Dünyada Ve Türkiye'de Müzik Sosyolojisi Ali Ergur

Güven, U. Z. ve Ergur, A. (2014). Dünyada ve Türk � ye’ ye’de müz�k sosyoloj�s�n�n yer� ve gel�ş�m�, Sosyoloj � � Derg Derg � �s � , 3. D�z�, 29. Sayı, 2014/2, s.1-19

Dünyada ve Türkiye’ Türkiye’de de Müzik Sosyolojisinin Sosyolojis inin Yeri ve Geli şimi Uğur Zeynep Güven*, Ali Ergur** Özet: Bu makalen�n ana amacı müz�k sosyoloj�s�n�n dünyadak � ve Türk �ye’dek � yer � ve gel�ş�m�n� �ncelemekt�r. Öncel�kle, dünyada müzik sosyolojisinin tar�hsel gel�ş�m� �le alanın kapsamı ve sınırları bel�rt�lerek, Türk �ye’de modernleşme sürec� �le �mlenen müz�k sosyoloj�s� alanının doğ uşu, alanın bel�rg �nleşmes�ndek � toplumsal arka plan ve erken dönem çalışmalar anal�z ed�lm�şt�r. Kentleşme, göç, küreselleşme g �b� sosyoloj�k olgular �le kültür endüstr�ler� ve yen� �let�ş�m teknoloj�ler�n�n, müz�ğ�n toplumsal kullanımını hang � açılardan dönüştürdüğ ünün ünün �ncelend�ğ� makalede, daha sonra müz�ğ�n üretimi, alımlanması ve tüket�m�n�n karma şık yapısının sosyoloj�ye hang � açılardan konu olduğ u ara ştırılmıştır. Bel�rt�len çerçevede, Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� alanında ortaya konulan eserler�n, çalışılan alanların genel de ğ erlend erlend�r�lmes� ve güncel tartışmaların ortaya konulması hedeflenm�şt�r. Bu anlamda, makale müz�ğ�n toplumsal b�leşenler�n� ve �şlevler�n� �ncelerken, müz�k sosyoloj�s� tar�h�n� gün ışığ ına ına çıkarmayı amaçlamaktadır. Anahtar Kel�meler: Müzik Sosyolojisi, Müzik Kültürü, Toplumsal Tarih, Modernle şme, Toplumsal Değ işme

The Position and the Development of Sociology of Music in the World World and in Turkey Turkey Abstract: The ma �n object�ve of th�s art�cle �s to explore the pos �t�on and the development of soc�ology of mus�c �n the world and �n Turkey. To beg �n w �th, follow �ng an evaluat�on of the h�stor�cal development, the content and the l �m�tat�ons of th�s f �eld, the art�cle analyzes the emergence of soc �ology of mus�c �n Turkey marked by the modern�zat�on process, �ts soc�al background and the early works. Exam�n�ng the ways �n wh�ch many soc�al phenomena such as urban �zat�on, m�grat�on, global�zat�on along w �th culture �ndustr�es and new commun�cat�on technolog �es altered the soc �al uses of mus�c, the art�cle further checks up on the means through wh �ch the complex structure of the product �on, recept�on and consumpt�on of mus�c �s subjected to soc�olog �cal analys�s. W �th�n th�s framework, th�s art�cle a �ms to put forth the major works w �th�n soc�ology of mus�c, an overv �ew of the areas of study as well as the current �ssues and debates �n Turkey. In th �s sense, th �s art�cle �ntends to go through the soc�al components and funct �ons of mus�c wh�le shedd�ng l �ght onto the h�story of soc�ology of mus�c. Keywords: Soc�ology of Mus�c, Mus�c Culture, Soc�al H�story, Modern�zat�on, Soc�al Change #$%& '()& '$&* #+%,-+.+ /0,1+$2,-+2, 3+0 4%+5,67- 3789:-+2, ;(26(:(<, =>:9?9& @$(A& '$&* '$&* B7:7-727$76 /0,1+$2,-+2, 3+0 4%+5,67- 3789:-+2, ;(26(:(<, =>:9?9* 7+$CD$E C2D&+%D&-$& !

!!

2

Sosyoloj� Derg �s�, 2014/2, 3. D�z�, 29. Sayı

Müz�k Sosyoloj�s�n�n Gel�ş�m� ve Kavramsal Sınırları Müz�k sosyoloj�s�, müz�k ve toplum arasındak � karşılıklı, çok boyutlu ve çok anlamlı �l�şk �y � �nceleyen sosyoloj�n�n alt dallarından b �r�d�r. B�r sanat dalı olarak müz�ğ�n toplumsal b�leşenler�n�; s�yaset, d�n, ekonom�, k �ml�k, c�ns�yet ve gündel�k hayat prat�kler� g �b� alanları �çerecek şek �lde, parçalı ve d�nam�k kültürel örüntüler�n� �ncelemey � hedeflemekted�r. Bu sayede, hem müz�ğ�n hang � toplumsal koşullar çerçeves�nde yaratılıp b�r eser ya da ürün olarak ortaya konulduğ unu unu anlayab�lmek hem ortaya konulan müz �k üzer�nden toplumun �ç�nde bulunduğ u koşullar hakkında yorum yapmak ve çıkarsamalarda bulunmak mümkün hale gelmekted �r. Müz�k sosyoloj�s�, müz�ğ�n üret�m�, tems�l�, alımlanması ve tüket�m�, müz�ğ�n ekonom� pol�t�ğ�, toplumsal kullanım ve �şlevler�n� kapsamakta, sosyolo j� alanındak � farklı kuramsal yakla şım ve ara ştırma yöntemler�n�n kullanıldığ ı �ncel�kl� b�r ara ştırma alanına �şaret etmekted�r. “B�r toplumda hang � toplumsal sınıf, etn�k ya da c �ns�yet grupları hang � müz�k türler�n� terc�h etmekted�r?”, “B�r kent�n hang � bölge ya da semtler �nde, ne tür konser vb. müz �k akt�v �teler�, hang � sebeplerden ötürü daha fazla yer almaktadır?”, “Müz �k endüstr�s� hang � müz�k türler�n�, sanatçıları ya da eserler �, hang � kanallar aracılığ ıyla, ıyla, ne tür yöntemlerle pazarlamaktadır?” şekl�nde formüle ed�leb�lecek sorular aracılığ ıyla, ıyla, b�r yandan, sosyoloj�n�n kentleşme, kap�tal�zm, göç, toplumsal tabakala şma g �b� alanlarını kapsayan makro-sosyoloj�k b�r perspekt�f �çermekted�r. D�ğ er er yandan �se, “Gündel�k hayatta kurulan toplumsal �l�şk �lerde müz�k beğ en en� ve terc�hler�n�n rolü ned�r?”, “B�r konsere g �d�ld�ğ�nde müz�syen ve d�nley �c� arasındak � etk �leş�m düzey � ned�r?”, “Ergenl�kten genç yet�şk �nl�ğ e geçerken, toplumsal a �d�yet grubu bel�rlemede gençler�n müz�k terc�h ve kullanımlarının rolü ned�r?” g �b� sorular �se, alanın sembol�k etk �leş�mc�l�k ve dramaturj�k yakla şım g �b� b�r toplumda yüz yüze kurulan �l�şk � ve etk �leş�mler kapsamında m�kro-sosyoloj�k perspekt�f �ne �şaret etmekted�r. Dünyada Müz � �k Sosyoloj � � s� Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s�n�n gel�ş�m�n� �ncelemeden önce, dünyada bu alanın doğ uşu ve gel�ş�m�ne �l�şk �n genel b�r de ğ erlend erlend�rme, ülkem�zdek � çalışmaları anlamlandırmak �ç�n elbette yararlı ve gerekl � gözükmekted�r. Müzik sosyolojisi, sosyoloji biliminin görece genç alt dallarından biridir. Müzik tarihinin insanlık tarihi kadar eski oldu ğ u kabul edilmekle beraber, müziğ in in toplumsallığ ına ına �l�şk �n çalışmalar oldukça yakın b �r dönemde ele alınmaya ba şlanmıştır. Fransız İht�lal� ba şta olmak üzere dünya toplumsal tar �h�n�n akışını değ�şt�ren s�yas� devr�mler, Endüstr� Devr�m�, kap�tal�zm�n yüksel�ş�, hızlı kentleşme ve toplumsal hareketler sebeb �yle sosyoloj� b�l�m�ne duyulan �ht�yaç, çok geçmeden toplumsal değ�şmen�n öneml� b�r b�leşen ve ta şıyıcısı olan

Güven, Ergur / Dünyada ve Türk �ye’de Müz�k Sosyoloj�s�

3

sanat ve müz�k alanının önem�n� akla get�rm�şt�r. N�tek �m sosyoloj�n�n kurucu �s�mler� arasında yer alan Max Weber, daha geçt �ğ�m�z yüzyılın ba şlarından �t�baren, müz�k sosyoloj�s�n�n doğ uşuna �l�şk �n temel kavram ve düşünme b�ç�mler�n� ortaya koyması bakımından büyük önem te şk �l eder. Weber, “Müz�ğ�n rasyonel ve sosyal temeller�” (1958) ba şlıklı eser�nde, harmon�, melod�, notalama s�stem�nde ve müz�k aletler�n�n üret�m�nde standartla şma ba şta olmak üzere, Batılı ve modern toplumlarda kap �tal�zm�n yüksel�ş�ne yol açan eşs�z b�r unsur olarak bel�rled�ğ� rasyonelle ş me kavramının, müz�ğ�n kullanımı ve toplumsal �şlev �nde de merkez� rol oynadığ ını göster�r. Ayrıca, ayrıntılı b�r şek �lde, tekn�k, ekonom�k ve toplumsal �l�şk �ler�n modern müz�ğ�n ve müz�k aletler�n�n şek �llenmes�ndek � etk �s�n� ortaya koyar. Weber’�n müzik analizinde toplumsal sınıf, merkez� b�r rol oynamakla beraber, ekonom� ve kültür alanını, hatta �kl�m faktörünü b�le sosyo-müz�kal �ncelemeler�ne dâh�l etm�şt�r (Turley, 2001, s. 635). Aslında Güney Avrupa’da icat edilen piyanonun, iklimin daha soğ uk olması sebebiyle daha ev merkezli, ev içi hayatı önem ta şıyan kuzey Avrupa ülkelerinde daha çabuk benimsenmesi ve yayılmasını bunun en belirgin örne ğ i olarak vermektedir. Antik dönemden modern döneme geçişi kapsayan uzun süreç boyunca müzikteki mistik ve zor, bir ba şka deyişle, irrasyonel öğ elerin elimine edilmesi, Weber’�n tar�h ve sosyoloj� alanlarını b�rleşt�rd�ğ�n� de ortaya koymaktadır (Botste�n, 2010, s. 183). Sosyoloj�k düşünce tar�h�n�n en öneml� erken dönem Alman dü şünürler�nden Georg S�mmel de, tonal ve atonal müz �kler�n konserler�n�n yer aldığ ı çevreye d�kkat çekerek (S�mmel, 1980, s. 31) müz �k-dışı dünyada/alanda ( extra-mus � cal world ) müz�ğ�n tems�l� üzer�nden müz�ğ�n toplumsal anlamını sorgulamıştır. Ayrıca, müz�k cemaatler� (mus � cal commun� ty ) ve beğ en� kamuları (taste groups ) üzer�ne eğ�lerek bugünkü d�nlerk �tle anal�zler�n�n de tohumunu atmı ştır (Etzkorn, 1964, s. 101-17). Dünyada müz�k sosyoloj�s�n�n gel�ş�m�ne bakıldığ ında günümüze de ğ�n gelm�ş geçm�ş en etk �l� müz�k sosyoloğ u olarak kabul ed�len Frankfurt Okulu düşünürler�nden Theodor W. Adorno ön plana çıkmaktadır. 1944 yılında, y �ne aynı ekolden b�r ba şka düşünür Max Horkhe�mer �le beraber yayınladı ğ ı Aydınlanmanın d � yalekt �ğ� eser�nde kültür endüstr � s� kavramını anal�z etm�şt�r. Buna göre, müz�ğ�n, standartla şmış, b�rb�r�n�n aynı ve tanıdık ( fam� l� ar ) melod� ve kalıplar aracılığ ıyla k �tleler�n zevk ve beğ en�ler�n� nasıl man�püle ett�ğ�n� ve bu durumun nasıl a şamalı b�r yabancıla ş ma ve şeyleştirmeye yol açtığ ını ortaya koymuştur (bkz. Adorno ve Horkhe�mer, 1979 [1944]). “Müz �ğ�n fet�ş karakter�” ve “d�nlemede ger�leme” �le “sahte-b�reyselleşme” müz�k sosyoloj�s� l�teratürüne kattığ ı temel kavramların ba şında gelmekted�r. C � dd � müz � k ve haf � f (popüler) müz � k olarak bel�rled�ğ� �k � alan arasındak � ayrımı ve oluşturduğ u sek �z temel d�nley �c� t�poloj�s� de sonrak � onyıllarda yapılacak d�nlerk �tle

