ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (ΑΓΙΟΣ)- ΕΡΓΑ (ΤΟΜΟΣ 2)

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

2 ΛΟΓΟ I ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ

1ΕΡΩΣ

ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

Ί~Ι ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕκκΛΗΣΙΑΣ ι

54J

Έπόπιω

~-----

ΠΑΝ. Κ. ΧΡΗΙΤΟΥ, f<αθηγητήc: ΘΕΟΔ. Ν. ΖΗΣΗΣ,

Πανεπιστημiοu

Καθηγητήc: Πσνεnιστημίοu

Έπ~μεληταί

~-----

ΒΑΣ. Δ. ΦΑΝΟΥΡΓ ΑΚΗΣ. Δρ. Θεολογίαc:

",...

ΕλΕΥΘ. Γ. ΜΕΡΕΤΑΚΗΣ. n. Θεολογiαc:

J2:f-6;29

~ ~\

ΕΠΕ

ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ

ΕΙ<ΔΟΣΕΙΣ «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

1982

Ο

ΠΑΛΑΜΑΣ»

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ

2

ΛΟΓΟΙ ΥΠΕΡ ΤΩΝ

1ΕΡΩΣ

ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕ I ΜΕΝΟΝ-ΜΕΤ ΑΦΡΑΣ I Σ- ΣΧΟΛΙΑ Ύπό ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ ΧΡΗΣΤΟΥ

·Καθηγητοϋ Πανεπιστημίου

Ε

ΣΑΓΩΓΗ

I

Χρονολογική tάσις της ήσvχαστικijς εριδος Δια την χρονυλόγησ1ν της ,ένάρξεως της ήσυχαστικης

ερ1δος δΊαθέτομεν τρεϊς 6:σφαλεϊς χρονολογίας- της συμμε­

τοχijς του Βαρλααμ εiς συζητήσε,ις με τους άνηrπροσώπους του πάπα τον χειμωνα

1333-13..'34, της μεταβάσεως τούτου 1339 καi της συγκλήσεως συνόδου εiς Κωνστανηνούπολιν το θέρος του 1341. Τα λο1εiς την Δύσιν 1.ωτα τας άρχας του

πα χρονολογικα δεδομένα δεν είναι αιφιβη, διο :κηi πα,ρα­

τηρεϊτω δωφορα χρονολογήσεως :κ,ατα τα δύο ετη μεταξυ Schirό1,

ό όποϊος τοποθετεί την Α' προς Άκίνδυνον έπ1στο­

λην του Παλαμα εiς το 1335, και του Meyendorff2, ό όποϊ­ ος τΟΙΠοθετεi ταύτην εiς το

1337.

Παρα:θέτομεν τας κυριωτέρας μαρτυρίας, έπi των όποί­ ων θα στηρίξωμεν την γνώμην ήμων. Ό Παλαμας λέγει ε,ς τον

θ ε ο φ ά V η ν,

ουνισv του

oi.

περιγράφων τα συμβάντα τον Ί­

1341· «bτεi καi θεσσαλονrκεiς ανδρες παρfjσαν

συνειδότες έξεταζομένης εη της

άρχi'jς, δθεν ά.νεφάνη

προ έτων τεπάρων, δτε μηδε t\δη πω σχεδόν, ττου γης ή­ μεiς έσμεν' μηδε δια γραμμάτων έτύγχανεv ώμiληηκως ή­ μiν, τότε προ τοσούτου χρόνου πρός ηνα των έν ά.πλότηη

μοναζόντων ύπακοην αύτον ύπο:κρινόμενον, έκ τούτου τας λαβας είψέσθαι των κατηγσρημάτων» 3 • Κατα ταυτα ή ερις άνεφύη τέσσαρα ετη προ της συνόδου του

1341 :ίiτσι ηΊν

1. Β a r I a a m C a I a b r ο, Epίstole Greche, Palermo 1954, σ. 36. κ.έ. 2. G r e g ο ί r e Ρ a I a m a s, Defense des Saints Hesychastes, Louvain 1959 σ. ΧΙΙΙ. 3. Θεοφάνης, PG 150,9136.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

8

9

να πληροφορηθfί περi της ήσυχασηκης μεθ:όδου. Προφανώς

1336. Εiς τας άρχας του φθινοπώρου του 1336 εiχε (J1ΤQ­ IJ πρώrη προς Άκίνδυνον έΙΠ1στολή. Ή καθ'αυτο εριr, 11ρχ1σε τέσσαρα ετη προ τfjς ανοίξεως του 1341, δηλαδη την ανοιξιν του 1337, άκριβως οrε ό Βαρλααμ δια να μειώοn ΤΟ

είχε προηγηθfj ή ύπο του Παλαμα αποστολη της πρώτης

κυρος του Παλαμα καi των όμοφρόνων του έκίνησε πολε-

προς τον 'Ακίνδυνον έπιστολijς. Εiς το ύπο· του Φ1λ0Θέου

1υκην κατα τfjς ήαυχαοτικfjς μεΗόδου, τfjς όποίας αντίλαλοι

ανοιξιν του

'Ολίγον προ του χρόνου τούτου ό Βαρλα­

1337.

άμ, μη. ζνωρίζων ακόμη προσωπ1κως τον Παλαμαν καi μη αλληλογραφων μετ' αύ•του, έπεσκέφfJΙη άπλοϊκον μοναχον δια

συνταχθεv

Έ

κ ώ μ ι ον

y

σημειώνεται δη ό Παλαμας πα­

ρεμεινεν εiς την θωσαλσνίκην «τρεϊς ,έν1:αυτους

δ λ ου ς»,

H)U

λη

διατηpουνται εiς την δευτέ,ραν ,έπιστσλην του Βαρλααμ κα­

τα του Παλαμα, γραφεiσαν τότε ακρrβως. Βεβαίως ή άλλη­

i1

πρiν έπιστρέψn εiς το 'Όρος•. Ά τυχως δεν γνωρίζομεν οίS­

λογραφία εΙχεν αρχίσει δίJο

τ·ε της έππροπijς τηύτης τον

i) φράσις «προ έτϊί1ν τεσσάρων». μη συνοδευομένη ι',πο έπφ­

χρόνον, άλλ' εΙνω δυνατον

να τον κα'θ!σρίσωμεν κατα nροσ~γγισ~ν. Δεδομένου

011

άπο

τρεϊς μfjνας ένωρίτερον, αλλ'

ρήματος άκριβείας εiναι άπλως ένδεικηκή.

της ,έπιστροφης του Παλαμα εiς το 'Όρος μέχρι της 11ετα­ 'Αφορμαι της εριδος

βάσεώς του εiς την Κωνστανηνούrrτολιν κατα το τέλος της

ανοίξεως ηJυ

1341 έμεσολάβηοαν .πλειστα δσα, ώς σύνταξις

του Άγωρειη~ου τόμου καi ύηογρqψη αύτου παρα των iθυ­ νόντων την μοναχικην πολπείαν, έπάνοδος εiς την θεσσα­ λονίκην, νέα nιθανη συνάντησις μετα του Βαρλαάμ, ύπο­ χώρησις καi ύπαναχuφησις του Βαρλαάμ, εκδοσις του

τα

Μα σ σ α λ ι αν ων

ιης τριάδος του

Ύnερ

Κ: α­

εργου τούτου, εκδοσις της τρί­ των

iερως

ήσυχαζόντων,

ιιι·ι{ικλησις ύπο του πατρι{φχου, δηλαδη γεγονότα μη δυ­

νι'ψι·νιι νcι συμπτrεσθουν εiς χρόνον μικρ6τερον του πενταrΊ ,i;πισροφη

111'1\'011,

1111111 1)1·1110!1 1

i,ι'· ι\

,;. 111,·

,·iι· ιι,· 1

,ιι,,

11εταγεν 1 εστέρως του Δεrοεμβρίου του

,,i

111,·

ολους,

ι,',ν Λ, .. κl:111βρ1ον του

ι

'""

'Ι iιι 111fψ11

1 ,11

· '''1'11,

1""'·

Ι"

\ '" ,'

1

Ι 'ι,

Έφ'

τφοφανως εΙχε

1337.

Ή δευτέρα

φθάσει

έπιστολιΊ

Ι\,φλιιι'ιιι ι·1χ,~ προηγηθij κατ' όλίγους μηνας, γρα­

'Ι" Ι•ΗΙ 1110,1,· .. 1<: ιι\ \){μ,<; του ,1"1"

1340.

l lί1λαμας είχεν :ηδη παραμείνει εiς την θεοοαλο­

φ,·ι',; ί·νrαιπους

111

"Ι""·

εiς το "Ορος δεν υπάρχει τρόπος να

1·111,1 "'"'

ι

·, 1

Ή πρώτη έπιστολη προς

ιψι'>ι; η'>ν Άκίνδυνον εΙχον σταλfj έ­

,ι'ι,: ι'φ,ιΊι; rου αύτου (τους, εiς απάντηο1ν

" ' '"

Ι

1337.

',/

1111'11

ων ϊ,νιnrιω,ν γραφε1σων είς τα τέλη

'Η περ1 ήσυχασμου ερις ελαβε τόσην εκτασ1ν έντος ό­ λίγου

χρόνου

ύΊστε οίJδεiς ανελάμβανε την

εύθύνην

τfjς

πρώτης αφσρμfjς, καθ' οσον μάλιστα ό πατριάρχης 'Ιωάννης Καλέκας έ:πανειληJ~μένως ι':ξεφράσθη Εναντίον της ύποκι­ νήσεως θεολογ1κων έρίδων. Βραδύτερον διεξήχθησαν πολ­ λαi συζητήσεις δrα να ε{φεθfi ό ύτωκ1νητής· ητο ό Βαρλα,­ c'ιμ iΊ ό Παλαμας; Ό Βαρλααμ έπεκ..αλεϊτο έπισφαλες 'αλ­ λσΑ1', στηρ1ζόμ·ενον είς νέαν εκδ,οσιν ηί'Jν πριίπων κατ1α των

ήσυχασιων συγγραμμάτων τσυ, άπο τα όπο!α εΙχον απαλε1φθfj

ai προσβληηκαi έκφράσε1ς. Δια προσεκηκης μελέτης

η,ιν εiς η1ν διάθεσrν ήμων nηγων δυνάμεθα να ·άνιχνεύσω­ μεν την σεφαν τιί'Jν γεγονότων χωρiς ηολι,ν κίνδυνον ά­ στοχίας.

Ό Βαρλααμ ηλθεν εiς συναναστροφην με μερ1κους έκ των ήσυχαστων. Που συνέβη τουτο, ,ην Κωνστανηνούπολιν

i1

εiς τον "ΑΘωνα, εiς

εiς rην θεσσαλονίκην; Καi περi

των τριων τούτων τόπων ι'Jπάρχουν μαρτυρίαι.

'Αλλ'

ι,Jς

προς τον "ΑΟωνα ή μαρτυρία προερχομένη έκτου Φιλοθέου

Σηλυβρίας, yράψαντοc; τον 1δ' μη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

10

επαναλαμβανομένη

αiωνaΊ εiνω ασθενής, καί,

άπο καμpίαν αλλην πηyήv, πρέrπε1

θητε{,οντα

ί1ησκρ1νάμενος» 12 •

σπκfjς μεθόδου,

τι'- το 'Όρος. Ό Φ1λ6θεος καθορίζει ιί,ς τόπον πpώ,της άνα­

τοι)(; 'απλουοτέpους'

oi

δε Παλαμας

καi Νεiλοr;

προσ­

περωρίζων η1ν χρfjσ1ν αύτης κυρίως

KQl

εiς

1J•ΠΟ δοκψασfαν.

Φαίνετα1 οη ό Βαρλααμ ό.πο περ1έρyε1αν θέλων να μάθη

στροφ.fjς νετι'ι των ιiσυχαστιίJν αλλσrε την θεσσαλονiκην καi αλλοτε η)ν Κωνσrανηνοίη10λ1ν",

ό Καντακουζηνός,

παθ<εϊ και δ Παλανας να με1ώσ:rι την σημασίαν τfjς ήσυχα­

ν' δπορρ1φθfj. Φαίνεrαι δπ ό Βαρλαι'φ δεν έπεσκέφθη πο­

1

'Ως

11

κατα η1ν ήσυχασηκην μέθ:οδον έπλησίασεv άρχ1κως ε­

1(!

Κωνσrανηνουπόλεως", μόνον ηΊν Θεσσαλονίκην, η1ν όποiαν

να, επεπα ηερ~σσοτέρσυς ήσυχασrάς. Βεβαίως ανθρωπος τfjς

φαίνεται εχων ύπ' Οψ]V καi ό Καντακουζηνός 9 • Το πιθανώ­

ίδικης του νοοτροπίας δεν ητο δυνατον να iκανσπωηθfi από

τερον λο1ΙJΊΟV 1:ίvα1 δη κατα πrιi;Ίτοv ό Βαρλαα11 έλαβε γνω­

δοα εμαΘεν, ιΊλλι'ι δέν εfχεν ό.ρχ1κως λόγους να προσβάλη

σιν της ήουχασπκfjς 11εθόδου είς την θεασαλσνiκην, συνέ­

το1,c; μοναχοΔς.

·" ιοε

τον Παλαμαν δια την εναντ1 TιlJV Λατίνων τακηκ1)ν καi την

δε τcις ερεύνας του προς δ1απίστωσιν της δ1αδό01εώr;

'Ότε βραδύτερον

ηλθεν

εiς ό.ντίΗεσ~ν με

δ1αλεκηκην νέθοδον, έηεκαλέσθη καi ηΊν ήσυχαστ1κη,ν πρα­

1ης καi εις ηΊν Κωνστανπνούπολ1ν. 'Ο Καντακουζηνος iσχυρίζετω δη ή πράπη έ:παφ1Ί εy1-

ξιν δΗΊ. να με1ώσ:rι το κυροc; του άνηπάλου του. Ουτως :ηρχ1-

νε με μαθ'ητευόuενον ήουχαστήν, ό όποiος εΙχεν εγκαταλεί­

σεν

ψει τον κόcη1ον, εν9α εζη μετα συζί1γου καi τέκνων, προ

εγιναν προφορικιίJς είi.ς διαλέξεις προς τους μαθητάς του καi

Έ;αμήνου1".

Περi

μεφαικίσκσυ

όμ1λεϊ κα)

αι'ηος

ό

i:-

Βαρλα­

11

ήσυχασηκη ερ1ς.

εiς ουζηη1σε1ς.

Oi

Ai

πριϊiτω ΘΠ1θέσε1ς του Βαρλααμ

γνώρψ01 του Βαρ:Χααμ λόγ~ω ήσυχαστα1

cι'Ι11, ίlJς J
δυσηρεστήβησαν.

r)συχαστων, αλλα δηλώνει σαφως δη δεν ητο ουτcc; ό πρϊϊJ­

των και τiiiν αγραμμάτων μοναχων, δηλώνει δε δη οφείλει

τος μετα του ό:ποίου συνανεστράφη.

προς τους

Ό KGJ

<)

Βαρλααμ

λέγε~

οη

έyνιίφ1σε

ηολλοι'Jς

ήσυχαση'ις

Παλαμας δε βεβαιώνη τrJ ϊδ1ον· <ιΠpοσfjλθε μεν γάι1

ΠΟ'] τι71v ή;ιετέρων, και τοίπωv τοΙς cιπλουσ;έρως, τον μα-

Ό Βαρλααμ ξκ-αμε δ1άκρωιν μεταξι, αιJ­

πρώτους χό ρπας ήvαyκάσθη ομως να όνομάσπ

«ήσυχαστας» δλους τους κατηγορουμένους δ1α να μη ανα­ φέρη αύτους Κατ' 0\ΙΟ]lα 1 '1 •

Τέσσαρες ησαν

oi

λόy101 ήσυχαοται μοναχοί, τους όποί­

ους διακρίνει άπο τους αλλους Κ(μ προς τους όηοίους QIΠΟ­ λογεiται ό Βαρλα{ιμ· ό 'Ι γν6ηος, ό Καλόθετος, ό Δ1σί,πατος Διάλογοc. κωδ. Πατμ. 366 φ. 404. Ή μαρτυρία είχε γίνει δεκτή υπό τοϋ Π. Ο ύ σ η έ ν σ κ η, Aphonskij Paterik, 1 Μόσχα 6 1890 σ. 346 καi Γ. Π α π α μ ι χ α ή λ, Γρηγόριος ό Παλαμδc., Πετρούnολιc.·Άλε!Ξάνδρεια, 1913 σ. 26. 6. Τήν Θεσσαλονίκην έν Βίψ Ίσιδώρου, εκδ. Άa. Πα πα δ ο·

5.

π ο ύ λ ο υ

Κ ε ρ α μ έ ω

τρουnόλεωc.,

τ.

76, 1905

σ.

c.. Zapiski 84,

τήν

τηc.

φιλολογικηc.

Κωνσταντινούπολ1ν

Σχοληc. Πε· έν

Έγκωμίψ,

PG 151, 585 Α. 7. Θεοφ., 150, 913 Α. 8. Έγκώμιον, PG 151, 665. 9. «Ταϋτα δέ έπράττετο έν Θεσσαλονίκη Βυζαντ. Ίοτ., ε·κδ. νηc. τ. 1 ο. 544. 1 Ο. Αύτόθι. Βλ. καί Χριστοδούλου ( = Κσντακουιηνοϋ). Κατά λαάμ καi Άκινδύνου, πρόλογοc., PG 154, 696. 11. Έnιστολή πρόc. Ίγνάτιον. Schirό ο. 324.

καi ό Λσυκας. Την δυσαρέσκειαv του

'Ι yνατίου

μετέφεραν προς τον

Βαρλαcιμ φίλω εκείνου, αύτος δε του εγραψεν έπ1στολήν, εiς τr)ν όποίαν, κατακρiνων την ιiσυχασηκην μέθοδον, ζη­ τεi ά1πο τους νηπηκσυς να επ1δηίiκουν ζώωσ1ν «τσυ 1 έν ήμϊν θείου»'Η. Ό Δω·ύπατος δσπς μετέφερε την έrηστολην

Βόν· Βαρ·

ταύ­

την. έrπέrιφ11νε την σκληρόtτητα τoiJ δφους, ό δε Rαρλαι'ιμ

12. 13. 14.

Ύnέρ iερωc: ήσυχαζόντων, 2, 1, 1. Βαρλαάμ, έπ1στολή Πρόc. Ίγνάτιον, Schirό σ. 323. Schirό, σ .318. (Αί δύο έnιστολαi έν Schirό IV καί V)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

12

εγραψε δευτέραν έπ1στολην προς τον Ί γνάηον, έπωνεη­ κι)ν δι' αύτον 1.ωi έτηκρπ1κην δια Δεν ύπάρχουν στ01χε'ία δια

v'

τους αδαείς μοναχούς.

άποφανΘωμεν περi του έαν

εΙνω ό αύτος με τον Ίγνάτιον Καλόθετον, ήγούμενοv τψ: μσν:ης του άρχαγγέλου Μιχα:ηλ εiς τον Βόσπορον 15 .

Ό Καλόθ'ετος πρέnε1 να ταυησθft με τον Ίω011φ Καλ6θετον, οστις ελαβεν έπίοης μίαν έn1στολην ,απο, τον Βαρλα­

αμ περi του Θέματος. Κατήγετο άπο έπιφανεστάτην οiκογέ.­ vε1αν της Χίου, εγροψε δε διcιφορα εργα κυρίως ύπερ τυυ ήουχαομου 1 •. Άδελφος η έξάδελφος αύτου ητο ό ανωτέρω μνη1ιονευΘεiς Ί γνάησς ΚαλόΘεmς. ·,ο

αναφερόμενος ,l:δω

ώς

ΔισίJπατος εJ:νω

βεβαίως

δ

Δαβiδ Δισύπαrος, προς τον δπο19ν δ Βαpλααμ εστε1λε δίJο

έπιστολάς 1 '. Ή σ:rκσγένε1ά του ητο κλάδος της οικογενείας των Παλαιολόγων, συτος δε λόγφ της έπιφανους του κατα­

γωγ:ης επαιξε σπουδαiον πρόσωπον εiς τας συζητήσεις. 'Ο Παλαμας του εστειλεν έπιστολήν, σώζονται δε iδ1κή του έ­

πιστολη προς Νείλον Καβάσ~λαν περi τfjς αiρέσεως 'Ακινδύ­ νου13, iαμβικοv ποίημα περi τfjς διδασκαλίας

του

Παλα­

μfi'" καi iστορiα της ερ1δσς 2 σ.

Τον μοναχοv Λουκαν ό Βαρλααμ άποκαλει χρηστόν.

Ai συζητήσεις καi ή αλληλογραφία δεν έλυσαν το πρό­ βλημα, καi ό Βαρλααμ έχισρησεν εiς την σύνταξιν συγγράμ­

ματος έvαντίον ηυν 11συχαστων ·εiς το όποiον κατηγορεί αύ-

13

τούς ώι: δωκηρύσοισντας τον νουν εγκλειστον εiς ΤΟ σωμα21 , ώς άrπορρίmοντας το κυρος τfjς αγίας Γραφfjς, ώς άσχολου­

μένουc; με έξεύρεοιν τεχνικών μέσων προς Θεώρησ1ν της ού­ οίας του θεου, τέλος δε και ώς όμφαλοψ{1χους 22 , μωνομέ­ νους2" κλπ. 'Ισχυρίζετο δη κατείχε τετράδ1α των μοναχών,

εiς τα όποiα περιείχοντο αi ~ανωτέρω αντιλήψεις, άλλ' ό Πα­

λαμας εiς τον δποiον έδειξε βραδύτερον τα τετράδια δηλιί1νε1 δη ταυταJ δεν περιεiχον τωαυτα πράγμαrα, το μόνον δε

οηερ περιεiχον ητσ ή ύ1ποτίμησ1ς της εξω σοφίας· «ην ουν έν αύτοϊς έρμηνεfα των προφηηκων άποκαλύψεων :η μν{1μη ούδεμiα, περί τε ούοίας θεου ρfjμα ούδε εν, άλλ' δτι ούχ

ι'ι πολυμαJθής έσην ό τψ θεψ φκειωμένος, άλλ' ό δι' άρετ:ης κεκαθαρμένος των πα:Θων ιωi δια προαευχfjς έκτενους καl καΘορας τψ θεψ κο11.λύψενος καi δια τούτων τυγχάνων της

πληροφορίας καi γευόμενος των μελλόντων άγαθων» • Προ­

24

φανώς ό Βαρλααμ άπέδωσεν εiς τους μοναχους την κατα βογομηλ1κα

πρότυπα

πρόΘεσιν

ύποτιμήαεως

των

Γραφών,

ένQ'1 αύωl ι;πετίμων μόνον την έγκύκλων παιδείαν. Ό Βαρ­

λααμ π1θανως αντελήφθη την παρεξήγησιν καi βραδύτερον έξέσχωε με η'ις χεϊράς του τα τετράδιο.

Ό Βαρλαάμ, βλέπων δη δεν ήδύνατο να πολεμήση μό­

νος τας ήσυχασηκας τάσεις, μετέβη εiς την Κωνστανηνού­ nολιν περi τα ,μέσα του

1337, δπου κα:[ήγγειλε τους μονο­

χους ένύJπ1σν ιfjc. συνόδου· «πικρος αύτοΙς έπl συνόδου κα­

τέστη κατήγορος,, σϊιφαλοψίη:,ους άνtdμόζων αύ.~ούς» 2".

Ό

ΠQΊ[Ηάpχης 'Ιωάννης Καλέκας, ανθρωπος με πολπrκα έν­ Βλ. J e a n Μ e y e n ι:! ο r f f, lntr·oduction σ. 99 σημ. 14. Δ. Σ τ ε ρ γ ι ά δ η, τό χειρόγραφον Ί ω α ή' φ τ ο υ Κ α λ ο θ έ του, Έκκλησ. "Αλήθεια ΙV (1884) ο. 221 - 223. Ν. Βέη,

15. 16.

Καλοθέτηc: καί άναγραφή εργων αύτου», Byz. Zeiι XVI 1 (1908) σ. 86. Ή "Επιστολή του Βαρλαάμ έν Schirό VII. 17. VΙ καί νι 11 έν Schirό. . 18. Κωδ. Madc. gr. 153, Paris gr. 1247. 19. Κίi)δ. Laud. 87. 20. "Εκδοθείσα ύπό Ε. C a n d a 1 «Origen ideologico del pals.111ismo en un documento de Davίed Disypato», Miscellanea Universidad Pondificia Comillas - Santader (1943) ο. 516 · 525 κα] Or. Chr. Per. XV (1949) σ. 116-125.

διαψέροντα, δεν ηύνι'~ε1 άνοκίνησιν Θεολογικών ζητημάτων,

ή όποία προσέθετε νέας συμφορας εiς τ~ν 'Εκκλησίαν καi

«Ίωσήφ

21. 'Επιστολή Πρόc: Δισύπατον, Schirό ο. 315. 22. Πα λα μα, 'Υπέρ των ίερωc: ήσυχαΖ:όντων 2 1, 1 έξ.

23. Αύτόθι 133, 42. 24. Ύηέρ των ίερωc: ήσυχαΖ:όντων 2 3, 13. 25. Πα λα μα, Β · πρόc: Βαρλαάμ 50. 26. · Α Ι< ι ν δ ύ νου, Πρόc: Καλέκαν, εκδ. Th. Uspenskij, Sinodik nedjelju Pravoslavija, Odessa 1893 σ. 86.

14

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑrΩΓΗ

15

πολλ1Ίν σημαοίαν εiς ια ψυχοσωμαηκα μέσα προσευχης δ1α

την αύτο 1κρατορίαν. Τη ουμβουλfi καi τσυ Άκινδύνσυ 2 6, έηε­

τίμησε τον Βαρλααμ καi τον ήπείλησεν δη θα λάβη ]lέτρα

τfjς στηρίξεως του ηι.ί}γωνος είc; το στijθος καi των τσ10ύ-

εναντίον

Ουτος

των 3 2, οπως δεν εδωσεν οϋτε ό 'Ακίνδυνος· «τά γε μην περl

ηολεμικήν,

πνοης ... iσχυρίζεσθαι ουκ εχω περi τούτων ώς εχε1»"3. Τέλος

άποψείJγων την ηολλr)ν δημοσιότητα και δ1αδίδωv τα συγ­

έγκατέλε1ψε τr1ν κατηγορίαν καi αύτος ό Βαρλαάμ, ό ό,ποίος

του

έcιν δεν 1ωταπαύση την πολεμ1κ{1ν 21 •

έγκαταλείψας τr)ν θεσσαλονίκηv συνέχ1σε

n'Jv

γράμματά του εiς στενο·ν κύκλον μαθητων καi όπαδων Ό

Παλαμας είχε λάβε~ ένωρίτερον γνωσιν

αλλωστε έξ ,άρχfjς είχε χολωθfί περισσότερον δtόη

rου'' 8 •

χσi ήρvουντο

ηερi των

μονα·

παρ' δσον δ1α η1ν μέθοδον καθ' έαυτήν.

έπιθ!έσεων του Βαρλααμ κατά των ήσυχαστων. Εiς ηΊν δευ­ τέραν προς αυτον έπιστολι)ν του

oi

να παραδεχθουν .καi αί1ων ώς 'Θεωρηηκον'

Βαρλααμ συνεχίζεται Ι] Τα συγγράμματα του Βαρλααμ

προηγουμένη συζήτησις περi αΗοδε11κηκου ουλλογ1σμου εi­ δη(ος δε λόγος περi ήσυχασηυν δf:ν γίνετω. Ό Παλαμδ.ς

ΊΙ μορφη καi ΤΟ περ1ε:χ:όμενον των ύπερ των rjσυχη­

δμως, οσης είχε λάβε~ αλλαc; πληροφορίας περi των έπ1Θέ­

σιων εργων του Παλαμα καθωρίσθη

σεων, έταράχθη (ΙΊΤΟ το όξυ υφος με το όποιον ό Βαρλαcψ

μελέτην

άνωρεΙ τα ΘΠιχεφήματα, ώς λέγει, τα «σοφίσματά» του. ''Τ1-

ταυϊrα απωλέσθησαν, άλλ'

το ψυχrκως προητοφασμένος να εiσέλθn καi αίπος εiς τας

νέας συζητήσε1ς, δ10 δτε

oi

μοναχοi τfjς Θεσσαλονίκης, ίητο

τi1ν ερyα

τίτλ01 των είναι γνωστοll ά:πο

ηλαfσων τfjς διαπραγματεύσεως.

Ό Meye11dorff,

συ­

πρωτος ιυΗεiς έπi τα 'ίχνη των εργων

ωίπων του Βαρλαάμ, κατέληξεν εic: το συμπέρασμα δη ταυ­

(ήτηοJc; έτέθ'η έπi νέου έη]πέδου. Το κέντρον τfjς δ1αφωνί­

ια ηααν τρία·

αc: έτοηο0ετ1lf}η π\έον εiς τουτο· εiς το αν ή σχέσις θεοϊ,

Περl τελειότητας <'!νθρωπiνης 1ναi σοφίας κτίσεως.

καi άνΘριοπου είναι δυνατ:η καi αν το άνθρώπ1νον σωμα με­

Περi nροσευχfjς.

τέχn ησν πνευμαηκων άγαθων. Ή τοποθέ[ησ1ς αύτ:η δεν δ1-·

Περi φωτος

κωολογεi λοηιον τας παλαιοτέρας έJππφίσε1ς έναντίον των

11

ηερi του φωτος της γνώσεως'Η.

Ό τίτλος του πρώτου στηρίζετω εiς χωρίον τfjς δευτέρας

ήσυχαστων και ή οημερινη ερευνα προχωρεί εiς το εργον •

Τα

τέρα{; τρ1άδος, ε'iτε αύτολεξεi ε'ίτε προσηρμοσμένον εiς η'~

μίαν σηγμr\ν εΙπε· «ταπεη1 ώσω τον ανδρα»"°, ό δε Παλαμας

της με περ1σσοτέραν κατανόηωνJ 1

Βαρλαά~Ι.

όντίατωχα iipyα του Παλαμii, δηλαδ:η εiς τα μέρη της δευ­

δύο ανδρες ουνεκρούσθησαν σκληρως ό Βαρλααμ εiς

ri

oi

έν πολλοίς ά:πο

f:ρ1δα, ΤΟ δε πεpηοχόμενόν των έν μέρε1 παρατίθiεται εiς τα

ηλeε και έγκατεσταθη εις ΤΙ)Υ ηόλ1ν των 29 •

τον κατήγγε~λεν ώς άσεβiί κα αiρεηκόν. Πάντως :ηδη

εργων του

τας μαρτυρίας του Παλαμα καi των άναμαΘιέντων εiς η)ν

1iγέτην τον Ίσίδωρσν έζήτησαν την συνδρομήν του, οί'iτος

Oi

των άνηiστοίχων

τρ1άδος~:., δπσυ λέγεται· «ταυτα καl πλείω τούτων τωαυτα εν

Ό Παλαμας δεν εδωσε

ιε τψ τελε1ότητος άνθρωπίνης καi σοφίας κτήσεως σποράδην

27. Φιλοθέου, "Εγκώμιον, PG 151, 5858.

28. 29.

30.

32. ·~πέρ ήσυχαΖ:όντωv 1 2 (τό μόνον μέχρι τοϋ 1959 δημοσιεu·

"Υπέρ ίερωc: ήσυχαΖ:όντων 2 1, 2. 2 3, 77. Φιλοθέου, Έγf(ώμιον PG 151,586. Ά ,κινδύνου, Έπιστολαί, ,κωδ. Ambros, 29 φ. 67β. Βλ. π.χ. J. Η a u s h e r r, «Variations recentes dans

θέν τμημα τοϋ εργοu). Βλ. καί Meyendorff, Gregoire Palamas, Def-

fense des Saints Hesychastes ο. XXVI 11 έ. 33. Πρόc: Βαρλαάμ, Ambros, gr. 290 φ. ΊΟ. 34.' Gregoire Palamas, Deffense des saints hesychastes ο. XXVI 1. 35. 'Υπέρ ήσυχαΖ:όντων 2 1, 38.

31. les jugements sur la methode d" oraison des hesychastes» Orient. Chr. Per. ν. ΧΙΧ (1953) σ. 426 έέ.

,~

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

16

εiρήκει». Ό

Meyendorff πρώτον δεν έγραψε «κτίσεωc;>> άντi

«κrήσεως», δεύτερον δε f::νόμωεν δη πρόκεπω περi i:νιαiου εργου, ένqJ ή φράσις <<εν τε» δεrκνύε1 δη ένταυθα iΞχομεν

δύο εργα· το Π ερ

i

Π ε ρi

κτήσεως

τ ε λ ε 1 ό τη το ς ά ν Θ ρ ω π ίν η ς σοφίας.

καi

Δια νέας έξετ{ισεως των

κεψένων καταλήγομεν εiς το συμπέρασμα δη τα ουγγρ,άμ­ ματα τ,ου Βαρλαά:1, φερόμενα ύπο τίτλους ένίοτι:: έλαφρiίJς δωφέροντας, ηοαv τα έξfjc;·

1) Π ε ρ i ρ

i

λόγω ν

σοφίας

η

Π ε ρ

κ τ ή σε ω ς 36 ,

γνωσ10λογ1κον πρόβλημα. ;::, π ερ1 προσευχης

")

'

ά ν eΡ ω η ί ν η ς ότ η τος

-

η

περi

άνΘρ ωπί νη

c;'",

γν ώσε ως

i

η

Π ε­

το όποϊον άνεφέρετο εiς το

"π

η

'

ερ1

τε

λ

, i τ ε λ ε Ι­

ε1οτητος

π ρο σ ε υ χ. fj ς κ α

το όποϊον άνεφέρετισ εiς την

μέθοδον 1ψοσευχfjς καi τους έξ αi'nfjς πνευμαηκους καρπούς.

3) Π ε ρ i φ ω τ ό ς 3S, το δποϊον άνεφέρετο εiς την δυνα­ τότητα Θέας του Θείου φωτος η του θεου-. ΕΙνω προφανες δη ό Παλαμας ήκολούθησεν εiς τα άνη­

βαρλααμ1κα εργα του 11\ν τριαδικην δ1αίρεσιν του εργου του Βαρλαάμ, του όποίου την πρώτην εκδοσιν δεν εΙχε :μεν ϊδε1

ό 1δ10ς έγνώριζεν ο)ιως έκ πληρσφορ1ων ηαρ' αλλων. Ai πα­ ρα πόδας σημειωΗεiσω παραθέσεις έκ του βαρλααμ1κου ερ36. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 3 περί λόγων, 2 3, 78, περί γνώσεωc;, 2 1, 38 περί σοφίαc; κτήσεωc;. Παραθέσειc; τοϋ εργου αύτόθι 2 1, 4. 5. 11. 13. 17. 19. 21. 23. 26. 27. 33. 34, 37. 2. 3, 71. 72. 73. 75 (=2 1, 34). 78. 37. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 2. 4. 2 3, 1, περί πρcσευχηc; νοερδc;, 2 2, 16 περί προσευχηc;, Ί. Κ α λ έ κ α, Περί τοϋ τόμου PG 150, 900D, περί τηc; εύχηc;, 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 38. 2 1, 39, περί τελειότη· τοc; άνθρωnίνηc;, · ι ω σ. Κ σ λ ο θ έ του, Πρόc; Καλέκαν κωδ. Angel. 66, φ. 131a, 'Ακινδύνου, "Επιστολή πρόc; Βαρλαάμ, κωδ. Scor. Φ-111-111 (αύτόγραφοc;) φ. 230a, περί .προσευχηc; καί τελειό· τητοc; (άνθρωπίνηc;). Παραθέσειc; τοϋ έργου 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 4. 30. 37. 39. 2 2, 4. 8. 9. 11. 12. 13. 14. 16. 17. 18. 19. 20. 23. 26. 38. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 3, 1, '1. Καλέ κ α, ενθ' άνωτ., περί τοϋ

φωτόc;. Ί ω σ. Κ α λ ο θ έ του, ενθ' άνωτ., κατά τοϋ θείου καi άχράν­ του φωτόc;. Παραθέσειc; τοϋ .i;ργου, 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 3, 1. 6. 7. 12.

17

γου, δεν άποδίδουν όλόκληρον το περιεχόμενον αύτου, άλλ' αναφέρονται κυρίως εiς τα σημεϊα τfιc: δ~αφωνίας. Μολονίηι δε ή έομηνεία, την όπσίαν δίδει ό Παλαμας, άμφισβητεiται έ­ νiοτε άπο τον Βαρλαάμ, αυτα~ εΙνω ά1φιβεiς, ώς δεικνύει ή παρουσία συγγενών χι·Jρίων εiς τας σωζομένας έπιστολας του Καλαβρου.

Το τριπλουν τουτο εργον του Βαρλαάμ, ώς ιiπεδηλώθη η­ δη άνιιηέρω. έξεδόθη δίς. 'Η πρώτη cκδοσ~ς, γενομέ\η το 1337, δεν ητο γνωστη εiς ιον Παλαμαν εiμη μόνον κατ' άηησιηάσματα, δι6η ό Βαρλααμ έφp6νησε να μη δ1αδοθfj 39 εύρέως το εργον του προς ηρόληψ1ν άνηδράσεων • Ή συγ­ γένεια χωρίων rων έρωτήσεων, ai όποiω προηγουντω τGΊν β1βλίων τiϊς πριίηης τριάδος του Παλαμα, με χωρία των δύο έιηστολϊίJν προς τον ήσυχαστην Ίγνάηον φανερώνει ποία ητο 11 κατεί1θυνσις του εργου· ύβρισηκη κατα των μοναχών. Μετα ΤΙ]\' ι'ινάγνωσιν της πρώτης τριάδος ό Βαρλααμ δ1ε­ σκεί1ασε το εργον, δημοσιεύσας αύτο εiς δευτέραν εκδσαιν, δι'

άψωρέσεως

των

περισσότερον έπιΘεηκων η άνεπηυ­

χων cκ(()ράσεων καi προσθ'ή·κης άνωρούσης σημεία της πρuJ­ της τριάδος του άνηπάλσυ του, ταύτην δε την εκδοσιν εχει {,π' οψ1ν ό Παλαμας κατα την σύνταξιν της δευτέρας τριά­ δος του. Περ1 τούτου Θα γίνn λόγος καi κατωτέρω. 'Ο Βαρλαάμ, έπανελθwν άπο την εiς την Δύσιν άπο­ στολην κατα το 1339, ευρε η1ν δευτέραν τριάδα του Παλαμα

έκδεδομένην καi τα πνεύματα έξημμένα έναντίον του. Συνέ­ ωξε τότε ΤΟ σύγγραμμα Κατα Μασσαλιανω ν, του ι'ητοίσυ την σύνταξιν εΙχε σχεδιάσει δτε άκ6μη εύρίσκετσ εiς την 'Ι ταλίαν''°. Εiς τσυτο ό Βαρλααμ καθίσταται :ί1περασπ1-

σπ1ς των όρΘοδόξων δογμάτων, τα όποiα έμφανίζει ώς κ1ν­ κ1νδυνεύσντα άπο τοι1ς δηθεν μασσαλιανίζοντας μοναχούς. Το πεpϊεχόμένον του εργσυ, άπολεσθέντος καi τούτου, άνι39. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 2. 40. Ύnέρ ήσυχaιόντων 3 1, 4.

14. 19. 47. 49. 50. 54. 58. 60. 61. 64. 76. 2

18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χνεύσμεν δ1α των έξ αυ:ου παραθέσεων εLς την τρίτην τρ1ά­

Α'

δα του Παλαμά καi ε:ι; αλλα κείμενα"'.

1. 2.

Φιλολοyικη σύνθεσις του εργου

Τα κατα τη,ν περιγραφείσαν κατάστασιν ουνιαχθένια

rερον εiηεiν μάλλον 1ωΊ των ταύτης τρc~φίμων, εiς τρεις

δηΊ[Jημένο1 τριάδας είοί γε μην ού κατ' αύτο καi έπΊ τfjς αυ­

Περl κατοχfjς νου έντος του σισματος κατα

Tl]V

3.

Πεri θείου φωτος καi ιελε1όcι:ητος 43 •

1. 2. 3.

Περι σωτη,ρicυ γνώσεως 1 • καΊ εξω πωδείας

Β'

εiς τρεiς τρ1άιδας εκδοθ'είυας κατα δ1αφόρους χρόνσυc;. Του­ ισ φαίνεται και εξ έσωτερικων μα,ρτυρ1uιν, τας άηοίας Θα έ­ π10ημάνω11εv Κατα ΤΙJν εξέτασιν των εΠΙ μέρους τριάδων, ·μi:ν συν oi πάντες όμου τψ σοφψ την1καυτα συντάσσονω1 λόγω κατά τε των ψευδων λόγων καi τfjς δ1εστραμμ{:νης του Βαρλαc'ιμ δόξης, ύηερ τfjς κατ' ει'Jσέβειαv δ' άληΘείας οiκε1ό­

Τ ρ 1 ας

llερi λυσηελείας της εξω πωδείας 1ιροσ­

ευχ11ν

συγγρ~ψματα ύπο του Παλαμά εινω έννέα, ταξ1νομούμενα

μαρτυρεiται δε Κ'αi ύπr') του 61υyράφου Φ1λοθέου· «εννέα

19

Τριu.ς

Περi πρσσευχfjς

Περl iερου φωτύι;.

Της τελευταίας τριάδος οίJγγραμα του Βαρλαcψ

1i

σύνθεσις καθωρiσθη

κ α Τ ((

άπο υ')

Μα. σ σ η λ 1 αν ω ν.

δ10

ιωi αϋιη εΙνω διάφορος κατα την δωiρεσ~ν, συγγεν1)ς ο/υχ; καιr1 ΤΟ περιεχόμενον με τας προηγουμένας. Όλόκληρσς ~Ί ιρ1ας έπιyράφεται «πεpi Ηεώσεως», τα έm μέρουι; δε βιβλία iif:ν έχουν iδ1αηέρας έπιγραφάς.

Το δλον σύγγραμμα φέρει εiς τα χεφόγραφα τον τίιλ,J,·.

τfjς όμσίως δ1α πiντων πάντες έκδεδομέ.νοϊ η γαρ αν ούδ' εiς

«Γι! προς Βαρλααμ συγγράμμαω», άλλ' εiναι i1δη έπ1κpC1-

όριθμύν τε καl τάξιν ούτω διf~ρηντο· άλλα ηΊν μεν iεραν 11-

: fστεροι;

ό τίτλος «Ύ περ των iερως ήσυχαζόντω'>'».

ουχίαν όμσυ προiσταντσ πάντες και ίJJC: εiς σιωηδν αυη1ν

Περi της λσyοτεχν1κfjς ύφfjς των εργων του αυτος ι1

τε ταύιην και τους καλως τε καl αξίως αίηην μεη6ντας ώσα­

Ι Ιαλαμας δεν εΙχ,εν ι1ψηλr1ν γνώμην, ώς παρετηρήσαμεν δ1.

νεi βλέπουσ1»'~. Το σχέδων της συvτcιξεως δεν ητο καθω­

iίλ:\α 1,είμενα, γραφfντα ι'Jπ' αύτου πpοyενεστέρωr., δικα:σ­

ρ1σμένοv ,έξ όρχfjς, άλλα καθωρίζετο rωρ~σταηκως έκ τfjς

\ογr,ύμενος έκ,άστοτε δη έγκατέλε1ψε τος μελέτας περi η1ν

πορείας των συζητ11σεων. Ό Βαρλααμ εδημσσίευσε δύο εργu

\οyογραφίαν άπο πολλου χρόνου. Οϋτω λέγει :καi πάλιν

περi το πρόβλημα· ε:ίς ΤΟ πρωτοv έξ αύτωv άναφέρονται ιί'ι

.,i·κ πολλσυ μέντω της περi λόγους μελέτης καl φ1λοδημf­

61βλία τϊjς πρώτης καi δευτέρας ψ1άδος τσυ Παλαμα, εiι:;

ω;

δε ΤΟ δεύτεpοv άναφέρσντω τα β1βλία της τρίτης τριάδος.

:•ηί)~: ροδωνιαν άποδείκνυμ1 το βιβλίον

Τα 616.λία των δίJσ πρr..ίJτων τριάδων εχουν πλήρη άνησιοι­

1 οι"i

χfαν, καθ' δσον άνπκρούουν το 'ίδων εργον του Βαρλαάμ.

, ιiς εύρύΘμου συνθήκης καl της τgΊv σχημάτων 1Jπαλλαγης

άφι':μενος, ούδεv οΙον εi μη συν τύχη τσυτο ησισυμα:,

11

λύραν η σ::ιλπ1γyα,

ο 11εν εϋηχόν τι φ8'εγγόμενος καi τορόν, έκεiνα δ' ί,πϊ,

ί"ϊι πσ1!,:ίλωv των του τόνου κρουμ.άτων μίαν αρμονίαν έμ1ιι·λη ;..:εραννι',ς καi δ;cι πάντων ώραiζων τον λ6γον. 'Λτι141. 'Υπέρ ήσυχαϊ:όντων 3 1, 10. 24. 25. 3 2, 4. 13, 21. 3 3. 2. 5: 6. 8. 11. 14. Γ' Πρόc: 'Ακίνδυνον 15. Τόμος Συνοδικός 1341 PG 151, 688Dέ. 42. 'Εγκώμιον PG 151, 588 D. 43. Ό Παλαμδc: μνημονεύει τό βιβλίον τοϋτο μέ τόν οί,κεiον τίτλον έν Ύπέρ ήσυχαϊ:όντων 2 3, 3.

κι1i ycιρ χόρηεc; και όνομάτων κάλλη καi παρ1σότητες. οίον

-·------

44. Ό Πολομδc: μνημονεύει τοϋτο μέ τόν οίκεiον τίτλον, αύτόθι 2 3, 2 3. 51.

20

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ανθη, τον λεφωνα των λόγων καταγλαfζΌυσιν· αΙς εi μι'] ι-.α­

Πηγαι του εργοv

ιαχρfjσθω δυναίμην, καίτοι καλλιρρημονεϊν έφίεσθω πεφυ­

κι;Jς, έναργες αν ε'ίη καi τουτο δεiγμα του προς ανάγκην,

Ή έπιχεψηματολογία του

ι'Ίλλα μr) προς έπίδειξιν ήμας έπi το λέγειν άφίχΘαι»"". 'Ο Ιlαλαμας ήγάπα την καλλιλογίαν, άλλ' άφου δεν ηδύνατο νά προσδώσn έπαρκες κάλλος εiς τον λόγον, τούλ6.χιστον, λέγει περαπέρω έπεδiωκε να φθάσn εiς το άνάλογον ϋψος

συμπεράσματα. την

άνθρωπίνη καi ή

εΙναι άπλως προπωδευηκη. δrα

Της θείας σοφίας καθίσταντω 0001 πρίίπον

άναζητουν τον λόγον του θεοί}, τον περ1λαμβανόμενον εiς τι'ις Γραφάc;, καi δεύτερον δέχονται τον θεϊον φωησμόν. Κί,­

Εiς το άνωτέρω χωρίον λέγεται σαφως δη ό Παλαμας {γραφε 'προς ανάγκην' καi OXl «προς έπίδειξιν', εγραφε δη­

ρ1ον μέσον προς έπ1δίωξ1ν του φωησμοϊί εΙναι ή προσευχί1, iδfωc; ή τελουμένη έν ήσυχίc;ι σιωπηρι'ι καi νοερα προσευχή,

λαδη πc:ρ1σταηκως. Ό βωγράφος του ΦιλόΘεος περ1γράφει, πως 11δηγf1θη οi':iτος εiς την άπόφασιν να yράψn δια πρώτην

καθ' ην ό νους 'συνελίσσεται' έν~;ο,ς του σώματος. Κατα η)ν προσευχην είναι δυνατη ή Θέα του Θείου φωτός, το όποic;\ 1

φοράν, παρακινσύμενος ύπ' άδελφων μοναχών καi κατόη1ν

δt:ν εΙναι μεν στοιχείον τfjς σύσίας του θεου, άλλ' είναι οίJ­

όρ6.ματος. ΕΙδεν δη έκράτει εiς χε'!ραι, σκευος πλfjρες γά­

ση.ί1δης ένέρyεια αύτου. 'Η θέα του φωτος άποτελεi κύρων

λακτος, ΤΟ όποiον ύπερχειλίσαν έχύνετο, επεηα δε μετεβάλ­

παράγοντα άλλα συγχρόνως καi κί,ριον στοιχεiον τfjς πνευ­

λετο εiς οΙνον· έξέλαβε τουτο ώς σημείον δη πρέπει να ηρσ­

μα1.11κijς τελειώσεως.

:χωρήσn άnο τ<)ν ηΟικον λόγον, ΤΟ γάλα., εiς τον δογμαηκον

Φαiνεται έκ τούτων δη ή συζήτησις μεταξυ Παλαμα καi

λόγον, τον οΙνον. Καi ijρχισε να γράφn ένψ :ητο ηδη τεσσα­

ΒαρλαcΊμ, ή όποία εΙχεν άρχίσει ένωρίτερον, εiσήρχετο i\δη

ρακοντούτης1". Έξ αλλσυ ητο rΊναγκασμένος να έξαρταται TOlJ,

δευτέραν.

Παλαμα όδηγεi εiς τα έξης

Ύ·πάρχουν δύο σοφία~, ή

θεία, των όποίων ή πρώτη

των έννοιων, δπερ Οεωρεϊ «πρωτον κάλλος».

GΠΟ Τα εpγα του άνηπάλου

21

εiς νέαν φί1σ1ν. Κατcι την πρώτην φάσ1ν το άνηκείμενσν

Τα ΟΠΟΙα αναιρεί βfjμα Προς

δόθη

βfjμα, προς μcγάλην t3λάβην της συνΗέσεως των εργων του.

περi ενώσεως των δύο 'Ε·κκληωων καi :ητο δογμαηκόν·

Ό λ6yος του Γρηγορίου εχει πολλα χαρακτηρισηκα του

nεpi εκπορεύσεως του

βυζαντινου κηρύγματος εΙvαι όρμητικός, δυναμικός, αυτο­

σαν

σχέδιος καi πλήρης έπαναλrιψεωv, άλλα εΙνω συγχρόνως

φάσιν Τ()

άyίου

δυνατοϋ

του ποικίλλετω με γραφικο. χωρία καi λεπουργικους στί­

n'J

Πνεύματος. Κατι'ι την παρου­

άνηκείμενον παρέχεται απο την πρακηκην

των ήσυχαστων μοναχών καi

καi απερίτεχνος καi φυσικός. Είναι εϋλογον δη ή εκθεσiς

?:-

άπο τας συνεχ1ζσμέναc; έπi αiωνας διαπραγματεύσε~ι;

της θέας του θείου

εlναι πνευμαηκόν· περi του φωτός. Ή μετάβασις εiς η1ν

vέαν αύ rην φάσ1ν έπραγματοποιήθη i1δη κατα την διάρκει­

χους, άλλ' έπίσης πλουτίζεται μl:: λόγια λαϊκα καi παροψίας.

αν ηίiν προηγουμένων συζητήσεων καi uπέβλεπεν άρχικως

Ό λόγος του Βαρλααμ είναι συστηματικός, νηφάλιος

είς την άνεύρεσrν νέων έπη:ειρημάτων ύπο των δύο άνη­

καi άνηκεψενικός, κατευθυνόμενος προς τους άνηπάλους

πόλων. Ένδιάμεσον στάδ10ν ύπfjρξεν ή συζή1ησις περi του

ι;Jς προς πλανωμένους- ό λόγος του Ωαλαμα εΙναι πολεμι­

γνωσ11ολσγ1κου προβλήματος καi iδιαιτέρως περi της θέσεως

κος καi ύποκεψενικός, κατευθυνόμενος ώς προς αiρεηκούς.

της δ1αλεκηκης μεθόδου εiς την θ'εολογίαν.

Ή έξέωσrς του περi τfjς θέας προβλήματος ήκολούΗησe

45. Ύπέρ ήσυχαϊ:όντων 3 1, 2. Πρβλ. Α · πρόc: Άκίνδυνον 14. 46. "Εγκώμιον PG 151, 580.

την άρχ1κ1)ν

συζήτησιν, ή

όποία

περιεστρέφετο εiς πλέον

περ1ωρ1σμένον Θέμα, το περi της ήσυχασηκfjς μεθόδου προσ-

..

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

22 ευχfjς.

Oi

11ουχασrα1 των χρόνων του Παλαμα είι; μίαν εν­

23

Θεων του μαθητου του Νικήτα Σ1ηθάτου 1 • καi παρα η\ν ά­

ι(Λοv προσηάβεων αιΎ ωσυyκεντρώσεως έλάμβανοv ιuρ10μέ­

ναμφ1σβήτητον αξίαν των συγγραμμάτων του, δεν κατέλα­

\ ηV

οτάσιν, ι':ρρύΟμιζον δε και τας άναπνοας καηΊ την 01/ύ­

βεν άρμόζουοαν θέσιν εiς η)ν ουνείδησιv των μεταγενεστέ­

πηρα\' προσευχήν. Τσυτο l:φ:'ινη εiς τον Βαρλαίψ ιίJς τεχν,­

ρων θεcλόyων. Το ονοrμά του κυρίως συνεδέθη με συγγραμ-

κ,ον μέσον έκβ1αομου της χάρηος, δ110 ουτος άvτετέ(+η σφο­

11άηον φέρον τον τίτλον

δρως. Προς άπσλοyίαν ό Παλαμας 6φε~άσθη να οτραφfj δ­

ε υ Χ l] ς

πίσω εiς τοιJς προγενεστέρους αiωνας, άπο τΟtJς όπσίσυς

0\-

μνημονείJεΙ αύτον και ό Παλαμας ένταυθα απαξ, ένψ άπο

τλci έη1χεφήματα δικωολοyο:υντα τη,ν μέθοδοv. Ό 'ίδιος δεν

το συγγpαμμάηοv φαίνεται ν' άvτλfj και άλλαχσυ ύλικόν.

,0{1νομεi τας πηγαc; της έπ~χεφηματολογiας

ή­

ΓΙ άντως τουτο δεν άνήκε1 εic τον Συμεών, άλλα προέρχεται

μϊiς δωκρίνομεν ταύτας ευ,κόλως. Πρωτον έπ1καλεiτω ηΊν

rκ του ιy' αiωνος καi έκφράζετω ή γνώμη δη πιθανως έγρά­

ηραξιν δ1ασήμων άσκητων και Θεολόγων η'iΊν πλησ1εστέρων

φη ύπο τσυ Νικηφόρου"' 6λλ' 'ίσως εΙναι όλίyον άρχωότε­

rτpcc; αύτοv χρόνων· δεύτερον ζητεi 11αρτυρίας εiς παλαω­

ρον του Νικηφόρου, όπότε δύναται να λεχθfi δη ουτος πιθα­

τέρουr; vηπηκο1'Jς συγyραφεiς άπο του' τετάρτου αiωνος τρί­

νιΤΗ; εισήχθη εiς τον ήσυχασιμον δι' αύτου. Φαίνετω δε υπ

του, άλλ'

Κ

Q

1

Μέθο-δnς της

Π f) 0 Ο, 0 Χ

l] ς 5 °,

iερας

προσ~

έν σχέσει δε προς τουτο

τον προσηαιθiεi να κατοχυρώση ιην δ1δασκαλίαν του δσγμα­

i:γνιίψιζεν έπίσης καi τον Β ίο ν

πκϊί'Jς, κα rαφεύγι,Jν εiς την Κωνην Δωθήκην, τους μεγάλους

yέντα ίJπο του μαθητου του Νικήτα Στηθάτου 52 • 'Απηχήσεις

Jωτέpω; και τά λεηουρy1κα κείμενα. Άλλ' ηδη

r1

κατοχύ­

ριω1ς δεν όναφέρετcη εiς το σrενοv πρόβλημα περi της τε­

:cηκfjς μεθόδου nροσευχfjC:: το όnοiον, ώς έλέχθη εiς πρηη­ γουμένην ειJ1ωφίαν, 1:λάχ~στα άπασχολεί τον Παλαμαν- ε­ πεκη:ίνετω εiς

n1v

δλην πνευμαηκην ,tμπεφίαν του μονα-­

του Συμεών τον συντα­

ι~κ του εοyου του τελευταίου τούτου περl ψυχης ει',ρίσκομεν ,:~πίσης ,έvτcαυθα.

Ό Ι:ξ 'Ιταλίας Ν1κηφόρος κατέχε1 κ,εvτρικην Θέmν εiς τi1ν i{t:λ1ξιν των r)ουχασπκων iδεων ,άπο του

1y' αiωνος και έ­ ξης. 'Ο Παλαμας μας παρέχει ,trηανειλημμένως Ικανας ε'1δή­ οε1ς περi αυπ_;:,υ. «Νικηφόρου του η1ν καλην όμολοyίαν όμο­

χ,υ KGJ παντος χp;1σηανσυ εν γένει. Άνατρέχων εiς τc'ις ηηγας του ήσυχασμου'7, μνημονεί;ε1

λοyήσαντος και δι' αύτην ί,περορί.ςι: κατακρ1θέντος ύπο του

ι~Jί~ διδασκάλους της 11ουχασηκfjς μεθοδου τοι,ς Συμεα>ν τυν

βrισιλεύσαντος πρίJηου Παλωολόγου καi τα των Λατίνων

Νέον θΞnλόγον, Ν1κηφύρον, θεόληπτον Φ1λαδελφείας, Άθα­ \/101ον Κωνστανηνουπ6λεως,

Νεiλον τον

Ίταλόν,

Σελ1ω­

i)μας όρθοδόξφ προσχιιφι1σανrος Έ,κκληοίςι:, ος μετα των ηα-

rην, ΆΗλίαν καi 'Αθαν6σων 48 • ·ο

Συμειί1ν,

σπουδαίος ηροωθ,ηη)ς

τιuν

μυσηκων

άντι~

λ11ψε,1JV και συyγραφεi)ς του Ια' αiωνος, παρα TI]V προσπά-

47. Παρά τήν δχι εύκαταφρόνητον 616λrογραφίαν περί τό θέμα, ή όποία θά nαρατεθ[\ είc: τόν εiσαγωγικόν τόμον, ύπάρχει άκόμη πολύc: χωροc: πρόc: ερευναν. 48. 'Υπέρ ήαυχαζόντων 1 2, 12. Μερrκούc: έΕ αύτων μνημονεύε, κοί έν

2 2, 2

έΕ.

(fψσνήοταντος, Νικηφ6ρου του έξ Ί ταλων μεν ελκοντος το

γένος, καταγνόντος δε της έκείνων κακοδοξίας και τft καθ' 1 ρίων

άρvεϊτω καi τα πατρώα και την ήμεδαπ:ην της σφετέ­

ρας φιλ τέρας ήγεiτω .. κόν ταύτ:η yεγονΙJJς βίον μεν αίρεiται 49. Περί αύτοϋ Π. Χ ρ ή στου, Νικήτα Στηθάτου μυατικά αυγ­ γρά,μματα, Θεσααλονίκη 1957. Βίον Συμεών ύπό Στηθάτου έΕέδωαεν ό J. Η a u s h e r r, Oriennt. Christ. ΧΙ 1, 1928. 50. 'Έκδ. έν J. Η a u s h e r r, La methode d' oraison ste, Orient. Christ. ΙΧ, 2, 1927. 51. J. Hausherr, εργ. μν. α. 129-134, 52. 'Υπέρ ήαυχαζόντων 1, 2, 12.

hesycha-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

24·

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

25

τον άκρ1βέστερον, δηλαδή τον μονήρη, τόπον δε προς κατω­

κο1 αλλων συγχρόνων του, τών 'έφ' ήμwν', μνημονευΗέντι,n:

κίαν τον της άγ1ωούνης, έπώνυμον έν μεθορίψ κόσμου κrι1

ijδη άνωτέρω.

των ύπ<:pκοσμίων

-

'Άθως αυτός έσην, ή τfjς άρετfjc; έστία

Ό έ!< N1κaiac; θεόληπτος

--

( 1250-1325)

1',ηfjρξεν έκ των

ένδ1αηασθrη προθυμηθείς ... καi τρόπον ύποτίθετω, δ1' ου ον

σπουδαιοτέρων ηροσωπ1κοΙΙΊτων ηϊς έποχfjς του. Δ1αφωνήσας

ro

πολυπόρευτον καi φανταωωδες αύτου μετρίως συστείλει­

προς την φ1λενωηκην ποληικην Μιχαηλ Η', έδηiιχθη σκλη­

αν»53.Αi λέξε1ς του χωρίου τούτο).) έχουν έκλεγfj με iδ1αηέ­

ρως, ηναγκάσθη δέ, αν καi νυμφευμένος, να μεταβfi εiς δγ1-

rαν προσοχην ύπο του Παλαμα· ό Ν1κηφόρος, Ί ταλος καi

ον 'Όρος" 8 δπcυ εισήχθη εiς τον r)συχασμον ί,πο του Ν1κη­

αϊπός, κατακρίνετω ίJπο του 'Ιταλου Βαρλαάμ, δ11iικετω ύnό

φόρου. Μετα την

του Μ1χαr1λ Παλα11ολάγου λόγφ της άπομακρί,ναεως άnο τfiς

τοnοθεηΊθη έηίοκοπος Φιλαδελφείας, άλλ' εiς η1ν δ1αποίμαν-

δυηκfjς 'Εκκλησίας, έγκαθ'ίσταται εiς το 'Όρος, το μεθόρων

01ν της {παρχiας του φαίνετω οη όλίγας μόνον φροντίδας

κατάρρευοιν τfjc; φ1λοδυηκfjς πολη1κfjς

i->

ουρανοί, καi γης, το όποϊον περ1φρονεϊτω άπο τους άνηηου­

κατέβαλλεν, άσχολούμενος με τr)ν δ1εύθυνσ1ν του δ1φυους

χαστάς. Εiς τον "Αθωνα δ Ν1κηφόρος είχεν iδρύσε1 'φρονη­

μοναστηρίου του φιλανθ'ρώπου Σωτfjροc; εiς την Κωνστανη­

στήρων' καi είχε nεpi αύτον άφωσ1ωμένους μαθητάς, πpυ<;

νοίιπολιν. Έχεφαγι11γησε το,v ΙΤαλαμαν εiς τον άσκηηομύν,

τουι; οποίους απηύθυνε 1ωi την θεολογ1κήν του δ1αθήκην"'.

ιί1c: και αλλα πρόσωπα, μεταξu των οποίων διακεκρ~μένην Θt-

τον Παλαμαν ητο καi δι' αλλοv λόγον άγαπητός δη εί­

01ν κατέχει ή θυγάτηρ του φίλου του Ν1κηφόρου Χούμνου

J:<:ic;

χε ουντάξε1 καi εργον περi ·έκπορεύσεως του άγίου Πνεύ­

Εiρήνη Χούμη11να"". Πλην της πραγματείας

ματος κατα Λατίνων 55 , του όποίου 'ίσως μέρος δ1ατηρεϊτω εiς

l.:

J-εψόγραφα της Μόσχας 56 • Σπουδωότατοv έκ των έργων του

1'Tll

J\Τ1κηφόρου άπέβη το Κα

p δ 10

Ι1 ε

p1

V ή ψ ε ως

Κα1

ψ ιJ λα Κ

fj

ν

Χ ρ I σ τ ψ

κ ρ υ η τ fj ς

έργα σία ς" 0 ,

Π ε ρ ί

τ

fj

ς

έξεδόθησαν ηδη

cί\λα εργα αύτου, VηΠΤΙΚά, όμ1λί01, έrτιστολαί 6 1_ Ό έξ 'Αδρ~ανουπόλεως Άθανάωος έμόνασεν εiς θεσσα­

ς

λονίκην,

57

ς , εiς ΤΟ όποiον ύηοδε1κνύονται μέσα προς ασκη­

σιν της προσευχfjς, κατσχυρούμενα δ1α ρήσεων πατερ1κυ1,·.

"Αθωνα,

Ίεροοόλυμα,

Λάτρον, Αύξένηον, πάλ1ν

εiς 'Άθωνα και εiς Γάνον. 'Η άντίθεσίς του προς την φιλε­

Ό Βαρλααμ κατεηολέμησε τό.ς όδηγίας του Ν1κηφόρου, τον

νωτικr'ιν πολ1ηκην έηέσυρε δrι;Jξε1ς εic; βάρος του, άλλα τέ­

όηοϊον

όνομάζε1 ε1σηγηη)ν της μεθόδου, άλλ' ό Παλαμας

λος cινfjλθεν εiς πατρ1αρχικον θρόνον. Ζηλωτης ώς ητο, 1Ίθέ­

τr:ις ύηερα:απίζετω λέγων δη ή μέθοδος παρεδόθη άπο τους

λησε ν' άναμορφώοn τον κλfjρον καi την 'Εκκλησίαν, τα αύ­

παλαιούς.

στηρα μέτρα του δμως προεκάλεσαν άνηδράσε1ς, δ10 ήναγκά-

Τους δύο τοίιτους ανδρας ό Παλαμας όνομάζε1 'παλα1-

58. Φιλοθέου Έγκώμιον PG 151, 561 Α. 59. V. L a u r e π t, "Une prίncesse byzantίne au cloitro,,, E:chos d' Orίent, 29 (1930) σ. 29 έ. 60. PG 143, 381 έέ. 61. Ύπό S. S a I a ν ί 11 e, Revue des etudes byzantίnes 2 (1944) σ. 119-125. 5 (1947) σ.101-135, E:chos dΌrίent, 39 (1940-1942) σ. 1 -25. Melanges J. de Ghellίnck 11,Gembloux 1950, σ. 877-887. Κανών κατανυκτικός έν PG 143·, 403 έέ. Γενικωc: περί Θεολήπτοu βλ. J. Gouillard, Theolepte de Phίladelphίe, Dict. de Theol. Cath. XVI στ. 339 · 341. Βίος του ύπό Ν ι κ η φ ό ρ ο υ Χ ο ύ μ ν ο υ, εκδ. J. F. 8 ο ί s s ο n a d e, Anecdota Graeca τ. V. Parίs 1833 σ. 183 · 254.

