος ἱρόν, ἐς τὸ ἢν καταφυγὼν οἰκέτης10 ὅτεο ὦν ἀνθρώπων ἐπιβάληται11 στίγµατα12 ἱρά, ἑωυτὸν διδοὺς τῷ θεῷ, οὐκ ἔξεστι τούτου ἅψασθαι· ὁ νόµος οὗτος διατελέει13 ἐὼν ὅµοιος τὸ µ έχρι ἐµέο ἀπ᾽ ἀρχῆς. Τοῦ ὦν δὴ ᾽Αλεξάνδρου ἀπιστέαται14 θεράποντες πυθόµενοι τὸν περὶ τὸ ἱρὸν ἔχοντα νόµον, ἱκέται15 δὲ ἱζόµενοι τοῦ θεοῦ κατηγόρεον τοῦ ᾽Αλεξάνδρου, βουλό µενοι βλάπτειν αὐτόν, πάντα λόγον ἐξηγεόµενοι16 ὡς εἶχε περὶ τὴν ῾Ελένην τε καὶ τὴν ἐς Μενέλεων ἀδικίην· κατη γόρεον δὲ ταῦτα πρός τε τοὺς ἱρέας καὶ τὸν τοῦ στόµατος τούτου φύλακον,17 τῷ οὔνοµα ἦν Θῶνις.18 114. ᾽Ακούσας δὲ τούτων ὁ Θῶνις πέµπει τὴν ταχίστην19 ἐς Μέµφιν παρὰ Πρωτέα20 ἀγγελίην λέγουσαν τάδε· ῞Ηκει ξεῖνος, γένος µ ὲν Τευκρός,21 ἔργον δὲ ἀνόσιον22 ἐν τῇ ῾Ελλάδι ἐξεργασµένος· ξείνου γὰρ ξείνου γὰρ τοῦ ἑωυτοῦ ἐξαπατήσας τὴν γυναῖκα αὐτήν τε ταύτην ἄγων ἥκει καὶ πολλὰ κάρτα23 χρήµατα, ὑπὸ ἀνέµων ἐς γῆν τὴν σὴν ἀπενειχθείς. Κότερα24 δῆτα τοῦτον ἐῶµεν ἀσινέα25 ἐκπλέειν ἢ ἀπελώµεθα τὰ ἔχων ἦλθε; ᾽Αντιπέµπει πρὸς ταῦτα ὁ Πρωτεὺς λέγοντα τάδε· ῎Ανδρα τοῦτον, ὅστις κοτέ ἐστι, ἀνόσια ἐργασµένον ξεῖνον τὸν ἑωυτοῦ συλλαβόντες ἀπάγετε παρ᾽ ἐµέ, ἵνα εἰδέω, ὅ τι κοτὲ καὶ λέξει. 115. ᾽Ακούσας δὲ ταῦτα ὁ Θῶνις συλλαµβάνει τὸν ᾽Αλέξανδρον καὶ τὰς νέας αὐτοῦ κατίσχει· µ ετὰ δὲ αὐτόν τε τοῦτον ἀνήγαγε ἐς Μέµφιν καὶ τὴν ῾Ελένην τε καὶ τὰ χρήµατα, πρὸς δὲ καὶ τοὺς ἱκέτας. ᾽Ανακοµισθέντων δὲ πάντων,26 εἰρώτα τὸν ᾽Αλέξανδρον ὁ Πρωτεὺς τίς εἴη καὶ ὁκόθεν πλέοι. ῾Ο δέ οἱ καὶ τὸ γένος κατέλεξε καὶ τῆς πάτρης27 εἶπε τὸ οὔνοµα καὶ δὴ καὶ τὸν πλόον ἀπηγήσατο ὁκόθεν πλέοι. Μετὰ δὲ ὁ Πρωτεὺς εἰρώτα αὐτὸν ὁκόθεν τὴν ῾Ελένην λάβοι· πλανωµένου28 δὲ τοῦ ᾽Αλεξάνδρου ἐν τῷ λόγῳ καὶ οὐ λέγοντος τὴν ἀληθείην, ἤλεγχον οἱ γενόµενοι ἱκέται ἐξηγεόµενοι πάντα λόγον τοῦ ἀδικήµατος.29 Τέλος30 δὲ δή σφι λόγον τόνδε ἐκφαίνει ὁ Πρωτεύς , λέγων, ὅτι· „ ᾽Εγὼ εἰ µ ὴ περὶ πολλοῦ ἡγεόµην31 µ ηδένα ξείνων κτείνειν, ὅσοι ὑπ᾽ ἀνέµων ἤδη ἀπολαµφθέντες ἦλθον ἐς χώρην τὴν ἐµήν, ἐγὼ ἄν
1
wollen“ = forschen ἱστορέω „wissen wollen“ Ἀλέξανδρος = Paris 3 τὸ Αἰγαῖον τὸ Αἰγαῖον Ägäisches Meer 2
4
ἐξώστης , -ου widrig ἀνίηµι nachlassen 6 τό πέλαγος Meer 5
7
Κανωβικὸν στόµα
Mündung bei der Stadt Kanobos 8
Ταριχεῖαι
Stadt an d. kanob. Nilmündung ὁ ἠιών,-ονος Küste, Ufer 10 ὁ οἰκέτης (hier) Sklave 11 ἐπιβάλλο µαι sich bezeichnen mit 12 τὸ στίγµα Zeichen, Mal 13 διατελέω andauern 14 ἀπιστέαται = ἀφίστανται 15 ὁ ἱκέτης Schutzflehender 16 ἐξηγέο µαι erzählen 17 ὁ φυλακός = φύλαξ 18 Θῶνις ägypt. König 9
19
scil. ὁδόν
20
Πρωτεύς (hier) ägypt. König Τευκρός Troer
21 22
ἀν-όσιος 2 ruchlos κάρτα ( adv adv ) stark, sehr 24 κότερα...ἢ = πότερον ...ἢ 25 ἀσινής 2 unversehrt 23
26
näml. Paris, Helena und das Geraubte
27
ἡ πάτρη = πατρίς
28
πλανάο µαι (hier) Ausflüchte suchen
29
τὸ ἀδίκηµα = ἀδικίη τέλος (adv) schließlich 31 περὶ πολλοῦ ἡγέοµαι für wichtig halten 30
24
σε ὑπὲρ τοῦ ῞Ελληνος ἐτεισάµην,32 ὅς, ὦ κάκιστε ἀνδρῶν, ξεινίων33 τυχὼν ἔργον ἀνοσιώτατον ἐργάσαο. Παρὰ τοῦ σεωυτοῦ ξείνου34 τὴν γυναῖκα ἦλθες· καὶ µ άλα ταῦτά τοι οὐκ ἤρκεσε,35 ἀλλ᾽ ἀναπτερώσας 36 αὐτὴν οἴχεαι ἔχων ἐκκλέψας. Καὶ οὐδὲ ταῦτά τοι µ οῦνα ἤρκεσε, ἀλλὰ καὶ τὰ οἰκία τοῦ ξείνου κεραίσας37 ἥκεις. Νῦν ὦν, ἐπειδὴ περὶ πολλοῦ ἥγηµαι µ ὴ ξεινοκτονέειν ,38 γυναῖκα µ ὲν ταύτην καὶ τὰ χρήµατα οὔ τοι προήσω ἀπάγεσθαι, ἀλλ᾽ αὐτὰ ἐγὼ τῷ ῞Ελληνι ξείνῳ φυλάξω, ἐς ὃ39 ἂν αὐτὸς ἐλθὼν ἐκεῖνος ἀπαγαγέσθαι ἐθέλῃ· αὐτὸν δέ σε καὶ τοὺς σοὺς συµπλόους40 τριῶν ἡµερέων προαγορεύω 41 ἐκ τῆς ἐµῆς γῆς ἐς ἄλλην τινὰ µ ετορµίζεσθαι,42 εἰ δὲ µ ή, ἅτε πολεµίους περιέψεσθαι.43 116. ῾Ελένης µ ὲν ταύτην ἄπιξιν44 παρὰ Πρωτέα ἔλεγον οἱ ἱρέες γενέσθαι. ∆οκέει δέ µ οι καὶ ῞Οµηρος τὸν λόγον τοῦτον πυθέσθαι· ἀλλ᾽, οὐ γὰρ ὁµοίως ἐς τὴν ἐποποιίην45 εὐπρεπὴς 46 ἦν τῷ ἑτέρῳ τῷ περ ἐχρήσατο, ἐς ὃ47 µ ετῆκε αὐτόν, δηλώσας ὡς καὶ τοῦτον ἐπίσταιτο τὸν λόγον. ∆ῆλον δέ, κατά48 περ ἐποίησε ἐν ᾽Ιλιάδι ( καὶ οὐδαµῇ ἄλλῃ49 ἀνεπόδισε50 ἑωυτόν) πλάνην τὴν ᾽Αλεξάνδρου, ὡς ἀπηνείχθη ἄγων ῾Ελένην τῇ τε δὴ ἄλλῃ πλαζόµενος51 καὶ ὡς ἐς Σιδῶνα τῆς Φοινίκης ἀπίκετο. ᾽Επιµέµνηται δὲ αὐτοῦ ἐν ∆ιοµήδεος ᾽Αριστηίῃ·52 λέγει δὲ τὰ ἔπεα ὧδε· ἔνθ᾽ ἔσαν οἱ πέπλοι53 παµποίκιλοι, ἔργα γυναικῶν ἔργα γυναικῶν Σιδονίων, τὰς αὐτὸς ᾽Αλέξανδρος θεοειδὴς ἤγαγε Σιδονίηθεν, ἐπιπλὼς 54 εὐρέα πόντον, τὴν ὁδὸν ἣν ῾Ελένην περ ἀνήγαγεν εὐπατέρειαν.55
32
τίνω büßen; (med) bestrafen τὸ ξείνιον (hier) gastliche Bewirtung 34 ξείνου Attribut zu γυναῖκα 35 ἀρκέω genügen 33
36
ἀναπτερόω verführen, aufhetzen κεραΐζω plündern, berauben 38 ξεινοκτονέω einen Fremden töten 39 ἐς ὃ bis 40 ὁ σύµπλοος Gefährte 41 προαγορεύω befehlen 42 µετορµίζοµαι abfahren 43 περιέπο µαι behandeln 37
44
ἡ ἄπιξις = ἄφιξις Ankunft
45
ἡ ἐπο-ποιίη Epos εὐπρεπής 2 passend 47 ἐς ὃ insofern 46
48
κατά = καθά sowie οὐδαµῇ ἄλλῃ auch sonst nirgends 50 ἀναποδίζω widersprechen 49
51 52
53 54
πλάζοµαι umherirren ἡ ἀριστεία Aristie
ὁ πέπλος Gewand ἐπι-πλέω befahren
55
εὐπατέρεια edel
56
∆ιὸς θυγάθηρ scil. Helena
57
µητιόεις 3 künstlich
58
ἐσθλός 3 wirksam πόρον (aor.) geben
Ilias 6, 289ff
᾽Επιµέµνηται δὲ καὶ ἐν ᾽Οδυσσείῃ ἐν τοῖσδε τοῖσι ἔπεσι· τοῖα ∆ιὸς θυγάτηρ56 ἔχε φάρµακα µ ητιόεντα,57 ἐσθλά,58 τά οἱ Πολύδαµνα πόρεν59 Θῶνος παράκοιτις60 Αἰγυπτίη, τῇ πλεῖστα φέρει ζείδωρος61 ἄρουρα φάρµακα, πολλὰ µ ὲν ἐσθλὰ µ εµιγµένα, πολλὰ δὲ λυγρά.62 Odyssee 4, 227ff
Καὶ τάδε ἕτερα πρὸς Τηλέµαχον Μενέλεως λέγει· Αἰγύπτῳ µ ᾽ ἔτι δεῦρο θεοὶ µ εµαῶτα63 νέεσθαι64 ἔσχον, ἐπεὶ οὔ σφιν ἔρεξα65 τεληέσσας66 ἑκατόµβας.67 Odyssee 4, 351f
᾽Εν τούτοισι τοῖσι ἔπεσι δηλοῖ ,68 ὅτι ἠπίστατο τὴν ἐς Αἴγυπτον ᾽Αλεξάνδρου πλάνην· ὁµουρέει69 γὰρ ἡ Συρίη Αἰγύπτῳ, οἱ δὲ Φοίνικες, τῶν ἐστι ἡ Σιδών, ἐν τῇ Συρίῃ οἰκέουσι.
59 60
ἡ παράκοιτις Gattin ζείδωρος 2 Getreide spendend 62 λυγρός 3 unheilvoll 61
63
µέµαα (präsent. Perf.) begehren
64
νέοµαι heimkehren ῥέζω darbringen
65 66 67
68 69
70
117. Κατὰ ταῦτα δὲ τὰ ἔπεα καὶ τόδε τὸ χωρίον οὐκ ἥκιστα ἀλλὰ µάλιστα δηλοῖ ὅτι οὐκ ῾Οµήρου τὰ Κύπρια ἔπεά70 ἐστι, ἀλλ᾽ ἄλλου
τελήεις 3 vollendet ἡ ἑκατόµβη Opfer δηλόω (intrans.) klar sein ὁµουρέω grenzen an τὰ Κύπρια ἔπεα die Kyprien
(nachhomerische Dichtung des epischen Kyklos)
25
τινός· ἐν µ ὲν γὰρ τοῖσι Κυπρίοισι εἴρηται ὡς τριταῖος71 ἐκ Σπάρτης ᾽Αλέξανδρος ἀπίκετο ἐς τὸ ῎Ιλιον ἄγων ῾Ελένην, εὐαέι72 τε πνεύµατι χρησάµενος καὶ θαλάσσῃ λείῃ·73 ἐν δὲ ᾽Ιλιάδι λέγει ὡς ἐπλάζετο ἄγων αὐτήν. ῞Οµηρος µ έν νυν καὶ τὰ Κύπρια ἔπεα χαιρέτω.74 118. Εἰροµένου75 δέ µ εο τοὺς ἱρέας εἰ µ άταιον λόγον λέγουσι οἱ ῞Ελληνες τὰ περὶ ῎Ιλιον γενέσθαι ἢ οὔ, ἔφασαν πρὸς ταῦτα τάδε, ἱστορίῃσι76 φάµενοι εἰδέναι παρ᾽ αὐτοῦ Μενέλεω . ᾽Ελθεῖν µ ὲν γὰρ µετὰ τὴν ῾Ελένης ἁρπαγὴν ἐς τὴν Τευκρίδα γῆν ῾Ελλήνων στρατιὴν πολλὴν βοηθέουσαν Μενέλεῳ· ἐκβᾶσαν δὲ ἐς γῆν ἐς γῆν καὶ ἱδρυθεῖσαν77 τὴν στρατιὴν πέµπειν ἐς τὸ ῎Ιλιον ἀγγέλους, σὺν δέ σφι ἰέναι καὶ αὐτὸν Μενέλεων. Τοὺς δ᾽ ἐπείτε ἐσελθεῖν ἐς τὸ τεῖχος, ἀπαιτέειν ῾Ελένην τε καὶ τὰ χρήµατα τά οἱ οἴχετο κλέψας ᾽Αλέξανδρος, τῶν τε ἀδικηµάτων δίκας αἰτέειν. Τοὺς δὲ Τευκροὺς τὸν αὐτὸν λόγον λέγειν τότε καὶ µετέπειτα,78 καὶ ὀµνύντας καὶ ἀνωµοτί,79 µ ὴ µ ὲν80 ἔχειν ῾Ελένην µ ηδὲ τὰ ἐπικαλεόµενα81 χρήµατα, ἀλλ᾽ εἶναι αὐτὰ πάντα ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ οὐκ ἂν δικαίως αὐτοὶ δίκας ὑπέχειν82 τῶν83 Πρωτεὺς ὁ Αἰγύπτιος βασιλεὺς ἔχει. Οἱ δὲ ῞Ελληνες καταγελᾶσθαι δοκέοντες ὑπ᾽ αὐτῶν οὕτω δὴ ἐπολιόρκεον,84 ἐς ὃ85 ἐξεῖλον. ῾Ελοῦσι δὲ τὸ τεῖχος ὡς οὐκ ἐφαίνετο ἡ ῾Ελένη, ἀλλὰ τὸν αὐτὸν λόγον τῷ προτέρῳ ἐπυνθάνοντο, οὕτω δὴ πιστεύσαντες τῷ λόγῳ τῷ πρώτῳ οἱ ῞Ελληνες αὐτὸν Μενέλεων ἀποστέλλουσι παρὰ Πρωτέα. 119. ᾽Απικόµενος δὲ ὁ Μενέλεως ἐς τὴν Αἴγυπτον τὴν Αἴγυπτον καὶ ἀναπλώσας86 ἐς τὴν Μέµφιν, εἴπας τὴν ἀληθείην τῶν πρηγµάτων, καὶ ξεινίων ἤντησε87 µεγάλων καὶ ῾Ελένην ἀπαθέα88 κακῶν ἀπέλαβε, πρὸς δὲ καὶ τὰ ἑωυτοῦ χρήµατα πάντα. Τυχὼν µ έντοι τούτων ἐγένετο Μενέλεως ἀνὴρ ἄδικος ἐς Αἰγυπτίους . ᾽Αποπλέειν γὰρ ὁρµηµένον αὐτὸν ἶσχον ἄπλοιαι.89 ᾽Επειδὴ δὲ τοῦτο ἐπὶ πολλὸν τοιοῦτο ἦν, ἐπιτεχνᾶται90 πρῆγµα οὐκ ὅσιον· λαβὼν γὰρ λαβὼν γὰρ δύο παιδία ἀνδρῶν ἐπιχωρίων ἔντοµά91 σφεα ἐποίησε. Μετὰ δέ, ὡς ἐπάιστος 92 ἐγένετο τοῦτο ἐργασµένος, µισηθείς τε καὶ διωκόµενος οἴχετο φεύγων τῇσι νηυσὶ ἐπὶ Λιβύης. Τὸ ἐνθεῦτεν δὲ ὅκῃ ἔτι ἐτράπετο, οὐκ εἶχον εἰπεῖν Αἰγύπτιοι. Τούτων δὲ τὰ µ ὲν ἱστορίῃσι ἔφασαν ἐπίστασθαι, τὰ δὲ παρ᾽ ἑωυτοῖσι γενόµενα ἀτρεκέως ἐπιστάµενοι λέγειν. 120. Ταῦτα µ ὲν Αἰγυπτίων οἱ ἱρέες ἔλεγον. ᾽Εγὼ δὲ τῷ λόγῳ τῷ περὶ ῾Ελένης λεχθέντι καὶ αὐτὸς προστίθε µαι,93 τάδε ἐπιλεγόµενος·94 εἰ ἦν ῾Ελένη ἐν ᾽Ιλίῳ, ἀποδοθῆναι ἂν αὐτὴν τοῖσι ῞Ελλησι ἤτοι ἑκόντος γε ἢἀέκοντος ᾽Αλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς95 ἦν ὁ Πρίαµος οὐδὲ οἱ ἄλλοι προσήκοντες αὐτῷ, ὥστε τοῖσι σφετέροισι 96 σώµασι καὶ τοῖσι τέκνοισι καὶ τῇ πόλι κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅκως
71 72
τριταῖος 3 am dritten Tag εὐαής 2 günstig wehend
73
λεῖος 3 glatt
74
χαιρέτω (hier) genug davon
75
εἴροµαι fragen
76
ἡ ἱστορίη Nachforschung
77
ἱδρύοµαι ein Lager aufschlagen
78
µετέπειτα später
79
ἀνωµοτί (adv) ohne Schwur µέν = µ ήν 81 ἐπικαλέω vorwerfen 82 δίκας ὑπ-έχω = δίκας δίδωµι 80
83
= τούτων, ἃ
84
πολιορκέω belagren εἰς ὃ bis
85
86
ἀναπλιόω = ἀναπλέω ἀντάω (+Gen) erhalten 88 ἀπαθής 2 unversehrt 87
89
αἱ ἄπλοιαι widrige Winde
90
ἐπιτεχνάο µαι ersinnen ἔντοµα ποιέω opfern 92 ἐπαίστος 2 bekannt 91
93
προστίθε µαι zustimmen
94
ἐπιλέγο µαι erwägen
95
φρενοβλαβής 2 verrückt
96
σφέτερος 3 ihr eigen
26
᾽Αλέξανδρος ῾Ελένῃ συνοικέῃ. Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖσι πρώτοισι χρόνοισι ταῦτα ἐγίνωσκον ,97 ἐπεὶ πολλοὶ µ ὲν τῶν ἄλλων Τρώων, ὁκότε συµµίσγοιεν τοῖσι ῞Ελλησι, ἀπώλλυντο, αὐτοῦ δὲ Πριάµου οὐκ ἔστι, ὅτε οὐ98 δύο ἢ τρεῖς ἢ καὶ ἔτι πλέους τῶν παίδων µ άχης γινοµένης ἀπέθνῃσκον ( εἰ χρή τι τοῖσι ἐποποιοῖσι 99 χρεώµενον λέγειν), τούτων δὲ τοιούτων συµβαινόντων ἐγὼ µ ὲν ἔλποµαι,100 εἰ καὶ αὐτὸς Πρίαµος συνοίκεε ῾Ελένῃ, ἀποδοῦναι ἂν αὐτὴν τοῖσι ᾽Αχαιοῖσι, µ έλλοντά γε δὴ τῶν παρεόντων κακῶν ἀπαλλαγήσεσθαι. Οὐ µ ὲν οὐδὲ ἡ βασιληίη ἐς ᾽Αλέξανδρον περιήιε,101 ὥστε γέροντος Πριάµου ἐόντος ἐπ᾽ ἐκείνῳ τὰ πρήγµατα εἶναι, ἀλλὰ ῞Εκτωρ καὶ πρεσβύτερος καὶ ἀνὴρ ἐκείνου µᾶλλον ἐὼν ἔµελλε αὐτὴν Πριάµου ἀποθανόντος παραλάµψεσθαι, τὸν οὐ προσῆκε ἀδικέοντι τῷ ἀδελφεῷ ἐπιτρέπειν,102 καὶ ταῦτα103 µεγάλων κακῶν δι᾽ αὐτὸν συµβαινόντων ἰδίῃ τε αὐτῷ καὶ τοῖσι ἄλλοισι πᾶσι Τρωσί. ᾽Αλλ᾽ οὐ γὰρ εἶχον ῾Ελένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσι αὐτοῖσι τὴν ἀληθείην ἐπίστευον οἱ ῞Ελληνες, ὡς µ ὲν ἐγὼ γνώµην ἀποφαίνοµαι, τοῦ δαιµονίου παρασκευάζοντος ὅκως πανωλεθρίῃ 104 ἀπολόµενοι καταφανὲς105 τοῦτο τοῖσι ἀνθρώποισι ποιήσωσι , ὡς τῶν µεγάλων ἀδικη µ άτων µ εγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιµωρίαι παρὰ τῶν θεῶν. Καὶ ταῦτα µ ὲν τῇ106 ἐµοὶ δοκέει εἴρηται.
