İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Ders Notları

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIK ÖĞRETİM FAKÜLTESİ

İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Ders Notları

Daha fazla bilgi için ; mintshare.blogspot.com

2

Ünite – 1 ( İş ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Genel Bilgiler ) 1) İş sözleşmesinin tarafları arasındaki hukuki ilişki, işveren adına ve hesabına iş görmesine yol açarak işçiyi işverene bağımlı kılar. Buna öğretide tabiiyet denir. 2) İşçinin bağımlılığı teknik, hukuki ve ekonomik olarak ifade edilir. Teknik Bağımlılık : İşin yapılması ile yürütüm biçimi ve koşulları yönündendir. Hukuki Bağımlılık : İşverenin gözetimi ve yönetimi eş deyişle otoritesi altında iş görülmesidir. Ekonomik Bağımlılık: İşçinin iş görmesi karşılığında işverenden sürekli ve düzenli gelir elde etmesidir. 3) Sanayi devrimi XVIII. yy sonlarında İngiltere’de ortaya çıkmıştır. 4) Dünyadaki ilk devlet müdahalesi, 1802 yılında İngiltere Dokuma Sanayinde çalışan çocuk işçilere yöneliktir. 5) 1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi ve 1869 Maadin Nizamnamesi, maden işçilerine yöneliktir. 6) İlk Medeni Kanun, 1877 Mecelle’dir. 7) 1909 Tatil-i Eşgal Kanunu, çoğalan işçi eylemlerini yasaklamıştır. 8) Cumhuriyet döneminde bireysel iş ilişkileri ilk kez Borçlar Kanununun hükümleriyle düzenlenmeye başlamıştır. 9) Devletin çalışma yaşamına ilk müdahalesi, 1921 Zonguldak Ereğli Kömür Tozları Kanunu ile olmuştur. 10) 1926 - Borçlar Kanunu, bireysel iş ilişkilerini düzenleyen ilk kanundur. 1930 - Umumi Hıfzısıhha Kanunu, kadın ve çocuk işçilere yönelik kanundur. 1936 yılında 3008 Sayılı I.İş Kanunu kabul edilmiştir. 1953 Basın İş ve Deniz İş Kanunu 1967 yılında 931 sayılı II.İş Kanunu kabul edilmiştir. 1971 yılında 1475 sayılı III.İş Kanunu kabul edilmiştir. 2003 yılında 4857 sayılı IV.İş Kanunu kabul edilmiştir. 11) İş hukukuna temel olan ilkeler; - İşçinin korunması ilkesi - İşçiyi koruma ve yardım - İşçinin kişiliğinin tanınması - İşçinin yönetime katılması - Bireysel hukukun toplu hukuka dönüşmesi - Toplu iş hukukunda tarafların özerkliği - Nisbi emredici hukuk kuralları - İşçi lehine yorum ilkesi

Ünite – 2 ( İş Hukukunun ve 4857 Sayılı İş Kanunu’nun Uygulama Alanı ) 1) Genel Kanunlar; Anayasa, Borçlar Kanunu, Medeni Kanun, Maden Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu, Belediyeler Kanunu, İcra-İflas Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Ulusal Bayram ve Genel Tatiller hakkında kanun 2) Özel Kanunlar; İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu, Sosyal Sigortalar Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu, 4447 sayılı kanun (İşsizlik Sigortası), Sendikalar Kanunu, Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu, Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu 3) Örf ve Adet Hukuku; Ara dinlenmesi, saklı haklar, gece çalışması ve tarımda uygulanır. 4) 4857 sayılı İş Kanununun Uygulanmayacağı Yerler; - Deniz ve hava taşıma işleri (gemi kaptanı, makinist, pilot, hostes) - 50 ve daha az işçi çalıştıran tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri - Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarım ile ilgili yapı işleri - Bir ailenin üyeleri ve 3.dereceye kadar hısımları arasında evlerde el sanatlarının yapıldığı işler - Ev hizmetleri - Sporcular - Rehabilite edilenler - 507 sayılı esnaf ve küçük sanatkarlar kanunun 2.maddesine uygun 3 kişinin çalıştığı iş yerleri - Çıraklar 5) 4857 sayılı İş Kanunun Uygulanacağı Yerler; - Tarım Sanatları - Tarım, alet, parça ve makinelerin yapıldığı atölye ve fabrikalar - Tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri - Halka açık park ve bahçe işleri - Kıyılarda veya liman iskelelerde gemiden karaya, karadan gemiye yapılan yükleme ve boşaltma işleri - Su ürünü üreticileri - Havacılığın bütün yer tesislerinde çalışanlar

3 - Zirai mücadele pilotları 6) Bir işyeri kuran, devralan, çalışma konusunu değiştiren veya kapatan işveren bu durumu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın işyerinin bulunduğu bölge müdürlüğüne en geç 1 ay içinde bildirmek zorundadır.

