ARHITEKTONSKO PROEKTIRANJE 1

UNIVERSITY AMERICAN COLLEGE SKOPJE

UNIVERZITET AMERIKAN KOLEX SKOPJE

Doc. M-r Viktorija Eremeeva

ARHITEKTONSKO PROEKTIRAWE 1

FAKULTET ZA ARHITEKTURA I DIZAJN Skopje, 2009

ФАКУЛТЕТ ЗА АРХИТЕКТУРА И ДИЗАЈН

ФАКУЛТЕТ ЗА АРХИТЕКТУРА И ДИЗАЈН 1 АРХИТЕКТОНСКО АРХИТЕКТОНСКО ПРОЕКТИРАЊЕ ПРОЕКТИРАЊЕ 1

ПОИМ АРХИТЕКТУРА ВОВЕД ВО АРХИТКТУРАТА ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ НА АРХИТЕКТУРАТА АРХИТЕКТУРАТА КАКО ИСТОРИСКА ДИМЕНЗИЈА

стр.

1

од 145


ПОИМ АРХИТЕКТУРА ВОВЕД ВО АРХИТКТУРАТА ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ НА АРХИТЕКТУРАТА АРХИТЕКТУРАТА КАКО ИСТОРИСКА ДИМЕНЗИЈА

стр.

1

од 145


АРХИТЕКТУРА

Japonija Japonija ku}a ku}a

Што е архитектура?

Кој ја создава архитектурата?

Зошто се учи архитектурата?

Како се создава архитектурата? архитектурата?

стр.

2

од 145


АРХИТЕКТОНСКО ПРОЕКТИРАЊЕ 1

Што е архитектура?

Нашиот секојдневен живот во голема мерка е означен со контактот со изградените структури кои не окружуваат: во нашиот дом, на работа, при купување, одмор или разонода. Сето тоа го оформува она што се нарекува “светот на архитектурата” или поново “архитектонско окружување”. Зборот архитектура потекнува од грчкиот збор “архи” (прво, почеток) и “тектоникос” (градител, конструктор) Архитектурата затвара и вообличува еден простор така што убавината и корисноста стануваат едно. Архитектурата исто така е и компромис на материјалот, функцијата, конструкцијата и уште многу други ограничувања.

стр.

3

од 145



Архитектурата, навистина да би била тоа, мора да ги задоволи трите основни барања: таа мора да има смисол поточно да ја задоволи функцијата или целта на своето постоење, мора да биде технички адекватна во смисол на материјализација и на крајот мора да биде во склад со естетските, моралните и културните норми кои преовладуваат во општеството. Архитектурата е, покрај се останато и уметност која е резултат на среќавањето на многу апстрактни појми како што е “организација”, “функција”, “форма” кои воспоставуваат одреден однос кон просторот, кои и самите се во меѓусебни сложени односи, како што истовремено секој од нив се наоѓа во прецизни релации и кон целината. Архитектурата не е сликарство, не е вајарство ниту било која друга уметност, па сепак, во архитектурата може да се употреби било која од нив за да се постигне потполн ефект. Архитектурата е слика, огледало на општеството.

стр.

4

од 145



Постојат уште многу дефиниции што ја дефинираат и објаснуваат архитектурата. Но овој почеток да го завршиме цитирајки го Френк Лојд Рајт: Ku}a na vodopadite 1936-1939 “Што е архитектурата? Дали е обемна колекција на различни објекти што се изградени со цел да ги задоволат различните вкусови на различните лордови на човештвото? Јас мислам не. Не, јас знам дека архитектурата е живот или во најмала рака таа е самиот живот што завзема форма. И затоа е најчист доказ за животот што се живеел вчера, што се живее денеска и што ќе се живее во иднина. Таа е тој прекрасен жив креативен дух што од генерација во генерација, од период во период, напредува, создава според човековата природа и променливите околности. Тоа е всушност архитектура”.

Од праисторијата па до денес, целокупниот развој на цивилиzацијата

најпрецизно

се

следи

низ

историјата

на

архитектурата. Искуствата низ епохи се многу богати и се изучуваат низ неколку посебни предмети кои ја изучуваат теоријата и историјата на архитектурата, уметноста и дизајнот, но неможе да се говори за архитектурата ако не се споменат основните текови низ историјата. Најстарите уметнички дела потекнуваат уште од времето на палеолитот - пред 20.000 год.(пештерско сликарство) додека за најстари градежни остатоци се сметаат оние од времето на раниот неолит 7.000 год п.н.е.сите објекти од камен.

стр.

5

од 145



Епохата на стариот век (3.500 год п.н.е.) ја сочинува египетската архитектура позната по изградбата на пирамидите; архитектурата на месопотамија позната по своите храмови; вавилонската по утврдените

градови;

грчката

по

познатите стилски архитектонски редови (столбови-дорски, јонски, коринтски) и познатите храмови; римската по форумите, термите, дворците, арените.

Partenon Atina

Forum Rim

стр.

6

од 145



Епохата

на

средниот

век

во

која

започнува

со

ранохристијанската архитектура се карактеризира со подигањето на цркви; потоа византиската со појавата на урбаните елементи во градовите и бројните цркви (Св. Софија во Цариград) и богатата внатрешна декорација. Средновековната архитектура која се развива на подрачјето на Европа се нарекува романика и се карактеризира со големо присуство на орнаментика и скулптури на фасадите на објектите, впечатливи покриви во облик на полутопки и крстасти сводови. Најголем број објекти се среќаваат во Франција и Италија.

Aja Sofija Istanbul Brunaleski- duomo Firenca Романиката постепено околу 1130 год. преминува во готика која се карактеризира со појава на објекти -катедрали со големи распони и фантастични височини што е овозможено од готскиот свод зајакнат со ребра.

Rotonda Paladio

стр.

7

од 145



Gotska katedrala

Ренесансата како универзален покрет во целокупната уметност се јавува и во архитектурата како слобода на мислење и делување како и појава на префинета декорација. Барокот настанал во Италија кон крајот на 16 век а главна карактеристика е драматично истакнување на светлото и сенката, визуелните ефекти и покретите, појавата на моќни столбови, богато украсени хоризонтални венци и атики укрсени со скулптури. Плоштадите добиваат големи фонтани, обелисци, колонади и убаво украсени скали.

Fontana Di Trevi Rim

стр.

8

од 145



Модерната епоха која настапува од половината на 18 век започнува со неокласицизмот и ромнтизмот како оживување на античката реминисценција но и нео -готското, нео-визнтиското па и нео-египетското влијание. Модерната епоха всушност започнува во 1851 год. со изградбата на познатата Кристална палата од Ѓ. Пакстон со примена на сосема нови материјали како челикот, стаклото, префабрикацијата и сл. што овозможува создавање на фантастични облици и големини во архитектурата.

Кристална палата од Ѓ. Пакстон И се разбира мора да се споменат неколкуте цивилизациски периоди и култури чие вкупно значење е од голема важност за оформување на целината а тоа се: исламската архитектура како и архитектурата во Кина, Јапонија и Индија.

стр.

9

од 145



Кој ја создава архитектурата?

Gradska ku}a London Norman Foster

Вообичаено е архитектурата да се врзува за нејзината надворешна појавност. Но како и кај луѓето и во архитектурата единствениот и вистинскиот природен дух е тој што ја претставува суштината на нештата. Тоа се гледа и чувствува. Затоа се вели дека вистинската архитектута можат да ја прават само мајстори, само посветени. Оние кои ја совладеле науката, а ја поседуваат естетиката. Научните мерила можат да се совладаат и развијат

стр.

10

од 145



затоа што се темелат на егзактен јазик. Но на полето на естетиката никогаш, за среќа, неможат да се превземат акции со голема прецизност. Создавањето на убавината а и архитектурата како нејзин дел во голема мерка е прашање на емоционална супстанца. Постојат многу различни патишта кои го водат архитектот кон реализацијата, кон архитектурата. Се што правиме во текот на животот е нераскинливо поврзано со нашата душевност, а особено во оваа професија - се е посебно поврзано со духот на оној кој ја создава архитектурата.

Mario Bota - crkva Зошто се учи архитектурата?

Постојат неколку добри причини зошто се учи архитектурата. Мотивите се професионални, уметнички, културни и низа други. Едни се од сверата на материјалното, а други во доменот на духовното во човекот. Оној кој се предодредува да почне да ја учи или само забележува архитектурата тој се наведува да ги отвори очите кон убавината воопшто. Затоа што се во архитектурата е некој вид на убавина. Таквиот ученик треба да го изостри забележувањето, да

стр.

11

од 145



умее да ужива во складот на линиите, во волуменот, во просторот, во боите, во текстурата, во мекоста и топлината на материјалите, во постојаноста и привременоста, во играта на светлината која драматично исполнува еден простор, во мирисот на минатото или во нешто уште неоткриено. Таквиот ученик треба да се промени себеси, да развие чувство за вистинските вредности, за оргиналноста, за се што е спротивно на имитацијата и лажирањето. Од првичната идеја за оформување на објектот, произлегува ставот за формализација на идејата; од оформувањето на проектот произлегува спремноста истиот да се изгради. Врз основа на овие способности се направени сите објекти во светот. Тука некаде лежи одговорот на прашањето - зошто се учи архитектурата. Ако сме подготвени и способни да ја разбереме вистината и почуствуваме силината на искажаните зборови, да почнеме. А ќе почнеме со тоа: Како се создава архитектурата?

Архитектурата е разбрана и реализирана во согласност со постоечкиот склоп на барања и условите кои може да се дефинираат како проблем. Чинот на креирање на архитектурата претставува решавање на проблемот, односно тоа е проектниот процес. Првата фаза на проектниот процес е препознавање на условите, прифаќање на барањата и наоѓање решение за нив.

стр.

12

од 145



Проектантот прво мора да ги утврди постојните услови на проблемот, да го дефинира неговиот контекст и да прибере доволен број на податоци кои ќе се споредат. Ова е критична фаза во проектниот процес, бидејќи природата на решението во многу нешто зависи од тоа како проблемот е поставен, дефиниран и изразен. Проектантите неизбежно даваат решенија на проблемите со кои се соочени. Длабочината и рангот на нивниот проектантски речник ќе влијае на нивното разбирање на проблемот како и на обликот на решението кое ќе го понудат. Ако се искористи аналогијата дека мора прво да се познава азбуката пред да се состави збор, да се познава граматиката пред да се состави реченица, да се познаваат принципите на композицијата пред да се пишува есеј, тогаш мора да се препознаат основните елементи на архитектонската форма и простор, да се разбере како да се употребат во развојот на проектниот концепт и како да се реализираат нивните визуелни импликации во создавањето на проектното решение. Архитектонскиот јазик вклучува голем број мисловни асоцијации кои се појавуваат како одек, или некаков вид на дескрипција, која потекува

од

литературна самата

вообичаената дефиниција

форма.