97
γινώσκω (hier) überzeugt sein
98
οὐκ ἔστι, ὅτε οὐ jedesmal
99
ὁ ἐποποιός epischer Dichter
100
ἔλποµαι glauben
101
περίειµι (-ιέναι ) übergehen
102
ἐπιτρέπω gestatten καὶ ταῦτα zumal
103
104 105
106
ἡ παν-ωλεθρίη gänzlicher Untergang κατα-φανής 2 deutlich
τῇ wie
2,123
Ägypten (7) – Seelenwanderung Seelenwanderung 123. Πρῶτοι δὲ καὶ τόνδε τὸν λόγον Αἰγύπτιοί εἰσι οἱ εἰπόντες, ὡς ἀνθρώπου ψυχὴ ἀθάνατός ἐστι, τοῦ σώµατος δὲ καταφθίνοντος1 ἐς ἄλλο ζῷον αἰεὶ γινόµενον ἐσδύεται· ἐπεὰν δὲ πάντα περιέλθῃ τὰ χερσαῖα2 καὶ τὰ θαλάσσια καὶ τὰ πετεινά,3 αὖτις ἐς ἀνθρώπου σῶµα γινόµενον ἐσδύνειν· τὴν περιήλυσιν4 δὲ αὐτῇ γίνεσθαι ἐν τρισχιλίοισι ἔτεσι. Τούτῳ τῷ λόγῳ εἰσὶ, οἳ5 ῾Ελλήνων ἐχρήσαντο, οἱ µ ὲν πρότερον, οἱ δὲ ὕστερον, ὡς ἰδίῳ ἑωυτῶν ἐόντι· τῶν ἐγὼ εἰδὼς τὰ οὐνόµατα οὐ γράφω.
1 2
καταφθίνω hinschwinden χερσαῖος 3 auf d. festen Land lebend
3
πετεινός 3 beflügelt ἡ περιήλυσις Wanderung 5 εἰσὶ, οἳ manche 4
Herodot 2,124;126 2,124;126
Ägypten (8) – König Cheops 124. Τῇ δὲ πυραµίδι αὐτῇ χρόνον γενέσθαι χρόνον γενέσθαι εἴκοσι ἔτεα ποιευµένῃ, τῆς ἐστι πανταχῇ1 µ έτωπον2 ἕκαστον ὀκτὼ πλέθρα3 ἐούσης τετραγώνου καὶ ὕψος ἴσον ὕψος ἴσον, λίθου δὲ ξεστοῦ4 τε καὶ ἁρµοσµένου τὰ µ άλιστα· οὐδεὶς τῶν λίθων τριήκοντα ποδῶν ἐλάσσων. 126. ᾽Ες τοῦτο δὲ ἐλθεῖν5 Χέοπα κακότητος, ὥστε χρηµάτων δεόµενον τὴν θυγατέρα τὴν ἑωυτοῦ κατίσαντα6 ἐπ᾽ οἰκήµατος7 προστάξαι πρήσσεσθαι ἀργύριον ὁκόσον8 δή τι· οὐ γὰρ δὴ τοῦτό γε ἔλεγον. Τὴν
1
πανταχῇ (adv.) überall τὸ µ έτωπον Stirn(seite) Front 3 τὸ πλέθρον Plethron 2
4
5
(Längenmaß: 100 Fuß = 29,57m) ξεστός 3 geglättet
εἰς τοῦτο ἐλθεῖν so weit gehen = καθίσαντα 7 τὸ οἴκηµα (hier) Freudenhaus, Bordell 6
27
δὲ τά τε ὑπὸ τοῦ πατρὸς ταχθέντα πρήσσεσθαι , ἰδίῃ9 δὲ καὶ αὐτὴν διανοηθῆναι µ νηµήιον καταλιπέσθαι, καὶ τοῦ ἐσιόντος πρὸς αὐτὴν ἑκάστου δέεσθαι ὅκως ἂν αὐτῇ ἕνα λίθον ἐν τοῖσι ἔργοισι δωρέοιτο· ἐκ τούτων δὲ τῶν λίθων ἔφασαν τὴν πυρα µ ίδα οἰκοδοµηθῆναι τὴν ἐν µέσῳ τῶν τριῶν ἑστηκυῖαν, ἔµπροσθε τῆς µ εγάλης πυραµίδος, τῆς ἐστι τὸ κῶλον10 ἕκαστον ὅλου καὶ ἡµίσεος πλέθρου.
8 9
10
ὁκόσον einen bestimmten Betrag ἰδίῃ für sich
τὸ κῶλον Glied, Seite
2,129-132
Ägypten (9) – König Mykerinos 129. Μετὰ δὲ τοῦτον βασιλεῦσαι Αἰγύπτου βασιλεῦσαι Αἰγύπτου Μυκερῖνον ἔλεγον Χέοπος ἔλεγον Χέοπος παῖδα. Τῷ τὰ µ ὲν τοῦ πατρὸς ἔργα ἀπαδεῖν,1 τὸν δὲ τά τε ἱρὰ ἀνοῖξαι καὶ τὸν λεὼν2 τετρυµένον3 ἐς τὸ ἔσχατον4 κακοῦ ἀνεῖναι πρὸς ἔργα5 τε καὶ θυσίας· δίκας δέ σφι πάντων βασιλέων δικαιοτάτας κρίνειν. Κατὰ τοῦτο µ έν νυν τὸ ἔργον ἁπάντων, ὅσοι ἤδη βασιλέες ἐγένοντο Αἰγυπτίων αἰνέουσι µ άλιστα τοῦτον· τά τε ἄλλα γάρ ἄλλα γάρ µ ιν κρίνειν εὖ καὶ δὴ καὶ τῷ ἐπιµεµφοµένῳ6 ἐκ τῆς δίκης παρ᾽ ἑωυτοῦ διδόντα, ἄλλα ἀποπιµπλάναι7 αὐτοῦ τὸν θυµόν. ᾽Εόντι δὲ ἠπίῳ8 τῷ Μυκερίνῳ κατὰ τοὺς πολιήτας καὶ ταῦτα ἐπιτηδεύοντι9 πρῶτον κακῶν ἄρξαι τὴν θυγατέρα ἀποθανοῦσαν αὐτοῦ, τὸ µ οῦνόν οἱ εἶναι ἐν τοῖσι οἰκίοισι τέκνον. Τὸν δὲ ὑπεραλγήσαντά τε τῷ περιεπεπτώκεε 10 πρήγµατι καὶ βουλόµενον περισσότερόν 11 τι τῶν ἄλλων θάψαι τὴν θυγατέρα ποιήσασθαι βοῦν ξυλίνην κοίλην12 καὶ ἔπειτα καταχρυσώσαντά13 µ ιν ταύτην ἔσω ἐν αὐτῇ θάψαι ταύτην δὴ τὴν ἀποθανοῦσαν θυγατέρα. 130. Αὕτη ὦν ἡ βοῦς γῇ οὐκ ἐκρύφθη, ἀλλ᾽ ἔτι καὶ ἐς ἐµὲ ἦν φανερή, ἐν Σάϊ µ ὲν πόλι ἐοῦσα, κειµένη δὲ ἐν τοῖσι βασιληίοισι14 ἐν οἰκήµατι15 ἠσκηµένῳ·16 θυµιήµατα17 δὲ παρ᾽ αὐτῇ παντοῖα καταγίζουσι18 ἀνὰ πᾶσαν ἡµέρην, νύκτα δὲ ἑκάστην πάν νυχος λύχνος19 παρακαίεται. ᾽Αγχοῦ20 δὲ τῆς βοὸς ταύτης ἐν ἄλλῳ οἰκήµατι εἰκόνες τῶν παλλακέων21 τῶν Μυκερίνου ἑστᾶσι, ὡς ἔλεγον οἱ ἐν Σάϊ πόλι ἱρέες· ἑστᾶσι µ ὲν γὰρ ὲν γὰρ ξύλινοι κολοσσοί, ἐοῦσαι ἀριθµὸν ὡς22 εἴκοσι µ άλιστά κῃ, γυµναὶ ἐργασµέναι· αἵτινες µ έντοι εἰσί, οὐκ ἔχω εἰπεῖν πλὴν ἢ τὰ λεγόµενα. 131. Οἱ δέ τινες λέγουσι περὶ τῆς βοὸς ταύτης καὶ τῶν κολοσσῶν τόνδε τὸν λόγον, ὡς Μυκερῖνος ἠράσθη23 τῆς ἑωυτοῦ θυγατρὸς καὶ ἔπειτα ἐµίγη οἱ ἀεκούσῃ· µ ετὰ δὲ λέγουσι ὡς ἡ παῖς ἀπήγξατο24 ὑπὸἄχεος,25 ὁ δέ µ ιν ἔθαψε ἐν τῇ βοὶ ταύτῃ, ἡ δὲ µ ήτηρ αὐτῆς τῶν ἀµφιπόλων26 τῶν προδουσέων τὴν θυγατέρα τῷ πατρὶ ἀπέταµε τὰς χεῖρας, καὶ νῦν τὰς εἰκόνας αὐτέων εἶναι πεπονθυίας τά περ αἱ ζωαὶ
1 2
ἀφανδάνω mißfallen ὁ λεώς = λαός
3
τρύω quälen ἔσχατος 3 äußerster 5 τὰ ἔργα (hier) Landarbeiten 4
6 7 8 9
ἐπιµέµφοµαι ἐκ sich beschweren über ἀποπιµπληµι (hier) zufriedenstellen ἤπιος 3 mild ἐπιτηδεύω sich um etwas kümmern
10
περιπίπτω widerfahren περισσός 3 ungewöhnlich 12 κοῖλος 3 hohl 13 καταχρυσόω vergolden 11
14
τὰ βασιλήια (hier) Königsburg τὸ οἴκηµα Zimmer, Gemach 16 ἀσκέω kunstvoll herstellen, schmücken 17 τὸ θυµίηµα Räucherwerk 18 καθαγίζω opfern 19 ὁ λύχνος Lampe 20 ἀγχοῦ (+Gen) in der Nähe 21 ἡ παλλακή Nebenfrau 22 ὡς (hier) ungefähr 15
23 24
ἔραµαι sich verlieben ἀπάγγο µαι sich erhängen
25
τὸ ἄχος Kummer
26
ἡ ἀµφίπολος Dienerin
28
ἔπαθον. Ταῦτα δὲ λέγουσι φλυηρέοντες , 27 ὡς ἐγὼ δοκέω, τά τε ἄλλα καὶ δὴ καὶ τὰ περὶ τὰς χεῖρας τῶν κολοσσῶν· ταύτας γὰρ ταύτας γὰρ ὦν καὶ ἡµεῖς ὡρῶµεν, ὅτι ὑπὸ χρόνου τὰς χεῖρας ἀποβεβλήκασι, αἳ ἐν ποσὶ αὐτέων ἐφαίνοντο ἐοῦσαι ἔτι καὶ ἐς ἐµέ.
27
φλυηρέω Sinnloses reden
132. ῾Η δὲ βοῦς τὰ µ ὲν ἄλλα κατακέκρυπται φοινικέῳ28 εἵ µατι, τὸν αὐχένα29 δὲ καὶ τὴν κεφαλὴν φαίνει κεχρυσω µ ένα παχέι κάρτα χρυσῷ· µ εταξὺ δὲ τῶν κερέων ὁ τοῦ ἡλίου κύκλος µ εµιµηµένος ἔπεστι χρύσεος. ῎Εστι δὲ ἡ βοῦς οὐκ ὀρθὴ ἀλλ᾽ ἐν γούνασι ἐν γούνασι30 κειµένη, µέγαθος δὲ ὅση περ µ εγάλη βοῦς ζωή. ᾽Εκφέρεται δὲ ἐκ τοῦ οἰκήµατος ἀνὰ πάντα ἔτεα, ἐπεὰν τύπτωνται 31 οἱ Αἰγύπτιοι τὸν οὐκ ὀνοµαζόµενον θεὸν ὑπ᾽ ἐµέο ἐπὶ τοιούτῳ πρήγµατι·32 τότε ὦν καὶ τὴν βοῦν ἐκφέρουσι ἐς τὸ φῶς· φασὶ γὰρ δὴ αὐτὴν δεηθῆναι τοῦ πατρὸς Μυκερίνου ἀποθνῄσ κουσαν ἐν τῷ ἐνιαυτῷ ἅπαξ µ ιν τὸν ἥλιον κατιδεῖν.
28
φοινικέος 3 purpurn
29
ὁ αὐχήν Nacken
30
τὸ γόνυ τὸ γόνυ , γόνατος ( γούνατος ) Knie
31
τύπτω sich an die Brust schlagen,
betrauern 32
ἐπὶ τοιούτῳ πραγµατι
bei dieser Gelegenheit
29
HERODOTS HISTORIEN: HISTORIEN: 3.Buch
3,3
Ein kurioser Kriegsgrund 3. Λέγεται δὲ καὶ ὅδε λόγος, ἐµοὶ µ ὲν οὐ πιθανός, ὡς τῶν Περσίδων γυναικῶν ἐσελθοῦσά τις παρὰ τὰς Κύρου γυναῖκας, ὡς εἶδε τῇ Κασσανδάνῃ παρεστεῶτα τέκνα εὐειδέα τε καὶ µ εγάλα, πολλῷ ἐχρᾶτο τῷ ἐπαίνῳ ὑπερθωµάζουσα, ἡ δὲ Κασσανδάνη, ἐοῦσα τοῦ Κύρου γυνή, εἶπε τάδε· Τοιῶνδε µ έντοι ἐµὲ παίδων µ ητέρα ἐοῦσαν Κῦρος ἐν ἀτι µ ίῃ ἔχει, τὴν δὲ ἀπ᾽ Αἰγύπτου ἀπ᾽ Αἰγύπτου ἐπίκτητον1 ἐν τιµῇ τίθεται. Τὴν µ ὲν ἀχθοµένην τῇ Νιτήτι2 εἰπεῖν ταῦτα, τῶν δέ οἱ παίδων τὸν πρεσβύτερον εἰπεῖν Καµβύσην·3 Τοιγάρ τοι, ὦ µ ῆτερ, ἐπεὰν ἐγὼ γένωµαι ἀνήρ, Αἰγύπτου τὰ µ ὲν ἄνω κάτω θήσω , τὰ δὲ κάτω ἄνω. Ταῦτα εἰπεῖν αὐτὸν ἔτεα ὡς δέκακου γεγονότα, καὶ τὰς γυναῖκας ἐν θώµατι4 γενέσθαι· τὸν δὲ διαµνηµονεύοντα οὕτω δή, ἐπείτε ἀνδρώθη καὶ ἔσχε τὴν βασιληίην, ποιήσασθαι τὴν ἐπ᾽ Αἴγυπτον ἐπ᾽ Αἴγυπτον στρατηίην.
