KABANATA I ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO 1.Introduksyon Sa lalong bumibilis na mundo na ating ginagalawan ngayon, ang pag kahapo ay lalo ring naging kapansin-pansin. Ang pagkahapo o stress ay isang baga y na hindi mahihiwalay sa buhay ng tao. Karamihan ay dumaranas ng pagkahapo halo s arawaraw. Nararanasan ito kahit saan man tayo magtungo. Madalas itong nararamd aman ng mga taong nagtatrabaho at ng mga taong nag-aaral. Nararanasan din ito ng mga taong mayroong problema sa pamilya at iba pang mga personal na suliranin. M ay mga iba’t ibang dahilan sa pagkaranas ng pagkahapo. Maaaring hinde komportabl e ang isang sitwasyon para sa isa ngunit ito ay maaaring masaya naman para sa ib a. Hindi dapat nating isipin na iisa lang ang uri at sanhi ng pagkahapo na narar anasan ng lahat. Dapat tayong maging mapanuri at dapat nating tuklasin ang mga s anhi at kung ano nga ba talaga ang pagkahapo. Sa pag-aaral na may pamagat na “Ib a’t Ibang Pamamaraan ng Pagkontrol ng Pagkahapo ng mga mag-aaral sa Unang Taon n g Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Nursing”, masusing tatalakayin ang p agkahapo sa buhay ng mga magaaral. Aalamin ng pag-aaral na ito ang mga naidudulo t ng pagkahapo sa kani-kanilang kalusugan at pamumuhay. Ang pag-aaral na ito ay tatalakayin rin ang mga iba’t-ibang pamamaraan ng mga mag-aaral upang mabawasan ang pagkahapo at kung ano ang epekto ng mga pamamaraang ito sa kanila. 2. Layuni n ng Pag-aaral Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito layunin ng mga mananaliksik na : 1. Tukuyin kung ano ang karaniwang nakakapagdulot ng pagkahapo sa mga magaaral . 2. Alamin kung ano ang epekto ng pagkahapo sa isang mag-aaral. 3. Tukuyin ang iba’t ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo
4. Alamin kung gaano kaepektibo ang mga pamamaraan sa pagkontrol ng pagkahapo. 3. Kahalagahan ng Pag-aaral Ang pag-aaral na ito ay isinagawa upang alamin kung aling mga bagay ang nakakadu lot sa pagiging hapo ng mga mag-aaral sa Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Narsing at kung aling mga diskarte o paraan ang kanilang ginagawa upang maibs an ito. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, maaaring makahanap ng mga mabisang p araan ang mga mag-aaral kung paano nila mababawasan ang pakiramdam ng pagiging h apo na siyang nagsisilbing balakid sa kanila upang magawa nila ang kanilang mga gawain na puno ng kalidad. Makakapagbigay kaalaman din ang pamanahong papel na ito sa mga guro, propesor o mga magulang na gustong malaman kung paano nilang matutulungan ang kanilang mga estudyante’t mga anak upang mabawasan ang pakiramdam ng pagkahapo na siyang maaa ring dahilan ng kanilang pagiging iritable, malungkutan o kaya’y paghina ng kani lang kalusugan. Bagamat limitado ang mga datos na nakalap sa mga mag-aaral sa unang taon ng Unib ersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing maaaring sabihin na naaangkop pa rin ito sa iba’t ibang uri ng mga mag-aaral sapagkat halos pareho lamang ang dinara nas na pagkahapo ng mga mag-aaral na ito na maaaring hatiin sa tatlong aspeto: s a personal na buhay, sa pag-aaral at sa kalusugan. 4. Saklaw at Limitasyon
Ang sakop ng pag-aaral ay ang iba’t ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo ng mag-aaral sa unang taon ng Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Narsing. Gumamit ang mga mananaliksik ng isang talatanungan upang makapangalap ng datos. Animnapung mag-aaral ng Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Narsing ang su magot ng talatanungan. Inabot ng isang lingo ang pamimigay at pangongolekta ng d atos. Nakapokus ang pag-aaral sa mga nakuhang sagot mula sa mga respondante. Sapagkat kulang sa panahon ang mga mananaliksik, maaring makaapekto ito sa lawak ng pag-aaral. 5. Depinisyon ng mga Terminolohiya Upang mas maunawaan ng mga mamababasa ang pag-aaral na ito, narito ang ilan sa m ga terminilohiyang ginamit at ang mga angkop na kahulugan para rito: Bawal na gamot – mga uri ng gamot na hindi legal na ibinebenta sa merkado. Halim bawa nito ay ecstasy; kemikal na nakakaapekto sa utak na nagdudulot ng ng pagbab ago sa ugali at kilos ng tao na kadlasa y humahantong sa pagkalulong Bisyo – kaugaliang imoral, tiwali, o nakakapagpababa ng pagkatao Disposisyon – estado ng utak ukol sa mga bagay-bagay. Emosyon – ang damdamin ng pagkatuwa, pagkalungkoy, pagkatakot, pagmamahal, atbp.
Kaibigan – isang tao na kapantay nito sa abilidad, edad, o social status Kapaligiran – ang mga bagay-bagay na pumapalibot sa isang tao; isang lugar na na kapaligid sa isang tao o bagay. Karamdaman – ito ay ang estado ng pagkakaroon ng sakit resulta ng karamdamang pa ngangatawan o pang-isipan. Karanasan – ang pag-oobserba o pag-eengkwentro sa mga bagay-bagay habang ang mga ito’y nagaganap sa kurso ng oras. Kontrol – maehersisyo ang kontrol o pagbibigay ng direksyon sa iba o mga bagay: mangibabaw Memorya – ang kakayahan ng pag-iisip na alalahanin at panatilihin ang mga imporm asyon, impresyon, pangyayari, mga nakaraang engkwentro, atbp Simtomas – isang senyales o indikasyon ng isang sakit, lalong-lalo na tuwing nak araranas ang isang tao ng pagiba mula sa karaniwang gawi,pakiramdam, ohitsura. Stimulus -- isang bagay na maaaring magdulot ng madaliang pag-responde o kaya y pakiramdam Tahanan – isang lugar kung saan nakatira ang isang pamilya. Dito maaring magkaro on ng interasyon ang mga myembro ng pamilya.