Според

на тоа

разбирањето на архитектурата е сложен

интелектуален

процес.

Kalatrava pristani{te Mineaopolis

стр.

13

од 145



Така секој од нас на прашањето што е куќа ќе може да даде безброј добри одговори. Јазикот на архитектурата е повеќеслоен и формира цела една скала на асоцијации. На едната страна од скалата се дескриптивните елементи и ефеки кои се повторуваат како што се: -тераси, столбови, оџаци, и др. -, а на другата страна од скалата стојат оние ефекти кои е тешко и скоро невозможно да се дефинираат, како што се: убавина, динамика, покрет, смиреност, хармонија, таинственост и сл. -, кои исто така често ги препознаваме во архитектурата. Овие елементи не се само препознатливи, туку можат да се повторат во комбинација на форми и односи, но тоа повторување колку и да е успешно и доведува до слични квалитети, никогаш не дава сосема исти резултати. Се што не окружува, а е плод на човековата активност, претставува некаква остварена замисла. Процесот на размислување како и идејната и деталната разработка на замислата -идејата претставува проектирање. Во овие рамки се наоѓа и архитектонското проектирање кое опфаќа многу широко подрачје и се дели на урбанистичко, архитектонско проектирање и проектирање на внатрешниот простор. Наброените специјалности се во цврста внатрешна врска, затоа што архитектонската реализација е плод на заедничка работа. Но пред да се навлезе во процесот на создавање на едно архитектонско дело нетреба да се заборави дека основната задача на архитектонското проектирање е реализацијата на архитектоската идеја, односно дека ниедно проектирање па ни архитектонското не треба да биде цел сама за себе. Проектирањето како фаза во создавањето на просторот претставува и утврдување на содржините -процесите кои се одвиваат стр.

14

од 145



во него. Нив ги изразуваме со целини и ги расчленуваме во единици и помали целини дефинирајќи ги нивните својства. Пред проектирањето на било кој објект неопходно е да се има проектна програма која претставува резултат на потребите и желбите на инвеститорот, корисникот на објектот, разгледани, модифицирани и групирани од страна на проектантот -архитектот. Програмата ја одредува содржината на објектот, бројот и големината на сите простории и нивните меѓусебни функционални односи.

Вториот чекор е запознавање со карактеристиките на локацијата на која се планира да се гради објектот односно со условите за градба што се пропишани од страна на стучните служби на надлежните органи - општината, врз основа на актуелниот детален урбанистики план за соодветниот простор. Тие всушност ја одредуваат

локацијата

со

нејзините

граници,

процентот

на

изграденост и коефициентот на искористеност, градежната линија и висината на објектот.

стр.

15

од 145



Тоа се објективни зададености кои во голема мерка го усмеруваат проектниот процес и влијаат на конечното решение.

По запознавањето со програмските барања и условите на локацијата може да се пристапи кон проектирање. Проектирањето започнува со студирање на проблемот на тој начин што се прави обид графички да се обликува бараната содржина дефинирана со проектната програма. Фазата на графичко размислување се нарекува архитектонско скицирање што е особено важна фаза во процесот на проектирање, кога се прави обид одредени идеи и замисли да се оформат на начин со кој ќе се добијат контурите на основните групи на содржини и нивните меѓусебни односи, настојувајќи при тоа паралелно да се разгледува конструкцијата и обликот на објектот.

стр.

16

од 145



Работата

на

формирањето

на

основата

односно

функционалното решение од самиот почеток треба да се одвива паралелно со скицирање на конструкцијата и обликот на објектот со настојување за нивно што подобро ускладување. Целосната координација на сите елементи се постигнува, се разбира, со долготрајно работење.

По совладувањето на проектната програма на овој начин, односно деталното запознавање со сите нејзини елементи, согледувајќки ги од архитектонски аспект, се пристапува кон изработка на идејна скица или идеен проект кој претставува графички приказ на архитектонското решение на објектот и содржи: ситуација, сите основи, пресеци и изгледи, технички опис и рекапитулар на површините. Идејниот проект се претставува во размер 1:100, 1:200 или 1:500 во зависнот од типот и големината на објектот.

стр.

17

од 145



Во идејниот проект конструктивната замисла поприма конкретен облик. Идејниот проект претставува основа за добивање на согласност и одобрение за изработка на основен проект кој пак претставува услов за добивање на градежна дозвола. Следниот чекор е изработка на основен проект како детална разработка на сите елементи од идејниот проект вклучувајќи ги и сите

фази:arhitektura,

konstrukcija,

elektrika,

ma{instvo,

vodovod i kanalizacija, ги разработува сите детаљи и донесува предмер во кој се претставени точните количини и претставува доволна информација и документација за отпочнување на градбата.

+19.60

+16.54

+16.54

+16.54

+13.48

+13.48

+13.48

+12.58

+12.58

+9.52

0.00

+6.46

+6.46

+3.40

+3.40

+9.52

+9.52

+6.46

+6.46

+3.40

+3.40

+0.34

+0.34

-2.72

0.00

-2.72

Proektot za enterier voobi~aeno e osnoven proekt, poto~no proekt koj gi razrabotuva do detal site fazi na enteriernoto ureduvawe so specifikacii, predmeri i presmetki. Ovoj proekt ne e predmet na razgleduvawe i donesuvawe od strana na nadle`nite organi, a voobi~aeno vo svetot se izrabotuva od strana na arhitekti za vnatre{no ureduvawe.

стр.

18

од 145



Barcelona foteqa MisVanDeRoe

Ефески закон:

Архитектот со својот имот ја гарантира предвидената сума за изградба на објектот. Во колку истата биде надмината за десет пати трошоците се подмируваат од јавнтат каса. Но доколку ја надминат таа вредност трошоците ги подмирува архитектот а за тоа добива и казна.“ „

Уште пред две илјади години римскиот архитект Витрувиј го споменува овој закон како инструмент за .....спречување безброј незналици да се мешаат неказнето во архитектурата со што би останале само оние кои се обучени да се занимаваат со оваа професија, а тоа би ги спасило граѓаните од пропаста наречена ѕидање на куќа без профисионална одговорност и надзор и повеќе не би имало градби кои остануваат незавршени.....

стр.

19

од 145



Beijing stadion Hercog-demeron

Mario Bota muzej - Strazbur

Korbizje kapela vo Ron{am

Kolhas TV kula - Peking

Greg Lin kompjutersko generirawe na formi

Mario Bota crkva

стр.

20

од 145



Raistag Foster Berlin

Sant Antonio urbanizam

Centar Pompidu Pariz

Opera Sidnej Jon Utson

TV kula Foster

Vila Savoja Korbizje

стр.

21

од 145



Stanben objekt

Vinarija Kalifornija Hercog - Demeron

стр.

22

од 145



МЕРКИ И ПРОПОРЦИИ ВО АРХИТЕКТУРАТА Човекот како мерка Пропорции и златен пресек

стр.

23

од 145



МЕРКИ И ПРОПОРЦИИ ВО АРХИТЕКТУРАТА

Мерката претставува пропорција меѓу една големина во споредба со друга големина од ист вид при што постои воспоставено мерно единство кое произлегува од меѓународната конвенција за метрото. Многу теоретичари на архитектурата тврдат

дека

хармонијата

во

голема

мерка

одговара

на

избалансираната убавина на човечкото тело. Во тој однос на човекот и објектот лежи цела наука и тоа се најголемите тајни на архитектурата. Со оглед на тоа што проектирањето во најголема мерка е посветено на човекот, неговото тело претстаува примарен елемент и референца во архитектурата. Уште во антиката човечкото тело било мерило за предметите, а низ историјата постојано е присутно настојувањето да се воспостават точни релации меѓу човечкото тело и градежните структури. Проучени се и специфичните симетрични пропорции на поединечните делови на телото. Во нив се откриени многу смели инспирации за проектирање. Аналогијата меѓу човечкото тело и куќата отсекогаш е присутна во имињата врзани за поедини делови на објектот како на пр: чело, скелет, лице, теме, образ, колено и сл. За употребата на броевите се напишани многу расправи. Како и кај останатите уметности, а особено кај музиката, и во архитектурата од композициски причини се вовеле математички и геометриски пропорции. Познато е на пример дека римскиот лакт се дели на три делови - дланки и е аналоген на египетскиот, еврејскиот и вавилонскиот лакт. Сите овие мерки се впишани во бројни споменици на архитектурата што говори дека од секогаш се стр.

24

од 145



работело за внимателно бирање на броевите и пропорциите како последица од нивното комбинирање. Димензиите и броевите во нив, во архитектурата носат симболичко значење но урбанистичките и архитектонските дела можат да добијат необични толкувања со пропорциски и геометриско математички анализи. Во текот на историјата се формирани многу системи на компонирање и толкување на односите на броевите и големините.

стр.

25

од 145



Во архитектурата кога се истражува пропоцијата значи дека се очекува да се постигне нешто однапред, да се постигне добар увид во големините и мерките кои се составен дел на идниот објект. Кога ќе се каже дека односот на деловите во архитектурата , или на некој објект се пропорционални , се подразбира дека објектот е одмерен и сразмерен, бидејќи една од дефинициите за пропорцијата е дека таа претставува меѓусебен однос на деловите на една целина и нивен однос кон целиот објект (Витрувиус). Но особено важно е да се запамети дека пропорцијата е врзана за функцијата. Фирентинскиот архитект Алберти усвоил

два

различни

системи

на

пропорции: со мерки -димензии и со односи на должини. Од друга страна ако се

употребат

основните

геометиски

фигури: еднокрак триаголник, квадрат и круг тие имаат исти особини , односно нивните висина, дијагонала и пречник се комбинација од меѓусебни односи со кои се

добиваат

нивните

димензии

кои

всушност неможат да се измерат.

стр.

26

од 145



Системот на пропорции со кој се добиват одредени големини се нарекува, златен пресек. Тој означува хармонична и непрекината пропорција која резултира од односот на двата дела на една должина при што пократкиот дел се однесува кон подолгиот, како подолгиот кон целината (збирот на двата дела) .

m : M = M : (m+M)

Овој принцип се користел уште од античко време, а потполна афирмација доживува во Ренесансата.

стр.