Ünite – 3 ( İş İlişkisinin Kurulması ) 1) Nitelikleri bakımından en çok 30 iş günü süren işler süreksiz iş sözleşmesidir. Daha uzun süren işler ise, sürekli iş sözleşmesidir. 2) Bir sınıfın boya-badanası, ufak tefek tamirat işleri süreksiz iş sözleşmesidir. 3) Yapılan iş sözleşmesinde 10 gün, 2 ay, 1 yıl, 3 yıl gibi bir süre açıkça belirtilmişse veya bir bostandan karpuzların toplanması için yapılan iş sözleşmesi, belirli süreli iş sözleşmesidir. 4) Sözleşmede herhangi bir süre konulmamışsa ve durumdan da anlaşılamıyorsa belirsiz süreli iş sözleşmesidir. 5) Kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı Kısmı Süreli bir iş sözleşmesidir. 6) Çağrı üzerine çalışmaya dayalı iş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi taraflarca kararlaştırılmamışsa, haftalık çalışma süresi 20 saat kararlaştırılmış sayılır. 7) Deneme süresi en çok 2 aydır. 8) Geçici iş ilişkisi gerektiğinde en fazla 2 defa yenilenir. 9) İş sözleşmesinde ehliyet kavramı Medeni Kanunda düzenlenmiştir. 10) Yazılı yapılması gereken iş sözleşmesi türleri; Takım Sözleşmesi, Toplu İş Sözleşmesi, Çıraklık Sözleşmesi, Çağrı üzerine çalışmaya dayalı iş sözleşmesi ve Süresi 1 yıl veya daha uzun süreli iş sözleşmeleri 11) İşverenler 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları işyerlerin özürlü, eski hükümlü çalıştırmak zorundadır. Kamu Sektörü : %4 Özürlü, %2 Eski Hükümlü, %1 Terör Mağduru Özel Sektör : %3 Özürlü 12) Geçici askerlik veya kanuni bir görev nedeniyle işten ayrılan işçilerin iş sözleşmeleri hemen sona ermez. 1 yıl kıdemi varsa 2 ay askıda kalır. Kıdem arttıkça askıda kalma süresi de artar; ancak en çok 90 gündür. 13) Geçici askerlik veya kanuni bir görev nedeniyle ayrılan işçinin sözleşmesi sona ererse, 2 ay içinde başvurması halinde işveren bu işçiyi işe almak zorundadır. Almazsa 3 aylık ücret tutarında tazminat öder. 14) Hastalanan gazetecinin iş sözleşmesi 6 ay süre ile feshedilemez. İşten ayrılan gazeteci fesihten itibaren 1 yıl içinde iyileşirse eski işine dönebilir. 15) İşçinin borçları; Çalışma borcu, Sadakat borcu, Disiplin borcu İşverenin borçları; Ücret ödeme borcu, İş sağlığı ve güvenliği tedbirleri alma borcu, İşe uygun işçi çalıştırma borcu, İş nedeniyle zarar gören işçiye ait alet, taşıt ve hayvanları tazmin borcu, Eşit davranma borcu, İşçinin buluşlarından ötürü ödeme yapma borcu

Ünite – 4 ( iş İlişkisinin Ücret Yönünden Düzenlenmesi ) 1) Ücret sistemleri içerisinde en eski ve en yaygın olanı, zamana göre ücret sistemidir. 2) Parça sayısı, büyüklük, uzunluk veya ağırlık gibi birimlere göre belirlenen ücret sistemine Akort Ücret denir. 3) Akort ücretin en çok uygulanan şekli parça başına ücrettir. 4) İşçinin yaptığı işin miktarına bağlı maktu veya yüzde olarak ödenen ücrete Komisyon Ücret denir. 5) İşçinin sattığı tencere başına %10 alması komisyon ücrettir. 6) Yüzde usulü ücret; otel, lokanta, eğlence yerleri gibi hizmet sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinde uygulanır. 7) Götürü Ücret; yapılan işin sonucuna göre belirlenen bir ücret sistemidir. 8) Götürü ücrette yapılması gereken bir iş ve işin karşılığında belirlenmiş bir ücret söz konusudur. Örneğin; bir apartmanın çevre düzenlemesi için peyzaj firmasıyla anlaşması. 9) Ücretin para yerine işverene ait veya işveren tarafından gösterilen mağazalarda alışveriş imkanı sağlayan fişler ve kuponlar verilerek ödenmesi TRUCK SİSTEMİ’dir. 10) Asgari Ücret, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile belirlenir. 11) Asgari Ücret, en geç 2 yılda bir belirlenir. 12) Kanuni ipotek hakkı Medeni Kanunda düzenlenmiştir. Yapı işlerini korumayı amaçlamıştır. 13) İşçi ücretinden yapılacak kesintiler 1 ayda 2 gündelikten fazla olamaz.