Trabaho – anumang bagay na obligadong gawin ng isang tao; obligasyon; responsibi lidad KABANATA II MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA Ang pagkahapo o stress ay hindi na bago sa buhay ng isang tao. Ito ay nararanasa n ng bawat indibidwal, lalo na ng mga tao na nagtatrabaho at mga magaaral, sa ma gkakaibang antas at kadahilanan. Masasabing ang bagay na nagbibigay ng pagkahapo sa isang tao ay maaring hindi naman magdulot ng pagkahapo sa ibang tao. Bagkus, ang sanhi at uri ng pagkahapo na nararanasan ng bawat tao ay hindi magkakatulad . Kailangan nating maging mapanuri upang lubos nating maunawaan kung ano nga ba ang pagkahapo. Pagkahapo A. Ano ang pagkahapo? Ang pakahapo o stress ay anumang sitwasyon na nagdudulot ng negatibong pakiramda m at damdamin sa isang tao. Ang isang sitwasyon ay maaring maging kahapo-hapo sa isang tao, ngunit hindi para sa isa pa. Bagkus, hindi lahat ng tao ay nakakaran as ng iisang pakiramdam at damdamin kapag nahahapo. (Whitman et. al. 1985) Ang pagkahapo ay tumutukoy sa kawalan ng balanse sa pagitan ng isang pinanghihin alaang pangangailangan at ang abilidad ng indibidwal na umaksyon dito. (McGrath 1970)
Ang pagkahapo, sa larangan ng medisina, ay isang pisikal, kemikal, o emosyonal n a pangyayari na nagdudulot sa pisikal o mental na karamdaman. (Funk and Wagnalls New Encyclopedia, 1986) B.Iba’t-ibang uri ng pagkahapo Ang pagkahapo ay isang karamdaman na nalilikha kapag tayo ay kumikilos bilang tu gon sa isang pangyayari. Ito ay paraang ng katawaan upang harapin ang isang hamo n at mga mahihirap na sitwasyon na may halong pokus, lakas, at pagkaalisto. (Lyn ess 2007) Ang mga pangyayaring nagdadala ng pagkahapo ay tinatawag na stressors at sinasakop nito ang iba’t ibang pangyayari. (Lyness 2007) Habang nakararamdam ng pagkahapo ang mga tao, nawawalan sila ng kontrol sarili. Pinatunayan ng mga mananaliksik na ang mga taong nakararanas ng pagkahapo ay mas madalas ang pagliban sa kanilang diyeta, paginom ng mas maraming kape, mas mada las na paninigarilyo, pagbale-wala ng mga gawaing bahay, pagkalimot ng mga kasun duan sa mga kaibigan, at pagiging iresponsable sa pananalapi. Sila rin ay nagigi ng sumpungin, iritable, magagalitin, at agresibo. Ang pagkahapo ay nakasisira ng mga matatag na kundisyon at damdamin (Challem 2007) Ang pagkahapo ay isang sikolohikal na reaksyon sa isang hindi komportable o pami lyar na stimulus. Dahil sa stimulus na ito, nagkakaroon ng pagbabago sa katawan gaya ng pagtaas ng pagkaalisto, pagkabalisa, pagtaas ng heart rate at sobrang pa gpapawis.
Isa pang mas simpleng depinisyon ng pagkahapo ay: ito’y isang klase ng strain na umaapekto sa pangkaisipan, pisikal at emosyonal na aspeto ng tao. Ito ay ang “f light or flee response” ng katawan sa adrenaline. Ang depinisyon ng pagkahapo ay mapapalawak ng tatlo niyang uri: Acute Stress, Episodic Acute Stress at Chronic Stress. Ang Acute Stress ay ang pinakamadalas na uri ng stress na nagaganap. It o ay mula sa mga pang-araw-araw na pangyayari sa buhay ng isang tao. Ang Episodi c Acute Stress ay nangyayari sa mga taong madalas na nakakaramdam ng acute stres s. Kasama dito ang mga taong palaging nakararanas ng kaguluhan at krisis na nagd udulot ng matinding pagkabalisa. Ang Chronic Stress ay nagagaganap sa mga taong hindi makahanap ng paraan upang masolusyonan ang isang masamang sitwasyon. Ito’y nagdudulot na pagkasira ng isip, ng buhay at ng pangangatawan ng isang tao. (Gr ossman 2008) Ang pagkahapo ay naglalabas ng hormone na tinatawag na corticotropi nreleasing factor o CRF. Ito ang nagsisimula ng biological response kapag may na ramdaman na pagkahapo ang katawan. Tumataas ang antas ng CRF sa iba’t ibang baha gi ng utak dahil sa pagkahapong nararamdaman. Ayon sa mga nakaraang pagaaral, na tuklasan na ang pag-abuso sa droga ay nagpapataas din ng antas ng CRF. Nagpapahi watig ito na may neurobiological na kaugnayan ang pagkahapo sa pagabuso sa droga . Naglalabas din ito ng neurotransmitter na norepinephrine na kinakailangan sa m emorya. Ito ay isang dahilan kung bakit mas natatandaan ng mga tao ang mga oras ng pagiging hapo kaysa sa mga karaniwang karanasan. (Jaff-Gill et. al. 2007) Noo ng 1974, inilimbag ni Richard Lazarus ang isang modelo na naghahati sa eustress at distress. Sinasabing eustress ang nagaganap kapag ang pisikal at mental na ga wain ay pinagtitibay ng pagkahapo. Kapag ang stress ay paulit-ulit at hindi
maresolba ng pagaalinsunod, ito ay tinatawag na distress. Ang distress ay maarin g magdulot ng anxiety at depression. Mga Karaniwang Pagkahapo: Pagkahapong Pangkaligtasan: Maaaring narinig mo na ang “flight or flight”. Ito a y karaniwang tugon sa panganib sa lahat ng hayop at tao. Kapag ikaw ay takot na ang isang tao o isang bagay ay maaaring saktan ka pisikal, ang katawan mo ay tum utugon sa pamamagitan ng biglang paglabas ng enerhiya para ikaw ay mas makalilig tas mula sa mapanganib na sitwasyon (fight) o takasan ito (flight). Ito ang pagh ahapong pangkaligtasan. Pangkaloobang Pagkahapo: nahuli mo na ba ang iyong saril i na nag-aalala sa mga bagay na wala kang magagawa o mag alala sa wala talagang kadahilanan? Ito ang pangkaloobang pagkahapo at ito ay isa sa mga pinaka mahalag ang klase ng pagkahapo na dapat intindihin at kontrolin. Pangkaloobang pagkahapo ay kung saan ang mga tao ay ginagawa nila ang sarili nilang nahapo. Ito ay kada lasang nangyayari tuwing nagaalala tayo sa mga bagay-bagay hinde natin kayang ko ntrolin o ilagay ang sarili natin sa mga sitwasyon na alam nating lilikha ng pag kahapo. Ilan sa mga tao ay nahihilig sa klase ng minadali, banat, uri ng pamumuh ay na ang sanhi ay ang pagiging hapo. Humahanap din sila ng mga nakahahapong mga sitwasyon at nararamdamang pagkahapo ukol sa mga bagay na hinde nakahahapo. Pag kahapo sa kapaligiran: Ito ay tugon sa mga bagay sa kapaligiran na nakaka likha ng pagkahapo, gaya ng ingay, pagdami ng tao, at pagdidii mula sa pamilya o traba ho. Ang pag ukol sa mga kapaligirang pagkahapo at pagkatuto para maiwasan ang mg a ito o harapin ag mga ito ay makatutulong mapababa ang antas ng pagkahapo. Pagk ahapo sa trabaho: Para makisabak ng matagumpay, ang mga kompanya ay hindi kakaya ning matulog . Mas kaunting trabahador rin ang kayang mawalan ng komunikasyon tu wing katapusan ng linggo o bakasyon. (Challem 2007) Ang
