CNC Programlama Dersleri

TOPHANE TEKN İ K L İ SES İ

CNC BÖLÜMÜ

NC, CNC ve DNC TEZGAHLARI TAR İHSEL GELİŞİMİ Nümerik kontrol fikri II.Dünya savaşının sonlar ında A.B.D. hava kuvvetlerinin ihtiyac ı olan kompleks uçak parçalar ının üretilebilmeleri için ortaya at ılmıştır.Çünkü bu tür parçalar ın o günkü mevcut imalat tezgah ve teknikleri ile üretilmeleri mümkün de ğildi.Bunun Gerçek – leştrilmesi için PARSONS CORPERATION ve M İT ortak çal ışmaya başladı.1952yılında ilk olarak bir CINCINATTI HIDROTEL freze tezgahını Nümerik kontrol ile teşhis ederek bu alandaki ilk ba şar ılı çalışmayı gerçekleştirdiler.Bu tarihten itibaren pek çok tak ım tezgahı imalatçısı Nümerik Kontrol tezgah üretimine ba şladı. İlk kuşak NC tak ım tezgahlar ında vakumlu tüpler,elektrik röleleri,komplike kontrol ara yüzleri kullanılıyordu. İkinci kuşak NC tak ım tezgahlar ında daha kullan ışlı olan minyatür elektrik tüp ve yekpare devreler kullanılmaya başlandı. Üçüncü kuşak NC tezgahlar ında daha ileri düzeyde geli ştirilmiş olan entegre devre elemanlar ı,ucuz ve güvenilir olan donan ımlar kullanılmıştır.Sonuç ak bu sistemli geli şmeler CNC’nin doğuşuna öncülük etmi ştir.

NC NEDİR ? Nümerik kontrol tak ım tezgahının sayı,harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa göre kodlanm ış komutlar yardımıyla işletilmesidir. Komutlar tezgaha veri bloklar ı şeklinde üretilir. Her blok tezgah ın anlayabileceği bir dizi komuttan meydana gelir. ISO

ANLAMI PROG PROGRA RAM M BA LANG LANGIC ICII ÖLÇÜ BİR İMİ (METR İK)

G 20

ÖL Ü BİR İMİ İ NCH NCH TEZGAH MİLİ N Nİ CW DÖNDÜRME TEZGAH MİLİ N Nİ CCW DÖNDÜRME TEZGAH MİLİ N Nİ DURDURMA

M 08

SOĞUTMASİSTEMİ N Nİ ALI TIRMA SOĞUTMA SİSTEMİ DURDURMA TEZGAH MİLİ DEVİR SAYISI

F 0.20 .20 F250

İLERLEME HIZI 0.2 MM/DEVİR İLERLEME HIZI 250 MM/DEVİR KESİCİ TAKIM NUMARASI

NC TAKIM TEZGAHLARI Nümerik kontrol metal ve diğer tür malzemelerin tala ş kaldırma suretiyle işlenmesinde kullanılan her türlü tak ım tezgahında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tezgahlardan baz ılar ı şunlardır: • Torna Tezgah ı (Lathe Machine) • Freze Tezgah ı (Milling Machine)

MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

1


CNC BÖLÜMÜ

• • •

Matkap Tezgah ı (Drilling Machine) Delik Büyütme Tezgah ı (Boring Machine) Taşlama Tezgahı (Grinding Machine) Bütün bu NC tak ım tezgahlar ının kendine özgü kapasite,operasyon yetenekleri ve birtak ım karakteristik özellikleri vardır.Bu nedenle tezgah ın sahip olmad ığı hiçbir işleme özelliği o tezgaha yapt ır ılamaz. İmalat esnasında operatörün programa müdahalesi olmad ığından gereksiz zaman kayb ı önlenmiş olur.Üretim süresince operatör birden fazla tezgahla ilgilenebilir.Üretilen parçalarda ölçü ve kalite yönünden farkl ılıklar ın olması söz konusu de ğildir. NC tak ım tezgahlar ında haf ıza bulunmadığı için bu tür tezgahlarda blok verileri s ıra ile okunur ve i şleme sokulur.Bir blok bittiği zaman bir sonraki blo ğa geçilir.Bu i şlem,sırası ile işlem sonuna kadar devam eder.

CNC Tezgahlar ının avantajlar ı :     

Kalifiye elemana ihtiyaç yoktur. Üretim hızlar ı yüksektir. Her türlü sarfiyat azdır. Karmaşık şekiller kolayca i şlenebilir. İmalat hassast ır.

NC VE CNC TEZGAHLARI ARASINDAK İ FARKLAR Bilgisayarlı nümerik kontrolde ( Computer Numerical Control ) temel dü şünce Nümerik Kontrolün aynıdır. Ancak tezgah kontrol ünitesinin (MCU) parça program ını muhafaza edebilme özelli ği vardır.Bu özellik mikro elektronikteki geli şmelerin endüstriyel alana yansıması sonucu ortaya ç ıkmış ve tak ım tezgahlar ında yaygın olarak kullan ılır. Programın tezgaha transferi delikli ka ğıt şeritler (Punched Tapes),Manyetik bantlar (Magnetik Tapes) vb. veri ta şıyıcılar ı aracılığıyla olur.

CNC Tak ım Tezgahlar ının Önemi CNC tezgahlar ına yüklenen yada manuel olarak (MDI) tezgah kontrol ünitesinde yaz ılan CNC programlar ının format yap ısı NC tezgahlar ındakinin ayn ısıdır.Tezgaha bir bilgisayar entegre edildiği için NC programlar ı, kesicilerle ilgili baz ı teknik ve ofset bilgileri kal ıcı olarak tezgah haf ızasında saklanabilir.Ayr ıca imalatın her aşamasında programa müdahale edilir ve programda istenilen de ğişiklikler yapılabilir.

CNC Tak ım Tezgahları İle K ıyaslandığında Şu Önemli Özellikler Göze Çarpar: 1 – Tezgaha yüklenmi ş olan parça programlar ı tezgah kontrol ünitesi haf ızasında saklanır ve buradan ça ğır ılarak defalarca kullan ılır. 2 – Tezgah kontrol ünitesini besleyen özel bir güç kayna ğı vardır.Enerji kesilse bile, program bilgileri haf ızadan silinmez. 3 – Parça program ı üzerinde yapılması düşülen değişiklikler istenildiği anda ve kolayl ıkla yapılır.Değiştirilmiş olan program son şekliyle hem işitilir hem de haf ızada saklan ır.


2


CNC BÖLÜMÜ

4 – Bazı standart operasyonlar (delik delme, al ın tornalama, d ış çap tornalama, pah k ırma, konik tornalama vb.) program içerisinde döngüler şeklinde tanıtılır ve gerekli terlerde kolaylıkla kullanılır. 5 – İş parçası üzerinde bulunan döngüler d ışındaki tekrarlanmas ı gereken operasyonlar ana program sonunda alt program olarak tan ıtılır.Bu alt programlar ana program içerisinde gerekli yerlerde çağır ılarak kullanılır.Örneğin ADANA yazısı için bir program yazal ım. Program iki şekilde yazılır:  Her harf için ayr ı ayr ı birer program yazılırsa,yazılan program çok uzun ve karma şık olur. A,D ve N harfleri için birer alt program yazılırsa, bu program daha k ısa ve basit olur.  Bu durumda kesici, her harf için gerekli olan ba şlangıç noktasına geldi ğinde, o harfin alt programı çağr ılarak işlenir 6 – CNC i şleme merkezleri için bir NC programı yazıldığında iş parçası normal olarak belirli çaptaki kesicilerle işlenir. İşleme esnas ında kesici tak ım k ır ılır ve aynı çapta kesici bulunamazsa farklı çaptaki kesici ile i şleme kalınan yerden devam edilebilir.Burada program değil, sadece kesici kütüphanesindeki kesici çap de ğerinin yeni kesici çap ına göre değiştirilmesi yeterlidir. 7 – Mikro bilgisayar sayesinde kesicinin yer de ğiştirme hareketleri, devir sayısı ve ilerleme değerlerinde optimum de ğerlere ulaşılır. Bunun sonucunda da ideal kesme ko şullar ı sağlanır. 8 – CNC kontrol ünitesinde bilgisayar kullan ımı sonucu di ğer pek çok bilgisayar ve sistemleri ile iletişim kurabilme avantaj ına sahiptir. 9 – İş parçasının imalatına geçilmeden tezgah kontrol ünitesinin ekran ında iş parçasının grafik benzetimi görülebilir. 10 – Kesici tak ım değiştirmeler programlanarak otomatik olarak yap ılır. Kesicilerle ilgili kalibrasyon ve kimlik bilgileri kesici kütüphanelerinde muhafaza muhafaza edilir.

CNC Tak ım Tezgahlarının Avantajlar ı 1 – Konvansiyonel tezgahlarda kullan ılan bazı bağlama kalı p, mastar vb. elemanlarla k ıyaslandığı zaman tezgah ın ayarlama zaman ı çok k ısadır. 2 – Ayarlama, ölçü kontrolü, manuel hareket vb. nedenlerden olu şan zaman kay ı plar plar ı ortadan kalkmıştır. 3 – İnsan faktörünün imalatta fazla etkili olmamas ından dolayı seri ve hassas imalat mümkündür. 4 – Kalifiye eleman ihtiyac ına gerek yoktur. 5 – Tezgah operasyonlar ı yüksek bir hassasiyete sahiptir. 6 – Tezgah ın çalışma temposu her zaman yüksek ve ayn ıdır. 7 – Her türlü sarfiyat ( elektrik, emek, malzeme vb.) asgariye indirgenmi ştir. 8 – İmalatta operatörden kaynaklanacak her türlü ki şisel hatalar ortadan kalkm ıştır. 9 – Kalı p, mastar, şablon vb. pahal ı elemanlardan faydalan ılmadığı için sistem daha ucuzdur. 10 – Depolamada daha az yere gerek vard ır. 11 – Parça imalat ına geçiş daha süratlidir. 12 – Parça üzerinde tap ılacak değişiklikler programın ilgili bölümünde ve tamam ı değiştirilmeden seri olarak yap ılır. Bu nedenle CNC tak ım tezgahlar ıyla yapılan imalat büyük bir esnekli ğe sahiptir.Bu tür imalatta (Flexible Manifakturing ) adı da verilir. CNC Tak ım Tezgahlarının dezavantajlar ı Her sistemde oldu ğu gibi CNC tezgah ve sistemlerinin avantajlar ı yanında dezavantajlar ı da mevcuttur. Bunlar ı şöyle sıralayabiliriz. 1 – Detayl ı bir imalat programı gereklidir. MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

3


CNC BÖLÜMÜ

2 – Pahal ı bir yatır ım gerektirir. 3 – Tezgah ın saat ücreti yüksektir. 4 – Konvansiyonel tezgahlarla k ıyaslandığında daha titiz kullan ım ister. 5 – Kesme h ızlar ı yüksek kesicilerin kullan ılması gerekir. 6 – Periyodik bak ımlar ı uzman ve yetenekli ki şiler taraf ından düzenli olarak yap ılmalıdır.

CNC ' NİN ENDÜSTR İDE KULLANIM ALANLARI Günümüzde endüstrinin tala şlı imalata adını verdiğimiz bölümü CNC ' nin en yayg ın biçimde kullan ıldığı alandır. Bugünkü CNC ' nin do ğmasına da bu alanda kar şılaşılan problemlerin sebep oldu ğu yukar ıda açıklanmıştı. Üç eksenli bir freze tezgah ı ilk kez 1952 yılında çalıştır ıldığında bu tezgah o günkü baz ı imalat problemlerinin çözümünü sa ğladığı için çok mükemmeldi. Freze tezgahlar ına uygulanan bu sistemler daha sonra torna, ta şlama vb. tak ım tezgahlar ına da uyguland ı. Günümüzde imalat ın yapıldığı hemen hemen her alanda CNC kullanılmaktadır. CNC ' nin kullan ıldığı başlıca alanlar : 1 - Talaşlı imalat. 2 - Fabrikasyon ve kaynakç ılık. 3 - Pres işleri. 4 - Muayene ve kontrol. 5 - Montaj. 6 - Malzemelerin taşınması.

DNC TEZGAHLARININ TANIMI VE ÖNEM İ Direkt Sayısal Kontrol ( DNC ), bir ana bilgisayar yard ımıyla bir ya da birden fazla CNC tak ım tezgahının kontrol edilmesidir. DNC ' de temel dü şünce NC programı aktarma, saklama, işleme ve rapor i şlemlerini gerçekleştirmektir. Bu sistemde parça program ı direkt olarak bilgisayardan CNC tezgah ı ile bilgisayar arasında çift yönlü ( Tezgahtan bilgisayara, bilgisayardan tezgaha ) veri transferi vard ır. DNC Sisteminin Temel Özellikleri : - NC program ının yönetimi ve program ın elde edilmesi kolayd ır. - Birden fazla CNC tezgah ı ile kullanılır. - Uzun NC programlar ının saklanma ve tezgahlara aktar ılmalar ı mümkündür. - İstenilen programlara ula şmak ve programlarda de ğişiklikler yapmak kolayd ır. - Çift yönlü veri transferinde t ransferinde büyük ölçüde güvenlidir. - Esnek imalat sistemleri ( FMS ) ile entegre edilebilir. CNC TAKIM TEZGAHI ÇE ŞİTLER İ 1) CNC TORNA TEZGAHLARI Nümerik kontrollü torna tezgahlar ında genelde X ve Z ekseni olmak üzere iki temel eksen vardır.Bu tür tak ım tezgahlar ında pek çok profil tornalama i şlemlerinin yapılabilmesi için doğrusal interpolasyon ve e ğrisel interpolasyon i şlem özelliği yeterlidir.Ayr ıca devir sayısı ve kesici değiştirme ilerleme hızının belirlenmesi vb. fonksiyonlara sahiptir. İşleme kapasiteleri daha geni ş olan CNC torna tezgahlar ında eksen say ılar ı 3 yada daha fazla olabilir.Üçüncü eksen tezgah hareketinin eksen hareketi olabilir.Özellikle Endüstriyel tip CNC torna tezgahlar ında tezgahın yapısal direncini art ırmak,daha hassas imalatı gerçekleştirebilmek ve çıkan talaşlar ı kesme bölgesinden uzakla ştırabilmek için yapısal ayr ıntılardan bazı dizayn değişiklikleri yapılmıştır. MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

4


CNC BÖLÜMÜ

2) CNC FREZE TEZGAHLARI CNC freze tezgahlar ı operasyon yeteneklerinin çe şitliliği bak ımından işleme merkezlerinden sonra en çok i şlem kabiliyetine sahip olan tezgahlard ır.Bu tür tezgahlar en az 3 olmak üzere 4-5 ve daha fazla eksende i şlem yapabilme özelli ğine sahiptir.Bu tezgahlar ın bütün çe şitleri sürekli iz kontrolü ile donat ılmıştır.Otomatik kesici değiştirme kolaylıklar ı bir başka özelliktir. 3) CNC İŞLEME MERKEZLER İ Bu tür CNC tezgahlar ı noktasal hareket ve sürekli iz kontrolü ile donat ılmıştır.Böylece kompleks ve çok say ıda operasyonlara sahip i ş parçalar ı imalatlar ı bir bağlamada gerçekleştirilir. CNC İŞLEME MERKEZLER İNİN KARAKTER İSTİK ÖZELLİKLER İ 1- Prizmatik iş parçalar ının bir başlangıçta 3 hatta 4 yüzeyi ayn ı anda işlenebilir. 2-Alın frezeleme,delme,delik delme ,delik büyütme,rayba ve k ılavuz çekme gibi işlemler yapılabilir. 3- İş parçasının tezgaha ba ğlanma ve çözülme i şlemlerinde robot kol ve ekipmanlar kullanılır.Böylece zaman kayb ı ortadan kaldır ılır. 4) CNC MATKAP TEZGAHLARI CNC matkap tezgahlar ı işlem fonksiyonlar ı bak ımından konvansiyonel türleri çok farklı değildir.Başlı başına CNC matkap tezgah ı olarak değil küçük kapasiteli dü şey işleme merkezi olarak tasarlan ırlar.Tezgah tablas ı hareketi X ve Y eksenleri kesicinin hareketi ise Z ekseni do ğrultusundadır. Delme Operasyonu İşlem Basamaklar ı - Delinecek hedef noktan ın X ve Y koordinatlar ına gönderilir. - Hedef noktaya ula ştığında kesici i ş parçası yüzeyine emniyetli bir mesafeye kadar süratle yaklaşır - İş parçasının delinme işlemine başlanır. - Eğer delik derinse kesici bir miktar geri ç ıkartılarak talaşlar boşaltılır ve tekrar delme işlemine devam edilir. - Delme işlemi bitiminde kesici süratle parça d ışına çıkar ılır. -Kesici bir sonraki delik için belirlenen koordinatlara gönderilir. 5) CNC TAŞLAMA TEZGAHLARI Silindirik ve düzlem ta şlama işlemleri yüksek hassasiyet ve yüzey kalitesi elde edilmesi gerekir. Bu nedenle özellikle teknolojik bak ımdan Nümerik Kontrolün temel felsefesine çok uygundur. Ne yaz ıktır ki bu alanda CNC kullan ımı son yıllarda olmuştur. Torna ve freze tezgahlar ında kullanılan standart kontrol tasar ımlar ı taşlama tezgahlar ında kullanışlı değildir. Bu nedenle ta şlama tezgahlar ının kontrol sistemlerinde di ğer tür tezgahlarda farkl ı çözümlere ihtiyaç vardır. Bunlar: -Bazen 0.1 mikrona varan yüksek hassasiyet. - Çok geni ş bir ilerleme hızı alanı. İlerleme hızlar ı 0.02 mm/dak İle 60 m/dak aras ında değişir. -Otomatik kesici telafisinin zımpara taşının bilenmesinde sonra yap ılması. -Taşlama tezgahlar ında kullanılan kesici miktar ı fazla olmadığı için telafi işlemi daha basittir.


5


CNC BÖLÜMÜ

6) CNC PRES VE ZIMBALI DEL İCİLER CNC pres ve z ımbalı delicilerde konum de ğiştirmeler iki eksenli sürekli iz kontrolü şeklinde ve yüksek de ğerlerde yapılır.Programlanabilen kurs ilerlemesi sac malzemelerin kalınlıklar ına göre de ğiştirilebilir.Genelde bu tezgahlarda imal edilen parçalar benzerdir.Bu nedenle program haf ızalar ı geniş ölçüde kombine ve tekrarlanabilir programlama yeteneklerine sahiptir. Zımbalı delicilerde zımba şekilleri basitten kompleks profillere kadar değişik işlem yapabilecek özelliklere sahiptir.Bunun için yayg ın olarak kullan ılan zımbalar standardlaşdır ılmış ve hazır olarak bulunabilir.Yine bu tür tezgahlar ın zımba uçlar ının otomatik olarak değiştirilme özellikleri de vard ır.Zımba taretlerinin en yayg ın olarak kullanılanı 36 istasyonlu olanlar ıdır. Bilgisayar yardımı ile imal edilecek parçalar sac plakalar üzerine yerle ştirilir.Böylece en az fire verebilecek şekilde optimum parça yerleşimi sağlanır.Parçalar ın taşınmalar ı ve tezgaha sürülme i şlemi,mamül ve art ık parçalar ın uzaklaştır ılmalar ı programlı taşıyıcılar yardımıyla yapılır. 8) TEL EREZYON TEZGAHI Aşındırma teknolojisi ile çal ışan tel erezyon tezgahlar ında saç kal ı plar plar ının zımba ve matrisleri ile bak ır elektrotlar hassas olarak tel ile kesilmektedir. 9) ALEVLE KESME TEZGAHLARI Saç işleme atölyelerinde kullan ılan CNC özellikli alevli saç kesme makinalar ıdır. DİGER TÜR CNC TAKIM TEZGAHLARI Yüksek verim ve hassasiyetten dolay ı CNC günümüzde her türlü imalat sisteminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Günümüzde CNC nin kullan ıldığı tezgah çe şitleri yalnızca az önce bahsettiklerimizden değildir.Ancak bunlar en yayg ın olarak kullanılanlar ıdır. Bunlar ın dışında CNC nin kullanıldığı tezgah türleri: A-Üç boyutlu ölçme ve kontrol tezgahlar ı B-Alet bileme tezgahlar ı C-Testere tezgahlar ı D-Montaj sistemleri E-Erozyon tezgahlar ı F-Kaplama tezgahlar ı G-Malzeme taşıma sistemleri H-Sıvama tezgahlar ı İ-Boru bükme makinalar ı I-Lazer kesme tezgahlar ı J-Alevle kesme makinalar ı

NC ve CNC TEZGAHLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ A-Tezgahın Korunmas ı ve Muhafaza Ekipmanlar ı İle Donatılması CNC tezgah ve sistemleri konvansiyonel tezgahlarla k ıyaslandığında hayli karma şık olduklar ı görülür. Böyle bir yap ıya sahip tezgahlar ın güvenlik önlemlerinin de ileri seviyede alınması gerekir. Bu önlemler operatör,tezgah,kesici ve çal ışanlar için al ınır. Eksen hareketlerinin s ınırlamalar ında limit switchler kullan ılır. Böylece programda çarpmalara sebep olacak koordinat de ğerleri girilmiş olsa bile tezgah, operatörü çal ışma limitinin aşıldığını bildiren mesajla uyar ır. Hatalı veri girişi düzeltilmedikçe parça i şlemeye devam edilmez.

B-Programın Doğrulanması ve Simule Edilmesi


6


CNC BÖLÜMÜ

Parça imalatına geçilmeden yaz ılmış olan bir programın bilgisayar ve tezgah kontrol ünitesi yardımıyla kontrol edilip teknolojik yada sistematik hatalar ın olup olmad ığının araştır ılması gerekir. İşte yapılan bu işleme programın doğrulanması adını veriyoruz. Başlıca program do ğrulama çeşitleri:

A- Benzetim Bilgisayar ekranında programın çalıştır ılması ve izlenmesi. B- Self Test Programın tezgaha yüklendikten sonra komutlar ın tezgahın işlem birimi taraf ından kontrol edilmesi. C- Grafik Benzetim CNC tezgah ının monitöründe parça program ının izlenmesi ve kontrol edilmesi. D- Pen Plot Freze tezgah ında kesici yerine kalem yada ka ğıt bağlayarak X ve Y eksen hareketlerinin kontrolü yapılır. E- Adım Adım Kontrol İş parçası tezgaha bağlanmadan program ad ım adım çalıştır ılarak kontrol edilir. F- Dry Run İş parçası bağlanmadan program durmaks ızın baştan sona kadar çal ıştır ılır. G- İlk Parça İmalatı İşleyece ği malzemenin ayn ı ölçülerindeki pahal ı olmayan benzeri tezgaha ba ğlanır ve adım adım işlenir. NC programlar ında tespit edilen hatalar Geometrik ve Teknolojik olarak iki gruba ayr ılır. 1- Geometrik Hatalar Bu hatalar eksenel hareketlerle ilgilidir. Olas ı hata çeşitleri,hareket ekseninin tanıtılmaması (G0 X150 80), hedef noktan ın değerinin girilmemiş olması (G0 X150 Y) vb. dir. Tablo 1.1 de görüldü ğü gibi bu örneklerden birincisinde ikinci eksen olan Y ekseni girilmemiştir. Bu komut satır ında CNC tezgah ı burada bulunmas ı gereken adresin ne olduğunu bilemez. Çünkü burada olabilecek adresler Y,Z,F,M vb. olabilir.

