Antología griega Biblioteca de Apolodoro, Helénicas de Jenofonte y Fedón de Platón Selección de textos para las PAU de Griego de Cantabria
Araceli Fuentenebro Vírseda, José Ignacio Merino Martínez Helena Suárez Alonso Mar Vega Vega
Antología griega Biblioteca de Apolodoro, Helénicas de Jenofonte y Fedón de Platón Selección de textos para las PAU de Griego de Cantabria Coordinador
José Ignacio Merino Martínez Autores
Araceli Fuentenebro Vírseda José Ignacio Merino Martínez Helena Suárez Alonso Mar Vega Vega
Apolodoro de Atenas Antología griega [Recurso electrónico] : “Biblioteca” de Apolodoro, “Helénicas” de Jenofonte y “Fedón” de Platón : selección de textos paras las PAU de Griego de Cantabria / coordinador, José Ignacio Merino Martínez ; autores, Araceli Fuentenebro Virseda... [et al.]. — 2ª ed., digital. — Santander : Editorial de la Universidad de Cantabria, 2013. 139 p. D.L. SA. 119-2013. — ISBN 978-84-8102-671-9 1. Literatura griega. 2. Griego (Lengua) — Didáctica. I. Jenofonte. II. Platón. III. Merino Martínez, José Ignacio. IV. Fuentenebro Virseda, Araceli. 821.14’02 811.14’02:37.02 Esta edición es propiedad de la Editorial de la Universidad de Cantabria; cualquier forma de reproducción, distribución, traducción, comunicación pública o transformación sólo puede ser realizada con la autorización de sus titulares, salvo excepción prevista por la ley.
Texto sometido a evaluación externa Revisión | Digitalización: María Teresa Rivera Martín | emeaov Consejo Editorial Presidente: José Ignacio Solar Cayón Área de Ciencias Biomédicas: Jesús González Macías Área de Ciencias Experimentales: Mª Teresa Barriuso Pérez Área de Ciencias Humanas: Fidel Ángel Gómez Ochoa Área de Ingeniería: Luis Villegas Cabredo Área de Ciencias Sociales: Concepción López Fernández y Juan Baró Pazos Directora editorial: Belmar Gándara Sancho Primera edición, impresa, 2008 Segunda edición, digital, 2013 © Editorial de la Universidad de Cantabria Avda. de los Castros, s/n. 39005 Santander, Cantabria (España) Tlfno.-Fax: +34 942 201 087 www.libreriauc.es | www.unican.es/publicaciones ISBN: 978-84-8102-671-9 D. L.: SA 119-2013
ÍNDICE PRESENTACIÓN
11
INTRODUCCIÓN
13
ABREVIATURAS
17
BIBLIOTECA DE APOLODORO
18
1. LA BIBLIOTECA, UN MANUAL DE MITOLOGÍA
18
2. CUESTIÓN DE LA AUTORÍA
18
3. PROBLEMA DE LA DATACIÓN
19
4. FINALIDAD, FUENTES Y ESTILO
19
5. CONTENIDO DE LA BIBLIOTECA
20
6. NUESTROS FRAGMENTOS
21
7. TEXTOS SELECCIONADOS
23
7.1. DIOSES OLÍMPICOS Texto 1. Nacimiento de Zeus Texto 2. Reparto del mundo Texto 3. Nacimiento de Atenea Texto 4. Apolo y Ártemis Texto 5. Apolo y Marsias Texto 6. El rapto de Perséfone Texto 7. Orfeo y Eurídice Texto 8. Prometeo encadenado
23
6
ANTOLOGÍA GRIEGA
Texto 9. Fin del diluvio Texto 10. Ío, sacerdotisa de Hera Texto 11. Sémele y Zeus Texto 12. Dioniso y Penteo Texto 13. Atenea y Posidón luchan por el Ática Texto 14. Primeras andanzas de Hermes 7.2. EDIPO
32
Texto 15. Nacimiento de Edipo Texto 16. La Esfinge Texto 17. Edipo y la Esfinge Texto 18. Causa del enfrentamiento entre Eteocles y Polinices Texto 19. Monomaquia de Eteocles y Polinices Texto 20. Antígona 7.3. HERACLES
35
Texto 21. Nacimiento de Heracles Texto 22. La Hidra de Lerna Texto 23. Las aves del lago Estinfálide Texto 24. Las columnas de Heracles 7.4. TESEO
38
Texto 25. Origen del Minotauro Texto 26. Teseo y el Minotauro Texto 27. Pérdida de Ariadna y muerte de Egeo Texto 28. Dédalo e Ícaro 7.5. PERSEO
41
Texto 29. Dánae y su hijo Perseo Texto 30. Perseo y la gorgona Medusa 7.6. JASÓN Texto 31. Jasón y el vellocino de oro Texto 32. Los Argonautas llegan a la isla de Lemnos
42
7
Índice
Texto 33. Medea, enamorada, promete ayuda a Jasón Texto 34. Medea se venga del traidor Jasón 7.7. CICLO TROYANO
45
Texto 35. La manzana de la discordia Texto 36. Nacimiento de Aquiles Texto 37. El sueño de Hécuba Texto 38. El juramento de Tindáreo Texto 39. El sacrificio de Ifigenia Texto 40. Muerte de Patroclo Texto 41. El caballo de madera Texto 42. Regalo funesto Texto 43. Saqueo de Troya 7.8. ODISEA
50
Texto 44. Odiseo en la cueva de Polifemo Texto 45. “Nadie” ataca a Polifemo Texto 46. Las Sirenas Texto 47. La tela de Penélope 8. SINTAXIS ORACIONAL
54
9. ÍNDICE DE NOMBRES PROPIOS
55
HELÉNICAS DE JENOFONTE
63
1. VIDA
63
2. OBRA
64
3. IDEOLOGÍA
66
4. MÉTODO HISTORIOGRÁFICO
67
5. LENGUA Y ESTILO
67
6. CONTENIDO DE LAS HELÉNICAS
67
7. NUESTROS FRAGMENTOS
69
8. TEXTOS SELECCIONADOS
71
8
ANTOLOGÍA GRIEGA
8.1. REGRESO DE ALCIBÍADES
71
Texto 1. Operaciones militares Texto 2. Alcibíades elegido general Texto 3. Acogida triunfal Texto 4. Alcibíades jefe absoluto Texto 5. Andros derrotada tras su defección 8.2. BATALLA DE LAS ARGINUSAS
74
Texto 6. Lacedemonios y atenienses frente a frente Texto 7. Las condiciones atmosféricas retrasan el ataque Texto 8. Victoria ateniense Texto 9. Los náufragos abandonados 8.3. PROCESO DE LOS GENERALES VENCEDORES DE LAS ARGINUSAS 77 Texto 10. Los atenienses cesan a los estrategos Texto 11. El Consejo encarcela a los estrategos Texto 12. Los generales son juzgados Texto 13. Las artimañas deTerámenes Texto 14. Calixeno propone la condena a muerte Texto 15. Euriptólemo intenta impedirlo Texto 16. Comienza el discurso de defensa Texto 17. “Son calumniados por los culpables” Texto 18. El decreto de Canono Texto 19. “Castigáis a los vencedores de vuestros enemigos” Texto 20. Votación y condena a muerte Texto 21. Arrepentimiento posterior del pueblo 8.4. DERROTA DE ATENAS Texto 22. Los colonos obligados a regresar Texto 23. Pánico por la derrota Texto 24. Dominio de Esparta Texto 25. Atenas sitiada
85
9
Índice
Texto 26. El hambre y las negociaciones Texto 27. Desesperación ante el fracaso Texto 28. La situación se demora Texto 29. Terámenes negocia Texto 30. Libres de la esclavitud Texto 31. Ratificación de las condiciones de paz Texto 32. Lisandro en el Pireo 9. SINTAXIS ORACIONAL
93
10. ÍNDICE DE NOMBRES PROPIOS
94
FEDÓN DE PLATÓN
97
1. VIDA
97
2. OBRA
98
3. PENSAMIENTO POLÍTICO
99
4. LA TEORÍA DE LAS IDEAS
100
5. EL DIÁLOGO PLATÓNICO
101
6. CONTENIDO DEL FEDÓN
103
7. NUESTROS FRAGMENTOS
104
8. TEXTOS SELECCIONADOS
106
8.1.EQUÉCRATES Y FEDÓN DIALOGAN SOBRE SÓCRATES
106
Texto 1. ¿Estuviste presente…? Texto 2. Extrañeza de Equécrates Texto 3. Peregrinación a Delos Texto 4. Ciudad libre de impurezas y de muerte Texto 5. Insistencia de Equécrates 8.2.ÚLTIMA CONVERSACIÓN DE SÓCRATES Texto 6. Sócrates se dirige a sus discípulos Texto 7. Critón le pregunta su última voluntad Texto 8. ¿Cómo debe ser el entierro?
109
10
ANTOLOGÍA GRIEGA
Texto 9. Lo que se sepulta es el cuerpo 8.3.SÓCRATES SE PREPARA
112
Texto 10. Sócrates se lava Texto 11. Últimos momentos con su familia 8.4.SÓCRATES Y EL CARCELERO
113
Texto 12. El anuncio final Texto 13. Eres el más noble Texto 14. ¡Que alguien traiga el veneno! 8.5.LA CICUTA
115
Texto 15. Un esclavo trae la cicuta Texto 16. Sócrates impasible Texto 17. ¿Puede hacerse una libación? Texto 18. Sócrates bebe la cicuta 8.6.REACCIÓN DE LOS AMIGOS
118
Texto 19. Desconsuelo de los amigos Texto 20. Llanto de los discípulos Texto 21. Sócrates consuela a sus discípulos 8.7.FINAL
120
Texto 22. Sócrates se aproxima a su final Texto 23. El veneno hace efecto Texto 24. Últimas palabras de Sócrates Texto 25. Fedón ensalza a Sócrates 9. SINTAXIS ORACIONAL
123
10. ÍNDICE DE NOMBRES PROPIOS
124
ANEXOS
125
1. LISTADO GENERAL DE ÉTIMOS
125
2. HELENISMOS
133
3. MODELO DE FICHA
139
PRESENTACIÓN La publicación de una antología con textos seleccionados de autores griegos constituye un fenómeno poco habitual a comienzos del siglo XXI, momento en que la sociedad mundial está inmersa en una revolución técnica acelerada. En estos años, las humanidades en general y las lenguas clásicas en particular, no son objeto de atención, ni para investigar ni para formar, por parte de los dirigentes de las políticas educativas en los diferentes países. El recorte de los contenidos de latín y griego en los planes de estudio de los distintos estados que componen la Comunidad Europea es patente en todos los niveles académicos y la cultura clásica está inmersa en un abandono general. Apostar por la publicación de una obra con textos en griego, destinada a las primeras fases del aprendizaje de esta lengua, supone un reto en este momento histórico pero la cultura de Grecia en la Antigüedad se revive en la actualidad por medio de la democracia con Atenas como modelo originario, la novela histórica vivifica personajes y hazañas relevantes y los monumentos arqueológicos están vivos en los lugares donde cumplieron su función histórica para deleite de sus visitantes. La realización de esta Antología Griega obedece al afán de los autores y al deseo de los profesores de Griego de Cantabria, evidente en las reuniones periódicas de Coordinación de Griego, de utilizar un instrumento común en Segundo de Bachillerato, diseñado para el nivel académico necesario en el alumno para la PAU. Apolodoro, Jenofonte y Platón, con sus obras Biblioteca, Helénicas y Fedón respectivamente, nos aproximan a tres formas de expresarse y a tres aspectos relevantes de la cultura y civilización de la Grecia antigua como la mitología y sus héroes, la historia y sus protagonistas y el pensamiento propio de los filósofos. A su vez los textos se han elegido con el doble criterio del tema y de la debida gradación en el aprendizaje de la lengua griega y las notas ponen al
12
ANTOLOGÍA GRIEGA
alumno en la pista sobre la traducción correcta pero evitando en lo posible el dársela hecha. Agradezco sinceramente a los profesores que han hecho posible esta Antología Griega y a la Asociación de Profesores de Latín y Griego de Cantabria por su entusiasmo en preservar, reflexionar y revitalizar las lenguas clásicas y la cultura grecolatina en todos sus aspectos. Su trabajo se está evidenciando, curso a curso, en la Enseñanza Secundaria y un fiel reflejo constituye esta publicación que acoge PubliCan-Ediciones de la Universidad de Cantabria y que, no dudo, se utilizará para la preparación de la PAU en Cantabria y en otras comunidades.
José Manuel Iglesias Gil Catedrático de Hª Antigua de la Universidad de Cantabria Coordinador de Griego de la PAU
INTRODUCCIÓN Ante la preocupación por la idoneidad de los textos y autores que trabajamos en la preparación de la PAU y por su grado de dificultad sintáctica y morfológica, varios profesores nos propusimos elaborar una antología1 de textos de la Biblioteca de Apolodoro que ampliara y sustituyera el limitado repertorio que veníamos utilizando durante los últimos años. Dada la buena acogida que tuvo entre nuestros alumnos y el profesorado que asiste regularmente a las reuniones periódicas de la PAU de Griego y, en especial, animados por el Coordinador de la Universidad de Cantabria de nuestra asignatura, el catedrático de Hª Antigua, D. José Manuel Iglesias Gil, decidimos aumentar esa primera selección de textos a las obras de los otros autores que entraban en las pruebas de acceso, a saber, Helénicas de Jenofonte y Fedón de Platón. Tradicionalmente los textos que se traducen en 2º de Bachillerato como preparación para las pruebas de acceso a la Universidad se agrupan en dos categorías: los que presentan una menor dificultad en cuanto a la complejidad de la sintaxis, del estilo y del argumento (buena piedra de toque para poner a prueba los rudimentos morfológicos y sintácticos aprendidos el curso anterior) y los que nos permiten enfrentarnos con un texto griego clásico con todas las consecuencias en cuanto a la forma y a la profundidad de contenido. Apolodoro o, mejor dicho, la Biblioteca pertenece, sin duda, al primer grupo y presenta un grado de dificultad asequible para un primer contacto con la traducción de un autor. Si bien es cierto que la Biblioteca, a pesar de su simpleza narrativa y de su griego poco elegante, está adornada por cierta ingenuidad y, sobre todo, pensando en el interés de nuestros alumnos, tiene a su favor una enorme atractivo: la riqueza de las sugerentes narraciones míticas. En una situación intermedia se encontraría la prosa 1
Un grupo de profesores, al amparo del Ciefp de Torrelavega, formamos un Grupo de Trabajo y durante el curso 2006-7 elaboramos la siguiente selección: Dioses y Héroes. Antología de textos de Apolodoro, 2007, Puente San Miguel.
14
ANTOLOGÍA GRIEGA
de Jenofonte, tradicionalmente modelo de clasicismo y, justamente por eso, considerado autor más que adecuado para la iniciación a los estudios de lengua griega. Su popularidad o el hecho de ser más accesible que Tucídides han provocado no poco rechazo, pero no es menos cierto que ante la falta de rigor y racionalidad destaca por la viveza en la narración de los hechos históricos y su penetración psicológica en la caracterización de determinados personajes. Finalmente, Platón supone el último peldaño en la culminación de la preparación filológica que exige la traducción de textos: vencidas las dificultades de la gramática, hay que ser capaz de percibir las sutilezas del estilo, la profundidad de pensamiento y la fina ironía que destilan muchos de sus textos. La presente antología, fruto de un laborioso proceso de decantación en su experimentación en el aula, contiene ciento cuatro fragmentos, que van precedidos por un índice con las abreviaturas que nos vamos a encontrar en las notas a los textos. Aunque es fácil resolver la mayor parte de ellas, decidimos incluir esta relación para facilitar su consulta a los alumnos. Hemos seguido, siempre que nos ha sido posible, las abreviaturas utilizadas por el habitualmente manejado Diccionario manual, Griego-Español, de José M. Pabón, ed. Bibliograf, Barcelona. La selección de textos se aglutina en torno a cada uno de los autores antologados: Apolodoro (47 textos), Jenofonte (32 textos) y Platón (25 textos), que van antecedidos por una breve presentación2 de las respectivas vidas, obras, características del contenido y estilo, así como una sucinta contextualización de los fragmentos que se han seleccionado. Cada texto presenta la siguiente estructura: el encabezamiento donde figura la numeración correlativa de cada autor de la antología y un breve título significativo. A continuación una escueta nota informativa que pretende contextualizar el fragmento que se va a traducir. En tercer lugar, nos encontramos con el texto griego3 propiamente dicho, que tiene una extensión variable entre seis y ocho líneas aproximadamente y en el que se han insertado notas que remiten al apartado correspondiente. En la parte inferior derecha consignamos la cita que permite su localización en las ediciones utilizadas. En la última parte, por un lado, proporcionamos información de carácter sintáctico (tipos de proposiciones subordinadas y construcciones de participio e infinitivo que aparecen en el texto) y, por otro, facilitamos –con números que responden a las llamadas dentro del texto– notas de carácter morfológico, léxico, aclaraciones sobre el contenido, usos casuales poco frecuentes, etc…
2
3
Para profundizar en la información sobre cada autor remitimos a la abundante y pormenorizada bibliografía que proporcionan los manuales de Literatura griega al uso, así como a las introducciones de las traducciones más prestigiosas. Para la escritura del griego utilizamos el programa Sibylla (uno de los recursos educativos que proporciona de manera gratuita la web Palladium, iniciativa del Ministerio de Educación y Ciencia a través del CNICE) con el tipo de letra Palatino Linotype y un cuerpo de 11 puntos.
Introducción
15
Al final de los textos de cada autor incluimos una relación de las construcciones sintácticas que hacen referencia numérica a los textos donde aparecen. Esto puede facilitar que se encuentre rápidamente una determinada estructura sintáctica que el profesor necesite trabajar. También se incluye un índice (griego-español) de nombres propios (dioses, héroes, monstruos, lugares, nombres de persona, gentilicios…) con su enunciado y una sucinta información de carácter general, así como una referencia numérica que remite al texto en el que aparece. Hemos procurado ser rigurosos en el manejo de los textos y respetar las ediciones de referencia4. Sólo nos hemos apartado de ellas en aras de la claridad y la comprensión del texto por parte de nuestros alumnos. En efecto, las diferencias básicas con respecto a estas ediciones, que no vamos a pormenorizar aquí por tratarse de una edición escolar, se reducen, por un lado, a la supresión o modificación de algunas palabras, sintagmas o fragmentos por considerarlos inadecuados debido a su dificultad sintáctica, morfológica o falta de relevancia desde el punto de vista del contenido; por otro, a la sustitución de algunos pronombres por los nombres propios a los que hacen referencia. Las ediciones seguidas para el establecimiento del texto de nuestra antología han sido las siguientes: Apollodorus. The Library. Translated by James George Frazer. Loeb Classical Library. Harvard University Press, 1921 (9ª edición 2001). 2 vol. Apollodoro. I Miti Greci. A cura di Paolo Scarpi. Traduzione di Maria Grazia Ciani. Fondazione Lorenzo Valla, Arnoldo Mondadori Editore. 1996 (8ª ed. 2005). Xenophontis Opera omnia. Recognovit brevique adnotatione critica instruxit E. C. Marchant. Tomus I. Historia graeca. Oxford Classical Texts. 1900 (14ª imp. 1990). Platonis Opera. Recognovit brevique adnotatione critica instruxit Ionnes Burnet. Tomus I. Phaedo. Oxford Classical Texts. 1900 (18ª imp. 1987). El presente trabajo se completa con unos anexos que pretenden facilitar el trabajo de los étimos griegos que más rendimiento tienen en castellano. En un primer apartado se incluye un listado general de étimos con el término griego, el monema o monemas correspondientes en castellano y su traducción. En segundo lugar, se proporciona el listado alfabético de los ochenta étimos que entran en la prueba de selectividad y se proporcionar unos cuantos helenismos. Por último, se 4
Para la selección de los fragmentos en el caso de Jenofonte y Platón, hemos seguido el texto griego, como acordamos en la reunión de coordinación de la Pau, de la excelente selección propuesta por el libro ya agotado: Grupo Método, Praxis. Griego COU. Método activo, Valencia, Mistral Libros, 1987. Si bien es cierto que la información sobre los autores, la división en fragmentos, titulación, contextualización, citas, presentación de las notas, información sintáctica e índices son completa responsabilidad nuestra.
16
ANTOLOGÍA GRIEGA
presenta a modo de sugerencia un modelo de ficha para trabajar con los alumnos cada uno de los ochenta étimos anteriores. José Ignacio Merino Martínez Presidente de la Asociación de Profesores de Latín y Griego de Cantabria Coordinador de la Antología
ABREVIATURAS ac. act. aor. c. dat. fut. gen. impf. imp. ind. inf. m. n. med. nom. opt. part. pas. perf. pl. plpf. pres. sing. subj. suj.
acusativo activo aoristo complemento dativo futuro genitivo imperfecto imperativo indicativo infinitivo masculino neutro media nominativo optativo participio pasivo perfecto plural pluscuamperfecto presente singular subjuntivo sujeto
BIBLIOTECA DE APOLODORO 1. La Biblioteca, un manual de mitología La Biblioteca es uno de los más importantes instrumentos para el estudio sistemático de la mitología griega y, por lo tanto, imprescindible para cualquier investigación sobre las manifestaciones artísticas de la Grecia antigua, siempre llenas de referencias mitológicas. Su autor, que sin duda no tenía pretensiones literarias ni afán racionalista, recopiló con diligencia todos los mitos griegos conocidos e, intentando conciliar las distintas versiones del mito, a veces discrepantes o contradictorias, que ofrecían sus fuentes, los organizó en genealogías, desde el origen del universo hasta el regreso de Ulises. 2. Cuestión de la autoría Especular sobre la identidad del autor de la Biblioteca probablemente es un intento vano. Apolodoro, nombre comúnmente trasmitido por los manuscritos y por la tradición indirecta, en la antigüedad era identificado con el famoso gramático y anticuario Apolodoro de Atenas, que vivió en torno a la mitad del siglo II a. C. Tras militar en la escuela filosófica de Epicuro, abandona Alejandría para establecerse en Pérgamo, ciudad en la que le sorprendería la muerte en el año 119 a. C. Fue autor de varias obras hoy desaparecidas entre las que destacan, un tratado en veintidós libros Sobre los dioses y también una Crónica en versos yámbicos, en que establece la cronología de la historia de Grecia desde la caída de Troya hasta el 144 a. C. El patriarca Focio en el siglo IX leía la Biblioteca considerándola precisamente obra de Apolodoro de Atenas y a él se refieren todavía las citas de otros eruditos bizantinos: evidentemente, durante la época bizantina el manual de Apolodoro era ya la indiscutible autoridad en el campo de la mitología antigua. Pero hay que descartar que Apolodoro el gramático y el autor de la Biblioteca puedan coincidir. Apolodoro el ateniense era, de hecho, un importante literato y no un oscuro recolector de material mítico, como nuestro autor; era un evemerista, que practicaba la interpretación alegórica de los mitos, por consiguiente, un hombre dedicado al reexamen exegético del patrimonio tradicional y no a operaciones de mitografía divulgativa. Nunca pudo estar más alejado del espíritu de la Biblioteca que contiene, bien organizadas pero acríticamente narradas, las tradiciones
Biblioteca de Apolodoro
19
legendarias de los griegos. Además de esto, en la Biblioteca se cita entre las fuentes el nombre de Cástor, identificable con bastante certeza con el cronista Cástor de Rodas, que escribió en torno a la mitad del siglo I a. C. (terminus post quem), lo que evidentemente hace inviable la identificación del autor de nuestra obra con Apolodoro el ateniense. La posible causa de la errónea atribución tal vez sea debida a dos hechos: por un lado, a la existencia y fama del gramático y tratadista Apolodoro de Atenas, autor de obras de contenido mitológico y muy difundidas en la antigüedad; por otro lado, al comentario del patriarca Focio de Constantinopla que decía haber leído una Biblioteca de un tal Apolodoro gramático cuyo tema era de contenido mitológico, entre otras cosas. En definitiva, la atribución del texto al gramático, historiador, mitógrafo y erudito griego Apolodoro es incorrecta y, en la actualidad, no está aceptada por la mayoría de los estudiosos. En consecuencia, lo escrupulosamente acertado sería referirse al autor de la obra como Pseudo-Apolodoro, si bien, por convención, por inercia o por comodidad, se le sigue llamando Apolodoro. El análisis lingüístico del texto, la ausencia de racionalización o intento de interpretar el mito y, sobre todo, la cronología interna que nos proporciona la obra imposibilita la autoría de Apolodoro el Gramático. 3. Problema de la datación También la época de nuestro autor resulta poco precisable. El primero en citar la Biblioteca fue el patriarca bizantino Focio, que vivió en el siglo IX, pero hay evidencias de que trozos de la obra fueran utilizados por Zenobio en la época del emperador Adriano (117/138 d.C.). Es improbable que sea posterior al siglo II d.C., porque su amplísimo conocimiento de las fuentes antiguas y raras podría explicarse difícilmente en una etapa de declive cultural, como fue la que se inauguró con el siglo III d.C. Por consiguiente, dado su estilo, la finalidad para la que ha sido concebida la obra (manual mitográfico dirigido a un público culto) y teniendo en cuenta otras evidencias internas (cita del analista romano Cástor), es probable que el autor de la Biblioteca haya creado su obra entre los siglos I y II d.C., época favorable a los compendios y compilaciones eruditas, desde luego no antes del 61/60 a. C. 4. Finalidad, fuentes y estilo En época imperial aparecen manuales generales que servían para dar a las personas cultas información para sus lecturas y viajes, entretenimiento y también un instrumento de uso en los discurso retóricos, sin excluir el afán de cultivarse por la vía rápida. El manual más completo y famoso es la Biblioteca, que abarca toda la materia mitológica sobre los dioses y héroes griegos: comienza con la teogonía, narra los linajes heroicos, culmina con la guerra de Troya y acaba con la muerte de Ulises.
20
ANTOLOGÍA GRIEGA
El autor ha seguido las mejores fuentes literarias disponibles para cada mito y ha tenido el cuidado de señalar, cuando es necesario, las controversias. Muchas fuentes, como Homero, Hesíodo, Píndaro y los poetas trágicos son bien conocidas. De algunas como Ferécides de Leros (500-450 a. C.), Acusilao de Argos (c. 500 a. C.) y Asclepíades de Tragilo (s. IV a. C.), tenemos fragmentos razonables. Del Catálogo de las mujeres (c. 550 a. C.), en cuyo plan expositivo parece basarse la Biblioteca, también tenemos numerosos fragamentos. Pero de las obras de Eumelo y Asio, por ejemplo, no tenemos prácticamente nada. En numerosas ocasiones utiliza fuentes anónimas, cuando emplea fórmulas como “algunos dicen”, “dicen”, “según unos”… En un principio el compendio de datos, dioses y héroes podría parecer una exposición fría, seca y poco elegante, no obstante la obra está hilada por medio de narraciones ágiles y en ocasiones dotada de cierta garra. Si bien no tiene un estilo depurado, muestra inhabilidad en la composición (detalles insignificantes ocupan demasiado espacio, o al revés, desorden cronológico, repeticiones de hechos y expresiones…) y, en muchas ocasiones, cae en la erudicción, cumple sobradamente su finalidad de tratado mitográfico de consulta. 5. Contenido de la Biblioteca El texto, que nos conduce −sin que el autor emita ningún juicio, ni haya ningún intento de racionalización− desde los primeros tiempos míticos (teogonía) hasta las fronteras de la historia (nostoi de los aqueos combatientes en Troya), es bastante largo y ocupa poco más de 350 páginas, distribuidas en dos volúmenes, en la edición de Frazer (1921). Las leyendas son tratadas de forma abreviada (aunque no se trata de resúmenes), pero completa. El autor da muestras de su erudición en la cita prolija de las fuentes y en la enumeración de nombres y genealogías. Se distribuyen los relatos míticos a lo largo de tres libros (I, II, III) y terminan un tanto abruptamente al final del libro tercero. Un epítome independiente de los manuscritos que contienen los libros, descubierto a finales del siglo XIX, afortunadamente completa, a partir de la historia de Teseo, el final interrumpido. Libro I. Descendientes de Urano y Gea: los titanes, Crono, los dioses olímpicos (1-6). Prometeo y la creación de la humanidad, Deucalión y Pirra, los descendientes de Eolo, los Argonautas (7-9). Libro II. La familia de Ínaco: Foroneo, Dánao, Acrisio y Preto, Perseo, Anfitrión, Heracles y sus hazañas (1-8). Libro III. La familia de Agenor: Europa, Cadmo, Edipo, los siete contra Tebas, los Epígonos (1-8). La familia de Pelasgo: Licaón, Calisto, Auge y Atalanta (8-9). La familia de Atlas: Idas y Linceo, Cástor y Polideuces, Asclepio, Laomedonte, Titono (10-12). La familia de Asopo: Egina, Éaco, Peleo, Telamón (12-13). Los reyes de Atenas: Cécrope, Céfalo, Egeo, Teseo (14-16).
Biblioteca de Apolodoro
21
Epítomes: Continuación de los reyes de Atenas (1). La familia de Pélope (2). La guerra de Troya (3), la ira de Aquiles (4), últimas luchas, el caballo de Troya y la caída de la ciudad (5). El retorno de los héroes, las aventuras de Orestes (6) y de Odisea (7). 6. Nuestros fragmentos Los primeros textos (1-14) hacen referencia a los principales dioses olímpicos. Del libro I se han extraído los episodios relativos al nacimiento de Zeus, reparto del mundo, nacimiento de Atenea, Apolo y Ártemis, el desafío de Marsias a Apolo, el rapto de Perséfone, el vano intento de Orfeo para rescatar a Eurídice, el castigo de Prometeo y el final del diluvio. Del libro II, las andanzas de Ío vigilada por Argos. Del libro III, las consecuencias del amor de Zeus a Sémele, la muerte de Penteo por oponerse a Dioniso, la disputa por el dominio del Ática entre Atenea y Posidón y el robo de Hermes de los rebaños de Apolo. Los siguientes textos (15-20), sacados del libro III, se centran en la desgraciada figura de Edipo y tratan aspectos de su vida que van desde el oráculo pronunciado antes de su nacimiento hasta el trágico destino de su hija Antígona, pasando por la descripción de la terrible esfinge, la resolución del enigma y el enfrentamiento fratricida entre sus hijos Eteocles y Polinices. Los cuatro textos (21-24) relativos a Heracles hacen todos referencia al libro II y en ellos se nos narran los prodigios que acompañan al nacimiento de héroe, el enfrentamiento con la Hidra de Lerna, la huida de las aves del lago Estinfálide y el episodio de las vacas de Gerión. El mítico héroe ateniense Teseo reúne en torno a su figura los siguientes textos (25-28), uno del libro III y los restantes del epítome I, en que se cuentan el enfrentamiento con el monstruoso Minotauro, la muerte de su padre Egeo tras el abandono de Ariadna y el conocido pasaje de la huida del laberinto de Dédalo e Ícaro. Del nacimiento de Perseo, fruto de los amores de Dánae y Zeus, y de su enfrentamiento con Medusa versan los textos 29 y 30 del libro II. Del libro I, las peripecias de Jasón y los argonautas en busca del vellocino de oro, su llegada a la isla de Lemnos, desierta de hombres, el enamoramiento de Medea y su posterior venganza en pago de la traición de Jasón ocupan los textos 31-34. El ciclo troyano contiene un gran número de textos, aportados por los epítomes (35-43). Nos relatan el episodio de la manzana de la discordia, causa mítica de la guerra de Troya, el nacimiento del principal de sus protagonistas, Aquiles, el sueño funesto de Hécuba, el juramento de Tindáreo, el sacrificio de Ifigenia, la muerte en combate de Patroclo vestido con las armas de Aquiles, la
22
ANTOLOGÍA GRIEGA
construcción del caballo de madera, su ofrenda a la divinidad y la destrucción definitiva de la ciudad de Ilión. En el último apartado, también obtenido de los epítomes, se recogen las referencias a la Odisea (textos 44-47): llegada a la isla de los crueles cíclopes, la estratagema para vencer a Polifemo, el ingenio de Odiseo para navegar cerca de las Sirenas y escuchar su melodioso canto sin peligro y el engaño de Penélope a los pretendientes con su interminable tela.
23
Biblioteca de Apolodoro
7. Textos seleccionados
7.1. DIOSES OLÍMPICOS
TEXTO 1 Nacimiento de Zeus Rea engendra a Zeus en Creta para que sea criado por los curetes y las ninfas a ocultas de su padre Cronos.
Ῥέα παραγίγνεται μὲν εἰς Κρήτην, γεννᾷ1 δὲ ἐν ἄντρῳ τῆς Δίκτης Δία2. καὶ τοῦτον μὲν δίδωσι3 τρέφεσθαι Κούρησί τε καὶ ταῖς Μελισσέως παισὶ νύμφαις, Ἀδραστείᾳ τε καὶ Ἴδῃ. αὗται μὲν οὖν τὸν παῖδα ἔτρεφον τῷ τῆς Ἀμαλθείας γάλακτι, οἱ δὲ Κούρητες ἔνοπλοι ἐν τῷ ἄντρῳ τὸ βρέφος φυλάσσοντες τοῖς δόρασι τὰς ἀσπίδας συνέκρουον, ἵνα μὴ τῆς τοῦ παιδὸς φωνῆς ὁ Κρόνος ἀκούσῃ4. Apolodoro, Biblioteca I, 1, 6-7 Sintaxis oracional • Infinitivo con valor final • Participio apositivo • Adverbial final
Notas 1. γεννάω. 2. Acus. de Ζεύς, Διὸς . 3. 3ª sing. pres. ind. act. de δίδωμι: dar algo (+ acus.) a alguien (+ dat.) para hacer algo (+ inf.). 4. Subj. aor. (+ gen.).
TEXTO 2 Reparto del mundo Los cíclopes, aliados de Zeus, proporcionan distintos atributos a Zeus, Posidón y Plutón para que dominen a los Titanes.
καὶ Κύκλωπες τότε Διὶ1 μὲν διδόασι2 βροντὴν καὶ ἀστραπὴν καὶ κεραυνόν, Πλούτωνι δὲ κυνέην, Ποσειδῶνι δὲ τρίαιναν· οἱ δὲ τούτοις ὁπλισθέντες3 κρατοῦσι4 Τιτάνων, καὶ καθείρξαντες Ταρτάρῳ τοὺς Ἑκατόγχειρας κατέστησαν5 φύλακας6. αὐτοὶ δὲ διακληροῦνται περὶ τῆς
24
ANTOLOGÍA GRIEGA
ἀρχῆς, καὶ λαγχάνει Ζεὺς μὲν τὴν ἐν οὐρανῷ δυναστείαν, Ποσειδῶν δὲ τὴν ἐν θαλάσσῃ, Πλούτων δὲ τὴν ἐν Ἅιδου7. Apolodoro, Biblioteca I, 2, 1 Sintaxis oracional • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Dat. de Ζεύς, Διὸς. 3ª pl. pres. ind. act. de δίδωμι. Part. aor. pas. de ὁπλίζω. Rige gen. 3ª pl. aor. ind. act.de καθίστημι. C. predicativo. ἐν Ἅιδου = ἐν Ἅιδου οἴκῳ: en la mansión del Hades.
TEXTO 3 Nacimiento de Atenea Zeus deja encinta de una niña a Metis, pero, por temor a la profecía de Gea, decide devorar a la embarazada.
μίγνυται δὲ Ζεὺς Μήτιδι, μεταβαλλούσῃ εἰς πολλὰς ἰδέας ὑπὲρ τοῦ μὴ συνελθεῖν, καὶ αὐτὴν γενομένην ἔγκυον καταπίνει, ἐπείπερ ἔλεγε Γῆ γεννήσειν παῖδα μετὰ τὴν μέλλουσαν ἐξ αὐτῆς γεννᾶσθαι κόρην, ὃς οὐρανοῦ δυνάστης γενήσεται. τοῦτο φοβηθεὶς1 κατέπιεν2 αὐτήν· ὡς δ΄ ὁ τῆς γενέσεως ἐνέστη3 χρόνος, πλήξαντος αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν πελέκει Προμηθέως ἢ καθάπερ ἄλλοι λέγουσιν Ἡφαίστου, ἐκ κορυφῆς Ἀθηνᾶ σὺν ὅπλοις ἀνέθορεν4. Apolodoro, Biblioteca I, 3, 6 • • • • • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Infinitivo sustantivado Adverbial causal Sustantiva de infinitivo Participio atributivo Adjetiva Adverbial temporal Genitivo absoluto Adverb. comparativa-modal
1. 2. 3. 4.
Notas Part. aor. pas. de φοβέω. καταπίνω. 3ª sing. aor. ind. act. de ἐνίστημι: presentarse. 3ª sing. aor. ind. act. de ἀναθρῴσκω.
25
Biblioteca de Apolodoro
TEXTO 4 Apolo y Ártemis Fruto de una nueva aventura, Zeus tiene de Leto dos hijos en la isla de Delos: Ártemis, diosa de la caza, y Apolo, dios de la adivinación.
Λητὼ δὲ συνελθοῦσα Διὶ1 κατὰ τὴν γῆν ἅπασαν ὑφ΄ Ἥρας ἠλαύνετο, μέχρις εἰς Δῆλον ἐλθοῦσα γεννᾷ2 πρώτην Ἄρτεμιν, ὕστερον Ἀπόλλωνα ἐγέννησεν. Ἄρτεμις μὲν οὖν τὰ περὶ θήραν ἀσκήσασα παρθένος ἔμεινεν3, Ἀπόλλων δὲ τὴν μαντικὴν μαθὼν παρὰ Πανὸς τοῦ Διὸς καὶ ῞Yβρεως ἧκεν εἰς Δελφούς, χρησμῳδούσης4 τότε Θέμιδος· ὡς δὲ ὁ φρουρῶν τὸ μαντεῖον Πύθων ὄφις ἐκώλυεν αὐτὸν παρελθεῖν ἐπὶ τὸ χάσμα, τοῦτον ἀνελὼν5 τὸ μαντεῖον παραλαμβάνει. Apolodoro, Biblioteca I, 4, 1 • • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adverbial temporal Genitivo absoluto Adverbial causal Participio atributivo Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ. γεννάω. Aor. ind. act. de μένω. χρησμῳδέω: pronunciar oráculos, profetizar. Aor. de ἀναιρέω.
TEXTO 5 Apolo y Marsias Apolo prepara un castigo a Marsias sólo porque el sátiro ha ofendido al dios, al osar desafiarlo en un certamen musical.
