Editorial Αντώνης Γαλανόπουλος Charlie Hebdo: Ένα σύντομο ιστορικό Κωνσταντίνα Μαγγίνα Je suis Charlie, κρα κρα Μάκης Μαλαφέκας Τρεις λέξεις για τους νεκρούς και τους ζωντανούς Étienne Balibar Charlie Hebdo: Είναι, πράγματι οι χειρότεροι γεμάτοι παθιασμένη ένταση; Slavoj Zizek Charlie Hebdo: Η Νορβηγία δεν ενέδωσε στην ισλαμοφοβία κάτι που ούτε η Γαλλία πρέπει να κάνει Owen Zones Δικαιοσύνη για όλους Philippe Marlière Η επίθεση στο Charlie Hebdo και αυτό που αποκαλύπτει για την κοινωνία Zygmunt Bauman Charlie Hebdo: Φόβος και παγκόσμιος πόλεμος Antonio Negri Αντί Επιλόγου
Editorial
Του Αντώνη Γαλανόπουλου Στις 7 Ιανουαρίου 2015, λίγες μέρες μετά την έναρξη του νέου έτους, η Ευρώπη, η Δύση συνολικά στρέφει συγκλονισμένη το βλέμμα της στο Παρίσι. Τα γραφεία της ιστορικής σατιρικής εφημερίδας Charlie Hebdo δέχονται μια τρομοκρατική επίθεση που αφήνει πίσω της δώδεκα νεκρούς. Ανάμεσα στους νεκρούς συγκαταλέγονται και οι τέσσερεις κορυφαίοι σκιτσογράφοι του περιοδικού Charb, Wolinski, Cabu και Tignous, όπως ήταν τα ψευδώνυμα με τα οποία υπέγραφαν τα σκίτσα τους. Η Charlie Hebdo είναι μια εβδομαδιαία, σατιρική γαλλική εφημερίδα που έχει δημοσιεύσει σκίτσα, κείμενα και παρεμβάσεις για την ακροδεξιά, τον ισλαμισμό, τον καθολικισμό, τους άθεους, την πολιτική. Για τις παρεμβάσεις της, η εφημερίδα είχε δεχθεί συχνές απειλές από διάφορες πλευρές. Η επίθεση αυτή κυριάρχησε, όπως ήταν λογικό, στο διεθνή δημόσιο διάλογο για μέρες. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν γύρω από την ισλαμική τρομοκρατία, την ισλαμοφοβία, την ελευθερία του τύπου, τα όρια της σάτιρας. Πολλοί είπαν ότι οι ισλαμιστές μεταφέρουν τον πόλεμο στην καρδιά της Ευρώπης. Άλλοι ενώ καταδίκαζαν την επίθεση, έβαζαν παράλληλα έναν αστερίσκο αναφορικά με τις προκλήσεις των σκίτσων της εφημερίδας που θεωρήθηκαν βλάσφημα. Μεγάλη σημασία πρέπει να δοθεί όμως στην αντίδραση του γαλλικού λαού, τα δημοκρατικά αντανακλαστικά του οποίου ήταν αξιοσημείωτα. Το απόγευμα της 7ης Ιανουαρίου, λίγες ώρες μετά την επίθεση, πάνω από 100.000 Γάλλοι βγήκαν στους δρόμους για να εναντιωθούν στο φόβο και να υπερασπιστούν τη Δημοκρατία. Την ίδια μέρα συγκεντρώσεις αλληλεγγύης διοργανώθηκαν σε δεκάδες άλλες πόλεις της Ευρώπης. Στις 11 Ιανουαρίου ήρθε η κορύφωση, με την διοργάνωση της πορείας υπεράσπισης της Δημοκρατίας. Δυο εκατομμύρια άνθρωποι στο Παρίσι και πάνω από τρία εκατομμύρια σε ολόκληρη της Γαλλία βγήκαν στους δρόμους, συμμετέχοντας πιθανότατα στη μεγαλύτερη δημόσια διαδήλωση στη Γαλλία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δυστυχώς, η επίθεση έγινε και αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης. Η Μαρίν Λε Πεν αλλά και ο Άδωνις Γεωργιάδης στην Ελλάδα προσπάθησαν να νομιμοποιήσουν τις αντι μεταναστευτικές τους θέσεις στο όνομα του Charlie Hebdo, ξεχνώντας ότι η ακροδεξιά ήταν ανέκαθεν στο στόχαστρο της εφημερίδας. Ακόμα χειρότερα στην Ελλάδα είχαμε το κακό προνόμιο να δούμε το πρώην κυβερνητικό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας να χρησιμοποιεί την επίθεση ακόμα και σε προεκλογικό σποτ της για να υπερασπιστεί τον φράκτη της ντροπής στον Έβρο και τα κέντρα κράτησης μεταναστών. Ενώ 40 και πλέον πολιτικοί ηγέτες επιχείρησαν να "αμαυρώσουν" την μεγαλειώδη πορεία της 11ης Ιανουαρίου.
Τους είδαμε να μαζεύονται σε παρακείμενο δρόμο για να φωτογραφηθούν ή ακόμα και να σπρώχνονται, όπως ο Νικολά Σαρκοζί, για να βρεθούν στην πρώτη σειρά. Το θεματικό μας περιοδικό ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό της εφημερίδας. Το Charlie Hebdo μπήκε βίαια στις ζωές μας αλλά πόσοι ξέραμε τι ακριβώς είναι πριν την επίθεση; Στη συνέχεια, ο συγγραφέας Μάκης Μαλαφέκας από τη Γαλλία γράφει για την πορεία της 11ης Ιανουαρίου και για την προάσπιση της ελευθερίας του λόγου. Στην πορεία αναφέρεται και ο Antonio Negri στη μικρή συνέντευξη που παραχώρησε για το θέμα. Ο Étienne Balibar παραθέτει τις πρώτες του σκέψεις στη Liberation. O Slavoj Zizek αναλύει τη σχέση φιλελευθερισμού, καπιταλισμού και φονταμενταλισμού στο New Statesman. Ακολούθως, οι Owen Jones στον Guardian και Philippe Marlière στο Mediapart μιλούν για την ισλαμοφοβία και τη δημοκρατία. Τέλος, ο κοινωνιολόγος Zygmunt Bauman σε συνέντευξή του στην Corriera della Sera επιχειρεί να τοποθετήσει την επίθεση στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο και να ψηλαφίσει τις διαστάσεις της σε σχέση με τη σύγχρονη κοινωνία. Ο Αντώνης Γαλανόπουλος είναι μεταπτυχιακός φοιτητής πολιτικών επιστημών.
Charie Hebdo: Ένα σύντομο ιστορικό
Της Κωνσταντίνας Μαγγίνα Το Charlie Hebdo είναι ένα σατιρικό, πολιτικό και κοινωνικό περιοδικό χωρίς διαφημίσεις και χωρίς εξωτερικούς μετόχους, όπως αναφέρεται στην επίσημη σελίδα του περιοδικού στο Facebook. Πως όμως ξεκίνησε και από πού προέρχεται το όνομά του; Τη δεκαετία του 1960, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος François Cavanna μαζί με τον Professeur Choron - το πραγματικό του όνομα ήταν Georges Bernier - κυκλοφορούν την εφημερίδα Hara-Kiri. “Ήταν η αρχή μιας μικρής επανάστασης στον Τύπο και στον τρόπο που γελά κανείς. Πολλοί κωμικοί οφείλουν πολλά σε αυτή χωρίς να το ξέρουν” σχολιάζει ο σκιτσογράφος Charb. Ενώ ο François Cavanna λέει πως “ήταν αντικληρική, κατήγγειλε τις εδραιωμένες τάξεις αλλά κυρίως έκανε τους αναγνώστες να περνούν καλά και να γελούν”. Το 1961 η κυκλοφορία της εφημερίδας απαγορεύεται για να “διαφυλαχτούν η νεότητα και η ηθική”. Η απαγόρευση διαρκεί 6 μήνες και η εφημερίδα επανακυκλοφορεί τον Φεβρουάριο του 1962. Τον Ιούνιο του 1966 έρχεται η δεύτερη απαγόρευση της εφημερίδας. Με τις προσπάθειες των συντακτών της εφημερίδας καθώς και της συλλογής υπογραφών από υποστηρικτές της, ο τότε Πρωθυπουργός της Γαλλίας, Georges Pompidou, άρει την απαγόρευση και η εφημερίδα καταφέρνει να επανακυκλοφορήσει στις αρχές του 1967. Στις 9 Νοεμβρίου του 1970, ο στρατηγός De Gaul πεθαίνει στο χωριό Colombey. Δέκα ημέρες νωρίτερα, την 1η Νοεμβρίου του 1970, μια πυρκαγιά στο νυχτερινό club 5-7 είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 146 ανθρώπων. Το περιοδικό κυκλοφορεί έχοντας στο εξώφυλλό του τον τίτλο: "Τραγικός χορός στο Colombey - 1 θάνατος" (εικόνα 1). Ο τότε Υπουργός Εσωτερικών, Raymond Marcellin, απαγορεύει την κυκλοφορία της εφημερίδας. Ωστόσο, η συντακτική του ομάδα αψηφά την απαγόρευση και αλλάζοντας τον τίτλο της σε Charlie Hebdo βρίσκει διέξοδο και επανακυκλοφορεί την εφημερίδα (εικόνα 2). Το νέο περιοδικό οφείλει το όνομα του στο μηνιαίο περιοδικό Charlie αλλά και στον Charles de Gaulle, στον οποίο δόθηκε ειρωνικά το παρατσούκλι Charlie. To μηνιαίο περιοδικό Charlie, που δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 1969, δανείστηκε το όνομα του από ένα αμερικάνικο κόμικ, το Peanuts. Ένας από τους ήρωες του Peanuts ήταν ο Charlie Brown. Παρά την αναγέννηση του το 1970, το περιοδικό Charlie Hebdo αντιμετωπίζει το 1981 μια κρίση εξαιτίας μιας πτώσης του αναγνωστικού κοινού και κατ' επέκταση της έλλειψης χρημάτων. Τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους αναγκάζεται να κλείσει με το τεύχος 580 να είναι το τελευταίο. Ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύεται ένα αναμνηστικό τεύχος.
Εικόνα 1: Εξώφυλλο του περιοδικού Hara – Kiri, "Τραγικός χορός στο Colombey - 1 θάνατος"
Εικόνα 2: Το πρώτο εξώφυλλο του Charlie Hebdo με τίτλο “Δεν υπάρχει λογοκρισία στη Γαλλία”.
Μετά από δέκα χρόνια απουσίας, το περιοδικό επανακυκλοφορεί τον Ιούλιο του 1992.Τον επόμενο χρόνο το Charlie Hebdo αλλάζει εμφάνιση. Οι δικαστικές υποθέσεις, οι απαγορεύσεις ή οι απόπειρες απαγόρευσης αποτελούσαν μέρος της καθημερινότητας του Charlie Ηebdo. Το 2006, το Charlie Hebdo κυκλοφορεί μια σειρά με γελοιογραφίες του Μωάμεθ, που κυκλοφορήσαν πρώτα από την δανική εφημερίδα Jyllands-Posten. Πολλές γαλλικές μουσουλμανικές οργανώσεις απαίτησαν την απαγόρευση του συγκεκριμένου τεύχους χωρίς να έχουν καμία επιτυχία όμως. Το ίδιο διάστημα το περιοδικό βρισκόταν στα δικαστήρια με την γαλλική ακροδεξιά, η οποία όμως έχασε τη δίκη.