HATALI KOMUT SATIRI

G0 X150 80 G0 X150 Y

DO Ğ RU KOMUT SATIRI

G0 X150 Y80 G0 X150 Y80

Tablo 1.1 Geometrik hatalı ve doğru yazılmış NC komut bloklar ı

2- Teknolojik Hatalar: Program içerisinde kesicinin eksenel hareketleri d ışındaki program verileri ile ilgili hatalardır. Ölçü sisteminin tan ıtılmaması,tezgah milinin döndürülmemesi,ilerleme döndürülmemesi,ilerleme değerinin girilmemiş olması bu hatalardan baz ılar ıdır. HATALI KOMUT SATIRI DO ĞRU KOMUT SATIRI G0 X50 Y80 M3 G0 X50 Y80 M3 S1200 G1 Z-10 G1 Z-10 F150 G0 X50 Y80 M3 S1200 T G0 X50 Y80 S1200 T01 Tablo 1.2 Teknolojik hatal ı ve doğru yazılmış NC komut satır ı


7


CNC BÖLÜMÜ

C- Programın kullanılmasında dikkat edilecek hususlar Yazılmış olan NC programlar ı Bilgisayar ya da tezgah kontrol ünitesinde kontrol edilip doğruluğu onaylandıktan sonra s ıra ilk iş parçasının imalatına gelir. İlk parça imalatında aşağıdaki işlem sırası izlenmelidir. 1- İş parçasının emniyetli şekilde bağlanı p p bağlanmad ığı kontrol edilir. 2- Tezgah sistemleri için (kesici de ğiştirme ve iş parçası bağlama) hava bas ıncı yetersiz olduğunda operatör hem uyar ı mesaj ıyla hem de tezgah üzerinde yan ı p p sönen bir ışıkla uyar ılır. 3- İlk parça imalatı kontrollü devir say ısı ve ilerlemeler altında gerçekle ştirilir. 4- Kesicilerin ve i ş parçasının değiştirilme noktalar ı gözden geçirilir. 5- İlk iş parças ının imalatı gerçekleştirildikten sonra parçan ın ölçüleri kontrol edilir.

D- Manuel Tak ım Değiştirme CNC tak ım tezgahlar ında kesici tak ım değiştirme işlemleri manuel olarak ya da NC programının denetiminde otomatik olarak yap ılır. Ancak dü şük özellikli CNC tezgahlar ında kesici tak ımlar ın değiştirilmesi manuel olarak yapılır. Bu tür CNC tezgahlar ı genellikle ucuz,küçük kapasiteli ve e ğitim amaçlı tezgahlardır. Bu gruba giren tezgahlarda kesici bağlama işlemlerinde hızlı kesici değiştirme sistemleri kullanılır. Bu sistemlerde kesiciler seri olarak bağlanır ve çözülür. E-Otomatik tak ım değiştirme Otomatik kesici tak ım değiştirme sistemleri endüstriyel tip CNC tak ım tezgahlar ında kullanılır. Çünkü, bu tezgahlarda kullan ılacak kesici say ılar ı fazla ve de ğiştirme işleminin de seri olarak yapılması gerekir. Bu amaçla CNC torna tezgahlar ında taret adı verilen döner başlıklar,işleme merkezinde ise ATC ad ı verilen indeks ba şlıklar kullanılır.

A- F-Tala ş Kontrolü Ve Uzakla şt ır ılması CNC tak ım tezgahlar ında imalat seri oldu ğundan çıkan talaş miktar ı da konvansiyonel tezgahlara göre daha fazlad ır. Bu nedenle tezgahlar dizayn edilirken ç ıkan talaş miktar ının fazlalığı, kesme bölgesi ve tezgah üzerinden uzakla ştır ılmalar ı göz önüne alınmıştır. Bunun için CNC torna tezgahlar ında tezgah gövdesi e ğik olarak CNC i şleme merkezlerinde ise tezgah tablas ının alt k ısmında değişiklikler yapılmıştır. CNC tak ım tezgahlar ında ip gibi ç ıkan talaşlar istenilmez. Çünkü bu tür tala şlar iş parçasına sar ılarak parçan ın işlenen yüzeyini bozar. Tala ş k ır ıcılı kesiciler kullanılarak çıkan talaşlar ın küçük parçalar şeklinde çıkmalar ı ve talaşlar ın kesici ile iş parçasına sar ılmalar ı önlenir. Ayr ıca bu tür talaşlar ın kesme bölgesinden uzakla ştır ılmalar ı da kolaydır. B- G-Acil durdurma Bu fonksiyon bütün CNC tak ım tezgahlar ı için en gerekli özelliklerden biridir. Acil durdurma butonu,tezgah kontrol paneli üzerinde ve operatörün her yönden rahatl ıkla ulaşabileceği konumda bulunur. CNC tezgah ı kontrol paneli ve sol alt kö şesinde acil durdurma butonu görülmektedir. Bu buton k ırmızı renkli olup, şekil olarak di ğer butonlardan farkl ıdır. C- H-Tezgah çevresi ve operatör için al ınması gerekli güvenlik önlemleri CNC tak ım tezgahlar ına dışar ıdan bak ıldığında kapal ı bir kutuya benzer. Çünkü bu tezgahlarda talaş kaldırma esnasında iş parçası ile kesici aletin hareket bölgelerinin güvenlik bak ımından özel muhafazalarla kapal ı bulundurulması gerekir. Bu da koruyucu kapaklarla MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

8


CNC BÖLÜMÜ

sağlanır. Kapı kontrol switchleri direkt olarak tezgah kontrol ünitesiyle irtibatl ıdır. Bunlar basılı olmadıklar ı sürece devre tamamlanmad ığı için operatör (kap ı açık- door open) mesaj ı ile uyar ılır. Bu kapaklar gerekti ği şekilde kapat ılmadıklar ı sürece parça imalat ı yapılamaz. Kapaklar ın belirli k ısımlar ında saydam pencereler vard ır. Bunlar çal ışma esnasında kesici alet ve i ş parçasının izlenebilmesi için dü şünülmüştür. Diğer taraftan bu tezgahlar ın devir sayılar ı ile ilerleme hızlar ı çok yüksek oldu ğundan pencereler çelik tel,a ğ ya da parmaklıklarla takviye edilmi şlerdir. Bazı CNC tezgahlar ında bu camlar kur şun geçirmez özelliktedir. Ayr ıca bu kapaklar ç ıkan talaşlar ve sıçrayan kesme s ıvılar ının dışar ı çıkmasını da engeller.Son y ıllarda CNC tezgahlar ında kesme ve ya ğlama özelliği çok yüksek olan kesme sıvılar ı kullanılmaktadır. Çünkü bu tezgahlarda devir say ılar ı çok yüksek oldu ğu ve kesme sıvılar ının yüksek tazyikle kesme noktas ına yönlendirildi ğinden saydam olmayan sıvılarda iş parçası ve kesici hareketleri sa ğlıklı olarak izlenemez. Kap ılarda açılmadığına göre en sa ğlıklı yol saydam kesme s ıvılar ının kullanılmasıdır.Böylece tezgah d ışından kesici iş parçasının izlenmesi mümkündür.

I-Malzemelerin taşınması ve düzenlenmesi İşlenecek ham malzemelerin tezgah yak ınına getirilmeleri ve mamül malzemelerin tezgah bölgesinden uzakla ştır ılmalar ı programlanmış paletli konveryörlerle yap ılır. Taşınan bu malzemelerin tezgaha ba ğlanmalar ı ve işlendikten sonra çözülmeleri otomatik sistemlerle yapılır. Paletli taşıyıcılar ın programlar ı ile CNC tezgahın kontrol ünitesi birlikte koordineli çalışır.İş parças ının tezgaha ba ğlanı p p ve çözünmelerinde robot kolla en yayg ın olarak kullanılan sistemlerdir. Kullanılan bağlama ekipmanlar ı ham ve mamül malzeme taşıyıcısı sistemlerle uygun olmal ıdır. Parça bağlamada kullanılan elemanlar: -Güç uyartımlı aynalar, -Pens sistemleri -Pnömatik ve hidrolik ba ğlama aparatlar ı

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA BAKIM Belirli periyodik aralıklarla tezgah ve ekipmanlar ının gözden geçirilmesi i şlemine bak ım denir. CNC tak ım tezgahlar ında kullanılan elektronik devre elemanlar ı konvansiyonel tezgahlarda kullan ılanlarla k ıyaslandığı zaman fazla say ıda olduklar ı görülür. Elektronik elemanlar için titiz kullan ım ve sa ğlıklı çalışma ortamlar ı gerekir Tezgah ve sistemlerinin bu kadar geli şmelerine paralel olarak bak ım ve onar ımlar ı ile ilgili bazı kolaylıklarda geliştirilmiştir. Tezgah da meydana gelebilecek herhangi bir ar ıza anında tezgah kontrol panelinde sinyal ya da mesaj şeklinde operatöre bildirilir. Her konuda oldu ğu gibi bak ım konusunda da inisiyatif operatöre b ırak ılmamıştır. En k ısa sürede bak ımı yapılması ve olumsuzluklar ın giderilmesi gerekir. Aksi halde öyle bir tezgahta herhangi bir program ı çalıştırarak parça imalat ı mümkün değildir.

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA TEMİZLİK VE BAKIMIN ÖNEMİ Daha öncede belirtildi ği gibi CNC sistemleri pahal ı sistemler olduğu için meydana gelebilecek ar ızalar anında tespit edilip giderilmelidir. Aksi halde ar ızalar büyük boyutlara


9


CNC BÖLÜMÜ

ulaştığında giderilmeleri hem masrafl ı olacak hem de tezgah ın imalat dışı kalması sonucu üretimde önemli aksamlar meydana gelecektir. Ar ızalar ın k ısa sürede tespitinde hata te şhisi yöntemi uygulanır. Bu teşhiste tezgah kontrol ünitesinin yönelteceği sorulara cevaplar verilir. Operatörün verece ği cevaplara göre ar ıza kontrol ünitesi taraf ından belirlenir. Genelde CNC tezgahlar ında oluşan ar ızalar toz, a şır ı yağ, rutubet ve ısı gibi basit nedenlerden kaynaklan ır. Ayr ıca titreşim gibi benzer nedenlerle devre elemanlar ının bağlantı yerlerinde gevşemeler olabilir. Bu ba ğlantılar ın kontrol edilerek uygun konumda tak ılmalar ı çoğu kez yeterlidir. Konum ölçme sistemlerinin hassas yüzeyleri ya ğlanmış yada tozlanmış olabilir. Genellikle bu k ısımlar ın temizlenmeleri ar ızalar ın giderilmesi için yeterlidir. Bu nedenle mekanik çarpma, k ırma, yakma vb. zarar vermeler d ışındaki ar ızalar çok basit olan toz alma ve temizleme i şlemleri ile giderilir. Yukar ıda açıklanan nedenlerden dolay ı CNC tezgahlar ının bulunduklar ı ortamlar ın temizliği son derece önemlidir. Tezgah ın eksen hareket bölgeleri temiz ve yeterince ya ğlı bulunmalıdır. Sezgi eleman yüzeyleri sürekli olarak temiz tutulmalar ı ve muhafazalar ı kapalı bulunmalıdır. Gerektiğinde açılı p p temizlikleri yap ılmalı. Aksi halde en basit nedenlerle tezgahın uzun süre hizmet d ışı kalmas ı kaçınılmazdır. Günümüzde bak ım iki seviyede yap ılır; 1. Planlı Bak ım 2. Koruyucu Bak ım Her iki seviyedeki bak ım bu alanda uzman olan teknik elemanlar taraf ından yap ılmalıdır. Bu kişiler: -Özellikle elektronik alan ında yeterli teknik ve pratik bilgiye -Belli bir mesleki tecrübeye -Dijital elektronik bilgisine -Ölçme ve test cihazlar ını kullanma becerisine -Mini ve mikron bilgisayarlarla ilgili yeterli teknik bilgilere sahip olmalıdır.

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA PLANLI BAKIM Çok pahal ı olan CNC sistemlerinin sağlıklı çalışmalar ı planlı bak ımlar ının düzenli olarak yapılmalar ına bağlıdır. Bu bak ımlarla ilgili olarak periyodik bak ım çizelgelerinin düzenlenmesi çok faydal ıdır. Bu çizgiler bak ım elemanlar ının en büyük yard ımcılar ıdır. Bir tezgahtaki sürekli olan ar ızalar bu çizelgelere not edilirse bir sonraki ar ıza teşhislerinde operatör ve servis eleman ına büyük kolayl ık sağlar. Bak ımlar ilgili firmalarla servis anlaşmalar ı yapılarak o firmanın teknik bak ım uzmanlar ına da yapt ır ılabilir.

Periyodik Bak ım Çeşitleri: 1. Günlük bak ım 2. Haftalık bak ım 3. Aylık bak ım 4. Altı Aylık bak ım 5. Yıllık bak ım MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

10


CNC BÖLÜMÜ

GÜNLÜK BAKIM Tezgahta her gün yap ılan özellikle tezgah ve ekipmanlar ın genel görünü şleri, iş parçalar ının kesicilerin ba ğlandığı ve talaş kaldırma işlemini gerçekleştiği bölgelerde yapılır. Talaş konveryörlerinin bak ımı bu periyodik bak ım grubuna girer. Bu tür bak ımlar genellikle temizlik şeklinde olur. HAFTALIK BAKIM Bu tür periyodik bak ımda k ısa test programlar ı çalıştır ılır. Tezgah miline verilecek devir sayısı ve ilerleme hızlar ı minimum veya maksimum de ğerler arasına da girilerek denenir. Bu testlerde elde edilen bulgular not edilir, nedenleri ara ştır ılı p p giderilmeye çal ışılır. Tezgah ve çevre ekipmanlar ı üzerinde bulunan bütün fanlar ın yeterli hava sirkülasyonunu sa ğlayı p p sağlamadıklar ı araştır ılır. Delikli kağıt, şerit sürücü ve tekerlekleri, kontrol edilir. Okuyucu kafa, kanal ve t ırnaklar ı düzenlenir. AYLIK BAKIM Aylık periyodik bak ımda bir iş parças ı programı talaş kaldır ılmadan çalıştır ılarak test edilir ve eksen hareketleri izlenir. Manuel olarak ya ğlanması gerekli olarak yağlanması gerekli olan yerler ya ğlanır. Bütün devre ba ğlantılar ının uygun şekilde tak ılı olup olmadıklar ı kontrol edilir. Ölçme sistemlerinin muhafazalar ı çıkar ılır, varsa pislik ve ya ğlar temizlenir. ALTI AYLIK BAKIM Birbirleriyle kar şılıklı bağımlılığı olan hız, voltaj ve bunlar ı izleyen hatalar ölçülür. Elde edilen veriler ilk montajda ölçülen de ğerlerle k ıyaslanır. Hava ve ya ğ filtreleri vb. elemanlar ın kontrolü yap ılır, temizlenir ve gerekirse yenisi ile de ğiştirilir. YILLIK BAKIM CNC sistemlerindeki her bir devre ve devre eleman ının mükemmel olup olmad ığına bak ılır. Kontak noktalar ının temizliği gözden geçirilir. Kap ılar ve sızdırmazlık elemanlar ı, bağlantı vidalar ının sık ılı olup olmadıklar ı kontrol edilir. Tezgah konsolu vakumlu temizleyici veya yumuşak f ırçalarla temizlenir. Delikli kağıt şerit okuyucusunun çal ışma durumu, tezgahın hassasiyet de ğerleri kontrol edilir. Güç kayna ğı voltaj çık ışının uygun olup olmadığına bak ılır. Bir parça program ı test edilerek tüm fonksiyonlar ın doğruluklar ı araştır ılır.

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA KORUYUCU BAKIM CNC tezgahlar ındaki koruyucu bak ım konusunda da en az di ğer tür bak ımlarda olduğu kadar azami dikkat gösterilmelidir. Çünkü yap ılacak olan basit ihmal ve hatalar tezgah ın sağlıklı çalışan elemanlar ının hizmet dışı kalmalar ına neden olur. Koruyucu bak ım konusunda aşağıdaki hususlar titizlikle uyulmas ı gerekir.

A- Sağlıklı çalışan parçalar kurcalan ı p p ayarlar ı değiştirilmemelidir. B- Verilen her türlü sinyal yada mesajlara kesinlikle uyulur. Bunlar paslanma, bağlantılarda gevşeme, kirlenen kontaklarla ilgili olabilir. C- Gerekli k ısımlar dikkatle ya ğlanır. Asla fazla ya ğ kullanılmaz. Fazla ya ğ yağsızlıktan daha zararl ıdır. D- Teşhis ve testler talimatlara uygun olmal ı. E- Bozuk parçalar ın tamiri yerine yenisiyle de ğiştirilmeleri tercik edilmeli. Koruyucu bak ımın üç ana fonksiyonu vard ır: 1- Temizleme 2- Yağlama 3- Kontrol MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

11


CNC BÖLÜMÜ

CNC TAKIM TEZGAHLARINDAK İ BAŞLICA ARIZA BÖLGELER İ CNC tak ım tezgahlar ında en s ık kar şılaşılan ar ızalar ve bulunduklar ı bölgeler şunlardır:

A- Tak ım tezgahı eksen sürücüleri, B- Hidrolik ve Pnömatik elemanlar C- Kontrol devreleri D- Ölçme ve Transfer sistemleri E- Dijital veri işleyiciler F- Logic bağlantılar G- Giriş/Çık ış Üniteleri

CNC TAKIM TEZGAHLARI İÇİ N N İDEAL ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI CNC tezgahlar ının sağlıklı çalışabilmeleri için yüksek derecede temizli ğe sahip çevre koşullar ına ihtiyaç vardır. Tezgah imalatçısı firmalar taraf ından önerilen ideal çal ışma ortamı koşullar ı: a) Tezgah kontrol üniteleri ısı, ışık, rutubet, vibrasyon ve voltaj de ğişmelerinden etkilendiği için bu hususlara dikkat edilmeli. b) Çal ışma ortamı sıcaklığı ve rutubet oranı tezgah imalatçısı firmanın tavsiye etti ği değerler arasında olmalı. c) Vibrasyon 0.5 g alt ında olmalı. d) Kabul edilebilir voltaj de ğişmeleri +% 10, -%10 e) Voltaj düşmeleri maksimum 2.5 dalga olmal ı. Eğer Tezgahın çalışma ortam koşullar ı bu standart değerlere uymuyorsa imalatç ı firma bak ımla ilgili yükümlülükleri yerine getirmeyebilir.

YAĞLAMA SİSTEMLER İNİN BAKIMI CNC tezgahlar ında bak ım yapılması gereken sistemlerde bir di ğeri yağlama sistemidir. Diğer sistemlerin düzenli çal ışmalar ı bu sistemin sa ğlıklı çalışmasına bağlıdır. En sık yapılan bak ım işlemi periyodik süreleri dolduğunda yağlar ın değiştirilmesi, eksilen yağlar ın tamamlanması ve filtrelerin temizlenmesi yada değiştirilmesidir. Tezgahın kapalı iç sistemleri ile ilgili elemanlar ın yağlama işlemleri otomatik olarak yapılır. Bazı küçük boyutlu e ğitim amaçlı CNC tezgahlar ında kayıt-k ızak sistemlerinin ya ğlanmalar ı manuel olarak yapılır. Yağlamada dikkat edilmesi gereken bir noktada a şır ı yağlanmadan kaçınmaktır. CNC tezgahlar ında aşır ı yağlama yağ israf ı ile birlikte özellikle hassas elektronik devre elemanlar ının dış yüzeylerini kaplar , sa ğlıklı çalışmalar ını engeller. bu nedenle eksilen yağlar ın tamamlanmas ında kesinlikle seviye çizgileri a şılmamalıdır.

BİLYALI MİL VE KAYIT-KIZAK KISIMLARININ KORUNMASI CNC tak ım tezgahlar ında kullanılan hareket iletme elemanlar ından olan bilyeli miller ile kayıt-k ızak sistemleri kapal ı muhafazalar içine al ınmıştır. Bu muhafazalar Vinylex yada spiral koruyuculardır.


12


CNC TAKIM ÖZELLİKLER İ

CNC BÖLÜMÜ

TEZGAHLARININ

YAPISAL

A- ELEKTR İ K MOTORLARI 1 – ANA M İLİ MOTORU CNC tak ım tezgahlar ında mil tahri ği için doğru ak ım (DC) ya da alternatif ak ım(AC) motorlar ı kullanılır. Bu motorlar ya direkt olarak ya da kay ış kasnak sistemiyle tezgah miline irtibatlanır. Sessiz çal ışması , güç kay ı plar plar ı ve titreşimlerinin az olması nedeniyle kasnak sistemi tercih edilir. Bazı CNC tak ım tezgahlar ında motor direkt olarak ana miline monte edilmi ştir. Bu sistemde dişli çark ve kay ış kullanılmaz. Bunun sonucunda da güç kayb ı , vibrasyon ve bölgesel ısı oluşması önlenmiş olur. 2 – İLERLEME MOTORU CNC tezgahlar ında eksenel hareket ilerleme motoru olarak en çok elektrik motorlar ı kullanılır. Bu motorlar , eksen hareket miline ya do ğrudan ya da di şli kayış sistemiyle tahrik eder. Tak ım tezgahlar ında birden fazla eksen oldu ğu için programda hareket etmesi istenilen eksen tan ımlanmalıdır. K ızak hareketleri mm / devir ya da mm / dakika cinsinden tanımlanır. İşleme koşullar ı ve kesici yolunun hassas kontrol edilmesine kullan ılan kontrol sistemi karar verir. CNC tezgahlar ında hareketlerin hassa olarak kontrol edilmesi için iki farkl ı kontrol sistemi kullanılır. Bunlar , Açık ve Kapal ı Devre Kontrol sistemleridir . a ) Açık Devre Kontrol Sistemi Bu kontrol sisteminde tezgah ın hareketlerini sa ğlayan bir motor vard ır. Kesicinin istenilen noktaya gönderilmesi elektrik sinyalleri yard ımıyla olur. Çok güvenilir bir kontrol sistemi değildir. Ucuz oldu ğu için yaygın olarak eğitim amaçlı CNC tezgahlar ında kullanılır

b ) Kapal ı Devre Kontrol Sistemi Bu sistem Aç ık Devre Kontrol Sisteminden daha güvenilir ve hassast ır. Sisteme hız ve konumla ilgili geri besleme ilave edilmi ştir. Geri besleme , komparatör ve ölçme ünitesinden meydana gelir. Ölçme ünitesi tezgah k ızaklar ı üzerine monte edilir.