ους τίίϊν άγίων', άλλα καταφεύyε1 εiς την σύμφωνον πραf.ιν

Ύπέρ ήσυχαΖόντων 2, 2, 2. Κί.ίιδ. Λαύρ. 1626 φφ. 149 · 153. Α' πρόc: Βαρλαάμ. 17. Κί.ίιδ. Mosq. Syn. 208, ύπό τόν τίτλον Ύποθετικοί συλλογισμοί περί έκπορεύσεωc: άγίου Πνεύματος. Α. Δ η μ η τ ρ α κ ο η ο ύ· λ ου, 'Ορθόδοξος Έλλάc:, Leίpzίg 1872 σ. 96 έ. 57. Φιλοκαλία τί.ίιν ίερί.ίιν νηπτικων, Βενετία 1782, σ. 869 έέ. PG

53. 54. 55. 56.

147, 945 · 966. Βλ. Ύπέρ ήσυχαΖόντων 2 2, 2.

---

.....

_

ΕΙΣΑΓΩrΗ

26'.

1289--

ε1ς πρσyενεσ1έρας φάσεις ιfjc; χρ10ηαν1κfjς μυσηκfjς. Σχει1-

Άπέθαvεν έκατονταετ.ης εις τι\ν μονi1v

κiος δ Παλαμας παρα:πέμπε1 εiς τον Ίωάννην τfjς Κλίμακσr;" 7 •

σθη δις y" c1πο)1ακρυνί:ιft του θρόνου

1293. 130;3-1310). Ξηρολύφου. Ό

υ··

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

(έπατρ~αρχευσε

λlολονόη

Παλαμας έyνώρισεν αυτον καl τον Θεωρεί

δ Παλαμας τείνε~ ν' αποδείξ:η οη ή πραξ1ς.

ιlκ; όπαδυν ιfjς ψυχοσωμαηκfjς μεθόδου προσευχfjς καίτοι εΙ­

ιΊποη:λεi αρχαfαν παρϊιδοσιν, δεν φαίνεται καi δ 1δ1ος άπολ~,­

νω yνωοτον ίSη τα έ,δ1αφέροντά του i]σαν εξόχως ΚΟΙVω\'Ι~

ι ι,;ς βέβα;ος περ1 τούτου, δ10 και έπ1καλεΙτω το παράδε1γμα

62

κά • Σ,;_1(οντω πολυάρ1θμ01

-

έπωτολαί του"\

.

ιων

/

cινωτερι:.J

'

J.ονον

,

μεταγενεστερων

'

(-

-

ανορων.

Ό δ.λλος Άθ'ανάσ~σς εΙναι προφανώς ό Λεπαντρηνός'Ά,

Καταφεί,yε1 κα1 εiς ά.rχωότερα όνόματα μυσωcων, άλ.λc'1

άρσενrάτης μοναχος του Αύξεντί_ου βουνου, εiς το όποϊον έ­

,φίιττεJ τουτσ προς δ.1κα10λόγησrν καi ΟΧΙ προς έπ1βεβαίιω1 \'

μόνασαν καl αλλω ήσυχασταί, ό Νεiλσς''5, ό 'Ηλίας, ό Ν1κιS­

ιijς χρήσεως τfjς μεθόδου. Εiς το εργον κυρωρχεΤ το 0\Ο)Jα

π;υ Δ10νυσίου, ό δηοiΌς καi οταν δεν αναφέρεται είνω

δημος. Περi των αλλων δεν ύπάρχουν εiδήσεις 6.κριβεiς.

na-

ΙHJV είς τος σελiδας του. Το ονομά του, συνδεόμενον προς

'Η ηέθοδος την όποίαv έφήρμοζσν ΟΙ ανδρες ουτω, αλλω

r'J ιο11 ά;,εσnαγίτου μαθητου του Παύλου, ητο σεβαστον καθ'

αύστηρότεrοv καi αλλοι μετρ10παθέστερον, είναι ή περ1γρα­

r

φομένη εiς τα μνημονευθέντα εργα του Συμεών καi του Νι­

ίί\ους τcυς μέσους χρόνους, οχ1 μόνον εiς την Άνατολην

κηφόρσυ. Δεν γνυψίζω clν Ο' απσδι11σn καρπους ή εiς αυτην

ιιλλι':

Kl!l

r·ίr; την Δύσ~ν, οπου εγινε γνωστον δκ'ι ]l•εταφρ~Ί­

6.ναζήτησ~ς στc:ιχείων

ο,ων τσϋ

Σ1:ιίπου Έρίγενα. ΊΙ δ1άκρω1ς μεταf.1'1 καταφαη-

6.νατολ1κ:fjς άσκηηκfjς,

6.λλο. nάντως

καταβάλλεται iiδη σχεπκ11 προσπάθεω , ή όποία δεν πρέπει

1,ηι;

,·c:

παρίδη Τ() γεγονος οπ σπέρματα τfjς μεθόδου ί,πάρχουν

ι"ι y \ ι,);,Ί ικισμόν, ητσ iδ1αιτέρως αρεσrη εiς τους κίJκλους τfjς

62. Βλ. Μ. Β a n e s c u, Le patriarche Atha11ase ler et Andronic 11 Paleologue, Bulletin Sect. Hist. de ι· Acad. Roumairne ΧΧΙ 11, 1 Bucarest 1942. R. G u i 11 a n d, "La correspondance inedite d' ι-\­ thanase, patriarche de Constantinople,,, Melanges Diehl 1, Paris 1930, σ. 121 · 140. Βίοc: ύπό Φιλοθέου εκδ. Ά. Ποπ ο δ ο· π ο ι:, λ ο υ - Κ ε ρ ο μ έ ω c:, Zapiski Ί στορικοφιλολογικηc: Σχο· ληc: Πετρουπόλεωc: XXVI. 1905 ο. 1 - 51. .Ποράφρ. Δ ουκ ά κ η, Μέγας ΣυνοΕοριστήc:, Άθηνοι 1895 ο. 455 - 464 Βίοc: ύπό Ί ω ο ή φ

ιιίι:11. {(καμε κατt'1χρησ1ν 6.ναφορων εiς αυτόν. Δια TOUTO κα1

66

1ωl αποφαηκfjς θεολογίας, προωθσυσα τον θεολcγ1κ'Jν

ιΊ,"ιγεννήσεως και δ Βαρλαάμ, δε1νος έξηγητης του Δ10νυ­ ι'ι Ππλαμας καταφεύγει συχνότατα εiς η)ν μαρτυρfαν τούτου Hj)(J(;

1ωτοχίψωσ1ν των ,απόψεών του. Βεβαίως δια να παiξπ

ι'ι σιηuς συγγραφευς το πρόσωπον του μάρτυρος ύπεp l((ι1 ι tιJy δί,.cJ άνηπcιλων πpέηε1 κάπου να έμφιλοχωρfί παpεpμη­

Θρ9κικά, ΧΙ 11,

\ΤΙη, δ1ι'.ι τσυτο δε εχε1 πράyμαη την σημαοίαν του το λεχθιν

1940 ο. 59· 107, έπανέκδοοιc: έv Άγιορ. Βιβλιοθήκr, XV (1950) ο. 109-141. 63. PG 142, 471 - 528. Γ ε ν ν ο δ ί ο υ Ήλ ι ο υ π ό λ ε ω c: Ά ρ α μ π α τ Ζ: ό γ λ ο υ, ΌρθοδοΕία 27 ( 1952) ο. 113 - 120, 173-179, 195·198. 28 (1953) ο. 5-10. Έπετ. Έταιρ. BuZ:. ΣrΊοu­ δων 22 (1952) ο. 227 - 232. 64. Πα χυμέ ρου c:, Άνδρόνικοc: Παλαιολόγοc: 1, 21 εκδ. Bonn

[ί 11 ι:iς το βάθος ή ερις εΙνα1 6.yι}Ν δύο δωφωνοίJντων έξηγη­

Κ α λ ο Θ έ τ ο υ

ο.

εκδ.

άρχιμ.

Ά θ α ν α ο ί ο υ,

'

(ι)V Τ(!)\Ι ερyων το\) Διονυσίου 68 ι δσον και

J ΙΙ'[>βσλ1κό\'.

clv

τσυτο εΙνα~

{1-

Ό Βαρλαο.μ διατυπώνων την θεολογ1κ{1ν του

γν,,.>ο:,c,λσyίαv βάσε1 της άποφαηκfjς του Διονυοί:::υ φρονc.ί ,; 1 1

59.

01αδ11ποτε γνωσν: του Θεου εΙναι δυνατον να Ο]ΚΩδσμηfιfj'

:·ϊ11 ιιjς yνιί.Jαεως ιων iεραρχ1κι'ί!ς τεταγμένων οντων, cιΑλ'

65. "Ιαωc: ό είc: Χούμνου Έγκώμιον είc: Θεόλ1πτον, Boissonade ενθ' άνωτ. ο. 217, Παχυμέρουc:, Μιχαήλ Παλαιολόγοc: 3, 21 εκδ. Bonn ο. 218 έΕ. 66. Ε. ν ο n I ν a n k a, "Byzantinische yogis?,, Zeitschrift deι· deutschen morgenlίidi,schen Gesellschaft τ. 102 (N.R. ΧΧVΙ 1) 1952, ο. 234 - 23-9. J. Μ e y e n d ο r f f, Gregoire Palamas, Deffense des saints hesychastes σ. ΧΧΧΙ. Ό Meyendorff έ:κφρά(ει έnιφυλάΕεις,

,;, ,

<Ίπωσδήπστε

67. 68.

11

cιΥαλογ1κη αύ:τη γνGm,ις θα εΙνα~ ]lόνην συμ-

ΚλiμαΕ

27 PG 88, 1112C. f f, Gregoire lιι',sychastes, ο. XXXV.

,l

Μ ey e nd ο r

Palamas, Defense

des

saiπts

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

28

nολλοi δέχοντ01 δη τας όμ1λίας του Μακαρίου εγραψεν ό μασ­ οαλ1ανος συγγραφευς Συμεών έκ Μεσοποταμίας, καίτοι ύ­ ηάρχουν ακόμη oi διαφωνουντες ώς προς τουτο. Πάντως ένψ κατηyορεϊ τους ήσυχαστί:ις καi μασσαλ1ανους ό Βαρλαάμ, δεν στηρίζει τi1ν κατηγορίαν εiς η)ν χρfjσιν του Μακαρίου, τον όπciον καi αύτο,ς θεωρεi όρθόδοξον. Μασοαλιανοi έλέγον­ το πλέον oi Βογόμηλοι καi ώς; συγγενεiς προς αύτους κατα­

βολ1κή. Ό Παλαμας άvτrΘέτως θεωρεϊ την yvωσrv uJς εχου­

σαν ούσrώδη εννοιωv καi ούχi ώς συμβολrκήv, άποδέχεται δε πλην αύτfjς

KQJ

αμεσον γνωσrν· «Καl αμεσΟΙ Και αύτοφανεiς

θεοπτίαr τελουντω» 69 • Έπi πλέον προσδ.ίδε1 εiς την γνώσιν και χρισηαν.1κον χρwμαησμόv

ό όποϊοc

Διοvί,σrοv, οϋτω δε ένψ ό Δισvύσως

έλλείπε1 άπο τον

εiναι ό περrσσότερον

παραηθ:έμενσς παρ' δσον οiοσδήποτε αλλος συγγpαφευς εi(;

κρίνονται ύπο του Βαρλααμ oi ήσυχασταί, σi όποiω άλλως

τα εργα ταυτα, δεν κατευθύνει αύτδς την σκέψrν του Παλα­

άποκαλουνται καi Βλαχερνiται έκ του Θεοδώρου, έφημερίου

μ'ί, άλλα μαλλον ουτος έρμηνεί,ετ01 κατα την σκέψΙV του

της

Παλαμα. ούσ~ώδη επίδρασ1ν, κατέχει Μάξ1-

φείyγει εiς αύτον καi προκειμένου ν' άντλήση αύστηρως δο­

11

α1σθησ~ς της ψυχfjς εiνω μία, ό νους έηαισθάνετω της θείας

και

χρηστότητος άρρήτως καi μεταδίδει καi εiς το σώμα έκ τηι;

άποριών.

01κείας χρηστότητος 7 1. Συνεχης εΙνω ή άναφορα και εiς 'Ι­

Καi εiς ίίλλας περιπτώσεις, άλλ' iδίwς εiς κατσχί,ρωσ~ν

σαακ τον Συρον 75 • 'Έργα δε του Εί,αγρίου χρησ1μοπο10υντω ί)ηο τα όνόματcι Μαξίμου καl Νείλου.

ρίας, καταφεύγε1 εiς τον Μακάρrον, τον τρίτον κατ' άριθμον

Τέλος ή αύΗtεντία των μεγάλων Καππαδοκων πατέρων

παραθέσεων συγγραφέα. Κατα την ψυχολογίαν αύτου ό αν­

ζητείται οχι κυρίως δ1α την εϋρεσ1ν μαρτυριών ύπερ ηiς

Θρωποc; παρίσταται ώς όργανικοv σύνολον ψυχfjς καi σώμα­

έπ1δόσεως εiς την θεωρίαν, άλλα δια την δσγμαηκην κατο­

ιος, μη δυνάμενον να δrασπασΘfi χωρiς εκαmον στωχεiΌν ν'

χί,ρωσ1ν ηί1ν ιΊπόψεwν του Παλαμα, iδίως δε των θέσεr.ίJν

όπσλέση τcις δυνάμεις του· «ή καρδία ήγεμονεύει δλου του

του περi δωκρίσεως κοσμ1κi'jς καi θείας σοφίας, περi δ1ακρ:ί-

όργάνου καί, έπαν κατάσχη τας νομcις τfjς ιωρδίας ή χάρrς,

βασιλεύει δλων τG,ν λογ1σμων καi των μελών- έκεi γάρ έ­

72. PG 34. Έν ϊψ τόμψ τούτψ εύρiσκεται καί ή δλλη συλλογή τοϋ

σπν όνους καi πάντες σi λογισμοi της ψυχfjς» 71 • Ό Μακάριος

Μακαρίου.

Gεωρεiτω ύπο πολλών σήμερον ώς μαοσαλrανό,ς, η μαλλον Ύnέρ ήσuχαlόντων Κεφάλαιο Θεολογικά Όμιλία 15, PG 34,

αiωνα,

η01εiιαι καi ή δ1δασκαλία του Δ1αδόχου Φωηκfjς, καθ' i1ν

της απόψεως δη καi το σώμα μετέχει τfjς πνευμαηκης έμπε1-

69. 70. 71.

ια'

καi τότε γνιί1οη ήσυχίας ώφέλε.ιαν» 7 3, προς τουτο δε χρησφο­

σίας καi ένερyείας. Περισσότερον δλωy των ερyων του Μα­ Περi

τον

(ίJς το του χωρίου, «Ίησου μνήμη ,ιωλληΘ:ήτw τfj nvofi σου

γμαηκα έη1χειpήματα άναγκαiα δ1α την δ1άκp101ν μετaξι, ΟlJ­

π'>

κατα

ιης συνδέσεως σωμαηκων λεηουργrων μετα τfjς προσευχης,

λ10ν της έπ1χεφηματολοyίας του Παλαμα, ουτος δμwς κατα­

Κε φ άλ α Ι α

Βλαχερνών

'Ο 'Ιωάννης ό Κλίμακος δίδει ύλικον πρ·ος κατοχύρωσ1ν

ψυχfjς καi του σώματος φαίνεσθ01» 10 , έχρησiμευσαν ώς θεμέ­

Γ ν ω σ Τι Κ Q

των

Συμεών του :V1εταφραστου 72 •

μσς ό Όμολοyητής. Χωρία του, ώς το «τον θεον διά τε της

~ίμου χpησψοπωουνται τα

έκκλησίας

καταδrκασθέντος ώς Βσγομήλσυ. 'Η παράθεσ1ς έξ εργων του :\ι1ακαρίου γίνετ01 κατα τα δί,ο τρίτα βάσει της παραφράσεως

Την δευτέραν θέσ1v ύ1ς προς την συχνότητα παραθέσεων, πρuηηv δε ώς πρ.ος πΊν

29

73. Κλίμα!Ξ 27, PG 88, 1112C. 74. Κεφάλαιά 25, Des Places σ. 97. 75. "Έκδοσιc: έλληνικηc: μεταφράαεωc: έργων του ύnό Ν ι κ η φ ό· ρο u Θ ε ο τ ό κ η, Leipzig 1770 καί Σ n ε τ α ι έ ρ η, Άθη­ ναι 1895.

2 3, 29. 88, PG 90, 1168a. 589 Β.

..ι._

ι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

30

31

σεως ουσίας καi έv1εργείας, περi έκφράσεως τfjς Θεότη τος

Πρσφανωc; rι;::~όκπτω περi προσθήκης έφ' δσον μάλιστα έλ­

,,!C:

λε1πε1 απο τους αλλους κιίιδικας.

φωτος κ.τ.τ. Εiς τους αλλους πατέρας ή άναφορα εΙνω

οπαν1ωτάτη, ώς ι::iς 'Ιω:ivνην τον Χρυσόστομο,ι, 'Ιω:Ίνvην Ή πρώτη τριας

τον Δαμασκηνόν, 'Αθανάσ10ν, Άνδρέαν Κρήτης κni ΚίJρ1λ­ \ον 'Αλεξανδρείας.

'Ενίοτε χρησψοπωουνταr καi στίχοι ϋμνων των άχολου­ Θ1ων τfjς Μεταμορφώσεως, της Ά ναλήψεως, του Εύαγγελ1ομου, της Όκτα:ήχου καl της νεκρωσίμου.

'Εκ ιωv ερyων των μνημσνευΘιέντων α\'ωτέρω cινδρωv,

ισς καi εκ ηίJν άκολουΘιων ό Παλαμας παραθέτει αφθονα χω­ ρία ενrος του κειμένου, ενίοτε ά.ναφέρων ά.κρ1βως σύγγραμμα

ιωι κεφάλωον, συνηΘΘστερον άναφέρωv μόνον το ονομα τοί) συγγραφέως, OXl σπανίως δε εiσ:Ίγων μόνον δ1α του «φησί», δπερ 1εξόχως δυσχερώνε1 η\ν 6.ναζήτησ~ν τfjς πηγfίς. Ταύτην δυσχεραίνει επίσης καl το γεγονος δη συχνάκις ό Παλαμάς παραθ'έτε1 ελευθέρως τcι κείμενα, ώς εαν εγραφεν έκ μνήμης i1 ά1ς εαν ηθελε να ένσωματώσn ταυτα εiς τα iδ1κά του γρα­ πτά. 'Ο Meyendorff άνευρε τα πλείστα των χωρίων, μερικcι δε {:κ των μη άνευρεθέντων ύπ' αύτου 6.ν1χνεύσαμεν ήμεϊς. Πλ11ν της τ01α{ηης χρήσεως των ηηγων ό Παλαμας KQH1 παλαιαν συνήθiε1αν παραθέτει εiς το τέλος βιβλίων συλ\ογcις πaτ,ερικων άπσσπασμάτων εiς ενίσχυσιν των άηόψείον του. Ή r:iς το τέλος του πρώτου β1βλίσυ τfjς πρώτης ψ1άδος ουλλοy1Ί προ[ρχεται εκ της χεφος του Παλαμα, τον όηοiον εύχαρ1οτεi δ10. ταίηην ο άποδέκτης 7 6, τ01αυτω δε συλλοyαi Δναyγi':λλον­

τω καi εiς το δεύτερον καi το τρίτον βιβλίον τfjς tδίας τριάδοc;, άλλα δεν δ1εσώθησαν 77 • Τ<\ τρίτον βιβλίον της δευτέρας τρ16δσς άκολουθεiται άπο έκτzνις χωρίον του Χρυσοστόμου. Κα­ rϊι τοι'Jς κώδικας Vatίc gr. 1711 καi Sinait ψ. 1671 το δε.(J1?pον υιβλίον ιfjς τρίτηc; τρ1{1δος άκολουθε'ίται απο συλλογην χωρίων εμμέσωc; σχεηζο11έ.νων με τα προβλήμαπι του έργου.

'Ως ελέχθη ανωτέρω, μετcι τας ηρώτας έη1Θέσε1ς τοϋ Βαρλαϊι;ι κατcι του ήουχασμοϊi, μοναχοi τfjς Θεσσαλονίκης 1:(11τησαν η)ν ι':ηικουοίαν του Παλαμα, πρωτοστατουντος τοϋ

- [σ1διί1ρου, μ~τέπεπα ηατρ1άρχου Κωνστανηνουηύλεως. 'Ο ά­ γωpείτης μοναχοι; ηλΘιε προΘί,μως εic; την θεσσαλονίκηv δ­ η~ υ εφρόνησε να συναντήσrι αμέσως τον Βαρλαάμ, δ10. νc

ι tN c11ωτρέψn cιηο τας επ!Οέ:σε1ς του 1S. Ό Καλαβρος του ϊ­ δε1(ε οημε,ιίισε~ς μο,·αχα>ν περi 11συχαστηο1ς έμηεφίαc;, εiς ιr'Η; δrωίαc; ϋμως ό Παλαμας δεν εί'iρε τίποτε περi θέας καl ουσίας του f)εου καi μόνον εί'iρε λεγόμενον δη η)ν οiκείω­ οι ν προς τον θεον δεν φέρε~ 11 πολυπάθεια άλλ, ή καθαρ6ι ης και ή πρσσευχή 79 • Τι'ιc; σημε~ώσεις αύ,ταc; εξέσχισε βρ'1δίηερσν δ Βαρλαάμ.

'Ο Παλαμσς εγνώρ1ζεv δn :ηδη ό Βαρλααμ είχε ουντ;J­

(ει ουyγf)άμματα κατι'ι των ήσυχαστων, τα όποiα κα1 άνεζήτει rΊλλα δεν εϋρ101<1ε, δ16η ό συγγραφεύς των δεν τα παρέδ1δεν

('!J!I] μόνον εiς τους όπαδούς του και έξώρκιζεν αύτσυς

11ϊ-v ιφΔc; το ηcφον να μελετήση τα συγγp,άμματα ταυτα ό Πα­ \rψας, άλλ' εφ' δσον ό άντίπαλος των μοναχίίiν συνέχιζε ηιν 11ολεμ1κήν του παρcΊ τι'ις συμβουλάς, :ι'1ναγκ6σθη \'α επέ}.lβη ~:Ις n'iν 6.γωνα καi να yράψn την πρώτην τριάδα. 'Έπραξε του­

' ο μι': ηολλ11ν στενοχωρiαν, διότι κατα βάΘος εξετίμα καl :η­ γϊ~πα τον Καλαβρόν. «Τίς γαρ ούκ αν πάθω υΊν ψυχr'1ν, οϋτω :;u\υν μι':λος της 'Εκκλησίας νοητωc; όρων ταίηης άπορρη.

78. Φιλοθέου Έγκώμιον, PG 151, 586. Βίοι::. ΊσιδιίJρου, εκδ. n α δ ο n ο ύ λ ο υ · Κ ε ρ α μ έ ω c: ο. 85. Γ' Πρόc: Άκίν· δυνον 18. 79. Ύnέρ ήσυχαΖόντων 2 3, 13. Βλ. καί άνωτέρω. 80. 'Υπέρ ήσυχαΖόντων 2 1, 2. Π α

'Υπέρ ήσυχαΖ:όντωv είc: Γρηγόριον Νύσσηc:. 77. 'Υπέρ ήσυχαΖόντων

76. νου

2 έρώτ. Πλήν ένόc: χωρίου άποδιδομέ2, 12. 1 3, 52.

\)(!

111'1 τα εγχειρίσουν ΠΟΤΕ: εiς ήσυχαστάς 80 • Οϋτω δεν :ηδυv11θη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

!:ΙΣΑΓΩΓΗ

32

νε1, διόΤΙ: το παθητικον τfjς ψυχfjς, έπαναστάν, διέστρεψε τας

γνύμενον; 'Έγωγ' συν έnl τοσουτον ο:ίδα δ1' αύτο τουτο ηΊν

ί:ν ήμΊν εiκόνας καi άπεμάκρυνε το δ10ρατικον της αρχετύ­

ψυχr'1ν δηχΘεiς την ar)XήV, ώς μη αν πιστευθfjναί TJVI δοκεiν

που κuλλονης' 1 • Προς έπαναφοραv απαιτεiται σοφία, καi ιο

έφ' δσον εiπόντα. Και τον πόνοv δ' οσον ύπέσrην γράφων ...

οί.,χ ί,περ των τJ1ν ήσυχίαν άσπαζ9μ€νων μαλλον ι',πfjλθον τούτου προς δν

ai

πρόβλημα εΙνω:

11

TOL'

ρωσότερον δ1α τον Καλαβρον παοα δ1α τους πολεμουμένουι; ή σ υ χαζό ν τ ω ν

γραφέωςQ0. Δι::,v είνω δε άηλως δ1άφορσς ή παρα της εξω παι­

τάχθη εiς τας αρχας του 1338, όλίγους μηνας μετα την είς 82

δείας γνα}ωc;, άλλ' εΙναι καi αντίθετος «έναντiως πρϊ,ς τr1,·

•

i'ιληθη και πνευματικην δ1άκεηαι γνωο1ν» 87 • Ταυησμυς τιi1,,1

Χωρlς ν' άναφέρη καν τον Βαρλαάμ, άπευθύνετω προι;

δύο γνίοσεων εiναι απαρ6.δεκτος, δπως εΙναι έηίσηc; καi rΊ

αύτοv καl αύτοv πολεμεi. ~1άλ10τα θέλων να φανft καl εiς τα γραπrα δη κατόπιν παρακλi1σεως ι::iσfjλθεν εiς τον άγαι­ να, εβαλεν ενα μοναχον να έρωτήση σχεηκως, ωστε τα τρία ταυτα βιβλία ν' άποτελουv άπαντήσεις εiς παρατιθ:εμένας Ζ.­

ηαραβσλrJ του κλασικου 'γνώθι σαυτον' πρ,ος το χρωτιανικϊ.>ν 'πρόσεχε σεαυημ'. Διάκρισιν δύο γνώσεων ειωμνον και ηα­ λωότερω ασκητικοί· «δηη) γνω01ς», ελεy,εν ό Μάξιμος. 'Αλλ'

iδίως διπλην γνώσιν διέκρ1νον ώριισμένω αρωτοτελικοl θεο­

ρωτήσεις.

λόγο~ τfjς Δύσεω.ς κατα τον 1γ' αiωνα. Τωαύτη διάκρ1ως άπε­

Το θέμα του πρώτου βιβλίηυ στρέφεται περl την 6.ξωλό-

δίοετο εiς τον Σιγερ έκ Βραβάνδης, δι' :ην κατεκρίθη το 1277,

γηωv της εξω πωδείας. Πολλσί, δηλαδη ό Βαρλααμ καl oi όπαδοί του' ελεγον δη χωρlς παιδείαν και φιλοσοφίαν οiαδ11ποτε ήθικη καθαρότης καl άγ1ότης δεν εiνω άρκετη δι' απαλ­

καl ε:ίς τους περl τον 'Όκκαμ

Θεολόγους. Ύπάρχει ή έξϊjc;

δ;αφορα αντιλήψεως· κατα τους σχολαστηωυς αi δύο γνώσε1c:, Ι] φ1λοσοφ1κ1) και ή θεολογική, δύνανται να εχουν κοινον

λαγr1ν έκ τfjς αγνοίας.

άνπκείμενον, τον Θεον έπl παραδείγμαη, καi δύναντω έπί­ οης να καταλήξουν εiς iδωίτερα διάφορα συμπεράσματα, τcι όηοΊα θα ε:ίνω αμφότερα όρΗά. Κατέληγον δηλαδη ουτσι cιπο ι~'1ν άπλfjν γνώσιν ε:ίς την διπλfjν αλήθειαν. Ό Παλαμας δί­ δει διάφορα αντικείμενα εiς τας γνώσεις· έργον τfjς φιλοσο­ φίας εΙνω ή yνωσ~ς των όντων, ή δε γνωαις του θεου εiναι έργον της θεολογίας. Οϋτω, αν αi δύο σοφίαι καταλήξουν εiς

'0 Παλαμας απορρίrηε1 το,ν iσχυρ10μόν. "Αν εΙχον οϋτω τα πράγματα, αν δηλαδη «έκ τfjς εξω παιδείας ΤΟ κατ' εiκόνα τον ανθρωπον εύρεiν καi iδείν εσην, ώς τους χαρακτfjρας

έπi το κρεiττον μεταρρυθμιζούσης καi το σκότος τfjς αγνοίας έξαφούσης της ψυχης, oi καθ' 'Έλληνας σοφοi Θεοε1δέστερ01 αν εΙεν καi θεοπηκάπερω», Θα εiνω δηλαδη oi ελληvες συ­

φοi θεοπηκώτερω των πατριαρχών και των προφητών' oi πλείστοι των όπο1ων :ησαν άγρσiκοι""· Τουτο ομως δεν συμβαί-

δ1άφορα συμπεράσματα, ταυτα δεν θα έπιβάλουv αναγνώρι­ (Ηy διπλης αληθείας, ·έφ' δσον τα άνηκείμενα παραμένουν διάφορα. 'Ενιαχσυ όμιλεi περl δύο αληθειών άντi γνώσεων.

81. 'Υπέρ ήσυχαϊ:όντων 2 1, 40. Ο. S t a π ί I ο a e, Viatsa si ίr,vatsatur~ι Sfaritιιlni 82. Πρβλ. Grigorie Palama (seria teo;logica 10) Sibiu 1938 ο. 29. J. Μ ey e π d ο r f f, Gregoire Palamas, Defense des saints hesychas·:es σ.

Παύλου, «δς έγεννήθη ήμiν σσφία άπο θεου» καi «Δv

θεόν» 8 5, κα1 προσελκύει :διαιτέρως την προσοχην του συγ­

συνε­

την θεσσαλονίκην αφ1ξ1ν του Παλαμίi (τέλος του 1337)

Διόη υπάρχουν δύο σοφίω.

τϊ1 σοφίQ. του θεJυ διu υϊς σοφίας οί•κ εγνω ό κόσ[-:ος τσν

μοναχούς. ΣυμφάJνως πρ,ος τον χρονολογ1κον 11μωv καθορ1"Υ π ε ρ

ποία σοφία;

ή του κ6σμου καi ή θεία. Τουτο στηρiζετω εiς τα λεγόμενα

αν11Ηέσε1ς εiσίν» 81 • Γράφων, έπόνεσε πε­

σμον ή πρώτη τρι.ας του

33,

84. 1, 1, 3. 85. Α. Κ ο ρ. 1, 30. 86. 1, 1. 17.

χιχ.

83. 1, 1, 4.

1, 21. Ai παραθέσcιc: κατό τόν Παλαμδν. 87. 1, 1, 10. 3

1

34

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κατα ταυτα ό Παλαμας δεν έμποδίζε1 την ένασχόλη01v με τηv φ1λοσόφίαν. "Αν έπηίθεται κατ' αύτ:ης, άναφέρετω

i 01',ς

χρrισηανούς, iδίως τους έρημίτας, 'Ιωάννης ό Πρόδρο­

ιωςu1.

εiς ι,aς κακας πλευρας αύτ:ης- «ού γαρ, περi φ1λοσοφίας ήμε:ϊς

απλως λέγομεν QTTQ λέγσμεν νυν, άλλα περi της των τ01ούτων φ1λοσοφίας», δηλαδη περι της μυθολογ1κfjς καi τη(; εiδωλολατρ1κης φ1λοσοφίας 8 8. Ή. ένασχόλησ1ς με η1ν φιλο­ σσφίαν καi n1v έπισrήμην είνω χρήσιμος iδίως εiς τους έ­

35

Το δεύτερον βιβλίον πραγματεύεται περi κατοχfjς του

\'()\) έ:κτος του σύψατος κατα η1ν προσευχήν. Ό Παλαμας Θεωρεί την προσπcιθε1αν ·έξώσεως του νου ϊπτι) το σαψCΙ, δ10. να έ:ππευχΘουv ουτω 'νοερα Θεάματα', ώc i,αφ6ν10ν εϋρημα"8, εχων προφανώς ύπ' οψιν τας περιοδείας

κτι')(; του μοναχ1κου βίου· γυμνάζε11 καi όξύνει τους όφθ,αλ­

ι:αl ούρανοδρσμίας ηuν ψυχϋ'>ν κατα τα συστήματα των Γνω­

μους τfjς ψυχfjς 8 9, άλλα δεν πρέπει να καταλαμβάνn αυτη την

<, 1χων και Νεοπλατωνικών. Kai είς το οημεiον τουτο άκρι­

ψυχ1\\' μέχρι και του γήρατος- μόνον Ο πονηρο·ς ύποβάλλε1

(\,'ί)(; είψίσκεται ή άντίΘεσις της συνθεηκfjς χρ1σηαν1κfjς άν­

το1ουτον ζfjλον, ι'ι c'ιποίος έμποδίζε1 την •έπίδοσ1ν εiς την 6-

'ΊJιι;1rολογiας προς τ1Ίν δυαρχ1κήν./Κατα την πρώτην το σωμα

ληθ1ν1~ν γνGΊσιν, την εϊσοδον εiς την ψυχ11ν του φόβου του· 90 θεου • Oi σοφοi του κόσμου εΙνα1 μωροί, ώς λέγε~ δ Παυ­

i1:',ν ,;l\icιJ πονηρόν, διο καi δίJ\Ιαται κάλλ1στα να άποτελfi κα-

1!)Ικίαν του νου· έκείνο δε δπερ ζητουν σi χρ1σηανοl clνα1 1Ί

λος και ιίκ; ί-ίλλωστε παραδέχετω ό Πλι'πων, άποκαλών αύ-

ϊ11ωλλαyr) του νου uπο το σωμαηκον φρ6νημα καi ΟΧΙ άπο το

«μεμην6ιcις» 1 ", δια τουτο δέ πολεμουν τας μυσπκας ένερ­

()('i'ψα99 • Βεβαίως δ νους δεν :ιωτοrικεi οϋτε έντος του σώματος

yείας rου πνεύματος 02 • Ό Παλαμας ,έπαναλαμβάνε1 τον iσχυ­

,;Η; εiι; άγγεΙον, διόη εΙνω άσύψατος, ουτε εξω, διότι εiνcη

ρωμον του, Ίππολύτου, ΟΤΙ ολαι αi αiρέσεις εχουν η1ν ρί(αν

0\)\'δεδεμένος με το σωμα, ,άλλ' ευρίσκεται ως δύναμις f"lς

1 σι'1ς

των εiς την φιλοσοφίαν9 ". Άλλα καi δταν καλως χρησιμοποιfj­

ι 1'1ν καpδίαν- «μήτε i{νδσν ώς i::ν άγγείψ, μήτε εξω, καi γαρ

ιαι αυτη, οταν δεν όδηγfi εiς παραπλανήσεις, δεν δύνατα~ να

ο\)\'Ι]]ψένσν, (1λλ' ιν τfi καρδίςι {)Jς ,έν όρyάνψ το λογισηκον

όνομασΗrΊ κυρίως καλόν, δ1όη τα κυρίως καλα στέλλονται ανωθ<εν, ένψ αύτη εΙναι χάp10]1.α <,φυσ~κον J(Ql μη ανω3εν

1Ί11ιι>ν είναι Δπωτάμεθα άκρ1βως» 100 • Ώς ελεγε καi ό 'Ιωάννης

κα ταπεμφθ'έν~ 94 •

1

ιμ: Κλίιιακος, «ησυχαστής έσην ό τον ·άσώματον έν ούψαη

Ιi,'f)Ηψίζε1ν σηεύδων». Πως θα είσέλθη Ο Χραστ,ος εiς το σώ­

'Α ντi τfίc: ένασχολf1σεως αύΪτfίς έπωφελεστέρα είναι rι 'έργασία καi φυλακη τfjς καρδίας' 9 ", δια της καθαρότητΟ(:, της

jl(\,

έcιν ουτε ό νους δεν έ:πηρέπεται να εύρίσκετω εiς αύ-

16 1111 ; Έξοη:ί(ουν λωπον σi 1Ίσυχαστα1 rον ν6μον της άμαρ-

Πf)ΟΟl]λώσεως είς τας έντολάς, τfjς μετοχfjς εiς ΤΟ μυστήp~α.

1 ί rιι:

Χωρiς καθαρότητα ούδεμία γνωσις ώφελεϊ· «καΘαρότητος γαρ

Γ"αοτον στωχεiον το προσfjκον· εiς την α'ίσθηων τr1ν έγκρά-

ανευ, καν μάθ':nς η1ν άπο Άδαμ μέχρι συντελείας φυσικ1)ν

1r·~αν, εiς το παθηηκον την ,αγάπην, εiς το λογισηκον Tll ν' \ ϊjψη1102 • Βεβαίως πρόχεηCΙι ηερl είσωκiσεως της ένεργεiας

φ1λοσοφίαν, μωρος ούδεν ηπον, δη μη καi μαλλον, εσ:n σοφός» 96 • 'Αρχέιυπον καθαρότητος καi ύπσταγfjς 88. 89. 90. 91. 95. 96.

1, 1, 16. 1, 16. 1, 12, 1, 1, 7. Φ ο ί'δ ρ. 245 ο. Βλ.

Νικήτα

1, 1. 3.

εΙνω

92. 1, 1, 15, 93. 1, 1, .20. 1, 1, 3. 94. 1, 1, 21, Σ τ η θ ά το υ,

Περί παραδείσου

11.

i)

δια

1

καl εiσοικίζουν την έπ1σκοπην του νου, δίδοντες εiς

ου νου καi οχ1 της ουσίας του, ή όποία ,παραμένει δ1απαν-

1ι;ς

συνδεδεμένη με το σωμα' 0 '1 • 'Η δ1άκρωις ούσiας

97. 98. 101. 102.

99, 1, 2, 1, 1, 1, 4. 100, 1, 2, 3, 1, 2, 4. 1, 2, 6. Κλϊμα!Ξ 27, PG, 88, 1097 Β. 103. 1, 1, 5. 1, 2, 2.

KGJ.

ένερ-

36

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

γείας ίtα καταλάβn βραδύτερον σπουδωοτάτην θέσιν είς την

37

ολην θεολογίαν του συγγραφέως.

πνευμα βλέπε~ τόv πατέρα, ή1~είς δε βλέποrμεν δ1' αύτου τον

"Αν τοωύτας δοξασίας περi του νου εχουν oi 1)συχασταi, .ιωκως κατηγορουντω ύπο των άνηπάλων των ώς 'όμφαλό­ ψυχο1'101. Oi Θεωρηηκοi δεν εχουv ανάγκην έξωτερ1κων μέ~­

θεοv ώς rφόσωπσν καi οχ1 ώς άvnκείμενον

οων δια η)ν συγκέντρωΟiιν του νου, την 'συνέλιςιν', άφου :ijδη εχουν φθά01ε1 εiς υψηλον σημείον προόδου, άλλ' oi άρχάριω άσκηταi δεν δ1απράπουν τίποτε κακόν, αν χρησ~μοπο1ήσουν τ01αυτcι μέσα εiς περιωρωμένοv

βαθμόν 105 •

Ουτως επραξαν

ΟΧΙ μόνον ανδρ,ες ώς ό Συμεών, ό Νικηφόρος καi αλλω τοι,ς όποίους άνεφέραμεν άνωτέρω, ,άλλα καi β1βλ1καi προσωπικό­ τητες- ό 'Ηλίας έπi παραδείγματι δ1έλυσε τον αύχμον θέσας π)ν κεφαλην αύτου έπi των γονάτων :καi ουτω ουyκεντρώσας

Ύπάpχε1 κάη το συyκ1νουν την καρδίαν και ένηχουν κα­ cr'ι την προσευχήν, κάη το όποίον ό μεν 'Ηλίας άντελαμβά­

νετο ιiJς συσσε1σμόν11 2, ό δε Ήσαiας ώς κο1λίαv ήχουσαν 11 '.

'Ό,τι άνοφέρε1 ό 'Ηλίας ώς σημείον προ τf1ς έμφανίσεως τού θωi.J, δηλαδ-i1 το ηϋρ το όποίοrν μετατρέπετω έν ουνεχείQ εic: λεπη1ν αυραν, εΙναι ή έκ τijς πρσσευχijς δημ10υργουμέ­ νη Οέρμη.11•. "Αν ,έκείνη ή Θ:έα εΙναι συμβολική, οπως άπω­ Η)UV

oi του Βαρλαάμ, ΤΟ φως του 1 θαβiψ ομως δεν είvω115 •

Εfναι t>έα πραγμαΤ!lκή, ή όποία πρόκειται 1ένιίJπιον ολων των αξίων. Το φϊuς του θαβιίψ, το φως nJJν καθαρων ήσυχαστiίΊv

τον νουν του 106 •

καi ή 1'Jπόστασ1ς των μελλόντων άyαΗωv άποτελουν τρείς φά­

Εiς το τρ,ίτον β1βλίον προσφέρεται καi εΙδος άνακεφαλω­ ιοοεως ηίιν λεχΘέντων εiς τα προηγούμενα β1βλία περi δrπλfjς 107 yνώσεως και περi άνθρωπίνης όλο:κληρώσεως δ1α του όρ­

c;ε1ς του α(που πνευμαuκου γεγονό-rος, συντεθε~μένας εiς μί­

yανικου συνδέσμου σώματος καi ψυχfjς 108 , άλλα κυρίως γίνε­

ται λόγος περi θείου φωτ1σμου καi περi τελε1ότητος.

Το λεγόμενον ύπο του Βαρλααμ κατα τον 'Ιωάννην, δπ «θεον ούδεlς έώρακε πώποτε» 10 •, δεν εΙναι δυνατοv ν' άμφ1σβητηθifί, άμφισβητεiταιι ομως το έξ αύτου συμπέρασμα, δη oi ήσυχασταi πλανωντα11 iσχυριζόμενοι οτ1 βλέπουν το θεiΌv φω,ς. Δεν εΙπεν ό Κύρως ϋπ «oi καθαροi τfi :καρδiι;ι τον θεοΥ 110 οψονται» ; ΕΙναι πράγμαη άόρατος ό θεος ώς ασώματος, άλλ' ουτε ό Βαρλααμ άρνεiτω η)ν θέαν του, έφ' ΟΟΌV παρα­ δέχεται ΌΤΙ όρατω δ1α της έvεργείας του νου, δηλαδη ιuς άvηκεiμενοv έρεύνης καi αναζητήσεως των πνευμαηκωv δυ­ νάμεων του άνθρώπου. Καi δμως, άνητείνε1 ό Παλαμας, το

αν ι'~περχρόν1ον ηραyμαηκότητα· <<εν καi το αύτό <έση το θcϊ­ ον φως, τό τε τοiς άποστόλως έν Θαβώρ έωραμένοv καi ταiς

κεκαθαpμένως νυν έωραμένοv ψυχαiς καi ή των μελλόντων 6γαθιυν ί,πόσταως» 116 •

Καi δl:ν πρόκεηαι έδω περ1 έκσταηκijς καi

άφnρημέ.­

νης έμπεφίας, άλλα περi πραγμαηκότητος ή όπcία άναφέρε­

ι αι εiς σύνολον τον ανθρωποv. Ό θεος κατα ΤΟ\~ Μάξιμον, ?;ρχ6μενcς εiς την ιωρδίαν, έγχαράπει έκεi δια του Πνεύ­ ματος τcι ϊδ1α γράμματα ιuς η\ των μωσαϊκωv ηλακωv 117 , ταυτα

f!f; πίπτουν εiς την άντίληψ1v του συν6λου του ανθρώπου· ο­ πως ΤΟ καθάρσιον πένθος και ΤΟ κατώδυνον δάκρυον ι\QΟλd3ι\] οχι μόνον εις την ψυχην άλλα καi εiς το σαι.μα, οϋτω και τα τεκμήρ~α της θείας ήδονfjς δ1αβαίνουν εiς το σωμα, καi τον άρραβωνα των μελλόντων άγα:θων λαμβάνει πλην της ψυχijς καi το σωμα. ΕΙναι δυνατον ,έvίοτε την έμπεφίαv ταύ­ την να λέyωμεν ιίις άποκτωμένην δια 'νοερας' δυνάμεως, ά.\λ'

104. 106. 107. 108.

1, 1, 1, 1,

1, 1, 3, 3,

11. 10. Πρ6λ. Γ' 8 10. 13. 14. 5. 33.

σ σ ιλ.

105. 1, 1, 7. 18, 42 έέ. 109. Ί ω. 1, 18. 110. Μστθ. 5, 8

111. 1, 3, 15-18. 114. 1, 3, 25. 112. r· Βσσιλ. 19, 12. 115. 1, 3, 26. 113. Ή σ. 16, 11. 116. 1, 3, 43. 117. Μ σ ξ ί μ ο υ, Κεφάλαια Θεολογικά 2, 8. PG 90, 1161

έ.

ΕJΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

38

Ή δευτέρα τριας

11 δίJναμις αϋτη είναι ι'.Jπερ νουtν 118 • Ίο σώμα λαμβάνει εi,~ τας περ1nϊώσε,1ς ταύτας iκανότητας ύπερφυσικάς, ώς καi

11

ψυχή· λεπτί,νετω καi φαίνετω ώς αϋλος. Οϋτω κατα την

Δπ1φσ1Γησ1ν τίiJν θεουργίίιν Ι:λλάμψεων βλέπουν

<<ΤΟ τfjς ΕJεώσεως αύτων ενδυμα»

119

oi

καθαρσ}

, συμφώνως προς ΤΙ]ν nα­

λαωτέραν του Διαδόχου δσξαοίαν περi αύτοοράσεω(~ της ψυ­ χfjς η όράσεως του φωτος τfjς ψυχfjς

120

• Ή γνώμη περi τfjr;

39

'Όπως εiς πολλας αλλας περ1στάσε1ς, ουτω ιωi τώρα ό Βαρλααμ έπέδε1ξε φοβίαν,

1\

όποία ώδ:ηγησε τουτον εiς την

άπόκρυψ1ν των εργων του. Δεν έπεθύμει δημοσίαν συζήτη­ ων. την όποίαν δμως μετα την εκδοσιν του ηρώτου συγγράμ­

ματος τσυ Παλαμα δεν ήδύνατο ν' άποφύγ:n. Ή πρώτη άντi­

συμμετοχfjς του σύηωτσς κατοχυρύJνετω δια της χρ,ωτολο­

δρασ1ς του ΒαρλαΔμ ητο να παραπονεθfj αύτοπροσώπως ~1,ς

γ1κfjς δ1δασκαλίας

ltδ1κοίη1ενος

uνθρωπσc;

δ Χρ~στος εΙνω ταυτοχρόνως θεος καi

ένουτω δε. με. ήμας καi κατα το σωμa· δ1α της

μεταλi1ψεως «σύσσωμος ήμiν γίνετω»

121

11

δευτέρα, να δ1ασκευάσ:n τα συγγp,άματά

του.

Κατα τον χρόνον τουιτσν περ1ηλθον έm τέλους εiς χεί­

.

Συμπέρασμα του Παλαμα εΙνω ή α.νοδος του άνθρώπου ε:ς τον γνόφον καi

125 , 11

έποrrrεία. Με γλωσσαν δανε1σμένην έν

ρας του Παλαμα τα συγγράμματα του Βαρλαάμ, εiς τα ό­

ποια ευρε πολλας άνηκρ,1βείας καi συκοφαντίας. «Πλανώ-

μέρει άπο 1,ι,v Δ1οvύσ10ν λέγει δη ό μονήρης «συνάπτει τον

11εvα δ' οί5τω,ς έν σκc)τει 1ωι

νουν τfi άδωλείπτφ προς θiεον εύιχfj καi δι' αίπfjς έαυτου

σίας, τας ι':μας ομως χείρας εiς τέλος ού δ1απέφευγε. Λα­

δλος γεγονώς κωνην και απόρρητον ανοδον εiς οιφανους ε1J­

HJ

φι7Jς φεύγοντα της παρρη­

ίiιiιν ουν καi αύτός έσην α διfjλθον καi εiδον ιiJς επος 01Jδεv

ρίσκε1, τον άναφfj της κρυφισμύστου σ1γfjς ώς αν ης ειπω

ί,γιές, άλλο πάντα ψευδος καi συκοφαvτίαν δεινήν. 'Έλεγε

γνόφον καi τσύτψ μεΗ' i1δονης απορρήτου

γαρ ώς έδιδάχθη παρ' έκείνων iIJV κατηγόρει, την μεν Θείαν

προσi:χων Δκρι­

βϊiJς τον νουν έν άπλουστάτn καi παντελεi καi γλυκερζί γα­ λήνη καi οντως ήσυχίςι τε καl ό.φΘεγξίι;ι πάντων ύπερiπτατω 1,ησrων».

8{:αμα»

122

Οϋτω

έποπτεύε 1 1

«φως

θεiον ...

εϋχαρ1

και iερον

. Δεν εiνα1 δυνατον ανευ προσωrηκfjς έπ1δόσεως, α­

νcυ κ01νωviας καi .έμπεφίας προσωπ1κης, ν' άνηληφθfj κcι­

πίί01αν Γραφη,ν άνωφελη

πασι παντάπασιν

εΙνω,

πσνηρι'ιν

oi: η)ν των οντων γνώσιν, η1ν τε του θεου ούσίαν αiσθη­ ΗιJς εΙΥα:ι θεωρητην καi προς ταύτην αγειν την θεωρίαν ?τερά ηνα αiσθητα τηρήματά τε _καi ένεργήματα καi έπ1-

τηδείψατα. Ταυτα δε δπαντα 'όμφαλοψυχίαν' ούκ οΙδ' δ­ άπελέγξας ... »126 . Μετα

νεlς ταυτα 12 \ Είναι δυνατον να εlνω κανεiς θεολόγος και να

ηως καλέσας καi 'δαιμον1ώδη'

μr1 είναι θεόπ:rης, δ1όη ύπά.ρχ01 πέρα της άληθείας των δο­

τφώτας άνηθέσε1ς ό Βαρλααμ έσκέmετο να έξαψανίσn ταυ­

γμάτων και «άληθης χ,άρ1ς». Ή θεολογία δ1αφέρε,1 τfjς θεο­ ητίας, δταν δωφέρε1

11

γνωσ1ς ό:πο την κατοχην του πρ{ι­

γματος124.

τας

τα πλήρως, έξ ου καi άπέκρυπτεν αύτά, δτε δμως είδε τΔ ανηρρητ1κα συγγράμματα του Παλαμα, ελαβεν αλλην άπό­

φασιν· τα δ1εσκεύασε δ1' άφαιρέσεων :καi τροποποιήσεων· «ιο μεν τfjς όμφαλοψυχίας ονομα ,έξαλε:ίφει παντόπασιν ... α δε δαιμον1ίοδη

πρότερον

άπεφαίνετο

φυσ~κα

προσαγορεί,ε1

νυν»121.

118. 1, 3, 33. Βλ. 120. Δια :δ ό χ. ο ι.ί 121. 1, 3, 38, μ2. 1, 3, 4g,

καί 1, 3, Κεφάλαια

.

41. 119. 1, 3, 5. 49, 50. 123. 1, 3, 34. 1:24, 1, 3, 4:2. 4~.

'Ακολούθως την αναιξ1ν του 1339, δ Βαρλααμ άνεχώρη-

------

125. Φιλοθέοu 126. 2, 1, 2.

'Εγκώμιον

PG 151,

158έ.

127. 2, 1, 3.

40

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

σεν εiς τr'~ν Δί,σ1v προς έπανάληψ1v τω·ν δ1απραγματεί1σεων μετα{ι',

των δίJσ

28

Έκκλησ1ων' •

Ό

Παλαμας,

εχωv

πλέσv

ίπτ' cψ1ν το πλfjρεc; κείμενον του έργου του άvηπάλου του, Δνήρεσεν αυτο λεπτσ;;ερέστερον- δΘ:εν

ro

νέον εργον τcυ

41

[)Γ•Οί'V εiς ήμας την Θεόπνευστον διδασκαλίαν ό.φ' έvος και πΊν πολυάσχολον μαηι1ύτητα άφ' έτέρου δ1α ν' άποκτήσω­ :Η-:ν πΊν σοφίαν τιvν αποστόλων 1 ' 1 '. (~(σεώς του

Προc; κατοχίψωσιν τfjc;

έπεκαλείτο :κολσβωμένον χωρίον του Γρηγορί­

Παλαμα, ·έ.κ ηniiJV πάλιν β1βλίωv, αποτελεί δευτέρωσ~v και

ου Νί,π-σης, εic; το όποϊον συτσς όμ1λων περl Γραφfjς καi ΠΩl­

έπέκτασ1v του προηγουμένου. 'Εγράφη κατα

δεiας λέy~1 τέλος δrα μόνην την Γραφήv, «η'!ν τfjς θεσπνεύ­

τσϋ Καλαβρου ητοα το

n'!v άπουσίαν

1339.

Εί(; η'1ν δευτέραν εκδοσ1ν τοϊi ί'ργου του ό Βαρλααμ δ:,-1:Jε ηροσωπ1κιίηιφσν

χαρακτηρ,α,

απ:::υθυνθεiς

ηδη

{-

έμιιf:­

οως πρ~κ; τον Παλαμαv, του οποίου χωρίον έκ τfjς προς 'Α­

:,ίvδυvοv πρώτης έπrσωλfjς σητοv

έ·πι

δωρθώσει

129

οτου Γραφης φ1λοσοφίαν, τελείαv έπάγουσαν τfj ψυχfi κά­ i:ίαρσ1ν»1'10· αντi τοί,του Δ Καλαβρος έτροποποίησεν εiς «τε­

λείαν έπάγουσ1 ταυτα τfί ψυχfj κάθαpσ1ν», δηλαδη ή Γρα­ φ:1 κα~ ή φιλοσοφία

σαυηρ

iI1v

οί,κ

όρΗως

1 30

περι θι:οyvωσiας είρηκέ ης των σων φίλων» ' • Όμιλουν άκό­

.

Kc; τσυτο άπαντζί ό Παλαμας δ1' έπ1χεφημάτων ύπi':ρ

άvαψεi· <<φής ι1Jς ουκ άνιφι­

χρήσασθω

136

ι(,JJ n1πλου 1ης σοφίας, δκολουθϊi>ν κυρίως την δ1ωίJπωσ1ν 1 οιί

Μεγάλου Βα01λείσυ· «δύο τα ση;1ωνόμενα τfjc; άληθεί­

~:y

μη περι φ1λίαr καi ΟΙ δύο, μολονότι :ητο ιιγεφύρωτος πλέον

ίΗ, εϋρομεν-

ή μετπξύ των δ1άστασ~ς. Ό Παλαμας οϋτε να σκεφθfj δύνα­

!\ίο\' φί·pόντων, ετερον δε Π]\Ι πεpι οίουδήποτε των εν Ti.p

ιω που Ηι'ι φθ'άσουν τ:'ι πρfιγμαα· «νυν δ' ουκ οiδ' ές Ο"ΤΙ

κιJ:ψψ ί"'ίδη01ν ί,γ10» 1 '11 • ΕΙνω

τουτl τελευτήσε1· θαΤ1

q'

·εϋχομω καi έλπίζω κρείπω»ω.

Τό πρωτσν β1βλίον τfjς δευτέρας τριάδος αναφέρεται εiς η1,· πωδείαν, Βcφλααμ

«τους λόγους», δπως και το τfjς πρώτης.

εϋρ1cη,εν

δη

εiς

την

σοφίαν συμβαίνε1

ο,η

μεν Π]V Κατάληψιν των έηi τον μακάριον

ι'1 r·1ι~ σu,τηρ1αν όδηγουσα καi

κατιι ταυτα διπλη ή σοφία,

r) τ1')ν περ1έργεων iκανοπσ10ιi­

οc1· «ια 11[:\" τέλος έστι της θεοπνεί,στου δ1δασκαλίας, το δf:

'Ο

]ΙΙ] (1\lQγΤαίον μr;δε σωτήρ1ον ζητεi μεν f} έξω φιλοσοφία,

,ωι

ϊ·1π~υγχά.,Τ1 δε ηττον» 1 '18 • "Αλλωστε και έν αυτfj τfj φ1λο­

εiς η\ν ύγε:αv,. ή όποία είναι ένωία, καi δεν εΙναι αλλη ~Ί

<:οφί<1 1Ύπ:'φχουν διάφσρc:ι κατευθί,νσε1ς αλλη

ί)Π('> του, Ηεου δrδομένη καi αλλη ή ύπο των iατρων έξαοφη­

ίi.\λη εΙναι λογ1κή 13 ~.

λ1ζοι;ένη ύγr:ία 1 '12 • Ουτως έν1αία είναι καi ή σοφία, εϊτε Ηεία εϊπ- άv0pωπίνη. «Τα των θ,ο:ουργων λόγια καi ή έν τσύτσ1ς

σοφία τfj ΠΩΟll τιiJν {ξω μαθημίιτων φ1λοσσφίQ. προς ενα σκσ­

εΙνω ηθικ{1 .

Τί δ1άκρ1σ1ς δικαωλογεiτω δ1α τfjς καταφυγης εiς την \Jl;(Jf)(,1\i δη,ων δύψων του θεου, έκ ησν όπσίων αλλα μεν

: i,·αι φυσικά. δεδομένα εις δλους, καl τοωυτον είναι ή φ1-

ΠΟV όpζi καi το αίπο κέκτητω τέλος, την της αληθείας είi­

.\σr,σφία, αλλα δε: εινω ί,περφυσικα καl πνευματικά, δ1δ6-

ρεσ1ν· μία γnρ :ή δια πάνων αλήΘεια». Εiς τους άποστόλουl;

1•,· να

έδ6θη δι'

άποκαλίJψεως, ήμεϊς ομως την ανευρίσκομεν δι'

δναζητήσεως καi έτημελείας. 'Η

Φιλ ο θ έ ου Έγκώμιον Α' Άκίνδuνον 12.

130. 2,

3,

78.

131. 2. 1, 40.

ΆΗ φιλοσοφία ε1σάyε1 είς την γvωσ1ν τιiJν οντων μερ1-

φιλοσοφία όδηγ6 εiς τος

«ΜJλσυς upχετυπίας τι;ν Jεpων ου11βόλων» 133 • Ό Θεος έδι;J-

128. 129.

εiς τους καθαρουc; και άξίους 110 •

PG 151, 589 Β. 132. 2, 1, 4. 133. 2, 1, 5.

134. 2, 1, 6. 135. Γ ρ η γ ορίου Ν 136. 2, 1, 17. 137. Β α σι λείου, Ε,ίc: Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ

138. 2, 1, 5. 139. 2, 1, 21.

ύ σ σ η c:.

Περί παίδων

ψαλμόν 14, PG 29, Θ ε ο λ ό γ ο u, Όμιλία 16, 2,

PG

46, 181 C.

256 BC. Βλ. PG 35, 936 C. 140. 2, 1, 7.

καί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

42

κiυς, άλλα τουτο δεν ϊivω άρκετον δ1α την Πνεύματος1 ιι.

Πρ6κε,ηω

περ:i η1θανολογίας,

αvηφάσ21ς καi δ1αφωνίαc;, λουν

ai

κατοχην

ι'~νερyεΗ1JV ίου παθηηκου της ψυχijς καi του σώματος rφvση­ [01)

έπηpεπού,σης

όποiα1 δεν πρέπε1 να προκα­

την μομφη,ν ήμων, δ1όη δεν εΙναι δυνατοv να γίνη

ολλως 1 ' 2 • Εiς ιην Γραφηv υπάρχει κάη όνώτερον τfjc; γνώ­ σεως- οθ'εν τα θεουργα λόγω εΙνω άvώτερα της φιλοσοφί­ ας'43. Τοϋτσ το άνώτερον έπηυγχάvεται δ1α τfjc; άδ10λείητου nρσσευχfjς, ή όποία

Mv

εiνα~ άπλfj εξ1ί,, ώς ελεγεv ό Βαρ­

λαάμ, άλλα δωροv του θεοϋ, λαμβανόμενοv δ1α νηστείας καi συγκρατήσεως της

άναπνοfjς 14 4. Το τελεσηκοv τοϋτο εΙδος

της αληθείας εχε1 ώς βραβεiοv πσλύημοvω, δ,η ώνόμασF:ν

ό Παυλοc; 'άρηαγ11ν' καi ανοδοv ύπερουράν1σν 14 ", ό δε Χρι­ στος 'tλευσιν', 'μονην' καi

',έμφάνε1αν' 147 •

Ό Παλαμας φρονεί δη ό αντίπαλός του δεν δέχεται ιο κυρος τfjς Γραφfjς, εστω καi αν την έπηωλfjται· αλλως

δεν θ' άνεζήτει με τόσον ζfjλον την μάθησιν καi δεν θα έξίοωνε τας δί,ο σοφίας 148 •

Το δεύπ:ρον β~βλίον εχε1 ώς θέμα την προσευχήν, περi

τfjς όποίοc; δ Βαρλαc'ιμ εμενε σταθερ,ος εiς τον άρχαiον ήθ1κολογ1κον cισκηησμόν, μη

άνεχόμενος οiανδήηοτε έξέλ1ξ1ν

καi δ1αφοροποίησ1ν. Κατα την γνώμην του Άγιορείτου, έν4"~ ηρχ1ζεν άπο τ,α ί,πο των πατέρων ώμολογημένα, έτελείωνε\' εiς δ1άφορον όδον άπο έκείνων, ταύτην δε την άσυμφωνίαν

1σνίζε1 εiς δλον το 616λίον. Ό Βαρλααμ θεωρεί την προσευ­ χήv ώς έμπεφίαν ξένην Προς το σωμα

Kffi

αϋλον βάσεΙ ΠΟλ­

λαπλϊiJν έπ1χεφημάτων. Πρωτον δη τα δωρα του θεοϋ εί­

ναι τελε,1ότατα, έπομένως είναι ώφελφώτερον 1 εiς την ψυχι1ν καi να είναι ύπερ αlίοθΙησιν κατα τας προσευχας παρα να ι':νεργfi κατ' α'ίσΗησ1ν 149 • Δεύτερον δη ή άγάπη των κοινϊiJν 141. 142. 144. 145. 146. 147.

25. 41. 31, 44.

Β'

12, 2. 14, 21. 23.

Ί ω.

λώνε1 αι',ηΊν εiς το σωμα καl εiς το σκότος 150 • Τρίτον

011,

ή

ί)ψηλοτέρα κατάστα01ς της προσευχijς σημαίνεται δ1cι τfjc; CJΠΟJ}ακpύνσεως του VΟυ άπο την σάρκα

τε ν' άπαλλαγfi των σωμαηκων παθων ωύτην

KQl

151

τον κόσμον, ί1JΟ­

• Κατα την αηοψιν

11 τελεiα ηροσευχη προϋποθ'έτε1 τελείαν απαλλαγr\ν

έκ των ί)λ1κϊi'1ν· «νεκpσU'V τ:ελέως το της ψυχfjς παθηηκον

<ίκ; κατα μηδεμίαv ηϊiν έαυτου δυνάμεων ένερyεiν, προς δε καi πασαν ένέρyηαν ψυχfjς καi σώματος κοινήν» 152 • Ό Παυ­

λος α\ έβη εiς τρrίτον ούρανον λησμονήσας το σωμα 153 • Ό Θε­

ϊ)ς ()ίδε1, υΊν χεiρά του εiς τον προσευχόμενον, ωστε να μη cιirΧ/ινετω οϋτ;ε

δη προσεύχεται 1 Μ.

'Αλλα οϋτως Ι]

προσευχ:η δεν εΙναι τiποτε αλλο απο

«φαντασίαν το ciδωλον ,εν έαυτfi της καρδίας φέρουσαν»ω.

Καi δμως; ή ηροσευχη εΙναι πραγμαηκη καi οχι φαντασηκi1 ι':μηεφία, καi. άναφέρετω

εiς το σύνολον

του

προσώπου,

λέγε~ ό Παλαμας. Κανεν διϊφον του θεου δεν εΙνω έξ αρ­ χης τi:λε1ον. 'Έφεσ1ς του άνθρώπου είναι να προκόπτn έπ'

ί1ηι:φον, έ:φ' δσον ή χάρ1c; τοϋ θεου εΙναι απεφος· πως λω­ τΗ'ιv είναι δυνατ 1Ί ή κατάπαυσις της άνθρωπίνης προκσπfjς; ΤΙ

ηνευμαπκ1) ι':μπεψία δεν εiναι στατική, εΙναι προοδευ-

11κή156.

Προι; στ11ρ1ξ1ν τfjς γνώμης περi. συμμετοχfjς του,

σω­

llC! rος εiς τi1,ν πν1ευματ1κην άπόλαυσ1ν άρκεiται ό Παλαμας η6λ1ν εiς μαρτυρίας τfjς Γραφfjς καi των πατέρων καl εiς' 1 ιΊν

περ1yραφr1ν τfjς

έμπεφίας των μοναχών.

«'Η καρδία

μου καi rΊ σάρξ μου ήyαλλ1άσαντο έπl θεφ ζωνη» 157 , λέγει

Δ Ψαλμψδός, «Ίησους μνήμη κολλη8ήτω τfi πvofi σου καl ιόιε γνώση

: ης15".

