4.. ASANSÖR ELEKTR İK VE KONTROL S İSTEMİ Asansörde kumanda sistemleri ve tahrik motorlar ının çalışması elektrik enerjisi kullan ılarak yapılmaktadır. Kumanda sistemleri asansöre hareket verdiğ verdi ği kadar, söz konusu olabilecek elektrik hatalar ına kar şı güvenlik tedbirlerini de almak zorundad ır. Söz konusu kumanda sistemlerinin yap ısı ve çalışma şekilleri bu çal ışmanın ana konusu olmad ığı için bunlara k ısaca değ değinilerek daha çok tehlikeli durum oluş oluşturan elektrik hatalar ı incelenecektir. Düş Dü şünülebilecek hatalar ş hatalar şunlar olabilir. 1. Sistemde meydana gelebilecek k ısa devre veya aş a şır ı ak ım, 2. Metal gövde veya toprağ topra ğa kaçak, 3. Gerilimin düş düşmesi, 4. Faz sırası değ değişimi, 5. Bir hattın iletkenliğ iletkenliğini kaybetmesi, 6. Gerilimin kesilmesi, 7. Bir röle veya kontaktörün çekememesi çekememesi veya tam olarak çekememesi, 8. Bir röle veya kontaktörün b ırakamaması, 9. Bir kontağ kontağın açmamas ı veya kapamamas ı. Yukar ıda söz edilen oluş olu şabilecek hatalar güvenlik sistemlerinde yeri belirtilerek incelenecektir. Asansör kontrol sistemi oluş olu şturulurken aş aşağıda standarttan özet olarak verilmiş verilmi ş maddelerin sağ sağlandığı kabul edilir. Bu şartlar ı sağ sağlamayan bir sistemin güvenli olmad ığı ve asansör sistemi olarak kullanılamayacağ lamayacağı standartça belirlenmiş belirlenmiştir. 4.1 ASANSÖR GENEL ELEKTR İK SİSTEMİ Asansörlerin l elektrik sistemi, kendilerine ait bir kolon hatt ı ve topraklama hatt ına sahiptirler. Bu kolon hatt ı asansör ana panosunda son bulur ve buradan asansör güç devrelerine ve yard ımcı devrelerine dağ dağıtım yapılır. Ana pano güç devresinin ve ayd ınlatma-priz devrelerinin dağ dağıtımının yapıldığı yerdir. Asansörde oluş oluşabilecek hatalar ın ilk iki maddesi burada değ de ğerlendirilir. Güç devresi asansörün özelliğ özelli ğine göre çeş çeşitli bağ bağlantılar yapılarak kontrol panosuna gider. Diğ Di ğer oluş oluşabilecek hatal ı durumlar kontrol panosunda değ değerlendirilir. Bu değ değerlendirmeler pano sistemi içinde kullan ılan devrelerin bir çok noktay ı kontrol etmesi ile sağ sa ğlanmaktadır. Bütün kontroller yap ıldıktan sonra kontrol panosu, asansörün bulunduğ bulunduğu seviyeyi belirler, çağ çağr ı olması durumunda aş a şağı veya yukar ı gitme karar ı vererek, motora hareket komutunu oluş olu şturur. Çağ Çağr ı gelen katı belirleyip, asansörün durmas ını sağ sağlar. Sırası ile bu iş işlemler ve panolar incelenecektir. Elektrik tesisat ı genel kurallar ı aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1. EN 81/1 deki elektrik tesisat ı ve elektrik tesisat ının aksamı ile ilgili kurallar aş aşağıdaki devrelere uygulanır: a. Asansör kuvvet devresinin ana anahtar ı ve buna bağ ba ğlı devrelere; b. Kabin aydınlatma devresinin anahtar ı ve buna bağ ba ğlı devrelere. 2. Asansör, bünyesinde elektrik donan ımı bulunan bir makina gibi, bir bütün olarak düş dü şünülmelidir. NOT - Elektrik besleme devreleriyle ilgili millî yönetmeliklerdeki kurallar anahtarlar ın giriş giriş klemenslerine kadar uygulan ır. Bu kurallar makina dairesi, makara dairesi, asansör kuyusu ve kuyu alt boş boşluğ luğundaki tüm ayd ınlatma ve priz tesisat ına uygulanır. 3. Elektromanyetik uyumluluk, EN 12015 ve EN 12016’da belirtilen kurallara uygun olmal ıdır. 4. Makina ve makara dairelerinde doğ do ğrudan dokunmaya kar şı korunma, en az IP 2X koruma derecesinde sahip mahfazalarla sağ sa ğlanmalıdır. 5. Elektrik Tesisatının Yalıtım Direnci (CENELEC HD 384.6.61 S1), gerilim taş ta şıyan her iletken ile toprak arasında ölçülmelidir. Yal ıtım direncinin en küçük değ de ğerleri aş aşağıdaki çizelgeden alınmalıdır. Elektrik devresinin anma gerilimi V Küçük Gerilim SELV 500 > 500
Deney gerilimi (doğ (doğru ak ım) V 250 500 1000
Yalıtım direnci M.Ω M.Ω 0,25 0,5 1,0
6. Kumanda ve güvenlik devrelerinde, iletkenler aras ında veya iletken ile toprak aras ındaki gerilimin alternatif ak ım efektif değ değeri veya doğ doğru ak ım ortalama değ değeri 250 V’u aş aşmamalıdır. 7. Nötr iletkeni ve koruma iletkeni daima ayr ı olmalıdır.
4.2. ELEKTR İK TESİSATI GENEL ŞARTLARI VE METODU 1. Bütün kablolar standartta bahsedilen özelliklere uygun olarak kullan ılmalıdır. Asansörde kullanılabilecek kablolar ve döş dö şeme şekli standartta belirtilmiş belirtilmiştir. 2. 50 volt ve alt ındaki tesisata bu kurallar uygulanmaz. 3. Mekanik bir dayan ıklılık sağ sağlamak için kap ılarda bulunan elektrik güvenlik tertibat ına ait iletkenlerin kesit alanı 0,75 mm² ‘den az olmamal ıdır. 4. Elektrik tesisatının kolay anlaş anlaşılmasını sağ sağlamak için gerekli iş i şaretlemeler yapılmalıdır. 5. Asansör sistemindeki bağ ba ğlantılar, klemensler ve konnektörler, bu amaç için yap ılan pano, buat veya tablolar ın içinde bulunmal ıdır. 6. Bir asansörün ana anahtar ı veya anahtarlar ının açılmasından sonra baz ı klemenslerde enerji kalmas ı durumunda bu klemensler aç ık bir ş bir şekilde belirtilmelidir. 7. Kaza ile k ısa devre edilmesi asansörün çal ışması için tehlike yaratan klemensler, yap ım şekilleri bu tehlikeyi önlemedikçe, birbirinden aç ık bir ş bir şekilde ayr ılmalıdır. Mekanik koruman ın kesintisizliğ kesintisizliğini sağ sağlamak için, iletken ve kablolar ın koruyucu k ılıflar ı anahtar kutular ı veya cihazlar ın içine kadar sokulmalı veya uygun bir rakor içinde son bulmal ıdır. NOT - Durak ve kabin kap ılar ının kapalı olan kasalar ı, cihaz kutusu olarak dikkate al ınır. 8. Hareketli parçalar veya mahfazalarla keskin kenarlar ı nedeniyle bir zedelenme tehlikesi varsa, elektrik güvenlik tertibat ına giden iletkenler mekanik olarak korunmal ıdır. 9. Aynı boru veya kanal içinde farkl ı gerilime sahip devrelere ait iletkenler i letkenler bulunuyorsa, bütün iletkenler en yüksek gerilime uygun bir yal ıtıma sahip olmalıdır.
ASANSÖR GENEL ELEKTR İK ŞEMASI
4.3. ASANSÖR ASANSÖR KORUMA HATTI (TOPRAKLAMA) Nötr iletkeni ve koruma iletkeni daima ayr ı olmalıdır. Asansörün sabit ve hareketli bölümlerinde bulunan elektrik enerjisi iletiminde kullan ılmayan bütün iletken malzeme toprak kaçak rölesi üzerinden topraklanmal ıdır. Makina dairesindeki topraklama klemensi ya da baras ı ile, ar ıza durumunda gerilim alt ında kalabilecek her biri bağ ba ğımsız topraklanmış asansör parçalar ı arasındaki iletken bağ ba ğlantısı ve kesiti kontrol edilmeli, metal ekipmanlar ın topraklanmış olduğ olduğu gözlenmelidir (Topraklamalarda seri bağ ba ğlantı olmamalıdır). Bina dağ dağıtım sisteminden asansör 2 makina dairesi kuvvet panosuna gelen kolon hatt ı kesiti 16 mm ’den küçük ise topraklama iletken kesiti 16 mm2’den az olmamal ıdır. Kolon hattı kesiti 16 mm2’den büyük ise topraklama iletkeni kesiti en az nötr iletken kesiti kadar olmal ıdır. Motora giden topraklama iletken kesiti en az faz iletkeni kesitinde (4 mm2’den az olmayacak), canl ı uç taş taşıyan cihazlar ve gerilim taş taşımayan ekipmanlar ise 4 mm 2’den küçük olmayacak, mekanik olarak dayan ımı sağ sağlanmış izoleli iletken ile topraklanmalıdır. Uygulamada bu hatt ın 2 en az 10 mm izoleli sar ı-yeş -yeşil kablolar ile yap ılması alışkanlık haline gelmiş gelmiştir. Ağ Ağır malzemelerin olması ve bunlar ın devamlı bak ım, söküm ile kar şı kar şıya kalması, topraklama hatt ının devaml ılığı açısından önemlidir. Koruma topraklamalar ı, cihazlar ın görünür ve sabit parçalar ı üzerine pabuçlu ve cıvatalı bağ bağlantı ile yapılmış olmalıdır. Görünür ve kolay kontrol edilebilir olmas ı, koruma topraklamalar ında önemli bir kriterdir. Topraklama baras ı Ana panoya Kontrol panosuna Kesici Şalter ve regülatöre Makine-motor gurubuna Paralel topraklama hatlar ı faz kesitinden az olmamak kayd ıyla 4 mm2 Cu korumalı kablo olmal ıdır. 10 mm2 Cu kablolar önerilir. Bağlantılar pabuçlu yap ılmalıdır.