4


anal�zler�ne zem�n hazırlamıştır (bkz. Adorno, 1991; 1994; 2002). Bununla beraber, Adorno’nun yakla şımı, fazla determ�n�st�k ve el�t�st olması ya da kavramsalla ştırmalarında bazı eks�k yönler olduğ u doğ rultusunda özell�kle son b�rkaç on yılda eleşt�r�lm�şt�r. Buna örnek olarak, Gendron (1986, s. 26) standartla şmış üret�m b�ç�m� anlamında ortak yönler� bulunmakla beraber, müz�k eserler�n�n (textual art � fact ), araba g �b� d�ğ er sanay � ürünler�nden ( funct � onal art � facts ) �ncel�kl� ve farklı ba ğ lamlarda kullanılab�lme olana ğ ı bakımın dan ayrılması gerekt �ğ�n� vurgular. Cook (1996) �se, Adorno’nun görüşlerinin kullanım değ eri ve tüketici ihtiyacı ilişkisi bakımından geçerliliğ ini b�r ölçüde koruduğ unu, ancak artık pazarlama ve reklamın b �zat�h� söylem ve �şley �ş olarak değ er�n�n müz�k eserler�n�n de dah�l olduğ u k �tle ürünler� kadar ön planda olduğ unu söyler. Bu eleşt�r�lerle �lg �l�, yalnızca Türk �ye’dek � eserler�n �ncelend�ğ� makalen�n üçüncü bölümünde de, Türk sosyal b �l�mc�ler�n�n Adorno’nun kavramsalla ştırmalarına yönel�k eleşt�r�ler�ne değ�n�lecekt�r. Erken dönem müz�k sosyoloj�s�n�n ardından, alanın temel�n� oluşturan artık yerl� yer�ne oturmuş kavramları ışığ ında, 1950’ler�n ba şlarından �t�baren mutlak estet�k ve sanat ba ğ lamında değ erlend�r�ld�ğ�nde de müz�k olgusunun toplumsal çevre ve kültürden ba ğ ımsız olmayaca ğ ına vurgu yapan eserler (bkz. S�lbermann, 1955; Sup�č�č, 1960) ortaya konulmaya ba şlanmıştır. Elbette müz�k sanatının toplum �ç�nde konumlandırılma g �r�ş�m�, müz�ğ�n performans, tems�l, da ğ ıtım ve tüket�m�ne �l�şk �n sınıflayıcı kavramsal çalışmaların (bkz. Besseler, 1959; Ratcl�ffe, 1961; Attal�, 1977; Becker, 1997) önünü açmıştır. Buradan müz�k sosyoloj�s� alanının günümüzde de �çer�ğ� der�nleşerek gen�şleyen d�nlerk �tle çözümlemeleri berrakla şmaya ba şlamıştır. Özellikle, toplumsal aktörün sahip olduğ u ekonomik, sosyal ve kültürel kapitallere göre, sanat ve müzik alanındaki beğ eni ve tercihlerini de şekillendirdiğ i düşüncesi, Fransız düşünür Pierre Bourdieu (1977; 1984) ile belirginle şmiştir. Popüler kültür ve medyanın etk � anal�zler� çerçeves�nde, 1970’lere doğ ru gel�nd�ğ�nde, müz�k sosyoloj�s�, artık �let�ş�m b�l�mler� ve kültürel çalışmalar alanını da �çeren d�s�pl�nlerarası b�r mecra hal�n� almıştır. B�r toplumun yapısına ayna tutan müz �k beğ en� ve terc�hler�n�n anal�z ed�lmes� g �r�ş�m� b�r yandan da, yalnızca toplumsal sınıf de ğ�l, gençl�k çalışmaları �le de ba ğ kurup (bkz. Johnstone ve Katz, 1957), �lerleyen onyıllarda medya etk �s�n� de kapsamına katan çalışmalara yön verm�şt�r (bkz. Bont�nck, 1994). Müz�k sosyolo j�s�n�n bu gen�şleyen kapsamı, B�rm�ngham Kültürel Çalışmalar Okulu düşünürler� �le beraber d�nley �c� çözümlemeleri, feminist kuram (bkz. McRobb�e, 1999), altkültür çalışmaları ve medya anal�zler� �le �l�şk �lenm�şt�r. Medya ve müz�k �l�şk �s�, 2. Dünya Sava şı yıllarından �t�baren propaganda aracı olarak kullanılmasından ba şlayarak, k �tle �let�ş�m teknoloj�ler�n�n büyük b�r �vme �le gel�şt�ğ� 90’lı yılların sonunda �t�baren �se, küresel a ğ dâh�l�nde, gündel�k ha-


5

yatın her anına nüfuz etmey � ba şarmış sosyal medyadak � kullanım ve �şlev �n� kapsayan çok sayıda b�l�msel ara ştırmaya konu olmuştur (bkz. Wangermée, 1971; Malm, 1993; Jones, 2000). Müz�k altkültürler� konusunda m�henk ta şı eser olarak değ erlend�r�len Hebd�ge’�n “Altkültür: Tarzın anlamı” (1979) çalı şmasının ardından, �lerleyen dönemlerde yalnızca müz �k altkültürü değ erlend�rmeler�ne (bkz. Jenks, 2005) değ�l, artık altkültür kavramının müz �k kültürler�n� etraflıca açıklamada yetemed�ğ� a şamada yer�n� alan yen�l�kç� kavramlara da rastlanmaktadır. Müz�syen ve d�nley �c�ler�n kent�n bel�rl� b�r alanında etk �leş�mler�n� �fade eden mus �c � k �n g (Small, 1998), lokal ya da translokal müz � k sahnes � (mus � c scene ) (Bennett ve Peterson, 2004), m� kromüz � kal sahne (Slob�n, 1993), m� nör müz � k (Cler ve Mess�na, 2007) bunlardan yalnızca b �rkaçına örnekt�r. 1960’lı yıllardan �t�baren yalnızca kavramsal ve metodoloj�k çalışmalar değ�l, toplumsal hareketler ve egemen �deoloj�lere karşıt-kültürler�n, özell�kle rock ve d�ğ er protest türler ile toplumsal olanı müzikle ifadeleri alanın çalı şma sahalarından biri haline gelmeye ba şlar (bkz. Fr�th, 1978). Rock müziğ e ilişkin toplumsal çözümlemeler ise yalnızca altkültür �ncelemeler� değ�l popüler müz�k çalışmalarının da b�r parçası olagelm�şt�r. Popüler müz�k çalışmaları �se 1950’lerden �t�baren müz�k sosyoloj�s� kapsamına g �recek şek �lde, T�n Pan Alley dönemi incelemesinden popüler kültür imgeleri haline gelen Beatles, Elvis Presley gibi müzisyenlerin sosyolojisine evr�l�p, pop müz�ğ�n p�yasası, �şley �ş ve etk � alanına uzanan çalışmalarla devam etm�şt�r (bkz. R �esman, 1950; Tagg, 1982; Lull, 1992; Ingl�s, 1996). 1980’lerden günümüze �se müz�k sosyoloj�s� alanında, kuramsal ve metodoloj�k yakla şımların sorgulanması, yen�den ele alınması �le devam etmekle kalmamı ş, küreselleşme, çokkültürlülük ve postkolonyal�zm eksen�nde müz�ğ�n toplumsal �zdüşümü �ncelenmeye devam ed�lm�şt�r (bkz. Stokes, 2004; Kro�er, 2012). Eşzamanlı olarak, göç olgusunun ya da farklı tezahürler� olan özgül sınıf çatışmalarının sonuçları �le ba ğ lantılı olarak, kent ya şamına uyum sa ğ lamadak � sıkıntıların �fade bulduğ u, punk, grunge, h�phop g �b� müz�k türler�n�n kültürel çerçeves�n� ara ştıran çalışmalar dünya çapında b�l�m �nsanlarının �lg �s�n� çekerek müz�k sosyoloj�s�n�n farklı d�s�pl�nler �le olan etk �leş�m�n� g �derek arttırmıştır.

Müz � k Sosyoloj � s� : Alanın Sınırları Müz�k sosyoloj�s� geçt�ğ�m�z yüzyıl ba şından �t�baren, müz�ğ�n toplum �ç�ndek � anlamlı yer�ne duyulan �lg � ve meraktan ba şlayıp kend� kuramsal altyapı ve metodoloj�s�n� oluştururken, müz�k ve toplum �l�şk �s�n� sorgulamanın get�rd�ğ� d�s�pl�nlerarasılık sayes�nde, felsefe, ps�koloj�, antropoloj�, müz�koloj�, �let�ş�m alanı g �b� sosyal ve beşer� b�l�m dallarının ara ştırma kapsamına g �rm�şt�r. Amer�kalı etnomüz�kolog John Black �ng’�n (1973) �nsanoğ lunun ne

6


kadar müz � ksel olduğ u sorusunu1 akılda tutarak, özell�kle müz�ğ� konu ed�nm�ş; müz�k üzer�nden b�r toplumu ve kültürü anlamlandırmaya yönel �k d�s�pl�nlerden etnomüz�koloj�, müz�koloj� ve müz�k sosyoloj�s� arasında aslında ne kadar esnek sınırlar olduğ u görüleb�l�r. Etnomüz �koloj�, müz�k hakkında kavramsalla ştırmalar, müz�ğ e �l�şk �n davranış ve tavırlar �le müz�ğ�n b�zat�h� kend�s�n� �çeren üç anal�t�k düzey � kapsayan model�yle (Merr�am, 1964, s. 32) müz�koloj�den ayrılır görülmekted�r. Müz�koloj�n�n, Gu�do Adler �le amaçları, yöntem� ve s�stemleşt�r�lmes�n�n ardından, günümüzde bu d �s�pl�n yalnızca Batı müz�ğ�n�n tekn�k özell�kler� ya da tar�h�nden �baret olmaktan uzaktır. Dahası, s�stemat�k müz�koloj�, etnomüz�koloj�, tar�hsel müz�koloj� g �b� alt dallar sunmaktadır. B �r ba şka dey �şle, günümüzde artık her �k � d�s�pl�nde de, tıpkı müz�k sosyoloj�s�n�n asıl amacı olan müz�k-toplum-kültür �l�şk �s�n� anlamlandırmak hedefler arasında öneml � b�r yer tutmaktadır. Müz�k antropoloj�s�n�n, etnomüz�koloj� �le k �m� zaman aynı anlamda kullanılması d�kkat çekeb�l�r. Bu durum, antropoloj� b�l�m�n�n kökler�nde �z� bulunan, Batı-dışı, modern-olmayan, ötekin�n kültürünün merak ed�l�p ara ştırılması �le �l�şk �l�d�r. Buradan hareketle ba şlangıçta, l�teratürde (bkz. Seeger, 1958; Merr�am, 1964; Myers, 1992) Batı’nın sanat müz �ğ� ve popüler müz�kler� dışında kalan, geleneksel ve yerel olanın yer aldı ğ ı müz�k kültürler�n�n �ncelend�ğ� b�r alan olarak yer almaktaydı. Ancak günümüzde, artık “etno” önek �n�n anlam �çer�ğ�nde dönüşümler olması; antropoloj� b�l�m�nde de ötek �n�n uzakta olmadığ ı, farklı kültürler�n b�r arada ya şadığ ı düşünces�, tam da küreselleşen çokkültürlü kent ya şamı söylem� �le yen�den şek �llenmekte olan sosyoloj� alanı �le kes�şmekte, etnomüz�koloj� alanını müz�k sosyoloj�s� alanına daha da yakınla ştırmaktadır. Aynı anda hem kültürün b� r b� le ş en� olarak müz�k, hem kend� yapısı ve �ç d�nam�kler� olan müz � k kültürü �ncelemeler�, müzik sosyolojisinin kapsamına girmektedir. Günümüzde, etnomüz �koloj�n�n doğ uşundan var olan Batı-dışı, yerel ya da kırsal olanın müz�k kültürüne duyulan �lg �n�n aks�ne, müz�k sosyoloj�s�n�n kapsamında, n�cel�ksel ve n�tel�ksel ara ştırma yöntemler� kullanılarak gerçekleşt�r�len sosyoloj�k saha çalışmaları �le b�leşenler� �ncelenen, endüstr�yel, modern, kentleşm�ş toplumlardak � müz�k kültürler� yer almaktadır. Buna ek olarak, müz�k sosyoloj�s� alanı, kurumsal b�r müz�k eğ�t�m� geçm�ş�, besteleme ya da performans becer �s�, müz�k tekn�kler�nde uzmanlık, müz �k tar�h�ne vâkıf olma g �b� ön koşulları şart koşmadığ ından, sosyoloj� yapan b�l�m �nsanlarının müz�ğ� ara ştırması; müz�k üzer�nden toplumu anlama çalışmasını �fade etmekted�r. Bu durumda, ara ştırılan müz�k kültürünün n�tel�kler�ne ve hang � amaçla, hang � açı(lar)dan ele alındığ ıyla ba ğl antılı olarak, müz�ğ�n kend�s�ne Eser�n de adı olan or� j�nal soru şu �d�: “How mus�cal �s man?”

