Sistemi i Cilesise Në të gjitha vendet evropiane “Sistemi i Cilësisë" mbështetet fuqimisht në pesë kolonat e tije: Standardizimin Metrologjinë ertifikimin !kreditimin
dhe Menahimin e #ilësisë$
Metrologjia mbulon tri det%ra kr%esore: &$ 'ër#aktimi 'ër#aktimi i njësiv njësive e ndërkombë ndërkombëtare tare të pranuara pranuara të matjev matjeve e si p$sh$ p$sh$ metri$ metri$ ($ )ealizimi )ealizimi i njësive njësive të të matjeve matjeve me metoda metoda shken#o shken#ore* re* p$sh* p$sh* realizimi realizimi praktik praktik i metrit +$ ,endos ,endosja ja e zinhirit zinhirit të të gjurmue gjurmueshmër shmërisë isë në dokume dokumentimin ntimin e saktësisë saktësisë së matjes
Sistemi i Cilesise Në BE metrologjia është e ndarë në tri kategori me nivele të ndryshme kompleksiteti dhe saktësie:
Metrologjia shkencore që merret me organizmin dhe zhvillimin e etaloneve (standardeve) të matjeve dhe mirëmbajtjen e tyre (niveli më i lartë)
Metrologjia industriale që d!het të sig!rojë "!nksionimin e përshtatshëm të instr!mentave të matjeve të përdor!r në ind!stri si dhe në pro#eset e prodhimit dhe testimit
Metrologjia ligjore që ka lidhje me saktësinë e matjeve k!r këto kanë ndikim në transparen#ën e transaksioneve ekonomike$ shëndet dhe sig!ri
Metrologjia themelore është e ndarë në përputhje me && fusha: masa* elektri#iteti* gjatësia* koha dhe frekuen#a* termometria* rrezatimi jonizues dhe radioaktiviteti* fotometria dhe radiometria* rrjedhja* akustika* sasia e lëndës dhe metrologjia ndërdisiplinare. ndërdisiplinare.
%j!rm!shmeria (&ra#eability) -inhiri i gjurmueshmërisë është një zinhir i path%eshëm krahasimesh që bëjnë të qartë se një rezultat i matjes ose vlera e etalonit .standardit/ është e lidhur me referen#at në nivelin më të lartë që mbaron në nivelin final me etalonin .standardin/ primar$ 'ërdoruesi 2aboratorët Ndërmarrjet 01'M ie primarë fundit !kredituar 3 1nstitutet 4ombëtare Metrologjike
Njësitë metrologjike 1deja për një sistem pas sistemit metrik 5 një sistem njësish bazuar tek metri dhe kilogrami 5 rezultoi gjatë )evolu#ionit 6ran#ez* kur standartet referuese prej d% objektesh të fabrikuara prej platini për metrin dhe kilogrami n u ndërtuan dhe u depozituan në !rkivën 4ombëtare 6ran#eze në 'aris në &788 5 të njohur më vonë si Metri i !rshivës dhe 4ilogrami i !rshivës$ !kademia 6ran#eze e Shken#ave u ngarkua nga !sambleja 4ombëtare për të hartuar një sistem të ri të njësive për përdorim në mbarë botën dhe në vitin &89 sistemi M4S! .metri* kilogrami* sekondi* amperi/ u pranua nga vendet anëtare të 4onventës së Metrit$ Në vitin &8;9 M4S! u zgjerua me përfshirjen e kelvin dhe kandeles$ 'astaj sistemi mori emrin Sistemi Ndërkombëtar i Njesive* S1$ Sistemi S1 është themeluar në vitin &8< nga 4onferen#a e 'ërgjithshme e &&5të e 'eshave dhe Masave .C='M/: "Sistemi Ndërkombëtar i Njësive* S1* është sistemi i lidhur i njësive i adoptuar dhe rekomanduar nga C=M'"$ Sistemi S1 përbëhet nga shtatë njësi bazë të #ilat bashkë me njësitë e rrjedhura formojnë një sistem të lidhur të njësive$ 'ërve> kësaj* janë pranuar disa njësi të tjera jashtë sistemit S1 për përdorim me njësitë S1$