pagkahapong ito ay nililikha sa matagal na panahon at maaring makapagod sa iyong katawan. Maaaring ang sanhi nito ay lubusang pagtratrabaho sa iyong trabaho, es kwelahan, o tahanan. Ito ay maaari ring likha ng hinde pagalam kung papaano gami tin ng wasto ang oras o pagliban ng oras para sa bakasyon o pahinga. Ito ay maaa ring isa sa mga pinakamahirap na klase ng pagkahapo na iwasan dahil maraming tao ang nakararamdam na ito ay labas at wala sa kanila ang kontrol. Maraming tao ang hindi nakapagbabakasyon dahil sa presyon sa trabaho at pagkaali sta. Marami sa kanila ang ayaw magpaliban dahil natatakot sila sa trabahong naka abang sa kanilang pagbalik. (Challem 2007) Ang pagkahapo sa mga personal na ugnayan. Ang madalas na pagtatalo at hinanakit ay nakadaragdag sa pagkahapo. Maraming gulo sa mga ugnayan ay kinahahantungan sa mga pangunahing isyu, gaya ng problema sa pakikipagugnayan at pagtangkang kontr olin ang ibang tao. (Challem 2007) Pagkahapo mula sa kakulangan ng pahinga. Ang pagkahapo at ang mataas na antas ng cortisal ay nakagagambala sa pagtulog na dumaragdag sa lalong pagtaas ng antas ng cortisal. Ang cortisal at kakulangan sa pagtulog ay parehong mas madalas na n ag diyabetes, obesity at heart disease. (Challem 2007) Pagkahapo mula sa pagsakay sa pampasaherong sasakyan. Ang pagsakay sa pampasaher ong sasakyan papunta at pabalik sa trabaho ay isa pang kadalasang dahilan sa pag kahapo ng maraming tao. Nakaiinis na maipit sa gitna ng trapiko at wala kang kap angyarihang gumawa ng kahit ano para takasan ito. Ang pagkahapo ay umaapekto sa ating neuronutrients at neurotransmitters. (Challem 2007)
C. Sanhi at Salik na Nagdudulot ng Pagkahapo Maraming sanhi ang stress at ito ay magka-iba sa iba-ibang indibidwal. Ang iyong itinuturing na nakahahapo ay depende rin sa maraming mga dahilan kabilang na an g iyong personalidad, abilidad sa paglutas ng problema at ang mga taong nariyan para sumoporta. Ang isang bagay na nakahahapo sa’yo ay maaring nakatutuwa pala p ara sa iba. (Jaff-Gill et. al. 2007) Ayon sa Holmes-Rahe Life Stress Inventory, ito ang mga Unang Sampung nakahahapon g pangyayari: 1. Pagkamatay ng Asawa 2. Diborsyo 3. Paghihiwalay ng mag-asawa 4. Pagkakulong 5 . Pagkamatay ng isang malapit na kamag-anak 6. Karamdaman 7. Pag-aasawa 8. Pagka wala ng Trabaho 9. Pagkasa-ayos ng relasyong mag-asawa 10. Pagbitiw mula sa trab aho Mga karaniwang dahilan ng pagkahapo sa pag-aaral: Transisyon. Bawat taon ay isang transisyon sa iyong anak. Mga bagong guro, bagon g silid-aralan, at mga bagong inaasahan ay nakadaragdag sa pagkabalisa ng isang mag-aaral. Ang pagkabalisa ng isang mag-aaral ay nagsisimula sa unang araw ng pa sukan, ngunit hindi iyon nagtatapos doon. Ang pinakamatinding transisyon ay ang
simula ng hayskul. Ang mga mag-aaral ay pumupunta sa mga mas malalaking gusali a t nakahaharap ng bagong kurikulum. Higit pa dito, palipat lipat sila ng silid-ar alan at nakatatagpo ng mga bagong guro at sistema ng pagbigay ng grado. Ang mga magaaral na ito ay dumaranas ng masidhing hormonal at pisikal na pagbabago. Mga marka at report kard. Para sa isang mag-aaral na nagpupunyagi sa pagaaral, a ng report kard ay maaaring magkumpirma ng pagkabuway. Kahit para sa magagaling n a mag-aaral, ibig sabihin ng report kards ay maaaring hindi pagkamit ng mga layu nin na kanilang itinalaga sa kanilang sarili ang. Kadalasan, ang mga mag-aaral a y nagbibigay ng mabigat na dalahin sa kanilang sarili dahil sa mga simpleng takd a sapagkat sila’y nag-aalala sa kanilang mga marka. Mayroon silang pakiramdam na ang isang pagsusulit o sanaysay ay sisira sa kanilang pagkakataon na makapasok sa isang magandang kolehiyo. (Britt, H., 1992) Mga Takdang-aralin at mga Proyekto. Minsan, kapag ang isang takdang-aralin ay ma syadong mahirap, ito’y ginagawa ng magulang. Ito ang isa sa pinakamalaking pagka kamali na magagawa ng isang magulang sapagkat ninanakaw nito ang oportunidad ng bata na matuto. Ang pinakamalala, ito ay nakadaragdag sa pagkahapo. (Holmes, R., 1992) Peer Pressure. Ang mga kabataan ay desperadong makibahagi sa paaralan. Nakararam dam sila ng pagkahapo kapag sila’y hindi tanggap ng kanilang mga kamagaral. (Bri tt, H., 1992) Ang Peer Pressure ay maimpluwensiya kahit sa mga elementarya. Kada lasang nakararamdam ng kakapusan ang mga mag-aaral kapag sila’y wala sa uso. Hal imbawa, 30 taon nakalilipas, nagsusuot ang mga tao ng damit na nasa loob ang tat ak subalit ngayon, lahat ng tatak ay nasa labas. (Chase, C., 1992) Pagpapasaya sa magulang. Para sa mga nakararaming kabataan, ang pinakamalaking p agkahapo ay ang maging kasiya-siya sa kanilang mga magulang. Marami ang nakakaal am na ang kanilang mga magulang ay may lubos na inaasahan sa
kanila kaya naman sila’y natatakot bumagsak. Dala nila ito sa lahat ng kanilang mga gawain. Hindi na nila sinusubukang gumwa ng ibang bagay sa takot na mabigo. (Egan, J., 1992) D. Epekto ng Pagkahapo sa Aspektong Sikolohikal ng Isang Mag-aaral Ang mga epekto sa pag-iisip ay ang kahirapan sa pag-iisip ng mabuti, pagiging ma kalimutin, kawalan ng pagiging malikhain at paggawa ng mga desisyon, at ang pagk awala ng kakayahang makita ang bagay na nakakatawa. (Martiquet, n.d.) Ang pagkahapo ay nagdudulot sa katawan ng pananakit ng ulo, pananakit ng tyan at dibdib, pagtaas ng blood pressure at pagkakaroon ng problema sa pagtulog. Ayon sa pananaliksik, ang pagkahapo ay maaring magdulot o magpalala sa ilang simptoma s o karamdaman. (Chang, 2006). Ang pagkahapo sa paaralan ay mas malala ngayon kung ikukumpara noon. Sa sobrang tindi ng pagkahapo ng kabataan, minsan ito ay umaabot sa pagpapakamatay. Ayon sa Capable Kids Counseling Centers, isang American teenager ay nagtatangkang magpa kamatay bawat 78 segundo. (Atkins, A., 1992) Ang kasalukuyang panahon na tinatawag na Information Age ay nakadaragdag sa pagk ahapo ng kabataan. Sa katunayan, ang pagkakaroon ng sobrang daming impormasyon a y maaaring gumulat sa mga bata and matatanda. (Durbin, K., 1992) Ang pagkahapo a y hindi lamang nagdudulot ng pisikal na karamdaman, ito rin ay may masamang epek to sa mental na kalusugan. Habang nagtatagal, ito ay nagdudulot ng mental na pro blema, tulad ng: • • pagkabalisa kalungkutan