ἀπέκτεινε1 δὲ Ἀπόλλων καὶ τὸν Ὀλύμπου παῖδα Μαρσύαν. οὗτος γὰρ εὑρὼν αὐλούς, οὓς ἔρριψεν Ἀθηνᾶ διὰ τὸ τὴν ὄψιν αὐτῆς ποιεῖν ἄμορφον2, ἦλθεν εἰς ἔριν περὶ μουσικῆς Ἀπόλλωνι. συνθεμένων3 δὲ αὐτῶν ἵνα ὁ νικήσας ὃ βούλεται διαθῇ4 τὸν ἡττημένον5, τῆς κρίσεως γιγνομένης τὴν κιθάραν στρέψας6 ἠγωνίζετο ὁ Ἀπόλλων, καὶ ταὐτὸ7 ποιεῖν ἐκέλευε τὸν Μαρσύαν· τοῦ δὲ ἀδυνατοῦντος εὑρεθεὶς8 κρείσσων ὁ
26
ANTOLOGÍA GRIEGA
Ἀπόλλων, κρεμάσας9 τὸν Μαρσύαν ἔκ τινος ὑπερτενοῦς10 πίτυος, ἐκτεμὼν11 τὸ δέρμα οὕτως διέφθειρεν1. Apolodoro, Biblioteca I, 4, 2 • • • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adjetiva Infinitivo sustantivado Genitivo absoluto Adverbial final Participio sustantivado Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Notas Aor. ind. act. de ἀποκτείνω y de διαφθείρω. C. predicativo; ποιεῖν ἄμορφον: hacer feo, afear. Aor. med. de συντίθημι: ponerse de acuerdo. 3ª sing. aor. subj. act. de διατίθημι: disponer. Part. perf. pas. de ἡττάομαι: vencer. τὴν κιθάραν στρέψας: tras dar la vuelta a la cítara, con la cítara invertida. Crásis: τὸ αὐτό. Part. aor. pas. de εὑρίσκω + κρείσσων (C. predicativo): habiendo sido considerado ganador. Aor. de κρεμάννυμι. ὑπερτενής, -ές: alto, erguido. Aor. de ἐκτέμνω.
TEXTO 6 El rapto de Perséfone El dios Plutón, enamorado de Perséfone, hija de Deméter, la rapta y provoca que su madre la busque desesperadamente.
Πλούτων δὲ Περσεφόνης ἐρασθεὶς1 Διὸς2 συνεργοῦντος ἥρπασεν αὐτὴν κρύφα. Δημήτηρ δὲ μετὰ λαμπάδων νυκτός3 τε καὶ ἡμέρας3 κατὰ πᾶσαν τὴν γῆν ζητοῦσα περιῄει4· μαθοῦσα δὲ παρ΄ Ἑρμιονέων ὅτι Πλούτων αὐτὴν ἥρπασεν, ὀργιζομένη θεοῖς κατέλιπεν οὐρανόν, εἰκασθεῖσα5 δὲ γυναικὶ ἧκεν εἰς Ἐλευσῖνα. Apolodoro, Biblioteca I, 5, 1 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Genitivo absoluto • Sustantiva con conjunción
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Part. aor. pas. de ἐράω (+ gen.). Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ. Gen. de tiempo. 3ª sing. impf. de περίειμι = περιέρχομαι. Part. aor. pas. de εἰκάζω.
27
Biblioteca de Apolodoro
TEXTO 7 Orfeo y Eurídice Orfeo, hábil citaredo, consigue persuadir a Plutón para que Eurídice, su esposa muerta, regrese del Hades.
Ὀρφεὺς ὁ ἀσκήσας κιθαρῳδίαν, ὃς ᾄδων ἐκίνει λίθους τε καὶ δένδρα. ἀποθανούσης δὲ Εὐρυδίκης τῆς γυναικὸς αὐτοῦ, δηχθείσης1 ὑπὸ ὄφεως, κατῆλθεν εἰς Ἅιδου2 θέλων ἀνάγειν αὐτήν, καὶ Πλούτωνα ἔπεισεν ἀναπέμψαι. ὁ δὲ ὑπέσχετο3 τοῦτο ποιήσειν, ἂν4 μὴ πορευόμενος Ὀρφεὺς ἐπιστραφῇ5 πρὶν εἰς τὴν οἰκίαν αὑτοῦ παραγενέσθαι· ὁ δὲ ἀπιστῶν ἐπιστραφεὶς6 ἐθεάσατο τὴν γυναῖκα, ἡ δὲ πάλιν ὑπέστρεψεν. Apolodoro, Biblioteca I, 3, 2 • • • • • • •
Sintaxis oracional Participio atributivo Adjetiva Participio apositivo Genitivo absoluto Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Part. aor. pas. de δάκνω. εἰς Ἅιδου = εἰς Ἅιδου οικον: a la mansión de Hades. Aor. de ὑπισχνέομαι: prometer. ἂν = ἐὰν: a condición de que. Subj. aor. pas. de ἐπιστρέφω. Part. aor. pas. de ἐπιστρέφω.
TEXTO 8 Prometeo encadenado A Prometeo, titán creador y benefactor de los hombres, le castiga Zeus, por robar el fuego para la raza humana.
Προμηθεὺς δὲ ἐξ ὕδατος καὶ γῆς ἀνθρώπους πλάσας ἔδωκεν1 αὐτοῖς καὶ πῦρ, λάθρᾳ Διὸς2 ἐν νάρθηκι κρύψας. ὡς δὲ ᾔσθετο3 Ζεύς, ἐπέταξεν Ἡφαίστῳ τῷ Καυκάσῳ ὄρει τὸ σῶμα αὐτοῦ προσηλῶσαι4· ἐν δὴ τούτῳ προσηλωθεὶς5 Προμηθεὺς πολλῶν ἐτῶν ἀριθμὸν6 ἐδέδετο7· καθ΄ ἑκάστην δὲ ἡμέραν ἀετὸς ἐφιπτάμενος8 αὐτῷ τοὺς λοβοὺς ἐνέμετο9 τοῦ ἥπατος αὐξανομένου διὰ νυκτός. καὶ Προμηθεὺς μὲν
28
ANTOLOGÍA GRIEGA
πυρὸς κλαπέντος10 δίκην ἔτινε ταύτην, μέχρις Ἡρακλῆς αὐτὸν ὕστερον ἔλυσεν. Apolodoro, Biblioteca I, 7, 1 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adverbial temporal Sustantiva de infinitivo Genitivo absoluto
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Notas 3ª sing. aor. ind. act. de δίδωμι. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ. αἰσθάνομαι. προσηλόω: clavar en. Part. aor. pas. de προσηλόω. Ac. de extensión en el tiempo. 3ª sing. plpf. ind. pas. de δέω: encadenar. Part. pres. de ἐφίπτημι: volar hacia. Devorar. Part. aor. pas. de κλέπτω.
TEXTO 9 Fin del diluvio Acabadas las lluvias, Zeus concede a Deucalión, tras días arrastrado en su arca, que la raza humana continúe.
Δευκαλίων δὲ ἐν τῇ λάρνακι διὰ τῆς θαλάσσης φερόμενος ἐφ΄ ἡμέρας ἐννέα καὶ νύκτας τὰς ἴσας τῷ Παρνασῷ προσίσχει1, κἀκεῖ τῶν ὄμβρων παῦλαν λαβόντων ἐκβὰς2 θύει Διὶ3. Ζεὺς δὲ πέμψας Ἑρμῆν πρὸς αὐτὸν ἐπέτρεψεν αἱρεῖσθαι ὅ τι βούλεται· ὁ δὲ αἱρεῖται ἀνθρώπους αὐτῷ γενέσθαι. καὶ Διὸς εἰπόντος ὑπὲρ κεφαλῆς ἔβαλλεν αἴρων λίθους, καὶ οὓς μὲν ἔβαλε Δευκαλίων, ἄνδρες ἐγένοντο, οὓς δὲ Πύρρα, γυναῖκες. Apolodoro, Biblioteca I, 7, 2 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Genitivo absoluto Sustantiva de infinitivo Adjetiva
Notas 1. Atracar en un sitio (+ dat.). 2. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐκβαίνω. 3. Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ.
29
Biblioteca de Apolodoro
TEXTO 10 Ío, sacerdotisa de Hera Zeus seduce a Ío y, ante las sospechas de Hera, la transforma en una blanca novilla y le pone un guardián.
Ἰὼ1 δὲ ἱερωσύνην τῆς Ἥρας ἔχουσαν Ζεὺς ἔφθειρε. φωραθεὶς2 δὲ ὑφ΄ Ἥρας τῆς μὲν κόρης ἁψάμενος3 εἰς βοῦν4 μετεμόρφωσε λευκήν, ἀπωμόσατο5 δὲ ταύτῃ μὴ συνελθεῖν. Ἥρα δὲ αἰτησαμένη παρὰ Διὸς6 τὴν βοῦν4 φύλακα αὐτῆς κατέστησεν7 Ἄργον τὸν πανόπτην. οὗτος ἐκ τῆς ἐλαίας ἐδέσμευεν αὐτὴν ἥτις ἐν τῷ Μυκηναίων ὑπῆρχεν ἄλσει. Διὸς6 δὲ ἐπιτάξαντος Ἑρμῇ κλέψαι τὴν βοῦν4, ἐπειδὴ λαθεῖν οὐκ ἠδύνατο8, λίθῳ βαλὼν ἀπέκτεινε τὸν Ἄργον, ὅθεν ἀργειφόντης ἐκλήθη9. Apolodoro, Biblioteca II, 1, 3 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Adjetiva Genitivo absoluto Adverbial causal
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas Ac. de Ἰώ, Ἰωῦς, ἡ: Ío. Part. aor. pas. de φωράω. Rige gen. βοῦς, βοός, ἡ. ἀπόμνυμι. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ. Aor. de καθίστημι. Impf. de δύναμαι. Aor. pas. de καλέω.
TEXTO 11 Sémele y Zeus Zeus, enamorado de Sémele, se le presenta en todo su esplendor y la mata. Dioniso continúa su gestación, cosido en el muslo de Zeus.
Σεμέλης δὲ Ζεὺς ἐρασθεὶς1 Ἥρας κρύφα συνευνάζεται. ἡ δὲ2 ἐξαπατηθεῖσα3 ὑπὸ Ἥρας, κατανεύσαντος αὐτῇ Διὸς4 πᾶν τὸ αἰτηθὲν5 ποιήσειν, αἰτεῖται τοιοῦτον αὐτὸν ἐλθεῖν οἷος6 ἦλθε μνηστευόμενος Ἥραν. Ζεὺς δὲ μὴ δυνάμενος ἀνανεῦσαι παραγίγνεται εἰς τὸν θάλαμον αὐτῆς ἐφ΄ ἅρματος ἀστραπαῖς ὁμοῦ καὶ βρονταῖς, καὶ κεραυνὸν ἵησιν7.
30
ANTOLOGÍA GRIEGA
Σεμέλης δὲ διὰ τὸν φόβον ἐκλιπούσης, ἑξαμηναῖον τὸ βρέφος ἐκ τοῦ πυρὸς ἁρπάσας ἐνέρραψε τῷ μηρῷ. Apolodoro, Biblioteca III, 4, 3 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Genitivo absoluto Participio sustantivado Sustantiva de infinitivo Adverb. comparativa-modal
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Part. aor. pas. de ἐράω (+ gen.). Sémele. Part. aor. pas. de ἐξαπατάω. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ. Part. aor. pas. de αἰτέω. Correlación τοιοῦτον…οἷος: tal … como. 3ª sing. pres. ind. act. de ἵημι.
TEXTO 12 Dioniso y Penteo Dioniso regresa de Tracia, pero su primo Penteo se opone a la celebración de sus rituales, lo que causará su muerte.
Διόνυσος δὲ διελθὼν Θρᾴκην ἧκεν εἰς Θήβας, καὶ τὰς γυναῖκας ἠνάγκασε καταλιπούσας τὰς οἰκίας βακχεύειν ἐν τῷ Κιθαιρῶνι. Πενθεὺς δὲ γεννηθεὶς1 ἐξ Ἀγαυῆς Ἐχίονι, παρὰ Κάδμου εἰληφὼς2 τὴν βασιλείαν,
διεκώλυε
ταῦτα
γίγνεσθαι,
καὶ
παραγενόμενος
εἰς
Κιθαιρῶνα τῶν Βακχῶν κατάσκοπος3 ὑπὸ τῆς μητρὸς Ἀγαυῆς κατὰ μανίαν ἐμελίσθη4· ἐνόμισε γὰρ αὐτὸν θηρίον εἶναι. Apolodoro, Biblioteca III, 5, 2 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo
Notas 1. Part. aor. pas. de γεννάω. 2. Part. perf. de λαμβάνω. 3. C. predicativo. 4. Aor. pas. de μελíζω: desmembrar.
TEXTO 13 Atenea y Posidón luchan por el Ática Cécrope funda una ciudad y los dos dioses se disputarán su dominio, para recibir los correspondientes honores.
ἧκεν οὖν πρῶτος1 Ποσειδῶν ἐπὶ τὴν Ἀττικήν, καὶ πλήξας τῇ τριαίνῃ κατὰ μέσην τὴν ἀκρόπολιν ἀπέφηνε2 θάλασσαν, ἥν νῦν Ἐρεχθηίδα
31
Biblioteca de Apolodoro
καλοῦσι. μετὰ δὲ τοῦτον ἧκεν Ἀθηνᾶ, καὶ ποιησαμένη τῆς καταλήψεως Κέκροπα μάρτυρα1 ἐφύτευσεν ἐλαίαν, ἣ νῦν ἐν τῷ Πανδροσείῳ δείκνυται3. γενομένης δὲ ἔριδος, ἡ χώρα τῆς Ἀθηνᾶς ἐκρίθη4, Κέκροπος μαρτυρήσαντος ὅτι πρώτη1 τὴν ἐλαίαν ἐφύτευσεν. Ἀθηνᾶ οὖν ἀφ΄ ἑαυτῆς τὴν πόλιν ἐκάλεσεν Ἀθήνας. Apolodoro, Biblioteca III, 14, 1 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adjetiva Genitivo absoluto Sustantiva con conjunción
1. 2. 3. 4.
Notas C. predicativo. Aor. de ἀποφαίνω: hacer brotar. δείκνυμι. Aor. pas. de κρίνω: adjudicar a (+ gen.).
TEXTO 14 Primeras andanzas de Hermes Hermes niño se distingue por su carácter inquieto e ingenioso. Robará astutamente los rebaños de Apolo e inventará la lira.
Μαῖα μὲν οὖν Διὶ1 συνελθοῦσα ἐν ἄντρῳ τῆς Κυλλήνης Ἑρμῆν τίκτει. οὗτος ἐν πρώτοις σπαργάνοις ἐπὶ τοῦ λίκνου κείμενος, ἐκδὺς2 κλέπτει βόας3 ἃς ἔνεμεν Ἀπόλλων. ἵνα δὲ μὴ φωραθείη4 ὑπὸ τῶν ἰχνῶν, ὑποδήματα τοῖς ποσὶ περιέθηκε5, καὶ τὰς μὲν λοιπὰς εἰς σπήλαιον ἀπέκρυψε, δύο δὲ καταθύσας τὰς μὲν βύρσας πέτραις καθήλωσε6, τῶν δὲ κρεῶν τὰ μὲν κατηνάλωσεν7 ἑψήσας τὰ δὲ κατέκαυσε. καὶ εὑρίσκει πρὸ τοῦ ἄντρου νεμομένην χελώνην. ταύτην ἐκκαθάρας8, εἰς τὸ κύτος χορδὰς ἐντείνας9 ἐκ βοῶν3 καὶ ἐργασάμενος λύραν εὗρε καὶ πλῆκτρον. Apolodoro, Biblioteca III, 10, 2 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adjetiva Adverbial final Participio predicativo
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ. Nom. sing. m. part. aor. de ἐκδύω: escaparse. βοῦς, βοός, ἡ. Opt. aor. pas. de φωράω. 3ª sing. aor. ind. act. de περιτίθημι. καθηλόω: clavar en (+ dat.).
32
ANTOLOGÍA GRIEGA
7. καταναλίσκω: consumir. 8. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐκκαθαίρω. 9. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐντείνω.
7.2. EDIPO
TEXTO 15 Nacimiento de Edipo Reinando Layo en Tebas, el oráculo predice que su hijo le dará muerte. Al nacer el niño, el rey ordena abandonarlo.
μετὰ δὲ τὴν Ἀμφίονος τελευτὴν Λάιος τὴν βασιλείαν παρέλαβε καὶ ἔγημεν1 Ἰοκάστην, χρήσαντος τοῦ θεοῦ μὴ γεννᾶν2 (τὸν γεννηθέντα3 γὰρ πατροκτόνον ἔσεσθαι4). ὁ δὲ οἰνωθεὶς5 συνῆλθε τῇ γυναικί. καὶ τὸ γεννηθὲν3 ἐκθεῖναι6 δίδωσι7 νομεῖ. Πολύβου δὲ βουκόλοι, τοῦ Κορινθίων βασιλέως, τὸ βρέφος εὑρόντες πρὸς τὴν αὐτοῦ γυναῖκα Περίβοιαν ἤνεγκαν8. ἡ δὲ ὑποβάλλεται9, καὶ Οἰδίπουν καλεῖ διὰ τὸ τοὺς πόδας ἀνοιδῆσαι. Apolodoro, Biblioteca III, 5, 7 • • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Sustantiva de infinitivo Participio sustantivado Participio apositivo Infinitivo con valor final Infinitivo sustantivado
Notas Aor. γαμέω. Inf. pres. act. de γεννάω. Part. aor. pas. de γεννάω. Fut. de εἰμί. Depende de χρήσαντος. Part. aor. pas. de οἰνόω. Inf. aor. act. de ἐκτίθημι: exponer. 3ª sing. pres. ind. act. de δίδωμι: dar algo (+ acus.) a alguien (+ dat.) para hacer algo (+ inf.). 8. 3ª pl. aor. ind. act. de φέρω. 9. Hacer pasar por suyo (un hijo ajeno). 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
TEXTO 16 La Esfinge La esfinge devasta Tebas devorando a quien no resuelva su enigma. Sólo se librarán de ella en caso de descifrarlo.
Κρέοντος δὲ βασιλεύοντος οὐ μικρὰ1 συμφορὰ κατέσχε Θήβας. ἔπεμψε γὰρ Ἥρα Σφίγγα, ἣ εἶχε πρόσωπον μὲν γυναικός, στῆθος δὲ καὶ
33
Biblioteca de Apolodoro
βάσιν καὶ οὐρὰν λέοντος καὶ πτέρυγας ὄρνιθος. μαθοῦσα δὲ αἴνιγμα παρὰ μουσῶν ἐπὶ τὸ Φίκιον ὄρος ἐκαθέζετο, καὶ τοῦτο προύτεινε2 Θηβαίοις. ἦν δὲ τὸ αἴνιγμα· τί ἐστιν ὃ μίαν3 ἔχον φωνὴν τετράπουν καὶ δίπουν καὶ τρίπουν γίγνεται; Apolodoro, Biblioteca III, 5, 8 Sintaxis oracional • Genitivo absoluto • Adjetiva • Participio apositivo
Notas 1. Lίtote. 2. προτείνω: proponer. 3. εἷς, μία, ἕν.
TEXTO 17 Edipo y la Esfinge Tras matar a Layo, Edipo resuelve el enigma de la esfinge y es recompensado con el trono y la mano de la reina Yocasta.
πολλῶν δὲ ἀπολομένων1, κηρύσσει Κρέων τῷ τὸ αἴνιγμα λύσοντι καὶ τὴν βασιλείαν καὶ τὴν Λαΐου δώσειν2 γυναῖκα. Οἰδίπους δὲ ἀκούσας ἔλυσεν, εἰπὼν τὸ αἴνιγμα τὸ ὑπὸ τῆς Σφιγγὸς λεγόμενον ἄνθρωπον εἶναι. ἡ μὲν οὖν Σφὶγξ ἀπὸ τῆς ἀκροπόλεως ἑαυτὴν ἔρριψεν, Οἰδίπους δὲ καὶ τὴν βασιλείαν παρέλαβε καὶ τὴν μητέρα ἔγημεν3 ἀγνοῶν, καὶ παῖδας ἐτέκνωσεν ἐξ αὐτῆς Πολυνείκην καὶ Ἐτεοκλέα, θυγατέρας δὲ Ἰσμήνην καὶ Ἀντιγόνην. Apolodoro, Biblioteca III, 5, 8 • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Participio sustantivado Sustantiva de infinitivo Participio apositivo Participio atributivo
Notas 1. Part. aor. de ἀπόλλυμι. 2. Inf. fut. de δίδωμι. 3. Aor. de γαμέω.
34
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 18 Causa del enfrentamiento entre Eteocles y Polinices Eteocles y Polinices, hijos de Edipo, llegan a un acuerdo para gobernar cada uno durante un año, pero no se cumple.
Ἐτεοκλῆς δὲ καὶ Πολυνείκης περὶ τῆς βασιλείας συντίθενται1 πρὸς ἀλλήλους, καὶ αὐτοῖς δοκεῖ τὸν ἕτερον παρ ἐνιαυτὸν ἄρχειν. τινὲς μὲν οὖν λέγουσι πρῶτον ἄρξαντα Πολυνείκη παραδοῦναι2 μετ΄ ἐνιαυτὸν τὴν βασιλείαν Ἐτεοκλεῖ, τινὲς δὲ πρῶτον Ἐτεοκλέα ἄρξαντα μὴ βούλεσθαι παραδοῦναι2 τὴν βασιλείαν. Apolodoro, Biblioteca III, 6, 1 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo
Notas 1. Pres. ind. med. de συντίθημι: llegar a un acuerdo. 2. Inf. aor. de παραδίδωμι.
TEXTO 19 Μonomaquia de Eteocles y Polinices Como el enfrentamiento de argivos y cadmeos provoca muchas muertes, se acuerda la lucha singular de los dos hermanos.
μάχης δὲ γενομένης οἱ Καδμεῖοι μέχρι τῶν τειχῶν συνεδιώχθησαν1, καὶ Καπανεὺς ἁρπάσας κλίμακα ἐπὶ τὰ τείχη δι΄ αὐτῆς ἀνῄει2, καὶ Ζεὺς3 αὐτὸν κεραυνοῖ4. τούτου δὲ γενομένου τροπὴ τῶν Ἀργείων γίγνεται. ὡς δὲ ἀπώλλυντο5 πολλοί, δόξαν6 ἑκατέροις τοῖς στρατεύμασιν Ἐτεοκλῆς καὶ Πολυνείκης περὶ τῆς βασιλείας μονομαχοῦσι, καὶ κτείνουσιν ἀλλήλους. Apolodoro, Biblioteca III, 6, 7-8 • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Participio apositivo Adverbial causal Acusativo absoluto
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Aor. ind. pas. de συνδιώκω. ἄνειμι: intentaba subir. Nom. de Ζεύς , Διὸς, ὁ. 3ª sing. pres. ind. de κεραυνόω. ἀπόλλυμι. δόξαν (part. aor. de δοκέω) …τοῖς ἑκατέροις: por acuerdo de los dos bandos.
35
Biblioteca de Apolodoro
TEXTO 20 Antígona Antígona, desobedeciendo las órdenes de Creonte, sepulta por piedad a su hermano Polinices y se busca la muerte.
Κρέων δὲ τὴν Θηβαίων βασιλείαν παραλαβὼν τοὺς τῶν Ἀργείων νεκροὺς ἔρριψεν ἀτάφους1, καὶ κηρύξας μηδένα θάπτειν φύλακας κατέστησεν2. Ἀντιγόνη δέ, μία τῶν Οἰδίποδος θυγατέρων, κρύφα τὸ Πολυνείκους σῶμα κλέψασα ἔθαψε, καὶ φωραθεῖσα3 ὑπὸ Κρέοντος αὐτοῦ τῷ τάφῳ ζῶσα4 ἐνεκρύφθη5. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι μετὰ Θησέως στρατεύσαντες αἱροῦσι Θήβας καὶ τοὺς νεκροὺς τοῖς οἰκείοις διδόασι6 θάψαι. Apolodoro, Biblioteca III, 7, 1 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo • Infinitivo con valor final
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas C. predicativo. Aor. de καθίστημι. Part. aor. pas. de φωράω. Part. pres. de ζάω. C. predicativo. Aor. pas. de ἐγκρύπτω. 3ª pl. pres. ind. de δίδωμι: dar algo (+ acus.) a alguien (+dat.) para hacer algo (+inf.).
7.3. HERACLES TEXTO 21 Nacimiento de Heracles Alcmena engendra dos niños de padres diferentes. Heracles sufrirá desde su infancia la persecución de la celosa Hera.
Ἀλκμήνη δὲ δύο ἐγέννησε παῖδας͵ Διὶ1 μὲν Ἡρακλέα͵ μιᾷ2 νυκτὶ πρεσβύτερον͵
Ἀμφιτρύωνι
δὲ
Ἰφικλέα.
τοῦ
δὲ
παιδὸς3
ὄντος
ὀκταμηνιαίου4 δύο δράκοντας ὑπερμεγέθεις ῞Ηρα ἐπὶ τὴν εὐνὴν ἔπεμψε͵ διαφθαρῆναι5 τὸ βρέφος θέλουσα. ἐπιβοωμένης δὲ Ἀλκμήνης
36
ANTOLOGÍA GRIEGA
Ἀμφιτρύωνα͵ Ἡρακλῆς διαναστὰς6 ἄγχων ἑκατέραις ταῖς χερσὶν7 αὐτοὺς διέφθειρε. Apolodoro, Biblioteca II, 4, 8 Sintaxis oracional • Genitivo absoluto • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ. εἷς, μία, ἕν. Se refiere a Heracles. De ocho meses. Inf. aor. pas. de διαφείρω. Nom. sing. m. part. aor. act. de διανίστημι. χείρ, χειρός, ἡ.
TEXTO 22 La Hidra de Lerna Heracles se enfrenta a la destructora Hidra que habita en el pantano de Lerna, con la ayuda de su sobrino Yolao.
δεύτερον δὲ ἆθλον1 Εὐρυσθεὺς ἐπέταξεν αὐτῷ2 τὴν Λερναίαν ὕδραν κτεῖναι3· εἶχε δὲ ἡ ὕδρα ὑπερμέγεθες σῶμα͵ κεφαλὰς ἔχον ἐννέα͵ τὰς μὲν ὀκτὼ θνητάς͵ τὴν δὲ μέσην ἀθάνατον. τὴν δὲ ὕδραν εὑρὼν ἔν τινι λόφῳ, βάλλων βέλεσι πεπυρωμένοις ἠνάγκασεν ἐξελθεῖν. τῷ ῥοπάλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς κόπτων οὐδὲν ἀνύειν ἠδύνατο4· μιᾶς5 γὰρ κοπτομένης κεφαλῆς δύο ἀνεφύοντο. διὸ ἐπεκαλέσατο αὐτὸς βοηθὸν1 τὸν Ἰόλαον͵ ὃς τοῖς δαλοῖς ἐπικαίων τάς ἀνατολὰς τῶν κεφαλῶν ἐκώλυεν ἀνιέναι6. καὶ τοῦτον τὸν τρόπον7 τῶν ἀναφυομένων κεφαλῶν περιγενόμενος8, τὴν ἀθάνατον ἀποκόψας κατώρυξε καὶ βαρεῖαν ἐπέθηκε9 πέτραν. Apolodoro, Biblioteca II, 5, 2 • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva de infinitivo Participio apositivo Genitivo absoluto Adjetiva
Notas 1. 2. 3. 4.
C. predicativo. Se refiere a Heracles. Inf. aor. act. de κτείνω. Impf. de δύναμαι.
37
Biblioteca de Apolodoro • Participio atributivo
5. 6. 7. 8. 9.
εἷς, μία, ἕν. Inf. pres. de ἄνειμι. Ac. adverbial. Rige gen. 3ª sing. aor. ind. act. de ἐπιτίθημι.
TEXTO 23 Las aves del lago Estinfálide Como sexto trabajo al servicio de Euristeo, Heracles debe ahuyentar las aves de un lago de Arcadia.
ἕκτον ἐπέταξεν ἆθλον1 αὐτῷ2 τὰς Στυμφαλίδας ὄρνιθας ἐκδιῶξαι. ἦν δὲ ἐν Στυμφάλῳ πόλει τῆς Ἀρκαδίας Στυμφαλὶς λίμνη͵ πολλῇ συνηρεφὴς ὕλῃ· εἰς ταύτην ὄρνεις συνέφυγον ἄπλετοι͵ τὴν ἀπὸ τῶν λύκων ἁρπαγὴν δεδοικυῖαι3. χάλκεα οὖν κρόταλα δίδωσιν4 αὐτῷ2 Ἀθηνᾶ παρὰ Ἡφαίστου λαβοῦσα. ταῦτα κρούων ἐπί τινος ὄρους τὰς ὄρνιθας ἐφόβει· αἱ δὲ τὸν δοῦπον οὐχ ὑπομένουσαι μετὰ δέους ἀνίπταντο5͵ καὶ τοῦτον τὸν τρόπον6 Ἡρακλῆς ἐτόξευσεν αὐτάς. Apolodoro, Biblioteca II, 5, 6 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas C. predicativo. Se refiere a Heracles. Part. perf. act. de δείδω. 3ª sing. pres. ind. act. de δίδωμι. Impf. de ἀνίπταμαι: alzar el vuelo. Ac. adverbial.
TEXTO 24 Las columnas de Heracles Heracles debe dirigirse hasta Eritía (actual Estrecho de Gibraltar) para conseguir las vacas del monstruoso Gerión.
δέκατον ἐπέταξεν ἆθλον1 τὰς Γηρυόνου βόας2 ἐξ Ἐρυθείας κομίζειν. Ἐρύθεια δὲ ἦν Ὠκεανοῦ πλησίον νῆσος͵ ἣ νῦν Γάδειρα καλεῖται. ταύτην κατῴκει Γηρυόνης, τριῶν ἔχων ἀνδρῶν σῶμα. εἶχε δὲ
38
ANTOLOGÍA GRIEGA
φοινικᾶς βόας2͵ ὧν ἦν βουκόλος Εὐρυτίων͵ φύλαξ δὲ Ὄρθος ὁ κύων δικέφαλος ἐξ Ἐχίδνης καὶ Τυφῶνος γεγεννημένος. πορευόμενος οὖν ἐπὶ τὰς Γηρυόνου βόας2 διὰ τῆς Εὐρώπης͵ ἄγρια πολλὰ ζῷα ἀνελὼν3 Λιβύης ἐπέβαινε4͵ καὶ παρελθὼν Ταρτησσὸν ἔστησε5 σημεῖα1 τῆς πορείας ἐπὶ τῶν ὅρων Εὐρώπης καὶ Λιβύης ἀντιστοίχους6 δύο στήλας. Apolodoro, Biblioteca II, 5, 10 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Adjetiva • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas C. predicativo. βοῦς, βοός, ἡ. Part. aor. de ἀναιρέω. Llegar a (+ gen.). Aor. de ἵστημι. ἀντίστοιχος, -ον: simétricas, enfrentadas.
7.4. TESEO TEXTO 25 Origen del Minotauro A causa de Posidón, Pasifae, esposa de Minos, deseando unirse con un toro, lo logra con ayuda de Dédalo.
ὀργισθεὶς1 δὲ Μίνωι Ποσειδῶν ὅτι μὴ κατέθυσε τὸν ταῦρον, τοῦτον μὲν
ἐξηγρίωσε2,
Πασιφάην
δὲ
ἐλθεῖν
εἰς
ἐπιθυμίαν
αὐτοῦ
παρεσκεύασεν. ἡ δὲ ἐρασθεῖσα3 τοῦ ταύρου συνεργὸν4 λαμβάνει Δαίδαλον, ὃς ἦν ἀρχιτέκτων, πεφευγὼς5 ἐξ Ἀθηνῶν ἐπὶ φόνῳ. οὗτος ξυλίνην βοῦν6 ἐπὶ τροχῶν κατασκευάσας, τὴν Πασιφάην ἐνεβίβασεν. ἐλθὼν δὲ ὁ ταῦρος ὡς ἀληθινῇ βοΐ6 συνῆλθεν. ἡ δὲ Ἀστέριον ἐγέννησε τὸν κληθέντα7 Μινώταυρον. οὗτος εἶχε ταύρου πρόσωπον, τὰ δὲ λοιπὰ ἀνδρός. Apolodoro, Biblioteca III, 1, 4 Sintaxis oracional • Participio apositivo
Notas 1. Part. aor. pas. de ὀργίζω.
39
Biblioteca de Apolodoro • • • • •
Adverbial causal Sustantiva de infinitivo Adjetiva Adverb. comparativa-modal Participio atributivo
2. 3. 4. 5. 6. 7.
ἐξαγρίοω. Part. aor. pas. de ἐράω: enamorarse (+ gen.). C. predicativo. Part. perf. de φεύγω. βοῦς, βοός, ἡ. Part. aor. pas. de καλέω.
TEXTO 26 Teseo y el Minotauro Teseo, como parte del tercer tributo de Atenas, se enfrenta al Minotauro y le da muerte, gracias a la ayuda de Ariadna.
ἐχούσης δὲ τῆς νεὼς1 μέλαν ἱστίον Αἰγεὺς τῷ παιδὶ ἐνετείλατο2, ἐὰν ὑποστρέφῃ ζῶν3, λευκοῖς πετάσαι4 τὴν ναῦν1 ἱστίοις. ὡς δὲ ἧκεν εἰς Κρήτην, Ἀριάδνη θυγάτηρ Μίνωος ἐρωτικῶς διατεθεῖσα5 πρὸς αὐτὸν συμπράσσειν ἐπαγγέλλεται, ἐὰν ὁμολογήσῃ γυναῖκα6 αὐτὴν ἕξειν. ὁμολογήσαντος δὲ σὺν ὅρκοις Θησέως δεῖται7 Δαιδάλου μηνῦσαι τοῦ λαβυρίνθου τὴν ἔξοδον. ὑποθεμένου8 δὲ ἐκείνου, λίνον Θησεῖ δίδωσι9· τοῦτο ἐξάψας Θησεὺς τῆς θύρας ἐφελκόμενος εἰσῄει10. καταλαβὼν δὲ Μινώταυρον ἐν ἐσχάτῳ μέρει τοῦ λαβυρίνθου παίων πυγμαῖς ἀπέκτεινεν, ἐφελκόμενος δὲ τὸ λίνον πάλιν ἐξῄει11. Apolodoro, Epítome I, 7-9 • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Adverbial condicional Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Notas ναῦς, νεώς, ἡ. Aor. de ἐντέλλω. Vivo, sano y salvo. Inf. aor. de πετάννυμι. Part. aor. pas. de διατίθημι (+ ἐρωτικῶς): enamorarse de. C. predicativo. δέω: pedir hacer algo (+ inf.) a alguien (+ gen.). Su sujeto es Ariadna. Part. aor. de ὑποτίθημι: aconsejar. 3ª sing. pres. ind. de δίδωμι. 3ª sing. impf. de εἴσειμι. 3ª sing. impf. de ἔξειμι.
40
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 27 Pérdida de Ariadna y muerte de Egeo Teseo, apesadumbrado por la pérdida de Ariadna que ha sido raptada por Dioniso, se olvida de cambiar las velas.
καὶ διὰ νυκτὸς μετὰ Ἀριάδνης καὶ τῶν παίδων1 εἰς Νάξον ἀφικνεῖται. ἔνθα Διόνυσος ἐρασθεὶς2 Ἀριάδνης ἥρπασε, καὶ κομίσας εἰς Λῆμνον ἐμίγη3. λυπούμενος δὲ Θησεὺς ἐπ' Ἀριάδνῃ καταπλέων ἐπελάθετο πετάσαι4 τὴν ναῦν5 λευκοῖς ἱστίοις. Αἰγεὺς δὲ ἀπὸ τῆς ἀκροπόλεως τὴν ναῦν5 ἰδὼν6 ἔχουσαν μέλαν ἱστίον, Θησέα νομίσας ἀπολωλέναι7 ῥίψας ἑαυτὸν μετήλλαξε8. Apolodoro, Epítome I, 9-10 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo • Participio predicativo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas Los jóvenes que se han salvado del Minotauro. Part. aor. pas. de ἐράω (+ gen.). 3ª sing. aor. ind. pas. de μείγνυμι: llegar a. Inf. aor. de πετάννυμι. ναῦς, νεώς, ἡ. ὁράω. Inf. perf. de ἀπόλλυμι. μεταλλάσσω: morir.
TEXTO 28 Dédalo e Ícaro Minos, enterado de la huída de Teseo, encierra a Dédalo y a su hijo Ícaro en el laberinto, de donde se las ingenian para salir.
Μίνως, αἰσθόμενος1 τοῦ φεύγειν τοὺς μετὰ Θησέως2, Δαίδαλον αἴτιον3 ἐν τῷ λαβυρίνθῳ μετὰ τοῦ παιδὸς Ἰκάρου καθεῖρξεν. ὁ δὲ πτερὰ κατασκευάσας ἑαυτῷ καὶ τῷ παιδὶ ἐνετείλατο4 μήτε εἰς ὕψος πέτεσθαι, ἵνα μὴ ὑπὸ τοῦ ἡλίου αἱ πτέρυγες λυθῶσι5, μήτε ἐγγὺς θαλάσσης, ἵνα μὴ τὰ πτερὰ ὑπὸ τῆς νοτίδος λυθῇ5. Ἴκαρος δὲ ἀμελήσας6 τῶν τοῦ
41
Biblioteca de Apolodoro
πατρὸς ἐντολῶν ψυχαγωγούμενος ἀεὶ μετέωρος3 ἐφέρετο7· τακείσης8 δὲ τῆς κόλλης πεσὼν9 εἰς τὴν θάλασσαν ἀπέθανε. Apolodoro, Epítome I, 12-13 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Infinitivo sustantivado Sustantiva de infinitivo Adverbial final Genitivo absoluto
Notas 1. Rige gen.: darse cuenta de. 2. Sustantivación de un sintagma preposicional: los con Teseo, Teseo y sus acompañantes. Suj. del inf. 3. C. predicativo. 4. Aor. de ἐντέλλω. 5. Subj. aor. pas. 6. ἀμελέω: despreocuparse de (+ gen.). 7. ἀεὶ… ἐφέρετο: era llevado cada vez más alto. 8. Part. aor. pas. de τήκω. 9. Part. aor. de πίπτω.
7.5. PERSEO TEXTO 29 Dánae y su hijo Perseo Dánae engendrará a Perseo con Zeus, a pesar de que Acrisio encierra a su hija para que no tenga descendencia.