27

од 145



Модулор

Во основата на сите активности па и оние врзани со архитектурата лежи човекот. Тој ја обликува средината во која се движи, живее и работи зарди што и неговата непосредна околина мора да биде прилагодена на диманзиите на човекот. Се што создал човекот е создадено за неговите потреби, па според тоа треба да одговара и за негова упореба. Идеално би било кога на секој човек би му се дала таква околина, простори и простории во кои живее, работи, се движи, кои наполно би биле прилагодени на димензиите на неговото тело, неговите навики, движења и сл. Но тој идеал е неостварлив бидејќи скоро во сите случаи во исти простори и простории минуваат и се задржувааат луѓе со различни димензии на телото и навики во движењата. Заради тоа при димензионирање на просторот се земаат просечните димензии на човекот, а некаде дури и како основа се земаат поедини делови на телото како: чекор, стапало, палец, лакт и сл. Денес секаде во светот во време на употребата на метричкиот систем на мерење димензиите поедноставно, појасно и поточно се прикажуваат преку споредба на метричката единица со фигура на човек. Од тука произлегува дека треба точно да се познаваат димензиите на нормално развено човечко тело во сите негови најкарактеристични положби и движења, како и димензиите на предметите со кои човекот секојдневно се служи за да се испроектира соодветен простор оптимално издимензиониран.

стр.

28

од 145



Заради тоа одсекогаш пронаоѓањето на закономерностите во пропорциите и димензиите на човечкото тело биле предмет на интерес на многу луѓе од различни професии. Најстариот закон за односите и мерките на човечкото тело е пронајден во една пирамида во Менфис (околу 3 .000 години п.н.е.). Во античкиот период Витрувие напишал книга за архитектурата каде посебно внимание им обрнал на димензиите на човечкото тело. Со истата проблематика се занимавал и Леонардо да Винчи, како и Микаланѓело, Дирер , а во поново време Корбизје, Нојферт и други.

Францускиот архитект Le Corbusier 1951 година изнел предлог за системот на меки наречен Модулор кои се базира на принципите на златниот пресек. За системот да биде применлив во архитектурата тој истиот го изразил преку рационални броеви. Во Модулорот е земен човек од 1.828 м. Со подигната рака таквиот човек може да са впише во правоаголник со димензии 113х226 см. Потоа следи поделба на висините по сегменти кои по

стр.

29

од 145



златниот пресек ги даваат следните вредности: 226, 140, 86, 43, 33, 27...

стр.

30

од 145


Значењето на оваа метода е во комбинацијата на елементарниот геометриски принцип со рационални броеви и димензии кои имаат значење во врска со човечкото тело и покрет. Со унифицирање на

антропоморфните големини се доаѓа до

бројот 60 см. или две стопи. На овој број долго време му се дава предност во архитектонското модуларно проектирање (60, 30, 15, 7,5). Ове броеви ја претставуваат големината на некои човечки делови како: шака, дланка, лакт, педа. Висината на човекот е 3х60=180 см. Модулорниот принцип е познат и служи за утврдување на пропорциите. На пример: 1 модул

0,6х0,6

0.36м2

2 модула

1.2х0.6

0,72м2

4 модула

1.2х1.2

1.44м2

мин. WC

12 модула

1,8х2.4

4,32м2

купатило

40 модула

3,0х4,8

14,4м2

соба

Модулорот како метод за одредување на големините дава добри резлтати во поглед на пропорциите кои му погодуваат на човечкото око и тело. Le Corbusier се обидел да воспостави рамнотежа помеѓу човекот и природата независно од местото на замјината топка. Овој творец со своите теорески согледувања и архитектонски дела оставил една од најдлабоките траги во историјата на архитектурата на дваесетиот век.

стр.

31

од 145


m : M = M : (m+M)

стр.

32

од 145


МОДУЛАРНА КООРДИНАЦИЈА

Со проучување на класичните и современите примери на архитектонските остварувања, може да се забележи дека постои јасна врска помеќу добрата композиција на фасадата и логичниот меѓусебен однос на просториите во основата. Тоа произлегува од употребата на помошен растер - модул, како рапоредот на просториите и групите би се довел во меѓусебен ред. Без проектантски модул тешко се изнаоѓаат решенија, потешко се фиксира мислата за цртежот. Проектантскиот модул овозможува да се воспостави чистина и рационалност во архитектонското решение или композиција, со што се постигнува поставување на јасен и чист конструктивен модул (со мултиплицирање на проектантскиот) односно рационален и изджан конструктивен систем. Најчест модул во проектирањето е 120х120 см. или 60х60 см., а употреблив е и модулот 100х100 см. Основниот проектантски модул се прилагодува на растерот на носивите елементи, конструктивниот модул секогаш е одраз на израчунати вредности. Најчесто користен основен проектантски станбен модул (кој произлегува од функционалното опремување на просторот за живеење, поточно димензиите на мебелот и опремата и просторот за манипулација) е 60х60 см. на кој се надоврзува основниот конструктивен станбен модул 180, 240, 300, 360, 420, 480, 540, до 600 см.

стр.

33

од 145



Модул - логична основа на секоја композиција во архитектурата и

уметноста познат уште во стариот век Модуларна

координација

-

врзана

со

употреба

на

префабрикувани елементи и делови за градба како еден вид стандардизација и базира на општо усвоена мерна единица со константна големина-градежен модул меѓународно усвоен модул М = 10 см.

Проектантски модул - повеќекратна мерка на основниот модул М

со која се регулира густината на модуларната мрежа во која се формираат функционалните единици на просторот. Неговата големина зависи од намената на објектот и претпоставениот конструктивен склоп и претставува н пати повторен модул М (н=3М а како најповолни и употребувани се н=6М -60см и н=12м-120см) Конструктивен модул - го формираат конструктивните распони

чија димензија е добиена со мултиплицирање на проектантскиот модул (се поставува како оска на проектантските модули).

стр.

34

од 145



АРХИТЕКТОНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

Вовед во елементите Столб, греда, ѕид Плоча, кров, темел, скали B рати,

прозорци

Osnovni konstruktivni sistemi Grade`na osnova i presek

стр.

35

од 145



АРХИТЕКТОНСКИ ЕЛЕМЕНТИ Објектот и негова градежно -просторна поделба

Подрум - подземен кат, еден или повеќе, намена помошни

станбени функции, магацини, гаражи и сл . Сутерен - полуподземен етаж, делумно вкопан во терен, намена

корисен простор за живеење или работа или магацини. Приземје - висински ограничен простор

на теренот, намена

живење, локали, работа (подот мин 15 см. над кота на терен) Кат - ограничен простор над приземјето, намена живеење, работа. стр.

36

од 145



Меќукат, мезанин - прв кат над приземјето со помала висина од

останатите катови (2.2 до 2.4 м), намена работа , so najnova regulativa ovoj termin se isfrluva. Кров - завршен дел на објектот кој почнува од меѓукатната

конструкција на последниот кат, основна намена носење на кровот а во колку има урбанистички услови просторот под кровот може да се користи за живеење - подкровје. Тераси,

балкони,

лоѓии

-

отворени

делови

врзани

со

внатрешниот простор кои може да бидат отворени од трите страни-тераси, делумно отворени од две или три страни -балкони и затворени од трите страни -лоѓии. ВОВЕД ВО ЕЛЕМЕНТИТЕ НА АРХИТЕКТУРАТА

Prostorot postojano ne opkruùva. Niz volumeni na prostor nie se

dviìme,

gledame

formi

i

objekti,

slu{ame

zvuci,

~uvstvuvame struewa, ~uvstvuvame miris. Toa e materijalna supstanca kako drvo ili kamen. Sepak toj e bez forma. Negovata vizuelna forma, svetlosni kvaliteti, dimenzii i razmer, apsolutno zavisat od granicite koi gi definiraat elementite na formata. [tom prostorot }e po~ne da se ograduva, modelira i organizira so elementi na forma, po~nuva arhitekturata. Horizontalnite ramnini definiraa prostorni poliwa ~ii vertikalni rabovi se podrazbiraat. Vertikalnite elementi vizuelno opredeluvaat vertikalnite granici na prostorot. Vertikalnite

formi

generalno

se

poaktivni

vo

na{eto

vizuelno pole od horizontalnite i zatoa se instrument vo

стр.

37

од 145



definiraweto na prostorniot volumen i obezbeduvaweto silno ~uvstvo na zatvorenost za toa {to e me|u niv.

Конструктивни елементи Темели - најдолни конструктивни елементи кои целокупниот товар

од објектот го пренесуваат во почвата Столбови - вертикални конструктивни елементи кои го сочинуваат

конструктивниот систем и ги носат товарите предавајќи ги на гредите и меѓукатната конструкција. Греди - хоризонтални конструктивни системи кои во комбинација

со столбовите го сочинуваат скелетниот конструктивен систем Ѕидови - вертикални конструктивни елементи кои го ограничуваат

просторот, можат да бидат носечки или преградни Меќукатни конструкции - хоризонтални конструктивни елементи

кои го делат просторот по вертикала и го примаат оптоварувањето и преку носивите елементи го пренесуваат до темелите Скали

-

коси

конструктивни

елементи

за

вертикалана

комуникација

стр.

38

од 145



Основни вертикални конструктивни елементи

Столбови

Столбот како вертикален носечки елемент во најголема мерка овозможува ослободува ње на просторот во архитектурата. Со нив се решаваат проблемите на пренос на оптеретувањата, а понекогаш и концептуалните и стилски, а конечно и уметнички определби

на

проектантите. на

Функцијата

столбовите е да носат други

елементи

-

греди, лаци, сводови, а може да стојат и самостојно

со исклучиво

декоративна намена. може

Формата

биде најчесо

различна, се

квадратна,

среќава кружна,

правоаголна различни

да

со димензии

кои се прикажуваат во хоризонталниот пресек на столбот. Висината исто така варира во зависвност од конструктивните, функционалните или ликовните барања. Деловите на столбот се: темел, тело и капител.

Темелот се

наоѓа на подножјето и на него се потпира високиот средишен дел стр.

39

од 145



стеблото на столбот кој го носи капителот чија форма може да биде различна и зависи од начинот и видот на примање на теретот како и од стилско -естетските барања. Материјалите од кои се изведуваат столбовите се најчесто бетон,

дрво, челик, а може и цигла, гипс и пластика во ентериерите и.т.н. со свои особини како цвсртина, носивост, отпорност, лесно поставување, трајност и сл. Конструктивните карактеристики на столбовите се многу важни

затоа што тоа е и основнтата намена на столбовите кои мораат да ја носат половината од оптеретувањето на еден распон. Тоа ги определува положбата, димензијата и распоредот на столбовите.

стр.

40

од 145



Ѕидови

Ѕидот е вертикален подолжен конструктивен

елемент

со

намена, примање и пренесување на

товари,

поделба

на

просторот, затварање на истиот и изолација. Vertikalnite formata

elementi

vo

na

arhitekturata

sluàt isto taka kako nosa~i za katnite i krovnite ramnini. Tie go kontroliraat vizuelniot i prostorniot kontinuitet me|u enterierot

na

nadvore{noto

objektot

i

opkruùvawe.