• • problema sa pagkain, at pag-aabuso ng substansiya (Jaff-Gill et. al. 2007) Ang pagkahapo ay nakakaapekto sa utak, particular na dito ay ang memorya, ngunit ang epekto nito at nag-iiba depende kung ito ay acute o chronic. Epekto ng Acute Stress sa memorya at konsentrasyon Ayon sa mga pag-aaral, ang agad-agad na epekto ng acute stress ay ang pagbaba ng kalidad ng short-term memory, particular nito ang verbal memory. Ang positibong epekto naman nito ay sa mataas na lebel ng stress hormone sa acute stress ay in aasociate sa magandang memory storage and mataas na konsentrasyon sa mga importa nteng pangyayari. Epekto ng Chronic Stress sa memorya Kung ang pagkahapo ay naging chronic, ang mga naapektohan nito ay nakararanas ng pagkawala ng konsentrasyon sa trabaho at bahay, at sila ay maaring mawalan ng s ilbi at maging malapitin sa disgrasya. Sa kabataan, ang sikolohikal na epekto ni to ay ang pagbaba ng kalidad ng pagkatuto. Ang chronic stress sa matatanda ay na kakadagdag sa memory loss. (sanggunian: http://adam.about.com/reports/000031_2.h tm) Samantala, ang anxiety o pagkabalisa ay mistulang naghahasik ng kaguluhan sa lim bic system, isang bahagi sa ating utak na nagkokontrol sa ating mga emosyon. Isa ng parte ng limbic system na pinakaapektado ay ang amygdala. Ang amygdala ay kab ilang sa pakikiramdam at sa pagresponde sa mga fear-evoking stimuli. (Sapolsky 2 003)
Ang pagkakaiba sa karanasan na dulot ng eustress o distress ay malalaman sa pama magitan ng pagkakaiba sa mga karanasan (totoo o kathang isip lamang), personal n a inaasahan at mga pamamaraan upang makaraos sa pagkahapo. Ang isang taong nakak amit ang kanyang pansariling ekspektasyon ay walang nararamdamang pagkahapo, kah it ang kondisyon ng kanyang pamumuhay ay negatibo sa pananaw ng iba. Halimbawa, ang isang taong minarkahang “mahirap” ay maaaring hindi dumanas ng pagkahapo kun g sapat ang kanyang kinikita para sa kanyang mga pangangailangan. Kung mayroong patuloy na pagkakaiba sa pagitan ng karanasan at mga inaasahan, ang pagkahapo ay maaring humupa sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga inaasam nang makamit ang mg a kasalukuyang mga karanasan o kondisyon. Ang mga nakababahalang karanasan, ito ma’y totoo o hindi, ay maaring magdulot ng isang stress response. (Sapolsky 2003 ) May mga epekto rin ang pagkahapo sa pag-uugali at kilos ng isang tao. Kasama dit o ang pagiging palautos at palapintas, ang sobrang paggamit ng alkohol o tabako, pagkain ng marami, at ang pagkawala ng kakayahang makapagtrabaho ng mahusay. (M artiquet, n.d.) Ang mga emosyonal na epekto ng pagkahapo ay ang pag-iyak, pagiging nerbiyoso, at pagkabahala. Kasama pa rito ang pagkainip o boredom (walang kahulugan nakikita ang tao sa kanyang mga gawain o sa kanyang buhay), pagiging matatakutin, pagkaka roon ng impresyon na hindi na maaabot ang pagbabago, at kalungkutan. (Martiquet, n.d.) E. Epekto ng Pagkahapo sa Aspektong Pisikal ng Isang Mag-aaral Ang mga pisikal na epekto ng pagkahapo ay ang pagsakit ng ulo, pananakit ng tiya n, kahirapam sa pagtulog, masakit na likod at leeg, pagbilis na pagtakbo ng puso , at ang pakiramdam na walang katahimikan o pahinga. (Martiquet, n.d.)
Ang pagkahapo ay maaring maging pangunahing kaaway ng kalusugan dahil malaki ang epekto nito sa immune system, mas madalas na nakararanas ng matinding karamdama n ang katawan. Respiratory conditions gaya ng hika, ay maaring lumala. Maaari ri ng tumaas ang blood pressure na pwedeng dumagdag sa chronic high blood pressure. Lalong titindi ang pagcontract ng puso na siyang nagpapataas ng antas ng free f atty acids na maaaring bumara sa arteries na masama para sa puso. Ang pananakit ng ulo ay madalas na nauugnay sa pagkahapo. Ito’y nangyayari dahil sa biglaang p agsakit ng anit, ulo, at muscles sa leeg. Ang mas matinding pagkahapo ay dumarag dag sa muscular tension na makikita sa pananakit ng ulo, likod, leeg at iba pang pananakit sa katawan. Ang pagkahapo ay mayroon ring epekto sa nutritional statu s ng katawan at immune response sa sakit. Upang makamit ang mga demands ng pagka hapo, mahalaga na mapanatili ang nararapat na nutrisyon sa pagkaroon ng balansen g diyeta. Ang pagkain ng masyadong marami o konti at pagkain ng mga mali at hind i masusustansyang pagkain ay maaring makaimpluwensya sa pagdanas ng pagkahapo. ( Bairds 2008) Ayon sa mga pag-aaral, 60-90 porsyento ng mga sakit ay may kinalama n sa pagkahapo. Ito ay nakakasama sa cardiovascular system at sa immune system. Maraming medical na kondisyon ay sanhi ng pagkahapo o lumalala dahil dito, gaya ng: • • Chronic pain Matinding pananakit ng ulo • • Ulser Pangangasim ng sikmura High blood pressure • • • Sakit sa puso Diyabetes Hika PMS Obesity • Pagkabaog Autoim mune diseases Irritable bowel syndrome Problema sa balat • • • • • • (Sanggunian: http://adam.about.com/reports/000031_2.htm)
Ang pagkahapo ay may iba’t ibang epekto sa problema ng pagkain at timbang. Pagtaas ng timbang Kadalasan ang pagkahapo ay inuugnay sa pagtaas ng timbang at obesity. Maraming t ao ang nagkakaron ng hilig sa maaalat, matataba at matatamis na pagkain upang ma alis ang tensyon. Nagreresulta ito sa pagtaas ng timbang. Ang pagtaba ay nangyay ari kahit sa healthy diet basta ang tao ay nakakaranas ng pagkahapo. Karagdagan dito, ang timbang na dumadagdag sa katawan ng tao ay kadalasang abdominal fat, i sang sinyales ng diabetes at sakit sa puso. Pagbaba ng timbang Ang ibang tao ay nakakaranas ng pagkawala ng gana sa pagkain at pagbaba ng timba ng sa panahon ng pagkahapo. Sa ibang kaso naman, ang pagkahapo ay nagreresulta n g hyperactivity ng thyroid gland, na nagpapalakas ng gana sa pagkain ngunit ang pagtunaw ng calories ay nagiging mas mabilis kaysa normal. (sanggunian: http://a dam.about.com/reports/000031_2.htm) Mga pamamaraan sa pagkontrol ng pagkahapo A. Mga gawaing pisikal Ang hobby o libangan ay nagbibigay ng pagkakataong gawin ang kanilang naising ga win at kasabay nito ang pagkakataong bumaba ang antas ng pagkapo ng isang tao.
