Ang Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon(The Philippines a Century Hence) Ang unang bahagi ng sanaysay na ito ay tungkol sa pagsulyap sanakaraan ng Pilipinas. Dito, ipinakita ni Rizal ang mga pagbabago na naidulotng pagkasakop ng Pilipinas sa Espanya. Kung saan, ang dating pinuno saPilipinas ay napasailalim sa mga dayuhan dahil na rin sa pag-asang pag-unladmula sa mga mananakop. Unti-unting naisantabi at nalimutan ng mga Pilipinoang kanilang mga katutubong tradisyon, mga awitin, tula at mga paniniwalanang sa gayon ay mayakap ang mga bago at dayuhang doktrina, na sa totoo'yhindi naman nila naiintindihan. Ikinahiya at tinanggihan ng mga Pilipino angsarili nilang kultura. Hinangaan at pinuri ng mga Pilipino ang anumang bagayna banyaga hanggang sa nagapi ng dayuhan ang kanilang puso at diwa.Lumipas ang mga taon, ang relihiyon ay nagpakitang gilas din kung saanginamit ang pagsamba sa Diyos upang akitin at sa huli'y pasunurin atmapasailalim ang mga Pilipino sa kagustuhan ng mga dayuhan. Nang makuhaang loob ng mga Pilipino ay itinuring na parang hayop, inalisan ng kaisipan atdamdamin at ginawang mga alipin upang pagsilbihan ang mga dayuhan saikauunlad ng Espanya. Muling nabuhay ang natutulog na damdamin ng mgaPilipino dahil sa mga pasakit at panghihiya na kanilang naranasan. May ilangdamdaming nagising sa katotohanan sa mga kahayupan at paniniil ng mgadayuhan dahil na rin sa patuloy na pag-alipusta at pagsasamantala na unti-unti ay gigising sa lahat.Sa bahaging ito makikita ang obserbasyon ni Rizal sa pananakop ngmga Kastila sa Pilipinas. Ipinakita niya ang naging epekto nito sa mamamayanat sa mga pinunong Pilipino. Ipinakita ang hindi pantay na pagtrato sa mgaPilipino simula ng mamuno ang mga Kastila. At umaasa si Rizal na magigisingat mamumulat ang mga Pilipino sa katotohanan at kasamaan ng mgadayuhan.Ang ikalawang bahagi ay tungkol sa kabiguan ng mga kolonyal napatakaran ng Espanya sa pagpapaunlad sa Pilipinas. Sinabi dito angkalagayan ng Pilipinas sa tatlong-daang taon na nakalipas simula ng panahongiyon (1889). Para sa mga nagnanais ng kalayaan ng kanyang bansa, angbayan ay may tiyak na kalayaan noon. Para sa mga nakasaksi naman ngkaguluhan at di pagkakaunawaan, nararapat lamang na tanggapin ng buongpagsang-ayon ang anumang magaganap sa hinaharap. Ayon sa mga liberalna Kastila, ang kalagayan ng Pilipinas sa kasalukuyan (1889) ay katulad pa rinng dati, walang pinagbago subalit para sa mga prayle ay nagkaroon ng pag…….. ng sanaysay na "Ang Pilipinas sa Loob ng Isang Daang Taon" ay bahabahaging lumitaw sa La Solidaridadmula noong Setyembre 30, 1889 hanggang Pebrero 1, 1890. Ihinayag ni Rizal ang mga maaaringmaganap sa Pilipinas sa loob ng isang daang taon. Binigyan niyang pansin ang nakaraan upang alaminang mga maaaring kaganapan sa hinaharap. Ang sanaysay na "Ang Pilipinas sa Loob ng Isang Daang Taon" ay bahabahaging lumitaw sa La Solidaridadmula noong Setyembre 30, 1889 hanggang Pebrero 1, 1890. Ihinayag ni Rizal ang mga maaaringmaganap sa Pilipinas sa loob ng isang daang taon. Binigyan niyang pansin ang nakaraan upang alaminang mga maaaring kaganapan sa hinaharap.