3 – ADIM MOTORLARI CNC tezgahlar için ideal motorlardır. Sayısal olduklar ı için sayısal sinyallerle çalışırlar. Bu motorlar say ısal değerlerini eksen hareketlerine dönü ştürür. Bunlarda mesafe ölçme sistemlerine , takojenaratör geri besleme ve analog ara ekipmanlara ihtiyaç yoktur. Bu nedenle günümüzde e ğitim amaçlı ve ucu olan CNC tezgahlar ında yaygın olarak bu tür motorlar kullanılır. Bu motorlar özel tasar ıma sahip olup elektronik sinyalleri taraf ından belirli adım aralıklar ında döndürülür. Al ınan her bir sinyale motor mil belirli bir aç ıda (Adımda ) döner. Adım değeri 1.8º ile 7.5º arasında değişir. Bu değer motorun tasar ımında imalatçı firma taraf ından belirlenir. Motora 1 sinyal gönderilirse motor mili, Motora 10 sinyal gönderilirse motor mili, Motora 100 sinyal gönderilirse motor mili, Motora 200 sinyal gönderilirse motor mili,


( 1 x 1.8º ) =1.8º ( 10 x 1.8º) =18º ( 100 x 1.8º ) =180º ( 200 x 1.8º ) =360º ( 1 tur döner )

13


CNC BÖLÜMÜ

B – KAYIT VE KIZAKLAR CNC tezgahlar ının eksenel hareketlerinde yüksek h ız ve ani yava şlamalar gerekir. Bu durum hassas konumlamalar için son derece önemlidir. Bu nedenle kay ıt ve k ızaklarda yüksek sertlik ve iyi sönümleme özellikleri istenir. CNC tezgahlar ında düşük sürtünmeye sahip doğrusal ve silindirik yuvarlanmal ı k ızak sistemleri kullanılır.Yataklar tezgah tablalar ına ve benzer fonksiyona sahip elemanlara yatay olarak monte edilir. Ayr ıca düşey tezgahlarda da destekleme , yönlendirme ve hareket amac ıyla kullanılırlar.

C –B İ LYA V İ DALI M İ LLER Normal vidalı mil sistemlerinin CNC tezgahlar ında kullanılması uygun de ğildir. Olacak sürtünmeler sonucu a şır ı derecede kar şı kuvvetler oluşur. Bu nedenle CNC tezgahlar ında sürtünme kuvvetlerini azaltmak için kayma hareketi yerine yuvarlanma hareketinin tercih edildi ği bilyeli vidalar kullanılır. Bu vidalar devir daimli olup sürtünme kuvvetleri indirgenmi ştir.

D- KONUM ÖLÇÜMÜ CNC tak ım tezgahlar ında kesici tak ım hareketlerinin kontrol edilmesi için tezgaha ait her eksen üzerinde do ğrusal yada sezgi eleman ı vardır.Tezgah kontrol ünitesine gönderilen programa ait sinyaller burada bir amplifikatörden geçirilerek ilgili eksen motoruna iletilir.Bu motorda kendisine akuple edilmi ş olan ekseni hareket ettirir.Yap ılan bu hareketler sezgi elemanı taraf ından kontrol edilir.

1-ÖLÇME YÖNTEMLER İ CNC tezgahlar ındaki eksen hareketleri iki şekilde kontrol edilir ; Mutlak ve artımsal(eklemeli) ölçüm. Mutlak ölçüm yönteminde kesici hareketleri sürekli olarak i ş parçasının sıf ır noktası esas alınarak yap ılır.Artımsal ölçüm yönteminde ise kesici hareketleri,kesicinin son bulundu ğu nokta sıf ır noktası kabul edilerek yap ılır.Bir NC programı içerisinde bu iki tür ölçü yönteminden istenilen kullan ılır. Başlangıçta mutlak yöntem kolay gibi görünmesine kar şın kompleks NC programlar ın da artımsal ölçüm yönteminin kullan ılması daha pratiktir .

a-Koordinat Eksenleri: Koordinat eksenleri fikrini bilimsel öncüsü Fransız matematikçi ve filozofu Rene Descartes’dir.Matematikte Descartes’dir.Matematikte kullanılan bu sisteme kartezyen koordinat yada dikdörtgen koordinat adı verilir.Bu fikir yaklaşık olarak 300 y ıl önce benimsenmi ştir.Günlük hayatımızın her aşamasında bu sistem kullan ılmaktadır.ancak çoğu zaman biz bunun fark ında olmayız.Koordinat sistemi sayesinde uzaydaki herhangi bir noktan ın yeri matematiksel ifadelerle tanımlabilir.Bunun için birbirine dik olan eksenlerden faydalan ırlar.

b-Koordinat Sistemleri Genelde 3 Tür Koordinat Sistemi Vard ır.Bu Sistemler: A-Mutlak Koordinat Sistemi (Absolute Coordinate System) B-Eklemeli Kordinat Sistemi (Incremental Coordinate System) C-Polar Kordinat Sistemi (Polar Cordinate System)


14


CNC BÖLÜMÜ

Bu koordinat sistemleri kesici aletin i ş parçası olan hareketleriyle yak ından ilgilidir.Bir CNC parça programı içeride tek bir koordinat sistemi yada karma olarak birden çok sistemde kullan ılabilir.Bunlardan hangisinin kullanaca ğına programc ı karar verecektir.

A-Mutlak Koordinat Sistemi (Absolute Cord ınate System) Bu koordinat sistemi G 90 kodu ile ifade edilir.Bütün ölçüler sürekli olarak orijin noktası referans alınarak ölçülür.1 bölgedeki her türlü harekete x ve y de ğerleri pozitiftir.CNC programlar ında mutlak koordinat sisteminin kullan ımı basit görünmesine ra ğmen kompleks parça programlar ında tercih edilmez.Program içerisinde herhangi bir eksende de ğişiklik yapılmadığında aynı değişikliklerin programın geri kalan k ısmında yapılması gerekir. B-Eklemeli Koordinat Sistemi (Incremantal Coordinate System) Bu koordinat sistemi G 91 kodu ile tan ımlanır.Bütün ölçüler kesicinin son bulunduğu nokta esas al ınarak verilir.Hareketin do ğrultusuna göre x ve y eksenlerindeki yer değiştirme değerleri 1.bölge olmalar ına rağmen (+) yada (-) olabilir.Özellikle karmakar karmakar ışık CNC programlar ında en çok bu koordinat sistemi tercih edilir. İmalat esnasında olabilecek ölçüsel farklılıklar ın yada tolerans de ğerlerinin düzeltilmesinde çok kullan ışlıdır.Simetri parçalar ının sık sık tekrarlanan operasyonlar ın (cep frezeleme,delik f rezeleme,delik delme,ayna görüntü) programlanmasında tercih edilir. Bir iş parçası üzerinde x ekseni boyunca e şit aralıklı dizi delik delinece ğini varsayalım.Böylesi durumda ilk deli ğin orijine olan mesafesi mesafesi mutlak koordinatla koordinatla tanımlanır.Diğer delikler için yer değiştirme miktar ı hep eklemeli olarak verilir.Halbuki böyle bir programlama mutlak koordinat sistemi tercih edilseydi her yer de ğiştirme için farklı X boyutlar ı hesaplanı p p programa girilmesi gerekir. C-Polar Koordinat Sistemi Bu koordinat sisteminde herhangi bir nokta konumunun tan ımlanması belirlenen bir orjine göre boyut ve aç ısal değerlerle yapılır. Pek çok CNC tak ım tezgahlar ı yalnızca doğrusal boyutlarla işletilir.Böyle durumlarda polar koordinatlar ın, mutlak yada eklemeli koordinatlara dönü ştürülmesi gerekir.Bu dönüşüm trigonometrik metotlar (pisagor,sinüs-co ( pisagor,sinüs-cosinüs sinüs vb.)yard ımıyla yapılır.Polar koordinat çok özel işlemlerin dışında tavsiye edilmez.En yayg ın kullanıldığı uygulamalardan biri bir çember üzerinde e şit aralıklı ve çok say ıdaki deliklerin delinmesidir.Burada delinecek deliklerin merkeze olan koordinatlar ı polar olarak tanımlanır.Günümüzde bütün CNC kontrol üniteleri bu koordinat sistemi ile ilgili hesaplamalar ı yapabilecek yeteneklere sahiptir.

2- TEZGAH MİLİ DEVİR KONTROLÜ CNC tezgahlar ında bu amaç için DC motorlar kullan ılır.En çok tercih edilen sistem, motordan direkt olarak hareketi alan sistemdir.Do ğrudan tahrik mekanizmalar ında kademesiz devir değişimleri elektriksel yolla gerçekleştirilir. DC motorlarda hız değişimi voltaj değiştirilerek ayarlanır.

3- ÖLÇÜ DEĞER İ ALGILANMASI CNC tak ım tezgahlar ında iki tür konum ölçüsü kullan ılır.Bunlar doğrusal ve döner ölçücülerdir.Çalışma sistemleri belirlenmiş olan bir referans noktas ına göre k ızak hareketlerinin mutlak yada art ımsal olarak ölçer.Bunlar, analog yada dijital olabilir.Analog olanlar voltaj,sıcaklık ve ses,dijital olanlar ise 1/0 özelliklidir.Bu 1aç ık yani voltaj var,0 ise kapalı yani voltaj yok anlam ındadır.Tezgahlar ın bu k ısımlar ı genellikle özel koruyucularla muhafaza altına alınmıştır.Buralar ın toz, talaş,yağ gibi maddelerin olumsuz etkisinden MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

15


CNC BÖLÜMÜ

korunması gerekir.Özellikle ya ğlamada bu k ısımlara dikkat edilmelidir.Çünkü bu bölgelere ulaşacak olan fazla ya ğ,sistemin sağlıklı çalışmasını olumsuz yönde etkiler. a-Doğrusal konum ölçücüler; Bunlar tezgah tablas ının hareketini ölçer.Fotosel ve ışık kaynağı tezgah ın uygun olan sabit bir yerine monte edilir. Do ğrusal çizgilerin saydam k ısımlar ı ışık kaynağı altına geldiğinde fotosel bir sinyal kaydeder. Do ğrusal çizgiler arasındaki mesafe bilindi ğinde sayılan sinyallerle çarpılarak tezgah tablas ının hareketi ölçülür.

b-Döner konum ölçücüler; Döner konum ölçücüler normal olarak ba ğlı bulunduğu vidalı milin dönme miktar ını ölçer. Dönen vidan ın ad ımı bilinirse tezgah tablas ının hareket miktar ı bulunur. Bu bölüntüler sonucunda diskte saydam ve saydam olmayan bölümler meydana gelir. Daha sonra bu disk tezgahın ilgili eksen miline tak ılır. Bu diske paralel bir ışık kaynağı ve fotosel sistemi,vidan ın dönmesi sonucu saydam olan ve olmayan bölgeleri alg ılar. Bunun sonucunda her saydam olan bölgeye ait sinyaller üretilir. Bu sinyallerin her biri vidan ın belirli bir dönü ş açısına kar şılıktır. Bunun sonucunda da sinyal say ısı ve vida ad ımı bilindiğinde tabla hareketi hesaplanabilir. Örneğin: Diskteki radyan bölüntüsü say ısı 180 adet olsun. Çizgiler arasındaki açı 360/180=2’ olur. Vida adımının 4 mm oldu ğu kabul edilirse diskte bir saydam bölge alg ılandığında tezgah tablas ı 4/180 = 0.02 mm hareket etmi ş olur

E-GÖSTERGE TAMLIĞI VE TEKRARLAMA HASSAS İYETİ Talaşlı imalatta iş parçalar ının istenilen boyut ve geometrik özellikte imalat ı ancak belirli toleranslar dahilinde mümkündür. Bu durum CNC tak t ak ım tezgahlar ı için de geçerlidir. Bu tezgahlarda ölçüsel taml ık kesici tak ımın belirli bir referans noktasına göre kontrol edilerek izlenmesi ile sa ğlanır. CNC tezgahlar ında kullanılan servo kontrol sisteminin do ğruluğu k ızak hareketlerinin ölçümü için kullan ılan ölçme sistemlerine, ve bunlar ın nasıl kullanıldığına bağlıdır. Bir iş parçasının belirlenen tolerans de ğerleri arasında imal edilmiş olması o parçanın doğruluğunu gösterir. Çok say ıda yapılan parçalarda, belirli eksenel hareketlerin birbirini izleyen şekilde tekrarlanmas ı halinde eksenel hareketlerde farkl ılıklar oluşur. İşte oluşan bu farklılığa tezgahın tekrarlama ölçüsü denir. genel olarak CNC tezgahlar ındaki tekrarlama ölçü değeri 0.005 mm dir.

F-HIZ AYAR ÇEV İR İMİ CNC Tezgahlar ında devir say ısı değeri S adresi ve bunu takip eden say ısal değerlerle ifade edilir.(S1300,S650)Aşağıdaki örnek NC program ının N005 nolu blo ğunda görüldüğü gibi bu programdaki tezgah mili 1300dev./dak.’da dönecektir. dönecektir. CNC tezgahlar ında ilerleme hız verileri F adresi ve bunu takip eden say ısal değerlerle ifade edilir(F125,F250,F0.15,F0.25). edilir(F125,F250,F0.15,F0.25).İlerleme hızlar ı iki farklı şekilde tanımlanır A-mm/devir(F0.15,F0.25) B-mm/dakika(f125,F250) Bu komutlar model özellikte oldu ğu için NC program ında bir kez tan ıtıldıktan sonra farklı bir değer girilinceye kadar geçerlidir.Aşağıdaki örnek NC program ında görüldüğü gibi girilen ilk G01 komut sat ır ında(N020)mutlaka tan ıtılmalıdır.aynı ilerleme hızı geçerli olduğu için N025’ nolu sat ırda tekrar yazılmamıştır.Aynı durum devir say ısı içinde MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

16


CNC BÖLÜMÜ

geçerlidir.İlerleme hız değerleri kullanacak olan kesici uca ait kataloglardan operasyonun operasyonun türü,işlenen malzeme cinsi vb. özelliklere göre seçilir. N005 G00 X100.Z10.M03 S1300 T0101 N010 G94 N015 G00 X65.Z0 N020 G01 X0. F0.25 N025 G00 X60 Z1 N030 G01 Z-100 N035 X55 N040 Z-150 ÇEV=Dx Π V=ΠxDxN 1000 V=Kesme hızı (mm/dk) D=Parça çap ı(mm) N=Devir say ısı (dev/dk) N=Vx1000 ΠxD ISO NC programlar ında G 94 mm/dak, G 95 mm/dev cinsinden ilerlemeyi tan ımlar. mm/dev cinsinden verilmiş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir say ısı bu değerle çarpılır.Yukar ıdaki örnek pro ğramda mm/dakikayı bulmak için, Fdak=S.F

F=1300.0.25

Fdak=325mm/dak. Fdak=325mm/dak.

G-TAKIM DEĞİŞTİRME Genel olarak CNC tezgahlar ında iki şekilde kesici de ğiştirme komutu girilir.Bunlardan birincisine NC program ında M06 komutu girerek kesici tak ım değiştirmedir.Programda komut görüldüğünde taret kesici tak ım değiştirme konumuna gider ve belirtilen numaral ı kesiciyi değiştirir. İkinci yöntemde ise M06 komutu girilmeden giri lmeden de ğiştirilecek olan yeni kesicinin numarası girilir.Programda yeni kesici numaras ı görüldüğünde taret tak ım değiştirme konumuna gider ve istenilen kesiciyi de ğiştirir. -Tak ım Revolveri Tak ım revolverleri CNC torna tezgahlar ında kullanılır.Genel olarak bunlara taret ad ı verilir.Üzerinde her kesicinin ba ğlanacağı istasyon numaras ını gösteren rakamlar vardır.Kesici kapasiteleri(6-12-24)ars kapasiteleri(6-12-24)arsında değişir. -Tak ım Magazini Tak ım magazinleri CNC i şleme merkezlerinde kullanılır.kesici değiştirme işlemi,otomatik kesici de ğiştiricilere(ATC)yapılır.Üzerinde her kesicinin ba ğlanacağı istasyon numaralar ı vardır.Magazinlerin kesici kapasiteleri(20-32-50-70-100-120-180) kapasiteleri(20-32-50-70-100-120-180) Aras ında değişir.


17


CNC BÖLÜMÜ

H-TAKIMIN KODLANMASI NC programlar ında kesiciler T adresini ve bunu takip eden 2 yada 4 adet rakamla ifade edilir (T0101,T1212 vb.).Baz ı NC programlar ında T adresi yerine TOOL olarak da kodlama işlemi yapılır T01→Taretteki istasyon numaras ı ↓→tak ım ofset numaras ı Yer Kodlaması; Kesici tanıtımı için kullanılan T adresini takip eden 4 adet say ısal rakamdan ilk iki rakam kesici tak ımın bağlı olduğu taret istasyon numaras ını,ikinci grup iki rakam ise o kesiciye ait teknik teknik bilgilerin bulundu ğu ofset sayfasının numarasını gösterir.Örneğin T0101’in anlamı 1 nolu kesici tak ım ve bu kesiciye ait çap,boy,uç radyosu vb. teknik bilgilerin bulundu ğu ofset sayfası da 1 nolu sayfa anlam ındadır.Genellikle kesici tak ımın istasyon numaras ı ile ofset sayfas ının aynı olması tavsiye edilir.

I- TAKIM ÖN AYARI CNC tezgahlar ında kullanılacak olan kesicilerin ön ayar i şlemi iki şekilde yapılır. -Tezgah üzerinde kesici tak ım ön ayar ı -Harici tak ım ön ayar ı Bilindiği gibi bir iş parçasının imalatında birden fazla kesici tak ım kullanılır.Bu kesici tak ımlar ın şekil,boy,çap vb. özellikleri birbirinden farkl ıdır.Hal böyle olunca bu farkl ı özelliğe sahip kesicilerin referans bir kesiciye göre kesme uç noktalar ının kalibre edilmesi (tanıtılması) gerekir.Bu kalibrasyon i şlemi torna tezgahlar ında sağ yan torna kalemi (RHTRight Hand Tool),i şleme merkezinde ise en çok kullan ılan kesici tak ıma göre yap ılır .Kolaylık olması ve hatırda kalması açısından her iki tür tezgahta da bu referans kesiciler 1 nolu istasyona tak ılır.Ön ayar:1-Farklı boydaki çak ılar için 2-Kesici zarar gördü ğü zaman yapılır. 1-Tezgah Üzerinde Tak ım Ön Ayar ı Tezgah üzerindeki kesici tak ımlar ın kalibrasyon i şlemi ölçme kolu yada sonda ad ı verilen elektronik bir alg ılayıcı yardımı ile yapılır.Ölçme kolu CNC torna tezgahlar ında kullanılır.Bunlar ın özelliği ayarlaması yapılacak kesicinin ucu temas noktas ına getirilir.Kesici tak ımın kesme ucu temas ettirildi ğinde kesicinin uzunlu ğu ile ilgili bilgiler anında o kesiciye ait ofset sayfas ına otomatikman kaydedilir. İlgili kesicinin referans kesiciye göre X ve Z eksenlerindeki uzunluk farkl ılıklar ı,tezgahın bilgisayar ı taraf ımdan hesaplan ır ve haf ızaya kaydedilir. Özel sondalar i şleme merkezlerindeki kesici kalibrasyonlar ı da kullanılır referans kesicinin ucu sonda parças ında temas ettirildi ğinde kesicinin uzunlu ğu ile ilgili bilgiler anında o kesiciye ait ofset sayfas ına otomatikman kaydedilir.Aynı şekilde diğer kesicilerde sondaya temas ettirilerek uzunluk kalibrasyonlar ı yapılır. CNC tezgahlar ında ölçme kolu yada sonda aleti yoksa, kesici kalibrasyon i şlemi manuel olarak yap ılır.Temas an ındaki Z eksen de ğeri 1 kağıda yazılır.T02 ve T03 kesicileri de sırayla aynı noktaya getirilip temas ettirilir ve okunan Z eksen de ğerleri referans kesicinin Z değerinden çıkar ılarak referans kesiciye göre fark de ğerleri hesaplanır.Hesaplanan bu değerlerden negatif olan k ısa kesiciye (T02) ait olup o kesicinin ofset sayfas ındaki değerine eklenir,pozitif değerler uzun kesiciye (T03) ait olup o kesicinin ofset sayfas ındaki değerinden çıkar ılır. Böylece her kesicinin refarans kesiciye göre uzunluk farkl ılıklar ı tezgaha tanıtılmış olur. 2-Harici Tak ım Ön Ayarı CNC tezgahlar ında kullanılan kesicilerle ilgili kalibrasyon ve ayarlama i şlemleri tezgah üzerinde yap ılabildiği gibi zamandan kazanmak amac ıyla tezgah dışında da yap ılır MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

18


CNC BÖLÜMÜ

bunun için kesici ön ayar aparatlar ı kullanılır. Bu aparatlar ın kullanılmasındaki amaç CNC tezgahlar ındaki imalatı aksatmadan ayar i şleminin önceden tezgah d ışında yapılmasıdır.Yapılan ayar işlemi sonucunda o kesiciye ait uzunlu,çap,uç radyosu vb. teknik bilgiler kesici kimlik kart ına işlenir.Bir kesici tezgaha ba ğlandığında o kesicinin kart ında bulunan tüm teknik bilgiler ofset sayfas ına ölçülmeden direkt olarak yaz ılarak girilir.Böylece zamandan büyük tasarruf sa ğlanmış olur. J-BAĞLAMA GEREÇLER İ CNC tezgahlar ında kullanılacak olan ba ğlama gereçleri kesici ve i ş parçası bağlama gereçleri olmak üzere iki gruba ayr ılır. Bunlar: 1-İş parçası bağlama gereçleri a-Torna tezgahlar ında iş parçası bağlama gereçleri b-Freze tezgahlar ında iş parçası bağlama gereçleri 2-Kesici tak ımın bağlama gereçleri a-Torna tezgahlar ında kesici tak ımın bağlama gereçleri b-Freze tezgahlar ında bağlama gereçleri 1-Tornalamada İş Parçası Bağlama Gereçleri CNC torna tezgahlar ında kullanılan iş parçası bağlama gereçleri konvansiyonel torna tezgahlar ında kullanılanlardan farklı değildir.Bunlar: 1-Aynalar (Hidrolik yada pnömatik tahrikli) 2-Pensler 3-Destek Puntas ı 4-Alın Sürücüleri

2-Frezelemede İş Parçası Bağlama Gereçleri CNC freze ve i şleme merkezlerinde en çok olarak kullan ılan iş parçası bağlama gereçleri konvansiyonel freze tezgahlar ında kullanılanlarla aynıdır.Ancak kullanılmalar ı daha basit ve h ızlı olup NC komutlarla da kumanda edilirler 1-Mengeneler 2-Modüller bağlama aparatlar ı 3-Bağlama pabuçlar ı 4-NC kontrollü divizör 5-NC kontrollü döner tabla 6-Özel bağlama aparatlar ı 3-Tornalamada Kesici Tak ım Bağlama Gereçleri CNC torna tezgahlar ında standart kesici tak ım bağlama sistemleri kullan ılır.Bunlar dış çap,delik i şleme,kanal/kesme,vida leme,kanal/kesme,vida açma,delme vb. kesici tak ımlar ın bağlanacağı şekilde dizayn edilmiştir.Genellikle pek çok tezgah ın taretlerine uygun sa ğlayacak şekilde standart olarak imal edilir.Kullanılacak olan tezgahla ilgili bir kesici sat ın alınacağı zaman bir firmaya ait kesici tak ım katoloğundan seçim yap ılır.CNC torna tezgahlar ında kullanılan kesici tak ım bağlama gereç ve sistemlerinden baz ılar ı görülmektedir. 4-Frezelemede Kesici Tak ım Bağlama Gereçleri CNC freze tezgahlar ı ve işleme merkezlerinde kullanılan kesici tak ım ve bağlama sistemleri de standart hale getirilmiştir.Bunlar parmak freze,yüzey frezeleme tak ımlar ı,matkap,delik büyütme aparatlar ı vb. kesici tak ımlar ın bağlanacağı şekilde dizayn edilmiştir.Tüm tezgahlar ın mil ve magazinlerine uyum sa ğlayacak şekilde standart olarak imal edilir.Satın alınacak kesici,kesici tak ım imal eden bir firmaya ait kesici tak ım katoloğundan seçilir.