S'
Njesite Baze S'
Njesite e jedh!ra S'
Njesite e jedh!ra S'
Njesite e pran!ara jashte sistemit S'
re*kset e sistemit S'
Njesite Elektrike Baze + te jedh!ar
Nje amper eshte rr%ma e #ila po te kaloje ne Nje per#aktohet si te diferen#a d%volt per#jellesa infinit gjate te poten#iale vendosur nje Nje tesla midis d% larg* pikave ne nje per#jelles me r%me & eshte meter shkakton for#en prej (&<57 njuton densiteti amper kur fuqia konsumuar midisd% pikavei fluksit per meter gjatesi ne te d% per#jellesit$ magnetik kur Njesite Elektrike eshte & ?att nje fluks magnetik prej Njesite Baze Elektrike Njesite e Rjedhura Elektrike nje Nje?eber farad eshte Rezistenca [] pershkon & i nje kapa#iteti Fluksi magnetik [W] meter kuadrat i #ili Rryma [A] kondesatori
F.E.M [V]
!ensiteti i "luksit magnetik [#]ngarkohet me $ndukti%iteti [&] ngarekese & kulon Nje henri eshte 'a(aciteti [F] kur ne terminalet e tij eshte induktiviteti zbatohet njeku tension i nje qarku & voltfem & induktohet
volt nese ne te Nje @hm eshte rezisten#a qe lejon kalimin e rr%mes nje r%ma ndr%shon ?eber eshte magnetik qe pershkon nje spire amper kur ne tefluksi aplikohet nje diferen#e poten#iali njedhe volt prodhon nje fem & prej &!3s volt kur k% fluks bie ne zero ne men%re kostante per nje sekonde
&emperat!ra A Shkallet e &emperat!res A Shkalla Cel#i!s B ,beshtetet ne dy pikat *zike te gjendjes se -jit ./Cngrirje dhe 0.. /C av!llimi
A Shkalla 1elvin ose shkalla absol!te B ,beshtetet ne temperat!ren zero absol!te 234506 B t90 / °C = T90/K - 2!"#$
/C
Standartet e ,atjes A ezisten#a pre#ize $ A 7or#at Elektromotore$ A B!rime tensioni $ A B!rime rryme$ A Bobinat$ A 1ondesatoret
ezisten#a pre#ize
8eston 7E, Element
B!rime tensioni$B!rime rryme$ 7E,
1lasi*kimi i Standarteve te ,atjes Standartet
,etodat e ,atjes A Sipas veprimeve qe kryhen per te mare rez!ltatin e matjes B Matje %irekte" ez!ltati meret drejtperdrejt nga tregimi i 'nstr!mentit ,atja e tensionit $ rymes$ rezisten#es me ommetra etj B Matje &ndirekte" ez!ltati meret nga llogaritjet d!ke dit!r lidhjen "!nksionale ,atja e "!qise k!r matet ryma dhe tensioni B Matje te 'erseritura" ez!ltati meret pasi jane kryer matje te perserit!ra direkte ose indirekte dhe zgjidhet nje sistem ek!a#ionesh
,etodat e ,atjes sipas rin#ipit te ,atjes !irekte
!i"erenciale
Met*dat Matje%e
Met*dat 'rahasuese Nuleare
'rahasuese
)e%endesimit
Sipas prin#ipit dhe pjesmarjes se njesis se matjes B Medoda te Matje(e %irekte" Ne pro#esin e matjes n!k mer pjese njesia e matjes ®imet e instr!mentave per#aktojne madhesin e panjoh!r
B Medodat e Matje(e Krahasuese Ne pro#esin e matjes mer pjese njesia e matjes 9to ndahen:
A Metoda Diferenciale" ,atet di"eren#a midis madhesis se panjoh!r , dhe madhesis se njoh!r , .
∆ M = M x − M o E;
E.
∆,
erpikmeria e matjes eshte me larte sa me vogel te jete
A Metoda Nuleare. Ne kete metode di"eren#a ∆, behet e barabarte me zero ∆,<. pra ,;<,.
E;
E.