Unang Bahagi: Upang malaman ang Hinaharap, kailangang buksan ang Pinto ng Kahapon Kakakabit pa lamang ng Pilipinas sa Espanya ay dumanas na ito ng malawakang pagbabago sa batas,relihiyon, at mga paniniwala. Naging maunti, mahirap, at mabagal ang mga Pilipino bunga ng malabis atmabilis na pagbabagong ito. Nawalan sila ng matibay na paniniwala sa kanilang nakaraan,pananampalataya sa kanilang kasalukuyan, at pagkahaling sa kinabukasan.Unti-unting nawala ang kanilang kultura at napalitan ng ibang kasuotang hindi naman nila nauunawaan.Bumaba ang tingin nila sa sarili. Silay nawasak. Pinatulog ng mga relihiyosong ritwal na sinabingnakagagaling ang kinagisnang mga pamahiin subalit hindi nito nasira ang kamalayang Pilipino. Ang hulingplano nila ay gawing isang hayop panggawa ang mga Pilipino, sa paraan ng di pagbigay sa kanila ngkarapatan di lamang upang magkaroon ng natatanging katangian pati rin ang tendensiyang mag bisyo.Pumalya ang kanilang plano. Ang naghihingalong tao ay maaari pang mabuhay sa pamamagitan ngkabayanihan. Nasagad na ang kanyang tibay at ang lakas ay muling nabuhay.Yaon ang nakaraan, at ang ngayon ang kinabukasan? Maraming mga bagay ang dapat isaalang-alang, atang tanong na maaring sagutin batay sa panahong nais saklawin. Dahil dito, ipapalagay nating maramitayong oras. Pangalawang Bahagi: Ano ang magiging Kalagayan ng Bayan sa Loob sa Loob ng isang Daang Siglo. Ano ang mangyayari sa Pilipinas sa loob ng isang siglo, lalo na kapag nahulog na ang maskara.Magiging madali sana ang kasagutan kung naitanong na ito sa nakaraang mga dantaon. Walangmagbabago lalo na sa mga taong isinilang na nakagapos sa tanikala.Noo y pinamahalaan tayo ng mga Espanyol gamit ang kakaunting pulutong ng mga sundalo at di regularna pangungusap, subalit tumagal ng 3 dantaon ang nasabing pamamahala. Samakatuwid, sa unangtingin, ay nakatakda na ang lahat para sa 300 taon ng mapayapang pagdomina.Hindi umayon ang lahat sa inaasahan dahil ang Pilipino na handang magsakripisyo ng lahat para sa isanghangarin ay nakalilimot sa lahat ng kanyang sakripisyo minsang masugatan ang kanyang pagmamahal sasarili at hindi naman niya malimutan na ang minsang naisip niya pero hindi natanggap. Ang dominasyongEspanyol ay lumakas pagkat hindi nakita ng mga tao na masugatan ang kanilang pansarilingpagmamahal, subalit ngayoy wala na silang kompiyansa sa mga protektor nila noon na ngayoy pawangmga mananamantala at mamimitay sa kanila (ang mga pari at ang pamahalaan). Nalaglag na angkanilang maskara, pekeng mukha. Nahayag na hindi lamang nila nais na pakanin ang tao para lumaki,subalit nilason nila sila upang palakasin ang sarili tungo sa paglaki. Gayundin, galit na galit sila ultimo samaliliit na mga pakikibaka. Sa panahong ito ay tumaas ang mga obligasyon at buwis, subalit hindi angmga karapatan, pribilehiyo at kalayaan
“Pilipinas sa Loob ng Isang Daang Taon” Ang isa sa mga nakaraan na maaalala mo na nangyari sa Pilipinas makalipas ang isangdaang taon ay ang pagpupumilit ng mga mamamayan sa reporma na pinagbigyan ng Espanya ngunit ang ibang humiling lamang para rito. Nagkaroon, bagaman sa maikling pagkakataon, ng representasyon ang Pilipinas sa Cortes. Sa kakulangan ng pagbabago ay 200 Pilipinong sundalo ang nag-alsa sa Cavite nang sumunod na taon. Dahil dito, maraming liberal at repormista ang dinampot at ipinatapon. Ang panahon naman sa kasalukuyan ay may mabilisang paglaganap ng mga balita at kaisipan sa buong kapuluan.