Ἀκρισίῳ δὲ ὁ θεὸς ἔφη1 γενέσθαι παῖδα ἐκ τῆς θυγατρός͵ ὃς αὐτὸν ἀποκτενεῖ2.
δείσας
δὲ
ὁ
Ἀκρίσιος
τοῦτο͵
ὑπὸ
γῆν
θάλαμον
κατασκευάσας χάλκεον τὴν Δανάην ἐφρούρει. ταύτην μέν͵ ὡς ἔνιοι λέγουσιν͵ ἔφθειρε Προῖτος· ὡς δὲ ἔνιοί φασι3͵ Ζεὺς μεταμορφωθεὶς4 εἰς χρυσὸν καὶ διὰ τῆς ὀροφῆς εἰς τοὺς Δανάης εἰσρυεὶς5 κόλπους συνῆλθεν. αἰσθόμενος δὲ Ἀκρίσιος ὕστερον ἐξ αὐτῆς γεγεννημένον Περσέα͵ μὴ πιστεύσας ὑπὸ Διὸς ἐφθάρθαι6͵ τὴν θυγατέρα μετὰ τοῦ παιδὸς εἰς λάρνακα βαλὼν ἔρριψεν εἰς θάλασσαν. Apolodoro, Biblioteca, II, 4, 1 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Adjetiva
Notas 1. 3ª sing. impf. de φημί. 2. Fut. de ἀποκτείνω.
42
ANTOLOGÍA GRIEGA
• Participio apositivo • Adverb. comparativo-modal • Participio predicativo
3. 4. 5. 6.
3ª pl. pres. ind. de φημί. Part. aor. pas. de μεταμορφόω. Nom. sing. m. part aor. pas. de εἰσρέω (con valor act.). Inf. aor. pas. de φθείρω: violar.
TEXTO 30 Perseo y la gorgona Medusa Perseo, obligado a traer la cabeza de Medusa, la única Gorgona mortal, consigue darle muerte con la ayuda de Atenea.
ἦσαν δὲ αὗται1 Σθενὼ, Εὐρυάλη, Μέδουσα. μόνη δὲ ἦν θνητὴ Μέδουσα· εἶχον δὲ αἱ Γοργόνες κεφαλὰς μὲν περιεσπειραμένας2 φολίσι3 δρακόντων͵ ὀδόντας δὲ μεγάλους ὡς συῶν͵ καὶ χεῖρας χαλκᾶς͵ καὶ πτέρυγας χρυσᾶς͵ δι΄ ὧν ἐπέτοντο. τοὺς δὲ ἰδόντας λίθους ἐποίουν4. ἐπιστὰς5 οὖν αὐταῖς ὁ Περσεὺς κοιμωμέναις͵ βλέπων εἰς ἀσπίδα χαλκῆν͵ δι΄ ἧς τὴν εἰκόνα τῆς Γοργόνος ἔβλεπεν͵ ἐκαρατόμησεν6 αὐτήν. Apolodoro, Biblioteca, II, 4, 2 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Participio sustantivado
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Se refiere a las Gorgonas. Rodeadas. φολίς, φολίδος, ἡ: escama. + λίθους (C. predicativo): convertían en piedra, petrificaban. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐφίστημι. καρατομέω: cortar la cabeza, decapitar.
7.6. JASÓN TEXTO 31 Jasón y el vellocino de oro Pelias, rey de Yolcos, envía a su sobrino Jasón a buscar el vellocino de oro que está en la Cólquide muy bien custodiado.
Αἴσονος δὲ τοῦ Κρηθέως καὶ Πολυμήδης τῆς Αὐτολύκου Ἰάσων. οὗτος ᾤκει ἐν Ἰωλκῷ, τῆς δὲ Ἰωλκοῦ Πελίας ἐβασίλευσε μετὰ Κρηθέα. Πελίας ἐπὶ τὸ χρυσόμαλλον1 δέρας2 ἐλθεῖν ἐκέλευσεν Ἰάσονα. τοῦτο δὲ
43
Biblioteca de Apolodoro
ἐν Κόλχοις ἦν ἐν Ἄρεος ἄλσει κρεμάμενον3 ἐκ δρυός, ἐφρουρεῖτο δὲ ὑπὸ δράκοντος ἀύπνου. Apolodoro, Biblioteca I, 9, 16 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Adjetiva • Participio apositivo
Notas 1. Cubierto de oro. 2. δέρας, δέρατος , τό: piel. 3. Part. pres. pas. de κρεμάννυμι: colgado.
TEXTO 32 Los Argonautas llegan a la isla de Lemnos Los Argonautas, con Jasón al frente, llegan a Lemnos y encuentran en la isla a la reina Hipsipila, pero sin hombres.
οὗτοι ναυαρχοῦντος Ἰάσονος προσίσχουσι1 Λήμνῳ. ἔτυχε δὲ ἡ Λῆμνος ἀνδρῶν τότε οὖσα ἔρημος2, βασιλευομένη δὲ ὑπὸ Ὑψιπύλης, δι΄ αἰτίαν τήνδε. αἱ Λήμνιαι τὴν Ἀφροδίτην οὐκ ἐτίμων3· ἡ δὲ αὐταῖς ἐμβάλλει δυσοσμίαν, καὶ διὰ τοῦτο οἱ γήμαντες4 αὐτὰς ἐκ τῆς πλησίον Θρᾴκης λαβόντες αἰχμαλωτίδας συνευνάζοντο αὐταῖς, ἀτιμαζόμεναι δὲ αἱ Λήμνιαι τούς τε πατέρας καὶ τοὺς ἄνδρας φονεύουσι· Apolodoro, Biblioteca I, 9, 17 • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Participio predicativo Participio sustantivado Participio apositivo
Notas 1. Rige dat.: atracar en. 2. ἔτυχε… ἔρημος: resultó que por entonces Lemnos no tenía hombres. 3. τιμάω. 4. Part. aor. de γαμέω (+ αὐτάς): sus maridos.
TEXTO 33 Medea, enamorada, promete ayuda a Jasón Medea se enamora de Jasón y promete ayudarle a cambio de que el héroe la tome por esposa y la lleve con él a Grecia.
ἀποροῦντος δὲ τοῦ Ἰάσονος πῶς1 ἂν δύναιτο2 τοὺς ταύρους καταζεῦξαι3, Μήδεια αὐτοῦ ἔρωτα ἴσχει4· ἦν δὲ αὕτη φαρμακίς5. κρύφα
44
ANTOLOGÍA GRIEGA
τοῦ πατρὸς συνεργήσειν αὐτῷ πρὸς τὴν κατάζευξιν6 τῶν ταύρων ἐπηγγείλατο καὶ τὸ δέρας7 ἐγχειριεῖν8, ἐὰν ὀμόση9 αὐτὴν ἕξειν γυναῖκα10 καὶ εἰς Ἑλλάδα σύμπλουν10 ἀγάγηται9. Apolodoro, Biblioteca I, 9, 23 • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Sustantiva interrogativa ind. Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional
Notas Cómo. Optativo potencial. καταζεύγνυμι. αὐτοῦ… ἴσχει: se enamora de él. φαρμακίς, φαρμακίδος, ἡ: hechicera. κατάζευξις, -εως, ἡ: unción, acción de unir. δέρας, δέρατος , τό: piel (se refiere al vellocino de oro). Inf. fut. de ἐγχειρίζω. Subj. aor. de ὄμνυμι y de ἄγω respectivamente. Con ἐάν : si juraba… y si la llevaba… 10. C. predicativo. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
TEXTO 34 Medea se venga del traidor Jasón Tras años de feliz convivencia en Corinto, Jasón abandona a Medea por Glauce. Medea se tomará la más terrible venganza.
οἱ δὲ ἧκον εἰς Κόρινθον, καὶ δέκα μὲν ἔτη διετέλουν1 εὐτυχοῦντες, αὖθις δὲ τοῦ τῆς Κορίνθου βασιλέως Κρέοντος τὴν θυγατέρα Γλαύκην Ἰάσονι ἐγγυῶντος2, παραπεμψάμενος Ἰάσων Μήδειαν3 ἐγάμει4. ἡ δὲ τῇ μὲν
γαμουμένῃ
πέπλον
μεμαγμένον5
φαρμάκοις
ἔπεμψεν,
ὃν
ἀμφιεσαμένη6 μετὰ τοῦ βοηθοῦντος πατρὸς πυρὶ λάβρῳ κατεφλέχθη7, τοὺς δὲ παῖδας οὓς εἶχεν ἐξ Ἰάσονος ἀπέκτεινε. Apolodoro, Biblioteca I, 9, 28 • • • • •
Sintaxis oracional Participio predicativo Genitivo absoluto Participio apositivo Participio sustantivado Adjetiva
1. 2. 3. 4. 5.
Notas διατελέω. ἐγγυάω. Complemento de παραπεμψάμενος. Tiene como complemento a Γλαύκην. Part. perf. pas. de μάσσω.
45
Biblioteca de Apolodoro • Participio atributivo
6. Part. aor. med. de ἀμφιέννυμι. 7. Aor. pas. de καταφλέγω.
7.7. CICLO TROYANO TEXTO 35 La manzana de la discordia Eris arroja la manzana de la belleza que provoca la discordia entre las diosas Hera, Atenea y Afrodita. Paris será el juez.
μῆλον περὶ κάλλους Ἔρις ἐμβάλλει Ἥρᾳ καὶ Ἀθηνᾷ καὶ Ἀφροδίτῃ, καὶ κελεύει Ζεὺς Ἑρμῆν εἰς Ἴδην πρὸς Ἀλέξανδρον ἄγειν, ἵνα ὑπ' ἐκείνου διακριθῶσι1. αἱ δὲ ἐπαγγέλλονται δῶρα δώσειν2 Ἀλεξάνδρῳ, Ἥρα μὲν βασιλείαν πάντων, Ἀθηνᾶ δὲ πολέμου νίκην, Ἀφροδίτη δὲ γάμον Ἑλένης. ὁ δὲ3 Ἀφροδίτην προκρίνει. Apolodoro, Epítome III, 2 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Adverbial final
Notas 1. Subj. aor. pas. de διακρίνω. 2. Inf. fut. de δίδωμι. 3. Paris Alejandro.
TEXTO 36 Nacimiento de Aquiles Tetis trata de hacer inmortal a su hijo Aquiles. El procedimiento asustará a Peleo y provocará graves consecuencias.
ὡς δὲ ἐγέννησε Θέτις ἐκ Πηλέως βρέφος, ἀθάνατον1 θέλουσα ποιῆσαι τοῦτο, κρύφα Πηλέως εἰς τὸ πῦρ ἐγκρύβουσα2 τῆς νυκτὸς3 ἔφθειρεν ὃ ἦν αὐτῷ θνητὸν πατρῷον, μεθ' ἡμέραν δὲ ἔχριεν ἀμβροσίᾳ. Πηλεὺς δὲ ἐπιτηρήσας καὶ σπαίροντα τὸν παῖδα ἰδὼν ἐπὶ τοῦ πυρὸς ἐβόησε· καὶ Θέτις νήπιον1 τὸν παῖδα ἀπολιποῦσα πρὸς Νηρηίδας ᾤχετο. κομίζει δὲ τὸν παῖδα πρὸς Χείρωνα Πηλεύς. ὁ δὲ λαβὼν αὐτὸν ἔτρεφε
46
ANTOLOGÍA GRIEGA
σπλάγχνοις λεόντων καὶ συῶν ἀγρίων καὶ ἄρκτων μυελοῖς, καὶ ὠνόμασεν Ἀχιλλέα4. Apolodoro, Biblioteca III, 13, 6 • • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Adjetiva Participio predicativo
1. 2. 3. 4.
Notas C. predicativo. ἐγκρύβω = ἐγκρύπτω. Gen. de tiempo. Apolodoro explica que se llama Aquiles porque sus labios no habían mamado, de α- (privativa) y χείλη (labios).
TEXTO 37 El sueño de Hécuba Hécuba, esposa del rey Príamo, sueña que el niño que lleva en el vientre será responsable de la destrucción de su ciudad.
Πρίαμος δὲ δευτέραν1 ἔγημεν2 Ἑκάβην τὴν Δύμαντος. γεννᾶται δὲ αὐτῇ πρῶτος1 μὲν Ἕκτωρ. δευτέρου δὲ γεννᾶσθαι μέλλοντος3 βρέφους ἔδοξεν Ἑκάβη καθ᾿ ὕπνους δαλὸν τεκεῖν4 διάπυρον, τοῦτον δὲ πᾶσαν ἐπινέμεσθαι τὴν πόλιν καὶ καίειν. μαθὼν δὲ Πρίαμος παρ' Ἑκάβης τὸν ὄνειρον, Αἴσακον τὸν υἱὸν μετεπέμψατο· ἦν γὰρ ὀνειροκρίτης5. οὗτος εἰπὼν τῆς πατρίδος γενέσθαι τὸν παῖδα ἀπώλειαν, ἐκθεῖναι6 τὸ βρέφος ἐκέλευε. Apolodoro, Biblioteca III, 12, 5 Sintaxis oracional • Genitivo absoluto • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas C. predicativo. Aor. ind. act. de γαμέω. μέλλω: ir a (+ inf.) Aor. de τίκτω. Intérprete de sueños. Inf. aor. de ἐκτίθημι: exponer.
47
Biblioteca de Apolodoro
TEXTO 38 El juramento de Tindáreo Ante el gran número de pretendientes, Tindáreo accede a realizar un juramento común que proteja al elegido.
παρεγένοντο
δὲ
εἰς
Σπάρτην
ἐπὶ
τὸν
Ἑλένης
γάμον
οἱ
βασιλεύοντες Ἑλλάδος. τούτων ὁρῶν τὸ πλῆθος Τυνδάρεως ἐδεδοίκει1 μὴ προκριθέντος2 ἑνὸς3 στασιάσωσιν4 οἱ λοιποί. ὑπέσχετο δὲ Ὀδυσσεύς, ἐὰν συλλάβηται4 πρὸς τὸν Πηνελόπης αὐτῷ γάμον, ὑποθήσεσθαι5 τρόπον τινὰ δι' οὗ μηδεμία γενήσεται στάσις. Ὀδυσσεύς δὲ πάντας εἶπεν ἐξορκίσαι6 τοὺς μνηστῆρας βοηθήσειν, ἐὰν ὁ προκριθεὶς7 νυμφίος ὑπὸ ἄλλου τινὸς ἀδικῆται περὶ τὸν γάμον. ἀκούσας δὲ τοῦτο Τυνδάρεως τοὺς μνηστῆρας ἐξορκίζει, καὶ Μενέλαον μὲν αὐτὸς αἱρεῖται νυμφίον8, Ὀδυσσεῖ δὲ παρὰ Ἰκαρίου μνηστεύεται Πηνελόπην. Apolodoro, Biblioteca III, 10, 8-9 • • • • • • • •
Sintaxis oracional Participio sustantivado Participio apositivo Sustantiva con conjunción Genitivo absoluto Adverbial condicional Sustantiva de infinitivo Adjetiva Participio atributivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas Plpf. act. de δείδω. Part. aor. pas. de προκρίνω: elegir. εἷς, μία, ἕν. Aor. subj. Inf. fut. de ὑποτίθημι: sugerir. El suj. es Tindáreo. Part. aor. pas. de προκρίνω. C. predicativo.
TEXTO 39 El sacrificio de Ifigenia Los griegos zarpan de Argos y, tras llegar a Áulide por segunda vez, no pueden hacerse a la mar por falta de viento.
Κάλχας δὲ ἔφη1 οὐκ ἄλλως δύνασθαι πλεῖν αὐτούς, εἰ μὴ τῶν Ἀγαμέμνονος θυγατέρων ἡ κρατιστεύουσα κάλλει2 σφάγιον3 Ἀρτέμιδι παραστῇ4, διὰ τὸ μηνίειν5 τὴν θεὸν τῷ Ἀγαμέμνονι. τοῦ δὲ χρησμοῦ τούτου γενομένου, Ἀγαμέμνων τὴν Κλυταιμνήστραν Ἰφιγένειαν ᾔτει,
48
ANTOLOGÍA GRIEGA
λέγων δώσειν6 αὐτὴν Ἀχιλλεῖ γυναῖκα3. πεμψάσης δὲ ἐκείνης Ἀγαμέμνων τῷ βωμῷ παραστήσας7 ἔμελλε8 σφάζειν, Ἄρτεμις δὲ αὐτὴν ἁρπάσασα εἰς Ταύρους ἱέρειαν3 ἑαυτῆς κατέστησεν9, ἔλαφον ἀντ' αὐτῆς παραστήσασα7 τῷ βωμῷ· Apolodoro, Epítome III, 21-22 • • • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional Participio sustantivado Infinitivo sustantivado Genitivo absoluto Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas φημί. Por su belleza. C. predicativo. 3ª sing. subj. aor. de παρίστημι: presentarse. Construcción de inf. sustantivado con suj. en ac. (τὴν θεὸν). Inf. fut. de δίδωμι. Part. aor. de παρίστημι. μέλλω: ir a (+ inf.). 3ª sing. aor. ind. de καθίστημι: llevar.
TEXTO 40 Muerte de Patroclo Ante el acoso de los troyanos, Aquiles permite a Patroclo luchar con sus armas, quien les hace retroceder hasta que muere.
ὡς δὲ εἶδεν1 Ἀχιλλεὺς τὴν Πρωτεσιλάου ναῦν2 καιομένην, ἐκπέμπει Πάτροκλον καθοπλίσας τοῖς ἰδίοις ὅπλοις μετὰ τῶν Μυρμιδόνων. ἰδόντες1 δὲ αὐτὸν οἱ Τρῶες καὶ νομίσαντες Ἀχιλλέα εἶναι εἰς φυγὴν τρέπονται. καταδιώξας3 δὲ αὐτοὺς εἰς τὸ τεῖχος πολλοὺς ἀναιρεῖ καὶ ὑφ' Ἕκτορος ἀναιρεῖται. Apolodoro, Epítome IV, 6 • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Participio predicativo Participio apositivo Sustantiva de infinitivo
Notas 1. ὁράω. 2. Ac. sing. de ναῦς νεώς, ἡ. 3. Concierta con el suj. de ἀναιρεῖ, Patroclo.
49
Biblioteca de Apolodoro
TEXTO 41 El caballo de madera Odiseo trama la construcción de un caballo de madera en honor de Atenea, que albergará a los mejores guerreros.
ὕστερον δὲ Ὀδυσσεὺς ἐπινοεῖ δουρείου1 ἵππου κατασκευὴν καὶ ὑποτίθεται2 Ἐπειῷ, ὃς ἦν ἀρχιτέκτων· οὗτος ἀπὸ τῆς Ἴδης ξύλα τεμὼν3 ἵππον κατασκευάζει κοῖλον ἔνδοθεν. εἰς τοῦτον Ὀδυσσεὺς εἰσελθεῖν πείθει4 πεντήκοντα τοὺς ἀρίστους, τοὺς δὲ λοιποὺς γενομένης νυκτὸς ἐμπρήσαντας5 τὰς σκηνάς, ἀναχθέντας6 περὶ τὴν Τένεδον ναυλοχεῖν καὶ μετὰ τὴν ἐπιοῦσαν7 νύκτα καταπλεῖν. οἱ δὲ πείθονται καὶ τοὺς μὲν ἀρίστους ἐμβιβάζουσιν εἰς τὸν ἵππον, ἡγεμόνα8 καταστήσαντες9 αὐτῶν Ὀδυσσέα. Apolodoro, Epítome V, 14-15 • • • • •
Sintaxis oracional Adjetiva Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Genitivo absoluto Participio atributivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas δούρειος, -α, -ον: de madera. Pres. ind. med. de ὑποτίθημι: proponer. τέμνω. πείθω: convencer a alguien (+ ac.) de hacer algo (+ inf.). Aor. de ἐμπίπρημι. Part. aor. pas. de ἀνάγω. Part. pres. de ἔπειμι: siguiente. C. predicativo. Part. aor. de καθίστημι.
TEXTO 42 Regalo funesto Los griegos abandonan el caballo repleto de sus mejores guerreros y se ocultan tras la isla de Ténedos.
ἡμέρας δὲ γενομένης ἔρημον1 οἱ Τρῶες τὸ τῶν Ἑλλήνων στρατόπεδον θεασάμενοι καὶ νομίσαντες αὐτοὺς πεφευγέναι2, εἷλκον τὸν ἵππον καὶ παρὰ τοῖς Πριάμου βασιλείοις στήσαντες3 ἐβουλεύοντο τί χρὴ ποιεῖν. Κασάνδρας δὲ λεγούσης ἔνοπλον ἐν αὐτῷ δύναμιν εἶναι, τοῖς μὲν ἐδόκει κατακαίειν, τοῖς δὲ αὐτὸν ἐᾶν θεῖον ἀνάθημα1.
50
ANTOLOGÍA GRIEGA
Apolodoro, Epítome V, 16-17 • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Sustantiva interrogativa ind.
Notas 1. C. predicativo. 2. Inf. perf. de φεύγω. 3. Part. aor. de ἵστημι.
TEXTO 43 Saqueo de Troya Mientras los troyanos duermen tras las celebraciones, los griegos descienden del caballo y provocan gran mortandad.
ὡς δ' ἐνόμισαν κοιμᾶσθαι τοὺς πολεμίους, ἀνοίξαντες σὺν τοῖς ὅπλοις ἐξῄεσαν1· καὶ πρῶτος2 μὲν Ἐχίων ἀφαλλόμενος3 ἀπέθανεν, οἱ δὲ λοιποὶ σειρᾷ ἐξάψαντες ἑαυτοὺς ἐπὶ τὰ τείχη παρεγένοντο καὶ τὰς πύλας ἀνοίξαντες ὑπεδέξαντο τοὺς ἀπὸ Τενέδου καταπλεύσαντας. χωρήσαντες δὲ μεθ' ὅπλων εἰς τὴν πόλιν, εἰς τὰς οἰκίας ἐπερχόμενοι κοιμωμένους ἀνῄρουν4. Apolodoro, Epítome V, 20-21 • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Sustantiva de infinitivo Participio apositivo Participio sustantivado
1. 2. 3. 4.
Notas 3ª sing. impf. ἔξειμι: comenzaban a salir. C. predicativo. ἀφαλλόμαι: saltar. ἀναιρέω.
7.8. ODISEA TEXTO 44 Odiseo en la cueva de Polifemo Tras rescatar a los que habían probado el loto, se dirigen a la tierra de los cíclopes, seres monstruosos de un solo ojo.
καταλιπὼν1 δὲ τὰς λοιπὰς ναῦς2 ἐν τῇ πλησίον νήσῳ, μίαν3,4 ἔχων τῇ Κυκλώπων γῇ προσπελάζει. ἔστι δὲ τῆς θαλάσσης πλησίον ἄντρον, εἰς ὃ ἔρχεται ἔχων ἀσκὸν οἴνου. ἦν δὲ Πολυφήμου τὸ ἄντρον, ὃς ἦν
51
Biblioteca de Apolodoro
Ποσειδῶνος
καὶ
Θοώσης
νύμφης,
ἀνὴρ
ὑπερμεγέθης
ἄγριος
ἀνδροφάγος, ἔχων ἕνα4 ὀφθαλμὸν ἐπὶ τοῦ μετώπου. Apolodoro, Epítome VII, 4 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adjetiva
Notas 1. 2. 3. 4.
Odiseo. Ac. pl. de νάυς, νεώς, ἡ. Se refiere a una nave. εἷς, μία, ἕν.
TEXTO 45 “Nadie” ataca a Polifemo Polifemo, tras devorar a algunos intrusos, bebe el vino que le ofrece Odiseo hasta caer vencido por la embriaguez.
ὁ δὲ Πολυφήμος οἶνον πιὼν1 πάλιν ᾔτησε2, καὶ πιὼν τὸ δεύτερον ἐπηρώτα3 τὸ ὄνομα, ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς εἶπεν ὅτι Οὔτις καλεῖται. κατασχεθεὶς4 δὲ ὑπὸ μέθης ἐκοιμήθη5. Ὀδυσσεὺς δὲ εὑρὼν ῥόπαλον ἀπώξυνε
καὶ
πυρώσας
ἐξετύφλωσεν
αὐτόν.
ἐπιβοωμένου
δὲ
Πολυφήμου τοὺς πέριξ Κύκλωπας, παραγενόμενοι ἐπηρώτων3 τίς αὐτὸν ἀδικεῖ. τοῦ δὲ εἰπόντος αὐτοῦ “Οὔτις”, νομίσαντες αὐτὸν λέγειν “ὑπὸ μηδενός”, ἀνεχώρησαν. Apolodoro, Epítome VII, 6-7 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva con conjunción Genitivo absoluto Sustantiva interrogativa ind. Sustantiva de infinitivo
Notas Part. aor. de πίνω. Su complemento es beber. ἐπερωτάω. Part. aor. pas. de κατέχω: dominado. Concierta con Polifemo. 5. Aor. pas. de κοιμάω.
1. 2. 3. 4.
52
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 46 Las Sirenas Odiseo navega cerca de las Sirenas, que atraen a los marineros con sus cantos. Su ingenio le permitirá disfrutar sin peligro.
αἱ δὲ Σειρῆνες ἦσαν Ἀχελῴου καὶ Μελπομένης μιᾶς1 τῶν Μουσῶν θυγατέρες, Πεισινόη, Ἀγλαόπη, Θελξιέπεια. τούτων ἡ μὲν ἐκιθάριζεν, ἡ δὲ ᾖδεν, ἡ δὲ ηὔλει, καὶ διὰ τούτων ἔπειθον2 καταμένειν τοὺς παραπλέοντας. εἶχον δὲ ἀπὸ τῶν μηρῶν ὀρνίθων μορφάς. ταύτας παραπλέων3 Ὀδυσσεύς, τῆς ᾠδῆς βουλόμενος ὑπακοῦσαι4, τῶν μὲν ἑταίρων τὰ ὦτα5 ἔβυσε κηρῷ, ἑαυτὸν δὲ ἐκέλευσε προσδεθῆναι6 τῷ ἱστῷ. πειθόμενος δὲ ὑπὸ τῶν Σειρήνων καταμένειν ἠξίου7 λυθῆναι8, οἱ δὲ μᾶλλον αὐτὸν ἐδέσμευον, καὶ οὕτω παρέπλει. Apolodoro, Epítome VII, 18-19 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Participio sustantivado • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas εἷς, μία, ἕν. πείθω: convencer a alguien (+ ac.) de hacer algo (+ inf.). Lleva complemento en acusativo. Rige gen. οὖς , ὠτός, τό: oreja. Inf. aor. pas. de προσδέω. ἀξιόω. Inf. aor. pas.
TEXTO 47 La tela de Penélope La situación en palacio es desesperada: los pretendientes ansían el trono de Odiseo y acosan a su mujer.
Ὀδυσσεὺς δὲ παραγενόμενος εἰς τὴν πατρίδα εὑρίσκει τὸν οἶκον διεφθαρμένον1.
πολλοὶ
μὲν
γὰρ
νομίσαντες
αὐτὸν
τεθνάναι2
Πηνελόπην ἐμνῶντο3. οὗτοι πορευόμενοι εἰς τὰ βασίλεια δαπανῶντες τὰς Ὀδυσσέως ἀγέλας4 εὐωχοῦντο5. Πηνελόπη δὲ ἀναγκαζομένη τὸν γάμον ὑπέσχετο6 ὅτε τὸ ἐντάφιον Λαέρτῃ πέρας ἕξει7, καὶ τοῦτο
53
Biblioteca de Apolodoro
ὕφηνεν8 ἐπὶ ἔτη τρία, μεθ' ἡμέραν μὲν ὑφαίνουσα, νύκτωρ δὲ ἀναλύουσα. Apolodoro, Epítome VII, 26 y 31 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Participio predicativo Sustantiva de infinitivo Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas Part. perf. pas. de διαφθείρω: destruida. Inf. perf. de θνῄσκω. Impf. de μνάομαι. Complemento de δαπανώντες. Pas. de εὐωχέω: banquetearse. Aor. de ὑπισχνέομαι: prometer. Fut. de ἔχω. Aor. de ὑφαίνω.
54
ANTOLOGÍA GRIEGA
Sintaxis oracional
Infinitivo con valor final: Textos 1, 15, 20. Infinitivo sustantivado: Textos 3, 5, 15, 28, 39. PARTICIPIO 1. Apositivo: Textos 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47. 2. Atributivo: Textos 3, 4, 7, 17, 25, 34, 41. 3. Sustantivado: Textos 5, 11, 15, 17, 30, 32, 34, 38, 39, 43, 46. 4. Predicativo: Textos 14, 27, 29, 32, 34, 37, 40, 46, 47. 5. Genitivo Absoluto: Textos 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 13, 15, 16, 17, 19, 21, 22, 26, 28, 32, 33, 34, 37, 38, 39, 41, 42, 45. 6. Acusativo Absoluto: Texto 19. PROPOSICIONES SUBORDINADAS 1. Sustantivas o Completivas a. De infinitivo: Textos 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 12, 15, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 33, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 45, 46, 47. b. Con conjunción: Textos 6, 13, 38, 45. c. Interrogativas indirectas: Textos 33, 42, 45. 2. Adjetivas o de Relativo: Textos 3, 5, 7, 9, 13, 14, 17, 22, 24, 25 29, 30, 31, 34, 36, 38, 41, 44. 3. Adverbiales o Circunstanciales a. Condicionales: Textos 7, 26, 33, 38, 39. b. Consecutivas c. Finales: Textos 1, 5, 14, 28, 35. d. Causales: Textos 3, 4, 19, 25, 38. e. Comparativo-modales: Textos 3, 11, 25, 29. f. Temporales: Textos 3, 4, 7, 8, 26, 36, 40, 43, 47.
Biblioteca de Apolodoro
55
Índice de Nombres Propios
Α Ἀγαμέμνων, -ονος, ὁ: Agamenón, rey de Micenas, hijo de Atreo y esposo de Clitemnestra. Texto 39. Ἀγαυή, -ῆς, ἡ: Ágave, hija de Cadmo, rey de Tebas y madre de Penteo. Texto 12. Ἀγλαόπη, -ῆς, ἡ: Agláope, una de las Sirenas. Texto 46 Ἀδράστεια, -ας, ἡ: Adrastea, ninfa cretense encargada del cuidado de Zeus niño. Texto 1. Ἀθηνᾶ, -ᾶς, ἡ: Atenea, diosa virgen de la guerra y la sabiduría, hija de Zeus. Textos 3, 5, 13, 23, 35. Ἀθηναῖος, -α, -ον: gentilicio, de Atenas, ateniense. Textos 20, 25. Αἰγεύς, -έως, ὁ: Egeo, rey de Atenas y padre de Teseo. Textos 26, 27. Αἴσακος, -ου, ὁ: Ésaco, hijo de Príamo y Arisbe, que había recibido de su abuelo Mérope el don de interpretar los sueños. Texto 37. Αἴσων, -ος, ὁ: Esón, rey legítimo de Yolcos, hermano de Pelias, esposo de Polimede y padre de Jasón. Texto 37. Ἀκρίσιος, -ου, ὁ: Acrisio, rey de Argos, padre de Danae a quien encierra en un cofre y arroja al mar, con su hijo recién nacido, pues un oráculo le había vaticinado que moriría a manos de su nieto. Texto 29. Ἀλέξανδρος, -ου, ὁ, : Alejandro o Paris, príncipe troyano hijo de Príamo y Hécuba. Su amor con la espartana
Helena, esposa de Menelao, provoca la guerra de Troya. Texto 35. Ἀλκμήνη, -ης, ἡ: Alcmena, amante de Zeus y madre de Heracles. Texto 21. Ἀμάλθεια, -ας, ἡ: Amaltea, cabra que fue nodriza de Zeus y a quien jugando, siendo el dios aún un niño, arrancó un cuerno que se convirtió en la Cornucopia. Texto 1. Ἀμφιτρύων, -ωνος, ὁ: Rey tebano, esposo de Alcmena. Texto 21. Ἀμφίων, -ονος, ὁ: Anfión, hijo de Zeus y de Antíope y esposo de Níobe que, junto con su hermano gemelo Zeto fortificó la ciudad de Tebas. Texto 15. Ἀντιγόνη, -ης, ἡ: Antígona, hija de Edipo y Yocasta. Textos 17, 20. Ἀπόλλων, -ωνος, ὁ: Apolo, dios de la música, de las artes, de la poesía, la medicina y la adivinación. Hijo de Zeus y Leto, hermano gemelo de Ártemis. Textos 4, 5, 14. ᾿Αργεῖος, -α, -ον: gentilicio, de Argos o de la Argólida; argivo. Texto 19, 20. ῎Αργος, -ου, ὁ: Argo, boyero de cien ojos, asesinado por Hermes. Texto 10. Ἄρης, -εως, ὁ: Ares, dios de la guerra hijo de Zeus, amante de Afrodita. Texto 31. Ἀριάδνη, -ης, ἡ: Ariadna, hija de Minos, rey de Creta; amante de Teseo y esposa de Dioniso. Textos 26, 27. Ἀρκαδία, -ας, ἡ: Arcadia, región del Peloponeso. Texto 23. Ἄρτεμις, -ιδος, ἡ: Ártemis, diosa virgen de la caza y divinidad lunar. Hija de
56
ANTOLOGÍA GRIEGA
Zeus y Leto y hermana gemela de Apolo, ambos nacidos en la isla de Delos. Textos 4, 39. Ἀστέριος, -ου, ὁ : Asterio, nombre propio del llamado Minotauro. Texto 25. Ἀττική, -ῆς, ἡ: Ática, región de Grecia continental cuya capital es Atenas. Texto 13. Αὐτόλυκος, -ου, ὁ: Autólico, hábil y astuto ladrón hijo de Hermes y abuelo materno de Odiseo y de Jasón por sus hijas Anticlea y Polimede respectivamente. Texto 31. Ἀφροδίτη, -ης, ἡ: Afrodita, diosa de la belleza, y la seducción amorosa, amante de Ares y esposa de Hefesto. Textos 32, 35. Ἀχελῴος, -ου, ὁ: Aqueloo, río de Etolia, hijo de Océano y Tetis. Pretendiente de Deyanira. Textos 46. Ἀχιλλεύς, -έως, ὁ: Aquiles, hijo de Peleo y Tetis, gran héroe argivo de la guerra de Troya. Textos 36, 39, 40.
Β Βάκχη, -ης, ἡ: Bacante, seguidora de Dioniso o Baco. Texto 12.
dos de ellas, Esteno y Euríale eran inmortales y solo Medusa era mortal. Tenían la cabeza cuajada de serpientes, colmillos de jabalí, manos de bronce y alas de oro con las que podían volar. Textos 30.
Δ Δαίδαλος, -ου, ὁ: Dédalo, arquitecto ateniense creador del laberinto del Minotauro en Creta. Textos 25, 26, 28. Δέλφος, -ου, ὁ: Delfos, sede oracular de Apolo. Texto 4. Δευκαλίων, -ωνος, ὁ: Deucalión, rey de Tesalia, hijo de Prometeo y esposo de Pirra. Texto 9. Δῆλος, -ου, ὁ: Delos, una de las islas Cícladas, lugar de nacimiento de Apolo y Ártemis. Texto 4. Δημήτηρ, -τρος, ἡ: Deméter, diosa de los cereales y la fructificación de la tierra, madre de Perséfone. Texto 6. Δίκτη, -ης, ἡ: Dicte. Ninfa cretense amada de Minos. Texto 1. Διόνυσος, -οῦ, ὁ: Dioniso, dios del vino, la alegría y el desenfreno báquico, hijo de Sémele y Zeus. Textos 12, 27. Δύμας, -αντος, ὁ: Dimante, rey de Frigia, padre de Hécuba. Texto 37.
Γ Γάδειρα, -ων, τὰ: Gades o Gadir, actual Cádiz. Texto 24. Γῆ, -ῆς, ἡ: Gea, diosa tierra, madre de la vida. Texto 3. Γηρυόνης, -ου, ὁ: Gerión, gigante de tres cuerpos que habitaba cerca de Gades, derrotado por Heracles. Texto 24. Γλαύκη, -ης, ἡ: Glauce, hija de Creonte, rey de Corinto y segunda esposa de Jasón. Asesinada por Medea. Texto 34. Γοργώ, -οῦς, ἡ: Gorgona, tres hermanas monstruosas hijas de Forcis y Ceto,
Ε Ἑκάβη, -ης, ἡ: Hécuba, esposa de Príamo, madre de Héctor, Paris, Casandra, entre otros. Texto 37. ῞Εκτωρ, -ορος, ὁ: Héctor, paladín de Troya, hijo de Príamo y Hécuba. Textos 37, 40. Ἑλένη, -ης, ἡ: Helena, reina de Esparta, esposa de Menelao y Paris, hija de Zeus y Leda. Textos 35, 38.
57
Biblioteca de Apolodoro Ἐλευσίς, -ῖνος, ἡ: Eleusis, ciudad del Ática célebre por el culto a Deméter y Perséfone. Texto 6. Ἑλλάς, -άδος, ἡ: Hélade, nombre de Grecia continental y por extensión, de todo el territorio griego. Textos 33, 38. Ἕλλην, -ηνος, ὁ, ἡ, τό: gentilicio, los habitantes de la Hélade (Grecia). Helenos. Texto 42. Ἐπειός, -οῦ, ὁ: Epeo, constructor del caballo de madera que sirvió para destruir la ciudad de Troya. Texto 41. Ἐρεχθηΐς, ΐδος: de Erecteo, monarca legendario del Atenas. Texto 13. Ἔρις, -ιδος, ἡ: Eris, diosa de la discordia. Texto 35. Ἑρμῆς, -ου, ὁ: Hermes, dios de los caminantes, los comerciantes y los ladrones. Conductor de almas, hijo de Maya y Zeus. Textos 9, 10, 14, 35. Ἑρμιονεύς, -εως: gentilicio, habitante de Hermione, ciudad de la Argólida, famosa por su templo de Ceres. Texto 6. Ἐρύθεια, -ας, ἡ: Eritía, isla del Océano, situada cerca de Gades. Texto 24. Ἐτεοκλῆς, -έους, ὁ: Eteocles, hijo de Edipo y Yocasta, hermano gemelo de Polinices. Textos 17, 18, 19. Εὐρυάλη, -ης, ἡ: Euríale, una de las tres Gorgonas. Texto 30. Εὐρυδίκη, -ης, ἡ: Eurídice, ninfa esposa de Orfeo. Tras morir por la picadura de una víbora casi logra ser rescatada por su esposo del Hades. Texto 7. Εὐρυσθεύς, -έως, ὁ: Euristeo, rey de Micenas y primo de Heracles, a quien impone los doce trabajos para tratar de deshacerse de él. Texto 21. Εὐρυτίων, -ονος, ὁ: Euritión, boyero del gigante Gerión. Texto 24. Εὐρώπη, -ης, ἡ: Europa, princesa fenicia raptada por Zeus en forma de toro. Madre de Minos. Texto 24.