1
ἐπικτητος 2 (hier) fremd
Attrib. zu γυναῖκα 2
Νίτητις ägypt. Königstochter
3
Καµβύσης der spätere (2.) Perserkönig
4
τὸ θαῦµα Staunen, Wunder
1
ἐπιχωριος 2 einheimisch
2
χωρὶς (adv) getrennt, gesondert
3
χωρίζω trennen
4
διατετραίνω durchbohren, -schlagen
5
µόγις (adv) mit Mühe
6
εὐπετής 2 leicht
7
παχύνω festigen, härten
8
φαλακρόοµαι kahlköpfig werden
9
(hier) = ἔχειν
3,12
Nach der Schlacht zwischen Persern und Ägyptern 12. Θῶµα δὲ µ έγα εἶδον πυθόµενος παρὰ τῶν ἐπιχωρίων.1 Τῶν γὰρ ὀστέων κεχυµένων χωρὶς2 ἑκατέρων τῶν ἐν τῇ µ άχῃ ταύτῃ πεσόντων (χωρὶς µ ὲν γὰρ τῶν Περσέων κεῖται τὰ ὀστέα, ὡς ἐχωρίσθη3 κατ᾽ ἀρχάς, ἑτέρωθι δὲ τὰ τῶν Αἰγυπτίων), αἱ µ ὲν τῶν Περσέων κεφαλαί εἰσι ἀσθενέες οὕτω ὥστε, εἰ θέλεις ψήφῳ µ ούνῃ βαλεῖν, διατετρανέεις,4 αἱ δὲ τῶν Αἰγυπτίων οὕτω δή τι ἰσχυραί, µόγις5 ἂν λίθῳ παίσας διαρρήξειας. Αἴτιον δὲ τούτου τόδε ἔλεγον, καὶ ἐµέ γε εὐπετέως 6 ἔπειθον, ὅτι Αἰγύπτιοι µ ὲν αὐτίκα ἀπὸ παιδίων ἀρξάµενοι ξυροῦνται τὰς κεφαλὰς καὶ πρὸς τὸν ἥλιον παχύνεται7 τὸ ὀστέον . Τὠυτὸ δὲ τοῦτο καὶ τοῦ µ ὴ φαλακροῦσθαι8 αἴτιόν ἐστι· Αἰγυπτίων γὰρ ἄν τις ἐλαχίστους ἴδοιτο φαλακροὺς πάντων ἀνθρώπων. Τούτοισι µ ὲν δὴ τοῦτό ἐστι αἴτιον ἰσχυρὰς φορέειν9 τὰς κεφαλάς, τοῖσι δὲ Πέρσῃσι, ὅτι ἀσθενέας φορέουσι τὰς κεφαλάς, αἴτιον τόδε· σκιητροφέουσι 10 ἐξ ἀρχῆς πίλους11 τιάρας12 φορέοντες .
10
σκιητροφέω im Schatten halten
11
ὁ πῖλος Filz, Filzhut
12
ἡ τιάρα Tiara (persische Zipfelmütze)
30
3,25
Kambyses in Äthiopien 25. ᾽Επείτε δὲ πορευό µενος ἐγένετο ἐν Θήβῃσι, ἀπέκρινε τοῦ στρατοῦ ὡς πέντε µ υριάδας,1 καὶ τούτοισι µ ὲν ἐνετέλλετο ᾽Α µµ µµωνίους2 ἐξανδραποδισαµένους3 τὸ χρηστήριον4 τὸ τοῦ ∆ιὸς ἐµπρῆσαι,5 αὐτὸς δὲ τὸν λοιπὸν ἄγων στρατὸν ἤιε ἐπὶ τοὺς Αἰθίοπας. Πρὶν δὲ τῆς ὁδοῦ τὸ πέµπτον µ έρος διεληλυθέναι τὴν στρατιήν, αὐτίκα πάντα αὐτοὺς τὰ εἶχον σιτίων6 ἐχόµενα ἐπελελοίπεε ,7 µ ετὰ δὲ τὰ σιτία καὶ τὰ ὑποζύγια8 ἐπέλιπε κατεσθιόµενα. Εἰ µ έν νυν µ αθὼν ταῦτα ὁ Καµβύσης ἐγνωσιµάχεε9 καὶ ἀπῆγε ὀπίσω τὸν στρατόν, ἐπὶ10 τῇ ἀρχῆθεν γενοµένῃ ἁµαρτάδι11 ἦν ἂν ἀνὴρ σοφός· νῦν δὲ οὐδένα λόγον ποιεύµενος ἤιε αἰεὶ ἐς τὸ πρόσω . Οἱ δὲ στρατιῶται, ἕως µ έν τι εἶχον ἐκ τῆς γῆς λαµβάνειν, ποιηφαγέοντες 12 διέζωον· ἐπεὶ δὲ ἐς τὴν ψάµµον13 ἀπίκοντο, δεινὸν ἔργον αὐτῶν τινες ἐργάσαντο· ἐκ δεκάδος γὰρ ἕνα σφέων αὐτῶν ἀποκληρώσαντες 14 κατέφαγον. Πυθόµενος δὲ ταῦτα ὁ Καµβύσης, δείσας τὴν ἀλληλοφαγίην, ἀπεὶς τὸν ἐπ᾽ Αἰθίοπας ἐπ᾽ Αἰθίοπας στόλον15 ὀπίσω ἐπορεύετο , καὶ ἀπικνέεται ἐς Θήβας πολλοὺς ἀπολέσας τοῦ στρατοῦ.
1 2
ἡ µ υριάς,-αδος 10.000 οἱ Ἀ µµ µµώνιοι Volksstamm
in West-Ägypten 3
ἐξανδραποδίζο µαι
als Sklaven wegführen τὸ χρηστήριον Orakel (hier: das des Zeus Ammon) 5 ἐµπίµπρηµι anzünden 6 τὸ σιτίον Nahrung 7 ἐπιλείπω ausgehen 8 τὸ ὑποζύγιον Zugtier 9 γνωσιµαχέω sich eingestehen, zugeben 10 ἐπὶ (hier) trotz 11 ἡ ἁρµατάς,-αδος Irrtum, Fehler 12 ποιηφαγέω Gras fressen 13 ἡ ψάµµος Sand, Wüste 14 ἀποκληρόω auslosen 15 ὁ στόλος Heereszug 4
3,40-43
Der Ring des Polykrates 40. Καί κως τὸν ῎Α µασιν1 εὐτυχέων µ εγάλως ὁ Πολυκράτης οὐκ ἐλάνθανε, ἀλλά οἱ τοῦτ᾽ ἦν ἐπιµελές.2 Πολλῷ δὲ ἔτι πλέονός3 οἱ εὐτυχίης γινοµένης γράψας ἐς βυβλίον τάδε ἐπέστειλε ἐς Σάµον· ῎Α µασις Πολυκράτει ὧδε λέγει. ῾Ηδὺ µ ὲν πυνθάνεσθαι ἄνδρα φίλον καὶ ξεῖνον εὖ πρήσσοντα , ἐµοὶ δὲ αἱ σαὶ µ εγάλαι εὐτυχίαι οὐκ ἀρέσκουσι, τὸ θεῖον ἐπισταµένῳ ὡς ἔστι φθονερόν.4 Καί κως βούλοµαι καὶ αὐτὸς καὶ τῶν ἂν κήδωµαι τὸ µ έν τι εὐτυχέειν τῶν πρηγµάτων, τὸ δὲ προσπταίειν,5 καὶ οὕτω διαφέρειν6 τὸν αἰῶνα7 ἐναλλὰξ8 πρήσσων ἢ
εὐτυχέειν τὰ πάντα· οὐδένα γάρ οὐδένα γάρ κω λόγῳ οἶδα ἀκούσας ὅστις ἐς τέλος οὐ κακῶς ἐτελεύτησε πρόρριζος,9 εὐτυχέων τὰ πάντα. Σύ νυν ἐµοὶ πειθόµενος ποίησον πρὸς τὰς εὐτυχίας τοιάδε. Φροντίσας τὸ ἂν εὕρῃς ἐόν τοι πλείστου ἄξιον καὶ ἐπ᾽ ᾧ σὺ ἀπολοµένῳ µ άλιστα τὴν ψυχὴν ἀλγήσεις,10 τοῦτο ἀπόβαλε οὕτω ὅκως µ ηκέτι ἥξει ἐς ἀνθρώπους. ῎Ην τε µ ὴ ἐναλλὰξ ἤδη τὠπὸ τούτου11 αἱ εὐτυχίαι τοι τῇσι πάθησι προσπίπτωσι , τρόπῳ τῷ ἐξ ἐµέο ὑποκειµένῳ12 ἀκέο.13
1
Amasis, der König Ägyptens Ägyptens war mit Polykrates befreundet 2 ἐπιµελής 2 Sorgen bereitend 3
= πλέονος
4
φθονερός 3 neidisch προσπταίω Unglück haben 6 διαφέρω verbrinegn 7 ὁ αἰών Zeit, Leben 8 ἐναλλάξ (adv) abwechselnd 9 πρόρριζος 2 völlig vernichtet 5
10
ἀλγέω leiden τὸ ἀπὸ τούτου von jetzt an 12 ὑποτίθηµι raten 13 ἀκέοµαι heilen, (hier) sich helfen 11
14
41. Ταῦτα ἐπιλεξάµενος ὁ Πολυκράτης καὶ νόῳ λαβὼν ὥς οἱ εὖ ὑπετίθετο ὁ ῎Α µασις, ἐδίζητο15 ἐπ᾽ ᾧ ἂν µ άλιστα τὴν ψυχὴν ἀσηθείη16 ἀπολοµένῳ τῶν κειµηλίων,17 διζήµενος δ᾽ εὕρισκε τόδε. ῏Ην οἱ 14
ἐπιλέγο µαι lesen δίζη µαι suchen 16 ἀσάοµαι betrübt sein 15
17
τὸ κειµήλιον Kostbarkeit
31
σφρηγὶς18 τὴν ἐφόρεε χρυσόδετος ,19 σµαράγδου µ ὲν λίθου ἐοῦσα, ἔργον δὲ ἦν Θεοδώρου τοῦ Τηλεκλέος Σαµίου. ᾽Επεὶ ὦν ταύτην οἱ ἐδόκεε ἀποβαλεῖν, ἐποίεε τοιάδε· πεντηκόντερον 20 πληρώσας ἀνδρῶν ἐσέβη ἐς αὐτήν, µ ετὰ δὲ ἀναγαγεῖν ἐκέλευε ἐς τὸ πέλαγος· ὡς δὲ ἀπὸ τῆς νήσου ἑκὰς21 ἐγένετο, περιελόµενος τὴν σφρηγῖδα πάντων ὁρώντων τῶν συµπλόων ῥίπτει ἐς τὸ πέλαγος. Τοῦτο δὲ ποιήσας ἀπέπλεε, ἀπικόµενος δὲ ἐς τὰ οἰκία συµφορῇ ἐχρᾶτο.22
18 19
ἡ σφρηγίς Siegelring, Ring χρυσόδετος 2 goldgefasst
20
scil. ναῦν Fünfzigruderer
21
ἑκάς fern, weit weg
22
συµφορῇ ἐχρᾶτο war unglücklich
23
ὁ ἁλιεύς Fischer
24
χωρέω glücken
25
ἀποχειροβίοτος 2 von der Hände
Einige Tage später fängt ein Fischer einen prächtigen Fisch und macht ihn dem Tyrannen zum Geschenk. 42. Πέµπτῃ δὲ ἢ ἕκτῃ ἡµέρῃ ἀπὸ τούτων τάδε οἱ συνήνεικε γενέσθαι. ᾽Ανὴρ ἁλιεὺς23 λαβὼν ἰχθὺν µ έγαν τε καὶ καλὸν ἠξίου µ ιν Πολυκράτει δῶρον δοθῆναι. Φέρων δὴ καὶ καλὸν ἠξίου µ ιν Πολυκράτει δῶρον δοθῆναι. Φέρων δὴ ἐπὶ τὰς θύρας Πολυκράτει ἔφη ἐθέλειν ἐλθεῖν ἐς ὄψιν, χωρήσαντος 24 δέ οἱ τούτου ἔλεγε διδοὺς τὸν ἰχθύν· „ ῏Ω βασιλεῦ, ἐγὼ τόνδε ἑλὼν οὐκ ἐδικαίωσα φέρειν ἐς ἀγορήν, καίπερ ἐὼν ἀποχειροβίοτος ,25 ἀλλά µ οι ἐδόκεε σέο τε εἶναι ἄξιος καὶ τῆς σῆς ἀρχῆς· σοὶ δή µ ιν φέρων δίδωµι.“ ῾Ο δὲ ἡσθεὶς τοῖσι ἔπεσι ἀµείβεται τοῖσδε· „ Κάρτα τε εὖ ἐποίησας καὶ χάρις διπλὴ τῶν τε λόγων καὶ τοῦ δώρου· καί σε ἐπὶ δεῖπνον καλέοµεν.“ ῾Ο µ ὲν δὴ ἁλιεὺς µ έγα ποιεύµενος ταῦτα ἤιε ἐς τὰ οἰκία. Τὸν δὲ ἰχθὺν τάµνοντες26 οἱ
θεράποντες εὑρίσκουσι ἐν τῇ νηδύι27 αὐτοῦ ἐνεοῦσαν τὴν Πολυκράτεος σφρηγῖδα· ὡς δὲ εἶδόν τε καὶ ἔλαβον τάχιστα, ἔφερον κεχαρηκότες παρὰ τὸν Πολυκράτεα, διδόντες δέ οἱ τὴν σφρηγῖδα ἔλεγον ὅτεῳ τρόπῳ εὑρέθη. Τὸν δὲ ὡς ἐσῆλθε28 θεῖον εἶναι τὸ πρῆγµα, γράφει ἐς βυβλίον πάντα τὰ ποιήσαντά29 µ ιν, οἷα30 καταλελάβηκε,31 γράψας δὲ ἐς Αἴγυπτον ἐς Αἴγυπτον ἐπέθηκε.32 43. ᾽Επιλεξάµενος δὲ ὁ ῎Α µασις τὸ βυβλίον τὸ παρὰ τοῦ Πολυκράτεος ἧκον, ἔµαθε ὅτι ἐκκοµίσαι τε ἀδύνατον εἴη ἀνθρώπῳ ἄνθρωπον ἐκ τοῦ µέλλοντος γίνεσθαι πρήγµατος καὶ ὅτι οὐκ εὖ τελευτήσειν µ έλλοι Πολυκράτης εὐτυχέων τὰ πάντα, ὃς καὶ τὰ ἀποβάλλοι εὑρίσκοι. Πέµψας δέ οἱ κήρυκα ἐς Σάµον διαλύεσθαι ἔφη τὴν ξεινίην.33 Τοῦδε δὲ εἵνεκεν ταῦτα ἐποίεε, ἵνα µ ὴ συντυχίης34 δεινῆς τε καὶ µ εγάλης
Πολυκράτεα καταλαβούσης αὐτὸς ἀλγήσειε τὴν ψυχὴν ὡς περὶ ξείνου ἀνδρός.
Arbeit lebend
26
τάµνω = τέµνω ἡ νηδύς Bauch 28 ἐσῆλθε (hier) einfallen (in den Sinn) 27
29
acc. masc. zu µιν indir. Fragesatz und Rel.-Satz ( τὰ ) verschränkt: „was er tat und was ihm zustieß“ 31 καταλαµβάνω zustoßen 32 ἐπιτίθηµι (hier) schicken 30
33 34
ἡ ξεινίη Gastfreundschaft = ἁτυχίης Unglück
32
3,122;125
Das Ende des Polykrates Oroites, der persische Statthalter in Sardes, erfährt, dass Polykrates hofft, „Herr über Jonien und die Inseln“ zu werden, und sendet ihm folgenden Brief: 122. ᾽Οροίτης Πολυκράτει ὧδε λέγει. Πυνθάνοµαι ἐπιβουλεύειν1 σε πρήγµασι µ εγάλοισι καὶ χρήµατά τοι οὐκ εἶναι κατὰ τὰ φρονήµατα. Σύ νυν ὧδε ποιήσας ὀρθώσεις 2 µ ὲν σεωυτόν , σώσεις δὲ καὶ ἐµέ· ἐµοὶ γὰρ βασιλεὺς Καµβύσης ἐπιβουλεύει θάνατον καί µ οι τοῦτο ἐξαγγέλλεται σαφηνέως. Σύ νυν ἐµὲ ἐκκοµίσας3 αὐτὸν καὶ χρήµατα, τὰ µ ὲν αὐτῶν αὐτὸς ἔχε, τὰ δὲ ἐµὲ ἔα ἔχειν· εἵνεκέν4 τε χρηµάτων ἄρξεις ἁπάσης τῆς ῾Ελλάδος.
1
ἐπιβουλεύω (+Dat) streben nach
2
ὀρθόω erhöhen
3
näml. aus Sardes
4
εἵνεκεν aufgrund, mit Hilfe
5
ἀλογέω mißachten
6
∆ηµοκήδεης 3 Demokedes,
Trotz aller Warnungen reist Polykrates zu Oroites nach Sardes. 125. Πολυκράτης δὲ πάσης συµβουλίης ἀλογήσας5 ἔπλεε παρὰ τὸν ᾽Οροίτην, ἅµα ἀγόµενος ἄλλους τε πολλοὺς τῶν ἑταί ρων, ἐν δὲ δὴ καὶ ∆ηµοκήδεα6 τὸν Καλλιφῶντος Κροτωνιή την ἄνδρα, ἰητρόν τε ἐόντα καὶ τὴν τέχνην ἀσκέοντα ἄριστα τῶν κατ᾽ ἑωυτόν . ᾽Απικόµενος δὲ ἐς τὴν Μαγνησίην7 ὁ Πολυκράτης διεφθάρη κακῶς, οὔτε ἑωυτοῦ ἀξίως οὔτε τῶν ἑωυτοῦ φρονηµάτων·8 ὅτι γὰρ µ ὴ9 οἱ Συρηκοσίων γενόµενοι τύραννοι, οὐδὲ εἷς τῶν ἄλλων ῾Ελληνικῶν τυράν νων ἄξιός ἐστι Πολυκράτει µ εγαλοπρεπείην10 συµβληθῆναι.11 ᾽Αποκτείνας δέ µ ιν οὐκ ἀξίως ἀπηγήσιος12 ᾽Οροίτης ἀνεσταύρωσε· τῶν δέ οἱ ἑποµένων ὅσοι µὲν ἦσαν Σάµιοι, ἀπῆκε, κελεύων σφέας ἑωυτῷ χάριν εἰδέναι ἐόντας ἐλευθέρους , ὅσοι δὲ ἦσαν ξεῖνοί τε καὶ δοῦλοι τῶν ἑποµένων, ἐν ἀνδραπόδων λόγῳ13 ποιεύµενος εἶχε.