Diğer elektrikli cihazlara
Topraklama kolon hatt ı 16 mm2 Cu kablo
4.4. ANA BESLEME PANOSU Ana pano içinde metal gövde ve toprağ topra ğa kaçak durumlar ında devreye girecek ve asansörün kullandığı bütün elektrik sistemlerini kapsayan 30 mA de ğerinde, hayat kurtarma eş e şikli bir kaçak ak ım rölesi bulunmalıdır. Ana pano kaçak ak ımın yanında oluş oluşabilecek aş aşır ı ak ımlara kar şı sistemi koruyacak otomatik grup sigortalara da sahip olmal ıdır. Makina dairelerinde, her asansör için, bütün gerilim altındaki iletkenlerde beslemeyi kesebilecek bir ana anahtar bulunmal ıdır. Bu anahtar, asansör kullan ımı ile ilgili normal şartlarda meydana gelebilecek en yüksek ak ımı kesebilecek kapasitede olmal ıdır. Bu anahtar aş a şağıdaki ak ım devrelerini kesmemelidir: a) Kabin ayd ınlatması ve varsa kabin havaland ırması; b) Kabin üstünde bulunan priz; c) Makina ve makara dairesi ayd ınlatması; d) Makina dairesinde, makara dairesinde ve kuyu dibinde bulunan priz; e) Asansör kuyusu ayd ınlatması; f) Alarm tertibatı.
Ana anahtar, sabit “0” ve “1” konumlar ına sahip olmal ı ve istenmeyen bir ş bir şekilde çalıştır ılmasını engellemek için “0” konumunda bir asma kilit veya benzeri tertibatla kilitlenebilmelidir. Ana anahtar ın kumanda mekanizmas ı, makina dairesi giriş giri şinden veya giriş girişlerinden çabuk ve kolay eriş eri şilebilir olmalıdır. Makina dairesinin birden fazla asansör için müş mü şterek kullanılması durumunda, ana anahtarlar ın kumanda mekanizmalar ının hangi asansörlere ait olduğ oldu ğu kolaylıkla ayırt edilebilmelidir. Yukar ıda sözü edilen ana şalterin kesmediğ kesmediği kabin hatlar ı, makina dairesi hatlar ı ve kuyu hatlar ı ayr ıca aşır ı ak ıma ve k ısa devre ak ımına kar şı korunmuş korunmuş olmalıdır. Bu devrelerin özellikleri aş a şağıda verilmiş verilmiştir. 1. Kabin, kuyu, makina ve makara dairelerinin ayd ınlatma devreleri, makinayı besleyen devreden bağ bağımsız olmalıdır. Bu husus ya bağ ba ğımsız bir besleme hatt ıyla, ya da ana anahtar veya anahtarlar ın giriş giriş taraf ından ayr ılan bir hatla beslemek suretiyle sağ sa ğlanabilir. 2. Kabin aydınlatması ve kabin prizinin beslemesi bir anahtar ile devre d ışı bırak ılabilmelidir. Makina dairesinde birden fazla asansörün tahrik makinalar ı bulunuyorsa, her bir kabin için ayr ı bir anahtar konulmalıdır. Bu anahtar, ilgili ana anahtar ın yak ınına konulmalıdır. 3. Makina dairesi ayd ınlatması için makina dairesi giriş giri şi veya giriş girişleri yak ınına bir anahtar veya benzeri bir tertibat konulmalıdır. 4. Asansör kuyusu ayd ınlatması için, her iki yerden de kumanda edilebilmesini sağ sa ğlamak üzere hem makina dairesinde hem de kuyu dibinde birer anahtar bulunmal ıdır. Aşağıda örnek olarak ana şalter yerine gurup otomat kullan ılmış bir ana tablo ve ayd ınlatma devreleri şeması gösterilmiş gösterilmiştir.
3F+1N Dörtlü otomat kesici
30 mA Kaçak ak ım Rölesi
a A y d y r n b l i a r t m h a a s t t v a e n p a r l n i z m i n a e d i s e m a k i n e d a i r e s i ı
3F+1N Ana besleme kolon hatt ı K u y u a y d n l a t m a s v e p r i z i n e ı
ı
s K i a s t e b m i n i n a e y d n l a t m a s , p r i z i v e a k ü a r j ı
ı
ş
ı
ı
ı
ı
n A ö y t d r n h l a a t t t m ı
Kesici, Kontrol panosu ve motor devresine
ı
a v e p r i z
d e v r e l e r i
ANA PANO YERLE ŞİMİ VE AYDINLATMA ÇIKI ŞLARI
4.5. AYDINLATMA DEVRELER İ VE KUYU İÇİ TESİSAT Asansör kuyusu sadece asansöre ait olmal ı, burada asansöre ait olmayan kablo, cihazlar vb. bulunmamalıdır. Bununla beraber kuyu içinde, yüksek bas ınçlı sıcak su ve buharl ı olmamak kaydıyla, asansör kuyusuna ait ısıtma teçhizat ı bulunabilir. Ancak ısıtma cihazlar ının kumanda ve ayar tertibat ı kuyu dışında yerleş yerleştirilmiş tirilmiş olmalıdır. Asansörlerde; a) Kuyu duvarlar ı varsa: duvarlar içindeki alan; b) Kuyu duvarlar ı yoksa: asansörün hareketli k ısımlar ından 1,5 m yatay mesafe iiçindeki çindeki alan kuyu olarak kabul edilir Kabin, kuyu, makina daireleri ayd ınlatma devreleri makinay ı besleyen devreden bağ ba ğımsız olmalıdır. Bu aydınlatma devreleri ya ayr ı bir besleme hattıyla, ya da ana şalter veya şalterlerin giriş giriş taraf ından ayr ılan bir hatla beslenmek suretiyle yap ılabilir. Her şart altında kaçak ak ım rölesinde geçmek zorundadırlar. Kuyu içi elektrik tesisat ı, bağ bağlantılar, klemensler ve konnektörler, bu amaç için yap ılan pano, buat veya tablolar ın içinde bulunmal ıdır. Kesintisiz bir mekanik koruma sağ sa ğlamak için iletken ve kablolar ın koruyucu k ılıflar ı, şalter kutular ı veya cihazlar ın içine kadar sokulmal ı veya uygun bir rakor içinde son bulmalıdır. Eğ Eğer hareketli parçalar veya muhafazalar ın keskin kenarlar ı nedeniyle bir zedelenme tehlikesi varsa, elektrik güvenlik tertibat ına giden iletkenler mekanik olarak korunmal ıdır. Makina, makara dairesi ve asansör kuyusunda kullan ılan iletken ve kablolar (kabin bükülgen kablosu hariç) TS standartlar ındaki tiplerden seçilmeli, metal veya plastikten mamul boru veya kanallar içinde tesis edilmelidir. Kap ılarda bulunan elektrik emniyet tertibatına ait iletkenlerin kesit alan ı 0.75 mm2 den az olmamal ıdır. Emniyet kontaklar ının gerilim altındaki k ısımlar ı koruyucu bir muhafaza içinde olmal ıdır. İletken malzemenin aşınması kontaklar ın k ısa devre olmas ına yol açmamal ıdır. Asansör kuyusunda, durak kap ılar ı kapalı olsa dahi kabin tavan ının ve kuyu dibi döş dö şemesinin 1 m üstünde en az 50 lüks şiddetinde bir aydınlatma sağ sağlayacak sabit bir ayd ınlatma tesisatı bulunmalıdır. Kuyu aydınlatması, kuyunun tavan ı ve tabanından en çok 0,5 m mesafede konulan birer adet lamba ve bunlar ın arasına konulacak lamba veya lambalardan meydana gelmelidir. Aç ık kuyular ın bulunması durumunda, kuyu yak ınındaki aydınlatma yeterli ise, asansör kuyusunu ayr ıca ışıklandırmaya gerek yoktur. Kuyu dibinde en alt ayd ınlatma armatürünün yan ında bir adet priz bulunmal ıdır. Kuyu dibi prizi harici tipte olmalı, damlayan suya kar şı korunmuş korunmuş ve topraklı olmalı, zeminden 0,5 m ile 1 m yükseklikte monte edilmelidir. Tesisat etanş etan ş olarak döş döşenmiş enmiş olmalı, kablo kesitleri yeterli olmalıdır (en az 3*1,5 2 2 mm , 3*2,5 mm kablo olması daha uygundur ). Priz, ayd ınlatma tesisatı sonuna konmuş konmu ş ise sigorta 2 değ değeri kullanılan kablo değ de ğerine uygun olmal ıdır. 2,5 mm kablolarda 16 A, 1,5 mm 2 kablolarda 10 A sigortalar ın kullanılması önerilir. Aydınlatma armatürlerinin yap ılar ı E Tipi etanj olmal ıdır (kafesli armatür). Kuyu içinde çalışma veya temizlik yap ılması anında kuyu içindeki kiş ki şinin güvenliğ güvenliğinin sağ sağlanması için, kuyu alt boş bo şluğ luğuna giriş giriş kapısından kolaylıkla eriş erişilebilecek, asansörün devre d ışı bırak ılabileceğ labileceği ve devre dışında tutulabileceğ tutulabileceği (iki konumda kararl ı) bir durdurma şalteri bulunmalıdır. Bu şalterin kuyu içindeki hareketli parçalardan yeterli güvenlik mesafesinde ve kolayl ıkla eriş erişebilecek bir yüksekliğ yüksekli ğe monte edilmiş edilmiş olması gerekir. Tesisat etanş etan ş çekilmeli ve muhafazal ı olmalıdır. Asansör kuyusu içinde çal ışan kiş kişilerin mahsur kalma riski varsa ve kabinden veya kuyu içinden kurtulabilmeleri için önlemler alınmamışsa, bu risklerin oluş olu ştuğ tuğu yerlere alarm tertibat ı konulmalıdır. Makina dairesinde, döş dö şeme seviyesinde en az 200 lüks şiddetinde bir aydınlatma sağ sağlayacak sabit elektrik tesisatı bulunmalıdır. Bu tesisatın beslenmesi güç devresinden bağ ba ğımsız olmalıdır. Bu tesisata, makina dairesi içinde giriş giriş veya giriş girişlere yak ın, uygun yükseklikte konulmuş konulmu ş bir anahtar ile kumanda edilmelidir. Makina dairesine yukar ıda bahsedilen şartlara uygun en az bir priz konulmal ıdır. Makine dairesi ayd ınlatması stroboskopik etkiler oluş oluşturmaması için ya flaman telli ampullerden veya çift fazdan beslenen fluerasan lambalardan sağ sa ğlanmalıdır. Tek fazdan beslenen fluerasan ampullerin kullanılması Makine Emniyetine göre yasakt ır.