Ang libangan ay isang pahinga mula sa nakahahapong realedad ng buhay. Binibigyan nito ang isang tao ng pagkakataon na pansamantalang makalimutan ang mga pang-ar aw-araw na alalahanin. Binibigyan rin ng pagkakataon ng isang libangan ang isang indibidwal na palawakin ang kanyang kaalaman at madiskubre ang kanyang talento (Whittle, 2007). Ang pagkakaroon ng pinagkakaabalahan tulad ng pagpinta, pagkant a at pagtugtog ng instrumentong pangmusika ay nakatutulong sa pag-relax at nagbi bigay kasiyahan sa isang tao (Nyholm, 2007). Dahil dito, ang pagkahapo ay napapa hupa ng husto (Whittle, 2007). Ang pagsali sa isang gawaing pangkalakasan ay isang mahusay na paraan upang mapa hupa ang pagkahapo (Hall, 2006). Ito’y sa kadahilanang nakatutulong ito sa pansa mantalang paglimot sa mga problema. Halimbawa, pwedeng palabasin ang galit sa tr abaho sa pamamagitan ng paglalaro ng mas may mataas na enerhiya at pagiging mas agresibo (Rein, 2006). Ang regular na pageehersisyo ay isang halimbawa upang mabisang mapahupa ang pagk ahapo. Kung ang isang indibidwal ay hindi nais magkaroon ng kakompetisyon, narar apat na hindi na ito sumali sa mga kompetitib na gawaing pangkalakasan (Nutritio n Health Center, 2008). Ayon kay Gng. Christine Vicencio, guidance counselor, isa pang paraan sa pag baw as ng pagkahapo ay ang paggawa ng mga bagay na hindi ordinaryo. Kasi kapag pauli t-ulit na ginagawa ang isang bagay, nakakabigay-hapo din ‘yon. Halimbawa, umuuwi ka gamit ang daan na nakasanayan mo na, bakit di mo subuking humanap ng ibang d aan?” Kailangan hindi masyadong mekanikal ang mga estudyante para hindi paulit u lit ang mga gawain sa buhay. (Guevara 2008) Sa librong “The Stress Management Sourcebook,”ni J. Barton Cunningham, Ph.D, mas nakatutulong ang pagiging masigla para sa pag papagaan ng mga bagay.
Ang pagiging masayahin ay importante para sa magandang pagiisip at pagpigil sa p agtaas ng bantuan. (Guevara 2008) Ayon kay Johnny Rocha, isang propesor sa paglilinis ng isipan o mental hygiene, ang time budgeting ay isa ring paraan ng paglaban sa pagkahapo. “Turuan mo sila ng tamang pangangasiwa ng oras at magkaroon ng mga kanais-nais na mga kaibigan,” sabi niya. Kasali sa time management ang tamang pagpili ng mga gawain o priorit ize, pagsunod at pag-ebalwa sa sarili. (Guevara 2008) B. Mga bisyo Ang paginom ng alak at paggamit ng ipinagbabawal na gamot bilang pamamaraan upan g mabawasan ang pagkahapo ay hindi mabisa. Lalo lamang napapalala ang kondisyon ng katawan sa pamamagitan nito (Chang 2006) Tipikal sa mga manginginom ang uminom ng alak kapag nakararanas ng pagkahapo. Um iinom sila upang magpahinga, umiwas sa mga problema sa trabaho, pampananalapi at pamilya at para maiwasan ang pagkaalista, pagkagalit, at panghihina ng loob. Ang pagpili nila sa alak bilang pagbawas sa pagkahapo ay ang pinakamababang para an. Una, pagpapadalas na paggamit ng alak upang iwasan ang problema ay maaring m agdulot sa matinding pag-depende sa alak. Pangalawa, ang pag-inom ng alak ay maa ring maging sanhi sa mababang kalidad ng kalusugan sa karamihan. Sa katunayan, a ng paglapit ng mga abusadong manginginom sa alak upang mabawasan ang kanilang pa gkahapo ay mas nagpapadagdag pa ng pakahapo sa kanilang sistema. (Drinking alcoh ol to relieve stress...a dangerous choice, 2003)
Ang alak ay isang depressant na nagpapabagal ng nervous system. Subalit, ang pag inom ng alam ay hindi isang mainam na paraan upang labanan ang pagkahapo. Hindi nito tinatanggal ang problema ng isang tao bagkus ay tinatakpan niya lamang ito. (Guevara 2008) Ang paninigarilyo ay popular sa mga estudyante ng FEU at iba pang mga unibersida d. Madalas natin silang nakikitang naninigarilyo sa mga bangketa. Ang sigarilyo ay may nicotine na isang stimulant na nagdaragdag pa ng pagkahapo. Sa Oktubreng isyu ng APA American Psychologist, nalaman ni Andy Parrot, Ph.d na ang sigarilyo ay hindi nakakabawas ng stress kundi nakakadagdag pa. (Guevara 2008) Ang pinakadelikadong paraan ng pagkontrol ng pagkahapo ay ang paggamit ng bawal na gamot. Nakasaad sa pulyeto ng DAPP-CG na ang mga bawal na gamot ay mga lason na siyang nakakaapekto sa pagiisip at mapanira sa pagkamapanlikhain ng isang tao . (Guevara 2008) Epekto ng pagkahapo sa iba’t ibang aspeto ng buhay ng isang mag-aaral Ang pagkahapo ay nakakaapekto sa emosyon at disposisyon ng tao, kaya naman karan iwang naapektuhan rin ang mga taong malapit sa isang indibidwal na nakararanas n g stress. Ang mga taong maaring maapektuhan ay ang mga kaibigan at pamilya na ka dalasang nakakasama ng nasabing indibidwal na nakararanas ng pagkahapo (Nadig, n .d.).
KABANATA III DISENYO AT PARAAN NG PANANALIKSIK 1. Disenyo ng Pananaliksik Ang naisagawang pag-aaral ay gumamit ng deskriptibong metodolohiya ng pananaliks ik. Maraming uri ng deskriptibong pananaliksik, ngunit napili ng mga mananaliksi k na gamitin ang Descriptive Survey Research Design, na gumagamit ng talatanugan (survey questionnaire) para makalikom ng mga datos. Naniniwala ang mga mananali ksik na angkop ang disenyong ito para sa paksang ito sapagkat mas mapapadali ang pangangalap ng datos mula sa maraming respondente. 2. Metodolohiya Nagbigay ng 60 talatanungan ang mga mananaliksik sa mga mag-aaral sa unang taon ng Kolehiyo ng Narsing sa Unibersidad ng Santo Tomas. Sa 60 talatanungan, lahat ay naibalik. Ang talatanungan ay nagpokus sa pananaw ng mag-
aaral tungkol sa pagkahapo o stress. Una, nagtanong ito tungkol sa mga palagay n g mga mag-aaral tungkol sa pagkahapo, at kung ano sa tingin nila ang mga dahilan ng kanilang pagkahapo (tulad ng akademiks, personal na buhay, at iba pa). Nagta nong din ito kung sa aling aspeto nakakaapekto ang pagiging hapo ng mag-aaral, k ung sa paaralan, sa pamilya at mga kaibigan o sa pangagatawan o kalusugan, at an g kanilang dahilan kung bakit nila nasabing naapektuhan ang mga aspetong ito. Hu li, nagtanong ito ng mga ginagawa ng mga mag-aaral upang mabawasan ang kanilang pagkahapo, tulad ng mga pinagkakaabalahan (hobbies), mga gawaing pangkalakasan ( sports), bisyo o pagkain. Tinanong rin nito kung paano nakakatulong ang mga gawa in ng mga mag-aaral sa pagbawas ng pagkahapo. Sinukat din ng talatanungan kung g aano kadalas ginagawa ng mga mag-aaral ang mga gawaing ito, at kung sa kanilang palagay ay epektibo ba ang mga nasabing gawain sa pagbawas ng pagkahapo, pati na rin kung paano nakatutulong sa pagbawas ng pagkahapo ang kanilang napiling gawa in. 3. Presentasyon, Pagsusuri at Interpretasyon ng Datos
Karaniwang depenisyon ng paghahapo mula sa mga mag-aaral sa unang taon sa UST, K olehiyo ng Nursing Pagtatrabaho o pag-aaral na walang pahinga Pagkapagod at kakulangan ng pahinga a t tulog Sobrang daming ginagawa, kulang sa oras CHEM at ZOO NURSING Problema sa buhay Hadlang sa gustong gawin Kakulangan sa enerhiya upang ipagpatuloy ang gaga win Sobrang pag-aaral at masyadong pag-iisip Talahanayan 1. Mga iba’t ibang kahulugan ng pagkahapo para sa mga mag-aaral sa u nang taon ng Unibersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing. Ayon sa listahang ito, ang karaniwang kahulugan ng pagkahapo para sa mga mag-aar al sa unang taon sa Unibersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing ay ang “pagaaral at pagtatrabaho ng walang pahinga”, “kakulangan ng pahinga at tulog”, “sob rang daming ginagawa at kakulangang sa oras” na siya namang alinsunod sa mga kah ulugang ibinigay ng iba’t ibang mga mananaliksik gaya ni McGrath (1970) na nagsa sabing ang pagkahapo ay “tumutukoy sa kawalan ng balanse sa pagitan ng isang pin anghihinalaang pangangailangan at ang abilidad ng indibidwal na umaksyon dito.”