1


7

�l�şk �n anal�zler�n yer alma boyutu ve sınırı de ğ�şkenl�k göstereb�lmekted�r. Burada sınırı bel�rlerken d�kkat ed�lmes� gereken b�r husus, çalışmanın müz�k odaklı olmasındak � önemd�r. Yan�, s�yaset, k �ml�k, göç, etn�s�te, toplumsal hareketler, sınıf vb. alanlardan hang �s� üzer�nden �nşa ed�l�rse ed�ls�n, yapılan toplumsal çözümlemelerde müz �k kültürünün önem�; bel�rl� b�r kültür �ç�nde bahs� geçen müz�ğ�n önem�, n�tel�kler� ve b�leşenler� üzer�nde vurgu olmalıdır. B�r ba şka dey �şle, sosyoloj�n�n b�r ba şka alt dalında, söz gel �m� s�yaset sosyoloj�s� veya toplumsal c�ns�yet alanında çalışma yapan b�r b�l�m �nsanının, ara ştırması sırasında kar şısına çıkmış b�r müz�k kültüründen bahsetmes� ya da çalışmasının �çer�ğ�n�n b �r kısmını buna �l�şk �lend�rmes� elbette bu çalışmayı müz�k sosyoloj�s� alanında yapılmış b�r çalışma kılmamaktadır.

Türk � ye’de Müz � k Üzer � ne Dü şüncen� n Tar �h çes� Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� alanında çalışmaların sosyoloj�k eser küll�yatı �ç�nde görece yakın b�r tar�he öncelenebilir ve sayıca sınırlı oluşu, Türk �ye’de müz�k ve toplum �l�şk �s�n�n önem�n�n kavranmasının da geç gerçekleşt�ğ� anlamına gelmemekted�r. Aks�ne, müz�k ve toplumsal değ�şme üzer�ne düşüncen�n tohumlarının erken Cumhur�yet dönem�nden önce atılmaya ba şlandığ ı söyleneb�l�r. Gerek geçt�ğ�m�z yüzyıl ba şından ber� devlet �ç�nde ve devlet el�yle, �çer�k, tekn�k ve �deoloj�k olarak dönüşen müz�k eğ�t�m� ve müz�ğ�n kullanım amaçları, gerek tar �hsel olarak onyıllarla �fade ed�lerek yen�l�k ve değ�şmeler�n saptanab�leceğ� hem ana akım hem alt kültür müz�k türler�, alanda öncel�kl� bel�rleyen olarak modernleşme kavramına �şaret etmekted�r. Türk �ye’de modernleşme sürec�n�n, Cumhur�yet dönem�nden önce Tanz�mat Dönem� uygulamalarıyla batılıla şma eğ�l�m� �le bel�rg �nleş�p var olan geleneksel yapıların çözülmes�yle ba şladığ ı düşünülmekted�r (bkz. Ahmad, 1994; Zürcher, 1995; Mard�n, 2002). Modernleşme sürec�n�n müz�k alanındak � yansıması kapsamında, 1826 yılında Sultan II. Mahmut’un Mehterhane’y � la ğ ved�p yer�ne Batılı sa �klerle kurumsal n�tel�ğ� oluşturulan Muz�ka-yı Humayûn’u kurması öneml� dönüm noktalarından b�r� olarak kabul ed�lmekted�r. 1924’te Muz�ka-yı Hümayûn, R �yaset-� Cumhur Mus�k � Heyet�’ne (bugünkü Cumhurba şkanlığ ı Senfon� Orkestrası) çevr�lecekt�r. Bu köklü değ�ş�kl�ğ� tak �p eden �lk yılda ünlü İtalyan opera bestec�s� Gaetano Don�zett�’n�n kardeş� Gu�seppe Don�zett�’n�n repertuarı oluşturmak ve eğ�t�m vermek amacıyla kurumun ba şına get�r�lmes� �le müz�kte modernleşme sürec�ne hız katmıştır. 1797’de III. Sel �m dönem�nde sarayda �lk operanın serg �lenmes�ne kadar öncelenebilecek “batıya yüzünü dönme”, geç Osmanlı dönem �nde Klas�k Türk Mus�k �s� �cracılarından Hacı Ar�f Bey g �b� �s�mler�n, daha kısa, görece daha rahat anla şılır ve akılda kalıcı b�r form olan şarkıya yönelmes�, özell�kle gayr�müsl�m tebaadan kadın tems �lc�ler�n yaygınla ştırdığ ı kanto türü

8


�le kamusal ve eğ lenceye dönük müz�k performanslarını tanıtması cumhur�yet dönem�nde kültür, sanat ve müz�k alanlarındak � batılıla şma projes�ne temel hazırlamıştır. Modern cumhur�yet�n temel �lkeler�nden b�r�n�n, ulus-devlet �ç�nde m�ll� mus�k � �nşası olduğ u göz önünde bulundurulduğ unda, Cumhur�yet�n kurucu kadrosunda yer alan �deologlardan, Türk �ye’de sosyoloj�n�n de kurucu �sm� olarak kabul ed�len Z�ya Gökalp’�n, Türk harsı ve Batı meden�yet�n�n b �rleşt�r�lmes�ne yaptığ ı vurgu önem kazanmaktadır (Gökalp 1997 [1923]). Halk türküler�n�n derlenmes� ve Batı tekn�ğ� �ç�nde armon�ze ed�lmes�, hem halk kültürü hem Batının sanatına önem vererek m �ll� mus�k �n�n yaratılması bu kapsamda yer almaktaydı. İşte bu erken Cumhur�yet dönem�nde Türk �ye’n�n müz�k evren�, b�r yandan, b�zat�h� bu modernleşme projes�n�n �ç�nde yer almış bestec� ve müz�kb�l�mc�ler (bkz. Saygun, 1936; 1938; 1981) tarafından değ erlend�r�lm�şt�r. D�ğ er yandan �se, Anadolu’dak � halk müz�ğ� türküler�n� derleme ve �nceleme çalışmaları �le hem Türk müz �kb�l�mc�ler� (ör. Sarısözen, 1962; Gaz�m�hal, 1975) hem Türk �ye’ye davet ed�len dönem�n etnomüz�kologları (ör. Paul H�ndem�th ve Bela Bartok) tarafından gerçekleşt�r�lerek, müz�k ve beraber�nde müz�ğ�n toplumsal anlamı üzer �ne eserler konulmaya ba şlanmıştır. Klas�k Türk Müz�ğ�, Türk Halk Müz�ğ�, Ça ğd a ş Türk Müz�ğ�, asker� müz �k ve popüler müz�kler, farklı türler üzer�nden müz�ğ�n toplumsal �zdüşümü �le �lg �lenen Rauf Yekta, Muammer Sun, Yalçın Tura, F�l�z Al�, İlhan Usmanba ş, Bülent Aksoy, Çinuçen Tanrıokur, Gültek �n Oransay g �b� müz�kb�l�mc�ler2 için 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren toplumsal çözümlemelere olanak sa ğ lamıştır. Erken Cumhur�yet dönem�n�n batılıla şma ve modernleşme �le �mleneb�lecek müz�k evren�, �lerleyen onyıllarda batının müz�k kültürler� ve altkültürler�n� tak �p etme, model alma ve uyarlama �le sürekl�l�k gösterm�ş ve bu doğ rultuda müz�ğ�n toplumb�l�msel çözümlemelerine konu olmuştur. 1950’lerden önce tango �le ba şlayıp, 1955’ten �t�baren Türk rock grupları ve e şzamanlı olarak, dönem�n popüler yabancı parçalarının Türkçe şarkı sözü yazılarak yen�den düzenlend�ğ� aranjman dönemi ile beraber özellikle ön plana çıkan popüler müziklerin, toplumun farklı katmanlarını etki altına almaya muktedir olu şu, ilerleyen dönemlerde Türkiye’de müzik sosyolojisi çalı şmalarını, dünya müzik sosyolojisi literatürüne yakınsatarak popüler müzik çalı şmalarına ba şlangıç oluşturmuştur. Doğ rudan sosyolojik çalışmalar olmamakla birlikte, Türk Pop Müziğ i Tar�h�’ne �l�şk �n derlemeler (bkz. D�lmener, 2003; Mer�ç, 2006) ya da dünya çapında popüler müz�kler�n Türk �ye’de hang � yapı, �l�şk �ler ve kanallar aracılığ ıyla anlam buldu ğ una da �r denemeler (bkz. Dorsay, 2003) de alanı Burada adı geçen değ erl� ara ştırmacılar, tar�hsel çözümlemede örnek teşk �l etmes� açısından seç�lm�ş olup, alana katkı sa ğl amış ba şka pek çok değ erl� b�l�m �nsanı da bulunmaktadır. 2


9

akadem� dışına ta şımaya yardımcı olmuştur. Aslında, Türk �ye müz�k tar�h� de, toplumsal tar�h �le paralell�k göstermekte ve çalışmaları bu yönde şek �llend�rmekted�r. Bununla beraber, Türk �ye’de n�tel�ksel veya n�cel�ksel ara ştırma yöntemler� �le saha çalışması, gözlem, l�teratür taraması, karşıla ştırmalı değ erlend�rme vb. tekn�kler �le üret�lm�ş, b�r ba şka dey �şle müz�k sosyoloj�s� alanında ortaya koyulmuş b�l�msel eserler�n sayısı, Türk sosyoloj�k düşünce tar�h� �ç�nde, b�l�m�n d�ğ er alt dallarına kıyasla sayıca az olmakla kalmamakta, daha z�yade 1980’lerden günümüze uzanan dönemde kaleme alınmı ş olmaları d�kkat çekmekted�r. Bu �fadey � ayrıntılandırmadan evvel, b�r öncek � bölümde bel�rtt�ğ�m�z alanın sınırları ve d�s�pl�nlerarasılığ ını gözden kaçırmadan, burada sosyoloji alanında verilmi ş eserlerden bahsedildi ğ ini hatırlamakta fayda vardır. Bu anlamda, makalenin son bölümü bu eserlerin kapsamına değ inmeyi amaçlamaktadır. Öte yandan, Türkiye’de müzik sosyolojisi alanına ili şkin çalışmalara, müzik üzerine düşünülerek yazılmış eserleri yayınlayan yayınevlerinin katkısı büyüktür. Bu konuda, Pan Yayıncılık, konu, kapsam ve çeş�tl�l�ğ�ndek � gen�şl�k �le d�kkat çekmekted�r. Erken dönem Cumhur�yet müz�k sahnes� (bkz. Tah�rova, 2010), rehber n�tel�ğ�nde çalışmalar (bkz. Aktüze, 2010), Klas �k Müz�k (bkz. Şatır, 1998), Türk Müz �ğ� (bkz. Aksoy, 2008), Halk Müz�ğ� (bkz. Ba şgöz, 2008), azınlık müz�kler� (bkz. Duygulu, 2006), güncel müz�k (bkz. Re�gle ve Wh�tehead, 2008), gen�ş b�r perspekt�ften müz�k tar�h�, müz�k eğ�t�m� ve metotları �le müz�koloj� alanlarında öneml� eserler� okuyucuyla buluşturmuştur3. Hem Türkçe hem İng �l�zce d�ller�nde (makam üzer�ne İng �l�zce b�r eser �ç�n bkz. Aydem�r, 2010) yayınlara yer veren Pan Yayıncılık, ayrıca P�erre Lasserre’�n N � etzsche’n� n müz � k üzer � ne dü ş ünceler � 4 g �b� eserler�n (Lasserre, 2007) de Türkçe’ye kazandırılmasına katkıda bulunmuştur. Benzer b�r katkıyı gerçekleşt�ren b�r d�ğ er yayınev � de, on üç eser �çeren “Müz�k B�l�mler� D�z�s�” �le Ba ğ lam Yayınları’dır. Bu kapsamda yer alan Ed �p Günay’ın 2006 yılında yayınlanan Müz �k sosyoloj �s � : Sosyoloj � den müz � k kültürüne b� r bakı ş eser�, müz�k sosyoloj�s�n�n d�ğ er b�l�mlerle �l�şk �s�ne bakan, sosyoloj�k ter�mler� açıklayarak müz�ğ�n nasıl ele alınab�leceğ�ne da �r yorumlar get�rmekted�r. Müz�k sosyoloj�s� alanının �sm�n�n b �zat�h� geçt�ğ� bu �lk eserden sonra, yakın b�r zamanda b�r ba şka yayınev �nden çıkan Mus � k � � nkılabının sosyolojs � (Ayas, 2014) eser� de, toplumb�l�m alanına yapılan vurguya b �r örnek teşk �l etmekted�r. Aynı şek �lde, müz�k eğ�t�m�, müz�k b�l�m ve b�yograf � k �tapları (bkz. Re�nhard, 2007) dışında p�yano eserler� ve part�turlar da yayımlayan Burada anılan eserler, yalnızca söz konusu yayınev �n�n Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� alanının tanıtımına doğ rudan ve dolaylı yoldan katkısını açıklama amacına uygun olarak, tems�l� ve bet�mley �c� örneklend�rmeler �le tamamlamak �ç�n tesadüfen seç�lm�şt�r. Yayınev �nden çıkan, yukarıda sıralanan alanların her b�r�nde yer alan b�rb�r�nden değ erl� eserler� bulmak mümkündür. 4 P�erre Lasserre, Les Idées de N �e tzsche sur la mus �q ue , Par�s, Mercure de France, 1905. 3