(Pythagoreer, Pythagoreer, Leibarzt des Dareios) 7
Μαγνησίη Magnesia
(Stadt zw. der Küste und Sardes) 8
τὸ φρόνηµα (hier) Gesinnung
9
ὅτι ... µ ὴ weil nicht = außer
10
ἡ µ εγαλοπρεπείη Großmut, Format
11
συµβάλλω vergleichen
12
ἡ ἀπήγησις Erwähnung
13
ὁ λόγος (hier) Zustand, Bedingung
3,99
Die indischen Padäer 99. ῎Αλλοι δὲ τῶν ᾽Ινδῶν πρὸς ἠῶ1 οἰκέοντες τούτων νοµάδες εἰσί, κρεῶν ἐδεσταὶ2 ὠµῶν,3 καλέονται δὲ Παδαῖοι. Νοµαίοισι4 δὲ τοιοισίδε λέγονται χρᾶσθαι. ῝Ος ἂν κάµῃ5 τῶν ἀστῶν,6 ἤν τε γυνὴ ἤν τε ἀνήρ, τὸν µ ὲν ἄνδρα ἄνδρες οἱ µ άλιστά οἱ ὁµιλέοντες κτείνουσι, φάµενοι αὐτὸν τηκόµενον7 τῇ νούσῳ τὰ κρέα σφίσι διαφθείρεσθαι· ὁ δὲ ἄπαρνός8 ἐστι µ ὴ µ ὲν νοσέειν, οἱ δὲ οὐ συγγινωσκό µενοι ἀποκτείναντες κατευωχέονται· ἣ δὲ ἂν γυνὴ κάµῃ, ὡσαύτως αἱ ἐπιχρεώ µεναι9 µ άλιστα γυναῖκες ταὐτὰ τοῖσι ἀνδράσι ποιεῦσι. Τὸν γὰρ δὴ ἐς γῆρας ἀπικόµενον θύσαντες κατευωχέονται. ᾽Ες δὲ τούτου
1
ἡ ἠώς Morgenröte, Osten
2
ὁ ἐδεστής 2 Esser
3
ὠµός 3 roh
4
τὸ νόµαιον = νόµος
5
κάµνω erkranken
6
ὁ ἀστός 3 (Mit) Bürger
7
τήκοµαι schmelzen, hinschwinden
8
ἄπαρνος 2 leugnend
9
ἐπιχράοµαι = ὁµιλέω
λόγον10 οὐ πολλοί τινες αὐτῶν ἀπικνέονται· πρὸ γὰρ τοῦ τὸν ἐς νοῦσον πίπτοντα πάντα κτείνουσι.
10
ὁ λόγος (hier) Zustand, Bedingung
33
3, 151-160
Zopyros oder die Eroberung Babylons. Die Machtübernahme Machtübernahme Dareios’ I. war mit Unruhen im Perserreich Perserreich verbunden; die Stadt Babylon hat sich sich gegen seine seine Herrschaft Herrschaft erhoben. a) Schwierigkeiten bei der Belagerung. Prophezeiung des ἀδύνατον und und Zopyros’ Entschluss. 151. Πυθόµενος δὲ ταῦτα ὁ ∆αρεῖος καὶ συλλέξας πᾶσαν τὴν ἑωυτοῦ δύναµιν ἐστρατεύετο ἐπ᾽ αὐτούς, ἐπελάσας1 δὲ ἐπὶ τὴν Βαβυλῶνα ἐπολιόρκεε2 φροντίζοντας 3 οὐδὲν τῆς πολιορκίης. ᾽Αναβαίνοντες γὰρ ἐπὶ τοὺς προµαχεῶνας4 τοῦ τείχεος οἱ Βαβυλώνιοι κατωρχέοντο 5 καὶ κατέσκωπτον ∆αρεῖον καὶ τὴν στρατιὴν αὐτοῦ, καί τις αὐτῶν εἶπε τοῦτο τὸ ἔπος· „ Τί κάτησθε, ὦ Πέρσαι, ἐνθαῦτα, ἀλλ᾽ οὐκ ἀπαλλάσσεσθε; Τότε γὰρ αἱρήσετε ἡµέας, ἐπεὰν ἡµίονοι6 τέκωσι.“ Τοῦτο εἶπε τῶν τις Βαβυλωνίων, οὐδαµὰ7 ἐλπίζων ἂν ἡµίονον τεκεῖν. 152/3. ῾Επτὰ δὲ µ ηνῶν καὶ ἐνιαυτοῦ διεληλυθότος ἤδη ὁ ∆αρεῖός τε ἤσχαλλε8 καὶ ἡ στρατιὴ πᾶσα οὐ δυνατὴ ἐοῦσα9 ἑλεῖν τοὺς Βαβυλωνίους. ᾽Ενθαῦτα εἰκοστῷ µ ηνὶ Ζωπύρῳ τῷ Μεγαβύζου τούτου ὃς τῶν ἑπτὰ ἀνδρῶν ἐγένετο τῶν τὸν µ άγον κατελόντων,10 τούτου τοῦ Μεγαβύζου παιδὶ Ζωπύρῳ ἐγένετο τέρας11 τόδε· τῶν οἱ σιτοφόρων 12 ἡµιόνων µ ία ἔτεκε. ῾Ως δέ οἱ ἐξηγγέλθη καὶ ὑπὸ ἀπιστίης αὐτὸς ὁ Ζώπυρος εἶδε τὸ βρέφος,13 ἀπείπας14 τοῖσι ἰδοῦσι µ ηδενὶ φράζειν τὸ γεγονὸς ἐβουλεύετο. Καί οἱ πρὸς τὰ τοῦ Βαβυλωνίου ῥήµατα, ὃς κατ᾽ ἀρχὰς ἔφησε, ἐπεάν περ ἡµίονοι τέκωσι, τότε τὸ τεῖχος ἁλώσεσθαι, πρὸς ταύτην τὴν φήµην Ζωπύρῳ ἐδόκεε εἶναι ἁλώσιµος15 ἤδη ἡ Βαβυλών· σὺν γὰρ σὺν γὰρ θεῷ ἐκεῖνόν τε εἰπεῖν καὶ ἑωυτῷ τεκεῖν τὴν ἡµίονον. 154. ῾Ως δέ οἱ ἐδόκεε µ όρσιµον εἶναι ἤδη τῇ Βαβυλῶνι ἁλίσκεσθαι, προσελθὼν ∆αρείῳ ἀπεπυνθάνετο εἰ περὶ πολλοῦ κάρτα17 ποιέεται18 τὴν Βαβυλῶνα ἑλεῖν. Πυθόµενος δὲ ὡς πολλοῦ τιµῷτο, ἄλλο ἐβουλεύετο , ὅκως19 αὐτός τε ἔσται ὁ ἑλὼν αὐτὴν καὶ ἑωυτοῦ τὸ ἔργον ἔσται· κάρτα γὰρ ἐν τοῖσι Πέρσῃσι20 αἱ ἀγαθουργίαι ἐς τὸ πρόσω µεγάθεος τιµῶνται.
1
ἐπελαύνω intr.: heranrücken
2
πολιορκέω belagern
3
φροντίζω +Gen.: s.etw.daraus machen
4
προµαχεών, -ῶνος Bastei
5
κατορχέοµαι (höhnisch) herumtanzen
6
ἡµίονος, - ου m./f. Maultier
7
οὐδαµά (Adv.) keinesfalls
8
ἀσχάλλω müde werden
9
ἐοῦσα = οὖσα
10
„die den Magier zu Fall brachten“: Konkurrent des Dareios, der sich als Sohn des Kyros ausgegeben hatte
11
τέρας, -ατος (Wunder-)Zeichen
12
σιτοφόρος 2 Proviant tragend
13
βρέφος, -ους Junges
14
ἀπολέγω verbieten
15
ἁλώσιµος 2 „fällig“
16
µόρσιµος 2 (schicksalhaft) bestimmt
17
κάρτα sehr
18
περὶ πολλοῦ ποιέοµαι
16
großen Wert legen auf 19
ὅκως = ὅπως
20
= Πέρσαις
b) Die unglaubliche Tat des Zopyros. Der Plan (154.) ῎Αλλῳ µ έν νυν οὐκ ἐφράζετο1 ἔργῳ δυνατὸς εἶναί µ ιν ὑποχειρίην2 ποιῆσαι, εἰ δ᾽ ἑωυτὸν λωβησάµενος3 αὐτοµολήσειε 4 ἐς αὐτούς. ᾽Ενθαῦτα ἐν ἐλαφρῷ5 ποιησάµενος ἑωυτὸν λωβᾶται λώβην ἀνήκεστον· 6 ἀποταµὼν γὰρ ἑωυτοῦ τὴν ῥῖνα7 καὶ τὰ ὦτα καὶ τὴν κόµην κακῶς περικείρας καὶ µ αστιγώσας 8 ἦλθε παρὰ ∆αρεῖον.
1
φράζω M: denken, überlegen ὑποχείριος 2 einnehmbar 3 λωβάοµαι schänden, entstellen 2
4
αὐτοµολέω überlaufen ἐν ἐλαφρῷ „ eilig“ 6 ἀνήκεστος 2 nicht wiedergutzumachen 7 ῥίς, ῥινός Nase 5
8
µαστιγόω auspeitschen
34
155. ∆αρεῖος δὲ κάρτα βαρέως ἤνεικε ἰδὼν ἄνδρα τὸν δοκιµώτατον λελωβηµένον, ἔκ τε τοῦ θρόνου ἀναπηδήσας9 ἀνέβωσέ10 τε καὶ εἴρετό µιν ὅστις εἴη ὁ λωβησάµενος καὶ ὅ τι ποιήσαντα . ῾Ο δὲ εἶπε· „ Οὐκ ἔστι οὗτος ἀνὴρ ὅτι µ ὴ σύ,11 τῷ ἐστὶ δύναµις τοσαύτη ἐµὲ δὴ ὧδε διαθεῖναι,12 οὐδέ τις ἀλλοτρίων, ὦ βασιλεῦ, τάδε ἔργασται, ἀλλ᾽ αὐτὸς ἐγὼ ἐµεωυτόν, δεινόν τι ποιεύµενος ᾽Ασσυρίους 13 Πέρσῃσι καταγελᾶν.“ ῾Ο δ᾽ ἀµείβετο· „ ῏Ω σχετλιώτατε 14 ἀνδρῶν, ἔργῳ τῷ αἰσχίστῳ οὔνοµα τὸ κάλλιστον ἔθεο,15 φὰς διὰ τοὺς πολιορκεοµένους σεωυτὸν ἀνηκέστως διαθεῖναι. Τί δ᾽, ὦ µ άταιε,16 λελωβηµένου σέο θᾶσσον οἱ πολέµιοι παραστήσονται;17 Κῶς18 οὐκ ἐξέπλωσας 19 τῶν φρενῶν σεωυτὸν διαφθείρας;“ ῾Ο δὲ εἶπε· „ Εἰ µ έν τοι ὑπερετίθεα20 τὰ ἔµελλον ποιήσειν, οὐκ ἄν µ ε περιεῖδες·21 νῦν δ᾽ ἐπ᾽ ἐµεωυτοῦ βαλόµενος ἔπρηξα. ῎Ηδη ὦν, ἢν µ ὴ τῶν σῶν δεήσῃ,22 αἱρέοµεν Βαβυλῶνα. ᾽Εγὼ µ ὲν γὰρ ὡς ἔχω αὐτοµολήσω ἐς τὸ τεῖχος καὶ φήσω πρὸς αὐτοὺς ὡς ὑπὸ σέο τάδε πέπονθα· καὶ δοκέω πείσας σφέας ταῦτα ἔχειν οὕτω τεύξεσθαι στρατιῆς.23 Σὺ δέ, ἀπ᾽ ἧς ἂν ἡµέρης ἐγὼ ἐσέλθω ἐς τὸ τεῖχος, ἀπὸ ταύτης ἐς δεκάτην ἡµέρην τῆς σεωυτοῦ στρατιῆς , τῆς οὐδεµία ἔσται ὤρη24 ἀπολλυµένης, ταύτης χιλίους τάξον κατὰ τὰς Σεµιράµιος καλεοµένας πύλας. Μετὰ δὲ αὖτις ἀπὸ τῆς δεκάτης ἐς ἑβδόµην ἄλλους µ οι τάξον δισχιλίους κατὰ τὰς Νινίων καλεοµένας πύλας. ᾽Απὸ δὲ τῆς ἑβδόµης διαλείπειν25 εἴκοσι ἡµέρας καὶ ἔπειτα ἄλλους κάτισον26 ἀγαγὼν κατὰ τὰς Χαλδαίων καλεοµένας πύλας τετρακισχιλίους . ᾽Εχόντων27 δὲ µ ήτε οἱ πρότεροι µ ηδὲν τῶν ἀµυνόντων28 µ ήτε οὗτοι, πλὴν ἐγχειριδίων·29 τοῦτο δὲ ἐᾶν30 ἔχειν. Μετὰ δὲ τὴν εἰκοστὴν ἡµέρην ἰθέως31 τὴν µ ὲν ἄλλην στρατιὴν κελεύειν32 πέριξ33 προσβάλλειν34 πρὸς τὸ τεῖχος, Πέρσας δέ µ οι τάξον κατά τε τὰς Βηλίδας καλεοµένας καὶ Κισσίας πύλας. ῾Ως γὰρ ἐγὼ δοκέω, ἐµέο µ εγάλα ἔργα ἀποδεξαµένου35 τά τε ἄλλα ἐπιτρέψονται ἐµοὶ Βαβυλώνιοι καὶ δὴ καὶ τῶν πυλέων τὰς βαλανάγρας.36 Τὸ δὲ ἐνθεῦτεν ἐµοί τε καὶ Πέρσῃσι µ ελήσει τὰ δεῖ ποιέειν δεῖ ποιέειν.“ 156. Ταῦτα ἐντειλάµενος37 ἤιε ἐπὶ τὰς πύλας, πολλὰ ἐπιστρεφό µενος ὡς δὴ ἀληθέως αὐτόµολος.
9
ἀναπηδάω aufspringen
10
ἀναβοάω aufschreien
11
οὐκ ἔστι ...
„es kann kein anderer außer dir sein“ 12
διατίθηµι behandeln
13
Ἀσσύριοι (n. von Babyloniern
unterschieden) 14
σχέτλιος 3(2) vermessen
15
ἔθεο=ἔθου
16
µάταιος 3 verblendet
17
παρίστηµι M: einlenken
18
κῶς = πῶς
19
zu ἐκπλέω h. abweichen, verlassen
20
= ὑπερετίθην „hätte anvertraut“
21
περιοράω freie Hand lassen
22
δέοµαι „ ermangeln“: jem.fehlt etw.
23
στρατιά, -ᾶς h. Kommando (-stelle)
24
ὤρα, -ας Belang, Sorge, „Problem“
25
.) διαλείπειν vergehen (lassen: Imp.= Inf .)
26
καθίζω Aufstellung nehmen lassen
27
ἐχόντων (Imp.!)
28
„Verteidigungswaffen“
29
ἐγχειρίδιον Dolch
31
= εὐθέως
33
πέριξ (Adv.) umfassend
34
προσβάλλειν angreifen
35
ἀποδεξα µένου = ἀποδειξαµένου
36
βαλανάγρα , -ας Sperrvorrichtung
37
ἐντέλλω auftragen, M: empfehlen
32
30
ἐᾶν Imp. = Inf.
κελεύειν Imp. = Inf.
d) Durchführung und endgültiger Sieg 157. Οἱ δὲ Βαβυλώνιοι ὁρῶντες ἄνδρα τῶν ἐν Πέρσῃσι δοκιµωτάτων ῥινός τε καὶ ὤτων ἐστερηµένον1 µ άστιξί2 τε καὶ αἵ µατι ἀναπεφυρµένον,3 πάγχυ4 ἐλπίσαντες λέγειν µ ιν ἀληθέα καί σφι ἥκειν σύµµαχον ἐπιτρέπεσθαι ἕτοιµοι ἦσαν, τῶν5 ἐδέετο σφέων. ᾽Εδέετο δὲ στρατιῆς . ῾Ο δὲ ἐπείτε αὐτῶν τοῦτο παρέλαβε, ἐποίεε τά περ τῷ ∆αρείῳ συνεθήκατο.6
1
στερέω berauben
2
µάστιξ, -ιγος f. Peitsche
3
ἀναφύρω beflecken, zeichnen
4
πάγχυ völlig
5
τῶν (Kasusattraktion)
6
συνεθήκατο = συνέθετο
35
Die vereinbarten drei Angriffswellen des Perserheers Perserheers werden von Zopyros – als babylonischem Verteidigungsoffizier – „erfolgreich“ aufgerieben. 158. ῾Ως δὲ καὶ τοῦτο κατέργαστο, πάντα δὴ ἦν7 ἐν τοῖσι Βαβυλωνίοισι Ζώπυρος , καὶ στρατάρχης8 τε οὗτός σφι καὶ τειχοφύλαξ9 ἀπεδέδεκτο.10 Προσβολὴν δὲ ∆αρείου κατὰ τὰ συγκείµενα11 ποιευµένου πέριξ τὸ τεῖχος, ἐνθαῦτα δὴ πάντα τὸν δόλον ὁ Ζώπυρος ἐξέφαινε. Οἱ µ ὲν γὰρ ὲν γὰρ Βαβυλώνιοι ἀναβάντες ἐπὶ τὸ τεῖχος ἠµύνοντο τὴν ∆αρείου στρατιὴν προσβάλλουσαν, ὁ δὲ Ζώπυρος τάς τε Κισσίας καὶ Βηλίδας καλεοµένας πύλας ἀναπετάσας12 ἐσῆκε τοὺς Πέρσας ἐς τὸ τεῖχος. Τῶν δὲ Βαβυλωνίων οἳ µ ὲν εἶδον τὸ ποιηθέν, οὗτοι µ ὲν ἔφευγον ἐς τοῦ ∆ιὸς τοῦ Βήλου τὸ ἱρόν,13 οἳ δὲ οὐκ εἶδον ἔµενον ἐν τῇ ἑωυτοῦ τάξι14 καστος, ἐς ὃ δὴ καὶ οὗτοι ἔµαθον προδεδοµένοι.15 159. Βαβυλὼν µ έν νυν οὕτω τὸ δεύτερον αἱρέθη. ∆αρεῖος δὲ ἐπείτε ἐκράτησε τῶν Βαβυλωνίων, τοῦτο µ έν σφεων τὸ τεῖχος περιεῖλε16 καὶ τὰς πύλας πάσας ἀπέσπασε ( τὸ γὰρ πρότερον 17 ἑλὼν Κῦρος τὴν Βαβυλῶνα ἐποίησε τούτων οὐδέτερον), τοῦτο δὲ ὁ ∆αρεῖος τῶν ἀνδρῶν τοὺς κορυφαίους18 µ άλιστα19 ἐς τρισχιλίους ἀνεσκολόπισε.20 160. Ζωπύρου δὲ οὐδεὶς ἀγαθουργίην21 Περσέων ὑπερεβάλετο22 παρὰ ∆αρείῳ κριτῇ,23 οὔτε τῶν ὕστερον γενοµένων οὔτε τῶν πρότερον , ὅτι µὴ Κῦρος µ οῦνος· τούτῳ γὰρ οὐδεὶς Περσέων ἠξίωσέ κω24 ἑωυτὸν συµβαλεῖν.25 Πολλάκις δὲ ∆αρεῖον λέγεται γνώµην τήνδε ἀποδέξασθαι,26 ὡς βούλοιτο ἂν Ζώπυρον εἶναι ἀπαθέα27 τῆς ἀεικείης28 µ ᾶλλον ἢ Βαβυλῶνάς οἱ εἴκοσι πρὸς τῇ ἐούσῃ προσγενέσθαι· ἐτίµησε δέ µ ιν µ εγάλως· καὶ γὰρ δῶρά οἱ ἀνὰ πᾶν29 ἔτος ἐδίδου ταῦτα τὰ Πέρσῃσί ἐστι τιµιώτατα, καὶ τὴν Βαβυλῶνά οἱ ἔδωκε ἀτελέα30 νέµεσθαι µ έχρι τῆς ἐκείνου ζόης,31 καὶ ἄλλα πολλὰ ἐπέδωκε.