ήσυχίας

ώφέλειαν», λέγει 'Ιωάννης ό Σ1va·1-

Έξ cίλλου άπάθε1α δί':ν σημαίνει νέκρωσ1ν του

πα-

143. 2, 1. 10.

2, 1, 2, 1, 2, 1, 2, 1,

Κορ.

43

«τροφης

άνευ

καί

πνοης».

148. 2, 1, 36. 149. 2, 2, 11.

15(). 151. 152. 153. 158.

2, 2, 2, 2, 2

2. 12. 154. 2, 2, 17. 155. 2, 2, 4. 156. 2, 2, 8. 157. 2, 2, 25. ΚλίμαΕ 27 PG 88, 1112 C.

2, 2, 2, 2,

16. 9. 11. 1 Ο, Ψαλμ. 83, 2.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

44

Βαρλααμ οέχεται 111ν Ηείαν 'νόησιν' οχι μόνον εiς τους ι'ι­ yiσυς άλλα καi: εiς τους σοφους του κόσμου 169 , μόνον δε 'δ­

θηηκου αλλιΊ μειcιθεσ~ν απο τα ταπεινα πpος τα ύψηλότερα·

αλλως

oi

έρασταi των καλων με ποΙον ορyανον θα :ήyάπων

τυ καλον καi θ~ έμίσουν το κακόv 13 η; χε1

,ης προσευχfjc; δ1α τσυ

Kai

f)Ο.Οlν' δεν δύ,α.ται να διανοηΘfί.

η', σωμα Μ μετέ ..

Ό Παλαμας δπαντζi δη κακώς έμμένε1 ό αντίπαλός του εiς ΤΙ]ν έnίκp1σιν τοίj οpου 'οpασ1ς', διόη την ιδίαν έμπεψi­ αν oi μσναχοi καλουν καi 'νόησ1ν άπερ1νόητον' 110 • "Ορασις ι'1Ιι' αύη1ν την ενν'ΟJαν εΙναι καi ή πίσης, Ι] όποία δεν εI­

αλγους, των δακρύων, της χα­

ρας. Ή θεία χάρις κατα το μυστήριον τfjς iερωσύνης δια­ δίδετα, οχ1 μόνον «τfjς ψυχfjς νοερως προσευχομi:νης άλλ<'ι

καi του σώματος ένεργουντος δια της ό.φης» 160 • Ό αρνσί,με­

\'(lJ καρπος ουτε των α1σθήσεων ουτε της λσγικfjς, διόη ύ­ ηάρχε1 ορασ1ς καί νόησ~ς ύηερ πάσας τας νοερας ένεργείας 171 • Τα βλεπόμενα κατcι η1ν πνευμαηκην έμπεφίαν δεν ε1vr:,1 Πϊ1]!βολcι φανταστικά, άλλα αναλοy1Κα KQJ. αναγωγ1κά, ΟΠω:; ι'δίδαξεν κοi ό Λ,{άξηως 172 , καi δηως θ' άνέπτυσσεν έκτενέστe­ μον εiς υ)ν έπομένην ιριάδα. Μέχρι καφου ή άνθρωηότηί: δν{1 yειο εiς τας Ηεολοyικας έννοίας «έκ του εiκότος», δηλα­ r>r1 έκ Ί ψ; Θεωρίας 1fjς κρίσεως, ίιλλ' ηδη, δτε «ή (οη1 έφανε­ fΗ;,f~-η»ιΊ'3, δεν βλι':πομεν πλέον «Έκ του εiκότος», CΙλλ' άμf> οως"''. Διόη oi ανΗρωπω, κατα την δ1δασκαλίαν του 'Ισαi1κ

νος την αρχην της προσευχfjς, δηλαδη τον φόβον, το αλ­

yοι;, τον στεναγμόν, η1ν σιωπ11ν, άρνεiται αί,η1ν την ιΆ,πό­ στα:,,ν

η"'jς

προσευχfjς 1 ' 61 •

Την ήσυχαοτηη1ν μέθοδον προσευχfjς ό Παλαμας ί1ηο­

οτηpίζε1 με έη1φύλαξ1ν. Δια της συγκρατήσεως της cιναπνσ­ ης βσηJουντcιι

01

άγύμναοτ01 ι:όστε προϊόντες να

φθάσουν

εiς «έvοειδfj συνέλ1ξ1ν του vou1102 • Έπiοης άνεyνώριζε καi τcιc; c'ιτελείας τσυ βιβλίου του Νικηφόρου, το όποcϊον συνε­ τέΟη 'άηλG"κ: καi άφελως' 163 , καi οϋτω χωλαίνει εiς η1ν δ1α­ ι-ί1Ττωσιν1 64 •

ίου Σϊφσυ, εχουν δί,ο ψυχικοι',ς όφθαλμούς· με τον ενα βλέ­

Το τρίιον βιβλίον rφαγματεί1εrαι ηερi του iερου φωτός. Ό Βαρλαcψ

,ωυν ηΊv δύναμιν, τiJν σοφίαν καi την ηρόν01αν του θεσϋ,

άκοί~σας 'δραων' έξεμάνη, δι'όη κατα ηΊν ιΊ­

ιιt: τον cίλλον υ'1ν δόξαν της φί,σεως αύτου 175 • Δυνάμεθα να

ψiσ ;ην θρησκευηκ1)ν έμπεψίαν παρεδέχετσ εκστασιν τfjς ψυ­

:·ϊη;,η1εν Τ{>ν ενα νοηηκόν, τον αλλον πνευμαrκόν. Κατα τον

χfjς άπο Τ{) σ(ί\μα, καθ' J1ν ό νους μόνον λεησυρ,yεί· έπομ{:­

Διον{~σων rελε1οτέρα όδος Θ,εοyνωσίας εΙνω ή άποφαηκή,

γως δέν Ν11Ίνατο να δεχΟfj 'uρασ1ν' άλλα Ύόηοιν' 165 • Τα οϋ­ εΙχεν ε'ίπε1 cιλλοτε ό

ιΊλλ' ηδη καi εiς αύτον αi δύο όδοi συμηί,πτουν ένίοτε, άφου

Χρυο{)­

0(1 ίΟ( ιαυτί(ε1 ένίο ιε τον γνόφον με ΤΟ φως καi ΤΟ μ11 όραν

σιομος ο τον όποiον δεν ειχε V ύπ' C>ψlν ό Βαρλαάμ. Ό νους, εiσερχόμενος

εic; τον

ίΎπο του

Δωνυσίου

11

rΊφαφεηκως έκ Ηι)V έπi μέρους άνάyσυσα προς τον θεόν,

τω βλεn{JJ1ενα ϊίνω συμβολ1κιΊ. φάσματα καi αiνίγματα, κατ'

()iκονομίαν δr:ικνύμενσ/ 6 6, ιlκ:

45

ιιi· Η} όραν' 7 \ Άπαιτεiται λωπο•ν αλλη δδός.

περ~γραφόμενον

'Λπορρίπτων η'ις κσσμικας σχέσεις ό ανθρωησς Ι:ξίστατω

θεiΌν yνόφον, δεν δύναται νιΊ. 'ίδη τίποτε, διότι έκεi δεν ί1-

ΙIJl() ολα τα 6ντα, ΟΧΙ δε μόνον άπο ΤΟ σωμα. Τότε καταξ10υ-

πάρχε1 τίποτε πέρα του 'μηδεν y1νώσκε1ν' 168 • Παρά ταυτα ό

159. 2 19, 23. 163. 2 2, 3. 160. 2 2, 13. 164. 2 2, 26. 161. 2 2, 15. 165. 2 3, 58. 2 3, 39. 162. 2 2,7. 166. 2 3, 20. 167. Περί άκαταλήnτου τοϋ Θεοϋ 3, 3. 168. 2 3, 50. Διονυσίου Άρεοnαγίτου, Μυστική θεολογία j, 3, PG 3, 1000 C.

λή

~Ιι:

169. 2 3, 1. 171. 2 3, 40, 170. 2 3, 58. 172. Περi άnοριων PG 91, 1165 BC. 173. Α' Ί ω. 1, 2. 174. 2 3, 44. 46. 175. 2 3, 15. 'Ισαάκ, "Ομιλία 72 εκδ. Θεοτόκη, σ. 415. 176. 2 3, 51. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο n ο γ ί το υ, 5. PG 3, 1073Α.

Έnιστο­

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

46

rαι αοράτων θεαμάτων καi έμπεφίας πολυ άνωτέρας της θεο­ λογίας, ε'ίτε άποφαηκfίς εϊτε καταφαηκης17 7. Διακρίνεται

{-

κεϊ ελαμψις, δ~αρκ11ς θέα φωτος και κ01νωνία φωτεινών πρα­

γμάτων, άλλ' οiονδήποτε ονομα καi αν δώσωμεν εiς την έμ­

ηειρίαν αύτην ( ενωσrς, δραως, αiσΟησ~ς, yνωως, νόησις, ελ­ λαμψ1ς) δεν κυρωλεκτεiται

178

•

Ή τρίτη τρια,ς

Ό Βαρλαάμ, έπιστρέψας έκ τfjς εiς την Δύσ~ν πρεσβr:ί­ Tl]V θεσσαλονiκην καi •εύρων δημοσ1ευμένον το δεύ­ τερον κατ' αύτου σύγγραμμα του Παλαμα, ανησύχησε και

47

Λόγω της στάσεως των ·έν η'ί πρωτευούσ:rι άρχων ό Βαρ­ λαι'ιμ έπέστρεψεν είς την θεοοαλονίκην. Κατα τον μεταξύ χρόνον ό Παλαμας προβλέπων την τροπι\ν των πραγμάτων, είχε μεταβfί εiς το "Ay10v "Ορος οπου ήτοίμασε τον 'Α γ 1 ο­ ρ ε 1 τ ι κ ο ν τ ό μ ο v καi ητο τώρα δ1ατεθεφένος να φθόσn με τωουτον δπλον μέχρ1 τfjς Κωνσταντινουπόλεως. Εiς τr1ν Θεσσαλονίκην oi δύο ανδρες συνηντήθησαν ένώπ10ν του <<με­ y:'Ίλου δ101κητου», κατ' αιηr)ν δε την συνάντηαιν ό Βαρλαι'ιμ ίJπεσχέθη να δωσκιευάσ:rι τα εργα του, άπαλείφων τας κατη­ γορίας έναντίον ιών μοναχών, καi νι'ι δείξ:rι ταυτα προ της

ης εiς

δημοσrεύσεώς των εiς τον Παλαμαν, οδτος δε δ1ε6εβαίωσεν

ιuργίσθη. "Ητο ετσιμος κατα n1v συνή8'ε1άv του να έπηεθfj

οη, μόλ1ς έκεiνος θέσn τέρμα εiς η)ν πολεμ1κήν του, θα παύ­ οn γράφων κατ' αύτου, θεωρων την δ1αφωνίαν ώς 'θεολογού-

έκ νέου έγγράφως έναντίον τω·ν μον:αχων, άλλ' έπ' όλίyον

11ι::νοv181. Παρι'ι ταϋτα ό δ1αρκως άλλάσσων τακηκην Βαρλα­

τον συνεκράτησεν ό 'Ακίνδυνος, ό όποiος δεν δ1εφώνει μεν μετ' αύτσυ ηερi των προϋποθέσεων της θεολογ1κfίς γνώσεως, δεν ένέκρ1νεν δμως καi τας έπ1θέσε1ς του κατα των ήσυχα­

ίιμ έξέδωσε το εργον του Κατ α Μ α σ σ α λ ι α ν ω ν, εi,; ι<> όποiον έηηίθzτω πλέον κατα του Παλαμά προσωπ1κως. Kai άλλαχου προσάπτει εiς τοι',ς ήσυχαστι'ις κατηγσρίαν έπi

στων. Είς τέσσαρας .έπ~στολας ζητεί άπο αύτον μετρ10π6.8:::1-

11rισσαλιcιν1ομψ· «εΙναι γαρ καi καθ' έαυτα ατοπα καi κaru

αγ ηα μεν έπi Παλαμα μετρ1ώτερον yivoυ» '".

11 παρύμωα τfi των εύχων αiρέσε1» 182 • Μασσαλιανοί, ώς γνω01ύν, {λέyσντσ κατι'ι η)ν έποχ1Ίν ταύτην oi Βογόμηλ01 λόγψ

1

'Ο Καλαβρός, μεταβας εiς η']ν τrρωτεύουσαν έπτα μfίνας

προ της έκει μεταβάσεως του Παλαμα, :ητ01 τον Όκτώβρ10ν 10υ 1340180 , κατήγγε~λεν έκ νέου τους μοναχους. καi τουτσv

ηροσωη1κως έvώπ10ν της συνόδου. Φαίνεται δη αi κρούσεις

1ου δι:v ε1χον εύμενfj άποτελέσματα, δiο καi ουτοι; ύπεχρεύJ­ θη εiι; νέας cιναζητήσε1ς. Ό πατρ·1άρχης Καλέκας προ11χθη εiς ουζητήσε1ς δ1' έ.ξέτασ1ν των γραπτων του Παλαμα, 11 δ­ ποία επεrσεν δη οi'iτος εΙχε μαλλον δίκαιον, δ10 καi ένώτοον μαρτίJρων έπήνεσεν αυτόν, άλλ' έν πάση περιπτώσει δεν iί­ θελε να λ{ιβ:rι δ~αστάσε1ς δογμαηκfjς εριδος ή άντίθ'εσις. Ό

ι ουτύτητοι: των περi προσευχfjς καi τrερi έξωτερ1κωv μέσων \ο ιρείας αντιλήψεών των. 'Η παρουσα κατηγορία δμως ηροσ­ {ι 111 ετω δια θιι::ολογ1κην πλάνην iiτοι δ1' iσχυρισμον δη βλέ110\J \1 Ίυν θΡόν, σίψφωνον προς την πεηοίθησ1ν των Βογο11ί1λων. 'Εξ αλλου αποκαλεί τους ήσυχαστας καi Βλαχερνί1 ης,

-έκ του, έφημερίου του ναοί, των Βλαχερνών Θεοδώρου

Ίrωπεζουντίου, τον όηοϊοv ή 'Άννα Κσμνηνη λέγει άπλως

1\λαχερνίτην 18 3. Ό Βαρλααμ έδήλωνεν εiς τον πρόλογον του εργου τοί1-

'Ακίνδυνος δεν ι',πεβοήΟησεν όλ:ίγον εiς την δ1αμόρφωσιν τ01αύτης γνιί.ψης ύπο του πατριάρ,χου. 177. 2 3, 35. 26. 179. Διατηροϋνται είc: αύτόγραφον 230 · 234β. 180. Θεοφάνης PG 150, 1913 C.

178. 2 3, 35. Scoriol gr. Φ · 111 · 11

φφ.

181. PG 151, Sinodik 182. 183.

Πρόc: Φιλόθεον Coisl. 99 φ. 172. Φιλ ο θ έ ο u Έγκώμιον 596 AC. Ά κινδύνου, "Έκθεαιc: nρόc: Καλέκαν, Uspenskij, σ. 86. Βαρλαάμ, Έnιατολή πρόc: Ίγνάτιον, εκδ. Schirδ σ. 324. Άλε!Ξιάς 1 Ο, 1 Leib. Coll. Bude τ. 2 σ. 189.

ΕΙΣΑrΩΓΗ

tΞΙΣΑrΩrΗ

48

49

του δη ήτοiμαζεν η δη άπ{'ι την Ί ταλiαν 1 "1, ηnείλει δε να ένερ­

φησ1ν, έπ' αύτου διετείνετο, εΙτα :κηi προσφύσας μεν έκεί­

γrιση προς σύγκλησ~ν συνόδου,. δπερ καi εyινε το 1341, καl παρουσιάζετο ιiκ: ϊ,ποστηρικτr)ς της όρθοδοξίας r.ού μόνον έπαyyέλλετω κ01νοτσμήσε1ν οι~θέν, άλλα καi της του θεου

οματος άσπασάμενος, την δε ΚJεφαλ:ην ίιποθεiς ταiς έκείνου

νψ τα χείλη και ΤΟ γόνυ μεθ' :ήδονfjς ώς εο1κε και σεβά­

χερσi καi την έκεiθεν σφραγίδα χαίρειv δεξάμενος» 186 . Πως δ1κωολογεiτω, σκέπτεται ό Παλαμό.ς, το γεγονος οη έπi

'Εκκλησίας ύπεραyωνιεiσθω» "".

1

'Η βαρυτάτη κατηγορία ητο δυνατον ν' άπσσησθfl μόνον

τόσον χρόνον άπο τijς εiς 'Ελλάδα ·έγκαταστάσεώς του δεν

δ1' iσχυρωμου θεολοy1κου επιχειρήματος, το όποiον καl ηρο­

μετέσχε της θείας εύχαρ1στίας 187 ; _Ύποπτιεύεται εiς το έξης

έβαλεν ό Παλαμαι;, λέγων δη ναi μεν βλέπουν κάη έκ του

ου όλόκληρος ή διαγωγή του ητο ύ:rτοκρπικ:η 1ωl προδοτική,

θεου oi ήσυχασταί, άλλα τουτο δεν είναι ή ουσία, είναι ή ένέργεια του 6εου. Το επιχείρημα τουτο αναπτύσσεται δια μακρϊον εiς το τρίτον ερyον του Παλαμα ύπερ των ήσυχι:ι­ οτων, το όποiον ,άποτελεi μεν τμfίμα του δλου Ύ π ε ρ ή συ­

παρομοίως δε χαρακτηρίζεται πλέον! ό Βαρλααμ άπο την εν

χαζό ν των

ερyου αύτου, όλλ' εχει διάφορον κάπως πε­

χωρία του Μαξίμου, παρατεθέντα ηδη εiς προηγούμενα β1-

ριεχόμενον και διάφορον δ1άταξιν - δπως εχε1 καi τίτλον δ16φορον· "Ελεγχος των c:,υιμβαινόντων άτό,.

ματος, εΙνω φως. "Αν λωπ<'>ν ό Βαρλααμ θεωρfi έαυτον ξέ­

πων έJ.< των ':r p α μ μ ά τ ων.

Π ερi

δευτέρων του φιλοσόφου συγ­ 'Ο δείηερος τίτλος του πρώτου β1βλiου

θεώσεως

δεν έηαναλαμβάνεται μεν εiς τcι

c-

ηό,μενα 61βλία, άλλ' όπωσδήτωτε αναφέρεται καi εις αιηά. Το ερyσν έyράφη, Κ:ατα τον ανωτέρω καθορωμον του δλου χρονολοyικου ηλωσίου της ερ1δος, εiς τας άρχας του 1341. "Ηδη ή έντασις των μεταξι, των δύο άνηπάλων σχέσε­ ων εύρίσκετω εiς ύψηλον σημεiον και δεν διαφαίνετω δ1έ­ ξοδος προς συνδιαλλαy:ήν. Δ1α πρώτην φοραν ό Παλαμας

δ1ατυπώνε1 ύrιοψίας περi των ·έν γένει προΗέσεωv 1ωi δια­ θέσεων του Βαρλαάμ. 'Ενερyεi ουτος ύπούλως, έπε1δι) δεν δύνατω να ένεργ:ήση φανερως. Σταλεiς άπο τον αυτοκρά­

γένει άνατολικην παράδοσιν.

Eic;

το πρωτον βιβλίον της παρούσης τριάδος ό Παλα­

μό.ς όμ1λεi περi μεθέξεως της θεότητος.

Συμφώ,νως

προς

βλ1α188, ή χάρις της υiοθ~εσίας, ή θεοπωος δωρεα του Πνεύ­

νον προς το φως τουτο, αποξενώνεται της θείας χάρπος καi ι:Ίναγκάζετα:ι να κηρύξ:η αύτην 'φυσ1κην lξ1v' τελε1ωτrκην της

λοy1κfίς φύσzως»

189

Αaίως προϋπαΘέτε1 δη

oi ανθρωπω καi σύτοl oi ελληνες σο­

φοί, δεν ησαν κατ' άρχην λογ1κοi καi δη ή ήλrκία δια τfjς

ιίφιμάνσεως έπιφέρει θέωσ1ν. Ή γνωσις ομως, ή εύφυiα, η κρασ1ς, καθωτουν τους ανθρώπους λογ1κους άλλ' OXl καi Οεούς 190 .

'Εξ αλλου συνεχίζων η'Jν προσπόθειαν φυσ1κfjς έρμηνεί­ ας των θρησκευπκων φαινομένων, ,έκ:ήρυσσε κηοτrον το φιϊ1ς

ι cυ Θαβώρ, όρατον δ1' αέρος και δυνάμενον να λέγεται 'θε­ ότης' μόνον ώς 'σύμβολον θεότητος' 191 . 'Ο Παλαμας άναγκά­ ζετω ν' άποκρούση τουτο δ1' άναλύσεως της

(Τούρκων), έλησμόνησε τον σκοηον της πρεσβείας, ώς απε­ δείχθη ,έκ των υστέρων, r.προσχωρ{τσας τψ πάΠQ και τας εύχcις έκείνου σωτηρίους αύτ41 yενέσθω έπειπιίJν, ας και έπιβοό.σθω της προς ταυτα φερούσης έχόμενος, ώς αύτός

ουμβόλου. 'Υπάρχουν δύο εiδων σύμβολα, φυσικα καi μη φυ-

185.

Αύτόθι

3 1. 2.

ι,1'

• Τουτο, μασσαλ1αν1κον κα:τα βάσιν, βε­

τορα εiς τr)ν Δύσιν, δτε έκεiνος έ·βάδιζε: κατα των Περσων

184. Ύnέρ ήσυχαιόντων 3 1. 4.

'1'1,:1

111,:

έ.ννοίας του

186. Ύnέρ ήσυχαζόντων 3 1, 4. 187. Αύτόθι 3 1, 5. 188. Βλ. Μ αεί μου Κεφ. Θεολογικά 2, 88 PG 90, 1168 α ,κ.δ. καί χωρίον μή άνιχνευθέν, 'Υπέρ ήσυχαζόντων 1 3, 20. 189. 3 26. 30. 191. 3 1, 11. 190. 3 1, 11.

4

1ilί i 1i ,

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

50

ΟΙκcι· τ{) φυσικοv συμβαηκuις χρησψοπ01εΙτα~ ώς σύμβολον.

51

δυνάμεις συνειλημμένως τε και ένιαίως ~χον· οϋτω τοίνυν

"Παν γαρ σύμΙJολον η ϊκ τη(; φύσεώς έσην, η φύσεως έτέ­

καi το Θεουpγον έκεϊνσ φως ουσιωδές έστιν άλλ' ουκ αύη'>

ρας παντάπασιν ίJπάρχε1. Κα;i γαρ ήλίου μέλλοντος άνίσχε1ν

ούσία του θεου» 196 •

rου κατ' αίJ τον φωτος φυσικον σί,μβολόν έσην ό ορθρος, καl

Δια τfjς δrακρίσεως ταύτης, πρώτην

φοραν γενομένης

της του πυρος καυσ1κijς δυνάμεως Ι] θέρμη φυσικον ούμβο­

εiς τοιαύτην εκτασιν, κατέστη δυνατη ή κατάφασις της γνώ­

λόν έση. Το δε μη φυσ1κοv η ιωθ' έαυτο πεφυκος ύφεστη­

οεως

κέναι γίνεταί ποτε παρα τους χρωμένους σύμβολον,

χουν

ώς ό

καi μετσχijς του

ai

θεοϋ.

ΈντευΗεν της ουσίας ύπάρ­

ένέργε101 του θεσϋ, ώς το φως, Ι] θέωσις, καi αλλα

πυρσος έπ1όντων πολεμίων, η κατ' οiκεiαν μεν φίiσ1ν ύφέοτη­

H't <)ΠΟΙΟ εfνω δυνατον νcι πpσσεγγίση KQl κατα:κτήσn ό αν­

κε, γίνεται δ' οΙόν τε φcισμα κατα χρείαν της παρουσίας, ο

Ορωπσς αυτων μετέχει καi αυτα γνωρίζει, οχι δε την cι­

καi

έση. Τοιαυτα δέ έση τιι

ιψοσπέλαστον ουσίαν του Θεου 1 •ϊ. Δια να φθ'άσn κανεiς εiς

τοiς προφήτα;ς αiσθητGΊc; καi έν σχή,μαη δε1κνίηιενα, οΙον το

Ι ουτο δεν χρε1άζετ01 πολυπραγμοσύνη και περιέργεια άλλα

ωυ Ζαχαρίου

11ι·1ρο· ωόνος ycφ ό πείpQ. μαθών οΙδε τας ένεργεiας τοϋ

τουτ' αυτό μόνον σύμβολόν δρέπανον καi

oi

πελέκεις του Ίεζεκιήλ»'" • 2

Βεβαίως ό Καλαβρος ήνν6ε1 το σύμβολον ύπο την τελευταί­

Ι !νεί,ματος». Δ,α τοϋτο, προσθέτr::ι ό Παλαμας, καi ό ;ίδιος,

ον σημασίαv, ένίί'ι ό Παλαμας έξελάμβανεν αυτο ώς πρα­

(·.νψ τόσα εγραψε πεpi ήσυχασμου, δεν έτόλμησε να γpάψn

yματ1κ11ν iδ1ότητα η πωότητα του άνηκεψένου. Προς δή­

ι ίιτοτε περi θεώσεως, και μόλις τώρα άναγκάζετω να εΊΉn με-

λωσ1ν δε τούτου έχρησψοποίει τον χριστολσγικοv ορον του

1>1κα ευσεβij μεν άνεπαρκij δέ 198 •

Λεοντίου 103

'ένυπόστατον', σημαίνοντα το ύπάρχον οχι καΟ'

Εiς το δεύτερον βιβλίον, άφσυ :κατ' άρχας άποκρούει την

i) εic; αλλο πραyμα 10 \ Και

ι ιίJγιφωιν μι τους Βλαχεpνίτας, σi όποιοι κατα τον Βαρλααμ

δέν είναι μεν τουτο ή ουσία του r.ιράγματος καθ' έαυτό, άλλ"

ι'·, όλμησαν να Θέσουν κάη μεταξυ των δύο πραγΙ[Ιατηωτή-

είναι ούσιωδες μέρος αύτου η ούσιιίJδης δύναμις. Κατα τρο­

ι ων, του άνάpχου θεσυ και των γενητι:i'Jν, λέγων δη οί'iτ01

π6p10ν της μεταμορφώσεως

,'ιι·ν θεωρουν την Μδιον δόξαν άλλα την ούσίαν του θεσυ

έαυτο ι'ιλλ' εiς cίλλην ύπόστασ~ν

τη,ν κεκρυμμένην άστραπην ύπο την σάρκα

ϊφατήν19 °, έπεξεpyάζεται λεπτομερέστεpον τα περi διακpί­

της ουσιώδους σου, Χριστέ, κ,αi θείας ευrφεπείας

ω·ως ουσίας καi ένεpγείας.

έν άγ:ίψ ύπέδειξας ορει, ·εύ,εργέτα,

ιη ιίους δυνάμεις έλλάμψεις, κατα τον Δωνύσιον200 , καi ή εiς

τοϊς συμπαpουσιν

έκλάμψας μαθηταϊς

195

•

Τωαυται δυνάμεις εiν(η ούσιώδεις άλλα δεν άποτελουν

αυη']ν ταύτην την ουσίαν του θεου, ή οποία εΙναι ύπεροίJ­

Ai έγγινόμεναι εiς τας ύηεpκο­

ι 01'1c; αγγέλους όpαη1 δόξα του θεου, κατ·α τον Γpηγόp10ν

ιί)V Θεσλόγον201 , εΤναι αναpχοι καi ,Μδιοι. Δεν εΙνω λοιπον ϊv το αναpχον, ή ουσία του θεσυ,, άλλα αναρχα εi'ναι KOL

σισς. «Δυνάμεις μεν συν αυται ουσιώδεις, ύπεpούσιον δέ,

ιιΊ πρσσό\,ω και έκδηλώματα του θεου, αi ύποστάσεις, αi

ι~αλλσv δε καi αυθυπερουσίως ύηερούσ~ον το τούτος τας

οχι':σε~ς, αi διaκρίσεις· αλλως θα ητο όρθη ή άντίληψ1ς του

192. 3 1, 14. Ζαχ. 5, 1 έ. ΊεΖ. 9, 2. 193. Κατά Νεστοριανών καί μονοφυσιτών, PG 86/1, 1277 CD. 194.3 1, 17έέ. 195. Κάθισμα τηc: S, Αύγούστου μετά τόν πολυέλεον μή χρησιμο· ποιούμενον

ήδη.

;11111

196. 197. 199. 200. 201.

3 1, 23, 3 1, 21. 31. 34.

198. 3 1, 32. 3, 2, 3 έ!Ξ. Περί θείων όνομάτων 4' 8, PG 3, 704 D. Όμιλία 28, 31, PG 36, 72 C. 'Υπέρ ήσυχαΖόντων

.:IιlΙιΊ ι :,

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

52

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εί,νομίου, δεχομένου μόνην αναρχον την ουσίαν του θεου 202 •

'Εξ αλλου

IJ

53

αν ό βα01λεi_,ς έππρέψn εic; στραηώτην να του όμ1λήση

011,

σύσ{α του θεοϋ δεν εiναι το πρωτον, δ1όη

κατα πρόσωπον, ό στραηώτης δεν προάγεται εiς στρατηyόν­

ϋπαρξ1ς του ονcτος. Δεν εΙπεν ό θεος

ό Μωϋσfjς, άξ1ω:θ'εiς να 'ίδ.n τον θεόν, δεν εyινεν cίyyελος

προηγείται αύτfjς

11

έγώ εiμ1 Ι} ουσία', άλλα "ι':γώ εiμ1 ό ων' 203 • (
(iΓβαία1c; 211 •

20

σiας ό ων άλλ' έκ τοϋ οντος ή ούσία» 4. Δεν εΙναι το 'ίδιον ου­

Προς άποφυγην της ώς ανω συνεπείας δ Βαρλααμ έθειί1-

σία καi ένεργε~α του θεου, μολονόη λόγφ τοίi άμεροϋς της

f)ε1 πα.σαν ένέργε1αν κnmfiv· άλλα ή ούσία, της όποίας αi

ουσίας φαίνΕ:ται ολος εiς έκάστην ένέργε1αν, άλλα διαφέ­

οϊ1σ1ώδε1c; Δνέργε1αι θα ησαν κησταί, θα :ητσ καi αύτη κτιστή 21 \

ρουν· δ1α τοϋτο καi

oi

Πατέρcς, ένψ aφησαv άvώvυμον η'ιv

θείαν ούσfαν, εδωσαν όνόματα εiς τας 1ένεργείας 20 •.

Ένq) ό θc:ος μένε~ άμέθεκτος,

Το δλον σύγγραμμα κλείε1 ό Παλαμας δια προτάσεως εi­

κον1ζούσης με σκοτε1να χρώματα το καταστρεπηκον ερyον του

δυνάμε1ς του θεοu εΙ­

Βαρλπάμ. ΤΟ όποiον τίποτε δεν cίφησεν ορθων. «Ούδε γαρ της

ναι μεθεκτ;ιi 206 • "Αν δεν ησαν μεθεκταί, τότε θα ύπfjρχεν αλ­

Παλαιαc; Δ1αθήκηc; του θεου καταψευσάμενσς της Καινης έ­

λο, του όποίοu f)α μετεiχοv αύταί 207 •

φείσατο, ούδε εiς την θείαν φύσ1ν άμαpτών, την δ1α σα:pκος

ai

Ό Βαρλααμ έφ1στζi την προσοχην έπl ώρ10μένων συνε­

rου θεου έπιδημίαν :c:'ίασεν άνεπηρέαστον, ούδ' εiς την πνευ­

ηειων, ώς του κ1νδί,νου πολυθε'iας, εiς :ην περίπτωσ1ν ί~ηάρ­

ιωηκην ύβρίσας θεωρίαv την της άρετfjς πραξιν άδιάβλητον

ξουν τόσον πολλαi αναρχο1 δυνάμεις, η δrθε'iας, εiς :ην περί­

κατέλιπεν, σύδε τfί των μακαρίωv άνδρων κατα τον νυν αiωνα

πτωσ1ν τας δυνάμε1ς Uεωρήσωμεν 1iνωμένας καi δ~ακρίνωμεν

1:π1<θέμενος ζωn

τοΙς του

μέλλοντος αiϊονος ούκ έπέβαλε

αναρχον ουσίαν καi cίναρχον ένέργε1αν 208 • "Α ναpχΟΙ, λέγει

rrΊr; χεiρας, ,άλλα κατα παντός, ιί1ς εlπεiν, έχώρησε καλου καi

ό Παλαμας, εΙνω αi δυνάμεις του θεου,

iι:pc,u καi θείου, παρόντος τε καΊ παρελθόντος, έφ' ήμiν τε ον­

ai

όποϊω συνυπάο­

χουν αiωνίως, ώς ή προνοηηκη δύναμ1ς, ή πpοyνωσηκr) δύ­

ιος καi ούκ έφ' ήμiν, έλπ1ζομένου τε καi άρτίως ώς έν άρρα­

ναμις, 6χ1 ομωc; καi αi έηi μέρους πρ6ν01αι, ηροyνώσε1ς καi

(iiϊινος μέρει χσρηyουμένσυ τοiς άξίοιc;, τοiς τε προ νόμου καi

Gελήσε1ς~ 69 •

1 οίς

·ι'·

!',ι,1'

ιlΙ, ιΙιι:

ι lι

1

11 ,:

1I•

μετα νόμσν άy:ίοιις 213 •

Το έπ1χείρημα τουτο συνεχίζεται καi εiς το τρίτον β:­ βλίον. Ό Βαρλααμ άηέκρουε μέθεξιν τfjς χάρηος καi έθειίJ­ ρει κατα τον Παλαμαν, αiρεηκον καi μασσαλ~ανον τον Γρη­

γόρ10ν Νύσσης, ό όποιος όμ1λε1 περi αυτfjς 210 • "Αν εβλεπον τον θεον

oi cίνθρωποι, θα έyίνοντο cίyγελ01, άλλ' ό καλύτc­

ρος έξ ήμων άπέχιε~ πσλυ τοϋ κατωτέρου των άγγέλων- καi αyγελο1 ομως αν έy1νόμεθα, ή κατάστασις δεν θα :ηλλασσεν, έφ' οσοv ουτε αίηοi βλέπουν τον Ηεόν. Ό Παλαμας άπαντζi 202.

Ύπέρ ήσυχαΖόντων

203. Έ Ε. 3, 14. 204. 3, 2, 12. 205. 3, 2, 9 έΕ. 210. 3, 3, 4. Γ ρ 46,

717

Β.

3, 2, 4.

η γ ορίου

206. 207. 208. 209.

3, 2, 13. 3, 2, 19. 3, 2, 21. 3, 2, 6. 2 Ζ.

Ν ύ ο ο η c:,

Eic: Στέφανον, PG

211. 3, 3, 5. 212. 3, 3, 6.

213. 3, 3, 16.

ιί iι i ,

Ε

54

το 'Εκ των

I

Σ Α Γ Ω ΓΗ

ΚΕΙΜΕΝΟΝ

βιβλίων τοϋ

παρόντος συγγράμματος

είχεν

έκδοθη nαλαιότερον μόνον τό δεύτερον τηc: πρώτης τριά­

δος ύπό

Νικοδήμου τοϋ Άγιορείτου

των ίερων νη;πικων',

είc: τήν Φιλοκαλίαν

άηό ,δnου άνετuπώθη είc: τήν Πα­

τρολογίαν τοϋ Mίgne 2 • Βραχέα άποσnάσματα έκτων βιβλίων

2, 1, 3, 1 καi 3, 2 έΕ:εδόθησαν είc: τά ύnό τοϋ Ρ. Α. Syrkou δημοσιευθέντα κατάλοιπα τοϋ Πορφυρiου Uspenskij3. Τά βιβλία 1, 2 καί 1, 3 μετέφρασεν είc: η1ν ρουμανικήν ό Ρ.

ΚΕΙΜΕΝΟΝ

-

ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ

StaniloaeΌ

Τό δλον σύγραμμα έςέδωσε τό μετά

γαλλικηc:

1959 ό J. Meyendorff

μεταφράσεωc:·. Ύφ' ήμων τέλοc: έ!Ξεδόθη

είc: τήν σειρόν τGJV έργων τοϋ Π αλαμδ, όπόθεν λαμβάνεται

τό κείμενον τηc: nαρούσηc: έκδόσεωc: •

6

1. Βενετία 1782, ο. 955 · 961. 2. PG 150, 1101 ABC. 3. lstorija Afona 111, Afon Monaseskij, μέρος Β'. Opraνdanija, Πετρούnολις 1892, σ. 688 - 691. Έκ του κιί1δ. Λαύρας 1945. 4. Έν Anuarul Academiei Theologice Andre;ane, Sibiu 1932-1933. Βάσει του κώδ. Coisl. 100. 5. G r e g ο ί r e Ρ a I a m a s, Defense des saints Hesychastes, lntroduction, texte critique, traduction et πotes, Louvain (Spicilegium Sacrum Loνaniense), 1959. 6. Π. Χρήσtοu, Γρηγορίου τοΟ Παλαμδ Συγγράμματα, τ. Α' Θεσσαλονίκη 1962. 11

56

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ.

ΕΡΩΤΗ Σ

I

Σ

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

57

ΠΡΩΤΗ

ΠΡΩΤΗ

Έπειδ1j τινων rjκουσα λεγόντων δεί1, μεταδιώκει.v την

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

εξω οοφ[αν και τούς μ01rΙJ!ζον~ας, ώς cί.νευ τα{;της ουκ έ,ι•όv άγ1•οίας και φευδώv άπαλλαγijναι δοξασμάιων, καν εlς απά5 θειαι• αφίκηταί τις ακ,ραι,, οvδέ τελειότηrτός τε καί άγιότητος

ΠΡΩΤΗ

'Ήκουσα μερικούς νά λέγουν δτι τι1ν έ!Ξωτερικήν σο­ φiαν

πρέπει

νά

έ'ΠιδιιίJκουν

aύτήν τάχα δέν

:::ίναι

καi

οί

μοναχοί,

δυνατόν νά

διότι

άnαλλαγf1

χωρίς

κανείς της

έnιλrt5έσ!Jαι, εl μ17 πωι,rαχόθ-εν τό είδέναι συλλέξει, μάλιστα

άγνοίαc: καi των ψευδών δσΕaσιων,

δέ τ~jς καθι' 'Έλλψας παι&ίας, ι}εοΓ, γαρ καί αϋτη δϊuρο,,ι

εic: τήν κορυφήν της άπαθείας, οϋτε νά έγγiσπ τελειότηl'α

T(j)J!

nριψήται.ς

Και

αΠΟΟΤόλοις

δι·'

αποκαλύψεως

δεδομϊ­

νωι, δμοίως, :-ιαί γγrvοις δι' αυτής τr»ν δ1ιτωv τfί ψιιχ'fί προο-

άκόμη καί αν φθάσn

καi άγιότητα, έάν δέν συγκεντρώσπ άπό παντοϋ τάς γνώ­ σcιζ

καi

μάλιστα

άπό

τήν

άρχαίαν

έλληνικήν

ηαιδείαν·

10 γίι,εται καί Η! γνωστικαν κρειττον ΟΥ άπασων τω,y της 'φVχ17ς

διότι καί αυτή δωρον τοϋ ΘεοΟ είvαι1, δμοιον μέ τά προσ­

δυ;·ιίμεωι, κοσμεί, πασά~, τε αλλην κcακίω, εξορίζει τ~'jς 'φvχijς,

φερόμενα είc: προφήτας καi άnοστόλουc: δι' άποκαλύψεωc:

και γάρ πa;ι, πά,?ος εξ αγιrο[ας q;ύεταί τε καί κρατύvεται, αλ1ά

καί δι' αύτηc: προκαλείται εic: τήν ψυχήν γνωσις των δν­

και εlς 117ν τ.οϊJ Θεοv γνϊvσιγ ;ωδηγεί ταν ανrθρωΠ()V" αλλως

των καi

γάιι οvκ εvι γνώ,ν,αι 10V Θεόν, ,εί μ17 δια ,των αυτου κτισμάτων·

τερον ϋλων τι:Ον δυνάμεων της ψυχηc:, έφ' δσον κάθε nά­

15 επcιδι) rαvι' rjκavoα λεγόντοη,, ηκιιστα μεν έπεlσθην, της μι­

κρας έν τfi ,μαvαχικfi nαλι·τείςι μοι τι;ε[ρας πa;ι, τοvναηίον nρο­

20

θοc: 6'Πό

1 κοσμεϊται

τό γνωστικόν τό όnοϊον είναι τό άνώ­

δγνσ1αν φυτρώνει

καί

δυναμι.ίJvει,

άλλά καί είc:

ηi'ι γνωσιν τοϋ Οεοϋ ποδηγετεί τόν ανΘρωnον, καθ' δσον

δειξά,σης, α:nολογήσασθαι δέ πρiός αi'ηούς 01Ίκ 1}δυν17θηv, επεί,

δέν εiναι δυνατόν νά γνωσθη ό Θεόc: παρά μόνον διά των

κα/ λόγο,ι, ύψηλότΘρόι, 111,ά φασιγ, r.vς «ουχ άπλcίις τ1jς ,ε

κτισμάτων αίποϋ

'Όταν λοιπόν ηκουσα νά λέγουν αύτά,

φύσεως πολυπ.ραγμο1•ουμε1, τά μυατήρια καί τόι, ουρ(l)νον κα-

κάθε

έnείσθην, έφ'

ί·αμΕJΙρονμε~· κύκλοι• και Ηις αντι1εταγμέ11 ας των αστ.ρων ΚΙ-

εiς

1.'/)σεις ερ,ευvώμειΊα, αυι 0 όδοvς ;ε και ιlποατάσεις και επιτολά;

άντίθετον, άλλά δέν ήδυνήθην ν' άnολογηθω πρός αύτούς,

τάς τούτωγ καί τά έκ τούτωγ συμυαίνοντα θηριόμεθα χαί 1uέγα

έnειδή προβάλλουν 'Καi ενα ύψηλότερον λόγον. Λέγουν ότι

φροι·ονμεγ ε;ιί το·ύ.τοις' &J.λ' έπεί τούτων μεν οί λόγοι ει, ιψ

τάχα δέν είναι άπλωc: δτι nολυεΙΞετάΖ:ομεν τά μυστήρια της

1?είψ κιαί πρώ:τψ και δημιουργικφ ,JJΙι;_iJ, τών δ' έν έκε{γφ λό-

φύσεωc: καί καταμετροϋμεν τόν κύκλον τοϋ ούρανοϋ καί

αλλο παρά

τήν μοναχικήν

nολιτείαν

δσον ή μικρά μου

μου

πείρα

άπέδειΕεν άκριβως τό

έρευνωμεν τάc: άντιηαρατασσσμέναc: κινήσεrc: των δστρων,

1. Οί λέγοντες ταϋτα ανηκοuν είς τούς ι<ύκλοuς των άναγεν­

ιωνηγοϋμεν τάς

ουΖ:υγίας καi

όποστάσειc: καί

όνατολάc:

νητών καί άνθρωπιοτών. 'Ιδιαιτέρως δέ είς τούς τοϋ ,περιβάλλοντος τοϋ Βαρλαάμ, Βλ. Βαρλαάμ, nρός Παλαμάν, «δοθείσης αύτοίς παρά Θεοϋ σοφίας», Schirό έργ. μν. σ. 290. 273, καί κατωτέρω 2.

τούτων καί τά συμβαίνοντα έΕ αύτων καί καυχιίψεθα δι'

«ή άnάθεια τήν κατά διάθεσιν άγνοιαν ού θεραπεύει της ψuχης».

τόν θείον καi nρωτον καi δημιουργικόν νουν, αί είκόνεc: δέ

r·

1, 11, καθ'' δ ή φιλοσοφία είναι «δόσις Θεοϋ», καί 2, 1, 37, καθ' δ

αύτά,

άλλ'

έπειδή τούτων μέν οί λόγοι εύρίσκονται

είc:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

58

ΥΠΕΡ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ,

ΠΑΛΑΜΑ

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

59

ΠΡΩΤΗ

γωι• αι εlκόγες J;γει1ι ηj καθ' ,7uας ψvχ11· ,ούτων σοιr f;)t ε­

τώv λόγων οί όποϊοι εύρiσκονται εic: αύτόν είναι έντεθειμέ·

πιγι•cόc·ει cιπεύδσμε~r γ,:ι•ϊοι?αι και διαιρ,ετικαίς και σω.λο;,ιι­

ναι είc: τιΊν ψυχήν μαc:, σπεύδομεν νά γνωρίσωμεν αύτούc:

ΓJΤ ικαίς καί

καλά καi νά άπαλλά!Ξωμεν έαυτούc: των τύπων τηc: άγνοiαc:

αναλι.·ι ικαίς μc-θόδοις των της αγι•ο{ας έαυ•τοvς

τύ:tων δnο)),άξαι

και ουτω ~αθ' όμοίωσιγ, ζcίιντές τε καί

μέ μεθόδουc: διοιρετικάc: καi συλλογικάc: καί

άναλυτικάc:

5 μετά θάιιατοJ', εiJΙαι του nοιήσω'ΤΟςη. Έπεί οvν προς τα:ί:τα

καί οϋτω νά γίvωμεν ι:αθ' όμοίωσιν τοϋ δημ1ουργοϋ, καi

ουχ ίκαι·(ίς εlJ!αι Δντειnείι• ε1 1 όμισα, σιωnιjσας JΊJρός εκ:είι•ου::;

Ζ:ωντεc: καί μετά θάνατον,,\ Έπειδή λοιπόν δέν έκρινα ότι

τ6τc:, nαρά σου J!i),J" (ι;ιϊv, πάτερ, διδαχθ·ηιrαι τούς ύnέρ τijζ

είμαι

δ.ληΠsίαc: λόγους)

(!')(;

ετοιμος

γει·οίμην χ,ατc'ι Ί())J απόστολο)'

1κανόc: νά

άvηκρο(10ω ταϋτα, έσιώπησα τότε

αύτούc:, παρακαλω δέ

rώρα νά

διδαχθω άπό οέ, πάτερ,

τούc: λόγουc: ύπέρ τηι~ άληθείαc:, ώστε νά

,,ί.ό;•οι· ι~ι.δ6ηιι 71,ε2ι της [;)! ήμίι• ελπίδος1;.

πρόc:

καταστω ετοι·

μcc: «νά δίuω λόγον ι~ε,)ί τηc: έλπίδοc: τήν όποiαν έχομεν

t'::~ τηc: πίστειίJc: μαc:» 2 α, κατά 1όν άπόστολον.

2. Schirό 2α.

Χωρίον πιθανως τοίί

α.

252 καί 262. Α' Πέτρου 3, 15.

Βαρλαάμ,

6λ.

τούτου

Α'

πρός

Παλαμδν.

1. 1

1, 1 ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ

ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ

ΠΡΩΤΗ

!;;:

ΛΟΓΟΣ

ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΜΕΧΡΙ ΤΙΝΟΣ ΛΥΣΙΤΕΛΗΣ

ΚΑΤΑ

τι

ΚΑΙ

ΠΟΙΟΥ

Η ΠΕΡΙ ΛΟΓΟΥΣ ΤΡΙ ΒΗ

'Αδελφέ, ((καλόν χάριτι υe6αιουσ{tσ,_ι η71· καρδiανη,. ά­

λό;:ον αγαι?61 1 ; Χρ17 τοίνυ,ν κ,αί ,κJατr} 1αiηό σε χά,ριτας δμολο­

γεί~, Θεψ χάριν παραοχόντι 1οιαύτφ·,

f}

τοϊς τά πάντα οίο:μέ-

5 ιιοις εlδέιΛαι περιουσίςι σοφίας συ•δ' έnι VOVΨ ερχεται. Kilι•

.ιιίι τούτοις &vτιλi:γε'ιν εχnς, καΕωι της αληθείας ,uiΊ κατ,aσω­

χaζομέ1·οvς ε.lδcbς, δvσχεραίν'ειν ον δεί. Σύ μέι, γr1ρ εργ,μ :τεπειομέι,ος, πάv111 τε και πά,~\τως εlς

10

διηνεκές έστηρ,ιγμέ­

1:'σn Υ.α/. α1ιερίψεπ10ς, .uόvηιο11 εχωv Jιαρrί Ο'ΘαVΤζ() It)I'

10 τijς δ.λrι,θείας ϊδ,ρvσο,. Οί δέ λογικαίς α:π:οδείξεσιv επερειδ6με11οι περι:τρα:τήσοι•ται πάντως κα~, μη νvv ύJiJά σου· κ,αl. γάρ

ιιλάγφ παλα[ει πας λόγος>>' δηλαδiι και άι·τ ιπαλα6εται, και ι·ικcί'Jντα λόγοι, δια

τέλους εδρείv &.ψήχαν,ον,

10)!

ώς εlναι 11Ϊί,

οlκ~ίας ι'ί,ιης άvέλnιδα· καί τοvτ' εδ:ειξω, Έλλή~,ωv παίδες

15 καί. οί κατ' έκεί~'()Vς σοφοί, κ,ρείηονι ,φ δοκείν δείξει λόγοι: διηνεκαις

αλλήλους

α~>ατρέποvτες r...α.ι ύπ' αλλήλωγ &vατψ­

:τ6με~-οι.

2.

Προς Oi)Jt ταύς έκείνοις προσέχοvτας δια

6lov

και θη­

ρωμέ~-οvς γνωοιν εκ της εξω παιδ,είας και ταύτην έπι

το-

20 αcυω11 έγκωμιάζοvτας ταυτ' ιεlπών. άπαχ,ριbι11ως τε και ΠΙJΙ> π6vτως, ϊ,ιωι γε δοκείv, έρείς, (1Jς «ου μlί.λλοιr γιιωοι~- ·η

&-

1. ·Αδελφέ,

είc: τά παρόντα συγγράμ­

Η

ΕΠΙΔΟΣΙΣ

διά νά έκφρασθωμεν άnοστολικως,

«κα­ 3

nωc: δμωc: θά ήδύνατο κανείc: νά άnοδείtΏ μέ λόγον τό ύnέρ λογικήν άγαθόν;

Πρέπει λοιπόν καί κατά τοϋτο νά

όμολογfjc: εύγνωμοσύνην είc: τόν Θεόν διότι σοϋ προσέφε­ ρε τοιαύτην χάριν, ή ό'nοiα οϋτε είc: τόν νοϋν ερχεται εic:

έκείνουc: οί

όnοίοι

νομίlουν

δτι

άnό

nερiσσειαν

σοφίαc:

γνωρίΖ:ουν τά πάντα. Καί αν δέν στοχεύουν τήν άλήθειαν, δέν πρέπει

νά στενοχωρησαι.

Διότι

σύ μέν, nεnεισμένοc:

μέ εργα, Θά είσαι παντοϋ καί παντοιοτρόnωc: είc: τό διηνε· κέc: στηριγμένοc: καί άμετακίνητοc:,

άφοϋ εχειc: μέσα σου

μόνιμον τήν θεμελiωσιν της άληθείαc:. Οί δέ στηριΖ:όμενοι εic: λογικάc: άποδείtειc: όnωσδήποτε θά nεριτραηοϋν, εστω

καί αν δχι τώρα άnό σέ. Διότι «κάθε λόγοc: nαλαiει πρόc: λόγον»\ δρα καί άντιnαλαίεται άnό λόγον, καί είναι άνέ­

φικτον νά εύρεθfi ό μέχρι τέλουc: νικών λόγοc:, ώστε νά μή άναμένεται ή ίδική του ί'jττα- καί εδειtαν τοϋτο οί 'Έλλη­ νεc: φιλόσοφοι καί οί μαθηταί των, άνατρέnοντεc: διηνεκωc: άλλήλουc:

καί

άνατρεπόμενοι

ύπ'

άλλήλων

μέ άνωτέραν

φαινομενικωc: άηόδειtιν.

2.

Άφοϋ

προσέχονταc: τόσον

3.

ΩΦΕΛΙΜΟΣ

ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

λόν είναι ή καρδία νά διαβεβαιώνεται διά τηc: χάριτοc:» •

γνωσιν Έ β ρ. 13, 9. 4. Παροιμία συχνάκις χρησιμοποιουμένη ματα (1, 2 έρώτ. 1. 3, 13).

ΒΑΘΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΙ Σ

::rοοωλ ικϊ:Ό,ς εlπείιs· λόγφ δέ nως αv εvδείξαιτό l ις ΙΟ ύnέρ

ι,aς

i!i!

ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΙ ΚΑΙ

1.

'Ι 'Ι '

ΠΡΩΤΗ

λοιπόν

καθ'

άnό τήν πολύ,

εinfjc:

δλον τόν

εiΞω

ταϋτα πρόc:

έκείνουc::,

βίον των καί

έπιδιώκονταc:

παιδείαν καί έγκωμιάlονταc:

νομίΖ:ω δτι

καταλλήλως

καί

τούc:

αύτήν

nρεπόντως

θά

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

62

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1. 1

ΠΑΛΑΜΑ

γαρ

οί

ιι7ς

παρ,'

αJ'θρcvnωιι

l:φι{uειιοι

δ6ξης

και πάνθ' {177.έρ, α1,εης πρά:ηονιες αδοξίά,ς μαλλω· 17 δόξης f:πι;ί'ι'Χ/f.)'())ΙΟtJf, ετιε{περ αλλοις αλλα αρέσκει, τον

(!.1)10)'

τρό-

5 .ιΙΟJ' κrιι οί Π(!.(}U. Ηι)JΙ εξω σοφών 1'1}1" γνώσtJΙ rJηρώμεJΙΟt μcί.λ­

Πράγματι, δπωc:

!J'

ω{ς γαρ

εγ1,c,J ι•σίiι• J{ ι·ρίου ;)) q ησί,γ ό &nόσωλος· εl δέ μι'ι τούτους,

όλλα, κατά τόν ϊδιον τρόπον καi

oi

άλλήλαc: καί

οί

6ντιτασσόμενοι

ουδε :Ίοδηγοίιο

aV'

nρ,ος 11]Υ' αλήθειαν ε,κ !αύιης· και ΎJ καύ­

είc: κάθε δοΕ:ασίαν είναι

στεύrι δέ κανείc: δτι ήδυνήθη vά εϋρn τούc: είc: τόν δημι­ '1

«δ1ότι

ποιοc: έγvώρισε

τόν

vοϋν

τοϋ

Κυρίου;»

λόγουc: τούτουc: δέν είναι δυνατόν οϊJτε τάc: έντόc: τηc: ψυ­

χηc: είκόναc: τούτων νά κατανοήσn έκ τr1c: ε!Ξω σοφίαc:. Έ­ πσμένωc: ή γνωσιc:, ή όnoia άνα7-ητεϊ τό κατ' είκόvα άπό αύτήν τήν σοφίον είναι ψευδογνωσiα. 'Όχ1, ή ψυχή ή όποία

εχει αύτήv τήν γνϋJσιν 1 δέν είναι έt αiτiαc: αύτηc: έμφερήc: πρόc: τήν αύτοαλήθειαν, άλλ' οϋτε είναι δυνατόν νά καθο­

θύραι~εν, δς χαι (0'0V)I σαρκός)) λέγει Ι1)1' ((ψVOtO'VOαJΙ γγωσtJ!>),

δηγηθη άπό αύτήν πρόc: τήν άλήθεων. Δ:ά τόν λόγον αύ­

ωi}·vιι ,,ίfς σαρκός σοφία πώς ιfj ψvχΓJ ιό κατ' είκόι1 α παρέ­

τόν λοιπ,'>ν είναι ματαiα κα] ή καύχησιc: των έπαιρομένων

κλfίσιν ήμώγ ου πο,?.λοι σcφοι κα­

τά σάρκα,, ου nαλλοi. δvνατοΕ, ου πολλ,οι ευγενείς)). Ώς οvν ή τ17ς σαρκός ευγένειά τε και δ·vγα,ιας

11

'Εάν δέ δέν δύναται νά εϋρ1_1 τούc:

11';1·

,N1JJJ

:ι

ουργι1κόν vοϋν λόγουc:, δυνατόν νά είναι καί πολύ άνάρ­

μέ:,ωJ', 'Ακουέτωσαι, Π αύ},ου σαρκικη1, σοφ[αν χαJ.οvγιος

ξεται; (<Βλέ:ιτ,ειε)), φησί,

δι' αύτι'1ν. 'Άc: άκούσουν τόν Παϋλον ό όποϊοc: καλεί «σαρ­

κικήν σοφiαν» τήν έΕ:ωτερικήν7 καί «νοϋν σαρκόc:» τήν «γνω­

8

οιν 1 ή όποiα φέρει άλαΖ:ονεiαν»~. Έπομένωc:, ή σοφία τηc:

111

11

':ι,,

'ΊΙ,.1 , '

,,1

I!

',,1''

.ι,

~ !il' ίI ί

, !ι

ψυχi/ V ΟVΚ ε~•δυνα·

σαρκόc: πϊϋc: θά παράσχrι τό κατ' εiκόνα εiι:: τήν ψυχήν;

l

μώσειε1' αJ' ουδ' εξευγεy[σει,εν, συτως οvδ' ή της οαρκϊι;

«Βλέπετε, λέγει, τήν κλησιν μac:· δέν είναι πολλοί σοφοί

11!?

11))1

κατά σάρκα, δέν είναι nολλοί δυνατοί, δέv εΊναι πολλοί εύ­ γενεϊc:»10.

"Όπωc: λοιπόν ή

εύγένεια καί

ή δύναμιc: τηc:

σαρκόc: δέν θά ήδύναντο νά ένδυναμώοουν οϋτε νά έΕ:ευ· · πρόc: Παλαμδν Schirό εργ. μν. σ. 298 έΕ. 7. s· Κορ. 1, 12. 11, 34. 9. Α' Κορ. 8, 1. 8. Κ ο λ. 2, 18. 10. Α' Κορ. 1, 26 (ύμων).

5. 6.

Βαρλαάμ, Β

Ρ ω μ.

,1

διαφωνοϋν nρόc:

χησις λαι:τον μα:ταία τ{.JJ' επ' αυιfί τούτου γε ενεκα σεμJΙVJ'V­

20 'Il

ι ι!:

πzρισσότεροι άπό τούc: άποδεχομένουc: αύτήν. Τό νά nι­

δει;r Ε:,(ϊΙ ι. ψ ευδογνωσία τοίνυv εοτ LΨ Ύj εκ ιαύτης της σοφία;

α{Γοαληθείrr εμφερ17ς ή ιαύτηv έχουσα ψυχή, αλλ'

! ! Ι!',

έπ1δ1ώκοντεc: τήν γνω­

αί δοΕ:ασίαι διαφέρουν μεταΕ:ύ των καί

μοστον·

7?1

111

:ι ιjl'

'i!(

λον άδοΕίαν παρά δόΕ:αν, καθ' δσον είc: όλλουc: άρέσουν

λέγει ό άπόστολοc: 6 •

15 ι)ι' σ:{',YJJ'

1

1

οι:δέ υ}ς Ε:,)' ,f'ί ψυχif 1.0ύ1ων εlκ61 1 ας εκ της εξω σοφ[ας συγι­

ιό κα,' εlκόvα θείαιι θηρωμένη γνώσις. Ουκουιι, ουκ εσιαι

Ι1 ':Ι : 11111:

1

nράττοντεc: πρόc: χάριν τηc: τά πίlντα έπιτυγχάνουν μδλ­

iδικήν των γνώμην" μδλλσv άγνωσίαv παρά γνωσιv- διότι

δη.,ιtιΟ'Ι'Qr'ΙΚ{p, J'ψ λόγους, μιJ και λίαJΙ ,πλημμελές

,11 l iι:

'11 !ι.

oi ποθουvτ:::c: τήν έκ μέρουc: των άνθρώπων δόΕ:αν καί

διαφέρο·υσι γάρ uλλήλωιι αί δόξαι και δωφέροιπαι nρός αλ­ Τό δέ nισιεύει,11 εlρηκέναι τ~νι'~ τούτων δυνηθηναι τούς εν τζ.ι 10

παρά άγνωσίαν ,άπό αύτούc:, άγαπητοί».

σιν άπό τούc: ί;f:ω σοφούc: τοΟ κόσμου άποκτοϋν κατά τήν

λ,17,λας Και οί α,)'ΙΙtΚ'είμεγΟt πλείΟVς IW)' όμ:.ο).ογαύγt(J))f έκάση),

,1,l'1 Ι!: ιl,lil!,

εϊππc: δτι, «δέν έΕ:ασφαλίΖ:ετε είc: έαυτούc: μδλλον γνωσιν

γ~ιώσιν 1καρπουνιαι:

Αω' ιJγγω'ίίαι· και' cιιπούς c:κείγ1ους η

,,11,, 11111,

γγωσία1· ΡΚ 70/Jίω)! ίιμιι' (!.'ι!ΙΟίς ,περιnοιεισι'fε, ϊ!J υέλιισ:ω!)),

ΚαΠάnερ

}\ 63

γενίσουν τήν ψυχήν, οϋτω οϋτε ή σοφiα τηc: σαρκόc: δέν

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

64

θά καταστ{1σπ σοφi1 ν την δ1άνο1αν. Καi πράγματι άρχη τηc:

cιοφία σοφiι,ι·, ϊι.n,εργάαεται τ~ίν διάνQιαν. Και όντως δ.ρχ17 σο­ φίας γiroJJ'αl σοφίωr, ωστε διελέ1 οθ•αι και προελέσθαι τijς χαμερπούς καί γηίι,ης καί αγ{)νήτου 117ν μεγα,λωφελη καί ού'ρα­ νίαι1 και πνευtιια:1tκηγ και παρά Θεου και προς Θεο,y ερχομέ-

σοφiαc: είναι rΊ γνωσιc: τr1c: Σοφίαc:1 \ ίiJστc vc1 διακριθrj καί προημηθη από την χαμc;ρnη καi γηivην καi άνωφελη ή μεγαλωφελήc: καi ούρονiα καi πνευματική, ή έρχομένη cπό τόν Θεόν καί πρόc: τόv Θεόν

5 γηγ και Θεi(J τούς κτησαψέv-οvς cιυμμόρφ{)υς ιiποδεικνυσω,.

3. Ούι μψ·, ιiλλ' εmεί, καθά:nερ κιiκείνοι λέγουοι, τών ει τφ δημιουργικq1 )'ψ λόγων αί εvκ6νες εν ήμίν εlοι, τί τό ταύτας τiιι1 ι'igχιί ,, aχρειωοαι, 1άς εiκόνας; Ούχ ή άμαρτ iα και ή τού πρακτέ{)V εΥτε αγνοια ·είτε πειριφρό~rησις; Δ ιατί μiι

1

10 αδιιδ,άκτως

6.5

ένορωμεν ταύτας, εν ήμίν αύτοίς οϋοας εντ:ε1v­

.τcωμ.έ1eας; Ουχ δτι τό παθητικό~- μέ,ριος της ψυχijς κακϊvς ε:nα­ ,γαστr'ιι· αυτά.ς τε διέστρεψε και ·τό διορατικόι, αιπης συνt~χε:,; 1

καί μακράγ εΤΙ!ο[ησε rijς αρχεrvποv καλλω·ijς; Ουκούι ωύτου :nω·τός μαλλον επιμελητέοv και ·της άμαρτί:ας άφεκrέο,ν καί 15 70J' νό,ιιω• τι'όν εJ'TOl.(V'V' δ'ια ΠΙΙ]άξεως αναγι•ωσιέΟJ' Κ'αι άρε­ της πάσης άνι~εκτέον και δι' ευχής και θεωρίας αληθοvς

καi καθιστGJσα σuμ­

μόρφουc: πρόc: τόν Θcόν τούc: 6'ποκτωνταc: αύτήν. 3. Ώστόσον έπε1δή, δnωc: λέγουν καί έκεϊνοι, ai εiκόνεc: των έντόc. τοϋ δημ1ουργ1κοϋ λόγου εΊνα1 μέσα

μαc:, τi cΤναι έκεϊνο τό όποίοv 11χρεiωσε κατ' άρχήν τάc: είκύναc: ταύταc:; Δέv εϊναι ή c:μαρτ:α καi r1 τοϋ καθήκον­ τοc: εϊτε αγνο10 ε'iτε περ1φρόvησ1c:; Διατi δέv τάc: θεω­ ροΟμεν, άφοΟ ε'ίνα1 έvτu,1uσμέvω μέσα μαc:; Δέν συμβαί­ νει

τοϋτο, c1ά τόν λόγον οτι

τό nαθηηκόν μέ:pοc: τηc:

ψuχηc:, έπαναστατησαv κuκωc:1 2, καi ούτάc: διέστρεψε καi τό

διοροτικόν

αύτηc:

έσ(ιγχυσε

καί

άπεμάκρuvεv

αnο

TiΊV άρχέτuπον καλλονήν; Έπσμένωc: ό θέλων νά λάβη

επαι,ιτέοι· προς Θεόν, τόι, 601,λόμει•ω, τό ,τε κατ' είκόνα σ{7η,

τό κατ' είκόνα σωον καi την άληθογvωσίαν πρέπει νά έnι·

και ΙΎJΥ υ.ληι?ογι•ωσfω, σχείιr. Καθ'αρότητος γαρ αι·εv, καιι ,ιιάι?υς τιΊ~· απί. 'ΛδΛμ μέχρι σν,ι.•τελε[ας φvσικήι• φιλοσοφ[αν, 20 μωρός ου1δέJ" {μωιr, OT't μrι και μαλλον, εση η σοφ6ς· εκΣ[­ yης δέ ανεv, καθαρθείς και τωγ π,ονηρων, ηθων και δογμΔ.­ των απαλλάξ,ας 71))' ψυχή,ι•, 71)V νικω~αΥ τον κόσμον του Θεοv

vά άπέχrι άπό την άμαρτίαν, νά άvαγ1νιί.1σκη τόν νόμον τίi>ν έντολών διά πράΕεωc: καi ν' άποκτήσr~ κάθε άρετι1ν, vά έπιστρέψrJ πρόc: τόν θεόν διά nροσευχηc: καi cιληθ1νηc:

σοφ[a.~, κτήση καί. ωφ μόι•φ σ:οφcρ Θεφ» ουνδιαιων[σεις άγαλ­ λόμει·ος. Δογμάτωι, δέ λέγφ, rιv τωJΙ περ,ι ,μεγέθους κινήσε25 ως ούραν:ου κα,ι HT~J" κατ' ουρα'J'i'J.ν σωμάτωγ και οσα δια ταυ

0

ία γίvεται, ούδέ γης και τωιr περί γην και των ε1'τει?ησαυρι­ αμέγωy rαύτn μετάλλων και λίθσ>ν διαvγισγ, ουδέ τών f.'X

μελητω τοϋ διορατικοϋ περ1σσότερον άιπό κάθεη cιλλο καi

θεωρiαc:. Διότι χωρic: καθαρότητα, άκόμη καi 6v μάθηc: τr1v φυσ1κήν φιλοσοφίαv άnό τοϋ 'Αδάμ μέχρι τηc: συντε­

λείαc:, θά είσαι όχι όλιγώτεροv μωpόc: παρά σοφόc:, αν δχι

καi περ:ασότεροv· χωρic: έκεiνην δέ, άφοΟ καθαρθ(ϊc: καi όπαλλι::ιίΞrιc: τι'μr ψuχιiν άπό τά πονηρc1 i1θη κα1 δό'{ματα, Θ' άποκτήσηc: τι')ν σοφίαν τοϋ Θεοϋ ή όπσία vικςι τόν κό­ σμον καi Θά συμβ1ώσηc: αiωνiωc: μέ «τόν μόνον σοφόν, τόν Θεόν» 13 άγαλλόμενοc:. 'Όταν δέ άναφέρω δόγματα, δέv έvνοιϋ τά σχετικά ,μέ τό μέγε3οc καί τr1ν κίνησιν τοϋ ούρα­ νοϋ καί των έni τοϋ ούραvοϋ σωμάτων καi των ηαρενερ­

11. n α ρο I μ. 1, 7. 12. Βλ. Ν ι κ ήτα Στηθάτου Περί ψυχηι: 46. 56 - 57' Χρήστου, Στηθάτου μυστικά συγγράμματα, σ. 109, 112 έ!Ξ. Νικήτα 13. Ρ ω μ. 16, 27.