19


CNC BÖLÜMÜ

CNC TEZGAHLARINDA TEMEL EKSENLER X, Y , Z TEMEL EKSENLER İ CNC Tak ım tezgahlar ının eksen tan ımlamalar ında kartezyen koordinat sistemi kullanılır. Bu sistemde eksenler büyük X ,Y ve Z harfleri ile gösterilir. Bu 3 eksenin kesi şme noktalar ı ise orijindir . Z ekseni tezgah türü ne olursa olsun dairesel hareketi hareketi yapan ekseni ifade eder. Bu eksen torna tezgah ında iş parçasının ekseni (tezgah fener mili ekseni ) , freze tezgahlar ında ise kesici aletin bağlandığı tezgah milinin eksenidir. Konumu ise yatay freze tezgahlar ında yatay , dü düşey freze tezgahlar ında ise düşeydir. Eksen tan ımlar ında en yaygın olarak kullanılan yöntem sağ el kuralıdır (Right Hand Rule). Bu kuralda baş parmak X , işaret parmağı Y , orta parmak ise Z eksenini ifade eder. Bu üç eksenin kesi şme noktası avuç içidir. Her üç parmağın uçlar ı bu eksenlerin pozitif (+) yönlerini aksi istikamet ise negatif (-) yönlerini gösterir.

YARDIMCI EKSENLER CNC torna ve freze tezgahlar ında X ,Y ve Z eksenlerine ilaveten ba şka eksenlerde vardır. Bu eksen tan ımlamalar ı aynı eksenlerde yap ılması gerekli ancak temel eksen hareketlerinden farkl ı olan hareketlerin tan ımlanmalar ında kullanılır. Bazen bir eksende birden fazla hareket olabilir. Bu ikincil hareketler büyük U,V ve W harfleri harfleri ile gösterilir. Doğrusal hareketlere ilaveten ayn ı eksenlerde dairesel hareketlerde olabilir.Dönü ş yönleri için ba ş parmak ilgili eksenin (+) yönünde yönünde tutulduğunda di ğer parmaklar ın uçlar ı pozitif dönüş yönlerini gösterir. CNC TORNA TEZGAHININ EKSENLER İ CNC torna tezgahlar ında 2 temel eksen vard ır. Bunlar X ve Z eksenleridir. Z ekseni için pozitif hareket , torna aynas ından uzakla şan hareketi , negatif hareket ise torna aynasına yaklaşan harekettir. harekettir. X ekseni için pozitif hareket hareket kesicinin kesicinin i ş parçası ekseninden uzakla şan hareketi , negatif hareket hareket ise iş parçası eksenine yakla şan hareketi ifade eder. CNC FREZE TEZGAHININ EKSENLER İ CNC freze tezgahlar ında kesici aletin ba ğlandığı eksen dairesel harekete sahip olduğu için bu eksen Z eksenidir. E ğer freze tezgah ı düşey eksenli eksenli ise Z ekseni dü şey , yatay eksenli ise Z ekseni yatayd ır . Düşey milli freze tezgahına kar şıdan bak ıldığında tezgah tablas ının operatörün kollar ı yönünde olan ekseni X eksenini , bu eksene dik olan yatay eksen Y eksenini , bu iki eksenle dik olarak kesi şen ve ayn ı zamanda dü şey konumda olan eksen ise Z eksenidir. X ekseninin operatörün sa ğ kolu doğrultusunda olan hareketi hareketi pozitif , sol kolu kolu doğrultusunda olan hareketi ise negatiftir. Y eksenin tezgah gövdesine yakla şan hareketi pozitif , uzaklaşan hareketi negatiftir. Z ekseninde kesici aletin i ş parçası yüzeyinden uzakla şan hareketi pozitif , yakla yakla şan hareketi negatiftir. CNC MATKAP TEZGAHININ EKSENLER İ CNC matkap tezgahlar ında eksen tan ımlamalar ı düşey eksenli i şleme merkezi yada tezgahlar ının aynıdır.


20


CNC BÖLÜMÜ

CNC İŞLEME MERKEZİ EKSENLER İ İşleme merkezleri freze tezgahlar ında olduğu gibi kesici aletin ba ğlandığı tezgah milinin konumuna göre yatay ve dü şey olarak isimlendirilir. Eksen tan ımlamalar ı freze tezgahlar ında olduğu gibidir. Ancak bu tür tezgahlarda döner tablan ın hareketleri söz konusudur .Yatay eksenli i şleme merkezlerinde dikdörtgen ve dairesel döner tablalar sayesinde i ş parçasının döndürülerek her konumda i şlenebilmeleri mümkündür . Bu tablalar ın dönme hareketleri programlanabilir. Programlanabilen konum say say ısı 360.000 adettir.

CNC TEZGAHLARINDA

KOORDİNAT SİSTEMLER İ

A- DİK AÇILI KOORDİNAT SİSTEMİ CNC tak ım tezgahlar ının eksen tanımlamalar ında dik açılı koordinat sistemi (kartezyen koordinat sistemi ) kullan ılır.Bu sistemde eksenler büyük X,Y ve Z harfleri ile gösterilir. Bu üç eksen birbiri ile 90 º açıda kesi şir ve kesişme noktası ise orijindir. Herhangi bir düzlem üzerindeki bir noktan ın yerini geometrik olarak tan ımlamak için ilgili eksenlerin matematiksel de ğerlerinin verilmesi yeterlidir. 1- Z EKSENİ Dikkat edilirse CNC tezgah eksenlerinin tan ımlanmalar ında Z ekseninin ayr ı bir özelliği olduğu görülür. Z ekseni her türlü CNC tezgah ında dairesel hareketin yapıldığı ekseni ifade eder. Torna tezgahlar ında fener mili ekseni (iş parçasının ), işleme merkezlerinde ise tezgah t ezgah mili (kesici tak ım ekseni ) dairesel hareketi yapar. Bu nedenle her iki tür tak ım tezgahında Z ekseni tezgah mili eksenidir. 2- KOORDİNAT EKSENLER İ ETRAFINDA DÖNME HAREKETLER İ CNC tak ım tezgahlar ında temel eksen hareketlerine (X,Y,Z ) ilaveten bu eksenlerde döner bir tak ım hareketlerde söz konusu olabilir.Bunlar CNC tezgah ına bağlanan NC döner tabla ya da NC divizörün dönme eksenleridir. CNC torna ve i şleme merkezlerinde X, Y ve Z temel eksen ve yard ımcı dönel eksenlere ilaveten ba şka eksenlerde vard ır.Bunlara yardımcı doğrusal eksenler denir. Bu eksenler temel eksenlerde yap ılması gereken , ancak temel eksen hareketlerinden farklı doğrusal hareketlerin tanımlanması için kullanılır. Bu eksen tan ımlamalar ı da büyük U ,V ve W harfleri ile yapılır. X ekseninin kar şılığı U , Y ekseninin kar şılığı V, Z ekseninin kar şılığı W 'dir. CNC torna tezgah ında fener milinin normal devir sayısı olarak dönüşünün dışında belirli açıda döndürülmesi i şlemi C eksen komutu ile yap ılır. Böyle bir torna tezgahında frezeleme , kanal açma vb. i şlemler yapılabilir. B- DİK AÇILI KOORD İNAT SİSTEMİNDE EKSENLER Tak ım tezgahlar ının tasar ımlar ı birbirine dik iki ya da üç eksene göre yap ılmıştır. Bunlardan iki tanesi tezgah tabla hareketlerinin ekseni (X ve Y ) , di ğeri ise dönme hareketini yapan tezgah milinin eksenidir (Z ). I. Bölgedeki X ve Y de ğerleri (+) , II. Bölgedeki X de ğerleri (-) ,Y değerleri (+) , III. Bölgedeki X ve Y de ğerleri (-) , IV. bölgedeki X de ğerleri (+ ) , Y değerleri (-) 'dir. C- KOORDİNAT SİSTEMİNDE İŞ HAREKETLER İ Bir iş parças ının NC programı yazılırken sürekli sürekli olarak kesici tak ım hareket ediyormuş gibi düşünülür . Bu kural CNC torna tezgahlar ı için geçerlidir. CNC freze MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

21


CNC BÖLÜMÜ

tezgahlar ı ve işleme merkezlerinde gerçekte hareket eden kesici tak ım değil iş parçasıdır. Yani biz kesici tak ıma X ekseninde ekseninde pozitif (+) hareket verdiğimizde bunun gerçekleştirilmesi için tezgahın tablası sola doğru hareket eder. Ayn ı durum Y ekseni için de de geçerlidir. Tablanın sağa hareketi (-) , sola hareketi (+) 'd ır.Karmaşık gibi görünen bu problemi tezgah üzerinde bulunan mikrobilgisayar çözer . Yani biz X ekseninde pozitif hareket verdiğimizde , tezgah tezgah tablayı negatif yönde göndereceğini kendisi bilir.

CNC TAKIM TEZGAHININ KUMANDA T İPLER İ Cnc tezgahlar ında kumanda kesici tak ımının önceden belirlenmi ş olan hareketinin sağlanmasıdır.Aşağıdaki şekillerde görüldüğü gibi 3 bölümde incelenir. 1.Noktasal 2.Doğrusal Kumanda 3.Eğrisel Kumada

1.Noktasal Kumanda: Cnc tak ım tezgahlar ında kesici aletin bulundu ğu noktadan belirlenen bir adresteki noktaya yapmış olduğu hareketin kontrolüdür. Bu hareket önemli olan adrese ula şmaktır. Noktadan noktaya kontrol üç şekilde yapılır. a)Bu tür kontrolde hareket her eksende ayr ı ayr ı yapılır. Sistem çok basittir. b)Hareket iki nokta aras ındaki en k ısa yoldan yap ılır. Hareket süresi çok k ısadır. c)En yaygın sitemdir. Hareket her iki eksende sabit h ızlarla yapılır. Hareketin geri kalan k ısmına tek bir eksende devam edilir. 2. Doğrusal Kumanda: Bu kumanda, kesici tak ımının, belirlenen bir adrese yapm ış olduğu hareketin kontrolüdür. Bu işlem esnasında talaş kaldırma işlemi yapılır. Kesicinin kontrolü tek bir eksende yap ılır. Ancak ilerleme h ızlar ı aynı olmak koşuluyla aynı anda iki eksende çal ışabilir. Kesicicin iş parçası ile teması yani talaş kaldırma söz konusu oldu ğu için ilerleme miktarlar ının mutlaka verilmesi gerekir. Silindirik ve konik tornalama ,düzlem yüzey ve kanallar ın frezeleme işlemlerinde bu tür kontroller uygulan ır. Doğrusal hareket kontrolü, noktadan noktaya kontrole göre daha kullan ışlı ve aynı zamanda daha pahal ı olan sürekli yol kontrol sistemi tercih edilir. Bu hareket kontrolü ayn ı zamanda Doğrusal İnterpalasyon olarak bilinir. Eğer bir NC programı içerisinde verilecek olan ilerleme de ğerleri aynı ise başlangıçta bir kez tanıtmak yeterlidir. Bu komut modal özellikte olduğu için yeni bir de ğer girilinceye kadar daha önce girilmi ş olan ilerleme de ğeri geçerlidir. MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

22


CNC BÖLÜMÜ

1 İki eksenli doğrusal interpalasyon vektör ilerleme h ızıdır. Hareket iki eksende yap ılır. Üç eksenli doğrusal interpalasyon ise üç eksende ayn ı anda çal ışır. Programlaştır ılmış iki noktanın doğru ile birleşmesine doğrusal kumanda denir.

3.Eğrisel Kumanda Eğrisel kumanda (interpolasyon) sonucu yay çember ve kavisler programlanmalar ı çok kolaylaşmıştır. 90 dereceden i şleyebildikleri gibi baz ılar ı 90 ‘ar derecelik yaylar i şleyerek tam daire ve çember tamamlar . Bu interpalasyon programlanmı ş konumlarda yap ıl ır. Yayın bitim noktas ı ve yar ı çapı belirtilir.

EĞR İSEL KUMANDA Bu kontrolde de hareket boyunca kesicinin sürekli olarak i ş parçası ile teması yani talaş kaldırması söz konusudur ( Şekil-1).Hareket aynı anda iki eksende (2D) yap ılır.Her eksen için farklı ilerleme hızlar ı verilebilir.Bir iş parçası üzerinde doğrusal ya da e ğrisel hareket kontrolü birlikte bulunabilir.Operasyon esnas ında hareketler aras ı geçişlerde süreklilik vardır.Bu tür kontrol, yaygın olarak torna, freze tezgahlar ı kullanılır.

Şekil-1:Eğrisel interpolasyon için örnek i ş parças ı Tablo-2’de görüldü ğü gibi ISO programlama dilinde G02 saat ibresinin dönü ş yönünde, G03 saatin dönüş yönünün tersinde e ğrisel hareketler ile tan ımlanır. ISO PROGRAMLAMA

G02 G03

Saat ibresinin dönü ş yönünde Saat ibresinin aksi dönü ş yönünde Tablo-2 Eğrisel hareket komutlar ı


23


CNC BÖLÜMÜ

a)Tornalamada G02

ISO KOMUTU G02 GO2

b)Tornalamada G03 Z EKSENİ NDE NDE

X EKSENİ NDE NDE

YARIÇAP

K-

I0

R

K0

I-

R

REFERANS NOKTALARI Referans Noktaları: Referans noktas ı, fonksiyonel fonksiyonel çizimlerin yaratılmasındaki temel fikirdir. Tezgah referans noktası, tezgahın programlanmış, boyutsal hareketlerini yapt ığı programlanabilen hareket sahası içindeki belirlenmi ş pozisyondur. Genellikle s ıf ır referans noktası yada yaygın adıyla sıf ır olarak adlandır ılır. Adından da anla şılacağı gibi tezgah s ıf ır noktası sabittir ve operatör taraf ından değiştirilemez. Pratikte sabit s ıf ır ın elle yapılan çok küçük bir hareketi i ş parçasını pozisyonlamasına yardım etmek içindir. SIFIRI VEYA REFERANS NOKTASINI KAYDIRMA: Bu sistem tezgah s ıf ır noktasının programlanabilen hareket alanı içinde istenilen pozisyona getirilmesini sa ğlar. Referans kayd ırma tezgah s ıf ır ının iş parças ı referans noktas ı ile çak ıştır ıldığı için iş parçasının tablo üzerinde uygun bir yerde bulunmas ını sağlar. Sıf ır noktası istenilen bir noktaya kayd ır ılmasına rağmen sistem sabit s ıf ırlı tezgahlar gibi çalışır. FREZE TEZGAHLARINDA SIFIR NOKTASI Tezgah s ıf ır noktası tabla üzerinde sabit bir noktad ır ve yeri değiştirilemez. X ve Y eksenlerinde maksimum negatif Z ekseninde ise maksimum pozitif konumdad ır. İş parças ı koordinat eksenleri X ve Y‘in kesi şme noktasıdır. Programcı taraf ından programlamada sağlayacağı kolaylıklar göz önüne al ınarak istenilen yerde serbest olarak seçilir. Tezgah ın özellikleri ve parçan ın şekline göre de ğişmekle beraber genelde i ş parças ının sol alt köşesi seçilir.

İş parçası tezgahı tespit edildikten sonra bu noktan ın tezgah kontrol ünitesine giri şinin yapılması gerekir. Bu i şlemden sonra yap ılacak olan bütün eksen el yer de ğiştirmeler ve talaş kaldırma işlemleri hep bu nokta referans al ınarak yap ılır. MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

24


CNC BÖLÜMÜ

GEZER SIFIR NOKTASI: Yukar ıdaki sistemler eski NC tezgahlar ında vardır."Gezer sıf ır" veya "tam gezer sıf ır" modern CNC tezgahlar ında bulunan çal ışır durumda olan en yaygın referans sistemidir.Bu sistem s ıf ır noktasının tezgahın programlanabilen bölgesi içindeki istenilen yere kaydır ılmasını sağlar. Seçilen bu noktan ın koordinatlar ının tanımlamalar ı yapılır. Yapılacak olan yer değiştirme hareketleri tanımlanmış olan bu son nokta referans al ınarak yapılır. Fonksiyonel görevi bittikten sonra bu nokta iptal edilerek program ın geri kalan k ısmına program referans noktasından devam edilir. Böylece i ş parçasının koordinat eksen sistemindeki dört bölgede işlenmesi mümkündür. Bu özelliklerinden dolay ı bu noktaya gezer s ıf ır noktası denir. DYNA CNC freze tezgahlar ında bölgesel s ıf ır noktası (local zero point) olarak tan ımlanır. CNC freze tezgahlar ın üçüncü bir hareket ekseni vard ır.Tezgah 3C tezgah ı ise tam yüzen sıf ır için yapılan yorumlar geçerlidir. 2CL tezgah ı durumunda ise ana milin s ıf ır pozisyonu aynadaki çenelerin tamamen içine çekilmesi pozisyonudur.

1. DEVİR SAYISI VE İLERLEME HIZI SEÇ İMİ 1-)Devir Sayısı Kodu ( S ) Tezgah milinin devir say ısı ile ilgili teknolojik veriler S harfi ve bu harfi takip eden 3,4,5’li rakam gruplar ı ile ifade edilir. 2-)İlerleme Hızı Kodu ( F ) İlerleme hızı ile ilgili tanımlamalarda F harfi kullanılır.Bazı tür CNC programlar ında FR ( Feed Rate ) harfleri de kullan ılmaktadır.Bu harfi 2,3,4’lü rakam gruplar ı takip eder.Bazen bir iş parçası üzerinde farklı operasyonlar ve yüzey kalitelerinin elde edilmesi istenilebilir.Böylesi durumlarda program ak ışı içerisinde gerekli görüldükleri yer ve operasyonlarda farkl ı ilerleme hızlar ının kullanılması mümkündür.Bu özelliklerde devir say ısı için geçerlidir. F-HIZ AYAR ÇEV İR İMİ CNC Tezgahlar ında devir say ısı değeri S adresi ve bunu takip eden say ısal değerlerle ifade edilir.(S1300,S650)Aşağıdaki örnek NC program ının N005 nolu bloğunda görüldü ğü gibi bu programdaki tezgah mili 1300dev./dak.’da dönecektir. dönecektir. CNC tezgahlar ında ilerleme hız verileri F adresi ve bunu takip eden say ısal değerlerle ifade edilir(F125,F250,F0.15,F0.25). edilir(F125,F250,F0.15,F0.25).İlerleme hızlar ı iki farklı şekilde tanımlanır

A-mm/devir(F0.15,F0.25) B-mm/dakika(f125,F250) Bu komutlar model özellikte oldu ğu için NC program ında bir kez tan ıtıldıktan sonra farklı bir değer girilinceye kadar geçerlidir.Aşağıdaki örnek NC program ında görüldüğü gibi girilen ilk G01 komut sat ır ında(N025)mutlaka tan ıtılmalıdır.aynı ilerleme hızı geçerli olduğu için N025’n olu sat ırda tekrar yazılmamıştır.Aynı durum devir say ısı içinde geçerlidir.İlerleme hız değerleri kullanacak olan kesici uca ait kataloglardan operasyonun operasyonun türü,işlenen malzeme cinsi vb. özelliklere göre seçilir. N005 G00 X100.Z10.M03 S1300 T0101 N010 G94 N015 G00 X65.Z0 N020 G01 X0. F0.25 MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

25


CNC BÖLÜMÜ

N025 G00 X60 Z1 N030 G01 Z-100 N035 X55 N040 Z-150

İSO NC programlar ında G 94 mm/dak, G 95 mm/dev cinsinden ilerlemeyi tanımlar.mm/dev cinsinden verilmi ş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir sayısı bu değerle çarpılır.Yukar ıdaki örnek programda mm7dakikay ı bulmak için, Fdak=S.F

F=1300.0.25

Fdak=325mm/dak.