7
„war alles“ = hatte jedes Ansehen
8
στρατάρχης , -ου Heerführer
9
τειχοφύλαξ, -ακος
Festungskommandant 10
ἀπεδέδεκτο Plqmpf.P zu ἀποδείκνυ µι
ernennen 11
συγκεί µενα Perf. P zu συντίθη µι
vereinbaren 12
ἀναπετάννυ µι weit öffnen
13
= ἱερόν
14
τάξι = τάξει
15
zu προδίδω µι veraten (präd.!)
16
περιαιρέω niederreißen
17
πρότερον „(beim) 1.Mal“ (von zweien)
18
κορυφαῖος 3 bedeutend
19
µάλιστα „in etwa“
20
ἀνασκολοπίζω reuzigen
21
ἀγαθουργία , -ας Großtat, Leistung
22
ὑπερβάλλω M: jem. (Gen.) überbieten
23
κριτής, -οῦ Richter, Beurteiler (präd.)
24
κω=πω
26
ἀποδέξασθαι = ἀποδείξασθαι
27
ἀπαθής 2 unbeschadet
28
ἀεικείη = αἰκία ,-ας Entstellung
29
ἀνὰ πᾶν jedes
30
ἀτελής 2 abgabenfrei
31
ζόη = ζωή
25
συµβάλλω h. vergleichen
36
HERODOTS HISTORIEN: HISTORIEN: 4.Buch
4,84
Herrscherwillkür 84. Ὁ1 δέ, ἐπειδή οἱ τὰ πάντα παρεσκεύαστο , ἐξήλαυνε τὸν στρατὸν2 ἐκ Σούσων.3 ᾽Ενθαῦτα τῶν Περσέων Οἰόβαζος ἐδεήθη ∆αρείου τριῶν ἐόντων οἱ παίδων καὶ πάντων στρατευο µένων ἕνα αὐτῷ καταλειφθῆναι. ῾Ο δέ οἱ ἔφη ὡς φίλῳ ἐόντι καὶ µ ετρίων δεοµένῳ πάντας τοὺς παῖδας καταλείψειν. ῾Ο µ ὲν δὴ Οἰόβαζος περιχαρὴς4 ἦν, ἐλπίζων τοὺς υἱέας στρατηίης ἀπολελύσθαι, ὁ δὲ κελεύει τοὺς ἐπὶ τούτων ἐπεστεῶτας ἀποκτεῖναι πάντας τοὺς Οἰοβάζου παῖδας. Καὶ οὗτοι µ ὲν ἀποσφαγέντες 5 αὐτοῦ ταύτῃ6 ἐλείποντο .
1
Dareios, Perserkönig (522-486)
2
im Jahr 513, um gegen die Skythen zu ziehen
3
τὰ Σοῦσα Hauptstadt der Perser
4
περιχαρής 2 sehr froh
5
ἀποσφάττω schlachten
6
αὐτοῦ ταύτῃ eben an diesem Platz
1
Taurer, auf der heutigen Krim, Verbündete der Skythen gegen die Perser
2
ναυηγός 2 schiffbrüchig
3
ἐπανάγο µαι verschlagen werden
4
τὸ ῥόπαλον Keule
5
ὁ κρηµνός Steilufer
6
ὠθέω stoßen
8
ἀνασταυρόω aufspießen
9
χειρόοµαι in die Hand bekommen
4,103-104
Die Bräuche der Taurer und Agathyrsen 103. Ταῦροι1 µ ὲν νόµοισι τοιοισίδε χρέωνται· θύουσι µ ὲν τῇ Παρθένῳ τούς τε ναυηγοὺς2 καὶ τοὺς ἂν λάβωσι ῾Ελλήνων ἐπαναχθέντες3 τρόπῳ τοιῷδε· καταρξάµενοι ῥοπάλῳ4 παίουσι τὴν κεφαλήν. Οἱ µ ὲν δὴ λέγουσι, ὡς τὸ σῶµα ἀπὸ τοῦ κρηµνοῦ5 ὠθέουσι 6 κάτω ( ἐπὶ γὰρ κρηµνοῦ ἵδρυται νοῦ ἵδρυται7 τὸ ἱρόν), τὴν δὲ κεφαλὴν ἀνασταυροῦσι.8 Οἱ δὲ κατὰ µὲν τὴν κεφαλὴν ὁµολογέουσι , τὸ µ έντοι σῶµα οὐκ ὠθέεσθαι ἀπὸ τοῦ κρηµνοῦ λέγουσι, ἀλλὰ γῇ κρύπτεσθαι. Τὴν δὲ δαίµονα ταύτην, τῇ θύουσι, λέγουσι αὐτοὶ Ταῦροι ᾽Ιφιγένειαν τὴν ᾽Αγαµέµνονος εἶναι. Πολεµίους δὲ ἄνδρας, τοὺς ἂν χειρώσωνται,9 ποιεῦσι τάδε· ἀποταµὼν ἕκαστος κεφαλὴν ἀποφέρεται ἐς τὰ οἰκία, ἔπειτα ἐπὶ ξύλου µ εγάλου ἀναπείρας10 ἱστᾷ11 ὑπὲρ τῆς οἰκίης ὑπερέχουσαν 12 πολλόν, µάλιστα δὲ ὑπὲρ τῆς καπνοδόκης.13 Φασὶ δὲ τούτους φυλάκους τῆς οἰκίης πάσης ὑπεραιωρέεσθαι .14 Ζώουσι δὲ ἀπὸ ληίης15 τε καὶ πολέµου.
104. ᾽Αγάθυρσοι16 δὲ ἁβρότατοι17 ἄνδρες εἰσὶ καὶ χρυσοφόροι τὰ µάλιστα. ᾽Επίκοινον18 δὲ τῶν γυναικῶν τὴν µ ίξιν19 ποιεῦνται, ἵνα κασίγνητοί τε ἀλλήλων ἔωσι καὶ οἰκήιοι ἐόντες πάντες µ ήτε φθόνῳ µήτ᾽ ἔχθει20 χρέωνται ἐς ἀλλήλους. Τὰ δὲ ἄλλα νόµαια Θρήιξι προσκεχωρήκασι .
7
ἱδρύω errichten
10
ἀναπείρω durchbohren und spießen
11
ἱστάω = ἵστηµι
13
ἡ καπνοδόκη Rauchfang
14
ὑπεραιωρέο µαι darüber schweben
15
ἡ ληίη Raub
16
Agathyrsen, im heutigen
12
scil. κεφαλήν
Siebenbürgen 17 ἁβρός 3 verweichlicht 18
ἐπικοινος 2 = κοινός 3
19
ἡ µ ῖξις sexueller Verkehr
20
τὸ ἔχθος Feindschaft
37
4,168;172;176
Die Bräuche der libyschen li byschen Stämme 168. Οἰκέουσι δὲ κατὰ τάδε1 Λίβυες. ᾽Απ᾽ Αἰγύπτου ᾽Απ᾽ Αἰγύπτου ἀρξάµενοι πρῶτοι ᾽Αδυρµαχίδαι Λιβύων αχίδαι Λιβύων κατοίκηνται, οἳ νόµοισι µ ὲν τὰ πλέω Αἰγυπτίοισι πλέω Αἰγυπτίοισι χρέωνται, ἐσθῆτα δὲ φορέουσι οἵην περ οἱ ἄλλοι Λίβυες. Αἱ δὲ γυναῖκες αὐτῶν ψέλιον2 περὶ ἑκατέρῃ τῶν κνηµέων φορέουσι χάλκεον· τὰς κεφαλὰς δὲ κοµῶσαι, τοὺς φθεῖρας,3 ἐπεὰν λάβωσι, τοὺς ἑωυτῆς ἑκάστη ἀντιδάκνει4 καὶ οὕτω ῥίπτει. Οὗτοι δὲ µ οῦνοι Λιβύων τοῦτο ἐργάζονται, καὶ τῷ βασιλέι µ οῦνοι τὰς παρθένους µ ελλούσας συνοικέειν5 ἐπιδεικνύουσι· ἣ δὲ ἂν τῷ βασιλέι ἀρεστὴ6 γένηται, ὑπὸ τούτου διαπαρθενεύεται.
1
scil. τὰ χωρία
2
τὸ ψέλιον Spange, Band
3
ὁ φθείρ,-ος Laus
4
ἀντιδάκνω zurückbeißen
5
συνοικέω heiraten
6
ἀρεστός 3 gefallend
7
τὰ Αὔγιλα τὰ Αὔγιλα Oase in Libyen
8
χωρίον ὁ χῶρος = τὸ χωρίον
9
ὀπωρίζω ernten
a) Die Nasamonen 172. Νασαµῶνες, ἔθνος ἐὸν πολλόν, οἳ τὸ θέρος καταλείποντες ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ τὰ πρόβατα ἀναβαίνουσι ἐς Αὔγιλα7 χῶρον8 ὀπωριεῦντες 9 τοὺς φοίνικας·10 οἱ δὲ πολλοὶ καὶ ἀµφιλαφέες11 πεφύκασι, πάντες ἐόντες καρποφόροι. Τοὺς δὲ ἀττελέβους,12 ἐπεὰν θηρεύσωσι ,13 αὐήναντες14 πρὸς τὸν ἥλιον καταλέουσι15 καὶ ἔπειτα ἐπὶ γάλα ἐπιπάσσοντες 16 πίνουσι. Γυναῖκας δὲ νοµίζοντες17 πολλὰς ἔχειν ἕκαστος ἐπίκοινον αὐτέων τὴν µ ίξιν ποιεῦνται τρόπῳ παραπλησίῳ18 τῷ καὶ Μασσαγέται· ἐπεὰν σκίπωνα19 προστήσωνται , µίσγονται. Πρῶτον δὲ γαµέοντος Νασαµῶνος ἀνδρὸς νόµος ἐστὶ τὴν νύµφην νυκτὶ τῇ πρώτῃ διὰ πάντων διεξελθεῖν τῶν δαιτυµόνων µ ισγοµένην· τῶν δὲ ὡς ἕκαστός οἱ µ ιχθῇ, διδοῖ δῶρον, τὸ ἂν ἔχῃ φερόµενος ἐξ οἴκου. ῾Ορκίοισι δὲ καὶ µ αντικῇ20 χρέωνται τοιῇδε· ᾽Οµνύουσι µ ὲν τοὺς παρὰ σφίσι ἄνδρας δικαιοτάτους καὶ ἀρίστους λεγοµένους γενέσθαι, τούτους τῶν τύµβων21 ἁπτόµενοι· µ αντεύονται δὲ ἐπὶ τῶν προγόνων φοιτῶντες 22 τὰ σήµατα23 καὶ κατευξάµενοι ἐπικατακοιµῶνται· τὸ δ᾽ ἂν ἴδῃ ἐν τῇ ὄψι24 ἐνύπνιον,25 τούτῳ χρᾶται. Πίστισι26 δὲ τοιῃσίδε χρέωνται· ἐκ τῆς χειρὸς διδοῖ πιεῖν διδοῖ πιεῖν καὶ αὐτὸς ἐκ τῆς τοῦ ἑτέρου πίνει· ἢν δὲ µ ὴ ἔχωσι ὑγρὸν µ ηδέν, οἱ δὲ τῆς χαµᾶθεν27 σποδοῦ28 λαβόντες λείχουσι.
10
ὁ φοῖνιξ Dattel
11
ἀµφιλαφής 2 reichlich
12
ὁ ἀττέλεβος Heusschrecke
13
θηρεύω jagen
14
αὐαίνω trocknen
16
ἐπιπάσσω darauf streuen, gießen
17
νοµίζω den Brauch haben
18
παραπλήσιος 2 ähnlich
19
ὁ σκίπων , -ῶνος Stab
20
scil. τέχνη Weissagung
21
ὁ τύµβος Grab
23
τὸ σῆµα Grab
25
τὸ ἐνύπνιον Traumbild
26
ἡ πίστις (hier) Vertrag
27
χαµᾶθεν vom Boden
28
ἡ σποδός Staub
29
τὸ περισφύριον Band um die Knöchel
30
τὸ δέρµα Haut, Leder
31
κατα (hier) für
15
22 24
καταλέω mahlen
φοιτάω gehen
ἡ ὄψις (hier) Traum
b) Die Gindanen 176. Γινδᾶνές εἰσι, τῶν αἱ γυναῖκες περισφύρια29 δερµάτων30 πολλὰ ἑκάστη φορέει κατὰ τοιόνδε τι, ὡς λέγεται· κατ᾽31 ἄνδρα ἕκαστον µιχθέντα περισφύριον περιδέεται· ἣ δ᾽ ἂν πλεῖστα ἔχῃ, αὕτη ἀρίστη δέδοκται εἶναι ὡς ὑπὸ πλείστων ἀνδρῶν φιληθεῖσα.
38
4,146
Frauenlist in Sparta 146. Χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ διεξελθόντος αὐτίκα οἱ Μινύαι1 ἐξύβρισαν, τῆς τε βασιληίης µ εταιτέοντες 2 καὶ ἄλλα ποιεῦντες οὐκ ὅσια. Τοῖσι ὦν Λακεδαιµονίοισι ἔδοξε αὐτοὺς ἀποκτεῖναι, συλλαβόντες δέ σφεας κατέβαλον ἐς ἐρκτήν.3 Κτείνουσι δὲ, τοὺς ἂν κτείνωσι Λακεδαιµόνιοι νυκτός, µετ᾽ ἡµέρην δὲ οὐδένα. ᾽Επεὶ ὦν ἔµελλόν σφεας καταχρήσεσθαι ,4 παραιτήσαντο αἱ γυναῖκες αἱ γυναῖκες τῶν Μινυέων, ἐοῦσαι ἀσταί τε καὶ τῶν πρώτων Σπαρτιητέων θυγατέρες, ἐσελθεῖν τε ἐς τὴν ἐρκτὴν καὶ ἐς λόγους ἐλθεῖν ἑκάστη τῷ ἑωυτῆς ἀνδρί. Οἱ δέ σφεας παρῆκαν,5 οὐδένα δόλον δοκέοντες ἐξ αὐτέων ἔσεσθαι. Αἱ δὲ ἐπείτε ἐσῆλθον, ποιεῦσι τοιάδε· πᾶσαν τὴν εἶχον ἐσθῆτα παραδοῦσαι τοῖσι ἀνδράσι αὐταὶ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἔλαβον. Οἱ δὲ Μινύαι ἐνδύντες τὴν γυναικηίην ἐσθῆτα ἅτε γυναῖκες6 ἐξήισαν ἔξω, ἐκφυγόντες δὲ τρόπῳ τοιούτῳ ἵζοντο 7 αὖτις ἐς τὸ Τηΰγετον.8
1
Minyer, lt. Sage Nachkommen Nachkommen der Argonauten, die nach nach Sparta einwanderten einwanderten und dor theirateten.
2
µεταιτέω (+Gen) einen Anteil fordern
3
ἡ ἐρκτή Gefängnis
4
καταχράο µαι niedermachen, töten
5
παρίηµι 2 zulassen, erlauben
6
ἅτε γυναῖκες ἅτε γυναῖκες als Frauen
7
ἵζοµαι sich niederlassen, lagern
8
τὸ Τηΰγετον τὸ Ταΰγετον Taygetos
39
HERODOTS HISTORIEN: HISTORIEN: 7.Buch
7,138-139
Athens Rolle in den Perserkriegen Perserkriegen 1
138. ῾Η δὲ στρατηλασίη1 ἡ βασιλέος οὔνοµα2 µ ὲν εἶχε ὡς ἐπ᾽ ᾽Αθήνας ἐλαύνει, κατίετο3 δὲ ἐς πᾶσαν τὴν ῾Ελλάδα. Πυνθανόµενοι δὲ ταῦτα πρὸ πολλοῦ οἱ ῞Ελληνες οὐκ ἐν ὁµοίῳ πάντες ἐποιεῦντο· 4 οἱ µ ὲν γὰρ ὲν γὰρ αὐτῶν δόντες γῆν καὶ ὕδωρ5 τῷ Πέρσῃ εἶχον θάρσος6 ὡς οὐδὲν πεισόµενοι7 ἄχαρι πρὸς τοῦ βαρβάρου· οἱ δὲ οὐ δόντες ἐν δείµατι8 µεγάλῳ κατέστασαν,9 ἅτε οὔτε νεῶν ἐουσέων 10 ἐν τῇ ῾Ελλάδι ἀριθµὸν ἀξιοµάχων11 δέκεσθαι12 τὸν ἐπιόντα, οὔτε βουλοµένων τῶν πολλῶν ἀντάπτεσθαι13 τοῦ πολέµου, µηδιζόντων14 δὲ προθύµως.