γειri_.v αύτων οί;τε τά σχετικά μέ τήν γηv κο1 τά γύρω άnό η1ν γην 1ωi τά Θησαυρισμένα μέσα τηc. μέταλλα καi δϊαυ­ γεϊc: λiθουc: οϋτε τά σχετικά μέ τά συμβαίνοντα είc: τόν άέρα 5

'Ι'

!

11 1

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

66

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

1, 1

67

της δι.πλijς &ι,αθυμιάσεως κατά ΤΟΥ αέρα συμυαιι•όντων. Προς

, 111" ιι'1ν δ1πλην άναθuμίασ1ν 1 \ Τ ό νά άφ1ερώνωμεν όλον τόν

γαρ·

l0t'01!Ιων ολέποντες πασαν &nευθύγειν

ι'1 μ\ον καi ολην τήν άvαlήτησιν 6ποβλέποντεc: εic: τήν μά-

σπουδήν τε καί ζ17τησιι 1 α:ϊ':!εσίς εστιν έλλψική· οί γαρ Στωϊ­

1J1 J:Jιν ι~ίιτϊι>v τGΝ πραγμάτων είναι αϊρεσιc: έλληνική· διότι

κ,οί πάντες ,τέλος της {Jιεωρίας 117ν' επιστήμη~, όρίζοι"ϊαι.

, ,: :, 1 ωϊκοi

11])'

4.

5

επιατήμημ

'7(.Vi)''

Λ'vψ δή τινες, ώς σ~'! φής, ωv τοις χριστι,αμ.,ο'ίς nρο-

κεψέηιυ τέλους,

εnηγγελμ{ι 1 ων ήμιν

T(J)y

επιστ17,_uην εlς γιιώσιι• μεταλαυόvτες, τfί ταιν κατά Χρι­

εic: τό σύνολόν των σκοπόν τriC: θεωρίας όρίΖουν

ιιστημονικήν μάθησ1ν ".

1

4. τι;_φa λοιπόν, δπωc: iσχυρίΖεσω σύ, μερικοί, πεpιφρο·

S7lt TOV μέλλον•ω;

αίδ)νος σψρ,jιωι' αγαθών, οSς ελp.χίστου περιφρο,ιι17σα1ιη,ες ,-:αί

n)v

1 1 ιν ~':1

ν11οι1ν1εc:

', ι

(3JC: άvά(1σν λόγου τό πρσκεiμεvον είc: τούc: Χρι­

ινοϊκ~ τcλσc:, δηλαδ1Ί ϊά ύπεσχημένα είc: ήμαc: διά τόν

1(

ovx

11! λλοv ία α1ωνc, αρρητα άγαθά, καi μεταλλάίΞαντεc: τήν έηι-

10 εlδότας τας μαθημωτικάς εnιστψJJας &νάγι,ους &:τοφαίνοJtται

111111 ιην εic: γvιοσιν, τήν εiσάγουν είc: τήν 'Εκκλησίαν των

στογ φιλοσοφούvτωιv

επεωάγουσιJt ε,ι·κλησίq,.

Τοi•ς

γαρ

καί' ι}τ,ελείς· έ,τεvθεν δ' iυ·άγκη n&:ι,π,α.ς 1(())' με>• έJ,ληΙV'ικων

ψ1λο· ιοφούντων κατά Χρ1στόν.

Δ;ότι

χαρακτηρiΖουν άνά­

απgίξ αι•ϊέχεσι'tαι μαθημάτων, ϊ(J)}J δ' ευαγγελικών και,ολιrω­

γν( ,1 ιι: καί ότελεϊc: τούc: άγvοοϋvταc: τάc: μαθηματικάc: έπι­

αi'ηαιν γαρ οvδέnοτε γέι·οιτ' αγ της

, · ι 111 ιιιι:· δ1c1 τοϋτο δέ ε'ίνω άvάγκη δλο1 εic: μέν τά έλληνικά

τω·ν κατ' αvιούς επιστημών &-μαίας αnαλλαγή) και τού λ/,-

ι ι, 101'11 ιατα νά έnιδiδωνται μέ άφοσίωσ1ν, τά δέ εύαγγελικά

ρεt)' διδαγμrί.των

( nαρ'

15 γονιος «γίνεσD·ε τέλει.οι» και ι(·εΊ. τις i'Ψ Χρωτ(Ι) τέλειος)) ((ημείς Μ:: λαλουμεν {;ι, τοίς τελεiοtς))

καί

καταμωκωμέι•ους αV'C!­

zωρείι', (ος αnεiρ,01., 7lωtτάnασιν επιστήμης τοιαύτης. Ου τ,αύ­

της OV)' εγώ 1ης αγνοίας απαλλαγήν ύποτιθέμενος, καθαρό­ τητα σωτήριον εκάλεσα ταύτψ'

( οίδα

γαρ και δ.νέγκλητον α-

20 γιιοιαν καί γνώσιν εγκεκλημένην)· οϋκουν ταύτης, αλλά της mερί Θεου καί τω~, θείωι• δογμάτων αγνοlας αnαλλαγείς, ο­ σηι, οί .καθ-' 17μας α1ιηγδρ,ευσαγ 'ι1εολ(Sγοι, κ:αί nαι• ·ηθος κ,α.ιά

Ηις av:τii))' υελ τιώσας ύnαθήr-ας, γε~vήσn Θεον σοφlα.ς 4ι•ά­ πλεως, εl'κώι• ο•ι~τως χαί όμοίωμ.α: Θεοv, διά μόι,ης ,ης ,τ·ών

25 ευαγγελικών S'ι,;:,cλώι· τηρήσεως τ.ειελεσ;ιιέJJος. ''·Ο χαί ό της Έκ,κλησιασ.τικής

ί,ε,ρα:ρχ[ας {,;ι.οφήτης Δ ιοιvσιος κατ' αυτi]"

απεφήι•ατο σαφϊός· ω7

γαρ προς ϊΟ\V Θεόν άφομοίωσίς

11:

καί ει,ωσις, cός τα θ·εΤα», φησl, «διδ,ά:σκε.ι λάγια, ιαίς τώι• σευα,σμιωτάπω~, ΒJΙ'lΟλω'Υ

άγαπήσΙΞσι και

ίερουργίαις p,δνω.:

14. Βλ. Β ο ο I λ ε ίου, Είc: 14 ψαλμόν, PG 29, 256 BC.

15 . .Βλ. Ήρίλλου παρά Δ1ογένε1 Λαερτίφ 165. Δέν συνεφώνουν δμωc: δλο1 οί Στωϊκοί είc: τοϋτο. 16. Α' Κορ. 14, 20. Πρβλ. Ματθ. 5, 48. 17. Κολ. 1, 28. 18. Α' Κο ρ. 2, 6.

,'11i"·1v11cπα νά περιφρονοϋν (διότι δι' αύτων δέν Θά ητο πο,,., ι 1 • r ,ϊιrούc: έπιστημων) καi τόν λέγοντα «γένεσθε τέλειο1»

16

,i ,,ι 1(1c: συντεταγμένοc: μέ τόν Χριστόν εΤvαι τέλειοc:» 1 , , 1i ", 11 ιr; ιc: δέ 6μ ιλοϋμεν εic: τouc: τελεiουc:» " ν' άποφε,jγουν ,1, 1 ,1:ιι1!:;τικωc., ιiκ: έντελωc: δnειρον το1αύτηc: έπιστήμηc:.

17

1 ,

Ι γ(ί) λο1·πόν δέν είχον ύn' , ,, 11

δψ1ν αύτηc: της άγνοίαc: τήν

ιλl,(1γ1Ίv, δταν η')ν έκάλεσα καθαρότητα σωτήριον (διό­

'' γ11ι,ψi?.ω καί αγνοων ,c;κατηγόρητσν ,καi γνGJσιν κατηγο· 1,, 111:Ήνην). αν 1 γ•,,

άnαλλαγflc: δχι

άnό

αύτήν,

άλλά άnό τήν

:ιι ιν nεpi Θεοϋ καi τιϊΊv θείων δογμάτων, τήν όποίαν

, 1γ,1, ,,ιιν άnαγορεύοuν oi ίδ1κοί μαc: θεολόγοι, καi βελτιώ­

iΊλο\, τό ήθοc: συμφώνως πρόc: τάc: ύποθήκαc: των, θά

' 1111, 1·, 11,:

111.1c. γεμδτοc: σοφiαν Θεοϋ, πράγματι είκών καi όμοί­

' "i 1, 1 Or:ou. τελεcμέvοc: διά μόνηc: τηc: τηρήσεως των εύαγ­

γ1 λ•ι,i:Jν έvτολιον. "

7,

,,,ι ,vcπόν νά έtασφαλισθ(ϊ άnαλλαγή άnό τήν όγνοιαν των

1,

1 (J

ο

1 1

κ η c:

ΤοΟτc καί

Ί ε ρ α ρ χ

ό

ύποφήτηc: τηc: Έ κ κ λ η-

i ο c:

Διονύσιοc:

διεκήρu!Ξε

, ,. ψι,Η: r:ίι:: αύηiν· «διότι, λέγει, ή nρόc: τόν Θεόν άφομοίω­

' 1• , ,11

Ι',<Ιi i':vωσιc:, δπωc: διδάσκουν τά θεϊ·α λόγια, τελείται μό-

;,ιιΊ τι1c: 6γσπήοεωc: καί iερουργiαc: των σεβασμ1ωτάτων

i

(j

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

68

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1, 1

69

·ιi!ι~.·

;. ·.

:1111

τελειιαι».

El

δ' ο1'ηι: αληθης δ λόγος οiίτος, αλ~λi' εκ της έξω

παι.δ,εiας το κατ' ,εl'κόι,ια τογ αγθ·ρωπον εύρείν και lδείφ εστι1',

οΊς ·ωύς χαρα.κτηρας επί τό κρείτιτον μεταρρυθμιζούσης και τό

σκότας της αγνοΙας εξαιρούσης της ψvχης, ο,ί κ 1 α{Γ 'Έλληνας

5 σαqοί {}εοε,ιδέστεροι α'ν εlεν· καi θεοnτικώτεροι τών nρό Υό~ μου nα1έρω,ν και

τ,ών εν

,,qj

yιjμφ

τοροφητευσάντων, ών

')!

πλείους εξ αγρωκικ,οv οίο•v προς ταύτην •την αξίαν εκλή1Ίη­ σαν. Ί ωά~ι'νης δέ,. 17 1ών προφηJώJJ ύστάτη κορωνίς, ουκ ε; άπαλι7ιν δ1,ύχωγ επ'

ερημίας

δ,ιετέλει το))' οίον ανύων;

Oi

1 Ο ωfyvν πρι'Jς αυ·τόν ώς προς αρχέτυπον αφορώσιν εκαστος [i πως εχc:ι δυγάμεως

τc'vι, άποταπομένων τϊp κόσμφ;

Παv·τί

που δfjλoJJ. Π ov τοίJΙυγ ι}γ ερημίq, διιδασκαλεiα της μαια[ας ώς

δ' αi•ωί λέγοvσι.. σωτηρiσυ φιλοσοφ{ας; Που πολύπτυχοι 6ί6,ί.,οι Κ1αί οί τα·ύταις διά 6fου προστετηκότες και τούς αλλοvς

15 nείθαντες; llov Μ ,ώγ οίολωJJ τούτωy ύποθfjκαι 6{ωγ· τοι.­ ού,τωγ ερημικώJΙ Ν:: και JΊρος

παρ 0Jεν,ικώΥ

κ1αι αγωγ αJ'άγραnτος,

ιι[_ι(η.σtJ' επαlρωγ ιΟ'iJς [;,)Ιίυγχάνοντας;

5.

φ nρδς ωσοντον -vψος αv 1 αο,ευηκότι της,

ώς αυτοί

20 φασι~•, δδηγούσης προς Θεον παιδείας ουδέν εμέλησε (καί γαρ οv,δ' ίεραίς οvως TOVI'OV

ι[;)!Τf:ιύχη~ε

·υί,υλιοις}·

19

Ένα

τοίνυιΙ

άφcuμεΥ, δ προ τών αlώ,γωy ων και μeτ' αfηώγ φα­

"Αν

δέ δέν είναι άληθινόc:

αύτόc: ό

λόγοc.,

άλλ' εΙναι δυνατόν γά εδρn κα] νά 'iδn ό αvθρωποc: τό ιωτ' ί.:iι,όνα άπό τήν εΕω πωδείαν. ιοσάv αύτιi νά καθιστξ'i καλυ­ τ±ροuc: τούc: χαρακτηραc: και νά άπομοκρύνn ά,nό τήν ψυ·

πώς

OV

παρέσχε τ,αύτην την δια τώι, εξω

rήv δ1άρι~ε1αν ίσχύοc: τοΟ νόμου nροφήταc:, των όποιων

oi

περισσότεροι έκλήθησαν εic: τό όί,ίωμα άπό τόν άγρο1κ:1κόν

βίον. Ό δέ

· 1ωάννηc:.

ή τελευταία κορωvic: τι'i)ν προφητιϊ>ν,

Ί. :1· •.I

,:111 ;:.

πε1 λο~nόν nρόc: αϊιτόν ιίκ: πρόc: άρχέτυπον ό καθεic: άπό

,::m

τούc.

όnοτασσομένουc: τόν

είc: τ6ν

καθένα

φανεpόν.

ύπάρχοuν σχολεϊα

τηc:

κόσμον δσον δύvατα1 20 ;

ΠοΟ

μcπαίαc:.

σωτηρ11.ίJδουc: φ1λοσοφίαc;;

λοιπόν

Είναι

εic: τήv έρημίαν

δπωc: δέ λέγουν

αί.ιτοi,

Ποϋ ύπάρχουν nσλύnτuχο1

oi άναλuόμενο1 εic: α(πάc: εic: δλον τόν βίον των

κα1 ηεiθσvτει:: τοϊιc: δλλοuc: νά πράττουν όμοiωc:;

Eic:

ποία

οέ σημεϊα τίί:1ν βίβλων τούτων ύnάpχouv ύποθηκαι δ1ά τοι­

οίποuc: β:ouc: έρημικούc: ιωί nαρθενικούc:, πού άναγράφεται e,1γιi.Jv πρσκολίϊ)ν τοϊιc: άναγν(iJσταc: πρόc: μίμησιν;

5.

Καi δ1ά ν' άφήσω τοΟτον, τόν ύψηλότερον μεταl'Ξύ 2

ό όnοϊοc:, έν~> άνι:~βη εic:

δείαν, τήν κατ' αύτούc: όδηγοΟσαν εic: τόv Θεόν (άφοΟ αύ­

τόc: δέν άνέγνωσεv οϋτc iεράc: βίβλοuc:) · δ1ά

της l':ξω nαιιδεfας εnιλαοου, σπευσον προς rιην των μαθημά-

λοιπόν τοϋτον,

v' 6φήσωμεν

nίiκ: δέν προσέφερεν αύτή,ι τήν διά των

έtωτερικων μαθημάτων δνοδον, έκεϊνοc: ό όnοϊοc. είναι πρό Περί έκκλ. ίεραρχίαc: 2, PG 3, 392 Α. Ύπό των άσκητων .καi των μυατικων θεολόγων Ίωάννηc: ό Βαπτιστήc: θεωρείται ώc: τό άρχέτυπον των χριστιανων άνδρων, ένψ ή Θεοτόκοc: θεωρείται άρχέτυ.πον των γυναικών, διό είc: τήν εiιωνογρα­ φiαν ίστοροϋνται ουτοι ενθεν καί ένθεν τοϋ Ί ησοϊί Χριατου. 21. Ματθ. 11, 11. Λcυκδ 7, 28. 22. Βλ. Ί ω. 1, 1 έΕ. Α" Κορ. 2, 7. Κολ. 1, 15. 23. Βλ. Ί ω. 1, 8. 18, 37.

;1

,!

δέv εlη άπό '!εορδc: ήλ1κiαc. εic: την έρημίαν; Δέν άnοβλέ­

μεθ'όδωΨ uι"οδοι,; Πώς δ' cυ'κ' εlπεγ, (<'εl {Ηλεις ,τέλειος είναι,,

19. 20.

1~

προηγηθένταc: του μωσαΊκοϋ νόμου πατέρcc: καi τούc: κατά

τόσον μέγα ϋψοc:, δέν ένδ1εφέρθη καΘόλου διά τήν παι­

25 IVΠOJ' εnαναγάγ'{j,

ι

',j

αληθείq. και

αρχέ-

ι,:ϊ

σοφοί Θό ησαν θεοειδέστεροι καi θεοnτι1-υί.περο1 άnό τούc:

τιΞJν γεννημάτων των γuναικGJv 1,

10

.:·:ι

!!!.111.~

',:\

νείς και δt(l τοίηο ελ{λ'vν εlς τοy κόομογ, '{γα μαρτυρήσn τιί

IJ.YCl'ΚatJ'ίσn ΤΟ κατ' είκδνα και προς

:il.ι, ~

χήν τό σκότοc: τηc: άγνσίαc:. σi κατά τά έλλην,κά πρότυπα

βίβλο~ καi

Και Ένα ω1)τ,0Ψ αφαι τογ εγ γεvγφοις γυναικώγ ύψη­

λ6τεροι,,

έvτολιiJν» •

των οίώνων καi έφάνη μετ' αύτόν'\ έκεϊνοι:: ό όποϊοι:: ηλ­

Οεν εic: τόν ι<όσμον διά τοΟτο, θείαι::':\

vc1

μαpτυρήσπ ύnέρ τηι:: άλη­

νά άvακαινίοn τό ,ιωτ' εiκόνα καi vά τό έπαναφέ­

ρη cίc: τό άρχέτυπσν;

Πιϊ~c: δέ

δέν εinεν,

'δv θέλr~c: νά

εΤσω τέλεια:::, έπιδόσοu είc: τήν εtω παιδείαν, σnεϋσε νά

1:11

11

:~

1

1

J

1

!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

70

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΠΑΛΑΜΑ

,ων α1'άληψιν, π,ε•ριπο>ίησω 01εαυ:τφ την επωτήμην τών ον­

παρακολοuθήσnc:

των')), (tλ,λι.t

τά

μαθήματα,

άπόκτησε

τήν

71

έπιστήμην

τοJ:1.

των δντων', άλλ' είπε, «πώλησε τά 'Κτήματά σου καί μοίρα­

σϊαυρόν· lΙρον, ακολο:u·θε'ί,ν, εμοί πρ,οθ·vμήΊ'}ητω; Π rJJς δ' ουκ

σέ τα είc: τούc: πτωχούc:. σήκωσε τόν σταυρόν, άκολούθησέ

§δίδαξεγ και οχη.ματισιμούς ;ιαι nοσ6τη,ας χαι τι}ς Μλυπiλα·-

με πρσθύμωc~» 1;

5 1•,c:'ίς

ί(t)}'

φυσικώ~ι

ωά

{,,,άρ,χογτα πώλησα)!,

πλανήτωJf

α:τιοοτ,άσε,ις

nρ,οολημάτων

τάς

δ'ιάδος

τ,ε και

απορtας

nτωχο'iς,

συνόδους,

διέλυσεν,

2

Πωc: δέ δέv έδί·δαΕεν άναλογίαc:. σχημα­

και

τωι 1

τισμούc:, ποσότηταc:, τάc: πολυπλανεϊc: άποστάσειc: καί σu­

αν

από

Ζ:υγίαc: των πλανητιϊJν, καί δέν έλυσε τάc: άπορίαc: των φυ­

ώς

rijς ήμε1έρ,ας ψυχfjς τό τής αγνοίας σκότος εξέληται; Τί δ.~

σικων προβλημάτων"\

και μαθητc'~ς αλιείς, αγρ,~μμάτους,

τηc: άyvoiac: άπό τήν ψυχήν μαc:;

αγροίκους, άλλα μη σο­

φούς, συνεκ·άλει, καί ·τ,αi.Η}' ίνα καταισχύηJ roi.•ς 1

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

Ec:r,)

προσεκάλεσεν

cοφο15ς,

Τίνος δε χάριν και δ:ια

της μωρfας

;.cη,ρύγματος ευδόκησε οώσαι τqύς nιστεύοντ·ας; διά

της σοφίας ό κόσμος οvκ εγνω τον Θεόν;

Ov:-c

άλιεϊc:,

Διατί δέ ώc: μαθητάc:

άγραμμάτοuc:,

άγροίκοuc:,

άλλ'

δχι ,•,

Πωc: λοιπόν θά κατωσχύ­

'! ιl:

νrι τούc: πρόc: αύτόν όδηγοϋνταc:, δπωc: λέγουν αύτοί; Δια­

,i!!i!

σοφούc:, δπωc: λέγει ό ΠαΟλοc: 6; 2

n (JJς ό Π αvΜς φησι; Πώς οvν καταιοχύνει τούς πρ?ις αυτόι 1 , cuς ο{;τοι λέγουαι1ν, όδηγιοv1;,τας; Δ ιατ l δε και την σοφ[ιπ αι1'ΤωJ.' εμώρ,αν,ε;

διά νά άπομακρύνn τάχα τό σκότοc:

τί δέ έμώρανε τήν σοφiαν αύτων";

τοι~

Διά ποίον λόγον δέ

εύδόκησε νά σώσr~ τούc: πιστεύονταc: διά τηc: μωρίας τοϋ

εnειδ17

κηρύγματοc: 2 R;

Τί δε καl

'Όχι έπε1δή διά της σοφίας δέν έγνώρισεν

ό κόσμοι:: τόν Θεόν 29 ;

, 5 μα,~6νΤες ους φής; Λόγου Θεου σωματιτκώς [;ν'δψι;ίσαντος,

Τί δέ συμβαίνει, άφοΟ εμαθον τούc:

Θεού, καί τού φωτός dι,ωJχόΨτος,

λόγοuc: τούc: 6noίouc: λέγε1c: σύ; Ένψ ό Λόγοc: τοΟ ΘεοΟ

δ φω,[ζει πάντ,α α~,θρωnον lρχόμε~;,ον εlς τc'ιν ;ι:5σμον, ήμέ­

cπεδήμησεν εiς τόν κόσμον σωματικως, ό όποϊοc: έγινε δι'

ρας Η': διαυγασάσης κ,αί φωσφόρου ι'ινατε{λ,αντος 13.ν ταίς καρ­

ήμδc: σοφία

δίrιις ήμ{vν 'ΗΟΙV Jιl(}TQ)1',, Καία ΤΟΥ τωJr αΠ,ΟΟ'Τό},ω)' κcρυφαίοΨ,

φωτίΖ:ει

δς ΔγεγήΊJη ήμί,ν σοφία

aJ110

άnό

πάντα

Θεο0 , 'Καί 30

όνθρωπον

ϋψωσε

τό φωc: τό όποϊον

έρχόμενον

είc:

τόν

κόσμον",

20 αυτοί τε Μ,,;νιαι θ·ρvαλλlδος 13.nωκευαστfjς, της απΔ των ifξω

ή δέ ήμέρα έγλuκοχάρα!Ξε καί ό αύγερινόc: άνέτειλεν είς

φ;:ί,,nσ6Ιf(ι))f γJιώσεως Π(!('ις θεογJ 1 (1)Οίωι όδηγωίσης, και ΤΟVς

τάc: καρδίαc: ήμων των πιστων, κατά τόν ι<ορuφαϊον άπό­

1:f.?)υυς :'IrJ'}rιι11~ovσo·, αφε.μfγους του κ,αΠ' ή(J/)χιαν διά της τώι•

στολον:ι-2, καί

λογι.σ,μr7ι·1· εταατασ[ας ·καθαiρειν έαυτrηΊς και δ,ι' αδιαλείπτου

τούc: έ!Ξω φιλοσόφουc: γνωσιν ιίJc: όδηγοΟσαν είc: θεογνω­

λείπτοu προσευχηc:,

Δφέσει τε και μεταλήψει ϊΟ'V φυωv της γνώσεως εκπεΠ'Ι(V­

ένασχόλησιν τοϋ Βαρλαάμ. 26. Α" Κορ. 1, 27. 28. Α" Κορ. 1, 21. 30. Α' Κορ. 1, 30.

6.

κατά την εντολήν ουκ εθελήσαι>τ,ες';

Μ ά ρ κ. 8, 34. Λ ο u κ α περί τά μαθηματικά καi την

27.

Α'

29. 31.

Αύτόθ:. Ίω.

Κορ.

τήν άnό

συμβουλεύουν, άφήvοντεc: τό

ερ­

νά

καταγηράlοuν ματαίωc: ·καθήμενοι

δίπλα εic: κρuφσκαiοντα λύχνον.

::αμεν f},.;ε{ψ,ου τοίΎ {}είου χωρ,lου της τρυφής'; Έργάζεοθαι

24.

φuτίλι,

σμων είc: ήσuχίαν καί τηι.:: έμμονηc: είς τόν Θεόν δι' άδια­

6. "Αρ' ουδ' εκείιιό ποτ' ί!,nηλθ'ΞJ<' έnι νουν αυιοίς, ι:δς

Ματθ. 19, 21. 16, Ύnαινιγμόc: είc: την

τεχνητό

γον τηc: καθάρσεως έαυτων διά τηc: έπιστασίαc: των λογι­

25 φο,μέ'J'"ψ ::ιαρακαθημέ1eου·ς·.

24. 25.

χρειάlονται

σίαν, καί τούc: αλλοuc:

πρασευχης προα:ανέχειν τ(ίJ Θει:,v, κα1αγηριiΎ μάτην, λύχνφ τυ-

γάg αυτό κ·αί φυλάττ:ειν

αύτοί

τοΟτο,

Τ Αρά γε

τρυφηc: λόγω

9· 23. άστρονομiαν

δέν

ηλθε

γνώσεωc:;

32. 8'

i

είς

τόν

νοϋν

των οϋτε

έnιθυμiας καi μεταλήψεως τοΟ φuτοϋ

τηc:

Διότι μή θελήσαντες νά καλλιεργωμεν καί φυ-

1, 20.

1, 9.

ποτέ

δτι έ!Ξεπέσαμεν άπό έκεϊνον τόv θείον τόπον τηc:

Πέτρου

1. 19,

,Ιιjι!

'lι( Ίi!

..

1

ι~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

72

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΛΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ ί.

ΠΑΛΑΜΑ

z'ί~αμει• τφ π.ογηρφ σvμ6ούλφ τrιγ ε'ίσοδο}' κλέγ,ιπτι και τφ

r.αττωμcν αύτ6 3'1

;fάλλει θέλξcπτι Της γ1rώοεως του· καλυv και τοv nονηρ,ου. Τά­

τόν πονηρόν σύμ6ουλον, 6 όnοϊοc: εiσηλθε κρυφά καί εθελ-

χα δί7 κ,αί

i•·v11

λ&τιει~r τιίv έ,αυυiι·ν καρδία!', κατά 117ν

.. i σωc:

πατέρωι, ύφήγη-

αν 1 τιρρόπων,

σ[}ι)Ι(lΙ' κrι.J.ου Και ΠΟ'J!ηρου, Τψ μ17 8))' τfί έαυτijς φύσει

παρεσύρθημεν καJ

πονηροΟ.

λο1Γ,όν καi τίJρα αίπόc: έπαγγέλλετω εic: τούc: θέ­ 34

γνώσι11

κατά τήν tU1γησιv των πατέρων, άκριβr1 γνϊί.Jσιν των ούρα­

Κ 1 εκτη­

νίωv σφαιρίiΊν καi

rιε-αΌr{λλοt1Cirο· TU1~7?J nρδς έ;{.r!ι.ιερογ·_ π ρ,Ο δε 'IOύI(J)J', μικ,ρη·V

6ποiα, έ.πειδ:'Ί οέv κατέχε1 μέσα εic: την φύσ1ν τηc: τό κα­

10 και διrί ταιi 1 ι' 'ίσως, :;μπειρίu.ς τ-ε κ>οι χάριως πολυγλώσσων

λ6v, όλλ' είc: τr1 ν προαίρεσ1ν η,Jν χρησ1μοπο106vτων αύτήν,

δύ,"αι,ιιι11 ρητορείας, ε'ίδησι.γ ίrηιοιρίας,

άντφρόπυν,

rτύr:εω; Fvρεσιι•, :rrc.λυειδείς μεθόδους λογικής :πραγματείας,

τό δΛλο.

:-ω}_11ιιερεί;

τι,;v,

ΠΚΕ.ψΞις ΑΟ)'l,Ο'ϊl'Κ'ης 8ΠΙΟΤ1]/11Jς, σιχημαrισμόν αιί­

τοϋ

καλοΟ

καi τοΟ

ποvηροΟ,

έπαγγtλλετω

έμπεφίαc: ρητορεiαc:,

1ωJ

ή

πρόc; τό εν καi ηρόc:

Πpiv άπ6 αύτά δέ, ϊcωc: μάλ1στα καi

διαλέκτων, δύναμιν

λωγ ποιι,υσχ1jμοιrας αγαμεrρήσεις, α πάιπα καλά τε και πο-

χάριταc:

μc.Θησιν

χάρ1ν αύ­

nολυγλιίJσσων

iστορiαc:, εϋρεσιν

μυστηpiων φΩσsωc., πολuε1δc1c: μεθόδουc: λογ1κηc: διαπρα­

φαίη v αν εγωγε, αη μόνον προς το δοκουν τ,οίς χρω -

15

γvωσιν

συμμεταβάλλετω μέ τήν φ;::σ1v καi

μυστηρίων

li

καi τϊJν σχεηκων μέ αύτάc:, πολυκινήτων

r;/)αι τδ χαλό-Jr,, &λλ~ i}}}' τ?} ι(Ϊ)JJ' χρωμέΥω-ν ;,-τ.ρυ-αιρέσει, συμ,­

δια~.;_{;κ·τc,JJ·,

!I

άπό

λο'!τοc: νά καλλ1εργ1Ίοοuv καi φυλόtοuν τήν καρδίαv των ,

5 (ίl)', οlψ1α,νίω1• σφαιρϊδν τι:: και των κ1ατ' αυτας ακριοη γναι­ σο, iπαγγέλλ,εται, :πολυκιJJήτων ~ε καi.

τήv έντολήν,

μ( τό κάλλοc: τηc: γνcί1σεu,JC: τοΟ καλοϋ

οvως ωίς ωί υουλομέJ•οις ι:ργάζεσθ,αι και φυ­

τcο11

κατc1

73

1

μέi 0 Οις μετ,αγοJ'όμεμα καl σvμμ,ετ,αμορφσύμενα ρq.δ1iως ·ι(ρ σκο­

γματεύσεωc:,

πολυμερεϊc;

;:;c[) Tr7Ji· Εχr5·1ηο):)1, &λΧ' Οτι και κ.αJ..Ο,ν μf::1 1 ή nιcΟς ταV,τα οιχολ1},

μηc:, πολυσχf1 μουc:

σ,<έψε1c:

συλλογιστικηc:

11

έπιστή­

άνcψε,ρrΊσειc: c1Ολων σχηματισμών,

1'

τά

.

'Ί

!!.1111 .

π!.:1ός rι~υωπ.ίαν r,ι1γ τ17ς ψυχijς δφ19'αλμόν· nαρο.­

όποϊα θά rΊδυνάμην έ.γι,.1 νά χαρακτηρiσω δλα ώc: καλά καi

υέ~·f:11· δ' liχcι γήρως Γαύ·ιn :τφοσανέχοντ,α ΠΟJJ1)(!όι•, προς α-

nονησά, διότι δέν μεταποιοϋνται μόνον άπό τοϊ.ιc: χρησιμο­

illl

μ·α.κ:cr{)

ποιοϋνταc: κατά τό δοκοϋν κα1 συμμορφώνονται εύκόλωc:

illl,11

dγ(Τη 1 :α, π,ολ­

rφόc: ΤΟ'! ,-:ϊ,σπόν των κατεχόντων αύτά, άλλα καi είναι κα­

:11

λ6ν

i 1 Ι! ',lil

20 γαι9r;Γ, δ' (λν1 F'tη .,,·sτρίcος l:κγυ/111,αr;άμενοJ' 7Ί{Jι(),ς τ:-1 χρείτϊω ;..;α{.

/fΟΥtμcόιερα μετ,ασ;.cευάαασι.~αι.

ίδJJ

ί,;11· αu'ι(.ιJ χα.ί τ·ης τr7>ν λ6γωγ mεριφροyήσεως φFρούσης 11'ιι'

F:x

ή

ένασχόλησιc: μέ

αύτά, γυμνά?.ουσα

τώ:J" έξω κε'ρ.δ,ijσαι λόγιον, τΟ συ-ν~-

:JΙuψένοc: ε•c: αύτά μέχρι γήρατοc: c"ivω πονηnόv, άγαθόν

?5 δειγ ώγ δπεριδείν εδοκίμασε~ι· αιύτός τε ωύ·των, ώς αiηlις

δέ είναι, άφοΟ γυμνα:Jθη μέ αύτά μέ μέτρον, νά μεταφέρ!l

i:u

iίrι

τόν οφθαλμόν

τηc: ψυχ1ϊc: πpόc: όiΞuωn:αν. Τ ό νά παραμένn κανεic: άφω­

Θε,r;,Γi il.H·r·ι61J~r. ~1ιό φησιγ ό {Jιυοιλ.όγcς δ .δ,:;·ύ,τειρος περt '.Α.­

·.·~αι·ασfοv τ.οU :1&1,·υ ·ισi3:::'

1

τόν όγωνα πpόc. τά πολϊι 6νϊπερα κ:αί μονιμώτερα, όπότε

καi rι nεp1φi)6νησ1c: των λόγων του φέρει nολλήν έκ Θεοϋ

33. Γεν. 2, 15. 34. Βλ. Νικ. Στηθάτου, Περi ψuχηc: 51,Χρήστου σ. 111, Περί Παραδείσου 11, Χρήστο u σ. 134. 35. Τήν Θέσιν τιυν έλληvικGJν γραμμάτων έν τιϊ Έκκληαi9 καθώρι­ σεν ηδη ό Μ. Βασίλειο c:, Πρόc: τούc: Νέουc: 2, ώc: εiσαγωγικήν, τοϋτον δέ ήκολούθησαν δλοι οί μεη'! ταυτα γράψαντεc:, ώc: · ι ω ά vv η c: ό Σ ι να ί τη c:, ΚλϊμαΕ 26, PG 88, 1Ο17 Α. Έnισι'Jμωc: ελαβε θέσιν ή 'Εκκλησία κατά τr1ν 1ωταδiκηv 'Ιωάννου του ΊταλοΟ (1082)

f:μσιβήν:ι..

Διι:1 τσiJτο ό θεολόγοc: ό δεύτεροc: 36

,11

!1111

: ί, .ιι,

:Ι ! Ι

λέγει περί

τοΟ μεγάλου 'Αθονα(ϊου δη άπό τά ε!Ξω μαθι']ματα έκέρδι­ c,ε τοϋτο, τό δη άνεγνϊ1ρ1σεv έκειvα τά όnο:α έδοκίμασε

ταύτ,ν έnωνυμίαν μετά τόν εύαγγελιστήν Ίωάννην. Τρiτοc: ελσβεν αύ· τήν Συμεών ό Νέοι::. ένψ
δεχθεϊσα τήν μορφωτι;"']ν δχι δt τήν θρησκεuτικήν άi;iav τιϊc: έλληνι­ κηc: γραμματεiαc: (βλ. σuνοδικόν Κυριακηc: ΌρθοδοΕίαc: έν Τριψδίφ). 36. Εiναι Γρηγόριοc: ό Θεολόγοc:. λαβών δεύτεροc: τήν τιμητικήν

ύπό τινων.

_.1

111,

:;:i: ii!!'

l.,11111 ' !1'11

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

74

αv19ις λέγει, ωv·ι' &π1Jλ.αυσε μό1,ον, το παριδείν καί i:σχηκε­

νά

γαι

τοϋτο μόνον άπήλαυσεν άnό αύτά, τό δη παρέβλεψε καi

(iJi· Χριστό:v' nρ·αετίμησεν. 7. 'Α}).' ό ποJ"η,ρός, πονηρcvς

ύποσπαγ ήμας

HV)' κρειηδ-

αεί ϊλιχόμενος' 'ίυγγας εν, ίκτει ταίς 17_ιιετ/ρως ψυχαίς

1'(1))'

5

75

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΠΑΛΑΜΑ

nερ1φροvι1ση 3\ ό

ϊδιοc: δέ,

δnωc: λέγει

πάλιν

auτoc:,

νά διατηρήσ!l αύτά άντi των όποίων προετiμησε τόv Χριστόν.

7.

Άλλ' ό πονηρόc:, όρεγόμr::νοc: πάντοτε vά μδc: άπο­

και, δεπμοις αγαπωμ{;,γ,οις 1'0tς CΧ1'01JΙGις οχ,είjοι, αδιαλύτως σ~!Ι1'­

σnόσr~ άπό τά άνώτερα, ένσnεiρει μάγια είc: τάc: ψυχάc:

δει, ,ή πολύ Γε κ,aί μακ,ρόγ ύποτ ίι?ε ται ,ωjκος καί πλήθος

1013-

μαc: καi τάc: δένει σχεδόν άδιαλύτωc: μέ δεσμά άγαπητά

δόξω, αδο,ξΟJ•

εic: τούc: άνοήτοuc:, προβάλλει τό πολύ καi μακρόν μηκοc:

τωJ'

γ11ώσ<:ωJt, c\ίοnερ έτέ·c·οις πλοϊi;τον

T(J))'

·i}

χαί οαρκικάς 11δ•ο1,άς, cuς αΨ, ηj τούrωγ ζητψ;ει δια οίου

ιωi πληθοc: τούτων των γνύJσεων, δnωc: εic: αλλουc: πλοϋ­

ΠαJ'Γ(Ις σ.παπχολήααγ1ες έαυ,ωίς, α;τριξ επ.ιλαοέσθαι της ~:α-

τον η δόΕαv καi σαρκικάc: ήδονάc:, οϋτωc: ίύστε, άnασχο­

10 ι1αιρούσης

T1JJ'

ης αρχ17

λοϊ1μενο1 ε1c: δλον τόν βiον μέ τήν Ζ:ήτησιν αύτων, νά μή

f;)) καται.>ύξει οvν,εχ17ς

5υνηθωμεν νά έπ1δοθωμεν μέ άφοσίωσιν εic: τήν καθαρί­

ευαγγελικ6Ίν θεσπι.ομά­

ιοuσαν τήν ψυχήν nαιδεiαv, τηc: όποiαc: άρχή μέν εΊναι ό

ψυχήν πrαδείrις Οl!Κ εξισχύσωμεJΙ,

μί::γ ό rμόοσς ΊΟ'U Θεοv, παρ' ,ο·δ δέησις

πρι)ς τογ Θεογ γε:ιιγαται κ,αί ή

T(j))J

τωι• φυλ,ακι7. δια τούτων δέ καταλλ,αγfjς γεγω·vίας προς Θε­ ό1',

()

φόοος εlς αγάπην μετ,αοάλλε'ι και τό της ευχης όδυνη-

15 !]'(})' εlς ΤΞ!];,)Ι'()}" μετει,•εχ1?έ,ν

70V

ψωΤtσ,U,ΟV:

7•0

αJ!ι?Ος (Χ)Λα.Τέλ­

φόβοc:

τοi:ί

Θεοί?",

cιnό

τόν

όποϊοv

γενναται

σuνεχήc:

κατανυκτική δέηοιc: πpόc: τόν Θεόν καί ή φύλα(ιc: τι:ϊ.>ν είι­

αγγελ,κ.ων έντολιΪ.Jν,

δταν δέ δ1'

αύτων πραγματοnοιηθη

10))1

κcταλλαγή πρόc: τόν Θεόν, ό φόβοc: μεταβάλλεται εic: άγά­

γνω·σις

πην μ-:αi ή όδύνη τηc: προσεuχiϊc: μετατpαπεϊσα είc: τέρψιν

rlληθής, ης Ο'vδέ 117ν αρχή~,, τόν του Θεου φόοογ δηλαδ1ί,

άvατέλλει τό όνθοc: τοϋ φωησμοί.ϊ ώσάν όσμή δέ τούτου

δ1ίι"ι1-,,rα

&γάnη

διαδιδομένη πρ6c: τόν φέροντα είναι ή γνωσ1c: των μυστη­

20 Γ(tλΟΟΟ!f[ας Και ταις σψοψαις αi'ηης Κ1αι θεωρίαις ειιειλούμε­

ρίων τοϋ Οεοϋ. Αύτή είνα1 παιδεία ικαi γνωσιc: άληθινή, εic:

λει• το,ύτου δ' ο[ω, οσμ17 διαδιδομένη προς τον φέροηα ταυ

J':'!ς

Θεοv

γιΙ(1)uις

μυατηρίωι,·.

χωρ1jσαί ·τις

τε καί

Αι!Τ1)

ει,εσχημέν·ος

συστρεφόμε:)1ος.

Πως

.παιδεία

τfi

της

και'

ματαίας

17

γαρ αγ είς ψυχ17ν Sλeι>:

τηc: όπο,οc: οϋτε τr1ν άρχήν, δηλαδι1 τόν φόβον του Θεοίί,

c1·

ιc:ir;/λθιι)t, :Ίώς δ' εlσελθόΗ' παρα(uειναι δυνη,θείη, προκατ,ειλη,rc­

δέν δϊιναται νά nροχωρήση κανείc:, αν κατέχεται άnό τήν

μέι!J,' )' %αι εJJηδVJ'ΟΙ,Uένην και οϊογ G1'S')JΙΟΧωρουμέ;νην πα111οδα­

γάπην τfjc: ματαiαc: φ1λοσοφίαc:, δν περιτυλίσσετω καi συ­

πnίς και nολvτιρό-ποις διωλογισμοις, εl μή nασι χαίρειγ εl-

στρέφεται εic: τάc: στροφάc: ·ιωi θει,.φίαc: αύτηc:. Διότι 'Πt"i:JC:

25 ;τη.ϊiσα ϊfίς Κ!ΗΓt Θεόν ολη γένοιτο σχολijς, '[')Jl(1, καl της &γr:ί­

θά ήδύνατο κατ' άρχήν νά εiσέλθn ό φόβοc: εic: ψυχήν,

;της ολη 11jς 1?εfας

ωύτου

γέ:)'Ιηται κατά τή~, f;')Jlτολήν; Δ ιά

σοφίας και

TOVIO γι}υ

θεωρίας αρχή i:ατι ,τούτου ό φάοος.

ε?r:/ ,ιιεθ' έτέρωv πα:ραμένειγ ου'κ 'ί§χων, nάντων άnαλλάξας

πωc: δέ εiσcλΘών Θά ήδύνατο νά παραμείνr~, έφ' όσον αύτή :;:Τvω κατε1λημμένη

καi

ήδονισμένη

καί

κάπωc:

στενοχω­

οουμένη άπό nαντοδαπούc: καi nολuτρόπσuc: διαλογισμούc:,

αν αύτή δέν c
37. Βλ. Όμιλία 21, 6, PG 35, 1088Β. 3-8. Παροιμ. 1, 7.

39. 12, 30.

Ή έντολή τηc: άγάπηc:· Δε υ τ. Λουκδ

10, 27.

6, 5.

Μ ο τ θ.

22, 37. Μ ά ρ κ.

μή δυvάμεvοc: νά nοραμένr~ μαlί μέ δλλα στοιχεία, άφοϋ

άnαλλάΕn τήν ψυχήν άπό δλα καi τήν μαλακώσn μέ τήν

,ιιlί,ίι,.ΪΪ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

76

77

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1. 1

ΠΑΛΑΜΑ

τι7, ψυχιJ1' ~αί τfί nροσευχfί καταλεάν~ας, εnιτήδ 1 ειον οlον nυ-

προσευχ1iν, την καθ1στ9 ώσάν κaτάλληλον πινακίδα πρόc:

1:;{ογ nωεί nρ,ός κ;αταγρ,αφ171JJΙ των χαρ·ισμάτων του ;πγε1ίμαιος.

καταγραφιΊν των χαρισμάτων του πνεύματοc:.

8.

Ταiι,τ' αρα και

Φαρrι.c;) :προς ΤΟ)

ό μέγας

Βασίλειος, nροq?•εις

10

8.

101;

'Ι σρrαrιλ ατι {(()Ιχολάζε1 1 ε, οχολ,ασταί ειπ.ε, λέ-

OVV

Ιcέ/εl,Ι' Η Και αχούειιι ΚαtJ"ΙJΙ'Ξ[!ΟJ!,, ι.iJ τοΠ 6ίου σχολfί,

r} Ι'

και

J!VJ'

φίλη~' οιJσαv nοvη,ροίς

!lOVJ)[J'! ευκαίρουγ i)

κοi ιί)φέλιμοc: εic: τόν σχολάΖ:οντα σχόλη· πονηρά δέ σχόλη rΊτο r) των 'Λθηναiων, οί όποϊοι μέ τίποτε όλλο δέν ήσχο­

1 tJ'Sς μιμΟVJ!Ιαt

λοϋντο παρά μέ τό νά λέγουν η νά άκούουν ,κάτι νεώτε­

πγ·εύμασι11Jι. 'Ως

ρσv·11,

10 /}.·, δέ .ιιιί τις ε'ίn17 nρi)ς Γ(}ς ρηωρικr'tς μόι,ας λογολεσχίας Δ­ .,οτει;ι1όμει·,οι· ταυί1'α λέγειγ ΤΟ)' μέγαγ, εκε'ίνο ,προοθ•ήσομε)',

φηοι~r αfιι?ις

α~1τός, διευχριγ/~ιν

10

φρ9ι,·1Jσeως))· ,((ηδη

15 ,ες

{}1·

γ&c

4

()

Δ1ά νά μ1Ί εϊπη δέ κavεic: δη ό μέγαc: πατήρ λέγει ταϋτα

σολ,ομώv 1 τειο1' εκείv-ο nα­

εξεvροv Α lγύnτ ιοι

11

φησί,

«γεω,με1τ,ρίrt,

σχολάζ'οι,-

ψωω' ϊ,· 1fί

1(!))!

αστ,ρ,ολογίr! τfί :παρά 1Cιν Χαλ­

(J./JΊJJJ! τιίιι I(l)J' μαθημπ.τωγ Και

71]1'

εξω

έκε1νο, τό

όnοϊον λέγει πάλιν

οολομώντε1ον

αύτόc:,

έκεiνο παράγγελμα,

«νά

oi Αiγύπτιοι η μέ την

ένδιατρίβοντεc: είc: τά σχήματα καί τάc: οκιάc: καί τήν με­

τεωρολογiαν, nεριεφρόνησαν τήν έκτων θείων λογίων nαί­ οεuσιv. Έπειδή λοιπόν πολλοί μέ τι1ν σποuδην αύτων :κατε­

ΠαtδείαV Κcϊl

v11ρασαv εic: η1ν ερευναν των ματαiων πραγμάτων, διά

εξ αυ,των nροσαγορεύει

τοϊίτο ε'ίνα1 άvαγκαiα ή έπiγνωσιc: τηc: παιδεiαc:, τόσον διά

γ:Υuσο•, ίί1'' 1tιrc:ς, ιlις ού φ,jς, ,έλος 1J'εωρίας χα/ σωτήριον

τι1ν έ1tλογι'1ν τηc: ιί.Jφελίμου ηα1δε1αc:, δσον καί δ1ά τήν άηο­

25 r}π.οrταiJ 1·οιJ"Ι-αι; :)Εχε'iνος δΞ κ,α}. 1.1)ν οlκ,είαγ &n·ολοφύρει,αι ζω­

44

φυyi'~ιv τηc: άνωφελοϋc: καί βλαβεραc:» •

ιίι·, :Πι:ός ΤΙ))! Σε6αατ,είας Ευστάθωιι γράφω?', ί.ίση~ι τfi περί

τrί.: μω?·1jμα,-υ:. ταυτα μελέ717

iι

(στρολογίαν τr1ν τψημένην άπό τούc: Χαλδαίουc: η γενικωc:

ματαίωy ?:.ρε15η;, δυί του:,ο αJΤαrγκ·αfα 1ί τijς

ClJJόJ'ηI,O)J, Ι1i/1'

τό

τήν γεωμετρίαν τήν όποiαν έφεϋροv

nολλαι 1fί περί ταύτα αποvδΠ κ.σ,1εγ,ί­

Όλα6εράν,

:ι,

φρονίμουc:»' 3 • «Διότι τιί.Jρα μερικοί, λέγει, άσχολούμενοι μέ

δεί,ις κrι.i JTι_JiJς &πr,τ.αγ,;;• της (Χ)}Οήτοv ~-;αί υλαυυρ,fiς,). 'Ορψ;

_1((1..Ί(J.ίΓf.:)',

i

Ι,,

γvωρiσηc: σοφίαv καί nαιδείαν, καi νά κατανοήσrιc: λόγουc:

20 παιδ~[ας εnί;ηι·ωοις nρός ?Ε: τ17γ α'ίρεσιι, της ωφελίμου παι­ ;(;)ς

προσθέσωμεν

διεuικρινί(ων

t:l'ολ,rηίαι· liχοι·τες, 117ς εκ τrί'Jι,· θ·ε[ωγ λογίωJJ 7Τ!αιδεύσεως Γ­ OViV

·ί!Ι

l

άvαφερόμεvοc: μόνον πρ6c: τάc: ρητορ1κάc: ένασχολήσειc:,

θά

Λαiων 1ετιμι;rμ6 1 η ·η ολως πει_ιί οχ17ματα καί οκι-άς ;ιαί μετεω­

:ιερ,ειδογ επυιδή

την όποίαν καi τιίJρα μψοϋνται μερικοί μέ ηΊν σχό-

1\ην τοϋ βίου, ή όποiα είναι φiλη πονηρων πνευμάτων Ό

clιγ/ε.1.μα, <()' ι 1 ωι"αι σοrpίαv καί :παιδε{αγ καi, γοησαι λόγους τωι 1 ες)),

ηρόc: τόν 'iσρα1iλ, «άπρακτεiτε,

τόν Θεόν ήμων»' 0 προσθέτει· «αύτή πράγματι είναι ή άγσθή

ΎJ αγαθΙJ σχολιJ και οχρέλtμος 1ψ σχοJ.ά,ζοvτ,ι·

δέ σχολ17 ή 1ω1r 'Αθψαίωιι, οϊ εlς ουδέν αλλο

ΦαραάJ

είσθε άργόσχσλοι, λέγετε, αc: προσευχηθωμεν εic: Κύριον

5 γετl' Κυρfφ 1 τq1 Θεζv ιί,ιιϊον nρο,aευ,ξώμεθ'α, εn:ιrρέρει· <(αvτη

.ΙiCJJ

Οϋτω καi ό μέγαc: Βασίλειοc:, άφοΟ άνέφερε πρωτα

τούc: λόγουc: τοΟ

Βλέnειc: πίϊJC: όνο-

11ι'<Ζ:ε, ματαίαν, βλαβεράν, άνωφελη, τήν εΕ:ω παι'δεiαν, καi

HiJJ '!"DVV προαέχωγ διήι:υσεν· <(έ­

αύτήν άκόμη των μαθημάτων, καi τήν άnό αύτά nροερχο­

γr;ι)) γ&ρ, ψηοί, ι,:πολύ1ι• χρόιrω• προααγαιλ.ώ,σας τfί ματ.αιδτη1t

μένην γνωσιν, τήν όποίαν, δnωc: λέγειc: έσύ, μερ1κοi άνα-

1<.ηρίισσουν ώc: τέλοc: τηc: θεωρίαc. καί σωτήριον; Έκεϊvοc: δέ, γρ6φων npόc: τόν Εύστάθιον Σεβαστείαc:, Θρηνεί καi 40. Έ!Ξ. 5, 17. 41. n ρά!Ξ. 11, 21. 42. Ομιλία εic: Ψαλμ. 45, PG 29, 429 Α. 43. Π α ρο ι μ. 1, 2. 44. 'Ομιλία 12 εiς Παροιμ. 1, 6, PG 31,397 BC.

η1ν ίδ1κήν του (ωήν, δοην διήνυσεν άφιερώνων τήν σκέψιν του εic: ηΊν μελέτην των μαθημάτων τούτων. Διότι «έγώ, λέγ:::1, άφοϋ έδαπc1νησα πολύν χρόνον είc: την ματαιότητα

_..

,,1,1,1..ϊ

ι'ι(~d~~

ij: ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

78

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

1, 1

;ωί 7lU011)' σχεδό,ν τ17ν ε1μαυωυ ν,εότητια εναφαιrίσας τfΊ μαιαιο·­

καJ ήφάνισα ολην σχεδόν τι' 1 ν νεότητά μου εic: τήν ματαιο­

:ΙΟJ1ίΙf,

Σlχο)) προrιδιατρίσων τfί αι 1 'αλήψει τώιι μαθημάτων

πονiαv, τήν όποiαν παρουσίαιον έnιδιδόμενοc: εic: τήν πα­

τι7ς nαρι} του Θεού ,μωρα~·θείσης σοφlα;, έnειδ17 ποτ,ε, ι:;Sc,.

ρακολούθησιν των μαθημάτι.c'f τηc: ύ'Πό τοϋ Θεοϋ μωραν­

περ Ν;

θείσηc: σοφίαc:'",

fjj•

V7l)'OV

υu.θέος διω·αστάς, καιείδοv ΊΟ αχρηστοv τ17ς

5 σοφίας ϊ(J))! α,ρ,χόνιτωJJ' 71)Jf

1'0V αιώνος τών καΓαργουμένων, πολλά

ελεει.f)ΛJ)JΙ ,μου ζωιίιι απολu.ύσας, ευχόμην δ,ο{Ηjναί μοί τι.ι•α

τοΟ

αίωνοc:

oi

όποϊοι

καταργοϋνται"\

εκλαυσα

χειρ,αγωγίαι•1ι, 'ΊJ;ωvσας τίι 1·α της παιδείας καί τijς γνώσ&­

πολύ διά τήν έλεεινήν μου Ζωήν καi ηύχόμουν νά ,μοϋ δσθπ

ως, i}ν

κάποια καθοδήγησ1c:» 7.

JiVJJ εξαvρειν μά.τψ' σπεύδοvοί τινες, τά προσρήμαια;

Λiαταιότης,

ματαιο;τοι 1 ία

κατο,))ιομάζεται, pοφία

μωρανθείοα,

1ο σοφία καταρ,γσvμέι,'η, σοφlα ωv αιώνος τούωυ και τών αρ­

χ6Ψτων αιιτοv, αοφία τijς κ,ωcrί Θεϊη' ζωfjς τε και πολιτείας

4

··Ηκουσεc: ποϊοι είναι

oi

χαρακτη­

ρισμοί ηϊc: πα1δείαc: καί τηc: γvώσεωc:, τήν όποίαν σπεύδουν νά έtάροuν μερικοί τώρα;

rΚατονομάlετα1

ματαιότηc:, μα­

ταιοπονία, σοφία μωρανθεϊσα, σοφία καταργουμένη, σοφία

αψrο 1 ισιικι7. Διό καί δ της αληθινής σοφ[ας εραστής πολυν

τοϋ αiωvoc: τούτου καί των άρχόvτων αύτοϋ, σοφία άψαν1-

(IB'IrJ..,ιt,ελOJi εοχεγ Ε!'δtαιρίψας αi':η7 Κ'αι μηδεμ[αy χειραγωγία;,

στ1κή τηc: συμφώνωc: πρόc: τόv Θεόv lωηc: καί πολιτείαc:.

:Ίρος

αληθιι 1 '1JJ!

I!)i'

Δ1ά τοϋτο ό έραστήc: τηc: άληθινηc: σοφίαc: πολύ μετεμελή­

Οοψίαγ 81![!ό,μενος.

9. Nv)J' δ' εl'σίνΊ απηρυΠ'ρια,σμέJJ'ως σuκ οlδ' δnως, ο1 λέ-

15

γσυσι1:, cvς αυ,τός λέγεις, μηδέν ε:,ιι.,όδω" εlι'Clt :ιψί:; τελειότη­ rα Όίου

10

θη διότι ένδ1έτρ1ψεν είc: αύτήν καί δέν ευρε καμμίαν χει­ ραγωγίαν πρόc: τήν άληθινήν σοφiαv.

9.

δια Ό[ΟV 11)1' έλλφrtΚΎj)' JΊωδείαν εκμ,ελεΗJ.J)', μηδε

Τώρα δέ ύπάρχουν όνθρωποι

oi

όποϊοι, δηωc: ίσχυ­

αi'ηούς λε­

ρiΖ:εσαι έσύ, λέγουν, δέν γνωρίlω πόσον άδιάντροπα, δτι

γο:ιιέν(ι)11, ((iΊποκρ,ηαί, τά με)' σημεια του οv'ραν,οιv οίδαlε δια-

δέν άποτελεϊ κανέv έμπόδιον ηρόc: τήv τελειότψα βίου,

τώJΙ

lOU

Κυρfο,u λόγωι 1 ακ,ούΟJJ'Ιες U,'}Πtκ,ρvς προς

20 κρίιJεtν, ιόν δέ Κ'αιιριον' rfjς Όα,σιλεlα:ς nώς ου δι,ακρίνετε;)), ΊΌίJ, γrί.ρ κα,ιροv τi7ς αίωι 1 ίοv

6u.σι}.είας

ε::-ιιστιί.ιπος κ,αι τσ.~

τό νά άφοσιuJVεται κανε]c: ίσοβίωc: εic: τήν έλληνικήν παι­

δείαν, χωρίc:

v'

άκούοuν οϋτε τούc: λόγουc: τοϋ Κυρίου,

όπσ'ίοι

εJ1ται τiJς ωv νσυ αJJ 1 ακαινίοεως, ου! δ!ι' ευχης αi'ηcρ προσέ'ρ­

1-ά μέν σημεία τοϋ ούρανοϋ γνωρίΖ:ετε νά διακρίνετε, τόν

χοιη,αι

ΤΟ 1ijς ελευ{}ερ,ίας

αρχιαiΌJJ αξίωμα ληψόμεγοι, αλJ.ι:ί,

και

ταίπα

10v

αδε,λφοθέο~! τρανώς πε,ρι,αγγέλλο,ντος, <(,ε'ί rις

χειnεται σοφ[ας,

αlτείτω παρά τ,οv διδό~>τος Θεοv

κια/, λ~ί­

ψετα{)); πώς δέ και ή παρα 117ς ltξω σοφίας γνωοις κακία Πασαν cvς εξ αγνο,ίας τ,ικτομέJΙ'1]V εξορίζει της ψυχής, μηδ'

άπευθύνονται

πρόc:

αύτούc:

άκριβωc:,

oi

δ,ιδ6ηος αυ117,ι 1 Θεου εnιδεδημηκότσς, nϊvς, εϊγε αλη-θϊός εφί­

25 :τρ,(Jς τους .μηδέ έαvτους ελευθερώσαι δvνηθ'έντας τρέχουοι,

«ύποκριταί,

δέ καιρόν τηc: βασιλεiαc: των ούρανων πωc: δέν διακρίνε­ τε;

»"

9

•

Διότι, άφοϋ έπέστη ό καφόc τηc: βασιλείαc: καί ό

δίδων αύτήν Θεόc: έπεδιiμησε, πώc:, αν άληθωc: έπιθυμοϋν τ11ν άvακαίνισιν τοϋ νοϋ, δέv προσέρχονται εic: αύτόν διά να λάβουν η)ν παλαιόν

άΕίαν τηc: έλευθερiαc:,

άλλά τρέ­

χουν πρόc: έκείvουc: οί όποιοι δέν ήδυνήθησαν οi5τε τούc: έαuτούc: των νά έλευθερώσουν, ένω ό άδελφόθεοc: έtαγ­

45. 46. 47.

48. 49. 50.

Α' Α· Β α Βλ. Βλ. Βλ.

Κ ο ρ. 1, 22. Κ ο ρ. 2, 6. σι λείου, 'Επιστολή Ματ θ. 16, 3. Ίακ. 1, 5. Ρωμ. 2, 13.

γέλει 223, 2, PG 32, 824 ΑΒ.

τρανGχ:,

111:

,1

ί:

1

μόλιc: κάποτε σάv νά έίύπνησα άπό βα­

θύν ϋπνον, άντελήφθην τό δχρηστσν τηc: σοφiαc: των άρ­

χόντων

'.!;ι, ;

79

«δποιοc: στερείται σοφiαc:, 0

τόν δiδοντα Θεόν καi vά λάβn»" ;

δc: lητήσπ

άnό

Πωc: δέ ή άπό τήν εtω

σοφiαv συναγομένη γνωσιc: έtορiιει κάθε κακίαν τηc: ψυ­

χ11c: ώc: γεv\fωμένην δηθεν άπό δγνοιαν, ένφ δέν δύναται

'!11.iil

!!1! 1

"'111

'l Ι

:,1,

,r;,Ίι·ι

'!1111

i!ΙI

11'

1111

ιι,11

sι,

'

1

1ι

::;:

:11!!

,,,1111

jli 1

,,:,,''1,'111

11:;11

:!:i:!

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

80

1

1

i!i :~ι

t1iπi1ς 1ης άnό της εϋ,αγγελι,κιjς διδασκαλίας γyιf.ιοεως μόγης

,wοjσαι τοiπο δυναμέιJιη ς; Ου' γαρ οί ακροα1αι του Ψόμοv σω­ ι'Jήσω1τuι, (JJ)Ot)' ό Π αυλος, αλλ' οί ποιητα,ι ,α{η,ον, τΟΥ' δε γνό:•­ 5 ό Κύ[!ιος ;-τολλϊι κ 1 αί ωu μιί εlΜως πλέον'. Όρij.ς ώς ουδιέι·α

1) T1)J'

101'

ό,ρωου κόσμοv '7} την ωυ αοράτου; Ουδ' α·υ117 ΊJ

καί μιη,fστη υλΜ5η, η), καί οvωι n,επό~,θ~ασι, παρ' ώ1, ijκοv­

σας ους cοιήγγειλrί.ς μοι λόγους. Τί γάρ, ό μι7 ~ωθ' ·ύnεροχiι"

ρίlων τίποτε 6.λλο, εί μή μόνον τόν Κύριον' 1ησοϋν καί αύτόν

τiι~• ψvχ1ί1·; (ι'Π γ~ιωοις οί5ι, φυcιιοί)), φησίJJ, «ή δϊ, άγά,ο;

έσταυρωμένον55 ; Γράφει, «ή γνωσιc:, πρσκαλεϊ οϊησιν». Εί­

οlκοδομεί)). Είδες δ τί Δσrι χωρίς αγάnης γγωσις, ,μηδαμώς

δεc: ότι ό κολοφών τηc: κακίαc:, τό χαρακτηριστικόν κρϊ-μα

καθαίρουσα, α,ι,λα καΠ'αιροvσα 11}1' 1ρυχήΨ, αγάπης της κορυ­

τοϋ διαβόλου, ή άλαιονεiα, γεvνδται άnό τήν γνωσιν. Πως

φης και gίi:ης και ,ιιεσ6ιητος πά,σης αρε'Ίης; Πως O'iJν ϊί 25 μηδέ)' ά.γαι?ό,ι, ο,lκοδομουσα γ1•ωσις - της γαρ αγάπης 70'V:70 nϊ,ις ,ούν ~ί ?J'ωσις α'υτη τιί κ,ατ' εlκ6ν:α nαρέξετ,αι του άγα­ θου; Καί ΤΟ/ 70 είδος ωvω της )'J''ώσεως το κατι't 70)' του απσστ6λου λ6γοι• rι vοιουJ', 01! της φύσεως dJ),ύ. 1ιις ;ι[-

~\οιπόν ,παν nάθοc: φυτρώνει άπό δγνοιαν; Πωc: δέ ή γνωσιc: καθαρίlει τήν ψuχtiv; «'Η γνώσις λοι,nόν nρσιωλεϊ οϊησιν»,

λέγει, «ή δέ άγάπη οiκσδομεϊ»" 6 Είδες τi είναι γνωσιc: χωρίc: άγάπην, δη δχι μόνον δέν κα€αρίί::ει τήν ψυχήν, άλλά τήν καταβιβάΖ:ει

άπό τήν άγάπην, rΊ όnοία είναι ,κορυφή 'Kai

ρίΖ:α καi μεσότηc: κάθε άρετηc:;

Κορ.