CNC TEZGAHLARINDA SIFIR VE REFARANS NOKTALARI 1-SABİT SIFIR NOKTASI: Bu sıf ır noktasının yeri sabittir ve tezgah imalatç ısı firma taraf ından belirlenir.Her ne sebeple olursa olsun yeri de ğiştirilemez.Aynı zamanda tezgah s ıf ır noktası(machine zero point)adı da verilir ve ‘m’ harfi ile ifade edilir.tezgah koordinat sisteminin orijini bu noktadır.Kontrol ünitesi bu noktanın yerini bilir.

2-TEZGAH SIFIR NOKTASI: CNC torna tezgah ında tezgah s ıf ır noktası dönel z ekseni ile buna dik olan x eksenini kesiştikleri noktadır.Bu nokta tezgah fener milinin al ın yüzeydir. Bu noktanın yeri,CNC torna tezgahlar ında fener mili üzerinde ve torna aynas ını arka yüzeyindedir.CNC yüzeyindedir.CNC işleme merkezinde i ş ekseninde tezgah tablosunun yüzeyinde x ve z ekseninde i şe tablonun sol alt kö şesindedir. M=Tezgah Sıf ır Noktası W=İŞ Parçası Sıf ır Noktası W1=Bölgesel S ıf ır Noktası H=Başlangıç Sıf ır Noktası (Home Position)

3-BAŞLANGIÇ SIFIR NOKTASI: Bu nokta CNC torna tezgahlar ında Z ekseni aynadan X ekseni i şe iş parças ı ekseninde en uzak mesafesidir. İşleme merkezlerinde i şe Z ekseninde tezgah tablosunda maksimum yükseklikte X ve Y eksenlerinde i şe tezgah tablosunun sol alt kö şesindedir. CNC tezgahlar ının enerji dü ğmesi her kapat ılı p p açıldığında tezgaha her üç eksende de bu noktaya hareket yaparak bu noktalar ı kontrol eder.Bu i şleme sıf ırlama (Initilazing)adı verilir.Bu işlem esnas ında tezgah, eksen elemanlar ının boşluklar ını ve limit Switchlerini kontrol eder.Elde edilen de ğerler imalatçı firmanın belirttiği tolerans sınırlar ı içerisinde işe açılan normal olduğunu belirtir.Daha sonrada di ğer işlemlere geçilir. Baslangıç sıf ır noktası H ile tezgah s ıf ır noktası M arasında alan tezgah ın çalışma limitleri (Machine Working Limits)gösterilir.Bu nokta tezgah üzerinde herhangi bir yerde belirlenir.Kontrol ünitesi bu noktan ın tezgah s ıf ır noktasına olan mesafesidir.Tezgah mesafesidir.Tezgah ın enerji düğmesi her kapat ı p p açıldığında tezgah kontrol ünitesi bu noktay ı kayıtlı olan değerleri k ıyaslar.


26


CNC BÖLÜMÜ

4-İŞ PARÇA SIFIR NOKTASI:

İş parçası sıf ır noktası parça doğramanın eksenel hareketleri için al ınan noktadır.DYNA 3000 CNC tezgahlar ında PRP olarak isimlendirilir.Kullanacak olan tezgaha göre değişik kaydıyla iş parçasını sağ yada sol taraf ında olabilir.Parça imalat ına geçilmeden bu nokta tezgah ın kontrol ünitesini okutulur. Bu i şleme PRP düzenlenmesi (SETUP)ad ı verilir.

CNC TORNA TEZGAHI İÇİN PROGRAMLAMA A- CNC TORNA PROGRAM YAPISI Bütün CNC parça programlar ı başlıca 3 bölümden meydana gelir. A- Başlangıç bölümü B- Ana program bölümü C- Bitiş bölümü %

N010 N020

G90 G71

G50 X30 Z10 G00 X24 Z0 T1 S1400 G01 X0 F50 G00 X21 Z1 G01 Z-65 G00 X22 Z1 N090 X20 N100 G01 Z-65 N110 G00 X21 Z1 N120 X19 N130 G01 Z-33 N140 G00 X20 Z1 N150 X18 N160 G01 Z-33 N170 G00 X19 Z1 N180 X17 N190 G01 Z-33 N200 G00 X30 Z10

şlangıç

Ba Bölümü

N030 N040 N050 N060 N070 N080

N210

M02

Ana Program Bölümü

ş

Biti

Bölümü


27


CNC BÖLÜMÜ

1- BAŞLANGIÇ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Bir CNC parça program ının başlangıç bölümü kontrol sistemi için baz ı temel bilgiler içerir. Bunlar genellikle tezgah ve program ın güvenliği için gerekli veriler ile de ğişik ayarlama verileridir. Genel olarak bu bölümdeki veriler içerik olarak ayn ıdır ve bütün CNC parça programlar ında bulunmak zorundad ır. Bunlar toplam olarak birkaç bloktan meydana gelir. Başlangıç bölümü verileri:  Program başlangıç karakteri karakteri ( % )  Koordinat sisteminin türü “ Mutlak yada Eklemeli Koordinat sistemi “ ( G90-G91 )  Ölçü sistemi “ Metrik veya Inch “ ( G70-G71 )  Kesici aletin numaras ı ( T01)  Tezgah ın çalışacağı devir sayısı ( S 2000 )  Tezgah milinin dönü ş yönü ( M03-M04 )  Sabit döngülerin iptali ( G80 )  İş parçası referana noktas ı düzenleme bloku ( G92 ) .... Program başlangıç karakteri N010 G40 ....Kesici telafisi iptali N020 G80 .... Sabit döngü iptali N030 G90 .... Mutlak koordinat N040 G71 .... Metrik ölçü sistemi N050 G92 X0 Y0 Z0 .... Tezgah ısf ır ayar ı N060 F200 S2000 T01 M06 .... Devir sayısı, kesici de ğiştirme, ilerleme N070 M03 .... Tezgah milininışçal tır ılması %

2- ANA PROGRAM BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI KO MUTLARI CNC parça program ının esas k ısmıdır. Parçanın imalatı için gerekli olan geometrik ve teknolojik verilerden meydana gelir. Ana program bölümü verileri:  Eksensel yer de ğiştirme hareketleri ( X25 Y120 Z10 )  Doğrusal interpolasyonlar ( G00 , G01 )  Eğrisel interpolasyonlar interpolasyonlar ( G02 , G03 )  Sabit döngüler ( G33, G81 , G83 , G84 vb. ) N070 G00 X30 Z1 M03 N080 X25 M08 N090 G01 Z-50 N100 G00 X27 Z1

N110 X23 N120 G01 Z-25 N130 G00 X24 Z1 N140 X21 N150 G01 X25 Z-25 N160 G00 X50 Z50

.... Tezgah milini çalıştırma, başlangıç konumuna seri hareket ....ğSo utma sıvısını çalıştırma ş kaldırma .... Z ekseninde 50 mm tala .... X ve Z eksenlerinde seri geri hareket, başlangıç noktasına dönüş .... X ekseninde seri hareket ş kaldırma .... Z ekseninde 25 mm tala .... Seri geri hareket (X,Z) başlangıç noktasına dönüş .... X ekseninde seri hareket .... X ve Z eksenlerinde açılı tornalama ğiştirme konumuna seri hareket .... Parça de

3- BİTİŞ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Bu bölümde CNC program ının bitirilmesi ve güvenli ği ile ilgili veriler bulunur. Program bitiş bölümü verileri: MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

28


CNC BÖLÜMÜ

Soğutma sisteminin durdurulmas ı ( M09 )  Kesicilerin de ğiştirme bölgesine yada “ Home “ konumuna gönderilmesi gönderilmesi  Sabit döngülerin iptali ( G80 )  Tezgah milinin durdurulmas ı ( M05 )  İş parçasının çözülmesi  Program sonu ( M02 ) 

N170 G80 N180 G90 Z0 M09 N190 X0 Y0 M05 N200 M02

.... Sabit döngülerin iptali ğutma sıvısının kapatılması .... So ı .... Tezgah milinin durdurulmas .... Program sonu

CNC TEZGAHLARINDA SIFIR VE REFARANS NOKTALARI 1-SABİT SIFIR NOKTASI: Bu sıf ır noktasının yeri sabittir ve tezgah imalatç ısı firma taraf ından belirlenir.Her ne sebeple olursa olsun yeri de ğiştirilemez.Aynı zamanda tezgah s ıf ır noktası(machine zero point)adı da verilir ve ‘m’ harfi ile ifade edilir.tezgah koordinat sisteminin orijini bu noktadır.Kontrol ünitesi bu noktanın yerini bilir.

2-TEZGAH SIFIR NOKTASI: CNC torna tezgah ında tezgah s ıf ır noktası dönel z ekseni ile buna dik olan x eksenini kesiştikleri noktadır.Bu nokta tezgah fener milinin al ın yüzeydir. Bu noktanın yeri,CNC torna tezgahlar ında fener mili üzerinde ve torna aynas ını arka yüzeyindedir.CNC yüzeyindedir.CNC işleme merkezinde i ş ekseninde tezgah tablosunun yüzeyinde x ve z ekseninde i şe tablonun sol alt kö şesindedir. M=Tezgah Sıf ır Noktası W=İŞ Parçası Sıf ır Noktası W1=Bölgesel S ıf ır Noktası H=Başlangıç Sıf ır Noktası (Home Position)

3-BAŞLANGIÇ SIFIR NOKTASI: Bu nokta CNC torna tezgahlar ında Z ekseni aynadan X ekseni i şe iş parças ı ekseninde en uzak mesafesidir. İşleme merkezlerinde i şe Z ekseninde tezgah tablosunda maksimum yükseklikte X ve Y eksenlerinde i şe tezgah tablosunun sol alt kö şesindedir. CNC tezgahlar ının enerji dü ğmesi her kapat ılı p p açıldığında tezgaha her üç eksende de bu noktaya hareket yaparak bu noktalar ı kontrol eder.Bu i şleme sıf ırlama (Initilazing)adı verilir.Bu işlem esnas ında tezgah, eksen elemanlar ının boşluklar ını ve limit Switchlerini kontrol eder.Elde edilen de ğerler imalatçı firmanın belirttiği tolerans sınırlar ı içerisinde işe açılan normal olduğunu belirtir.Daha sonrada di ğer işlemlere geçilir. Baslangıç sıf ır noktası H ile tezgah s ıf ır noktası M arasında alan tezgah ın çalışma limitleri (Machine Working Limits)gösterilir.Bu nokta tezgah üzerinde herhangi bir yerde belirlenir.Kontrol ünitesi bu noktan ın tezgah s ıf ır noktasına olan mesafesidir.Tezgah mesafesidir.Tezgah ın enerji düğmesi her kapat ı p p açıldığında tezgah kontrol ünitesi bu noktay ı kayıtlı olan değerleri k ıyaslar.


29


CNC BÖLÜMÜ

4-İŞ PARÇA SIFIR NOKTASI:

İş parçası sıf ır noktası parça doğramanın eksenel hareketleri için al ınan noktadır.DYNA 3000 CNC tezgahlar ında PRP olarak isimlendirilir.Kullanacak olan tezgaha göre değişik kaydıyla iş parçasını sağ yada sol taraf ında olabilir.Parça imalat ına geçilmeden bu nokta tezgah ın kontrol ünitesini okutulur. Bu i şleme PRP düzenlenmesi (SETUP)ad ı verilir. REFERANS NOKTALARI ve KOORD İ NAT SİSTEMLER İ

Referans Noktaları: Referans noktas ı, fonksiyonel fonksiyonel çizimlerin yaratılmasındaki temel fikirdir. Tezgah referans noktası, tezgahın programlanmış, boyutsal hareketlerini yapt ığı programlanabilen hareket sahası içindeki belirlenmi ş pozisyondur. Genellikle s ıf ır referans noktası yada yaygın adıyla sıf ır olarak adlandır ılır. Adından da anla şılacağı gibi tezgah s ıf ır noktası sabittir ve operatör taraf ından değiştirilemez. Pratikte sabit s ıf ır ın elle yapılan çok küçük bir hareketi i ş parçasını pozisyonlamasına yardım etmek içindir. SIFIRI VEYA REFERANS NOKTASINI KAYDIRMA: Bu sistem tezgah s ıf ır noktasının programlanabilen hareket alanı içinde istenilen pozisyona getirilmesini sa ğlar. Referans kayd ırma tezgah s ıf ır ının iş parças ı referans noktas ı ile çak ıştır ıldığı için iş parçasının tablo üzerinde uygun bir yerde bulunmas ını sağlar. Sıf ır noktası istenilen bir noktaya kayd ır ılmasına rağmen sistem sabit s ıf ırlı tezgahlar gibi çalışır. FREZE TEZGAHLARINDA SIFIR NOKTASI Tezgah s ıf ır noktası tabla üzerinde sabit bir noktad ır ve yeri değiştirilemez. X ve Y eksenlerinde maksimum negatif Z ekseninde ise maksimum pozitif konumdad ır. İş parças ı koordinat eksenleri X ve Y‘in kesi şme noktasıdır. Programcı taraf ından programlamada sağlayacağı kolaylıklar göz önüne al ınarak istenilen yerde serbest olarak seçilir. Tezgah ın özellikleri ve parçan ın şekline göre de ğişmekle beraber genelde i ş parças ının sol alt köşesi seçilir.

İş parçası tezgahı tespit edildikten sonra bu noktan ın tezgah kontrol ünitesine giri şinin yapılması gerekir. Bu i şlemden sonra yap ılacak olan bütün eksen el yer de ğiştirmeler ve talaş kaldırma işlemleri hep bu nokta referans al ınarak yap ılır. GEZER SIFIR NOKTASI: Yukar ıdaki sistemler eski NC tezgahlar ında vardır."Gezer sıf ır" veya "tam gezer sıf ır" modern CNC tezgahlar ında bulunan çal ışır durumda olan en yaygın referans sistemidir.Bu sistem s ıf ır noktasının tezgahın programlanabilen bölgesi içindeki istenilen yere kaydır ılmasını sağlar. Seçilen bu noktan ın koordinatlar ının tanımlamalar ı yapılır. Yapılacak olan yer değiştirme hareketleri tanımlanmış olan bu son nokta referans al ınarak yapılır. Fonksiyonel görevi bittikten sonra bu nokta iptal edilerek program ın geri kalan k ısmına program referans noktasından devam edilir. Böylece i ş parçasının koordinat eksen sistemindeki dört bölgede işlenmesi mümkündür. Bu özelliklerinden dolay ı bu noktaya gezer s ıf ır noktası denir. DYNA CNC freze tezgahlar ında bölgesel s ıf ır noktası (local zero point) olarak tan ımlanır.


30


CNC BÖLÜMÜ

CNC freze tezgahlar ın üçüncü bir hareket ekseni vard ır.Tezgah 3C tezgah ı ise tam yüzen sıf ır için yapılan yorumlar geçerlidir. 2CL tezgah ı durumunda ise ana milin s ıf ır pozisyonu aynadaki çenelerin tamamen içine çekilmesi pozisyonudur. 2. DEVİR SAYISI VE İLERLEME HIZI SEÇ İMİ

1-)Devir Sayısı Kodu ( S ) Tezgah milinin devir say ısı ile ilgili teknolojik veriler S harfi ve bu harfi takip eden 3,4,5’li rakam gruplar ı ile ifade edilir. 2-)İlerleme Hızı Kodu ( F ) İlerleme hızı ile ilgili tanımlamalarda F harfi kullanılır.Bazı tür CNC programlar ında FR ( Feed Rate ) harfleri de kullan ılmaktadır.Bu harfi 2,3,4’lü rakam gruplar ı takip eder.Bazen bir iş parçası üzerinde farklı operasyonlar ve yüzey kalitelerinin elde edilmesi istenilebilir.Böylesi durumlarda program ak ışı içerisinde gerekli görüldükleri yer ve operasyonlarda farkl ı ilerleme hızlar ının kullanılması mümkündür.Bu özelliklerde devir say ısı için geçerlidir.

F-HIZ AYAR ÇEVİR İMİ CNC Tezgahlar ında devir say ısı değeri S adresi ve bunu takip eden say ısal değerlerle ifade edilir.(S1300,S650)Aşağıdaki örnek NC program ının N005 nolu bloğunda görüldü ğü gibi bu programdaki tezgah mili 1300dev./dak.’da dönecektir. dönecektir. CNC tezgahlar ında ilerleme hız verileri F adresi ve bunu takip eden say ısal değerlerle ifade edilir(F125,F250,F0.15,F0.25). edilir(F125,F250,F0.15,F0.25).İlerleme hızlar ı iki farklı şekilde tanımlanır

A-mm/devir(F0.15,F0.25) B-mm/dakika(f125,F250) Bu komutlar model özellikte oldu ğu için NC program ında bir kez tan ıtıldıktan sonra farklı bir değer girilinceye kadar geçerlidir.Aşağıdaki örnek NC program ında görüldüğü gibi girilen ilk G01 komut sat ır ında(N025)mutlaka tan ıtılmalıdır.aynı ilerleme hızı geçerli olduğu için N025’n olu sat ırda tekrar yazılmamıştır.Aynı durum devir say ısı içinde geçerlidir.İlerleme hız değerleri kullanacak olan kesici uca ait kataloglardan operasyonun operasyonun türü,işlenen malzeme cinsi vb. özelliklere göre seçilir. N005 G00 X100.Z10.M03 S1300 T0101 N010 G94 N015 G00 X65.Z0 N020 G01 X0. F0.25 N025 G00 X60 Z1 N030 G01 Z-100 N035 X55 N040 Z-150

İSO NC programlar ında G 94 mm/dak, G 95 mm/dev cinsinden ilerlemeyi tanımlar.mm/dev cinsinden verilmi ş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir sayısı bu değerle çarpılır.Yukar ıdaki örnek programda mm7dakikay ı bulmak için, Fdak=S.F


F=1300.0.25

Fdak=325mm/dak.

31


CNC BÖLÜMÜ

GOO (DOĞRUSAL PROĞRAMLAMA) Kesicinin en son bulundu ğu noktadan hedef noktaya tala ş kaldırmadan seri olarak yaptığı harekettir.Bu hareket X,Y ve Z eksenlerinde ayr ı ayr ı yapılabildiği gibi aynı anda birden fazla eksende yap ılır.(Şekil 13.1) MUTLAK (ABSOLİTE) ................... N005 G00 X15 Y15 ....1nolu delik koordinatı ı N010 X55 ....2nolu delik koordinat ı N015 Y35 ....3nolu delik koordinat ı N020 X15 ....4nolu delik koordinat N25 X35 Y25 ....5nolu delik koordinat EKLEMELİ(INCREMENTAL) .................... N005 G00 X15 Y15 ....1nolu delik koordinatı ı N010 X40 ....2nolu delik koordinat ı N015 Y20 ....3nolu delik koordinat ı N020 X-40 ....4nolu delik koordinat ı N25 X20 Y-10 ....5nolu delik koordinat ................... * Delik koordinat de ğerleri kesicinin Program Referans Noktas ına (PRP) göre hareketleri esas al ınarak verilmiştir. A)MUTLAK :

B)EKLEMELİ:


32


CNC BÖLÜMÜ

ŞEK İL:13.1 G01 (DOĞRUSAL HAREKET) Kesicinin hedef noktaya hareketi esnas ında iş parçası ile teması söz konusudur.Yani konusudur.Yani talaş kaldırma esnas ında yapılan harekettir.Kesicinin hareket h ızı programda belirlenen “F” de ğerinde olur. Doğrusal hareket torna tezgahlar ında x ve Z eksenlerinde yap ılır.X ekseninde yapıldığında alın, Z ekseninde yap ıldığında silindirik, her iki eksende yap ıldığında konik (açılı) tornalama işlemi adını alır.Parça programlar ı içerisinde seri hareketlerle birlikte karma olarak da kullan ılır.( şekil 13.2)

MUTLAK (ABSOLUTE) ................... ın tornalama ba şlangıcı N005 G00 X31 Z0 ....Al ın tornalama N010 G01 X0 ....Al N015 G00 X30 Z1 ....30 mm çap tornalama başlangıcı ı silindirik tornalama N020 G01 Z-50 ....30 mm çap N025 G00 X31 Z1 ....Seri geri dönüş hareketi N030 X28 ....28 mmıçap tornalama başlangıcı N035 G01 Z-40 ....28 mm çap ı silindirik tornalama N040 G00 X29 Z1 ....Seri geri dönüş hareketi N045 X26 ....26 mmıçap tornalama başlangıcı ı silindirik tornalama N050 G01 Z-20 ....26 mm çap İş parçası değiştirme konumuna seri hareket N055 G00 X50 Z25 ....


33


CNC BÖLÜMÜ

ŞEK İL:13.2.:Doğrusal hareket proğramlama

EKLEMELİ (INCREMENTAL) ................... N005 G00 X31 ....Al ın tornalama ba şlangıcı N010 G91 ....Eklemeli koordinat ın tornalama N015 G01 X-31 ....Al N020 G00 X30 Z1 ....30 mm çap tornalama başlangıcı ı silindirik tornalama N025 G01 Z-61 ....30 mm çap N030 G00 X1 Z61 ....Seri geri dönüş hareketi N035 X-3 ....28 mm çap tornalama şba langıcı N040 G01 Z-41 ....28 mm çap ı silindirik tornalama N045 G00 X1 Z41 ....Seri geri dönüş hareketi N050 X-3 ....26 mm çap tornalama şba langıcı ı silindirik tornalama N055 G01 Z-21 ....26 mm çap N060 G90 ....Mutlak koordinat İş parçası değiştirme konumuna seri hareket N065 G00 X50 Z25 ....


34


CNC BÖLÜMÜ

Doğrusal tornalama işlemi aynı anda 2eksende yap ılırsa proğram blok formatlar ı aşağıdaki gibi olur.( Şekil 13.3) MUTLAK (ABSULUTE) .................... ın tornalama ba şlangıcı (1) N005 G00 X15 Z0 ....Al ın tornalama (2) N010 G01 X0 ....Al N015 X10 ....Konik tornalamaşlang ba ıcı (3) N020 X11 Z-15 ....Konik tornalama(4) N025 Z-25 ....Silindirik tornalama(5) N030 X12 Z-35 ....Konik tornalama(6) N035 Z-45 ....Silindirik tornalama(7) İş parçası değiştirme konumuna seri hareket N040 G00 X30 Z30 ....

KONİK TORNALAMA Bu fonksiyon üçgen biçiminde yüzey elde etme i şleminde kullanılır.