Εικόνα 3: Εξώφυλλο του Charlie Hebdo με τίτλο “Charia Hebdo”.
Εικόνα 4: Ο σκιτσογράφος Charb έξω από τα κατεστραμμένα από την πυρκαγιά γραφεία του Charlie Hebdo.
Εικόνα 5: Εξώφυλλο του Charlie Hebdo με τίτλο “Η αγάπη είναι πιο δυνατή από το μίσος”.
Στις 2 Νοεμβρίου του 2011 το περιοδικό δέχεται ένα ακόμη χτύπημα. Εκείνη την ημέρα το περιοδικό κυκλοφορούσε με τίτλο Charia Hebdo και δήλωνε ότι είχε "ως συντάκτη τον Μωάμεθ" για να γιορτάσει τη νίκη του ισλαμικού κόμματος Ennahdha στην Τυνησία (εικόνα 3). Την παραμονή της δημοσίευσης του συγκεκριμένου τεύχους, τα γραφεία του περιοδικού καταστρέφονται ολοσχερώς από μια πυρκαγιά, η οποία προκλήθηκε από βόμβες μολότοφ. Οι σκιτσογράφοι του περιοδικού τίθενται υπό αστυνομική προστασία. Παρά τις απειλές, συνεχίζουν να διεκδικούν το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης. Ο Charb δήλωσε τότε ειρωνικά ότι «εδώ δε φοβόμαστε τίποτα, είμαστε στη Γαλλία, σεβόμαστε το νόμο». Μέσα σε μία εβδομάδα από την πυρκαγιά στα γραφεία, το περιοδικό επιστρέφει με ένα από τα πιο δημοφιλή εξώφυλλά του. Στο εξώφυλλο απεικονίζεται ένας μουσουλμάνος και ένας σκιτσογράφους του Charlie Hebdo να φιλιούνται με τίτλο «Η αγάπη είναι πιο δυνατή από το μίσος» (εικόνα 5). Στη συνέχεια το site του περιοδικού δέχεται επίθεση από χάκερς. Με το άνοιγμα της ιστοσελίδας εμφανίζεται μια φωτογραφία της Μέκκα και στίχοι από το Κοράνι. Το περιοδικό κινείται σε ένα αριστερό, φεμινιστικό και φιλελεύθερο πλαίσιο. Μία από τις αρχές του είναι τα ίσα δικαιώματα. Οπότε όταν οι δεξιοί καθολικοί Γάλλοι οργάνωσαν τεράστιες διαδηλώσεις ενάντια στη νομιμοποίηση του γάμου των ομοφυλοφίλων, το Charlie Hebdo απάντησε. Στο εξώφυλλο εμφανίζεται ο Θεός, ο Ιησούς και το Άγιο Πνεύμα και ο τίτλος του είναι «Γάμος Ομοφυλοφίλων» (εικόνα 6).
Εικόνα 6: Εξώφυλλο του Charlie Hebdo με τίτλο “Γάμος Ομοφυλοφίλων”.
«Η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα» αναφέρεται στο site του περιοδικού. Αυτό το δικαίωμα πλήρωσαν με τη ζωή τους οι 12 εργαζόμενοι του Charlie Hebdo στις 7 Ιανουαρίου. Ένα δικαίωμα που το υπερασπίζονταν μέσω των δηλώσεων τους. «Ο χιουμορίστας σπάνια είναι καθίκι. Είναι ένας άνδρας χωρίς ψευδαισθήσεις», Wolinski, 05/1992 «Στη Γαλλία, η ελευθερία της έκφρασης δε χρησιμοποιείται αρκετά από αυτούς που έχουν τα μέσα να τη χρησιμοποιήσουν», Charb, 8/06/2012 «Το χιούμορ είναι μια γλώσσα που πάντα μου άρεσε. Αρμοδιότητά μας είναι να καταγγέλλουμε τη βλακεία κάνοντας τους άλλους να γελούν», Cabu, 15/06/2012 «Δεν έχω την εντύπωση ότι σφάζω κανένα με ένα μαρκαδόρο», Charb, 19/09/2012 «Η καρικατούρα είναι μάρτυρας της δημοκρατίας», Tignous, 4/12/2012 Οι δώδεκα νεκροί της επίθεσης: Frédéric Boisseau, 42 χρονών, συντηρητής του κτιρίου Franck Brinsolaro, 49 χρονών, αστυνομικός για την προστασία του Charb Cabu (Jean Cabut), 76 χρονών, σκιτσογράφος Elsa Cayat, 54 χρονών, ψυχαναλύτρια, αρθρογράφος του Charlie Hebdo Charb (Stéphane Charbonnier), 47 χρονών, σκιτσογράφος, αρχισυντάκτης του Charlie Hebdo Philippe Honoré, 74 χρονών, σκιτσογράφος Bernard Maris, 68 χρονών, οικονομολόγος, συντάκτης του Charlie Hebdo Ahmed Merabet, 42 χρονών, αστυνομικός Mustapha Ourrad, 60 χρονών, συντάκτης του Charlie Hebdo Michel Renaud, 69 χρονών, είχε κληθεί στη σύσκεψη για να αναλάβει την επιμέλεια ενός επόμενου τεύχους του Charlie Hebdo Tignous (Bernard Verlhac), 57 χρονών, σκιτσογράφος Georges Wolinski, 80 χρονών, σκιτσογράφος Η Κωνσταντίνα Μαγγίνα είναι Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός.
Je suis Charlie, κρα κρα
Του Μάκη Μαλαφέκα Κανείς στην πορεία δεν φορούσε μαύρα. Χιλιάδες επί χιλιάδων κόσμου, να στέκονται, να περπατούν πολύ αργά καθώς οι δρόμοι, όλοι οι δρόμοι, ήταν τελείως πηγμένοι, δεν έπεφτε καρφίτσα. Άλλοι με «Je suis Charlie», άλλοι μ’ άδεια χέρια, οι περισσότεροι δεν είχαν διαδηλώσει ποτέ στη ζωή τους. Μην πιστεύετε τίποτα. Όλοι αυτοί δεν ήταν εκεί για να υπερασπιστούν το «δικαίωμα στην έκφραση» ή την «ελευθερία του λόγου» και άλλα τέτοια. Ήταν πολύ πιο έντιμοι από μια τέτοια υπεροπτική ατζέντα. Τα εκατομμύρια άνθρωποι που είχαν μόλις αισθανθεί τον θάνατο μπροστά στην πόρτα του σπιτιού τους, βγήκαν έξω για να συνευρεθούν με τους πλησίους τους και να ξορκίσουν το κακό. Να πουν δηλαδή ότι δεν θέλουν να πεθάνουν. Ότι δεν μπορούν να συνθηκολογήσουν με τη φρίκη και τον εκμηδενισμό. Και κανείς τους δεν φορούσε μαύρα. Κανείς, εκτός από τους επαγγελματίες νεκροθάφτες της μπροστινής γραμμής. Πιο μαύρα απ’ όλους φορούσε ο Μπίμπι Νετανιάχου. Ένα παλτό σκοτάδι πίσσα κάτω απ’ το οποίο κρυβόταν μια ολόκληρη γενοκτονία, βίαιες εκτοπίσεις πληθυσμών, πολιτικές δολοφονίες, και δύο σαδιστικές επιδρομές στη Γάζα που άφησαν πίσω τους χιλιάδες νεκρών αμάχων. Κάτω απ’ τη μαύρη γραβάτα του μόνο, κρύβονταν τα 500 μικρά παιδιά της τελευταίας επιδρομής, καμένα ζωντανά από βόμβες λευκού φωσφόρου. Από κοντά κι οι υπόλοιποι τεθλιμμένοι συγγενείς. Οι ευρωπαίοι ηγέτες! Εύθυμοι οδοστρωτήρες του Ιράκ, του Αφγανιστάν, του Πακιστάν και της Λιβύης, και ακατάβλητοι αποχυμωτές της Νιγηρίας, του Μαλί, του Τσαντ, της Ρουάντα και της Ακτής Ελεφαντοστού (ου μην αλλά και της Ελλάδας)… Όλοι μαύρα, έξαφνα συντετριμμένοι μπροστά στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Ως κι ο δικός μας φορούσε νουάρ, λίγες ώρες μετά τη χαμογελαστή του προεκλογική φωτογράφιση μπροστά στον φράχτη-τοστιέρα του Έβρου. Όχι, το πλήθος δεν φορούσε μαύρα. Κι οι ηγέτες που το καπέλωναν δεν ήταν καν στ’ αλήθεια εκεί. Τα άψυχα πανωφόρια τους απαθανατίστηκαν σε παρακείμενο βουλεβάρτο για λόγους ασφαλείας, κι η μονταρισμένη αφήγηση του βραδινού δελτίου ειδήσεων φρόντισε τους προβάλει ως επικεφαλής του τραυματισμένου και αλληλέγγυου λαού. Το εκατομμύριο όμως ήταν στα δύο χιλιόμετρα απόσταση. Και το εκατομμύριο διαδήλωνε την πραγματική του θλίψη, στους πραγματικούς δρόμους, του πράγματι αιματοβαμμένου Παρισιού. Η προάσπιση της ελευθερίας του λόγου Και προκύπτει το εξής ζήτημα. Τι είναι η ελευθερία του λόγου, και τι σημαίνει «προάσπισή της»; Ακούστηκε πολύ, και πάλι, η μπεστ σέλερ φράση του Βολταίρου – που πιθανώς δεν την είπε καν ο Βολταίρος μα ένας βιογράφος του –, ότι δηλαδή «δεν συμφωνώ μ’ αυτό που λες, μα θα δώσω και τη ζωή μου για να μπορείς να το λες». Και, μέσω του
κλασικού βαυκαλισμού περί «χώρας του Βολταίρου» (που σύντομα πέρασε στο γενικότερο και πιο χαντινγκτονικό «Δυτικός πολιτισμός», ελευθερία/δημοκρατία/ανθρώπινα δικαιώματα, κλπ., κλπ.), αποκρυσταλλώθηκε στο σχήμα «Je suis Charlie» = προάσπιση της ελευθερίας του λόγου. Και όντως, το χτύπημα που δέχτηκε η Γαλλία στη συμβολική καρδιά της, χτύπημα προμελετημένο και ψυχρά εκτελεσμένο ενάντια σε σκιτσογράφουςδημοσιογράφους, είχε σίγουρα ως στόχο την παραδειγματική «τιμωρία» τους για την εκφορά συγκεκριμένων αντι-ισλαμιστικών απόψεων (κι αυτό διότι το ύφος είναι σαφώς μία άποψη). Εδώ όμως συγχέονται δύο πολύ διαφορετικά πράγματα. Η υποτιθέμενη κορωνίδα της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης, η σικ βολταιρική ρήση, αφορά ακριβώς τις περιπτώσεις όπου ο «προασπιστής» υπερασπίζεται μέχρι ταυτίσεως αυτόν με τον οποίο διαφωνεί. Στην περίπτωσή μας, οι «Je suis Charlie» φαίνονται να συμφωνούν απόλυτα με τις αντι-ισλαμιστικές απόψεις του Charlie Hebdo, τόσο ως προς το ουσιαστικό τους περιεχόμενο όσο και το «βλάσφημο» ύφος τους. Πράγμα απολύτως θεμιτό, μα διόλου υπερβατικό. Είναι μια έκφραση αλληλεγγύης προς το όμοιο, μα όχι ανοχής και σεβασμού προς το διαφορετικό, όπως υποστηρίζει ότι είναι. Για την ακρίβεια, υπάρχει η εξής υποβόσκουσα βία: η απαίτηση από το διαφορετικό να υπάγεται στον βολταιρικό κανόνα, ώστε να του αναγνωρίζεται το δικαίωμα στο να το ανεχόμαστε ως κάτι το αφομοιωμένο. Κανόνας απ’ τον οποίο, κατά τ’ άλλα, απαλλάσσουμε το εξαρχής όμοιο – που, στην προκειμένη περίπτωση, τυχαίνει να ανάγεται και σε «οικουμενικό» (παγκοσμιοποιημένο) παράδειγμα. Η μνημειώδης πορεία συμπαράστασης της 11ης Ιανουαρίου είναι σίγουρα ένα ορόσημο για τη σύγχρονη γαλλική ιστορία, πιθανώς σημαντικότερο κι απ’ τις ίδιες τις τρομοκρατικές επιθέσεις που την προκάλεσαν. Είναι ως εκ τούτου ευθύνη των «Je suis Charlie» να γράψουν, επιτέλους, στις συνειδήσεις τους «Je suis Arabe» και «Je suis Musulman», ώστε η δίκαιη έκφραση αλληλεγγύης τους να γίνει πράγματι οικουμενική. Και καθήκον τους να μην ποδηγετηθούν, κι ούτε να συνοδοιπορήσουν ποτέ με τους μελανοχίτωνες της πρώτης και τελευταίας γραμμής. Ο Μάκης Μαλαφέκας είναι συγγραφέας και ζει στη Γαλλία.