!,

ώμίλει μέ πε•σηκούc: λόγουc. άνθρωπiνηc: σοφίας•\ ό μή γνω­

20 πα1, nάθος έξ /ηι 1 ο!ας φύεται; Πως δ' 17 γJJιοως καθαίρει

Α"

Ι" 11

όnοϊοc: δι':ν ένεφανiσθη μέ ύπερβολικήν εύφράδειαν, διά 53 νά μή μειωθη τό μυστήριον τοϋ σταυροϋ , ό όnοίοc: δέν

κc{ιια,, Ι())' 1υφοι· εκ ηjς γJΙώσεως τικ1ό,ιιt'J'Ο)l,' ΙΙCις OUJ'

Βλ.

1(1

άνήγγειλεc:. Τί γράφει πρόc: τούc: Κορινθiουc: έκεϊνοc:, ό

Ειδες 101• Υ.ολοφωι}α 1ης κα;~ίας, το lδ't'αί1ατον του διαιυόλοv

53. 54. 55. 56.

i

καί αύτοί, άnό τούc: όποίουc: ηκουσεc; τούc: λόγουc: ποίJ μοΟ

7 :°

OV)' οvως γράφει :ί(}Uς ωίις Καρt')"tΗους; ((Ή γνϊvσις φυοιοϊ,).

59, 50.

11

τήν, άλλά καί ,πολύ μεγάλη βλάβη, τήν όποiαν ύnέοτησαν

15 μιί ((i!,γ nε,θσίς λαλrο,J d1 1 θρωπ}γης σοφtας λόγοις)), δ μηδι}v

Είc: Ίωάvνην

,!ι

Ι !.J·'

νηc:5~. Kai μαλλον, δχ1 μόνον δέν ύnάρχει δφελοc: άnό αύ­

Ξλ,{)'(,)γ λόιγου, 'ϊ·J"α μ1] -,-:ε;γωi?'l} τδ μυ,0'11}ρισν 10V σταυρού, ό

51. Λοuκα 12, 47 έf.. 52. 'Ι ω. Χ ρ u ο ο σ τ ό μ ο u,

'Ι',

κάποιον. «Ποϊον ϊίναι τό δφελοc: των δογμάτων, δταν ά­ ποuσιάϊ:ει ό θεοφιλής βίοc:», τόν όnοϊον ηλθε νά φυτεύσrι έπi γηc: ό Κύριοc:; Λέγει ό Χρυαόστομοc: θεολόγος Ίωάν­

νης rι ησί. Μ άλλοι, δέ ο,{, μ(ποι, Ο'V'Κ εστι τσ.ύτης lφελο,ς. υ.ί.λr,ί

εσταυρω,uέΨον, -

1::::1

εic: τήν σχεηκήν μέ τά πρακτέο η τόν όρατόν κόσμον η τήν άόρα-ιον γνωσιν; Οϋτε ή γνωσ1c: τοΟ iδίου τοΟ Θεοϋ ό όποϊοc: τά εκτιοεv αύτά θά δυνηΟη μόνη τηc: vά ώ,φελήσrι

((Tt ί''ί.ρ οψελος δο'γμri•ωι,, θεοφιλους α,ιό;•,τος οίου)), δν ηλ{tr φυ1r1•σαι ε:ιί γης ό Κύριος, ό χρνσοvς ,{}εοJ,όγος ΊωάJ'­

7'()'U'10Y'

σκαλίαν προερχομένη γνωσιc: μόνη τηc:; Διότι, λέγει ό ΠαΟλοc:, δέν θά σωθοΟν oi άκροαταi τοΟ νόμου, άλλ' οί

'Ι,ι

52

γγαισις του ,ιτίσωιτος αύ:ι'ι. Θεου δvι•ήοετα[ 1ινα ι'ι;•ίιιαι μόνη.

εlδως εl ,ιιιί Κύριον ΊησουJJ, και

l

στα nερισσότcρον άπό τόν μή γνωρί2:οντα • Βλέπειc: δτι ή γνωσιc: μόνη τηc: δέν ιίJφελεϊ κανένα; Kai τί nεριορίlομαι

δJ•i~>ησ11· ιί γ:•ϊδοις μόνη; Και τί λέγω τ17ν περί τα nρακ,τέα

ΙΗ

νά έπ1τύχrι τοΟτο οϋτε αύτrι ή άnό τήν εύαγγελικήν διδα­

nοιηταi αύτοϋ"1, ό δέ γνωρίlων τό θέλημα τοΟ ΘεοΟ καί μή έκτελων αύτό Θά δαρfΊ, λέγει ό Κύριος, πολύ καί μάλι­

τα τό θ'έλημα του Θιεοv και μη ποιήσαντ,α δ,αιρήσεσθαt φησο'

10

81

Πως λοιπόν ιi γνωσιc:, ή

6ποία δέν οiκοδομεϊ κανέν όγαθόν -

ομιλία 4, 4, PG

τοϋτο είναι εργον

τi1c: άγάπηc:-, θά προσφέρn τό κατ' είκόνα τοΟ άγαθοϋ;

1, 17. 2, 1. 4.

Καi δμωc: τό εΙδοc: τοΟτο τηc: γνώσεωc:, τό όnοϊον 'κατά

Βλ. Α' Κ ο ρ. 2, Βλ. αύτόθι 2, 2. Α' Κορ. 8. 1.

τόν λόγον τοΟ άnοστόλου nροι<αλεϊ οϊησιν, δέν άνήκει είc: 6

J

,,.ιilllί

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

82

ι;;τ,εώς εστ,ιJt" εl δέ αυτη φυσιοί, :πόσφ μίiλλσ.ν έκείνη, ;τε':' ης ήμίγ ό λόγος· φυσι;,ι,ή γάρ· f:στ-ιν αυτη και ωiί 71,αλαιου (t)'-

θ•ρώποv.

Tfj γαρ φυσικfj ταύτn ή έξω παιδεία υοηi}εί, nvευ­ ματ ικ17 δ' οϋπστε γένσιτ' αν, ε1 μή μετα :ιης πίστ·εως και τ !] 5 του Θ,εσυ συγγένοι·το άγάπn, μαλλον δέ εl μ17 προς της ι:1γάπης Και της εξ αυιης εγγινομένηις χά:ρ,ιτσς UJ.Υιαγενyηθ•είη

' αΑλη ~,~"

και

άγη7,

\

παρα

'

,

,

την ;υρωεραν γενοπο, καιν

εlρηνικιj,

επιεικής,

ευπειθής,

ή

μεστή

'

τε και

.<ι

vεαει

τε λόγων

καθά.περ ύ

τά TOV Πνιεύμα-

δέχεται ·,,ά 1011 Πι,εύμαωςη, ,lλλq μωρίαν αυτά καί

πλάJ'ψ' και ψευιδσδ.οξ[αψ λ,ογίl.;εται, κ,αί τα πλείω μεγ τούτων 1 ελέως

α~·ατρέπειy

7/Jεtιρίi:τ,αι

και

φανερον άγώνα

;τοιείτ,αι

διαστρέφει)' τ,ε καi. μεταδιδάσκειγ όπόση δύναμις, εσrιι δ' cί

20 και ;rυαγο·ύργως :πJρσσίεται,, αυγχρω;ιιέι 1 η ωύτοις, οιά περ φαρ­ μακοι τοις γλυκέσι τωγ εδωδίμων.

10.

Οvιως ο{J'Κ ,αλλη μόJ'iQ)! ή παρά ιijς έξω παιδείας

γγώσις, άλλα και έναv·τίως προς

11}1f

δ.λη{}η χαί πνευμαιτικrJJ'

δι.άχειται γι,ώσπ, εl κ,αί ιιν,ες αυτοί τε παρ' 1 αυ'της ώς eοικε

25 :τcαρηγμέ,μοι καί τούς ,αυ:τ,ών δ.κρσωμέγους παρ,ά:γειν εγχειρούι1 τες, ώς περί μιας και :τijς αυτijς διαλέγονιαι, τέιλ.ος ηjς θ·εω­ ρί,ας άJ1Jοφαιι,6μ:ε1 1οι ταύτφ,. 'Ίνα δέ καί τι τσυ δ,ει~,οv 6άθους τijς 1άιι, εξω φιλο:rΛφωγ πονηρίας ανακαJ.ύψω οοι, κέ·κλοφε με~>

()

πον1,ιρ,ος και οί παρ' ·α:ι!'l.ΟV Π'ΟΨηρως ΟΟψιοθέγτες εκείJfΟt

χάριτος, καi γίνη όλλη, διάφορος άnό την προηγουμένην, νέα καi θεοει'δήc:, άγνή, είρηνική, έπιε1·κήc:, εύnειθής, γεμάτη λόγοuc. oi όnοiοι οίκοδομοuν τούc: cικούονταc: καί άγαθούc:

καρnούc:, ή όποία μάλιστα όνομάΖεται καί δνωθεν σοφία

59. 60.

62.

11

1:

58.Ίακ.3,17. Έ φ. 4, 22. Κ ο λ. 3, 9. Α' Κορ. 1, 21. 24. 2, 7. Έ φ. 3, 10. 61. Α' Κορ. 2, 14. Ί ακ. 3, 15. Άnό τοϋ σημείου τούτου ό αuγγραφεύc πραγματεύεται έκτε·

58

καί Θεοϋ σοφία" 9 ,

καi ώc: πνευματικι'] τρόπον τινά, άφοϋ είναι ύnοταγμένη είc: την σοφίαν τοϋ πνεύματος, γνωρίΖ:ει

καί άποδέχεται τά χαρίσματα τοϋ πνεύματος. Ή δέ μη

τοιαύτη γνωσιc: είναι

κάτωθεν, ψυχική,

δαιμονιώδηe: , 60

οπωc: λέγει ό άδελφόθεοc: άnόστολοc:, διό καί δέν άνέχεται τά τοϋ πνεύματος συμφώνως npόc: τό γεγραμμένον, «ψυ­

χικόc: υέ δνθρωποc: δέν δέχεται τά 100 nνεύματοc:»"1, άλλά τά θεωρεϊ μωρiαν καi πλάνην καί ψευδοδοtίαν, καi τά μέν περισσότερα άπό αύτά προσπαθεί νά άνατρέψrJ καί napanoι­

r'1or1, μερ1κά δμωc: τά δέχεται nανούργωc: ,καi τά συναvαστρέ­ ωεται, δπωc οί φαρμακευταi τά γλυκά φαγιοσιμα.

1Ο

Οϋτωc: ή άπό τήν ε!Ξω παιδεiαν γνωσιc: οχι μόνον

είναι αλλη, άλλά καi διάκειται έναντiωc: πρόc: την άληθινην καi πνευμαπκι']ν γνωσιν, αν καί μερικοί, καi οί 'ίδιοι δπωc: φαiνεται πεπεισμένοι άπό αύτήν ,ωί τούς όκροατάc: των

έnιχειροϋντεc: νά πείσουν, συιητοϋν ώσάν νά πρόκειται διά μίαν καί την αύτr1ν, χαρακτηρiΖ:οντες αύτην ιοc: τέλος της

θεωρiαc:';".

Διά νά σοΟ φανερώσω καi κάτι άπό τό φοβερόν

lJάθoc: τηc: nονηρiαc των ε!Ξω φιλοσόφων, 57.

Ι'!!

1'!:

ι

71 vευ­

15 τος Ό·v προσί,εται κιατα το γεγραμμέγον, «ψυχικός δέ· Ιlvθρω­

ov

i'

γεννηΒη διά τηc: άγάπηc: καί τηc: έιΞ αύτηc: μεταγγιιομένηc:

'ΕΙ

n,ος

ι

i!

τοi,ς

ωv πι,εύμαως χαιρ,ίσματα κηί γιι,ώσκε·ι και άποδέχεται. αδελφόθεος !λέγει, διο και

ιrι

1

u).

1(01' αποσrόλω)'

1

1ι

ιωJ μί: την άγάnην τοϋ Θεοϋ, μαλλον δέ έκτόc: έάν άνα­

η:;,

ματικ;ί πως, αιε τfί z.oiί πνεύματος ύπm,εταγμένη σοφίCJ,,

δέ /Η) τοιαύ·τη, κάπωθ'εν, 'ψυχιχt7, δαιμονιώδης,

τήν σφαiραν τηc: φύσεως όλλά τηc: nίστεωc:. Έάν δέ αύτη ή γνωσιc: προκαλf\ σ·;ησιν, πολύ περισσότερον έκείνη, περί τi'jc: όποίαc: όμιλοϋμεν τώρα· διότι ούτι'] είναι φυσική καί προσιδιάΖ:ει είc: τόν παλαιόν όνθρωnον". Αύτήν δέ τήν φυ· σικήν γνωσιν βοηθεί ή εΕω πωδεiα, πνευματική δέ δέν δύ­ ναται νά γίνπ ποτέ, έκτόc: έάν μαιi μέ τήν nίστιν συνδεθη

.i

,

δ

&κούονιας οί,ωδ•ομού~'lων και κ,αρπώ,vι άγαθ•ώv, ητις δι) καi 1 Ο ανωθ'εν σοφία και Θεσυ' οοφί.α καωνaμάζεται, καί ώς

83

εκλεψαν μέν

ό πονηρός καί οί άπό αύτόν ηονηρωc: σοφισθέντες έκεϊνοι νωc: τό πρόβλημα περί τηc διττηc γνώσεωc: η οοφίαc, τηc κοομικηc καί τηc Θείαc, διακρίνων ταύταc όΕέωc:. Βλ. καί

2, 1.

.....

1

1 I,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

84 παρ1γγ,ελ,μά

rι

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

τcvι, ήμε·τέρων λυσιτελέaτ.aτω• καί

85

·Ι 1:

καθάnερ

κάποιο παράγγελμα άπό τά ίδικά μαc: ώφελιμώτατα καi μέ

Ι!

τι τιον·ηρδγ n,ροοάλλοvzαι δέλεαρ τf7 ιών ρημάτων ταυτόιτψι,

τι1ν ταυτότητα των λέ!Ξεων τό προβάλλουν ώσάν κάτι πονη­

1

1() «ααυτφ τι,gδαεχε)) και {(γνώθι σαυ,τό.ν)), αλλ' ,αν ζητήσης τί

ρόν δέλεαρ, τό «πρόσεχε σεαυτψ» 63

τi> ,τέλος l:κ,είνοις τούτου ,του τιαραγγέ}.μαως, κακοδοξίας εύ-

τόν»6\

ΙΊ

5 ρήσεις χάρυυδιJf" μετεμψvχώαει,ς γαρ δαγματίζογτες, ·161' ο'ί­ οιπαί τιι•α σχείν έαυτόν γγώναι και νώς εφικέσθαι, ή,)',{κ,' αν

1tJJ't

καi τό «γνωθι σαυ­

,άλλ' δν άναιητήσηc: nοϊον είναι τό τέλοc: τοϋ πα­

ραγγέλματοc: τού-rου δι' έκείνοuc:, θά εϋρηc: χάρυβδιν κακο­

:rυαραγγέλματος ίκα­

δοlΞίac:· δ1ότ1 παραδεχόμενοι τήν μετεμψύχωσιν, νομiΖ:ουν

προσv,vηπτο σώ:uατι γνοίη και

ότι τότε εχει γνωρίσει κανεic: τόν έαυτόν του καi ,άνταπε­

IO'V

nοϋ n,οτε ην οίκων και τί πρ,άτrωΨ' χαί τίς ηκουε· ,μαJJθ'άγει,

κρίθη

δε ταυτα, nεtθ1JY'tQY έαVT()Jt πα,ρ,ααχωγ 1ψ Ίά τ,οι,αίj{)' 'V7ίΟψιθυ-

εic: nοϊον σωμα εΤχε nροσυναφθη, nοϋ κατώκει, τί εnραπε

10 ρ[αα~•ιι δοlλίως πονηρφ π11 1 1εύματι. Προς

τοv•το

τοίνυ~· ε1 1 c1.­

γοντες διά 1oiJ γΥώθι σαυτcιγ τοίς ούχ ίκανώς εχουαιν εnαί­

ίκανοποιηηκωc: είc: τό

εic:

τό

δολίωc:

ύnοψιθυρίσαν ταϋτα

nονηρόν πνεϋμα Ό 6

Π ρόc: τοϋτο λοιπόν nαρακινοϋντεc: διά τοϋ γνωθι σαυτόν, άπό τούc: μή εχονταc: τήν iκανότητα νά άντιληφθοϋν τόν

μ17 άγγυουντες χαί των επ' εκεί11ου μεμυημένων, 117ν λέγου-

δόλον έκλαμβάνονται δτι διδάσκουν σύμφωνα μέ τούc: ίδι­

15 σαν nερί αυτών ώς «ο{ποι οί aι,θρωποι δαvλω του Θε,m τοu

κούc: μαc: nατέραc:. Διά τοϋτο ό Παϋλοc: καί ό Βαρνάβαc:,

ύ'ψ{αωv ,ε,lσίιι)) {fκιστα nαρεδέξαντο, καίτοι τί rι,ούτου του ρ1;­

μή

μα10ς εvσε6έστερογ ε'ί:rrοι τις ιίν; Άλλ' ηδεισαν εκείνοι τόι·

έκεϊνον μεμυημένων, δέν άnεδέχθησαν καθόλου τήν κό­

εlς αγγελω• φωτός μετααχηματιζόμενοιι και τοv·ς διακόι·ου:;

ρην ή όnoia ελεγε περi aύτfJV δτι «αύτοi οί δνθρωnοι εί­

αυτον δικαι,οσύ,γης δ'ιακόJ"f)Vς {:ποκρινομένιοvς· (Vς OVJ" Οl!Κ /';μ-

ναι δοϋλοι τοϋ Θεοϋ τοϋ ύφίστοu,,ι·σ,

μολονότι τί είναι εύ­

σεβέστερον όnό αύτόν τόv λόγον,

θά ιiδύνατο νά ε'ί,πη

ψευδηγόρφ οτόμα1t ::~αραιτοvνται την αλ17Πι-

1'1]Υ φω,,ήι·.

11.

Ταυτ' αρα ~αι ήμείς !J;εοσευους ρήματα παρ' Έ1.-

1

καi πωc: ώνομάΖ:ετο· μανθάνει δέ αύτά δν γίνπ nειθήνιοc:

ζ()ι"l'αt. Διό Πιαvλοc; και Βαιρι,ά6ας, τά του nονηρου .νο11ματα

1c.o

:1

Ι',,I

1

παράγγελμα, δταν γνωρίσπ

ειι' του δόλ,ον ουιΥρδά τοις ~ί.ιιετέροις :rυατράσι λέγει,γ yο,μ(­

20 :τιψέnο,vααν

1

άγνοοϋντεc: τάc:

κσvείc:;

σκέψειc: τοϋ

nονηροϋ καί των

όnό

Άλλ' ,έγνώριΖ:ον έκεϊνοι τόν ε,ίc: δγγελον φωτόc:

μετασχηιματιΖ:όμενον 67

διάβολον καi τοίιc: διακόνουc: του ύ­

λήJJωγ ακούοντες, Qυτ' ο,ίόμεθα {}εο,οευείς εκείνους, ουτε εν

nοκρινσμένουc: διακόνουc: δικαιοσύνηc: ' άπορρίnτουν λοι­

68

διδασκάλων τάττομεJJ αυωύς μοίρf!· και γάρ Υσμεν εκ τώι,

πόν τήν όληθινήν φωνιiν ώc: άvάρμοστον είc: τό ψευδολό­ γον στόμα.

Δε υ τ. 15, 9. Τό γνωστόν παράγγελμα τοϋ Μαντείου των Δελφών, δnερ έτέ· θη ώc: θεμέλιον τηc: ήθικηc: φιλοσοφίαc: τοϋ Σωκμάτουc:. Οί χριστιανοί θεολόγοι ώλοκλήρωσαν τήν θεμελίωσιν τηc: ήθικηc: διά τοϋ βιβλικοϋ nαραγγέλματοc: «πρόσεχε σεαυτίj)», δηλοϋντοc: ότι ή ήθική διαγωγή δέν είναι κυρiωc: γνωσιολογικόν ,πρόβλημα. Βλ. Μ. Β α σι λείου, Είc: τό πρόσεχε σεαυτίj), PG 31, 197 - 217. Άnό τοϋ ια · αίωνοc: οί άνθρωnι­ σταί συνεδύαΖον τά δύο παραγγέλματα, ώc: εnραττον καί οί περί τόν Βαρλαάμ, τήν δποψιν δέ ταύτην καταnολεμεί ό Παλαμδc:. 65. Ή πίστιc: είc: τήν μετεμψύχωσιν δμωc: δέν ητο γενική μετα!:;ύ των 'Ελλήνων φιλοσόφων. 66. Π ρ ά !;. 16, 17. Ή παιδίσκη είπε ταϋτα περί τοϋ Παύλου καi των συνοδών του Σίλα, Τιμοθέου καi πιθανωc: Λουκδ, ούχί δέ nερi

63. 64.

11.

Αύτά λοιπόν τά λόγια θεοσεβοϋc: όκούοντεc: καί

ήμεϊc: νά λέγωνται άnό 'Έλληναc:, οϋτε θεωροϋμεν έκείνουc:

θεοσεβεϊc: οϋτε τούc: τοnοΘετοϋμεν είc:

μοϊραν διδασκά­

λων· διόη γνωρίιομεν δτι άφήρεσαν αύτά

άnό τούc: ίδι-

Παύλου καί Βαρνάβα. Έδω αυγχαίοντσ1 ταϋτα μέ τούc: λόγουc: των Λυκαόνων, «οί θεοί όμοιωθέντεc: άνθρώnοιc: κατέβησαν πρόc: ήμδc:»,

Π ρ ά !;. 14,

11, άλλ' είc: τήν έnιστολήν Β · nρόc: Βαρλαάμ 53 ύπάρ­

χουν τά όρθά. 67. Β" ιΚορ.

68. Αύτόθι

11, 14.

11. 15.

1

, .,

,1'' ,,,,~ωίl

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

86

ΤΟΥ

ήμε,έρωι, μεν ύφελομiι•ους αυτά

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΠΑΛΑΜΑ

κούc: μαc: (διό ιωί κάηοιοc: αnο εκείνουc: είπε περί Πλάτω­ 69 νοc:, «Τί είναι ό Πλάτων παρά Μωυσηc: άπικίιων; » ) • γνωρίl.ομεν μέν λοιπόν δτι, δ,τι καλόν ύπάρχει είc: αύτούc:, εχε1 παραληφθη άπό έκcί κατά παράκουσμα, άλλά ιωi :κατό­ πιν σκέψεωc: άντιλομβανόμεθα δτι δέν έκλαμβάνεται μέ την ίδiαν εννοιαν70 • Kai δν κανεic: άπό τούc: πατέρας λέ­ Υ!l τά ϊδια μέ τούc: ε!Ξω σοφούc:, τοϋτο γίνεται μόνον είc:

( διό καί τις εκείνων πε;ρί

Πλάτωνας εφη, «·τί γάρ εστι Πλά,των η Μωσης άτ,τικίζωνJJ;)·

OVY,

ΞΙ' μει1

ε'l τι χρηστοy αi}τοίς, εκείθ·εγ εκ παρακρ,ου­

σμcfτωι• .uετ:ειλη ιιμένο,ν,

α}.λr1 και

συνήκ,αμεν έ;τισκεψάμενοι.

5 μη :c'],άς 1ηι• δμοίαι' διάι•οιω• εξειλημμένον. IUiν ΊΙς τών πα­ τέψ•ι;•

1(1 .α!)'τ(ι το'i; εξω φθέγγηται, αλλ' έπί 1(1)Υ ρημά!rωv TCOY γοημάτων, πολύ τό μετ,aξ1) 0 νουν γαρ Ο'Ο'­

u61,•σ11· t'nί δέ

τάc: λέ!Ξειc:, εic: τά νοήματα δμωc: ύnάρχε1 πολλή άπόστα­

τ,οι, κωcί ΙΙ αυλο1'. εχουοι Χρωτου, εκ.εινσι δέ, εl μή τι καί χΕ'ιρω·, εξ

σιc:· διότι οίiτοι κατά τόν Παϋλον εχουv νοϋν Χριστοϋ 1,

7

dι,θ~ρωπίνης διω•οίας ψθέγγονται. «Καθ6σον δέ

έν('j) έκεϊνοι, αν δχι τίποτε χειρότερον, όμιλοϋν άπό άνθρω­

10 rl.,έχει. δ ουρω•ός αnό της γης, κατά 1,0,σ,ο,υτον απέχει ή διά­

πίνην διάνοιαν. «'Όσον δέ άπέχει ό ούρανόc: ά,πό την γην,

γnιά .ιιr.ιv (t:?() τωy διανοιcvν 1!,UQJJ!>), λέγει Κύρως. Ου iιιιΊ 1'

τόσον άnέχει ή διάνοιά μου άnό τάc: iδικάc: σαc: διανοiαc:» 2, 1

rlί.λ' εl καί 117ς δω.νοiας εσrιγ ου κοινων1εϊ:εν εκ 1 είγοι Λιf.ωϋ­ σε'ί τε

λέγει ό l<ύριοc:. Άλλ' δμωc: <:"Jκόμη καi αν έvίοτε συμφω­

καί. .Σολομώνrι και τοίς κατ' αυ'τούς, τί τούτοις εκ

νοϋν έκεϊνοι κατά τήν διάνοιαν μέ τc)ν Μωυσην καi τόν

τούωυ τό οφελος ·ι} τίς αV'lOVς παρά ΓΟV Θεου' δ,εδιδάχ1?•αι 15 τ,α'ϋ'τ'

ε'ίποι

JJOVY

εχωJJ ύγια και μεθ' ήμών τεταγμέγος,

Σολομίί'Jντα καί τοίιc: civiiκovτac: είc: τόv κύκλον των, ποίον

εl

τό δφελοc: είc: αϊιτοί,c: έκ τούτου η ποίοc: εχων ύγια νοϋν

και τούς μετά ΧριστόJJ κακοδόξοvς θεοδιιδάκτοvς φα.ίη τι;, ε·nsί

:ωί τεταγμέvοc: μαδ μαc: θά εϊnη δη αύτοi έδιδάχθησαν rrαϋτα έκ Θεοϋ, έκτόc: έάν χαpακτηρίσn κανεic: θεοδιδά­ κτουc: καi τοιjc: μετά Χριστόν κακοδόlΞουc:, έπειδή άκούσαν­ τεc: ,ήν άλήθειαv άnό τήv 'Εκκλησίαν δέv την παρεσάλευ­ οαν όλόκληρον; ·ο μαθητήc: τοϋ φωτόc: άnεφάνθη δτι «παν διi.φημα τέλειον •προέρχεται δνωθεv άπό τόν Πατέρα των φώτων» 73 • 'Εάν δέ έκεϊνοc: δέν άποδέχεται ,κολοβά Ζωα ώc: δωρα διά θυσiον, niί)c: ό Ί1διοc: θά ηαρεϊχεν; ·· Αν καi Ζώον κολοβόv δέν παύει νά είναι ί':ιοον. Ό θεόc: δέ,

παρά njς {;;1,κλησίας ακηκο,ότες μη πασ,.:ι.J! π:αρε,οά­

λεvσω· 'ηί:· αλήθ~ειω'; «Π αγ δώρημα ·τέιλ,eιον αJJωθεν εlJΙαι nα,ρα του n,ατρας τQ))' φώzοησ), ό του ψωτ/;ς αnεψ17νατσ μα-

2~ {fητι7::· κ,ολουά δ' εί μι7 εκείνισς ζώα δώρα προσ[·ετ,αι, πως

111'

α:ι',τι';ς :π,αρά:σχοι; Καίτοι ζiiιoJJ κολοοογ ουδεγ ηπον l;ώ6ν

ι:'αrι. Θεός δέ, δς ΟV'Κ :;κ μ17 ο;,των δημωυ,ργει, μηδέ τώι,• ή­

με1έρω1· nροϋπ17ρχε ·ψvχCJJ!, μηδέ της κ,ατ' έκεlνοvς άνειδέnυ ϋλης, μr'J)).ογ δέ ~αί της οί»αθΒιJJ .τ,αλαντιευομένης εlδοπ·επ,οιη-

25 μέγης, ακόσμ,ου δ' ομως, πϊvς αγ ε'ίη Θεός; Και ϊν:α ~ατά.

ό όnοϊοc: δέv δημιουργεί έκ μri δντων οϋτε προuπηρχε των

τό π,ι]'οφητικ,άι, μικρόν πρασθείς ε'ίπω, (.'θεοί οί' τόJΙ ουρανόν

ψuχιον μαc: καi τηc: άμόρφου κατ' έκείνου.c: ϋληc:, μδλλον δέ ικαί τηc: άφ' έαυτηc: ταλαντεuσμένηc: κ·αi μορφοποιημέ­

69. Ν ο u μ η ν ί ο u Π u θ α γ ο ρ ι κ ο ϋ παρ Ε ύ σε 6 ί φ, Εύαγγ. προπαρασκευή 96, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 25, 324, 37. Βλ. Κ λ ή μ ε ν τ ο c: · Α λ ε ε α ν δ ρ έ ω c:, Παιδαγωγόc: 3·, 11, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 7, 214, 5· «ό δέ καί έν τούτψ δρα Ζηλωτήc: Μωυσέωc:, ό ,πάντα iΊριστοc: Πλάτων». 70. Ό 'Ι ο u σ τ ί ν ο c: άπέδωσε τήν ύπό των φιλοσόφων διατύnω· σιν άληθων προτάσεων είc: τόν σπερματικόν λόγον, · Απολογία Β ·, άλλαχοϋ δμωc: εfχεν άποδώσε1 ταύταc: είc: τόν παρά τοϋ Μωίίσέωc: καί των Προφ1των δανεισμόν, 'Απολογία Α ·, 14. Τήν τελευταίον iΊnοψιν έδέχθησαν καί δλλοι άπολογηταί, Κ λ ή μ η

c:

δέ

ό

87

vηc:, άλλ' δμωc: άκόσμου, nωc: θά ήδύνατο νά είναι θεόc:; Καί διά νά έκφpcσθω κατά τόv ·προφητικόν λόγον, μέ μιδ ρε ύ c: συνδυάΖει άμφοτέραc:, κυρίωc: ·είc: Στρωματέα 1. Oi άνθρωnι­ σταi ά,πό τοϋ ια · οiίίΊνοc: έπανέφεραν τήν διδασκαλίαν περί σπερματικοϋ λόγου.

Ό

Παλαμαc: διαφωνεί.

71. Α' Κορ. 2, 16. 73, Ί α κ. 1, 17,

Ά λ ε ε α ν-

Jι

72. Ήο. 55, 9,

,,!,I

88

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

κ,αί

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

11/J' γ1'j1"η εκ μη ΟJ'ΤωJΙ <<ΟVΚ εποίησαv &πολέοθωοαV>) και

κpαν προσθήκην, «θεοί

οι

οποίοι

89

1, 1

δέν έδημιούργησαν τόν

ούρανόν καi τήν γην έκ μή δvτων «δc: άnολεσθοϋν» ,

74

.,ρός τούτοις αί τούτους 1?εολογήσαντες. Πε,,ρι διέ τόιν 1015-

μαίί

1,αvς 1J•εολόγους και 1c.ίς παρ' 17μίν {}α,λόγοις όμα,φc(πους η

δt μέ αύτούc: καi oi θεοnοιήσαντεc: αύτούc:. Περί έκείνων

χ.α,ί διιδασκάλ,ους λεγό1'ΤοJJΥ, ,αl,αμέ,ι·ωv :παρ' έ·κ.εί~,ωγ τάς θεο-

ίSέ oi όnοϊοι λέγουν τούτοuc: θεολόγους καί όμσφώνουc: η

5 λ,ογ,ικάς παρειληφέJ'Cι.ι φοπάς, τί χρή ι.έγεο•,

καί διδασκάλοuc: τίJJV ίδικων μαc: Θεολόγων, οί όnοϊοι νομί­

δεiσ{}αι 10v τό1'

Ζουν δη nαρέλαβον άnό έκείνουc: τάc: θεολογικάc: φωνάc:,

α.πι.λλάξαι ;,αί α1ηοi1ς τού δεινού το•ύωυ ·τijς ιlγι,οία;

τi χρε1c1Ζ:ετα1 νά εϊπωμεν, παρά δτι τό φωc: πού φωτίΖ:ει κά·

φωτός 10V κ6σμοJ

J}

φωτίζο, 1 τος πάι 1 1'α ανθρωJΊJΟ)! ερχ61U8)'0)! εlς

οκ6τους .και φωτtσω συνιδείν, ώς Και παρά ΗtΨ Οψεών εστί

Θ::::

δνGρωπον έρχόμενον

είc: τόν κόσμον :;

Τι. ί(/]Ιίσιμ,οι1 1ίμίιr,. αλλ' (()>ε}.,ο,υσι Και διελου'σι Και ΟVσΚΊευασα-

ν' άπαλλά(η καί αύτούc: άπό τό δεινόν τοϋτο σκότοc: τηc:

1

είναι

άνάγκη

1 Ο μ ~1•cις καί. χρησα,ιιf:γοις ο·ι.ψ' λόγφ κατ,ά ·τr»ιι εκείνων δογμά-

άγνοίαc: καi νά τούc: φωτίσr~ νά άντιληφθοϋν δτι καί άnό

1ων; Εlς τ,ου.10 ωίι,υγ χρή01ιμα τάκ•εlνων ήμίν, rΙις κατ'

τούc: όφειc: ύnάρχει κάτι χρήσιμοv είc: ήιμαc:, άλλά μόνον

:':-

κ:-:ίι1ω11 χ,ρijσθ:αι καθαιρούιτας, οί<Ψεί η'j έαυ1011 ρο·μφαίιΊ, Γο­

έφ" όσον τούc: φονεύσουν,

λιάι? αλλοv, έπαιrιστrr,μενιοι· και ανι?'ιστάμε~ιοv καί <<ο~ιειδiζογ­

σκευάσουν

τα παράταξιv Θωυ ζω1 1 τος)) !':ξ άλιέωψ και· &γραμμάτων τά

των δηγμάτων άπό έκείνουc:

1(t))f

μ17

rωv

cίπά)ft(ύ)!

11

;

nροσσχήν

κατά

Είc: τοϋτο λοιπόν χρήσιμα

αλλον Γολιάθ μέ τήν ίδικήν του ρομφαίαν, έnανιστάμενον

101' μονήρη ϋίο,ι, επαy,εJ..ομένων ούκ αν άπεί2-

'~α,μcν, διιχ τ.6:}ους δέ ταύηι π.ροσεσχηκ,έναι :τοαραιγούμει, κ /(}l(!.

χρησιμοποιήσουν ιμέ

σωμεν έναντίον έκείνων διά νά τούc: ·ι<αθαιρέσωμεν, ώσάν

Τ,αfη' α·ρα κ.αί την i::ξω παιδείαν μετιέ,,αι .ωύς ϋου­

λομέJ1ους

τά

εic: 1iμac: τά διδάγματα έκείνων, είc: τό νά τά χρησιμοnοιή­

15 ι?εί·α πε:ιrαιδευμέ11η~,.

12.

καi

άφαιρέσουν τά ύλικά, τά συ­

.ουδένα.

Π ροοδοκαv δέ

71

7(ti)'

καί άνθιστάμενον καi «όνειδiΖ:οντα τήν παράταcιν τοϋ Ζ:ων­

17-

τοι::: Θεοϋ» 11 ,

θε{ωψ

έκnαιδεuθεϊσαν εic: τά θεία άπό άλιείc: καί

άγραμμάτσυc:.

20 rl~gι.6όις παρ' αυτ·ijς ε'ίσεαθω και 1ελέως άπαγορεύομεγ- οϊι γάρ f:a1t1' εξ αυτίJς διδαχι'Ν7~ιαί τι περί Θεοϊi άσφαλι§ς. ((fΕ­

12, Διά τοϋτο λοιπόν δέν θά ήμnοδίlσμεν vά έπιδί­

ιιrhρανε γcίρ αυ·rl71• ό Θεόςη, ουκ α'vτός τοιαύ,τ~7ν :τιω17οας (πιS.ίς

δωνται εic: τήν εΕ:ω nαιδεiαν δσοι θέλουν άnό έκείνουc: οί

γαρ αι·· οχα.rfσα:ι 1i'J φως;}, αλλ(t μωρ,rί,,, ΟV:Jαι> άπελέγξας,

όποϊοι δέν έπέλεcαv τόν μοvαχικόν βίον,

ού προς 11)/J α:lJT(JV nαρ,αοληθ·είσαν, α71Jαγε· εi γάρ τις :τοrίJτ.~

6οuλεύομεν

καθόλου

1ωvένα

άλλά δέν συμ·

νά άφοσιώνεται είc:

αύτήν

δ~ά J.Vlωσέως δεδαμfJsον ν(ηωι, ~ωταργηθ'iίνα[

εωc: τό τέλος, Τ ό νά προσδοκςi δέ κανείς νά γνωρίση ά­

τε και μωραι'!?"ί7ι•αι. φψyει, HfV γόμ01ιi φαι,εριωθέJΙ1(1ς 11Jς χιί-,

κρ1βωc: άnό σύτήν κάτι άnό τά θεϊα τό άnσκλεiομεν τε­

25 ε'ίποι, και

101 1

λεiι:κ· διότι δέν είναι δυνατόν νά διδαχθι:ϊ άnό αύτήν κάτι 74.

Ί ερ.

75.

Ί ω.

όσφαλέc: περί Θεοϋ 78 • «Διότι τήv έμώρανεν ό Θεόc:», δχι

10, 11. 1, 9.

1Jέ τήν ενν::>ιαν δτι τοιαύτην η']ν εκα,μεν έc άρχηc: -διότι

76. Τά καλά διδάγματα της φιλοαοφίαc: Μνανται νά ιiJφελήσουν ώc καί τά έκ των δφεων παρασκευαΖόμενα φάρμακα, Βλ. 1, 1, 20. 21, 2, 1, 15 ές.

77:

Α'

;8 b

σ.

rό φωc: πωc: θά

17,c 26.

iδικήν του παιδείαν,

78. Βλ, ' 1 ω, Χ ρ υ σ ο σ τ ό μ ο υ, Eic: Α' Κορινθίουc: όμιλία 1 Ο, 1, PG 61, 82' «μωρός δέ τιμ κόσμψ γίνεται ό τήν ε!Ξωθεν άτιμά­ Ζ:ων σοφίαν καί πεπεισμένος στεως κατάληψιν».

μηδέν αύτήν σuvτελείν

πρόc τήν της

ήδύνατο νά σκοτiση;

-

άλλ' δτι άnέδει­

!Ξεv ότι είναι μωρά· τοϋτο δέ δχι διά συγκρίσεως πρόc: τήν

δnαγε. "Αν θά

ελεγε κανείς τοϋτο

πράγματι, Θά επpεπε νά ε'inn δη καί ό διά τοϋ Μωυσέωc:

πί·

δοθεic: νόμοc: κατηργήθη καί έμωράνθη, δταν έφανερώθη

.

1 Ι'

"'

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

9ό

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΠΑΛΑΜΑ

τως 17 rώJΙ 'Ελλήνων ε,μωράΨ•θη σοφία, κ,ω!}ότι ουκ εκ Θωϋ·

ό νόμοc: τηc: χάριτοc:· έάν δμωc: αύτόc: δέν έμωράνθη, -διό­ τ1 ητο έκ Θεοϋ-, κατ' αύτό nάντωc: έμωράνθη ή σοφία

παν δ' rί ,11-'YJ θεόθεν, οi,κ Q)J'" δια τοfj,το ή σοφία HVV ΈλΧήνωιι

ηϊ>ν Έλλήνων, κατά τό δτι δέν ητο έκ Θεοϋ' nδν δέ τό

ψευδι(ιvvμος. '!Ο μέ11' γr'ι.ρ, ταύτην εύρηκως JJOV'ς, 1) ')'>ΟVς ι f::κ

μή προερχόμενον έκ Θεοϋ, δέν εΊvαι ον· διά τοϋτο ή σο­

ριτο,;- εl δέ μ1'1 rουrω· ( κ1αί γαρ §κ ΘεοίΥ)' κατά τοv10 πά1,­

5 Θεοv·

φία των

ταύrψ'' δέ τοίi ;ιροσήκο~•ως τέλους της θ·εογνωσίας

Έλλήvων είναι

ψευδώνυμοc:.

Βεβαίωc:

ό

voϋc:

εκπαJiG•V(J(l)', εκοτΗυσιγ σοφίας Κ,α,ι σοφ[αγ ηλογημέvη V, τ.αυ-

ό όποϊο•:: τιiν ειJpε, καθ' δ νοϋc:, είναι έκ Θεοϋ· αύτήν δέ,

10)1' δι' εlπεϊι, μεμωραμέι1·φ1, δικαι·ότερω• αν τις η σοφίω 1 nροσείποι. Δ ιό και ό dπό-οτ.ολος ουχ ώς σvγκριι<ομένηι• εΊns μωραίγεσΙθ 1 αt., αλλ' rlις 1(Χ 10V ·(f,,tQ)J!'Oς TOVτoV ζψΟVιJα')Ι ΚUt 1 ο 1())' nροrι.ιώι• 1 ιοι' Θεό'J' μ17 )JJ'Ουiσαν μηδέ γιιicϊΊvαι οοvλο.μέJΙ~]Ι'"

άφοΟ ήστόχησεν άnό τό προσηκον τέλοc: τηc: θεογνωσίαc:,

sl.πc)n, γrΊ.ρ (<ΠΟV σι<ητη117ς τού αlcϊΊJ·'Ος

10'1Jj1.0V ,">)'

ευθυς ε:nήγα­

δ:καιότερα θά τήν άπεκάλει κανείc: εκπτωσιν σοφίαc: καί δλογον σοφ;αv, μέ αλλουc: λόγουc: μωράν, παρά σοφίαν. Δ1ά τοϋτο καi ό άnόστολοc: είηεν δτι μωραίνεται όχι διότι συγκρίνεται μέ αλλην, άλλά διότι lητει τά πράγματα τοΟ

γεν οτι (,εμcbρανε ό Θεός ·τη11 σοφία')!, 1αϊί κδσμοv τούτου)), τοι·­

κόσμου τούτου καί δέv έγνώρισε τόν προαιώνιον Θεόν

τέστιι· εφω·,έρωσε φαγείς 117ς dληθ·ιJ!'ης γνώσεως εκπεnrο>κι,[­

οϋτε ηθελε νά τόν γνωρίσπ. Διότι άφοϋ εΊπε, «ποϋ είναι

α11 κα:ί ,μιί οvσαιι σοφίαν, αλλά καl,αυμέγην μόγον.

ό διαλεκτικόc: τοϋ αίωνοc: τούτου;»

El δ' ι7ι· ΙJο-

άμέσωc: προσέθεσεν 79

15 φία, Π(ιις UI' έγέ~rετο μωρία καί τα{}θ' ύπό Θεαίi και της α:υτου

ότι «έμιίJραvcν ό Θεόc: τήν σοφίαν τοϋ κόσμου τούτου» ,

σοφίας ε;ιί γψ; φαγερωθεiσης; Κατά γαρ τόJΙ μέγαι• Δ ωγ·ι5-

δηλαδή δταν {:φc1vη, έφανέρωσεν δτι ε1χεν έκπέσει άπό τήν

σισν κ,rι.λφ καλrί11 οv·κ έ1<αι11ι01Jται, 1φ fjττονι 1,ό κρ·είτωγ, εγόι

όλη81νήν γνωσιv καi δέν ητο σοφία, άλλ' άπλωc: έκαλεϊτο

δ'' αν φα[ψ rίις ου 1 δέ dμυλύJΙεrαί ποθ' ύ:π' αλλήλωγ τά ;•ε

ουτυ1. Έάν δέ ητο σοφία, πωc: θά έγίνετο μωρία, καi μάλι­

J'Oi),ά, .7Ι[!ΟΙJ,θ1είφι σ' αγ Οτt καί 117ς E:αV:TOV καλλο11ης εχασωι•

20 ε;ιίδ;:,rηι· ί.αιιυάνει τzί τοv κρείηονος επιφαvείς~.

Τί δ' liι•

εtΠ')i τις, α-ι'ηίJς τι7ς κωλλοnοωv δ,υγάμεως ε;ι.ιφα1·είσης;

'

'

δ

γrι.c

τα <<

TOU

JV!](tHOV

,

""'

ευτ.ερα φωτcω,

'

'

~

'\ ,

,

Oi,M

τας υ;ιερκοσμιους ι.εγω φυσει5, ΊΠΟ

ψωτος αχρ,ειοvοθαι ψαίη

!':'

'

τ·ις ε:πιλrίμΤVΟ)1 1Qς αi'J-

1,οίς· οιΊδέ τό ;ιαλi, τούΗιJ}Ι ιlποδέω,, φ(ϊΊς δ'' ομως

OJ', 10

χω7•'

25 17μας .ϊ,έγω λογικόι, και νοεcόν, σκόως γέγο~,ε, τοίi· θείου φω­

τ,ός επιφαγέ11τ,σς, Υ.Jαί ταi}τ' εlc: τίΊ φωτίσαι ,-τάν1a i'f.ι,θρωnω•

εcχάμενω· εlς 1δγ κόσμον. Ό δ' αγτι•1,aττόμενσς τούιφ, ε'ίϊ

Α'

Κ ο ρ.

1, 20.

Περί θείων όνομάτων 4, 19, PG 3, 717 Α. Ί ω. Δα 1μ α σ κ η ν ο ίί, 'Έκδοσις όρθ. πίστεως 17, PG 94, 868 Β, καί Νικ ή τα Στη θ cι το u, Περί ψυχης 6, Χ ρ ή σ τ ο u σ. 91, «φωτα δεύτερα νοερά». Βλ. Γ ρ η γ ο ρ ί ο u Θ ε ο λ ό γ ο u, Λό­ γος 38, 9, PG 36, 3·20 C ( 44, 5, PG 36, 629 Α) «λαμπρότητες δεύ·

=

τεραι», Λόγος

82.

Ί ω.

40, 5, PG 36, 364 1, 9.

Β,

ί.i

πτα ύπό τοϋ Θεοϋ καi τηc: σοφiαc: του, όταν έφανερώθη

tni τηc: γηc:; Κατά τόν μέγαν Δ1ονύσ1οv τό καλόν δέν έναν­

,Ι

l!i

11

0

τιιυνετα1 εic: τό καλόν, τό άνώτεpον εic: τό κατώτερσνR , έγώ δέ θά ελεγοv δτι τουλάχιστον τά νοητά οϋτε καν άμ­ Gλύνοvτα:

ύπ'

illi .1111

11111!''

άλλήλωv, θά προσέΘετον δέ δη εκαστον

rΝωτέροu. Ti δύναται δέ νά εΊπn κανείc:, δταν έηεφάvη ή

ίδiα ή καλλοποιόc: δύναμιc:;

Έt δλλου οϋπ τά ,,δεύτερα

φωτα», δηλαδή αί άγγελικαi φύσειc: , 81

δέν θά ήδύνατο νά

r'iππ ,ωνεic: δη άχρειώνονται cπαν λάμψη έnάνω είc: αύτά πολύ άπέχοv άπό αύτά,

άλλά nάντωc: φϋκ, έννοω τό ίδι·κόν μαc: λογικόν καi νοε­

pόν, έγινε σκότοc:, δταv έπεφάνη τό θεϊον φωc:, διά νά

φωτiσπ

καί

•'lΊιιι;

ili!!!

λαμβάνει αϋtησιν τηc: :καλλονηc: του διά τηc: έπιφαvε;αc: τοΟ

1ό πρωτον φωc:· οϋτε πάλιν τό 79. 80. 81.

...

91

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

δή

πάντα δνθρωπον έρχόμενον εic: τόν κό·

σμον 8 t. Ό δέ άντιτασσόμενοc: είc: τό φGJC: τοιJτο, εϊτε δγ-

«δεύτερον φως»,

:1 1ι 1,111,

,.rι1,I, ~i

φ 11 1

11

~·~ 1;111:

i'iγγελος, s'ίτ' α,ν,θρωπος, ctις έαvτόν έκ.οJ~• σ11ερήοας τού φωj

θ

\ εις

Ι

:,

93

1~

άφοϋ έθελουσίωc. έστέρησεν

1/

ΥΠΕΡ. ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

92

γελοc. είναι

εϊτε ανθρωnοc:,

1

τήν σοφίαν τοϋ Θεοϋ, έγινε μωρία. Έάν δέ αύτή ή σοφία

s αγγελτικ17 ·της του Θεοv έιι τ.cιις κ,τί(ψασι σοφίας, φω~έρωοις

ητο διορατική καί έ!Ξαγγελτικ1i τi'jc. σοφίαc: τοϋ Θεοϋ εί'c:

τος,

"!

αφαιιους, 0<ργανΟΥ αληr}ε[ας αφανιστιΚΟ1' αγι•οίας,

τά κτίσματα, ώc: φανέρωσις τοϋ άφαvοϋc:, δργανον τιϊc. ά­

ληθείαc. άφανιστικόν τηc: άγνοίαc., κατά μέθε!Ξιν δμοισν μέ

ι':μωράι,θη, και ταυ,θ1 ' ύπό τοU: 117ν οοφtαγ ταύτην έκοαλ}.ό!'­

τό έ!Ξαγγελλόμενον, πωc: θά έμωραίνετο, καί μάλιστα άnό

ΙΟς 111 κτϊnει; Πϊί'ις δ' ουκ αιι εlς αυ·τ~)ν την· έμφαιγομέιιηι,

έκεϊνον ό όnοϊοc: ένέβαλεν είc: τήν κτίσιν αύτήν τήν σο­

10 τcρ παvτi. του Θεοv ,σοφία)! τό ολάυος ανεψέρετο τούτο; Πϊί'ις

φίαν; Τότε δέ nωc. δέν nροεκαλεϊτο ή ,βλάβη αύτή είc: τήν

101!

δ' U.I' ουχ ,~(LVTψ μάχοt10 σαψα>ς ό της εlρήγης της τε ΟΑ1).:"

σοφίαν

καί ,ης κα17" εκασ1ω 1 ύnοστάτης, δια μέ11 της εγκαταοληθεί­

Πωc: δέ δέν θά έμάχετο σαφωc: έναντίον έαυτοϋ ό ύnοστά­

σης τϊρ κόομφ σοφίας δι,δοiις σοφί-ω,, δια δέ η7ς έαvτού πα-

τηc: τηc: εiρήνηc:, τόσον τηc: γενικηc: δσον καί τηc. άτομι­

'

ροvuιας

Ι

ωvς

τε

,-1

Ι

ειΑψFοτας

•

και

\

Η)1'

δ'1

ε

δ

'

!

τοϋ

Θt:οϋ

ή

όnοία

έμφανίlεται

εic: τό

~ s ,·ων σοφία11; 'Έδει δέ και 1,αύτη11, ουκ .εις τό μωράναι, αλλ'

φίαc: δίδη σοφίαν, διά δέ τηc: προσωnικηc. του nαρουσίαc:

.c:ίς τίι .,τJ.ηριΤισαι παραγεν§σ~?'αΙ, και7ά711ερ εlς τον πάλαι 1 ό­

μωραiνn καί τήν διδομtνην σοφίαν καί τούc: λαβόντα,c: αύ­

1

,ιιοι·, περι

ov

Παvλος

ooiJ.,

τήν;

((ι)''όμον ΙOV'JJ κατ1αργου:μειr; μ;7 γέ-­

περί τοϋ όnοίου φωνάΖ:ει

τρέπεω.ι, ώς έντεθηοαιιρι,σ,ιιέvηγ &7JΟ1!Τα τ17,ι· ζωήν τι'ιιι αlιfι-

μον»83.

.<:,μ,ιι[)). Βλέπεις ~ΎπερϋάλλοvααJ! δμολ,ογίαι, του γόμου και τιjς

χοντα

χάριτος; Δ ι,λ 1ουτο, του άλη~?·ι~rου φωτός έπιφω·έντος, οελ-

Οά έπιστεύετε

ό

11

;ι

Ι'ι':i:

'1,

11:

l!Ι'1: 1,

Παϋλοc: λέγων «καταργοϋμεν

καi

μέσα

έρεuνωμεν ώc. ε­

του τήν αίώνιον

Ζ:ωήν

84

καί

«έάν έπιστεύετε είc: τόν Μωuσην,

είc. έμέ» 8 ".

Βλέπεις ύnερβολικήν

φωνίαν τοϋ νόμου καί τηc. χάριτοc:;

25 ποκαθεζα,υέγψ' εχουσα κομψείq, ΗJ'ι και ,εύεnείq. και nι{}α,J·6-

συμ­

καθώc:

117ς μωρίας δικιαίως έnώνvμος, ού η7ς κα{),' ύ.περοχήν, cίις

έτρανιi.Jθη

τό

άnοκεκρυμμένον

κάλλοc:

του.

Δέν

συμβαίνει τό 'ίδιον δμωc: μέ τήν σοφίαv των 'Ελλήνων. Αύ­

ύπέρ ει•~ιοιων ούσα ( ωvω γαρ έπωJJVμΙα τijς ,ωύ Θεον σοφlας

τή,

rlπ6ρρητος), αλλά της κατ' tλλειψιν αληθείας έχομέ~ιης γJJcδ-

εχουσα

ύπσκρυπτσμέvην τήν

καί εύφράδειαν καί πειστικότητα τό

Ρ ω μ.

3, 31 (ίστάνομεν) Ί ω. 5, 39. Ί ω. 5, 46. Α' Κ ο ρ. 3, 19. Α' Κορ. 1, 18. 21. 23. 2, 14.

αίσχοc:, γίνεται

δικαίωc: '1, 8

μωρίαν

είc: κομψότψα

λόγων, όταν φανερωθfi

αίσχροτέρα καi έnώνυμοc: τηc: μωρίαc:

δχ1 τηc. ύπεροχικηc: μωρίαc: ώσάν νά είναι ύnέρ

εννοιαν (τοϋτο είναι άnόρρητοc. έnωνυμία τηc. σοφίαc: τοϋ

Θεοϋ ), 87

1

J

άλλά τηc: γνώσεωc: ή

:l i ι

Διά τοϋτο, δταν ,έnε­

φάνη τό άληθινόν φωc.. ό νόμοc: εγινε καλύτερος έαυτοϋ,

Ί1jlt }.άγων, TIO'V αίσχους αι 1ακαλυψθέ1•τος αίσχ[ω11 εγένετσ καί.

Βλ. Βλ.

!'·Ι.'IΙ'ι, '

μωράνn καί αύτήν,

Τοϋτον προτρέπει ό Κύριος νά

θησαυρ1σμένην

:Sι' ούτόν λέγει πάλιν,

ιιόμος, τρ,α1,ωθέν,τ 1 ος αincp του απο·

~7έτου κάλλους, αλλ' οl·χ ή καθ' 'Έλληνας σοφία· μωρίαJ' δ' i'!-

Βλ. Βλ.

fιι~

λοιπόν τόν νόμον; μή γένοιτο, άλλά συντάσσομεν τόν νό­

20 ,·ιον, και 'Τάλιιι <<εl έπιστ·εύετεη, φησl, ((Λf.ωσfi, επιστ.εύετ,ε !Ί,·

83. 84. 85. 86. 87.

i

άλλά διά νά τήν σuμnληρώση, δπωc: 1ωί τόν παλαιόν νόμον,

γοιτο, d}).cί 1 1 όμrπ ίσταιμεv,>, ον και ό Κ{;,ριος ερευναιι πρα­

1ί(-~)' έιωτοv γέγογεγ ό

"Επρεnε δέ νά ελθn δχι διά νά

1

σύμπαν;

κηc., δταν διά μέν τηc. έμφuτεuθείσηc: εic. τόν κόσμον σο­

,

ομεJJη:ν ταvτηv μωρω-

1: 1

j i}

Οϋτω λοιπόν καί έκείνη ή σοφία, άντιταχθεϊσα είc:

13.

εκείι10 κατά μέι~εξιγ Ο κατ' αίτ[ωι τό αγγελλόμεJJΟΥ, πως α,·

OVrJI(!.

~1Ι'

έαυτόν τοϋ φωτόc., έγκαταλειφθείc. εγινε σκότοc:.

;

tγκαταΛεtφ σκοτος αJ!Ιαπεφηγεν .. 13. Οίίτω 10I1,uJ' και 1ί σοφία έκείι'η, ανrιταξαμέvυ 111 σοφίg. ων Θεού, μωρία γέγω•εν. El δι' ην διορατικ17 και έξ,

όnοίο χαρακτηρίΖ:εται

άnό

1 1' 1

! !

lw ! 1

!111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

94

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

σεως, ώς καί, του προσήκο1tτος &πολειφθείσα τfί κατ' ?iι1'θΊJω­ ,ωJJ σοφίq. τΟ.ους,, σvκ &πολ,ειφθ'είσα δέ μόνον, αλλά και εlς παJΙ lO'V)Jα,)'IT[Oν αJ1ΟΌΟVΚΟλ1τθ'είσα κ,αί του; μεν ψεύδσυς clις αληθείας dνιεχομέν'η, της δ' αληθείιας ώς ψεύδους καταψεύδεσθ'αι πειρωμένη, και εnανιστασα Tl)V' κπίαιν κατά 10'V' κ,ί­ σαvτος, ησπε,ρ και i•υ'J' εργογ επα,vιωτάναι κατά τ 1ε του Π γιε·ύ­ ματος και τώJJ π11εv,ματικώJJ εργων και α11δρώ11 τάς ταυ Π 11ει)-

5

μωο,ς γριαφάς. 10

14. Οϋκουιι διοραrικrι και εξαγγεJ,τικ17 ε'ΟΗ τ·ης του Θεοίί οοφίας ή τcο,: εξω σοφωγ μεμωραψέt"η φιλοοοφϊα. Πώς γάρ, δι:' fις ουκ eγ11ω δ κόαμος ,όν Θεόι 1 ; Εί δ' αλλαχοv φηοt1''

ό Π αυλος δτι η1,όν'τες τογ ΘεόJJ, οvχ οΊς Θεό11 εδόξαοω'>'> ουχ έαυτϊρ μιίχεται ό της εlρ·ήJJης μαθητ17ς, της δ' εν ήμίν αυτοίς παρc't Χριστού μ6,11ου διδο,μέJJης 1Ί.τιJε1ρκοσμί,ο,v ε,lρή11ης

r.ληρω·όμος. 'Αλλ' :ηλθοJΙ μέ1', φησίJ', εlς εJ')'O/lαJJ Θεού, αλλ' ο·υχί τ·ηι" πρ,έ71Jο•υσω, Θεrρ· συδέ γC:ιρ nα11ουργόJJ, ου Π(..!J"ΤΟ'δύ­ ναμοιι, 01! :τα1•1rεπίσκοποι•. o·u μύνωι α'Jfαρχό~, τε και V.Κ'HO'IOJ' εδόξαοαJJ αι>1 1όJΙ. Διόπ,ερ dniά IQ)Jf r.απ,' α:U'ΤΟVς ε'κ.εί11ων χρόΨωΥ tc:γκαιαλειφθένrες ύπό τού Θεοv, ώς και τούτ' ,εδειξεJ' δ Π αύ20 λ,ος, ,εlς αδόκιμοJι οί σιοφοί πα,ρ,εδ6θησα11 1•οίί11, λυ:ιρεύογιτες 1Γ7 κτίσει .,αρc't 70) κιίοω•τα κ•αί τφ οορυόρι:ρ 1(0;)1' αl:;χιρώι· κ.αι ΠOJ!J)Q'QJJ! εγκαλι~,,δού1μενοι παθ6ηr· OV μόι<ΟJ! δέ, αλλά και J,6μους εθειrτΟ: ~αι λόγους ουγεγρά:ψα,ι'ΙΟ ( φευ TOV πά,{)ους, φευ· τιjς απάτης) όμολ6γους τοίς δαίμοσι κ,αί συJJηγόρους τοίς 1 25 πάθ'εοιι•. 'Ορ!j.,ς (lις &ρχηθειt sχει κ,αί α1ηόθ εJ' 11ΊJ 1' μωρίαν ή φιλοσοφί,α τώι, κοσμικών φιλασόφων, αλλ' οvχ ύπό οvϊ­ κρίσεως ελαοε;)fi αύτ17ι·; 'Ο 10ίι'VJ! &π,οδιοκιμάσας (11!TΎj)f Ν: OVQ(Ω'OJJ τότε, της αληι?'είας ,διαπεσού,σαι,, κιαί νυJΙ ελ11'C;)ν' εις ίΤ)J' γηιι, ci.ις ηί τού εi,αγγελ,ικου Κij•ρv;.ι.ι~ατος υ.ιrτιτατ,τ,ο,μένηJJ 30 (t;ιλόrητι δικαίως εμιv,gανε· διόπειρ ε'ί τ~ς αύθις ταύη7 προσέ-

15

1

σ.

8 8. 104, 89. 91,

Βλ. Ν ι κ ήτα Στηθάτα υ, Περί ψυχηc: 34, 46,

109.

Α' Κορ. 1, 21. Ρωμ. 1, 28.

Χ ρ ή σ τ ο υ,

90. Ρωμ. 1, 21. 92 Ρωμ. 1. 25.

95

1, 1

:::λλειψιν άληθεiαc:, καθ' όσον αλλωστε ύστέρησε τοϋ κα­

ταλλιiλου στόχου διά τηc: κατά ανθρωπον σοφίαc:, δέν ύ­

!!1 1111 1

οτέρησε δέ μόνον, άλλά καi άnεπλανήθη είc: τό ά1 κριβωc: άντίθετον, καί τό μέν ψεϋδοc: άnοδέχεται ιί.Jc: άλήθειαν, τήν

δέ άλήθειαν άnοnειρδται νά μεταστρέψn είc: ψεϋδοc:, καi δ1ήγειρε τήν κτίσιν κατά τοϋ κτίσαντοc:» • 88

γον τηc: είναι κατά

τοϋ

νά

καi

των

1

Kai τώρα ερ·

έlΞεγείρπ τάc: γραφάc: τοϋ

Πνεύματοc:

11

πνευματικών

Π νεύματοc: εργων

11

1

Ί

καi

,ι:

1

ιiνδρων.

~ r

14. Δέν εΤναι έnομένωc: διορατική καi έtαγγεληκή τηc: υοφίαc: τοϋ Θεοϋ ή

μωρανθεϊσα

σοφiα των εtω σοφών.

ομοc: δέν έγνώρ1σε τόν Θεόv~ 9 ;

Έάν δέ ό Παϋλοc: λέγει

ΊI

ί1λλοϋ ότι «γνωρίσαντεc: τόν Θεόν, δέν τόν έδόtασαν ώc: 90

Θεόν» , ρr)vηc:,

!,' ~ι

Πωc: Θά ητο δυνατόν νά είναι αύτή διά τηc: όnoiαc: ό κό­

,

Ί,,,

!! 1

δέν μάχεται έναντίον έαυτοϋ ό μαθητήc: τηc: εί­ άλλά παρουσιάlεται κληρονόμοc: τηc: ύnερκοσμίου

ί;ίρήνηc:, ή όnοία δiδεται είc: ήμδc: άnό μόνον τόν Χριστόν.

· Ηλθοv

μέν, λέγει, εic: εννοιαν Θεοϋ, όχι δμωc: τήν άρμό-

1.ουσον είc: τόν Θεόν· διότι δέν τόν έδόtασαν ώc: nαντουρ­

1

:.

~

'

~

~

f

γόν, nαντοδύvαμον, παντεnίσκοnον, μόνον δναρχον καi δ­ ιηιοτον. Δ1ά τοϋτο οί 1 ιΊν

σοφοί, έγκαταλειφθέντεc:

ηδη

!ljι

άπό

έποχήν των ύπό τοϋ Θεοϋ, παρεδόθησαν είc: άδ6κψον

νοϋν'1,

λατρεύοντεc:

κυλιόμενοι είc:

τόν

τήν

κτίσιν

άντί

τοϋ

κτίστου , 92

καi

βόρβορον των οίσχρων καi πονηρών

παθών. 'Όχι δέ τοϋτο μόνον, άλλά κατήρτισαν καi νόμον

καί συvέταtαν λόγοuc.