στρατηλασία , -ας Feldzug „offizielles Kriegsziel“ 3 καθίηµι Μ : sich gegen...richten 4 ποιέω Μ h h. handeln 5 (Zeichen der Unterwerfung) 6 = θράσος, -ους h. Zuversicht 7 F zu πάσχω 8 δεῖ µα,-ατος Furcht 9 = καθεστασαν waren geraten in... 10 = οὐσῶν 11 „für den Kampf tauglich“ 12 = δέχεσθαι 13 ἀνθάπτοµαι s. einlassen auf (+Gen.) 14 µηδίζω „es mit den Persern halten“
139. ᾽Ενθαῦτα ἀναγκαίῃ ἐξέργοµαι15 γνώµην ἀποδέξασθαι16 ἐπίφθονον µ ὲν πρὸς τῶν πλεόνων ἀνθρώπων, ὅµως δέ, τῇ17 γέ µ οι φαίνεται εἶναι ἀληθές, οὐκ ἐπισχήσω . Εἰ ᾽Αθηναῖοι καταρρωδήσαντες18 τὸν ἐπιόντα κίνδυνον ἐξέλιπον τὴν σφετέρην,19 ἢ καὶ µ ὴ ἐκλιπόντες ἀλλὰ µ είναντες ἔδοσαν σφέας αὐτοὺς Ξέρξῃ, κατὰ τὴν θάλασσαν οὐδαµοὶ20 ἂν ἐπειρῶντο ἀντιούµενοι21 βασιλέι. Εἰ τοίνυν κατὰ τὴν θάλασσαν µ ηδεὶς ἠντιοῦτο Ξέρξῃ, κατά γε ἂν τὴν ἤπειρον τοιάδε ἐγένετο . Εἰ καὶ πολλοὶ τειχέων κιθῶνες22 ἦσαν ἐληλαµένοι διὰ τοῦ ᾽Ισθµοῦ Πελοποννησίοισι ,23 προδοθέντες ἂν Λακεδαιµόνιοι ὑπὸ τῶν συµµάχων, οὐκ ἑκόντων ἀλλ᾽ ὑπ᾽ ἀναγκαίης, κατὰ πόλις24 ἁλισκοµένων ὑπὸ τοῦ ναυτικοῦ στρατοῦ τοῦ βαρβάρου, ἐµουνώθησαν·25 µ ουνωθέντες δὲ ἂν καὶ ἀποδεξάµενοι ἔργα µ εγάλα ἀπέθανον γενναίως· ἢ ταῦτα ἂν ἔπαθον, ἢ πρὸ τοῦ26 ὁρῶντες ἂν καὶ τοὺς ἄλλους ῞Ελληνας µ ηδίζοντας ὁµολογίῃ27 ἂν ἐχρήσαντο πρὸς Ξέρξην. Καὶ οὕτω ἂν ἐπ᾽ ἀµφότερα28 ἡ ῾Ελλὰς ἐγίνετο ὑπὸ Πέρσῃσι· τὴν γὰρ ὠφελίην29 τὴν τῶν τειχέων τῶν διὰ τοῦ ᾽Ισθµοῦ ἐληλαµένων οὐ δύναµαι πυθέσθαι30 ἥτις ἂν ἦν βασιλέος ἐπικρατέοντος τῆς θαλάσσης. Νῦν δὲ ᾽Αθηναίους ἄν τις λέγων σωτῆρας γενέσθαι τῆς ῾Ελλάδος οὐκ ἂν ἁµαρτάνοι τἀληθέος· οὗτοι γὰρ ἐπὶ ὁκότερα31 τῶν πρηγµάτων ἐτράποντο, ταῦτα ῥέψειν32 ἔµελλε· ἑλόµενοι δὲ τὴν ῾Ελλάδα περιεῖναι ἐλευθέρην, τὸ ῾Ελληνικὸν πᾶν τὸ λοιπόν, ὅσον µ ὴ ἐµήδισε, αὐτοὶ οὗτοι ἦσαν οἱ ἐπεγείραντες καὶ βασιλέα µ ετά33 γε θεοὺς ἀνωσάµενοι.34
15
ἐξείργω Drängen
17
= ᾗ wie
18
καταρρωδέω (völlig) verängstigt sein
19
erg. γῆν
21
zu ἀντιάω M: sich widersetzen
22
= τ . χιτῶνες „Mauerschürzen“ „Mauerschürzen“ (Befestigungsanlage)
23
( Dat.auct.)
24
(Akk.Pl.)
25
µο(υ)νόω „isolieren“
26
= πρὸ τούτου πρὸ τούτου
27
ὁµολογία, -ας h. Einigung
28
„in beiden Fällen“
29
ὠφελία, -ας ας Nutzen
30
πυνθάνο µαι Aor. h. feststellen
31
= ὁπότερα
32
ῥέπω h. ausgehen, eintreten
33
µετά +Akk. (h. auch) mit
34
Part.Aor. M zu ἀνωθέω M: abwehren
2
20
16
= ἀποδείξασθαι
οὐδαµός = οὐδείς
40
7,201-228 Die Verteidigung der Thermopylen
201. Βασιλεὺς µ ὲν δὴ Ξέρξης ἐστρατοπεδεύετο 1 τῆς Μηλίδος ἐν τῇ Τρηχινίῃ, οἱ δὲ δὴ ῞Ελληνες ἐν τῇ διόδῳ·2 καλέεται δὲ ὁ χῶρος οὗτος ὑπὸ µ ὲν τῶν πλεόνων ῾Ελλήνων Θερµοπύλαι, ὑπὸ δὲ τῶν ἐπιχωρίων3 καὶ περιοίκων Πύλαι. ᾽Εστρατοπεδεύοντο µ έν νυν ἑκάτεροι ἐν τούτοισι τοῖσι χωρίοισι, ἐπεκράτεε δὲ ὁ µ ὲν τῶν πρὸς βορέην4 ἄνεµον ἐχόντων 5 πάντων µ έχρι Τρηχῖνος, οἱ δὲ τῶν πρὸς νότον4 τε καὶ µ εσαµβρίην φερόντων 5 τὸ ἐπὶ ταύτης τῆς ἠπείρου.
1
στρατοπεδεύω /M (mit dem Heer) Heer) lagern
2
δίοδος, -ου f. Pass
3
ἐπιχώριος 2 einheimisch
4
βορέας, -ου / νότος νότος, -ου Nord/ Süd(wind)
5
τὰ πρός...ἔχοντα / φέροντα φέροντα
„die Gegend Richtung...“
202-206: Aufzählung der einzelnen hellenischen Truppenkontingente
207. Οἱ δὲ ἐν Θερµοπύλῃσι ῞Ελληνες, ἐπειδὴ πέλας6 ἐγένετο τῆς ἐσβολῆς7 ὁ Πέρσης, καταρρωδέοντες 8 ἐβουλεύοντο περὶ ἀπαλλαγῆς. Τοῖσι µ έν νυν ἄλλοισι Πελοποννησίοισι ἐδόκεε ἐλθοῦσι ἐς Πελοπόννησον τὸν ᾽Ισθµὸν ἔχειν ἐν φυλακῇ· Λεωνίδης δέ, Φωκέων καὶ Λοκρῶν περισπερχθέντων 9 τῇ γνώµῃ ταύτῃ, αὐτοῦ τε µ ένειν ἐψηφίζετο πέµπειν τε ἀγγέλους ἐς τὰς πόλις10 κελεύοντάς σφι ἐπιβοηθέειν, ὡς ἐόντων αὐτῶν ὀλίγων11 στρατὸν τὸν Μήδων ἀλέξασθαι.12
6
πέλας (Adv./Pr ä p.) p.) nahe (+Gen.)
7
ἐσβολή, -ῆς h. Zugang, h. Zugang, Pass
8
καταρρωδέ ω ängstlich sein
9
περισπέρχο µαι P sich erregen
10 12
(Akk.Pl.)
11
„zu wenige, um...“
= ἀλεξήσασθαι Inf.Aor.M zu
ἀλέξω abwehren
208. Ταῦτα βουλευοµένων σφέων ἔπεµπε Ξέρξης κατάσκοπον13
13
κατάσκοπος , -ου Kundschafter
ἱππέα ἰδέσθαι ὁκόσοι14 εἰσὶ καὶ ὅ τι ποιοῖεν· ἀκηκόεε δὲ ἔτι ἐὼν15 ἐν Θεσσαλίῃ ὡς ἁλισµένη16 εἴη ταύτῃ17 στρατιὴ ὀλίγη, καὶ τοὺς ἡγεµόνας ὡς εἴησαν Λακεδαιµόνιοί τε καὶ Λεωνίδης, ἐὼν γένος ῾Ηρακλείδης. ῾Ως δὲ προσήλασε ὁ ἱππεὺς πρὸς τὸ στρατόπεδον , ἐθηεῖτό18 τε καὶ κατώρα19 πᾶν µ ὲν οὐ τὸ στρατόπεδον· τοὺς γὰρ τοὺς γὰρ ἔσω 20 21 τεταγµένους τοῦ τείχεος, τὸ ἀνορθώσαντες εἶχον ἐν φυλακῇ, οὐκ οἷά τε ἦν22 κατιδέσθαι· ὁ δὲ τοὺς ἔξω ἐµάνθανε, τοῖσι πρὸ τοῦ τείχεος τὰ ὅπλα ἔκειτο.23 ῎Ετυχον δὲ τοῦτον τὸν χρόνον Λακεδαιµόνιοι ἔξω τεταγµένοι. Τοὺς µ ὲν δὴ ὥρα γυ ὥρα γυµναζοµένους τῶν ἀνδρῶν, τοὺς δὲ τὰς κόµας κτενιζοµένους.24 ταῦτα δὴ θεώµενος ἐθώµαζε25 καὶ τὸ πλῆθος ἐµάνθανε· µ αθὼν δὲ πάντα ἀτρεκέως26 ἀπήλαυνε ὀπίσω κατ᾽ ἡσυχίην· οὔτε γάρ τις ἐδίωκε ἀλογίης27 τε ἐκύρησε28 πολλῆς· ἀπελθών τε ἔλεγε πρὸς Ξέρξην τά περ ὀπώπεε 29 πάντα.
14
= ὁκόσοι
16
ἁλίζω versammeln
17
ταύτῃ (Adv.) da
18
= ἐθεᾶτο
15
19
= ὤν
= καθεώρα 3.Sg.Impf.
zu καθοράω überblicken 20
= ὅ
21
ἀνορθόω wiederaufrichten
22
οἷόν τέ ἐστι ἐστι( ν ) ist möglich zu οἷόν τέ
23
„waren abgestellt “ (um sie griffbereit zu haben)
24
κτενίζω k ämmen
25
26
ἀτρεκής 2 genau
27
ἀλογία, -ας Gleichgültigkeit
28
κυρέω stoßen auf (+Gen.)
29
3.Sg.Plqmpf. zu Perf. ὄπωπα
= ἐθαύ µαζε
habe gesehen
209. ᾽Ακούων δὲ Ξέρξης οὐκ εἶχε συµβαλέσθαι30 τὸ ἐόν,31 ὅτι παρεσκευάζοντο ὡς ἀπολεόµενοί τε καὶ ἀπολέοντες κατὰ δύναµιν· ἀλλ᾽ αὐτῷ γελοῖα γὰρ ἐφαίνοντο ποιέειν, µ ετεπέµψατο32 ∆ηµάρητον τὸν ᾽Αρίστωνος ,33 ἐόντα ἐν τῷ στρατοπέδῳ . ᾽Απικόµενον δέ µ ιν
30
„konnte nicht erschließen“
31
= ὄν „tatsächliche Lage“
32
µεταπέ µπω / M holen lassen
33
(flüchtiger Spartaner)
41
εἰρώτα Ξέρξης ἕκαστα τούτων , ἐθέλων µ αθεῖν τὸ ποιεύµενον πρὸς τῶν Λακεδαιµονίων. ῾Ο δὲ εἶπε· ῎Ηκουσας µ ὲν καὶ πρότερόν µ εο,34 εὖτε35 ὁρµῶµεν ἐπὶ τὴν ῾Ελλάδα, περὶ τῶν ἀνδρῶν τούτων· ἀκούσας δὲ γέλωτά µ ε ἔθεο λέγοντα36 τῇ37 περ ὥρων38 ἐκβησόµενα τὰ πρήγµατα ταῦτα. ᾽Εµοὶ γὰρ τὴν ἀληθείην ἀσκέειν ἀντία σέο, ὦ βασιλεῦ, ἀγὼν39 µ έγιστός ἐστι· ἄκουσον δὲ καὶ νῦν. Οἱ ἄνδρες οὗτοι ἀπίκαται40 µ αχησόµενοι ἡµ ῖν περὶ τῆς ἐσόδου καὶ ταῦτα παρασκευάζονται. Νόµος γάρ σφι οὕτω ἔχων ἐστί· ἐπεὰν µ έλλωσι κινδυνεύειν τῇ ψυχῇ, τότε τὰς κεφαλὰς κοσµέονται. ᾽Επίστασο δέ· εἰ τούτους τε καὶ τὸ ὑποµένον41 ἐν Σπάρτῃ καταστρέψεαι, ἔστι οὐδὲν ἄλλο ἔθνος ἀνθρώπων τὸ42 σέ, βασιλεῦ, ὑποµενέει43 χεῖρας ἀνταειρόµενον44· νῦν γὰρ πρὸς βασιληίην τε καλλίστην τῶν ἐν ῞Ελλησι προσφέρεαι45 καὶ ἄνδρας ἀρίστους. Κάρτα46 τε δὴ Ξέρξῃ ἄπιστα ἐφαίνετο τὰ λεγόµενα εἶναι, καὶ δεύτερα47 ἐπειρώτα ὅντινα τρόπον τοσοῦτοι 48 ἐόντες τῇ ἑωυτοῦ στρατιῇ µ αχήσονται. ῾Ο δὲ εἶπε· ῏Ω βασιλεῦ, ἐµοὶ χρᾶσθαι49 ὡς ἀνδρὶ ψεύστῃ,50 ἢν µ ὴ ταῦτά τοι ταύτῃ51 ἐκβῇ τῇ ἐγὼ λέγω. 210. Ταῦτα λέγων οὐκ ἔπειθε τὸν Ξέρξην.
34
= µου
35
εὖτε als
36
(zu µε )
37
= ᾗ wie
38
= ἑώρων
39
ἀγών, -ῶνος h. Bem h. Bemühen
40
= ἀφιγ µένοι εἰσίν
41
„den verbleibenden Teil“
42
= ὅ
44
ἀντα(ε)ίρω erheben gegen
45
προσφέρω M/P: losgehen M/P: losgehen auf
46
κάρτα (Adv.) (Adv.) sehr
48
43
ὑποµένω +Akk . standhalten
47
zum 2. Mal
so wenige
49
= χρῆσθαι ( Imp.) Imp.) „behandeln als“
50
ψεύστης , -ου Lügner
51
ταύτῃ (Adv.) (Adv.) so
210-214: Misslungene Angriffe der Meder und Perser, auch die Garde der „Unsterblichen“ wird zur ückgeworfen; Ephialtes bietet Xerxes Verrat an den Griechen an und verr ät den Umgehungspfad (nach anderer Ü berlieferung berlieferung Onetes und Korydallos)
215. Ξέρξης δέ, ἐπεί οἱ ἤρεσε τὰ52 ὑπέσχετο ὁ ᾽Επιάλτης53 κατεργάσεσθαι, αὐτίκα περιχαρὴς54 γενόµενος ἔπεµπε ῾Υδάρνεα καὶ τῶν55 ἐστρατήγεε ῾Υδάρνης· ὁρµέατο56 δὲ περὶ λύχνων ἁφὰς57 ἐκ τοῦ στρατοπέδου .
52
= ἅ
53
54
περιχαρής 2 hocherfreut
55
= ὧν ; erg. τούτους
57
λύχνων ἁφαί „Fackelanzünden“ =
= Ἐφιάλτης
56
= ὥρ µηντο
Einbruch der Nacht Nacht
215-216: Der Verlauf des Umgehungspfades
217. Κατὰ ταύτην δὴ τὴν ἀτραπὸν58 καὶ οὕτω ἔχουσαν οἱ Πέρσαι τὸν ᾽Ασωπὸν διαβάντες ἐπορεύοντο πᾶσαν τὴν νύκτα, ἐν δεξιῇ µ ὲν ἔχοντες ὄρεα τὰ Οἰταίων, ἐν ἀριστερῇ δὲ τὰ Τρηχινίων. ᾽Ηώς τε δὴ διέφαινε καὶ οἳ59 ἐγένοντο ἐπ᾽ ἀκρωτηρίῳ60 τοῦ ὄρεος. Κατὰ δὲ τοῦτο τοῦ ὄρεος ἐφύλασσον , ὡς καὶ πρότερόν µ οι δεδήλωται, Φωκέων χίλιοι ὁπλῖται, ῥυόµενοί61 τε τὴν σφετέρην χώρην62 καὶ φρουρέοντες 63 τὴν ἀτραπόν· ἡ µ ὲν γὰρ κάτω ἐσβολὴ64 ἐφυλάσσετο
ὑπὸ τῶν εἴρηται· τὴν δὲ διὰ τοῦ ὄρεος ἀτραπὸν ἐθελονταὶ65 Φωκέες ὑποδεξάµενοι66 Λεωνίδῃ ἐφύλασσον.
58
ἀτραπός, -οῦ f. Pfad
59
= οὗτοι ( Rel.-Pronomen Rel.-Pronomen zur zur Subjektsverst ärkung)
60
ἀκρωτήριον , -ου Spitze
61
ῥύοµαι schützen
62
(die Thermopylen bilden einen Zugang nach Phokaia)
63
φρουρέω bewachen
64
ἐσβολή, -ῆς Pass
65
ἐθελοντής, -οῦ Freiwilliger
66
ὑποδέχοµαι sich anbieten
42
218.
῎Εµαθον δέ σφεας οἱ Φωκέες ὧδε67 ἀναβεβηκότας· ἀναβαίνοντες γὰρ ἐλάνθανον68 οἱ Πέρσαι τὸ ὄρος πᾶν ἐὸν69 δρυῶν ἐπίπλεον.70 ῏Ην µ ὲν δὴ νηνεµίη,71 ψόφου72 δὲ γινοµένου πολλοῦ, ὡς οἰκὸς73 ἦν φύλλων ὑποκεχυµένων ὑπὸ τοῖσι ποσί, ἀνά74 τε ἔδραµον οἱ Φωκέες καὶ ἐνέδυνον75 τὰ ὅπλα, καὶ αὐτίκα οἱ βάρβαροι παρῆσαν. ῾Ως δὲ εἶδον ἄνδρας ἐνδυοµένους ὅπλα, ἐν θώµατι76 ἐγένοντο· ἐλπόµενοι77 γὰρ οὐδέν σφι φανήσεσθαι ἀντίξοον78 ἐνεκύρησαν79 στρατῷ· ἐνθαῦτα ῾Υδάρνης, καταρρωδήσας 80 µ ὴ οἱ Φωκέες ἔωσι Λακεδαιµόνιοι, εἴρετο81 ᾽Επιάλτην ὁκοδαπὸς82 εἴη ὁ στρατός· πυθόµενος δὲ ἀτρεκέως83 διέτασσε τοὺς Πέρσας ὡς ἐς µ άχην. Οἱ δὲ Φωκέες ὡς ἐβάλλοντο τοῖσι τοξεύµασι πολλοῖσί τε καὶ πυκνοῖσι,84 οἴχοντο φεύγοντες ἐπὶ τοῦ ὄρεος τὸν κόρυµβον,85 ἐπιστάµενοι ὡς ἐπὶ σφέας ὁρµήθησαν ἀρχήν,86 καὶ παρεσκευάδατο87 ὡς ἀπολεόµενοι. Οὗτοι µ ὲν δὴ ταῦτα ἐφρόνεον, οἱ δὲ ἀµφὶ ᾽Επιάλτην καὶ ῾Υδάρνεα Πέρσαι Φωκέων µ ὲν οὐδένα λόγον ἐποιεῦντο , οἱ δὲ κατέβαινον τὸ ὄρος κατὰ τάχος.
67
ὧδε örtl.: hierher rtl.: hierher
68
(vorzeitig zu übersetzen!)
69
= ὄν
70
zu ἐπίπλεως 2 voll von (+Gen.)
71
νηνεµία, -ας Windstille ψόφος, -ου Lärm, Geräusch 73 = εἰκός n. wahrscheinlich, zu erwarten erwarten 72
74 75
(Tmesis) = ἐνδύο µα ι anlegen
76
= θαύ µατι
77
ἔλποµαι = ἐλπίζω ἀντίξοος 2 feindlich 79 ἐγκυρέω auf etwas stoßen (+Dat.) 80 καταρρωδέω f ürchten 81 εἴροµαι fragen 82 = ὁποδαπός 3 von welcher Herkunft 83 ἀτρεκής 2 genau 78
84 85
πυκνός 3 dicht κόρυµβος, -ου Gipfel
86
„von vornherein“ vornherein“
87
=παρεσκευασ µένοι ἦσαν
219-222: Die Griechen erfahren vom Verrat des Ephialtes; abgesehen von den Thespiern unter Demophilos und den Spartanern unter Leonidas ziehen alle Griechen ab.