Kuyu aydınlatması aşır ı ak ıma kar şı korunmuş korunmuş olmalıdır.Sigorta değ değeri kablo kesitine uygun olmalıdır.
Kat kapılar ı
Kuyu içinde kullanılan armatürler E tipi etanş yani kafesli korumalı tip olmalıdır. Aydınlatma taraf ı aşağı bakmalıdır.
Kuyu içine çekilen tesisat en az 3*1,5 olmalı, yeni çekilen tesisatlar 3*2,5 mm2Cu kablo kullanılarak yapılmalı, kablolar çift korumalı kablo olmalıdır. Kablo ekleri veya bağ bağlantılar, armatürler içinde veya kutular içinde klemenslerle yapılmalıdır. (Etanş (Etanş tesisat kurallar ına uygun olmalıdır)
Stop butonu kapıdan kolay ulaş ulaşılabilir bir şekilde sabitlenmeli, ve iki konumlu olmalıdır. Kullanılan kablo çift korumalı kablo olmalıdır.
En üst armatür kuyu tavanından 0,5 m aşağıya konmalıdır.
İki armatür arası mesafe en çok 7 m olmalıdır.
İki armatür arası mesafe en çok 7 m olmalıdır.
Kuyu dibi armatürü yerden 0.5 m yükseklikte olmalıdır. Konan priz topraklı ve su sıçramasına kar şı korumalı olmalıdır.
4.6. KONTROL (KUMANDA) PANOSU Asansörde kontrol elektrik sistemleri ile sağ sa ğlanır. Asansör kontrol panosu, asansörün istenen bütün güvenliklerinin sağ sağlandığını kontrol etmek, çağ çağr ılar ı değ değerlendirerek harekete haz ırlık işlemlerini yapmak, motora hareket emri vermek ve hareket esnas ında güvenliğ güvenli ğin devamını sağ sağlamakla görevlidir. Bu işlemler bir mantık sıralamasına sokulursa kontrol panosu ilk önce harici etkileri kontrol eder. Daha sonra güvenlik sistemlerinin kontrolü yap ılır. Çağ Çağr ının geldiğ geldiği durak ve asansörün bulunduğ bulundu ğu durak belirlenerek hareket yönü belirlenir. Kap ılar ın kilitlendiğ kilitlendiğinin kontrolü yap ıldıktan sonra hareket komutu verilir. Bu iş işlemler aş aşağıdaki gibi sıralanabilir. 1) Genel sistem kontrolü a) Hayat kurtarma eş e şikli kaçak kontrolü b) Güvenlik kaçak ak ım rölesi c) Aşır ı ak ım veya k ısa devre ak ımına kar şı koruma d) Sıralı faz rölesi i) Faz sırası kontrolü ii) Voltaj seviyesi kontrolü 2) Asansör güvenlik devreleri kontrolü a. Sınır seviye kontrolleri b. Paraş Paraşüt ve regülatör kontrolleri c. Stop devreleri kontrolleri d. Diğ Diğer güvenlik kontaklar ı (Halat uzama, kuyuya bakan aç ıklıklar vb.) 3. Asansör Seviyesi ve çağ ça ğr ı seviyesi kontrolü a. Asansörün hangi seviyede olduğ oldu ğunun kontrolü b. Çağ Çağr ının hangi noktadan geldiğ geldi ğinin kontrolü 4. Kabin ve kat kap ılar ı kilitlenme kontrolü a. Fiş Fiş priz devrelerinin kontrolü b. Kapı kilitlerinin kontrolü c. Kabin güvenlik devreleri kontrolü (Aş (A şır ı yük vb.) 5. Motor hareket kontrolü 4.6.1. GENEL S İSTEM KONTROLÜ Bunlar sistemin herhangi bir kaçakla kar ş kar şı kar şıya olmaması, sistemde aş aşır ı ak ım veya k ısa devre ak ımının oluş oluşmaması, faz s ırasının düzgün olmas ı, voltaj seviyesinin belirlenen aral ıklarda olmasıdır. Sistemdeki hayat kurtarma eş e şikli kaçak kontrolü, sistemin en baş ba şına konan ve ana pano içinde i şlenen 30 mA Kaçak Ak ım Rölesi ile yap ılır. Ancak koruma trafolar ı kullanılan panolarda güvenlik devrelerinde oluş oluşabilecek metal veya gövde kaçaklar ı da ayr ıca kontrol panosuna konan kaçak ak ım röleleri veya sigortalarla kontrol edilir. Sistemin aşır ı veya k ısa devre ak ım kontrolü gene ana pano içindeki motor sigortalar ı vasıtasıyla yapılır. Pano faz s ırasının değ değişimi ve voltaj seviyesini, kontrol panosunda bulunan Sıralı Faz Rölesi ile kontrol eder. Bunlar panoya ayr ıca konmuş konmuş röleler olabileceğ olabileceği gibi, kontrol kart ının bir parçası olarak elektronik kartlar şeklinde de olabilirler. Motor çal ışmasının sağ sağlıklı ve güvenli olabilmesi için faz s ırasının ve voltaj seviyesinin belirlenen şekilde olması zorunludur. Bu s ıralamada bir yanlışlık oluş oluşması durumunda bu röle kontrol kart ının elektriğ elektriğini keserek asansörün hareket almas ını engeller. Çünkü faz s ırasındaki değ değişme, asansörün ters yönde çal ışmasına sebep olur. Voltaj düş dü şümü motorun aş aşır ı ak ımla çalışmasına veya daha düş dü şük voltaj değ değerlerinde çalışamamas ına yol açar. Aş A şağıda çeş çeşitli sıralı faz röleleri gösterilmiş gösterilmiştir.