Narito ang radyo, dyaryo, telebisyon, at maging ang internet. Ang kasaysayan ng Pilipinas ay pinag-aaralan sa mga klase at hanggang ngayon. Ngunit ang karapatan ng mga mamamayan sa edukasyon ay hindi pa sapat na naibibigay ng estado. Maging ito ay ginagamit upang pigilin ang mga Pilipino na maging kritikal sa mga pangyayari. Laganap pa rin ang paniniwala ng karamihan na ang pagiging matanong ng mga kabataan ay hindi nakakabuti. Ngunit isa itong negatibong pag-iisip na hindi naman dapat paniwalaan. Sa larangan naman ng paggawa ay halos wala pa ring pagbabago. Karamihan sa mga manggagawa ay inaapi at hindi nabibigyan ng sapat na suweldo. Malaki rin ang impluwensiya ng mga mayayaman sa mga patakaran sa pamahalaan. Isa sa mga patunay rito ay ang North Expressway sa may lugar ng Pampanga at sa mga daanan sa Negros. Ang mga ito ay humahati sa kalagitnaan ng taniman ng asukal at kaakibat nito ay isang malawak na network ng mga daan sa buong lupain. Mahirap bigyan ang mga mayayamang uri ng bahagi sa rebolusyon dahil nais nilang maprotektahan ang kanilang mga pag-aari. Sa mga kaguluhan, sila ang mawawalan ng pinakamaraming pagaari. Sa panahon ng Rebolusyon, sinuportahan nila ang ibang mga Pilipino. Ngunit nang makita nila ang pagkakataon na magkaroon ng mga katungkulan sa ilalim ng pamamahala ng mga Amerikano, nakipagkasundo sila na tumigil sa pakikisali sa Rebolusyon. Hanggang ngayon ay mapapansin natin ang pagkiling ng mga mayayamang uri sa status quo, na kung saan ay mananatili sa kanilang pag-aari ang kanilang mga yaman. Ani ni Guerrero, hindi pa tapos ang rebolusyon na nagsimula pa noong 1896. Ang mga kabataang Pilipino ang tagapagmana ng Rebolusyong Pilipino sa panahon ngayon. Ayon kay Rizal sa kaniyang sanaysay na Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon, “dalawa lang ang patutunguhan ng Pilipinas: ang magpatuloy bilang sakop ng Espanya, ngunit may higit na mga karapatan at kaluwagan, o kaya’y magpahayag ng kanilang kasarinlan, pagkatapos magbubo ng dugo at maduguan naman ang Espanya”. Aniya, nangangailangan ang Pilipinas ng isang malayang pahayagan dahil “ang isang bansa’y iginagalang sa hindi pagsangayon ni pagtatakip sa mga pagmamalabis, kundi sa pagpaparusa’t hindi pagsang-ayon sa mga iyon”. Nangangailangan din ang mga Pilipino ng mga kinatawan, na makakatulong sa pamamahala. Kinakailangan din aniya na paunlarin ang pagtuturo at ang mahigpit at madaling paggawad ng katarungan. Ang pagkakaloob ng mga katungkulan at mga gawain ay dapat idaan sa pagsusulit; ang mga gawang isinali at ang mga pasiya ay nararapat ilathala. Naghahangad din siya ng pagbabago sa pangangalakal, pagsasaka, at iba pa. Marahil, lahat naman ng mamamayan ng Pilipinas ay naghahangad ng totoong pagbabago ngunit ang pagbabago ay dapat munang umpisahan sa ating mga sarili. Ito ay upang laganap na mawakasan ang pagkatamad at kaisipang kolonyal.