- φεϋ διά τό πάθοc:, φεϋ διά την

ω1άτην- συμφώνωc: nρόc: τσύc: δαίμσναc: καί συνηγόρουc: ιών παθών. Βλέπειc: ότι ή φιλοσοφία των κοσμικών φιλο­

οόφων εχει έΕ άρχηc: καi άφ' έαυτηc: τήν μωρiαν καi δέν rι1ν ελαβε διά συγκρίσεωc:;

·ο

άnοδοκιμάσαc: λοιπόν αύ­

, r1v τότε έ!Ξ ούρανοϋ, έnειδή έtέnεσεν άnό τήν άλ1iθειαν, καί

έλθι.i.1ν τώρα

ϊ1ντιτασσομένην

είc: τήν γην, δικαίωc: τήν έμώρανεν,

είc: τήν

άnλότητα

τοΟ

ώc:

εύαγγελικσϋ κη­

μύγματοc:. Διά τοϋτο, αν κσνεic: άφσσιώνεται πάλιν είc: αύ·

1

ι~t;,i,11 h

! lιiι

-~

1

J

1

χει τόι, ι'οvι,, ώς παρ' αinijς πρός θ·εογγωσvαν δδηγείσθαι μέλ­ λωJΙ

r) ψvχης σχήσειν κάθ·αρσιν, τοvι' αiηο πάσχει και μω­

ραίμιε1αι ,()Οψός ων. Και :του :π,αθείν τ,ο,vω δείγμα σαφές, {;, με)' και πρωτΟJJ', τό μιί nροσ[εσ1 θ1 αι πίσ:ει τάς nαραδ~όσεις {ι;ς 5 παρά τcvν δγίων nατ,έρωJ• .~ν r1nλ6τητ,ι nαρειλήφαμεν, εlδότες κρε[ηους Ο'/!Οας και σοιφωτέ,ρας η κατ' αν-θ·ρωπί1'1))' ΞT<αrJl!'

και ϊπίι·οιαν, και δι,' ερ,γων φανερουμέι•ας, αλλ' οv,χ/. δυΊ λόγων αποδ·εικ,~rv:μέι•ας· κα/, 10υ1 τ' 'iσασι και συμμαρτυρήσουσι nάν,ες, οί μι) 7rροσέμει•,ο,ι μόιιογ, αλλά και πείρq, καρπωσάμε10

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

96

τrJV ε~ ,7,ού1:ων αιψέλει,αν κ:αι 7υα,ρ,' έαυτων eργφ γνόντες

J'Ot

δτι τι'> ωιω9όι, ωv Θεου σαφc(Jτ-εροι, Hu1 1 ανι'rρώnων εcηίηι.

15. 'Αλλ" εν μεν Μι ,;ουτο καί nρω1 το1, ίκαJ"όΥ ίεκμ17ριωs Ηuν με_ιιωρα:μέ~-ωι' σσψC)ν. Δεύτερον δε και μείζα~J, κατά ,το}ι.· ει• αφελότη~ι καρδίας παραδεχομιένω1' εκεί11ας επιστρατ,εύει1·

15 ωυ μεμωραμέ~ιου και κατ17λο,/ημέ,ι,10,υ λόγου η1Jν δύν'αμιν κrΊi κατά το,iJς ;ια:ρω?'εωρήσα~ι'rας εκ'είνου,ς και τφ κτίστη 11))' κτί­ ()1)1

επαναστιJσανω.ς πα,ρ,αθεωρείν ,τά

του ΠJtεύμαως λόγια

και ωίς μvστικαίς του Πι 1 εύματος Β'J1εργε[αις, κ1ρεί1-10Jι -l} λό­ γος ει• τοις Κ-αΗt Πγευμα ζC)σιν ει>εργουμέΨαις, δι' αυτωJ' επι20 1vθ'εσθ1αι. Τρίτ1οy δε και σαφέσ1,ερογ, εκ Θεοv καθάπερ Κ'1l

τούς προψήτ,ας σεσοψίσθαι λέγειιι τοiις ασ6φους εκείνους GΟ­ ψούς, καίτοι σαφcuς ό Πλ6.τωι', τούς κατ' αι}ωί•ς διαφέρω,,τσ:ς

εn:αιι·Cη,, ει• εγκωμiου μεγίστη μοf,ρg τ[θετυ.ι δείξαι μεμηνό1ας αυτούς. ((Και, δc; αιι)), φησίι,, <(ανευ δαι,μόι·ων t::nιπV'Οίας

25 f:nι :ποιψικούς Jιόγους αφί>ιητιαι, &τελης αυτός τε και ή ποίη­ σιι::, και {ιΠ() τijς

HVJ!

μ,αιγομέγων 'Ι] του σωφρω·ο-vντος ηφα~ιί­

σΟη)). Καί_ αυτός δε διιl Τιμαίου μέλλω~- περί }tόσμου φ~1σε­

ως φιλ,οσοφείι•, εϋχεται μηδέ:J'' εlnείν δ Η μη τ,οίς θ'εοίς φί­ λον. 'Η δε 1οίς δα{ιιοσι φίλη φιλοοοφί,α, πως αν ε'iη Θεοv

93. 94. 95.

Α' Κορ. 1, 25. Φαίδροc: 245a. Τίμαιοc: 25c.

97

ιήν, ωσάν νά πρόκειται νά όδηγηθfi άπό αύτι'\ν είc: θεογvω­ οiον η vά λάβr~ κάθαρσιν ψuχηc:, πάσχει άκριβωc: τοϋτο, μωραίνεται, ένψ ειναι σοφόc:. Καί τοϋ πάθουc: δείγμα σα­

φέc: είναι κατά ηρGπον τοϋτο, δτι τό νά μη δέχεται μέ ι ιίοτιν τάc: παραδόcειc: τάc: όποίαc: παρελάβομεν μέ άπλό­ ι ητα άnό τούc: άγίουc: ηατέραc:, γνωρίΖ:οντεc: δτι είναι αύ­ ι αί άνώτεραι καi σοφώτεραι άπό άvθρωπίνην διερεύνησιν ιωί έπiνοιαv, καi φανερώνονται δι' εργων, άλλά δέν όπο­

Τη:ικνύοvται διά λόγων. Καί τοϋτο γνωρiΖ:ουν καί θά έπιβε­ βΟΙώσουν δλοι δσοι δέν τάc: άπεδέχθησαv μόνον, άλλά καί (κορnιiJθηοαν έκ πείραc: την ώφέλειαν άπό αυταc: και ε·

γνιίJρισαν δι' έαυτών έμπράκτωc: δη τό «μωρόν τοϋ Θεοϋ 91

ι:iναι σοφώτερον τGJν άνθρώπων» ' • 15. Αύτό εΤναι τό πρώτον ίκ:ανόν τεκμήριον περί των

ι ιι:μωραμένων σοφων. Δεύτερον δέ καί μεγαλύτεροv είναι ι ι\ νά έnιστρατεύη την δύναμιν τοϋ μεμωραμένου καί πα­ μυλογισμένου λόγου κατά των παpαδεχομένων τάc: ηαρα11ι')οcιc: μέ άφέλειαν καρδίαc: καί δτι σύμφωνα μέ έκεiνουc: ι ( 1ϊιc: παραβλέφανταc: καί έΕ:εγεiρανταc: την κτίσιν έναντίσν

ι ου κτiστου παραθεωροϋv τά λόγια τοϋ Πνεύιματοc: καί , 111

ι iΟενται δι'

αύτιίJν έναντiον των

μυσπκων ένεργειων

ι ιιιι Πνεύματοc:, αί όnοϊαι εic: τούc: Ζ:ωνταc: κατά Πνεϋμα , νι:ργοϋν κατά τρόπον ύπερβαίνοντα την λογικήν. Τρίτον ιωί σαφέστερον είναι τό νά λέγr~ δτι οί δσοφοι έκεϊνοι σο­

,1,οί εχουν σοψσθη έκ Θεοϋ δπωc: καί oi πς::οφηται, μολο­ ,:ϊηι σαφωc: ό Πλάτων, έπαινων τούc: διακεκριμένοuc: με­ , ( ι(ίι αύτίs':Jν, Θεωρεί σπουδαϊον έγκιί)μιον νάδείςη ότι κατέ­

χοv rοι άπό μανίαν. «Καi δποιοc:, λέγει, φθάσr~ είc: ποιητι-

1ω1Ίι: λόγουc: χωpίc: εμπνευσιν δαιμόνων, άτελήc: είναι καi ( ιι'ι rόc: καi ή ποiησίc: του, καί ή ποiησιc: τοϋ σωφρονοϋντοc: 9 <ιφανίΖ:εται άπό την των μωνομένων» '. Καί ό ϊδιοc: δέ, όταν ι ψr'~κειται νά φιλοσοφήση περί τηc: φύσεωc: τοϋ κόσμου IΗϊι του Τ ι μ α ί ο u, εϋχεται νά μη ε'ίπη τίποτε τό όποϊον 9 :,ι';ν Θά εΤνΟΙ άγαπητόν είc: τούc: θεούc: ·;. Ί-1 δέ φίλη είc: 7

ΓΡΙ-ΙΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

98

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΠΑΛΑΜΑ

τε και εκ Θεού; Τϊρ δέ .Σωκράι'Ξt OV'1'1]JJ δαιμό)!ωJJ, φ 01)που και μεμύηται, τάχα δέ ~αί την σοφίαJJ αρωτος ύ.π' αϊ•­

τοίι μεμαριύρηωι.

ΘεόJJ

δ'

'Όμηρος

αδειJΙ δι' αιηού

IJJY

'Αχιλλέως ανδροφόv 1 ογ μηιι't'J' πrροι,ρέ,cε,ται, n,αρέχωγ έαυιcΨ

5 rδς οργάνψ χρ17σθ1αt Ιψ δαίμοyι ΚΙαι της αVΙΟΪ!' σοφίας και

εvεπείας τ17ν αlτίω, επ' αυτ17~• &vαφέρωι·. Ίlσιόδφ δ•' ουκ απέ­ χρησεν ύφ' έιιr';ς εγεργεισθαι δαίμογο,ς' ατ,ε της ί)·εογνωαίας οι'ιt ποιηι[ί, δι6π,ερ ειJΤέα κατά ια~}τό πρ,'ις έαυ·1όι 1 επια:πι5:ιαι, ,ι,vν μέι, εκ. Ωιερ,ί1α,ς νvγ δ' εξ ΈλικϊiΊvος, δικαιό1ατα· καί:

10 γαρ ύπ' αυτωv αυτ('jΊ δοθείσης, υας 66σχο;ηι κατ' ο,{;y,ος, δά­

φ1·ης φαγων έλικωι'ίτιδος, σοφίης εμπέπληστο ;π.αντοίης. "ΑΧ­ λφ δ' αλλος θ'εωJJ ((έ11ς ε,ιrε;-:.6.;ρπισεγ α,ί,1κης». 'Έτερος δ' έαυ­ τσv μάρ1υς γίι·εται, ((Jlάντ' εδάην» λέγωJJ ((μούαq. ί)·εόφραδιη. "Αλλος δ' εnί ,,rjς έαυτοv ψυχijς, πάντα φευ χορsύσαι

10)!

15 μουσών επεύχε:Γαι χορόν, ιvς ύπό μέJJ Έ'πταπόρης τάχα της

fl ιέρου 1([ς έπι(J, μάθιοι ζώι,ας ~:1αί τους έπτά αστέρας ωvς πλάι,ι17ας καί δσ:α κατ' αυ·ωύς, ύπrί δ' Ου·ρω;'ίας της Δ ι.ός

11)1' αλλη,1·1 πασαν ασrρολογίαν, ύπό δέ των ύπολοίτιωγ καi κατ' αi}τούς εφόρων τωγ κ:άτω τα επί γης.

16. Τί δ17 φ?jς, σ:οψίαν εροiiμεγ εχει,γ Θωv 1ούς τοιαύτα 11!' ή,ιιιογ

20

περί σφων αυ•των λέγαvως &ριδήλως; Οiιχ, εως

αντω!' ώμε,Jt και τijς ()J'TOJς σοφίας θ·εραπευτ,αί, rί1tς εlς κα­

κότεχιιογ και δαί,μοσι φίλη~, ,01Ίκ ε1σ,έρχεται ψυχήJ!' καν εlσελ­

θοv·σα ψθά.σrι, μετα6αJ.,ούσης επί τό χείροy αφίπταται. ((π νεί<-

25 μα γάρ αγι.ον mαιδιείας επαvασι17σεται απο λογισ:μα)J! ασυ!'t;­ τωV?)' κατά .Σολο:μιοντ·α

96.

Π λ ά των ο

πομνημονεύματα

c:,

1, 4

τ,ογ Θεού σοφίας ευμαιρηκότα και

"Απολογία

20e

έ!Ξ.

Ι ε ν ο φ ω ν τ ο

c:,

"Α­

κ.ά.

97. Ίλιάc: 1, 1. 98. Βλ. έν προοιμίψ τηc: Θεογονίαc:. Πρβλ. Τι έτι η, Σχόλια είc: εργα καί ήμέραc: 30. 99. «Τούc: δέ καί ύπνώονταc: έηc: ένεκάρπ1σεν άλκηc:», ηαρά Συν ε­ σ i ψ Π., ο λ ε μα ί δ ο c:, Περί Ένυπνiων 3, PG 66, 1289 Α. 1. «Πάντ' έδάηc:, Μουσαϊε θεοφραδέc:», Όρφικά παρά Τ Ζ έτι η, Χιλιετηρίδεc: 12, 149. Ό Παλαμδc:, nαραθέτων άπό ρίον, ώc: συνήθωc:, μετέβαλε τήν εννοιαν τούτου.

μνήμηc:

τό

χω·

99

ωύc. δαίμοναc. φιλοσοφiα, nωc. θά ητο τοϋ Θεοϋ καi έκ Θεοϋ; Μέ τόν Σωκράτην 5έ σuνυπηr,χε δαιμόνιον, απο τό

όποϊον φυσικά έμυήθη, ϊσωc: δέ κοi άπό αύτό έμαρτυρήθη ιίκ: αpιστοe; κατά την σοφiαν"'1 • Ό δέ 'Όμηροc: δι' αύτοϋ προτρέπει τήν θεάν νά ψάλι:~ την άνδροφόνον μηνιν τοϋ 'Αχιλλέωc.97 , nροσφέρων έαυτόν vά χρησιμσποιηθη ώc. όρ­ γανον ύπό τοϋ δαίμονοc: καί άναφέρων είc. αύτήν τr1ν ηί­

τiαv τiϊc:: σοφiαc. κ:αi εύγλωττiαc: του. Είc. τόν Ήσiοδον δέ δ:':ν ητο 6ρκετόν νά έvεργητω άnό ενα δαίμονα, άφοϋ ητο πο1ητήc. τηc. Θεογονίαc:· διά τοϋτο έλκύει πρόc. έαυτόν έν­ vέα, αλλοτε άnό τήν Π 1ερίαν, δλλοτε δέ άnό τόν Έλικωνα, δ1κωότατa· δι6τι, έvψ ε~βοσκεν εic: τό όροc. χοίρουc., εφα­ yz.: δάφνην έλικωνίτιδα, ή όποία τοϋ έδό9η άπό αύτάc., καi έπλι,σθη nαντσειδοϋc: σοφiαc:98 • Εϊc: αλλον δέ αλλοc. θεόc. «μετέδωσε τήν δύναμiv του» 9 !'. "Λλλοc. δέ μαρτυρεί ό ϊδιοc. δι' έαuτόv, λέγων, «δλα τά έδι 1 δάχθην άπό τήν θεοφραδιϊ μο0σαν»1. "Αλλοc. δέ εϋχετΙΟι νά χορεύσr~ έπάνω εic. τriv ψυχήν του όλοc. φεϋ ό χορόc: τGJν ,μουσων, ώστε άπό μέν ..-ήν 'Επταπόρην τοϋ Πιέρου νά δuνηcη νά μάθr~ τάc: έπτά ιώνοc. καί τούc. έnτά πλανήταc. άστέραc. καί τά σχετικά μέ uύτούc:, άπό δέ τήν Οίιρανiαν τοϋ Διόc όλην τήν αλλην c;στρολογiαν, ί,πό δέ τάc. λωnάc., έφόρουc. των κάτω καi κατά τήν αnοφιν αύτων, τ1::1 έηίγειαΌ 16. Ti iσχυρίιεοα1 λοιπόν; Θά εϊπωμεv ότι εχουν σο­

(;,ίαν Θεοϋ αύτοi oi όποιοι λέγουν φανερά δι' έαυτούc. τοι­ αΟτα. "Οχι, έφ' όσον ε'ίμε9α εic. τά λογικά μαc: καi θερα­ πεuταί τηc: όντωc. σοφ:αc:, ή όποία δέν είσέρχεται εic. ψυ­

χ11ν κακότεχvον καi φ:λην τ6JV δαιμόνων· καi αν κατοpθώ· σπ νά είσtλθ1.1, όταν αϊπή χεφοτερεύσr1, ά·πέρχετ•αι. «Διότι τό αγιον πνεϋμα ηϊc: nωδείαc: άπομακρύνεται άπό άσυνέ­ τουc. λογισμούc.»3,

κατά Σολομωντα ό όποίοc. εύ,μοίρησε

2. Βλ. τάc: σχετικάc: διηγήσειc: παρά Τ ιέ τ Ζ η, Σχόλια είc: εργα καί

ήμέραc: 23 έ!Ξ. 3. Σοφ. Σολ.

1. 5.

..

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

100 :rιε,ρ,i

ΤΟΥ

αυτ·ijς συγγρωψάμεJJ())'.

1' ί

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

δέ ασω~ετώτερογ 10.Ι)! μι:γα

ψρο~•ούιπτω~ι l:.,ί τq'Ί δαί_ιιοοι τελείσθ·αι και nροσμαρτυρούι•.τωι•

Ε:ΧFίνοις

11]1'

φιλοσοφiας

χαρη:γία,γ της σιpε'ιέρας σσφίlας; (J{Ύ γcψ Τϊερί ήμείς

ά:πλώς λέγομεν αηα λέγογεν γυι 1 ,

5 περί τfjς Ηvν τσ:ούιωι, φιλοσοφίας.

El

ϊίλλά

γαρ κ:αι ;~,ατά Π αuJ.or

ού δύι•αταί τις «ποτ17ρων Κυρίου πί,νεο1 κ,αι πο117ριω, δαι:μο­ νίωγη, πώς α:v δυνηθ1 είη '1/.ς Θεοv σοφ[αγ έχειν Υ.UΙ, ·ύ:πο δαι­ μό,γωι· f:μ:πJ•είσ1?ω;

Ουκ l::στι. τοvτο,

Παvλος εσΝ1)' ο& φησιι• ώς (Ιεν

111

ουκ εοτι1'.

El

γiιρ

καi

σοφίq, ϊΟV Θεοv συ;/, εγ1·ω

1ο δ κ6σψος ί())J ΘεόJJ))' OVI 11ίι, εv ωίς &σδφοις εκείνοις l:γγεγε­ γη,ιtϊ'J'η;· σοφ,οLς <(flεoV σοφία1 1 )) Εχάλεσs,ι, l1:1.rι.: 1 ε, τ1}1 1 δ' i?χet.­ τ,αυευλη_uένη,v iπτο

μεvον καί

κ1ίστου

'!OV

ϊΙγγελο·y οδοα1,, (ΞJεοV,

τοις κ1Ισμιασιγ,

fjν ό

γνο·ύς

ΘείΊ,r l·nέγνΌ} 7,(}γ δι.' αV·τ1}ς dγγελλ,~)­

γ~tι7Ίσιι· ιχει

HVJ!

οι,yω,ι• αληfJfj καί Θεού σοφίαι·

15 ΙΙρ6;ι,ογ ειερο~·, Θεού σοφiας επιγνcόμαηι γει,όμεγος. ((Έχc·ίjι γάρ,ι, φησιγ ό μέγας Δωvι.ίσιος, «διά -zijς γ~·ώσεως τώι, 011ταψ πριJς τοι'' α'ίτιω, τώv δ~,ιωv &νάγεσθαι τούς γε αληι?·είς φιλοσόφους>,.

17. Ε~ γουγ ό αληθ17ς φιλόοοφος αΓάγειιω 20

NOJ! 1 ό μι)

7/IJ()C: τοι· αί-

α.ναγόμεν 1 ος ΟVΚ αλη{}17ς, ανδ' ι'χων σοφ[αι,, αλλ''

olov σοφίας άληθιι•ιjς απατηJ.ογ είδωλον και στέρησιv σοφία:;. αλλ' ov οοφίαν. TrJJ' γουy τfις σοφίας cηέρησιΥ, πώς Q.}' ειη ((Θεού, οοφίαιJJJ :προσεπείι•; "Αλί.ως τε και δ δ,αιμόι•ως ι,;;i]ς,

11

vovς, καλ61', η δ' έαυτψ κακ(JJς χρijται, :ποιιηρόγ καίωι μ,~-

25 1ρα κόσ.ιιοv, διεξ6δο1vς τ·ε και συι,6δοvς και δισριομο·ιΊς τcΤπ Κ11'01ψέι•cω• ΚΙρεt1'1'0J' οι.ι).εγ iί καθ'' 17μας, ,UΙ] θωφιλαις δέ ηj

γη(tσει χρώμενος, ι·οvς ι':στιν 1J:ι,οvς και εσκοτισμέvος. Τό;, 'ίσω· ίiρα τρόπον καί ή κα'θ' 'Έλληνας σοφfα διά της ει• τοϊς

1, 1

101

τηc: θεiαc: σοφίαc: καJ εγραψε περί αύτηc:. Τί δέ είναι άφρο­ νέστερον άnό τούc: καυχωμένοuc: δτι ένεργοϋνται άπό δαί­ μοναc: καί άποδiδουν εic: οιjτούc: τήν χορηγίαν τfjc: σοφίαc: των;

Π άντωc: ήμεic: δέν λέγομεν γενικωc: περί τηc: φιλο­

οοφίαc:: δσα λέγομεν τώρα, άλλά περί τηc: φιλοσοφiαc: των

τοιούτων.

'Εάν πράγματι

κατά τόν

Παϋλον δέν δύναται

κανείc: «νά πiν!) τό ποτήριον τοϋ Κυρίου καi τό ποτήριον

των δαιμόνων»•, πωc: θά ήδύνατο νά εχ!1 Θεοϋ σοφίαν καί νά έμπνέεται

ύπό δαιμόνων;

τοϋτο. Διότι

μολονότι

ό

Δέν είvαι καθόλου δυνατόν

Παϋλοc:

λέγει ένίοτε ότι

«κατά

τήν σοφίαν τοΟ Θεσϋ δέν έγvιίφισεν ό κόσμος τόν Θεόν»", δέν έκάλcσε «Θεοϋ σοφίαν έκείνην τήν έντεθειιμέvην είc: τούc: άσόφουc:: έκcίvουc:

σοφούc:,

δπαγε,

άλλά

τήv έμφυ·

τευμένην ύnό τοϋ κτίστοu είc:: τά κτίσματα, διά τηc: όποίαc: ό γνωρi?.ων δτι αύτή είναι άγγελιοφόροc: τοϋ Θεοϋ έπιγι­ νώσκει

τόν

Θεόν τόν άγγελλόμενον δι'

αύτηc:

καί

έχει

cιληθη γνωσιν των όντων καί ιωτ' δλλον τρόπον οοφίαν Θεοϋ,

άφοϋ εγινεν έπιγνώστηc:: τηc: σοφίαc: Θεοϋ.

λέγει ό

μέγαc: Διονύσιοc:,

«Διότι,

οί άληθινοi φιλόσοφοι διά τηc:

γνιίJσεωc: των όντων πρέπει νά άνάγωνται είc: τόν α'ίτιον των δvτων»ιι.

17. 'Εάν λοιπόν ό άληθινόc: φιλόσοφοι::: άνάγεται nρόc: τόν α'ίτιον, ό ,μή άναγόμενοc:: πρόc: σύτόν δέν είναι άληθι­ vόc:: οϋτε

εχει σοφiαν,

ί.iληθινηc:: σοφίαc: καί

άλλά

κάποιον

άπατηλόν

οτέρησιν οοφίαc:,

άλλ'

ε'ί.δωλον

όχι οοφίαν.

Τή'ι στέρησιν τηc: σοφiαc: λοιπόν, πωc: θό ήτο δυνατόν νό καλέσωμεν

«σοφίαν

Θεοϋ»;

"Αλλωστε

καί

ό δαιμόνιοι:::

vouc:, καθ' δ νοϋc:, είναι καλόν, καθ' δ δέ χρησιμοποιεί έαυ­ τόν κακωc:,

είναι

nονηpόv • 1

ι<:αi

δμωc: γνωρίΖει καλύτερα

cJnό ήμδc: τά μέτρα τοu κόσμου, δπωc: έπίσηc: τόc: περιό· Κορ. 10, 21. Α' Κορ. 1, 21. Έnιστολή 7, PG 3, 1080 Β. Βλ. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο όνομάτων 4, 23, PG 3, 725 ΑΒ.

4. 5. 6. 7.

δουc: καί τάc: σu?.uyiac: καί τάc: διαστολάc: των κινουμένων,

Α'

έπcιδή n

α γ ί τ ο υ,

Περί

θείων

δέ δέv χρησιμοποιεί θεοφιλωc: τήν γνώσιν,

είναι

\'OUC: ανοητοc: καi ,έσκοτισμένοc:. Μέ παρόμοιον δρα τρό­ πον nρέηει νά ϊδωμεν καi τήν έλληνικήν σοφίαν, ή όπ<.>ίQ

,,::,iiiililll

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

102

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Θεοϋ είc: τά

103

1, 1

κrίσ.μασι Θεου σοφίας, καιΨ ηγ r17γ fηέρ,οv φθ·οράγ γένεσr.1'

δ1c1 τηc: σοφίας

ε:ΙJοίησει, έτέροv, πειρωμέ; 1 η δείξαι τόι, Θεόν ου· τr'Ζι,ι, ολω)'

τήν φθοράν τοΟ ένόc: έκαμε γένεσιν τοϋ άλλου, προσπαθεί

κτίσματα, κατά τήν

όποίαν

!{{ριοι,, αvδε •κτ[σ,την του nαJJτός, τφ μη συνοραν μηδεγ t;t

νά δείf:r~ τόν Θεόν δχι Κίιριον τGJV δλων οϋτε κτίστην τοϋ

μηδαμfί μηδαiμr'Ζις γι,y,όμε,•ο,γ και ο,v,τω τό του ΟJJ'Ιως Θεου α.7ιω-

παντόc:. Αύη1 λοιπόν μέ τό νά μή διαβλέπn δτι γίνεται τί­

5 υfJ./(,{;ι·η οέ<('3,ας και τοις θείοις .ουχ όαίως, ~ατ' αυτό~, τον μέ­

ποτε άπό τό μηδέν, άποβαλοϋσα οϋτω τό σέβαc: πρόc: τόν

γω1 Δ ιοvύσισν επί τά, θεία χρησαμένη i-eαl παρά τοvω μωρ·ί

δντωc: Θεόν καί, κατά τόν μέγαν Διονύσιον, μή χρησιμο­

και αωφος γεγανυία, πδ'ις άι, ε'ίη Θεου σοφία. Δ ιό και ο

ποιήσασα

έγινε μωρά καi

Π αvί.ο:; διτrόν ~ί,ιιϊv ενταυιJ'Οί .δεικνύς τό της σοφίας εΊδο;,

τοΟτοκ

(([-;;; σοφίψ), φηο1ί, ι<Θεσv, διά 117ς ο:οφίας 01)Κ εγνω ό κόσμος 10 Τ(})Ι' Θεδι·,>. Όρ(Jς 07t την μεν σοφtωr εί.πε ίΟV Θεοv, Ίt))' δ!; 1ριλ·ι)γ σοr f.αJ' κ 1 αί αiτ ίαι, ωυ μ,7

γ,11ω1 1 ·riι

όσίωc: τά 8εί1 α

ai

έπί των θείων

δσοφοc:,

καί παρά ταϋτα

nωc: θά ητο σοφiα

Θεοϋ";

Διά

ό Παϋλοc:, δεικνύων είc: ήμδc: έδω διπλοϋν τό

είδοc: τηc: σοφiαc:, λέγει, «κατά τήν σοφiαν τοϋ Θεοϋ, δέν έγνώρισεν

·ΊΟ·J' Θεό;,; Α ϋ,η δέ

ό

κόσμοc:

τόν

Θεόν» • 9

Βλέπεις δτι

τήν

μέν

ε·στι" ή τοίς 'Έλληου• εξευρη,ιιέJJ'η, :παρrί. τι)ν ωv Θε.οv έτέρι~,

μίαν είπε σοφίαν τοϋ Θεοϋ, τήν δέ άλλην άnλην σοφίαν

τrρ διπλασιυ.σμφ ωv της ((σcφίαςη ογ(;ψωος φω•ερω{}ειοα.

1<01

Ti

γ(ίρ καί nροϊάιν φησιν ούτος ό θε6σοφος; ,(ι'l-J,μείς δε λαλυv·μει· 15 ΘεσΓΊ σσφία·; 1)>" Uρ-:, c,ι)Jr

τric: «σοφίαc:».

,)' 1)

ιϊ

αρχ6ι'Των του αlω,1•1ος τούτου 7(())'

σοφ[α ΞJ" 17μrγ εστιιr {;γ Χ.ρισΤΓρ 'Ιη­

cφχσvταc:

,

-

111 Jf

"

Κορ.

2, 7.

11.

αύτόν

καί

αύτόc:

11

αύτόc:

"Αρα λοιπόν μέ

έκείνουc:;

άποκλείων τοϋτο

τοΟ

11

καί

λέγει,

«τήν όηοίαν καvείc: άπό τούc:

αίωνοc: τούτου

έγνώρ1cεν» •

12

· 1ησοϋ,

Αύτή

δέ

ή

«ό όποϊοc: εγινε

έρευνώμενα άπό έκείνσυc: κτίσματα·

αύ-rοi έΕ:ετάΖοντεc: τούc: λόγουc: των κτισμάτων διά εφθασαν μέν

είc:

κάποιαν

εννοiαν

Θεοϋ,

καi ή 1 κτiσ1c: παρέχει δχι όλiγαc: άφορμάc: 4, 1

άφοϋ ·ή

oi

βίου φύσιc:

δέ δαίμαvεc:

δαιμονίωc: δέν έμποδίΖ:οuv· διότι πωc: Θά έθεωρσΟντο Θεοί,

i'J.v Α'

τοΟτο

κείνσuc:, άλλ' είc: τά

-e -εννοιας ,' '"'εου

μη,δ αμω·ς

αιοθ·ητc7'ιν φύσιν εξητακότες, αλλ' ου•χι IJ)V αξ[α1r Και τfj μωω-

10.

διά

μέ

13

18. Ουκ.ο.f;ι, ηλθο11 μεν &ις ενι 1 οι·αν εχεί~•,οι Θεου 11Ίν ί(t))"

9.

συμφωνσϋν

δι' ήμδc: σοφία τοϋ Θεοϋ» • Έ1<:είvη δμωc: δέν ητο είc: έ­

ιlν17ρωπί1:ην εlσελθούσης διάνοιαν;

8. 'Επιστολή 7, PG 3, 1080 Β.

δέ λtγει ό θεόοοφοc: ouτoc: είc: τι1ν συνέ­

Ωοφία είναι μέσα μαc: έν Χριστφ

δε δ,σ.ιμόγωy δαιμον[ως ω}κ απειρ-

'"θ'' !Ο ;,οιιτωι,·· πως γαρ· α~, εοι ενc-μωυησαJι'

Ti

τιον καταpγουμένων»

.1:ι,νοι.u.ι, Θεου, 117ς με" φύσεως κcαί ,11ς κπίο,εως αφορμας χnY(VJ'

ή

τοΟ αίωνσc: τούτου, οϋτε των άρχόντων τοϋ αίωvοc: τούτου

71,γι';ς J.όγαυ; εζητηκότες δια υίου, ·ηλθο1, μέγ πως εlς

25 cηγούσης ου· μικράς,

είναι

«λαλοϋμεν σοφίαν ΘεοΟ εic: τούc: τελείουc:, σοφiαν δέ οχι

11σις οι•:-: ηι•, αλλ' E:J! τοίς ύn' §:χ,ε{ιιων ερ,ευνωμέιιοις κτίσμα­

COJ'

έκε1vοι

Καθόλου·

σcv, «ος 1}γε1117θ·η 17,ιι.'iν σοφfα α:πό Θεου1). Έκείν·η δ' εν εκεiσι,11,

Αύτή δέ

19

κατφηcυμέ1rων1) καί ,,f)ν ο·v·δεί.ς τι:vν αρχόντω11 τ,ου αlω1 1 ος τn1!20 τι:·υ εγJJω%'Θ1')). Avrη

Θεοϋ;

'Έλληναc:, διαφορετική άπό τήν τοϋ

;cειαν; «'Ημείc: δέ λαλοϋμεv σσφίαν Θεοϋ» •

φησiι•, <ιΘc:ου λαλουμεν εJ" τοίς τελείοι:;, σοιφίαν δε ο{, 1οί.1

u7,v

τούc:

Θεοϋ, παρουσιαΖ:ομένη μέ τόν διπλασιασμόν τοϋ όνόματοc:

lj Ξκείνηι. xiα1Ct τοUϊ,ογ 1} ο{iιος κ.ατ-:, α1)­

τ,cύς; Οiηιυ,ο·υι·· διό καί αiηός ωυτ' απαγορεύων, ι<σοφία)''), α1ί(V)'Ος ωύτου, ου·δε

αίτίαν τηc: μή γνιίJσεωc: τοΟ

εύρεθεϊσα άπό

Α' Kop. 1, 21. Α' Κορ. 2, 6. Α' Κορ. 1, 30.

δέν είσήρχετο καθόλου ή ενvσια τοϋ Θεοϋ ε·ίc: τήν άv­

Θρωπίνην διάνσ1αν;

18. Έπομένωc: i']λθον μέν έκεϊvοι είc: εvνοιαν Θεοϋ,

13. 12. Α' Kop. 2, 8. 14. Βλ. Πλουτάρχου, Περ1 άρεσκόvτων 1, 6, «έλcΊβομεν δ · έκ τού·

άφοϋ ·έf:ήτασαν τήν φύσιν των οίσθητων, άλλ' δχι εννοιον

T9U εννοιαν τοί;ί Θεοί;ί».

i 1

~

ί

...J

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

104

ρίq φύσει πρ,οοήκοοσαν· ιιέοκοτίοι?η γάρ ή ααvι·ετος αi)υi'.ιι• ,ω:ρδία» ύπό τι'ί'Jι, κωωμηχάι•ως μυυΔντω}• πο,·ηρων δαιμό~,απ·

:crϊi'ις γάρ αι• οδrοι θεοί !:ι 1ομίσθ17σαν, πώς δ' ι'iν έπιστεύθψ•αι· :τολυΠείrοι διδ'άσκ:οιη•ες, άξΔας Θεού ειιψο/ας έπιφαιι•ομέι 1 ης 71} 5 διαναί(t, ," Δ ιr;. τοντ,ο οί της αJtοήτον καί μωράς σοφίας έκείιrης

και αnαιδεύ ·ου παιδείας εnειλημμέ1 1οι καί Θεον και φύσεως κ,αrεψεΔσω•το,

1171

1

μέι 1 εlς

δεσπο,τ•είω 1 ά,μαγαγόι 1 Γες,

τόι• δέ τής

δεσ;ιοτεία::;, τό γε εlς αυτούς 17κω', κατει•εϊ·κ6ντες, δαίμοοί τε τn Πεϊοι, !':.::ιιφη,μίσαντsς ονομα και τ·ι\ιι' των οι,τωι 1 γι 1 ώσιν εύ10 cείιι, ο τιρcΊΙργοv καί δια οnουδ,7ς; ην αύτοίς, τοσοι!ΙΟ'υ δεψ;α;·­

τες, ruς εμψυχα μει· εlπε'ίιι τα αψυχα, προς δε και κρείΓω•ης

r) nj::; και1' 11,ιιας μετειληχέηι.ι ψυχ17ς, ,).ογικά δέ τcί llλογα, τη::; ί'C!Q αιrι?ρωnί1fης δεκτtΚΓl ψυχης, κρ,είτωvς δ' r} καθ' 17μα::; ωiις δα{ιιοι•ας καί κτίστας, (JJ της Jrιεοείας ήμc,ι'Ι', συναtδια δέ 15 τϊf) F)εϊ[J καl lίκτι,ryrά τ,ε καl U.να:ρχα, 1CL'

al,

τ1}γ 1~λη1' μό1•υν και 11/JJ

κόσιιου πω'Τός, (Uς αυ'ΤΟι λέγουσι, ψυχήν, και 1(l ί(c)),'

}'(){-

c(;ι1 ,UΙ} ϊ1•η/ψένα :cτriχος σc6μ,ατος, αλJ,,ά και αύτ(Ίς τrtς 1ί,rιc:1έρc.ς ψv'Χά,ς. Τί

OVJ'; Θεοv σ,οφ{αν εχειγ ωύς ταυτα 1(l1):!?

φιλοσοq ήσαησς {ροvμεν; 'Ή σοφίαJι c5λως δ.,,θρω::ιί>η'J' γοίΊι•:

20 Jlιί ::,σ ϊ' 015τω μαΨείη τις r(ilι' καθ' 17,ιιιlς, κ,:Μ1·δρον γϊιρ δyrz­ θό,, καρποιΊς ;-ιOJ')JlρGvς

γο1'.

{)'/_!

:πωει)), ΚαΤ(l τογ Ί•ΟΙ' Κυρίου ,.ύ­

'E;.•ciJ γαρ ii.,: εμαυτοv λογιζ6με~·ος, ού•δ' ανι?ρω::ιίι•ηι, δ,­

καf.cο~ εΙ,,αι :τρασει,ρ1]αθαι γομίζο.>

.11~J'J-!

σοφίυ.:},, εκεfνη1',. ε;τί.

το~υVrι01, ,ούσ:cο~ έ,αv:Π (1;·1 ακ·όλαυθ'ον ώς τ,cl ,αV1 τϊι. λέγ-ει~" 'εμηπ:25 χά τε Υ.U.ί rJ:ψι:χα, }.ογοs~ά Τ'Ξ χαί αλογα Κ,αι τα _ιιηδε :ιρι'ις

α'ίσθJjΟΟ' δπω(}ΟUΙ' ;τεφ~1κfιzα, μηδ' Ο[!')'αΙ'ΟJ' ο}.ως εσχηκό:r; ταιαύ ,ης δυJ·άμεως, χωυητικϊi λέγειν HiJV ήμετέρωι, ·ψι-χ(7'ιι·.

El δέ ό Π αvλος αι 1'θρωπίι117ι• σοφίω, εστιγ ov λέγει ταύ:ιί ι, (ωο γυ.ρ κήρυγμά ,UGV)), ψησίι,, ((0VΚ CJ' πειiJοις αΨθρωπίης 30 σο,rlας λόγοις>J, και πάλιιν (ιλαλοvμεJ' σi}κ εν διδακωίς αγ1}ρω15. 16.

Ρωμ. 1, Ματθ.

17. 18.

Α' Κορ. Α' Κορ.

21. 7, 18. 2, 4. 2, 13.

105

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΙ'JΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΠΑΛΑΜΑ

ι,Ε.iαν καί cφμόΖ:ουσαν εic: η']ν μακαρίαν φύσιν' «διότι έ­ cκοτίσθη ή άσ(;νετοc: καρδiα αύτων»'• άπό τούc: πονηρούc: δα:μαvαc: oi 6πο101 μuoOv cic: τι']ν κακοήθειαν. Πράγατι πωc: θά έθεωροϋντο ουτοι θεοί, καί πωc: θά έπιστεύοντο δι­ δάσκοντεc: πολuθεϊαv, αν εic: την δ1άνο1αν nαροuσ1άΖ:ετο όiΞiα εv\·οια Θεοϋ; Διά τοϋτο oi έπιδιδόμενοι εic: τήν άνόη­ τον καi μωρc.ιν έκεiνην σοφίαν καi άnαiδεuτον παιδείαν ψεuδολογοϋν κατά τοϋ ΘεοΟ καi τηc: φύσεωc:, άφοϋ τήν μ:'::ν φύc;v άvι)ψωσαν εic: έ(ουσiαν, τόν δέ Θεόν κατά η']ν δύναμiν των κατεβίβασαν άπό τιΊν έ!Ξουσίαν, άπέδωσαν τό θεϊοv όνομα εic: τούc: δαίμοvαc: καi τόσον ήστόχησαν νά c:ϋρouv την γνωσ1ν των δντων, npαγμα τό όποϊον άπετέλει

ίι.1 1

σιωπόν ιωi μέλημά των, ι'ίJστε νά ciπouv εμψυχα τά δψυχα, προσέτι δέ δτ1 μετέχουν ψuχfμ:: άνωτέpαc: τηc: ίδικηc: μαc:, λογικά τά άλογα ώc: δεικτικά τηc: άνθρωπivηc: ψυχηc:, άνω­

τέρουc: Δπ1':; ήμδc: τούc: δαίμοναc: καί, όηοία άσέβεια, κτί­ σταc: 11μων, συναϊδω δέ μέ τόν Θεόν καi δκτιστα καί δναρ­ χα, οχι μόνον η'iν υλην καί η1ν ψυχήν τοϋ ,παντό<:, δπωc: λ~-.';γουν αύτοί, καi τά cκ τιον voεpG;v μή tχοντα πάχοc: σώ­ ματοc:, άλλα ·καί τrκ: ίδικάc: μαc: ψυχάc:. Τί λοιπόν; θά εϊπω­ μεν δτι έχουν σοφίαν θεοϋ οί φ1λοσο9ήσαντεc: ταiJτα κατά τοιοϋτον τρόπον; η εστω γ~νικωc: άνθρωnίvην σοφiαν; ·· Ac: μt'i φc1ν11 κανεic: iδικόc: μοc: τόσον μσνιακόc:. «Διότι δένδρον άγαθόν δέν πσ.ράγε1 πσvηρούc: καρnούc:» '. κατά τον λόγον τσϋ Κυρίου. Έγι.iJ μάλ1στα, σκεπτόμενοc: καθ' 11

έαuτόν, vομiί:ω δη ή σcφ•α !';κείνη δέν εΤναι όρθόν νά όνο­

μασθfi οϋτε άνθρωπiνη, έφ' όσον είνω τόσον άσυνεπήc: nρόc: έουτr1ν, ι::)στε νά κρίνn ταuτ6σημα έμψυχα καί αψu­ χα, λογικά καi δλογα, τά μή εχοντα nαραχθη όnι..ι>cδήποτε πρόc: α'iσθησιν καi μη διαθέτοντα έvτελωc: δργα'-'ΟV τοιαύ­ τηc: δυνάμεωc:. Έάν δέ ό Παϋλοc: καλη ταύτην ένιοχοϋ άν­ θρωπiνην σοφίαν («δ1ότι τό κήρυγμά μου, λέγει, δtν είναι 11 μέ πε1στι1ωύc: λόγουc: άνθρωπίνηc: σοφiαc:» καί πάλιν,

«λαλοϋμεν οχι μέ λόγουc: πλήρειc: άνθρωπίνηc: σοφiαc: ),

18

....

,.,,.,,"

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

106

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΠΑΛΑΜΑ

107

19

,-zξιοί καλείJ! κ,αί η)ν σοφία~' αυτω1, παιραπ,λησίως τιvι, προορη­

c1λλό κci c1παιτεϊ νά καλωιμεν σοφούc: κατά σάρκα , σοφούc: 21 μωραν8ένταe; 2 ", σuΖ:ητητάc: του αiιϋvοc: τούτου τούc: κατέ· χονταc: ταύτην, καί τιiv σοφίαν αύτωv nαρομοiωc: πρόc: τάc:

,ιι·άτ(ι)!',· σοrpίαν γ(';,,ρ και τ,αύτηγ μεμωραμέvφ•, σοφίαγ καΤαΙJ··

όνομασίαc:, σοφίαν ιωί αύτήν μεμωραμέvην 2,

nί)t}ί ς σοφίας λόγ,οtς)) ),, ιιλλά και σοφούς κατά σάρκα, μωρω­ ι1·έντας, συζητητάς τον σ:./CJJ'Oς τούτο·υ τούς κεκιη,ιιέγους ταύτι 1 Ι'

2

γουμένηv23 καi κενήν άπάτην",

5 )'QU/Ιένην και Κε11ηγ απά:ιην, σοψ[αν ταυ αtOJJ'O, 1Ού101' καi

καi των άρχόvτων τοϋ αίωνοc: τούτου των καταργουμέ­

TOJ)J αρχόΨΗι))' TOV' αlω?Jος ιού,ιοv των καταργουμένωJ'. 'Εγώ δέ και του λέγΟJ'ilΟς ακ 1 01Jω παιρός ιωυαί

19.

σοφίαν καταρ­ σοφίrαv τοΟ αίωνοc: τούτου

νων2".

()(i)-

ο ταν μη ΤΙ)1' 'f.ξω{J,εν προσενέγκηται ί(!Οψl))', καί ο•υαt,'

19. Έγώ δέ 6κούω καί τον πατέρα ό όnοϊοc: λέγει·

ψυχιί, δω1, μι7 της ανοΛJ,ε;.a ι-:π!Μξηται χάριvη. Εlκόιως. Τό

«ούαί είc. τό σώμα, δταν δέν λαμβάνει τf-1ν άnό c!Ξω τρο­

10 μέγ γrίu εlς τά αψυχα μεταχωρησαιr οlχήσετ,αι, ή δέ 10V Κ'l­

φήv, καi ούα1 εic; τήν ψυχήν δταν δέν ό.ποδέχεται την άπό ανω χάριν»~". Εύλόγωc:. Διότι τό μέν σϋJμα θά άφονισθη

,ιιcπ ι.,

t?ψωνως Π(J.(!ΓJ.Τρωτείσα Ταίς δαtμΟ)'t'Καίς J/?ίμαοt

rιω,απαy}~1ίοεωι.

El

δέ

τις

τφ

XClt

ζωαις X(lt ([ψΙ­

φυσικ171,

ε'ίJ:αι

μεταβαινσν είc: τά δψuχα, ή δέ ψυχή πcφεκτραnιεΊσα του

τ17,•

καθήκοvτοc: θά συvαπαχθη μέ τάc: δαιμονικάc: Ζ:ωάc: ,ωi τά δαιμονικά φρονήματα. 'Εάν δέ έχ του δτι ή φιλοσοφiα ε'iναι φυσική λέγει δτι αϋτη έδόθη έ'Κ Θεοϋ 21 , σωστά λέγει καi δέν διαφωνεϊ μέ ήμδι::: καί δέν έf:αιρεϊ τηc: κατηγορiαc: αύ­ το~.1c: oi όποjοι την έχpησιμοnοiησαν κακϊί1c. καi τέλοc: την ,ωτέσπασαν είc: τό παρά φύσιν· αύ!Ξάνει μάλιστα περισσό­ τερον την ποινήν τούτων, δ1ότ1 δέν έχρησιμοnοiησαν τά έκ Θεοϋ θεοφ1λGκ. "Αλλωστε καi ό δα1μόv1οc: voOc:, άφοϋ tχει δημιουργηθη έκ Θεοϋ, εχει φυσικωι::: την φρόνησιν τοϋ Θεοίί, άλλά δέν Θά ε'ίnωμεν έκ Θεοϋ τr')ν ένέργε1άv του, αν καί έκ Θεοϋ εχει την δυνατότητα έvεργείαc:· διό καi δηωίωc: αϋτη Θά έχαρακτηρίΖ:ετο παραφροσύνη μαλ­ λον παρά φρόνησ1ι:::. Οϋτω λοιηόν καi ό νοϋc: των ε­

φιλοσοιιfαv εκ Θεαv δεδ6σθαι λέΎει ωύτηι•, αληθίJ μέι, λέ 1 ·ει r.r,iί iι,ιιίJ! οi'•κ ιιντtλέγsι και ωύς κακώς ,α:ύτz1 χρησαμέ~ιοι,ς

15 και ΠΙJΟς τό παρϊ: ([Vι:Yl), τέλος κατασπάοα,η,ας ουκ εξαιρεί'(!: της α[τίας· ιστω δέ Και ΙΙ]1' καταδ_ίκην τούτων επί μαλλο11 αι;­

/ΞοJJ!, δτι 1οiς εκ Θεοv ·θεαφιλως ου~ εχρήσανιο. "Αλλwς τε κα) δ δαιμόνιος νους ι~κ Θεοv 1ιεΠ()'tημέΨος φvσικcvς εχε, ,ι'; φρ,ογείι·, αλλά 11ίιt αυταv ενέργειαJJ ουκ ?ψουμεν εκ Θsov, ι:i

20 .:.:,αt τδ δύ1 1 ααθ'CJ.:ι ΔJ:~ε[!γεl,γ έχει. i}J:ι Θε:οiJ,• δι.Ο καt τιαρα<μροού~·) ,ιιrlλ}.cγ

fj

φρ6ι,ηοις πuτη δικαίως llν προσρ~τθsίη. Οi!τω ωfι,μ·

κυί Λ τι,ιγ ε!:,ω φιλοσόψωv 1,οvς δ6μα :θεϊ,ω,, (ιιφυ10γ εχω;' ί'J}'11 ε'μ.~·-~.']CJJα OO(p[αir, .παριαΓραπεlς δε ταίς 1-JnοΌο}..αΖς TO'V ΠΟ1'1)1}0:J slς

μωράJ! και πονηψΊ.ν και

αι•ουJJ, ο'ις προϊσταμέJ'φ,

25 τοιο1'ιτωι 0 δ,ογμά,1ων, μετε:τοίησε σοφίαJ!. Εί δέ τι.ς αvΠις φαfη μηδε

T1]V

κωcr;J', εφίει"Ιαt γαρ

19. 21. 23. 25.

Α' Α' Βλ. Α.

ίΞω φιλοσόφων είναι θεϊον διοροv, ι~χων εμφuτον την εμ­

1ω,1r δαι.,ιιό,,ωv εφεσιι, και' γ'JJ(VUt'JJ εiι•αι ΠαJ'7ά.ι,.tz,JΙ, 1(JV

φρονα σοφfαν, παρε,κτραnεic: δέ δια των διαβολων τοϋ πο­

ειγ,αι κ-αl ζην και ')!Οεί1', πρiiιτον ,ιιέJJ

Κορ. 1, 26. Κορ. 1, 20. Α. Κ ο ρ. 1, 28. Κ ο ρ. 2, 6.

20. 22. 24.

Ρ ω μ. 1, Αύτόθι. Κολ. 2,

vηροϋ, μετεσχηματiσΘη είc: μωράν 'Καi πονηράν καi δνοιιν

σοφiαν, ώc: προϊσταμένην τοωύτων δογμάτων. Έc1ν δέ θά

22.

ελεγε κανεic: δτι οϋπ των δαιμόνων ή εφεσιc: καί γνGJσιc:

δέν είναι κάτι έντελωc: κακόν, δ1ότι ουτοι nοθοϋv νά ύπάρ­

8.

χουν καi vά Ζοϋν καi νά σκέπτωνται, πρϊi)τον μέv δικαίωc:

Παράθεσις μή έ!Ξιχνιασθεϊσα. Οϋτως ελεγον oi περί τόν Βαρλαάμ, βλ. έρώτησ1ν άνωτέρω. 'Ότι ή φιλοσοφία είναι θεϊον δωρον χάριν nροnαιδεiας των ανθρώπων,

26. 27.

i:Ίλλ.1

άποβαίνουοα

χρήσιμος

καί

δλλη

έπιβλαβής,

βλ.

·Α λ ε !Ξ αν δ ρέω ς, 1 Στρωματείς 1, 2. 1, 7,

Κ λ ή μ εν το ς

Β1βλ. Έλλ.

Πατέρων 7,

241, 30 έ!Ξ. 7, 249, 8 έΕ.

_,,,.,

,,,..

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

108

ι:χι-:ιι·() δι;~αίως nαρ

δυr,χεραf}•ε()'

πrΣι:

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

ημών α:lιθις αντακούσει,α.ι μη δι·καίω:;

δαιμοJJιώδη μετά

γι'-,ιιιc,υσαΥ και

5

ΤΟΥ

10,υ

αδ 1 ελφοθέου,

ώς

εριδ,J-;

σχεδόιt φαfΊλοι, δόγμα πε.ριέχουοαι 1 ,

riι;·

1, 1

109

Θά άντακούση πάλιν άπό ήμαc: έκεινο, δτι δέν στενοχωρεί­

ται δικ,αιολογημένωc:, δταν ήμεϊc: άnοκαλοϋμεν δικαiωι:: τήν 28

έλληνικήν σοφiαν μετά τοϋ άδελφσθέου δαιμονιώδη , γεμάτην

οr"iείου

δόγματοc:, έφ' δσον μάλιστα είναι εκπτωτοc: ιωi τσϋ σκοnοϋ

τέλους ,~κπτωτοι•, της v·εαγ-ι·ωσίας δηλαδ17· μεθ•έ,Ξ:;1

εριδα

καi

περιεκτικήν

ηαντόc:

ώc;

ε)' ιοίς 'Έλληαι σοφίω· !),llCOJ! &ποΥ.αλούντω)!, α1ε δ~'ι και TOU

σχεδόν φαύλου

rou αγαθο-ί; κατ' Ξσχαωι, κ,αί &μυδρόι, αllήχη­

τηc:, τηc: θεογνωσίαc: δηλαδή' διότι κ:::ιί οϋτω θά γίνrι μέ­

μι.,. "'Επει.τα και τοvτο διαι•αείαθαι τοϊίτοι, rί.ξιοίiμε~,, cδς οi'1δέ,·

τοχοc: τοϋ άγαθοϋ κατά τελευταιοv κοί cψuδpόν άnήχημα.

;,ιί!.! καί οvιω κω:δι:,

η

i!on, κu.κόγ εστι, &,λλ' Τι της και,αλλή}.ου τε ;ωί :τροσηχού·σης i;ψερ;·'Ξίας κο:.i 10V τijς i';γFgγεiας τέλους (J.:10-

20. Τί ωΙ,ι,rιΨ εργω· τε καί τ.fλ,ος 1((})! ζητού11τω1· τiιι· ι1ι· τοίς κ.τίπμασι Θεού σοφίαγ; Ο1'!χ 17 τi7ς &ληθ·είας εμπορίιt

iJ

.,ρiις τό1, κτ{σω•τα δοξολογία; Παντί που διjλον. 'Αι.λ'

1}μ9 ΟΤ6(!Ο))' δι,α:πέπτωκει• 1] τωι• εξω φι}.οσόφωι• γνώσις, 'Αλλ'

15 ;· '81)7[, ;ω[ Η χρήσιμοr 17μιγ εν ταύτn; π άνυ γε. Και ί'(l':} ι:-,, ?'οίc:

τiί>γ δφείωι· σαg,κϊί'ιι'

π:ικ(ι;· καί

απει,λημ,u.έι·,οις πο).ύ

το δρα­

)j,C:ΙJ'!Χll•Ξυ-ί/.ΚΟν ~αι lατρώ,ν nαίδες α,ντιδότωγ &cί-

'

I

\

">

Ι

/

η

πτηιι κrι.ι χρ1 1 σιμω1α1ηy τηι• εκ τοvιωι, συ·νεσκιευα.σμει 1 ηι, ηγ,ιι·-

τrι1· 20 "-;,,.

τrιϊς nρός απά.την συνεσκsυασμένοις τiίιν δηλητηρίω;·

;~rt.J'

{δω δfμω1 1

,ά ηδωrα παραλαμ6άνεται, αυγκαλύψαι δυ1·6-

1

Ηε;'r:, 7i}J' περ[εργο1 1 κατασκ:εvήJι. :ιΈστι τοίνυ·J' χρ1}οι.,ιιο11 ϊ:· τοι'rοις καί nσ:U, γ' ίσως ώς μέλι κωι,είφ παραμιχθέ~ι· (_ιιω χαi :το}.ι', το· δέος μ17 διακρίι··συσιι• εκ:εϊ.θ·ει, λά:θυ

i. ηιιι~ί;ιι

11

0'1)1'(l7ί')­

λείψαJ'ΟJ! θαγατηφό(]ΟJ!, Κα.ν i!~ετάσυς, 'ίδαις αι· :νi-

25 ι;ος η τr}ς πλεiστας τ{ιJγ δει,ιΥ:'ιιι αίρ,έσεων i':1Jι1 ε·υθει1 λα6011σα..; \

της

..

,

αgχας,

)')'(Utίf'Cιiς

70

'

χαι

\

τους

,.

,

ειχο1•ογ1·ωστας

κ,ατ' εlκfιγα

TOJJ

r1;ς κατι"ι. Θεοι' μορφοvσ11αι

,,

τοv10uς,

t'f

οι

φαfίι;•

,,

εκ

-

τη;;

αινθ,ρωnω 1 λαμ6άJJει1• και δι' r;,{,_

1171'

ψυχήν. Κατc'ι γάρ τό προς τiιι'

28. Ί α κ. 3, 15. 29. Βλ. Δ1ονuσίοu Άρεοnογίτοu, Περί θείων όνομάτων 4, 33, PG 3, 73.3 Α. 30. Βλ. τήν εiκόνα άνωτέρω έν 1, 1, 11 καί κατωτέρω 1, 1, 21. 2, 1, 15

άλλά καθ' δ έtέ·

σκαποΟ

20.

τηc:

ένεργεiαc:.

Ποιον είνα1 λοιπόν τό εργον καi τό τέλοc: των Ζη­

τούντων τήν είc: τά κτίσματα σαφίαν τοϋ Θεοϋ;

Δέν εϊναι

ή εϋρεσιc: τηc: άληθεiαc: καi ή δοίΞολογiα τοϋ δημιουργοϋ;

Είναι είc: δλουc: ψαvερόν. 'Αλλ' ή γνιϊJσιc: τιϋν είΞω φιλοσό­ φων άηέτυχε καi είc: τά δύο. 'Υπάρχει ομωc: καί κάτι χρή­ σιμον είc: αύτήν δι' ήμαc:; Βεβαιότατα. τά

άφαιρούμενα

άπό

τάc:

δρασηκόν καi θεραπευτικόν ύλικόν καί δριστον καί

'Άλλωστε καi εic.

σάρκαc: δφεων

χρησιμώτατον άντίδοτον τό

oi

ύπάρχει

πολύ

iατροί θεωρσϋν

έiΞ

αι:ιη.ον nαρα­

σκεύασμα'10. Καί είc: τά nρόc: έίΞαπάτησιν παραοκευαιόμε­ να δηλητήρια προσμιγνϊιονται τά γλυκύτερα άnό τά φαγώ­ σιμα,

δυνάμενα

νά

συγκαλύψουν

την

περίτεχνον

κατα­

σκευήν. 'Υπάρχει λοιπόν κάτι χρήσιμοv είc: αύτά, κ:αί ϊσωc: μάλ:στα

πολιJ, ι,Jc: μέλι

άναμιχθέν εic: τό κιί.ινειον 31 ,

άλλά

καί πολύc: φόβοc: ύφίσταται, μr1πωc:, όταν fΞεχωρίlεται άnό έκεϊ τό χρήσιμον. συμπαραληφθη κατά λάθοc: κάποιον θα­ νcπηφόρον λείψανον. Καί αν έtετάσr~c:, Θά 'fδπc: 'ίσωc: δτι

δλαι η αί πλείστοι των φοβερων αiρέσεων άnό έδω ελαβον τάc:

άρχάc: των 2, καθώc:

3

καί

oi εi1 κονογνωσται αύτοί, οί

όποϊοι λέγουν δτι ό δνθρωποc: λαμβάνει τό κατ' εiκόνα έκ τηc: γνιί>σεωc: καί δη δι' αύτηc: μορφιi)νεται κατά Θεόν ή

έΕ.

Παλαιά είκών χρησιμοποιοuμένη πρόc: χαρακτηριομόν ώρισμέ­ νων αίρετικών. Ό Έφροίμ λέγει περί τοϋ γνωστικοίί Βαρδεσάνοuc: δτι προσέφερε διά των ποιημάτων του τό δηλητήριον άνάμικτον μέ

31,

2

nεσε τηc: καταλλήλου καί προσηκούσηc: έvεργείαc: καί τοϋ

1 Ο .-τ.1:τιιοΥ.,ε.

κπί

"Εηειτα άπαιτοϋμεν νά σκεφθfi ouτoc: καi τοϋτο, δτι κανέν κακόν δέν είναι κακόν, καθ' δ ύπάρχει ~,

μέλι,

Duval, La litterature syriaque, 1903 σ. 18 έί. 32. Θέσ1c: τοίί Ίππολύτοu, δτι nδοα αϊρεσιc: προέρχεται έξ άντιοτοi­

χου

φιλοσοφήματος,

5. 198

Κατά Αίρέσεων,

προοίμιον,

Βιβλ.

Έλλ.

Πατέρων.

κ.έ.

,..~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

110

s

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1, 1

111

Κάϊι' εlρημένοιι, ((ΟV'Κ α~, ορθώς πρσσ,ενέγκοις, οριι')ώς δέ μι:7

ψυχή, Πράγματι κατά τό λεχθέν εί~ τόν Κάϊν, «έόν όρθω~

δ~Ο.ιις)). Τ'δ Μ· διελείιι ορι9rι~)ς επιεικώς .ολίγω1•, κακείνω~·

π9οσφέρπc:,

μ6ιιωι•, δσοι τά αισθητήρια της ψυχής εχουσι γεγυμνασμέ~•α

Τ ό διακpίνε1ν όρθιϊ>c: πολύ όλίγοι διαθέτουν, καi ,μόνοl\/ έ­

ncuς διάκρισι!' καλοv 1ε καί ;.:ωωv. Τίς τοί~•υ11 7.ρεία παρα-

κεϊνο1,

Χ!JιδυνεύΒlJΙ μι1.ιηγ, κα/ ΤαV'Ι' SY(Jy OVX ΟΠως ακινδύΨως, αλJ.ά

πρό~ δ:άκρισιν καλοϋ

και λυσιτελώς,

εν τοις κτίσμασι Θεοv σοφίαν κατιδειΥ;

πάρχε1 νά διακινδυνεύωμεv ματοίωc:, καί μάλιστα ένω είναι

"'ΑφfΟ'J!'ΤΙς γι}ρ οίος διrt ΙΎi)' εlς Θεό1, ελπ[δα φυσικϊδς Κ!J'S,ί

δυνατόν νά κατίδωμεν τι']ν εί~ τά κτίσματα τοϋ Θεοϋ σο­

rιίι• ψvχi7γ nρ/ις καrω,άησιγ Ηuν κτωμΔτω~ι του Θεσv· i':κ­

φίαv, δχι άπλώc: άκινδύνωc:, άλλά καi έnωφελωc:; Πράγμα­

:rιλ~jττετ-αί τε ταύηι nροσαν·έχουσα κ,αί εμοαθύι,•ουσα, και παρu.-

τι ό άμέρ1μνοc. λόγψ τηc: εi~ Θεόν έλπίδοc: βίοc: κινεί τήν

T1)J'

10 ,ιι,{J•ει δο~άζουσ'α

11())!

κτίοιην, )tα'ι δια του θ·αύμα,τος ιτσύιου

6ρθιοc:

δσοι

δέ

δέν

δ1ακρίνt1c:,

εχουν τά αiσθητήρια

καi

τηc:

3

κακο0 4.

δέν εύστοχείς» '\ 3

ψυχηc: γυμνασμένα

Ποiα

χρεία

λοιπόν ύ­

ψυχήν φuσικωc: τφόc: κατανόησιν τιϋv κτισμάτων τοϋ Θεοϋ'

cr.':

χειραγωγειται nρcις τά μείζω· κατά γαρ τόι, αγιοv 'Ισαάκ

αϊιτή

ι'tησαυροίς εντυγχάι,·ει

δια γλcbττης φρασ1 θ·ηναι .U'YJ δυι,αμΔ­

τr1ν ,κτίσιν fωi έμβαθύvουσα, καί δοίΞάιει διαρκώς τόν κτί­

κλεΕθ-ρφ χρησαμένη τ'fί εύ'Χ?J, δι' αυ'της εlσ­

στην καi δ1ά τσϋ Θαύματοc: τούτου χεφαγωγεϊται πρόc: τά

μυστιjρια εχ,εvJΙiα «α δφ,θ:αλμός ουκ οlδε, ;{(t/

με;γαλύτερα. Διότι κατά τόν άγιον 'Ισαάκ ή ψυχή σuναντςι

ι•οις και οίά

TtJJ/,

δύε•ται προς

1(/,

15 οvς ου•;,: η;.:uυοε, καί επί καρδiαι, αν•θ•ρώπου ΟV'Κ α11έ6η)), δια

καταλαμβάνεται c:,πό θαυμασμόν άφοσιουμέvη εί~

Θηοαuροϊιc:

οί

όποιοι δέν

δύνανται

νό

περ1γραφοϋν διά

μόJ'•Ου του Τfγ1 εύματος, καfΜ. φησιv δ Παvλος, φωι•ερ,ούμεγ,α τοiς

γλώσσηc: καi χρησψαπο:οϋσα τιΊν ηροσευχήν ώσάν κλείδα

ι}ξίοις.

εiσδι1ε1

21 Όρij,ς επιωμωτάτψ και παλυωφελη και ακίγδvνω• δδόιι nρόc; αυτο~',ς φf:1ου,σα1 1 τούς ιSnερφυεις καί -ιου.ΙJω•ίοvς

20 1'fηπ:xt.'[!OVC:; Έnι δέ ϊ!jC: θι5ραθεν σοφίας, δεί μέγ nρώτον T~YJ;'

οφιν αn;Ο'Κ<Ι'εί,ι,αι, καθελόJJια σε ΙΟ nαρ' αυτης nροογε,,(ι -

με,•6ν σοι ψύσημα ( nόσης δε τocfj:τo δvπχερείας· <πα:ιειιιώσει))

δι'

όφθαλμόc:

αύτηc: πρό~ τά δcv είδε

καi 36

c1νθριίJπου δέν άνέβη» ,

μυστήρια

ouc:

έιzεϊνα , 35

«τά

όποϊα

δέv ηκουσε καi είc: καρδίαν

καί τά όnοΙα κατά τά λεγόμενα

τοϋ Παύλου φανερώνονται διά μόνου τοϋ Πνεύματοc: εic: τούc: άίΞfουc:.