4.6.2. ASANSÖR GÜVENL İK DEVRELER İ KONTROLÜ Ana besleme tablosu ve kumanda panosu enerji sisteminin uygun olup olmad ığını araş araştırdıktan sonra güvenlik sistemlerinde anlat ılmış olan ve hepsi birbiriyle seri bağ ba ğlı durumda olan durdurma şalterleri, sınır seviye şalterleri, güvenlik kontaklar ı, sık ışma kontaklar ı veya fotoseller, gevş gev şeme kontaklar ı gibi asansörün emniyet devrelerinin uygun oldu ğunu kontrol eder. Sistemde ve beklenmeyen durum kontaklar ında uygunsuzluk görmediğ görmedi ği takdirde sistemin güvenli olduğ oldu ğuna karar verir. EN 81/1 standardı asansörde oluş oluşabilecek tehlikeli durumlar ı dikkate alarak her durum için bunun kontrolünü zorunlu tutmuş tutmuştur. Asansörün güvenli olabilmesi için s ınır seviyeler içinde olmas ı gerekir. Bunun için sınır seviye şalterleri konmuş konmuştur. Asansörün güvenliğ güvenli ği için bir diğ diğer ş er şart, regülatör ve paraş para şüt sisteminin normal konumda ve çal ışabilir durumda olmas ıdır. Güvenlik sisteminin kontaklar ını ve ayr ıca regülatör halat uzama kontağ konta ğını kontrol eder. Ayr ıca asansör ş asansör şaftı içinde bulunabilecek bir kiş ki şinin stop devrelerini kullanı p p kullanmadığı kontrol edilir. Tehlikeli durum oluş oluşturabilecek yerler olan, asansörün kuyu dibine, kabin üstüne, makara dairelerine durdurma şalterleri konmuş konmuştur. Asansöre bakan bütün aç ıklıklar ın kapalı olması gerekir. Bunun için kuyuya bakan bütün kap ı ve kapaklar ın güvenlik kontaklar ı vardır ve bu kontaklar devre vermediğ vermedi ği sürece asansör hiçbir hareket haz ırlığı yapmaz. Ayr ıca kabin aş a şır ı yüklenmesi veya kapı arasında kiş kişi bulunup bulunmad ığı kontrolü yapılır. Asansörün herhangi bir çağ ça ğr ıyı kabul edebilmesi için daha önce bahsedilen bütün güvenlik kontak ve sistemlerinin uygun konumda olmas ı gereklidir. Aş Aşağıda kontrol panosunun kontrol etmesi gereken güvenlik tertibatlar ı listesi EN 81/1 Ek A ya bağ bağlı olarak verilmiş verilmiştir. 4.6.2.1. Elektrik güvenlik tertibatlar ının listesi 1. Bak ım ve imdat kap ılar ı ile bak ım kapaklar ının kapal ı olduklar ının denetlenmesi 2. Kuyu dibindeki durdurma tertibat ı 3. Makara dairesindeki durdurma tertibat ı 4. Durak kapılar ının kilitlendiğ kilitlendiğinin denetlenmesi denetlenmesi 5. Durak kapılar ının kapalı olduklar ının denetlenmesi 6. Kilitlenmeyen kapı paneli veya panellerinin kapal ı olduklar ının denetlenmesi 7. Kabin kapısının kapalı olduğ olduğunun denetlenmesi 8. Kabindeki imdat kapağ kapağı veya kap ısının kilitlendiğ kilitlendiğinin denetlenmesi 9. Kabin üstündeki durdurma tertibat ı 10. İki halat veya iki zincir kullan ılan ask ı tertibatında bir halat veya zincirin diğ di ğerine göre anormal uzamas ının denetlenmesi 11. Dengeleme halatlar ının gerginliğ gerginliğinin denetlenmesi 12. Gergi makarasının sıçramasını engelleyen tertibat ın denetlenmesi 13. Güvenlik tertibatının çalışmasının denetlenmesi 14. Hız regülâtörünün devreye girmesinin denetlenmesi 15. Hız regülâtörünün iş i şletme konumuna dönmesinin denetlenmesi 16. Hız regülâtörünün halat ının gerginliğ gerginliğinin denetlenmesi 17. Yukar ı yönde hareket eden kabinin aş a şır ı hızlanmasına kar şı koruma tertibatının denetlenmesi 18. Tamponlar ın normal konumuna geri dönmesinin denetlenmesi 19. Kabin konumunu aktaran tertibat ın gergin durumda olduğ oldu ğunun denetlenmesi (s ınır kesicileri) 20. Sürtünme tahrikli asansörlerde s ınır güvenlik kesicileri 21. Kabin kapısının kilitlendiğ kilitlendiğinin denetlenmesi 22. Sökülebilir cinsten el çark ının konumunun denetlenmesi 23. Yavaş Yavaşlama kontrol tertibatıyla ilgili olarak kabin konumunu aktaran ba ğlantı organının gerginliğ gerginliğinin denetlenmesi 24. K ısaltılmış stroklu tamponlar ın kullanılmasında yavaş yavaşlamanın denetlenmesi 25. Tamburlu veya zincirli asansörlerde halat veya zincirlerin gev şemesinin denetlenmesi 26. Ana anahtar ın (ş (şalterin) bir kontaktörle dolayl ı çalıştır ılması 27. Seviyeleme ve otomatik seviyelemenin denetlenmesi 28. Seviyeleme ve otomatik seviyeleme kumandas ının dolaylı olması durumunda kabin konumunu aktaran bağ bağlantı organın gergin durumda olduğ oldu ğunun denetlenmesi 29. Bak ım kumandasındaki durdurma tertibat ı 30. Yükleme rampası hareketi kumandas ında kabin hareketinin s ınırlanması 31. Yükleme rampası hareketi kumandas ındaki durdurma tertibat ı
4.6.2.2. Kontaktör, yard ımcı kontaktör ve ve elektrik güvenlik güvenlik devrelerine ait elemanlar Asansörde kullan ılacak güvenlik tertibatlar ı özellikleri standartta ayr ıntılı olarak belirtilmiş belirtilmiştir. Bu tertibatlar aş aşağıda belirtilen şartlar ı sağ sağlamak zorundad ır. 1. Ana kontaktörler, yani tahrik makinas ını durdurmak için gerekli olan kontaktörler, EN 60947-41’de tarif edilen aş aşağıdaki kullanma s ınıflar ına uygun olmal ıdır: i. Alternatif ak ım motor kontaktörleri için: AC-3; ii. Doğ Doğru ak ım besleme kontaktörleri için : DC-3. Bu kontaktörler ayr ıca, anahtarlama iş i şlemlerinin % 10’unu ad ımlı çalışma şeklinde gerçekleş gerçekleştirebilmelidir. 2. Taş Taşıdıklar ı güç nedeniyle ana kontaktörleri çal ıştırmak için yardımcı kontaktör kullanılıyorsa, bu yardımcı kontaktörler, EN 60947-5-1’de tarif edilen kullanma s ınıflar ına uygun olmal ıdır: a. Alternatif ak ım bobinlerine kumanda etmek için: AC-15; b. Doğ Doğru ak ım bobinlerine kumanda etmek için : DC-13. 4.6.2.3. Asansör güvenlik devreleri özellikleri Asansör güvenlik devrelerinde standart kapsaml ı şartlar getirmiş getirmiştir. Bunlar aş aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1. İçinde elektrik güvenlik tertibat ı bulunan bir devrede oluş olu şacak bir gövde veya toprak kaça ğı: a) Ya tahrik makinas ının hemen durdurmas ına neden olmal ı veya b) İlk normal duruş duruştan sonra makinan ın tekrar hareket etmesini engellemelidir. Tekrar devreye alma, ancak elle müdahale ile mümkün olmal ıdır. 2. Farklı maddelerde istenen elektrik güvenlik tertibat ından birinin devreye girmesi durumunda, makinanın harekete geçmesi engellenmeli veya tahrik makinas ı hemen durmal ıdır. Bu cihazlar yukar ıda liste halinde verilmiş verilmiştir. 3. Elektrik güvenlik tertibat ında kontaktörlerin veya bunlar ın yardımcı kontaktörlerinin devrelerini doğ doğrudan kesen, uygun bir veya birden fazla f azla güvenlik kontaklar ı bulunmal ıdır: Özel durumlar haricinde güvenlik kontaklar ına hiçbir elektrik cihaz ı paralel bağ bağlanmamalıdır. 4. Elektrik güvenlik anahtarlar ı çalıştığında, kontaklar ı zorlayıcı mekanik etkiyle ayr ılmalıdır. Bu zorlayıcı mekanik etkiyle ayr ılma kontaklar ın birbirine kaynam ış olması durumunda dahi gerçekleş gerçekleşmelidir. Tasar ım, bir parçan ın ar ızalanmas ından ötürü k ısa devre meydana getirmesi tehlikesinin mümkün oldu olduğğu kadar az olacağ olaca ğı şekilde yapılmalıdır. NOT - Zorlayıcı mekanik etkiyle ayr ılma, devreyi kesen kontaklar ın açma konumuna gelmesiyle ve hareket mesafesinin önemli bir k ısmı boyunca, hareketli kontak parçalar ı ile üstüne açma kuvvetinin etki ettiğ ettiği tahrik elemanının arasında esnek malzemelerin (meselâ: yaylar gibi) bulunmamasıyla sağ sağlanır. 5. Bir elektrik güvenlik tertibatının devreye girmesi, tahrik makinas ının harekete geçmesini engellemeli veya tahrik makinas ını gecikmeksizin durdurmal ıdır. Freni besleyen devre de ayn ı şekilde kesilmelidir. Elektrik güvenlik tertibat ı, tahrik makinasına enerji ak ışını etkileyen cihazlara doğ doğrudan etki etmelidir. Bobin güçleri nedeniyle ana kontaktörleri çal ıştırmak için yardımcı kontaktörler kullanıldığında bunlar, tahrik makinas ını durdurmak ve çal ıştırmak için enerji ak ışını doğ doğrudan etkileyen cihazlar olarak mütalâa edilmelidir. 4.6.3 ASANSÖR SEV İYE KONTROLÜ VE YÖN TESP İTİ Asansör genel sistem kontrolü ve güvenlik devreleri kontrolünü yapt ıktan sonra , çağ ça ğr ılara hazır hale gelir. Asansördeki en önemli noktalardan birisi, asansörün hangi durakta bulundu ğu, çağ çağr ının buna göre aş aşağıdan veya yukar ıdan gelmesine göre, asansörün aş a şağı veya yukar ı yönde hareket komutunun verilmesi ve çağ çağr ı katına gelince durdurulmas ıdır. Bu konuda çok çeş çe şitli sistemler kullanılmaktadır. Bunlardan en eski olanlardan bir tanesi Kopiverk (Kopia) sistemi olarak bilinen sistemdir. Bu sistemde sabit duran bir disk üzerine kat kontaklar ı yerleş yerleştirilmiş tirilmiştir. Hareketli olan ve hareketini bir zincir ve redüktör vas ıtasıyla kabinden alan d ış disk, seyir mesafesinin tamam ında yar ım tur atacak ş atacak şekilde ayarlanmıştır. Diskin ortas ı boş boş bırak ılmış, yan taraflar ı ise birisi iniş iniş emrine, diğ diğeri çık ış emrine bağ bağlanmıştır. Asansörün bulunduğ bulundu ğu katın üstünden gelen bir kat çağ ça ğr ısı, kat çağ çağr ı ucu vasıtasıyla devresini dış diskten tamamlar ve asansörün ç ık ış kontaktörlerine enerji vermeyi sağ sa ğlar. Asansörün fiş fi ş piriz ve kilit kontrollerinden sonra hareket almas ı ile