Τρεις λέξεις για τους νεκρούς και τους ζωντανούς Του Étienne Balibar Ένας παλιός φίλος Ιάπωνας, ο Haruhisa Kato, πρώην καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Todai, μου έγραψε το παρακάτω: «Είδα τις εικόνες της Γαλλίας, η οποία στο σύνολο της είναι βυθισμένη στο πένθος. Είμαι βαθιά αναστατωμένος. Εκείνη την εποχή, μου άρεσαν πολύ τα κόμικ του Wolinski. Είμαι συνδρομητής στο Canard enchaîné από πάντα. Απολαμβάνω κάθε εβδομάδα τα σκίτσα του Beauf του Cabu. Έχω πάντα δίπλα στο γραφείο μου το κόμικ Cabu et Paris, πολλά σκίτσα του οποίου που έχουν νεαρά κορίτσια από την Ιαπωνία, χαρούμενες τουρίστριες στα Ηλύσια Πεδία, είναι αξιοθαύμαστα». Αλλά, πιο κάτω, αυτή η επιφύλαξη: «Η έκδοση της 1ης Ιανουαρίου της Le Monde ξεκινούσε με αυτά τα λόγια: «Ένας καλύτερος κόσμος; Αυτό σημαίνει, καταρχάς, την εντατικοποίηση του αγώνα κατά του ισλαμικού κράτους και της τυφλής βαρβαρότητα του". Έμεινα έκπληκτος από τη δήλωση, που μου φάνηκε κάπως αντιφατική, ότι πρέπει να περάσουμε πρώτα από τον πόλεμο για να έχουμε ειρήνη». Κι άλλοι μου γράφουν επίσης από παντού: από την Τουρκία, την Αργεντινή, τις ΗΠΑ... Όλοι εκφράζουν συμπόνια και αλληλεγγύη, αλλά επίσης και ανησυχία: για την ασφάλειά μας και για τη δημοκρατία μας, τον πολιτισμό μας, για την ψυχή μας θα έλεγα εγώ. Σε αυτούς θέλω να απαντήσω, και ταυτόχρονα και στην πρόσκληση της Liberation. Είναι δίκαιο που οι διανοούμενοι εκφράζονται, χωρίς κανένα προνόμιο, κυρίως χωρίς εκείνο της συγκεκριμένης διαύγειας, αλλά χωρίς δισταγμό και χωρίς υστεροβουλία. Είναι ένα καθήκον λειτουργίας, έτσι ώστε να κυκλοφορεί ο λόγος στην πόλη στην εποχή του κινδύνου. Σήμερα, τόσο άμεσα, δε θα ήθελα να πω παρά μόνο τρεις ή τέσσερις λέξεις. Κοινότητα. Ναι, χρειαζόμαστε την κοινότητα: για το πένθος, για την αλληλεγγύη, για την προστασία, για τη σκέψη. Αυτή η κοινότητα δεν αποκλείει, ειδικότερα δεν αποκλείει εκείνους, μεταξύ των πολιτών, Γάλλων ή μεταναστών, που μία προπαγάνδα ολοένα και πιο βίαιη, που θυμίζει τα πιο θλιβερά επεισόδια στην ιστορία μας, εξισώνει με την εισβολή και την τρομοκρατία για να τους μετατρέψει στους αποδιοπομπαίους τράγους των φόβων μας, της εξαθλίωση μας ή των φαντασιώσεων μας. Αλλά δεν είναι πια η κοινότητα εκείνων που πιστεύουν τις θέσεις του Εθνικού Μετώπου ή που γοητεύονται από την πεζογραφία του Houellebecq. Πρέπει, επομένως, να εξηγηθεί. Και δεν τελειώνει στα σύνορα, καθώς είναι σαφές ότι η ανταλλαγή των συναισθημάτων, των ευθυνών και των πρωτοβουλιών πρέπει να μοιραστεί σε διεθνές επίπεδο, και αν είναι δυνατόν (ο Edgar Morin έχει απόλυτο δίκιο σε αυτό το σημείο) σε ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η κοινότητα δε μπερδεύεται με την «εθνική ενότητα». Αυτή η έννοια πρακτικά δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ παρά μόνο σε ανομολόγητους σκοπούς: στο να φιμωθούν οι ενοχλητικές ερωτήσεις και στο να γίνει πιστευτό το αναπόφευκτο των μέτρων έκτακτης ανάγκης. Η ίδια η Αντίσταση (και δικαίως) δεν επικαλέστηκε
αυτόν τον όρο. Και ήδη βλέπουμε πώς, ο Πρόεδρος της Γαλλίας, κηρύσσοντας εθνικό πένθος, κάτι που είναι προνόμιο του, το εκμεταλλεύτηκε για να βρει μια δικαιολογία για τις στρατιωτικές μας παρεμβάσεις, οι οποίες δεν είναι βέβαιο ότι δεν έχουν συμβάλλει στο να πάρει ο κόσμος την τωρινή του κάτω βόλτα. Μετά από αυτό έρχονται όλες τις συζητήσεις των κομμάτων που είναι»εθνικά» και εκείνων που δεν είναι, ακόμη κι αν πρέπει να φέρουν το όνομα. Θέλουμε, λοιπόν, να ανταγωνιστούμε την κα Le Pen; Απερισκεψία. Οι σκιτσογράφοι της Charlie Hebdo ήταν απερίσκεπτοι; Ναι, αλλά η λέξη έχει δύο σημασίες, περισσότερο ή λιγότερο εύκολα διακριτές (και, φυσικά, εδώ μπαίνει μια υποκειμενικότητα). Περιφρόνηση του κινδύνου, διάθεση ρίσκου, ηρωισμός, αν θέλετε. Αλλά επίσης αδιαφορία για τις ενδεχόμενες καταστροφικές συνέπειες μιας υγιούς πρόκλησης: στη συγκεκριμένη περίπτωση το αίσθημα ταπείνωσης εκατομμυρίων ανθρώπων που έχουν ήδη στιγματιστεί, το οποίο τους παραδίδει στις χειραγωγήσεις των οργανωμένων φανατικών. Πιστεύω ότι ο Charb και οι συνάδελφοι του ήταν απερίσκεπτοι και με τις δύο έννοιες του όρου. Σήμερα, που αυτή η απερισκεψία τους έχει κοστίσει τη ζωή, αποκαλύπτοντας επ' ευκαιρία το θανάσιμο κίνδυνο που αντιμετωπίζει η ελευθερία της έκφρασης, θέλω να σκέφτομαι μόνο την πρώτη σημασία. Αλλά για αύριο και για μεθαύριο (διότι αυτή η υπόθεση δε θα διαρκέσει μόνο μία ημέρα), θα ήθελα πολύ να σκεφτούμε τον πιο έξυπνο τρόπο για να διαχειριστούμε τη δεύτερη και την αντίθεση της με την πρώτη. Αυτό δε θα γίνει αναγκαστικά από δειλία. Τζιχάντ. Επίτηδες, λέω τη λέξη που τρομάζει για να κλείσω, γιατί είναι καιρός να εξεταστούν όλες οι συνέπειες. Δεν έχω παρά μόνο την αρχή της ιδέας για αυτό το θέμα, αλλά από εκεί κρατιέμαι: η μοίρα μας βρίσκεται στα χέρια των μουσουλμάνων, όσο ασαφής κι αν είναι αυτή η δήλωση. Γιατί; Επειδή είναι δίκαιο, φυσικά, να προειδοποιήσω για τα αμαλγάματα και να αντιτεθώ στην ισλαμοφοβία που ισχυρίζεται ότι διαβάζει το κάλεσμα για δολοφονία στο Κοράνι ή την προφορική παράδοση. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Στην εκμετάλλευση του Ισλάμ από τα δίκτυα τζιχαντιστών - των οποίων, για να μην ξεχνάμε, μουσουλμάνοι σε όλο τον κόσμο και στην Ευρώπη είναι τα κύρια θύματα - δε μπορεί να απαντήσει παρά μόνο μια θεολογική κριτική, και στη τελική, μια μεταρρύθμιση της «κοινής λογικής» της θρησκείας, που θα μετατρέψει τον τζιχαντισμό σε μια αναλήθεια στα μάτια των πιστών. Διαφορετικά, θα εμπλακούμε όλοι στο θανατηφόρο κλοιό της τρομοκρατίας, που είναι ικανός να ενθαρρύνει όλους τους ταπεινωμένους και προσβεβλημένους της κοινωνίας μας που βρίσκεται σε κρίση, και τις καταστροφικές για την ελευθερία πολιτικές ασφαλείας, που εφαρμόζονται από τα όλο και πιο στρατιωτικοποιημένα κράτη. Υπάρχει λοιπόν ευθύνη των μουσουλμάνων, ή κυρίως ένα χρέος που τους βαραίνει. Αλλά είναι επίσης και δικό μας χρέος, όχι μόνο επειδή το «εμείς» για το οποίο μιλώ, εδώ και τώρα, εξ' ορισμού περιλαμβάνει πολλούς μουσουλμάνους, αλλά και επειδή οι πιθανότητες μια τέτοιας κριτικής και μιας τέτοιας μεταρρύθμισης, ήδη μικρές, θα γίνονταν τελείως μηδαμινές εάν αρκεστούμε για πολύ καιρό σε ρητορικές απομόνωσης, των οποίων οι μουσουλμάνοι, μαζί με τη θρησκεία και τον πολιτισμό τους, γίνονται συνήθως ο στόχος. Ο Étienne Balibar είναι Γάλλος φιλόσοφος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Irvine. Πηγή: Liberation Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος και Κωνσταντίνα Μαγγίνα