4

Ünite – 5 ( İş İlişkisinin Zaman Bakımından Düzenlenmesi ) 1) Haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. 2) Ağır vasıta kullananların günlük çalışma süresi 9 saati geçemez. 3) Telafi çalışmasını işveren 2 ay içinde günlük çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde en çok 3 saat yaptırabilir. 4) 4 saat (dahil) ve daha kısa süreli işlerde 15 dakika 4 saatten fazla 7,5 saate kadar (dahil) 30 dakika 7,5 saatten fazla süreli işlerde 60 dakika ara dinlenme verilmek zorundadır. 5) Günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz. 6) İşçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez. 7) Hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerini yapacak olan işçiler, bu işlerden en çok 2 saat daha çalıştırılabilir. 8) Hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde ücret saat başına düşen tutarın %50 yükseltilmesiyle ödenecektir. 9) Fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarın %50 yükseltilmesiyle ödenir. 10) Fazla sürelerle çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarın %25 yükseltilmesiyle ödenir. 11) Genel sebeplerle fazla çalışmada işçi zamlı ücret yerine; Fazla çalıştığı her saat karşılığı 1 saat 30 dakika, Fazla sürelerle çalıştığı her süre karşılığı 1 saat 15 dakika serbest zaman olarak kullanabilir. 12) Genel sebeplerle fazla çalışmada işçinin onayı gerekir ve 1 yılda 270 saati geçemez. 13) 1 yıldan 5 yıla kadar kıdemi olanlara en az 14 gün 6 yıldan 14 yıla kadar kıdemi olanlara en az 20 gün 15 yıl ve daha fazla kıdemi olanlara en az 26 gün ücretli yıllık izin verilir. 14) 18 veya daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olmayacaktır.

Ünite – 6 ( İş İlişkisinin Kişiler Bakımından Düzenlenmesi ) 1) 15 yaşını doldurmuş 18 yaşını doldurmamış işçilere genç işçi denir. 2) 18 ve daha küçük işçileri çalıştıran işveren doktor raporu almalı ve 6 ayda bir yeniletmelidir. 3) Okula devam eden çocuklar günde en çok 2 saat, haftada 10 saat çalıştırılabilirler. 4) Okula gitmeyen çocuklar günde en çok 7 saat, haftada 35 saat çalıştırılabilirler. 5) Okula gitmeyen ve 15 yaşını doldurmuş işçiler günde en çok 8 saat, haftada 40 saat çalıştırılabilirler. 6) Kadın işçiler yer altı ve su altı gibi işlerde çalıştırılamazlar. 7) Kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını emzirebilmesi için günde 1,5 saat süt izni verilir.

Ünite – 7 ( İş İlişkisinin Son Bulması ) 1) İş sözleşmesinin hükümsüzlük yaptırımlarından birisi de iptal edilebilirliktir. İş sözleşmesinin hata, hile, ikrah, gabin altında yapılması halinde sözleşme 1 yıl içinde iptal edilebilir. 2) Sona eren iş sözleşmesi 1 yıl ya da daha uzun süreli ise en çok 1 yıl uzar. 1 yıldan daha kısa süreli iş sözleşmesi ise, süresi kadar uzar. 3) İşçi bildirimli feshin geçerli olmadığı iddiası ile 1 ay içinde İş Mahkemesine dava açabilir. Mahkeme kararını 2 ay içinde verir. 4) Bildirim şartlarına uyulmaksızın yapılan fesih usulsüz bildirimli fesihtir. 5) İşçinin işveren hakkında bir şikayette bulunması veya işveren aleyhine dava açması ya da şahitlik yaptığı için iş sözleşmesinin sona erdirmesi gibi haller, iş sözleşmesinin kötü niyetli feshidir. 6) Toplu işçi çıkarmanın ölçüsü; 20 işçi – 100 işçi arası en az 10 işçi 101 işçi – 300 işçi arası en az çalışanların %10’u 301 işçi ve daha fazla en az 30 işçi 7) Toplu işçi çıkarmak isteyen işveren bunu en az 30 gün önceden T.İ.K.’na ve bölge müdürlüğüne bildirmek ve işyerinde ilan etmek zorundadır. 8) İş sözleşmesi son bulan işçinin işyerinden ayrılırken alacağının kalmadığını gösteren ve işveren tarafından alınan belgeye İbraname denir.

5

Ünite – 8 ( Sendikaların Kurulması ve Yönetilmesi ) 1) 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu 25.06.2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 2) Sendikalar veya konfederasyonlar hazırladıkları tüzüklerini ve diğer belgelerini valiliğe vermekle tüzel kişilik kazanırlar. 3) Genel Kurul Türleri; İşçi Sendikası Şubesi Genel Kurulu, İşçi Sendikası Genel Kurulu, İşveren Sendikası Genel Kurulu, İşçi,İşveren Konfederasyonu Genel Kurulu 4) Tüzel kişiliğin kazanılmasından sonra 6 ay içinde yapılan genel kurul toplantısına İlk Genel Kurul toplantısı denir. 5) Genel Kurulun Görevleri; Organların seçimi, Tüzük değişikliği, Yönetim ve denetleme kurulu raporlarının görüşülmesi, Bütçenin kabulü, Konfederasyonlara üye olma ve çekilme, Şube açma ve kapama birleştirme 6) Konfederasyonların yönetim kurulu en az 5, en çok 29 üyeden oluşur. 7) Atanacak sendika temsilcisinin sayısı, işyerindeki tüm işçilerin sayısına göre belirlenir. 50’ye kadar 1 Temsilci 51-100’e kadar 2 Temsilci 101-500’e kadar 3 Temsilci 1001-2000’e kadar 6 Temsilci 2001 ve 8 Temsilci Ünite 1 ile 8 arası ara sınav konularına aittir.