beraber, d ış disk dönmeye baş ba şlar ve çağ çağr ı gelen kata gelince, d ış diskte bulunan asansör seviye aral ığı boş boşluğ luğu, kontaktöre giden enerjinin kesilmesine sebep olur ve kontaktörlerin enerjisi kesilir. Buda asansörün durmas ına yol açacakt ır. Basit bir elektrik-mekanik kontrol sistemi olan kopia sistemleri tek hızlı asansörlerin yayg ın kullanıldığı dönemde çok kullan ılan sistemlerdi. Ancak mekanik sürtünmenin olması, kontaklar ın ayarlar ının sıkça bozulmas ı ve çift hızlı asansörlerde ek sistemler gerektirmeleri yüzünden art ık kullanılmamaktadır. Ancak daha sonra kullan ılan sistemlerinde mant ığının aynı olması ve işin kopia seviye aral ığı yerine rölelerle yapılmış olması açısından anlat ılmıştır. Asansör seviye kontrolü, asansörün bulunduğ bulundu ğu yeri tespit edip, basit bir devre yardımıyla hareketin aş aşağı veya yukar ı yönlendirilmesi esasına dayanır. Aş Aşağıda bir kopia sistemi basit olarak verilmiş verilmi ştir. Asansör seviye aral ığı Asan Asansö sörr 3. katta katta
3. Kat Konta ğı 4. Kat Kontağı 5. Kat Kontağı
Kat çağrı u ları
İniş emri
Çıkış emri
Kopia’lı sistemlerden sonra manyetik şalterli sistemler yaygın olarak kullanılmaya baş başlanmıştır. Burada sistem bir manyetik şalter veya bistable denen manyetik kontaklar ın kat geçiş geçi şlerinde kat rölerini çektirme prensibine dayanmaktad ır. Rölelerin normalde aç ık kontaklar ı iniş iniş kontaktörlerine, normalde kapalı kontaklar ı ise çık ış kontaktörlerine bağ bağlanmıştır. Asansörün bulunduğ bulundu ğu durak altında bulunan kat röleleri çekik durumda, üstünde bulunan kat röleleri kapal ı durumda bulunur. Ayn ı kopia sisteminde kullanılan mantıkla, asansörün bulunduğ bulundu ğu durağ durağa göre çağ çağr ılar yönlendirilir. Ancak çağ çağr ı çak ışmalar ını önlemek için ayn ı rölenin açık ve kapal ı kontaklar ı kat çağ çağr ılar ını yönlendirmek için kullan ılır. Ayr ıca bulunan durağ durağı devre dışı bırakan manyetik şalter yardımcı kontağ kontağı ve çağ çağr ıyı aklında tutan kat çağ ça ğr ı röleleri kullanılmaktadır. Aşağıda sistem basit olarak gösterilmiş gösterilmi ştir. Ancak asansörün bir kat seviyesini enerjisiz geçmesi durumunda asansör kat şaşırma durumu ile kar şı kar şıya kalmaktadır. Ayr ıca çift hızlı sistemlerde, ikinci hız bayraklar ı veya mıknat ıslar ı ayarlanması ve kat hassasiyeti, istenen verimi sağ sağlamayan bir sistemdir. Çık ış Emri
İniş Emri Kat Sev. Röleleri Katta Rölesi Yar.Kontağı 2. Durak Çağrı Ucu Kat Kat Röle Rölesi si Kont Kontaa
ı
Asansör seviyelemesinin daha hassas ayarlanmas ı ve kat şaşırma hatalar ının oluş oluşmaması için bu gün en yayg ın kullanılan sistemlerden birisi “Gray Code” denen sistemdir. Kat sayma i şlemi Binary sistemine göre yap ılır. 0, 1 kodunun kullan ıldığı bu sistemde röleler binary koduna göre dizilmektedir. Kat geçiş geçişlerinde Bistable şalterler mıknatıslarla yönlendirilmektedir. Bistable kontağ kontağı açık duruma getiren mıknatıslar ile kapal ı duruma getiren m ıknatıslar kodu oluş olu şturacak ş turacak şekilde kuyu içine dizilirler. 000 Birinci durak 001 İkinci durak 010 Üçüncü durak 011 Dördüncü durak 100 Beş Beşinci durak 101 Altıncı durak 110 Yedinci durak 111 Sekizinci durak Kar şılığı olarak belirlenmiş belirlenmiştir. Dikkat edilirse üç röle ile sekiz durak tanımlanabilmektedir. Dört röle ile onalt ı durak tanımlanabilir. Aşağıda iki röleli dört durakl ı bir sistemin devre şeması verilmiş verilmiştir.
8 1-2 2-3
7
6
5
4
3
2
1
STOP F İŞ -PR İZ
4 - 5 K İ L İT 4 1 ' l e r k a t u ç l ar ar ı 6 0 - 7 0 in i ş ç ı k ı ş o k u 6 S ü r e k l i 2 2 0 V ( K a b i n ü z e ri ri ) si 7 S ö n e n ı ş ı k d e v r e si B R H a s s a s d u r d u r u c u ( B i s ta t a b l) l) A 1 - A 2 A ş ı r ı y ü k s v i ç k o n ta ta ğ ı A Y A ş ırı y ü k s i n y a l u c u FT Fotosel F -M F r e n 4 0 - 2 4 v o l t ( S i n y a l M ü ş t e r e ğ i) 5 0 + 2 4 v o l t ( B u t o n M ü ş t e r e ğ i) B 1 - B 2 K a p ı k a p a m a b u to to n u on u B 3 - B 4 K a p ı a ç m a b u t on K 2 - K 4 O t o m a t ik i k k a p ı s ı k ı ş m a k o n ta ta ğ ı B -C r e v i z y o n a n a h t a rı U -D r e v . i n iş ç ık ış b u t o n u zy o n b u t o n m ü ş t e r e ğ i R B M R e v i zy S D S e r v i s d ış ı s i n y a l u c u M p Nötr K 1 6 - K 1 7 O t o m a t ik i k k a p ı a ç m a l im im i t s v i ç K 1 8 - K 1 9 O t o m a t ik i k k a p ı k a p a m a li li m i t s v i ç M 0 - M 1 B i s t a b l ş a l t e r u ç l a rı R M B i s t a b l m üşterek R P a n o f a z ı le k on on t a ğ ı T M 1 , T M 2 T e r m i k m a n y e t i k r ö le F K R F a z k o r u m a r ö l e s i k o n t a ğ ı si A Y A ş ı r ı y ü k r ö l e si R R R e v i z y o n r ö l e si si W 1 ' le l e r K a t k a y ı t r ö l e le le r i Y H Y ü k s e k h ız k o n t a k t ö r ü U Y u k a r ı y ö n k o n t a k t ö rü rü D A ş a ğ ı y ö n k o n t a k t ör ör ü A H a l ç a k h ız k o n t a k t ö r ü H Y a r d ım c ı h a r e k e t r ö l e s i r ö le le s i T R 1 K a t t a b e k l e m e s ü r e s i z a m a n rö T R 2 K a b i n i ç i s ö n e n ı ş ı k s ü r e s i z a m a n r ö le le s i S P 1 A ş a ğ ı y ö n r ö le le s i S p 2 Y u k a r ı y ö n r ö le le s i S A H a r e k e t k a l k ış rölesi K 1 ' l e r K a t i z le l e m e r ö le le le le r i M 0 , M 1 , B R B i s t a b l r ö l e l e ri ri r ö le le s i K K K a p ı k a p a m a rö K A K a p ı a ç m a r ö le le s i ap ı r ö l e s i K R Y a r d ı m c ı ( E m n i y e t ) k ap T R K K a p ı z a m a n r ö le le s i i k k a p ı a ç m a v e k a p a m a u çl ç l a rı ( s e m a t i c ) K 3 , K 5 O t o m a t ik
ı r a l a m a l k ı ç A n ı n ı r a l n a m e l E e v ı r a l z u m u R o n a P
t f i ç ı p a k k i t a m l ı o a t o , m a k l a p r o u t , D z ı 4 h
1
2 TM1
6A
4
3
TM2 FKR
2
1
5
6
7
8
50
R (Faz)
H 3A B 220 V TR2
RR
AY
24 V
C A1
6
7
AY
A2 AY
RR
W1 AY
SD
RBM
W2
W4
W3
U
D
SP1
41
60
43
42
44
SP2 70
H
Mp W1
H
K1
W2
H
K2
H
K3
W3
W1
K4
W4
W3
W2
W4
40
E0 E24
E21
E22
4 Durak,otomatik kapı çift hız,toplamalı
1
2
Kayıt Devresi
4
3
5
7
6
8
3 U
D RR
H
YH
BR
SP1
U
D
S P2 4
F (+)
M (-)
SA 5
YH RR AH S P1
S P2
LA1
AH
U Mecburi yavaşlatıcı-üst
U
YH
D
LA2 LA3 D
D
U
RR
Mecburi yavaşlatıcı-alt LA4
TR1
YH
U
D
H
AH
TR2 Mp
4 Durak,otomatik kapı çift hız,toplamalı
Yön Devresi-Kontaktör Bağlantıları
1
2
4
3
W1
W2
5
W4
W3
7
6
W1
W2
8
W4
W3
SA
H
H
K1
K2
K3
K1
K2
K3
K4
K4
S P1
TR1
SP2
SP2
SP1
SA
Mp E21
4 Durak,otomatik kapı çift hız,toplamalı
1
2
Yön Devresi
4
3
5
6
7
8
E22
M0
M0
BR
M1
M0
RM M1
K1
M1
K2
M1
M1
K3
K4
M0
Mp
E24
4 Durak,otomatik kapı çift hız,toplamalı
Bistabl Şalter Rölelerinin Bağlantıları
M1
BR
E0
Bu sistemde tam katta durdurucu ve son katlar zorunlu yava şlama kontaklar ı da kullanılması, sistemin hassasiyetini art ırmaktadır.