Grap 1. Bahagdan ng mga respondenteng mag-aaral na nagsasabing sila ay nakakaran as ng pagkahapo. Sa 60 na estudyanteng binigyan ng sarbey, lahat sila ay nagsasabing nakararamdan na sila ng pagkahapo. Lahat tayo ay nakakaranas ng pagkahapo. Hindi lamang tayo ng mga estudyante pero pati ang ating mga guro, magulang, kapatid at iba pa.
Grap 2. Ipinapakita nito ang mga dahilan na nagdudulot ng pagkahapo Sa tatlong kadahilanan ng pagkahapo, limampu’t-tatlong bahagdan (53%) ang nagsas abing ang akademiks ang nakapagdudulot sa kanila ng pagkahapo, samantalang tatlu mpu’t-limang bahagdan (35%) ang nagsasabing ang personal na
buhay nila ang nagdudulot ng pagkahapo. Labindalawang bahagdan naman o 12% ang n agsasabing ang extra-curricular activities nila ang nagdadala ng pagkahapo. Bata y dito, masasabi nating ang pag-aaral ay isang dahilan kung bakit nahahapo ang i sang mag-aaral sapagkat ‘di lamang ang mga pangangailangan ng pag-aaral ang naka kabit dito kundi pati na rin ang iba’t ibang mga bagay na nagdudulot ng pagkahap o gaya ng pagkakasabay-sabay ng mga proyekto’t takdang-aralin, ang pagpapasaya n g mga magulang, mga marka at report kard (Britt 1992, Holmes 1992, at Egan 1992) Iba’t ibang gawain ng isang mag-aaral Akademiks Mga dahilan kung bakit nagdudulot ito ng pagkahapo sa isang mag-aaral • • • • • • • Pagsabay-sabay ng mga pagsusulit, proyekto at research paper Inaantok sa klase C ut-off Kinakain ang oras sa personal na buhay Walang tulog Bumabagsak Dagdag sa aalahanin Extra-curricular • • Kinakain ang oras sa personal na buhay Dagdag sa rami ng ginagawa Pagkapagod Hin di alam kung ano ang gagawin (prayoridad) Personal na Buhay • • • Sobrang pag-iisip Talahanayan 2. Iba’t ibang gawain ng mga mag-aaral at ang mga dahilan kung bakit ito
nakakadulot ng pagkahapo. Kadalasan nakakadulot ng pagkahapo sa isang mag-aaral ang pagaaral. Dito nararan asan ang pressure sa dami ng pinapagawa ng mga guro sa maikiling panahon lamang. Lalo na sa kursong nursing, may marka na kailanganang maabot upang makatuloy sa pangalawang taon. Minsan, para matapos ang lahat ng gawain, hindi na sapat ang oras ng pagtulog kaya nagiging mainitin ang ulo ng estudyante. Ang extra-curricu lar activities naman ay kumakain ng oras kaya’t napipilitan ang estudyante na ta pusin ang kanyang mga kinakailangan sa maikling panahon na lamang.
Grap 3. Mga aspetong naaapektuhan sa buhay ng isang mag-aaral na hapo. Sa mga aspetong naaapektuhan ng pagiging hapo ng isang mag-aaral, apatnapung bah agdan o 40% ang nagsabing naapektuhan ang kanilang pag-aaral o ang kanilang mga gawain sa paaralan habang tatlumpu’t apat na bahagdan o 34% ang nagsabing ang ka lusugan nila ang naapektuhan ng kanilang pagiging hapo. Dalawampu’t anim na baha gdan o 26% naman ang nagsabing ang kanilang pamilya at mga kaibigan ang naapektu han sa kanilang pagiging hapo.
Maaaring mahinuha sa datos na ito na maraming bagay ang naapektuhan sa pagiging hapo ng isang mag-aaral at isa na rito ang kanilang abilidad sa paaralan. Nakaka lungkot isipin na nahahapo ang isang mag-aaral dahil sa kanyang mga gawain sa es kwelahan at dahil dito ay lalo pang bumababa ang kalidad ng kanilang gawain na m aaari namang maging dahilan din ng pagkahapo. Masasabing ito ay isang masalimuot na cycle na kung hindi maaagapan ay maaaring lumala pa. Ayon kay Martiquet (n.d .), ang isang epekto ng pagiging hapo ay ang kahirapan sa pag-iisip ng mabuti, p agiging makalimutin, kawalan ng pagiging malikhain at paggawa ng mga desisyon na maaring isang dahilan kung bakit bumababa ang kalidad ng gawa ng mga mag-aaral lalo na kung sila’y pagod. Ang sunod na pinakamalaking aspetong naapektuhan ng p agkahapo ay ang kalusugan ng mag-aaral. Mula ulit kay Martiquet, pagsakit ng ulo , pananakit ng tiyan, kahirapam sa pagtulog, masakit na likod at leeg, pagbilis na pagtakbo ng puso, at ang pakiramdam na walang katahimikan o pahinga ang karan iwang nararamdaman ng isang taong hapo. Epekto ng Pagkahapo • • • • • • • • • • • • Palaging pagod Nawawalan ng oras par a sa pamilya Hindi nakakakilos ng maayos Nakakasama sa kalusugan Walang pokus Ka kulagan sa pagkain at pagtulog Hindi tamang pag-kain Maraming iniisip Mababa ang marka Pag-aaway Hirap sa akademiks Nawawalan ng gana Talahanayan 3. Listahan ng iba’t ibang dahilan ng pagkahapo sa buhay ng isang ma g-aaral.
Ang pagkahapo ay nakakaapekto sa maraming aspeto ng buhay. Naapektuhan nito hind lamang ang sarili pati ang pakikitungo sa ibang tao. Sa pisikal na aspeto, mabi lis mapagod ang estudyante. Nawawala na rin ang pokus nito sa paaralan dahil sa dami ng inaalala. Sa nais nitong matapos ang maraming gawain sa maikling panahon , napapabayaan na ang pagkain. Minsan sobra sobra ang pagkain at minsan naman ay kulang. Kadalasan din ang hindi pagtulog ng estudyante. Bumababa din ang perfor mance level ng estudyante sa klase. Minsan, nagiging mainitin ang ulo ng estudya nte kaya lagi ito napapaaway. Para makatapos ng gawain, nilalaan na lamang ang o ras sa pag-aaral kaysa sa pamilya. Resulta nito ang pagkawala ng gana sa paggawa ng mga importanteng bagay. Grap 4. Ilan sa mga gawaing ginagawa ng mga mag-aaral upang mabawasan ang kanila ng pagiging hapo Tatlumpu’t siyam na bahagdan (39%) ng mga respondente ang nagsabing pagkain ang kanilang solusyon upang mabawasan ang kanilang pagiging hapo. Ang
mga pinagkakaabalahan naman o hobbies ang sumunod na sagot ng tatlumpu’t limang bahagdan o 35% ng mga respondente na siya nilang ginagawa upang mabawasan ang ka nilang pagkahapo. Labing-anim na bahagdan o 16% naman ang nagsabing mga gawaing pangkalakasan ang kanilang ginagawa upang mabawasan ang kanilang pagkahapo saman talang sampung bahagdan (10%) lamang ang nagsabing ang bisyo ay nakatutulong sa kanila. Iba’t ibang dahilan kung bakit nakakabawas sa pagkahapo ang kanilang napiling ga wain Pagpahinga Naalis ang pagkanegatibo Pang-agaw pansin Nagiging masaya Nakakalimut an ang problema Talahanayan 4. Iba’t ibang dahilan ng mga mag-aaral kung bakit nakakabawas ng pa gkahapo ang kanilang mga napiling gawain.