10


Sun Yayınev � de bu katkıda önem te şk �l etmekted�r. Ayrıca Yapı Kred� Yayınları (bkz. W �cke, 2006) ba şta olmak üzere d�ğ er pek çok yayınev �5 de müz�k ve toplum �l�şk �s�ne değ�nen eserlere yer verm�şt�r. Ayrıca, sosyoloj�k çalışmaları ve akadem�k yayınları, alan dışından da okuyucularla buluşturan Toplumb� l� m derg �s� de 1999 yılında müz �k özel sayısı çıkararak müzik sosyolojisi alanına da giren makaleleri okuyucuya ula ştırma hedefini gerçekleştirmiştir. Ulusal dergicilik alanında ise, örnek vermek gerekirse, Opus, Andante, Musiki Dergisi (on-l�ne), Mus�k �ş�nas g �b� derg �ler sanat müz�ğ� a ğ ırlıklı olarak çeş�tl� toplumsal çözümlemelere yer vermekted �rler. Ülkemizde müzik üzerine dü şünmenin ne ifade etti ğ i, bu alana duyulan ilgi, alanın kapsamının ve konuya yakla şımın nitelik ve yaygınlı ğ ındaki dönüşümleri genel bir değ erlendirme yukarıda yer almaktadır. Öte yandan, ülkemizde müzik sosyolojisi alanındaki eserlerin daha ziyade 1980’li yıllardan itibaren berrakla şmaya ba şladığ ı görülmektedir. Ülkemizde müzik sosyolojisi alanındaki bu eserlerin ve güncel tartı şmaların değ erlendirileceğ i üçüncü bölümden önce ülkemizde müzik sosyolojisinin belirginleşmesinin arka planında yer alan toplumsal etmenleri ele alalım.

Türk � ye’de Modernleşmen�n Müz�ktek � Yansımaları B�r öncek � bölümde bahsetmeye ba şladığ ımız Türk �ye’de müz�k sosyolo j�s� veya müz�k üzer�ne düşünme geleneğ�, s �nyaller�n�n ver�ld�ğ� 18. yüzyılın ardından, 19. yüzyıl ba şlarından itibaren izlenebilen bir modernle şme süreci kapsamında anlam kazanmı ştır. Zira müzikteki yapısal değ işmeler, toplumsal dönüşüm süreciyle yakından ilgilidir. Müzik üzerine felsefi, sosyolojik ve müzikolojik çalışmalar, değ işmenin olduğ u tarihsel dönem içinde ortaya çıkmaya ba şlamışlardır. Diğ er yandan modernliğ in en önemli özelliklerden biri olan rasyonelleşmenin, müzikteki dönüşümü anlama, kavramsalla ştırma ve kuramla ştırma hedeflerini gözeterek sistemli bir dü şünsel etkinlik haline gelmesine doğ rudan katkıda bulundu ğ unu iddia edebiliriz. Bu anlamda, öncelikle modernleşme sürecini hazırlayan etmenlerin toplumsal altyapıda ve müzikte dönüşümlere yol açmış, ardından Cumhur�yet dönem� �le beraber hızlanarak müz�k sosyoloj�s� alanının çerçeves�n� bel�rlemeye ba şlamıştır. Türk �ye’de müz�ğ�n üret�m� ve alımlanmasındak � anlamlı değ�şmeler, Osmanlı İmparatorluğ u’nun s�yas� anlamda ger�ley �şe geçt�ğ�, bununla b�rl�kKabalcı Yayınları’ndan d�l�m�ze kazandırılan Norbert El�as’ın Mozart: B � r dah� n� n sosyoloj �s � üzer �n e (2000); Çiviyazıları’ndan çev �r�s� çıkan James Lull’un Popüler müz �k ve � let �ş� m (2000); Ayrıntı Yayınları’ndan A. J. Racy’n�n Arap dünyasında müz �k , tarab kültürü ve sanatı (2003); Dost K �tabev �’nden T. Henry Young’ın Punk: B �r altkültürün olu ş umu (1999); Agora K �taplığ ı’ndan Edward Sa �d’�n Müz �k al nakı ş lar (2005); Cem Yayınev �’nden Faruk Yener’�n Şu essiz müzik sanatı (1990), Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� alanını zeng �nleşt�ren hem özgün hem çev �r� eserler� kazandıran yayınevler�nden b�rkaçına örnek olarak ver�leb�l�r. 5


11

te t�car� ve kültürel bakımdan kayda de ğ er b�r hareketl�l�k �ç�ne g �rd�ğ� 18. yüzyıl ba şlarından itibaren gözlemlenir. Bu dönem, yükselen Avrupa uygarlığ ı karşısında sürekli kaybeden imparatorlu ğ un politikalarını, kurumlarını, yapısını ve yalıtımcı tavrını gözden geçirdiğ i bir sürecin ba şlangıcıdır. 18. yüzyıl boyunca değ işen bir gündelik ya şam kurgusu söz konusudur. En azından en önemli liman kentlerinde ve dokuma merkezlerinde olu şmaya ba şlayan bu eğ ilim, sosyolojik anlamıyla modernleşme olarak tanımlanabilir. Buna göre, dünyayla daha çok temas kuran, ticari hareketlili ğ in biçimlediğ i yeni bir kent ya şamının ortaya çıkmaya ba şladığ ını belirtebiliriz. Doğ al olarak, yabancı dil bilmeleri ve ticaret ya şamının içinde bulunmaları neden �yle gayr�müsl�mler, bu sürec�n öneml� aktörler� olmuşlardır (Özkaya, 1985, s. 146). Kuşkusuz, bu Batı Avrupa’da gözlemlenen yoğ unlukta b�r t�caret ya şamı değ�ld�r. Hatta Avrupa sanay � güçler�n�n üret�m fazlaları �ç�n pazar arama çabalarının b�r sonucu olarak cılız Osmanlı t�caret ya şamının görel� canlanmasından b�le bahsed�leb�l�r (Karal, 1983, s. 478). Ancak t �caret ya şamı, sektörel denges� olmayan, zaman �ç�nde dalgalanmalar gösteren, uzun vadede �mparatorluğ un, yükselen Avrupa sanay � güçler� karşısında kaybetmes�ne neden olan b�r bel�rs�zl�k �ç�nde olmuştur. Merkant�l b�r �kt�sadî s�yaset gütmeyen ancak t �caret�n önem�n� küçümsemeyen Osmanlı Devlet�, sermaye b�r�k �m�n� mümkün kılacak b�r üret�m b�ç�m�n� ortaya çıkaramamıştır (T�mur, 1989, s. 39). Ancak, yoğ unluğ u ne kadar kısıtlı olursa olsun, 18. yüzyıldan itibaren, ticari hareketlili ğ in, estetik çeşitliliğ i, bireysel yönelimleri ve yenilikçi etkileriyle yeni bir müzik anlayışının ortaya çıkışında payı olduğ unu ifade edebiliriz. Müzikteki bu dönüşüm, aynı zamanda 18. yüzyıldan itibaren olu şmaya ba şlayan orta sınıfın (Karpat, 2006, s. 237) beğ en�ler� tarafından da yönlend�r�lm�şt�r. T�caret�n bel�rley �c� etk �nl�k hal�ne geld�ğ� her tar�hsel-toplumsal deney �mde görüldüğ ü g �b�, hızlanan ve karma şıkla şan b�r toplumsal ya şamın gözlemlenmes�, ‘modern’ kavramının �çerd�ğ� özell�kler�n a şamalı olarak ortaya çıkmasını mümkün kılmı ştır. 18. yüzyıl, getirdiğ i siyasi gerilemeye ters yönlü bir şekilde sanat ve kültür ya şamında yeniliklerin oldu ğ u bir dönem olarak adlandırılabilir. Özellikle müziğ in 18. yüzyılda olgunluk a şamasına vardığ ı ifade ed�leb�l�r (Uzunçarşılı, 1983, s. 562). Buna göre, gündel �k ya şamın g �tg �de karma şıkla ştığ ı kentlerde kültür ba ğl amının estet�k araç ve �fadeler� de zamanla daha rasyonel, standartla şmış, dolayısıyla mümkün olduğ u kadar bas�t araçlarla kurulmaya ba şlamıştır. Bununla b�rl�kte, y �nelenen r�t�m kalıplarından z�yade v �rtüoz�teye olanak veren ezg � yoğ unluğ unda b�r artış gözlemlenmiştir (Feldman: 2002, s. 122-128). D�ğ er yandan dünyevî ve hazcı b�r ya şam anlayışının y �ne aynı dönemde yaygınla şmaya ba şladığ ını saptayab�l�r�z. D�van şa �r� Nedîm’�n müzikteki eşdeğ eri olarak tanımlanabilecek Tamburî Mustafa Çavuş’un birçok eserinde böyle bir dünyevî tavrın izlerine

12


rastlamak olasıdır. Böylece bilinen sayıları altı yüz civarındaki makamdan kullanımda kalanlar hem sayıca çok kısıtlı hale gelmi ş hem on iki tonlu eşit tampere s�steme (Batı Avrupa’da gel �şen rasyonelleşm�ş, standartla şmış, p�yano çalgısına temel olan, bugün dünya çapında kullanılan ses s �stem�) mümkün olduğ unca uyum sa ğ layab�lenler olmuştur. Hatta zaman �ç�nde makamların tanımları, m�kro-tonların nüanslarının s�l�nmes� pahasına yen�den yapılmaya ba şlanmıştır. Bu şek �lde 19. yüzyıl sonlarında, Rast, Hicaz, N�havend g �b� popüler makamların artık p�yanoda çalınab�len b�r hale geld�ğ�n� gözlemlemektey �z. Bu gel�şme, b�r bakıma makamların �çerd�ğ� m�kro-tonal �ncel�kler�n d�nley �c�n�n algılayışında önems�zleşmes� anlamına gel�r. Modernleşme sürec�n�n gerekt�rd�ğ� rasyonelleşme ve standartla şmanın en çarpıcı kanıtlarını bu dönüşümde saptayab�l�r�z. Kuşkusuz, bu popüler eğ�l�m�n yanı sıra, makam müz�ğ� geleneğ�n� bütün kuramsal donanımıyla yen�den üretmeye çalışan b�r damar mevcut olmuştur; ancak genel toplumsal eğ�l�m�n, rasyonelleşme ve popülerleşmen�n düzleşt�r�c� etk �s� altında b�ç�mlend�ğ� b�r gerçekt�r. D�ğ er yandan, geleneksel makam müz �ğ�n�n sözlü aktarıma (me şk) dayalı eğ�t�m ve üret�m düzen�n�n, modernleşme sürec�nde, yazılı müz�k anlayışının alan kazanmasıyla kısmen terk ed �lmeye ba şlandığ ını saptayab�l�r�z. Meşk yöntem�n�n olumlu yanlarının yanı sıra k �m� olumsuz özell�kler� de vardı. Modernleşmec� eğ�l�mler�n vurguladığ ı olumsuz boyutların ba şında esk � eserler�n unutulmasıydı. Behar, b�rçok bestekârın bu sorunun farkında olduğ unu, buna göre önlemler almış olduklarını, dolayısıyla kayıp repertuar konusunun bu kadar öneml� olmadığ ını vurgular. Modernleşme sürec�nde notanın önem kazanması, tekn�k eğ�t�m ve repertuar eğ�t�m� ayrımının ortaya çıkmasına yol açmıştır (Behar, 2006, s. 145). 18. yüzyıldan itibaren, müzi ğ i yazıyla kaydetmek yönünde çeşitli denemeler yapılmı ş, önce harf temelli, daha sonra porte üzerine yazılan notalama s�stemler� a şamalı b�r yaygınla şma sürec� ya şamıştır. Makam müz�ğ�nde notaya geç�ş�n, müz�syenler açısından çeş�tl� yararlılıklar sunması, onların ben�msenmes� ve yayılmalarında rol oynamıştır (bkz. Ayang �l, 2008). Ancak notaya geç �ş yalnızca b�r �şlevsell�k meseles� değ�l, aynı zamanda makro-sosyoloj�k süreçler�n müz�ğ�n estet�k ve pragmat�k boyutlarına yansımasıdır. S�yas� güçler�n bel�rg �nleşmes� �le notalama s�stemler� arasındak � �l�şk �, karşıla ştırmalı b�r bakış açısıyla Karakayalı tarafından tartı şılmıştır (bkz. Karakayalı, 2010). Çeş�tl� notalama s�stemler� arasında uzla ştırıcı g �r�ş�mler de, modernl�ğ�n öneml� özell�kler�nden b�r� olan yazılı kültürün müz �k alanında yaygınla şmasına kanıt olarak göster �leb�l�r. Kevser�’n�n hem notalama hem tar�hsel m�rasın aktarımı konularındak � g �r�ş�mler� z�kred�lmeye değ erd�r (Ek �nc�, 2012, s. 18). Toplumsal dönüşüm, estet�k kalıpları b�ç�mlend�rerek kend�ne yen� �fade b�ç�mler� açmıştır. Bu dönüşüm, müz�k üzer�ne düşünmey � doğ al olarak tet�k-