Ἔχιδνα, -ης, ἡ: Equidna, monstruo mitad mujer, mitad serpiente, hija de Forcis y Ceto y madre de Cerbero. Texto 24. ᾿Εχίων, -ονος, ὁ: Equión, padre de Penteo y esposo de Ágave, hija de Cadmo, fundador de Tebas. Textos 12, 43.
Ζ Ζεύς, Διός, ὁ: Zeus, dios supremo, padre de dioses y hombres, esposo de Hera y protagonista de múltiples aventuras amorosas con diosas y mortales. Textos 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 10, 11, 14, 19, 21, 29, 35.
Η ῞Ηρα, -ας, ἡ: Hera, esposa de Zeus, reina de los dioses y protectora del matrimonio. Textos 4, 10, 11, 16, 21, 35. Ἡρακλῆς, -έους, ὁ: Heracles, héroe de gran fuerza y vigor, hijo de Zeus y Alcmena. Textos 8, 21, 23. Ἥφαιστος, -ου, ὁ: Hefesto, dios herrero, hijo de Zeus y Hera, casado con Afrodita. Textos 3, 8, 23.
Θ Θελξιέπεια, -ας, ἡ: Telsiepia, una de las Sirenas. Texto 46. Θέμις, -ιδος, ἡ: Temis, hija de Urano, diosa de la justicia. Texto 4. Θέτις, -ιδος, ἡ: Tetis, nereida esposa de Peleo y madre de Aquiles. Texto 36. Θῆβαι, -ῶν, αἱ: Tebas, ciudad de Beocia, sede del reino de Cadmo. Textos 12, 16, 20.
58
ANTOLOGÍA GRIEGA
Θηβαῖος, α, ον: gentilicio, de Tebas, tebano. Textos 16, 20. Θησεύς, -έως, ὁ: Teseo, hijo de Egeo y Etra. Rey de Atenas vencedor del Minotauro. Textos 20, 26, 27, 28. Θοώσα, -ης, ἡ: Toosa, ninfa hija de Forcis, madre de Polifemo junto con Posidón. Texto 44. Θρᾴκη, -ῆς, ἡ: Tracia, región de la Península Balcánica, al norte de Grecia. Textos 12, 32.
Ι Ἰάσων, -ονος, ὁ: Jasón, hijo de Esón y Polimede y esposo de Medea. Heredero legítimo del trono de Yolcos, por el cual emprende la aventura del vellocino de oro. Textos 31, 32, 33, 34. Ἴδη, -ης, ἡ: aparece con dos valores: a) Ida, ninfa cretense encargada del cuidado de Zeus niño. Texto 1. b) Ida, monte cercano a Troya. Textos 35, 41. Ἴκαρος, -ου, ὁ: Ícaro, hijo de Dédalo, imprudente e irreflexivo, muere cuando sus alas de cera se derriten por el calor del sol. Texto 28. ᾿Ιοκάστη, -ης, ἡ: Yocasta, esposa de Layo y posteriormente de su hijo Edipo. Texto 15. Ἰόλαος, -ου, ὁ: Yolao, sobrino y ayudante de Heracles. Texto 21. Ἰσμήνη, -ης, ἡ: Ismene, hija de Edipo y Yocasta, hermana de Antígona, Polinices y Eteocles. Texto 17. Ἰφιγένεια, -ας, ἡ: Ifigenia, hija de Agamenón y Clitemnestra, sacrificada para aplacar a Ártemis y que los griegos pudieran zarpar a Troya. Texto 39.
Ἰφικλῆς, -έους, ὁ: Ificles, hijo de Anfitrión y Alcmena, hermano de Heracles. Texto 21. Ἰωλκος, οῦ, ἡ: Yolco, ciudad de Tesalia patria de Jasón a la que regresa con Medea tras lograr el vellocino de oro. Texto 31.
Κ Κάδμος, -ου, ὁ: Cadmo, fundador fenicio de Tebas, hermano de Europa y abuelo materno de Dioniso. Texto 12. Καδμεῖος, α, ον: gentilicio, de Tebas, cadmeos o tebanos. Texto 19. Κάλχας, -αντος, ὁ: Calcas, adivino que acompaña a los griegos en su expedición a Troya. Texto 39. Καπανεύς, -έως, ὁ: Capaneo, uno de los siete jefes argivos que sitiaron Tebas. Muere fulminado por Zeus cuando trata de escalar los muros de la ciudad de las siete puertas. Texto 19. Κασσάνδρα, -ας, ἡ: Casandra, princesa troyana hija de Príamo y Hécuba, condenada por Apolo a vaticinar un futuro veraz ante la incredulidad y desprecio de sus conciudadanos. Texto 42. Καύκασος, -ου, ὁ: Caúcaso, monte donde permaneció encadenado Prometeo, por mandato de Zeus. Texto 8. Κέκροψ, -οπος, ὁ: Cécrope, primer rey del Ática, fundador de Atenas. Texto 13. Κιθαιρών, -ῶνος, ὁ: Citerón, monte cercano a Tebas. Texto 12. Κλυταιμνήστρα, -ας, ἡ: Clitemnestra, hija de Tindáreo y Leda, esposa de Agamenón. Texto 39. Κόλχος, ος, ον: gentilicio, habitantes de la Cólquide, en Asia Menor, donde reinaba Eetes y se encontraba el vellocino de oro. Colcos. Texto 31.
59
Biblioteca de Apolodoro Κορίνθιος, -α, -ον: Habitante de Corinto. Textos 15, 34. Κουρῆτες, -ων, οἱ: Curetes, sacerdotes de Zeus en Creta. Se cuenta que siendo niño el dios, cada vez que éste lloraba, golpeaban sus escudos con las lanzas para evitar que así lo descubriese su padre Crono. Texto 1. Κρέων, -οντος, ὁ: Creonte, hermano de Yocasta. Regente de Tebas tras la muerte de Layo y el destierro posterior de Edipo. Textos 16, 17, 20, 34. Κρηθέυς, -έως, ὁ: Creteo, fundador de Yolcos, esposo de Tiro y padre de Esón. Texto 31. Κρήτη, -ης, ἡ: Isla de Creta, reino de Minos. Textos 1, 26. Κύκλωψ, -ωπος, ὁ: Cíclope, ser primitivo de tamaño descomunal, con un solo ojo en mitad de la frente, caracterizado por su violencia y ausencia de leyes. Textos 2, 44, 45. Κυλλήνη, ης, ἡ: Cilene, monte de Arcadia. Texto 14.
Λ Λαέρτης, ου, ὁ: Laertes, rey de Ítaca, padre de Odiseo. Texto 47. Λάιος, -ου, ὁ: Layo, rey de Tebas, esposo de Yocasta y padre de Edipo. Textos 15, 17. Λερναῖος, α, ον: de Lerna, ciudad de la Argólida. Texto 22. Λήμνιος, -α, -ον: gentilicio, de la isla de Lemnos. Lemnio. Texto 32. Λῆμνος, -ου, ἡ: Lemnos, isla del mar Egeo. Texto 32. Λητώ, -οῦς, ἡ: Leto, titánida que unida a Zeus engendra a Ártemis y Apolo. Texto 4. Λιβύη, -ης, ἡ: Libia, región de África. Texto 24.
Μ Μαῖα, -ας, ἡ: Maya, ninfa madre de Hermes, junto con Zeus. Texto 14. Mαρσύας, -ου, ὁ: Marsias, sátiro frigio, hábil flautista. Muere horriblemente a manos de Apolo por haber osado retar al dios en lo que a talento musical se refiere. Texto 5. Μέδουσα, -ης ἡ: Medusa, una de las Gorgonas. Ser monstruoso y mortal que convertía en piedra a todo aquel que la miraba a los ojos. Texto 30. Mελισσεύς, -έως, ὁ: Meliseo, rey de Creta en el tiempo en que Zeus es criado allí y primer hombre que realiza sacrificios a los dioses. Sus hijas Adrastea e Ida son las encargadas de cuidar al niño dios. Texto 1. Μελπομένη, -ης ἡ: Melpómene (la cantora), Musa del canto y posteriormente de la tragedia. Texto 46. Μενέλαος, οῦ, ὁ: Menelao, hijo de Atreo, hermano de Agamenón y esposo de Helena. Texto 38. Μήδεια, -ας, ἡ: Medea, hechicera hija de Eetes, rey de la Cólquide. Enamorada de Jasón, traiciona a su padre y a su patria y huye con él a Grecia. Textos 33, 34. Μῆτις, -ιδος, ἡ: Metis, diosa de la sabiduría. Texto 3. Μίνως, -ωος, ὁ: Minos, rey de Creta, hijo de Zeus y Europa, esposo de Pasifae y padre del Minotauro. Textos 25, 26, 28. Μινώταυρoς, -ου, ὁ: Minotauro, hijo de Pasifae y de un toro enviado por Posidón. Tenía cabeza de toro y cuerpo de hombre y se alimentaba de carne humana. Textos 25, 26. Mοῦσα, -ης, ἡ: Musa. Son nueve doncellas hijas de Zeus y Mnemosine,
60
ANTOLOGÍA GRIEGA
protectoras de las artes, ciencias y letras. Texto 46. Μυκηναῖος, α, ον: de Micenas, ciudad de la Argólida. Texto 10. Μυρμιδόνες, -ων, οἱ: Mirmidones, invencibles guerreros al mando de Aquiles que procedían de Ptía, en Tesalia. Texto 40.
Ν Νάξος, -ου, ἡ: Naxos, una de las islas Cícladas. Texto 27. Νηρεΐς, -ΐδος, ἡ: Nereida. Designa a las cincuenta hijas de Nereo, divinidades marinas dotadas de gran belleza que habitan en el palacio paterno. Texto 36.
Ο Ὀδυσσεύς, -έως, ὁ: Odiseo, hijo de Laertes, esposo de Penélope y padre de Telémaco. Textos 38, 41, 45, 46, 47. Οἰδίπους, -ποδος, ὁ: Edipo, rey de Tebas, hijo de Layo y Yocasta. Textos 15, 17, 20. Ὄλυμπος, -ου, ὁ: Olimpo, célebre flautista padre de Marsias que llora su muerte y lo entierra. Texto 5. Ὄρθος, -ου, ὁ: Orto, hijo de Equidna y de Tifón, hermano de Cerbero, guardaba los rebaños de Gerión y fue asesinado por Heracles. Texto 24. Ὀρφεύς, -έως, ὁ: Orfeo, cantor tracio hijo de la ninfa Calíope y esposo de Eurídice. Con su canto y su música conmovía a las rocas, los árboles, los animales e incluso a los dioses. Texto 7. Οὔτις, oὔτι: Nadie. Sobrenombre que, a modo de chiste, se impone Odiseo para burlar a Polifemo. Texto 45.
Π Πάν, Πανóς, ὁ: Pan, dios híbrido, mitad macho cabrío, mitad humano, protector de rebaños y pastores. Texto 4. Πανδρόσειον, -ου, τό: Pandrosío, templo de la Acrópolis de Atenas dedicado a Pándroso, hija de Cécrope y Aglauro. Con sus otras dos hermanas cometió el delito de abrir la canasta donde Atenea había ocultado al pequeño Erictonio; fue castigada con la muerte. Texto 13. Παρνασός, -οῦ, ὁ: Parnaso, monte de la Fócida consagrado a las Musas. Texto 9. Πασιφάη, -ης, ἡ: Pasifae, hija de Helios, hermana de Eetes y Circe, esposa de Minos y madre del Minotauro. Texto 25. Πατροκλῆς, -έους, ὁ: Patroclo, hijo de Menecio y amigo inseparable de Aquiles. Muere a manos de Héctor Priámida. Texto 40. Πεισινόη, -ης, ἡ: Pisínoe, una de las Sirenas. Texto 46. Πελίας, -ου, ὁ: Pelias, rey ilícito de Yolcos y tío de Jasón. Instigador de la expedición del vellocino de oro. Asesinado por Medea. Texto 31. Πενθεύς, -έως, ὁ: Penteo, rey tebano, primo de Dioniso e hijo de Equión y de Ágave. Texto 12. Περίβοια, -ας, ἡ: Peribea, reina de Corinto, esposa de Pólibo y madre adoptiva de Edipo. Texto 15. Περσεύς, -έως, ὁ: Perseo, hijo de Zeus y Dánae, que mata a Medusa. Textos 29, 30. Περσεφόνη, -ης, ἡ: Perséfone, diosa del Hades, esposa de Plutón e hija de Deméter. Texto 6.
61
Biblioteca de Apolodoro Πηλεύς, -έως, ὁ: Peleo, rey de Ptia, esposo de Tetis y padre de Aquiles. Texto 36. Πηνελόπη, -ης, ἡ: Penélope, hija de Icario, esposa de Odiseo y madre de Telémaco. Textos 38, 47. Πλούτων, -ονος, ὁ: Plutón, dios del Hades, esposo de Perséfone y hermano de Zeus. Textos 2, 6, 7. Πόλυβος, -ου, ὁ: Pólibo, rey de Corinto, esposo de Peribea y padre adoptivo de Edipo. Texto 15. Πολυνείκης, -ους, ὁ: (acus. en -η y en ην) Polinices, hijo de Edipo y Yocasta, hermano gemelo de Eteocles. Textos 17, 18, 19, 20. Πολύφημος, -ου, ὁ: Polifemo, cíclope hijo de Posidón a quien ciega Odiseo, provocando así la venganza del dios del mar. Textos 44, 45. Ποσειδῶν, -ῶνος, ὁ: Posidón, dios del mar y los terremotos, hermano de Zeus. Textos 2, 13, 25, 44. Πρίαμος, -ου, ὁ: Príamo, rey de Troya, esposo de Hécuba y padre, entre otros, de Héctor, Paris y Casandra. Textos 37, 42. Προῖτος, -ου, ὁ: Preto, rey de Tirinto hermano gemelo de Acrisio. Según una versión del mito, por odio a su hermano se une a su sobrina Dánae y engendra a Penteo. Texto 29. Προμηθεύς, -έως, ὁ: Prometeo, titán padre de Deucalión. Roba el fuego a Zeus para dárselo al hombre. Textos 3, 8. Πρωτεσίλαος, -ου, ὁ: Protesilao, heroe tesalio esposo de Laodamía, que muere a manos de Héctor nada más llegar a Troya, siendo la primera víctima griega de la guerra. Texto 40. Πύθων, -ωνος, ὁ: Pitón, serpiente monstruosa a la que da muerte Apolo y que guardaba el oráculo de la Tierra. Texto 4.
Πύρρα, -ας, ἡ: Pirra, Deucalión. Texto 9.
esposa
de
Σ Σειρήν, -ῆνος, ἡ: Sirenas. Seres femeninos de dulce voz, hijas del río Aqueloo y Melpómene, que provocan la muerte a los navegantes. Texto 46. Σθενώ, -οὑς, ὁ: Esteno, una de las tres Gorgonas. Texto 30. Σεμέλη, -ης, ἡ: Sémele, princesa tebana hija de Cadmo, madre de Diοniso en unión con Zeus. Texto 11. Σπάρτη, -ης, ἡ: Esparta, ciudad del Peloponeso donde reina Tindáreo y posteriormente Menelao. Texto 38. Στυμφαλίς, -ίδος, ἡ: de Estínfalo. Texto 23. Στύμφαλος, -ου, ἡ: Estínfalo, ciudad de Arcadia, situada cerca del lago del mismo nombre. Texto 23. Σφίγξ, -ιγγός, ἡ: Esfinge, ser mitológico con cuerpo de león, alas de águila y rostro de doncella.Textos 16, 17.
Τ Τάρτησσός, -οῦ, ἡ: Tartesos, ciudad de la Península Ibérica próxima a la desembocadura del Guadalquivir. Texto 24. Ταῦροι, -ων, οἱ: Los Tauros, península al sur de Crimea. Texto 39. Τένεδος, -ου, ἡ: Ténedos, isla del mar Egeo. Textos 41, 43. Τρῶες, -ώων, οἱ: gentilicio, habitantes de Troya, en la actual Turquía. Troyanos. Textos 40, 42. Τυνδάρεως, -εω, ὁ: Tindáreo, esposo de Leda y padre de Clitemnestra, Helena, Cástor y Pólux. Texto 38. Τυφῶν, -ῶνος, ὁ: Tifón, monstruoso hijo de la Tierra y el Tártaro que es derrotado por Zeus. Texto 24.
62
ANTOLOGÍA GRIEGA
Χ Υ Ὕβρις, -εως, ἡ: Hibris, madre de Pan, dios de los pastores y rebaños. Texto 4. Ὑψιπύλη, -ης, ἡ: Hipsípila, reina de Lesbos. Se une a Jasón, durante su búsqueda del vellocino y tiene dos hijos de él, Euneo y Toante. Texto 32.
Φ Φίκιον, -ου, τό: Ficio, monte situado cerca de Tebas. Texto 16.
Χείρων, -ωνος, ὁ: Quirón, centauro sabio y pacífico, instructor de héroes como Aquiles y Jasón, que vivía en el monte Pelión. Texto 36.
Ω Ὠκεανός, -οῦ, ὁ: Océano, hijo de Urano y Gea, esposo de Tetis, padre de los ríos y de los océanos. Textos 24.
HELÉNICAS DE JENOFONTE 1. Vida Conocemos su vida por la biografía de Diógenes Laercio. Hijo de Grilo y de Diadora, Jenofonte nació en el demo ateniense de Erquía, a unos 15 km. al este de Atenas, hacia el 430 a.C. De familia acomodada, se dedicó al deporte de la equitación. Su infancia y adolescencia estuvieron marcadas por la crisis en la que estaba sumida el Ática en los primeros años de la Guerra del Peloponeso. En su juventud entró en contacto con Sócrates, sin que podamos precisar el alcance exacto de su influencia, ni durante cuánto tiempo se ejerció ésta; aunque bien es cierto que el filósofo aparece como protagonista de varias de sus obras. Ante las penurias de la guerra, Jenofonte se muestra partidario de sellar la paz con Esparta. Tras la derrota ateniense en el 404 a.C., toma partido por el gobierno de los Treinta Tiranos, que se establece en la ciudad con el apoyo espartano. Una vez restablecida la democracia, en torno al 403 a.C., Jenofonte decide abandonar Atenas, bien por su apoyo al régimen anterior, bien cansado por las continuas luchas intestinas que asolaban el territorio. Y así, en el año 401 a.C., se dejó convencer por su amigo Proxeno y se alistó como caballero en la expedición de Ciro el Joven, que pretendía derrocar del trono a su hermano Artajerjes II. Tras la batalla de Cunaxa, en la que murió Ciro, y la retirada a través de Armenia hacia el Mar Negro, al mando de Jenofonte, el contingente griego se une a Tribón, general espartano, en su campaña contra Tisafernes, sátrapa persa de Asia Menor. El relato de dichas vicisitudes dará lugar a su mejor obra, la Anábasis, pero su unión a los espartanos creará recelos en Atenas. Más adelante, en el 394 a.C., participó junto a Agesilao, rey de Esparta, en la batalla de Coronea, tomando partido en contra de sus compatriotas atenienses y de una coalición de estados griegos, lo cual le ocasionó el destierro de Atenas, acusado de pro-espartano. Aproximadamente, desde el 396-386 a.C., Jenofonte estuvo al servicio de Agesilao, al que le unía una gran amistad y del que era gran admirador, ocupándose principalmente del entrenamiento de la nueva caballería espartana. Su lealtad dio lugar a que los espartanos le
64
ANTOLOGÍA GRIEGA
distinguieran con la proxenía (honores concedidos a un huésped extranjero) y con una finca en Escilunte, cerca de Olimpia. En el capítulo 3 del libro V de la Anábasis describe esta hacienda, donde pasó los mejores años de su vida, junto con su esposa ateniense Filesia y sus hijos gemelos Grilo y Diodoro, que fueron admitidos en la agogé espartana (educación férrea reservada a los iguales en Esparta). En Escilunte pudo cultivar su alma campesina y guerrera, al tiempo que practicaba la caza y escribía sus obras. Pero la quietud terminó en el 370 a.C., cuando los eleos, vencida Esparta en la batalla de Leuctra, recuperaron los territorios ocupados por los espartanos. Jenofonte huyó a Corinto. Poco después en el 368 a.C., bajo la creciente presión de Tebas, se produjo una alianza entre Atenas y Esparta, lo que ocasionó el levantamiento del destierro a Jenofonte, quien ya podía regresar a su ciudad natal, aunque no nos consta que hiciese uso de tal derecho. Sus hijos sirvieron en la caballería ateniense, y uno de ellos, Grilo, cayó gloriosamente en Mantinea, batalla que puso fin a la hegemonía tebana en el 362 a.C. El año de la muerte de Jenofonte gira en torno al 356-4 a.C. 2. Obra Es muy difícil establecer la cronología de su producción literaria. Parece que fueron muy productivos los años de Escilunte, pero lo fue aún más el último periodo de su vida. Jenofonte fue el primer autor de la antigüedad que abordó diversos géneros: historia, ensayo, biografía, etc. Se le atribuyen entre trece y catorce obras, que tradicionalmente se agrupan en: Obras históricas: Helénicas, Anábasis y Agesilao. Obras didácticas: Ciropedia, Hierón, Constitución de los lacedemonios, Ingresos o Recursos económicos, Sobre la equitación, Hipárquico y Cinegético. Obras filosóficas o socráticas: Económico (clasificado aquí porque Sócrates es el protagonista), Memorables o recuerdos de Sócrates, Banquete y Apología de Sócrates. Obras históricas: Las Helénicas narra en siete libros la historia griega desde el 411 hasta el 362 a.C. En ella pretende continuar la obra de Tucídides, pero su valor literario dista mucho del conseguido por el autor de la Guerra del Peloponeso, aunque algunos críticos han elogiado, sobre todo, sus dos primeros libros. Jenofonte omite datos importantes y redacta, en muchas ocasiones, de forma superficial, frente a la profundidad que había caracterizado el trabajo de Tucídides. Se muestra excesivamente subjetivo, un defecto inviable para cualquier historiador, y así hace evidente su odio acérrimo a los tebanos y su admiración hacia Esparta. La Anábasis es un brillante relato sobre sus aventuras personales como participante en la expedición de mercenarios griegos para ayudar a Ciro el
Helénicas de Jenofonte
65
Joven, cuando aspiraba al trono que ocupaba su hermano Artajerjes II. Como si de un relato de viaje se tratase, abundan los detalles geográficos y etnográficos, así como exhaustivas exposiciones militares; todo ello escrito con gran naturalidad. Probablemente la escribió en su finca de Escilunte y parece ser que fue publicada con el pseudónimo de Temistógenes de Siracusa, para favorecer su publicación en Atenas, donde su nombre permanecía ligado a Esparta y su exilio estaba aún vigente. En cuanto a su datación, debemos situar la obra en el 380 a.C. si creemos que Isócrates en su Panegírico la utilizó. Su Agesilao es un encomio biográfico del rey espartano al que tan profundamente admiró y que había sido su valedor durante tantos años. Abunda el elogio de las virtudes del monarca, así como la ausencia de datos que pudiesen ensombrecer su imagen gloriosa. Se trata de una obra en dos partes (biografía y exaltación de virtudes) que ha ejercido una fuerte influencia posterior en cuanto al bosquejo del monarca ideal y en lo que a las obras de corte biográfico se refiere. Obras didácticas: La Ciropedia, posiblemente su mejor obra junto a la Anábasis, es una novela de tendencia político-pedagógica, basada en hechos y personajes históricos, con grandes dosis de idealización. Narra la educación, juventud, subida al trono y reinado de Ciro el Viejo, el fundador del imperio persa. Jenofonte destaca los principios morales del protagonista, al que retrata como modelo de comportamiento humano y gobernante ideal. En ella abundan los discursos (43) y los episodios moralizadores, así como los relatos novelescos, y elementos del cuento popular. El Hierón es una obra que nos presenta al poeta Simónides conversando con el príncipe siciliano sobre la naturaleza de la tiranía, sus variantes y la mejor forma de gobierno. La Constitución de los lacedemonios es fundamentalmente una exposición idealizada de las razones por las que admira el régimen político espartano. El Hipárquico da consejos prácticos al comandante de caballería sobre diversos temas hípicos, y Sobre la equitación orienta a cada jinete en particular y le alecciona sobre el trato que se debe dar al caballo. Los Ingresos se ocupa de la situación económica de Atenas, ofreciendo propuestas, de índole socrática, para el saneamiento de las finanzas de la ciudad. La austeridad y la autarquía son las únicas medidas capaces de solventar las deterioradas condiciones económicas. El Cinegético plantea problemas de autoría porque su forma literaria se aleja de la acostumbrada sencillez de Jenofonte. Obras filosóficas o socráticas:
66
ANTOLOGÍA GRIEGA
Jenofonte, que parece ser que en su juventud había sido impresionado por la personalidad de Sócrates, aunque no se puede decir que fuera un discípulo suyo en sentido estricto, escribió en su memoria una serie de obras donde prevalecen los elementos literarios y ficticios sobre los datos históricos. El Económico gira en torno al diálogo entre Iscómaco, posible trasunto de Jenofonte, y un extraño Sócrates agricultor, sobre la manera más adecuada de gestionar una finca agrícola. La idea fundamental de la obra, que incluye ejemplos prácticos, es que el trabajo agrícola es el mejor vehículo para educar y fomentar las virtudes del individuo. Las Memorables es una obra apologética de la figura y enseñanzas de Sócrates, frente a las acusaciones tradicionales que provocaron su ejecución y el deterioro de su reputación. Aquí aparece su tendencia didáctica a tratar las cosas con una moral práctica sin cuidar demasiado la profundidad de pensamiento. La Apología de Sócrates reconstruye, de forma idealizada, el discurso que habría pronunciado el maestro ante el tribunal que le había juzgado y condenado, y que en realidad, nunca tuvo lugar. El Banquete presenta a Sócrates tratando distintos aspectos de la conducta humana, principalmente, y a semejanza de la obra homónima de Platón, de la diferencia entre el amor sensual y el espiritual. Jenofonte, frente a Platón, se centra más en la figura del filósofo que en la profundidad de su discurso. 3. Ideología La personalidad de Jenofonte es la de un hombre que supo aunar su talante aventurero con una visión clara de su entorno histórico, que siempre recordó las enseñanzas de Sócrates y defendió los ideales tradicionales helénicos. Desengañado de la experiencia política contemporánea, donde la democracia ateniense había conducido a su ciudad al desastre, se vuelca en el individuo y en su realización moral, de influencia socrática. Defiende la valentía, la nobleza, el sentido del deber, la justicia, la sencillez y la autenticidad de la vida natural; despreciando el egoísmo, la mezquindad y la codicia que en ocasiones caracterizan la vida política y ciudadana. Hombre piadoso, cree en la atención constante de los dioses hacia los humanos, por lo que considera que el curso de la historia ha de estar condicionado, inevitablemente, por la intervención divina, que castiga o premia según los tipos de actuación. Su inconformismo hacia el rumbo político ateniense que le toca vivir provoca que abandone su patria natal, aunque a ella le debió su perfil como historiador y su formación cultural. Embarcado en una serie de aventuras militares con Esparta, provoca el rechazo por parte de sus conciudadanos. Probablemente su identificación con Esparta y, en particular, con su rey
Helénicas de Jenofonte
67
Agesilao, se deba a su ideal de vida sobria, simple y alejada de artificiosidad, donde las penalidades y el esfuerzo son consideradas modelo de virtud. 4. Método historiográfico Como historiador, tiene notables defectos. No es exhaustivo en la recogida de datos y omite hechos clave. Es subjetivo en su narración, que, en ocasiones, se asemeja a un escrito improvisado, pues no examina ni contrasta de forma crítica los datos de sus escritos. Es mejor narrador que crítico y más un reportero de guerra que historiador, puesto que sus obras son un reportaje de sus propias experiencias en el ejército. Su escritura es fresca, precisa, rápida, no ajena a la ironía en ocasiones, tan solo alterada por la longitud de algunos discursos, cargados de tópicos retóricos y que distan mucho de la hondura psicológica de los de Tucídides. 5. Lengua y estilo Aunque el estudio de su lengua se ve entorpecido por la sospecha de alteraciones en la transmisión manuscrita, destaca la sencillez de su lenguaje y la claridad de sus pensamientos. Utiliza elementos dialectales no áticos, términos poéticos y una serie de aspectos que prefiguran la koiné y que serán en ella frecuentemente empleados. Su polifacético talento impulsó la renovación y diferenciación de nuevos géneros y abrió nuevos caminos a la literatura griega, pero era un talento que no puede compararse al de su predecesor, Tucídides. Jenofonte se caracteriza por la utilización de frases cortas y sencillas, sin una excesiva complicación verbal ni sintáctica, lo que favorece su traducción y comprensión. Su mayor deseo es narrar los hechos sin artificio o retórica, exceptuando los discursos, de mayor complicación por su lenguaje elevado. En general, logra una creación lineal y bastante simple, aunque utiliza con frecuencia la oración subordinada de todo tipo. Abundan los participios absolutos, apositivos y atributivos, así como los presentes, futuros y aoristos, sin excesivos perfectos, y cuando estos aparecen suelen hacerlo como formas no personales del verbo (participios). 6. Contenido de las Helénicas Escrita en siete libros, trata de enlazar la historia de Grecia con el brusco final de la Historia de la Guerra del Peloponeso de Tucídides. La crítica tradicional considera de forma separada los dos primeros libros, narrados desde Atenas, a los cinco restantes. Los dos primeros constituirían un intento de nexo con la obra tucididea, narrándose el final de la Guerra del Peloponeso, y concluyendo al principio del libro II (3,10); mientras los cinco últimos ofrecerían la visión de un hombre desengañado y triste ante la situación creada en Grecia. Fundamentalmente, la historia de Grecia se narra desde una perspectiva espartana, pues, a pesar del título, la creación de Jenofonte tiene como centro de atención, casi exclusivo, a Esparta y al Peloponeso.
68
ANTOLOGÍA GRIEGA
Tradicionalmente, se ha achacado a la obra el distar mucho de la de su antecesor, y se ha insistido en que carece de la profundidad de ideas, del rigor histórico, de la búsqueda de la verdad y del análisis riguroso de los acontecimientos, así como de la objetividad, que había sido un tópico en la obra de Tucídides. Han sido objeto de crítica la narración personal de los hechos, basada en su propia experiencia, la introducción de juicios de valor y opiniones propias, la omisión de datos importantes como la batalla de Cnido, y por el contrario, la narración con detalle de aspectos secundarios. Aún así, han sido muy elogiados los dos primeros libros de las Helénicas, y se le ha revalorizado recientemente como historiador, puesto que su obra constituye, a pesar de sus limitaciones, y de que en ocasiones se torne monótona y árida, la fuente más fiable de la que disponemos para el conocimiento de este periodo histórico. Además, ha de tenerse en cuenta que su obra iba dirigida a un público concreto, conocedor de los datos en ella citados, de ahí las posibles omisiones y concreciones, y que la exposición de los hechos, sin realizar un relato exhaustivo de los mismos, es un tópico en la historiografía griega. En cuanto a su técnica narrativa, como soldado, dominaba las cuestiones militares y utilizó este conocimiento en su obra. Sabe destacar los personajes importantes y retratarlos con eficacia, como en el caso de Alcibíades. Describe muy bien escenas aisladas, como la llegada de Alcibíades, la muerte de Terámenes o el regreso de los desterrados tebanos. Hay momentos notables, como el pasaje que relata el lamento que recorrió los Largos Muros, desde el Pireo a Atenas, a la llegada de la noticia de la destrucción de la escuadra ateniense en Egospótamos. Tiene cierto sentido de la tensión dramática y escribe con fluidez, a excepción de sus discursos, cargados de un excesivo retoricismo. Contenido de cada uno de los siete libros: Libro I. Alcibíades es nombrado estratego por la flota fondeada en Samos y recupera la hegemonía del Egeo, regresando triunfalmente a Atenas, donde se le absuelve de las acusaciones de impiedad y traición. Los espartanos, al mando del rey Agis, se reabastecen y se replantean continuar sitiando el Ática por tierra. Los Atenienses vencen en las Arginusas, pero una gran tormenta provoca el abandono de los naúfragos. Juicio y condena a muerte de los estrategos vencedores. Libro II. Lisandro, estratego espartano, se alía a los persas y reorganiza la flota. En Egospótamos apresa la mayoría de las naves atenienses y obliga a regresar a la metrópoli a los colonos. Atenas es incapaz de alimentar a la población. Se otorgan a Terámenes plenos poderes para negociar la paz y Lisandro entra triunfalmente en Atenas en abril del 404 a.C. Gobierno de los Treinta Tiranos, impuesto por Esparta, que comete graves injusticias. Terámenes, crítico con el régimen, es condenado a muerte. Trasíbulo se subleva
Helénicas de Jenofonte
69
y los Treinta huyen a Eleusis. Intervienen Lisandro y Pausanias, el otro rey espartano, y se llega a la reconciliación. Libro III. Tras morir Agis (397 a.C), su hermano Agesilao, con el apoyo de Lisandro, le sucede. Las disputas internas espartanas se reflejan en la conspiración fallida de Cinadón, al que ajustician los éforos. Relato de las campañas espartiatas contra Élide, marcha de Agesilao a Asia Menor, batalla del río Pactolo, ejecución del sátrapa Tisafernes y coalición de Beocia, Atenas, Corinto y Argos contra Lacedemonia (395 a.C). Libro IV. Los aliados (cf. III) tratan de interceptar el regreso de Agesilao de Asia Menor en Coronea. El rey espartano vence, pero resulta gravemente herido. La alianza libra nuevas batallas contra Esparta en diversos territorios, destacando, entre otros combatientes, Trasíbulo e Ifícrates. Libro V. Ante el debilitamiento espartano, Atenas restablece su poderío naval y Persia incrementa su influencia en Grecia. En 387 a.C. Antálcidas, navarca espartano, pacta con el rey persa, Artajerjes II, la paz. El rey persa convoca a todos los estados griegos y les obliga a firmar la paz con la condición de que se disuelvan todas las ligas y alianzas griegas, excepto la Liga peloponesia. Grecia queda en manos de Esparta, que lleva a cabo numerosas expediciones contra el resto de estados griegos; pero bajo supervisión persa, que controla Asia Menor. Libro VI. Asedio frustrado de Esparta a la isla de Corcira, aliada de Atenas. Degradación del ejército espartano que se rebela contra su estratego Mnasipo, quien muere heroicamente. Batalla de Leuctra (371 a.C), donde Esparta es vencida. Los tebanos, al mando de Epaminondas y Pelópidas, invaden Lacedemonia y arrasan los territorios. Esparta, humillada, pide ayuda a Atenas. Libro VII. Decadencia espartana (369-62 a.C). Con Artajerjes como árbrito, los tebanos imponen unas duras condiciones para la paz, inaceptables para Esparta, quien continúa cosechando derrotas. Epaminondas invade Esparta, que resiste a duras penas armando a toda su población, niños incluidos. En la batalla de Mantinea (362 a.C), muere Epaminondas y culmina la hegemonía tebana, así como finaliza el papel de Esparta en la historia de Grecia. 7. Nuestros fragmentos En el 411 a.C., se produce un golpe de estado oligárquico en Atenas que deja excluida a la Asamblea del gobierno de la ciudad. La mala gestión provoca la sublevación de la flota, fondeada en Samos, quien elige como general a Alcibíades, a pesar de su pasado turbulento, acusado de traición e impiedad. Éste logra la victoria de Cízico en 410 a.C. y provoca la caída de la oligarquía y la restauración de la democracia. Su papel decisivo en el restablecimiento de la
70
ANTOLOGÍA GRIEGA
talasocracia ateniense en el Egeo (410-08 a.C.) da lugar a que se le absuelva de las acusaciones mencionadas y regrese a Atenas de modo triunfal (Textos 1-5). Sin embargo, dos años después, el propio Alcibíades ha de huir a Tracia, tras ser derrotado por la flota espartana de Lisandro en Notión. Los atenienses obtienen una victoria completa en la batalla de las Arginusas (406 a.C.), derrotando al espartano Calicrátidas, pero la tempestad desencadenada instantes después, impide a los generales atenienses recoger a los naúfragos, lo que provoca que, a su regreso a Atenas, se les abra un proceso y se les condene a muerte (Textos 6-21). Lisandro recupera el mando de la flota espartana y logra el apoyo persa. En Egospótamos (405 a.C.) se producirá el último enfrentamiento de la Guerra del Peloponeso, y Lisandro, por sorpresa, y apenas sin lucha, apresa unas 160 trirremes atenienses. El almirante espartano obliga a todos los colonos atenienses a volver a la metrópoli, con el siguiente colapso de la ya maltrecha economía de Atenas. Ante la falta de alimentos, enfermedades, hacinamiento y escasez, los atenienses parlamentan con Lisandro. Las duras exigencias provocan el rechazo inicial, pero la necesidad les lleva a otorgar a Terámenes plenos poderes para negociar la paz con Esparta. Las condiciones, finalmente aceptadas por la Asamblea, fueron las siguientes: destrucción de las murallas y fortificaciones, entrega de las naves, regreso de los desterrados e ingreso en la Liga del Peloponeso. Y así, a finales de abril del 404 a.C., Lisandro entraba de modo triunfal en el Pireo (Textos 22-32).
71
Helénicas de Jenofonte
8. Textos seleccionados 8.1. EL REGRESO DE ALCIBÍADES
TEXTO 1 Operaciones militares Mientras Alcibíades se dirige desde Samos a Caria para reunir dinero, Trasibulo marcha contra Tracia y somete Tasos.