(Konik tornalama)

G01 İLE KONİK TORNALAMA Geleneksel tezgahlarda konik tornalama için de ğ i ş şik metotlar kullan ıl ır.

a bcde-

Konik boyunda kesici kullan ılarak, Sporta açı vererek, Sevk k ızağı düzeneği ile, Punta kayd ırarak, Kopya tertibatı, f- Kesicinin aynı anda iki eksende hareketi ile.

CNC tezgahlar ında son maddede sözü edilen metod kullan ılmaktadır. Kesicinin hareketi hareketi iki eksende olu şmaktadır. Geliştirilen tezgahlarda bile olsa, kesicinin yapt ığı hareket hareket bir miktar X, bir miktar da Z eksenindedir. Bu hareketler çok küçük de ğerler olduğu için kademeli tornalamadan ziyade konik tornalama i şlemi yapılır. Konik açısına bağlı olarak X ve Z eksenlerinde meydana gelen hareket de ğişimleri görülebilir. 45 derecedeki X ve Z'nin birbirine oran ı 1\1 dir. Açının 30 derece olmas ında bu oran 1/3 olarak de ğişir.


35


CNC BÖLÜMÜ

G01 İLE 45 DERECEL İ K KON İK TORNALAMA

G01 komutu ile konik tornalama yapabilmek için konik yüzeydeki tala ş fazlalıklar ı silindirik tornalama ile al ınmal ıdır. Tezgah kapasitesinin kald ırabileceği kadar b ırak ılan son talaş miktar ı X ve Z eksenindeki ölçülerin ayn ı blokta verilmesi ile konik tornalama yap ılır. Konik tornalamanın yapılabilmesi için aşağıdaki işlem sırasında bilgilerin bir blo ğa girilmesi gerekir. 1. Blok numaras ı (N...) 2. G kodu(G0l) 3. X eksenindeki de ğer (Kesicinin konik olu şturduğunda bulaca ğı koordinat X:S2 ; S2:500) 4. Z de ğeri (S2 noktas ını Z koordinat ı S2:-500) 5. İlerleme miktar ı (F: .. .mm\dk) Konik tornalama i şlemlerinde, eğer eğim açısı biliniyorsa, çizelgelerden faydalanılarak koniklîk açısı bulunabilir. Koniklik oranı. X ve Z eksenlerinden her hangi birinin bilinmesi durumunda k ısa yoldan hesaplama yapma imkan ı verir. Her bir X:Z oran ına kar şılık gelen aç ı değeri de bilindiği için, bilinmeyeni bulmak problem olmaz.

ÖRNEK: Yandaki iş parçası için, ıncremental ölçülendirme ile hazırlanan programda, kesicinin S1’den S2 noktas ına gönderebilmesi için Z de ğeri ne olmalıdır? Problemin çözümünde, 30 derecelik aç ı referans alınarak alınır. Çizelgeden aç ıya kar şılık gelen koniklik oranı bulunur. Çizelgede 30 dereceye en yatan açı 30.96 derecedir. Buna ba ğlı koniklik oran ı 3:5 dir. X: Z =3.5 3.5= 1.6666... tam bölünmeyen bir say ı olduğu için 5 değerinde 0.01 'lik bir oynama yaparak oran bölünebilir hale getirilir.

Kesicinin Z eksenindeki hareket miktar ı 1.67'nin 5 kat ıdır. Buna göre; 1.67x5=8.35mmdir. Kesici X ekseninde 5.0l mm, Z ekseninde 8.35mm hareket eder. Yukar ıdaki bilgiler ışığında, blok olu şturulursa;

N 0.5

G 01

X 501 501

Z -835

F 100

elde edilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, kesicinin koni ğin sonucunda (S2 noktasında) X ekseninde 0.01 mm, Z ekseninde 0.03 mm,d ışar ıda bulundu ğudur.

KONİK TORNALAMA PROGRAMI


36


CNC BÖLÜMÜ

ISO TORNA ABSOLUTE N1 G96 F200 S400 T1 M3:Ba şlangıç.İlerleme 200mm/dk.Devir 400 dev/dk.Kesici 1 N2 G90 :Absolute ölçü sistemi. N3 G0 X50 Z10 :Seri hareket ile X’de 50 Z’de 10’a git. N4 G0 X38 Z1 : “ “ “ “ 38 “ 1’e “ N5 G1 X40 Z-4 :Tala ş kald ırarak “ 40 “ -4’e “ N6 G0 Z1 :Seri hareket ile “ 1’e “ N7 G0 X36 : “ “ “ “ 36’ya “ N8 G1 X40 Z-8 :Tala ş kald ırarak X’de 40 Z’de –8’e git. N9 G0 Z1 :Seri hareket ile “ 1’e “ N10 G0 X34 : “ “ “ X’de 34’e git. N11 G1 X40 Z-12 :Tala ş kald ırarak X’de 40 “ -12’ye git. N12 G0 Z1 :Seri hareket ile “ 1’e git. N13 G0 X32 : “ “ “ X’de 32’ye git. N14 G1 X40 Z-16 :Tala ş kald ırarak X’de 40 Z’de -16’ya git. N15 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1!e git. N16 G0 X30 : “ “ “ X’de 30’a git. N17 G1 X40 Z-20 :Tala ş kaldırarak X’de 40 Z’de -20’ye git. N18 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1’e git. N19 G0 X28 : “ “ “ X’de 28’e git. N20 G1 X40 Z-24 :Tala ş kaldırarak X’de 40 Z’de -24’e git. N21 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1’e git. N22 G0 X26 : “ “ “ X’de 26’ya git. N23 G1 X40 Z-28 :Tala ş kaldırarak X’de 40 Z’de -28’e git. N24 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1’e git. N25 G0 X24 : “ “ “ X’de 24’e git. N26 G1 X40 Z-32 :Tala ş kaldırarak X’de 40 Z’de -32’ye git. N27 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1’e git. N28 G0 X22 : “ “ “ X’de 22’ye git. N29 G1 X40 Z-36 :Tala ş kaldırarak X’de 40 Z’de -36’ya git. N30 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1’e git. N31 G0 X20.5 : “ “ “ X’de 20,5’e git. N32 G1 X39.5 Z-39.5 :Tala ş kaldırarak X’de 39,5 Z’de -39,5’e git. N33 G0 X50 Z10 :Seri hareket ile X’de 50 Z’de 10’a git. N34 G96 F400 S800 T2 M3: İlerleme 400mm/dk. Devir 800 dev/dk. Kesici 2 N35 G0 X20 Z1 :Seri hareket ile X’de 20 Z’de 1’e git. N36 G1 X40 Z-40 :Tala ş kaldırarak X’de 40 Z’de -40’a git. N37 G0 X50 Z10 M30 :Seri hareket ile X’de 50 Z’de 10’a git.Program git.Program sonu.


37


CNC BÖLÜMÜ

INCREMENTAL N1 G96 F200 S400 T1 M3:Ba şlangıç.İlerleme 200mm/dk.Devir 400dev/dk.Kesici 1 N2 G0 X50 Z10 :Seri hareket ile X’de 50 Z’de 10’a git. N3 G91 :Incremental ölçü sistemi. N4 G0 X-6 Z-9 :Seri hareket ile X’de -6 Z’de -9 mm git. N5 G1 X1 Z-5 :Tala ş kald ırarak X’de 1 Z’de -5 mm git. N6 G0 Z5 :Seri hareket ile Z’de 5 mm git. N7 G0 X-2 : “ “ “ X’de -2 mm git. N8 G1 X2 Z-9 :Tala ş kald ırarak X’de 2 Z’de -9 mm git. N9 G0 Z9 :Seri hareket ile Z’de 9 mm git. N10 G0 X-3 : “ “ “ X’de -3 mm git. N11 G1 X3 Z-13 :Tala ş kald ırarak X’de 3 Z’de -13 mm git. N12 G0 Z13 :Seri hareket ile Z’de 13 mm git. N13 G0 X-4 : “ “ “ X’de -4 mm git. N14 G1 X4 Z-17 :Tala ş kald ırarak X’de 4 Z’de –17 mm git. N15 G0 Z17 :Seri hareket ile Z’de 17 mm git. N16 G0 X-5 : “ “ “ X’de –5 mm git. N17 G1 X5 Z-21 :Tala ş kaldırarak X’de 5 Z’de –21 mm git. N18 G0 Z21 :Seri hareket ile Z’de 21 mm git. N19 G0 X-6 : “ “ “ X’de –6 mm git. N20 G1 X6 Z-25 :Tala ş kaldırarak X’de 6 Z’de –25 mm git. N21 G0 Z25 :Seri hareket ile Z’de 25 mm git. N22 G0 X-7 : “ “ “ X’de –7 mm git. N23 G1 X7 Z-29 :Tala ş kaldırarak X’de 7 Z’de –29 mm git. N24 G0 Z29 :Seri hareket ile Z’de 29 mm git. N25 G0 X-8 : “ “ “ X’de –8 mm git. N26 G1 X8 Z-33 :Tala ş kaldırarak X’de 8 Z’de –33 mm git. N27 G0 Z33 :Seri hareket ile Z’de 33 mm git. N28 G0 X-9 :Seri hareket ile X’de –9 mm git. N29 G1 X9 Z-37 :Tala ş kaldırarak X’de 9 Z’de –37 mm git. N30 G0 Z37 :Seri hareket ile Z’de 37 mm git. N31 G0 X-9.75 : “ “ “ X’de –9,75 mm git. N32 G1 X9.5 Z-40.5 :Tala ş kaldırarak X’de 9,5 Z’de –40,5 mm git. N33 G0 X5.25 Z49.5 :Seri hareket ile X’de 5,25 Z’de 49,5 mm git. N34 G96 F400 S800 T2 M3: İlerleme 400mm/dk. Devir 800dev/dk. Kesici 2 N35 G0 X-15 Z-9 :Seri hareket ile X’de –15 Z’de –9 mm git. N36 G1 X10 Z-41 :Tala ş kaldırarak X’de 10 Z’de –41 mm git. N37 G0 X5 Z50 M30 :Seri hareket ile X’de 5 Z’de 50 mm git.Program sonu.

DYNA TORNA ABSOLUTE 000 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013

START MM 01:Program ba şlama,metrik program. TOOL 1:Kesici 1 GOfX 0.000:Parça eksenine seri hareket. SET UP >dczx:PRP ayarlamas ı. SPINDLE ON :Tezgah milini çal ıştırma. SPD SP= 400: “ mili devir say ısı 800dev. FR XZ/R= 1:X ve Z eksenindeki ilerleme 1dev/dk. CONTROL 4:So ğutma s ıvısını açar. GOfX 50.000:Seri hareket ile X’de 50’ye git. Z 10.000: “ “ “ Z’de 10’a git. GOfX 38.000: “ “ “ X’de 38’e git. Z 1.000: “ “ “ Z’de 1’e git. GO X 40.000:Tala ş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 4.000: “ “ Z’de –40’a git.


38

TOPHANE TEKN İ K L İ SES İ 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063

CNC BÖLÜMÜ

GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 36.000: “ “ “ X’de 36’ya git. GO X 40.000:Tala ş kald ırarak X’de 40’a git. Z- 8.000: “ “ Z’de –80’e git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 34.000: “ “ “ X’de 34’e git. GO X 40.000:Talaş kald ırarak X’de 40’a git. Z- 12.000: “ “ Z’de –12’ye git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 32.000: “ “ “ X’de 32’ye git. GO X 40.000:Tala ş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 16.000: “ “ Z’de –16’ya git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 30.000: “ “ “ X’de 30’a git. GO X 40.000:Tala ş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 20.000: “ “ Z’de –20’ye git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 28.000: “ “ “ X’de 28’e git. GO X 40.000:Tala ş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 24.000: “ “ Z’de –24’e git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 26.000: “ “ “ X’de 26’ya git. GO X 40.000:Tala ş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 28.000: “ “ Z’de –28’e git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 24.000: “ “ “ X’de 24’e git. GO X 40.000:Tala ş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 32.000: “ “ Z’de –32’ye git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 22.000: “ “ “ X’de 22’ye git. GO X 40.000:Talaş kaldırarak X’de 40’a git. Z- 36.000: “ “ Z’de –36’ya git. GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git. GOfX 20.500: “ “ “ X’de 20,5’e git. GO X 39.500:Tala ş kaldırarak X’de 39,5’e git. Z- 39.500: “ “ Z’de –39,5’e git. GOfX 50.000:Seri hareket ile X’de 50’ye git. Z 10.000: “ “ “ Z’de 10’a git. TOOL 2:Kesici 2 SPD SP= 800:Tezgah mili devir say ısı 800dev. FR XZ/R= 2:X ve Z eksenindeki ilerleme 2dev/dk. GOfX 20.000:Seri hareket ile X’de 20’ye git. Z 1.000: “ “ “ Z’de 1’e git. GO X 40.000:Tala ş kald ırarak X’de 40’a git. Z- 40.000: “ “ Z’de –40’a git. X>CLR X :X parça de ğiştirme koordinatlar ına hareket. Z>CLR Z :Z “ “ “ “ SPINDLE OFF:Tezgah milini durdurma. CONTROL 5:So ğutma sıvısını kapatır. END NEWPART :Program sonu.

INCREMENTAL 000 001 002 003 004 005 006

START MM 01:Program ba şlama,metrik program. TOOL 1:Kesici 1. GOfX 0.000:Parça eksenine seri hareket. SET UP >dczx:PRP ayarlamas ı. SPINDLE ON :Tezgah milini çal ıştırma. SPD SP= 400: “ mili devir say ısı 400dev. FR XZ/R= 1:X ve Z eksenindeki ilerleme 1dev/dk.


39

TOPHANE TEKN İ K L İ SES İ 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063

CNC BÖLÜMÜ

CONTROL 4:So ğutma sıvısını açar. GOfX 50.000:Seri hareket ile X’de 50’ye git. Z 10.000: “ “ “ Z’de 10’a git. GRfX- 12.000: “ “ “ X’de X’de –12 mm git. Z- 9.000: “ “ “ Z’de –9 mm git. GR X 2.000:Tala ş kaldırarak X’de 2 mm git. Z- 5.000: “ “ Z’de –5 mm git. GRfZ 5.000:Seri hareket ile Z’de 5 mm git. GRfX- 4.000: “ “ “ X’de –4 mm git. GR X 4.000:Tala ş kaldırarak X’de 4 mm git. Z- 9.000: “ “ Z’de –9 mm git. GRfZ 9.000:Seri hareket ile Z’de 9 mm git. GRfX- 6.000: “ “ “ X’de –6 mm git. GR X 6.000:Tala ş kaldırarak X’de 6 mm git. Z- 13.000: “ “ Z’de –13 mm git. GRfZ 13.000:Seri hareket ile Z’de 13 mm git. GRfX- 8.000: “ “ “ X’de –8 mm git. GR X 8.000:Tala ş kaldırarak X’de 8 mm git. Z- 17.000: “ “ Z’de –17 mm git. GRfZ 17.000:Seri hareket ile Z’de 17 mm git. GRfX- 10.000: “ “ “ X’de –10 mm git. GR X 10.000:Tala ş kaldırarak X’de 10 mm git. Z- 21.000: “ “ Z’de –21 mm git. GRfZ 21.000:Seri hareket ile Z’de 21 mm git. GRfX- 12.000: “ “ “ X’de –12 mm git. GR X 12.000:Talaş kaldırarak X’de 12 mm git. Z- 25.000: “ “ Z’de –25 mm git. GRfZ 25.000:Seri hareket ile Z’de 25 mm git. GRfX- 14.000: “ “ “ X’de –14 mm git. GR X 14.000:Tala ş kaldırarak X’de 14 mm git. Z- 29.000:Tala ş kald ırarak Z’de –29 mm git. GRfZ 29.000:Seri hareket ile Z’de 29 mm git. GRfX- 16.000: “ “ “ X’de –16 mm git. Z- 33.000: “ “ “ Z’de –33 mm git. GRfZ 33.000: “ “ “ Z’de 33 mm git. GRfX- 18.000: “ “ “ X’de –18 mm git. GR X 18.000:Tala 18.000:Tala ş kald ırarak X’de 18 mm git. Z- 37.000: “ “ Z’de –37 mm git. GRfZ 37.000:Seri hareket ile Z’de 37 mm git. GRfX- 19.500: “ “ “ X’de –19,5 mm git. GR X 19.000:Tala 19.000:Tala ş kald ırarak X’de 19 mm git. Z- 40.500: “ “ Z’de –40,5 mm git. GRfX 10.500:Seri hareket ile X’de 10,5 mm git. Z 49.500: “ “ “ Z’de 49,5 mm git. TOOL 2:Kesici 2 SPD SP= 800:Tezgah mili devir say ısı 800dev/dk. FR XZ/R= 2:X ve Z eksenindeki ilerleme 2dev/dk. GRfX- 30.000:Seri hareket ile X’de –30 mm git. Z- 9.000: “ “ “ Z’de –9 mm git. GR X 20.000:Tala ş kald ırarak X’de 20 mm git. Z- 41.000: “ “ Z’de –41 mm git. X>CLR X :X parça de ğiştirme koordinatlar koordinatlar ına hareket. Z>CLR Z :Z “ “ “ “ SPINDLE OFF:Tezgah milini durdurma CONTROL 5:So ğutma sıvısını kapatır. END NEWPART :Program sonu.

E-DÖNGÜ YARDIMIYLA SİLİ ND NDİR İK TORNALAMA Bu fonksiyon ile, parçan ın üzerine dikdörtgen biçiminde tala ş kaldırma işlemi gerçekleşir.Özellikle silindirik tornalama,delik büyütme ve al ın tornalama i şlemlerinde uygulanabilir.Kesilecek alan (o,i,f) seçeneklerinden birisi seçilmek suretiyle MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

40


CNC BÖLÜMÜ

tanımlanır.Kesicinin bu işlemi gerçekleştirmesi için,gerçek ba şlangıç noktasında bulunmas ı gerekir.(X ekseninde ba şlangıç çapı,Z ekseninde ba şlangıç noktası) Dyna Seçenekleriyle Giri ş Formatı BUNA GÖRE: F = YES cevab ı verildiğinde bitirme talaşı için ne kadarl ık pay bırak ılacağı sorulmakta olup bu miktar “FIN” mesaj ından sonra girilmelidir.

Tornalamada Döngü Sembolleri

= Dış çap tornalama i şlemi = İç çap tornalama,delik t ornalama,delik büyütme = Alın tornalama NN = Kald ır ılacak paso say ısı XA = Tornalanmış son çap de ğeri ZB(+,-) = İ NCREMENTAL NCREMENTAL olarak ba şlangıç noktasından itibaren tornalama boyu FIN = Bitirme talaş miktar ı o i f

“ZB(+)” soldan sa ğa doğru tornalama i şlemi gerçekleştirilir “ZB(-)” sağdan sola do ğru tornalama i şlemi (normal yön) “ZB” başlangıç noktasından itibaren SİLİ ND NDİR İK TORNALAMA DÖNGÜSÜ İŞLEM SIRASI: SHIFT ve RECT tu şuna basınız.Ekranda “F” mesaj ı görülecektir.YES cevab ında bitirme talaşı istenmesi anlamında olup,bitirme talaşı daha sonra girilecektir.E ğer “F” mesajına cevabınız NO ise daha sonra ki basama ğa geçilecek,tornalama i şlemi bitirme talaşı bırak ılmadan gerçekle ştirilecektir. “o?”mesaj ı görüntülendiğinde silindirik tornalama için YES tu şuna bas ınız.Ayr ıca delik büyütmek için YES tu şuna basınız.Cevabınız NO ise “i?” mesaj ı görüntülenecektir. “i?” mesajına cevabınız YES ise al ın tornalama yapabilirsiniz.Fakat cevab ınız NO ise “f?” mesaj ı görüntülenecektir. “f?” mesajına cevabınız NO ise kontroller ba şa dönüp “o?” mesaj ı yeniden görüntüleyecektir.Bunlardan görüntüleyecektir.Bunlardan silindirik sili ndirik tornalama,al t ornalama,alın tornalama veya delik büyütme seçeneklerinden birini mutlaka seçmelisiniz.


41


CNC BÖLÜMÜ

Seçmiş olduğunuz herhangi bir mesajdan sonra kar şınıza “NN?” mesaj ı görüntülenecektir.Buraya görüntülenecektir.Buraya paso say ısını yazınız “XA=” mesaj ı görüntülenecektir.Buraya görüntülenecektir.Buraya belirlenen çap mesafesini yaz ınız “ZB=” mesaj ı görüntülenecektir.Buraya görüntülenecektir.Buraya da kesicinin bulundu ğu noktadan itibaren tornalama boyunu girin. Eğer “F?” mesaj ını YES ile cevap vermi şseniz “FIN?” mesaj ı görüntülenecektir.Bitirme talaşı miktar ı değerini yazınız.

AŞAĞIDAK İ ÖRNEK PARÇANIN TORNA PROGRAMI S İLİNDİR İK TORNALAMA DÖNGÜSÜ İLE YAPILMI ŞTIR:

000 START MM 00 Program ba şlama metrik program no 001 TOOL 1 Referans kesici 002 GO f X 0,000 Parça eksenine seri hareket 003 SETUP > dczx PRP ayarlanmas ı 004 TOOL 1 Kullanılacak kesici no 005 SPINDLE ON Tezgah milini çal ıştırmak 006 SPD SP = 1800 Tezgah mili devir say ısı 007 FR X/R = 2 X ekseninde ilerleme 008 FR Z/R = 4 Z ekseninde ilerleme 009 CONTROL 4 Soğutma sıvısı 010 GO f X 50,00 Alın tornalama baş. 011 GO f Z 0,000 012 GO X 0,000 Alın tornalama 013 GO f X 50,00 Rect ba şlangıcı 014 RECT F o 05 Rect döngüsü temiz. Pas. d ış. 015 XA = 30,00 Elde edilecek son çap.(X). 016 ZB = - 40,00 Tornalama uzunlu ğu 017 FIN = 0,200 Temizleme tala ş miktar ı 018 X > CLR X Parça de ğiştirme koordinatlar ına hareket durma. 019 Z > CLR Z Parça de ğiştirme koordinatlar ına hareket durma. 020 SPINDLE OFF Tezgah milini durdurma 021 CONTROL 5 Soğutma sıvısını kapatma 022 END NEWPART Program sonu,program ba şlangıcı dönüş.