223. Ξέρξης δὲ ἐπεὶ ἡλίου ἀνατείλαντος88 σπονδὰς89 ἐποιήσατο , ἐπισχὼν χρόνον ἐς ἀγορῆς κου µ άλιστα πληθώρην90 πρόσοδον91
ἐποιέετο· καὶ γὰρ καὶ γὰρ ἐπέσταλτο ἐξ ᾽Επιάλτεω οὕτω· ἀπὸ γὰρ ἀπὸ γὰρ τοῦ ὄρεος ἡ κατάβασις συντοµωτέρη92 τέ ἐστι καὶ βραχύτερος ὁ χῶρος πολλὸν ἤ περ ἡ περίοδός93 τε καὶ ἀνάβασις. Οἵ τε δὴ βάρβαροι οἱ ἀµφὶ Ξέρξην προσήισαν καὶ οἱ ἀµφὶ Λεωνίδην ῞Ελληνες, ὡς τὴν ἐπὶ θανάτῳ ἔξοδον94 ποιεύµενοι, ἤδη πολλῷ µ ᾶλλον ἢ κατ᾽ ἀρχὰς ἐπεξήισαν95 ἐς τὸ εὐρύτερον τοῦ αὐχένος.96 Τὸ µ ὲν γὰρ ἔρυµα97 τοῦ τείχεος ἐφυλάσσετο, οἱ δὲ ἀνὰ τὰς προτέρας ἡµέρας ὑπεξιόντες ἐς τὰ στεινόπορα98 ἐµάχοντο· τότε δὲ συµµίσγοντες ἔξω τῶν στεινῶν ἔπιπτον πλήθει πολλοὶ τῶν βαρβάρων· ὄπισθε γὰρ οἱ ἡγεµόνες τῶν τελέων99 ἔχοντες µ άστιγας ἐρράπιζον100 πάντα ἄνδρα, αἰεὶ ἐς τὸ πρόσω ἐποτρύνοντες .101 Πολλοὶ µ ὲν δὴ ἐσέπιπτον αὐτῶν ἐς τὴν θάλασσαν καὶ διεφθείροντο , πολλῷ δ᾽ ἔτι πλέονες κατεπατέοντο 102 ζωοὶ103 ὑπ᾽ ἀλλήλων· ἦν δὲ λόγος104 οὐδεὶς τοῦ ἀπολλυµένου. ῞Ατε γὰρ ἐπιστάµενοι τὸν µ έλλοντά σφι ἔσεσθαι θάνατον ἐκ τῶν περιιόντων 105 τὸ ὄρος, ἀπεδείκνυντο ῥώµης106 ὅσον εἶχον µ έγιστον107 ἐς τοὺς βαρβάρους, παραχρεώµενοί108 τε καὶ ἀτέοντες.109
88
ἀνατέλλω aufgehen σπονδαί, -ῶν Opfer 90 ἀγορᾶς πληθώρη „ Füllung des Markts“= Vormittag 91 πρόσοδος, -ου f.
89
Vormarsch
92
σύντοµος 2 direkt
93
περίοδος , -ου f. Umgehung ἔξοδος, -ου f. das Antreten 95 ἐπέξει µι angreifen 96 αὐχήν, -ένος m. Hals = Engpass Engpass 94
97
ἔρυµα, -ατος Verschanzung στενόπορον , -ου Engstelle 99 τέλος, -ους Abteilung, Einheit 100 ῥαπίζω schlagen, peitschen 101 ἐποτρύνω an-, vorwärtstreiben 98
102 103
καταπατέω niedertrampeln ζωός 3 lebendig 104 λόγος, -ου
h. Beachtung, h. Beachtung, Bedeutung (+Gen.) περίειµι umgehen (+Akk.) 106 ῥώµη, -ης Kraft 107 „möglichst viel“, „das Äußerste“ 108 rücksichtslos verschwendend = mit Todesverachtung 109 ἀτέων, -οντος tollk ühn 105
43
224. ∆όρατα µ έν νυν τοῖσι πλέοσι αὐτῶν τηνικαῦτα110 ἤδη ἐτύγχανε κατεηγότα111, οἱ δὲ τοῖσι ξίφεσι112 διεργάζοντο113 τοὺς Πέρσας. Καὶ Λεωνίδης τε ἐν τούτῳ τῷ πόνῳ πίπτει ἀνὴρ γενόµενος ἄριστος, καὶ ἕτεροι µ ετ᾽ αὐτοῦ ὀνοµαστοὶ114 Σπαρτιητέων , τῶν ἐγὼ ὡς ἀνδρῶν ἀξίων γενοµένων ἐπυθόµην τὰ οὐνόµατα, ἐπυθόµην δὲ καὶ ἁπάντων τῶν τριηκοσίων. Καὶ δὴ καὶ Περσέων πίπτουσι ἐνθαῦτα ἄλλοι τε πολλοὶ καὶ ὀνοµαστοί, ἐν δὲ δὴ καὶ ∆αρείου δύο παῖδες, ᾽Αβροκόµης τε καὶ ῾Υπεράνθης. 225. Ξέρξεώ τε δὴ δύο ἀδελφεοὶ ἐνθαῦτα πίπτουσι µ αχόµενοι, καὶ ὑπὲρ τοῦ νεκροῦ τοῦ Λεωνίδεω Περσέων τε καὶ Λακεδαιµονίων ὠθισµὸς115 ἐγίνετο πολλός, ἐς ὃ116 τοῦτόν τε ἀρετῇ οἱ ῞Ελληνες ὑπεξείρυσαν117 καὶ ἐτρέψαντο τοὺς ἐναντίους τετράκις. Τοῦτο δὲ συνεστήκεε 118 µ έχρι οὗ οἱ σὺν ᾽Επιάλτῃ παρεγένοντο . ῾Ως δὲ τούτους ἥκειν ἐπύθοντο οἱ ῞Ελληνες, ἐνθεῦτεν ἤδη ἑτεροιοῦτο 119 τὸ νεῖκος·120 ἔς τε γὰρ τὸ στεινὸν τῆς ὁδοῦ ἀνεχώρεον121 ὀπίσω καὶ παραµειψάµενοι122 τὸ τεῖχος ἐλθόντες ἵζοντο ἐπὶ τὸν κολωνὸν πάντες ἁλέες123 οἱ ἄλλοι πλὴν Θηβαίων· ὁ δὲ κολωνός124 ἐστι ἐν τῇ ἐσόδῳ, ὅκου νῦν ὁ λίθινος λέων ἕστηκε ἐπὶ125 Λεωνίδῃ. ᾽Εν τούτῳ σφέας τῷ χώρῳ ἀλεξοµένους126 µ αχαίρῃσι, τοῖσι αὐτῶν ἐτύγχανον ἔτι περιεοῦσαι,127 καὶ χερσὶ καὶ στόµασι128 κατέχωσαν129 οἱ βάρβαροι βάλλοντες, οἱ µὲν ἐξ ἐναντίης ἐπισπόµενοι καὶ τὸ ἔρυµα τοῦ τείχεος συγχώσαντες ,130 οἱ δὲ περιελθόντες πάντοθεν περισταδόν.131
110
Zeitpunkt = Part.Perf. intr. zu κατάγνυ µι zerbrechen 112 ξίφος,-ους Schwert 111
113
διεργάζοµαι „fertigmachen “
114
Rang/Namen“ ὀνοµαστός 3 „ von Rang/Namen
115
ὠθισµ θισµός, -οῦ Stoßen, Gedränge
116
ἐς ὅ bis
117
Impf.3.Pl. zu ὑπεξερύω bergen
118 119
„das war der Stand (der Schlacht) “ ἑτεροιόω ändern
120
νεῖκος, -ους h. Schlacht
121
ἀναχωρέω sich zurückziehen
122
παραµείβω M: vorbeirücken an
(+Akk.) 124
123
ἁλής 2 dicht
κολωνός, -οῦ Hügel
innerung an“
126
125
„zur Er-
ἀλέξω abwehren
127
Part.Pr äs.f. zu περίει µι übrig sein
128
(noch zu ἀλεξο µένους )
129
καταχώννυ µι überschütten
130
συγχόω einebnen
131
περισταδόν (Adv.) im Umkreis (aufgestellt)
226. Λακεδαιµονίων δὲ καὶ Θεσπιέων τοιούτων γενοµένων ὅµως
λέγεται ἀνὴρ ἄριστος γενέσθαι Σπαρτιήτης ∆ιηνέκης τὸν τόδε φασὶ εἰπεῖν τὸ ἔπος πρὶν ἢ132 συµµεῖξαί σφεας τοῖσι Μήδοισι, πυθόµενον πρός τεο133 τῶν Τρηχινίων ὡς ἐπεὰν οἱ βάρβαροι ἀπίωσι134 τὰ τοξεύµατα, τὸν ἥλιον ὑπὸ τοῦ πλήθεος τῶν ὀιστῶν135 ἀποκρύπτουσι· τοσοῦτο τὸ πλῆθος αὐτῶν εἶναι· τὸν δὲ οὐκ ἐκπλαγέντα136 τούτοισι εἰπεῖν, ἐν ἀλογίῃ137 ποιεύµενον τὸ τῶν Μήδων πλῆθος, ὡς πάντα σφι ἀγαθὰ138 ὁ Τρηχίνιος ξεῖνος ἀγγέλλοι, εἰ ἀποκρυπτόντων τῶν Μήδων τὸν ἥλιον ὑπὸ σκιῇ ἔσοιτο πρὸς αὐτοὺς ἡ µ άχη καὶ οὐκ ἐν ἡλίῳ. Ταῦτα µ ὲν καὶ ἄλλα τοιουτότροπα 139 ἔπεά φασι ∆ιηνέκεα τὸν Λακεδαιµόνιον λιπέσθαι µ νηµόσυνα.140
τηνικαῦτα (Adv.) zu diesem
132
= πρίν bevor (+AcI)
133
= τινός 134 = 3.Pl.Konj.Pr äs. zu
ἀπίω = ἀφίη µι abschießen 135
ὀιστός, -οῦ Pfeil
136
Part.Aor.P
zu ἐκπλήττω verwirren, beunruhigen
137
ἀλογια , -ας „Nicht-
berücksichtigung“
ἀγαθά
138
πάντα...
„nur gute Nachrichten “
139
τοιουτότροπος 2 derartig
140
µνηµόσυνος 2 denkwürdig, zur Erinnerung
44
227: Andere tapfere Griechen werden genannt
Θαφθεῖσι δέ σφι αὐτοῦ ταύτῃ τῇ141 περ ἔπεσον καὶ τοῖσι πρότερον τελευτήσασι ἢ142 τοὺς ὑπὸ Λεωνίδεω ἀποπεµφθέντας οἴχεσθαι ἐπιγέγραπται γρά ἐπιγέγραπται γράµµατα λέγοντα τάδε· 228.
141
= ᾗ wo
142
„als“ (zu Komp. πρότερον )/ )/
Forts. mit AcI. 143
144
Πελοπόν -νασος, τέτορες (statt τέσσαρες ): Dorismen ): Dorismen
145
„separat“ (folgt: das ber ühmte
Ταῦτα µ ὲν δὴ τοῖσι πᾶσι ἐπιγέγραπται, τοῖσι δὲ Σπαρτιήτῃσι ἰδίῃ·
145
Pseudo-Simonides-Epigramm) 146
῏Ω ξεῖν᾽, ἀγγέλλειν Λακεδαιµονίοις ὅτι τῇδε κείµεθα, τοῖς κείνων ῥήµασι148 πειθόµενοι. 146
µυριάς, -άδος Myriade (10.000er-Einheit)
Μυριάσιν ποτὲ τᾷδε τριακοσίαις ἐµάχοντο ἐκ Πελοποννάσου 144 χιλιάδες τέτορες.144 143
147 147 148
(imperat. Inf.)
τῇδε (Adv.) (Adv.) hier
ῥῆµα, -ατος Weisung, Auftrag
45
HERODOTS HISTORIEN: HISTORIEN: 8.Buch
8, 74-89 Die Seeschlacht bei Salamis
74. Σύλλογός τε δὴ ἐγίνετο καὶ πολλὰ ἐλέγετο περὶ τῶν αὐτῶν1, οἱ µὲν2 ὡς ἐς τὴν Πελοπόννησον χρεὸν3 εἴη ἀποπλέειν καὶ περὶ ἐκείνης κινδυνεύειν, µηδὲ πρὸ χώρης δοριαλώτου4 µ ένοντας µ άχεσθαι, ᾽Αθηναῖοι δὲ καὶ Αἰγινῆται καὶ Μεγαρέες2 αὐτοῦ µ ένοντας ἀµύνεσθαι. 75. ᾽Ενθαῦτα Θεµιστοκλέης ὡς ἑσσοῦτο 5 τῇ γνώµῃ ὑπὸ τῶν Πελοποννησίων , λαθὼν ἐξέρχεται ἐκ τοῦ συνεδρίου,6 ἐξελθὼν δὲ πέµπει ἐς τὸ στρατόπεδον τὸ Μήδων ἄνδρα πλοίῳ, ἐντειλάµενος τὰ7 λέγειν χρεόν, τῷ οὔνοµα µ ὲν ἦν Σίκιννος, οἰκέτης8 δὲ καὶ παιδαγωγὸς ἦν τῶν Θεµιστοκλέος παίδων· τὸν δὴ ὕστερον τούτων τῶν πρηγµάτων ὁ Θεµιστοκλέης Θεσπιέα9 τε ἐποίησε, ὡς ἐπεδέκοντο 10 οἱ Θεσπιέες πολιήτας,11 καὶ χρήµασι ὄλβιον.12 ῝Ος τότε πλοίῳ ἀπικόµενος ἔλεγε πρὸς τοὺς στρατηγοὺς τῶν βαρβάρων τάδε· ῎Επεµψέ µ ε ὁ στρατηγὸς ὁ ᾽Αθηναίων λάθρῃ13 τῶν ἄλλων ῾Ελλήνων (τυγχάνει γὰρ φρονέων τὰ βασιλέος14 καὶ βουλόµενος µ ᾶλλον τὰ ὑµέτερα κατύπερθε15 γίνεσθαι ἣ τὰ τῶν ῾Ελλήνων πρήγµατα) φράσοντα ὅτι οἱ ῞Ελληνες δρησ µὸν16 βουλεύονται καταρρωδηκότες,17 καὶ νῦν παρέχει κάλλιστον ὑµέας ἔργον ἁπάντων ἐξεργάσασθαι, ἢν µ ὴ περιίδητε18 διαδράντας19 αὐτούς. Οὔτε γὰρ ἀλλήλοισι ὁµοφρονέουσι 20 οὔτ᾽ ἔτι ἀντιστήσονται ὑµ ῖν, πρὸς ἑωυτούς τέ σφεας ὄψεσθε ναυµαχέοντας, τούς τε τὰ ὑµέτερα φρονέοντας καὶ τοὺς µ ή. ῾Ο µ ὲν ταῦτά σφι σηµήνας ἐκποδὼν21 ἀπαλλάσσετο. 76. Τοῖσι δὲ ὡς πιστὰ ἐγίνετο τὰ ἀγγελθέντα.
1
(sc. den Gegenstand bisheriger Einzeler örterungen)
2
logisches Prädikat: ἔλεγον
3
χρεόν n. (indekl.) nötig
4
δοριάλωτος 2 unterworfen
5
ἑσσόοµαι = ἡττάοµαι h. überstimmt werden
6
συνέδριον ,-ου Versammlung(shaus)
7
8
=ἅ
9
Θεσπιεύς , -έως Einwohner von
οἰκέτης, -ου Haussklave
Thespiai (Böotien) 10
ἐπιδέχοµαι (als Bürger) aufnehmen
11
= πολίτας
13
λάθρᾳ (Adv.) heimlich vor (+Gen.)
14
τὰ βασιλέως (gesinnungsmäßig
12
ὄλβιος 3 wohlhabend
f ür) die Sache des Gro ßk önigs 15
καθύπερθε ( ν) ν) (Adv.) überlegen
16
δρασµός, -οῦ Flucht
17
καταρρωδέω ängstlich sein
18
περιοράω übergehen, (Gelegenheit) versäumen
19
Part. Aor. zu διαδιδράσκω entfliehen
20
ὁµοφρονέω einer Meinung sein
21
ἐκποδών (Adv.) (Adv.) hinfort
78. Τῶν δὲ ἐν Σαλαµ ῖνι στρατηγῶν ἐγίνετο ὠθισµὸς22 λόγων πολλός.
22
ὠθισµός, -οῦ Anprall, Widerstreit
῎Ηιδεσαν δὲ οὔκω ὅτι σφέας περιεκυκλοῦντο τῇσι νηυσὶ οἱ βάρβαροι, ἀλλ᾽ ὥσπερ τῆς ἡµέρης25 ὥρων26 αὐτοὺς τεταγµένους ἐδόκεον κατὰ χώρην27 εἶναι.
23
= οὔπω
76-77: N ächtlicher Aufmarsch der persischen Flotte. Orakelspruch Orakelspruch
23
24
79. Συνεστηκότων δὲ τῶν στρατηγῶν , ἐξ Αἰγίνης ἐξ Αἰγίνης διέβη ᾽Αριστείδης ὁ Λυσιµάχου, ἀνὴρ ᾽Αθηναῖος µ έν, ἐξωστρακισ µένος28 δὲ ὑπὸ τοῦ δήµου, τὸν ἐγὼ νενόµικα, πυνθανόµενος αὐτοῦ τὸν τρόπον, ἄριστον ἄνδρα γενέσθαι ἐν ᾽Αθήνῃσι29 καὶ δικαιότατον. Οὗτος ὡνὴρ30 στὰς ἐπὶ τὸ συνέδριον ἐξεκαλέετο Θεµιστοκλέα, ἐόντα31 µ ὲν ἑωυτῷ οὐ
24
schließen
περικυκλόω ein-
25
(Gen.temp.)
26
= ἑώρων (vorzeitig!)