B+
BİSTABİL MÜŞ.
B1 B2
BİSTABİL 1
B3 (SAYICI BİSTABİL)
B3
BİSTABİL 3
B4 (SAYICI BİSTABİL)
B4
BİSTABİL 4
B1 (SAYICI BİSTABİL) B2 (SAYICI BİSTABİL)
KATTA DURDURMA MNYT.
M
AŞAĞI HAREKETTE MECBURİ YAVAŞLAMA MNYT.
AK
YUKARI HAREKETTE MECBURİ YAVAŞLAMA MNYT.
ÜK
BİSTABİL 2
TAM KATTA KATTA DURDURUCU DURDURUCU ZEMİN KAT ZORUNLU YAVAŞ HIZ MANYETİĞİ SON KAT ZORUNLU YAVAŞ HIZ MANYETİĞİ
Her ne kadar bu sistem diğ di ğer sistemlere göre daha güvenli ve hassasiyet sa ğlayan bir uygulama olsa da, her geçen gün daha hassas sitemler uygulanmaya ba şlamaktadır. Bunlar ın içinde kuyu içi say ıcılar ı gösterebiliriz. Kuyu içi saymada, kabine konmuş konmuş bir sayıcı, kuyudaki iş i şaretlenmiş aretlenmiş (Manyetik veya boyal ı) şeridi saymaktad ır. Bu sistem kabin pozisyonunu iş i şaretli parçanın boyu yüksekliğ yüksekli ği hassasiyetinde (0,5-1 cm) ölçebilmektedir. Ayr ıca VVVF sistemlerde motor dönüş dönü şü sayılarak kuyu içinde hassas ölçümler yapılabilmektedir. Kuyu içinde sonik veya lazer ölçümleri çok daha hassas sonuçlar vermektedir. Kuyu boyunca gerilmiş gerilmiş bir tel, kabine bağ bağlı bir halkadan geçirilmekte, tele ayr ı bir besleme kaynağ kaynağından sonik ses dalgas ı gönderilmektedir. Ses dalgas ının halkadan geçiş geçi şinde yaptığı bozulma ölçülünce, kabin pozisyonu milimetrenin onda biri hassaslığında ölçülebilmektedir. ölçülebilmektedir. Her geçen geçen gün tekniğ tekni ğin geliş gelişmesi ile yeni uygulamalar gündeme gelmektedir. Teknolojik geli şmelerden kopmadan bunlar ı uygulamaya sokmak, sektörün teknik personelinin önünde bitmeyecek bir görev olarak durmaktad ır.
4.6.4 KAPILARIN KAPANDI ĞININ KONTROLÜ Asansör hareket emrini ald ığında, harekete baş ba şlamadan önce asansör kap ılar ının kapandığını ve kilitlendiğ kilitlendiğini kontrol eder. Asansör kap ılar ın kilitlenme kontrolünden önce kesinlikle hareket almaz, almamalıdır. Kilit ve fiş fiş-priz devreleri, kabin katta değ de ğilken kapının açılmamasını sağ sağlayarak kullanıcının asansör kuyusuna düş düşmesini engeller. Ayr ıca kapı açık iken kabinin hareket etmesini engelleyerek, tehlikeli bir durum oluş oluşmasını önler. Bütün kap ılar üzerinde seri olarak bağ ba ğlanmış olan kapı kontaklar ı (fiş (fiş-priz) kat kapısı kapanınca kapının elektriki olarak kapand ığının kontrolünü yapar ve kilit devresine haz ır sinyali verir. Ancak bu sinyalden sonra harekete haz ırlık baş başlar ve gene kendi içinde seri bağ ba ğlanmış olan kilit devresi ikinci kontrolü yaparak, kap ıyı kilitler ve asansör hareket almaya haz ır hale gelir. Tek emniyetli sistemin çalışma prensibi, kap ının kapanma kontrolünü sadece fi ş-priz devresine bağ ba ğlı ele almasıdır. Ancak fiş fiş-priz devresindeki oluş olu şabilecek bir k ısa devre, kap ı açık olmasına rağ rağmen kilit kolunun çekmesini ve asansörün hareket almas ını engellemez. Çift emniyetli sistemde fiş fi ş-priz devresinden sonra kilit devresi de kap ının kapand ığını mekanik olarak kontrol eder. Kilit devresinin tamamlanabilmesi için kilidin ikinci emniyetinin ancak, kap ı kanadı kasan ın kar şısına gelmiş gelmiş durumdayken ve kilit dili 7 mm içeri girdikten sonra çal ışması sağ sağlanmış ve asansörlerde “kap ının kapal ı olması ” mekanik olarak ta kontrol edilmeye baş ba şlanmıştır. Böylece kap ının kapalı olduğ olduğu kontrolleri elektriki ve mekaniki olmak üzere ikili bir sisteme ç ıkar ılmıştır. Herhangi birindeki ar ıza diğ diğeri taraf ından kontrol edilerek asansör kat kapılar ının kilitli olması daha güvenli hale getirilmiş getirilmi ştir. Kapı kilitlerinin özelliğ özelliği, elektrik kesildiğ kesildiğinde, kabin kapı kilit açılma bölgesinde iken kap ının açılmasına olanak sağ sa ğlamasıdır. Kilit veya fiş fiş-priz devrelerinden birisi kesildiğ kesildiğinde, motorun ve elektromanyetik frenin devresi gecikmeksizin kesilmeli ve asansör durmalıdır. Aş Aşağıda fiş fiş-priz ve kilit devreleri şeması basit olarak verilmiş verilmiştir.
Harekete haz ı rl ı k komutlar ı
Fi ş - priz devreleri Ka p ı la r ı n kapand ığ ın ı n elektriki olarak denetimi
Seri bağlanmış fiş-priz devreleri Her kontak bir kapıya aittir
Ka p ı la r ı n kapand ı ğ ı n ı n mekanik kontrolu Ka p ıla r ın kilitlendi ğ inin kesin kontrolü ve hareket emri
Seri bağlanmış kilit devreleri Her kontak bir kapıya aittir
Standartta durak kap ılar ının kilitlenmesi ve kilitli olmas ının denetlenmesi özet olarak aş a şağıda verilmiş verilmiştir.