Ünite – 9 ( Sendika Üyeliği ve Güvencesi ) final başlar 1) Genel Müdür, işçi sendikasına üye olamaz. 2) İşveren sendikasına işverenin ödeyeceği aylık üyelik aidatı miktarının üst sınırı, işyerinde işçilere ödenen günlük çıplak ücretlerin toplamıdır. 3) İşçi Sendikası Üyeliğinin Kazanılması; 1. Ayırt etme gücüne sahip (mümeyyiz) ve Ergin olmak 2. Üye kayıt fişini doldurmak 3. Sendika yetkili organı tarafından üyeliğin kabulü 4) Mümeyyiz (aklı başında) olmak koşulu ile 16 yaşını doldurmamış kimseler ancak kanuni temsilcilerin yazılı izniyle sendika üyesi olabilirler. Oy kullanmak için de 16 yaşını doldurmak gerekir. 5) İşçi sendikası üyeliğinin kazanabilmesi için, işçinin 5 nüsha olarak doldurup imzaladığı ve notere tasdik ettirdiği üye kayıt fişini sendikaya vermesi gerekir. 6) Üyelik başvurusu üzerine sendikanın yetkili organı olumlu veya olumsuz kararını en çok 30 gün içinde vermek zorundadır. 7) İşveren Sendikasının Üyeliğinin Kazanılması; 1. İşveren sendikasına üye olma hakkını kullanmaya ehil olmak 2. Üye kayıt fişinin sendikaya verilmesi 3. Sendika yetkili organı tarafından üyeliğin kabulü 8) İşveren sendikası üyeliğinin kazanılabilmesi için işveren sendikasına üye olabileceklerce 3 nüsha üye kayıt fişinin doldurulup imzalanması ve sendikaya verilmesi yeterlidir. Notere tasdik edilmesine gerek yoktur. 9) İşveren sendikasına üyelik, sendika tüzüğünde belirlenen yetkili organın kabulü ile kazanılır. 10) Üyelik Borçları; 1. Sendika Düzenine Uymak 2. Yöneticilik ve Temsilcilik Görevlerinin Tanıdığı Yetkileri Kötüye Kullanmamak 3. Üyelik Aidatını Ödemek (En önemli borç) 11) Sendikalara askeri şahısların üye olamayacağı belirtilmiştir. 12) İşçi sendikası üyesi işçinin geçici olarak işsiz kalması sendika üyeliğini etkilemez. 13) Sendikanın faaliyet alanı içinde kalmak şartı ile başka bir işe geçmesi sendika üyeliğini etkilemez. 14) Askerliği meslek edinmemiş askeri şahısların Sendikalar Kanununa göre sahip bulundukları hak ve borçlar silah altında bulundukları süre içinde askıda kalır. 15) Üyeliğin Kendiliğinden Sona Ermesi; 1. Sendika üyesi olabilmek için gerekli koşulların kaybedilmesi 2. İşçi niteliğinin kaybedilmesi 3. İşveren veya işveren vekili niteliğinin kaybedilmesi 4. İşçilerin işkolunu değiştirmesi 5. Yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı veya toptan ödeme alarak işten ayrılması

6 6. Gerçek kişinin ölümü veya gaipliğine karar verilmesi, tüzel kişiliğin feshi (dağıtma) veya infisahı (dağılma) halinde kendiliğinden sona erer. 16) Üyelikten çekilme notere başvurma tarihinden itibaren 1 ay sonra geçerli olacaktır. 17) Sendika veya Konfederasyon üyeliğinden çıkarılma konusunda karar verecek yetkili organ Sendika Genel Kurulu’dur. 18) Yetkili organın çıkarma kararına karşı üye veya işyerinin bağlı bulunduğu bölge müdürlüğü, kararın bildirilmesinden itibaren 30 gün içinde iş davalarına bakmakla görevli mahalli mahkemeye itiraz edebilir. 19) Sendikaların konfederasyonlara üye olabilmeleri, sendika genel kurulu kararına bağlıdır. 20) İşverenin ayrım yapması halinde farklı muameleye tabi tutulan işçinin 1 yıllık ücreti tutarından az olmayan sendikacılık tazminatı hükmedilir.