Ἀλκιβιάδης δὲ βουλόμενος μετὰ τῶν στρατιωτῶν ἀποπλεῖν1 οἴκαδε2, ἀνήχθη3 εὐθὺς ἐπὶ Σάμου4· ἐκεῖθεν5 δὲ λαβὼν6 ναῦς7 εἴκοσιν ἔπλευσε τῆς Καρίας8 εἰς τὸν Κεραμικὸν κόλπον· ἐκεῖθεν5 δὲ συλλέξας ἑκατὸν τάλαντα ἧκεν εἰς τὴν Σάμον. Θρασύβουλος δὲ σὺν τριάκοντα9 ναυσὶν7 ἐπὶ Θρᾴκης ᾤχετο, ἐκεῖ δὲ τά τε ἄλλα χωρία τὰ πρὸς Λακεδαιμονίους μεθεστηκότα10 κατεστρέψατο καὶ τὴν Θάσον, ἔχουσαν κακῶς ὑπό τε τῶν πολέμων καὶ στάσεων καὶ λιμοῦ. Jenofonte, Helénicas, I, 4, 8-9 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo • Participio atributivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Notas Navegar de regreso. Adv. de lugar (-δε, dirección): a casa. Aor. pas. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a. ἐπί + gen. con verbos de dirección expresa lugar a donde. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí. Part. de λαμβάνω (+ acus.): con. ναῦς, νεώς, ἡ. La región se antepone en gen. al nombre de lugar concreto. τριάκοντα: treinta (-κοντα: decenas). Ac. n. pl. part. perf. act. de μεθίστημι: pasarse al bando de.
TEXTO 2 Alcibíades elegido general Antes de la llegada de Trasilo a Atenas, los atenienses nombran general, entre otros, al exiliado Alcibíades.
Θράσυλλος δὲ σὺν τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ εἰς Ἀθήνας κατέπλευσε1· πρὶν δὲ ἥκειν αὐτὸν, οἱ Ἀθηναῖοι στρατηγοὺς εἵλοντο2 Ἀλκιβιάδην μὲν φεύγοντα καὶ Θρασύβουλον ἀπόντα, Κόνωνα δὲ τρίτον ἐκ τῶν οἴκοθεν3.
72
ANTOLOGÍA GRIEGA
Ἀλκιβιάδης δ΄ ἐκ τῆς Σάμου ἔχων4 τὰ χρήματα κατέπλευσεν1 εἰς Πάρον ναυσὶν5 εἴκοσιν, ἐκεῖθεν6 δ΄ ἀνήχθη7 εὐθὺ Γυθείου8 ἐπὶ κατασκοπὴν τῶν τριήρων, ἃς ἐπυνθάνετο Λακεδαιμονίους αὐτόθι9 παρασκευάζειν. Jenofonte, Helénicas, I, 4, 10-11 • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Participio apositivo Adjetiva Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar. αἱρέω (voz media): elegir. Adv. de lugar (-θεν, origen): de casa. Part. de ἔχω (+ acus.): con. ναῦς, νεώς, ἡ. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí. Aor. ind. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a. En dirección a Gitión (puerto de Laconia). Adv. de lugar (-θι, locativo): allí.
TEXTO 3 Acogida triunfal Una multitud recibe a Alcibíades en el Pireo en medio de la admiración de sus partidarios y del odio de sus enemigos.
ἐπειδὴ δὲ ἑώρα1 ἑαυτῷ2 τὴν πόλιν εὔνουν οὖσαν καὶ στρατηγὸν αὐτὸν ᾑρημένον3, κατέπλευσεν4 εἰς τὸν Πειραιᾶ ἡμέρᾳ ᾗ Πλυντήρια5 ἦγεν6 ἡ πόλις. καταπλέοντος4 δ΄ αὐτοῦ, τό τε ἐκ τοῦ Πειραιῶς καὶ τὸ ἐκ τοῦ ἄστεως πλῆθος συνῆλθε πρὸς τὰς ναῦς, θαυμάζοντες7 καὶ ἰδεῖν βουλόμενοι7 τὸν Ἀλκιβιάδην, λέγοντες οἱ μὲν ὡς8 κράτιστος εἴη τῶν πολιτῶν, οἱ δέ ὡς8 τῶν παροιχομένων αὐτοῖς κακῶν μόνος αἴτιος εἴη. Jenofonte, Helénicas, I, 4, 12-13 y 17 • • • • • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal/causal Participio predicativo Adjetiva Genitivo absoluto Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Sustantiva con conjunción Participio atributivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas 3ª sing. impf. de ὁράω. Para él, le. Part. perf. pas. de αἱρέω. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar. Plinterias, fiestas de primavera en honor de Atenea. Celebrar. Conciertan ad sensum con el colectivo πλῆθος. Completivo, expresa opiniones subjetivas.
73
Helénicas de Jenofonte
TEXTO 4 Alcibíades jefe absoluto Respaldado por parientes y amigos, tras defenderse de las acusaciones de impiedad vertidas contra él, es rehabilitado.
Ἀλκιβιάδης δὲ πρὸς τὴν γῆν ὁρμισθεὶς1 ἀπέβαινε μὲν οὐκ εὐθύς2, φοβούμενος τοὺς ἐχθρούς· ἐπαναστὰς3 δὲ ἐπὶ τοῦ καταστρώματος ἐσκόπει τοὺς ἑαυτοῦ φίλους, εἰ παρεῖεν4. κατιδὼν δ΄ Εὐρυπτόλεμον τὸν Πεισιάνακτος καὶ τοὺς ἄλλους οἰκείους καὶ τοὺς φίλους μετ΄ αὐτῶν, τότε ἀποβὰς5 ἀναβαίνει εἰς τὴν πόλιν. Ἀλκιβιάδης δ΄ ἐν τῇ βουλῇ καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ ἀπολογησάμενος ὡς οὐ τοὺς θεοὺς ἠδίκηκε, λεχθέντων6 δὲ καὶ ἄλλων τοιούτων καὶ οὐδενὸς ἀντειπόντος, ἀνῃρέθη7 ἁπάντων ἡγεμὼν αὐτοκράτωρ, ὡς8 οἷός τε ὢν σῶσαι τὴν προτέραν τῆς πόλεως δύναμιν. Jenofonte, Helénicas, I, 4, 18-20 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva interrogativa ind. Sustantiva con conjunción Genitivo absoluto Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas Part. aor. pas. de ὁρμίζω. Lítote. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἐπανίστημι. πάρειμι. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἀποβαίνω. Part. aor. pas. de λέγω. Aor. pas. de ἀναιρέω: ser proclamado. Refuerza al participio, le da un matiz subjetivo: en la idea de que.
TEXTO 5 Andros derrotada tras su defección Después de derrotar a los andrios, Alcibíades con un gran ejército se dirige hacia Samos, desde donde continúa la guerra.
μετὰ δὲ ταῦτα κατελέξατο στρατιάν, ὁπλίτας μὲν πεντακοσίους1 καὶ χιλίους, ἱππέας δὲ πεντήκοντα2 καὶ ἑκατόν, ναῦς3 δ΄ ἑκατόν· καὶ μετὰ τὸν κατάπλουν ἀνήχθη4 εἰς Ἄνδρον ἀφεστηκυῖαν5 τῶν Ἀθηναίων. Ἀλκιβιάδης δ΄ ἔχων τὸ στράτευμα ἀπέβαινε τῆς Ἀνδρίας χώρας6 εἰς
74
ANTOLOGÍA GRIEGA
Γαύρειον· οἱ δ΄ Ἀθηναίοι ἐκβοηθήσαντας τοὺς Ἀνδρίους ἐνίκησαν καί τινας ἀπέκτειναν7 οὐ πολλούς8, καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους οἳ αὐτόθι9 ἦσαν. Ἀλκιβιάδης δὲ τρόπαιόν τ΄ ἔστησε10 καὶ μείνας7 αὐτόθι9 ὀλίγας ἡμέρας11 ἔπλευσεν εἰς Σάμον, καὶ ἐκεῖθεν12 ὁρμώμενος ἐπολέμει. Jenofonte, Helénicas, I, 4, 21-22 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adjetiva
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Notas Numerales -κόσιοι: centenas. Numerales -κοντα: decenas. ναῦς, νεώς, ἡ. Aor. ind. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a. Part. perf. act. de ἀφίστημι. La región se antepone en gen. al nombre de lugar concreto. Aor. de ἀποκτείνω y de μένω. Lítote. Adv. de lugar (-θι, locativo): allí. Aor. de ἵστημι. Ac. de extensión en el tiempo. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí.
8.2. BATALLA DE LAS ARGINUSAS
TEXTO 6 Lacedemonios y atenienses frente a frente Calicrátidas navega con sus naves hacia el cabo de Malea, frente a las Arginusas, donde cenaban los atenienses.
ὁ δὲ Καλλικρατίδας ὁ Λακεδαιμόνιος ἀκούων τὴν βοήθειαν τῶν Ἀθηναίων ἤδη ἐν Σάμῳ οὖσαν, αὐτόθι1 μὲν κατέλιπε πεντήκοντα2 ναῦς3 καὶ ἄρχοντα4 Ἐτεόνικον, ταῖς δ΄ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀναχθεὶς5 ἐδειπνοποιεῖτο τῆς Λέσβου6 ἐπὶ τῇ Μαλέᾳ ἄκρᾳ. τῇ δ΄ αὐτῇ ἡμέρᾳ7 ἔτυχον καὶ οἱ Ἀθηναῖοι δειπνοποιούμενοι ἐν ταῖς Ἀργινούσαις· αὗται δ΄ εἰσὶν ἀντίον τῆς Μυτιλήνης. Jenofonte, Helénicas, I, 6, 26-27 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Participio predicativo
Notas 1. Adv. de lugar (-θι, locativo): allí. 2. Numerales -κοντα: decenas. 3. Ac. pl. de ναῦς, νεώς, ἡ.
75
Helénicas de Jenofonte
4. 5. 6. 7.
C. predicativo. Aor. pas. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a. La región se antepone en gen. al nombre de lugar concreto. Dat. de tiempo.
TEXTO 7 Las condiciones atmosféricas retrasan el ataque La ofensiva nocturna que pone en marcha Calicrátides contra los atenienses se aplaza, tras la tormenta, hasta el amanecer.
τῆς δὲ νυκτὸς1 ἰδὼν ὁ Καλλικρατίδας τὰ πυρά, καί τινων αὐτῷ ἐξαγγειλάντων2 ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι εἶεν, ἀνήγετο περὶ μέσας νύκτας ὡς3 πρὸς αὐτοὺς προσπέσοι4· ὕδωρ δ΄ ἐπιγενόμενον πολὺ καὶ ἄνεμος διεκώλυσαν τὴν εἰσβολήν· ἐπεὶ δ΄ ὁ χειμὼν ἀνέσχεν5, ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἔπλει ἐπὶ τὰς Ἀργινούσας. Jenofonte, Helénicas, I, 6, 28 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Genitivo absoluto Sustantiva con conjunción Adverbial final Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Gen. de tiempo: durante la noche. Part. aor. act. de ἐξαγγέλλω. Valor final. Opt. aor. de προσπίπτω. Cesar.
TEXTO 8 Victoria ateniense La escuadra ateniense traba combate naval con la flota de Calicrátides, quien, al morir, provoca la fuga de los peloponesios.
οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι ἀντανήγοντο εἰς τὸ πέλαγος τῷ εὐωνύμῳ1· αἱ δὲ τῶν Λακεδαιμονίων νῆες2 ἀντιτεταγμέναι ἦσαν3 ἅπασαι ἐπὶ μιᾶς4. μετὰ δὲ ταῦτα ἐναυμάχησαν χρόνον πολύν5, πρῶτον μὲν σύμπασαι, ἔπειτα δὲ διεσκεδασμέναι6. ἐπεὶ δὲ Καλλικρατίδας ἀποπεσὼν7 εἰς τὴν θάλατταν ἀπέθανε, Πρωτόμαχός δ΄ ὁ Ἀθηναῖος τε καὶ οἱ μετ΄ αὐτοῦ8 τῷ δεξιῷ κέρατι τὸ εὐώνυμον1 ἐνίκησαν, ἐντεῦθεν9 φυγὴ τῶν Πελοποννησίων
76
ANTOLOGÍA GRIEGA
ἐγένετο πλείστων μὲν εἰς Χίον, τινῶν δὲ καὶ εἰς Φώκαιαν· οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι πάλιν εἰς τὰς Ἀργινούσας κατέπλευσαν10. Jenofonte, Helénicas, I, 6, 29, 31 y 33 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Notas Izquierda. ναῦς, νεώς, ἡ. 3ª pl. plpf. ind. pas. de ἀντιτάττω. En una sola línea, de una en una (de εἵς, μία, ἕν). Ac. de extensión en el tiempo. Perf. de διασκεδάννυμι. Aor. de ἀποπίπτω. Sintagma preposicional sustantivado: los que estaban con él. Adv. de lugar (-θεν, origen). Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar.
TEXTO 9 Los náufragos abandonados Los estrategos deciden que Terámenes y Trasibulo busquen náufragos y que el resto naveguen contra las naves de Eteónico.
ἔδοξε δὲ καὶ τοῖς τῶν Ἀθηναίων στρατηγοῖς ἑπτὰ μὲν καὶ τετταράκοντα1 ναυσὶ2 Θηραμένην τε καὶ Θρασύβουλον τριηράρχους ὄντας καὶ τῶν ταξιάρχων τινὰς πλεῖν ἐπὶ τὰς καταδεδυκυίας ναῦς2 καὶ τοὺς ἐπ΄ αὐτῶν ἀνθρώπους, ταῖς δ΄ ἄλλαις ἐπὶ τὰς μετ΄ Ἐτεονίκου τῇ Μυτιλήνῃ ὁρμιζομένας3. αὐτούς δὲ ταῦτα ποιεῖν βουλομένους ἄνεμος καὶ χειμὼν διεκώλυσεν μέγας γενόμενος· τροπαῖον δὲ στήσαντες4 αὐτόθι5 ἐστρατοπεδεύσαντο. οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι κατέπλευσαν6 εἰς τὴν Μυτιλήνην, ἐκεῖθεν7 δ΄ ἐπανήχθησαν8 εἰς τὴν Χίον, καὶ οὐδὲν διαπραξάμενοι ἀπέπλευσαν9 ἐπὶ Σάμου10. Jenofonte, Helénicas, I, 6, 35 y 38 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Participio atributivo Participio sustantivado
1. 2. 3. 4.
Notas Numerales -κοντα: decenas. ναῦς, νεώς, ἡ. Súplase ναῦς. Part. aor. act. de ἵστημι.
77
Helénicas de Jenofonte
5. 6. 7. 8. 9. 10.
Adv. de lugar (-θι, locativo): allí. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí. Aor. pas. de ἐπανάγω (sentido act.): volver a zarpar, dirigirse a. Navegar de regreso, regresar por mar. ἐπί + gen. con verbos de dirección expresa lugar a donde.
8.3. PROCESO DE LOS GENERALES VENCEDORES EN LAS ARGINUSAS
TEXTO 10 Los atenienses cesan a los estrategos Arquedemo acusa a Erasínides, uno de los estrategos que regresa, por quedarse con dinero y por la estrategia seguida.
Οἱ δ΄ ἐν Ἀθήναις1 τούτους μὲν τοὺς στρατηγοὺς ἔπαυσαν· τῶν δὲ ναυμαχησάντων στρατηγῶν Πρωτόμαχος μὲν καὶ Ἀριστογένης οὐκ ἀπῆλθον εἰς Ἀθήνας, τῶν δ΄ ἓξ2 καταπλευσάντων3, Περικλέους καὶ Διομέδοντος καὶ Λυσίου καὶ Ἀριστοκράτους καὶ Θρασύλλου καὶ Ἐρασινίδου, Ἀρχέδημος ὁ τοῦ δήμου τότε προεστηκὼς4 ἐν Ἀθήναις Ἐρασινίδου κατηγόρει5 ἐν δικαστηρίῳ6, φάσκων ἐξ Ἑλλησπόντου αὐτὸν ἔχειν χρήματα7 ὄντα τοῦ δήμου· κατηγόρει5 δὲ καὶ περὶ τῆς στρατηγίας. καὶ ἔδοξε τῷ δικαστηρίῳ δῆσαι τὸν Ἐρασινίδην. Jenofonte, Helénicas, I, 7, 1-2 • • • •
Sintaxis oracional Participio atributivo Participio sustantivado Participio apositivo Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Los que estaban en Atenas. Numeral, seis. Navegar de regreso, regresar por mar. Part. perf. act. de προίστημι. Acusar a alguien (+ gen.). El sufijo -τηριον significa: lugar en. Dinero recaudado a las ciudades del Helesponto.
78
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 11 El Consejo encarcela a los estrategos Tras informar al Consejo de la batalla naval y de la tormenta, los estrategos son detenidos por no recoger a los náufragos.
μετὰ δὲ ταῦτα ἐν τῇ βουλῇ ἀπελογοῦντο οἱ στρατηγοὶ περί τε τῆς ναυμαχίας καὶ τοῦ μεγάλου χειμῶνος. Τιμοκράτους δ΄ εἰπόντος ὅτι καὶ τοὺς ἄλλους χρὴ δεθέντας1 εἰς τὸν δῆμον παραδοῦναι2, ἡ βουλὴ ἔδησε. μετὰ δὲ ταῦτα ἐκκλησία ἐγένετο, ἐν ᾗ τῶν στρατηγῶν κατηγόρουν3 ἄλλοι τε καὶ Θηραμένης μάλιστα, ὅτι οὐκ ἀνείλοντο4 τοὺς ναυαγούς. Jenofonte, Helénicas, I, 7, 3-4 • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Sustantiva con conjunción Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Adjetiva
1. 2. 3. 4.
Notas Aor. pas. de δέω: arrestar. Inf. aor. act. de παραδίδωμι. Acusar a alguien (en gen.) de algo (ac. o sustantiva). ἀναιρέω.
TEXTO 12 Los generales son juzgados Cada uno de los generales se defiende y presenta testigos de sus afirmaciones ante el pueblo, pero se aplaza la sesión.
μετὰ ταῦτα δ΄ τῶν στρατηγῶν ἕκαστος ἀπελογήσατο φάσκων ὅτι αὐτοὶ ἐπὶ τοὺς πολεμίους πλέοιεν, τὴν δ΄ ἀναίρεσιν τῶν ναυαγῶν προστάξαιεν τοῖς τριηράρχοις, Θηραμένει καὶ Θρασυβούλῳ καὶ ἄλλοις τοιούτοις. τούτων δὲ μάρτυρας1 παρείχοντο τοὺς κυβερνήτας καὶ ἄλλους τῶν συμπλεόντων πολλούς· τοιαῦτα λέγοντες ἔπειθον τὸν δῆμον· ἔδοξε δὲ ἀναβαλέσθαι εἰς ἑτέραν ἐκκλησίαν (τότε γὰρ ὀψὲ ἦν καὶ τὰς χεῖρας οὐκ ἂν2 ἑώρων3). Jenofonte, Helénicas, I, 7, 5, 6 y 7 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva con conjunción
Notas 1. C. predicativo. 2. ἄν + impf.: expresa irrealidad de presente.
79
Helénicas de Jenofonte
• Participio sustantivado • Sustantiva de infinitivo
3. Impf. de ὀράω.
TEXTO 13 Las artimañas de Terámenes Los partidarios de Terámenes convencen a Calíxeno con la presencia en la asamblea de falsos familiares de los ahogados.
μετὰ δὲ ταῦτα ἐγίγνετο Ἀπατούρια1, ἐν οἷς οἵ2 τε πατέρες καὶ οἱ οἰκεῖοι σύνεισιν σφίσιν3. οἱ οὖν περὶ τὸν Θηραμένη4 παρεσκεύασαν ἀνθρώπους μέλανα ἱμάτια ἔχοντας ἵνα πρὸς τὴν ἐκκλησίαν ἥκοιεν, ὡς5 δὴ οἰκεῖοι ὄντες τῶν ναυαγῶν, καὶ Καλλίξενον ἔπεισαν ἐν τῇ βουλῇ κατηγορεῖν6 τῶν στρατηγῶν. Jenofonte, Helénicas, I, 7, 8 • • • •
Sintaxis oracional Adjetiva Participio apositivo Adverbial final Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Apaturias, fiesta ateniense de otoño. οἵ: artículo acentuado al ir seguido de la enclítica τε. Dat. pl. del pron. reflexivo de 3ª persona. Sintagma prep. sustantivado: los partidartios de Terámenes. Refuerza al part.: como si fueran. Acusar a alguien (+ gen.)
TEXTO 14 Calixeno propone la condena a muerte Que voten por tribus y, si es cierto que los estrategos han cometido injusticia, que se les condene y les confisquen los bienes.
ἐντεῦθεν1 ἐκκλησίαν ἐποίουν, εἰς ἣν ἡ βουλὴ εἰσέφερε τὴν ἑαυτῆς γνώμην2, Καλλιξένου εἰπόντος τάδε· «Ἐπειδὴ τῶν τε κατηγορούντων κατὰ τῶν στρατηγῶν καὶ ἐκείνων ἀπολογουμένων ἐν τῇ προτέρᾳ ἐκκλησίᾳ ἀκηκόασι3, διαψηφίσασθαι4 Ἀθηναίους ἅπαντας κατὰ φυλάς5· θεῖναι4,6 δὲ εἰς τὴν φυλὴν ἑκάστην δύο ὑδρίας. ἐφ΄ ἑκάστῃ δὲ τῇ φυλῇ κήρυκα κηρύττειν4,7, ὅτῳ8 δοκοῦσιν
80
ANTOLOGÍA GRIEGA
ἀδικεῖν οἱ στρατηγοὶ οὐκ ἀνελόμενοι9 τοὺς νικήσαντας ἐν τῇ ναυμαχίᾳ, εἰς τὴν προτέραν ψηφίσασθαι4, ὅτῳ8 δὲ μή, εἰς τὴν ὑστέραν· ἂν10 δὲ δόξωσιν ἀδικεῖν, θανάτῳ ζημιῶσαι4 καὶ τοῖς ἕνδεκα παραδοῦναι4,11 καὶ τὰ χρήματα δημεῦσαι4, τὸ δ΄ ἐπιδέκατον τῆς θεοῦ εἶναι4.» Jenofonte, Helénicas, I, 7, 9-10 • • • • • • • •
Sintaxis oracional Adjetiva Genitivo absoluto Adverbial causal Participio sustantivado Participio predicativo Sustantiva de infinitivo Participio apositivo Adverbial condicional
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Notas Adv. de tiempo (-θεν, origen): entonces. Propuesta, moción. 3ª pl. perf. ind. de ἀκούω (a alguien+ gen.). Dependen de εἰπόντος. Por tribus. Inf. aor. act. de τίθημι. Que un heraldo anuncie que vote en la primera aquél a quien… ὅτῳ = ᾧτινι. ἀναιρέω. ἂν = ἐάν. Inf. aor. act. de παραδίδωμι.
TEXTO 15 Euriptólemo intenta impedirlo Algunos denuncian la propuesta de Calixeno como ilegal, pero los prítanos no se atreven a oponerse a la masa vociferante.
τὸν
δὲ
Καλλίξενον
προσεκαλέσαντο
φάσκοντες
παράνομα1
συγγεγραφέναι2 Εὐρυπτόλεμος ὁ Πεισιάνακτος καὶ ἄλλοι τινές. τοῦ δὲ δήμου ὀλίγοι ταῦτα ὡμολόγουν, τὸ δὲ πλῆθος ἐβόα δεινὸν εἶναι εἰ μή τις ἐάσει τὸν δῆμον πράττειν ὃ ἂν βούληται. τῶν δὲ πρυτάνεών τινων οὐ φασκόντων προθήσειν3 τὴν διαψήφισιν παρὰ τὸν νόμον4, αὖθις Καλλίξενος ἀναβὰς5 κατηγόρει6 αὐτῶν τὰ αὐτά. οἱ δὲ πρυτάνεις φοβηθέντες7 ὡμολόγουν πάντες προθήσειν3 πλὴν Σωκράτους τοῦ Σωφρονίσκου· οὗτος δ΄ ἔφη μόνον κατὰ τὸν νόμον4 πάντα ποιήσειν. Jenofonte, Helénicas, I, 7, 12 y 14-15 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo
Notas 1. La propuesta de Calixeno era triplemente ilegal: sustraía a los estrategos del procedimiento normal al establecer un
81
Helénicas de Jenofonte
• Sustantiva con conjunción • Adjetiva • Genitivo absoluto
2. 3. 4. 5. 6. 7.
juicio por tribus; no garantizaba el voto secreto y preveía un solo juicio para todos los detenidos. Inf. perf. act. de συγγράφω: denunciar por escrito. Inf. fut. act. de προτίθημι. παρὰ τὸν νόμον: al margen de, contra la ley; κατὰ τὸν νόμον: según, conforme a la ley. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἀναβαίνω: subir a la tribuna (de los oradores). Acusar a alguien (+ gen.) de algo (+ ac.). Aor. pas.
TEXTO 16 Comienza el discurso de defensa Euriptólemo afirma que los acusados no quisieron que se comunicase por carta la negligencia de Terámenes y Trasibulo.
μετὰ δὲ ταῦτα ἀναβὰς1 Εὐρυπτόλεμος ἔλεξεν ὑπὲρ τῶν στρατηγῶν τάδε· «Τὰ μὲν2 κατηγορήσων3,4, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἀνέβην5 ἐνθάδε Περικλέους
ἐμοὶ
οἰκείου
καὶ
Διομέδοντος
φίλου,
τὰ
δ΄2
ὑπεραπολογησόμενος3, τὰ δὲ2 συμβουλεύσων3 ἅ μοι δοκεῖ ἄριστα εἶναι ἁπάσῃ τῇ πόλει. κατηγορῶ4 μὲν οὖν αὐτῶν ὅτι ἔπεισαν τοὺς συνάρχοντας βουλομένους πέμπειν γράμματα τῇ τε βουλῇ καὶ ὑμῖν ὅτι ἐπέταξαν6 τῷ Θηραμένει καὶ Θρασυβούλῳ τετταράκοντα7 καὶ ἑπτὰ τριήρεσιν ἀνελέσθαι8 τοὺς ναυαγούς, οἱ δὲ οὐκ ἀνείλοντο8.» Jenofonte, Helénicas, I, 7, 16-17 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adjetiva Sustantiva de infinitivo Sustantiva con conjunción Participio sustantivado
Notas 1. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἀναβαίνω: subir a la tribuna (de los oradores). 2. (De) unas cosas, ...otras, …otras. 3. Part. fut. con valor final. 4. Acusar a alguien (+ gen.) de algo (+ acus. o sustantiva). 5. 1ª sg. ind. aor. act. de ἀναβαίνω: subir a la tribuna. 6. (Diciendo) que ordenaron. 7. Numerales -κοντα: decenas. 8. ἀναιρέω.
82
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 17 “Son calumniados por los culpables” ¿El buen gesto de los estrategos de no delatar a sus colegas trierarcas por abandono será pagado con la condena a muerte?
«καὶ νῦν τὴν αἰτίαν κοινὴν ἔχουσιν1 ἐκείνων τῶν τριηράρχων, καὶ ἀντὶ τῆς τότε φιλανθρωπίας νῦν ἐπιβουλευόμενοι ὑπ΄ ἐκείνων τε καί τινων ἄλλων κινδυνεύουσιν ἀπολέσθαι2· ἀλλ΄ οὔ ταῦτα γενήσεται ἐὰν ὑμεῖς γέ μοι πείθησθε τὰ δίκαια ποιοῦντες, καὶ οὕτως μάλιστ΄ ἀληθῆ πεύσεσθε3 καὶ ὕστερον εὑρήσετε τοὺς στρατηγοὺς οὐκ ἠδικηκότας τὰ μέγιστα4 οὔτε θεούς οὔτε ὑμᾶς αὐτούς.» Jenofonte, Helénicas, I, 7, 18-19 • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional Participio predicativo
1. 2. 3. 4.
Notas τὴν αἰτίαν …ἔχουσιν: tienen una acusación común. Inf. aor. de ἀπόλλυμι. Fut. de πυνθάνομαι. Acusativo interno: delinquir los mayores delitos.
TEXTO 18 El decreto de Canono Euriptólemo, seguro de la inocencia de los reos, propone que se les aplique el severo decreto de Canono, si son culpables.
«ἴστε1 δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πάντες ὅτι τὸ Καννωνοῦ ψήφισμά2 ἐστιν ἰσχυρότατον3. “ἐάν τις τὸν τῶν Ἀθηναίων δῆμον ἀδικῇ, διαλελημμένον4 ἀποδικεῖν ἐν τῷ δήμῳ, καὶ ἐὰν δόξῃ ἀδικεῖν, ἀποθανόντα εἰς τὸ βάραθρον5 ἐμβληθῆναι6, τὰ δὲ χρήματα αὐτοῦ δημευθῆναι6 καὶ τῆς θεοῦ τὸ ἐπιδέκατον εἶναι.”» Jenofonte, Helénicas, I, 7, 20 Sintaxis oracional • Sustantiva con conjunción • Adverbial condicional
Notas 1. Perf. de οἶδα. 2. El decreto de Canono prohibía juzgar en bloque a los
83
Helénicas de Jenofonte
• Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo
acusados de atentar contra el estado. 3. El más firme, el más riguroso. 4. Part. perf. de διαλαμβάνω, que concierta con el sujeto sobreentendido del infinitivo: que se defienda él solo, individualmente. 5. Báratro, precipicio en Atenas donde se arrojaba a los condenados. 6. Inf. aor. pas. de ἐμβάλλω y de δημεύω, respectivamente.
TEXTO 19 “Castigáis a los vencedores de vuestros enemigos” Pide Euriptólemo que se les juzgue de uno en uno y que se divida el día en tres partes, para poder votar, acusar y defender.
«κατὰ τοῦτο τὸ ψήφισμα κελεύω κρίνεσθαι τοὺς στρατηγοὺς καί, νὴ Δία1, ἐὰν ὑμῖν γε δοκῇ, πρῶτον Περικλέα τὸν ἐμοὶ οἰκεῖον. κρίνετε2, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοὺς ἄνδρας κατὰ ἕνα3 ἕκαστον διῃρημένης4 τῆς ἡμέρας τριῶν5 μερῶν, ἑνὸς3,6 μὲν ἐν ᾧ συλλέγεσθαι ὑμᾶς δεῖ καὶ διαψηφίσασθαι ὅτῳ7 τρόπῳ πρέπει αὐτοὺς κρίνεσθαι ἐάν τε ἀδικεῖν δοκῶσιν ἐάν τε μή, ἑτέρου6 δ΄ ἐν ᾧ κατηγορῆσαι7, ἑτέρου6 δ΄ ἐν ᾧ ἀπολογήσασθαι8. δεινὰ9 δ΄ ἂν ποιήσαιτε, εἰ τοὺς
στρατηγοὺς τοὺς
πάντα κατὰ ὑμῶν γνώμην10 πράξαντας, νικήσαντας δὲ τοὺς πολεμίους, θανάτῳ ζημιώσετε πονηροῖς ἀνθρώποις πειθόμενοι.» Jenofonte, Helénicas, I, 7, 21, 23, 28, 33 • • • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional Genitivo absoluto Adjetiva Participio atributivo Participio apositivo
Notas ¡Por Zeus! Imp. Numeral εἷς, μία, ἕν: uno. Part. perf. de διαιρέω. Numeral τρεῖς, τρία: tres. Se sobreentiende μέρους, desarrolla a τριῶν μερῶν. ὅτῳ = ᾧτινι. Dependen de δεῖ. Acusativo interno: haríais (hechos terribles) o acusativo adverbial: obraríais terriblemente. 10. Según vuestro deseo. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
84
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 20 Votación y condena a muerte Menecles propone que se juzgue a todos a la vez, después se vota contra los estrategos y se les condena a la pena máxima.
ταῦτ΄ εἰπὼν Εὐρυπτόλεμος ἔγραψε γνώμην κατὰ τὸ Καννωνοῦ ψήφισμα κρίνεσθαι1 τοὺς ἄνδρας δίχα ἕκαστον· ἡ δὲ τῆς βουλῆς γνώμη ἦν μιᾷ2 ψήφῳ ἅπαντας κρίνειν. τούτων δὲ διαχειροτονουμένων τὸ μὲν πρῶτον ἔκριναν3 τὴν Εὐρυπτολέμου· ὑπομοσαμένου4 δὲ Μενεκλέους καὶ πάλιν διαχειροτονίας γενομένης ἔκριναν3 τὴν τῆς βουλῆς. καὶ μετὰ ταῦτα κατεψηφίσαντο5 τῶν ναυμαχησάντων στρατηγῶν ὀκτὼ ὄντων. ἀπέθανον δ΄ οἱ παρόντες ἕξ6. Jenofonte, Helénicas, I, 7, 34 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Genitivo absoluto Participio atributivo Participio sustantivado
Notas 1. Desarrolla el contenido de γνώμην: presentó por escrito la moción de que… 2. Numeral εἷς, μία, ἕν: uno. 3. Aor. de κρίνω. 4. Habiendo presentado (ὑπόμνυμαι) Menecles una acusación por ilegalidad… Ello provoca el pánico y desencadena una nueva votación. 5. Rige gen. 6. Numeral seis.
TEXTO 21 Arrepentimiento posterior del pueblo Poco después el pueblo se retracta, pide que se juzgue y se encarcele a los calumniadores, pero éstos huyen.
καὶ οὐ πολλῷ χρόνῳ ὕστερον μετέμελε1 τοῖς Ἀθηναίοις καὶ ἐψηφίσαντο τούτους, οἵτινες τὸν δῆμον ἐξηπάτησαν, κατηγορεῖσθαι καὶ δεῖσθαι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ. ὕστερον δὲ στάσεώς τινος γενομένης, ἔφευγον οὗτοι, πρὶν κριθῆναι2· Καλλίξενος δὲ μισούμενος ὑπὸ πάντων λιμῷ ἀπέθανεν. Jenofonte, Helénicas, I, 7, 35
85
Helénicas de Jenofonte
• • • • •
Sintaxis oracional Adjetiva Sustantiva de infinitivo Genitivo absoluto Adverbial temporal Participio apositivo
Notas 1. μεταμέλει (+ dat.): los atenienses se arrepienten. 2. Aor. pas. de κρίνω.
8.4. DERROTA DE ATENAS
TEXTO 22 Los colonos obligados a regresar Lisandro navega hacia el este y allí exige que los atenienses vuelvan a Atenas, para que aumente la falta de provisiones.
μετὰ δὲ τὴν ἐν Αἰγὸς ποταμοῖς μάχην1 ὁ Λύσανδρος ὁ Λακεδαιμόνιος ἔπλει ἐπὶ τὸ Βυζάντιον καὶ Καλχηδόνα· οἱ μὲν αὐτὸν ὑπεδέχοντο, οἱ δὲ προδόντες2 τότε μὲν ἔφυγον εἰς τὸν Πόντον, ὕστερον δ΄ εἰς Ἀθήνας καὶ ἐγένοντο Ἀθηναῖοι. Λύσανδρος δὲ τούς τε στρατιώτας τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον3 ἴδοι4 Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπε εἰς τὰς Ἀθήνας, εἰδὼς5 ὅτι ἐὰν πολλοὶ συλλέγωνται εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ, ταχέως τοῦ σίτου ἄποροι γενήσονται· καταλιπὼν δὲ Βυζαντίου καὶ Καλχηδόνος Σθενέλαον ἁρμοστὴν6 Λάκωνα, αὐτὸς ἀποπλεύσας7 εἰς Λάμψακον τὰς ναῦς8 ἐπεσκεύαζεν9. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 1-2 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adverbial condicional • Sustantiva con conjunción
Notas 1. En la batalla de Egospotamo (405) los atenienses fueron derrotados. 2. Part. aor. act. de προδίδωμι. 3. Si a algún otro, a cualquier otro. La proclítica εἰ va acentuada por ir seguida de la enclítica τινα, y ésta, a su vez, por ir seguida de la enclítica που. 4. Opt. aor. 5. οἶδα. 6. C. predicativo. Los harmostas son gobernadores que los lacedemonios, durante su hegemonía, imponían en las ciudades sometidas. 7. Navegar de regreso, regresar por mar. 8. ναῦς, νεώς, ἡ. 9. Reparar.
86
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 23 Pánico por la derrota Con la noticia del desastre, el dolor por los fallecidos y el miedo por lo que puedan sufrir se apoderan de los atenienses.
ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις τῆς Παράλου1 ἀφικομένης νυκτὸς2, ἐλέγετο ἡ συμφορὰ καὶ οἰμωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν μακρῶν τειχῶν3 εἰς ἄστυ διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ παραγγέλλων4· ὥστ΄ ἐκείνης τῆς νυκτὸς2 οὐδεὶς ἐκοιμήθη5, οὐ μόνον τοὺς ἀπολωλότας6 πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς, πείσεσθαι7 νομίζοντες τὰ αὐτὰ ἃ ἐποίησαν Μηλίους τε Λακεδαιμονίων συμμάχους ὄντας, καὶ Ἱστιαιᾶς καὶ Σκιωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν Ἑλλήνων. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 3 • • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Participio apositivo Adverbial consecutiva Participio sustantivado Sustantiva de infinitivo Adjetiva
Notas 1. La Páralo y la Salamina son dos naves sagradas atenienses tripuladas por ciudadanos, que se encargaban de cursar mensajes oficiales, trasladar altos dignatarios y ofrendas. 2. Gen. de tiempo. 3. Los muros largos. En Atenas existían, desde las Guerras Médicas, dos murallas, una rodeaba la ciudad y la otra (los muros largos) la unía con los puertos. 4. Anacoluto, ya que ὁ ἕτερος no es sujeto de ningún verbo personal. 5. Aor. pas. de κοιμάω. 6. Part. perf. de ἀπολλύω. 7. Futuro de πάσχω.
TEXTO 24 Dominio de Esparta Tras la batalla naval, el imperio ateniense se desmorona: todos se van pasando al bando lacedemonio, salvo los samios.
Λύσανδρος δ΄ ἐκ τοῦ Ἑλλησπόντου ναυσὶ1 διακοσίαις2 ἀφικόμενος εἰς Λέσβον κατεσκευάσατο τὰς πόλεις ἐν αὐτῇ· εἰς δὲ τὰ ἐπὶ Θρᾴκης χωρία ἔπεμψεν Ἐτεόνικον ἔχοντα3 δέκα τριήρεις, ὃς τὰ ἐκεῖ πάντα πρὸς Λακεδαιμονίους μετέστησεν4. εὐθὺς δὲ καὶ ἄλλη Ἑλλὰς ἀπέστη5
87
Helénicas de Jenofonte
Ἀθηναίων μετὰ τὴν ναυμαχίαν πλὴν Σαμίων· οὗτοι6 δὲ τοὺς ἀρίστους ἀποκτείναντες7 κατεῖχον τὴν πόλιν. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 5-6 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adjetiva
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas ναῦς, νεώς, ἡ. Numerales -κόσιοι: centenas. Part. de ἔχω (+ acus.): con. Ind. aor. act. de μεθίστημι. 3ª sg. ind. aor. act. de ἀφίστημι (+ gen.). Se refiere a los lacedemonios. Aor. de ἀποκτείνω.