Tie pomagaat vo filtriraweto na protokot na vozduh, svetlo, buka itn., niz vnatre{nite prostori na objektot. Vertikalna ramnina }e opredeli prostor na ~ij front se nao|a. Ramnini postaveni vo "G" oblik, generiraat prostorno pole od agolot dijagonalno nanadvor. Paralelni ramnini definiraat prostoren volumen me|u niv koj e

aksijalno

orientiran

kon

otvorenite

kraevi

na

konfiguracijata. Ramnini postaveni vo oblik na bukvata "P", definiraat prostoren volumen koj e orientiran kon otvoreniot del na konfiguracijata.

стр.

41

од 145



êtiri ramnini zatvoraat introverten prostor i opredeluvaat prostorno pole okolu zatvoreniot prostor.

Од видот на конструкцијата зависи дали yidovite ќе бидат полнимасивни и ѕидови со посебна изолација . Од положба и задачата yidovite можат да бидат фасадни, носиви,

преградни,

огноотпорни,

потпорни,

скалишни,

за

укрутување, а од висинската положба во објектот, темелни, подрумски, приземни, катни и тавански . Материјалот од кои се изведуваат вообичаено е цигла, каман,

бетон, армиран бетон, гипс, челик, стакло, пластика или комбинација од повеќе материјали. Конструктивните карактеристики на ѕидовите се важни заради

тоа што од нив зависат растојанијата на кои се поставуваат а од тоа пак распоредот на просториите во објектот. Во конструктивен смисол можат да бидат попречни или подолжни. Носивите ѕидови се изведуваат од бетон или армиран бетон и

можат да бидат подрумски, катни, скалишни и потпорни. Најчесто се со дебелина 20 до 40 см. Може да се употребуваат и шупливи бетонски блокови кои можат да бидат празни или исполнети. Ѕидовите се ѕидаат и од камен со дебелина на ѕидовите 50 см., а само обложување со камен 2-15 см. Ѕидањето е со цементен малтер а обложувањето или со цементен малтер или со прицврстување со спојките и оставње воздушен простор за изолација.

стр.

42

од 145



Ѕидовите можат да бидат и од тула - димензи на тула 25х12х6,5 см., нејзината цврстина се одредува со марка на тулата која претставува цврстина на притисок во кг/см2. Видови на тули: обична, фасадна, лесна, клинкер,шуплива, шамотна. Врзни средства при изведување на ѕидови од тула - варов малтер, варово-цементен (продолжен) малтер и цементен малтер. Малтерот е смеса од агрегат, обично песок; врзивно средство -вар, глина, гипс, цемент и вода. При ѕидањето треба: да се употребуваат што повеќе цели тули; слоевите на ѕидот да бидат водорамни,

спојките

на

секој

нареден слој треба да не се поклопуваат

со

претходниот

односно да отстапуваат за 1/2 или 1/4 цигла. На ист начин се ѕида и со бетонски блокови. Малтерисувањето на ѕидовите се

изведува во два слоја -груб и фин

стр.

43

од 145



слој, а изборот на малтерот зависи намената на просторијата и типот на подлогата. Сендвич

материјали

претставуваат

ѕидови

секој

со

свои

комбинација

одредени

од

повеќе

карактеристики,

кои

претставуваат добра термичка и звучна изолација. Се изведуваат како префабрикувани или на лице место. Преградни

ѕидови

се

вертикални

тенки

неконструктивни

елементи чија основна функција е поделба на просториите. Може да бидат изведени на лице место, монтажни или монтажно демонтажни; фиксни или флексибилни; од тула, лесен бетон, гипс, иверка, платика, метал, стакло. Димензиите на ѕидовите зависат од материјалот и намената (од 7

до 150 см) . Поврзувањето на ѕидовите и вертикалните конструктивни

елементи

со

хоризонталните

конструктивни

елементи се врши со серклажи -армирано бетонски прстени со височина на меѓукатната конструкција.

стр.

44

од 145



Основни horizontalni конструктивни елементи Греди

Гредите се хоризонтални конструктивни елементи кои се наслонува на столбовите. Нивната функција е да го пренесуваат товарот од конструкцијата на столбовите, да премостат одредено растојание и со тоа да овозможат покривање на изградената површина. Нивната форма е главно правоаголна и ретко се јавуваат во

друга форма. Можат да бидат видливи или скриени, со украсен фриз

или

сл.

Во

конструктивен смисол се состојат од ослонец и поле. Материјалот

од кои се

прават гредите главно е бетон, дрво, челик но може и камен, гипс, пластика и сл. Во

однос

на

конструктивните

гредите

карактеристики

морат да го носат товарот од целокупниот распон па се димензионираат со помош на прецизни статички пресметки. Димензиите зависат од нивниот распон и се

движат од неколку сантиметри до нелоку метри кај поголемите распони (хали).

стр.

45

од 145



стр.

46

од 145



Плочи - меѓукатни конструкции Плочите се површински елемент во архитектурата. Тие ја

оформуваат подлогата за одење и распоред на мебелот и опремата. Нивната функција е да формираат голема носечка корисна

површина и целокупното корисно оптеретување да го пренесат на гредите, па на столбовите и на крај на темелите.

Формите на плочите се правилни полигонални, триаголни и кружни, а според местото на поставување може да бидат хоризонтални, коси па дури и луспести, набрани за совладување на поголеми распони. Структурата на плочите може да биде различна во зависност од

распонот кој треба до го совладаат, па така постојат плочи зајакнати со ребра, плочи од монтажни елементи меѓусебе залиени со бетон.

стр.

47

од 145



Материјалот од кој се изведуваат најчесто е армиран бетон или

монтажни елементи од цигла со додатна арматура и заливање со бетон. Освен основната функција носење и предавање на корисното оптеретување плочите служат и за укрутување на објектот во хоризонтален смисол со поврзување на сите вертикални конструктивни елементи кое се изведува преку серклажи. Димензиите на плочите се различни, но најчеста димензија на

дебелината на плочата е 20 см. (се движат од 10 до 40 см) Меѓукатна конструкција

Елементи на меѓукатната конструкција се: носивиот дел конструкција, изолациониот слој, подот и плафонот -финално обработена долна површина. Носив дел, најчесто изведен од армиран бетон, масивен (може и

од дрво, тула, камен,челик) или комбинација од некои од нив. Масивните може да бидат проста плоча, континуирана плоча, крстасто

армирани,

печуркасти,

зајакнати

со

греди,

ситноребрасти, касетирани, лиени на лице место или монтажни. Дрвените од носиви талпи, под и плафон од даски, изолација меѓу носивите греди. Металните се изведуваат од примарни и секундарни носиви челични греди во различен облик, на кои се поставуваат профилирани лимови. Изолационен слој, за обезбедување на звучна и топлотна

изолација а понекогаш и хидроизолација. Истата се поставува во склоп на носивиот дел под или над него. Постои широк асортиман на материјали со топлотно -акустични својства и значително мали стр.

48

од 145



дебелини (стаклена волна, минерална волна, стиропор, полиестер плочи, хераклит плочи и сл.). Хидроизолацискиот слој се изведува од материјали кои не пропуштаат влага и вода како битумен, тер хартија, алуминиумски, бакарни или оловни фолии. Огноотпорна заштита се обезбедува со азбестно-цементни плочи, гипсани плочи и сл. Под, завршен горен слој на меѓукатната преку кој се врши

движење и може да биде изведен од различни градежни материјали

во

зависност

од

намената

на

просторијата,

интензитетот на движење, хигиено -техничките услови и подлогата на која се изведува. Можат да бидат топли (дрво, текстил, премази), полутопли (премази, плочки пресвлеки) и ладни (камен, цемент, бетон, мермер, гранит, терацо, плочки, стакло) и да се монтираат на решетки, да се премачкуваат или пресвлекуваат. Се изведуваат на подлоги од земја, песок, цементна кошулка, бетон, лепак). Плафон, завршен долен слој на меѓукатната различно третиран и

обликуван со малтери, градежни плочи дирекни прицврстени или како спуштени плафони. Равни

кровови-тераси,

завршни

елементи

на

објеките,

максимален нагиб од 8%, заштита од атмосферски влијанија преку неколку слоеви за изолација: топлотен, звучен, хидро, парна бариера. Темели

Темелите се подземни елементи во архитектурата. На нив лежат ѕидовите и столбовите кои го носат објектот така ншто нивната

стр.

49

од 145



основна функција е да го пренесуваат теретот на целиот објект на земјата. По форма темелите можат да бидат темели самци или темелни

траки во правец на носивите вертикални конструктивни елементи. Се состојат од темелна стопа и темелен ѕид, а нивните димензии се определуваат со прецизна статичка пресметка.

Темелите се изведуваат најчесто од армиран бетон но и од

камен, цигли и сл. Темелењето може да биде плитко (кога носивата почва се наоѓа на релативно мала длабочина) или длабоко (кога до носивата почва се доаѓа со помош на шипови, бунари или столбови). Скали

Освен

основната

функција

совледување

на

вертикалните

комуникации,

на

висинските

скалите разлики

како

уште

и

лифтовите

за

меѓу

спратовите

се

нарекуваат,

претставуваат и конструктивни елементи на објектот. Тие , особено кај повисоките елементи формираат конструктивно носечко јадро.

стр.

50

од 145



Иако не се големи простори по габарит, нивната важност во проектот е особено голема. Нивното значење е големо од композициски аспект (местоположба), но особено е значајно влијанието на строгите сигурносни прописи. Скалите можат да бидат еднокраки, двокраки, трокраки, четирикраки и кружни. Нивната просечна широчина се

движи

од

90

до

120

см.

Конструктивниот материјал од кој се изведуваат може да биде армиран бетон, метал или дрво но од особено значење е трајноста на материјалот заради големата фрекфенција. Во поглед на димензионирањето на скалите постојат норми и стандарди кои треба да се почитуват.

стр.

51

од 145



Покриви

Покривите се покривни елементи во архитектурата. Тие ги заштитуваат објектите од надворешните влијанија. Формата на покривот е секогаш прилагодена на формата на

објектот, односно покривите можат да бидат: едноводни, двоводни, четвороводни, сложени, мансардни , полукружни и сл. Материјалот од кој се изведуваат е различен. Конструкцијата

може да биде од дрвени столбови и греди, а покривањето зависи од климата, традицијата, цената и сл. па може да биде со ќерамиди, лим, бакар, камени плочи, шиндра, стакло и сл. Покривите се изведуваат под нагиб и тоа од 2% за рамни тераси до близу 90% за многу стрмни покриви. Вообичаениот нагиб се движи од 18 до 23%.

стр.