Ünite – 10 ( Sendikaların Faaliyetleri, Mali Yapısı, Denetimleri ve Son Bulmaları ) 1) Çalışma Yaşamına İlişkin Faaliyetler; 1. Toplu iş sözleşmesi akdetmek 2. Yargı organlarına başvurmak 3. Husumete ehil olmak 4. Grev ve Lokavta karar vermek ve idare etmek 2) Sosyal Faaliyetler; 1. Üyelerine ve mirasçılarına adli yardımda bulunmak 2. Toplanan kurullara temsilci göndermek 3. Kurs ve konferanslar tertiplemek 4. Nakit mevcudun %5’ini aşmamak kaydıyla sandıklara Kredi vermek 5. Nakit mevcudun %10’unu aşmamak kaydıyla kooperatiflere kredi vermek 6. Teknik ve mesleki eğitim tesisleri kurmak 7. Nakit mevcudun %40’ını aşmamak kaydıyla Sınai ve iktisadi teşebbüslere yatırım yapmak 8. Nakit mevcudun %25’ini aşmamak kaydıyla Sağlık ve rehabilitasyon tesisleri kurmak için yardımda bulunmak 9. Grev ve Lokavt sırasında üyelere yardım etmek 3) Sendikaların Gelirleri; 1. Üyelik ve Dayanışma Aidatı (En önemli gelir kaynağı) 2. Eğlence, konser gibi faaliyetlerden elde edilen gelirler 3. Bağışlar 4. Mal varlığı gelirleri, mal varlığı değerlerinin devir, temlik ve satışından doğan kazançlar 4) Türkiye Cumhuriyeti’nin üyesi bulunduğu kuruluşlardan başka dış kaynaklardan Bakanlar Kurulu’ndan izin alınmadıkça sendika ve konfederasyonlar yardım kabul edemezler. 5) Sendika ve konfederasyonlarda denetleme yetkisi Genel Kurul’a aittir. 6) Dış Denetim, Anayasanın 108. maddesine göre Devlet Denetleme Kurulu ve Başbakanlık tarafından yapılabilinir. 7) Dernekler Kanununa göre, tüzükte gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediği, defterlerin ve kayıtların mevzuata uygun olup olmadığı hususlarında İçişleri Bakanı ve Mülk İdare Amiri Genel Denetim yapabilirler. 8) Sendikaların Faaliyetlerinin Durması; 1. Tüzük ve belgelerin kanuna aykırı veya eksik olması 2. Dış kaynaklardan izinsiz yardım ve bağış alınması 3. Yasaklanmış kişilere görev verilmesi 4. Kapatmayı gerektiren bir suç nedeniyle dava açılması 9) Kendiliğinden Sona Erme (İnfisah) 1. Borçlarını ödeyemeyecek kadar yoksullaşma (acze düşme) 2. Yönetim Kurulunun kurulamaz hale gelmesi 3. Genel Kurulun üst üste iki kez olağan şekilde toplanamaması 10) Sona eren bir sendikanın mal varlığının üyesi bulunduğu konfederasyona devredilebilmesi için gerçekleşmesi gereken koşul, Sendikanın mal varlığının tüzükle veya feshe kadar veren genel kurul kararı ile Sendikalar Kanunu’na göre kurulmuş aynı nitelikteki bir kuruluşa bırakılmamasıdır.

7

Ünite – 11 ( Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması, Hükümleri ve Uygulama Alanı ) 1) Toplu iş sözleşmesinin işçi tarafı mutlaka bir işçi sendikası olmalıdır. İşveren tarafı ise, bir işveren sendikası olabileceği gibi sendika üyesi olmayan bir işveren de olabilir. Toplu iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması zorunludur. Genel kural olarak süresi 1 yıldan az 3 yıldan fazla olamaz. Ancak faaliyetleri bir yıldan az süren işlerde, durumun gereği olarak süresi bir yıldan kısa toplu iş sözleşmeleri yapılabilir. Toplu iş sözleşmesi imzalandıktan sonra sürenin uzatılması, kısaltılması ve süre bitmeden toplu iş sözleşmesinin sona erdirilmesi söz konusu olamaz. 2) Kanunda öngörülen oranlardan fazla özürlü veya eski hükümlü çalıştırma işyerine işçi alımında daha önceden o işyerinde çalışıp ayrılanlara öncelik verme iş sözleşmesinin yapılmasına ilişkin normatif hükümlere örnek olarak verilebilir. 3) Ücret, fazla çalışma, prim, ikramiye, sosyal yardımlar, izinler, çalışma süreleri ile ilgili hükümler de iş sözleşmesinin muhtevasına ilişkin normatif hükümlere örnektir. 4) Sendika temsilcilerine oda tahsisi, sendika duyurularının nerede, nasıl yapılacağının kararlaştırılması, izin ve disiplin kurullarının oluşturulması, uyuşmazlık hallerinde uzlaştırma kurulları oluşturulması veya özel hakeme başvurulması konularına ilişkin hükümler borç doğuran hükümlere örnektir. 5) Bir toplu iş sözleşmesinin yapılmasında belirli aşamalardan geçilmesi gerekir. Öncelikle yetkili bir işçi sendikası olmalıdır. Yetki aşamasından sonra toplu görüşmeye çağrı ve arkasından toplu görüşme aşamasına geçilir. Bu aşamada taraflar anlaşırsa toplu iş sözleşmesi imzalanır. Anlaşma olmadığı takdirde arabuluculuk aşamasına geçilir. Arabulucu tarafları uzlaştırmayı başarırsa yine toplu iş sözleşmesi imzalanır. Aksi takdirde grev ve lokavtın serbest olduğu hallerde grev ve lokavt uygulanabilir. Grev ve lokavtın yasak olduğu hallerde ise, kanuni hakem müessesesi devreye girer, uyuşmazlığı çözerek toplu iş sözleşmesini meydana getirir. 6) İşçi sendikalarının işyeri ve işyerlerini kapsayacak toplu iş sözleşmesi yapma yetkisine sahip olabilmeleri için iki koşulun aynı anda gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu koşullardan ilki, işçi sendikasının kurulu bulunduğu iş kolunda çalışan işçilerin ülke çapında en az %10’unu (tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık iş kolu hariç) kendi üyesi olarak kaydetmiş olmasıdır. 7) Toplu iş sözleşmesi varsa, yeni toplu iş sözleşmesi için yetki işlemlerine yürürlükteki toplu iş sözleşmesinin bitiminden önceki 120 gün içinde başlanabilir. 8) Toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen işçi sendikası Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurarak yetkili olduğunun tespit edilmesini ve buna ilişkin yetki belgesinin kendisine verilmesini ister. Bu nedenle Çalışma Bakanlığı bazı incelemelerde bulunur. Başvuru tarihinden itibaren 6 işgünü içinde bu incelemeler tamamlanır ve sonuç bildirilir. 9) Yetki itirazları, sebep de göstermek suretiyle tespit yazısının kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde işyerinin bağlı olduğu Bölge Müdürlüğünün bulunduğu yerdeki iş davalarına bakmakla görevli mahkemeye yapılır.