4.6.4.1. Asansör kapılarının kilitlenmesi ve kilitli olmasının denetlenmesi 1. Durak kapıları : Normal iş işletmede, kabin bir durak kap ısının arkasında hareketsiz durmad ıkça veya bu kap ının kilit açılma bölgesi içinde durmak üzere olmad ıkça, bir durak kap ısını veya çok panelli kap ılarda bir kap ı panelini açmak mümkün olmamal ıdır. 2. Normal iş işletmede, bir durak kap ısının veya çok panelli kap ılarda, bir kap ı panelinin açık olması durumunda asansörü hareket ettirmek veya hareket halinde tutmak mümkün olmamal ıdır. Bununla beraber, kabini harekete haz ırlayan ön iş işlemler yapılabilir. 3. Durak kapısı kapalı durumda iken kesin kilitleme iş i şlemi, kabinin hareketinden önce gerçekleş gerçekleşmelidir. Bununla beraber, kabinin harekete geçmesi için haz ırlık iş işlemleri yapılabilir. Kabin ancak, kilit dilinin yuvas ına 7 mm girmesinden sonra hareket edebilmelidir 4. Her durak kap ısı kapının kapanmas ını denetleyen ve bir elektrik güvenlik tertibat ıyla donatılmalıdır. Menteş Menteşeli durak kap ılar ında bu tertibat, kap ının kapanma kenar ının yak ınına veya kapının kapal ı olduğ olduğunu denetleyen mekanik tertibat ın üzerine tak ılmalıdır. 5. Kabin kapıları : Yükleme rampası kumandası ve otomatik seviyeleme haricinde normal işletmede, bir kabin kap ısının (veya çok panelli kap ılarda, bir kap ı panelinin) açık olması durumunda asansörü hareket ettirmek veya hareket halinde tutmak mümkün olmamal ıdır. Bununla beraber, kabini harekete haz ırlayan ön iş işlemler yapılabilir. 6. Her kabin kap ısı, uygun olarak kap ının kapanmas ını denetleyen ve yukar ıdaki madde de belirtilen şartlar ı sağ sağlayan bir elektrik güvenlik tertibat ıyla donatılmalıdır. Kabin kap ısının kilitlenmesi gerekiyorsa, kilitleme tertibatı durak kapılar ının kilitleme tertibatına benzer bir ş bir şekilde çal ışmalı ve tasar ımlanmış olmalıdır
4.6.5. ASANSÖR HAREKET KOMUTU Genel sistem kontrolü, güvenlik tertibatlar ının kontrolü, seviye belirlemesi ve kapılar ının kilitlendiğ kilitlendiğinin kontrolünden sonra, kontrol panosu asansör motoruna hareket emri verir. Asansörde kullanılan motorun özelliğ özelliğine göre, motorun enerji beslemesi yap ılır. Asansörlerde doğ do ğru ak ım motorlar ı kullanılabileceğ labileceği gibi, alternatif ak ım motorlar ı da kullanılabilir. Genel yaklaş yaklaşım, 2,5 m/s h ızlara kadar redüktör gurubunu içeren makineli alternatif ak ım motorlar ının kullanılması, bu hızlardan sonra makinesiz doğ doğru ak ım motorlar ının kullanılmasıdır. Bu yaklaş yaklaşımın ortaya ç ıkmasının temelinde, doğ do ğru ak ım motorlar ının pahalı ve daha fazla bak ım isteyen motorlar olmas ı yatmaktadır. Eğ Eğer sistem yüksek atalete sahipse, yani beyan yükü ve h ızı yüksekse, kalk ış ve duruş duruşlarda konfor aranıyorsa zorunlu olarak doğ doğru ak ım motorlar ına yönelmek gerekli idi. Doğ Do ğru ak ım motorlar ının yüksek kalk ış torklar ının olması ve hız ayarlar ının istenilen şekilde yapılabilmesi, doğ doğru ak ım motorlar ını zorunlu k ılıyordu. Bu amaç için kullanılacak doğ doğru ak ım motorlar ında Ward Leonard sistemi olarak bilinen sistem geliş geli ştirilmiş tirilmiştir. Bu sistem, bir alternatif ak ım motoru vasıtası ile bir doğ doğru ak ım jenaratörünü tahrik etmek ve bu jenaratör vasıtası ile doğ doğru ak ım motorunu beslemek ana prensibi üzerine kurulmu ştur. Ayr ıca doğ doğru ak ım motorunun rotor sargılar ının ak ım yönü değ değiştirilerek, motorun dönüş dönü ş yönü, gene rotordan geçen ak ımı kontrol ederek motorun torku ve h ızı ayarlanabilmektedir. ayarlanabilmektedir. Ama görüldüğ görüldüğü üzere çok motorlu, devamlı motor bak ımı isteyen pahal ı bir sistem olmasına kar şın, son dönemlere kadar yayg ın olarak kullanılmış bir sistemdir. Alternatif ak ım motorlar ının bu konudaki zay ıflığı, kalk ış torklar ının düş düşük olması, bu yüzden ilk ataleti kar şılayabilmek için bir redüktör r edüktör gurubuna ihtiyaç duymalar ı idi. Ancak motor kontrol tekniklerinin hızla geliş gelişmesi ve bu tekniklerin asansör kontrolünde kullan ılmaya baş başlaması, bu sorunlar ı hızla çözmüş çözmüştür. Önce Voltaj Kontrol, ard ından Frekans Kontrol teknikleri geliş geli ştirilmiş tirilmiştir. Daha sonra geliş geliştirilen VVVF Vektör Kontrol (Variable Voltaj Variable Frekans) ve DTC Kontrol (Dir ect Tork Control) teknikleri ile bir alternatif ak ım motorunu, doğ doğru ak ım motoru gibi sürebilmek mümkün hale gelmiş gelmiştir. Alternatif ak ım motorlar ında görülen en büyük sorun, dü şük frekanslarda ak ımı kontrol edememekti. Buda düş dü şük frekansta, yani asansörün kalk ış ve duruş duruş anlar ında hassas kontrol yap ılmasını önlüyordu. Yeni geliş geli ştirilen tekniklerde PWM (Pulse Width Modulation) Darbe Geniş Geni şliğ liği Ayarlaması sistemi ile ak ımı kontrol etmek mümkün hale gelmiş gelmi ştir. Buda sonuç olarak her frekansta (h ızda) kontrollü ak ım, istenen ak ı, hız eğ eğrisine uygun tork anlam ına gelmektedir. Böylece alternatif ak ım motorlar ı daha fazla kutup say ısı kullanarak, makinesiz kullan ılabilmekte ve doğ do ğru ak ım motoru gerektiren bütün yerlerde kullanılabilmektedir. Daha az bak ım istemeleri, daha az maliyetli olmalar ı ve istenen konforu sağ sağlayabilmeleri sonucunda, sonucunda, asansörlerde son dönemde dönemde her tip asansörde kullan ılmaya baş başlamışlardır. Doğ Doğrudan beslenen alternatif ak ım motorlar ında duruş duruş hassasiyetini ve ivmelenme rahats ızlıklar ını ortadan kaldırmak için, çift sargılı yani çift hızlı motorlar kullanılmaktadır. Ancak duruş duru ş hızının düş düşürülmüş ürülmüş olmasına kar şın, yük değ değişimlerinde motorun harici bir fren ile durdurulmas ından dolayı istenen hassasiyeti yakalamak mümkün olmuyordu. Yeni geli ştirilen kademesiz hızlanma ve motorun duruş duruş anında, hızını yüke göre kontrol ederek kendisini ayarlamas ı, alternatif ak ım motorlar ında istenen konforu sağ sağlamıştır. Son dönemlerde asenkron motorlar yerine, daha fazla bir hassasiyet verebilen senkron motorlar ın geliş geliştirilmesi ve kullanılmaya baş başlaması, çok daha konforlu asansörlerin yapılabilmesine olanak sağ sa ğlamaktadır. Motor seçimleri ve özellikleri, Tasar ım 2 bölümünde, malzeme seçimleri seçimleri k ısmında daha ayr ıntılı olarak verilecektir. Motor tahriki ile ilgili, EN 81/1 asansörde kullan ılacak motorlar ın beslenmeleri ve durdurulmalar ı için oldukça ayr ıntı vermektedir. Asansörde kullan ılacak bir yol verme iş i şlemi, kullanılan motora göre bu şartlar ı yerine getirmek zorundad ır. Aş Aşağıda özet olarak bu tahrik şartlar ı verilmiş verilmiştir. 4.6.5.1. Asansör Motor tahriki 1. Her asansörün kendine ait en az bir adet tahrik makinas ı olmalıdır. Aş Aşağıda belirtilen iki tahrik metoduna izin verilir: a) Sürtünme yoluyla (tahrik kasnağ kasna ğı ve halatlar ın kullanımı); b) Mekanik bağ bağlantılı, yani: 1) Tambur ve halatlar kullan ılmasıyla, veya 2) Zincir makaralar ı ve zincirlerin kullan ılmasıyla. Beyan hızı 0,63 m/s’yi aş aşmamalıdır. Kar şı ağırlık kullanılmamal ıdır. Dengeleme ağ ağırlığı kullanılabilir.
2. Asansörde otomatik olarak çal ışan ve aş aşağıdaki durumlarda devreye giren bir fren fr en sistemi bulunmalıdır: a) Şebeke geriliminin kesilmesinde; b) Kumanda geriliminin kesilmesinde. Frenleme sistemi, sürtünme ile etki eden bir elektro mekanik frene sahip olmal ıdır. Buna ek olarak baş başka bir sistem de (meselâ: elektriksel) kullan ılabilir. . 3. Asansörün bir elektrik güvenlik tertibat ının çalışması ile durdurulması aşağıda belirtilen şekilde yapılmalıdır. Besleme, kontaklar ı motor devresinde seri bağ ba ğlı, birbirinden bağ bağımsız iki adet kontaktörle kesilmelidir. İki kontaktörden birinin ana kontaklar ının asansör durduğ durdu ğunda devreyi açmamas ı durumunda, en geç bunu takip eden hareket yönü de ğişiminde, asansörün yeniden harekete geçmesi engellenmiş engellenmi ş olmalıdır. 4. Normal çal ışmaya dönüş dönüş, ancak elle müdahale ile mümkün olmal ıdır. Enerjinin kesilip tekrar gelmesi durumunda, makinan ın hareketsiz konumda tutulmas ı gerekli değ değildir. Motor hareket süresi sınırlayıcısı, bak ım kumandası ve elektrikli elle çal ışma kumandas ı sırasında kabinin hareketini engellememelidir. Asansör motorunun tahriki şartlar ının yanında, motor korumalar ı ile ilgili şartlarda özet olarak aşağıda belirtildiğ belirtildiği gibi uygulanmal ıdır. Tam özellikleri Bölüm 3 Asansör Tasar ımı II k ısmında açıklanmıştır.