27
χώρα, -ας h. Stellung, h. Stellung, Position
28
ἐξοστρακίζω durch Scherbengericht verbannen
29
= Ἀθήναις 30 = ὁ ἀνήρ ὁ ἀνήρ
31
= ὄντα
46
φίλον, ἐχθρὸν δὲ τὰ µ άλιστα· ὑπὸ δὲ µ εγάθεος τῶν παρεόντων κακῶν λήθην ἐκείνων32 ποιεύµενος ἐξεκαλέετο, θέλων αὐτῷ συµµεῖξαι. Προακηκόεε δὲ ὅτι σπεύδοιεν οἱ ἀπὸ Πελοποννήσου ἀνάγειν33 τὰς νέας34 πρὸς τὸν ᾽Ισθµόν. ῾Ως δὲ ἐξῆλθέ οἱ Θεµιστοκλέης, ἔλεγε ᾽Αριστείδης τάδε· Ηµέας στασιάζειν35 χρεόν ἐστι εἰ ἔν τε τεῷ36 ἄλλῳ καιρῷ καὶ δὴ καὶ37 ἐν τῷδε περὶ τοῦ38 ὁκότερος ἡµέων πλέω ἀγαθὰ τὴν πατρίδα ἐργάσεται. Λέγω δέ τοι ὅτι ἴσον ἐστὶ πολλά τε καὶ ὀλίγα λέγειν περὶ ἀποπλόου39 τοῦ ἐνθεῦτεν40 Πελοποννησίοισι . ᾽Εγὼ γὰρ αὐτόπτης41 τοι λέγω γενόµενος42 ὅτι νῦν οὐδ᾽ ἢν43 θέλωσι Κορίνθιοί τε καὶ αὐτὸς Εὐρυβιάδης οἷοί τε ἔσονται ἐκπλῶσαι44· περιεχόµεθα γὰρ ὑπὸ τῶν πολεµίων κύκλῳ. ᾽Αλλ᾽ ἐσελθών σφι ταῦτα σήµηνον.
32
erg. κακῶν
33
ἀνάγω (etw.) zurückziehen
34
= νᾶυς (Akk.Pl.)
35
στασιάζω im Streit liegen
36
= τινί
πλάσας λέγειν καὶ οὐ πείσω ὡς οὐ ποιεύντων τῶν βαρβάρων ταῦτα· ἀλλά σφι σήµηνον αὐτὸς παρελθὼν ὡς ἔχει. ᾽Επεὰν δὲ σηµήνῃς, ἢν µ ὲν πείθωνται, ταῦτα δὴ τὰ κάλλιστα· ἢν δὲ αὐτοῖσι µ ὴ πιστὰ γένηται, ὅµοιον ἡµ ῖν ἔσται· οὐ γὰρ ἔτι διαδρήσονται, εἴ περ περιεχόµεθα πανταχόθεν, ὡς σὺ λέγεις. 50
καὶ δὴ καί
(sonst auch immer) und besonders 38
( auf auf ganzen Fragesatz bezogen)
39
ἀπόπλους , -ου Rückfahrt
40
ἐντεῦθεν (Adv.) von hier
41
αὐτόπτης , -ου „ Augenzeuge“
42
80. ῾Ο δ᾽ ἀµείβετο τοῖσδε· Κάρτα45 τε χρηστὰ διακελεύεαι καὶ εὖ ἤγγειλας· τὰ46 γὰρ ἐγὼ ἐδεόµην γενέσθαι, αὐτὸς αὐτόπτης47 γενόµενος ἥκεις. ῎Ισθι γὰρ ἐξ ἐµέο ποιεύµενα48 τὰ ποιεύµενα ὑπὸ Μήδων. ῎Εδεε γάρ, ὅτε οὐκ ἑκόντες ἤθελον ἐς µ άχην κατίστασθαι49 οἱ ῞Ελληνες, ἀέκοντας παραστήσασθαι. Σὺ δέ, ἐπείπερ ἥκεις χρηστὰ ἀπαγγέλλων, αὐτός σφι ἄγγειλον. ῎Ην γὰρ ἐγὼ αὐτὰ λέγω, δόξω
37
43
(NcP)
= ἐά ν
44
45
κάρτα (Adv.) sehr
46
= ἅ
48
47
= ἐκπλεῦσαι
erg. τούτων
( AcP)
49
καθίστηµι M h. h. sich bereitfinden
50
Part.Aor.A zu πλάττω
51
vorgeben, erfinden 51
(dt. nur 1 Negation wiederzugeben)
52
81. Ταῦτα ἔλεγε παρελθὼν52 ὁ ᾽Αριστείδης, φάµενος53 ἐξ Αἰγίνης τε ἥκειν καὶ µ όγις διεκπλῶσαι λαθὼν τοὺς ἐπορµέοντας·54 περιέχεσθαι
γὰρ πᾶν τὸ στρατόπεδον τὸ ῾Ελληνικὸν ὑπὸ τῶν νεῶν τῶν Ξέρξεω· παραρτέεσθαί55 τε συνεβούλευε ὡς ἀλεξησοµένους.56 Καὶ ὁ µ ὲν ταῦτα εἴπας57 µ ετεστήκεε ,58 τῶν δὲ αὖτις ἐγίνετο λόγων ἀµφισβασίη·59 οἱ γὰρ πλέονες τῶν στρατηγῶν οὐκ ἐπείθοντο τὰ ἐσαγγελθέντα. 82. ᾽Απιστεόντων δὲ τούτων ἧκε τριήρης ἀνδρῶν Τηνίων60 αὐτοµολέουσα,61 τῆς ἦρχε ἀνήρ Παναίτιος ὁ Σωσιµένεος, ἥ περ δὴ ἔφερε τὴν ἀληθείην πᾶσαν.
„ kam bei ihnen vorbei und berichtete “
53
(Part.Pr äs.M zu φη µί )
54
= ἐφορ µῶντας „ die Anrückenden“
55
παραρτάω / έω έω rüsten
56
ἀλέξω abwehren
58
µεθίστηµι M: wegtreten
59
ἀµφισβασία, -ας Debatte
60
Τήνιοι, -ων mit den Persern
57
= εἰπών
zwangsverb zwangsverbündete Ionier 61
αὐτοµολέω überlaufen
47
Belohnung der der Tenier; die griechische griechische Flotte umfa ßt jetzt 380 Schiffe. Themistokles h ält seine Feldherrnrede Feldherrnrede und gibt den Befehl zur Schlacht. 62
83. Καὶ οὗτοί τε δὴ ἐσέβαινον, καὶ ἧκε ἡ ἀπ᾽ Αἰγίνης ἀπ᾽ Αἰγίνης τριήρης, ἣ κατὰ 62 63 τοὺς Αἰακίδας ἀπεδήµησε. ᾽Ενθαῦτα ἀνῆγον64 τὰς νέας ἁπάσας οἱ ῞Ελληνες, ἀναγοµένοισι δέ σφι αὐτίκα ἐπεκέατο65 οἱ βάρβαροι.
„zum Aiakidenfest “ (nach dem mythischen Kg. Aiakos von Aigina, Gro ßvater des Achill) 63 ἀποδηµέω abwesend sein 64 ἀνάγω (in Formation) auslaufen lassen 65 = ἐπέκειντο , zu ἐπιτίθη µι Μ : losgehen auf
84. Οἱ µ ὲν δὴ ἄλλοι ῞Ελληνες ἐπὶ πρύµνην ἀνεκρούοντο66 καὶ ὤκελλον67 τὰς νέας, ᾽Α µεινίης δὲ Παλληνεὺς ἀνὴρ ᾽Αθηναῖος ἐξαναχθεὶς68 νηὶ ἐµβάλλει69· συµπλεκείσης70 δὲ τῆς νεὸς καὶ οὐ δυναµένων ἀπαλλαγῆναι, οὕτω δὴ οἱ ἄλλοι ᾽Α µεινίῃ βοηθέοντες συνέµισγον. ᾽Αθηναῖοι µ ὲν οὕτω λέγουσι τῆς ναυµαχίης γενέσθαι αχίης γενέσθαι τὴν ἀρχήν, Αἰγινῆται δὲ τὴν κατὰ τοὺς Αἰακίδας ἀποδηµήσασαν ἐς Αἴγιναν, ταύτην εἶναι τὴν ἄρξασαν. Λέγεται δὲ καὶ τάδε, ὡς φάσµα71 σφι γυναικὸς ἐφάνη, φανεῖσαν δὲ διακελεύσασθαι ὥστε καὶ ἅπαν ἀκοῦσαι τὸ τῶν ῾Ελλήνων στρατόπεδον , ὀνειδίσασαν πρότερον τάδε· ῏Ω δαιµόνιοι, µέχρι κόσου72 ἔτι πρύµνην ἀνακρούσεσθε;
66
85. Κατὰ µ ὲν δὴ ᾽Αθηναίους ἐτετάχατο 73 Φοίνικες ( οὗτοι γὰρ εἶχον τὸ πρὸς ᾽Ελευσῖνός τε καὶ ἑσπέρης 74 κέρας75), κατὰ δὲ Λακεδαιµονίους ῎Ιωνες· οὗτοι δ᾽ εἶχον τὸ πρὸς τὴν ἠῶ τε καὶ τὸν Πειραιέα. ᾽Εθελοκάκεον76 µ έντοι αὐτῶν κατὰ τὰς Θεµιστοκλέος ἐντολὰς77 ὀλίγοι, οἱ δὲ πλέονες οὔ. 86. Περὶ µ έν νυν τούτους οὕτω εἶχε. Τὸ δὲ πλῆθος τῶν νεῶν ἐν τῇ Σαλαµ ῖνι ἐκεραΐζετο,78 αἱ µ ὲν ὑπ᾽ ᾽Αθηναίων διαφθειρόµεναι, αἱ δὲ ὑπ᾽ Αἰγινητέων ἅτε γὰρ τῶν µ ὲν ῾Ελλήνων σὺν κόσµῳ ναυµαχεόντων καὶ κατὰ τάξιν, τῶν δὲ βαρβάρων οὔτε τεταγµένων ἔτι οὔτε σὺν νόῳ ποιεύντων οὐδέν, ἔµελλε τοιοῦτό σφι συνοίσεσθαι79 οἷόν περ ἀπέβη.80 Καίτοι ἦσάν γε καὶ ἐγένοντο ταύτην τὴν ἡµέρην µ ακρῷ ἀµείνονες81 αὐτοὶ ἑωυτῶν ἢ πρὸς Εὐβοίῃ, πᾶς τις προθυµεόµενος82 καὶ δειµαίνων83 Ξέρξην, ἐδόκεέ τε ἕκαστος ἑωυτὸν θεήσασθαι βασιλέα.
πρύµναν ἀνακρούεσθαι
„das Schiff zurück laufen lassen “ 67
ὀκέλλω an den Strand treiben
68
ἐξανάγω P: vor P: vor brechen
69
ἐµβάλλω intr.: sich intr.: sich hineinbohren
70
Part.Aor.P zu συ µπλέκω h. verkeilen h. verkeilen
71
φάσµα,-ατος Erscheinung
72
„wie weit (noch)?“
73
= τεταγ µένοι ἦσαν
74
ἑσπέρα , -ας Abend = Westen
75
κέρας,-ως h. Fl h. Flügel der (Aufstellung)
76
ἐθελοκακέω absichtlich feige sein
77
ἐντολαί, -ῶν Weisung
78
κεραΐζω zerst ören
79
F zu συ µφέρω intr.: zusto intr.: zustoßen
80
ἀποβαίνω sich ergeben, eintreten
81
sc. die Griechen (nach vorherigen Verlustgefechten)
82
προθυµέοµαι P bereitwillig, einsatzfreudig sein
83
δειµαίνω erschrecken (vor)
87. Κατὰ µ ὲν δὴ τοὺς ἄλλους οὐκ ἔχω µ ετεξετέρους 84 εἰπεῖν
84
µετεξέτεροι h. unterschieden
.
85
ἀτρεκής 2 genau
86
εὐδοκιµέω in Ansehen stehen
87
θόρυβος, - ου h. Verwirrung
88
ἔχω +Inf. imstande sein zu
ἀτρεκέως85 ὡς ἕκαστοι τῶν βαρβάρων ἢ τῶν ῾Ελλήνων ἠγωνίζοντο κατὰ δὲ ᾽Αρτεµισίην τάδε ἐγένετο, ἀπ᾽ ὧν εὐδοκίµησε86 µ ᾶλλον ἔτι παρὰ βασιλέι. ᾽Επειδὴ γὰρ ᾽Επειδὴ γὰρ ἐς θόρυβον87 πολλὸν ἀπίκετο τὰ βασιλέος πρήγµατα, ἐν τούτῳ τῷ καιρῷ ἡ νηῦς ἡ ᾽Αρτεµισίης ἐδιώκετο ὑπὸ νεὸς ᾽Αττικῆς· καὶ ἣ οὐκ ἔχουσα88 διαφυγεῖν ( ἔµπροσθε γὰρ αὐτῆς
48
ἦσαν ἄλλαι νέες φίλιαι, ἡ δὲ αὐτῆς πρὸς89 τῶν πολεµίων µ άλιστα ἐτύγχανε ἐοῦσα), ἔδοξέ90 οἱ τόδε ποιῆσαι, τὸ91 καὶ συνήνεικε92 ποιησάσῃ· διωκοµένη γὰρ ὑπὸ τῆς ᾽Αττικῆς φέρουσα93 ἐνέβαλε94 νηὶ φιλίῃ ἀνδρῶν τε Καλυνδέων καὶ αὐτοῦ ἐπιπλέοντος τοῦ Καλυνδέων βασιλέος ∆αµασιθύµου. Εἰ µ ὲν καί τι νεῖκος πρὸς αὐτόν οἱ ἐγεγόνεε ἔτι περὶ ῾Ελλήσποντον ἐόντων, οὐ µ έντοι ἔχω γε εἰπεῖν, οὔτε εἰ ἐκ προνοίης95 αὐτὰ ἐποίησε, οὔτε εἰ συνεκύρησε96 ἡ τῶν Καλυνδέων κατὰ τύχην παραπεσοῦσα97 νηῦς. ῾Ως δὲ ἐνέβαλέ τε καὶ κατέδυσε, εὐτυχίῃ χρησαµένη διπλὰ ἑωυτὴν ἀγαθὰ ἐργάσατο· ὅ τε γὰρ τῆς ᾽Αττικῆς νεὸς τριήραρχος98 ὡς εἶδέ µ ιν ἐµβάλλουσαν νηὶ ἀνδρῶν βαρβάρων, νοµίσας τὴν νέα99 τὴν ᾽Αρτεµισίης ἢ ῾Ελληνίδα εἶναι ἢ αὐτοµολέειν ἐκ τῶν βαρβάρων καὶ αὐτοῖσι100 ἀµύνειν, ἀποστρέψας101 πρὸς ἄλλας ἐτράπετο . 88. Τοῦτο µ ὲν τοιοῦτο αὐτῇ συνήνεικε γενέσθαι, διαφυγεῖν τε καὶ µ ὴ ἀπολέσθαι, τοῦτο δὲ συνέβη102 ὥστε κακὸν ἐργασαµένην ἀπὸ τούτων αὐτὴν µ άλιστα εὐδοκιµῆσαι παρὰ Ξέρξῃ. Λέγεται γὰρ βασιλέα θηεύµενον103 µαθεῖν τὴν νέα ἐµβάλλουσαν, καὶ δή τινα εἰπεῖν τῶν παρεόντων· ∆έσποτα, ὁρᾷς ᾽Αρτεµισίην ὡς εὖ ἀγωνίζεται καὶ νέα τῶν πολεµίων κατέδυσε; καὶ τὸν104 ἐπειρέσθαι105 εἰ ἀληθέως ἐστὶ ᾽Αρτεµισίης τὸ ἔργον, καὶ τοὺς106 φάναι,107 σαφέως τὸ ἐπίσηµον108 τῆς νεὸς ἐπισταµένους· τὴν δὲ διαφθαρεῖσαν ἠπιστέατο 109 εἶναι πολεµίην. Τά τε γὰρ ἄλλα, ὡς εἴρηται, αὐτῇ συνήνεικε ἐς εὐτυχίην γενόµενα καὶ τὸ τῶν ἐκ τῆς Καλυνδικῆς νεὸς µ ηδένα ἀποσωθέντα κατήγορον γενέσθαι. Ξέρξην δὲ εἰπεῖν λέγεται πρὸς τὰ φραζόµενα· Οἱ µ ὲν ἄνδρες γεγόνασί ἄνδρες γεγόνασί µ οι γυναῖκες οι γυναῖκες, αἱ δὲ γυναῖκες δὲ γυναῖκες ἄνδρες. 89. Ταῦτα µ ὲν Ξέρξην φασὶ εἰπεῖν. ᾽Εν δὲ τῷ πόνῳ τούτῳ ἀπὸ110 µ ὲν ἔθανε ὁ στρατηγὸς ᾽Αριαβίγνης ὁ ∆αρείου, Ξέρξεω ἐὼν ἀδελφεός,111 ἀπὸ δὲ ἄλλοι πολλοί τε καὶ ὀνοµαστοὶ112 Περσέων καὶ Μήδων καὶ τῶν ἄλλων συµµάχων, ὀλίγοι δέ τινες καὶ ῾Ελλήνων· ἅτε γὰρ νέειν113 ἐπιστάµενοι, τοῖσι114 αἱ νέες διεφθείροντο, οἱ µ ὴ ἐν χειρῶν νόµῳ115 ἀπολλύµενοι ἐς τὴν Σαλαµ ῖνα διένεον· τῶν δὲ βαρβάρων οἱ πολλοὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ διεφθάρησαν, νέειν οὐκ ἐπιστάµενοι. ᾽Επεὶ δὲ αἱ πρῶται ἐς φυγὴν ἐτράποντο, ἐνθαῦτα116 αἱ πλεῖσται διεφθείροντο· οἱ γὰρ ὄπισθε τεταγµένοι, ἐς τὸ πρόσθε117 τῇσι νηυσὶ παριέναι118 πειρώµενοι ὡς ἀποδεξόµενοί119 τι καὶ αὐτοὶ ἔργον βασιλέι, τῇσι σφετέρῃσι νηυσὶ φευγούσῃσι περιέπιπτον .120
89
πρός +Gen. +Gen. h. in h. in Richtung, auf der Seite
90
δοκεῖ h. es h. es scheint angebracht 91 = ὅ
92
3.Sg 3.Sg. Aor. . Aor. zu συ µφέρει unpers.
„es nützt (getan zu haben)“ 93
„in voller Fahrt“
94
95
πρόνοια, -ας Vorbedacht, Absicht
96
συγκυρέω + pr äd.Part . zusammen-
„rammte“ (Dat.)
treffen, sich (bei etw.) finden 97
παραπίπτω „über den Weg kommen“
98
τριήραρχος, -ου Schiffskommandant
99
= ναῦν
100
(Dat.commodi)
101
ἀποστρέφω (Schiff) wegwenden
102
συµβαίνω unpers. unpers . traf sich günstig
103
= θεώ µενον
104
= αὐτόν (scil. Xerxes)
105
ἐπείροµαι (nach-) fragen
106
= αὐτούς (scil. Gefolge)
107
φηµί h. bestätigen
108
ἐπίσηµον, -ου Flaggzeichen
109
= ἠπίστηντο h. zu (er)kennen glauben
110
(Tmesis)
111
ἀδελφεός, -οῦ = ἀδελφός
112
ὀνοµαστός 3 „von Rang/Namen Rang/Namen“
113
νέω schwimmen
114
= οἷς
115
χειρῶν νόµος „Recht des Stärkeren “ (auch gegen wehrlose Feinde)
116
= ἐνταῦθα bei dieser Gelegenheit Gelegenheit
117
„an die (vorderste) Front“
118
πάρει µι zur Seite stoßen
119
= ἀποδειξό µενοι
120
περιπίπτω zusammensto zusammensto ßen mit