13

lem�şt�r. Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� ve ona temel teşk �l eden düşün ürünler�n�n yaygınla şmasını sa ğ layan en güçlü d�nam�k, modernleşme sürec�d�r (bkz. Berkes, 2004). Bu süreç yalnızca ülkem�zdek � sosyal b�l�mc�ler�n değ�l, yurtdışındak � ara ştırmacıların (bkz. S�gnell, 1976) da �lg �s�n� çekm�şt�r. Türk �ye’de müz�k alanındak � dönüşümler�n ve bunlar üzer�ne b�r düşün geleneğ�n�n oluşması, öneml� ölçüde kentleşme olgusuna ba ğ lıdır. Modernleşme, genel anlamıyla kültürel b�r olguysa, kentleşme onun sonucu veya ona bağ ıl b�r süreç olarak daha sosyo-ekonom�k b�r çerçevede ortaya çıkmıştır. Kentte yönünü kaybetmiş, ne köylü ne kentli olabilen hoşnutsuz geniş kitleler, bu acılı deneyimlerini ifade edebilecek kültür kanallarına gereksinim duymaktaydılar. Kırsal müzik, kentin dinamik ortamında ve bu tutunma çabaları içinde yeterli gelmiyor, mevcut kent müzikleri de, göçmenlerin anlam dünyasına uzak kalıyordu. Böylece daha sonraları Arabesk olarak adlandırılacak olan, karma bir müzik üslûbu biçimlenmeye ba şlamıştır. Kırsal müzikten esintiler ta şımakla birlikte, aynı zamanda makam müzi ğ i ve Avrupa müziğ inden unsurları da içeren, yapısal ve ezgisel anlamda karışık, kente tutunmaya çalı şanların mâruz kaldıkları kesk �n çel�şk �ler� barındıran bu yen � müz �k, gecekondu bölgeler�n� (enformel yapıla şma alanları) merkezlere ba ğl ayan m�n�büsler (enformel ulaşım araçları) aracılığ ıyla yaygınla şmıştır. Arabesk’�n en bel�rg �n özell�kler�n�n ba şında makam s�stem�n� kullanıp ondan sapmalar gösteren ezg � yapısı türeteb�lmes�d�r (Karakayalı, 2002: 256). Kırdan kente göçün alanı gen �şley �p göçenler�n kente nüfuz etme oranları arttıkça Arabesk müz �k de sürekl� b�ç�m değ�şt�rerek yaygınlık kazanmıştır.

Türk � ye’de Alanda Odaklanılan ve Güncel Tartışmalar Tüm dünyada özell�kle 1980’lerden sonra �vme kazanan toplumsal dönüşümler, yalnızca müz�k sosyoloj�s� alanındak � güncel tartışmaları değ�l, yakından �l�şk � �ç�nde olduğ u sosyoloj�n�n d�ğ er alt dallarından sanat sosyoloj �s�, gündel�k hayat sosyoloj�s�, kent sosyoloj�s� g �b� alanların da temel ara ştırma eksen�n� yen�den b�ç�mlem�şt�r. Özell�kle 1950’lerden ber � hızla artan köyden kente göç olgusu, kaçınılmaz olarak müz�ğ�n ekonom�-pol�t�ğ�, kent hayatındak � �şlev � ve farklı müz�k altkültürler� aracılığ ıyla tezahürünü ba şlıca ara ştırma konuları arasına yerleşt�rm�şt�r. Bu toplumsal dönüşüm paralel�nde müz�k, kültür ve toplum �l�şk �s� ba ğl amında, Türk �ye’de ara ştırmacılar ve sosyal b�l�mc�ler, 1980’l� yılların ba şından �t�baren, müz�koloj�, sosyoloj�, antropoloj�, ps�koloj�, �let�ş�m b�l�mler�, müz�k eğ�t�m�, radyo, telev �zyon ve s�nema anab�l�m dallarında gerek özgün saha çalışmalarına dayanarak gerek kavramsal ve ontoloj�k sorunları ele alan b�l�msel tartışmalara yer vererek müz �k sosyoloj�s� l�teratürüne katkıda bulunan eserler ve tezler ortaya koyulmuştur. Bu bölümde, dünyada müz �k sosyoloj�s�n�n de-

14


ğ�şen odak ve kapsamıyla paralell �k gösteren, ülkem�zde yayınlanmış eserlere ve b�l�msel çalışmalara yer ver�lerek müz�k sosyoloj�s� alanındak � güncel ara ştırma konularına genel b�r değ erlend�rme get�r�lecekt�r.

D� s� pl � nlerarası Kuramsal Eserler Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� alanında, makale boyunca de ğ�n�len Türk �ye’de modernle şme sürec� üzer�nden müz�k okumaları 1980’lerden günümüze sürmeye devam etmekted �r (bkz. Yener, 1982; Aksoy, 2008; Ayas, 2014). Y �ne son otuz yılda da toplumsal tar �h ve müz�k tar�h�n�n paralell�ğ�n� �nceleyen eserler (bkz. M�maroğ lu, 1987; Kaygısız, 1999; 2000; Say, 2006; Selan �k, 2011) alana tar�hsel altyapı sa ğ layarak katkıda bulunmu ştur. Arş�v, hatırat ve çeş�tl� belgeler�n �ncelenerek, geçm�ş dönem müz�kler� (bkz. Aksoy, 2003) ve toplumsal yapının ortaya konulması önem arz etm �ş, toplumsal olana değ�nerek anal�zler�n� gerçekleşt�ren müz�k eleşt�rmenler�nden de benzer katkılar gelm�şt�r (bkz. İlyasoğ lu, 2007). Müz�k ve toplum �l�şk �s�n� kuramsal açıdan ele alan eserler arasında, antropoloj� (bkz. Kaplan, 2005) ve felsefe penceres�nden ele alınan müz �k (bkz. Koç ve Yıldırm, 2003) alanın d�s�pl�nlerarası yayılımına �şaret etmekted�r. Müz�k sosyoloj�s� alanında kuramcıların yen �den yorumlanması ve özgün değ erlend�rmeler �le bezel� eserler ve denemeler (bkz. Oskay, 2003; Ergur, 2002; 2009) alanın 1990’ların sonundan �t�baren özgün yapılanmasını sa ğl amla ştırmıştır. Popüler Müz �k Çalı şmaları Popüler müz�k çalışmaları, sanat müz�ğ� ve halk müz�kler� dışında kalan pek çok farklı müz�k türünü ve tarzını barındıran müz�k sosyoloj�s�n�n en gen�ş çalışma sahalarının ba şında gelmektedir (bkz. M�ddleton, 1990). Dünya çapındak � bu durum Türk �ye’ye de yansımıştır. Ancak, bel�rg �n olarak 2.Dünya Sava şı sonrasında Amer�ka ve kıta Avrupa’sı temell� toplumların sava ş travmasının �zler�n� hızlı ve mümkün mertebe anlık olarak s �lmeye ya da unutturmaya yönel �k gündel�k hayat kurgusu �ç�nde eğ lence ve dans unsurlarını kullanan jazz müziğ in be-bop, sw �ng g �b� alt türler� ve rock and roll türlerinden evr�len pop müz�k ve rock müzik türleri üzerine çalı şmalar farklılık göstermektedir. Özellikle, ortaya çıkı şları, müzikal nitelikleri, anlam ve etkileriyle yine makalede daha önce de ğ inilen modernleşme projesinin uzantıları olarak değ erlendirilmektedir. Buna en iyi örnek Anadolu rock üzer�ne yapılan çalışmalardır. Bu tür dışında, Haf �f Batı Müziğ i ba şlığ ında Türk pop müziğ i ve 1950’lerin sonundan itibaren her on yılda b �r b�ç�m değ�şt�rerek tüm toplumunun yapısını ve kent hayatını dönü ştüren iç göç olgusu üzerinden Arabesk müzik üzerine yapılan çalı şmalar ile ülkemizin popüler müzik alanındaki farklı konu ve inceleme alanları dikkat çekmektedir.


15

1990’ların sonunda, müz �k sosyoloj�s� alanında, popüler müz�k çalışmalarının pek çok farklı müz�k türünün toplumsal k �ml�k oluşturmadak � etk �ler�ne değ�n�r n �tel�k kazandığ ı görülmekted�r (bkz. Erol, 2002). Önceleyen b�rkaç on yıldan ber�, müz�k grupları, artık d�kkat çeken b�r toplumsal grup n�tel�ğ� kazanmaya ba şlamıştır (bkz. T�rel�, 2007). Ayrıca, dünyada rock müzik sosyolojisi alanında eserlerin yansımaları, ülkemizde de özgün çalı şmalar ortaya koyulmaya ba şlanması da y �ne aynı döneme rastlamaktadır. Ger �ye dönük Anadolu-Rock dönemi değ erlendirmesi (bkz. Canbazoğ lu, 2009), buradan s�yaset �le müz�k arasındak � �l�şk � (bkz. Kutluk, 1997), alt kültür anal�z� ba ğl amında rock müzik (bkz. Akay ve ark., 1995), rock müzi ğ in kent ve mekân kullanımı ile ilişkisi (bkz. Yazıcıoğ lu, 2010) bu alandak � eserlere örnek teşk �l etmekted�r. 1990’ların sonlarına do ğ ru �vme kazanan b�r ba şka müz�k altkültürü �ncelemes� �se h�p-hop türü olmuştur. Bu türe �l�şk �n de hem yurt dışından gelen ara ştırmacıların çalışmaları (bkz. Solomon, 2005), hem yurtdışı �le karşıla ştırmalı (bkz. Ça ğl ar, 1998) anal�zler yer almaya ba şlamıştır. B�r öncek � bölümde altı ç�z�len, 1950’lerden ba şlayarak her on yılda hızla artış gösterm�ş köyden kente göç ve uyum sorununun �fades� olarak Arabesk müz�k kültürü, Batı’dan es�nlenerek oluşan punk, rock, h�p-hop müz�k kültürler�nden farklı olarak bu coğ rafyaya özgü ve çeş�tl� toplumsallıkları okumaya elver�şl� özel b�r kültürdür. Bu bakımdan, müz �k altkültürler� den�l�nce Arabesk, Türk �ye müz�k sosyoloj�s� tar�h�nde, yalnızca müz�k sosyoloj�s� (bkz. Güngör, 1993; Yarar, 2008; Stokes, 2009; Özbek, 2012) de ğ�l, göç sosyoloj�s�, kent sosyoloj�s� g �b� d �ğ er alt dallarda çalışma yapan sosyal b�l�mc�ler tarafından da en sık ele alınan/de ğ�n�len müz�k kültürler�n�n ba şında gelmekted�r. Göç, küreselleşme, bütünleşme g �b� olguları anal�z etme olana ğ ı veren ve y �ne 1990’lı yılların sonundan �t�baren d�kkat çekmeye ba şlayan türkü bar �ncelemeler� de çalışma konuları arasında yer �n� almıştır. Pop müz�ğ� �se, özell�kle 1990’lı yılların ba şından �t�baren toplumsal etk � alanının bel�rg �nleşmes�yle ara ştırmacılar �ç�n popüler kültür ve k �tle kültürü teor�ler� �le medya ve �let�ş�m çalışmaları l�teratüründen beslenmeye elver �şl� yen� b�r alan olarak göze çarpmaya ba şlamıştır (bkz. Stokes, 2010; Karakayalı, 1995). Müz�k altkültürler�, dünya müz�k sosyoloj�s�nde de, makalen�n �lk bölümünde bel�rt�ld�ğ� üzere, altkültür kavramından z�yade, scene kavramı �le �fade ed�lmeye ba şlanmasından �t�baren, ana akım dışında (underground ) ya da arada kalan farklı müz�k türler� de 2000’ler�n ba şından �t�baren sosyoloj�k anal�zlere konu olmaya ba şlamıştır. Tekno ve dans müz �ğ� (bkz. Kutluk, 2003; Arıcan, 2012) metal müz �k (bkz. Hecker, 2012), alternat�f müz�ğ�n toplumsal �zdüşümler� (bkz. Güven, 2013), 2000’ler �n ba şından ber� yaygın olarak gerçekleşt�r�len ve gençl�k gruplarını �ncelemeye olanak veren açık alan müz �k fest�valler� (bkz. Yazıcıoğ lu ve Fırat, 2007) de çalışılan konular arasına g �r-

16


m�şt�r. Bu anlamda müz�k ve tüket�m pol�t�kaları ön plana çıkmaya ba şlayan konular arasına g �rerken, öncek � onyıllardan ber� d�kkat çekmekte olan konser programları stratej�ler� de bu ba ğ lamda b�r yan alan olarak bel�rg �nleşmeye ba şlamıştır. Dahası, henüz güncel anal�zler� devam eden, geleneksel olandan etk �lenerek yen� b �r b �ç�m alan ‘kolbastı’ ya da melez tekno karakterl � ‘apaç�’ dansı örnekler�yle, kamusal alanlarda b�leşke müz�kl� kolekt�f e ğ lence olgusu da yen� ara ştırma konuları olarak ortaya çıkmaktadır. Tüm bu çerçevede, d�nlerk �tle anal�zler� �le müz�kal zevk, beğ en� ve terc�hler�n �ncelenmes� de genell�kle popüler müz�k çalışmaları kapsamında �lerlemekted�r.