4.6.5.2. Asansör motor korumalar ı 1. Ana şebekeye doğ doğrudan bağ bağlı motorlar k ısa devreye kar şı korunmalıdır. 2. Ana şebekeye doğ doğrudan bağ bağlı motorlar, bütün gerilim altındaki iletkenlerde beslemeyi kesen, elle tekrar kurulabilir tipte (Madde 3’te belirtilen durum hariç) bir otomatik devre kesiciyle aş a şır ı yüke kar şı korunmal ıdır. 3. Asansör motorundaki aş a şır ı yükün belirlenmesi, motor sarg ılar ındaki sıcaklık yükselmesi esas ına göre yapıldığında, motorun beslemesinin kesilmesi Madde 6‘ya uygun olmal ıdır. 4. Motorda farklı devrelerden beslenen sarg ılar varsa, Madde 2 ve Madde 3‘deki kurallar her sarg ıya uygulanır. 4.6.5.3. Asansör kumandalar ı Asansörün hareket kumandas ı elektriksel olarak sağ sa ğlanmalıdır. Asansörde hareket aş a şağıda belirtilen özelliklerin dışında yapılamaz. Özel durum çal ışmalar ında yapılacak kumandalar ın isimleri verilmiş verilmiştir. Hareketlerin tam özellikleri Bölüm 3 Asansör Tasar ımı II k ısmında açıklanmıştır. 1. Normal Kumanda : Bu kumanda butonlar veya dokunma ile çal ışan buton, manyetik kart gibi benzeri elemanlar yard ımı ile olmalıdır. Bunlar, gerilim altındaki k ısımlar ına kullanıcılar ın ulaş ulaşamayacağ amayaca ğı şekilde kutular içine konulmal ıdır. 2. Kapılar Açıkken Seviyeleme ve Otomatik Seviyeleme : Durak ve kabin kap ılar ı açıkken seviyeleme ve otomatik seviyeleme iş i şlemine aş aşağıdaki şartlar doğ doğrultusunda izin verilir: a. Hareketin kilit açılma bölgesi ile sınırlı olması durumunda b. Seviyeleme hızı 0,8 m/s’yi aş aşmamalıdır. c. Otomatik seviyeleme h ızı 0,3 m/s’yi aş aşmamalıdır. 3. Bak ım Kumandası : Asansörün kontrol ve bak ım çalışmalar ını kolaylaş kolaylaştırmak üzere, kabin üstünde kolay eriş eri şilebilir bir kumanda tertibatı bulunmal ıdır. Bu tertibat, elektrik güvenlik tertibat ı ile ilgili kurallara uygun bir anahtarla devreye al ınmalıdır (bak ım kumandası anahtar ı). Bu anahtar, iki konumlu olmal ı ve yanl ışlıkla çalıştır ılmaya kar şı korunmuş korunmuş olmalıdır. Kumanda tertibat ında, kapı mekanizmalar ına kabin üstünden kumanda etmek için gerekli, yanlışlıkla çalıştır ılmaya kar şı korunmuş korunmuş özel anahtarlar (ş ( şalterler) da bulunabilir. 3. Elektrikli Elle Kumanda : Beyan yükü ile yüklü kabini yukar ı yönde hareket ettirmek için harcanan kuvvetin 400 N’u geçtiğ geçti ği tahrik makinalar ında, makina dairesine uygun bir elektrikli elle kumanda anahtar ı (şalteri) konulmalıdır. Tahrik makinas ı normal şebekeden veya (varsa) yedek jeneratör devresinden beslenmelidir. Elektrikli elle kumanda anahtar ı devreye girdikten sonra kabinin hareketi, kumanda butonlar ına sürekli bas ılmak suretiyle sağ sağlanmalıdır. Bu butonlar yanlışlıkla çalıştır ılmaya kar şı korunmuş korunmuş ve hareket yönleri aç ıkça belirtilmiş belirtilmiş olmalıdır; Elektrikli
elle kumanda anahtar ı ve kumanda butonlar ı, kullanılırken tahrik makinas ının kolaylıkla gözlenebileceğ gözlenebileceği bir yere konulmal ıdır; Kabin hızı 0,63 m/s’ yi aş aşmamalıdır. 4. Yükleme Rampası Hareketi Kumandası : Kabinin, kabinin yükleme ve boş bo şaltılmasına imkân verecek ş verecek şekilde durak ve kabin kap ılar ı açık olarak hareketine aş a şağıdaki durumlarda izin verilir: a. Kabinin hareketi ancak, ilgili durak seviyesinin en fazla 1,65 m üzerine kadar olan bir bölgede mümkün olmal ıdır; b. Kabinin hareketi, kurallara uygun, hareket yönüne ba ğlı bir güvenlik tertibatıyla sınırlandır ılmalıdır; c. Hareketin hızı 0,3 m/s’yi aş aşmamalıdır;
4.6.5.4. Asansör hareketinde zorunlu di ğer tertibatlar Asansörün hareketi esnas ında oluş oluşabilecek diğ diğer tehlikelerin önlenebilmesi için aş a şağıda verilen tertibatlar ın faal olması zorunludur. 1. Durdurma Tertibatı : Aşağıda belirtilen yerlerde asansörü durdurmak için ve makina gücü ile çalışan kapılar dahil hizmet d ışında tutan bir durdurma tertibat ı bulunmalıdır: a. Kuyu dibinde b. Makaralar dairesinde c. Kabin üstünde, kolay eriş eri şilen bir yerde, bak ım veya kontrol elemanlar ının giriş giriş yerinden en çok 1 m uzakl ıkta. Giriş Girişten 1 m’den uzak olmamak kayd ıyla durdurma tertibatı olarak, bak ım kumandas ı durdurma tertibatı da kullanılabilir; d. Bak ım kumandası tertibatında e. Yükleme rampası kumandası olan asansörlerin kabinlerinde. Yükleme rampas ı giriş girişlerinden en çok 1 m mesafede bir durdurma tertibat ı bulunmalı ve açık bir ş bir şekilde işaretlenmelidir . Durdurma tertibatı olarak uygun elektrik güvenlik tertibat ı kullanılmalıdır. Bu anahtar iki konumlu ve yanl ışlıkla çalışma konumuna getirilmeyecek bir yap ıda olmalıdır. Yükleme rampası kumandas ı olan kabinler haricinde kabinde durdurma tertibat ı kullanılmamalıdır. 2. Alarm Tertibatı : Gerektiğ Gerektiğinde dışar ıdan yardım istemek için, kabin içinde kolayl ıkla fark edilebilir ve eriş erişilebilir bir tertibat bulunmalıdır. Bu tertibat, acil durum aydınlatma besleme kaynağ kaynağından veya eş e şdeğ değer bir besleme kaynağ kayna ğından beslenmelidir. Bu tertibat, yard ım edecek kiş kişinin bulunduğ bulunduğu mahal ile sürekli iki yönlü haberleş haberle şmeyi sağ sağlamalıdır. Haberleş Haberleşme sisteminin çalıştır ılmasından sonra, kabinde mahsur kalan ki şinin baş başka bir iş işlem yapmasına gerek olmamalıdır. Asansör seyir seyir mesafesinin mesafesinin 30 m’yi aş aşması durumunda, kabin içi ile makina dairesi arasında acil durum kaynağ kaynağından beslenen bir interkom sistemi veya benzeri tesis edilmelidir. NOT - Şehir telefon şebekesine bağ ba ğlanması durumunda uygulanmayacakt uygulanmayacakt ır. 3. Öncelikler ve Sinyaller : Elle açılan kapısı olan asansörlerde bir tertibat, kabinin durduktan sonra harekete geçmesini geçmesini en az 2 saniye engellemelidir. Kabine giren bir kimse kap ı kapand ıktan sonra, bir dış kumanda çağ ça ğr ısı etkili olmadan önce kumanda butonuna basmak için en az 2 saniyelik bir süreye sahip olmal ıdır. Bu şart toplamalı kumandalı asansörlere uygulanmaz. Toplamal ı kumandal ı asansörlerde durakta bekleyen kiş ki şilere, duraktan kolayca görülebilen ışıklı bir sinyal ile asansörün bir sonraki hareket yönü gösterilmelidir. NOT - Asansör gruplar ı için duraklarda kat göstergeleri tavsiye edilmez. Bununla beraber, kabinin kata geliş gelişinin sesli bir sinyalle bildirilmesi tavsiye edilir. 4. Kabin Yükünün Kontrolü : Asansör, kabinin aş a şır ı yüklenmesi durumunda, otomatik seviyeleme dahil kabinin normal harekete geçmesini önleyen bir tertibatla t ertibatla donat ılmalıdır. Beyan yükü, en az 75 kg olmak kayd ıyla, % 10 dan fazla aş a şılırsa, kabinin aş a şır ı yüklü olduğ olduğu kabul edilir. Kabin aş a şır ı yüklendiğ yüklendiğinde; a. Kullanıcılar kabin içindeki sesli ve/ veya görünür bir sinyal ile bilgilendirilmelidir; b. Motor gücüyle tahrik edilen otomatik kap ılar tam olarak aç ılmalıdır; c. Elle çalışan kapılar kilitlenmemiş kilitlenmemiş durumda kalmal ıdır; d. Asansör hareketi için için ön iş işlemler etkisiz duruma getirilmelidir.