Ο Slavoj Zizek για τη σφαγή του Charlie Hebdo: Είναι, πράγματι, οι χειρότεροι γεμάτοι παθιασμένη ένταση; Του Slavoj Zizek Τώρα, όταν είμαστε όλοι σε κατάσταση σοκ μετά τις δολοφονίες στα γραφεία του Charlie Hebdo, είναι η κατάλληλη στιγμή για να συγκεντρώσουμε το θάρρος να σκεφτούμε. Θα πρέπει, βέβαια, να καταδικάσουμε απερίφραστα τις δολοφονίες ως μια επίθεση στην ίδια την ουσία των ελευθεριών μας, και να τις καταδικάσουμε χωρίς κρυφές επιφυλάξεις (του στυλ « Το Charlie Hebdo, ωστόσο, προκαλούσε και ταπείνωνε τους μουσουλμάνους πάρα πολύ»). Αλλά ένα τέτοιο πάθος παγκόσμιας αλληλεγγύης δεν είναι αρκετό - θα πρέπει να σκεφτούμε περισσότερο. Ένας τέτοιος τρόπος σκέψης δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη φθηνή σχετικοποίηση του εγκλήματος («ποιοι είμαστε εμείς στη Δύση, οι υπεύθυνοι φοβερών σφαγών στον Τρίτο Κόσμο, για να καταδικάσουμε τέτοιες πράξεις»). Έχει ακόμη λιγότερο να κάνει με τον παθολογικό φόβο πολλών δυτικών φιλελεύθερων Αριστερών μήπως θεωρηθούν ένοχοι ισλαμοφοβίας. Για αυτούς τους ψευδείς Αριστερούς, οποιαδήποτε κριτική του Ισλάμ καταγγέλλεται ως μια έκφραση της Δυτικής ισλαμοφοβίας. Ο Salman Rushdie είχε καταγγελθεί ότι άσκοπα προκάλεσε τους μουσουλμάνους και έτσι (εν μέρει τουλάχιστον) ήταν υπεύθυνος για την καταδίκη του σε θάνατο από την fatwa [1] κτλ. Το αποτέλεσμα αυτής της στάσης είναι ό, τι μπορεί κανείς να περιμένει σε αυτές τις περιπτώσεις: Όσο περισσότερο οι δυτικοί φιλελεύθεροι αριστεροί βυθίζονται στην ενοχή τους, τόσο περισσότερο κατηγορούνται από τους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές ότι είναι υποκριτές που προσπαθούν να κρύψουν το μίσος τους για το Ισλάμ. Αυτός ο αστερισμός αναπαράγει τέλεια το παράδοξο του υπερεγώ: όσο περισσότερο υπακούετε σε ό,τι ο Άλλος απαιτεί από εσάς, τόσο πιο ένοχοι είστε. Όσο περισσότερο ανέχεστε το Ισλάμ, τόσο ισχυρότερη γίνεται η πίεσή του σε εσάς… Αυτός είναι ο λόγος που επίσης θεωρώ ανεπαρκείς τις εκκλήσεις για μετριοπάθεια κατά το πρότυπο του επιχειρήματος του Simon Jenkins (στην εφημερίδα Guardian στις 7 Ιανουαρίου) ότι η αποστολή μας είναι «να μην αντιδράσουμε υπερβολικά, να μην δώσουμε υπερβολική δημοσιότητα στα επακόλουθα. Πρέπει να μεταχειριζόμαστε κάθε γεγονός ως ένα εφήμερο ατύχημα του τρόμου»- η επίθεση στο Charlie Hebdo δεν ήταν ένα απλό «εφήμερο ατύχημα του τρόμου». Ακολούθησε μια ακριβή θρησκευτική και πολιτική ατζέντα και ήταν ως εκ τούτου σαφώς μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου σχεδίου. Φυσικά δε θα πρέπει να αντιδράσουμε υπερβολικά, αν με αυτό εννοείται το να υποκύψουμε σε μια τυφλή ισλαμοφοβία - αλλά θα πρέπει να αναλύσουμε διεξοδικά αυτό το μοτίβο. Αυτό που είναι πολύ πιο αναγκαίο από τη δαιμονοποίηση των τρομοκρατών, σε ηρωικούς αυτοκτονικούς φανατικούς, είναι μια απομυθοποίηση αυτού του δαιμονικού μύθου. Πολύ καιρό πριν ο Φρίντριχ Νίτσε αντιλήφθηκε πως ο δυτικός πολιτισμός κινείται προς την κατεύθυνση του τελευταίου ανθρώπου, ενός απαθούς πλάσματος χωρίς ιδιαίτερο πάθος ή δέσμευση. Ανίκανος να ονειρευτεί, κουρασμένος από τη ζωή, δεν παίρνει κανένα ρίσκο,
επιδιώκοντας μόνο την άνεση και την ασφάλεια: “Λίγο δηλητήριο κάπου κάπου: προξενεί ευχάριστα όνειρα. Και πολύ δηλητήριο στο τέλος για έναν ευχάριστο θάνατο. Έχουν τις μικρές τους απολαύσεις για την ημέρα και τις μικρές τους απολαύσεις για τη νύχτα: αλλά σέβονται την υγεία. “Έχουμε ανακαλύψει την ευτυχία” –λένε οι τελευταίοι άνθρωποι και κλείνουν το μάτι”. Πραγματικά μπορεί να φαίνεται ότι ο διαχωρισμός μεταξύ του ανεκτικού Πρώτου Κόσμου και της φονταμενταλιστικής αντίδρασης σε αυτόν κινείται όλο και περισσότερο κατά μήκος της αντίθεσης μεταξύ μιας μακράς ικανοποιητικής ζωής γεμάτη υλικό και πολιτιστικό πλούτο, και μιας ζωής αφιερωμένης σε έναν υπερβατικό σκοπό. Δεν είναι αυτός ένας ανταγωνισμός ανάμεσα σε αυτό που ο Νίτσε ονόμαζε «παθητικό» και «ενεργητικό» μηδενισμό; Εμείς στη Δύση είμαστε οι νιτσεϊκοί Τελευταίοι Άνθρωποι, βυθισμένοι σε ηλίθιες καθημερινές απολαύσεις, ενώ οι μουσουλμάνοι ριζοσπάστες είναι έτοιμοι να ρισκάρουν τα πάντα, αφιερωμένοι στον αγώνα μέχρι την αυτοκαταστροφή τους. Η «Δευτέρα Παρουσία» του William Butler Yeats φαίνεται τέλεια για να περιγράψει τη παρούσα κατάσταση: «Οι καλύτεροι στερούνται κάθε φρονήματος, ενώ οι χειρότεροι διακατέχονται από παθιασμένη ένταση». Αυτή είναι μια εξαιρετική περιγραφή του υφιστάμενου διαχωρισμού μεταξύ των αναιμικών φιλελεύθερων και των παθιασμένων φονταμενταλιστών. «Οι καλύτεροι» δεν είναι πλέον σε θέση να εμπλακούν, ενώ «οι χειρότεροι» εμπλέκονται σε ένα ρατσιστικό, θρησκευτικό, σεξιστικό φανατισμό. Ωστόσο, ταιριάζουν πραγματικά οι τρομοκράτες φονταμενταλιστές σε αυτή τη περιγραφή; Αυτό που προφανώς λείπει είναι ένα χαρακτηριστικό που είναι εύκολο να διακρίνει κανείς σε όλους τους αυθεντικούς φονταμενταλιστές, από Θιβετιανούς βουδιστές στους Amish [2] των ΗΠΑ: η απουσία μνησικακίας και φθόνου, η βαθιά αδιαφορία προς τον τρόπο ζωής των «απίστων». Εάν οι σημερινοί λεγόμενοι φονταμενταλιστές πιστεύουν πραγματικά ότι έχουν βρει το δρόμο προς την Αλήθεια, γιατί πρέπει να αισθάνονται ότι απειλούνται από τους άπιστους, γιατί θα πρέπει να τους ζηλεύουν; Όταν ένας βουδιστής συναντά έναν Δυτικό ηδονιστή, μετά βίας τον καταδικάζει. Απλώς καλοπροαίρετα σημειώνει ότι η ηδονιστική αναζήτηση για την ευτυχία είναι αυτοκαταστροφική. Σε αντίθεση με τους πραγματικούς φονταμενταλιστές, οι τρομοκράτες ψευδο-φονταμενταλιστές ενοχλούνται βαθιά, ενδιαφέρονται και γοητεύονται από την αμαρτωλή ζωή των απίστων. Κάποιος μπορεί να αισθανθεί ότι πολεμώντας τον αμαρτωλό Άλλο, πολεμούν τους δικούς τους πειρασμούς. Σε αυτό το σημείο η διάγνωση του Yeats δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή δύσκολη κατάσταση: η παθιασμένη ένταση των τρομοκρατών μαρτυρεί έλλειψη πραγματικού φρονήματος. Πόσο εύθραυστη πρέπει να είναι η πίστη ενός μουσουλμάνου αν αισθάνεται να απειλείται από μια ηλίθια καρικατούρα σε εβδομαδιαία σατιρική εφημερίδα; Η φονταμενταλιστική ισλαμική τρομοκρατία δεν είναι θεμελιωμένη στην πεποίθηση υπεροχής των τρομοκρατών και στην επιθυμία τους να διαφυλάξουν την πολιτιστική και θρησκευτική τους ταυτότητα από την επίθεση του παγκόσμιου καταναλωτικού πολιτισμού. Το πρόβλημα με τους φονταμενταλιστές δεν είναι ότι τους θεωρούμε κατώτερους από εμάς, αλλά, μάλλον, ότι οι ίδιοι κρυφά θεωρούν τους εαυτούς τους κατώτερους. Αυτός είναι ο λόγος που οι συγκαταβατικές πολιτικά ορθές διαβεβαιώσεις μας ότι δεν αισθανόμαστε καμία ανωτερότητα απέναντι τους, τους κάνει μόνο πιο έξαλλους και τροφοδοτεί τη μνησικακία τους. Το πρόβλημα δεν είναι η πολιτιστική διαφορά (η προσπάθειά τους να διατηρήσουν την ταυτότητά τους), αλλά το αντίθετο, δηλαδή ότι οι φονταμενταλιστές είναι ήδη σαν κι εμάς, ότι, κρυφά, έχουν ήδη ενσωματώσει τα πρότυπά μας και μετρούν τους εαυτούς τους με βάση αυτά. Παραδόξως, αυτό που πραγματικά λείπει από τους φονταμενταλιστές είναι μία δόση αληθινά «ρατσιστικής» πεποίθησης της ανωτερότητάς τους. Οι πρόσφατες περιπέτειες του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού επιβεβαιώνουν τη παλιά διορατικότητα του Walter Benjamin ότι «κάθε άνοδος του φασισμού μαρτυρεί μια αποτυχημένη επανάσταση»: η άνοδος του φασισμού είναι η αποτυχία της Αριστεράς, αλλά ταυτόχρονα είναι μια απόδειξη ότι υπήρχε ένα επαναστατικό δυναμικό, μια δυσαρέσκεια,