Ünite – 12 ( Toplu İş Uyuşmazlığı ve Barışçı Çözüm Yolları ) 1) Geçerli bir sebep yokken işverenin iş sözleşmesini feshetmesi, kıdem tazminatını eksik ödemesi veya hiç ödememesi, ücretlerden kanuna aykırı kesintiler yapması bireysel iş uyuşmazlıklarına örnektir. 2) Hak uyuşmazlığı, adından da anlaşılacağı üzere taraflardan birinin diğer tarafın bir hakkını ihlal etmesi yüzünden çıkan ve çözüm tarzını, aralarındaki ilişkileri düzenleyen sözleşmede ya da mevzuatta bulan uyuşmazlıktır. İşverenin işçiye ücret ödememesi veya işçinin işverenin makinesine zarar vermesi hak uyuşmazlıklarına örnektir. 3) Ücretlerin artırılması, çalışma sürelerinin azaltılması menfaat uyuşmazlıklarına örnektir. 4) Mücadeleci ve güce dayanan çözüm yolları olarak grev ve lokavt uygulamaları gösterilebilir. Barışçı çözüm yollarının en çok kullanılanı ise, uzlaştırma, tahkim ve arabuluculuk yöntemleridir. 5) Barışçı Çözüm Yolları sıralaması şu şekildedir: Eda Davası – Yorum Davası – Özel Hakem 6) Yorum davalarında tarafların iş mahkemesi kararını temyiz etmesi durumunda Yargıtay 2 ay içinde karar verir. 7) Arabulucunun görev süresi 15 gündür. Tarafların anlaşmaması ile bu süre en çok 6 iş günü daha uzatılabilir. 8) Grev ve lokavtın yasaklandığı veya hükümetçe ertelendiği durumlarda, taraflar anlaşamadıkları takdirde uyuşmazlık kanuni hakem müessesesi olan Yüksek Hakem Kuruluna intikal ettirilecektir. 9) Grev oylaması sonucunda grevin uygulanmamasına karar verilmişse, uyuşmazlığın tarafı olan işçi sendikası 15 gün içinde işveren tarafla anlaşmak veya uyuşmazlığı Yüksek Hakem Kuruluna intikal ettirmek zorundadır.