Teknoloj � , Medya ve Müz � k İ l� şk � s� İ ncelemeler � Alanın temel ara ştırma odaklarından b �r� hal�ne gelen müz�k ve medya �l�şk �s� de, MTV �le ba şlayan müz�k telev �zyonlarının (bkz. Çelikcan, 1996) �ncelenmes�, ülkem�zde de 1990’ların sonundan �t�baren d�kkat çekmekteyd�. Bugün �se, medya �le dolayımlanmış b�r dünyada gerçekleşt�r�len müz�kal prat�kler �le �nternet ba şta olmak üzere yen� �let�ş�m teknoloj�ler�n�n müz�ğ�n toplumsal �şlevler�ne olan etk �s� 2010’lu yılların ba şından ber� ön plana çıkmış ara ştırma sahaları olarak görünmekted �r. Günümüzde müz�k, toplum, kültür g �b� anahtar kel�melerle arandığ ında hem Türkçe hem İng �l�zce özetler�ne er�ş�leb�len, 1980’ler�n ba şlarında günümüze Türk �ye’de ün�vers�telerde ortaya konulmuş özgün yüzlerce yüksek l�sans/doktora/sanatta yeterl�l�k tez� de, değ�şen tartışma konuları ve müz�k �le toplum arasındak � �l�şk �n�n değ�şen formu ve �çer�ğ�n� yansıtır n�tel�kted�r. Türk �ye’de b�r öncek � bölümde örneklerle ayrıntılandırılan müzik sosyolojisi alanının değ işen çehresi, alanda kavramsal yakla şımların dönüşümü günümüz dünyasının, özellikle sanayi-sonrası kapitalizmin i şlediğ i, iletişim teknolojileriyle ve küreselleşmeyle imlenmiş toplumlarında, müziğ in bizatihi kendisini dönüştüren bir takım unsurlara ve özelliklere de işaret etmektedir. Bu anlamda, öncel�kle dünya müz�k l�teratüründek � öneml� yer� ve etk �s�nden bahsett�ğ�m�z kültür endüstr � s � kavramı, günümüzün küreselleşen dünyasında, müz�k endüstr�s�n�; üret�m ve pazarlama yöntem ve �l�şk �ler�n� yen�den şek �llend�rm�şt�r. İlet�ş�m teknoloj�ler�ndek � gel �şmeler müz�ğ�n tems�l ve tüket�m şekl�n� değ�şt�rd�ğ�nden, d� j�tal müz�k formatlarının tüm dünyada g �derek yaygınla şması sonucunda, mp3 formatında sıkıştırılmış müz�kler müz�ğ�n ula şılab�l�rl�ğ�n� ve ta şınab�l�rl�ğ�n� kökten değ�şt�rm�şt�r. Elbette bu ülkem�zde plak ş�rketler�n�n müz�ğ�n toplumsallığ ını bel�rled�ğ� (bkz. Atasoy, 2003) dönemlerden farklı, daha b�reysel, daha hızlı ve küreselleşmen�n de etk �s�yle dünyayla eşzamanlı �lerleyeb�len müz�kal prat�kler� ve yapıları ortaya çıkarmıştır. Günümüzdeki büyük sermaye gruplarının müzik üretiminde etkili olan bir güce sahip oldukları açıktır. Bununla birlikte, bilişim teknolojisi, müziğ in


17

böyle bir kapitalist etkinliğ e dönüşmesini sa ğl amanın yanı sıra, payla şımın demokratikleşmesini de mümkün kılmaktadır. Küreselle şme süreci, müziğ in üretimi, payla şımı ve tüketimini kökten de ğ iştirmekte olan pratikleri ivmelendirmektedir.

Küreselle şme ve “Dünya Müz �ğ� ” İ ncelemeler � Türk �ye’de müz�k dünyası, özell�kle 2000’l� yıllardan �t�baren küreselleşme sürec�n�n b�rb�r�ne zıt hareketler�n�n etk �s� altına g �rm�şt�r. Küreselleşme, b�r yanıyla standartla ştırıcı kültür ürünleri olu şturan ve dünya çapında yayan bir kapitalist sistem, di ğ er yanıyla enformasyon a ğl arı üzerinden kültür karşıla şmalarını mümkün kılan, böylece demokrat �kleşt�r�c� hareketler� tet �kleyen b�r etk �leş�m alanıdır. Bu nedenle, küreselleşmeye bu �k � zıt hareket�n b�rb�r�nden ayrılmaz b�r şek �lde �ç �çe geçm�ş bütünlüğ ü olarak bakmak daha doğ ru olur. Müz�k konusunda küreselleşmen�n bu �k �l� doğ ası öneml� b�r a ğ ırlık arz etmekted�r. B�r yandan küresel sermaye ba ğl antılı müz�k endüstr�s�n�n b�ç�mlend�rd�ğ� b�r beğ en� ve tüket�m bütünü, d�ğ er yandan kültürel özgüllükler�n enformasyon rej�m� �ç�nde sayısız b�leş�m kurab�lme olanakları ortaya çıkmaktadır. D�ğ er b�r dey �şle, küreselleşme sürec�, müz�ğ� b�r yandan standartla ştırmakta ve salt t �car�leşt�rmekte, d�ğ er yandan b�rb�r�nden farklı kültürel özgüllükler�n yen� b�leş�mler �nşa edeb�lmeler�n� mümkün kılab�lmekted�r. Standartla şma, özell�kle popüler müz�k alanında üret�mde, da ğ ıtımda ve tüket�mde, eser� b �r metâya dönüştürüp ticari bir süreci dâhil etmektedir. Ancak bu standartla şmayı sa ğ layan küresel a ğ lar, aynı zamanda kendini ifade etme olanakları kısıtlı kültürel özgüllükler �n karşıla şmasına olanak da sa ğ lamaktadır. Böylece küresel düzlemde hem üst düzeyde standartla şmış ürünler olarak popüler müz�k (örneğ�n dünyanın her yer�nde aynı şarkı ve şarkıcıların sev �l�yor ve tüket�l�yor olması) tüket�m� söz konusuyken, d�ğ er yandan, sayısız kültür b�leş�m�yle ortaya çıkan melez b�ç�mler, müz�kte yen� ufuklar açar görünmekted�r (örneğ�n New Yorklu b�r caz topluluğ unun Türk �ye’de Roman müz�syenlerle ortak konser vermes� ve albüm yayınlaması). Bu tür b �leş�mler, çoğ unlukla ulus-devlet sınırları �ç�nde görünmez olmuş yerel müz�kler�n, b�rer özgüllük olarak kend�ler�n� �fade edeb�lmeler�n�, üstel�k küresel ölçekte ba şka müz�k üslûplarıyla buluşab�lmeler�n� mümkün kılmaktadır. Böyle b�r küreselleşme ve çokkültürlülük söylemleri hâkimiyetinde, etnomüz�koloj� alanında da oldukça problemat�k b�r alan teşk �l eden, etn�k müz�k yer�ne de �kame ed�len dünya müz �ğ� kavramı da (bkz. Değ�rmenc�, 2010) sosyoloj�k �ncelemeler�n konusu hal�ne gelm�şt�r. Aynı çerçevede özell�kle Suf � müzik kültürü ara ştırmaları (bkz. B�nba ş, 2001; Feldman, 2002) Türk �ye’n�n Osmanlı İmparatorluğ u dönem�nden �t�baren özell�kle gelenek ve r�tüeller�n sosyoloj�k ve antropoloj�k çözümlemelere tab� tutulmasına olanak sa ğl amıştır.

18


Elbette müz�k kültürler�n�n bu değ�şen yapısı �ster popüler müz�k �ster azınlık müz�ğ� ya da protest b�r müz�k türü olsun, d�nlerk �tle anal�zler�n� müz�k sosyoloj�s�n�n odaklarından b�r� kılmıştır. Küreselleşmen�n bu demokrat�kleşt�r�c� etk �s�n� de mutlak anlamda özgürleşt�r�c� ve demokrat�kleşt�r�c� olarak değ erlend�rmek doğ ru olmaz. Z�ra yerel sınırlarının dışına ta şıp küresel dola şıma giren her kültür bileşimi, yeterince popüler olduğ u zaman kültür endüstrisi tarafından içerilme tehl �kes�yle karşı karşıyadır. Ancak, bu süreçte sürekl�l�k arz eden özgüllükler kültür endüstr �s�nce metâla ştırıldığ ı zaman, yen� b�leş�mler� ve yen� demokrat�k eğ�l�mler� yaratan d�yalekt�k b�r özell�kte ortaya çıktığ ının altını ç�zmel�y �z.

Değerlend�rme ve Sonuç Geçt�ğ�m�z yüzyılın özell�kle �k �nc� yarısından �t�baren günümüze kadar hızla değ�şen ve karma şıkla şan dünyanın s�yas�, ekonom�k ve sosyal yapısına paralell�k göstererek çeş�tlenen çalışma alanlarıyla müz�k sosyoloj�s�, artık sosyoloj�n�n d �kkat çek �c�, özgün ve �ncel�kl� alt dallarının ba şında yer almaya ba şlamıştır. Bel�rl� b�r müz�k kültürü üzer�ne yapılan sosyoloj�k anal�zler, hem kuşaklararası hem kuşak-�ç� kültürel katılım, zevk, beğ en� ve terc�hler�n göstergeler� olarak demograf �, kent ve göç sosyoloj�s� ba şta olmak üzere kent, a �le, toplumsal c�ns�yet alanlarını da kapsayacak n �tel�kte olup, b�r toplumun yapısını ve dönüşümünü �ncelerken eşs�z ver�ler sa ğ lamaktadır. Türk �ye’dek � müz�k sosyoloj�s� alanının doğ uşu ve gel�ş�m� ortaya koyulurken, tıpkı ülkem�zde sosyoloj�n�n do ğ uşunu tar�hsel olarak �ncelerken genell�kle ben�msenen yakla şımlardan b�r� olan dünyada ortaya çıkı şını hareket noktası olarak alma, alandak � dünyada ve ülkem�zde değ�şen tema ve ba şlıca eserler�n kronoloj�k ve temat�k olarak sunulduğ u bu makalede de kullanılan yakla şımlardan b�r� olmuştur. Hem dünya çapında hem ülkemizde, alana ilişkin d�s�pl�nlerarası kuramsal çalışmalar ba şlangıcından �t�baren antropoloj�, tar�h, felsefe, ps�koloj�, �let�ş�m g �b� d�ğ er sosyal b�l�mler�n de sosyoloj� �le ne kadar gen�ş b�r kes�ş�m alanı olab�leceğ�n� kanıtlar n�tel�kted�r. Makale boyunca hem müz�k kültürünü ayrıntısıyla �nceleyen, hem o kültürü daha gen�ş toplumsal yapı �ç�ne konumlayarak anal�z eden ba şlıca eserlere yer ayrılmıştır. Bu ba ğl amda, Türk �ye’de dünya �le paralell�k gösteren temalar bulunduğ u görülmekle beraber, özell�kle müz�k sosyoloj�s�nde öneml� yer tutan popüler müz�k çalışmaları kapsamında dünyadan farklı olarak Anadolu-rock ve Arabesk türler� d�kkat çekm�şt�r. Hatta Arabesk Türk �ye’de müz�k sosyolo j�s� alanı dışından da ara ştırmacılar �ç�n en çok �lg � oda ğı hal�ne gelm�ş konu ba şlıklarından b�r� konumundadır. Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s� alanının gel�ş�m� �ncelend�ğ�nde, bugün, müz�ğ� ve müz�kle �l�şk �l� kültürü temel ara ştırma konusu ve sahası alarak sosyolo-


19

j� yapan sosyal b�l�mc�ler �ç�n, makale boyunca de ğ erlend�r�len öncek � dönemlerle karşıla ştırıldığ ında, alan �ç�nde her zamank �nden daha çok d�s�pl�nlerarası da ğ ılımın mevcut olduğ u d �kkat çek �c�d�r. Kentleşme, göç, küreselleşme g �b� temel sosyoloj�k olgular ba şta olmak üzere, p�yasa ve üret�m �l�şk �ler� �le tüket�m örüntüler�, müz�k evren� �ç�nde karma şık toplumsallıklar oluşturarak, müz�ğ�n toplumsal �şlev �n�, her zamank �nden daha parçalı, çokanlamlı, daha hızlı nüfus eden, aynı anda hem dönü şen hem dönüştüren b�r �şlev olarak bel�rlem�şt�r. Bu sebeple, bu makale çerçeves�nde, toplumsal tar�h �le paralel şek �llenen müz�k tar�h� ba ğ lamlarında toplumsal değ�şme ve dönüşümler ana hatlarıyla ele alınarak sunulmaya çalışılan bu genel de ğ erlend�rme, Türk �ye’de müz�k sosyoloj�s�n�n gel�ş�m�n�n hızlanaca ğ ına da �r �puçlarını vermekted�r. Müz�k sosyoloj�s� alanına �l�şk �n değ erlend�rmeler �le bu makalen�n ülkem�zde sosyoloj� yazınına katkıda bulunması, b �r boşluğ u doldurması ve gelecek daha kapsamlı çalışmalara ba şlangıç teşk �l etmes� üm�t ed�lm�şt�r.