52

од 145



Димни и вентилациони канали

Димните и вентилационите канали се изведуваат заради одведување на согорени димни гасови и за вентилирање на простории.

Тие се вертикални самостојни елемнти изведени

надвор од ѕидовите како класично ѕидани или монтажни изработени од печена глина или лесни бетони. Кај димните канали потребно е нивно топлотно изолирање.

стр.

53

од 145



Дилатациони фуги, разделници кои се применуваат заради:

спречување на работењето на конструкцијата, температурните промени,

нерамномерно

слегнување

на

тлото,

различна

оптовареност и катност кај сложени габарити и дејство на сеизмички удари. Се поставуваат на должини над 40 м. со широчина од 2 до 10 см. и затварање на истите со т.н. лири од бакарен, оловен, бронзен, алуминиумски, цинков лим во облок кој овозможува слободно пратење на деформациите без оштетувања на конструктивните елементи, продор на влага и вода. Конзола, испуштање на меѓукатната плоча од столбот и гредата

не повеќе од 150 см. најчесто за поставување на тераси. Бетон

Начесто употребуван материјал за изведба на основните вертикални и хоризонтални носечки елементи е бетонот. Бетонот е вештачки камен, смеса добиена со мешање на агрегат -

песок, чакал или дробен камен, цемент како врзно средство и вода која се стврднува по 28 дена и е спремна да прими товар од кој зависат видовите на бетон: тешки, обични и лесни. Сите бетони имаат голема носивост и трајност, цврстина, отпорност на атмосверски влијанија, отпорност на оган и влага. Квалитетот на бетонот се одредува со т.н. марка на бетон МБ која претставува цврстина на притисок на бетонска коцка 20х20х20 см. добиена по 28 дена изразена во кгр/см2., која пак зависи од типот на состојките кои се составен дел на сместат за бетон.

стр.

54

од 145



Лесните бетони се карактеризираат со шуплива структура, мала волуменска тежина и добра топлотно-звучна изолација. Арматурата претставува челични шипки со различен квалитет во

зависност од местото на употреба. Се применува како главна, разделна и узенгии. Арматурата се обликува на градилиште. Армираниот бетон претставува маса на бетон во која има арматура на дефинирани места во конструктивните елементи. Бетонот носи на притисок , а арматурата на истегнување. Се користи за изведување на конструктивни носиви елементи како столбови,

греди,

надвратници,

надпрозорници,

меѓукатни

конструкции. Оплатата има задача да и даде дефинитивен облик на бетонската

маса и може да биде: дрвена од даски, градежни плочи; метална и пластична. Прозорци

Прозорите се место за измена на погледите и артикулација на просторот меѓу надвор и внатре. Прозорецот е услов за обезбедување на основните хигиенски услови за живеење (сонце, стр.

55

од 145



воздух, светло). Тој претставува градежен елемент со големо влијание на обликовно естетските катактеристики на објектот. Прозорците можат да имаат различни решенија но сите се со ист заштитен изолационен елемент - стакло. Видови

на

прозорци

според

застаклувањето:

еднострано

зстаклени; двострано застаклени или со две споени крила (крило на крило). Поделба може да биде и според начинот на отварање: со вртење околу вертикална оска; отклопно отварање; отварање на посмик и отварање по пат на склопување - армоника. Големината на прозорците зависи од намената на просторијата, потребната количина на светло и просторните можности за нивно поставување. Висината на прозорците зависи од длабочината на просторијата светлината упаѓа под агол со сооднос 2:1 ( 2 м висок прозор - 4 м осветлен простор во длабочина на просторијата мерено на подот). Од големината на просторијата зависи и бројот на поставените прозори.

стр.

56

од 145



Парапет претставува растојание од подот до долната линија на прозорот, зависи од намената на просторијата (дневна, спална, кујна, тоалт, атеље). Вообичаена станбени

височина објекти;

80-85

см.за

90-100

за

административни објекти; 120 -130 см во кујни и лабаратории; 160 -180 см во бањи. Во големи хали со големи длабочини се обезбедуваат

дополнителни светла -

надсветла наречени шед кровови .

Прозорците во извесни периоди од годината можат да бидат елементи што го

нарушуваат

прекумерната светлина

и

конфорот

заради

пропустливост топлина.

на

Заштита

од

прекумерна сончева радијација може да се врши со големи стреи, верикални засолнувачи,

еслингер

ролетни

поставени од надворешната страна на стаклото и други заштити од внтрешната стр.

57

од 145



страна на стаклото. Димензионирање на прозорците: прозорците се елементи кои се димензионираат по стандарди: висина 80,110,140,150,160 см и широчина

80,140,

210,

270

см.

Сите

крила

се

исти.

Нестандардните прозорци се изработуваат по нарачка но со примена на нормативи. Врати

Вратите се отвори преку кои се поврзуваат просториите во функционална целина. Според број на крила вратите можат да бидат: еднокрилни, двокрилни, трикрилни, четирикрилни и повеќекрилни, а според начинот на отварање: обично отварање, отварање на посмик, врати на склопување, што се отвараат преку централно поставена вертикална оска и врати кои се отвараат кон плафонот. Важен фактор покрај големината на вратата е и правцот кон кој се отвара - лева или десна. Се отвара во просторијата и кон поблискиот попречен ѕид на мин. растојание од него од 8 см. (заради кваката) . Кон надвор се отвараат врати само од простории каде се собираат повеќе луѓе - училишта, болници и сл.(заради паника) Особено внимание треба да е обрне на поставувањето на вратите заради максимално искористување на просторот со поставување на мебелот и опремата. Вратите се со стандардизирани димензии: ширина 60,70,80 см и висина од 210 см.

стр.

58

од 145



Вообичаени димензии на врати: влезна врата од куќа 90 -105 см.; двокрилна влзна врата 120 -180 см.; влезна врата во стан 80 -100 см.; врата за соба 80 -90 см. врата за бања 70 см.; врата за остава 60-70 см.

За помали простори или посебни ефекти во ентериер - подвижни ѕидови.

Отворите на прозорите и вратите на својот горен дел добиваат надпрозорни или надвратни греди со кои се премостуваат

отворите и кои се димензионираат за да може да го понесат

стр.

59

од 145



товарот од ѕидот над нив. Тие се глвно армирано бетонски (може и дрвени, челични, од камен или тула).

Основни конструктивни системи

Масивна градба

-

носивите конструктивни елемени се полни

носиви ѕидови од тула, камен или бетонски блокови врзани со малтер, или носиви бетонски ѕидови кои го прифаќаат оптеретувањето и го пренесуваат во темелите . -

подолжни масивни системи - погодни за функционално

развивање по должина но можност за отварање на мали отвори заради ослабување на нисивоста -

попречни масивни системи - погодни за функционално

развивање во длабочина, можност за поставување на големи стаклени површини, надворешните зидови имаат функција само за затварање и изолација - комбинирани масивни системи - подолжни и попречни носиви

ѕидови кои создаваат ќелии со ограничени површини.

стр.

60

од 145



Масивниот систем на градба заради големата соспстевена конструктивна тежина, големата дебелина на ѕидовите кои мора да носат се употребува за висини до 6 ката (со употреба на армиран бетон и до 10 ката). Скелетна градба - систем на столбови и греди кои ги превземаат

и предаваат сите видови на товари. Ѕидовите имаат само функција на исполна, преградување и изолација.

стр.

61

од 145



Скелетниот систем на градба може да биде дрвен, армирано бетонски, челичен или комбиниран. Армирано

бетонскиот

систем-конструкција

вообичаено

се

употребува за градба до 15 ката, (255 пати е полесна од масивнат), е со голема еластичност и флексибилност и карактеристики на асеизмична градба. Челичниот систем-констукција заради големата носивост на челикот овозможува градба со висина и над 100 ката, брза изведба со систем на монтажа на готови елементи. Оваа конструкција бара голема заштита од пожар заради слабата отпорност на челикот на високи температури. Дрвената конструкција се применува за објекти од еден или два ката. Начини на изведба на објектите - традиционален, сите работи се изведуваат на градилиште и

зависат од временските прилики - полумонтажен, поедини конструктивни елементи како темели,

столбови, греди и

ѕидови се изведуваат тредиционално,

меќукатните конструкции и одредени преградни ѕидови се изведуваат полумонтажно или монтажно. Времето на изведба е пократко од традиционалната изведба. -

монтажен,

објектот се подига со монтажа на поедини

конструктивни елементи кои се префабрикувани во специјални погони. На лице место се изведуваат евентуално фундаментите.

стр.

62

од 145



Osnova

Pri proektiraweto site ovie elementi se prikaùvaat po grafi~ki pat vo oblik na osnovi, preseci, izgledi, perspektivi. Osnovata e jasen horizontalen grafi~ki prikaz na re{enieto na edna zgrada i ja pokaùva nejzinata sodrìna. Iako taa e samo

eden

del

od

tridimenzionalnoto

prikaùvawe

na

tvorbata i arhitektonskata zamisla, osnovata dava celosna slika na objektot, logi~nata povrzanost na prostornite edinici i celini vo nego.

стр.

63

од 145



3

3

2

2

2

1

1

1

3

Presek

Presekot e jasen verikalen grafi~ki prikaz na re{enieto na edna zgrada i ja pokaùva nejzinata viso~ina, site vertikalni konstruktivnite elementi, visinskata postavenost na objektot vo odnos na terenot. Toj se javuva kako pomo{en prikaz za doobjasnuvawe na arhitektonskata zamisla.

стр.

64

од 145



стр.

65

од 145



ÊLI^NA NATSTRE[NICA

leksan ~eli~ni profili ~eli~na konst.

tegola oplata od {tici drvena re{etka mkk monta

VERTIKALEN OLUK

SEDE^KI OLUK

kerami~ki plo~ki lepak cem. ko{ulka hidroizolacija ab. plo~a

VERTIKALEN OLUK

parket lepak cem. ko{ulka ab. plo~a


kerami~ki plo~ki lepak cem. ko{ulka ab. plo~a



стр.

66

од 145



АРХИТЕКТОНСКА АНАЛИЗА

стр.

67

од 145



АРХИТЕКТОНСКА АНАЛИЗА

Во архитектонското проектирање, но и во сите други сегменти творечкото работење во животот, важи една стара мудрост која вели дека на еден ден синтеза треба да и претходи цела година анализа. Постојат повеќе слоеви, повеќе нивоа, na analizata

osobeno на архитектоската анализа, но тука ќе стане збор за најосновната, онаа што овозможува стекнување на знаења и податоци неопходни за отпочнување на работата на проектите. Првиот чекор е димензионалната анализа, која помага да се дефинираат мерките на поединечните употребни предмети и на едноставните простори, од аспект на корисникот, со испитување на можностите за меѓусебна комбинација и воспоставување на односи кои потекнуваат од оваа анализа. При тоа мора да се потенцира поимот -корисник - затоа што само со луѓето во просторот плановите имаат вредност и можат да се користат и применуваат во пракса. Потоа димензиите на употребните предмети и нивната организација се комбинираат со мерката на човекот кој ги употребува и се движи употребувајќи ги. На крајот покрај меките и обликот на човекот постојат уште многу особини кои влијаат на анализата, затоа што не треба да се заборави дека во тој простор сме сите ние со сите свои доблести, предности и мани во текот на изведувањето на сите активности врзани за просторот на станот. Ако сето ова не се земе во предвид, целата работа на проектантот може да биде промашена и залудна. стр.