8

Ünite – 13 ( Toplu İş Uyuşmazlıklarının Grev ve Lokavtla Çözümü ) 1) Lokavt, işyerinde faaliyetin tamamen durmasına sebep olacak tarzda işveren veya işveren vekili tarafından kendi teşebbüsü ile veya bir işveren kuruluşunun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasıdır. 2) Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması ve işçi sendikasının grev kararı alması halinde TİSGLK hükümlerine uygun olarak yapılan lokavt, kanuni lokavttır. 3) Grev ve Lokavt kararının karşı tarafa tebliğ edilmesinden itibaren 60 gün içinde ve karşı tarafa noter aracılığı ile 6 işgünü önce bildirilecek tarihte uygulamaya konabilir. 4) Grevin Sürekli Olarak Yasaklandığı Haller; 1. Can ve mal kurtarma işlerinde 2. Cenaze ve tekfin işlerinde 3. Su, elektrik, havagazı, termik santralarını besleyen linyit üretimi, tabii gaz ve petrol sondajı, üretimi, tasfiyesi, dağıtımı, üretimi nafta veya tabii gazdan başlayan petrokimya işlerinde 4. Banka ve noterlik hizmetlerinde ve 5. Kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye, şehir içi deniz, kara ve demiryolu ve diğer raylı toplu yolcu ulaştırma hizmetlerinde grev ve lokavt yapılamaz. 6. İlaç imal eden işyerleri hariç olmak üzere, aşı ve serum imal eden müesseselerde, hastane, klinik, sanatoryum prevantoryum, dispanser ve eczane gibi sağlıkla ilgili işyerlerinde 7. Eğitim ve öğretim kurumlarında, çocuk bakım yerlerinde ve huzurevlerinde 8. Mezarlıklarda ve 9. Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen işyerlerinde grev ve lokavt yapılamaz. 5) Geçici grev yasaklarında, taraflardan biri geçici grev yasağının 6 ayı doldurmasından itibaren 6 iş günü içinde Yüksek Hakem Kurulu’na başvurabilir. 6) Grev oylaması sonucunda işçiler grevin uygulanmamasına karar verirlerse ve uyuşmazlıkta taraf olan işçi sendikası, oylama sonucunun kesinleşmesinden itibaren 15 gün içinde karşı tarafla anlaşmaya varamazsa veya Yüksek Hakem Kuruluna başvurmazsa yetki belgesinin hükmü kalmaz. 7) Erteleme kararlarına karşı yürütmenin durdurulması talebi ile Danıştay’a başvurma hakkı verilmiştir. 8) Hangi işlerde kaçar kişinin grev ve lokavt sırasında işyerinde kalmak ve çalışmak zorunda olduğu tespit edilip bölge müdürlüğüne bildirdikten sonra bölge müdürlüğü 3 işgünü içinde işçileri ismen tespit ederek ilgili işverene ve işçilere bildirir. 9) Faaliyeti durdurulan veya hukuki varlığı sona eren bir işçi veya işveren sendikası ilan yapamayacağı için grevin veya lokavtın sona erdiği görevli makam yani bölge müdürlüğü tarafından ilan edilir.

Ünite – 14 ( Sosyal Güvenlik Kurumu ve Sosyal Sigortaların İşleyişi ) 1) Sosyal Yardımlar; 1. Muhtaç kişilere yöneliktir. 2. Zorunlu katılım ilkesine dayanmaz. 3. Katılma ile yapılan yardım arasında ilişki yoktur. 4. Devlet bütçesi veya özel vergilerle finanse edilen kamu yardımlarıdır. 5. Para, mal ya da hizmet şeklinde olabilir. 2) Genel Kurulun Görevleri; 1. Görüş ve önerilerde bulunmak 2. Kurumun bütçe ve bilançolarını, faaliyet raporlarını vs.. değerlendirerek görüş oluşturmak 3. Asıl ve yedek üye seçmek 4. Bir sonraki dönemin performans hedeflerine ilişkin görüş oluşturmak 3) Yönetim Kurulu, kurumun en yüksek karar, yetki ve sorumluluğunu taşır. 4) Yönetim Kurulu Görevleri; 1. Ödenek tekliflerini karara bağlamak 2. Tedbirleri kararlaştırmak 3. Ücretlere ilişkin usul ve esasları belirlemek 4. Daire başkanlıklarının veya sosyal güvenlik merkezlerinin kurulmasına, kapatılmasına karar vermek 5. Yönetmelikleri karara bağlamak 6. Uzlaşma, sulh, feragat, tahkim, kabule karar vermek 7. Her türlü kiralama sözleşmesi hakkında karar vermek 5) Danışma Birimleri; Strateji Geliştirme Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği

9 6) Başkanlığın Görevleri; 1. Kurumu yönetmek 2. Strateji ve politikalar geliştirmek 3. Bütçeyi hazırlamak 4. Kurumu denetlemek 5. Yönetim Kurulu kararlarını uygulamak 6. Kurumu temsil etmek 7. Yıllık amaç ve hedef oluşturmak 8. Performans ölçütleri belirlemek 7) Kurul, yılda bir kez en geç Mart ayı sonuna kadar toplanır. 8) Sigortalılar çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç 1 ay içinde, Bağ-Kur’lularda işe başlayınca, Emekli Sandığı üyelerinde ise 15 gün içinde kuruma bildirirler. 9) Hastalık ve analık hükümlerinin uygulanmasında sigortalılık, ilgili kanunlar gereği sigortalının ücretsiz izin olması, greve iştirak etmesi veya işverenin lokavt yapması hallerinde bu hallerin sona ermesini, diğer hallerde ise yukarda sayılan tarihleri takip eden 10. günden başlanarak yitirilmiş sayılır. 10) Kısmen Sigortalı Sayılanlar; 1. Tutukevlerinde çalışanlar 2. Çıraklar 3. Meslek lisesi öğrencileri (zorunlu staja tabi) 4. Vazife malullüğü aylığı alırken çalışmaya başlayanlar 5. Türkiye iş kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler 6. İşverence yurt dışındaki iş yerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 11) İsteğe bağlı sigorta primi, prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın %32’sidir. Bunun %20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, %12’si genel sağlık sigortası primidir. 12) Özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık tutarı asgari ücretin %30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarı prime esas kazanca tabi tutulmaz.