Güven, U. Z. ve Ergur, A. (2014). [Extended Abstract] The pos �t �on and the de velopment of soc�ology of mus�c �n the world and �n Turkey. Turkish Journal of Sociology , 2014/2, 3/29, pp.20-27

EXTENDED ABSTRACT The Position and the Development of Sociology of Music in the World and in Turkey Uğur Zeynep Güven*, Ali Ergur** Th�s art�cle a �ms to shed l�ght onto the emergence, development and d �fferent areas of study of soc�ology of mus�c, a relat�vely recent subf �eld of soc�ology �n Turkey and elsewhere around the world. Soc�ology of mus�c propounds the rec�procal, mult�faceted and fragmented relat �onsh�p between mus�c and soc�ety from a macro-soc�olog �cal po�nt of v �ew �n terms of pol�t�cs, economy, rel�g �on or gender related �ssues wh�le s�multaneously concentrat�ng on, for �nstance, day-to-day �nteract�ons among the aud �ence of a part�cular mus�c genre, thus se�z�ng upon a m�cro-soc�olog �cal po�nt of v �ew. Follow �ng the parallel�sm between soc�al h�story and mus�c h�story, the f �rst part of the art�cle starts w �th an overv �ew of the theoret�cal background of th�s f �eld �n the world. Trac�ng back to the prom�nent contr�but�ons of the f �rst two generat�ons of the founders of soc�ology, namely Max Weber, Georg S�mmel and Theodor W. Adorno, and then address �ng to more contemporary approaches, espec�ally from the Un�ted States of Amer�ca, Cont�nental Europe and England, the art �cle puts forth the ma �n concepts and chang �ng areas of study espec�ally w �th�n the second half of the last century. These const�tute ma �nly pol�t�cal economy of the product�on, representat�on and consumpt�on of mus�c, soc�ology of taste and aud�ence analyses, popular mus�c stud�es, mus�cal subculture stud�es and the l�ke. After po�nt�ng out the content and the l�m�tat�ons of th�s f �eld, the ma �n focus sh�fts onto the �nterd�sc�pl�nary nature and the flex �ble boundar�es between ethnomus �cology and soc�ology of mus�c. Regard�ng the vast �ntersect�on po�nt between soc�ology and other branches of soc�al sc�ences such as ph�losophy, anthropology, psychology, commun�cat�on stud�es, �n terms of the analys�s of the �mpact of mus�c, soc�ology of mus�c d�st�ngu�shes �tself notably by �ts capac�ty to unfold the cultural aspects of a g �ven mus�c culture w �th�n an �ndustr�al, modern, developed or a develop�ng soc�ety. Therefore, �n order to deem a research as a study w �th�n the f �eld of !

F22-& @$(A& '$&* #+%,-+.+ G0,1+$2,-6 37HD:-6 (A F$-2 70% ;H,+0H+2 '+.7$-?+0- (A ;(H,(:(C6&

@$(A& '$&* B7:7-727$76 G0,1+$2,-6 37HD:-6 (A F$-2 70% ;H,+0H+2 '+.7$-?+0- (A ;(H,(:(C6* 7+$CD$EC2D&+%D&-$& !!

Güven, Ergur / Soc�ology of Mus�c �n the World and �n Turkey

21

soc�ology of mus�c, the ma �n focus needs be on the mus�c as part of a culture or on the mus�c culture �tself as part of a g �ven soc�ety. The art�cle then focuses on the emergence of soc�ology of mus�c �n Turkey. The emergence of th�s f �eld espec�ally marked by the �mpact of the modern�zat�on process �n Turkey, dat �ng back to The Tanz�mat Per�od (1839-1871) dur�ng the late Ottoman Emp �re per�od, des�gnates the p�vot of the early themes and ment�ons the early contr�butors such as Muammer Sun and Ilhan Usmanba ş, �nclud�ng many mus�colog �sts and ethnomus�colog �sts as well. The art�cle also ment�ons the major publ�sh�ng compan�es, nat�onw �de mus�c magaz�nes and mus�c cr�t�cs that helped to spotl�ght the s�gn�f �cance of mus�c as an �nd�cator of a chang �ng soc�ety. The �nterest �n the �mpact of chang �ng, modern�z�ng, and so to speak, western�z�ng mus�c of the early Republ�can per�od leaves �ts place to a more well-structured soc�olog �cal l�ne of quest�on�ng wh�ch �ncorporates the analys�s of a rap�dly chang �ng soc�ety espec�ally �n terms of urban�zat�on and m�grat�on. Th�s �s also one of the ma �n reasons why the ma �n body of the l�terature on soc�ology of mus�c �n Turkey beg �ns to crystall�ze part�cularly dur�ng the late 70s due to the peak of rural exodus. Moreover, th�s �s the decade when arabesk started to become a cornerstone for th�s f �eld �n Turkey. The second part of the art�cle offers an overv �ew at the outcomes of the modern�zat�on process of Turkey and �ts �rrevers�ble �mpl�cat�ons both on mus�cal and soc�al structures. Along w �th the consequences of rat�onal�zat�on and standard�zat�on process �n Turkey, th�s part accentuates the maqam system and the meshque method as a d�st�nct�ve mus�c teach�ng techn�que, and the preva �l�ng western�zed systems of the follow �ng decades. Start �ng from these transformat�ons onwards, the th�rd part of the art�cle presents the ma �n focus and the current �ssues of th�s f �eld �n Turkey under four major top �cs. F�rst, stat�ng some examples on certa �n theoret�cal and cr�t�cal works as well as on the �nterd�sc�pl�nary stud�es w �th�n soc�ology of mus�c, th�s part prov �des a bas�s for the genu�ne ground�ng of th�s f �eld �n Turkey. The second subpart �s ded�cated to a comprehens�ve outl�ne of the popular mus�c stud�es �n Turkey. In add�t�on to the ex �st�ng common grounds of the worldw �de popular mus�c stud�es, exclud�ng art and folk mus�c, Turkey embod�es un�que top�cs such as the soc�o-cultural analys�s of Anatol�an rock and Arabesk mus�c. The latter has become a much stud�ed area, espec�ally s�nce the early 1980s. Th �s �s ma �nly because of the huge �mpact of �ts relat�on to m�grat�on and urban�zat�on theor�es. The flour�sh�ng mus�c scenes and mus�cal commun�t�es espec�ally due to gentr�f �cat�on and urban renewal pol�c�es from the late n�net�es onwards has also become a new area of study for mus�c soc�olog �sts as well. Popular mus�c stud�es have always largely been accompa-

22

Turk �sh Journal of Soc�ology, 2014/2, 3/29

n�ed by aud�ence analyses, and Turkey �s no except�on for th�s s�tuat�on. The th�rd part draws attent �on to an �nev �table relat�on between technology, med�a and mus�c, where access�b�l�ty, mob�l�ty and �ncreas�ng d�g �tal�zat�on led to a major change of the product�on and consumpt�on of mus�c. Th�s �nterrelated doma �n reveals another s�gn�f �cant �nterd�sc�pl�nary area of study for soc �al sc�ent�sts. F�nal subpart exposes another recent and qu �te problemat�c �ssue; world mus�c stud�es, w �th �ts h�ghly �nterd�sc�pl�nary nature, suggest�ng a del�cate balance between anthropology and soc �ology of mus�c. Here, Suf � mus�c seems to be the center of attent�on �n quest�on�ng the d�chotom�es of local and global aspects of mus�c cultures. The article finalizes with a reflection on the particular contribution of the studies in Turkey (i.e. Anadolu rock and arabesk culture) to sociology of music literature and with a general evaluation of the changing content of the field. Presenting a wide range of topics which also concern many other fields of sociology, from urban sociology or sociology of migration to sociology of taste, the article elucidates its everlasting interdisciplinary nature, and puts across various different social components of music that have been and still are subjected to sociology. This article, presenting both chronologically and thematically an overview of sociology of music in the world and especially in Turkey is meant to fill a gap in this field, hoping to constitute a starting point for the upcoming studies and more detailed analyses.

Keywords: Soc�ology of Mus�c, Mus�c Culture, Soc�al H�story, Modern�zat�on, Soc�al Change


23

Kaynakça | References Adorno, T. W. (2002). Essays on mus �c . Londra: Un�vers�ty of Cal�forn�a. Adorno, T. W. (1994). Introduct �o n à la soc � olog �e de la mus � que . Genève: Contrechanps. Adorno, T. W. (1991). The culture � ndustry . Londra: Routledge. Adorno, T. W. ve Horkhe�mer, M. (1979). D � alect � cs of enl � ghtenment . Londra: Verso. Ahmad, F. (1994). Modern Türk � ye’n � n olu ş umu. Y. Alogan (Çev). İstanbul: Sarmal. Akay, A. (1995). İstanbul’da rock hayatı: Sosyoloj �k b� r bakı ş . İstanbul: Ba ğ lam. Aksoy, B. (2008). Geçm�ş� n mus �k � m� rasına bakı ş lar . İstanbul: Pan. Aksoy, B. (2003). Avrupalı gezg �n ler �n gözüyle Osmanlı’da mus � k �. İstanbul: Pan. Aktüze, İ. (2010). Müz �ğ� anlamak: Ans � kloped � k müz �k sözlü ğ ü. İstanbul: Pan. Attal�, J. (1977). Bru� ts: essa � sur l’économ� e pol � t� q ue de la mus � que . Par�s: PUF/ Fayard. Ar�can, T. (2012). Dance culture �n Turkey: A case study �n Ankara and Istanbul, Internat � onal Rev � ew of the Aesthet �c s and Soc � ology of Mus � c 43 (1), 209-225. Ayas, G. (2014). Mus �k � � nkılabının sosyoloj � s� . İstanbul: Doğ u K �tabev �. Atasoy, A. (2003). Unkapanı: Ses�n yayıldığ ı yer. İstanbul Dergisi, İstanbul ve Müz�k Sayısı, 45. Ayang �l, R. (2008). Western notat�on �n Turk �sh mus�c, Journal of the Royal As � at � c Soc �e ty 18 (4), 401-447. Aydem�r, M. (2010). Turk �s h mus �c makam gu� de . İstanbul: Pan. Ba şgöz, İ. (2008). Türkü. İstanbul: Pan. Becker, H. (1997). Art worlds , Berkeley: Un�vers�ty of Cal�forn�a. Behar, C. (2006). A ş k olmayınca me ş k olmaz: Geleneksel Osmanlı/Türk müz �ğ� nde ö ğ ret � m ve � nt �k al , İstanbul: Yapı Kred�. Bennett, A. ve Peterson, R. (2004). Mus �c scenes, local, translocal, and v � rtual . Nashv �lle, Tennessee: Vanderb�lt Un�vers�ty. Besseler, H. (1959). Das mus �k al �s che Hören der Neuze � t. Berl�n: Akadem�e. Berkes, N. (2004). Türk � ye’de ça ğd a şla şma. İstanbul: Yapı Kred�. B�nbas, İ. E. (2001). Mus�c and Sama of the Mavlav �yya �n the f �fteenth and s�xteenth centur�es: Or�g �ns, r�tual and format�on. A. Hammarlund ve ark. (Ed.). Suf � sm, mus � c and soc �e ty � n Turkey and the M �d dle East �ç�nde (s. 67-81). İstanbul: Swed�sh Research Inst�tute. Black �ng, J. (1973). How mus �c al � s man? . Wash�ngton: Un�vers�ty of Ch�cago. Bont�nck, I. (1994). Mass med �a and new types of youth mus �c: Methodolog �cal and term�nolog �cal problems. Internat �o nal Rev �e w of the Aesthet �c s and Soc �o logy of Mus �c 25 (1/2), 165-174. Botste�n, L. (2010). Max Weber and mus�c h�story. The Mus �c al Quarterly , Vol. 93, 183-191. Bourd�eu, P. (1977). Outl �n e of a theory of pract � ce . Cambr�dge: Cambr�dge Un�vers�ty. Bourd�eu, P. (1984). D � st �n ct �o n: A soc �a l cr � t� q ue of the judgement of taste . Cambr�dge: Harvard Un�vers�ty.