Grap 5. Ipinapakita nito ang pagkadalas ng paggawa ng mga gawaing ito. Marami ang nagsasabing madalas nilang ginagawa ang mga gawaing nakakabawas ng ka nilang pagkahapo na umaabot sa apatnapu’t walong bahagdan (48%) ng mga responden te habang tatlumpu’t anim na bahagdan (36%) naman ang nagsasabing palagi nilang nagagawa ang mga bagay na nakakabawas ng pagkahapo para sa kanila. Labintatlong bahagdan (13%) naman ang nagsabing paminsan-minsan lamang nilang nagagawa ang mg a gawaing nakakabawas ng pagkahapo habang tatlong bahagdan (3%) ang nagsabing bi hira lamang nila itong gawin. Mula sa datos na nakalap, maaaring dahil sa mga ka dahilanang tinukoy sa Talahanayan 4 kaya’t marami ang nagsabing madalas nilang g awin ang mga gawaing nakakabawas ng pagkahapo. Isinulat nila na nakakapagbigay i to ng saya at nakakaalis ng problema na maaaring magsilibing “gamot” para sa pag kahapong kanilang nadaranas.
Grap 6. Ipinapakita nito ang pagka-epektibo ng mga ginagawa upang mabawasan ang pagkahapo (stress) Sa mga gawaing pinagpilian sa talatanungan, walumpu’t dalawang bahagdan (82%) an g nagsasabing epektibo ang kanilang napiling gawain sa pagbawas ng kanilang pagk ahapo habang labinlimang bahagdan o 15% ang nagsasabing hindi. Tatlong bahagdan (3%) naman ang nagsabing medyo epektibo lamang ang kanilang napiling gawain. Mak ikita na isang angkop na paraan upang kontrolin o bawasan ang pagkahapo ay ang g umawa ng iba’t ibang bagay na nakapagdudulot sa iyo ng saya o kalayaan na gawin ang ano mang iyong naisin.
Sagot Oo Dahilan • • • • • • • Pang-agaw pansin Nagiging masaya Nagkakaron ng motibasyon Nawawala ang stress Nakakapagpahinga Nagagawa ang gusto Nawawala ang pagkaba Nau ubos agad ang enerhiya Pagod Hindi nawawala ang pagkahapo Hindi lubusang nawawal a ang pagkahapo Hindi • • • Medyo • Talahanayan 5. Iba’t ibang kadahilanan kung bakit nasabing epektibo o hindi ang napiling gawaing nakakabawas ng pagkahapo. Ayon sa talahanayan, karaniwang dahilan ng mga mag-aaral kung bakit nila ginagaw a ang mga bagay na nakakabawas ng kanilang pagkahapo sapagkat ito’y nakakaagaw n g kanilang pansin, nagiging masaya sila sa kanilang ginagawa at nabibigyan sila ng kalayaan upang gawin ang mga bagay na gusto nilang gawin. Ayon naman sa mga s umagot ng hindi, nasabi nilang hindi epektibo ang kanilang mga ginagawa dahil hi ndi naman talaga nawawala ang kanilang pagkahapo at kung nakakapagod pa ang kani lang mga ginagawa gaya ng mga gawaing pangkalakasan o
mga pinagkakaabalahan ay mas lalo lamang itong makadaragdag sa kanilang pagiging hapo. KABANATA IV LAGOM, KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON 1. Lagom Lahat ng mga respondente ay nakararanas ng pagkahapo (100%). Ang karaniwang naka kapagdulot sa kanila ng pagkahapo ay akademiks (53%), extracurricular activities (12%), at personal na buhay (35%). Ang mga aspetong naapektuhan sa buhay ng mag-aaral na hapo ay paaralan (40%), pa ngangatawan o kalusugan (34%), at pamilya at mga kaibigan (26%). Ilan sa mga gawaing ginagawa ng mga mag-aaral upang mabawasan ang kanilang pagig ing hapo ay ang kumain (39%), pinagkakaabalahan o hobbies (35%), gawaing pangkal akasan o sports (16%), at bisyo (10%). Marami ang nagsasabing madalas nilang ginagawa ang mga gawaing nakakabawas ng ka nilang pagkahapo (48%) habang ang iba naman ay nagsasabing palagi nilang ginagaw a ang mga ito (36%). Mayroon din naming nagsasabing paminsan-minsan lamang nila nagagawa ang mga gawaing ito (13%) habang ang iba naman ay nagsasabing bihira la mang nila itong gawin (3%).