B ,adhesia e njoh!r ,. eshte e ndrysh!eshme B erpikmeria e instr!mentit n!k ndikon ne matje B Saktesia e metodes varet nga saktesia
A Medoda Zevendesimit " Sipas kesaj metode madhesia e panjoh!r zevendesohet ne aparat!ren e matjes me nje madhesi te njoh!r dhe te ndrysh!eshme te te njejtes natyre Ne kete rast ndryshohet madhesia ,. derisa mbi instr!ment te kemi te njejtin e"ekt si edhe madhesia e panjoh!r , ;
B Saktesia e motedes varet nga saktesia e madhesis se njoh!r 'nstr!menti n!k ndikon ne saktesin e matjes
1lasi*kimi i %abimeve +aimet $nstrimentale '*nsumi +aimet nga Vetiak ,*zici*ni 0hka1et e +aimi nga +aime%e Fakt*ret e -ashtem
+aimet Met*dike
+aimet +aimet nga e ,andjeshmeria e/imit
)hka*et e +a,ime(e A +a,imet &nstrumentale$ shkaktohen nga te metat konstr!ktive dhe teknologjike A +a,imet Metodike shkaktohen nga te metad dhe leshimet e metodes se matjes %abimet metodike pergjithesisht shaqen k!r perdoren metoda indirekte te matjes A +a,imet nga Konsumi .etiak i aparatit mates i #ili k!r "!tet ne skemen e matjes ndryshon regjimin e saj A +a,imet e leimit ne aparatin analog varen nga menyra e perkatitjes se shkalles se instr!mentit A +a,imi nga andjeshmeria sh"aqet k!r perdoren metodat krahas!ese te matjes A +a,imet nga 1aktoret e jashtem$ si# jane temperat!ra$ "!shat e jashteme elektrike dhe magnetike A +a,imi nga oicioni i vendosjes se instr!mentit ne instr!mentat analoge Si rez!ltat e zhvendosjes se qendres se
1lasi*kimi i %abimeve sipas k!shteve te p!nes +aimet $nstrimentale +aimet nga '*nsumi ,*zici*ni Vetiak
Gabimet Suplementare
0hka1et e +aimi nga +aime%e Fakt*ret e -ashtem
+aimet Met*dike
+aimet +aimet nga e ,andjeshmeria e/imit
Gabimet Kryesore
1lasi*kimi i %abimeve sipas menyres se Gabime sh"aqjes Sistematike Ne se perseritet matja e te njejtes madhesi te panjoh!r ne k!shte praktikisht te njejta$ metode dhe aparat!re$ gabimet mbeten kostante ne madhesi dhe ne shenje ose ndryshojne sipas nje ligji te njoh!r k!r ndryshojne k!shtet Gabimet e Rastit Ne se perseritet matja e te njejtes madhesi te panjoh!r ne k!shte praktikisht te njejta$ metode dhe aparat!re$ gabimet ndryshojne ne menyre te paparashik!ar ne madhesi dhe ne shenje
1lasi*kimi i %abimeve sipas menyres se njohjes Ne varsi te men%res se njohjes se gabimit matjet ndahen ne Laboratorike dhe Teknike
Ne Matjet Laboratorike gabimet njehen ne shenje dhe vlere. Ne Matjet Teknike gabimet njehen si kufi dhe pa shenje
%abimet 9bsol!te$ elative dhe te e"er!ara A
+a,imi 3,solut *uhet di1erenca algje,rike midis reultatit te matjes M dhe (leres se (ertete te kushteuar Mo"
+a=M-Mo A A
A
+a,imi a,solut i ,esueshem kur ne llogaritje erdoret e (erteta e kushteuar" +a,imi a,solut i dukshem ne llogaritje erdoret e mesmja arithmetike Ma +ai=Mi-Ma" +a,imi a,solut me shenje te kundert erku4ohet si korigjimi δ = −Ga = Mo − Mx
+a,imi 5elati( A +a,imi 5elati(" 'er1a*son raortin
midis +a dhe (leres krahasuese *e erdoret ne llogaritjen e +a" Kjo (lere mund te jete e (erteta Mo ose Gai Mxi − Ma Ma" Ga Mx − Mo 100 = 100 Grl = Grl =
Mo
100 =
Mo
100
Ma
Ma
+a,imi i 5e1eruar
A +a,imi i 5e1eruar " 'er1a*son raortin e +a dhe (leres nominale Ga aaratit Mx Mo te shkalles se 100 100 Grf =
Mn
=
−
Mn
erpikmeria e matjes + erpikmeria e aparatit A 'erikmeria e matjes ercaktohet
nga ga,imi a,solut dhe nga ai relati( ndersa A 'erikmeria e aaratit ercaktohet nga ga,imi i re1eruar
1lasa e 9paratit A Klasa e aaratit ercaktohet nga ga,imi
maksimal kr6esor i re1eruar er te gjitha (lerat numerike kr6esore te shkalles se aaratit Gam K = Grfm = 100 Mn
Klasat e aarate(e strandartiohen 00#7 0"02 0"0$ 7 0"# 70"27 0"$7 #"07 #"$7 2"$
7!sha e 9parateve Elektromekanike
+a,imet komlekse A 'er aaratet integrues dhe ata
numerike er1shire 8rat dhe Komesatoret ero e te cile(e ndr6shon (ahdimishte nuk mund te erdoret ga,imi i re1eruar +a,imi komleks a,solut ercaktohet Gak = Go + NMx si Komonentja e are *uhet +a, additi( ndersa e d6ta +a,Grlk ≈ ( Go + N )% Mx multilikati(" +a,imi relati( komleks eshte
+a,imet komlekse =rk
=ak
NM
=o M
Gak = Go
+ NMx
Go
Grlk ≈ ( Mx
M +
N )%
7!sha e 9parateve