TEXTO 25 Atenas sitiada Los ejércitos lacedemonios, al mando de Pausanias y Lisandro, ponen cerco a la ciudad de Atenas por tierra y por mar.
Λύσανδρος δὲ μετὰ ταῦτα ἔπεμψε1 πρὸς Ἆγίν εἰς Δεκέλειαν ὅτι προσπλεῖ σὺν διακοσίαις2 ναυσίν3. Λακεδαιμόνιοι δ΄ ἐξῇσαν4 πανδημεὶ καὶ οἱ ἄλλοι Πελοποννήσιοι πλὴν Ἀργείων. ἐπεὶ δ᾿ ἅπαντες συνελέγοντο, ἀναλαβὼν αὐτοὺς Παυσανίας, ὁ ἕτερος Λακεδαιμονίων Βασιλεὺς, πρὸς τὴν πόλιν ἐστρατοπέδευσεν ἐν τῇ Ἀκαδημείᾳ. Λύσανδρος δ΄ ἀφικόμενος εἰς Αἴγιναν ἀπέδωκε5 τὴν πόλιν Αἰγινήταις, οὕτως δὲ καὶ τοῖς ἄλλοις συμμάχοις. μετὰ δὲ τοῦτο ὡρμίσατο πρὸς τὸν Πειραιᾶ ναυσὶ3 πεντήκοντα6 καὶ ἑκατόν, καὶ τὰ πλοῖα7 ἐκώλυσεν εἰσπλεῖν. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 7-9 • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva con conjunción Adverbial temporal Participio apositivo Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Envió a decir, avisó. Numerales -κόσιοι: centenas. ναῦς, νεώς, ἡ. Impf. de ἔξειμι. 3ª sg. ind. aor. act. de ἀποδίδωμι. Numerales -κοντα: decenas. Naves mercantes. La intención de Lisandro es impedir el aprovisionamiento de Atenas por mar.
88
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 26 El hambre y las negociaciones Aunque no querían, la desesperación obliga a los atenienses a pedir la paz a cambio de conservar las murallas y el puerto.
οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι πολιορκούμενοι κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἠπόρουν1 τί χρὴ ποιεῖν, οὔτε νεῶν2 οὔτε συμμάχων αὐτοῖς3 ὄντων οὔτε σίτου·
οἱ
δ΄
οὐ
διαλέγεσθαι
περὶ
εἰρήνης
ἐβούλοντο,
καὶ4
ἀποθνῃσκόντων ἐν τῇ πόλει λιμῷ πολλῶν. ἐπεὶ δὲ πάντως ἤδη ὁ σῖτος ἐπέλειπε, ἔπεμψαν πρέσβεις παρ΄ Ἆγιν, βουλόμενοι σύμμαχοι εἶναι Λακεδαιμονίοις ἔχοντες5 τὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ, καὶ ἐπὶ τούτοις6 σπονδὰς ποιεῖσθαι. ὁ δ΄ αὐτοὺς εἰς Λακεδαίμονα ἐκέλευεν ἰέναι7· οὐ γὰρ ἦν κύριος8 αὐτός. ἐπεὶ δ΄ ἀπήγγειλαν9 οἱ πρέσβεις ταῦτα τοῖς Ἀθηναίοις, ἔπεμψαν αὐτοὺς εἰς Λακεδαίμονα. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 10, 11-12 • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva interrogativa ind. Sustantiva de infinitivo Genitivo absoluto Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas ἀπορέω. ναῦς, νεώς, ἡ. Dat. posesivo. Da valor concesivo al participio. Valor condicional: a condición de que, si conservaban… Con estas condiciones, sobre estas bases. Inf. de εἶμι. Era dueño, tenía competencia. Aor. de ἀπαγγέλλω.
TEXTO 27 Desesperación ante el fracaso Tras la negativa de los éforos a las condiciones de la paz, los atenienses, consternados, temen la esclavitud.
οἱ δ΄ ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ πλησίον τῆς Λακωνικῆς καὶ ἐπύθοντο οἱ ἔφοροι αὐτῶν1 ἃ ἔλεγον, αὐτόθεν2 αὐτοὺς ἐκέλευον ἀπιέναι3 καὶ εἴ τι4 δέονται5 εἰρήνης, βέλτιον ἥκειν βουλευσαμένους. οἱ δὲ πρέσβεις ἐπεὶ ἧκον οἴκαδε6 καὶ ἀπήγγειλαν7 ταῦτα εἰς τὴν πόλιν, ἀθυμία ἐνέπεσε8 πᾶσιν· ᾤοντο γὰρ δοῦλοι ἔσεσθαι9, καὶ ἕως ἂν πέμπωσιν ἑτέρους
89
Helénicas de Jenofonte
πρέσβεις, πολλοὺς τῷ λιμῷ ἀπολεῖσθαι10· περὶ δὲ τῶν τειχῶν τῆς καθαιρέσεως οὐδεὶς ἐβούλετο συμβουλεύειν. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 13-15 • • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Adjetiva Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional Participio apositivo
Notas 1. Gen. partitivo masc. dependiendo de ἐπύθοντο: se enteraron por ellos… 2. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí mismo. 3. Inf. de ἄπειμι. 4. Valor adverbial: de alguna manera. 5. Rige gen. 6. Adv. de lugar (-δε, dirección): a casa. 7. Aor. de ἀπαγγέλλω. 8. Aor. de ἐμπίπτω. 9. Fut. de εἰμί. 10. Inf. fut. de ἀπολλύω.
TEXTO 28 La situación se demora Terámenes es enviado como embajador, pero Lisandro lo retiene mientras disminuyen las exiguas provisiones en Atenas.
τοιούτων δ΄ ὄντων1 Θηραμένης εἶπεν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι, εἰ βούλονται αὐτὸν πέμψαι παρὰ Λύσανδρον, ἥξει εἰδὼς2 τίς τῶν Λακεδαιμονίων γνώμη περὶ τῶν τειχῶν ἀληθῶς εἴη· ὁ δὲ πεμφθεὶς3 δὲ διῆγε παρὰ Λυσάνδρῳ τρεῖς4 μῆνας5, ἕως ἂν οἱ Ἀθηναῖοι διὰ τὴν σίτου ἀπορίαν ὅσα τις λέγοι ὁμολογήσωσιν. ἐπεὶ δ΄ ἧκε τετάρτῳ μηνί, ἀπήγγειλεν6 ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι αὐτὸν Λύσανδρος μὲν κατέχοι, εἶτα κελεύοι εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι7· οὐ γὰρ ἦν κύριος αὐτὸς ἀλλὰ οἱ ἔφοροι. μετὰ ταῦτα ᾑρέθη8 πρεσβευτὴς εἰς Λακεδαίμονα αὐτοκράτωρ δέκατος9 αὐτός. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 16-17 • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Sustantiva con conjunción Adverbial condicional Sustantiva de infinitivo Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Estando así las cosas. οἶδα. Aor. pas. de πέμπω. Numeral τρεῖς, τρία: tres. Ac. de extensión en el tiempo.
90
ANTOLOGÍA GRIEGA
• Sustantiva interrogativ indirecta • Adverbial temporal • Adjetiva
6. 7. 8. 9.
Aor. de ἀπαγγέλλω. Inf. de εἶμι. Aor. pas. de αἱρέω. πρεσβευτὴς… αὐτοκράτωρ δέκατος: el décimo embajador con plenos poderes (junto con otros nueve). C. predicativo.
TEXTO 29 Terámenes negocia Como embajador plenipotenciario Terámenes comienza por fin a tratar la paz, si bien corintios y tebanos no quieren pactos.
Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, ἐρωτώμενοι1 δ΄ ἐπὶ τίνι λόγῳ2 ἥκοιεν, εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες3 περὶ εἰρήνης, μετὰ ταῦτα οἱ ἔφοροι καλεῖν ἐκέλευον αὐτούς. ἐπεὶ δ΄ ἧκον, ἐκκλησίαν ἐποίησαν ἐν ᾗ ἀντέλεγον4 Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα, πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι τῶν Ἑλλήνων, μὴ σπένδεσθαι4 Ἀθηναίοις, ἀλλ΄4 καθαιρεῖν. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 19 Sintaxis oracional • Adverbial temporal • Participio apositivo • Sustantiva interrogativ indirecta • Sustantiva con conjunción • Sustantiva de infinitivo • Adjetiva
1. 2. 3. 4.
Notas Pasivo. En qué concepto. C. predicativo de un ἥκοιεν sobreentendido. Decían que no eran partidarios (ἀντέλεγον μὴ) de hacer un tratado (σπένδεσθαι)… sino de (ἀλλ΄)…
TEXTO 30 Libres de la esclavitud A pesar de las condiciones de la rendición, los atenienses conservarán la libertad gracias a su glorioso pasado.
Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἔφασαν1 πόλιν Ἑλληνίδα δουλώσεσθαι, μέγα ἀγαθὸν εἰργασμένην2 ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ Ἑλλάδι, ἀλλ΄ ἐποιοῦντο εἰρήνην ἐφ΄ ᾧ3 τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ καθελεῖν4 καὶ τὰς ναῦς παραδοῦναι5 καὶ τοὺς φυγάδας
91
Helénicas de Jenofonte
δέξασθαι, τὸν αὐτὸν6 ἐχθρὸν καὶ φίλον νομίζειν Λακεδαιμονίοις6 καὶ ἕπεσθαι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὅποι ἂν ἡγῶνται. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 20 Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo • Adjetiva
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas οὐκ ἔφασαν (impf. de φημί): dijeron que no. Perf. de ἐργάζομαι. ἐφ΄ ᾧ + inf. : a condición de que. Aor. de καθαιρέω. Inf. aor. de παραδίδωμι. τὸν αὐτὸν… Λακεδαιμονίοις: al mismo… que los lacedemonios.
TEXTO 31 Ratificación de las condiciones de paz El hambre acuciaba ya a los atenienses, cuando los embajadores comunican las condiciones de paz que aprueba la Asamblea.
Θηραμένης δὲ καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρέσβεις ἀνέφερον ταῦτα εἰς τὰς Ἀθήνας. εἰσιόντας1 δ΄ αὐτοὺς περιεῖχον πολλοὶ, φοβούμενοι μὴ2 ἄπρακτοι3 ἥκοιεν· οὐ γὰρ ἔτι ἐξῆν ὑπομένειν
διὰ τὸ πλῆθος τῶν
ἀπολλυμένων τῷ λιμῷ. τῇ δ΄ ὑστεραίᾳ ἀπήγγελλον οἱ πρέσβεις ἐφ΄ οἷς4 οἱ Λακεδαιμόνιοι ποιοῖντο τὴν εἰρήνην· Θηραμένης δ΄ ἔλεγε ὡς χρὴ πείθεσθαι Λακεδαιμονίοις καὶ τὰ τείχη καθαιρεῖν. ἀντειπόντων δέ τινων αὐτῷ, πολὺ5 δὲ πλειόνων ταῦτα ὁμολογησάντων, ἔδοξε δέχεσθαι τὴν εἰρήνην. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 21-22 • • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva con conjunción Sustantiva de infinitivo Participio sustantivado Adjetiva Genitivo absoluto
Notas 1. 2. 3. 4. 5.
Part. pres. de εἴσειμι. Conj. con verbos de temor. C. predicativo. En qué condiciones. Ac. adverbial.
92
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 32 Lisandro en el Pireo Con la llegada posterior de Lisandro al Pireo, comienzan las labores de demolición de las murallas de Atenas.
μετὰ δὲ ταῦτα Λύσανδρός τε κατέπλει1 εἰς τὸν Πειραιᾶ καὶ οἱ φυγάδες κατῇσαν2 καὶ τὰ τείχη καθεῖλον3 ὑπ΄ αὐλητρίδων4 πολλῇ προθυμίᾳ, νομίζοντες ἐκείνην τὴν ἡμέραν τῇ Ἑλλάδι ἄρχειν5 τῆς ἐλευθερίας. Jenofonte, Helénicas, II, 2, 23 Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar. Impf. de κάτειμι. Aor. de καθαιρέω. Al son de flautistas. Empezar (+ gen.).
Helénicas de Jenofonte
93
Sintaxis oracional
Infinitivo con valor final Infinitivo sustantivado PARTICIPIO 1. Apositivo: Textos 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32. 2. Atributivo: Textos 1, 3, 9, 10, 19, 20. 3. Sustantivado: Textos 9, 10, 12, 14, 16, 20, 23, 31. 4. Predicativo: Textos 3, 6, 14, 17. 5. Genitivo Absoluto: Textos 3, 4, 7, 11, 14, 15, 19, 20, 21, 23, 26, 28, 31. 6. Acusativo Absoluto PROPOSICIONES SUBORDINADAS 1. Sustantivas o Completivas a. De infinitivo: Textos 1, 2, 3, 4, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32. b. Con conjunción: Textos 3, 4, 7, 11, 12, 15, 16, 18, 22, 25, 28, 29, 31. c. Interrogativas indirectas: Textos 4, 26, 28, 29. 2. Adjetivas o de Relativo: Textos 2, 3, 5, 11, 13, 14, 15, 16, 19, 21, 23, 24, 27, 28, 29, 30, 31. 3. Adverbiales o Circunstanciales a. Condicionales: Textos 14, 17, 18, 19, 22, 27, 28. b. Consecutivas: Texto 23. c. Finales: Textos 7, 13. d. Causales: Textos 3, 14. e. Comparativo-modales f. Temporales: Textos 2, 3, 7, 8, 21, 25, 26, 27, 28, 29.
94
ANTOLOGÍA GRIEGA
Índice de Nombres Propios Α Ἆγις, -ιδος, ὁ: Agis, rey espartano. Textos 25, 26. Ἀθῆναι, -ῶν, αἱ: Atenas, capital del Ática. Textos 2, 10, 22, 23, 31. Ἀθηναῖος, -α, -ον: gentilicio, de Atenas, ateniense. Textos 2, 6, 7, 8, 9, 14, 16, 18, 19, 21, 22, 24, 26, 28, 29. Αἴγιναν, -ης, ἡ: Egina. Isla situada entre el Ática y el Peloponeso. Texto 25. Αἰγινήτες, -ων, οἱ: Eginetas, de Egina, isla del golfo Salónico. Textos 23, 25. Αἰγὸς ποταμοί, οἱ: Egos. Río de Tracia. Texto 22. Ἀκαδήμεια, -ας, ἡ: Academia. Jardín y gimnasio cercano a Atenas, dedicado a Academo, héroe ateniense. Texto 25. Ἀλκιβιάδης, -ου, ὁ: Alcibíades. Político y general ateniense. Textos 1, 2, 3, 4, 5. Ἄνδριος, -α, -ον: gentilicio, de la isla de Andros. Texto 5. Ἄνδρος, -ου, ἡ: Andros, isla de las Cícladas. Texto 5. Ἀπατούρια, -ων, τά: Apaturía. Fiesta ateniense durante la cual los jóvenes varones atenienses eran admitidos en las fratías. Texto 13. Ἀργεῖος, -α, -ον: gentilicio, de Argos, argivo. Texto 25. Ἀργινῦσαι, -ῶν, αἱ: Arginusas. Nombre de tres pequeñas islas frente a Lesbos, escenario de una importante batalla naval en el 406 a.C. Textos 6, 7.
Ἀριστογένης, -ους, ὁ: Aristógenes. Estratego ateniense. Texto 10. Ἀριστοκράτης, -ους, ὁ: Aristócrates. Estratego ateniense. Texto 10. Ἀρχέδημοc, -ου, ὁ: Arquidemo. Jefe del partido popular a finales del siglo V a.C. Texto 10.
Β Βυζάντιον, -ου, τό: Bizancio. Ciudad griega sobre el Bósforo. Texto 22.
Γ Γαύρειον, -ου, τό: Gaurio, puerto de la isla de Andros. Texto 5. Γύθειον, -ου, τό: Gitión, puerto principal de Laconia. Texto 2.
Δ Δεκέλεια, -ας, ἡ: Decelia. Demo y fortaleza al norte del Ática. Texto 25. Διομέδων, -οντος, ὁ: Diomedonte. Estratego ateniense. Textos 10, 16.
Ε Ἑλλάς, -άδος, ἡ: Hélade, Grecia. Textos 24, 30, 32. Ἕλλην, -ηνος, ὁ: gentilicio, de la Hélade, heleno. Textos 23, 29. Ἑλληνίς, -ίδος: helénico, griego. Ἑλλήσποντος, -ου, ὁ: Helesponto. Actual estrecho de los Dardanelos. Textos 10, 24.
95
Helénicas de Jenofonte Ἐρασινίδης, -ου, ὁ: Erasinides. Estratego ateniense. Texto 10. Ἐτεόνικος, -ου, ὁ: Eteónico. General espartano en las Arginusas. Textos 6, 9, 24. Εὐρυπτόλεμος, -ου, ὁ: Euriptólemo. Familiar de Alcibíades. Textos 4, 15, 16, 20.
Ζ Ζεύς, Διός, ὁ: Zeus, dios del cielo, padre de dioses y hombres. Texto 19.
Θ Θάσος, ου, ἡ: Tasos, isla al norte del Egeo, frente a Tracia. Texto 1. Θηβαῖος, -α, -ον: gentilicio, de Tebas, tebanos. Texto 29. Θηραμένης, -ους, ὁ: Terámenes. Político y militar ateniense. Uno de los Treinta tiranos. Textos 9, 11, 12, 16, 28, 29, 31. Θρᾴκη, -ης, ἡ: Tracia. Región al norte de Grecia, hoy Bulgaria y Rumania. Textos 1, 24. Θρασύβουλος, -ου, ὁ: Trasíbulo. Ciudadano ateniense del partido demócrata, sustituye a los Treinta Tiranos. Textos 1, 2, 9, 12, 16. Θράσυλλος, -ου, ὁ: Trasilo. Nombre de un general ateniense.
I Ἱστιαιεύς, -έως, ὁ: gentilicio, de Histiea, ciudad de Eubea. Hestiano. Texto 23.
Κ Καλλικρατίδας, -ου, ὁ: Calicrátidas. General espartano en las Arginusas. Textos 6, 7, 8.
Καλλίξενος, -ου, ὁ: Calíxeno, ciudadano ateniense. Textos 13, 14, 15, 21. Καλχηδών, -όνος, ὁ: Calcedón, ciudad del Bósforo frente a Bizancio. Texto 22. Κάννωνος, ου, ὁ: Canono. Ateniense que dio nombre a un decreto judicial. Textos 18, 20. Καρία, -ας, ἡ: Caria. Región meridional de Asia Menor. Texto 1. Κεραμικός, οῦ, ὁ: Cerámico. Golfo al sur de Asia Menor, en Caria. Texto 1. Κόνων, -ωνος, ὁ: Conón. Estratego ateniense en la Guerra del Peloponeso. Textos 2 Κορίνθιος, -α, -ον: gentilicio, de Corinto, región situada a la entrada del Peloponeso. Corintio. Textos 29,
Λ Λακεδαιμόνιος, -α, -ον: gentilicio, de Lacedemonia, Esparta. Lacedemonio.Textos 1, 2, 5, 6, 8, 22, 23, 25, 26, 28, 30, 31. Λακεδαίμων, -ονος, ἡ: Lacedemonia, ciudad situada al sur del Peloponeso, capital de Laconia. Textos 26, 28. Λακωνικός, -ή, όν: gentilicio de Laconia, de Lacedemonia. Texto 27. Λάκων, -ωνος, ὁ: gentilicio, natural de Laconia, región cuya capital es Esparta. De Lacedemonia, Lacedemonio. Texto 22. Λάμψακος, -ου, ἡ: Lampsaco. Ciudad de Misia, en el Helesponto. Texto 22. Λέσβος, -ου, ἡ: Lesbos. Isla del Egeo situada junto a la costa jonia.Textos 6, 24. Λύσανδρος, -ου, ὁ: Lisandro. General espartano. Textos 22, 24, 28, 32.
96
ANTOLOGÍA GRIEGA
Λυσίας, -ου, ὁ: Lisias. ateniense.Texto 10.
Estratego
Μ Μαλέα, -ας, ἡ: Malea. Cabo de la isla de Lesbos. Texto 6. Μενεκλῆς -έους, ὁ: Menecles. Demagogo ateniense. Texto 20. Μήλιος, -α, -ον: gentilicio. De la isla de Melos, una de las Cícladas. Melio. Texto 23. Μυτιλήνη, -ης, ἡ: Mitilene, capital de la isla de Lesbos. Textos 6, 9.
Π Παράλος, -ου, ὁ: Páralos. Una de las dos naves sagradas de Atenas que era utilizada para transportar las teorías a Delos y para ciertos servicios públicos. Texto 23. Πάρος, -ου, ἡ: Paros. Una de las íslas Cícladas. Texto 2. Παυσανίας, -ου, Pausanias. Rey de esparta. Texto 23. Πειραιεύς, -έως, ὁ: Pireo. Puerto principal de Atenas.Textos 3, 22, 23, 25, 26, 30, 32. Πεισιάναξ, -κτος, ὁ: Pisianacte. Rey espartano. Textos 4, 15. Πελοποννήσιος, -α, -ον: gentilicio, del Peloponeso, península al sur de Grecia. Textos 8, 25. Περικλέης, -έους, ὁ: Pericles. Político y estratego ateniense. Textos 10, 16, 19. Πλυντήρια, -ων, τά: Plinteria. Fiesta durante la que se lavan los adornos de las estatuas de Atenea en Atenas. Texto 3. Πόντος, -ου, ὁ: Ponto Euxino, actual Mar Negro. Texto 22. Πρωτόμαχος, -ου, ὁ: Protómaco. Estratego ateniense. Textos 8, 10.
Σ Σάμιος, -α, -ον: gentilicio, de Samos, samio. Texto 24. Σάμος, -ου, ἡ: Samos. Isla del Egeo, junto a la costa jonia.Textos 2, 5, 6, 9. Σελλασία, -ας, ἡ: Selasia. Ciudad de Laconia. Textos 27, 29. Σθενέλαος, -ου, ὁ: Estenelao. General espartano. Texto 22. Σκιωναῖος, -ου: gentilicio, de Escione, ciudad de la Calcídica. Escioneo. Texto 23. Σωκράτης, -ους, ὁ: Sócrates. Filósofo ateniense maestro de Platón y Jenofonte. Condenado a beber la cicuta. Texto 15. Σωφρoνίσκος, -ου, ὁ: Sofronisco. Padre de Sócrates. Texto 15.
Τ Τιμοκράτης, -ους, ὁ: Timócrates. Ciudadano ateniense. Texto 11.
Φ Φώκαια, -ας, ἡ: Focea. Ciudad de Jonia. Texto 8.
Χ Χίος, -ου, ἡ: Quíos. Isla del Egeo, frente a Asia Menor. Textos 8, 9.
FEDÓN DE PLATÓN 1. Vida Las noticias que tenemos de la vida de Platón proceden, sobre todo, de la Carta VII, de las pequeñas aportaciones de algunos diálogos y de biografías de discípulos e inmediatos seguidores. Nació en Atenas en el año 427, al comienzo, por tanto, de la Guerra del Peloponeso. Su verdadero nombre fue Aristocles, pero ha pasado a la posteridad con el sobrenombre de Platón por su robusta complexión. Pertenecía a una importante familia aristocrática: hijo de Aristón y Perictione, que procedía de una de las familias más antiguas y nobles del país (pues estaba emparentada con el mismo Solón, poeta considerado como el verdadero fundador del sistema democrático ateniense). Recibió una esmerada educación: un factor importante de su formación fue, sin duda, la familiaridad que desde muy pronto tuvo con la poesía de su pueblo (Homero, Píndaro, la tragedia y la comedia), así como también con la retórica de su tiempo. De hecho, se dedicó durante algún tiempo a la composición de poesía. Crátilo fue el encargado de su formación en filosofía. Pero el suceso más importante de su vida fue su encuentro con Sócrates, al que Platón debe su despertar a la vida intelectual y el impulso decisivo hacia el mundo del pensamiento. Por este motivo dejó de cultivar la poesía, originándose así la leyenda de que una vez que hubo conocido a Sócrates, Platón quemó sus tragedias. Hizo algún que otro intento de entrar, durante su juventud, en la vida política de la ciudad: al final de la Guerra del Peloponeso, en el 404, el poder en Atenas recayó en la llamada tiranía de los Treinta, entre los cuales se encontraban Critias, primo de su madre, y su tío materno, Cármides. Platón sintió repugnancia debido a los innumerables abusos que se cometieron. Cuando cayeron los tiranos y se reinstauró la democracia, en el año 403 a.C., Platón estaba dispuesto más que en ningún otro momento de su vida a entenderse y a colaborar con ella. Pero pronto le vino el más profundo de los desengaños, pues este mismo régimen político
98
ANTOLOGÍA GRIEGA
condenó a muerte a su maestro. En ese momento se abrió una profunda brecha entre la política de su ciudad y su propio criterio. En lo sucesivo, sus ilusiones se centraron en la filosofía y en crear una forma de comunidad humana fundada en ella. Viajó a Egipto, cuya antiquísima y sólida cultura le impresionó de forma extraordinaria, y a Cirene, donde conoció profundamente la geometría. Por otra parte, en la Magna Grecia, aprendió matemática pitagórica y también las doctrinas que sobre el alma profesaban estos filósofos y el modo como tenían organizado el trabajo científico sobre la base de una sociedad cultural. Realizó tres viajes a Sicilia. En el primero (año 387 a.C.) Dionisio I reinaba en la isla. Allí trabó amistad con Dión, general, pariente y hombre de confianza del viejo tirano y a quien Platón convirtió a la filosofía y con quien tanto él como otros miembros de la Academia mantuvieron contactos políticos en lo sucesivo. En el segundo, que tuvo lugar veinte años más tarde (367 a.C.), Dionisio II lo invita ante la insistencia de Dión. Parece ser que Platón fracasa en sus intentos de convertir al tirano en filósofo; de hecho, Platón tiene que salir huyendo de la isla porque Dión es expulsado al ser sospechoso de conspirar contra Dionisio. Seis años más tarde (361 a.C.) Platón vuelve a realizar un tercer viaje, pues tiene la intención de congraciar a su amigo Dión con Dionisio pero fracasa en su empeño. El filósofo tiene ya 66 años y en los catorce que le quedan de vida se dedicará a escribir sus obras más maduras y a dirigir la Academia. Había fundado probablemente ésta entre la primera y segunda visita a Sicilia en un recinto dedicado a un héroe de nombre Academo. Es la primera escuela “superior” estable que se constituye en Atenas. Murió a los ochenta años (347 a.C.) y fue enterrado en la misma Academia. 2. Obra Con el nombre de este autor se han trasmitido 35 diálogos entre los cuales hay algunos cuya autenticidad ha sido puesta en duda. También escribió, entre otras cosas, trece cartas de las que sólo la carta VII y VIII podrían provenir de Platón. Para fechar su producción literaria se han usado diversos criterios. Expongamos los tres que más se han empleado: a. Los distintos viajes a Sicilia: • Entre la muerte de Sócrates y su primer viaje a Sicilia: Laques, Cármides, Eutifrón, Lisis, Protágoras, Hipias Menor, Ión, Hipias Mayor, Apología, Critón y Gorgias. • Entre el primer y el segundo viaje: Menón, Cratilo, Eutidemo, Menéxeno, Banquete, Fedón, República, Fedro, Parménides y Teeteto. • Entre el segundo y tercer viaje: El Sofista y El Político. • Posteriores al tercer viaje: Filebo, Timeo, Critias y Las Leyes. También la carta VII. b. La edad del autor:
Fedón de Platón
99
•
Periodo de juventud: Apología, Critón, Laques, Lisis, Protágoras, Ion... • Periodo de transición: Gorgias, Menón, Cratilo, Menéxeno... • Periodo de madurez: Banquete, Fedón, La Republica y Fedro. • Periodo de vejez: Teeteto, Parménides, Sofista, Las Leyes, Político, Timeo... c. El contenido: • Socrático, en el que la influencia de la figura histórica de Sócrates parece más clara. Son los diálogos Critón, Ion, Eutifrón, Laques, Lisis, juntos a los que habría que poner al Cármides y La Apología. • Su enfrentamiento con los sofistas lo tenemos en: Eutidemo, Protágoras y Gorgias; y quizá se tengan que colocar aquí Menón y Cratilo. • El mundo de las ideas se estudia principalmente en: Fedón, Fedro y Banquete. • La construcción de un estado ideal en: La República y El Teeteto. • La influencia de Parménides en: Parménides, Filebo, Sofista y Político. • Intento de una aclaración de la naturaleza y del mundo partiendo de las doctrinas pitagóricas en Timeo. En Critias se cuenta la historia de un estado ideal y también su degeneración. • Las Leyes, en donde Platón parece volver a la concepción de un Estado más realista, forma algo aparte en el total de la producción del filósofo ateniense. 3. Pensamiento político Se encuentra contenido en La República y en Las Leyes. Este pensamiento se puede resumir en la existencia de un estado ideal gobernado por filósofos, los filósofos deben ser los verdaderos gobernantes del Estado. Ya hemos comentado que la muerte de su maestro Sócrates marcó e influyó en el pensamiento político de Platón: ¿Por qué tuvo que morir su maestro, una persona que no merecía en absoluto la condena que se le impuso? Es por esta razón por la que Platón desea buscar una alternativa a la democracia ateniense, el mismo régimen político que condenó a su maestro. En el Estado que Platón considera como el más perfecto se introduce conscientemente el principio de la división del trabajo, y al mismo tiempo, se establece la base de que todo ciudadano practique la profesión para la que por su disposición natural parezca más adecuado. La población de este estado se divide en tres clases que se corresponden con la división tripartita del alma: trabajadores (apetitos), guardianes (voluntad o pasiones) y gobernantes (razón).
100
ANTOLOGÍA GRIEGA
Los artesanos, el pueblo llano, deben ser dirigidos por la templanza, virtud que ha de ser común a toda esta sociedad. La masa de los ciudadanos pertenece casi toda a los artesanos (obreros, comerciantes, campesinos, etc.). Éstos son, en un sentido propio, la clase productora, la clase “que alimenta”. Pero el interés de Platón no se dirige especialmente a éstos. La clase más importante dentro de la “República” es la de los guardianes, que protegen de los enemigos exteriores y preservan de las agitaciones interiores. La formación y el perfeccionamiento de esta clase es, por consiguiente, de vital importancia. Su virtud es la fortaleza o el valor. Los filósofos, que surgen de la clase de los guardianes, tienen como virtud la sabiduría. Entre las particularidades del Estado Ideal de Platón podemos destacar: • La más importante es, como ya hemos mencionado anteriormente, que el estado debe ser gobernado por los filósofos. • Las mujeres tienen la misma capacidad para razonar que los hombres, si reciben la misma educación y son liberadas de cuidar a los niños y de las tareas domésticas. • Quería suprimir la familia y la propiedad privada para los gobernantes y soldados del Estado. • La educación de los niños no podía ser confiada a cualquiera, tendría que ser responsabilidad del Estado educar a los niños. • La unión de las parejas también se realizará por parte del gobierno con el fin de obtener la mejor descendencia posible. • La división en clases que establece Platón es rígida y selectiva y los ciudadanos deben ser controlados para que ocupen el lugar que les corresponde de acuerdo con los intereses del Estado. No significa que pueda haber una movilidad social en el sentido en el que la entendemos hoy en día. Son los que controlan el poder los que determinan quién forma parte de cada clase. Este estado del que habla Platón es aristocrático en el sentido etimológico del término (el gobierno pertenece a los mejores), pero no se corresponde a ninguna de las formas de gobierno existentes en su época, a las que rechaza de manera sistemática. 4. La Teoría de las Ideas Su contribución más personal al mundo de la filosofía fue la denominada Teoría de las Ideas, partiendo siempre de que recibió claras influencias de filósofos y escuelas filosóficas anteriores. Platón pensaba que la realidad se dividía en dos: una parte es el mundo de los sentidos, del que sólo podemos conseguir conocimientos imperfectos utilizando nuestros cinco sentidos. En este plano de la realidad sólo hay cosas que surgen y perecen. De todo lo que hay en el mundo de los sentidos, podemos decir que “todo fluye” y nada permanece.
Fedón de Platón
101
La otra parte es una realidad que se encuentra detrás del mundo de los sentidos y a la que Platón llamó el mundo de las Ideas, los modelos del mundo sensible se encuentran en una realidad suprasensible (fuera del alcance de nuestros sentidos), son las Ideas o Formas que se caracterizan por ser, entre otras muchas cosas, eternas, intemporales, inmutables, imperecederas, ejemplares, a cuya visión llega el sabio mediante una adecuada educación. A partir del mundo de las Ideas podemos obtener conocimientos seguros y ciertos pues no estamos utilizando nuestros sentidos sino la razón. Sólo podemos obtener hipótesis poco seguras y vagas sobre lo que sentimos, pero sí podemos conseguir conocimientos ciertos sobre aquello que reconocemos con la razón. Pero la teoría de las Ideas plantea serios problemas al mismo Platón. En sus obras de vejez podemos observar ciertas críticas a la misma. Por ejemplo, en cuanto a la relación de las Ideas con las cosas particulares, dos son los modos de relación que analiza –la participación y la imitación– y en ambos casos encuentra dificultades. El ser humano está igualmente dividido en dos partes: por un lado, el cuerpo ligado al mundo de los sentidos y que acaba como todo lo que pertenece a este mundo de los sentidos, es decir, es mortal. Por otro lado, tenemos un alma inmortal y atada al cuerpo. Platón en sus obras se ocupa casi exclusivamente del alma. Al cuerpo le da poca importancia presentándolo siempre con connotaciones negativas, como prisión material del alma de la que ésta aspira a librarse. Distingue tres partes en el alma que, en cierto modo, luchan entre sí y representan distintos aspectos de las actividades psicológicas del hombre: los apetitos, las pasiones y la razón. El alma, que residía en el mundo de las Ideas, es anterior al hombre al que va a parar cuando por sus vicisitudes en otra vida viene a caer en un cuerpo terrestre. La unión entre el alma y el cuerpo es accidental y sólo por algún tiempo. La vida que lleve el hombre en este mundo influirá en el destino posterior de su alma. Ésta es inmortal y su atadura al cuerpo le impide vivir una vida feliz. Sufre encarnaciones sucesivas y sólo dejará de reencarnarse cuando su contemplación del mundo de las Ideas, de la “verdadera realidad”, la libere de la materia, equiparándola a los dioses. En el momento en el que el alma se despierta en un cuerpo humano, se ha olvidado ya de las Ideas perfectas. Sin embargo, las diferentes sensaciones le recuerdan aspectos de lo que contempló antes de la reencarnación. Pero no todos los seres humanos dan rienda suelta al alma y permiten que inicie el viaje de retorno al mundo de las Ideas. La mayoría de las personas se aferran al falso conocimiento obtenido en el mundo de los sentidos. Sólo los filósofos no logran conformarse con ese falso conocimiento. 5. El diálogo platónico Platón recopiló las enseñanzas de su maestro y mostró su pensamiento en una serie de escritos en forma de diálogos que hoy conocemos como diálogos
102
ANTOLOGÍA GRIEGA
platónicos. Cada diálogo trata un tema concreto: Critón, el tema del deber; El Banquete, el amor; Protágoras, los sofistas; Ión, la poesía; Fedón, el alma, etc, y todos los diálogos juntos, vienen a tratar la práctica totalidad de los principales problemas filosóficos que puedan plantearse a cualquier ser humano. Los personajes de los diálogos son generalmente personajes históricos, como Sócrates, Parménides o Gorgias, aunque a veces también aparecen algunos de los que no se tiene ningún registro histórico. Ningún género literario surge espontáneamente sino que Platón tuvo necesariamente que dejarse influir por otros géneros literarios del momento, por ejemplo, la Tragedia y la Comedia Áticas. Es más, Platón no es el único y con seguridad no fue el primero en escribir diálogos de contenido “filosófico” con Sócrates como protagonista y Protágoras, Alcibíades, Simias, etc. como antagonistas (recordemos que en las tragedias y comedias se recrea un conflicto entre el protagonista y uno o varios antagonistas). Ahora bien, el filósofo ateniense dotó al diálogo de un contenido nuevo, creando una unidad literaria diferente y más compleja. Y ello en varias etapas que es importante analizar porque coinciden con la evolución de su pensamiento. Nadie podría negar que el diálogo, tal y como lo utiliza Platón, es la forma literaria que más se acerca al Drama, señalemos algunos rasgos comunes de ambas formas literarias: • Hay un escenario (un gimnasio, una cárcel...) • Jamás la acción se extiende más allá de un día. • Convertirá a algunos de los personajes en caracteres (pues nos da a conocer, a veces, sus sentimientos, su forma de ser, etc.) • En ocasiones, se nos cuenta una historia, por ejemplo, el Fedón, narra la muerte de Sócrates. • Utilización del mito con fines didácticos. • La existencia del agón o enfrentamiento entre los personajes que puede aparecer bajo múltiples formas. La más simple es la que consiste en que Sócrates va haciendo sus preguntas y el interlocutor responde simplemente “sí”, “no”, “no sé”, es la forma más habitual en los primeros diálogos y las preguntas de Sócrates también suelen ser cortas. Una forma más desarrollada es la de los diálogos más maduros: Platón, a través de su maestro Sócrates, expone un aspecto determinado de su pensamiento; las intervenciones del maestro son más largas y el diálogo resulta todavía más asimétrico. En este caso el interlocutor se limita de nuevo a afirmar, negar, expresar dudas o recapitular lo anteriormente dicho. Pero además esta estructura puede contar con dos y hasta tres interlocutores, nunca más, como sucede en la tragedia.