21.

Βλέπsι~

ό'δόν

σuντομωτάτην

καί

πολυωφέλιμον

γάρ, φασ[J,, «l!κφυλΟJ, τό της φιJ,,οσοφίας φρύαγμα) καθελόν­

ιωi άκίνδuνον, ή όποία φέρει άμέσωc: πρόc: τού~ ύπερφuεί~

τα δ' ομως, επεπα διεJ.εϊ" ~-:αί διαρρίψαι κεφαλή·ν 1,ε καί οΔ.

κο.i oύραviouc: Θησαυρού~; Είc: τήν πεpiπτωσιν τηc: θύραθεν

25 ρ&ι·' r.r)ς ιi1 Υ.ρα κ,α[ lfκ1ραΊα κακά, τ·i7'J! :n.ερt τώ,JJΙ •JΙ 1 οερϊV·i1 ;.:,αl,

ι'tείοη καί αρχϊiιι1 δηλαδrι σαφώς nεπλαι•ημένην δόξαι, κυί

σοφίαc:

δμωc:,

πρώτον

πρέπει

v'

άποκτείνπc:

τόν

δφιν,

:ωθαιρωv τόν ύπ' αύτη~ προκληθέντα εic: έσέ τϋφον (πόσον

Ί ήν /η• 1,οίς ΚΙ ίοιιrωι μυΠο?.,ογίαv. Τό δε μεταξύ, τούς περί

υίισκολον δέ

ιί ιJσεως τουτέστι λόγους, r,Jς οί φαρμωκοποιοί nυρι και ϋδ,α; ι

τήv εκφυλον άλαΖ:ονεiαν τηc: φιλοσοφiαc:»), δταν δέ τόν

είναι τοϋτο!

Διότι,

λέγουν,

«θά ταπειvώσπ

τάς Ι(ι))' δφεων σάρκας α::ιοκαθ1αίρου1σιι• εψοντες' ovrω δέ τφ

καθαφέσnc: πρf':nει επε1τα νό διασπάσnc: καi νά συντρίψηc:

30 τijς ψvχ?jς ι?ξεωατικφ και θεωρητικφ των 6λα6ερώl' διακ(!ϊ·

τήν κεφαλήν καi τήν ούράν, ώc: δκρα καi άκράτητα κακά, δηλαδή τήν περ: των νοερών καί θείων καi άρχGJν

σαφωc:

πεπλανημένην δσtασίαν καi τήν εί~ τό κτίσματα μυθολο­

33,. Γεν. 4, 7, «ούκ, έάν όρθωc: προσενέγκr~c:, όρθωc: δέ μή διέλr~c:, ημαρτεc:;».

34. Δ ι α δ ό χ ου, Κεφάλαια 77 κ.α. 35. 'Ι ο α ά κ Σύρου, Όμιλiαι 72, Σπετσιέρη ο. 314. 36. Α' Κορ. 2, 9.

γίαν. Τ ό δέ i;vδ1άμεσο·ι σωμα, δηλαδή τούc: περί φύσεωc: λ6γουc:, δπωc: σi φαρμσκοποιοi καθαρiΖ:οuv τόc: σάρκοc: των όψεων

ψrJVOVTεC:

αύτόc: μέ ΠUp

καi

ύδωρ,

OUTW KOi

σύ

πρcπε1 νά έκκαθαρίϊnc: άπό τc'.1 βλαβερό νοήματα μέ τό έf:ε-

'j[Ι, 111'1

:11

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ι: i

113

ιl!Ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

112

τασηκόν καί θεωpηηκόν τηc: ψυχηc:. 'Αλλ' δμωc: καί αν

ΠΑΛΑΜΑ

1,αι JιοημύΑet)J 1 • Οϊ, μ1}1 1 UλΧ' εl uαt ταϋ·θ~ ϋ..παγτα 1ισι-ι)σει; Χ(ι.t

;-;α.)(ιις ΧQ1]01) Ημ Κ,αλως διακριθέντι ( QUO,)I δε Και 1οfίι' εργογ

και. Jσης δε'ίrαι διακρίσεως), ομως εi και καλώς 1χ11ίπ11 1(δ καλώς (1,ιειλημμιiι·φ _ιι,ορiψ τ·ης εξωθει, σοφίας. ;ωκόι, ,ιϊ:ι• 5 ο{;κ αι' ε'ίη τοuω, και γαρ οργανωr πέφυκ:ε γίνεσι9ω πρός 1l

καλόι·· rlλic' υυδ' οvτως αν κληι'fείη Θ.εοv· κυρίως δώρπ)'

κο.!, :r1'Ε:ι 1 .υο.τι.κ,61', ϋ.τε ff,'L!'O{.Κ0Jt χ:αι :,ιυ) (1γιοΠε,)n κ,αι,α;:εμ.η:{:ϊ,,.

. !ιό και ιί σοφός ε'ί:ι.ερ τις ~ά 17 1εία Παυλος σαρκικιΊι1 αιJΊrί καλεί, \((ιλ,έ.::τπε, λέγωγ,

1 ιιι'

κ}.~σιι, ήμϊiJι,, cΖις συ :πο}.ί.οι σο-

10 φοi καΗί. σάρκα)ι. Κ,α{ωι τίς α.11 χριjσαιιο κάλλιοy τfΊ οοφίι,(

1:1

κάμπc: δλα αύτά καi χρησψοnοιήσrιc: καλωc: τό καλωc: δια­ χωρ1σθέν (πόσον δέ δύσκολον εργον είναι καί τοϋτσ καί

'Ι!

: :·ι · (1;:

·1:,1

1αιί1π ,r';ιι· ύnό Παvί.ου κεκλημένω1• εξωΟ·ει· ιτοφώι·; 'Α)ί.'

αύτήν τήν

δμως Υ.ατ.ιί. σάρκα τούτους, τό γε εlς ταύιην ηκοι·, ι1γο,ιυt>:ι

καλύτερον άπό τούc: ύπό τοϋ Παύλου καλουμένουc: εςω­

σοφσύ ;·

θεν σοφούc:40 ; Άλλ' ομωc: τούc: όνομάΖ:ει κατά σάρκα σο­

ε lκότ ως.

22. 'Ως ?άρ ή επί παιδιοποιtq, κct1α τους νομlμοvς 1f.Jι· 15 γάμωι· ιίδο;·ιί θείοΥ Θι-:ου δϊυρογ., fjκιοι' αιr κλι/Jείη .. Gα:}ΚlΚΙ))'

χρησιμοnοιήσπ

ει καί καλcvς τις 1(!:V11) χψ:,ιτο, φύσεώς εστιι·, rlλλ' (JU χάρt'Ο,

φούc:, ώc: έκ τηc: άρμοδ1ότητοc: αύτηc:· εύλόγωc: δέ. 22. 'Όπωc: δηλαδιi έλάχιστα Θά ήδύνατο νά όνομασθιϊ δωρον Θεοϋ r1 κατά τούc: νομίμσυc: γάμουc: ήδοvή npόc: na1δoπoliav, διότι είναι σαρκικόν καi φυσικόν δωρσν, δχι δέ έκ χάρ1τοc:, μολονότι ό Θεόc: επλασε τήν φύσιν οϋτω

γαρ και q;ύσεως, αλΧ' ου χάριτος δcvρω,, καίτοι

11JJJ

φύοι;·

ύ Θrός εποίηου· Ot!T(J) και ΙJ :ι.αρά τiJς ε:;ω :ι.ωδε{ας γιrδ'ισις. 11) δό.·ι,α, διrt τΓjς φύαεως :Ί.Ciψl. Θεοί} ΚΟιJ'iί :;ι;δ.οι δεδομt:;·ο,·

καί ή άπό τήν είΞω πωδεiαν γνωσιc:, καi αν άκόμη την χρη­

20 χαl. u.c:).f:1Jί 7lρδ::; :}:τίδσσι,.r (J.γόμε} 1,ογ· δ κ.α/, -,οVτο τεκμ'ή.ριαγ

σψοποιήση καvεic: καλωc:, είναι φύσιεωc: καi δχι χάριτοc:

ic'J'αργές (Ος φvοικrι)' αλι.' ου :πνευμαΙιΥ.0)' ύ.ρα δι7ψοΥ, ιό μιΊ σποvδ·ης καί μελέτης ύ.ι·ευ μηδενι των άπάντο)J' παραγί;,1:;οi}ι,:ι. Θεσiί γ(lρ κ:,ιl)[ω:; διΖιρο~,. t'ίλί.' συ φυσιΚJ', ή καΠ' ήμϊϊ.ς Πεuσο · ψία, 1) Υ.(ΧJ' άJ.Ιf:VOIT fi,;·ωι?ε;• {πιnτfΊ, Όρ:οντης VtOi.'Jς, Y.CiI(I. ιι'1J' 25 θεολόγυν Ι"'ρηγόρι·CJΙ, (Ϊ.: ..Έ:Ξ[!'?ri:.sται,, περιηχοV1'Ίας, τι'ρ λf)γr/>

δώρον, δεδομένον ύπό τοϋ Θεοϋ δ1ά τηc: φύσεωc: είc: δ­ λουc γενικωc: καi διά τηc: μελέτηc: κατευθυνόμενον εic: npoκontiν. Έναργέc: δέ τεκμήριον τοϋ δτι είναι φυσικόν καi δχι πνευματικόν δωρον είναι τό δτι χωρίc: σπουδήv καi μελέτην δέν προσέρχεται είc: κανένα άnολύτωc:. Θεοϋ διΪ.)ρον κυρiωc: καί δχι φυσικόν εΤναι ή ί 1δική μαc: θεοσοφία, ή όnοiα καί εic: άλιεϊc άκόμη αν nετάΕπ άπό δνω, τούc: καθιστζ! υίούc: βροντηc:, κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον'1, κατηχοϋνταc: μέ τόν λόγον τά πέρατα τηc: σiκουμ:::νηc:, αν ελθt1 εic: τελιίJVαc:, δημωυργεϊ έμπόροuc: ψυχών, αν εic: θερμοαiμοuc: διώκταc:, τούc: μεταστρέφει καi άντί Σαύλων κάμνει Παύλουc:, φθάνονταc: ,ά,πό γηc: μέχρι τρίτου ούρα­

της οlκουμι'-ι•ης 1ά 77έρατα, ;,;ιiv 1ελιfιγαις, ψυχών εμπό.ρου::; δη­ μιουργεί, κl1.1• διιi;κωις 1?ει_ιμοίς τι'JJ' ζηλω•, μεταΙίθησι καi ποι.εί Πα'ύί.οvς r}1rτί .Σαι5).ω:'', ι};ι:ο r'ffς μέχρις οι'•ρrπού ιρίι0υ φι?άι•ογτας και ακ.οvογτας r1μrι11; α· δι' αυτής το[ J'L')' b:irι γ,,,,ί 30 ιίιιϊί.ς κατ' ειΥ.όνrι. Θrov r'εγf:σ1Jαι τε χαί μετc'ι ιΜι,ατοι• εlναι.

37. Διακρίνει ένταϋθα καί άλλαχοϋ διnλδ τά δώρα· τά φυσικά, άνα­

φερόμενσ εic: τό άνθρώπινον γένοc: όλόκληρον καί τά πνευματικά, δι· δόμενα άνωθεν είc: τούc: καθαρούc:.

38. s· Κορ. 1. 12. 40. Βλ. Α. Κ ο ρ. 1, 20 έ!;. 41. 'Ομιλία 41. 14. PG 36. 448C.

39. Α' Κορ. 1, 26, (ύμών). 42. Βλ. Β' Κορ, 12. 2 κ.έ.

νοΟ καJ άκούοvταc: αρρητα λόγια 42 •

1

ϊ Ι'

,:ιι.

vον δια νά γίνπ όργανον πρόc: κάη καλόν· άλλα οϋτε τότε δέν Θά ήδύνατο νά κληθfΊ κuρiωc: δωρον Θεοϋ καi πνευμα­ 37 τικόν, διότι είναι φuσ1κόν 1<:ai δέν κατεπέμφΘη ανωθεν • Διό καi ό ύπέρ πάντα αλλοv σοφόc: εic: τά Θεια Παϋλοc: τό καλεϊ σαρκικόν~8 , λέγων, «βλέπετε την τάfιν ήμων, δτι δέν 39 περ1λαμβάνοντα1 πολλοί σοφοί κατά σάρκα» • Καί δμωc: r1δύνατο νά

;:,11

Ι

πόσην 1 δ1άκρισ1ν χρειάΖ:εται), δμωc: καί έάν καλωc: χρησ1μοπο1{1σnc: τό καλωc: προσληφθέν μόρ1ον τηc: ,εςωθεν σο­ φίαc:, τοϋτο βεβαίωc: δέν είναι κακόν, διότι ε"ίναι καμωμέ­

σοφίσν ποϊοc: θά

:i·i

,,ι

ι:ι'IΙ

!:! j[;: 1:::'

111':: ::

1

,,ι

1:11,

Δι' αύτηc: λοιπόν εΤναι

δυνατόν καi ήμεϊc: νά γίνωμεν καi νά ε'ίμεθα μετά θάνατον 8

..,.,..-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

114

Tijς δέ φυσι.κijς σοφίας και τφ Άδάμ είπερ τιι·ί τώι1 μετ' αίηόι• περιείναι λέγεται, καίτοι τό κατ' εlκ6να πρcbτφ πάν­ των μή φυλάξαντι. Και 1ί ταύτ17 δ' αvθις rJ.οηθοi)σα των ε·ξω φι,λοσοφία προ του καιελθείν 10,Υ δι' έαυτσυ J1Jρος τό αρχαίοι,

5 κάλλος 117ν ψvχ17ν έπαι,α,καλεσάμει•ογ εϋρηται. Πως οδν οιι προ Χριστού δ 1 ι' αi'nijς ανεκαινίσθημεν, αλλ' έδεήθ17μεv έκ:εί­ J'·οί τε και πά,;,τες' ου του διδά,σκ:οντος· φιλοΟiοφίαν, τέχνφι τφ ,αlι.'i'ηϊ

rο{τψ

λέγεται,

οvγ;,:αrαλυομένφ 1 , διό χαι

αλλ' αv:του

10v

του αlώνος

τού,του

ιήv άμαρτίω, α'ίροι,τος του κ6σμου

1Ο και παρέχοντος σοφ{αν αληθή rε κ:αι διαιωνίζουσα~•, εί και μωρία τοίς

προσκαίροις

κ•αί

ά:[ι:ολλυμέ,νοις

έστι

σοφοίς,

cύ

δοκουσα μόνον, αλλά κ,αl. μωρα[νουοα τfj έαυτής απουσίq 1Qι1ς

μ17 ταύτ17 προσέχοι,τας τον ΨΟ'V)Ι; Όρq.ς σαφως υ'>ς ουχ ή της

εξω

παιδείας μάι'fη:σίς

έσ1tν ,ή

σώζουοα

και

τό

τi'j:;

15 ψυχής γγωατ ικόν καθαίρουσα και προς το θε'iον αρχέιυ:ιω' άφομο ιουσα;

Τοιγαρ,ούv

ωίς

περι

σω τ!:Jύς. Ε'ί τις προς

αυrijς

λ6?οις

προσηκογ

τάς γο,μικάς παρατηρ17σεις

έ:τοί­

ως κα­

θαρθηο6,ιιε}·ος εκ ΤΟ'ύτων ε;τισrρέφεται, Χριστός αυτόν ουδέν

20 uJφελήσει, καίτοι παρά τovl Θεοv ποτε 1,ενομοθέτψιαι σαφως εκείναι, άλλ' ουχί καί,

17

των έξω μαθημάτωγ ανάληψις· φ

δή και :ιωλλφ μfiλλο,ι•, ε'ί τις προς τήγ αποδεδοκιμαο,ιιέ1'1)1' τωJ>

εξω φιλοσοφία~> ως έξ αυ117ς 117ν ψυχ17γ καθαρJ}ησ6μενος αδ­ {}ις επιστρέφει, Χριστός αυτόν ουδέν clJφελήσει. Τ(> το•v Χρι-

25 στου στάμα Παυλός εστιv ό λέγων εκ:εί καί ήμίJ> ενταυ#οί σv,11,ι~αρτvρων.

23.

Ταύτα ΠJρός τούς τήγ εξω σοφία,ι, πλέαJΙ η δέοJ> εξαί­

ροντας, αδελφέ, εlπέ. Και προς τούτοις δείξον αυ·τοίς διrί. τωγ ύπογεγραμμέvωv κεφαλα[ω1 1 , πω,ς ματαία κα.ί, περιφρο-

30 ')'ψέα τοίς άγίαις ήμωι, ;ιτατριάοιν, εVQμίσθη και μάλιστα τοίς εν πείρq, γι,γον6σιγ αύτης,

43. Α' Κ ο ρ, 2, 6. 44. Ί ω. 1, 29. 45. Α' Κ ο ρ. 1, 18. 1. Άκολουθοϋν όκτώ πατερικά χωρία (τοϋ Μ. Βασιλείου 1, τοϋ Γρηγορίου Θεολόγου 1, τοϋ Γρηγορίου Νύσσης 3, τοϋ 'Ιωάννου Χρυ· σοστόμου 1, τοϋ Κυρίλλου · ι εροσολύμων 1, τοϋ Διονυσίου · Αρεοπαγί­ του

1)

τό

όποία παραλείπονται

έδω καθ"

δσον

115

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1

ΠΑΛΑΜΑ

αλλωστε

κατ' είκόνα Θεοϋ. Ή δέ φυσική σοφία λέγεται ότι έικόσμει καί τόν 'Αδάμ περισσότερον άnό ικάΘε δλλον μετ' αύτόν, μολονότι πρώτος αύτός άnό όλους δέν έφύλαΕε τό κατ' εi!κόνα. Κοί ή βοηθοϋσα δέ αύτήν nάλιν φιλοσοφία των εΕω εύρίσκετοι πρίν κατέλΘη εiς τήν γην έκεϊvος ό όηοϊος έηανεκάλεσε αύτοnροσώnως τήν ψυχήν είς τό άρχαϊον

κάλλος. Πως λοιπόν δέν άνεκαινίσΘημεν δι' αύτης nρό Χριστοϋ, όλλ' έχpειάσθημεν έικεϊνοι καί όλοι, όχι τόν διδά­ σκοντα φιλοσοφiαν, τέχνην ή όιποία συγκαταλύεται μαΖ:ί μέ τόν αίωνα τοϋτον, διό καί λέγεται τοϋ αίώνος τούτου", άλλ' αύτόν τόν αϊροντο, τήν άμαρτίαν τοϋ κόσμου καί παρέχοντα σοφίαν άληθη καί αίωνίαν, μολονότι όχι μόνον 44

φαίνεται μωρία είς τούς προσκοίρους ικαί άnολλυμένους σοφούς4 \ άλλά καί μωραίνει μέ τήν άnουσίαν της τούς μή προσηλώνοντας είς αύτήν τόν νοϋν; Βλέπεις οαφώς

δτι δέv είναι ή μάθησις της εΕω παιδείας αύτή •πού σώΖ:ει καί καθαρίΖ:ει τό γνωσηκόν της ψυχης ικαί άφομοιώνει ηρόc: rό θείον άρχέτυηον;

Θά τερματίσω λοιπόν καταλλήλως τούς περί αύτης

λόγους. 'Εάν κανείς έnιστρέφη είς τάς nαρατηρι1σεις τοϋ μωσαϊκοϋ νόμου μέ τήν iδέαν ότι θά καθαρθfi 61' αύτων, ό Χριστός δέν θά τόν ώφελήση καθόλου, μολονότι οί πα­

ρατηρήσεις έκεϊναι σαφως ένομοθετήθησαν ,κάποτε ύ,nό τοϋ Θεοϋ, όλλ' οχι καί ή έnίδοσις είς τά είω μαθήματα. Πολύ περισσότερον, έάν κανείς έnιστρέφη πάλιν είς τήν άnοδοκιιμασθεϊσαν φιλοσοφίαν των εεω μέ τήν ίδέαν ότι θά καθαρθfi έΕ ούτης εiς τήν ψυχήν, ό Χριστός δέν θά τόν ώφελήσr~ καθόλου. Ό λέγων έκεί ,καί συμμαρτυρων μέ ήμας έδω αύτά είναι τό στόμα τοϋ Χριστοϋ, ό Παϋλος. 23. Αύτά νά εϊnης, άδελφέ, πρός τούς έίαίροντας ύ 1nέρ τό δέον τήν ε!Ξω nαιδείαν. Καi έπί πλέον διά τι:ίJν πα· pατιθεμένων κατωτέρω χωρίων δεϊίέ τους, nόσσν ματαία καi περιφρονητέα έθεωρήθη αύτή όnό τούς πατέρας ήμων καi μάλ1στα όnό έκείνους οί όnοϊοι τήν εiχον άnοκτήσει.

χρησιμοποι·

.,....ι

'il'' l1' '11

11: 1

11

117

116

1:: 1

!lli ,ι

Ι

ιl ι

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

ΔΕΥΤΕΡΑ

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

Ι

I(U1· έ2,γαJJ1 μα{!'lϊ'QίαJJ μό1rην έγJJ·ωJ" οiiυια.1' d,}}ημqιίλεχτογ xro 1οϊ1ς (iγίους

αi) 1 1& οοι λέ;.tΟJJΙας ct'κήκοα J 0V,δε1} ΙΟtο1jτο·ν _i:ι l

φθην ότι μόνη άναντίρρητοc: είναι ή διά των έργων μαρ­

1 ο δέδοικα. Ό γαρ 10ύ101,; ,ιιιί n.ειθ6μεγος, .πως αψ αΓηrΊς rι.:: ιr)­ πωτος ε'ίη; Πcος δ' Ο't''Κ αγ αθειοίη '/(Η' ιeον άγίω)! Θr:ι;;;

τυρία καi ηκουσα τούc: άyίouc: πατέραc: νά λέγουν τά ίδια μ' έσέ δέν έφοβήθην πλέον τίποτε τσιοϋτον. Διότι ό μή

Αϊιιοv γά,ρ εσ11 J.όγος π,ριΎς

πε1θόμενοc: εic: αύτούc:, πωc: θά ητο ό 'iδιοc: άΕ1όπιστοc:;

ζη-:η1?§γ~ος μαι ).ϊ7ους nρo{Jιέ,rιt:JtOς. ""°'~-ν,ο{ί ,il'ci!

11;,j

;'rf.'g, UκσCr•)J! ι:_ι)οι 1 •

lCi διηποιρη,Uέϊ'α, ε{J,αύμαζοv μει• 11jς αλη{}είας Ι(Ι ε,ιt([CI.J'f:ς,

5 Sχείγο δέ μου 1Sτιεt.σJ}ει 1'1},γ διάν91 ια1 1 , οc)ς Ξnείnερ υλδyιρ 7ϊf1.­ λαίει πας λόγοςιι, cvς κ,αί c,:ϊιι?ις ϊ'iρηκας, μ17 κα/, τοίς ιί::υ>

oo(j

λε~,ιηιέJ'οις

1(l

αδθ'ις ε'ίη τις

προς ,τούς με,τc' αυτο~;ς

15

dι;τιλογία. Έnει δέ τiJY δt'(

ιω'!ς α.ποστόλο,vς καί δι' αϊ,τ/:;γ

άγίοvς εlρημέ)'Πς, Ο'ιt

(((J

ιl(}:ε,τώv 1)-

Πωc: δέ δέν θά ήθέτει τόν Θεόν των άγίων;

ίιδικόc: του είναι ό λόγοc. ό όnοϊοc: έλέχθη πρόc: τούc: άπο­

oiJv liJJ /ι.:τοδεy.?είη n:αψχ

ζη10ύντωι1 1171• c},λ,ι7θειαν ό αι•­

στόλοuc: ,κ:αi δι' αύτων πρόc: τούς μετ' αύτούc: άγίουc:, ότι

τικείμενος τfi αλη:θεί(z,; ΔιιΊ mαρακαλω Ol', :πάπ,ερ, ακοvσαί μου

χαί εlπείJι μέ11 μοι καί τι rώ,J'' δωωύηω11 παρr} σεαυισl' :ψ_ός

«ό άχρηστεύων σδc: άχρηστεϊ.ιει έμέ»2, δηλαδή τήν ίδίαν τήν άλήθε~αν. Πίi:JC: λοιπόν θά γiνη άnοδεκτόc: άπό τούc: Ζητίi)νταc: τήν άλήθειαν ό άντiπαλσc: τηc: άληθείαc:; Διά τσϋτο σέ ηαραιωλίϊJ, πάτερ, άκουσέ με νά σοϋ έκθέσω

20 τ,αuια, :Τ(Jοσθειι,αι δέ καί τάς Iύ!JJ άγ{ωγ :περί τού,ων δόξας.

κατά σειράν καi τά δλλα, όσα ηκουσα άnό τούς άσχολου­

Λέγοvσι γc}ρ, ήμας κακ/vς ποιείv εγδοι, τoii σώμrπος σ:τιε15,δ,οι·­ εξω γάy 70V ΟίV,ΙΙα,­

μέvοuς iσοβiωc: μέ τήν έλληv1κήν παιδείαν ανδραc:, καi σέ παρακαλω νά μοϋ ε'iπηc: μέν εναντι αύτων κάτι άηό όσα

70,i'yτω, εξω{}ειι'.

και

τ(ΖΗ' 1 UλλωJ 1 εκα·οτ,οv δiεξιό1·τι0ς, ώ;,· πα.ρϊi τr;')JJ δ-ια Όίου

11)1'

έλλ1711ικήγ παιδ 1 είω• μειι6}'1(ι))! αv'δρων ακήκοα εκείι'ωJ'

τας 1Δν ήμέιερογ

εμπερικ, 1.l'ίειμ

)'OV)J"

.1 ι!;,

νομίιειc: έσύ, νά προσθέσnc: δέ καi τάc: γνώμας των άγίων

καl δrαούρουσι οrρ:1δρα τ tν(Ζς 1(Vν ήμ 1 ετέ.ρωJ', κατ~ αVτι7'Jγ ι''[}tί.-

πατέρων περi τούτων. Πράγματι λέγουν ότι κακωc: nράτ­

25 q:nντες, c,')ς τοις &ρχα,ρ[οις πα:ραιΨΟVJJΤας εφ' έαυτους υλέ­

τομεν ,πού σnεύ,δομεν νά πεpικλεiσωμεv μέσα είς τό σωμα

l6ς

ψασι μαλλω· χρηι,αι παιιτ ι

πειv και

τρόπφ

δια της αν:απ~,οηc; ε'ίσω πέ,μπειν τόγ οίκειον 11ο·vι,,

ιl

Ι

':Ιί ::i

ιι Ίli!

Πράγματι

μας iψέ αθ•ετείη' IUL',T())J δ' εl:"()εί1,, αV 1 Ι1))' 7 ι)v r1},17θει,αΊ". π ((ιζ HOV

1

1:Ιι

ΔΕΥΤΕΡΑ

Καλωc: επραΕεc:, πάτερ, πού παρέθεσεc: καί τούc. λό­ γουc: των άγiων πατέρων περί τοϋ ιητήματοc: τό όποϊον εθεσα. Πράγματι, δταν rj,,ωuov έσέ νά μοϋ λύηc. τάc: άno­ piac:, έθαύμαlον μέ τήν nροφανη άλήθε1αν, άλλ' άφοϋ «nδc: λόγοc: ηαλαiει nρόc: λόγουc:»1, δπωc: είnεc: καi σύ, ηρχετο εic: τήν σκέψιν μου τουτο, μr1 τυχόν παρουσιασθfι άντιλογiα πάλιν καi εic: τά λcγόμεvα άnό σέ. 'Όταν όμωc: άντελή­

Καλr,ις ι;.τοίηαας, Πάτερ, καί τούς τιϊJJ,' (ίγίωι· πε2ί

1

τόν voϋv μαc:· διότι λέγουν δτι πρέπει μέ κάθε τρόπον νά τόν έtωΘωμεν εΕω άπό τό σιί°Jμα •

3

Δ1ά τοϋτο διασύρουν

ύηc:ρβολικωc: μεpίκούc: άπό τούc: ίδικούc: μας, γράφ9ντεc: 1. 2.

Βλ. 1 , 1 , Λουκ δ

1δηθεν

1.

ένωπίον των δτι

1Ο, 16.

cιτενiΖ:ουv εiς τό σωμα των καi ,δ1ά τηc: άναnνοηc: νά εiσά­

3. Βλ. Βαρλαάμ, Πρόc: Ίγνάτιον, Schirό, σωματοειδοuc: παντόc: κεχωρισμένον (τόν νοϋν) ".

315, 14,

«του

μέν

προτρέπουν τούc: άρχαρiουc: νά

γσυν μέσο τόν νοϋν των, λέγοντες δτι ό νοϋς δέν είναι

1

,,.

all. . .

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

118

ΤΟΥ

φάσκονrες μ17 κ:εχωρισμένον :εlν;αι 111:; y:υχψ; rόv νουν. Τον OVY'

μη κ1εχωρισμέιaν,, ;ιΗλ' ενόντα, πώς αν αiJθ·ις ε'ίσω nέμποι

rις; Φασί δέ και ,την θ·είαν χιί.~ιι· διά τcογ ,(ιυκτήρων εlσοι-•

κίιζειν λέγειν. 'Αλλ' εlδιvς εγιlι Ο'υκοφr.ηιτικιώς rοίiτο λέγο~·~ας αi'ηούς, παρ' ούδ~ενός γάρ τοi}τ' ηκουσα τωι' ήμετέρωγ,

5

ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ

ΠΑΛΑΜΑ

έκ τού,rουl και τοις• αλλοις ύπειι·όησα κακούριγως επιrίθ·εσθαι·

τό)ν γάρ ,αυrώι1 εστι τά τε μrι δJ:ια. κατ' ανθ·ρώπων :τιλάηειγ και τά οντα κακοι,ργεί11 • Σ1Ί δέ δίδαξόν με, πάτερ, π6'>ς είσω

πέμ:ΊεtJ• σποvδf'ί nάσ17 ~ιρ,οαιρο'ύμεθα και μ17 κακ,r;ν Οtόμ'εVα 10 τcρ σcόματι καί 101' ~-υύ,γ .~μπερικλείειJ',

119

χωρισμένοc: απο την ψυχήν 4 • Αύτόν λοιπόν ό 6ποϊοc: δέν είναι χωρισμένοc:, άλλ' εύρίοκεται μέσα πωc: θά ήδύνατο vά τόν στείλrι ·κανείc: πάλιν μέσα; · Ι·σχυρίΖ:ονται δέ δτι αύ­ τοi λέγουν δτι είσάγουν μέσα διά των μυκτήρων καί την θείον χάριν".

Ιi !:

Έγώ δέ, γνωρίΖ:ων δτι αύτοί λέγουν τοϋτο

σuκοφαντικωc:, έφ' δσον δέν τό η•κουσα άιπό κανένα ίδικόν μαc:, άnό αύτό ύπεvόησα δτι ,καi ώc: πρόc: τά αλλα σημεία

κοκοήθωc: έπιτίθενται· διότι είc: την ίδίαν κατηγορίαν άνή­ κουν τό νά πράττουν τά άνύπαρκτα κατ' άνθρώπων καί τό νά κακομεταχειρίΖ:ωνται τά

ύπαρκτά.

Σύ δέ δίδα!Ξέ

με,

πάτερ, nGJc: προτιμωμεν ιμέ κάθε σπουδήν νά στέλλωμεν μέσα τόν νοϋν καi πωc: θεωpοϋμεν δτι δέν εΊναι κακόν νά περικλεiωμεv έντόc: τοΟ σώματος τόν νοϋν.

4. Βλ. Β α ρ λα ά ,μ, Πρόc: · ιγνάτιον, Schίrό 323, 117 «διαlεύ­ ξειc: τινέc: τερατώδειc: καi αυθιc: συΖειΊ!Ξειc: νοϋ πρόc: ψυχήν», κατά τήν έκτίμησιν τοϋ

συγγραφέωc:.

5. Βλ. αύτόθι (323, 120), «καi νοεροί τινεc: ε'ίσοδοί τε καi εΙΞο· p91

15ιά των

'ρινών αμα

τψ

πνεύματι

γινόμεναι»,

..ιιΙΙiΙΙΙΙΙ

1. 2

1, 2 1\ΠΟΙ<ΡΙΣΙΣ

ΔΕΥΤΕΡΑ

! ΕΡΩΣ

τοι

ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ

ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΠΕΡ! ΤΟΥ ΟΤΙ

1. 5

ΤΟΥΣ

ΕΠΙΛΗΑΝΤΑΣ

1.

σιίJματά μαc: είναι ναόc: τοϋ μέσα

Πvεύματοc:»1,

,.,

Ι

.,

'

ε1 1

((ι:,•οικησω

~

-

αV'τ,οις

=ι

\

κ 1 αι

!

εμπεριπατησω,

11

ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΟΥΝΤΑΙ

ΊI

Άδελφέ, δέv άκσύειc: τόν άnόστολον νά λέγrι ότι «τά

cοΎμσ.τα ι}μων JJ:αΟς τ.οV l:,γ 1)μiν· άγίου Π νΕύμαιός εσι ι», χη.1

οιι

11

ΤΟΝ ΝΟΥΝ ΤΩΝ ΕΙ Σ ΤΟ ΣΩΜΑ

ΝΟΥΝ

'Αδελφέ, ουκ ακούεις του αποστ6λου λέγωrιος δτι ((ΤΙ(

\

και

οu,,2,

"

εοομαι

μαc: ί;πάρχοντοc: άγίου

καi πάλιν, δτ1 «ήμεϊc: ε'ίμεθα οΤ,ωc: τοϋ Θε­

δπωc: λέγει καί ό Θεόc:, οτι «θά ένοικήσω εic: ούτούc:

,nlχητ,ίρων πέφvκε γίγεσΗαι Θεοc,

καi θcι έγκαταβ1ώσω καi θά είμαι Θεόc: των»'1; Αύτό λοιπόν

:,(;'-,:

ϊrJ' ι1,γα;ιοnα,1?ήοαι τις JΙOVJf tχωιn ενοικ[σαι, τον ο/:αίω"

τό όποϊον είναι έκ φύσεωc: καμωμέ,ιον νά γίvπ κατοικητή·

)''iJ)'

αυτrρ; Πως δέ και ό Θεός την αρχήν εJΤ(UΚιοε ίζU σϊι-

αυ:(7:1·• Θεός));

/fCI. l

t

7,()y

"Ο

νοί,γ,.

10f1,vι 1

... L4 ρα

1

και cι.:V τ().:; κακϊό-ς Ε:,ποΙησε ;' 1 οις

ρ1ον Θεοϋ, πωc: θά δν ένοiκιΖ:ε τόν

10 1 r.ού­

10v

ωί:· %':i

επραττεν άνα/Ξiωc: δποιοc: εχει νουν,

vouv

του μέσα εic: αύτό;

και αύτόc: κακϋ_;c: εrφαlΞε;

:τrωrηρου ;ιλάαμα τό οι5\uα λέγουσιJΤ. Ήμεiς δ:'·

νά λέγωvτω άπό τούc; αiρετικούc:.

χ611, E1r τc[) σcίηt,αιt δ(~ π{1χl, κα.κόΨ .• επεt ·μηδε τδ ot7J;uα ;τογ;;-

τό

Δ u) μετiχ

Η.ύ)' εχαοτος

17

υnι· 1ιγηλλιctσcιν10

~

!

[!πί Θεc'11, ζαιJ',α,)· καί μετά τον Ήσαιηι•.

Cλύ.6ομεν ΠΨrf'~μα αcv1ηρίου σο1J», ()

πεπcι•μευα,

~,.,'

U.ΛMt

...

πεσ7uγru.ι

('

οι

~

'

απο

-

Ίηι:;

-

γης

μετά τοϋ Δαβίδ, «tδίφασεν ή

-

ποvηροϋ.

σάρΕ μου»"

ψυχή μου,

καί «ή καρδiα μου καi

σΘησc,ν έπί τόv Ζώντα Θεόν»5,

-ι?αρ.ροΓ)·, :ι::: φωνουιΤες

όποϊο1 χαρακτηρiιουν

oi

τοϋ

Ήμεϊc:

δέ

Διά τοϋτο εκα­

ιποc: άπό τούc: άφωσ1ωμένουc: διά βiου είc. τόv Θεόv βοςΊ

20 χ~}·; χ-α!.χι0f"Ί1, 1 ε; εν,'-:χαί:,ησαςη καl «δ·ιd τΟ1· rρό{5ο,, σου, J{ύριε, ,fν γασιρi

πλάσμα

έφ' όσον οϋτε τ6 σιϋμα δέ είναι πονηρόν'.

OC(·~! ~

χ:;ιί.ία μr;-ι,· '1)y,1Jπει ά;ς κιθΔ:ρα )~:αl 1(! {-':1'τός μου cδσ,<::f. γΓi--

συ

καi

τά σωματικά φρονήματα, εic: τό oGJμa δέ δέν εΤναι κακόc:,

ψυχή μου.

:τοrια,λr";',ς σαι 1ί οάρς μου)) ;.cαί ωί καρδία μου και ή

ποvηpόν

νομίΖ:ομεv δη ό νοϋc: cfναι κακόc: έφ' οσον εύρiσκεται εic:

IOV Δαυίδ τω~, διά 6[ου τφ Θει;,v nροσανηό;·υοf!, προς 10)! Θεόν· ((εδίψησέ σε

σώμα

ό

~ Αρά γε

ϊέτοιοι λόγοι. άδελφέ, άρμόιει

ι; :· τυiς οωμα1tΧ!αίς φ,ρονήμασι~r είναι τόν νουΨ οl6μ"θα :κr:­ ς

Πιϊ.~c: δέ καi

Οεόc: κατ' άρχ1']ν ένοiκισε τόν voϋv εic: τ6 σιομα;

τους λ6γους, α:δεJ"φέ, 1οίς αίρετι~·οίς άρμόο'ει λέγει,·, ο'ί ;ιω,ι;­

i

ΕΙΣ

_;:rί.;,.1,γ διι. <"υf:>cος ταϋ· Θ 1εού ΎJιrεiς iπμε}· 1», ύ)ς καl. δ ΘεΟς λ:-:;,r:ι,

1ο

ΟiΚΕΙΟΝ

ΗΣΥΧΑ2:ΟΝΤΩΝ

ΕΙΣ ΗΣΥΧΙΑΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΩΦΕΛΕΣ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΖΟΥΝ ΝΑ ΕΧΟΥΝ

ΕΑΥΤΟΙΣ ΟΥΚ ΑΣΥΝΤΕΛΕΣ ΕΝΔΟΝ ΤΟΥ ΣΩΜΛΤΟΣ ΚΑΤΕΧΕ!Ν ΤΟΝ

! ΕΡΩΣ

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ

ΠΡΟΗΡΗΜΕΝΟΙΣ ΕΝ ΗΣΥΧΙΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΝ

ΠΕΙΡΑΣΘΑΙ

1 1

ΛΟΓΟΣ

ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ Ο Δ:ΕΥΤΕΡΟΣ ΟΤΙ

1

ΔΕΥΤΙΞΡΑ

ΛΟΓΟΣ

ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ

i

:,1

ΑΠΟΙ<ΡΙΣΙΣ

r)

ϊ>ς ;"17'[J'(ι)}' 7(7');" /!:·:1πυρα,,,ίuηι Q1]/MJ.1(VJJ Κ'(J.,], nολιτ:ειcΟ,"~ι rtα10.ηr}·'ι·­

()σάν

χαλκοΟν

δόμFJ'Οι.

«δ1c1 τόν φ66οv

τεϊχοc: τό

όποϊοv

σου, Κύριε,

έπόθησεν ή

σάρξ μου 11γαλλ1ά­

καi μαΖ:i μέ τόν Ί-!σα:aν

«ή κο1λiα μου θά 1)χήσr1 ώc: κιθάρα

'

και

σέ

1-ωi τά έντόοθιά μου

[:γκαινίασεc: έσύ»'

καi

έλάβομεν πνεϋμα ηϊc: σωτη­

ρ:αc: σου εic: ηiν γαστέρα μ,αc:»8, εic: τόv όποϊον θαρροίίν­

1_ 2.

Α' Κορ. 6, 19, Έβρ. 3, 6.

(ύμων).

τεc: δέν θά

(ύμϊv).

π{;σωμεν,

όλλά θά

πέσουν

oi

από

τήν

γην

φισνάlοντεc: καi πλαστσπσ1οϋντεc. ιi.J:::: γήινα τά έπουράνια

3. Β · Κ ο ρ. 6, 16 έκ Λευϊτ. 26, 11 έf.. 4. Oi Γνωστικοί καi ΙΊλλοι δυαρχικο] έ5,6σσ~ω'/ ότι τό σωμc~ εJνοι

ρήματα ιωί βιώματα.

πλc:σμα τοJ κακοiJ θεου, άλλά καi εic: πολλά έκ τών κυρίων ρευμάτων τηc: έλληv1κijc: διανοήσεωc: τό σώμα ύποτιμδται κai κακiζεται. Ή όρθό· δο!Ξοc: διανόησιc: έκ'5έχετaι τό σώμα άγαθόν.

5. 7.

_..

Ψ α λ μ. 'Ησ. 16,

62, 2.

6.

Ψ α λ μ.

11.

8.

Ή ο.

33, 3.

26, 17

έΕ.

1

'1

ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

122

El ι'(Ι.C' και ό απόοω,?,ος 11'6.Υ1ω1Ο)J' τό σωμα. λέγει, ((1,{ς

5

Διότι,

αν καί

ό άπόστολοc: καλεί

123

Θάνατον τό σωμα

γά,ρ με)), φησί, ((ρvσεται έκ του σώματος τού {J,ανάτον τού­

(διότι λέγει, «ποϊοc: θά μέ άιπαλλά!Ξr~ άπό τό σώμα τοϋτο

τα~•;,)), αλλ.' (vς του ,φοσύλου κια/ σωματικοv φροvήμαως σω­

τοϋ Θανάτου;»",

ματο,c,ιδοvς Ο)JΊΟς ατεχJ!·(JJς· διό,

σωματικόν φρόνημα είναι

;τ.ρός τό πγευματικόιι

καi

άσφαλωc: τό κά:μνει διότι τό ύλικόν καί σωματοειδέc:·

διά τοίίτο, 'Παρα­

1Α:ίrιι,' nαραυάλλωι· 1οvτο, οιvμα δικαίως έκάλεσε, και ο~Ίχ ri-

βc!λλων τσϋτο ιπρόc: τό n'>fευμαπκόν καi

Οεϊον φρόνημα,

πλ/Ζις οωμα, α}),α θ1άνα1ΟJJ οι[ιμαως, και τ,ούτο μικρόν ανωτέρω

δικαίωc: τό έκάλεσε σωμα, καί δχ1 άπλϊϋc: σώμα, άλλά θά­

I)j)'

νcποv σώματοc:, καi μάλιστ,a άφοϋ όλίγον προηγουμένωc:

έπειr;ιε}.,?ο·vο,αΨ ϊiμαρτητtΚΙ/!1 όριμrJ)' έκ πα,ρ,αοάοεως· ((;ΊΞJ1Qα­

δηλώνει τρανώτερα δτι δέν κατηγορεί τι']ν σάρκα, άλλά

μι-§.J1Ος))' φησίJΙ, ((εlμl, {,πΟ T'YjJ' άμαρτ ίαγ)). ό :ι1ε71;ραμ.,'έ-JJι{):; δέ

τr1 v εiσελθοϋσαν είc: αί,τήν έκ nαραβάσεωc: άμαρτητικήν

Τ~(Ο''iίlψΟ!' δηλίiη• ιF)ς

10 ο{ι q•ύοει. δοvλος. Και

τσυτέπτι.ν rJ,,

ουχ) την σάρκια αlΗαται, αλλcί

,.,

δέ nωλημένοc: δέν είναι φίισε1 δοϋλοc:. Καi πάλιν· «γνωρi­

717 σαρκιί μου, άγα,θόνη. Όρif:ς ο·τι ού τ1;1ι οάρκυ

dλλrt τό E:J'OtΚ·OVJ' αυηj ι:ρησι κ·ακόν; τοϊί,70)' τ,ο[νυ~ι, ,

10

όρμήv· «είμαι πωλημένοc:», λέγε,, «ύ,nό τηc: άιμαρτίαc:» • ό

πά·λιJ•ι· ((Ο'tδα οτι ΟV!Κ οlκει έιt εμοί,

,,.,

('

-

'

1-:1 1 τ·οι.ς με,λ,εσιJJ ημω1· και

-

;?

τφ ~το,μφ

-

•.

τον i•·Qoς

T,O·J!

"'

Ζ.ω δτι δέν κατο:κεϊ μέσα μου, δηλαδή είc: τήν σάρκα μου,

01,•τα

άγαθόν» 1 1.

,

ωπ ιστρατενομε-

της rlμαρτίας, εξοι.κίζο1μεv αυτόν τού οrbμα10ς και εvοικί.ζο­

νόμον τοϋ νοόc:,

με,, τι))' i':πισκοιπιίν του J'OV και νο,ιιοι9·ετο·vμεγ δι.' αι'ηifς έκ,6.οηι

1

τιiν σάρκα

άλλά

Αύτόν λοιπόν τόν νόμον,

τό ό

έννοεϊ δτι έvο1,κεϊ εic: τό σωμα κακόν,

καi όχι τόv vοΟν Ό

2.

ΤΡ r~υJ'r'ιιιει της ψ~·χης και το'ίς τ,οϊί σώματος μέλεσtJ' έκάσ,φ (}QO,)J

έννοεϊ

όnοϊοc: εύρiσκεται εic: τά μέλη μαc: καi άντιστρατεύεται τόν

.?. Δι.ά του:ι9' ήμεις, αγτι.παρ,αταηόμει•οι το·ύτφ Ηρ νόμο)

10 .7ΤρΟΟ/]Κ0)!" 7([ίς με)• αloθ'J]Qf.(j/JJ', (ί)JΥ τε Κ(l[ εφ'

δέν

ένοικοΟν εic: αύτήν κακόν;

-;rο;t 1 1 ό_llOJJ, 811οι,κ1 εί,JΙ τψ Ο(!J 1μυ.τι κ1 ακ.ό~ι, &λλ' ούχ(. τδν ')JΌ·VJ'". 15

Βλέnειc: δτι

, τον

ε,ΟlιJ>

Διά τοϋτο ήμεic:,

άντιnαρατασσόμενοι

εic: τοϋτον

νόμον τηc: άμαρτiαc:» 1 ~, τόν έtάγομεν άπό τό σωμα

20 rlJ'Τιλη:πrέοι 1 , τό .~ργ,ογ δέ του ,ι,6μο11 τούτο προσαγορεύεται i':γ­

καi εiσάγομεν είc: αύτό ηiν έποnτεiαν τοϋ νοΟ καί δι' αύτηc:

Κ·J·άτειω· Η[) Μ: παθ·ητικφ μέρει της ψνχης 11)}' αρ[οτψ' έμ­

νομοθετοϋμεv τό :προσηκοv είc: έκάστην δίJναμιν τηc: ψυ­

:r.οιοΓηιεγ ε;ι.ν, &γά.nηΥ δ' έοχεγ α{)τ·η 11Jν ε ."Ί.ω')}υ1μtα,)

χηc: καί

ΚCΙ/, ,ή λογωτικc'ηι διct

T0IJI01J

10

dλλιt

cic: έκαστον μέλοc: τοΟ σιοματοc:· είc: μέν τάc:

αίσθήσειc: ποία καί πόσον νά άντιλαμβάνωνται, τοϋτο ,δέ τό

Όελτιοuμει,, α;τωrειμπόμε1•Οt nαι' εlς Θεόν ανά}·ευσιν, καr

~:ργον τofi νόμου όνομάιεται έγκpάτειa· εic: τ6 παΘητικόν δέ

25 }.οuμr:.ι' δέ ,αυτί 1() μ6-ριοι 1 ΤΠV γόμου 1,0,ύτ,ον νijψl,)'. Έγκ·ρα~

μέ~οc: τηc: ψυχηc: ένθέτομεν τήν 'Καλυτέραν εtιν, την ώνο­

fί τr προnfσταται τfi διrποίrr προς

11711

μαιομέvην άγάπηv·

τι:ίι;ι r~έ τις τι'ι οόηια καθ·άρας έαντοv, θυμόν 1ε και εnιθυμί­

διά τοϋ νόμου τούτου

rυr rlrpo:[!ψ,}J,;, δ.ρsιϊV:· δϊ' dγά:πης θείας ;~οι.ηοάμε11ας και ·:ιroV·JJ

άποβcιλλοvτεc: παν δ,τι

έμnοδίΖ:ει

τcϋτο τό μέροc: του νόμου αύτοϋ νηψιν. 'Όταν δέ κάηοιοc:

11)1' επηγγελμένψ χάριγ τ,ο'ις κεκαθαρ;ιιέι·οις

καθαρίσr~ τό σωμα του μέ έγκράτειαν, καταστήσn Θεiαc: ά­

30 τ ιΊ )" καρδίωr. Και, τόr' α,γ δνJ'ηθείη καί τοιυτο μειι'ι. Π α-ύλοv λέγ1cι1,, ϋτι «ό Θεό·c; δ εlπciJι' ε·κ σκόω·υς φcvς λrίμψαι, Βς

καi τό λογιστικόν βελτιώνομεν

τ:iν διάνοιαν :κατά τήv εic: Θεόν άνάβασιν, καλοϋμεν δέ

dπειλιχρι 1 ·ημέι1011 δι' ευ'Χης .nαραΟΙτήσα,ς τφ Θεςv, κτα.ται και fι,:!,f!- ει• έαυτrρ

άλλά

γάnηc: τό θυμικόν καi τήν έnιθυμίαν άφορμήν άρετων καi

J_.

ncφουσιάσr~ εic: τόv Θεόν διά nροσεuχ1ϊc: νοϋv έlΞαγνισμέ­ νον,

άn0ικτ9 καi

βλέπει μέσα του τήv χάριν τήν ύπεσχη­

μένην εic: τούc. καΘαρούc: κατά τήν καρδίαν. Καi τότε θά 9. 11. 13.

Ρω μ. Ρωμ. Ρ ω μ.

7, 24.

10.

Ρωμ.

7, 18. 8, 2.

12.

Ρωμ.

ήδύνατο νά λέγr~ καi τοϋτο μαιi μέ τόν Παϋλοv, δη

7, 14. 7,23.

«ό

Θεόc: ό όηοίο<:: είπε νά λάμψn φϋJC: άnό σκότοc:, ό όnοϊοc:

,.

,,,,,,ι,..ιιιl

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

124

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2

λri/ΙΙΓ?J! i:ι: ταίς ;:,αρδίαtς 11μϊiπ, ;τρός qcωίf.G,llf}J/ zJjς ί'ί'(VΠΕ:ως /!ό.ξnς τοΓ, Θεοv, f'γ προσ,(!.κι,(ρ Ίησοv Χριοτοv· '('εχομε)' ()έ)), rrησί, HI0J ·ι1,ηοrι,'υρ0.γ. τοί'ΗοJJ Ε',μ δστρακί1,1οις σκ-εδεσr1). Τ{) 1 '

,;

~;λc:μψε.v εic: τόc: καρδiαe; μαc:,

125

πρόc: φωτισμόν τηc: γνώ­

υεωc: τί"jc; δόΕ:ηc: τοΟ ΘεοΟ, εic: τό πρόσωπον Ίησοϋ Χρ1,ποϋ»11· εχομε,ι δέ, λέγει, τόν Θησαυpόv τοΟτον εic: όστpά­

ί'()J))' .,αιριχόι• q,rvς, εν :ϊΙJΟΟ({ιπφ Άlησου Χρισιοv, εlς 7()

,,_ινα

,·πι

,;>σ6ν είc: 6στρ{1κ,να σκεύη, είc: τά σιί1ματα, είc: τό πρόσω·

11Ί1· δc.~r,,. 1011 6.;·iου

lfι·ε1,ματος έχοντες 1ίμεϊς ι[ις

r)1Π'{-}'α,%ίJ/Οι,ς οκε1Jεσr., ταίς οriJμαοι,γ, ,εlς 101' γ{)Vy 1·]μr"δ·Jr α/·,:(ΤΗ,,

1

οκεϊη»ι:;.

r ί νc~;ματοc:,

:~Ο/ι:F.γ ι,οϋ: γ,r.Π; l{α{. Ίίς (1γ τσV 1 ϊ' εlποι, μ,η Οτι n.1ιευμα1ι.χ.,);.

μ.'

rlJίΔ καί 1ιovv γεγυμνωμέ·J/ω• {}είας χάριτος, ανΠ·ρι-ίιnιη, δ.' [5 ..

., /).

' δέ χαι ει,εστι nολυδύναμογ πρϊiγμα

'Τ?

LΙ:πει

ιj'ι·;~1J., χρijιαι δ'

rJ1ς Δργά1'(ΊJ ις'i) ζ?f'μ κατ

Jj

και1' 1ίμ!Ί. ~

Ί)Jς

ί}ι, καλο1ιμεν voυit; 'Αλλά γαρ ουδείς

noiJ'

({/J'-

ΔJΊενόη-

15 ,ΓJϊ·:1· 1 nϋιε &πl τοϊς Ονυ~ιν, o"l):r' εγ 1,οίς 6λεφ,άροις, olrr~t} μ,c;-, νσΓ;., !}))'

i;,,

ωΤς μυκτijρσιJJ η

τοις χείλεσι~ι εγφκισμέγη;•

ε'ίJ'αι

δυί.1·οια1·· ,Jι 1 ιός δ'' ήμί1 1 ε!•είναr. πασιγ αf•τη συγ{rιχεϊ, Λι;Γ

τό

πατρικόν φωc:

αν κρατήσωμεν τόν vοϋν μαc: μέσα εic: τό σω­

θά nράlΞωμεv άναείωc: τηc: μεγαλοφυίαc: τοϋ νοϋ; Καi

, ισϊοc: Θά ελεγε τοίίτο, 5χι καν ιnνεμυαηκόc:, άλλά έχων καi τόv νοϋν γuμνόv άπό θείον χάριν, άνθρώπινον δμωc: ι ιι'ηrτωc: .

3. 'Επειδή δέ είναι πολυδύναμον πραγμα ι) ψυχή μαc:,

αVτ1}γ πεrτ1);1όz r

(ί((Jματι, 1ίσ1)' rvς οργάν:οις χρωμέ·)'Jj ε;:εργε"ί ή δύγrι.μις

λοιπόν ήμεϊc:

,ον τοJ ·; ησσϋ Χριστοϋ, πρόc: γvωσιν τi'Ίc: δόtηc: τοϋ άγίου

l:ί·r1cι' το{ί σcίJ.ιιαως καΠέ!:,σ,μεν, ι'παξίως τ(ις μεγα_ί,.οφυίας

10 ,ιιως εχων;

"Εχοντεc:

χρησψοnοιεϊ δέ ώc:

δργαvον τό

διά τήν

Ζ:ωήv μαlί τηc:

ιφμωμένον οιϋμα, ποϊα όργανα χρησιμσπο1εϊ ή δύναμic: τηc. c.ιύrιi, την 6ποίαv καλοϋμεν νσϋν;

'Αλλά πόvτωc: ,κανεic:

11οτc δέν ύnέθεσεν δτι ή διάνοια είναι ένοικισμένη είc: τούc:

, ,νυχαc:

οϋτε είc: τά ,βλέφαρα,

οϋτε βέβαια είc: τouc: μυ-

t'1·-

1, iίΊ;)αc: η τά χεiλη· τό δτι εύρiσκεται έντόc: ήμων δλοι συμ­

τuς. Oi uέ1· γάρ ώς !':π' ακροπ6λει rυι τφ εγκεψίλφ ωύιη,·

φωνοίίν, διαφωνοϋν δέ με.ρ1κοi ώc: πρόc: τό δργανον έκ

ι·έγ;ι~ησω· δέ τι-!'ες, ιίιιι πρώτφ cύς οργά1,φ χρijται

20 ?ιιιδρύυυσι ;, 1 οί δ/: της ,:αρδΙας τό μεοα[τατω, %αί

7(())'

τrj χrιϊ

αυτrί ?.UU ψυχικοiJ '1.1'3Uμαως α:Ji.ειλωflρtνημέν,ογ οχημα διδr5α­ Π(,)' α/πiι. .,

!

η,γγ1-~f"(f]r

Ίl.ιιείς δ,έ •

nαι.

'

"/ΓΙ..ρ

'

και

!

ααύJ,μπ.:r.ον,

εν τfι καρδίq, cδς

,};:/' 25

&κ,gιΟcΟς., rl/.λ(l :-rαρ' α/Jτοιi 10V ;,;:-r(,)ς

,ro{1

αυωί,

81'

οι",

!

/ΟJΊιε

ει και μήτε ένδον (rις .,, ,..

εζο.>,.

\

και.

,'))'

γα,q

&i,{JιρώnQV 'ΙΟύ·το δr.δαχΟ·έ:····Γ:::,

;zλιίσα·JJτ.ος

τό όποιον πρωτοv χρηοιμοnο1εϊ.

,;1κόν nνείίμα του ιυc: γνησ1ώτατον δχημα 16 •

'

δργά1ψ τό λογιστικό~· 1ίιιω1τ εl,·,,ι :ι,α1ρ~

1 ων

τδγ ii1,'θ 1 ροJ:ΠΟ'JΙ_, Ος}. δ.εικ;·ι',ς

ιd 8lπ.:-',υχόμε)ια) &λλα; τrl Ξξερχόμ,εγα δ'μ} τού rrυ5-

Πράγματι άλ­

λοι μέν τήν ϊ;γκαθ1στοϋν ώc: εic: άκρόnολιν είc: τόv έγκέφα­ λον, δλλοι δέ δίδουν είc: αύτήν τό ένδοκάρδιον καi τό ψυ­ 'Ημεϊc: δέ οί

16101, γνωρiΖ:ομεν ωφιβωc: δτι τό λογ1στ1κόν μαc: εύρiσκε-

1οι, δν καi nχ1 μέσα ώc: είc: άγγεϊον, άφοΟ ε"ίναι άοώμα1

ον, οστε εΕω, 6φοϋ είναι συνημμένον, όλλ' είc: τήν καρ­

;;iαν ιίιc: 6ργανον· δέν έδιδάχθημεv δέ τοϋτο άnό ανθρω­

,ιιcπο; κ,οιι•οΖ Τ()Ψ α1tθ1ρωnοι1)), ((εΚ γάρ της κα:ρδ,[ας εξέρχσμ­

πον,

Ί(lf>), rιησfγ,

ι')ποϊοc:, οίΞ:π:νύων δτ: «δέν μολύνουν τόν 6.νθρωπον τά είσ­

((Ot

λογισμοίn. Τα/ιη' ?iρα και δ μέγας Λlακ&ρως,

άλλ' άπό τόν 'ίδιον τόν πλάστην τοίί. άνθρύπιου, ό

: ρχόμενα, άλλά τά έίΞερχ6μενα διά τοΟ στόματοc:» 11 , λέγει 14. Β' Κ ο ρ. 4, 6. 15. Κορ. 4, 7. 16. Oi έλληνilοντεc: έν1δρύουν τήν ψυχ1iν εic: τον έγκι';φαλον, oi iουδα'fιοντεc: είc: τήν καρδίαν. Άλλ' oi Πατέρεc: συνήθωc: θεωροΟv ταύ·

a·

την ώc: διήκουσαν δι' δλοu τοϋ σώματοc:, nρβλ. Γ ρ η γ ο ρ ίο σ η c:, Περί κατσσκεuηc: 14, PG 44, 173· D. Περί ψυχηc: ιωi

u

Ν ύ σ­ άvαστά­

σεωc:, PG 46, 44 D, 45 D, 69 Β κ.ά. Κσί ό Παλαμδc: δέχετα~ τήν δι' ολοu τοϋ σιίJμστοc: πσρουσiαν, άλλά φρονεί οτι χρησιμοποιεί ώς κύριον

"δ1ότι έκ τηc καpδiαc: έtέρχονται σi λογισμοi» 10 •

Οϋτω καi

, 1 μέ11αc: Μακάριοc: λέγει, «ή καρδία ήγεμονεύει έηί όλο1< ι\r'1ρου

τοϋ όργάνου καί, δταν κατάσχrι τά μόρια τηc: καρ-

''f"ιανον τήν ι<αρδίσν. Ί7. Ματθ. 15, 11.

13. Ματ θ.

15, 19' «λογισμοί πονηροί».

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

126

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΠΑΛΑΜΑ

<ίf) καρδίrω, φησί1', ωίγεμοvεύ'εt ολου 1'0V οργάJΙΟV καί, ,~;Ί(Χ)J

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2

127

δiac: ή χάριc:, βασιλεύει έπί δλων των λογισμών καί των

κ,ατάσχrι τϊις γομr}ς 1ijς καρδίας 17 χάρις, οασιλεύει ολων Tfi!)'

μελών· διότι έκεϊ είναι ό νοϋc καi δλοι

λογισμών και, τω,, μελών· εκ,εί γάρ, εστι,ν. δ γους και πάντ,ες

χηc:»1~.

oi

λογισμοί τηc: ψυ­

Ή καρδιά ήμών λοιπόν είναι τό ταμείον τοϋ λογι·

οί λογιαμοι τijς' ψυχijς)). ΟιJΚΟV)! 17 καρδία 17μώι, έατι τό του

σηκοϋ καί πρώτον λογιστικόν σαpκ!κόν δργανον. Σπεύδον­

5 λογιοτικοv ταμειοv καί 'Jvρώτον οαρΚ'tΚΟ)• οργαJΤΟJΙ λογιωιχόι·.

τεc: λοιπόν νά έπισκοπω:μεν καi ρuθμίlωuεν τό λογισηκόν

Ti'! τοίι·U·)} J,ογωτικοι" Ίίμισν εJ! ακ1 ρι6ει ν17ψει σ}~εύδοι•τι,ς Λ­

μαc: εic: άκριβη νηψιν, :μέ τί θά έn1σκοποϋμεν, αν δέν έπα­

πισ;,,έπτεσ,{/α:ι κ:αί διορ,θ'Ου~>, τίιrι γ' αι• ε;τισκεψαίμεθα,

ναφέρωμεν

ιιιί

70,'

εγκεχυμέ1ιογ διcί

I(J))f

εί'

αlσθ·ήσεωJ' ιio·Vi)Ι ήμωγ• S~ωθ'f;J'

ουνα;,αγόJrι,ες 7lρ0ς .τα Ει·τδς ε·nανiαγάγ,οι~με1ί καi JΤρδς αVτ1)γ

άnό

εΕω

τόν

έκκεχυμένον

διά

ταύτην την καρδiαν, τό ταμείον των λογισμών μαc: 20 ;

Διά

και

τοϋτο καi ό ψερώνυμοc: Μακάριοc: •ε 1 ίc: τήν συνέχειαν τοϋ

δ φερωι•ύμως Λiακάριος εφεξιίς 1οίς &νωτέρω μικρόν εlρη­ μέι•οις παρ' ,αυ:τοϋ φησι.ν' «εκ1 ει τοί,,υ,, δει οκοπιϊi,,, εl Λι·:Ξ­

άνωτέρω χωρίου του λέγε!' «έκεϊ λοιπόν πρέπει νά ικυττά­

γραψε,γ 11 χάρις τούς τον Πι,εύ·,ιιατος ιιόμουςη. Έ~tεί που; Έι,

τοc:»~1.

10 ταύ•τηι•

""'

τφ

11)1' καιρδίαι,, τό τιι))>' λογωμιvιι ταμείον; Δια

~

...,

ηγεμοJ'tΥ.φ

Ι

,

οργαι•φ,

.,

,..,

ει, τφ

,..,,

•της

Ι

χαριτος

Q

/

TOVTO

ν~ρω!(ρ,

Ο

οπου

'c

ο

15 γοvς ,:αι οί λογισμοί 11.άνιες της ψvχijς, ε1• τfj Υ.αρδίq, δηλα­

διί. 'Ορ{!,ς πως αvαγκαι6τατο1' τοις προηρημέvοις εγ 17α·ι·χίq,, :τροσέχειγ έαvτοίς επαι•άγειν και ε;ιιπερικλείει1 1 1CfJ σώμαΗ τδ,ν, γοiJγ, Κ'α:t μάλιστα τψ Εν τc'ρ σώματι εJtδοι-ά.1ι!J

1

Ού.Ηtα, ι,

4. El

(ωμεv, δν ένέγραψεν ή χάριc: τούc: νό1 J:)UC: τοϋ Πνεύμα­

Ποϋ έκεϊ; Είc: τό ήγεμονικόν δργανον, είc: τόν θρό­

νον τηc: χάριτος, όπου είναι ό τηc: ψυχηc:,

είc: τήν

δέ καί κατά τόιι ψαλμφδόν «rιασα ή δόξα τij; θυ-

voOc:

καί δλοι οί λογισμοί

καρδίαν δηλαδ11.

Βλέnειc: ,πιοc:

i.:αυτούc: έν ήσυχiς:~ καί νά έπαναφέροuν καί περικλείουν τόν νοϋν είc: τό σώμα, καi :μάλιστα είc: τό ένδότατον έντόc: τοϋ

4.