42


CNC BÖLÜMÜ

ALT PROGRAMLAR Tüm bilgisayar programlar ında olduğu gibi, NC programlar ında da alt programlar yazılabilir.Bir alt program;programcı taraf ından yazılan ve ana program veya ba şka alt program içerisinden ça ğr ılabilen, belirli bir operasyon s ıralamasıdır.Genellikle tekrarlanan işlemleri ifade eden altprogramlar, kontrol ünitesinin belle ğinde saklanır ve istenildiğinde herhangi bir program içerisinden ça ğır ılabilir.Ana programlarda olduğu gibi alt programlar ına da; (:) işareti (ISO) veya O (EIA) ile belirtilen birer numara verilir; 01234; baz ı kontrol sistemlerinde numaran ın önüne hiçbir i şaret konulmaz.Herhangi konulmaz.Herhangi bir alt program M99 ile biter.Alt program ana program içerisinden veya bir ba şka alt program içerisinden ça ğr ılabilir ve istenildiği kadar kullan ılabilir.Çağırma formatı şöyledir.(Fanuc sisteminde) M98 P.... .... Burada P adresini takip eden ilk dört dijit alt program ın tekrarlanma say ısı, diğer dört dijit ise program numaras ını verir.Örneğin M98 P51234;be ş defa tekrarlanan 1234 nolu alt programın çağır ılma formatıdır;dijitlerin önüne O konulmaz P’den sonra dört dijit yaz ılırsa (P1234)alt program tekrarlanmaz.Başka sistemlerde (Sinumerik) alt program tekrarlanması L adresi ile belirtilir. Alt program ana program ın herhangi bir yerinden ça ğır ılabilir.Çağır ıldığında alt programda ifade edilen i şlemler gerçekleşir ve M99 geldi ğinde,eğer tekrarlanmayacaksa ana programa dönülür ve kald ığı yerden devam eder.M99 tek bir blok veya bir hareket içeren örneğin; X...M99 P.... L....; Bir hareket içeren bir blok içerisinde yer alabilir; burada X yönünde hareket yapıldıktan sonra alt program ça ğır ılır.Ana program içerisinde M99 konulursa, program ba şa döner ve tekrar çal ışmaya başlar.Ancak bu kod atlat ılma (/M99) yazılmalıdır ve sadece CTR/MDI panosundaki atlama dü ğmesine basıldığında geçerli olmal ıdır. Aksi durumda program M99 yerine geldi ğinde devamlı tekrarlanır.Eğer başa değil de programın başka bir yerine gidilmek istenirse /M99 n... yaz ılır.Burada n gidilmesi gereken blok numaras ıdır. Alt programın diğer bir adı da “ALT – YORDAM ” d ır.Alt program program içinde programdır.Ana program bir parçan ın işlenmesi için gereken tüm i şlemleri ve işlevleri içerir.Alt program ise ana ana program programın bir bölümüdür.Kullanma bölümüdür.Kullanma amac ı ve yerleri aşağıdaki gibi özetlenebilir. a) Hazır çevrimi olmayan fakat tekrarlayan i şlemler için özel çevrim yazmak; b) Uzun programlar ın tekrarlayan bloklar ını tek bir grup içinde toplamak. c) Alt Program da tekrarlanabildi ğinden, özel döngü çevrimi yapmak.(Tekrar say ısı çoğu tezgah için 99 say ısı ile sınırlıdır.) Alt yordam kullanılırken üzerinde dikkatle görülmesi gereken noktalar ı özetlemekte yarar olacaktır: 

Alt program kendi içinde bir program olmakla birlikte, yerleşik komutlar kar şılıklı taşınır;

Ana program ← → alt program. Örneğin, birinde devrede olan bir çeviri, ötekine geçildi ğinde de devrededir. ölçülendirme sistemi de kar şılıklı geçerlidir. Bu nedenle örne ğin; alt program içinde G91 koduna geçilmişse, bu programla ana programa dönüldü ğünde, tezgah verilecek ilerlemeleri G91 ölçülendirmesine göre i şleme koyar.Belirtilen durum tak ım bindirmelerine neden olabileceğinden, tezgah yap ımcısının bu konudaki uyar ılar ı ve verdiği bilgilerin üzerinde özenle durulmalıdır.Aynı duyarlılığı G28 kodu kullan ılırken de gösterilmesi gereklidir. Kullanılan


43


CNC BÖLÜMÜ

çalışması ve diğer işlevlerine ilişkin olarak da benzer durumda da olabilir.Bunlar ın da dikkatle incelenmi ş olması zorunludur. Alt program ana program izler Her alt program için bir tan ıtma işareti ve numarası verilir ki alt program başladığı bloğa geçebilsin.Yöntemler tezgahlar aras ında farklılık gösterir.Bu işaretlerden bazılar ı O ve L harfleri ve (:) d ır; O10503, L1807, : 803 Alt programın uzunluğu ve alt program say ısı tezgahın bilgisayar ın kapasitesiyle bağımlıdır.Her alt program bir ba ğımsız program niteliğinde olduğundan, içerdi ği bloklara istenilen sıra numarası verilebilir. Alt program bilgisayar ünitesinin belle belleğinde uygun bir biçimde topland ığında, başka program taraf ından da ça ğır ılabilir.Bu nedenle kullan ıcının kendi gereksinimi için hazırlayacağı genel çevrimler aç ısından çok verimlidir.Nitekim 8.bölümde, baz ı tezgahlardaki kalıcı çevrimlerin alt program koduyla ça ğr ıldığının üzerinde durulmu ştur. Alt programlar da döngüler gibi, birbirileri için yuvalandır ılabilir.Bu özelliği olan tezgahlarda, genellikle, üç kez yuvalanma olana ğı vardır. Bilgisayar ın işlem kontrolünü ana program ve alt program aras ında birinden ötekine aktarmakta kullanılan yöntemler iki grup alt ında toplanabilir:M ve L koduyla. Tezgahın

M koduyla M98 → Alt program aktarma M99 → Ana programa dönü ş M98 koduyla bilgisayar ın işlem kontrolünü alt program aktarmakta kullan ılan yazılımlar, tezgaha ve amaca göre şu biçimlerde olabilir: 1) N... M98 P110 veya N.. P110 M98 2) N... M98 L4 P110 3) N... M98 P (I) (II) Yukar ıda örneklenmi ş olan türden yaz ılımlar ın bulunduğu komutlardan başka komutlar ı verilmez.Bu hat ırlatmanın nedeni, baz ı L kodlu bilgisayar sistemlerinde bunun olabilmesidir. P adresi alt program ın başlık numarasını işaret eder.110, a şağıda ele al ınacağı gibi, alt programa program içinde verilmi ş olan tanıt ıcı programd ır; program içerisindeki blok numarası değildir. Bazı tezgahlarda tan ıtıcı bölüm iki bölümdür.Burada, ilk say ı grubu (I) alt programın kaç kez tekrar ının istendiğini gösterir. Alt programın sonu sonu M99 koduyla koduyla belirtilir.Yaz belirtilir.Yaz ılımda özel bir işaret yoksa, bu kodu okuyan tezgah işlem kontrolünün alt programa aktar ılmış olduğu bloktan bloktan hemen hemen sonraki sonraki blo ğa döner ve işlem bu bloktan itibaren sürer.Bu kural tüm aktarmalar için gereklidir.Nitekim yuvalanma durumunda geri dönü ş ilgili alt programın bir sonraki blo ğunadır.

TEZGAH SIFIR NOKTASI Bu sıf ır noktasının yeri sabittir ve tezgah imalatç ısı firma taraf ından belirlenir.Her ne sebeple olursa olsun yeri de ğiştirilemez.Aynı zamanda tezgah s ıf ır noktası (machine zero point) adı da verilir ve ‘m’ harfi ile ifade edilir.Tezgah koordinat sisteminin orijini bu noktadadır.Kontrol ünitesi bu noktan ın yerini bilir.Sabit sıf ır noktası tezgah imalatçısı firma taraf ından belirlenir ve asla de ğiştirilemez. CNC freze tezgahlar ında Z ekseninde tezgah tablasının yüzeyinde, X ve Y eksenlerinde ise tablan ın sol alt köşesindedir.


44


CNC BÖLÜMÜ

M W

CNC TORNA TEZGAHI

M= Tezgah sıf ır noktası W = İş parçası sıf ır noktası İŞ PARÇASI SIFIR NOKTASI

X ve Z eksenlerinin kesiştikleri noktadır.Tüm komutlar bu nokta referans alınarak verilir.Gerekti ğinde kaydır ılarak yeri de ğiştirilir.Bir de ğişiklik yapılmadığında bu nokta sıf ır noktası olarak kabul edilir.İSO programında G 92 komutuyla kaydır ılır. BÖLGESEL SIFIR NOKTASI

Adından da anlaşılacağı gibi bu noktanın iş parçası üzerinde belirli bir yeri yoktur. İş parçası üzerinde ihtiyaç duyulan her yerde tan ıtılır ve kullanılır. Görevi bitince iptal edilir.Buna ayn ı zamanda yüzey sıf ır noktası adı da verilir.Bu noktadan parça üzerinde istenildi ği kadar kullan ılır.Bunlar model özellikte olduklar ı için yeni tanımlanan gezer sıf ır noktası bir öncekini iptal eder. Bölgesel s ıf ır noktası tanımlandığında verilecek geometrik de ğerler hep bu son noktaya göre verilir.ISO programlar ında G58 – G59 komutlar ıyla tanıtılır.Özellikle karmaşık programlama ve e ğrisel hareket parametrelerinin tanımlamalar ında yaygın olarak kullan ılır.

CNC FREZE TEZGAHLARI İÇİN PROGRAMLAMA D- CNC ISO FREZE FREZE TEZGAHLARININ PROGRAM YAPISI BASLANGIÇ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Bir CNC parça program ının başlangıç bölümü kontrol sistemi için baz ı temel bilgiler içerir. Genel olarak bu bölümdeki veriler içerik olarak ayn ıdır ve bütün CNC parça programlar ında bulunmak zorundad ır. Bunlar toplam olarak birkaç bloktan meydana gelir. Başlangıç bölümü verileri: - Program başlangıç karakteri (%) - Koordinat sisteminin türü “Mutlak yada Eklemeli Koordinat sistemi” (G90-G91) - Ölçü sistemi “Metrik yada Inch” (G70-G71) - Kesici aletin numaras ı (T01) - Tezgahın milinin dönü ş yönü (M03-M04) - Sabit döngülerin iptali (G80) - İş parçası referans noktas ı düzenleme blo ğu (G92)


45


CNC BÖLÜMÜ

ANA PROGRAM BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI CNC parça program ının esas k ısmıdır. Parçanın imalatı için gerekli olan geometrik ve teknolojik verilerden meydana gelir. Ana program bölüme verileri: - Eksenel yer de ğiştirme hareketi (X25, Y120, Z10) - Doğrusal interpolasyonlar (G00, G01) - Eğrisel interpolasyonlar (G02, G03) - Sabit döngüler (G33, G81, G83, G84, vb.) N070 G00 X30 Z1 M03 …..Tezgah milini çalıştırma, başlangıç konumuna seri hareket N080 X25 M08 …..ğSo utma sıvısını çalıştırma ş kardırma N090 G01 Z-50 ….. Z ekseninde 50 mm tala N100 G00 X27 Z1 . X ve Z ekseninde seri geri hareket, başlangıç noktasına dönüş N110 X23 ….. X ekseninde seri hareket ş kardırma N120 G01 Z-25 ….. Z ekseninde 25 mm tala N130 G00 G00 X24 Z1 Z1 ….. Seri geri hareket, başlangıç noktasına dön PROGRAM SONU BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Bu bölümde CNC program ının bitirilmesi ve güvenli ği ile ilgili veriler bulunur. Program bitiş bölümü verileri: • Soğutma sisteminin durdurulmas ı ( M09 ) ‘ Home’ konuma gönderilmesi • Kesicilerin değiştirme bölgesine yada ‘Home’ • Sabit döngülerin iptali ( G80 ) • Tezgah milinin durdurulmas ı ( M05 ) • İş parçasının çözülmesi • Program sonu ( M02-M30 )

D- CNC DYNA FREZE TEZGAHLARININ PROGRAM YAPISI BASLANGIÇ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Programın bu k ısmı tezgahın çalıştır ılması için gerekli ön bilgileri kapsar. Bu bilgilere örnek olarak program ba şlangıcı, ölçü sistemi, devir say ısı, ilerleme vb. verilebilir. 000 START MM 07........ Program Program başlangıcı, ölçü sistemi, program no 001 TD= 1.000...............Kesici 1.000...............Kesici çap ı 002 FR XY =15................X =15................X ve Y eksenlerinde ilerleme 003 FR Z =10............... .Z ekseninde ilerleme 004 SETUP >zcxyu......... SETUP ayarlar ı 005 SPINDLE ON..........Tezgah ON..........Tezgah milini çal çal ıştırma 006 SP=1300 RPM...........Devir say ısı 007 CONTROL 4..........Soğutma sıvısını açma ANA PROGRAM BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Parça programının imalatla ilgili en önemli k ısmıdır. Bu bölümde tala ş kaldırma ile ilgili gerekli olan bütün veriler bulunur. 008 GOf X 65.000......X ekseninde absolute h ızlı hareket 009 Y 5.000........Y ekseninde absolute h ızlı hareket 010 GOf Z 1.000.........Z ekseninde absolute h ızlı hareket 011 GO Z- 2.000.........Z ekseninde absolute tala ş kaldırma 012 GR X 9.000.........X ekseninde inceremental tala ş kaldırma 013 GR X 2.000.........X ekseninde inceremental tala ş kaldırma 014 Y 10.000........Y ekseninde inceremental tala ş kaldırma 015 GR X 22.500.......X ekseninde inceremental tala ş kaldırma 016 Y 15.000 .......Y ekseninde inceremental tala ş kaldırma MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

46


CNC BÖLÜMÜ

017 Z>C........................... Z>C........................... Z ekseninin ula şabileceği en son nokta

PROGRAM SONU BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI Programı bitirirken emniyet için gerekli bilgiler içerir. Bu bilgilere örnek olarak program bitimi veya ba şa dönüş, soğutma sıvısını kapama, tezgah milini durdurma vb. verilebilir. 020 CONTROL 5........... So ğutma sıvısını kapama 021 SPINDLE OFF.........Tezgah OFF.........Tezgah milini durdurma durdurma 022 END NEWPART..... Program ba şına dönüş DYNA programa dilinde CNC parça programlar ı üç farklı biçimde bitirilir. END:Genellikle tek parça imalatlar ında program sonlar ı bu komutla bitirilir. Parça imal edildikten sonra program ba şlangıç satır ına dönülmez. END NEWPART: Program bitiminde kesici bir sonraki i ş parçasının bağlanması için emniyetli uzaklaşma noktasında (Z>C) bekler. Bu arada kontrolör program ın başlangıç satır ına geçer. Birden fazla say ıda imal dilecek parçalarda programlar bu komutla bildirilir. END NEW REF:İmal dilecek parça program ı aynı parça üzerinde ancak farkl ı referans noktalar ında uygulanacaksa uygulanacaksa program bu komutla biti bitirilir. rilir. Bu komut okunuldu ğunda kesici yeni referans noktas ına gider ve ayn ı programı uygular. Bu tür program bitirme özellikle freze tezgahlar ında yaygın olarak kullan ılır.

FREZE TEZGAHLARINDA: 1-)Tezgah Sıf ır Noktası:Tezgah sıf ır noktası tabla üzerinde sabit bir noktad ır ve yeri değiştirilemez.X ve Y eksenlerinde maksimum negatif (-),Z ekseninde ise maksimum pozitif (+) konumdad ır.Genellikle operatöre göre tezgah tablas ının sol alt köşesinde yada buraya en yak ın bir noktadır. 2-)İş Parças ı Sıf ır Noktası:İş parçası koordinat eksenleri X ve Y nin kesi şme noktasıdır.Programcı taraf ından programlamada sa ğlayacağı kolaylıklar göz önüne al ınarak istenilen yerde serbest olarak seçilir.Tezgah ın özellikleri ve parçan ın şekline göre de ğişmekle beraber genelde i ş parças ının sol alt köşesi tercih edilir. Bu nokta X,Y ve Z eksenlerinin orijini oldu ğuna göre tezgah tablas ı koordinat eksenlerinin 1. bölgesinde bölgesinde kabul kabul edilir.Kesicinin orijinin soluna yada alt ına geçmesi söz konusu olmayaca ğı için X ve Y eksenlerindeki bütün yer de ğiştirme hareketlerinin işareti mutlak koordinat sisteminde pozitif (+)olur. İş parças ı tezgaha tespit edildikten sonra bu noktan ın tezgah kontrol ünitesine (MCU) girişinin yapılması gerekir.Bu işlemden sonra yap ılacak olan bütün eksen el yer de ğiştirmeler ve talaş kaldırma işlemleri hep bu nokta referans al ınarak yapılır. 3-)Gezer Sıf ır Noktası:Yukar ıda bahsedilen s ıf ır nokta özellikleri ilk ku şak NC tezgahlar ında mevcuttu.Gezer s ıf ır noktası günümüzün modern CNC tak ım tezgahlar ının sahip olduğu bir özelliktir.Tezgah ın programlanabilir,alanının istenilen bölgesinde seçilir.Seçilen bu noktan ın koordinatlar ının tanımlamalar ı yapılır.Yapılacak olan yer değiştirme hareketleri tan ımlanmış olan bu son nokta referans al ınarak yapılır.Fonksiyonel görevi bittikten sonra bu nokta iptal edilerek program ın geri kalan k ısmına program referans noktasından (PRP)devam edilir.Böylece i ş parçasının koordinat eksen sistemindeki 4 bölgede işlenmesi mümkündür.Bu özelliklerinden dolay ı bu noktaya GEZER SIFIR NOKTASI ( Floating Zero Point )ad ı verilir.CNC parça programı içerisinde istenilen yerde ve say ıda gezer sıf ır noktası seçilir. DYNA CNC freze tezgahlar ında bölgesel s ıf ır noktası (Local Zero Point) olarak tanımlanmıştır.

1. İŞ PARÇASI SIFIR NOKTASI Bu noktanın yeri programcı taraf ından NC programının yazımına başlanılmadan belirlenir.Sembol olarak W harfi ile gösterilir.Bu nokta dikkate alınarak program ile ilgili geometrik hesaplar yap ılır ve kesici tak ımın izleyeceği yollar belirlenir. MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

47


CNC BÖLÜMÜ

Bu noktanın yeri iş parçası tezgaha ba ğlandıktan sonra operatör taraf ından referans kesici kullanılarak ZERO-SET i şlemi ile tezgaha tan ıtılır.Daha önce aç ıklandığı gibi torna tezgahlar ında referans kesici sa ğlayan torna kalemi ,i şleme merkezlerinde ise en çok kullanılan kesicidir.Bu nokta referans kesici d ışındaki kesicilere tan ıtılmaz.Kesici kalibrasyonunda di ğer kesicilerin konumlar ı referans kesiciye tan ıtıldığı için yalnızca referans kesiciyi tanıtmak yeterlidir.Bu tanıtım ISO programlamada G54 OKUMA tezgahlar ında ZEROSET komutuyla tan ıtılır. İş parçası sıf ır noktasının yeri çok önemlidir.Çok say ıda parça imal edilece ği zaman iş parçalar ı hep aynı boy ve konumda ba ğlanmalıdır.Aksi takdirde uzun ba ğladığında çarpışma ,k ısa bağladığında talaş kaldırmama söz konusu olur.Bunun için parçalar basit ba ğlama elemanlar ı ile hep ayn ı konumda yada uzunlukta ba ğlanmalıdır.Hatta CNC tezgahlar ında işlenecek olan parçalar ın konvansiyonel tezgahlarda ön bir i şlemden geçirilerek kaba boyutlar ına getirilmesi tavsiye edilir.Bu durum tezgah kesicilerin güvenli ği ve imalat süresinin k ısaltılması için önemlidir. Bilindiği gibi CNC tezgahlar ının saat ücretleri çok pahal ıdır.Mümkün olduğunca gereksiz tala ş kaldırma işlemlerinden kaç ınılmalıdır.Hatta işleme merkezlerinde i şlenecek parçalar ın kabaca konvansiyonel tezgahlarda ön bo şaltım işlemlerinin yapılması en ekonomik yöntemlerden biridir.Süresi kesinlikle Süresi kesinlikle unutulmamal ıdır,ki eğer CNC tezgahlar ında işlenecek olan i ş parçalar ı ön bir işlemeye tabi tutulmayacaklar ise güvenlik açısından kesinlikle kaba olarak ölçülerinin kontrol edilmesi gerekir. 2. DEVİR SAYISI VE İLERLEME HIZI SEÇ İMİ 1-)Devir Sayısı Kodu ( S ) Tezgah milinin devir say ısı ile ilgili teknolojik veriler S harfi ve bu harfi takip eden 3,4,5’li rakam gruplar ı ile ifade edilir. 2-)İlerleme Hızı Kodu ( F ) İlerleme hızı ile ilgili tanımlamalarda F harfi kullan ılır.Bazı tür CNC programlar ında FR ( Feed Rate ) harfleri de kullan ılmaktadır.Bu harfi 2,3,4’lü rakam gruplar ı takip eder.Bazen bir şi parçası üzerinde farklı operasyonlar ve yüzey kalitelerinin elde edilmesi istenilebilir.Böylesi durumlarda program ak ışı içerisinde gerekli görüldükleri yer ve operasyonlarda farkl ı ilerleme hızlar ının kullanılması mümkündür.Bu özelliklerde devir say ısı için geçerlidir.

B-DOĞRUSAL PROGRAMLAMA (G00 / G01) G00 K ODU ODU : Tak ımı çabuk bir hareketle, yani belirli bir noktaya göndermek için ‘G00’ kodu kullanılır.Hareket genelde tak ımı parçaya yakla ştırmak için kullanılır.Hareket sırasında F kodu ile ilerleme h ızı belirlenmez.Tezgahın bir parametresi olan maksimum ilerleme hızı kullanılır.Hareket eksenlere paralele veya 45 derece e ğik olarak yap ılabilir. Hareket sırasında TALAŞ K ALDIRILMAZ ALDIRILMAZ.Blokta HEDEF NOKTASI ,yani tak ımın gidece ği noktanın koordinatı yazılır. Aynı blokta F (İlerleme hızı),S (Devir sayısı),T (Kesici numaras ı) ve M (Yardımcı kod) yazılabilir ancak bunlar daha sonraki bloklarda geçerli olurlar.Kesici bu kodda parçadan tala ş kaldırmaz.Bu yüzden z koordinat ı yeterli miktarda parçanın üzerinde verilir;buna parçaya girme payı denir.Koordinatlar mutlak veya eklemeli yaz ılabilir. Buna göre şekil a göre mutlak ve eklemeli kod yapal ım:


48

y


CNC BÖLÜMÜ

Baslama noktasi

65 Hedef noktasi

y

35

30

x

105

x 

Mutlak Koordinat Sistemine Göre: N06 G00 G90 X105 Y35



Eklemeli Koordinat Sistemine Göre: N06 G00 G91 X75 Y-30

Şekildeki gibi yazılır. G01 K ODU ODU : Bu kod ile önceden belirlenen bir ilerleme h ızı ile doğrusal bir talaş kaldırma(kesme) hareketi gerçekle ştirilir. Genelde ayn ı blokta G01 den X,Y ; ondan sonraki blokta Z veya tersine ilkin Z ve sonra X,Y yaz ılır.F,S,T ve M kodlar ı, ancak de ğişirse yazılır.Burada da X,Y veya Z hedef noktasının koordinatlar ıdır.Koordinatlar mutlak veya eklemeli olarak verilir. 