68

од 145



Функцијата во архитектурата е дефинирана како цел или намена на еден изграден простор. Функцијата ја изразува содржината

на

изградениот

простор.

Во

постапката

на

проектирањето постои фаза кога се одредува содржината на некој процес што се одвива во просторот, а тоа се постигнува со анализирање и расчленување на целината на составни единици. Анализирањето на овие единици на хоризонтален план или поинаку претставува функционална анализа на просторот. Со помош на истата се откриваат сите меѓусебни врски на поединечните функционални целини или елементи како примарни организациони фатори. Проектантот со своите постапки треба да овозможи најдобро

функционирање

на

просторот,

да

го

исполни

извршувањето на сите барања водејќи сметка за социјалните, еколошките, економските и другите неопходности на средината. Секоја функција, секоја содржина со својата положба во објектот завзема одредена површина на која се одвива некаков животен или работен процес. За да се определи точно колкава површина е потребна за обавување на некоја дејност, колкав простор завзема некој функција во проектот на еден стан на пр., неопходно е да се разгледаат сите податоци врзани за поставениот проблем. Оваа анализа е особено интересна затоа што проектантот низ неа се запознава со сите елементи кои покасно можат да влијаат на неговите одлуки и решенија. Понекогаш низ оваа анализа се доаѓа до решенија кои се појавуваат за прв пат. Во архитектонското проектирање постојат бројни елементи кои го дефинираат користењето на еден простор и кои однапред го стр.

69

од 145



одредуваат. Во прв ред тоа се: големината (габаритите) на сите поединечни употребни предмети во просторот -dimenzionalnata

analiza; барањата на корисникот и главните и споредни текови и движења. Во секој архитектонски склоп можат да се дефинираат различни функционални зони, како збир на единици или површини со заеднички карактеристики. А да се одредат точно одредениот облик, големината и границите на архитектонската целина поточно да се дефинира како треба да изгледа проектот на идната зграда, како и точно да се одреди нејзината поставеност во однос на локацијата, потребно е запознавање со особините и потребите на поединечните функционалнои зони. Добро дефинираното зонирање на еден објект, овозможува нормални движења, соодветно позиционирање на сите содржини и логичен распоред на предвидените намени во хоризонтален и вертикален план. Во широкит спектар на разнородни намени на човековите активности за кои се прават проектите, постојат голем број на можности за дефинирање на функционалните зони. Но кај поголем број на архитектонските програми постојат барем четири основни и тоа: влезна зона (место за значајна средба надворешната и изградената средина која во себе го носи концептот), употребна зона (површина во која е сместена основната содржина на намената на објектот), комуникативна зона (врзана со шемата на движења во хоризонтален и вертикален правец) и помошната зона (која ги содржи пратечките, помошните, хигиенотехничките простории како поддршка на основната содржина на објектот).

стр.

70

од 145



Со оглед на тоа што основната функција на човековото живеење е домувањето анализата ќе се осврне на домувањето, односно индивидуалниот станбени простор. Домување - домот и неговите функции

Архитектурата - просторот, човековата средина или рамката на нашиот секојдневен живот ја забележуваме на два начина - во надворешната и внатрешната организација, чија неделивост е основа на сваќањето и правилното толкување на квалитетот на просторот, а со тоа и на проектантската постапка која му претходи. Човекот ја забележува надворешната организација без разлика на сложеноста на масите, додека во внатрешната организација станува нејзин дел, опфатен со деловите на целината. Припадноста кон внатрешната организација човекот ја релизира со сопственото внесување во просторот, неговата организација и движење низ него. Тој станува секојдневен и нераскинлив дел од неговиот

живот,

место

за

задоволување

на

неговите

функционални, психички и биолошки потреби. Еден простор на тој начин станува повеќепростор. Во повеќепросторната организација забележуваме групирање на единиците со формирање на централна површина или со нивно просто додавање. Поголемиот дел од проектантската пракса го сочинува проектирањето на станбените згради. Проблемот на домувањето е многу сложен и содржи социјални, здравствени, економски, еколошки, технички и други аспекти. Градењето па според тоа и проектирањето на станбените згради мора да произлезе од од

стр.

71

од 145



интегралното разгледување на сите овие влијанија во склад со соодветните програмски заклучувања. Во нашето изучување на проектниот процес ќе се задржиме само на стручниот -архитектонски аспект свесни дека тој е само еден елемент од комплексниот проблем на домувањето. Значи гледано само од споменатиот аспект во центарот на вниманието секако се наоѓа организацијата на станот. Архитектонските елементи врзани за домувањето се само сегменти на комплексот на домувањето. Основното начело дека функцијата го одредува просторот а не обратно просторот функцијата, треба да биде основа на пристапот при функционалното определување и разместување на единиците на целината. Домот - станот е елемент на станбена зграда или е зграда сама за себе. Со запознавање на основните елементи на станот функцијата, животот и опремата во него, се добиваат основни согледувања за материјата со која најчесто ќе се занимава архитектурата во својата архитектонска пракса. Исто така многу елементи на домувањето се појавуваат и во објекти од друг карактер како: колективно домување, општествени објекти, јавни објекти со што запознавањето со оваа проблематика има повеќекратно значење. Димензионална анализа

Под

димензионална

анализа

во

архитектонското

проектирање се подразбира и деталното проучување на еден простор и на употребните предмети кои се користат во тој простор. Секоја просторија има по некоја намена, луѓето кои борават во тој стр.

72

од 145



простор користат подвижни или вградени предмети како би ја реализирале предвидената функција. Затоа во најголема мера човековото тело служи за одредување на скоро сите димензии кои се користат во архитектонската анализа. Димензионалната анализа овозможува да се дефинираат поединечните употребни предмети, начинот на нивно користење со неопходен потребен простор и нивната меѓусебна комбинација и воспоставување на односи кои произлегуваат од анализата. Станува збор за детално проучување на еден простор и употребните предмети кои се користат во него. Во најголема мерка човечкото тело служи за одредување скоро на сите димензии кои се користата во архитектонската анализа. Со оглед на тоа што скоро во целиот свет се користи метарскиот систем на единици, анализите се прават во метри или сантиметри.

Kako se vr{i dimenzionalna analiza vo procesot na proektiraweto? Најпрво мора да се проучат и запамтат основните димензии на предметите кои се во секојдневна употреба. Dimenziite na

pove}eto predmeti, alati, obleka, pribor so koj se sluì ~ovekot, proizlegle od negovite dimenzii. Zatoa za da se definira dimenzijata na odreden proctor neophodno e site postapki koi vodat do negovo dimenzionalno odreduvawe da bidat vo soglasnost so ~ovekomernosta. Исто така треба да се знае колкав простор е потребен за непречено движење на човекот при нивно користење. Кога ќе се додаде и површината потребна за комуникации, слободно движење во и надвор од просториите, се

стр.

73

од 145



добива јасна претстава за потребните неопходни површини као почетни елементи во процесот на проектирање. Со помош на димензионалната анализа се одредува ширината, должината и висината на еден простор.

Site ovie

merki vo eden proekt }e bidat dobro predvideni dokolku se void smetka za ispolnuvawe na site potrebi na korisnikot no i za soremenite uslovi a komforot, za estetikata i kone~no ekonomi~nosta na gradbata. Osnovni merki na ~ovekot vo rali~ni polo`bi vo dvièwe ili miruvawe:

стр.

74

од 145



стр.

75

од 145



стр.

76

од 145



стр.

77

од 145



стр.

78

од 145



стр.

79

од 145



Основни

карактеристики

најважните

делови

на

и

димензионална

мебел,

опрема

анализа и

на

потребен

манипулативен простор на поедини простории

Влез во стан

Влезниот простор во станот е заштита на станбените простории, (станот) од надворешни влијанија (студ, бука, погледи), а воедно и простор за оставање на гаредобата што ја носиме надвор (чевли, капути, чадори и сл.). Во малите и во средните станови влезот воедно е и претсобје што ги поврзува останатите простори во станот. Во поголените станови влезот се одвојува од претсобјето (влезен хол).

стр.

80

од 145



Дневен боравок

Заради сложената намена и влијание на квалитетот на домувањето дневниот боравок е најважен дел во секој стан. Неговата основна функција е активен одмор, а додатна јадење и работа. Која од функциите освен основната ќе биде застапена зависи од големината и стандардот на станот како и од навиките, социјалната положба, професијата на корисникот, како и од големината на станот. Положбата на дневниот боравок треба да овозможува: најкратка и прегледна врска со влезот; непосредна врска со главниот комуникациски простор а преку него поврзаност со сите останати простории или групи на простории; најкратака врска со просторијата за домаќинство

-

особено кујна; контакт со

надворешните отворени простори. Најдобра ориентација на оваа групација е југ - југоисток, а кај помалите станови може и исток. Останатите ориентации не се пожелни. Осветлувањето треба да е дирекно и добро што се обезбедува со оптимална големина на прозор од 25% од подната површина на просторот.

Vo prostorot na dnevniot boravok vo stan ili ku}a voobi~aeno se koristat nekolku par~iwa od mebel koi ovoj ambient go pravat neobi~en. Na prvo mesto toa se poedine~nite ili grupni sedalki koi sluàt za odmor, razgovori, priem na gosti i sl. i pokraj niv sekoga{ se postavuvaat klub masi, niski mali masi~ki, i dodatni elementi kako na pr. liksuzni udobni foteqi, vo zavisnost od odredenite naviki na korisnikot na стр.