24


Canbazoğ lu, C. (2009). Kent � n türküsü: Anadolu pop-rock . İstanbul: Pan. Cler, J. ve Mess�na B. (2007). Mus�ques des m�nor�tés, mus�que m�neure, t�ers-mus�cal. Cah� ers d’ethnomus �c olog �e , � dent � tés mus � cales, Vol. 20, 243-271. Cook, D. (1996). The culture � ndustry rev �s �t ed: Theodor W. Adorno on mass culture . Maryland: Rowman & L�ttlef �eld Publ�shers. Ça ğ lar, A. S. (1998). Popular culture, marg �nal�ty and �nst�tut�onal �ncorporat�on German-Turk �sh rap and Turk �sh pop �n Berl�n. Cultural Dynam� cs , 10.3, 243-261. Çelikcan, P. (1996). Müz �ğ� seyretmek . Ankara: Yansıma. Değ�rmenc�, K. (2010). Homegrown sounds of Istanbul: World mus �c, place, and authent�c�ty. Turk � sh Stud �e s , 11.2, 251-268. D�lmener, N. (2003). Bak b� r varmı ş b� r yokmu ş . İstanbul: İlet�ş�m. Dorsay, A. (2003). Ne şurup şeker şarkılardı onlar. İstanbul: Remz�. Duygulu, M. (2006). Türk � ye’de çingene müziğ i. İstanbul: Pan. Ek �nc�, M. U. (2012). The Kevserî Mecmuası unve�led: Explor�ng an E�ghteenth century collect�on of Ottoman mus�c, Journal of the Royal As � at � c Soc �e ty 22 (2), 199225. El�as, N. (2000). Mozart: B �r dah� n� n sosyoloj � s� üzer � ne . Y. Tükel (Çev.). İstanbul: Kabalcı. Ergur, A. (2009). Müz � kl � aklın defter �. İstanbul: Pan. Ergur, A. (2002). Portedek � hayalet: Müziğ in sosyoloj � s� üzer �n e denemeler . İstanbul: Ba ğ lam. Erol, A. (2002). Popüler müz �ğ� anlamak . İstanbul: Ba ğ lam. Etzkorn, P. (1964). Georg S�mmel and the soc�ology of mus�c. Soc � al Forces , Vol.43, No.1, 101-107 Fr�th, S. (1978). Soc �o logy of rock , Londra: Constable. Feldman, W. (2002). Mus � c � n performance: Who are the wh� rl � ng derv � shes? . V. Dan�elson (Ed.). The Garland encycloped �a of world mus �c : The M �d dle East (6. C�lt) �ç�nde (s. 107-111), New York: Routledge. Feldman. W. (2002). Ottoman Turk �s h mus � c: Genre and form. V. Dan�elson (Ed.). The Garland encycloped � a of world mus �c : The M � ddle East (6. C�lt) �ç�nde (s. 113-128), New York: Routledge. Gaz�m�hal, M. R. (1975). Türk vurmalı çalgıları. Ankara Kültür Bakanlığ ı: M�ll� Folklor Ara ştırma Da �res�. Gendron, B. (1986). Theodor Adorno meets the cad �llacs. T. Modlesk � (Ed.), Stud � es � n enterta � nment: Cr � t� cal approaches to mass culture �ç�nde (s. 18-36), Bloom�ngton IN: Ind�ana Un�vers�ty. Gökalp, Z. (1997). Türkçülü ğ ün esasları. İstanbul: İnkılap. Günay, E. (2006). Müz � k sosyoloj � s� : Sosyoloj � den müz �k kültürüne b� r bakı ş . İstanbul: Ba ğ lam. Güngör, N. (1993). Arabesk: Sosyokültürel açıdan arabesk müz � k , 2. Basım. Ankara: B�lg �. Güven, U. Z. (2013). İstanbul müz�k altkültürler� Ba ğl amında ‘H�pster’lar ve yen� toplumsallıklar. VII. Ulusal Sosyoloj � Kongres � B � ld � r� K �t abı, M. Tuna (Ed.). C�lt 1, 181-188.


25

Hecker P. (2012). Turk �sh metal: Mus�c, mean�ng and moral�ty �n a Musl�m soc�ety, Londra: Ashgate. İlyasoğ lu, E. (2007a). Zaman � ç� nde müz �k . İstanbul: Yapı Kred�. İlyasoğ lu, E. (2007b). 71 Türk bestec �s � . İstanbul: Pan. Ingl�s, I. (1996). Ideology, trajectory and stardom: Elv �s Presley and The Beatles. Internat � onal Rev � ew of the Aesthet �c s and Soc � ology of Mus � c 27 (1), 53-78. Jenks, C. (2005). Subculture, the fragmentation of the social . Londra: Sage. Johnstone, J., ve Katz E. (1957). Youth and popular mus�c: A study �n the soc�ology of taste. Amer � can Journal of Soc �o logy 62 (6), 563-568. Jones, S. (2000). Mus�c and the Internet. Popular Mus �c 19 (2), 217-230. Kaplan, A. (2005). Kültürel müz �k oloj �. İstanbul: Ba ğ lam. Karakayalı, N. (1995). Doğ arken ölen ben: Haf �f müz�k ortamında c�dd� b�r proje olarak Orhan Gencebay, Toplum ve B �l � m, no. 67, Güz, 1995, 136-156. Karakayalı, N. (2010). Two assemblages of cultural transm�ss�on: Mus�c�ans, pol�t�cal actors and educat�onal techn�ques �n Ottoman Emp�re and Western Europe, Journal of H �s tor �c al Soc �o logy , 23(3), 343-371. Karal, E.Z. (1983). Osmanlı Tar � h� , VIII. C �l t , Ankara: Türk Tar�h Kurumu. Kaygısız, M. (1999). Müz �k Tar � h� . İstanbul: Kaynak. Kaygısız, M. (2000). Türklerde müz � k . İstanbul: Kaynak. Karpat, K.H. (2006). Osmanlı’da de ğ�ş� m, modernle ş me ve ulusla ş ma , Ankara: İmge. Kutluk, F. (2003). Club kültüründe DJ ve clubber jargonu. Popüler Müz � k Yazıları, Sayı: 1, 87-95. Kutluk, F. (1997). Müz �k ve pol �t � ka . Ankara: Doruk. Koç, T. ve Yıldırım V. (2003). Müz �k felsefes �n e g � r �ş . İstanbul: Ba ğ lam. Kro�er, J. (2012). Mus�c global h�story and postcolon�al�ty. Internat �o nal Rev � ew of the Aesthet � cs and Soc � ology of Mus � c 43 (1), 139-186. Lasserre, P. (2007). N � etzsche’n� n müz � k üzer �n e dü ş ünceler � , İ. Usmanba ş (Çev.). İstanbul: Pan. Lull, J. (2000). Popüler müz � k ve � let �ş� m, T. İbla ğ (Çev.). İstanbul: Çiviyazıları. Malm, K. (1993). Mus�c on the move: Trad�t�ons and mass med�a. Ethnomus �c ology , Vol.37, No.3, 339-352. Mard�n, Ş.(2002). Türk modernle ş mes � . (Makaleler 4) 10. Baskı. İstanbul: İlet�ş�m. McRobb�e, A. (1999). In the culture: Art, fash� on and popular mus � c. Londra: Routledge. Mer�ç, M. (2006). Pop ded �k : Türkçe sözlü haf � f batı müz �ğ� . İstanbul: İlet�ş�m. Merr�am, A. (1964). The anthropology of mus �c . Ill�no�s: Northwestern Un�vers�ty. M�ddleton, R. (1990). Study �ng popular mus�c. Ph�ladelph�a: Open Un�vers�ty. M�maroğ lu, İ. (1987). Müz �k tar �h � . İstanbul: Varlık. Myers, H. (1992). Ethnomus � cology . Londra: W.W. Norton & Company. Nettl, B. (1978). Some aspects of the h�story of world mus�c �n the 20th century: quest�ons, problems and concepts. Ethnomus �c ology 22 (1), 123-136. Oskay, Ü. (2003). Müz �k ve yabancıla ş ma . İstanbul: Der.

26


Özbek M. (2012). Popüler kültür ve Orhan Gencebay arabesk � , 10. Baskı. İstanbul: İlet�ş�m. Özkaya, Y. (1985). XVII. yüzyılda Osmanlı kurumları ve Osmanlı toplum ya ş antısı, Ankara: Kültür ve Tur�zm Bakanlığ ı. Racy, A.J. (2003). Arap dünyasında müz � k, tarab kültürü ve sanatı, S. Aygün (Çev.). İstanbul: Ayrıntı. Ratcl�ffe, H. (1961). Soc�al and econom�c pos�t�on of the perform�ng mus�c�an. The World of Mus �c , 3, 61-64. � n müz �ğ� , I. C�lt. S. Sun (Çev.). İstanbul: Sun. Re�nhard, K. (2007). Türk � ye’n Re�gle, R. ve Wh�tehead, P. (2008). Spectral world mus �c s . İstanbul: Pan. R �esman, D. (1950). L�sten�ng to popular mus�c, Amer � can Quarterly 2 (4), 359371. Sa �d, E. (2005). Müz �k al nakı ş lar , G. Ça ğ alı-Güven (Çev.). İstanbul: Agora K �taplığ ı. Sarısözen, M. (1962). Türk halk mus � k �s � usuller �. Ankara: Res�ml� Posta Matbaası. Say, A. (2006). Müz �k tar �h � . Ankara: Müz�k Ans�kloped�s�. Saygun, A. A. (1936). Türk halk musık �s � nde pentaton� zm. İstanbul: Numune Matbaası. Saygun, A. A. (1938). Yed � Karaden� z türküsü ve b� r horon. İstanbul: İstanbul Konservatuarı. Saygun, A. A. (1981). Atatürk ve musık �. Ankara: Sevda-Cenap And Müzik Vakfı. Seeger, C. (1958) Prescr �pt�ve and descr�pt�ve mus�c wr�t�ng. The Mus � c Quarterly XLIV (2), 184-196. Selan�k, C. (2011). Müz � k sanatının tar � hsel serüven� . Ankara: Doruk. S�gnell, K. (1976). The modern�zat�on process �n two or�ental mus�c cultures: Turk �sh and Japanese. As �a n Mus � c 7 (2), 72-102. S�lbermann, A. (1955). An approach through soc�ology. Ch� cago Rev � ew 9 (2), 28-33. S�mmel, G. (1980). Essays on �nterpretat�on �n soc�al sc�ence. Manchester: Manchester Un�vers�ty. Slob�n, M. (1993). Subcultural sounds, m� cromus � cs of the West . NY: Wesleyan Un�vers�ty. Small, C. (1998). Mus � ck � ng – the mean� ngs of perform� ng and l �s ten� ng . M�ddletown, CT: Wesleyan Un�vers�ty. Solomon, T. (2005). L�v �ng underground �s tough: Authent�c�ty and local�ty �n the h�p-hop commun�ty �n Istanbul, Turkey. Popular Mus � c, 24.1, 1-20. Stokes, M. (2010). The republ �c of love: Cultural � nt � macy � n Turk �s h popular mus �c . Un�vers�ty of Ch�cago. arabesk olayı, H. Eryılmaz (Çev.), 2. Baskı. İstanbul: Stokes, M. (2009). Türk � ye’de İlet�ş�m. Stokes, M. (2004). Mus �c and the global order. Annual Rev � ew of Anthropology , Vol.33, 47-72.           !"#$" &'"()*+),-$"  


27

                     .$(,/         #" 0123,4"             5 6,(,7"                          :7?&            5 2$6                  ID$D?D&             *           Weber, M. (1958). Soc �a l and rat � onal foundat � ons of mus � c. IL: Southern Ill�no�s Un�vers�ty Press. W �cke, P. (2006). Mozart’tan Madonna’ya popüler müz �ğ� n b� r kültür tar � h� , S. Dalaman (Çev.). İstanbul: Yapı Kred�. Yazıcıoğ lu, E. T. (2010). Contest�ng the global consumpt�on ethos: Reterr�tor�al�zat�on of rock �n Turkey. Journal of Macromarket �n g , 30.3, 238-253. Yazıcıoglu, E. T., ve A. F�rat, F. (2007). Glocal rock fest�vals as m�rrors �nto the future of culture. Research � n Consumer Behav � or , 11, 101-117. Yarar, B. (2008). Pol�t�cs of/and popular mus�c: An analys�s of the h�story of arabesk mus�c from the 1960s to the 1990s �n Turkey. Cultural Stud �e s , 22.1, 35-79. Yener, F. (1990). Şu ess � z müz � k sanatı. İstanbul: Cem. Yener, F. (1982). Türklerde opera, Atatürk Türk � ye’s � nde müz � k reformu yılları. İstanbul: Flarmon� Derneğ�. Young, T.H. (1999). Punk: B � r altkültürün olu ş umu. H. Doğ rul (Çev.). Ankara: Dost. � n tar �h � . İstanbul: İlet�ş�m. Zürcher, E. J. (1995). Modernle ş en Türk � ye’n

Dünyada Ve Türkiye'de Müzik Sosyolojisi Ali Ergur

Recommend Documents