Şekil c için açılan kanalın derinliği 12mm olduğu durumda Mutlak Kodlar ı : N02 G00 G90 X30 Y30 Z2 N03 G01 Z-12 N04 X110 Y75 Şekil d için açılan kanalın derinliği 8mm olduğu durumda Eklemeli Kodlar ı : N02 G00 G91 X30 Y30 Z2 N03 G01 Z-10 N04 X80 Y45

y

y

75

75

Hedef noktasi

Hedef noktasi

y

30 30

Baslama noktasi

30

Baslama noktasi

110

x -c-


x

30

110

x

x - d –

49


CNC BÖLÜMÜ

C-AYNI ANDA İK İ EKSENDE HAREKET İÇEREN PROGRAMLAMA MUTLAK VE EKLEMELİ

ABSOLUTE N1 G92 X10 Y10: Başlangıç noktasını X veY ‘ de 10mm kayd ırmak. N2 G0 X0 Y0 Z1 F150 S2000 T5 M3: Hızlı hareketlerle çak ı 1mm inecek şekilde 150mm ilerlemeyle devir sayısı 2000dev/dk., matkab ın dönüş yönü

N3 G90:Absolute işlenecektir N4 G1 Z-5: Doğrusal hareketlerle çak ı,parçaya 5mm dalacakt ır. N5 G1 X20: Doğrusal hareketlerle X’ de 20mm ilerleyecektir. N6 G1 X25 Y5 Doğrusal hareketlerle X’de25mm Y’de 5mm ilerleyecektir. i lerleyecektir. N7 G1 X45: Doğrusal hareketlerle X’de 45mm ilerleyecektir. N8 G1 Y25: Doğrusal hareketlerle Y’de 25 ilerleyecektir. N9 G1 X40 Y30: Doğrusal hareketlerle X’de 40mm Y ‘de 30mm ilerleyecektir. N10 G1 X0: Doğrusal hareketlerle X’de 0 gelecektir. N11 G1 X-5 Y30: Doğrusal hareketlerle hareketlerle X’de –5mm Y ‘de 30mm ilerleyecektir. N12 G1 Y5: Doğrusal hareketlerle Y ‘de 5mm ilerleyecektir. N13 G1 X0 Y0: Doğrusal hareketlerle X ‘de 0 Y ‘de 0’a gelecektir.

N14 G0 Z100 M30:Hızlı hareketle çak ıyı 100mm kaldırarak , program sonunu getirir.

İNCEREMANTEL N1 G92 X10 Y10: Başlangıç noktasını X veY ‘ de 10mm kaydırmak. N2 G0 X0 Y0 Z1 F150 S1500 T5 M3: Hızlı hareketlerle çak ı 1mm inecek şekilde 150mm ilerlemeyle devir sayısı 1500dev/dk., matkab ın dönüş yönü N3 G91:İncremantel i şlenecektir. N4 G1 Z-6: Doğrusal hareketlerle çak ı,parçaya -6mm dalacakt ır. N5 G1 X20: Doğrusal hareketlerle X’ de 20mm ilerleyecektir. N6 G1 X5 Y5: Doğrusal hareketlerle X’de5mm Y’de 5mm ilerleyecektir. i lerleyecektir. N7 G1 X20: Doğrusal hareketlerle X’ de 20mm ilerleyecektir. N8 G1 Y25: Doğrusal hareketlerle Y’de 25 ilerleyecektir. N9 G1 X-5 Y5: Doğrusal hareketlerle X’de-5mm Y’de 5mm ilerleyecektir. i lerleyecektir. MESLEK TEKNOLOJİSİ 10

50


CNC BÖLÜMÜ

N10 G1 X-40: Doğrusal hareketlerle X’ de -40mm ilerleyecektir. N11 G1 X-5 Ys-5: Doğrusal hareketlerle X’de-5mm Y’de -5mm ilerleyecektir. N12 G1 Y-25: . Doğrusal hareketlerle Y’de -25 ilerleyecektir. N13 G1 X5 Y-5: Doğrusal hareketlerle X’de5mm Y’de -5mm ilerleyecektir. N14 G0 Z105 M30: Hızlı hareketle çak ıyı 100mm kaldırarak , program sonunu getirir. D-DÖNGÜ YARDIMIYLA D İKDÖRTGENCEP FREZELEME Bu döngü ile dikdörtgen şeklindeki frezeleme i şlemeleri yapılır. Yapılan bu frezeleme dikdörtgenin iç k ısmının tamamen cep şeklinde boşaltılmasını kapsar. Ayr ıca (X, Y ve Z) eksenlerindeki paso miktarlar ı kullanılacak kesicinin çap ının belirli % değerinde olur ve programcı taraf ından belirlenir. İstenilirse tanımlanan yeni referans noktalar ında döngü tekrarlanır. Döngü parametreleri a şağıdaki gibidir: RECT = Dikdörtgen frezeleme. F = Temizleme tala şı? i = Kesici çap ı kaydırma (İç). R = Kesici ekseninde. Z% = Kesici çap ına oranla her frezelemedeki frezelemedeki Z ekseninde talaş miktar ı. XY% = Kesici çap ına oranla her frezelemedeki X ve Y eksenlerinde tala ş miktarı. ZH = Kesicinin parça yüzeyine olan mesafesi. Zd = Dikdörtgenin (toplam tala ş) derinli ği. X1 = Sol alt kö şesinin X koordinat ı. Y1 = Sol alt kö şesinin Y koordinat ı. XA = Dikdörtgenin uzun kenar ı. YB = Dikdörtgenin k ısa kenar ı. REPEATX nn= X ekseninde tekrar say ısı. Xi = X ekseninde tekrar aral ıklar ı. REPEATY nn= Y ekseninde tekrar say ısı. Yi = Y ekseninde tekrar aral ıklar ı.

Şekil1- RECT POCKET parametreleri


51


CNC BÖLÜMÜ

000 START MM 07 ... Program ba şlangıcı,metrik,program no. 001 TD = 5.000 ... Kesici çap ı. 002 FR XY = 15.000 ... X, Y ekseninde ilerleme. 003 FR Z = 10.000 ... Z ekseninde ilerleme. 004 SETUP = zcxyu ... PRP düzenleme. 005 SPINDLE = ON ... Tezgah milini çal ıştırma. 006 SP = 1400 ... Devir say ısı (devir/dak). 007 CONTROL 4 ... So ğutma sıvısını çalıştırma. 008 RECT i Z %50 ... Dikdörtgen frezeleme, içeride, kesici çap ınagöre her frezelemede Z ekseninde tala ş derinliği 009 XY cut %50 ... Kesici çap ına oranla her frezelemedeki X ve Y eksenlerinde paso miktar ı. 010 ZH = 1.000 ... Kesicinin parça yüzeyine mesafesi. 011 Zd = -6.000 ... Toplam tala ş derinliği. 012 X1 = 10.000 ... Sol alt kö şenin X mesafesi. 013 Y1 = 10.000 ... Sol alt kö şenin Y mesafesi. 014 XA = 30.000 ... Dikdörtgenin uzun kenar ı. 015 YE = 15.000 ... Dikdörtgenin k ısa kenarı. 016 REPEAT X 03 ... X ekseninde 3 kez tekrarlanacak. tekrarlanacak. 017 Xi = 40.000 ... X eksen aral ıklar ı. 018 REPEAT Y 03 ... Y ekseninde 3 kez tekrarlanacak. tekrarlanacak. 019 Yi = 25.000 ... Y eksen aral ıklar ı. 020 SPINDLE OFF ... Tezgah milini durdurma. 021 CONTROL 5 ... So ğutma sıvısını kapama. 022 END NEWPART ... Program sonu, ba şlang ıç satırına dönüş.

Şekil2- Örnek RECT POCKET program


ı

52


CNC BÖLÜMÜ

Şekil 3- ISO SİMÜLASYON CEP FREZELEME DÖNGÜSÜ. Yukar ıda şekli görünen parçan ın ıso programı: N001 G0 X100 Y50 Z1 F200 S1500 T1 M3 N002 G87 X100 Y50 Z-15 I3 G87:DİKDÖRTGENCEP FREZELEME DÖNGÜSÜ X:X EKSENİ NDEK NDEK İ UZUNLUK Y:Y EKSENİ NDEK NDEK İ UZUNLUK Z: TOPLAM DER İ NL NLİK I:PASO MİKTARI Şekildeki orta k ısmın içi boş kenarlar doludur. E-DÖNGÜ YARDIMIYLA D İKDÖRTGEN ÇERÇEVE FREZELEME Dikdörtgen şekilde olan çerçeve frezeleme i şlemlerinde kullanılır.İstenilen koordinatlarda tekrar edilebilir.Kesici çapı kaydırma içeride (İ), dışar ıda (F) yapılabilir.Döngü parametreleri aşağıdaki gibidir:  RECT FRAME Y

Y1 X1 FRAME

= F = i = R =

X

Dikdörtgen çevreye frezeleme Temizleme tala şı? Kesici çap ı kaydırma (İç). Kesici ekseninde.


53


CNC BÖLÜMÜ

Z%= Kesici çap ına oranla her frezelemedeki frezelemedeki Z ekseninde talaş miktar ı. ZH = Kesicinin parça yüzeyine olan mesafesi. Zd = toplam tala ş derinliği. X1 = Sol alt kö şesinin X koordinat ı. Y1 = Sol alt kö şesinin Y koordinat ı. XA = Dikdörtgenin uzun kenar ı. YB = Dikdörtgenin k ısa kenarı. REPEATX nn = X ekseninde tekrar say ısı. Xi = X ekseninde tekrar aral ıkları. REPEATY nn = Y ekseninde tekrar say ısı. Yi = Y ekseninde tekrar aral ıkları.

Şekil a- RECT POCKET parametreleri 000 START MM 07 001 TD = 5.000 002 FR XYZ = 20.000 003 SETUP = zcxyu 004 SPINDLE = ON 005 SP = 1800 006 CONTROL 4 007 FRAME i Z %50 kesici çap ına göre her

... Program ba şlangıcı,metrik,proğ. no ... Kesici çap ı. ... X, Y ,Z ekseninde ilerleme. ... PRP düzenleme. ... Tezgah milini çal ıştırma. ... Devir say ısı (devir/dak). ... So ğutma sıvısını çalıştırma. ... Dikdörtgen frezeleme, içeride, frezelemede Z ekseninde tala ş derinliği

008 ZH = 009 Zd = 010 X1 = 011 Y1 = 012 XA = 013 YB = 014 REPEAT X 015 Xi= 016 REPEAT Y 017 Yi= 018 SPINDLE 019 CONTROL 020 END NEWPART dönüş.

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1.000 -6.000 10.000 10.000 30.000 15.000 03 40.000 03 25.000 OFF 5


Kesicinin parça yüzeyine mesafesi. Toplam tala ş derinliği. Sol alt kö şenin X mesafesi. Sol alt kö şenin Y mesafesi. Dikdörtgenin uzun kenar ı. Dikdörtgenin k ısa kenarı. X ekseninde 3 kez tekrarlanacak. tekrarlanacak. X eksen aral ıklar ı. Y ekseninde 3 kez tekrarlanacak. tekrarlanacak. Y eksen aral ıklar ı. Tezgah milini durdurma. So ğutma sıvısını kapama. Program sonu, ba şlang ıç satırına

54


CNC BÖLÜMÜ

F-ALT PROGRAM ( SUB PROGRAM) CNC Parça programlar ında standart i şlemler dışındaki olan ve program içinde birden fazla sayıda tekrarlana operasyonlarda alt program (Sub program) tan ımlamalar ı kullanılır.Böylece programlar büyük ölçüde k ısaltılmış olur.Sonuçta program yazmada gereksiz zaman kayb ı önlenmiş ve hata yapma olas ılığı en aza indirilmiş olur.

İş parçası üzerinde aynı boyutlarda de ğişik yerlerde aynı k ısımlar bulunabilir.bunlar ın üretimi yapılırken her biri için ayn ı programı defalarca yazmak hem program ın uzamas ına hem de zaman kayb ına neden olur.Bu gibi dezavantajlar ı ortadan kaldırmak ve programlara estetik vermek için alt programlar haz ırlanır. Parçanın üretilmesi için gerekli program hayli uzundur. D ış çap işlenmesi, vida di ş dibine göre kanallar ın açılması, pahlar ın k ır ılması ve sonuçta vidan ın açılması ile iş tamamlanır. Bütün bu i şlemleri yapmak için haz ırlanan bu programlar ANA PROGRAM denir. Boylar ı, çaplar ı ve adımlar ı aynı olan vidanın aç ılması için, vida açma komutlar ından faydalan ılır. Bu programı normal olarak program içine 2 defa kodlamak gerekir. Baz ı dezavantajlar ı beraberinde getiren bu uygulama, vida açma program ının ana program ın M30kodundan sonra yerleştirilmesi ile son bulur.vida açma program ına ALT PROGRAM denir. Vida açma işlemi gerçekleştikten sonra kesici B noktas ına gelip durur ve program ana programdaki N11 satır ına döner N26 2ya çe şitli işlemler yapılı p p kesici N25 2de B noktas ına gönderilir.N26blokta L50 görüldü ğünde program vida açma alt programına geçer. Bu program içindeki komutlar yard ımı ile 1 numaral ı vidalı k ısımda yapılan işlem 2numara için de tekrarlan ır.kesici B noktas ına döndü ğünde M17kodu yard ımı ile ana programa dönülür ve i şleme devam edilir. Bunun yanında alt program içinden bir alt programa geçmekte mümkündür.di ğer bir deyişle ana programa programa dönmeksizin, içice alt programlara geçmek geçmek ve sonuçta sonuçta ana programa dönüş söz konusu de ğildir.Bir diğer uygulama da alt programlar ın ana program içinde ayr ı ayr ı çağr ılmasıdır.Ana program içinde i şlem sırası geldikçe (N..,G25, L...) format ı ile çağr ılır. nn .... Sub program ba şlangıcı nn .... Sub program numaras ı .... Sub program sonu Örnek: ZELZELE kelimesini inceleyelim.

Şekil:01 Alt program Zelzele kelimesinin içerisinde tekrarlanan birden fazla harf vard ır.(3adet E,2adet Z,2adetL) Bu harflerin program ını teker teker yazmak hem daha fazla zaman kayb ına hem de daha fazla hata yapmamıza neden olur 000 001 002 003 004

START MM 07 TD= 1.000 FR XYZ =10.0 SETUP >zcxyu SPINDLE ON


005 006 007 008 009

SP=1300 RPM CONTROL 4 GOfX 30.000 Y 0.000 CALL SUB 01

55

TOPHANE TEKN İ K L İ SES İ 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060

Z>C GOfX 50.000 CALL SUB 02 Z>C GOfX 70.000 CALL SUB 03 Z>C GOfX 90.000 CALL SUB 01 Z>C GOfX 110.000 CALL SUB 02 Z>C GOfX 130.000 CALL SUB 03 Z>C GOfX 150.000 CALL SUB 02 SPINDLE OFF CONTROL 5 END NEWPART

CNC BÖLÜMÜ 061 SUB RETURN

SUB 01 GOfZ 1.000 GO Z- 2.000 GR X- 10.000 GR X 10.000 Y 20.000 GR X- 10.000 Z>C GOfY 0.000 SUB RETURN SUB 02 GOfZ 1.000 GO Z- 2.000 GR X- 10.000 GR Y 10.000 GR X 10.000 GR X- 10.000 GR Y 10.000 GR X 10.000 Z>C GOfY 0.000 SUB RETURN SUB 03 GOfZ 1.000 GO Z- 2.000 GR X- 10.000 GR Y 20.000 Z>C GOfY 0.000


56


CNC BÖLÜMÜ

Yukar ıdaki yapılmış olan alt program örne ğinin yapısını inceleyelim. Bu örnekte ve tüm alt program örneklerinde önce program ve makine güvenli ği açısından gerekli olan veriler girilir. Daha sonra harflerin veya standart şekillerin yerleştirileceği koordinatlar ( 007 GOfX 30.000 008 Y 0.000) belirlenir tekrarlanacak i şlemlerin sonuna CALL SUB deyip numara verilir. Bu yerleştirmeler eklemeli yapıldığı gibi mutlak koordinat sistemi ile de yap ılabilir.Bu işlemde yapıldıktan sonra harflerin veya standart şekillerin yapımıyla ilgili koordinatlar verilir ve tekrarlanacak olan harfler SUB deyip yerle ştirileceği yerin numaras ı yazılır.Bu işlem sadece eklemeli koordinat sistemine göre yap ılır.Eğer mutlak olsayd ı program başlangıcındaki noktayı referans noktas ı alarak verilen de ğerleri kabul eder ve harfler bir biri üstüne biner.Z>C’ nin anlamı her harf işlendikten sonra kesici parça yüzeyinden yükse ğe çıkar. BÖLGESEL SIFIR (LOCAL ZERO) DYNA CNC freze tezgahlar ında bölgesel s ıf ır tanımlamalar ı eğrisel hareketler için kullanılır.Bu noktalar istenilen yerde seçilebilir.Program içerisinde gerekti ği yerde ve gerektiği kadar bölgesel s ıf ır kullanılabilir. Bölgesel sıf ır tanımlamalar ı iki şekilde yapılır: A:Kesici ucunun bulundu ğu noktada (ZERO-COODS) B:Kesici ucundan ba şka bir noktada (ZERO AT ) ZERO – COODS Kesicinin o anda bulundu ğu noktayı bölgesel sıf ır olarak tan ımlamak istiyorsak bu komutu kullanır ız.(Şekil-1)Bu komut seçildi ğinde kontrolör ‘AXIS ?’ sorusunu yöneltir.S ıf ırlamak istediğimiz eksenleri X ve Y yada her ikisini de s ıf ırlayabiliriz.Ayr ıca Z eksenini de sıf ırlanabilir. Yeni bir bölgesel s ıf ır yerleştirilinceye , PRP ‘ye dönünceye , yada program bitinceye kadar referans noktas ı burası olacaktır .

000 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012

START MM 07 TD= 1.000 FR XYZ =10.0 SETUP >zcxyu SPINDLE ON SP=1300 RPM CONTROL 4 GOfX 0.000 Y 0.000 GOfZ 1.000 GO Z- 5.000 GO X 100.000 GO Y 30.000

Program ba şlangıç, metrik, program no. Kesici aletin çap ı. İlerleme h ızı(X,Y,Z eksenlerinde) PRP tan ıtılması. Tezgah milini çal ıştırma Tezgah mili devir say ısı So ğutma sistemini çal ıştırma X ve Y eksenlerinde mutlak seri hareket (1 nolu nokta) Z ekseninde mutlak seri hareket. İş parçasından 5mm tala ş alma. 2 nolu noktaya hareket. 3 nolu noktaya hareket.


57

TOPHANE TEKN İ K L İ SES İ 013 014 015 016 017 018 019 020

GO X 60.000 ZERO XY GO X- 60.000 Y- 30.000 Z>C SPINDLE OFF CONTROL 5 END NEWPART

CNC BÖLÜMÜ

4 nolu noktaya hareket. Bölgesel s ıfır tanımlama(X,Y). 5 nolu noktaya hareket. Kesicinin parça yüzeyine ç ıkarılması. Tezgah milinin durdurulmas ı. So ğutma sisteminin kapat ılmas ı. Program sonu ve program ba şlang ıcına dönü ş.

ZERO AT Kesicinin o anda bulundu ğu noktanın dışında başka bir yerde bölgesel s ıf ır tanımlamak istediğimizde bu komutu kullan ır ız. Bu tanımlanacak olan noktan ın PRP’ ye olan X ve Y koordinat değerleri girilir.(Şekil 16.4)Daha sonra e ğrisel hareketin yönü (CCW-CW)ve aç ısal değeri (GR a)belirtilir.Bu bölgesel s ıf ır noktasının iptali için ( REF COODS) yada (XYREF 0) tuşlar ı kullanılır. (REF COODS) Bölgesel s ıf ır noktasının iptali. (XYREF 0) Kesicinin fiziksel olarak PRP’ye gönderilmesi.

000 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024

START MM 07 TD= 1.000 FR XYZ =10.0 SETUP >zcxyu SPINDLE ON SP=1300 RPM CONTROL 4 GOfX 0.000 Y 0.000 GOfZ 1.000 GO Z- 5.000 GO X 100.000 GO Y 20.000 ZERO AT X 90.000 Y 20.000 GR a 90.000 >REF COODS GO X 50.000 GO X 0.000 Y 0.000 Z>C SPINDLE OFF CONTROL 5 END NEWPART

Program ba şlangıcı, metrik, program no Kesici aletin çap ı. eksenlerinde) İlerleme hızı(X,Y,Z eksenlerinde) PRP tan ıtılması. Tezgah milini çal ıştırma. Tezgah mili devir say ısı. So ğutma sistemini çal ıştırma. X ve Y eksenlerinde mutlak seri. hareket(1 nolu nokta). Z ekseninde mutlak seri hareket İş parçasından 5mm tala ş alma. 2 nolu noktaya hareket 3 nolu noktaya hareket. Bölgesel s ıfır tanımlama. (X ve Y koordinatlar ı) 4 nolu noktaya hareket. 90 derce e ğrisel hareket(CCW). Bölgesel s ıfır iptali. 5 nolu noktaya hareket. 1 nolu noktaya hareket. Kesicinin parça yüzeyine ç ıkarılması. Tezgah milinin durdurulmas ı. So ğutma sisteminin kapat ılmas ı. Program sonu ve program ba şlang ıcına dönü ş.


58



CNC BÖLÜMÜ

59

CNC Programlama Dersleri

Recommend Documents