81

од 145



prostorot. Vo dnevniot boravok voobi~aeno se postavuva i mebel za odlagawe na razli~ni predmeti koi se koristatt vo taa prostorija kako na pr. polici za ukrasi, elementi za audio i TV sistemi, rali~ni vidovi na komodi, lampi, postoqa za cve}e, skulptura i sl. Od seto ova se zaklu~uva deka ovoj prostor mora da ima prijaten izgled id a bide komforna. Na goleminata i geometriskiot oblik na dnevniot prostor vlijae pravilniot raspored na spomenatite par~iwa od mebel. Kaj tipi~nite stanbeni edinici voobi~aeno formata e pravoagolna, dodeka nepravilni formi se sre}avaat kaj individualni stanbeni objekti. Uz dnevniot boravok voobi~aeno se postavuva terasa, lo|ija ili balkon preku koj se ostvaruva neophodniot kontakt so nadvore{niot prostor. Na ovie terasi se postavuva poseben mebel za sedewe ili odmor, zelenilio, kamini, skari i sl. i seto toa go dooformuva prostorot na dnevniot boravok. Kaj nekoi stanbeni prostori dnevniot borabok e vo direkna vrska, ili vo negov sklop se nao|a biblioteka so polici za knigi i udoben element za sedewe ili raboten prostor so biro i element za ~uvawe na neophodniot pribor za rabota. Ovie prostori voobi~aeno dobivaat i kamin okolu koj se ostvaruva udoben ambient za odmor i relaksacija.

стр.

82

од 145



стр.

83

од 145



стр.

84

од 145



Група за работа

Решавањето на оваа просторија или група највеќе зависи од професијата на корисникот и неговата потреба да ја обавува во рамките на домот, заради што може да се обезбеди посебен простор во станот или оваа функција да се смести во рамките на дневниот боравок што е чест случај кај малите и средните станови. Ориентационата

поставеност

треба

да

обезбеди

дифузно

осветлување заради што е доста поволна северната ориентација.

Трпезарија

Трпезаријата треба да е поставена во просторот на станот на начин кој ќе овозможи: што пократка врска со кујната (постоењето на офис меѓу овие групации е квалитет повеќе); стр.

85

од 145



можност за проширување на опремата во рамките на овој простор како и можност за нејзино преместување на одреден отворен простор; можност за лесно сервирање и добро и природно осветлување.

No

ne

e

za

zanemaruvawe

porebata

od

vostanovuvawe na prijaten ambient i ubav pogled kon nadvore{nosta {to ponekoga{ e pova`no od sostavot na hranata. Dnevniot boravok ~esto e vo neposreden kopntakt so trpezarijata so mo`nost taa da bide del od nego ili posebna prostorija. Trpezarijata, vo sovremeniot na~in na ìveewe, moè odnosno preba da se postavi taka da pretstavuva okosnica na dobro funkcionirawe na stanbeniot prostor. Oblikot i rasporedot na mebelot vo trpezarijata se razlikuvat vo zavisnost od raspoloìviot prostor i potrebite na krisnicite. Neophoden del od mebel e trpezariskata masa so dimenzija vo zavisnost od brojot na stolicite (voobi~aeno 6). Vo prostorot se postavuvaat i komodi za ~uvawe na priborot za jadewe. Dobro organiziran trpezariski prostor bi trebalo da ovozmoì pro{iruvawe na prostorot za jadewe vo zavisnost od potrebite.

стр.

86

од 145



стр.

87

од 145



стр.

88

од 145



стр.

89

од 145



Кујна

Кујна се предвидува во сите станови во кои се подготвува храна (освен во гарсониерите). Функционалното решение на кујната е еден од најважните елементи на добрата организација на домувањето. Потојат два вида на кујни - работна и станбена во зависност од содржините сместени во неа (подготовка на храна, јадење и боравок). Најдобра ориентациа е северната за работните и јужната за станбените кујни. Во однос на положбата во станот, кујната треба да биде сместена блиску до влезот или врзана со посебен економски влез кај поголемите станови. Кујнта функционално треба да биде врзана со трпезаријата, дирекно, преку шалтер или преку офис. Добро решение е поставувањето на остава како нејзин составен дел или во непопсредна близина. Осветлувањето е добро да биде природно како и вентилацијата заради специфичноста на процесите кои се одвиваат во неа.

Opremata vo kujnata e osobeno nteresna {to proizleguva od faktot deka pogolem del od kujnskite elementi se proizveduvaat industriski vo golemi serii. Vo kolku e mo`no dobro vo kujnata da se postavi mala masa za jadewe (pojadok) slobodno stoe~ka ako ima prostor ili vo vid na klupa za potesnite prostori.

стр.

90

од 145



стр.

91

од 145



стр.

92

од 145



стр.

93

од 145



стр.

94

од 145



стр.

95

од 145



стр.

96

од 145



стр.

97

од 145



Офис

Во поголемите станови добро е планирањето на офис простор сместен меѓу кујната и трпезаријата, односно дневниот боравок, и служи за сервирање на готовата храна пред нејзино внесување во трпезаријата. Пожелно е сместување на фрижидери

стр.

98

од 145


во него. Офисот служи како тампон меѓу кујната и дневниот боравок (мириси, пареа, отпадоци и сл). Група на домаќинство

Составен дел на поголените станови, заради обезбедување на соодветен стандард на домување, потребно е планирање на утилити просторија за перење, пеглање, сушење, во комбинација со просторија за домашна помошничка и евентуално просторија за сопствено греење. Можностите за формирање на оваа група се многу различни, но претежно се користи централниот простор во станот заради брзата и лесна достапност. Спални соби

Спалната соба е простор кој првенствено служи за одмор, а кај деtските соби и за боравок. За да ја извршат основната функција неопходно е да бидат така поставени за да се спречи и оневозможи се што влијае на одмарњето (бука, мириси, прашина, топлина, студ и сл). Тоа се постигнува со ориентацијата , положбата во станот и со организација на самиот простор уз потребни соодветни технички решенија. Најдобра ориентација, заради најдлабокиот продор на сонцето во просторијата и неговото ефикасно антибактериско делување, каки и заради пријатното чувсво наутро, е источната. Прифатливи се и југоисточната и јужната ориентација. Оваа група на простори треба да се решава во најмирниот дел на станот со максимална изолација од бучните делови на стр.

99

од 145


станот (дневен боравок и сл.). кај станбените единици во индивидуалните семејни куќи добра поставеност на оваа група на простори е на катот. Добро е постигнување на дирекна врска со бањата и просторт за гардеробирање, особено во поголемите станови.

Vo analizata na mebelot koj se koristi vo spalnata soba neophodno se zapo~nuva od dimenziite na krevetot, edine~en ili dupli, natkasnite pokraj krevetot, toaletna masa so ogledalo i elementi za ~uvawe na priborot za {minkawe. Vo spalnite sobi, pokraj krevetite mnogu ~esto se predviduvaat i plakari, ako za potreba ne se isproektirani posebni sobigarderoberi, ~ij raspored i golemina zavisi od potrebite na korisnikot.

стр.

100

од 145


стр.

101

од 145


стр.

102

од 145


стр.

103

од 145



стр.

104

од 145



Бања

Бањата е просторија за одржување на лична хигиена и хигиена на облека во колку за тоа не постои соодветна просторија утилити. Пожелно е нејзино дирекно осветлување и проветрување, а најдобра ориентација е исток или југ. Големината и бројот на бањите зависи од големината и луксузноста на станот а нивната поставеност е покрај спалните

стр.

105

од 145



соби со пристап од дегажман во колку е една или директен пристап од родителската спална соба, доколку се две или повеќе. Кај поголемите станови покрај бањата неопходно е поставување и на ВЦ во близината на дневниот боравок, кое немора да биде дирекно осветлено, но мора да биде добро проветрено.

Bawata e prostorija koja treba da se razgleduva so posebno vnimanie so ogled na toa {to so porastot na op{tiot standard se pojavuvaat i izmeneti uslovi vo koi èlbite na korisnikot se se pogolemi. Pokraj osnovnite elementi: VC {oqa, mijalnik, kada i bide vo bawata moè da se postavat dva mijalnika, dodatna tu{kabina, polici za pribor i sl. Treba da se napomene deka navikata, vo bawata da se postavuva ma{inata za perewe ali{ta koja e posledica od maliot stanben prostor i negovata lo{a organizacija, treba da se izbegnuva i ma{inata da se smestuva vo posebna prostorija za taa namena.

стр.

106

од 145



стр.

107

од 145



стр.

108

од 145



стр.

109

од 145



стр.

110

од 145



стр.

111

од 145



стр.

112

од 145



Тераси, лоѓии и балкони

Скоро секој стан потребно е да има барем еден отворен или полуотворен простор што значително го зголемува станбениот стандард и квалитетот на домување. Овие простори треба да се во врска со соодветни простори или групи на простори од што зависи и видот на отвотениот простор (балкон, тераси, лоѓии).

стр.

113

од 145



КОМУНИКАЦИИТЕ КАКО АРХИТЕКТОНСКО ФУНКЦИОНАЛНИ ЕЛЕМЕНТИ

Хоризонтални комуникации Вертикални комуникации

стр.

114

од 145



КОМУНИКАЦИИ КАКО АРХИТЕКТОНСКО ФУНКЦИОНАЛНИ ЕЛЕМЕНТИ

Хоризонтални комуникации

Влезови

Главниот влез во еден објект е хоризонтална комуникација која

ја

поврзува

надворешноста

со

гла vната

верикална

комуникација, а со тоа и со сите катови. Главните влезови вообичаено се решаваат со ветробрани so voobi~aena dlabo~ina

od 250 sm. Споредните влезови се врска со споредните скалишта и најчесто служат како излези во случај на потреба. Hodnici

Ходниците

се

главни

комуникации

од

хоризонтален

карактер кои ги поврзуваат сите простори во една целина, а преку скалите

и

главниот

влез

со

јавната

комуникација.

Димензионирање на ходниците се врши во зависност од карактерот на објектот, интензитетот на движењето како и од правецот на отварање на вратите. Можат да бидат изградени еднострано или двострано. Вратите во објектите со поголем број на корисници (училишта, болници) се отвараа t кон надвор, во правец на главните вертикални комуникации односно излезот. На местото на судирот на хоризонталните и вертикалните комуникации се добиваат т.н. прометни јазли кои треба да бидат правилно димензионирани и организирани (да не се сече движењето). стр.

115

од 145



Пожелно е ходниците да се природно осветлени.

Вертикални комуникации Скали

Скалите

претставуваат

функционален,

архитектонско -

обликовен и просторен конструктивен склоп што служи за вертикално поврзување (совладување) на различни нивои или катни височини, во или вон објектите. Решавањето на скалите е специфичен проблем во севкупноста на проектирањето, што наложува поседување на посебен креативен капацитет, умешност и вештина во процесот на проектирањето и тоа особено во: -

одредувањето

на

обликот

на

скалите

и

нивната

местоположба во функционалната диспозиција на објектот -

изборот на соодветен конструктивен систем стр.

116

од 145



употребата на материјали за обработка на скалниците и

-

оградата анализата на технологијата на нивната изведба

-

Принципи на анализа и разрешување на проблематиката на скали: 1.

Архитектонски

принципи:

облик,

местоположба,

функционална предодреденост, примена на материјали и начин на графичка презентација во проектите 2.