Sa mga respondente, marami ang nagsasabing epektibo ang kanilang mga gawain sa p agbawas na kanilang hapo (82%) habang ang iba naman ay nagsasabing hindi (15%). Kaunti lamang ang nagsabing medyo epektibo lamang ang kanilang napiling gawain ( 3%). 2. Kongklusyon Mula sa pag-aaral, mapapansin na lahat ng mga mag-aaral ay nakakadama ng pagkaha po. Ang mga estudyante ay nakakaranas ng problema lalung-lalo na sa aspeto ng ak ademiks. Dahilan dito ang sabay-sabay na pangangailangan ng bawat sabjek at ang kinakatakutan na cut-off. Mangilan-ilan lamang ang nakararanas ng pagkahapo sa e xtracurricular activities. Upang maibsan ang nararamdaman na pagkahapo, dapat ay maghanap ng makabuluhang p ampalipas oras. Maaring gumaan ang pakiramdam ng taong hapo at bumalik ito sa da ting sigla. Maiaalis din sa isipan ang mga problema. Lahat ng tao ay makararanas ng pagkahapo. Maaring iba’t iba ang sanhi nito. Ngun it dapat tayong matuto kung ano ang mga bagay na dapat bigyang pansin at magkaro n ng mabisang pamamahala ng oras. Huwag natin hayaan na tayo ay laging nakakaran as ng pagkahapo sapagkat kapag ito ay lumala maaring maapektuhan ang ating kalus ugan. 3. Rekomendasyon
Binigyang puna ng aming pamanahunang papel ang mga epektibong pamamaraan ng pagb awas sa pagkahapo. Para sa mga mag-aaral na kasulukuyang hinaharap ang mga karan asang nakakahapo, isaisip ang mga pamamaraang ito, gaya ng mga pinagkakaabalahan o hobbies at mga gawaing pangkalakasan. Alalahanin din na ang pamamaraan tulad ng bisyo ay nagdudulot ng negatibong epekto sa katawan. Ang pamanahunang papel na ito ay maaaring pagyamanin pa. Para sa mga susunod na mananaliksik, maaaring gumawa ng isang case study ng mga piling magaaral. Sa gan itong paraan, maaaring masubaybayan ang buhay ng mag-aaral sa mga panahon ng kan ilang pagkahapo. Magiging mas detalyado at eksakto ang pag-aaral sapagkat makiki ta ng mga mananaliksik mismo ang pagkilos at ang mga epekto nito sa mag-aaral. Listahan ng mga Sanggunian About, Inc. (n.d.). Stress. Available: http://adam.about.com/reports/000031_2.ht m American Academy of Family Physicians . (1996). Stress: How to cope better with life s challenges. Available: http://familydoctor.org/online/famdocen/home/commo n/mentalhealth/stress/167.html Babao-Guballa , C.S. (2008). Roots and wings : Pr otecting your kids’ health. Available: http://services.inquirer.net/print/print. php?article_id=112027
Bairds, R. (n.d.). Health effects of stress: Anxiety. Available: http://ezineart icles.com/?Health-Effects-of-Stress---Anxiety&id=965748 Challem, J. (2007). The food-mood situation. New Jersey: John Wiley & Sons Inc. Chang, L. (2006, December). The effects of stress on your body. WebMD. Available : http://www.webmd.com/content/pages/7/1674_52147.htm Drinking alcohol to relieve stress...a dangerous choice. (2003). Available: http ://www.fiu.edu/~oea/InsightsFall2004/online_library/articles/drinking%20to %20re lieve%20stress%20a%20dangerous%20choice.htm Funk and Wagnalls New Encyclopedia. (1986). Stress, v. 24, p. 383. USA: Rand McN ally & Company. Grossman, M. (n.d.). The definition of stress: Knowing can be a life-saver. Avai lable: http://ezinearticles.com/?The-Definition-of-Stress---Knowing-Can-Be-a-Lif eSaver&id=960128 Guevara, E. (February 2008). Uno. dos. stress. Tambayan Tamaraw Bayanihan. Available: http://www.feuadvocate.com/advocatefeatures/unodosstress0 2012008.htm Hall, G. (2006, September). Consider taking up recreational sports to relieve st ress. EzineArticles. Available: http://ezinearticles.com/?Consider-Taking-UpRecr eational-Sports-To-Relieve-Stress&id=310304
Jaffe, J. Segal, J. (2007, September). Dealing with stressful relationship: How to stay calm and communicate better. Help Guide. Available: http://www.helpguide .org/mental/eq2_managing_stress_relationships.htm Jaffe-Gill, L., et. al. (2007, March). Understanding stress: Signs, symptoms, an d effects. Help Guide. Available: http://www.helpguide.org/mental/stress_signs.h tm Kaplan, S. and C. Wicox. (2004). Majority of students stressed, shows poll. The Dickinsonian. Available: https://www.dickinson.edu/dickinsonian/detail.cfm?316 Martiquet, P. (n.d). MHO article: Effects of stress. Vancouver Coastal Health. A vailable: http://www.vch.ca/living/depression/mho_stress.htm McGrath, J.E. (1970) A conceptual formation for research on stress. In J.E. McGr ath (ed.) Social and Psychological Factors in Stress. New York: Holt, Rinehart & Winston, pp. 10-21 Nadig, A. Stress: A health and relationship killer. DrNadig. Available: www.drna dig.com/stress.htm Nyholm, C. (2007, August). Stress reduction techniques: How p eople cope with stressful life situations. Suite 101. Available: http://healthps ychology.suite101.com/article.cfm/stress_reduction_techniques Rein, D. (2006). Ways to relieve stress: Working out, playing sports, doing a cr aft and more. Associated Content, The People’s Media Company. Available: http:// www.associatedcontent.com/article/71384/ways_to_relieve_stress_working_out.ht ml
Stress relief. (2008). Nutrition Health Center. Available: http://www.addadhd-he lp-center.com/stress/relieve_stress.htm The Nemours Foundation. (2007). Stress. Available: http://www.kidshealth.org/teen/your_mind/emotions/stress.htmt Univers ity Health Centre. (2001). Studens & stress. Available: http://www.ualberta.ca/d ept/health/public_html/healthinfo/stress.htm Whittle, Adrian. (2007, March). Hobbies As Stress Relief. EzineArticles. Availab le: http://ezinearticles.com/?Hobbies-As-Stress-Relief&id=486452 APENDIKS A BALANGKAS NG MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA I. Pagkahapo A. Makaagham na depinisyon B. Kahulugan ayon sa nakararami o lay de finition
C. Sanhi at salik na nagdudulot ng pagkahapo D. Epekto ng pagkahapo sa isang est udyante 1. Sikolohikal 2. Pangangatawan II. Mga pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo A. Mga gawaing pisikal 1. Pinagkak aabalahan 2. Gawaing pangkalakasan 3. Bisyo a. Paninigarilyo b. Pag-inom ng alak c. Bawal na gamut III. Epekto ng pagkahapo sa isang mag-aaral A. Sa paaralan B. Sa pamilya at kaib igan C. Sa pangangatawan APENDIKS B
HALIMBAWA NG TALATANUNGANG GINAMIT UPANG MAKAPANGALAP NG DATOS Magandang araw! Kami ay isang grupo ng mga mananaliksik mula sa pangkat 110 ng K olehiyo ng Narsing, Unibersidad ng Santo Tomas na nagsasagawa ng isang sarbey pa ra sa aming pamanahong papel sa paksang “Iba’t ibang paraan ng pagkontrol ng pag kahapo ng mga mag-aaral sa unang taon sa Unibersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing”. Hinihiling po namin ang inyong kooperasyon at matapat na pagsagot ng talatanungang ito. Maraming salamat po! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------TAON AT PANGK AT: KASARIAN: EDAD: 1. Sa iyong palagay, ano ang pagkahapo (stress)? ___________ ___________________________________________________________ ____________________ ____________________________ 2. Nakadarama ka ba ng pagkakahapo (stress)? [ ] Oo [ ] Hindi 3. Anu-ano ang mga dahilan? Pumili sa mga ss. (Markahan lahat ng naan gkop sa iyo) [ ] Akademiks [ ] Extracurricular activities [ ] Personal na buhay 4. Sa mga napili, paano mo nasabing nakapagdudulot ito ng pagkahapo (stress) sa iyo? ______________________________________________________________________ ____ ____________________________________________ 5. Sa tingin mo, sa aling aspeto na kakaapekto ang iyong pagiging hapo (stressed)?
[ ] Sa paaralan [ ] Sa pamilya at mga kaibigan [ ] Sa pangagatawan o kalusugan 6 . Bakit mo nasabing naapektuhan ang aspetong ito ng iyong pagiging hapo (stresse d)? ______________________________________________________________________ _____ ___________________________________________ 7. Alin sa mga sumusunod ang iyong m ga ginagawa upang mabawasan ang iyong pagkahapo (stress)? (Markahan lahat ng naa ngakop sa iyo) [ ] Mga pinagkakaabalahan (hobbies) [ ] Mga gawaing pangkalakasan (sports) [ ] Bisyo [ ] Pagkain 8. Paano ka natutulungan sa pagbawas ng pagkahap o (stress) ng iyong mga napiling gawain. _______________________________________ _______________________________ ________________________________________________ 9. Gaano mo kadalas ginagawa ang mga gawaing ito? [ ] Palagi (Always) [ ] Madal as (Often) [ ] Paminsan-minsan (Sometimes) [ ] Bihira (Rarely) 10. Sa iyong pala gay, epektibo ba ang iyong mga ginagawa upang mabawasan ang iyong pagkahapo (str ess)? [ ] Oo [ ] Hindi 11. Bakit mo nasabing epektibo o hindi epektibo ang mga g awaing ito?