την οποία η Αριστερά δεν ήταν σε θέση να κινητοποιήσει. Και δε συμβαίνει το ίδιο για τον σημερινό, λεγόμενο, «ισλαμο-φασισμό»; Δεν είναι η άνοδος του ριζοσπαστικού ισλαμισμού ακριβώς ανάλογη με την εξαφάνιση της κοσμικής Αριστεράς στις μουσουλμανικές χώρες; Όταν, πίσω στην άνοιξη του 2009, οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την κοιλάδα Σουάτ στο Πακιστάν, οι New York Times ανέφεραν ότι προκάλεσαν «μια ταξική εξέγερση που εκμεταλλεύτηκε τα βαθιά ρήγματα ανάμεσα σε μια μικρή ομάδα πλούσιων γαιοκτημόνων και των ακτημόνων ενοικιαστών τους». Εάν, όμως, εκμεταλλευόμενοι τα δεινά των αγροτών, οι Ταλιμπάν «σήμαναν συναγερμό για τους κινδύνους για το Πακιστάν, το οποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό φεουδαρχικό», τι εμπόδισε τους φιλελεύθερους δημοκράτες στο Πακιστάν, καθώς και τις ΗΠΑ από το να «εκμεταλλευτούν» με παρόμοιο τρόπο αυτά τα δεινά και να προσπαθήσουν να βοηθήσουν αυτοί τους ακτήμονες αγρότες; Η θλιβερή συνεπαγωγή αυτής της παράλειψης είναι ότι οι φεουδαρχικές δυνάμεις στο Πακιστάν είναι ο «φυσικός σύμμαχος» της φιλελεύθερης δημοκρατίας... Τι γίνεται, λοιπόν, με τις βασικές αξίες του φιλελευθερισμού: την ελευθερία, την ισότητα κλπ; Το παράδοξο είναι ότι ο ίδιος ο φιλελευθερισμός δεν είναι αρκετά ισχυρός για να τις σώσει από την φονταμενταλιστική επίθεση. Ο φονταμενταλισμός είναι μια αντίδραση μια ψευδής αντίδραση φυσικά - απέναντι σε ένα πραγματικό ελάττωμα του φιλελευθερισμού, και γι 'αυτό παράγεται ξανά και ξανά από τον φιλελευθερισμό. Από μόνος του ο φιλελευθερισμός θα υπονομεύσει σιγά-σιγά τον εαυτό του - το μόνο που μπορεί να σώσει τις βασικές αξίες του είναι μια ανανεωμένη Αριστερά. Για να επιβιώσει αυτή η κληρονομιά, ο φιλελευθερισμός χρειάζεται την αδελφική βοήθεια της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να νικηθεί ο φονταμενταλισμός, να σαρωθεί το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Το να σκεφτούμε σε σχέση με τις δολοφονίες που συνέβησαν στο Παρίσι σημαίνει να αφήσουμε στην άκρη την αυτάρεσκη αυτο-ικανοποίηση ενός ανεκτικού φιλελεύθερου και να αποδεχθούμε ότι η σύγκρουση ανάμεσα στη φιλελεύθερη ανεκτικότητα και το φονταμενταλισμό είναι τελικά μια ψεύτικη σύγκρουση - ένας φαύλος κύκλος δύο πόλων που δημιουργούν και προϋποθέτουν ο ένας τον άλλον. Αυτό που ο Max Horkheimer είχε πει για το φασισμό και τον καπιταλισμό ήδη πίσω στο 1930 - εκείνοι που δε θέλουν να μιλήσουν κριτικά για τον καπιταλισμό θα πρέπει επίσης να σιωπήσουν και για το φασισμό - θα πρέπει επίσης να εφαρμοστεί στο σημερινό φονταμενταλισμό: εκείνοι που δε θέλουν να μιλήσουν κριτικά για τη φιλελεύθερη δημοκρατία θα πρέπει επίσης να σιωπήσουν και για τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό. Σημειώσεις: [1] Στην Ισλαμική πίστη ο όρος αφορά την νομική γνωμοδότηση, ερμηνεία που ένας νομικός η μουφτής μπορεί να δώσει για θέματα που αφορούν στον ισλαμικό νόμο. [2] Θρησκευτική ομάδα παραδοσιακών Χριστιανών στις ΗΠΑ Ο Slavoj Zizek είναι Σλοβένος φιλόσοφος και κριτικός θεωρητικός. Πηγή: New Statesman Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος
Charlie Hebdo: Η Νορβηγία δεν ενέδωσε στην ισλαμοφοβία κάτι που ούτε η Γαλλία πρέπει να κάνει Του Owen Jones Οι δολοφόνοι του Charlie Hedbo επιδιώκουν να πυροδοτήσουν το αντί-ισλαμικό αίσθημα στη δημόσια σφαίρα, όπως ακριβώς ο Άντερς Μπρέιβικ. Όμως, η Γαλλία πρέπει να αντισταθεί. Πριν από τρεισήμισι χρόνια, ο ακροδεξιός, Νορβηγός, τρομοκράτης Άντερς Μπρέιβικ βομβάρδισε το Όσλο, και στη συνέχεια πυροβόλησε δεκάδες νέων ανθρώπων στο νησί Ουτόγια. Η δικαιολογία του για την κτηνωδία ήταν η απόπειρα αναχαίτισης του “εξισλαμισμού” της Νορβηγίας: η νορβηγική Αριστερά είχε ανοίξει τις πύλες της χώρας για τους μουσουλμάνους , αλλοιώνοντας την χριστιανική παράδοση του τόπου. Όμως, η απάντηση της Νορβηγίας δεν ήταν τα αντίποινα, η εκδίκηση και η καταστολή. “Η απάντησή μας είναι περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη ανοιχτότητα, περισσότερη ανθρωπιά”, διακήρυξε ο πρωθυπουργός Γενς Στόλτενμπεργκ. Όταν εκδικάστηκε η υπόθεση του Μπρέιβικ, η Νορβηγία τήρησε κατά γράμμα τη νομοθεσία. Η αντίδραση που εκείνος προσδοκούσε δεν ήρθε ποτέ. Κάπως έτσι είναι που δε θέλουν οι δολοφόνοι, που αξιοκαταφρόνητα πυροβόλησαν εν ψυχρώ τους δημοσιογράφους και τους σκιτσογράφους του Charlie Hedbo, να απαντήσουμε. Η εκδίκηση και το μίσος προσανατολισμένο συλλήβδην στους μουσουλμάνους εξυπηρετεί πολύ καλά τους ισλαμιστές φονταμενταλιστές. Επιδιώκουν να αισθάνονται οι μουσουλμάνοι μισητοί, στοχοποιημένοι και να υφίστανται διακρίσεις εις βάρος τους, καθώς έτσι ενισχύεται η πιθανότητα για ενδεχόμενη υποστήριξη για το σκοπό τους. Ήδη υπάρχουν πολλαπλές αναφορές για επιθέσεις σε τζαμιά στην Γαλλία, ακόμα και μία “εγκληματική έκρηξη” σε κατάστημα που πουλούσε κεμπάπ. Αυτά δεν αποτελούν μόνο επαίσχυντες και απεχθείς ενέργειες. Οι αρμόδιες αρχές επιμένουν στο σενάριο των δραστών. Οι ίδιοι και εκ των πραγμάτων επιστρατεύουν εντεταλμένους για τρομοκράτες. Τα κοινωνικά μέσα βρίθουν από ισλαμοφοβικούς, που καπηλεύονται αυτήν την τραγωδία για να προωθήσουν το μίσος τους. Το Ισλάμ συλλήβδην ως θρησκεία είναι υπαίτιο, διακηρύσσουν: δε συνάδει με τις «δυτικές αξίες». Επιθυμούν να ομογενοποιήσουν τους μουσουλμάνους, παρότι η Malala και ο Mo Farah δεν έχουν τίποτα κοινό με τους σεχταριστές δολοφόνους της Ίσιδας. Τα περισσότερα θύματα των εξτρεμιστών ισλαμιστών είναι φυσικά οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι: συμπεριλαμβανομένου και του Ahmed Merabet, Γάλλου αστυνομικού που σκοτώθηκε εν ψυχρώ από τρομοκράτες στο Παρίσι. Αυτή είναι μια επικίνδυνη στιγμή, με την αντί-μουσουλμανική προκατάληψη να μαστίζει την Ευρώπη. Ο προτιμητέος στόχος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη -όπως του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, το οποίο τελευταία έχει το προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις- είναι οι
μουσουλμάνοι. Η Γαλλία αποτελεί το σπίτι για περίπου πέντε εκατομμύρια μουσουλμάνους, οι οποίοι δυσανάλογα διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας και ανεργίας και συχνά σε γκετοποιημένα προάστια. Αυτό το περιστατικό που δικαιωματικά θα έπρεπε να προξενεί τρόμο, τώρα αναμφίβολα θα τροφοδοτήσει μια ακροδεξιά που ήδη σημειώνει άνοδο. Οι συνέπειες; Περισσότερη αντί-μουσουλμανική εμπάθεια, μεγαλύτερη απογοήτευση ανάμεσα στους ήδη περιθωριοποιημένους νεαρούς μουσουλμάνους, περισσότερες ενδεχόμενες στρατολογήσεις σε ομάδες εξτρεμιστών. Φυσικά, υπάρχει επιλογή. Η φωτισμένη απάντηση της Νορβηγίας θα μπορούσε να παραδειγματίσει την Ευρώπη. Θα ήταν το τελευταίο πράγμα που οι επιτιθέμενοι θα ήθελαν να κάνουμε. Αυτό θα λειτουργούσε, από μόνο του, ως αφορμή για σκέψη για όλους μας . Ο Owen Jones είναι αρθρογράφος και συγγραφέας. Πηγή: Guardian Μετάφραση: Σταματίνα Τσιμοπούλου
Δικαιοσύνη για όλους
Του Philippe Marlière Είμαι