Конструктивни принципи: применет конструктивен

систем и материјали и статички пресметки 3.

Познавање и почитување на важечки нормативи и

стандарди за димензионирање и обликување, пресметување, безбедност, сигурност во движењето, осветлување, ПП заштита, одржување 4.

Технолошко апликативна издржаност, едноставност

во изведбата и користењето I.

Архитектонски принципи

Облик – е во дирекна зависност од функција и го дефинира целинското-поединечно значење на скалите. Архитектонската форма мора да е избалансирана со функционалната безбедност и техничките перформанси.

стр.

117

од 145



стр.

118

од 145



Местоположба - надворешни (како примарна комуникација на објектот со

партерот, нагласување на пристапите кон објект, нагласување на архитектонскиот израз на објектот), - внатрешни кои можат да бидат главни (прифаќаат најголем дел

од

вертикален

промет

и

поширок

круг

на

корисници),

алтернативни (алтернатива за лифтови или ескалатори како основни комуникации, поединечни поврзувања само на подрум или поткровје или интерни меѓу два ката) и помошни (за вонредни ситуации од кои најзначајни се противпожарните скали кои согласни прописите подлежат на посебен третман особено во однос на нивната местположба и безбедност: внатрешни, со посебно заштитени огноотпорни ѕидови или надворешни) и скали за посебна намена.

стр.

119

од 145



стр.

120

од 145



Задолжителни принципи за сите видови на скали -

максимално безбедно движење во нормални или вонредни

ситуации -

лесно совладување на висините

-

100% безбедносна ограда

-

отпорни на абење за подолг период

-

лесни за одржување

стр.

121

од 145



Елемeнти на скали и скалишен простор

1.

Скалишен простор - отворен, делумно затворен или

затворен простор во кој се сместени скалите во или надвор од габаритот на објектот 2.

Скалишен крак - закосен конструктивен елемент на кој се

сместени скалниците (најмногу 16 -18 за еднокраки скали, повеќе се сместуваат во два крака - двокраки) 3.

Подест, меѓуподест (одмаралиште, полуодмаралиште),

конструктивна хоризонтална површина за поврзување на скалите со останатите содржини на објектот или за одмор или менување на правец на движење 4.

Скалник, основен функционален елемент на скалите со

дефинирана и пресметана широчина и височина 5.

Нагазна површина - газиште, хоризонтална површина на

скалникот на која се гази при движење 6.

Височина на скалник, пресметана висинска разлика од

една до друга нагазна површина 7.

Широчина на скалишен крак, нумерички параметер на

чиста пропишана комуникативна широчина на скалите (без додатни обработки, огради и сл.) 8.

Одна линија, замислена линија на движење која кај

правите краци поминува низ средината на кракот, а кај сите останати закривени или кружни краци се исцртува на 45 -60 см од оградата на внатрешната страна на закривувањето. Одната линија се исцртува по сите краци и подести со задолжителни стрелки кои го означуваат правецот на

стр.

122

од 145



движење-качување. На нив се испишуваат податоците за скалите-широчини врз височини на скалниците. 9.

Должина на скалишен крак, збир на широчини на скалници

во еден крак. 10.

Ограда на скали, прописно димнзиониран заштитен

елемент за придржување при качување или слегување 11.

Простор меѓу скалишни краци, минимална или

проектирана широчина меѓу краците (се препорачува 10 -15 см, или во зависност од можостите или потребите -за лифт, освтлување на пр.)

Skalilo

стр.

123

од 145



стр.

124

од 145



стр.

125

од 145



стр.

126

од 145



Начин на графичко преставување на скалите

стр.

127

од 145



стр.

128

од 145



стр.

129

од 145



II.

Конструктивни принципи

Треба да се избере јасен, едноставен и подобен конструктивен систем со основна функција носење на скалите и нивното архитектонско обликување, кој не ја нарушува логиката на основниот конструктивен систем на објектот. АБ конструкција е најприфатлива за главните скали, особено за околните конструктивни носечки скалишни елементи ѕидови. АБ конструктивни системи за скали: -

коси АБ плочи со дополнително изведени скалици

-

назапчени АБ плочи

-

коси или назапчени АБ плочи со подестни греди

-

странични АБ греди со или без подестни греди

-

средишни АБ плочи со или без подестни греди

-

конзолни АБ платна Во поглед на градбената технологија АБ скалите можат да

се изведуваат-лијат на лице место, да се вградуваат како монтажни или полумонтажни. Скалите можат да бидат изведувани и од челик со можност за висок степен на обликување (со особено внимание за заштита од пожар), од дрво, квлитетно печена тула -клинкер врз подлога од бетон или комбинација од два или повеќе системи.

стр.

130

од 145



стр.

131

од 145



стр.

132

од 145



III.

-

Прописи, стандарди и нормативи за изведба на скали

секој објект од еден или повеќе катови мора да содржи најмалку еден скалишен простор

-

скалишниот простор мора да е изведен од масивни ѕидови

-

скалите да се развиваат во скалишниот простор непрекинато по вертикала

-

да бидат доволно осветлени и вентилирани

-

да бидат лесно пристапни од надворешниот простор

-

заштитени во случај на пожар заради безбедна евакуација

-

најдолго растојание од било која просторија до скали максимум 25м

-

во скалишниот простор да на се проветруваат други простории

-

помошните скали да се изведуваат по потреба

-

за катна височина од 3м. мора да постојат одмаралишта -подести чија широчина не смее да биде помала од ширината на скалишниот крак 110-120см. (кај помошни скали 90 см.). максимална широчина на скалишен крак 250 см.(за 300 луѓе).

-

чистата височина на минување под скалите и одмаралиштата не помала од 210 см.

-

за едносемејни згради од П и П+1 можат да се усвојат мерки вон овие прописи

стр.

133

од 145



IV. Методи

за димензионирање на скали

Димензиоирањето на скалите и скалишните простори произлегува од димензионирањето на скалнииците односни нивната широчина Ш и височина В чиј сооднос зависи од висината на кракот или катната висина Н што треба да се совлада од готов под до готов под. Соодносот меѓу Ш и В ја дава закосеноста на скалишниот крак која кај нормалните скали изнесува 20-45 О. Благите скали се

закосеност

од

15 -200

а

стрмните

од

стр.

45 -750.

134

од 145



стр.

135

од 145



Вообичаениот метод на димензионирање на скали се заснова првично на должината на еден чекор кој кај возрасен човек изнесува 62-64 см. Од тука произлегува формулата 2В + Ш = 62 -64 см. Прифатениот стандард за височина В се движи од 15 -18 см. Пример: 2х16+Ш=63 односно Ш=63 -32=31 см Пример: Катна височина 306 см. (чиста од под до под) 306/ В(17см.) = 18Шх30см=540 см - должина на крак Кај завиените полукружни скали пресметувањето на В се усвојува, додека пресметувањето на ширината на скалникот се врши по претходната формула (се добива Ш на скалникот на одната линија). Димензионирањето на радиусите на кружните скали е по формулата

R=

O/2Pкаде

О е пресметаната должина на

скалишниот крак како збир на ширината на одната линија на секој скалиник заедно со оние од полуподестите, ако ги има и P= 3.14

стр.

136

од 145



Primer:

стр.

137

од 145



стр.

138

од 145



Подвижни скалишта

На места каде треба да се совлада висинска разлика со голема фрекфенција на луѓе (подземни премини, пристапи кон метро, трговски објкти, железнички и авобуски стници аеродроми и сл.) се употребуваат подвижни скали. Се поставуват под агол од 30 до 35 0. Можат да се движат во два правци нагоре и надолу со неколку меѓуположби помеѓу краците.

стр.

139

од 145



Рампи

Рампите се коси површини со помош на кои се совладува висинската разлика со чекорење. Најудобен нагиб на рампите е 1:8 до 1: 10. Овие наклони за поголеми висини бараат релативно големи должини на рампите, па со тоа нивната употреба до некаде е ограничена. Со новите стандаарди и нормативи денес поставувањето на рампи е задолжителоно во сите јавни објекти како алтернативен пристап до истите од надворешниот простор.

стр.

140

од 145



Особено значајно е нивното поставување на места со исклучително голема фреквенција на луѓе како што се спортски објекти. Во рамките на транспортните центри, аеродромите каде е поребно забрзување на хоризонталниот транспорт на луѓе, се поставуват подвижни рампи, наречени подвижни килими, кои транспортираат луѓе и товар на хоризонтални површини или на површини со максимален пад од 20%. Лифтови

Во секоја зграда повисока од 4 ката потребно е поставување на лифтови за луѓе, а според потребите и за товар. Заради сигурноста на патниците при проектирањето и изведбата на лифтовите постојат строги прописи, нормативи и стандарди. Максималната брзина со која може да се движи лифтот е 1,5 м/сек. А во зависност од брзината на движење постојат брзи и нормални лифтови. Вообичаено брзите лифтови не застануваат на секој кат и комуницираат на поголеми височини. Секој лифт се состои од окно низ кое се движи кабината на лифтот, лифтовска кабина и машинско одделение за погон на лифтот. Окното претставува вертикален канал изведен од армиран бетон на чии страни се поставуваат челични шини по кои се движи кабината која пак е обесена на челични сајли за погонскиот мотор кој ја движи кабината. Окното се димензионира во зависност од големината на кабината и потребните простори меѓу неа и ѕидовите на окното каде се сместуваат шините и противтегот. стр.

141

од 145



Кабината треба да биде лесна и сигурна, со или без врата. Брзите лифтови задолжително имаат врата на кабината која се отвара само кога лифтот стои. Кабините се димензионираат во зависност од товарот што го носат или бројот на лица кои едновремено се возат. По својата форма можат да бидат квадратни или правоаголни со влез на пократката или подолгата страна или два влеза на спротивните страни. Димензиите се движат: за 4 лица 110/150; 130/130 см.; за 6 лица 130/175; 150/150 см.; за 10 лица 150/200; 175/175 см. Противтегот се поставува зад кабината или на бочната страна во однос на вратата. Машинското одделение може да биде на врвот на окното или на неговото дно (посдрум) и е поголемо од окното (за 4 лица 180/230 см.) Во објекти со специјална намена се поставуваат лифтови по димензија и брзина соодветни на функцијата . Лифтовите вообичаено се поставуваат покрај главната вертикална

комуникација-главното

скалиште,

како

дел

од

прометните јазли во кои се вклучени и врзани и хоризонталните комуникации. Многу често дел од овие јадра се и вентилационите канали, канали за климатизација, инсталации и сл.

стр.

142

од 145



стр.

143

од 145



стр.

144

од 145

ARHITEKTONSKO PROEKTIRANJE 1

Recommend Documents