Fedón de Platón
103
Los diálogos suceden siempre en Atenas o en sus alrededores excepto en Las Leyes en el que la conversación tiene lugar en Creta. Nunca se refieren a sucesos contemporáneos, sino que la acción dramática se desarrolla en el siglo V a.C., durante la vida de Sócrates. La única excepción la constituye la última obra de Platón que trascurre en un momento indefinido. Se trata de una conversación vivaz, en la que los interlocutores avanzan o se pierden en la búsqueda del conocimiento. Pero el diálogo tampoco habla de forma explícita de los principios filosóficos últimos. La conversación llega sólo hasta un punto determinado, más allá del cual no avanza. Pocos son los pasajes en los que se hace referencia directa y de manera profunda, por ejemplo, a la teoría de las ideas. Platón es sólo mencionado tres veces, dos en La Apología de Sócrates y una en El Fedón. Podemos hablar de dos tipos de diálogos: • Diálogo directo: Sócrates comienza a dialogar con un interlocutor hasta que llegan a delimitar el tema en cuestión; a este tipo pertenecen los diálogos de la primera y de la última época. • Diálogo narrado: a esta clase pertenecen los diálogos de la época intermedia o de madurez. Presentan estructuras de lo más variado. En el Fedón hay una conversación previa entre A, B y C, al final de la cual A narra un diálogo anterior entre D, E y F al que él asistió. 6. Contenido del Fedón El diálogo comienza con una conversación entre Equécrates y Fedón de Elis en la ciudad de Fliunte. Una vez juzgado y condenado a muerte, Sócrates permaneció un tiempo (casi un mes) en la cárcel. Los atenienses habían enviado una nave a Delos con la ofrenda en recuerdo de la liberación del tributo anual de siete jóvenes y siete doncellas como alimento para el Minotauro. Según la leyenda, Teseo, hijo del rey Egeo, se había embarcado entre los jóvenes y con ayuda de Ariadna había matado al Minotauro y liberado a Atenas de ese tributo. En recuerdo de esta hazaña, los atenienses enviaban todos los años una peregrinación a Delos y desde el momento que era coronada la popa de la nave por el sacerdote de Apolo en Atenas, hasta que la nave volvía de Delos, la ciudad debía permanecer libre de impureza y no se podía dar muerte a nadie por orden del Estado. Sócrates, tras haber sido condenado a muerte, permaneció en la cárcel durante toda la peregrinación. Fedón le relata a Equécrates, a petición del mismo, las últimas horas de vida y la conversación que tuvieron Sócrates y la mayoría de sus amigos y discípulos (Platón no se encontraba presente, tal y como cuenta el diálogo, se lo impidió una enfermedad), además de las experiencias y la serenidad de Sócrates ante la muerte inevitable, en contraste con la reacción de esos amigos y discípulos. Platón nos cuenta cómo muere su maestro: la descripción sobre cómo actuaba el veneno es muy detallada y precisa.
104
ANTOLOGÍA GRIEGA
Las conversaciones y discusiones de Sócrates se centran principalmente en Simmias y Cebes, amigos de Sócrates y discípulos del pitagórico Filolao, los cuales van discutiendo los más diversos temas, entre otros: la teoría de las ideas, la inmortalidad del alma, el desprecio hacia lo corporal y lo sensible, el viaje del alma. Ambos van haciendo objeciones a Sócrates y éste les va demostrando que se equivocaban, hasta desembocar en un mito de la travesía de las almas y una descripción del mundo. 7. Nuestros fragmentos El texto que ofrecemos a continuación es el comienzo y el final de este diálogo. Aparece fragmentado para poder traducir párrafos más cortos, pero es un texto narrativo seguido y, por tanto, con sentido completo. Los cinco primeros fragmentos (textos 1-5) se centran en el encuentro entre Equécrates y Fedón de Elis en la ciudad de Fliunte. Una vez juzgado y condenado a muerte, Sócrates permaneció un tiempo (casi un mes) en la cárcel. Los atenienses habían enviado una nave a Delos con la ofrenda en recuerdo de la liberación del tributo anual de siete jóvenes y siete doncellas como alimento para el Minotauro. Según la leyenda, Teseo, hijo del rey Egeo, se había embarcado entre los jóvenes y con ayuda de Ariadna había matado al Minotauro y liberado a Atenas de ese tributo. En recuerdo de esta hazaña, los atenienses enviaban todos los años una peregrinación a Delos y desde el momento que era coronada la popa de la nave por el sacerdote de Apolo en Atenas, hasta que la nave volvía de Delos, la ciudad debía permanecer libre de impureza y no se podía dar muerte a nadie por orden del Estado. Sócrates, tras haber sido condenado a muerte, permaneció en la cárcel durante toda la peregrinación. Tras estas explicaciones previas, Fedón accede gustoso a dar más detalles sobre las circunstancias de la muerte de Sócrates. Los cuatro siguientes textos (textos 6-9) versan sobre la última conversación del maestro: primero comunica a sus discípulos su destino y su decisión de bañarse antes de beber la cicuta y evitar esa tarea a las mujeres de su familia. Su buen amigo Critón le pregunta acerca de su última voluntad y de cómo debe ser su entierro, pero Sócrates desea que se preocupen de sí mismos y se permite el lujo de mostrar cierto sentido del humor ante la preocupación de Critón de cómo darle sepultura; al fin y al cabo lo que se va a enterrar es su cuerpo, ya que el alma se dirigirá a la felicidad de los bienaventurados. Más tarde Sócrates (textos 10 y 11) se prepara ante lo inevitable: cuando Sócrates se dirige a una habitación con la intención de bañarse, los discípulos se lamentan de que, tras su muerte, la sensación que se va a apoderar de ellos es la que sienten los huérfanos al perder a su padre. Tras lavarse, Sócrates conversa con sus hijos y con las mujeres de su familia. Cuando se despide de ellos se reúne con sus discípulos. Momentos después hace acto de presencia el carcelero. Los fragmentos (textos 12-14) están dotados de una gran belleza, pues cuando el carcelero trasmite
Fedón de Platón
105
a Sócrates la orden de beber el veneno le dirige unas emotivas palabras acerca de la serenidad y la gran altura moral del maestro. Finalmente le exhorta a tener ánimo y resignación en estas difíciles circunstancias. El carcelero sale llorando y Sócrates alaba la amabilidad y sensibilidad de este hombre. A continuación siguen cuatro fragmentos (textos 15-18) de gran dramatismo: un esclavo trae en una copa la cicuta triturada. Sócrates pregunta al verdugo cómo debe actuar, una vez que ha bebido el fármaco. El verdugo le comunica que debe pasear hasta que sus miembros se paralicen. De nuevo queda patente la entereza del filósofo cuando pregunta con ánimo tranquilo si es posible utilizar un poco de veneno para hacer una libación en honor a la divinidad y cuando desea para sí mismo un feliz viaje desde este mundo al más allá y bebe la cicuta sin dificultad. Después hay tres fragmentos (textos 19-21) en los que los amigos y discípulos de Sócrates, al verlo beber la cicuta no pueden contener sus lágrimas y rompen a llorar; Sócrates les reprocha su actitud, propia de mujeres y aún le quedan palabras de ánimo y consuelo para los presentes. El final del diálogo y también de nuestra selección (textos 22-25) nos cuenta el final del maestro: al notar las piernas pesadas, Sócrates se acuesta y el esclavo que le trajo el veneno le toca las extremidades para ver si las siente. Sócrates ya no siente nada y se va quedando frío; es en ese momento cuando dirige sus últimas palabras y le recuerda a Critón que ofrezca un gallo en honor a Asclepio. El filósofo expira y Critón cierra sus ojos y su boca. Finalmente hay un elogio de Fedón a Sócrates diciendo que fue el mejor entre los hombres de su tiempo.
106
ANTOLOGÍA GRIEGA
8. Textos seleccionados 8.1. EQUÉCRATES Y FEDÓN DIALOGAN SOBRE SÓCRATES.
TEXTO 1 ¿Estuviste presente…? Equécrates pide a Fedón que le cuente los últimos momentos vividos por Sócrates, antes de morir.
ΕΧΕΚΡΑΤΗΣ. Αὐτός, ὦ Φαίδων, παρεγένου1 Σωκράτει ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ᾗ τὸ φάρμακον ἔπιεν2 ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, ἤ ἄλλου του3 ἤκουσας; ΦΑΙΔΩΝ. Αὐτός4, ὦ Ἐχέκρατες. ΕΧ. Τί οὖν δή ἐστιν ἅττα5 εἶπεν ὁ ἀνὴρ6 πρὸ τοῦ θανάτου; καὶ πῶς ἐτελεύτα7; ἡδέως γὰρ ἂν ἐγὼ ἀκούσαιμι. ΦΑΙΔ. Οὐδὲ τὰ περὶ τῆς δίκης8 ἄρα ἐπύθεσθε ὃν τρόπον ἐγένετο; Platón, Fedón, 57 a-58 a Sintaxis oracional • Adjetiva
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas 2ª sing. aor. ind. de παραγίγνομαι. πίνω. του = τινός. Se sobreentiende ἐγὼ παρεγενόμην. ἅττα = ἅττινα. Se refiere a Sócrates. τελευτάω. τὰ περὶ τῆς δίκης: lo relativo al proceso.
TEXTO 2 Extrañeza de Equécrates Equécrates pregunta con admiración a Fedón el motivo por el que se retrasó el cumplimiento de la sentencia.
ΕΧ. Ναί, ταῦτα μὲν ἡμῖν ἤγγειλέ1 τις, καὶ ἐθαυμάζομέν γε ὅτι πάλαι γενομένης αὐτῆς2 πολλῷ ὕστερον φαίνεται ἀποθανών. τί οὖν ἦν τοῦτο, ὦ Φαίδων;
107
Fedón de Platón
ΦΑΙΔ. Τύχη τις αὐτῷ, ὦ Ἐχέκρατες, συνέβη3· ἔτυχεν γὰρ τῇ προτεραίᾳ τῆς δίκης ἡ πρύμνα ἐστεμμένη4 τοῦ πλοίου ὃ εἰς Δῆλον Ἀθηναῖοι πέμπουσιν. ΕΧ. Τοῦτο δὲ δὴ τί ἐστιν; Platón, Fedón, 58 a • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva con conjunción Genitivo absoluto Participio predicativo Adjetiva
1. 2. 3. 4.
Notas ἀγγέλλω. Se refiere a δίκης. 3ª sing. ind. aor. act. de συμβαίνω. Part. perf. pas. de στέφω.
TEXTO 3 Peregrinación a Delos Cada año los atenienses envían una nave a Delos en agradecimiento por la salvación de Teseo y sus acompañantes.
ΦΑΙΔ. Τοῦτ' ἔστι τὸ πλοῖον, ὥς1 φασιν Ἀθηναῖοι, ἐν ᾧ Θησεύς ποτε εἰς Κρήτην τοὺς “δὶς ἑπτὰ”2 ἐκείνους ᾤχετο ἄγων3 καὶ ἔσωσέ τε καὶ αὐτὸς ἐσώθη4. τῷ οὖν Ἀπόλλωνι ηὔξαντο ὡς λέγεται τότε, εἰ σωθεῖεν4, ἑκάστου ἔτους5 θεωρίαν ἀπάξειν εἰς Δῆλον· ἣν6 δὴ ἀεὶ καὶ νῦν ἔτι ἐξ ἐκείνου κατ᾿ ἐνιαυτὸν τῷ θεῷ πέμπουσιν. Platón, Fedón, 58 a-b • • • • •
Sintaxis oracional Adverb. comparativo-modal Adjetiva Participio apositivo Adverbial condicional Sustantiva de infinitivo
Notas 1. Con acento de enclisis. 2. Siete parejas de jóvenes que Atenas tenía que enviar cada año como tributo al Minotauro y que eran devoradas por éste. 3. Part. de ἀγω + acus.: con. 4. Aor. ind. pas. y opt. aor. pas. de σώζω. 5. Gen. de tiempo 6. El relativo después de punto tiene valor demostrativo.
108
ANTOLOGÍA GRIEGA
TEXTO 4 Ciudad libre de impurezas y de muerte Los vientos retrasan el regreso de la nave: hasta el final de la peregrinación no se puede cumplir la sentencia de muerte.
ἐπειδὰν1 οὖν ἄρξωνται2 τῆς θεωρίας, νόμος ἐστὶν αὐτοῖς ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ καθαρεύειν τὴν πόλιν καὶ δημοσίᾳ μηδένα ἀποκτεινύναι3, πρὶν ἂν εἰς Δῆλόν τε ἀφίκηται τὸ πλοῖον καὶ πάλιν δεῦρο· τοῦτο δ᾿ ἐνίοτε ἐν πολλῷ χρόνῳ γίγνεται, ὅταν τύχωσιν ἄνεμοι ἀπολαβόντες αὐτούς. ἀρχὴ δ' ἐστὶ τῆς θεωρίας ἐπειδὰν ὁ ἱερεὺς τοῦ Ἀπόλλωνος στέψῃ4 τὴν πρύμναν τοῦ πλοίου· τοῦτο δ' ἔτυχεν, ὥσπερ λέγω, τῇ προτεραίᾳ τῆς δίκης γεγονός5. διὰ ταῦτα καὶ πολὺς χρόνος ἐγένετο τῷ Σωκράτει ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ὁ6 μεταξὺ τῆς δίκης τε καὶ τοῦ θανάτου. Platón, Fedón, 58 b-c • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Sustantiva de infinitivo Participio predicativo Adverb. comparativo-modal
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Con valor iterativo: cuando; cada vez que, siempre que. Subj. aor. (+ gen.). Inf. pres. de ἀποκτείνυμι. Aor. subj. de στέφω. Part. perf. de γίγνομαι. Súplase χρόνος.
TEXTO 5 Insistencia de Equécrates Fedón accede de buen grado a la insistente petición de más detalles sobre las circunstancias de la muerte de Sócrates.
ΕΧ. Τί δὲ δὴ τὰ περὶ αὐτὸν τὸν θάνατον, ὦ Φαίδων; τί ἦν τὰ λεχθέντα1 καὶ πραχθέντα1, καὶ τίνες οἱ παραγενόμενοι τῶν ἐπιτηδείων τῷ ἀνδρί; ἢ οὐκ εἴων2 οἱ ἄρχοντες παρεῖναι, ἀλλ' ἔρημος ἐτελεύτα3 φίλων; ΦΑΙΔ. Οὐδαμῶς, ἀλλὰ παρῆσάν τινες, καὶ πολλοί γε.
109
Fedón de Platón
ΕΧ.
Ταῦτα
δὴ
πάντα
προθυμήθητι4
ὡς5
σαφέστατα
ἡμῖν
ἀπαγγεῖλαι6, εἰ μή τίς σοι7 ἀσχολία τυγχάνει οὖσα. ΦΑΙΔ. Ἀλλὰ σχολάζω γε καὶ πειράσομαι ὑμῖν διηγήσασθαι· καὶ γὰρ τὸ μεμνῆσθαι8 Σωκράτους καὶ αὐτὸν λέγοντα καὶ ἄλλου ἀκούοντα9 ἔμοιγε ἀεὶ πάντων ἥδιστον. Platón, Fedón, 58 c-d • • • • • •
Sintaxis oracional Participio sustantivado Sustantiva de infinitivo Adverbial condicional Participio predicativo Infinitivo sustantivado Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas Part. aor. pas. de λέγω y de πράττω. Impf. de ἐάω. τελευτάω. 2ª sing. imp. aor. pas. de προθυμέομαι. Tiene sentido activo. ὡς refuerza el valor del superlativo. ἀπαγγέλλω. Dat. posesivo. Inf. perf. de μιμνήσκω (+ gen.). αὐτὸν…ἀκούοντα: se sobreentiende ἐμέ y todo ello es sujeto del infinitivo.
8.2. ÚLTIMA CONVERSACIÓN DE SÓCRATES
TEXTO 6 Sócrates se dirige a sus discípulos Sócrates anuncia su inmediato “destino” y la intención de bañarse antes de beber el veneno, para evitar molestias.
«ὑμεῖς μὲν οὖν,» ἔφη ὁ Σωκράτης, «ὦ Σιμμία τε καὶ Κέβης1 καὶ οἱ ἄλλοι, εἰσαῦθις ἔν τινι χρόνῳ ἕκαστοι εἰς Ἅιδου πορεύσεσθε· ἐμὲ δὲ νῦν ἤδη καλεῖ, φαίη2 ἂν ἀνὴρ τραγικός, ἡ εἱμαρμένη, καὶ σχεδόν τί μοι ὥρα3 τραπέσθαι4 πρὸς τὸ λουτρόν5· δοκεῖ γὰρ δὴ βέλτιον εἶναι λουσάμενον6 πιεῖν7 τὸ φάρμακον καὶ μὴ πράγματα ταῖς γυναιξὶ παρέχειν νεκρὸν λούειν8.» Platón, Fedón, 115 a
110
ANTOLOGÍA GRIEGA
Sintaxis oracional • Participio sustantivado • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Notas Nombre de dos amigos de Sócrates. 3ª sing. opt. pres. de φημί. Sobreentiéndase ἐστι; rige inf. determinativo. Inf. aor. de τρέπω. Uno de los ritos funerarios era lavar el cadáver. Concierta en acus. con el sujeto elíptico (ἐμέ) del inf. πίνω. Inf. determinativo que explica a πράγματα: el trabajo, la molestia de…
TEXTO 7 Critón le pregunta su última voluntad Sócrates les recomienda que lo mejor para todos es que se preocupen de sí mismos y no se descuiden.
Ταῦτα δὴ εἰπόντος αὐτοῦ, ὁ Κρίτων· «Εἶεν1,» ἔφη, «ὦ Σώκρατες· τί δὲ τούτοις ἢ ἐμοὶ ἐπιστέλλεις ἢ περὶ τῶν παίδων ἢ περὶ ἄλλου του2, ὅ τι ἄν σοι ποιοῦντες ἡμεῖς ἐν χάριτι μάλιστα ποιοῖμεν3;» «Ἅπερ ἀεὶ λέγω,» ἔφη, «ὦ Κρίτων, οὐδὲν καινότερον· ὅτι4 ὑμῶν αὐτῶν ἐπιμελούμενοι5 ὑμεῖς καὶ ἐμοὶ καὶ τοῖς ἐμοῖς καὶ ὑμῖν αὐτοῖς ἐν χάριτι ποιήσετε ἅττ' ἂν ποιῆτε6, κἂν7 μὴ νῦν ὁμολογήσητε. ἐὰν δὲ ὑμῶν αὐτῶν ἀμελῆτε5, οὐδὲ ἐὰν8 πολλὰ ὁμολογήσητε ἐν τῷ παρόντι, οὐδὲν πλέον ποιήσετε.» Platón, Fedón, 115 b • • • • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Adjetiva Participio apositivo Sustantiva con conjunción Adverbial concesiva Adverbial condicional Participio sustantivado
Notas 1. Opt. de εἰμί; equivale a una exclamación: ea, pues, vale. 2. του = τινός. 3. σοι ἐν χάριτι ποιεῖν (+ acus.): hacer (algo) en tu favor; agradar, contentar. 4. ὅτι: explica a ἅπερ (de ὅσ-περ, ἥ-περ, ὅ-περ). 5. Rige gen. 6. ἅττ᾿ ἂν ποιῆτε: hagáis lo que hagáis. ἅττα = ἅτινα. 7. Crasis de καὶ ἐάν; concesivo = aunque. 8. οὐδὲ ἐάν: valor concesivo.
111
Fedón de Platón
TEXTO 8 ¿Cómo debe ser el entierro? Sócrates ironiza con Critón ante su preocupación por cómo darle sepultura.
«Ταῦτα
μὲν
τοίνυν
προθυμησόμεθα,»
ἔφη,
«οὕτω
ποιεῖν·
θάπτωμεν1 δέ σε τίνα τρόπον2;» «῞Οπως3 ἄν,» ἔφη, «βούλησθε, ἐάνπερ γε λάβητέ με καὶ μὴ ἐκφύγω ὑμᾶς4.» Γελάσας δὲ ἅμα ἡσυχῇ5 καὶ πρὸς ἡμᾶς ἀποβλέψας εἶπεν· «Οὐ πείθω, ὦ ἄνδρες, Κρίτωνα, ὡς ἐγώ εἰμι οὗτος Σωκράτης, ὁ νυνὶ διαλεγόμενος καὶ διατάττων ἕκαστον τῶν λεγομένων, ἀλλ' οἴεταί με ἐκεῖνον εἶναι ὃν ὄψεται6 ὀλίγον ὕστερον νεκρόν, καὶ ἐρωτᾷ δὴ πῶς με θάπτῃ.» Platón, Fedón, 115 c • • • • • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva de infinitivo Adverb. comparativo-modal Adverbial condicional Participio apositivo Sustantiva con conjunción Participio sustantivado Adjetiva Sustantiva interrogativa ind.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Subj. deliberativo. Acus. adverbial. Como; respuesta a τίνα τρόπον. Esta frase es irónica. Sosegadamente, con tranquilidad. Fut. de ὁράω.
TEXTO 9 Lo que se sepulta es el cuerpo Continúa Sócrates con su ironía y da ánimos a Critón, ya que él irá hacia la felicidad de los bienaventurados.
«ὅ τι δὲ ἐγὼ πάλαι πολὺν λόγον πεποίημαι1, ὡς, ἐπειδὰν πίω2 τὸ φάρμακον, οὐκέτι ὑμῖν παραμενῶ3, ἀλλ' οἰχήσομαι ἀπιὼν4 εἰς μακάρων δή τινας εὐδαιμονίας5, ταῦτά μοι δοκῶ6 αὐτῷ ἄλλως λέγειν· ἀλλὰ θαρρεῖν7 τε χρὴ καὶ φάναι8 τοὐμὸν9 σῶμα θάπτειν, καὶ θάπτειν οὕτως ὅπως10 ἄν σοι φίλον ᾖ καὶ μάλιστα ἡγῇ11 νόμιμον εἶναι.» Platón, Fedón, 115 d-116 a
112
• • • • • •
ANTOLOGÍA GRIEGA
Sintaxis oracional Adjetiva Sustantiva con conjunción Adverbial temporal Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Adverb. comparativo-modal
Notas 1. ὅ τι…πεποίημαι ὡς: pero lo que yo hace rato os he dicho con un largo discurso, que… 2. πίνω. 3. Fut. de παραμένω. 4. Me marcharé (yéndome de ἄπειμι). 5. Hacia una felicidad propia de bienaventurados. 6. Construcción personal. 7. θαρρεῖν, φάναι, θάπτειν: el sujeto de estos infinitivos es Critón. 8. Inf. pres. φημί. 9. Crasis de τὸ ἐμόν. 10. οὕτως ὅπως: comparativa. 11. 2ª sing. subj. pres. ἡγέομαι.
8.3. SÓCRATES SE PREPARA
TEXTO 10 Sócrates se lava Mientras Sócrates se lava, los discípulos lamentan su desgracia al sentirse como huérfanos.
Ταῦτ' εἰπὼν ἐκεῖνος μὲν ἀνίστατο1 εἰς οἴκημά τι ὡς2 λουσόμενος, καὶ ὁ Κρίτων εἵπετο3 αὐτῷ, ἡμᾶς δ' ἐκέλευε περιμένειν· περιεμένομεν οὖν πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς διαλεγόμενοι περὶ τῶν εἰρημένων4 καὶ ἀνασκοποῦντες, τοτὲ δ' αὖ περὶ τῆς συμφορᾶς διεξιόντες5 ὅση ἡμῖν γεγονυῖα εἴη6, ἀτεχνῶς ἡγούμενοι ὥσπερ πατρὸς στερηθέντες7 διάξειν ὀρφανοὶ8 τὸν ἔπειτα βίον9· Platón, Fedón, 116 a • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Sustantiva de infinitivo Participio sustantivado Adjetiva
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Notas Impf. med. de ἀνίστημι. ὡς + part. de fut.: refuerza el valor final. ἕπομαι. Part. perf. de λέγω. διέξειμι. γεγονυῖα εἴη: opt. perf. de γίγνομαι. Part. aor. pas. (+ genitivo). Reforzado por ὥσπερ. C. predicativo. Acus. de extensión en el tiempo.
113
Fedón de Platón
TEXTO 11 Últimos momentos con su familia Sócrates conversa con sus hijos y con las mujeres de su familia. Tras despedirse de ellos, se reúne con sus discípulos.
ἐπειδὴ δὲ ἐλούσατο καὶ ἠνέχθη1 παρ' αὐτὸν τὰ παιδία (δύο γὰρ αὐτῷ2 υἱοὶ σμικροὶ ἦσαν, εἷς δὲ μέγας) καὶ αἱ οἰκεῖαι γυναῖκες ἀφίκοντο ἐκεῖναι, ἐναντίον3 τοῦ Κρίτωνος διαλεχθείς4 τε καὶ ἐπιστείλας5 ἅττα6 ἐβούλετο, τὰς μὲν γυναῖκας καὶ τὰ παιδία ἀπιέναι7 ἐκέλευσεν, αὐτὸς δὲ ἧκε παρ' ἡμᾶς. Platón, Fedón, 116 b • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal Participio apositivo Adjetiva Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Aor. pas. de φέρω. Dat. posesivo. Prep. de gen.: en presencia de. Part. aor. pas. de διαλέγομαι. Tiene sentido activo. Part. aor. de ἐπιστέλλω. ἅττα = ἅτινα. Inf. de ἄπειμι.
8.4. SÓCRATES Y EL CARCELERO
TEXTO 12 El anuncio final Llegado el momento, el carcelero transmite a Sócrates la orden de beber el veneno.
καὶ ἦν ἤδη ἐγγὺς ἡλίου δυσμῶν1· χρόνον γὰρ πολὺν διέτριψεν ἔνδον. ἐλθὼν δ' ἐκαθέζετο λελουμένος καὶ οὐ πολλὰ ἄττα2 μετὰ ταῦτα διελέχθη3, καὶ ἧκεν ὁ τῶν Ἕνδεκα ὑπηρέτης καὶ στὰς4 παρ' αὐτόν· «Ὦ Σώκρατες,» ἔφη, «οὐ καταγνώσομαί5 γε σοῦ ὅπερ ἄλλων καταγιγνώσκω5, ὅτι μοι χαλεπαίνουσι καὶ καταρῶνται ἐπειδὰν αὐτοῖς παραγγείλω7 πίνειν τὸ φάρμακον ἀναγκαζόντων τῶν ἀρχόντων·» Platón, Fedón, 116 b-c
114
• • • • • •
ANTOLOGÍA GRIEGA
Sintaxis oracional Participio apositivo Adjetiva Sustantiva con conjunción Adverbial temporal Sustantiva de infinitivo Genitivo absoluto
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas ἡλίου δυσμαί: puesta de sol. οὐ πολλὰ ἄττα: unas pocas cosas. ἄττα = ἄτινα. Aor. pas. de διαλέγω. Nom. sing. masc. part. aor. act. de ἵστημι. καταγιγνώσκω (+ gen.): reprochar. Con valor iterativo: cuando; cada vez que, siempre que. Subj. aor. παραγγέλλω.
TEXTO 13 Eres el más noble Con contenida emoción, el carcelero, después de reconocer la altura moral de Sócrates, le anima a tener resignación.
«σὲ δὲ ἐγὼ καὶ ἄλλως ἔγνωκα1 ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ γενναιότατον καὶ πρᾳότατον καὶ ἄριστον ἄνδρα ὄντα τῶν πώποτε δεῦρο ἀφικομένων· καὶ δὴ καὶ νῦν εὖ οἶδ' ὅτι οὐκ ἐμοὶ χαλεπαίνεις, γιγνώσκεις γὰρ τοὺς αἰτίους, ἀλλὰ ἐκείνοις2· νῦν οὖν, οἶσθα γὰρ ἃ ἦλθον ἀγγέλλων, χαῖρέ3 τε καὶ πειρῶ4 ὡς5 ῥᾷστα φέρειν τὰ ἀναγκαῖα.» Platón, Fedón, 116 c • • • • • •
Sintaxis oracional Participio predicativo Participio sustantivado Sustantiva con conjunción Adjetiva Participio apositivo Sustantiva de infinitivo
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Perf. de γιγνώσκω. Se refiere a los causantes de la condena de Sócrates. Imp.; fórmula de despedida: adiós, que te vaya bien. 2ª sing. imp. pres. med. de πειράω. Refuerza el valor del superlativo.
TEXTO 14 ¡Que alguien traiga el veneno! Con entereza de ánimo, Sócrates alaba ante sus discípulos la amable actitud del carcelero que se ha ido llorando.
Καὶ ἅμα δακρύσας μεταστρεφόμενος ἀπῄει1. Καὶ ὁ Σωκράτης ἀναβλέψας πρὸς αὐτόν· «Καὶ σύ,» ἔφη, «χαῖρε2, καὶ ἡμεῖς ταῦτα ποιήσομεν.»
115
Fedón de Platón
Καὶ ἅμα πρὸς ἡμᾶς· «Ὡς3 ἀστεῖος,» ἔφη, «ὁ ἄνθρωπος· καὶ παρὰ πάντα μοι τὸν χρόνον προσῄει1 καὶ διελέγετο ἐνίοτε καὶ ἦν ἀνδρῶν λῷστος· καὶ νῦν ὡς3 γενναίως με ἀποδακρύει· ἀλλ' ἄγε δή4, ὦ Κρίτων, πειθώμεθα5 αὐτῷ, καὶ ἐνεγκάτω6 τις τὸ φάρμακον, εἰ τέτριπται7· εἰ δὲ μή, τριψάτω6 ὁ ἄνθρωπος.» Platón, Fedón, 116 d Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adverbial condicional
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Notas Impf. de ἄπειμι y πρόσειμι. Imp.; fórmula de despedida: adiós, que te vaya bien. Valor exclamativo. ἀλλ᾿ ἄγε δή: ea pues. Subj. exhortativo, equivale a un imperativo. 3ª sing. imp. aor. act. de φέρω y τρίβω. Perf. pas. de τρίβω: triturar. La cicuta (conium maculatum) es una planta muy tóxica excepto la raíz. Se trituran los frutos y el jugo así obtenido es un poderoso veneno que paraliza los tejidos neuromusculares.
8.5. LA CICUTA
TEXTO 15 Un esclavo trae la cicuta Entra un esclavo con una copa en la que está la cicuta triturada.
Καὶ ὁ Κρίτων ἀκούσας ἔνευσε τῷ παιδὶ1 πλησίον ἑστῶτι2· καὶ ὁ παῖς ἐξελθὼν καὶ συχνὸν χρόνον3 διατρίψας ἧκεν ἄγων τὸν μέλλοντα4 δώσειν5 τὸ φάρμακον, ἐν κύλικι φέροντα4 τετριμμένον6· Platón, Fedón, 117 a Sintaxis oracional • Participio apositivo • Participio sustantivado
1. 2. 3. 4.
Notas Se refiere a un esclavo de Critón. Dat. sing. m. part. perf. arcaico sin -κ- de ἵστημι. Acus. de extensión en el tiempo. μέλλοντα, φέροντα: se refieren al encargado de ejecutar la sentencia.
116
ANTOLOGÍA GRIEGA
5. Inf. fut. de δίδωμι. 6. Part. perf. pas. de τρίβω.
TEXTO 16 Sócrates impasible Sócrates al ver al verdugo le pregunta cómo hay que actuar, al beber la cicuta, dado que él tiene experiencia en esto.
ἰδὼν δὲ ὁ Σωκράτης τὸν ἄνθρωπον· «Εἶεν1,» ἔφη, «ὦ βέλτιστε, σὺ γὰρ τούτων ἐπιστήμων, τί χρὴ ποιεῖν;» «Οὐδὲν ἄλλο,» ἔφη, «ἢ2 πιόντα3 περιιέναι4, ἕως ἄν σου5 βάρος ἐν τοῖς σκέλεσι γένηται, ἔπειτα κατακεῖσθαι·» Καὶ ἅμα ὤρεξε τὴν κύλικα τῷ Σωκράτει· Platón, Fedón, 117 a-b Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva de infinitivo • Adverbial temporal
Notas 1. Opt. de εἰμί; equivale a una exclamación: ea, pues, vale. 2. Οὐδὲν ἄλλο ἢ…: ninguna otra cosa que (= nada más que); ἄλλος se construye como si fuera un comparativo. 3. Part. aor. de πίνω. 4. Inf. pres. de περίειμι: pasear. 5. Complemento de σκέλεσι.
TEXTO 17 ¿Puede hacerse una libación? Con la copa en la mano Sócrates pregunta con ánimo tranquilo si puede derramar un poco en honor de una divinidad.
Καὶ ὃς1 λαβὼν καὶ μάλα2 ἵλεως3, ὦ Ἐχέκρατες, οὐδὲν τρέσας οὐδὲ διαφθείρας4 οὔτε τοῦ χρώματος οὔτε τοῦ προσώπου, ἀλλ' ὥσπερ εἰώθει5 ταυρηδὸν6 ὑποβλέψας πρὸς τὸν ἄνθρωπον· «Τί λέγεις,» ἔφη, «περὶ τοῦδε τοῦ πώματος πρὸς τὸ ἀποσπεῖσαί τινι7; ἔξεστιν ἢ οὔ;»
117
Fedón de Platón
«Τοσοῦτον,» ἔφη, «ὦ Σώκρατες, τρίβομεν ὅσον οἰόμεθα μέτριον εἶναι πιεῖν8.» Platón, Fedón, 117 b • • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adverb. comparativo-modal Infinitivo sustantivado Adjetiva Sustantiva de infinitivo Infinitivo con valor final
Notas 1. El relativo después de punto tiene valor demostrativo. 2. καὶ μάλα: incluso especialmente. 3. Con buen humor. Nom. (de la declinación ática, < *ἵληος) predicativo, concertando con el sujeto (Sócrates). 4. Part. aor. de διαφθείρω (+ gen): alterar, cambiar, demudar. 5. Plusc. de ἔθω. 6. A la manera de un toro; altivamente, de abajo arriba. 7. πρὸς τὸ ἀποσπεῖσαί (ἀποσπένδω) τινι: en cuanto a hacer una libación en honor de alguien. 8. Inf. aor. de πίνω. Valor final.
TEXTO 18 Sócrates bebe la cicuta Sócrates desea para sí mismo un feliz viaje desde este mundo al más allá y bebe la cicuta sin dificultad.
«Μανθάνω,» ἦ δ' ὅς1· «ἀλλ' εὔχεσθαί γέ που τοῖς θεοῖς ἔξεστί τε καὶ χρή τὴν μετοίκησιν τὴν ἐνθένδε ἐκεῖσε2 εὐτυχῆ γενέσθαι· ἃ3 δὲ καὶ ἐγὼ εὔχομαί τε καὶ γένοιτο4 ταύτῃ.» Καὶ ἅμ' εἰπὼν ταῦτα ἐπισχόμενος5 καὶ μάλα εὐχερῶς καὶ εὐκόλως6 ἐξέπιεν7. Platón, Fedón, 117 c Sintaxis oracional • Sustantiva de infinitivo • Participio apositivo
Notas 1. Dijo él. Expresión para introducir un estilo directo. Relativo con valor demostrativo. 2. τὴν μετοίκησιν τὴν ἐνθένδε ἐκεῖσε: el traslado de aquí a allí; el paso de esta vida a la otra. 3. Relativo con valor demostrativo. 4. Opt. de deseo: ojalá suceda así (ταύτῃ, adv.). 5. ἐπισχόμενος…ἐξέπιεν: habiendo contenido el aliento bebió; bebió de un sorbo. 6. εὐχερῶς καὶ εὐκόλως: con despreocupación y buen humor. 7. Aor. de ἐκπίνω.
118
ANTOLOGÍA GRIEGA
8.6. REACCIÓN DE LOS AMIGOS
TEXTO 19 Desconsuelo de los amigos Los amigos de Sócrates, al verlo beber la cicuta, no pueden contener las lágrimas.
καὶ ἡμῶν οἱ πολλοὶ τέως μὲν ἐπιεικῶς οἷοί τε ἦσαν1 κατέχειν τὸ μὴ δακρύειν, ὡς2 δὲ εἴδομεν πίνοντά τε καὶ πεπωκότα3, οὐκέτι4, ἀλλ' ἐμοῦ γε βίᾳ καὶ αὐτοῦ5 ἀστακτὶ ἐχώρει τὰ δάκρυα, ὥστε ἐγκαλυψάμενος ἀπέκλαιον ἐμαυτόν· οὐ γὰρ δὴ ἐκεῖνόν γε, ἀλλὰ τὴν ἐμαυτοῦ τύχην6, οἵου7 ἀνδρὸς ἑταίρου ἐστερημένος εἴην8· Platón, Fedón, 117 c • • • • • • •
Sintaxis oracional Sustantiva de infinitivo Infinitivo sustantivado Adverbial temporal Participio predicativo Adverbial consecutiva Participio apositivo Sustantiva interrogativa ind.
Notas 1. οἷός τ᾿εἰμί + inf.: ser capaz de, poder. 2. ὡς + ind., valor temporal. 3. πίνοντά, πεπωκότα (part. perf. de πίνω): conciertan con un Σωκράτη sobreentendido. 4. Se sobreentiende οἷοί τε ἦσαν κατέχειν. 5. ἐμοῦ γε... αὐτοῦ dependen de τὰ δάκρυα. 6. ἐκεῖνόν… τύχην: siguen dependiendo de ἀπέκλαιον. 7. Interrogativa indirecta que depende de un pensando sobreentendido. 8. ἐστερημένος εἴην: opt. perf. pas. de στερέω (+ gen.), ser privado de.
TEXTO 20 Llanto de los discípulos Uno tras otro, incapaces ya de contener las lágrimas, rompen a llorar.
ὁ δὲ Κρίτων ἔτι πρότερος ἐμοῦ, ἐπειδὴ οὐχ οἷός τ' ἦν1 κατέχειν τὰ δάκρυα, ἐξανέστη2. Ἀπολλόδωρος δὲ καὶ ἐν τῷ ἔμπροσθεν χρόνῳ οὐδὲν ἐπαύετο δακρύων, καὶ δὴ καὶ3 τότε ἀναβρυχησάμενος κλάων καὶ ἀγανακτῶν οὐδένα ὅντινα οὐ4 κατέκλασε τῶν παρόντων πλήν γε αὐτοῦ Σωκράτους. Platón, Fedón, 117 d
119
Fedón de Platón
• • • • •
Sintaxis oracional Adverbial temporal/causal Sustantiva de infinitivo Participio predicativo Participio apositivo Participio sustantivado
1. 2. 3. 4.
Notas οἷός τ᾿εἰμί + inf.: ser capaz de, poder. 3ª sing. aor. ind. de ἐξανίστημι. καὶ δὴ καὶ: particularmente además. οὐδένα ὅντινα οὐ = ἅπαντας; en griego una negación compuesta (οὐδένα) seguida de una simple (οὐ) se convierte en afirmación.
TEXTO 21 Sócrates consuela a sus discípulos Sócrates les reprocha su comportamiento propio de mujeres (a las que había hecho salir) y les anima a contenerse.