κατά της θανατικής ποινής και της βαρβαρότητας. Οι λυπητερές και αναστατωμένες μου σκέψεις βρίσκονται με τους/τις συζύγους, τα παιδιά και τους γονείς των 17 ανθρώπων που δολοφονήθηκαν στο Παρίσι. Είμαι κατά των εγκλημάτων της γνώμης. Όλες οι απόψεις που δεν παραβιάζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να εκφράζονται. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι θεμελιωδώς ορθό να κοροϊδεύει, να προσβάλει ή να εξευτελίζει κανείς άτομα εξαιτίας των πεποιθήσεών τους (κυρίως θρησκευτικών). Είμαι κατά των αμαλγαμάτων, των ευθυνών και των συλλογικών τιμωριών. Είμαι κατά των βιαστικών και συναισθηματικών εξηγήσεων για να εξηγηθούν πολύπλοκα γεγονότα που διαπλέκονται προσωπικές επιλογές και διαρθρωτικοί παράγοντες. Είμαι κατά του ρατσισμού, της ισλαμοφοβίας και του αντισημιτισμού. Είμαι κατά του σεξισμού και του μισογυνισμού. Είμαι κατά του φονταμενταλισμού κάθε είδους: θρησκευτικού, πολιτικού και οικονομικού. Είμαι κατά της αντικληρικοφροσύνης του κράτους και του μαχητικού αθεϊσμού (εφόσον είμαι κατά του φονταμενταλισμού κάθε είδους). Είμαι κατά του εθνικισμού (από τη δεξιά ή την αριστερή πλευρά), του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας, της συνέχισης των εμπορικών σχέσεων της Γαλλίας με τα κράτη που επιτίθενται και αποικίζουν τους γείτονες τους (όπως το Ισραήλ) ή που βοηθούν τους τζιχαντιστές (όπως το Κατάρ ή η Σαουδική Αραβία). Είμαι κατά του κοινωνικού και εθνικού διαχωρισμού. Είμαι κατά των πολεμοκάπηλων. Και του καπιταλισμού, καταρχάς, εφόσον οι καπιταλιστικοί πόλεμοι έχουν σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους από ότι το σύνολο των θρησκευτικών πολέμων. Είμαι κατά της "εθνικής ενότητας", έννοια αμφιλεγόμενη και συνώνυμη με τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης του λαού και προάγγελος επιθέσεων στις αστικές ελευθερίες. Κατά τους προσεχείς μήνες, θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι ένας «Πατριωτικός Νόμος» δεν θα μας εισάγει ένα κλίμα πολέμου, κάτι που θα ευχαριστούσε τους εχθρούς της ελευθερίας. Είμαι υπέρ του δικαιώματος στην ύβρη, ακόμα κι αν πρόκειται για ένα θεωρητικό δικαίωμα στο πλαίσιο της λαϊκής δημοκρατία (βέβαια στην Αλσατία και στον Μοζέλα, το αδίκημα της ύβρης εξακολουθεί να υπάρχει στο άρθρο 266 του Τοπικού Ποινικού Κώδικα). Το αδίκημα της ύβρης δε μπορεί στην πραγματικότητα να υφίσταται ως νομική και πολιτική
διάταξη παρά μόνο στο πλαίσιο ενός θεοκρατικού καθεστώτος. Είμαι υπέρ του κοσμικού κράτους ως αρχή της μη-κυριαρχίας επί των θρησκευτικών μειονοτήτων [1]. Ένα κοσμικό κράτος πιστό στην αρχή της ουδετερότητας διατυπωμένη από το νόμο του 1905: σεβασμός στις πεποιθήσεις του καθενός, στο πλαίσιο του νόμου, ο οποίος θα ευνοήσει την ανάδειξη μιας πλουραλιστικής γαλλικής ταυτότητας, περιληπτικής και αδελφικής. Είμαι υπέρ ενός χειραφετικού χιούμορ: αυτο-ειρωνικού, μαλακού με τους καταπιεσμένους και αδίστακτου με τους ισχυρούς. Είμαι υπέρ του να αφήσουμε ήσυχους τους πιστούς. Οι πιστοί είναι άτομα όπως και όλοι οι άλλοι, ούτε ανώτερα ούτε κατώτερα από τους άθεους ή τους αγνωστικιστές. Είμαι υπέρ του να αφήσουμε τα άτομα να ζήσουν τη ζωή τους όπως θέλουν. Το κράτος, οι πολιτικές και θρησκευτικές οργανώσεις να σταματήσουν να δίνουν ενδυματολογικές συμβουλές στις γυναίκες. Να τις αφήνουν ελεύθερες να φορούν φούστες (μακριές ή κοντές), παντελόνια και μαντίλα στο σχολείο, στο γραφείο, στο δρόμο και στο σπίτι, και να σταματήσουν να αμφισβητούν την εθελοντική επιλογή ή να την περιορίζουν. Είμαι υπέρ της Κοινωνικής Δημοκρατίας, εκείνη των ίσων και της αλληλεγγύης. Κουράστηκα να ακούω τις πολιτικές ελίτ να επικαλούνται συνεχώς τις αξίες της δημοκρατίας και να αρνούνται το κήρυγμα ηθικών προειδοποιήσεων. Αυτή η παραστρατημένη δημοκρατία - η οποία είναι κυρίαρχη στη Γαλλία - είναι μόνο μια κενή και παραπλανητική ρητορική, διότι δε συνοδεύεται από κανένα μέτρο πραγματικά χειραφετικό υπέρ των κοινωνικά και πολιτισμικά καταπιεσμένων πληθυσμών. Είμαι υπέρ του να περιγράφει κανείς τη σημερινή Γαλλία, όπως είναι: είναι πολυπολιτισμική, πολυγλωσσική και πολυεθνική. Πρέπει να σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι είμαστε ακόμα στην 3η Δημοκρατία. Είμαι υπέρ του διεθνισμού και της αδελφοσύνης μεταξύ των λαών. Είμαι υπέρ της ανεκτικότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας επειδή οι λαοί που περιφρονούν τις αξίες αυτές δε μπορούν να οικοδομήσουν ένα κοινό μέλλον. Η άγνοια και ο φόβος του άλλου είναι παράγοντες έντασης και χρόνιας δυσαρμονίας, κάτι που ενισχύει μόνιμα τους δημαγωγούς και τους εξτρεμιστές. Είμαι υπέρ ενός κόσμου ίσων: διεκδικώ λοιπόν δικαιοσύνη για όλες και για όλους. Σημείωση: [1] Philippe Marlière, “La laïcité, un principe de non-domination”, Mediapart, 30 octobre 2013, http://blogs.mediapart.fr/blog/philippe-marliere/301013/la-laicite-un-principe-de -non-domination Ο Philippe Marlière είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου (UCL). Πηγή: Mediapart Μετάφραση: Κωνσταντίνα Μαγγίνα
Η επίθεση στο Charlie Hebdo και αυτό που αποκαλύπτει για την κοινωνία Συνέντευξη του Zygmunt Bauman
Ήσασταν μάρτυρας σε πολλές τραγωδίες του 20ου αιώνα- δυο πολέμους, το Ολοκαύτωμα και τον Σταλινισμό. Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι η ιδιαιτερότητα της ισλαμικής εξτρεμιστικής απειλής με την οποία σήμερα είμαστε αντιμέτωποι; Η πράξη της πολιτικής δολοφονίας είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η ανθρωπότητα και οι πιθανότητες να εξαλειφτεί αυτή η πράξη πριν από την ανθρωπότητα είναι ελάχιστες. Η βία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι των διανθρώπινων ανταγωνισμών και συγκρούσεων οι οποίοι με τη σειρά τους είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης κατάστασης. Σε διάφορες όμως χρονικές περιόδους, οι πολιτικές δολοφονίες είχαν ως στόχους διαφορετικά είδη θυμάτων. Έναν αιώνα πριν βασικός στόχος ήταν κυρίως οι πολιτικοί - προσωπικότητες όπως ο Ζαν Ζωρές, ο Αριστίντ Μπριάν, ο Αβραάμ Λίνκολν, ο αρχιδούκας Φερδινάνδος και πολλοί άλλοι. Άνθρωποι με διαφορετικές ιδεολογίες και σε διαφορετικά σημεία του πολιτικού φάσματος που όμως όλοι τους κατείχαν ή προοριζόντουσαν για να κατέχουν πολιτική εξουσία. Εκείνη την εποχή ήταν ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι με τον θάνατό αυτών των προσώπων ο κόσμος (ή η χώρα) θα γλίτωνε από την πηγή των προβλημάτων του και θα στρεφόταν σε κάτι καλύτερο - μια πιο φιλική και άνετη κατάσταση. Το Σεπτέμβρη του 2001 οι πολιτικές δολοφονίες που διαπράχτηκαν είχαν ως στόχους όχι συγκεκριμένες, αναγνωρίσιμες και διάσημες πολιτικές προσωπικότητες που βρίσκονταν στο προσκήνιο, αλλά ούτε και ανθρώπους που θεωρούνταν υπεύθυνοι για τα αδικήματα για τα οποία υποτίθεται ότι οι δολοφόνοι τους τιμωρούσαν. Στρεφόντουσαν αντίθετα εναντίον οικονομικών (η περίπτωση του Κέντρου Παγκόσμιου Εμπορίου) και στρατιωτικών (η περίπτωση του Πενταγώνου) δυνάμεων. Όπως ήταν φυσικό αυτό που έλειπε από την συνδυασμένη πολιτική δράση ήταν ένα κέντρο πνευματικής εξουσίας. Όσον αφορά τις δολοφονίες στο Charlie Hebdo υπάρχουν δυο θέματα που την διαφοροποιούν από τις δυο προηγούμενες υποθέσεις (του Κέντρου Παγκόσμιου Εμπορίου και του Πενταγώνου): Πρώτον: στις 7 Ιανουαρίου του 2015 οι πολιτικοί δολοφόνοι καθιέρωσαν ένα ιδιαίτερα προβεβλημένο είδος μέσων μαζικής ενημέρωσης. Είτε γνωρίζοντάς το είτε όχι, είτε βάση σχεδίου είτε ερήμην, οι δολοφόνοι υποστήριξαν - είτε ρητά είτε πλαγίως - την ευρέως διαδεδομένη δημόσια αίσθηση ότι η πραγματική εξουσία δεν βρίσκεται πλέον στα χέρια των κυβερνόντων αλλά στα κέντρα που θεωρούνται υπεύθυνα για τον καθορισμό του δημόσιου ενδιαφέροντος και της κοινής γνώμης. Και ο στόχος της επίθεσης ήταν να υποδείξει ως ένοχους τους ανθρώπους που ασχολούνται με τέτοιου είδους δραστηριότητες και οι οποίοι έπρεπε να τιμωρηθούν επειδή προκάλεσαν την πικρία, την μνησικακία και την επιθυμία για εκδίκηση των δολοφόνων.