Ünite – 15 ( Sosyal Sigorta Kolları ) 1) Kısa Vadeli Sigortalardan Sağlanan Haklar; 1. Geçici iş göremezlik ödeneği 2. Sürekli iş görmezlik ödeneği 3. Hak sahiplerine bağlanan gelir 4. Emzirme ödeneği 5. Evlenme ve cenaze ödeneği 2) Geçici iş görmezlik ödeneği ayakta tedavilerde günlük kazancın üçte ikisidir. Yatarak tedavilerde ise günlük kazancın yarısıdır. 3) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün %10’unu kaybeden ve Kurum Sağlık Kurulunca onaylanan sigortalı sürekli iş görmezlik gelirine hak kazanır. 4) Tam iş görmezlikte aylık kazancının %70’i oranında gelir bağlanır. 5) Malullük aylığı; prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden, 9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden hesaplanır. 6) Yaşlılık kişinin çalışma yaşamından kalıcı olarak ayrılmasına ve dolayısıyla gelir azalışına yol açan bir risktir. 7) Yaşlılık sigortasından sigortalıya sağlanan haklar yaşlılık aylığı bağlanması ve toptan ödeme yapılmasıdır. 8) Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son 4 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancın %40’ıdır. İşsizlik ödeneği 16 yaşından büyükler için uygulanan asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçemez. 9) Son 3 yıl içinde; 600 gün prim ödeyenlere 180 gün (6 ay) 900 gün prim ödeyenlere 240 gün (8 ay) 1080 gün prim ödeyenlere 300 gün (10 ay) işsizlik ödeneği ödenir.

10

Ünite – 16 ( Genel Sağlık Sigortası ) 1) Genel Sağlık Sigortası kurulması amacıyla yabancılar tarafından bazı çalışmalar yapılmış. Bunlar, Uluslar arası Çalışma Örgütü’nün Sosyal Güvenlik ve Sağlık Reform Projeleri ile Avustralya Sağlık Komisyonu Raporu’dur. 2) Genel Sağlık Sigortalısı Sayılanlar; 1. Sigortalılar (Hizmet akdi için çalışanlar, Bağımsız çalışanlar, Kamuda çalışanlar) 2. İsteğe Bağlı Sigortalılar 3. Sigortalı ve İsteğe Bağlı Sigortalı Olmayanların Bir Kısmı (Yoksul vatandaşlar, Vatansızlar ve Sığınmacılar, 65 Yaş Kanunundan aylık alanlar, Şeref aylığı alanlar, Vatani hizmet tertibinden aylık alanlar, Nakdi tazminat ve aylık bağlanmış olanlar, SHÇEK Hizmetlerinden ücretsiz yararlananlar, Harp malullüğü aylığı veya Terörle mücadele kanunundan aylık alanlar, Gönüllü Korucular, Dünya Olimpiyat ve Avrupa Şampiyonu sporculardan aylık alanlar) 4. Oturma İzni Almış Yabancılar 5. Sosyal Güvenlik Kurumlarından Gelir ve Aylık Alanlar 6. Genel Sağlık Sigortalısı Sayılanlar Arasında Özel Olarak Belirtilmemiş ve Başka Bir Ülkede Sağlık Sigortası Hakkı Bulunmayanlar 3) Vergi mükellefi olanlar, Genel Sağlık Sigortası kapsamındadır. 4) Genel Sağlık Sigortasının Kapsamı Dışında Kalanlar; 1. Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay okulu öğrencileri 2. Yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler 3. Ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar 4. Bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler 5. Bulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortalı yapılanlar 6. Hükümlü ve Tutuklular 7. Türkiye’de ikamet etmeyenler 5) Genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması bir koşuldur. 6) İş kazası ile meslek hastalığı, afet ve savaş hali ile acil haller dışında, sevk zincirine uyulmadan genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler tarafından sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularına yapılan başvurular sonucu alınan sağlık hizmetlerinin tutarının %70’i kurumca ödenir. 7) Genel sağlık sigortası primi kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tabi olanlar için hesaplanan prime esas kazancın %12,5’idir. 8) Genel Sağlık Sigortasından Sağlanan Başlıca Hizmetler; Sağlık Hizmetleri, Yol Gideri, Gündelik ve Refakatçi Giderleri, Yurtdışı Tedavisi

Ünite 9 ile 16 arası final konularına aittir…

Önemli Notlar      

İş ve Sosyal Güvenlik Hukukundan 30 soru sorulmaktadır. 1. ile 8. üniteler arasından gelen sorular ara sınav sınavında sorulur. 30 soruda buradan çıkar. 9. ile 16. üniteler arasından gelen sorular final sınavında sorulur. Yaklaşık 20 soru buradan çıkar. Final sınavında ilk 8 üniteden ünite başına 1 soru sorulur. 30 sorudan 8 -10 arası soru ara sınav ünitelerinden çıkabilir. Bu yüzden final sınavına hazırlanırken ara sınav konularını tekrar gözden geçirmeyi unutmayın. Final sınavında yaklaşık 20 adet soru 9. ile 16. ünitelerden gelmektedir. Ara sınavda da bilindiği üzere 30 soru’da ilk 8 üniteden gelmektedir. İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku dersine çalışılırken rakamsal değerler (yüzdeler, gün, ay, yıl gibi) çok iyi bilinmelidir.

mintshare.blogspot.com