Ἐκεῖνος δέ· «Οἷα,» ἔφη, «ποιεῖτε, ὦ θαυμάσιοι· ἐγὼ μέντοι οὐχ ἥκιστα1 τούτου ἕνεκα τὰς γυναῖκας ἀπέπεμψα, ἵνα μὴ τοιαῦτα πλημμελοῖεν2· καὶ γὰρ ἀκήκοα3 ὅτι ἐν εὐφημίᾳ χρὴ τελευτᾶν4. ἀλλ' ἡσυχίαν τε ἄγετε καὶ καρτερεῖτε.» Καὶ ἡμεῖς ἀκούσαντες ᾐσχύνθημέν5 τε καὶ ἐπέσχομεν6 τοῦ δακρύειν. Platón, Fedón, 117 d-e • • • • •
Sintaxis oracional Adverbial final Sustantiva con conjunción Sustantiva de infinitivo Participio apositivo Infinitivo sustantivado
Notas 1. Lítote; οὐχ ἥκιστα = μάλιστα: precisamente. 2. τοιαῦτα πλημμελοῖεν: turbar ese momento. Equivaldría a la expresión castellana dar la nota. 3. 1ª sing. ind. perf. de ἀκούω. 4. τελευτάω. 5. Aor. ind. pas. de αἰσχύνω. 6. ἐπέχω (+ gen.).
120
ANTOLOGÍA GRIEGA
8.7. FINAL TEXTO 22 Sócrates se aproxima a su final Al notar las piernas pesadas, Sócrates se acuesta y el esclavo le toca las extremidades para ver si las siente.
ὁ δὲ περιελθών, ἐπειδή οἱ1 βαρύνεσθαι ἔφη τὰ σκέλη, κατεκλίθη2 ὕπτιος3 (οὕτω γὰρ ἐκέλευεν ὁ ἄνθρωπος) καὶ ἅμα ἐφαπτόμενος αὐτοῦ οὗτος ὁ δοὺς4 τὸ φάρμακον διαλιπὼν χρόνον5 ἐπεσκόπει τοὺς πόδας καὶ τὰ σκέλη· κἄπειτα6 σφόδρα πιέσας αὐτοῦ τὸν πόδα, ἤρετο εἰ αἰσθάνοιτο, ὁ δ' οὐκ ἔφη. Platón, Fedón, 117 e • • • • •
Sintaxis oracional Participio apositivo Adverbial temporal Sustantiva de infinitivo Participio sustantivado Sustantiva interrogativa ind.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Notas Dat. sing. pron. 3ª pers. = αὐτῴ. 3ª sing. aor. pas. de κατακλίνω. C. predicativo. Nom. sing. masc. part. aor. de δίδωμι. Acus. de extensión en el tiempo Crásis de καὶ ἔπειτα.
TEXTO 23 El veneno hace efecto El hombre sigue examinando a Sócrates y dice que, cuando el efecto del veneno llegue al corazón, se irá.
καὶ μετὰ τοῦτο αὖθις1 τὰς κνήμας· καὶ ἐπανιὼν2 οὕτως ἡμῖν ἐπεδείκνυτο3 ὅτι ψύχοιτό τε καὶ πηγνῦτο4· καὶ αὐτὸς ἥπτετο καὶ εἶπεν ὅτι, ἐπειδὰν πρὸς τῇ καρδίᾳ γένηται5 αὐτῷ, τότε οἰχήσεται. Platón, Fedón, 118 a Sintaxis oracional • Participio apositivo • Sustantiva con conjunción • Adverbial temporal
1. 2. 3. 4. 5.
Notas Entiéndase ἐπεσκόπει, examinaba. Part. de ἐπ-αν-εἶμι: continuar la exploración, seguir palpando. ἐπιδεῖκνυμι. Opt. de πήγνυμι: estar rígido. Opt. oblicuo. El sujeto es el efecto del veneno.
121
Fedón de Platón
TEXTO 24 Últimas palabras de Sócrates Con el rostro descubierto, Sócrates recuerda a Critón la ofrenda que deben al dios Asclepio.
Ἤδη οὖν σχεδόν τι1 αὐτοῦ ἦν τὰ περὶ τὸ ἦτρον2 ψυχόμενα· καὶ ἐκκαλυψάμενος
(ἐνεκεκάλυπτο γάρ)
εἶπεν, ὃ δὴ τελευταῖον1
ἐφθέγξατο· «Ὠ Κρίτων» ἔφη, «τῷ Ἀσκληπιῷ3 ὀφείλομεν ἀλεκτρυόνα· ἀλλὰ ἀπόδοτε4 καὶ μὴ ἀμελήσητε.» «Ἀλλὰ ταῦτα,» ἔφη, «ἔσται5,» ὁ Κρίτων· «ἀλλ' ὅρα6 εἴ τι ἄλλο λέγεις.» Platón, Fedón, 118 a Sintaxis oracional • Participio apositivo • Adjetiva • Sustantiva interrogativa ind.
Notas 1. Adv. 2. τὰ περὶ τὸ ἦτρον: la zona que rodea el vientre. Suj. de ἦν. 3. Asclepio, dios de la medicina, a quien los griegos ofrecían obsequios y exvotos en agradecimiento por las curaciones. 4. 2ª pl. imp. aor. de ἀποδίδωμι: pagadlo. 5. Fut. de εἰμί. 6. 2ª sing. imp. pres. de ὁράω.
TEXTO 25 Fedón ensalza a Sócrates Tras su último estertor, Critón cierra la boca y los ojos de Sócrates. Fue el mejor hombre de sus contemporáneos.
Ταῦτα ἐρομένου αὐτοῦ οὐδὲν ἔτι ἀπεκρίνατο1, ἀλλ' ὀλίγον χρόνον2 διαλιπὼν ἐκινήθη3 τε καὶ ὁ ἄνθρωπος ἐξεκάλυψεν αὐτόν, καὶ ὃς4 τὰ ὄμματα ἔστησεν5· ἰδὼν δὲ ὁ Κρίτων συνέλαβε τὸ στόμα καὶ τοὺς ὀφθαλμούς.
122
ANTOLOGÍA GRIEGA
Ἥδε ἡ τελευτή, ὦ Ἐχέκρατες, τοῦ ἑταίρου ἡμῖν ἐγένετο, ἀνδρός, ὡς ἡμεῖς φαῖμεν6 ἄν, τῶν τότε7 ὧν ἐπειράθημεν8 ἀρίστου καὶ ἄλλως φρονιμωτάτου καὶ δικαιοτάτου. Platón, Fedón, 118 a • • • •
Sintaxis oracional Genitivo absoluto Participio apositivo Adverb. comparativo-modal Adjetiva
Notas ἀποκρίνω. Acus. de extensión en el tiempo. Aor. pas. de κινέω: Se movió, tuvo un espasmo. Relativo con valor demostrativo. τὰ ὄμματα ἔστησεν (aor. de ἵστημι): fijó la mirada, no parpadeó. 6. Opt. pres. de φημί. 7. Adv. sustantivado: de los (hombres) de su tiempo. 8. Aor. pas. de πειράω (+ gen.): Tratamos, tuvimos contacto. 1. 2. 3. 4. 5.
Fedón de Platón
123
Sintaxis oracional
Infinitivo con valor final: Textos 17. Infinitivo sustantivado: Textos 5, 17, 19, 21. PARTICIPIO 1. Apositivo: Textos 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25. 2. Atributivo 3. Sustantivado: Textos 5, 6, 7, 8, 10, 13, 15, 20, 22. 4. Predicativo: Textos 2, 4, 5, 13, 19, 20, 22. 5. Genitivo Absoluto: Textos 2, 7, 12, 25. 6. Acusativo Absoluto PROPOSICIONES SUBORDINADAS 1. Sustantivas o Completivas a. De infinitivo: Textos 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22. b. Con conjunción: Textos 2, 7, 8, 9, 12, 13, 21, 23. c. Interrogativas indirectas: Textos 8, 19, 22, 24. 2. Adjetivas o de Relativo: Textos 1, 2, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 17, 24, 25. 3. Adverbiales o Circunstanciales a. Condicionales: Textos 3, 5, 7, 8, 14. b. Consecutivas: Texto 19. c. Finales: Texto 21. d. Causales: Texto 20. e. Comparativo-modales: Textos 3, 4, 8, 9, 17, 25. f. Temporales: Textos 4, 9, 11, 12, 16, 19, 20, 22, 23. g. Concesivas: Texto 7.
124
ANTOLOGÍA GRIEGA
Índice de Nombres Propios
A Ἀθηναῖος, α, ον: gentilicio, de Atenas, ateniense. Textos 2, 3. Ἅιδης, -ου, ὁ: Hades. Submundo, región de los muertos. Texto 6. ᾿Απολλόδωρος, -ου, ὁ: Apolodoro. Discípulo de Sócrates. Texto 20. Ἀπόλλων, -ωνος, ὁ: Apolo. Dios de de la música, belleza y adivinación (oráculo de Delfos). Hijo de Zeus y Leto, hermano gemelo de Ártemis. Textos 3, 4. Ἀσκληπιός, -οῦ, ὁ: Asclepio, dios popular de la medicina, hijo de Apolo y Coronis. Texto 24.
Δ Δῆλος, -ου, ἡ: Delos. Una de las islas Cícladas, con un templo dedicado a Apolo. Textos 2, 3, 4.
E Ἐχεκράτης, ους, ὁ: Equécrates. Interlocutor de Fedón. Textos 1, 2, 17, 25.
Θ Θησεύς, -έως, ὁ: Teseo. Héroe y rey legendario del Ática, hijo de Egeo y Etra. Vencedor del Minotauro. Texto 3.
Κ Κέβης, ητος, ὁ: Cebes (440 a.C). Filósofo griego discípulo de Sócrates. Texto 6. Κρήτη, -ης, ἡ: Creta. Isla griega del Mediterráneo, reino legendario de Minos. Texto 3. Κρίτων, -ωνος, ὁ: Critón. Filósofo ateniense discípulo de Sócrates. Textos 7, 8, 10, 11, 14, 15, 20, 24, 25.
Σ Σιμμίας, -ου, ὁ: Simías. Filósofo griego discípulo de Sócrates. Texto 6. Σωκράτης, -ους, ὁ: Sócrates (470-401 a.C), filósofo ateniense maestro de Platón y Jenofonte. Condenado por sus ideas a beber la cicuta. Textos 1, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 14, 16, 17, 20.
Φ Φαίδων, -ωνος, ὁ: Fedón. Filósofo griego (s.V a.C), discípulo de Sócrates y fundador de la escuela de Elis. Textos 1, 2, 5.
ANEXOS 1. Listado general de étimos El siguiente listado cuenta con más de doscientas palabras griegas ordenadas alfabéticamente. Se ha extraído en su totalidad del excelente y muy útil libro de Fernando Estébanez García, Étimos griegos. Monemas básicos del lenguaje científico. Ediciones Octaedro/Nau llibres, Valencia, 1998. Se presenta el léxico griego más productivo para ofrecer a profesores y alumnos una referencia común a la hora de trabajar los helenismos castellanos y sus componentes griegos y su significación, como se sugerirá en el apartado 3 del presente anexo. Griego
Monema
Significado
1
ἀ-, ἀν-
a-, an-
sin, privación de
2
ἄγω/ἀγών
-agog-(ía), -agon-
conducir/certamen
3
ἀήρ
aero-
aire
4
αἷμα
hem(at)o-, -hemo-, -emia
sangre
5
αἱρέω
herej-/t-, -ére-sis
escoger
6
αἴσθησις
-estes-ia
sensación
7
ἄκρος
acro-
elevado, extremo
8
ἄλγος
algo-, -alg-ia
dolor
9
ἄλλος
al(o)-
otro
10
ἀμφί
anfi-
ambos, a uno y otro lado
11
ἀνά
an(a)-, -ana-
arriba, enteramente, de nuevo, contra
12
ἄνεμος
anemo-
viento
126
ANTOLOGÍA GRIEGA
13
ἀνήρ
andro-, -andr-ia
varón
14
ἄνθρωπος
antropo-, -antrop-ía/-o
persona
15
ἀντί
ant(i)-
contra, frente a
16
ἀπό
ap(o)-, af-
lejos de , privación, por medio de
17
ἀράχνη
aracn(o)-
araña
18
ἄργυρος
argir(o)-, -argir-ia
plata
19
ἀριθμός
aritm(o)-, -aritm-ia
número
20
ἄρχω
arque-, arqui-, -arc-a/ -o, -arqu-ía
mandar, ser el primero
21
ἀστήρ
aster-, astro-
estrella
22
αὐτός
aut(o)-
mismo
23
βαίνω
-ba-, -be-, -ba-sis/-ia
caminar
24
βάλλω
bal-, ble-, -bol-
lanzar
25
βάρος
bari-, -bar-a/-o
gravedad
26
βιβλίον
biblio-
libro
27
βίος
bio-, -bio-, -bio
vida
28
γάλα
galact-
leche
29
γάμος
gam-, -gam-ia/-o
matrimonio
30
γαστήρ
gastr(o)-, -gastrio
vientre
31
γένος
gen-, -gen-ia/-o/-e-sis, -gon-ía
nacimiento
32
γέρων
ger-/-onto-, -ger-ia
anciano
33
γῆ
geo-, -geo-, -geo
tierra
34
γιγνώσκω
-(g)nos(t)-, -gnos-ia/-is
conocer
35
γλυκύς
glic-, gluc-
dulce
36
γλύφω
glip-, -glif-, -glifo
grabar, tallar
37
γλῶσσα
glot-, -glos-ia
lengua
38
γράφω
grafo-, gra-ma-, -grama, -graf-ía/-o
escribir
39
γυμνός
gimn(o)-
desnudo
40
γυνή
gin(ec)o-, -gin-ia/-o
mujer
41
δάκτυλος
dactilo-, -dáctilo
dedo
Anexos
127
42
δέκα
deca-
diez
43
δέρμα
derm(at)o-, -dermis
piel
44
δέω
-de-
atar
45
δῆμος
dem(o)-, -dem-ia
pueblo
46
διά
di(a)-, -dia-
a través de, enteramente
47
δίδωμι
do-, -do-
dar
48
δίς
di-, dico-, di-(plo)-
dos (veces)
49
δόξα
dog-, -dox-
opinion
50
δύναμις
dinam-, -dinam-
fuerza
51
δυσ-
dis-, -dis-
trastorno, dificultad
52
εἶδος
id-, -oide(o)
aspecto
53
ἐκ, ἐξ
ec-, -ec-, ex-
fuera, desde
54
ἐν
en-, -en-
dentro de, en
55
ἐνδον
endo-, -endo-
dentro
56
ἔντερα
enter(o)-, -enter-
intestino(s)
57
ἕξ
(h)exa-
seis
58
ἔξω
exo-
fuera
59
ἐπί
ep(i)-, ef-
encima, después de
60
ἑπτά
hepta-
siete
61
ἔργον
erg(o)-, -erg-, -urg-ia/ -o
trabajo
62
ἔρως
erot-, -er-
amor
63
ἕτερος
hetero-
diferente
64
εὖ
eu-, ev-
bien
65
ἔχω
e-squ-/esc-, -equ-, -sque-sis
tener
66
ζυγόν
cigo-
yugo
67
ζῳον
zoo-, -zo(o)-, -zoo
animal
68
ἥλιος
helio-, -helio-
sol
69
ἡμέρα
hemer-, -emer-
día
70
ἡμι-
zoo-, -zo(o)-, -zoo
animal
71
ἧπαρ
hepat(o)-
hígado
72
θεός
teo-, -te-
dios
128
ANTOLOGÍA GRIEGA
73
θεραπεία
-terap-ia
tratamiento
74
θερμός
term(o)-, -term-ia/-o
caliente
75
ἰατρός
yatro-, -iatr-(í)a
médico
76
ἴδιος
idio-
particular
77
ἱερός
hier(o)-, jer(o)-
sagrado
78
ἵππος
hip(o)-
caballo
79
ἴσος
iso-
igual
80
ἵστημι
e-sta-, sta-, -ste-, -stilo
poner (en pie), detener
81
ἰχθύς
ictio-
pez
82
καίω
cau-, -cau-
quemar
83
καλός
cali-
hermoso
84
καρδία
cardio-, -cardio
corazón
85
κατά
cat(a)-
abajo, contra
86
κέρας
cerat-, -cer-
cuerno, materia córnea
87
κεφαλή
cefal(o)-, -cefal-ia
cabeza
88
κινέω
cine-, -cine-
moverse
89
κλίνω
clim-, clin-, -cli-
inclinar
90
κοινός
ceno-, -ceno-
común
91
κοςμός
cosmo-, -cosmo(s)
universo
92
κράτος
-crac-ia, -crat-a
poder
93
κρύπτω
cript(o)-
ocultar
94
κύκλος
cicl(o), -cicl-, -ciclo
círculo
95
κύτος
cito-, -cito
cavidad, célula
96
λαμβάνω
-lab-, -lep-
tomar
97
λέγω
leg-, lexi-, -lec-, logía/-o
decir, palabra, tratado/reunir
98
λίθος
lito-, -lito
piedra
99
λύω
lio-, -li-sis, -li-to
disolver
100
μακρός
macro-
largo
101
μανία
-man-ía/o
locura
102
μαντεία
-manc-ia
adivinación
103
μάχη
-maqu-ia
lucha
104
μέγας
mega(lo)-, -megal-ia
grande
Anexos
129
105
μέλας
melan(o)
negro
106
μέλος
mel(o)-
música
107
μέρος
-mero
parte
108
μετά
met(a)-
después de, cambio
109
μέτρον
-metr-ía/-o
medida
110
μήν
men(o), -men(o)-
mes
111
μηχανή
mecan(o)-, -mecan-
máquina
112
μικρός
micro-
pequeño
113
μῖμος
mim-, -mim-
imitación, actor
114
μνήμη
mnem-, -mne-
memoria
115
μόνος
mono-
único
116
μορφή
morf(o)-, -morf-
forma
117
ναῦς
nau-, -nau-
nave
118
νεκρός
necro-
muerto
119
νέος
neo-
nuevo, joven
120
νεῦρον
neur(o)-
nervio
121
νόμος
-nom-ía/-o
ley
122
ξένος
xeno-, -xen-
extranjero
123
ὁδός
-odo
camino
124
ὀδούς
odont(o)-, -odonc-ia/te
diente
125
οἶκος
eco-, -ec-ia/-o
casa
126
ὀκτώ
octo-
ocho
127
ὀλίγος
olig(o)-
poco
128
ὅμοιος
hom(e)o-
semejante
129
ὄνομα
onoma-, -onim-ia/-o
nombre
130
ὀξύς
oxi-, -oxi-, -óx-ido
agudo, agrio
131
ὀρθός
orto-
recto, correcto
132
ὄρος
oro-
montaña
133
ὀστέον
osteo-
hueso
134
οὖρον
ur(o), -ur-ia
orina
135
οὖς
ot(o)-
oído
136
ὄψις
opt-, op(s)-ia, -op-sis
vista
130
ANTOLOGÍA GRIEGA
137
πάθος
pat(o)-, -pat-(í)-a
afección, dolencia
138
παῖς
ped-, -ped-(i)a
niño
139
παλαιός
paleo-
antiguo
140
παρά
par(a)-, -para-
junto a, anomalía, completamente
141
παρθένος
parteno-
doncella
142
πᾶς
pan-, pant(o)-
todo
143
πέντε
pent(a)-
cinco
144
περί
peri-, -peri-
alrededor
145
πέπτω
pept-, -pept-, -peps-ia
digerir, cocer
146
πλανάω
plan(et)-, (-)planct-
vagar
147
πνέω
neum-, -(p)ne-a
respirar
148
ποιέω
poe-, -pe-ya
crear
149
πόλις
poli(t)-, -poli(s)
ciudad
150
πολύς
poli-
mucho
151
πούς
pod(o)-, -pod-ia/-o
pie
152
πρέσβυς
presbi-
anciano
153
πρό
pro-
delante
154
πρός
pros-
hacia
155
πρῶτος
prot(o)-
primero
156
πτερόν
ptero-, -ptero
ala
157
πύρ
piro-
fuego
158
ῥέω
reum-, -rre-a
fluir
159
ῥήγνυμι
-rragia, -rrex-is
romper
160
ῥις
rin(o)-
nariz
161
σῆμα
sema-, -sem-ia
señal
162
σθένος
-sten-ia
fuerza
163
σκοπέω
-scop-ia/-io
observar
164
σοφός
sof-, -sof-
sabio
165
σπείρω
e-sperm-, -sperm-, spora
sembrar
166
στίχος
-stico
verso
167
στόμα
e-stoma-, -stoma-a/-o
boca
168
στρέφω
e-stref-, strof-
torcer
Anexos
131
169
σύν
si(m/n)-, -si(n)-
juntamente, con
170
σφαῖρα
e-sfer-, -sfera
pelota
171
σχίζω
e-squi-, -squi-sis
dividir
172
σῶμα
somat(o)-,-somat-, soma
cuerpo
173
τάττω
tact-, tax(o)-, -tax-is
ordenar
174
ταχύς
taqui-
rápido
175
τείνω
ten-, ton-, -ta-sis, -tonía/o
(ex)tender
176
τέμνω
-tom-ía
cortar
177
τέτταρες
tetra-
cuatro
178
τέχνη
tecn(o)-, -tecn-ia
arte, habilidad
179
τῆλε
tele-, -tele-
lejos
180
τίθημι
te-, -te-, -teca, -te-sis
colocar, establecer
181
τίκτω
toco-, -toc-ia
parir
182
τόπος
top(o)-, -top-ia/-o
lugar
183
τρέπω
-trep-, -trop-
volver
184
τρέφω
-trof-ia/-o
alimentar
185
τρεῖς
tri-
tres
186
τύπτω
tip-, -tip-ia/-o
golpear
187
ὕδωρ
hidr(o)-, -hidr-
agua
188
ὑπέρ
hiper
encima (por), exceso
189
ὕπνος
hipn(o)-, -hipn-ia
sueño
190
ὑπό
hip(o)-
debajo(por), defecto
191
φαγεῖν
-fag-ia/-o
comer
192
φαίνω
fen-, fant-, -fan-ía/-o
aparecer
193
φέρω
-for-(o)
llevar
194
φημί
fil(o)-, -fil-ia/-o
decir
195
φίλος
fil(o)-, -fil-ia/-o
amigo
196
φόβος
-fob-ia/-o
odio
197
φρήν
fren(o)-, -fren-ia
mente, diafragma
198
φύλλον
filo-, -fil-ia/-o/-a
hoja
199
φύω
fisi-/o-, fi-to-, -fis-, -fito
naturaleza (ser por)
132
ANTOLOGÍA GRIEGA
200
φωνή
fon(o)-, -fon-, -fon-ía/o
sonido, voz
201
φῶς
fos-/fot-, -foto-
luz
202
χείρ
quiro-, -quiro
mano
203
χέω
quim-, -qui-ma, -quisis
mezclar, derramar
204
χρόνος
cron(o)-, -cron-ía
tiempo
205
χρῶμα
crom(at)o-, -crom-, -crom-ía/-o
color
206
ψεύδω
pseudo-
mentir
207
ψυχή
psic(o)-, psiqu-
alma
208
ᾠδή
-od-ia/-ed-ia, -edo
canto
209
ᾠόν
oo-
huevo
210
ὥρα
hor(o)-
hora
211
-ία
-ia
(acción o cualidad)
212
-ίζω
-izar
(poner en práctica, convertir en)
213
-(τ)ικός
-(t)ico
(relativo o perteneciente a)
214
-(ι)σμός
-(i)smo
(actividad, doctrina o adhesión)
215
-(ι)στής
-(i)sta
(aficionado, adicto, profesional)
216
-ῖτις
-itis
(inflamación)
217
-(η/ω)-μα
-(e/o)ma
(resultado de la acción)
218
-μενος
-meno
(pasivo)
219
-σις
-sis
(acción)
220
-τής, -τήρ
-ta, -ter
(agente)
221
-τός
-to
(pasivo y posible)
222
-ωσις
-osis
(formación, impulso, conversión)
Anexos
133
2. Helenismos Se proporciona, por orden alfabético, el listado de los ochenta étimos que los alumnos deben conocer para contestar a una de las preguntas optativas de la PAU de griego. A modo de sugerencia, sin pretensión de ser exhaustivos, junto con el término griego, el monema castellano y su significación, se facilitan unos cuantos helenismos. Griego ἀ-, ἀν-
Monema a-, an-
Significado sin, privación de
ἀήρ
aero-
aire
ἄκρος
acro-
elevado, extremo
ἀμφί
anfi-
ἀνά
an(a)-, -ana-
ambos, a uno y otro lado arriba, enteramente,
de nuevo, contra varón
ἀνήρ
andro-, -andria
ἄνθρωπος
antropo-, -antrop-ía/-o
persona
ἀντί
ant(i)-
ἀπό
ap(o)-, af-
ἄρχω
arque-, arqui-, -arc-a/-o, -arqu-ía aut(o)-
contra, frente a lejos de, privación, por medio de mandar, ser el primero
αὐτός
mismo
Helenismos afónico, amorfo, ácrata, ateo, átomo, acéfalo, anhídrido, apático, atrofia, agnóstico, amnesia, asíndeton, astenia, abulia, analfabeto, analgésico, anarquía, anemia, anestesia, anónimo, anorexia, anuria, anécdota aerógrafo, aerobio, aerómetro, aerofagia, antiaéreo, aerostática, aerodinámica, aerofobia acróbata, acrocefalia, acrofilia, acrofobia, acromegalia, acrónimo, acrópolis, acróstico, acrótera anfibio, anfifagia, ánfora, anfiteatro, anfipróstilo, anfibología anabaptista, Anábasis, anabolizante, anáfora, anagnórisis, anacoreta, anacronismo, anagrama, analogía, análisis, anástrofe, anatema, anatomía, psicoanalista androcentrismo, androceo, androfobia, andrógino, androide, andropausia, Alejandro, escafandra, poliandria antropología, antropófago, antropomórfico, antropogénesis, antropoide, filántropo, misántropo, antropometría antiaéreo, antipatía, antinomia, antibiótico, antígeno, antípodas, antítesis, antipirético apócrifo, apoditerio, apódosis, apofonía, apogeo, apología, apostasía, bodega, botica, apoteosis arqueología, arconte, arquetipo, jerarquía, monarquía, oligarquía, diarquía, anarquía, arcaísmo, arquetipo, menarquia autógrafo, autócrata, autobiografía, autolatría, autonomía, autarquía, autógena,
134
ANTOLOGÍA GRIEGA
βιβλίον
biblio-
libro
βίος
bio-, -bio-, -bio gam-, -gam-ia/ -o
vida
gen-, -gen-ia/-o/esis, -gon-ía grafo-, -grama, -graf-ía/-o
nacimiento
γυνή
gin(ec)o-, -gin-ia/-o
mujer
δέρμα
derm(at)o-, -dermis
piel
δῆμος
dem(o)-, -dem-ia
pueblo
δύναμις
dinam-, -dinam-
fuerza
δυσ-
dis-, -dis-
trastorno, dificultad
εἶδος
id-, -oide(o)
aspecto
ἐνδον
endo-, -endo-
dentro
ἐπί
ep(i)-, ef-
encima, después de
ἕτερος
hetero-
diferente
εὖ
eu-, ev-
bien
γάμος γένος
γράφω
matrimonio
escribir
autótrofo Biblia, bibliófago, bibliófilo, bibliografía, bibliomancia, biblioteca, biblioterapia antibiótico, biografía, simbiosis, biología, microbio, abiótico, biopsia, biogénesis endogamia, monógamo, bigamia, criptógama, exogamia, fanerógama, asingamia, poligamia antropogénesis, endógeno, hidrógeno, homogéneo, patógeno, antígeno, exógeno, heterogéneo geografía, fotografía, telegrafía, grafología, taquigrafía, autógrafo, caligrafía, hidrografía, gráfica, encefalograma, epigrama, crucigrama, gramática, telegrama, pentagrama ginecocracia, ginecofobia, ginecofilia, gineceo, andrógino, misoginia, Ginecología, poliginia hipodérmico, dermatología, dermalgia, dermatitis, epidermis, esclerodermia, taxidermista, paquidermo democracia, demografía, pandemia, demagogia, epidemia, demoscópico, endémica Aerodinámica, Morfodinámica, Geodinámica, Heliodinámica, Hemodinámica, Pirodinámica, Termodinámica, dinamita, dinamismo disentería, disuria, dislexia, disimetría, distonía, dismenorrea, disfasia, disfonía, dispepsia androide, aracnoide, antropoide, idolatría, ideología, ovoide, espermatozoide, cicloide endodermo, endotermia, endógeno, endocardio, endocarpio, endogamia, endoscopia, endoparásito epiceno, epidemia, epidérmico, epifanía, epigrafía, epilepsia, epílogo, epitafio, epíteto heterodoxo, heterosexual, heterótrofos, heterópteros, heterónomos, heterogéneo, heterónimo eutanasia, eupnea, eucaristía, eufemismo, eupepsia, eufonía, eugenesia, eucalipto, evangelio
135
Anexos
ζῳον
animal
zoología, zoomorfo, zoolatría, zoofilia, zoófago, zoofobia, paleozoico, protozoo
ἥλιος
zoo-, -zo(o)-, -zoo helio-, -helio-
sol
ἡμέρα
hemer-, -emer-
día
θεός
teo-, -te-
dios
θεραπεία
-terap-ia
tratamiento
θερμός
term(o)-, -term-ia/-o
caliente
ἰατρός
yatro-, -iatr(í)a cardio-, -cardio
médico
Heliodinámica, heliofobia, heliofísica, helioscopio, helioterapia, heliotropo, heliofotómetro hemeroteca, efímero, efemérides, Decamerón, Heptamerón, hemerología teocracia, geocéntrico, teogonía, apoteosis, ateo, entusiasmo, panteísmo, monoteísmo, politeísmo terapeuta, terapia, biblioterapia, cromoterapia, fisioterapia, fitoterapia, fototerapia, helioterapia, hidroterapia, psicoterapia, quimioterapia, talasoterapia antitérmico, hipotermia, termología, termostato, termómetro, atermia, hipertermia, isotermo pediatra, geriatra, foniatría, psiquiatra, podiatría, yatrogénico
κινέω
cine-, -cine-
moverse
κοσμός
cosmo-, -cosmo(s)
universo
κράτος
-crac-ia, -crata
poder
κύκλος
cicl(o), -cicl-, -ciclo leg-, lexi-, -lec-, log-ía/-o
círculo
λίθος
lito-, -lito
piedra
μέγας
mega(lo)-, -megal-ia
grande
μετά
met(a)-
después de, cambio
μέτρον
-metr-ía/-o
medida
καρδία
λέγω
corazón
decir, palabra, tratado/ reunir
taquicardia, cardialgia, cardiología, cardiopatía, cardiografía, miocardio, endocardio, pericardio cine, cinematógrafo, Cinética, cinemateca, cinemascope, telequinesia, cosmética, cósmico, cosmogonía, Cosmología, cosmonauta, cosmopolita, macrocosmos, microcosmos democracia, plutocracia, aristocracia, ácrata, autocracia, teocracia, burocracia, pantocrátor hemiciclo, cíclope, triciclo, bicicleta, anticiclón, cicloide, ciclóstoma, megaciclo lexema, léxico, Lógica, logógrafo, logopeda, diálogo, catálogo, dislexia, decálogo, epílogo, monólogo, geología, antropología, prólogo, neologismo, psicología, biología neolítico, monolito, trilito, megalito, paleolítico, aerolito, litografía, litófago megáfono, megalito, megalómano, megalópolis, megaterio, acromegalia, omega metacromatismo, Metafísica, metáfora, metamórfica, metamorfosis, metástasis, método, metonimia decámetro, fonómetro, perímetro,
136
ANTOLOGÍA GRIEGA
μικρός
micro-
pequeño
μόνος
mono-
único
μορφή
morf(o)-, -morf-
forma
νεκρός
necro-
muerto
νέος
neo-
νόμος
-nom-ía/-o
nuevo, joven ley
ὀλίγος
olig(o)-
poco
ὅμοιος
hom(e)o-
semejante
ὄνομα
onoma-, -onim-ia/-o
nombre
ὀρθός
orto-
πάθος παῖς
pat(o)-, -pat-(í)-a ped-, -ped-(i)a
recto, correcto afección, dolencia niño
παρά
par(a)-, -para-
πᾶς
pan-, pant(o)-
junto a, anomalía, por completo todo
περί
peri-, -peri-
alrededor
πόλις
poli(t)-, -poli(s)
ciudad
πολύς
poli-
mucho
barómetro, simétrico, dinamómetro, podómetro, fotómetro microbio, micrómetro, microcosmos, micrófono, micrografía, microscopio, micrófito, microcefalia monocromo, monógamo, monomanía, monoteísta, monarca, monólogo, monografía, monolito antropomorfo, amorfo, morfología, zoomorfo, hilemorfismo, isomorfo, metamorfosis, polimorfo necrología, necrópolis, necrófago, necróforo, necrolatría, necropsia, necrofilia, necromancia neologismo, neozoico, neolítico, neófito, N(e)ápolis agrónomo, ergonómico, metrónomo, economía, autónomo, anomia, heterónomo, astronomía oligarquía, oligoceno, oligofrénico, oligopolio, oligospermia, oligótrofo homógrafo, homosexual, homófonas, homogéneo, homóptero, homónimo, homólogo pseudónimo, antónimo, topónimo, onomástica, heterónimo, anónimo, homónimo, sinónimo ortodoxia, ortogonal, ortóptero, ortografía, ortodoncia, ortopedia, ortofonía patógeno, telepatía, apático, psicópata, ludópata, simpatía, antipatía, patólogo pedagogía, pederasta, pedofilia, pediatra, enciclopedia, Ciropedia, logopedia, ortopedia paradoja, paradigma, parábola, parapsiquismo, parásito, parámetro, parataxis, parónimo pangea, pancromático, panteísmo, pantocrátor, pánfilo, pantógrafo, pantera, pandemia perímetro, periscopio, periostio, pericardio, periferia, pericarpio, perífrasis, perihelio política, necrópolis, metrópoli, Trípoli, cosmopolita, acrópolis, N(e)ápoles, Estambul, Constantinopla polinomio, polifonía, polisemia, poliedro,
137
Anexos
πούς
pod(o)-, -pod-ia/-o
pie
πρῶτος
prot(o)-
primero
πύρ
piro-
fuego
σκοπέω
-scop-ia/-io
observar
σύν
si(m/n)-, -si(n)tact-, tax(o)-, -tax-is taqui-
juntamente, con ordenar rápido
τέχνη
tecn(o)-, -tecn-ia
arte, habilidad
τῆλε
tele-, -tele-
lejos
τίθημι
te-, -te-, -teca, -te-sis
colocar, establecer
ὕδωρ
hidr(o)-, -hidr-
agua
ὑπό
hip(o)-
debajo(por), defecto
φαγεῖν
-fag-ia/-o
comer
φέρω
-fer-/-for-(o)
llevar
φίλος
fil(o)-, -fil-ia/ -o
amigo
φόβος
-fob-ia/-o
odio
τάττω ταχύς
policromía, politeísmo, polimorfo, poligamia cefalópodos, ápodos, antípodas, trípode, (p)seudópodos, podómetro, gasterópodos, podólogo prototipo, protagonista, protozoo, protomártir, proteína, protocolo, protón pirómano, piropo, piromancia, antipirético, pirotecnia, piroterapia, pirosfera, pirodinámica periscopio, endoscopia, microscopio, telescopio, fonendoscopio, horóscopo, grafoscopio, macroscópica sinónimo, simbiosis, simetría, sinopsis, sinfonía, sintaxis, sincrónico, simpatía sintaxis, geotaxis, taxidermista, parataxis, ataxia, taxonomía, taxímetro, hipotaxis taquicardia, taquifagia, taquigrafía, taquipnea, taquímetro aerotecnia, bibliotecnia, fitotecnia, heliotecnia, hidrotecnia, mnemotecnia, pirotecnia, politecnia, psicotecnia, termotecnia telégrafo, teleología, teleférico, telequinesis, telepatía, teléfono, telémetro, telescopio tema, tesis, anatema, antítesis, epéntesis, epíteto, hipótesis, hipoteca, metátesis, prótesis, síntesis, biblioteca, discoteca, fonoteca, fotosíntesis, hemeroteca, hoploteca, pinacoteca hidrología, hidrografía, anhídrido, hidrocefalia, hidrofobia, hidroterapia, hidrógeno, hidrófila hipogeo, hipodérmica, hipotensión, hipoglucemia, hipótesis, hipotermia, hipogénico, hipotrofia aerofagia, hemofagia, antropofagia, bibliófago, litófago, citófago, necrófago, fitófago, zoófago teleférico, anáfora, fósforo, semáforo, catáfora, periferia, euforia, metáfora filósofo, bibliófilo, pedofilia, filántropo, pánfilo, zoofilia, filólogo, cinéfilo fotofobia, claustrofobia, homofobia, xenofobia, anglofobia, hidrofobia, agorafobia, aracnofobia
138
φωνή φῶς χρόνος ψυχή
ANTOLOGÍA GRIEGA
fon(o)-, -fon-, -fon-ía/-o fos-/fot-, -fotocron(o)-, -cron-ía psic(o)-, psiqu-
sonido, voz
homófono, micrófono, afónico, sinfonía, teléfono, fonómetro, fonógrafo, fonología
luz
fotómetro, fototerapia, afótico, fotofobia, fotogénico, fósforo, fotografía, fotosíntesis
tiempo
crónico, cronista, cronómetro, anacrónico, diacrónico, sincrónico
alma
psiquiatra, psicología, psicosomático, psicoterapia, psicopatía, psicometría, psicogénico, parapsiquismo
139
Anexos
3. Modelo de ficha Se presenta un modelo de ficha con el que poder trabajar los helenismos con los alumnos para facilitar el conocimiento de los componentes griegos y su significado respectivo, junto con una definición aproximada. Étimo griego
Monema castellano
Significado
ἀ-, ἀν-
a-, an-
sin, privación de
Helenismo5
Componentes y significado6
Definición
a-fón-ico
ἀ- (sin) + φωνή (sonido, voz) + (τ)ικός (relativo o perteneciente a)
que no tiene voz
a-morfo
ἀ- (sin) + μορφή (forma)
que no tiene forma
á-crata
ἀ- (sin) + κράτος (poder)
que no le gusta el poder
a-teo
ἀ- (sin) + θεός (dios)
que no cree en dios
á-tomo
ἀ- (sin) + τέμνω (cortar)
se pensaba que no se podía partir
a-céfal-o
ἀ- (sin) + κεφαλή (cabeza)
sin cabeza o dirección
a-trof-ia
ἀ- (sin) + τρέφω (alimentar) + -ία (acción o cualidad)
falta de alimentación suficiente
a-pát-ico
ἀ- (sin) + πάθος (afección, dolencia) + -(τ)ικός (relativo o perteneciente a)
que no tiene sentimientos
5 6
Separando con guiones los distintos elementos: prefijos, raíces, sufijos. El étimo y el significado se debe sacar del listado general.
Abril, 2013