Δεύτερον: παράλληλα με την στοχοποίηση μιας άλλης θεσμικής σφαίρας, αυτής της κοινής γνώμης, η ένοπλη επίθεση εναντίον του Charlie Hebdo ήταν επίσης μια πράξη προσωπικής βεντέτας (η οποία έχει τις ρίζες της στο πρότυπο που είχε θέσει ο Αγιατολαχ Χομεϊνί όταν με απόφασή του (Fatva) το 1989 καταδίκασε σε θάνατο τον Σαλμάν Ρούστνι (Salman Rushdie). Εάν η φρικαλεότητα της 11ης Σεπτεμβρίου συμφωνούσε με την τάση της "αποπροσωποποίησης" της πολιτικής βίας που επικρατούσε την περίοδο εκείνη (ακολουθώντας τον κατά μια έννοια "εκδημοκρατισμό" της βίας που προωθούσαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τα οποία αφιέρωναν την προσοχή τους σε ένα θέμα ανάλογα με την ποσότητα των θυμάτων, τα οποία ήταν κυρίως άγνωστος και τυχαίος κόσμος, και τον όγκο του αίματος που χυνόταν), η βαρβαρότητα της 7ης Ιανουαρίου αποτελεί το επιστέγασμα της μακράς διαδικασίας της αποσταθεροποίησης- στην πραγματικότητα της "αποασυλοποίησης", εξατομίκευσης και ιδιωτικοποίησης της ανθρώπινης κατάστασης, καθώς και της αντίληψης ότι οι δημόσιες υποθέσεις απομακρύνονται από την διαχείριση παγιωμένων συγκεντρωτικών οργάνων και εισέρχονται στη σφαίρα της ατομικής "πολιτικής ζωής" και μετατοπίζονται από την κοινωνική στην ατομική ευθύνη. Στη σημερινή κοινωνία των πληροφοριών όπου κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα ΜΜΕ, οι άνθρωποι που συμμετέχουν στην κατασκευή και διανομή των πληροφοριών μετακινούνται ή έχουν ήδη μετακινηθεί στο κέντρο της σκηνής όπου το δράμα της ανθρώπινης συνύπαρξης σκηνοθετείται και εκτυλίσσεται. Πολλά έχουν ειπωθεί σχετικά με αυτή την επίθεση: μια δίωξη των ιερών πολέμων μεταξύ των χριστιανών και των μουσουλμάνων, μια επίθεση στην ελευθερία της έκφρασης, μια συμβολική πρόκληση προς το Παρίσι, το λίκνο των δυτικών αξιών. Εσείς τι πιστεύετε; Κάθε ένας από τους λόγους που αναφέρθηκαν ως αιτίες για την ανάφλεξη του ανταγωνισμού μεταξύ των χριστιανών και των μουσουλμάνων περιέχει μια δόση αλήθειας αλλά κανένας δεν προσφέρει όλη την αλήθεια. Πολλοί είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό το ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο. Ένας από αυτούς, ίσως ο πιο σημαντικός είναι αυτός της διασποράς του κόσμου, που έχει ως αποτέλεσμα ο μακρινός ξένος, ο ξένος που έρχεται για μια σύντομη επίσκεψη ή ο ξένος που είναι περαστικός να μετατρέπεται σε γείτονα της διπλανής πόρτας - με τον οποίο μοιραζόμαστε τον δρόμο, τις δημόσιες εγκαταστάσεις, τον εργασιακό χώρο και το σχολείο. Η εγγύτητα ενός ξένου τείνει πάντα να είναι λίγο τρομακτική. Κανείς δεν ξέρει τι να περιμένει από έναν ξένο, ποιες είναι οι προθέσεις του, πως αυτός ο ξένος θα αντιδρούσε σε μια προσέγγιση. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι κάποιος δεν μπορεί - σε αντίθεση με το όταν κινείται μόνο στο πλαίσιο του ασφαλούς "διαδικτυακού" κόσμου - να παραβλέψει τις πολύ πραγματικές διαφορές, τις συχνά ενοχλητικές και απωθητικές, οι οποίες εκδηλώνουν από κοντά την ασυμβατότητά τους με τον συνήθη, και άρα ζεστό, οικείο και ασφαλή, τρόπο ζωής στον οποίο έχουμε συνηθίσει να ζούμε. Πως αντιδρούμε σε μια τέτοια κατάσταση; Το πρόβλημα είναι ότι, μέχρι στιγμής έχουμε αποτύχει στο να αναπτύξουμε, πόσο μάλλον να εδραιώσουμε μια ικανοποιητική απάντηση. Μια στρατηγική που θεωρείται αρκετά προοδευτική είναι αυτή της "πολυπολιτισμικότητας". Ο Stanley Fish στο βιβλίο του "Trouble with Principle (Harvard University Press 1999) διαχώρισε δυο κατηγορίες αυτής της στρατηγικής: μια επιφανειακή πολυπολιτισμικότητα - boutique multiculturalism - και μια ισχυρή πολυπολιτισμικότητα- strong multiculturalism. Η επιφανειακή πολυπολιτισμικότητα, όπως την ορίζει ο Fish, είναι ένας επιφανειακός ενθουσιασμός για τον Άλλο: εθνική κουζίνα, διήμερα φεστιβάλ και φλερτ υψηλού προφίλ με τον Άλλο. Η επιφανειακή πολυπολιτισμικότητα είναι όλες αυτές οι ανοησίες του παγκόσμιου καταναλωτισμού που υποδηλώνει το status μας στο Facebook. Οι οπαδοί αυτού του επιφανειακού είδους πολυπολιτισμικότητας εκτιμούν, απολαμβάνουν, κατανοούν και "αναγνωρίζουν την νομιμότητα" πολιτισμών διαφορετικών από τους δικούς τους αλλά πάντα σταματούν λίγο πριν την ριζοσπαστική τους έγκριση. Ο
Fish υποστηρίζει ότι "Ένας επιφανειακός υποστηρικτής της πολυπολιτισμικότητας δεν παίρνει και δεν μπορεί να πάρει στα σοβαρά τις θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού που ανέχεται." Θα έλεγα ότι, στα πλαίσια της ίδιας λογικής, η κατάσταση επιδεινώνεται με μια ταπείνωση στο ήδη υπάρχον πρόβλημα, την προσβολή ή την κατηγορηματική απόρριψη αυτού που ο "ξένος" της διπλανής πόρτας θεωρεί ιερό, τον εξευτελισμό μιας πρόσχαρης και καλοπροαίρετης απόρριψης του τύπου "δεν μπορεί να μιλάς σοβαρά, δεν μπορεί να το εννοείς". Ο Fish έγραψε: Το πρόβλημα με το να ορίζει κάποιος την ανεκτικότητα ως βασική του αρχή(…) είναι ότι δεν μπορεί να παραμείνει πιστός σε αυτήν γιατί αργά ή γρήγορα ο πολιτισμός του οποίου τις βασικές αρχές υπερασπίζεται θα αποδειχθεί μισαλλόδοξος στον πυρήνα του. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τον ορίζουν ως μοναδικό και τον προσδιορίζουν θα αντισταθούν στην γοητεία της αλλαγής ή της ενσωμάτωσης σε μεγαλύτερο βαθμό. Όταν έρθει αντιμέτωπος με το δίλημμα του να παραδώσει τις απόψεις του ή να τις διευρύνει προκειμένου να συμπεριλάβει τις πρακτικές των φυσικών του εχθρών- άλλες θρησκείες, άλλες φυλές, άλλα φύλα, άλλες κοινωνικές τάξεις- ένας πολιορκούμενος πολιτισμός θα αντισταθεί με ότι μέσα διαθέτει από την εφαρμογή νομοθεσίας που εισάγει διακρίσεις μέχρι και τη χρήση βίας. Είναι στη φύση της προσβολής και του εξευτελισμού να αναζητούν μια διέξοδο, μέσω της οποίας μπορούν να αποφορτιστούν, αλλά και ένα στόχο. Και όταν συμβαίνει αυτό, όπως ήδη συμβαίνει όλο και περισσότερο στην Ευρώπη της διασποράς, όπου τα όρια ανάμεσα σε αυτούς που εξευτελίζουν και αυτούς που εξευτελίζονται αλληλεπικαλύπτονται με τα όρια ανάμεσα στους κοινωνικά προνομιούχους και τους κοινωνικά αποκομμένους, θα ήταν αφελές να μην περιμένουμε, τόσο οι διέξοδοι όσο και οι στόχοι, να αναζητούνται διακαώς και να επισημαίνονται έντονα. Σήμερα ζούμε σε ένα ναρκοπέδιο το οποίο γνωρίζουμε( ή τουλάχιστον θα έπρεπε) ότι είναι σπαρμένο με εκρηκτικά. Οι εκρήξεις συμβαίνουν αλλά δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε που και πότε. Ριζοσπαστική ισλαμική ιδεολογία ή οικονομικές «διαρθρωτικές» ανισότητες: ποιο συστατικό παίζει τον ποιο σημαντικό ρόλο στον καθορισμό αυτού του φαινομένου της ριζοσπαστικοποίησης και της τρομοκρατίας στην Ευρώπη και τον κόσμο; Γιατί μειώνεται το ζήτημα της «ριζοσπαστικοποίησης και της τρομοκρατίας στην Ευρώπη» στο φαινόμενο της «ριζοσπαστικής ισλαμικής ιδεολογίας»; Ο Michel Houllebecq στο βιβλίο του Soumission, την δεύτερη μεγάλη δυστοπία του, σκιαγραφεί ένα εναλλακτικό (για τον θρίαμβο του μεμονωμένου καταναλωτή) μονοπάτι προς την καταστροφή όπου στις γαλλικές εκλογές το 2022 νικητής είναι ο Mohammed Ben Abbes μετά από έναν αγώνα σώμα με σώμα με την Marine Le Pen. Το συγκεκριμένο δίδυμο μόνο τυχαίο δεν είναι. Προφητικό ίσως; Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί στην περίπτωση που δεν θα είμαστε ικανοί ή πρόθυμοι να αλλάξουμε την πορεία των πραγμάτων. Οι ελπίδες για ελευθερία της αυτοεπιβεβαίωσης και ανακοπή της ανόδου των κοινωνικών ανισοτήτων, που επενδύθηκαν στην δημοκρατία, απέτυχαν κατάφορα να πραγματοποιηθούν. Οι δημοκρατικές πολιτικές, και ακόμη περισσότερο η εμπιστοσύνη στην δημοκρατία ως ο καλύτερος δρόμος για την επίλυση των πιο σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων, είναι σε κρίση. Όπως υποστηρίζει και ο Pierre Rosanvallon, αυτοί που έχουν στα χέρια τους την εξουσία δεν απολαμβάνουν πλέον την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων, δρέπουν απλώς τα πλεονεκτήματα της δυσπιστίας απέναντι στους αντιπάλους και τους προκατόχους τους. Σε όλη την Ευρώπη βλέπουμε να υψώνεται μια παλίρροια αντιδημοκρατικών συναισθημάτων και μια μαζική «απόσχιση των πληβείων» (στην τωρινή τους μετενσάρκωση ως πρεκαριάτο) προς τα στρατόπεδα που είναι τοποθετημένα στα αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος, τα οποία όμως υπόσχονται την από κοινού αντικατάσταση της απαξιωμένης υψηλοφροσύνης με την αυθαιρεσία της απολυταρχίας, η οποία βέβαια δεν έχει ακόμη
δοκιμαστεί. Θεαματικές πράξεις βίας μπορεί να θεωρηθούν ως αναγνώριση της στροφής προς αυτή την κατάσταση. Ο λόγος του Προφήτη, του εκπρόσωπου του Αλλάχ επί της γης, είναι μόνο ένα από τα λάβαρα που χρησιμοποιούνται για να συσπειρώσουν τους εξευτελισμένους, τους στερημένους, τους εγκαταλελειμμένους, τους πεταγμένους και αποκλεισμένους, τους τρομαγμένους και τους αγανακτισμένους που ζητούν εκδίκηση. Υποστηρίξατε ότι η ηθική πάντα χρειάζεται το «Εγώ» και όχι το «Εμείς». Αυτό είναι το αντίθετο του φονταμενταλισμού. Είναι το «Εγώ», η επιβεβαίωση της ατομικότητας, ο τρόπος για να νικήσει η ηθική τον φονταμενταλισμό; Στην πρώτη του Αποστολική Προτροπή - Esortazione Apostolica, ο πάπας Φραγκίσκος αποκατέστησε την χαμένη ηθική διάσταση της παράδοσης μας - soumission - στον έκφυλο και αχαλίνωτο καπιταλισμό, τον τυφλωμένο από την λαγνεία του για κέρδη και τυφλό απέναντι στην ανθρώπινη δυστυχία. Δεν θα βρείτε πιο βαθιά και περιεκτική απάντηση στην ερώτησή σας: Στις μέρες μας η ανθρωπότητα βιώνει μια σημαντική στροφή στην ιστορία της, όπως διαπιστώνουμε και από τα επιτεύγματα που επιτυγχάνονται σε τόσους πολλούς τομείς. Μόνο να εξυμνήσουμε μπορούμε τα βήματα που γίνονται για να βελτιώσουν την ευημερία των ανθρώπων σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία και οι επικοινωνίες. Παράλληλα πρέπει να θυμόμαστε ότι πάρα πολλοί από τους συνανθρώπους μας μόλις και μετά βίας καταφέρνουν να επιβιώσουν μέρα με τη μέρα, και αυτό έχει πολύ βαριές συνέπειες, αρρώστιες εξαπλώνονται και οι καρδιές των ανθρώπων κατακλύζονται από φόβο και απόγνωση ακόμη και στις πλούσιες χώρες. Συχνά χάνεται η χαρά της ζωής, αυξάνεται η έλλειψη σεβασμού και η βία προς τους άλλους ενώ η ανισότητα είναι όλο και πιο εμφανής. Πρόκειται για έναν αγώνα επιβίωσης και συχνά με την ελάχιστη δυνατή αξιοπρέπεια.(…) Ακριβώς όπως και η εντολή «ου φονεύσεις» θέτει ένα ξεκάθαρο όριο προκειμένου να διαφυλάξει την αξία της ανθρώπινης ζωής, πρέπει αντίστοιχα σήμερα να θέσουμε ένα όριο σε μια οικονομία του αποκλεισμού και της ανισότητας. Μια τέτοια οικονομία σκοτώνει. Πως είναι δυνατόν να μην αποτελεί είδηση όταν κάποιος ηλικιωμένος άστεγος πεθαίνει εξαιτίας της έκθεσης του στο κρύο αλλά αντίθετα αποτελεί είδηση όταν το χρηματιστήριο χάνει δυο μονάδες; Αυτή είναι μια περίπτωση αποκλεισμού. Μπορούμε να συνεχίσουμε να είμαστε θεατές όταν υπάρχει φαγητό που πετιέται ενώ την ίδια στιγμή άνθρωποι λιμοκτονούν; Αυτή είναι μια περίπτωση ανισότητας. Σήμερα όλα υπάγονται στους νόμους της ανταγωνιστικότητας και την επιβίωση του δυνατότερου, όπου οι ισχυροί τρέφονται από τους ανίσχυρους. Κατά συνέπεια πολλοί είναι αυτοί που βλέπουν τους εαυτούς τους αποκλεισμένους και περιθωριοποιημένους: χωρίς δουλειά, χωρίς δυνατότητες, χωρίς καθόλου μέσα διαφυγής(…) . Οι άνθρωποι θεωρούνται καταναλωτικά αγαθά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και μετά να πεταχτούν. Έχουμε δημιουργήσει μια κουλτούρα «του πετάγματος» η οποία εξαπλώνεται και που πλέον δεν αφορά μόνο την εκμετάλλευση και την καταπίεση αλλά και κάτι καινούργιο. Ο αποκλεισμός σε τελική ανάλυση αφορά το τι σημαίνει το να είναι κάποιος κομμάτι της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Οι αποκλεισμένοι δεν αποτελούν πλέον την αρνητική πλευρά, τις παρυφές της κοινωνίας ή αυτούς που στερούνται των πολιτικών τους δικαιωμάτων. Για την ακρίβεια δεν αποτελούν καν κομμάτι αυτής της κοινωνίας. Οι αποκλεισμένοι δεν είναι αυτοί που τους έχουν εκμεταλλευτεί αλλά οι απόκληροι, τα «αποφάγια». Δεν έχω τίποτα άλλο να προσθέσω και τίποτα να αφαιρέσω. Ο Zygmunt Bauman είναι κοινωνιολόγος. Πηγή: Social Europe Μετάφραση: Θώμη Γάκη
Charlie Hebdo: Φόβος και παγκόσμιος πόλεμος
Συνέντευξη του Antonio Negri
Ποιες είναι οι επιπτώσεις, στη Γαλλία, από τα γεγονότα που ξεκινούν με τη σφαγή στο Charlie Hebdo και τελειώνουν -για τώρα- με την «Πορεία υπέρ της Δημοκρατίας»; Οι επιπτώσεις της επίθεσης της 7ης Ιανουαρίου είναι οι ίδιες όπως με όλες τις «τρομοκρατικές» επιθέσεις αυτού του είδους. Τώρα ξέρουμε το σκορ: εγκώμια για την ασφάλεια, εξύμνηση της αστυνομίας και των υπηρεσιών ασφαλείας, μίσος προς τον εχθρό, κλπ. Και, επιπλέον, στην περίπτωση αυτή, δαιμονοποίηση της Ισλαμικής απειλής. Ακόμη δεν γνωρίζουμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της πορείας της 11ης Ιανουαρίου. Για να είμαι πιο ακριβής: πολλοί θα σκεφτούν ότι τα τέσσερα εκατομμύρια Γάλλων όλων των χρωμάτων και των θρησκειών που διαδήλωσαν στο όνομα της «αδελφοσύνης» είχαν απλώς εξαπατηθεί και ότι δεν θα είναι σε θέση να κάνουν το δημοκρατικό πάθος τους κυρίαρχο απέναντι στη δύναμη του κρατικού ρατσισμού και στα κόλπα κυρίαρχων δυνάμεων. Αλλά νομίζω ότι αυτή η διαδήλωση θα μπορούσε να είναι η αρχή της ανατροπής αυτού του σεναρίου, και ότι θα μπορούσε να εμποδίσει - ή τουλάχιστον να αρχίσει να βάζει τέλος- τον κύκλο ανάπτυξης της φασιστικής και σοβινιστικής Δεξιάς στην Ευρώπη. Η διαδήλωση είχε θετικό πνεύμα: πραγματικά δεν έμοιαζε με την διαδήλωση των φασιστών και καθολικών φονταμενταλιστών το φθινόπωρο. Και φαίνεται να έχει προχωρήσει πέρα από αυτό που επιθυμούσε η πολιτική τάξη. Ας δούμε τι θα συμβεί. Θα δούμε αν έχει την πολιτική δύναμη να ανοίξει ξανά τον διάλογο με τα προάστια που είναι σε κατάσταση αναμονής από το 2005. Θα δούμε αν καταφέρει να ματαιώσει την ανόητη εργαλειοποίηση
της κρίσης που μπορεί να οδηγήσει μόνο σε σοβινισμό και φασισμό. Μόνο με αυτή την έννοια, θα είναι δυνατόν να εμποδίσει την άνοδο των εθνικιστικών, δεξιών δυνάμεων. Η Γαλλία χρειάζεται τα προάστια, η διαδήλωση της 11ης Ιανουαρίου τα θέλει και αυτό το είπε - σε όποιον ήταν πρόθυμος να ακούσει. Πιστεύετε ότι μπορεί να αντιμετωπίσουμε ένα τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, όπως πολλοί - όχι μόνο στην Ισλαμοφοβική Δεξιά - υποστηρίζουν; Όχι, δεν πιστεύω ότι θα υπάρξει ένας παγκόσμιος πόλεμος. Ούτε η ισλαμιστική επίθεση της 7ης Ιανουαρίου είναι ένα νέο Σεράγεβο, ούτε οι σύντροφοι του Charlie Hebdo ήταν ο αρχιδούκας Φερδινάνδος. Επιπλέον, οι πόλεμοι που έχουν ήδη διεξαχθεί σε αυτό το μέρος του κόσμου δε φαίνεται να έχουν τελειώσει ιδιαίτερα καλά. Τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι κάπου αλλού: στις θάλασσες της Κίνας. Αυτό είναι στο επίκεντρο των πραγμάτων, όπου τα πάντα θα μπορούσαν να ξεκινήσουν - ενώ μόνο ο Νετανιάχου θέλει πόλεμο με τους Άραβες (ακόμη και ενάντια στις επιθυμίες των Αμερικανών), καθώς επίσης και λίγοι ηλίθιοι οπαδοί της φανατικής Οριάνα Φαλάτσι. Όχι, δεν θα υπάρξει άλλος πόλεμος - ένας πραγματικός, μεγάλος - και αν οι ηγέτες μας ξεκινήσουν έναν τέτοιο πόλεμο, θα χάσουν, πρώτα απ’ όλα μέσα στις ίδιες τους τις χώρες και στη συνέχεια στο εξωτερικό, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Αλλά θέλουν να ριζώσουν το φόβο στις καρδιές μας. Σε αυτήν την κατάσταση πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι πραγματικά επείγον να οργανωθούμε πολιτικά. Να δημιουργήσουμε μια πολιτική κάθετα δομημένη οργάνωση από τον οριζόντιο χαρακτήρα των κινημάτων, μια οργάνωση που να είναι σε θέση να εκφράσει δύναμη και πολιτικά προγράμματα. Αυτό είναι επείγον, αν δε θέλουμε να φοβόμαστε πια, αλλά να νιώσουμε (όπως πολλοί στη διαδήλωση της 11ης Ιανουαρίου) ότι, στη φτώχεια και στην αδελφότητα μας, μπορούμε να κερδίσουμε. Ο Antonio Negri είναι Ιταλός πολιτικός φιλόσοφος. Πηγή: Verso Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος
Αντί Επιλόγου
Το «Κοίτα τον Ουρανό» είναι μια μικρή γωνιά στο διαδίκτυο, όπου δε θα βρει κανείς την είδηση αλλά μια απόπειρα ερμηνείας και ανάλυσής της. Το ιστολόγιό μας ξεκίνησε δειλά δειλά την λειτουργία του τον Μάιο του 2009. Μέχρι και σήμερα παραμένει μια προσπάθεια ερασιτεχνική και στηρίζεται στη καλή διάθεση και τον κόπο μερικών φοιτητών. Από το 2013 το περιεχόμενό του ισορροπεί ανάμεσα στην επικαιρότητα και το πολιτικό σχόλιο από τη μια και στην ανάλυση και την πολιτική θεωρία από την άλλη. Σε κύριο άξονα έχει αναδειχθεί η συστηματική μεταφραστική δουλειά των μελών του ιστολογίου. Στα δεκάδες άρθρα που έχουμε μεταφράσει συγαταλέγονται άρθρα των Slavoj Zizek, Immanuel Wallerstein, Chantal Mouffe, Philippe Marliere, Etienne Balibar, Tariq Ali, Srecko Horvat, Owen Jones, Jean-Paul Sartre, Guy Standing, Jaques Ranciere κι άλλων. Η επιλογή αυτή σχετίζεται και με την επιθυμία εμπλοκής μας με τη πολιτική θεωρία αλλά και με μια προσπάθεια να έρθουμε σε επαφή με τις διεθνείς εξελίξεις. Το θεματικό ψηφιακό περιοδικό για το Charlie Hebdo είναι η πρώτη προσπάθειά μας σε αυτό το πεδίο. Η απόφασή μας αυτή απαντά στην ανάγκη μεγαλύτερης ανάλυσης και κατανόησης των αιτίων που οδήγησαν στις δολοφονίες στο Charlie Hebdo, των αντιδράσεων και των συνεπειών που αυτές θα φέρουν. Κρίναμε ότι υπάρχουν θέματα στα οποία πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο, να τα διακρίνουμε από την υπόλοιπη ύλη της επικαιρότητας και να τα προσεγγίσουμε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Έτσι επιλέξαμε την συγκέντρωση μερικών άρθρων στη μορφή του ψηφιακού περιοδικού, το οποίο εξυπηρετεί το στόχο της συγκέντρωσης πληροφοριών και της εύκολης προσπελασιμότητάς τους ταυτόχρονα. Σκοπός μας είναι να επανέλθουμε με νέα θεματικά ψηφιακά περιοδικά. Μένει να αποδειχθεί εάν η εκτίμησή μας, ότι τέτοιες εκδόσεις είναι χρήσιμες, είναι σωστή.
Συντελεστές τεύχους: Επιμέλεια ύλης: Αντώνης Γαλανόπουλος Μεταφράσεις: Θώμη Γάκη, Αντώνης Γαλανόπουλος, Κωνσταντίνα Μαγγίνα, Σταματίνα Τσιμοπούλου Σχεδιασμός: Κωνσταντίνα Μαγγίνα
Στοιχεία Επικοινωνίας: http://afterhistory.blogspot.gr/
[email protected] https://www.facebook.com/afterhistory https://twitter.com/Afterhistory