όηοϊον όνομάlομεν καρδίαν;

"Αν δέ κατά τόν ψαλμωδόν «δλη ή δό!Ξα τηc: θυγα­

γαιρός T'OV: •οασιλfως εσ:ωθ'ειω, :τωc; ήμείς α·v·τι1ιν εξω που

τρόc: τοϋ βασιλέωc: είναι έσωτερική» 2 Ί

ζητήσc/rεν; El δέ και κατά

η1σωμεν κάπου εεω;

11))1

απόστολο;• () Θεός ί!δ(ι)Κ'[Τ

αiχωϋ τό Π,νευμα κψ'tζ011 §γ ταίς κα:ρ,δίαις ήμων, &υοϊi δ πα-

είναι

άναγκαιότατον είc: τούc: έκλέεανταc: νά nροσηλώνωνται είc:

σώματοc: σώμα, τό

ο καρδfω• δ~·ομάζομεν;

20

συνάγοντεc:

των αiσθήσεων vοϋν μαc: nρόc: τά μέσα καί npόc: ιαύτήν

ήμεϊc: θά τήν (η­

"Αν δέ καi κατά τόν άπόστολον ό

Θεόc: εδωσε τό πνεϋμα του νά κράln εic: τάc: καρδiαc: μαc:, 2

άββα ό πατήρ 3,

πωc: ήμεic: δέν θά συνευχηθωμεν είc: αύ­

117ρ, πϊvς 17μεις οvκ εν αvταίς ι;υνεvξό,μ.εθα τφ Πγ,ε,ύ,ματ ι; 25 El δi:: χαί ;.,:ατr'ι 10)' προφητών καί αποστόλων Κύριοy
τάc: μέ τό πνεϋμα; '<Εάν δέ καi κατά τόν Κύριον των ιπρο­

oι.J.εirι. 1cΤ.Υν vϊ1 ,ραγr7)J' S1ιτ(1:; ήμc7)ιν Sστι.)), πώς ο'Vχ θξιυ χαl. rΓf~..

φητων καi άnοστόλων «ή βασιλεiα των ούρανων είναι μέ­

1(()1'

ονραιι·ωγ οαοιλeίας γένοιι' αν δ τώ11 εγτι)ς έαυ1ου 111:

ι•ovl" εξάγει.}· διr't στιοvδης ποωύμεγος; ((Καρδiα δρθ·ψJ, φη­

οί,ι, ό Σολο.ιιιf))Ι, <<ζητεί αΥοθηrrιν~J, 1jγ δ αυτός 1,αιψrίv· καί ·θ'εί30 αι• αλλαχοU ΠQΟΟ'ε[ρηκε, :προς

't}Y οί πατέρες πάvτας προ1ρε-

19. 'Ομιλία 15, 20, PG 24, 589 Β. 20. Βλ. Διαδόχου, Κεφάλωο 59, «άπόφρα!Ξις διε!Ξόδων νοϋ», Διονυσίου 'Αρεοπαγlίτου (ψευδ.), Περί θείων όνο· μάτων 4, 9, PG 3, 705 Α, «συνέλι!Ξις». 21. 'Ομιλία 15, 20, PG 24, 589 Α, προηγείται, δέν επεται τοϋ όνωτέρω χωρίου. 22. Ψαλμ. 44,

14.

2

σα μαc:» Ί

nωc: ό •nροοπαθCJν νά έ!Ξαγάγr~ άnό μέσα του

τόν νοϋν δέν θά εμενεν ε!Ξω καi τηc: βασιλείαc: των ούρα­

νών; «'Καρδία όρθιi, λέγει ό Σολομών, Ζητεί αϊσθησιν» 2 5, rήν όnοίαν ό ϊδιοc: καλεί άλλαχοϋ νοεράν καi θεiαν 2 ", npόc: τήν όποίαν ηροτρέηοντεc: δλοι

23. 24. 25. 2, 3.

26.

oi

καi

πατέρεc: λέγουν, «ό

Γα λ. 4, 6. Λουκδ 17, 21. (ύμίίιν). Παρ οι μ. 27, 22σ, άπαντων μόνον είς Ο'. Βλ. καί Παρ οι μ.

Βλ.

Π α ρο ι μ.

2, 2

κ.έ.

1, 5, 1 έ!;

,ιuιl,111~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

128

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2

ΠΑΛΑΜΑ

:-ι()μr-;γοι, {lJ'Οι'ς, (ρασi, γοερΟ::; ::ιr/.,~τcος χαι μοερU1· α'iσϋησιν :τ,>·

ριοέ·οληωι, ί}!· ι;.)' ~ίμίι• και οϊ•χ ει• ήμίν

εκζη10vι1·,ες

01)0(1.)'

μ.fJ .'UlVΟ(!>·μεϋυ.)). ~οΙJ(Jς Οτι κ,1v 7l'fjϊ:ς 1·1/ν dμαρ,τ{υ,}! &111ι;{αία­

σΙ ι7'1 1 αί Ι ις ~-υ1οθι 1 ·,ιυμ1J Γi') x(]J,, Γι} J!' &ρε1'i11,ι ·Jϊροσ;r;τ1]σαοθα1 ,. κ
1 iιγ

αΥσθ'ησο, γ ijγ νοε,rrtν εδρε'ίJι,

i;;η(jς .τοί· Ί ~ (j({)μαι-Ος ;{α.ι έο..Ί.ΝΟΪJ τδν ')'ΟU 1 ν ϊπαγαγαγεί ,, Uixάγ­ Κlj ;0 7 0 ()"' liξoJ 1r'J1 1· ·νοVγ, ο/;: Ίυί; ο(οματι.χ.οV <μρογ}ίμαtος,1 dλλ' 1

(l.'/JίGV τ,ι,υ σuι,;ι.ατος :1οιϊι Ι', ώς εχ:ε'ί γοε,ροϊς Ιrε&μασι.μ iντύχr;ι, 1 Ο ιι'jς Sί.J. ηf"ιχ;1J~~ έσιτ ι nλ([ιγ\ης αfy;_{J ιϊ1 κρ{ί. 1 τ ι.στο,-~ %αl. τι1J;οης γ.rι.­ χ,σδοξ ίυ..; ρίζα :~α(, :π;γ1ί 1 δαηιό1'η)J/ εt)Qημu r,;,u.t nu..ίδει:/iΟ.,, γs,·­

ι·ητιχΔι· αΥοίας κu.ί ·;•{ι•ιπιμα της υ.:,ον,ο[ας. Διό καί. οί λα­ λοrfη·'τες Jκ της τr7'>J: δo.ι.uδJJOJJι lπι:;τγο[ο.ς S'ξιεστηκότες :~υ:υτ({Jι'

εlοι, .ιιη/}' α?.,rιU .r·υ;Ιτο συγιεf1ηες ϋ τι λ./:γοι~.σι1.1. r:ΙJμ.ε[ς δέ, 15 ,ιιόηJJ' ειοω ΙΟΙ' αc(Jμυ.ως ~

'

....

/

1

~/

της καρδίας, αλλrί. και TOJ' αi;-

Y.(ll

/

'

,.,

τοι, αvΊου πω.ιι• .ει.σω nεμnομε,, 10,ν, 1·ουι·

J. l{ο.,117yο'(JΕί.1η>παγ oi,·,x,oίJ";,, οί λέγο1~τες 1 υ-/ι1/ κεχrορισμέ­ ·JΙΟJ', &ί.ί., βJ,·ι)Υτα τ?J 'ι.μοχ;Υj, :~r7'Jς (ίJ 1 αVθις ε'ίσο; nέμποι τις Η~," ,,ονι~

;)) .

Ίl

/

γαρ,

~

rυς

~-

ι:ι•!Υ.,ε11,

ο·

ατι

.,, '1

~

αι..1Λ.Ο

'

μεν

'

ι

ovn(α

~·

·γcι:.,

20 /iλλο (Jε ε.11,έ·ργεια, μ&λλο1r δΞ ::lδόΊ sς τοις &πα1εC)Π'tJ! έαυτο:.'--.;

αυι·έΗlί;υv έκ!ιιπες, διr'ι της δμrι}J''tψίας σσφιζόμει'ΟΙ. «JI17 ΚΓι·· ταδ:;7.!ιιιc)ΤΟ/ γάρ ΗΊ της ΠΊ''['ίΗιιJ.1t%rjς διδασκ,αJ.ίας ιιnλουγ, Ο'[ εκ 117ς δι.αλεΥ.·τικης πρrJς τr'~ς ά11τιλογ[ας ηκονημένοι)), χrπιί.

τόν μι':γαί' ΒασίλεωJ•, ".-cερ11.ρ,έτιουrη την lσχiπ· 117ς δληDεία 0: 25 εχ τωγ αι111Dέσεω1· Ί ι]ς ψευδωγύμοv γγώσεως 117 nιθω·ο.ϊ.α­ γίq τr(}γ (,:οrτ:ισμ.(1.το:ν. 1'Όι:;.ύτους γri'ρ δεϊ είναι το'Vς μ·iΊ n1·ε·υ­ μα1ιχοι~,ς χαι τrl ;[j'["ιJ,μα-rικrl %.:j·ί,1:;ει1r κ,αι ,διδάσκΒt'}' Uξι.σfi1 1·τrι.·;

έαυrο15ς. Oi', γ,}ρ διί ·;οϊiτο ).έJ.ηfJ,ει, α.i'ηούς, οτι ουχ ιi)ς tί 0·1.μις τ(Ιλί.α με1r όρ(f, τώ·J! όρατι7η 1 , ~SαυτΎJJ!' δε o{J·x ό.ρt]. ηf)Υύ) 30 χα[ ό 1}':οVς, &λλ' δ:1"ερ::'sτ ιιfι, και Τ(λλλα, ών ιlι,r δέ.aιτο nερr-

27. ϊ ω. Σι ν cι, ί του, i<λίμα!Ξ 26, PG 83. 1020 Α. Βλ. ιωί σχό· 1040 D. 28. 'ΕνταίJθα εiσάγεται καi έni τοίJ νοΟ διcιιφισιι:: ούσίαι:: καί έν·

λιον

Ί:[:!

129

νοερόc: νοΟc: όπωσδήnοτε περιβάλλεται άπό νοεράν αϊσθη­ σιν, τήν όποίαν δέν πρέπει νά ηαύσωμεν νά έκιητωμεν εϊτε είναι εϊτε δέν είναι μέσα μαc:21 • Βλέηειc: δτι δν προθυ­ μοποιηθfi κανεic: νά άντισταθfi πρόc: τήν άμαρτίαν η νά

1111·:

i

ιι, ι,

i11

l;Ι!,

προσλάβπ τήν άρετήν η τό βραβείον τοΟ άΘλήματοc: τηc:

Ιιi.l!'ιι!

άρετηc:, μάλλον δέ τόν άρραβωνα τοΟ βραβείου διά τήν άρετήν, δηλαδή νά εϋρπ τήν νοεράν αϊσθησιν, είναι άνάγκη νά έπαναφέρπ τόν νοΟν μέσα είc: τό σωμα καί τόν έαυτόν

.::,i

του; Τ ό νά φέρω μεν δέ τόν νοΟν ε!Ξω, δχι άπό τό σωμα­

τικόν φρόνημα άλλ' 6πό αύτό τό σωμα, διά νά έπιτύχπ τάχα έκεϊ νοερά θεάματα, αύτό τό καλύτερον εϋρημα καί παίδευμα των δαιμόνων είναι ρίΖα καί πηγή τηc: έλληνι­ κηc: πλάνηc: καί πάσηc: κακοδο!Ξiαc:, γεννητικόν άσκεψίαc: καί γέννημα μανίαc:. Διά τοΟτο καi οί όμιλοΟντεc: κατ' εμπνευσιν των δαιμόνων είιpίσκονται έκτόc: έαυτοΟ, μή άντιλαμβανόμενοι οϋτε κδν τί λέγουν. Ήμεϊc: δέ, έπανα­ φέρομεν τόν νοΟν δχι μόνον έντόc: τοΟ σώματοc: καί τηc:

ι :ι ,11

1

ι: ;ι;,

1111 '1:

,iι: 1

11

Ι '.ι.,. ι,,ι

1

ι:

καρδίαc:, άλλά καί έντόc: έαυτοΟ.

5. "Ac: κατηγοροΟν λοιπόν δσοι λέγουν, «πωc: θά έηαvα­ φέρπ κανείc: πάλιν μέσα τόν νοΟν, άφοΟ δέν είναι χωρισμέ­ νοc:, άλλ' εύρίσκιεται μέσα είc: τήν ψυχήν;». Διότι αύτοί, δπωc: φαίνεται, άγνοοΟν δτι αλλο είναι ούσία νοΟ καί αλλο ένέργεια 28 , μδλλον δέ, ένφ γνωρίιουν, εχουν συνταχθη έ­ κουσίωc: μαί'] μέ τούc: άπατεωναc:, σοφιί:όμενοι μέ βάσιν

11

1,

ιi

τήν όμωνυμίαν. Διότι «οί ήσκημένοι άπό τήν διαλε,κτικήν είc: τάc: άντιλογίαc: μή καταδεχόμενοι τήν άπλότητα τηc: πνευ·

μαπκηc: διδαοκολίαc:», 'Κατά τόν μέγαν Βασίλειον, «έκτρέ­ πουν τήν δύναμιν τηc: άληθείαc: άπό τάc: όντιθέσειc: τηc: ψευδωνύμου γνώοεωc: είc: τήν ηιθανολογίαν των σοφισμά­ τωv~,29. Πράγματι τοιοΟτοι πρέπει νά εΤναι οί μή πνευματικοί καί σί ά!ΞιοΟντεc: νά κρίνουν καί νά διδάσκουν αύτοί τά πνευματικά. Διότι βεβαiωc: δέν τούc: διαφεύγει δτι ό νοΟc: δέν είναι δnωc: ή δρασιc:, ή όποiα τά μέν όλλα των όρα­ τι't>ν βλέπει, δέν βλέ-πει δμωc: έαυτήν· άλλ' αυτοc: ένερ­ γεϊ μέν καί κατά τά αλλα δσον χρειάΖεται περισκοπων

εργείαι::.

29. 'Ομ1λiα 12. είι:: Π αροιμ, 7, PG 31,401 Α.

9

,,,,,,,,,,,,.11Ιιι

,,Ι~id!B

IΙ!,

il 1',1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

130

{)~Q;ιC,N', δ ιrησι κατ'

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

ευ,θεfαν κίνησιν ωυ

)'/JV Διο~,ύσιος δ

μέγας, εlς έαυτό1· δ' ε:πιά~,εισι και ε~ 1εργ:ει καθ·' έαυτόν, διαν

1, 2

131

κατ εύθεϊαν κίνησιν τοϋ νοϋ δπωc: λέγει ό μέγαc: Διονύ· σ1oc:'v9, έπονέρχεται δέ 'εic: έαυτόν καί ένεργεϊ καθ' έαυ­

δ' αυθ'ις κυκλική~, ,εlναι κlνησι.ν δ

τόν, δταν βλέπrι έαuτόv • τοϋτο δέ πάλιν λέγει ό Διονύ·

σιοc: κuκλικήν κίνησιν τοϋ νοϋ. Αύτή δέ είναι ή άνωτέρα

TOVTO

5 τωι,· και lδιαιτάτη, δι' ης και ύπi,;ρ, έαvτόv

γιγόμει 1 ος

εσθ'

()-

καί

iδιαιτέρα ένέργεια τοϋ

vοϋ,

διά τηc:

συναvτξi τόν Θεόν ύnερβαiνων έαυτόν. «Διότι ό νοϋc:, λέ­

γος επί τά έξω)) (δρif.ς Ο'Η εξεισι.; .έξιώ~,

γει, ό μι'J διασκορπιlόμενοc: ,πρόc: τά ε!Ξω»

επανόδου δ1ει­

ται· δtό ψησι,ι,) Ηt::rοάJΙ!εισι 7lif2'0ς έα:υτόν, δt' έαVΙΟV; δε 7l!J(Jς 10,'

ΘειΊι')) ώς δι' ιιπλω•'ΟU'ς rlι.01α{ία[ι,ει τfjς ιίδοv. Τι)ι· τοιαύ-

10 Ι1))' )'(XQ Κίνηοιν

TOV

YOV Κα't δ IWY ,JJOΞQWV α;πλανης επόπτης

εκείyος Διαι,ύσιος αδύνατον είJΙΙαί φησι nλάνυ τtΨι περιπεσιείγ,

(:. Ταύτη,ς οvν απάγειν δ τijς πλάι·ης ,ι,ατιί!! επιθvψων

(βλέπειc: δτι έ!Ξέρχετα1; έ!Ξερχόμενοc: λοιπόν, χρειάΖεται έnάνοδοv· διά τοϋτο λέγει) «έπιστρέφε1 nρόc: έαυτόν, δι' έαυτοϋ δέ πρόc:

τόν Θεόν» 32 άναβαίνει ώσάν δι' άπλανεύτου δρόμου.

Ή

τοιαύτη δt κίνησ1c: τοϋ νοϋ λέγει καi ό άπλάνευτοc: έκεϊ­ vοc: έπόnτηc: των voεpGJV Διονύσιος δτι

είναι

άδύνατοv

Υας ϊ.ι;ιεtΙ',. ουδέnω Και τήμερον, ΟΟα γε ήμεις ισμε~,, εl,ρε

νά περιπέcn είc: nλάνην' • 6. Άπό αύτήν λοιπόν τr)V όδόν έπιθυμών ηάντοτε ό

15 GV)'ε!!i'OJ! διcί χρηστολογfας αγωι,ιζ6με-ι•(j}} εφελκύσασθαι nψ)ς

πατήρ τι1c: nλάνηc: νά άnαγάγπ τόν ανθρωπον καi νά τόν

ταύτηι·. Νυγ δ' ώς 8(ΗΚ8)' ε?iρε τούς συλ}.αμοαι,ομέι·ους, ει.,:::ρ,

όδηγήσ~Ί πρόc: τήν όδόν ή όηοiα χωρεί τάc: πλάναc: του,

αει "1

'

τον '

η

α·ι·,υρωποι, .,,.

'

και

'

προς

'

-

τηγ

χωροο-σαν

.,

·-

αυτοv

\

τας

,. .,

7lΜJ.-

rlις αVιr)ι: είn 1 ες, εισιγ οί και J.δγους ου111ι-~έασιγ i:1 1 ά;ιονr.--1.ς

ποτέ εωc: σήμερα, καθ' δσον ήμεϊc: γνωρίlομεν, ευρε συνερ·

γόν άγωνιΖ:όμεvον νά προσελκύσtΊ nρόc: αύτήν διά χρηστο­

οι· εξω καrέχειι, του

λογiαc:. Τώρα δμωc:. δπωc: φαίνεται,

20 αυωυς τοι'ις

σώματος ;ι,ροσευχόμει,σν 101· J'ιJvι, και

ύ:ιεr1αναοεοηκό:α καi ήούχιοy αο.,αί,Όμένι;υ;

1011

,6ίο1 1 , :,uηδ' ϊκείι·ο αlδ'εσθ·έντες δπερ Ίωά~•ι,ης, ιί 117ν πρός ουρcπόι, φέρουσαι 1

κλ{ιι.ακα

διά

λόγωιr τεκιη~,ά;ιιει,ος

17μϊ 1,,

άριοι ι.κcvς καί αποφαι•τι.κώ; εξείπε,- c[ις «ήσ1•χαστή.ς έσΤtJ' ιί

το ϊωdιματω• εγ σc!ηιαιι περιορί(έιν σπεύδωιηι, φ σ~!νωδfj. καi 25 οί ΠJ'ευματικοι :ιατέρες ι}μιvν εδίδαξαι· /;μας. Εικότως· sl γίf.ρ ,ιο} έγδοJ' 1nU σcbμαιQς- περι.ορ[οειε, πct"Jς άν έαυτψ ποι1}­ σειε το~, τό ηcvμα t'JΥημμέγοιr ;cαί cfJς εlδ,ος φvσικr'J'J' διι:ί nάση; χωρ,οv~rτα n"jς ,ιιεμορφωμέ1 1 ης ί5λης, ης

10

εξω και διωριο,μf.-

Περί θείων όνομάτων 4, 9, PG 3, 705 ΑΒ. Δ ι α δ ό χ ο υ, Κεφάλαια 40' «ό νοϋc:, δταν αρ/Ξηται πυκνωc: ίιnό τοϋ θείου φωτόc: ένεργείσθαι, διαφανήc: τιc: δλοc: γίγνεται, ώστε

30. 31.

τό έαυτοϋ φωc: αυτόν

nλουσίωc: όρδν».

3·2. Β α σι λείου, Έnιατολή 2 nρόc: Γρηγόριον Θεολόγον, 2, PG 32, 228 Α. 33. Περί θείων όνομάτων, ενθ' άνωτ. 34. Ώc: nαρετήρησεν ό έρωτων· πρόκειται δέ περί τοϋ Βαρλαάμ καί

13

;;τρός ταvτα χ,αί τ01Ύς nολλούς πεί1Jειι, εγχειροι;,σιι· crις κάι:λι­

1

των

35.

όμοφρόνων

Βλ

Κλίμακα

του.

Βλ.

έρώτησιν

27, PG 88, 1097

!Ι,

όnoiac: ένίοτε

τε τφ Θειp ουγγί,'εται. (<Νους γά~ι>, φησί, <ψι7 σκεδω·ι·ύμε­

OVJJ,

1111

31

αiπός αυιοf;: φησι,1>. Αυτη δ' Ύ) του· νου εσΗJJ i-;vέ,ργεια κρείτ-

έαυΙΟ)' δ. γους όρ{j:

11

ευρε τούc: συλλαμ­

βανομένουc:, έάν βε,βαίωc:, δπωc: :::"ί,nεc: σύ ό 'ίδιοc:, ύπάρ­

χουν άνθρωποι oi όποϊοι συντάσσουν καί πραγματεiαc:, αί όποϊαι παρασύρουν πρόc: αύτά καί έπιχειροϋν νά πείθουν τούc: πολλούc: 31 δτι είναι καλύτερον νά ιφατοϋν ε!Ξω τοϋ σώματος

τόv

άσnόΖ:ονται

προσευχόμενον νοϋν καί

τόν

αύτοί

ύψηλότερον καί ήσυχαστικόν

oi

όnοϊοι

βίον.

Καί

δέν σέβονται οϋτε έκεϊνο τό όηοϊοv διετύnωσεν όριστικως

ιωi άποφαντικώc: ό Ίωάννηc:, ο onoίoc: μαc: κατεσκεύασε δια λόγων τιiν npόc: ούρανόν φέρουσαν Κλίμακα, δτι «ή­

συχαστήc: είναι ό σnείιδων νά nεριορiΖπ τό άσώματον είc:

τό σϋJμα»~5, σuμφώνωc: nρόc: τόv όnοϊον μαc: έδίδαΕαν ιωί σi πνευματικοί πατέρεc: r1μών. Εύλόγωc:· διότι αν δεν τόν περιορίσπ μέσα εic: τό σώμα, nίϊJc: θά ήδύνατο νά εχπ μέσα

του αύτόν ό όnοϊοc: φορεϊ τό σωμα καί ώc: φυσικόν είδος προχωρεί δι' δληc: τηc: μορφοποιημένηc: ϋληc:, τηc: όποίαc: τό έ(ωτερικόν καί

tεχωρισμένον δέν θά έnεδέχετο ού·

δευτέραν.

Β.

,1ii.JIIIIII

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

132

σίαν νοϋ, δσον καιρόν έκείνη ή ούσία Zfi, λαμβάνουσα νον οvκ (Χ)J εnιδείξαιω ουσίαν νου, μέχρις αν εκείνη ζcfJ:ι,

ζω17ς •είδος κατ,άλληλον τfi σvναφείg σπώσα;

7. Βλέπει.ς,. αδελφέ, nως ου πνευματικώς μό~,ον αλλά και 10v σώματος πέμπει~, ij κατi-

αγθ~ρωπίνως εξετά.ζαvσιJ', ε'ίσω 5

133

ΠΑΛΑΜΑ

χεt11 ·τον }'Οίιγ αν 1 απέφηψ1ει 1 αναγκαιότατον τούς προrιρ,ηιμένομς

έαυrϊόν ιός ωληι'Ιϊος γενέσθαι ·καί κατά τον ~σω αγθρωnον'

φερωνύμως μοναχούς; Το δ' είς έαvτους μάλιστα τούς είσα­ γομέι,uυς υλέπειν εlσηγείσθαι. και διά τijς αναnν,οijς ε'ίσω

πέμπειν 101' οlκείον 1 ο {J'εωρη,τικ(Ίιι έ·αυτοv

YO'VY

ουκ άπό τρόπου. Τον Ίάρ rήnro

μηχαναίς ·τ ισι προς έαυτόι· εnισυ1•άγειν

είδοc. Ζ:ωηc. κατάλληλον nρόc. τήν συνάφειάν τηc.; 7. Βλέnειc., άδελφέ, nωc. άηεδείχθη άναγκαιότατον

είc. τούc. μοναχούς οί όποϊοι προετίμησαν νά γίνουν κύ· ριοι έαuτιον καί συμφώνως npόc. τόν έσωτερικόν των δν­ θρωπον, έf.ετάιοντεc. τά πράγματα δχι μόνον πνεuματικωc. άλλά 'Ιωi άνθρωπiνωc., νά στέλλουν fι νά κατέχουν έντόc. τοϋ σώματος τόν νοϋν; Τό νά διδάσκωνται οί άρχάριοι νά βλέπουν κuρίωc. εic. έαυτούc. ιωί νά είσάγοuν τόν νοϋν

των διά τηc. άναnνοηc. μέσα των δέν είναι δτοnον • Διότι δέν θά ητο όρθόν παc. σώφρων νά άποτρέψ\1 τόν μή

36

άγιΖη,α τούτον αποδυσαμένυις και οvναγόμενος ουν'εχως

θεωρηηκόν άκόμη νά σuγκεντρώσn είc. έαuτόν τόν νοϋv. 'Από τούc. προσφάτωc. λοιπόν άποδuθένταc. εic. τόν άγωνα

αnο;~ηδ{!, δsί δέ και συJJεχιΖις συ1 τσι•ς αvθις ταv110Ψ εnανάγειν,

τοϋτον ό νοϋc. ιωί δταν συνάγεται άκόμη σuνεχωc. πηδςi,

λαν·θάιιει δ' αγυμ1 1 άσ.τους ,οντιις δυσθεωρητότατος και εvκ,ιη-

επέ­

πρέπει δέ νά τόν έnαvαφέροuν πάλιν συνεχωc., έφ' όσον δέ ε"ίναι άγύμvαστοι τούc. Εεφεύγει ώc. δυσθεωρητότεροc. ,ωi εύκινητότεροc. άπό δλα. Διά τοϋτο μερικοί τούc. προ­

χει,ιι, τι μικρόι•, ιός κ·ακείJ'ΟΥ (ΠΨεπ[οχοιεν ,1ηρουιt1ες εν α·υτlJ,

τρέπουν νά προσέχουν καi κρατοϋν όλίγον τήν συχνά έκ­

μέχρις αν σί,11 Θεφ ε.πί τό κρrίηον· προϊόι,r,ες, αnρόσιτον ;rρός

χεομένην καί έπαναφερομένην είσnνοήν, ώστε νά ,κατορ­

Τα περί αυ,τον και αμιγij 101' οικείUΥ 110V)' ΠΟ11)ΟαΨΙ'ες δυνη-

20 θωσιΨ ακριοως ε1ς ((ένοειδη συνέλιξtJJ)) συναγαγεί1'. Του:ο

θώνουν νά συγκρατοϋν καί έκεϊνον μέ αύτήν, εωc. ότου σύν Θεψ προκόπτοντεc. nρόc. τό καλύτερον καί καθιστων­

δ' 'ίδοι τις α,ν καί αυτομάτως έπόμεvο~· ,τfi ::r.ροσοχιι του γοi?

τεc. τόν vοϋν των δρρεuστοv npόc. τό γύρω του ,κ,αί άμιγη,

'Ηρέμα γάρ, ε•'ίσεωί ιε και εξεωι τουτί τό Πνευ•μα καnί πά­ σης cναγωνίοv οκ,έψεως' ,μάλιστα δέ επι των ήσι;χαζόνrωJJ

δuvηθοϋν •μέ άκρίβειαν νά τόν συναγάγουν είc. «ένοειδfί σuνέλιΕιν» 317 • Δύναται νά 'ίδn 'κανείς τοϋτο νά 6κολοuθfi καί

σώ,ιωτι και διανο[q. Π νευμ,ατικϊός γαρ ο15τοι σα6οατ [ζοιιτες!

αύτομάτωc. τήν προσοχήν τοϋ νοϋ. Διότι τό πνεϋμα τοϋτο

25 και άπό πάvτων τCΊ·ν οικείων εργων καταπαύοντες, ώς εφι­

είσέρχεται καί έΕέρχεται ήρέμωc., καί είc. πδσαν άγωνι­

κπό~·, πα)t μεν ~ό μεταυατικόν κα.ι διεξοδικοv και πεπο,ιχιλιιϊ­

στικήν προσnάθε,αν, μάλιοτα δέ έπί των ήσυχαστων σω­

νον περι ·τάς γγώσεις τωγ ψv 1χικών δvν&μεων περιαιρουσ,.1,

ματικωc. καί διανοητικωc.. ΣαββατίΖ:οντεc. αύτοί πνεuματι­

ε'ργον και τάς αlσθητικάς πάσας (J.1!1tλήψεις καί. πασω• άπλώς

κωc. καi ηαύοντεc. άπό δλα τά εργα των, όσον είναι δυνα­

νουν οiικ &ποτρέψειέ τις εδ φρονών. Έπει οvν ταίς i'iρτι :τ.ρός 1011

15 τ6τc.ιος uπάι,τω1r ()JJ', διά τουrο τ'fί πυκνά διαχεομένn καί επα-

1,αγομέvη εισnνοfj προσέχει.~, εlσιγ Qt nαραινΙΥUΟι και

30 ωσπερ κ,αί τό άγαπvείJ', εφ' Ο:σον εφ' ήμίν.

τόν, άφαιροϋν παν εργον των ψυχικών δυνάμεων μεταβατι­ κόν, έΕωτερικόν καi πολuποίκιλον γύρω άπό τάc. γνώσεις καί

36. Συμεών, Μέθοδοι:: τηι:: ίεραι:: nροσευχηι::, Hausherr, Orient. Chr. 9, 2, 1927, σ. 164. 37. li'. ι ον υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ (ψευδ.), Περί θεi· ώV όνομάτων 4, 9, PG 3, 705 Α. 38. Oi δροι έφ' ήμίν καί ούκ έφ' ημιν, άναφερόμενοι είι:: τάι::

εic. τήν δύναμίν μαc. •

σώματος ,ενέργει'αΥ, ητις εψ' 1Jμϊν, η δ' ΟVΚ εφ' ήμι,ν' τελέως.,

προαιρετικάι:: στωίκοί. Ό

καί τάι:: ύnοχρεωτικάι:: ένεργείαι:: των άνθρώnων, είναι Παλαμαι:: ένταϋθα τονίί':ει τόσον πολύ τόν nεριορισμόν

δλων των άνογκών,

ώστε άnαιτεί ελεγχον καί

έnί

ένεργειών έκ των

όλαc. τάc. αίσθητικάc. άντιλήψειc. καί γενικωc. πδσαν ένέρ­ γειαν τοϋ σώματοc., τό όnοίον είναι είc. τήν δύναμίν μαc., έάν δέ δέν είναι έντελωc., δπωc. καί ή άναπνοή, όσον είναι 38

ούκ έφ' ήμίν, ώι:: είναι ή άναπνοή.

11

1

134

VV\l'v'VVU

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

λΟ.L λOldOJHdJ

1, 2

1111111

8.

8. Τα·ϋτα δέ nάηα ωίς προκό1ρ,ααι κα·Ο' ήσvχίαν αnόJJως

'Όλα

δέ

αύτά

άκολουΘοϋν τούς nροχωρημένουι:

και απεριμερίμηος εnεται· ηj γr}ρ, τελέα πριΊς έαυι17ι' εlσόδφ

είc: τήν ήσυχίαν άκόnωι: καί άφροντίστωι:· διότι δλα αύτά

τίjς ψvχijς αi'ι·ιό,ματα ΤαVlι πάι~τα έnιγίν,εσθαι ανάγκη. Τοίς

κατ'

οΔδέν Ηι>ν εlρημ{;;ωv Υδοις αν άμσγητί nε-

άνάγκην άκολοuθοΟν αύτομάτωι: τήν τελείαν ε'ίσο­ δον της ψυχηc: είc: έαuτήν. Είι: τούς άρχαρίουc: δέ δέν

5 ριγιJ·{.ιιεγω,. Ώς ού.J. 1 τfί άγά:η7 ε.πεται τό ύπομένειν (ω7 γαρ ι1-

θά ϊδηc: οϋτε εν άπό τά λεχθέντα νά έnέρχεται άκ6nωc:.

δ' (Χρχσμέ~•οις

S)J

ι1άπη πάντ.α ατέγειη, ήμε'ίς δέ διδασκόμει'fα κατορθουγ υίrr τi711

.. Οπωι:

λοιπόν τήν άγάπην άκολουθεί ή ύnομονή

( «·διότι

ή

1.5:ιομο111),,r,. ύι:}ς δ? αVτ,?jς -:;τρδς ι1/ν &γάπη1: φθ-άσι,Jμ,εν), αϋτ(,)

άγάnη τά στέργει δλα»: , ήμεϊc: δέ διδασκόμεθα νά έnιτυγ­

χάνωμεν όnωσδήποτε τήν ύnομονήν, διά νά φΘάσωμεν δι' αύτηc: nρόc: τήν άγάnην), οϋτω συμβαίνει καί έδω. Τί

τες ),'(t.Q'

(J/

llΕ:llεtραμέι'Οt :•ελϊίΊσι ΙΟVς εξ απει:ρίας

O'V

UYT /)/OU0-

δω

χρειάϊεται νά εϊπω περισσότερα περί τούτων; Διότι δλοι

τό avμφt:i!O''

οί εμnειροι καταγελοϋν τούc: μέ άnειρίαν άντινομοθετοΟν­

λόγος &λλα πόνος και

:-τόJ"ωJΙ :τε'ίρα διrδ&σκαλ,ος, α{•π) τε καρnουμέι•η

,7

κ-rzi, ;,~αθ άπερ τις τϊUν μεγάλων πs~ί

ται:· αύτων των τελευταίων διδάσκαλοι: δέν είναι ό λόγοι: άλλ' ό κόποι: καί ή διά των κόπων έμnειρία, καρπουμένη

-ιαvτα λέγει, τσίς liξω σχήμασι ]1,έφυκεν ό εσω α,ι,,1?·ρωπος συνε:-

αύτή ή ίδία τό συμφέρον καί ,άnοστρεφομένη -roύc: λόγους

καί rώι, φιJ.οι>είκων τε καί. φιλει,δε[κ,ωι 1 .ω1Ίς ακάρnους α-•

::τοσrρ·εφομέJ·η. :iE·nεl

15 !;σιιοιοvσΠω μετά

1r}J'

,5(~

1

nα.ράvασιJJ, πώς 01)Κ αι· ΟVJ'Ιελέσειέ τι

_ιιt.(γα τ(ό σπει1δοvτι σv,στρέφειγ

HJJ'

ι,ouJJ είς έαυτό,•, rhς μίι

ΊJ)Υ κατ' ευι'fεtα)! αί.ί.α ΊΙ)V Y.VΚλtΚl)J' και αnλαι•ί7 ΚΙ,JJείσθαι κί­ )'ψfl)', τϊp μιί

10JJ οφθπλμόι, ώδε κ&κ:εϊσε περιάγειι·, αλλ' οίοι,

έρsίσιιω ί .τιJJι τοiί·τοι· nροΟΙεgεiδειγ τιμ οlκείφ α 0 17θ·ει

i} HJ

20 δμφcιλr._v; Π ρι'ις )'Γl[! τrρ εiς χύκλοJJ ωσnερ εξωΠει,, εφ' οσοι, έφικτ·όι,, συι·,ελίηειJ' !'cωτόι,, ;ταραπλησiως ηj σn~,υδα?:ομsηι εγ (J1JTζV τrru

)!01)

κιγήσει καί τηγ δι' δψεως εξω χεομέι·η~·

ιΜιιαμι1; .ωvi γοv της χαρδίας ε'ίσοι nέμψει διcί του τοιούωυ

. σχ;jμω,ος του σdιματος. El δε καί ή του 1'οητοv iJη.ρός δύνα,25 _ως ε:τ' δμφαλου γασr·ρ6ς' u)ς ων ·ι·όμ(Υ() 11jς άμαρτ [ας εκ:;ϊ

τό κρά.τος εχο~·ω:; και νομι7ν αυτ(iJ διδό~ιτος, διατί μι) τιΊι· αντιαΙραπευόμεJJΟ)/ εκ:είJJφ

ίΟV J'OV

νόμσν,

αΔωv δι' ,εΔχης

cδπλισμ6·,ον ,§nιcιτήαομει 1 , ώ:; ?),ν μ17 'ΤΟ διrι του λουτροv 1'J];' ::α).ι.γγε;,εσfας :ιJΙευμα nονηρόν απελαθ{ι,, μεθ' ετέρων έπrrr,

39. Α' Κορ. 13,7. 40. Βλ. Μακαρίου, Όμιλίαν 16, 7, PG 34, 617D. Ίω. Σι­ ναίτου, Κλίμακα 28, PG 88, 1133Β" 25, PG 88, 1000D-1001 Α. 41. Βλ. Δ ι ον υ σ ίου Άρε ο πα γ i1 -ιJ ου (ψευδ.):., Περί θείων όνομάτων 4, 8, PG 3, 704 D. 42. Βλ. Σ υ με ώ ν, Μέθοδον της ίερδ<: προσευχης, Hausherr 164. Παρομοίως λαάμ 50.

43.

περιγράφει

Ρ ω μ.

7, 23.

ό

Παλαμας

τήν

μέθοδον

έν

Ο·

44. Τ ί τ. 3, 5.

πρό<:

Βαρ·

:1

19

κάπί τούτων εχει. Καί τi δει πλrε[ω περί τού1ω1• λέγει~,; Π άι'­

10 θπΟU)'Ιας· Τύ)J! γαρ ωωύωιν

Ί

135

των φιλονείκων καί έπιδεικτικων. 'Επειδή δέ, δπωc: λέγει

κάnοιοc: άnό τούc: μεγάλους είc: τά τοιαϋτα , ό έσωΤΙερι­ 40

κόc: δνθρωποc:, μετά τήν παράβασιν συνηθίΖ:ει νά έςομοιώ­ νεται μέ τά έςωτερικά σχήματα, τότε τό νά μή περιφέρn έδω καi έκεί τόν όφθαλμόν, άλλά νά στηρiΖ:n τοΟτον είc: τό στηθοc: η τόv όμφαλόν του ώc: είc: στήριγμαt

1

nωι: δέν

θά συνέβαλλε nολύ είc: τόν σnεύδοντα νά ουστρέψη τόν νουν είc: έαυτόν, ωστε νά μή κινηται κατά τι']ν ιεύθεϊαν

άλλά ~ατά τήν κu,κλικήν καί άnλανη κίνησ1ν ; Διότι μαΖ:i

12

μέ τήν συνέλιςιv έαυτοΟ είc: κύκλοv άπό έςω, κατά τό δυνατόν, nαρομοίωc: πρόc: τήν έnιχειρουμένην

έν έαυτφ

κίνησιν τοϋ νοΟ, διά τοΟ τοιούτου σχήματος τοϋ vou θά στεiλr. μέσα καί τήν διά τοϋ βλέμματος έκχεσμένην δύνα· μιν τοϋ νοϋ τηc: ιωρδίαc:. Έάν δέ καί ή δύναμις τοΟ νοητοΟ

θηρίου είναι είc: τόν όμφαλόν τηc: γαστρός, καΘ' όσον ό

νόμοι: τηc: άμαρτίαc: έκεϊ εχει τό κράτοc: καί τοu δίιδει μέ­ ροc:. διατί νά μή τοποθετήσωμεν είc: αύτό τό μέρος τόν άντιστρατευόμενον είc: έκεϊνον νόμον τοϋ νοϋ

43

ώnλισμέ­

νον διά προσευχ1ϊc:, ώστε τό άnομακρυνθέν διά τοϋ λουτροϋ ηϊc: nαλιγγενεσίαc: nονηρόν nνεΟμαΗ νά μή έnιστρέψη μα-

2:i

μέ {iλλα έπτά πονηρότερα πνεύματα καί έγκατασταΘη

~!

1:

,:iiil:

:i!I %1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

136

πονηροτέρων Π}1ευψώτω1, επισψέψαν, αυθ·ις εγκατοικωθ'if και

πάλιν,

γέι,ηται rά έσχατα χείρ·σνα των πρώτων;

των'";

9. ()lJ

s

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

), φησί~, ό Μωϋσi'jς· παντί δηλον6τι,

τι1,ί μεν I(ilV' σωιι, τινι δ' οϋ. Δια ·τίνος; Τού

1'0V πάντως.

Ουδενί yάρ αλλφ δυνατόν προσέχειν έαv·τφ π,αντί.

Ταύτηιr

όπότ,ε τά εσχατα θά γίνουν

9.

137

1, 2

χειρότερα των πρώ­

«Πρόσεχε έσuτόν», λέγει ό Μωυσηc:••· είc: δλα δη­

λαδή, δχι είc: κάποιον μέν των ίδικων σου ναί, είc: αλλο δέ δχι.

Διά ποίου μέσου;

"Οπωσδήποτε διά

τοϋ

νοϋ.

Διότι

ΟVν ΞΠίΟΙ1)00Jf Και 'l.j!Vχfί Και σώματι 71]ν' ψυλαΚΙ]ν" δι' αυτ-ης

μέ τίποτε δλλο δέν είναι δυνατόν νά προσέχr~ 1 κανείc: είc:

γιlρ και σωματ lΚWJ' καί ψvχικωJJ πονηρων παθ·ημάτων &π:αλ­

έαυτόν. Αύτήν λοιπόν τήν φυλακήν ώρισε εic: τήν ψυχήν

λαγψη7 ρq.δίως ..Σεαυωv· τοίγυν πρ6σrηιθι, σεα,υτφ επίστη,θι,

καi τό σώμα· διότι δι' αύτηc: θά άπσλλαγηc: εύκόλωc: ά'Πό

σεαι•rόι, έπίσκεψαι, μάλλον δέ προ•tσΦαισο καί επισκέπτου και

1 Ο ί;ταζε· και γαρ οϋτω την σάρκα αφηνιά'ζοvσανι ύποτάξεις ,r(δ π~,εύμωτι και «ρ-~"jμα κρυπτόν έι,

rf7

καρ~ίq. σου ου

γένηrαι)). «' Εr}ι, π1 1 εv;uα του έξουσιάζοντ.ος)),

δηλοι 1 ότι

μήπ,ο τε

Hv11 nονηραιν

καl πνευμάτων και παθη,μάτων, «&ι,α6ι7 επί σέη, φη­

τά σωματικά καί ψυχι·κC1 πονηρά παθήματα. λοιπόν

σεαυτόν,

πρόσε!Ξε σεαuτόν,

μαλλον δέ προστάτυε, έnόπτευε,

Προστάτευσε

έπόπτευσε

σεαυτόν,

έΕέταΖ:ε· διότι οϋτω θά

ύnoτάEric: είc: τό πνεϋμα τήν σάρκα καί «ποτέ δέν Θά φθά­ σn ,κρυπτή σκέψις είc: τήν

καρδiαν σου»• 1 .

«'Εάν

άναβη

ό 'Εκκλησιαστής, «τόποι, σου μή αφfiς)), τουτέσ,τι, μ17 ψιJ-

είc: τόv νουν σου ηνεϋμα τοϋ έ!Ξουσιαστοϋ», των πονηρών

1:; χfjς μέρος, _ιιιί μέλος σώματος αν·ε.τίσ:κοπον fάσυς. Οvτω γc'ιρ

δηλαδή πνευμάτων κοi παθημάτων, λέγει ό Έκκλησιαστι­

fJtV

και τcίJι• κά,τωθ·ει, επηρεαζόνrωJΙ ;rιιrsv,μάτων ανώτερος διαγε­ ~<ιίσυ και «τφ ετάζογ7ι καρδίας καί 11 εφρούς)), ώς αυτός rαiί1(!.

προετάσας, άνεξετάστως παραστήσ17 μετr'ι. 71,αρρησίας. <<Ει

γάρ !':αυτούς έχρ,[,,ομε,γ., ουκ αιr έκρινόμεθcω. π αυλός εσιι1'

20 ό λέγωι,. Καί 10 τον Δαυί,δ ::ταθc;Jν μακάριον εκείνα πάθος, καί αυτός nρός τόι, Θεόν έρείς οτι «σκότος ου σκοr ι.σι9·17σεται

κήc:,

«μή

άφ11σr1c: τόν τόπον σου» , δηλαδή μή ,όφήσr~c: 48

άφύλακτον μέροc: ψυχηc: η μέλοc: σώμΟίrοc:. Οϋτω •πράγμα­ τι καί των κάτωθεν έπηρεαΖ:όντων

πνευμάτων θά

yίvnc:

άνώτεροc: καi «ένιίJπισν τοϋ έρευνωντοc: καρδίας καί φρούc:»~9 θά

έμφαν1σθηc:

άνε!Ξετάστωc:

μέ

παρρησίαν,

νε­ ά­

φοϋ προείΞήτασεc: σύ ό ϊδiΟC: ταϋτο. «Διότι, έάν έκρίνομεν

(lπό σceiί και νi,ξ (i.ις ήμέρ·α φωτ ισθιίσεταf μοι οτι σύ έκ,τήσω

έαυτούc:, δέν Θά έκρινόμεθα»"°, λέγει ό Παϋλοc:.

τούς Jfεφρούς μου)). Ου τό τ17ς ε,ιοjς, φησί, ψυχής μόνον εnι-

nάθric: τό μακάριον έκείνο nάθοc: τοϋ Δαβίδ, θά εϊnnc: καi

11·ι,μητικο11 ολον σόι: είργάσω, αλλά καί: ε'ί τι εν τφ σώ,ματι

σύ πρόc: τόν Θεόν δτι «τό σκότος δέν θά σκοτισθη έκ μέ­

25 τα{,της της επιθ·υμίας ζώπυροι, προς

1f]JJ

έμn.οιοvσα~, επισ,τρέ­

άφοΟ

Kai

ρους σου ·καi ή νύκ-rα θά μοϋ φωτισθri ώc: ήμέρα, διότι σύ

ψαι', δι' αv117ς nρός σέ ανέnτη καί σοίί έξήριητω και σοί κολ­

άπέκτησεc: τούc: νεφρούς

λαΙαι. Ώς γάρ τοις ,των αlσιJητω~ι και φθαρτcvν 17δονωιι (ΧJΙί?­

ίδικόν σου μόνον τό σύνολον τοϋ έnιθυμητικοϋ τηc: ψυχηc:,

χομέ·ι<Οις ,10 τ~jς ψυχής c:τιθυμουγ αλο~ι κενοίίται πρδς η)~'

άλλά

σά:ρ·χα και δια του·το δλοι σ&ρκες γίνοιtται καί τό Π1,εiίιια'

τήν έnιθυμίαν αϊιτήν,

1 καί

αν εμεινεν

μου»:;ι. Δέν

είc: τό σώμα

κατέστησεc:.

κάποιο_c:

λέγει,

σπινθήρ

άnό

έπιστρέφων πρόc: τήν διεγείρουοαν

ψυχήν ·nετξι δι' αύτηc: nρός σέ, κρεμδται εic: σέ καί κολ­

σ.

45. Λ ου κ δ 11, 26. 46. Δευτ. 15,9. 47. Αύτόθι. 48. Έ κκλ. 10, 4. 49. Ψολμ. 7, 10. Άποκ. 2, 23. 50. Α" Κορ. 11, 31. 51. Ψ ο λ μ. 138, 12 ές. 52. Βλ. Νι κ. Στηθάτου, Περί ψυχης 104· 107.

λδται

είc: σέ.

Πράγματι δnωc: τιϊ:Jν έπιδιδομένων είc: τάc:

αίσθητάc: καi ψθαρτάc: ιiδονάc: τό έn1θυμητικόν τηc: ψυχηc: κενώνεται

νονται

34· 40,

Χρήστου

όλόκληρον πρόc: τήν σάρκα καi διά τοϋτο γί­

όλόκληροι σάρκεc:" ·καί κατά τό γεγραμμένον δέν

2

VVIIVVVU

138

λΟl

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

λOldOJHdJ

1, 2

139

rov Θεοv κσ.τϊt τό γε;ιραμμένσν σvκ ει 1 ι κσ.τσ.μέ~'ειγ ει, σ.ϊηοίς, οVτιι) τιοίς δ.νυψ(6οασι τr),, JιoV,1· nρUς τΟ,r Θ.ε&ι, >tnl τοΕJ θε[uυ πόΠGυ 11])' ψvχ1J)' εξηψημένοις, και Ύ) οrΊ.ρξ μετασκεvσ.ζομέι,η

οϋτω των άνυψωσάντων τόν νουν :npόc: τόν Θεόν καί έ­

0V'J'U.1'tJψOV;αί 1ε και ΟVΙ'UΉΟJ,1σ.ύει ,της θε[ας κοο•ωι-ίας ΚΓΙ/

μεταnσιουμένη συνανυψώνεται καi συναnολαύει τηc: θείαc:

5 κτι7μα καί αvτι7 γ~)·ειαι καί Qικημ,α Θεου, μηκέ,1' ει·οικουροv­

είναι δυνατόν νά διαμένη είc: αύτούc: τό nνεΟμα τοϋ ΘεοΟ"'\ Εαρτώντων τήν ψυχήν άnό τόν θείον πόθον καi

ή

σάρΙΞ

κο;νωνίac:· γίνεται καi αύτή κτημα καί οϊκημα Θεοϋ, μή έ­

σαν έχουσα ί!JΨ πρό·ς Θεό;: εχθ,ραν, μηδε καΗ1 του ΠJ'εύματο:;

χουσα

1:πιθvμουσα.

έπιθuμοϋσαν κατά

πλέον ενοικον τήν πρόc: τόν Θεόν εχθραν ιωί μή τοϋ

nνεύματοc:.

10. Τfς δε %οι, ι.ί μαλι.οι• επιτήδειcς τόπος 1ψ κά,1ωθε1•

10. Ποϊοc: δέ είναι ό καταλληλότεροc: τόnοc: διά τό

εφ' ήμδ.ς α~•ιόJΙΙι πι·ειίματι σαρκός και J'OV; Οv'χ ιί σάρ!Ξ' 1:)•

κάτωθεν άνερχόμενον πρόc: ήμδc: nνεΟμα άnό τήν σάρκα

10 1ί καi. ό α;ιόσ1ολός φησι μηδέ·)! αγαθό1 1 ΠQ(! 10V εγκα1οικισΠιϊ­

ΥΓl[

U))'

ι•όμοιι 1iJς ζωης οlκειι'; Ταύτην ·OVΚOV)' και μαλ?οι·

δεi μηΜ:πο1'

iΊ.φε'iσθ'αι προσοχΓ]ς. Πϊδς γr'ιρ ι'lν ήμ(7ιν ε'!η,

καi τόν νοϋν;

Δέv εΤναι ή σάρΕ, εic: τήν όποίαν κατά τά

λεγόμενα του άποστόλου πρiν ένοικισθri ό νόμοc: τηc: Ζωηc: δέν κατοικεί

κανέν άγαθόν;; ;

Αύτήν λοιπόν κυρiωc:

1

πϊiΊς δ' αι· μiι αφCιμει; ταύπη,ι 1 , πώς δ' α.ν αποκρουσαlμεθα r~ι·

πρέπει νά άφήνωμεν άφύλακτον. Πωc: θά

nρός

πωc:

O.VTJ))'

(t)ΛΟδΟJ' του ΠΟJ"ψ]ΟV', και μάλωθ' αί μήπω ;υευ-

15 ,ιια;ικ(7ις εlδότες α1;τεπιέναι τοίς nι•ευματι;,,οις της nω•ηρ[α:;,

F.'t

,ιι1Ί και διά το1--: εξω σχ{ιισπος ήμας αύτοiις nαι.δεύσομε;,

δέν θά

τήv

άφήσωμεν,

πωc: θά

nρόc: αύτιiν όνοδον τοϋ ποvηροϋ,

ητο ίδική

δέν μαc:,

άποκρούσωμεν τήν

καί μάλιστα οί μή γνω·

ρίιοντεc: νά άvτεπεΕέρχωvται πνευματικωc: είc: τά πνευμα­

ΤΙροσέχ,εω· έαvτο'ϊς; Καί. 1ί λf:γω 10ύς αρτι εnι6αλλομέ1,ους,

rικά τιϊc: πονηρίαc:, έάν δέν άσκήσωμεν καί διά τοΟ έΕωτε­

είτε καί τii_ίν 1ελεc,ιτ{ψ,ιJ! εlσιJJ οϊ τούτφ χρηο&μF.ι•ο,ι τr.'iΊ σ;()J­

ρικοϋ

μσ.τι κατrι

20

ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1(()V

11Ίι' πρ,σσευχ+ιγ εvήκ,001 1 το θsιον l(σχοι,, ου

μόι·οι·

μετά Χρ,ωτόJ', αλλrλ καί 1())1' πρό 11ις αύτο·u πρ,rΊς ήμας ε.ΊΙ­

δημίας. Καί αι'ιτός γr'ιρ ό 1171• 1~εωπίαν τελειδτατος Ήλ[α:;,

σχήματοc:• 5 το::ιc:

έαυτούc:;

έαυτούc:

Διατί περιορiίομαι

δέ

μαc:

νά προσέχωμεν είc:

εic:

τούc: νεοεισερχομέ­

vουc:, άφοϋ ύnάρχουν καί άπό τούc: τελειοτέρουc: μερικοί οί

όποίοι,

χρησιμοπο:ήσαντεc: τό

σχημα

τοϋτο

κατά

τήν

εlς ε­

προσεuχήν, ευρον εύήκοοv τό θείον, δχι μόνον άπό τούc:

Θr-:ο,ι•· φιJ.,οπογc(ιτερ-οι, συι·αγαγών, 1όγ :;ω).υετιj

μετά Χριστόν, άλλα καi άπό τούc: πρό τηc: έπιδημίαc: αύ­

ϊΥ.:c"i1•ον ελvσε)' αυχιιό~•. O{J,IOt δέ μοι δοκουσt)', αδελφέ, ::ιαρ"

rοΟ είc: τι'1v γην. Πράγματι καi ό τελειότατοc: εic: την θεο­

25 ());' U.Κ'Ι]ΚΟ'έ'JΙαι τ,αυτα λ,έγειι:;. )'ΟΟΕίιι 11JV Τ(i))Ι ψαρ:ωαίωγ )'όσο;•,

nτίαν Ήλiαc:, στηρί!Ξαc: τήv κεφαλήν εiι:: τά γόνατα καί ου­

Ι)t() χαί 1ϊι εσωι?'εν τσv nοτηρfου, δηλαδ17 Ι1))' έαυτ6Ίν καρδίω·.

τω συγκεντριοσαc: φιλοnονιίπεροv τό'ι νοϋν εic: έαυτόν 'Καί

f;πωκ'έ:-ι:τεσΠαι καί κα{)Γ!fρ,ει·ι• Ο'VΚ εθέλωσι. και ταίι; nατερικαι::;

τόν

1

τι'ιι• κ,ιχιαλ171· τ,cί,ς γόνασιι' ι- uείσας και συτω ,τον Γl?)Τl))Ι κr1ί

101•

οτο~χουιΗ,ες

nα:ρ,αδόσεοι

rJΠεύδονσι~•

σί"1.οί

}'OVV

προκαθΓfσθιΗ

π.6ιιrωγ ώς κοιγοι γομσδ,ιιΜσκ:αλοι· τότε r,χ'ημα 117ς δεδικαιω-

30 μ/,·,;,:; τελωνικ17ς ευ,χης εχεί1,ης αυτοί ,τι: απαξιοvσι και τοί,ς 53.

54. 55.

Γεν. Ρ ω μ. Περί

8, 11. ώρισμένοu

έ!Ξωτερικοϋ

ώμίλησε ;1ρωτοc: ό Ώ ριγέ ν η

57.

Ματ θ.

σ.

Αύτοί δέ,

ελυσεν

έκείνηv

τήν

nολύχρονον

!Ξηρασiαν • 56

άδελφέ, άnό τούc: όποίουc: λέγειc: δτι ηκοuσεc:

'rαΟτα, μοϋ φαίνονται δτι πάσχουν τήν νόσον των Φαρισαί­ ων, διό καi δέν θέλουν νά έηισκοπήσουν καi καθορίσουν

τό έσυτερ1κόν τοϋ

ποτηpίου"7, δηλαδή τήν καρδiαν των,

ιωί χωρic: ν' άκολου8οϋν τάc: πατερικάc: παραδόσcιc: σπεύ­

6, 4.

1 Ο, 302 έΕ. 56. r· Β a

Θεόν,

18, 42

23, 25·

σχήματοc:

κατά

τήν

nροσευχήν

c:, Περί εύχηc: 31, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων

κ.έ. Τό αύτό έν Β' Λουκ α 11, 39.

πρόc; Βαρλαάμ

49.

δουν νά λάβουν τήν πρώτην θέσιν αύτοi ώc: νέοι γομοδι­

δάσκαλοι· άnα/Ξιοϋν δέ οί Ίσιοι τό σχημα τηc: δικαιωμένηc: έκεivηc: τελωνικηc: προσευχηc: καί τouc: αλλουc: προσεuχο­

μένοuc: προτρέπουν νά μή τό nλησιάιοuν. Πράγματι, δπωc:

111; 1' 1!

11:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

140

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1, 2

ΠΑΛΑΜΑ

141

εvχομένων παραινοvσι. μrι προσίεσθαι. Καθ/mερ

ό Κύριοc: λέγει εic: τά εύαγγέλια, «έκεϊvο~ •δέν ηθελεν οϋτε

γαρ έ~, ευιι.γγελίοις φησίν δ Κύριος, ((εκείνος ουκ ijθελ·ει, οvδέ

τούc: όφθαλμούc: νά ύψώσπ είc: τόν ούρανόν»;s· αύτόν λοι­

10νς δφθαλμονς εlς 1ύν ΟV'{!αV·Ον αραι))· 10V1(JJ! διί ζηλουσιJf οί

πόν μιμοϋνται οί προσηλώνοvrεc: είc: έαυτούc: τό βλέμμα

έαυτυίς

κατό τήν προσευχήν.

αλλους

I(i)')J

f,)J

τr'(:ι ε15χεσθω προσέ·χον.τες _τrιν οψιν.

11.

11. Οί δ' ,δμφαλαψύχοvς τού·ιους δν,ομάζοντες, προς τιμ

5

συκοφαντειν σαφϊί'ις ών καιηγορουσι (τίς γάρ ποτ'ε τούτων έπ' δμφαλο[, λcγει τ17ν ψvχήγ;) προς

γοvι 1

τφ

γε1 1 έσθ'αι

δήλο'ι:ς

σvχοq:αJJΙιιΥ.ως επιθεμένους, Κ'αt Μ5ρισιάς των επαι'J!Ουμένωι• σφδ.ς αυ•τούς εδειξαν uντας, άλλ' ου διορθωτάς των σφαλλο-

10 μένωJ!, ουδι' ήσvχίας ε,v,εκεν και άληθε[ας, ιχλλά κε~τοδοξίας χάρι1, γράφοι 1 1ας, οιιδ' ϊJJα ~ρος ν17ψιν εγαγάγωαΙ,J', αλλ' ϊνα της νή1ρεως ε:παγάγωσιν. Αt}το γά,ρ το lργο·ν και ωυς ε.μμε­ λι7ις έπειλημμέvους τούτου παντί τρό:πφ απεύδουσιι, έξ αvτijς

της καταλλ1jλοv ;τ.ράξεως εξουθεγεί1 1 • Οί τοιουιοι δέ ρq,δίως

15 και τον εl:πόντα ώς <ιό νόμος του Θεού έJt μέσφ κοιλiας μου)) κ,αί Η))' εlρηκό,τα προς Θεόν ατι θϊιρα και

TC}

((Yj

κοιλία μου ηχήσει cός κι­

εJJΗ)ς μου Ctισεί τείχος χαλκουν Ο ε1,•εκαίνισας1ι

:ωιλι.οψύχους llv nροααγορεύσειαν κu.1 κοινfj nάντας δια6άλσι­

"'" τούς δια σωμα1 ικϊΖιν συψυόλω)1 1ά ·Η>ερά και θ•εια και ;η•ευ20 ματικr'.ι τυπουιπας και καλουνιας και αγιχνεύοι1 τας. Άλλ' έκεί­ γοις μεγ 'Π!αρά τοv•10 6λά6ος έ:ποίσουσιν ουδέν, μαλλιιιι μεν οvν και μακαρισμωJJ πρ6ξε1 1 rιι γεγ1ίσονιαι και με[ζονος nροσθήκης, τϊογ ί':1, οvρα.νο'ίς στεφάι,ων, αυτοί δε καϊ 1ωι, ίερ.cί'Jι, ::~αρα:τc.ετα­

σμrίτω1, sξω μέι:ιουσι και ούδέ προς τάς σκιάς εξουσο 1 άτεγί-

25 ζεο' 1ifς αληθ·εlα:ς, πο}.υ δ'έ τό δέος μ17 και δίκηγ 1ίσωσο, αΜ>­ ιιιοJ', ΟV'Κ ατωδιασιείλαJJ1'ες μόJtον έαυτοvς των ι1γ[ων, αλλcί ;.~αί και' α11!τω'JJ' τφ λόγφ χωρ,ίσανιες.

Οί δέ όνομάΖ:οντεc: τούτουc: όμφαλοψύχουc: ηλήν

59

τηc: σαφωc: συκοφαντικηc: κατηγορίαc: (διότι noϊoc: άπό έκεί­

νουc: λέγει

ποτέ δτι

ή ψυχή

είναι

είc: τόν όμφαλόν;),

nλήν τοΟ δτι προδήλωc: έnετέθησαν συκοφαντικωc:, άnεδεί­ χθησαν καί ύβρισταί των έπαινουμένων έκδηλώσεων, άλλ'

όχι διορθωταί των έσφαλμένων, ·καί δτι γράφων όχι δι' ή­ συχίαν καί άλήθειαν, άλλά χάριν κενοδοΕίαc:, οϋτε διά νά οδηγήσουν είc: νηψιν, άλλά διά νά άπαγάγουv άπό τήν νη·

ψιν.

Πράγματι σπεύδουν μέ κάθε τρόπον άπό τήν

ίδίαν

rήν κατάλληλον nραΕιν νά έΕουθενώσουv καί τό 'ίδιον τό εργον καί τούc: έnιμελωc: άσχολουμένουc: μέ αύτό. Οί τοι· οΟτοι

δέ

εύκόλωc:

είnόvτα δτι «ό

θά

ώνόμαΖ:ον

,κοιλιοψύχουc:

νόμοc: τοϋ ΘεοΟ είναι

καί τόν

είc: τό ,μέσον τηc:

κοιλίαc: μου» 6 σ καί τόν δηλώσαντα ηρόc: τόν Θεόν δτι

«ή

κοιλiα μου θά rixriσπ ώσάν κιθάρα καί τά έντόc: μου ώσάν χάλκινον τεϊχοc: τό όποϊον έπεσκεύασεc:»

61

καί θά διέβαλ­

λον γενικωc: δλουc: έκείνουc. οί όποϊοι τυπώνουν καί καλοϋν καί

άvιχvεύοuν διά

σωματικων συμβόλων τά νοερά

καi

θεϊα καί πνευμαηκά • Μέ αύτό δμωc: δέν πρόκειται νά έnι­ 62

φέρουν καμμίαν βλάβην είc: έκείνουc:, άντιθέτωc: μάλιστα θά γίνουν καί πρόΕενο1 μακaρισμοΟ ιωί αύΕήσεωc: των ούρα­ νίων στεφάνων, αύτοί δέ θά μείνουν ε(ω άnό τά ίερά πα­

ραπετάσματα καί δέν θά κατορθώσουν οϋτε ηρόc: τάc: σκιάc: τηc: άληθείαc: νά άτενiΖουν,

ύπάρχει δέ πολύc: φόβοc: ,μή

τυχόν λάβουν καί ημωρίαν αίωνίαν, καθ' δσον δχι μόνον

διέστειλαν έαυτούc: 1 άπό τούc: άγίουc:, άλλά καi έηετέθησαν διά λόγων έναντίον των.

Λ ο u κ α 18, 13. Ό Βαρλαάμ έκάλει τούς ήσuχσστάς κυρίως εuχιτας ιϊ μασσα­ λιανούς, φαίνεται δμως δτι είς προηγούμενον στάδιον της έριδος, ητοι

58. 59.

μέχρι τοϋ 1939, άπεκάλει αύτούς παίΖ:ων καί όμφαλοψύχοuς. Βλ. Β · πρός Βαρλαάμ 50, «πικρός αύτοίς έπί συνόδου κατέστη κατήγορος όμ­ φαλοψύχοuς

όνομάζων αύτούς».

60. 61. 62. κά.

Ψ α λ μ. 39, 8. Ήσ. 16, 11. Ό Παλαμδς διακρίνει

σύμβολα

φυσικά καί

σύμβολα

μή

φυσι­

3, 1, 14.

,ιιιιΙ,ι,~;ιιίWiιlι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

142

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΠΑΛΑΜΑ

12.

.12. 2:vμεωι,•ος γrΊΙJ 1οίι νέου θ·εολόγοv τό~, 6[oJ· οίσι'Jιι. -/)αvμά τε οι•ια :τάντα σχεδό:• καί δι' ύπερφυω·v ι~αυμάιωγ {,-

ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

Πράγματι γνωρiΖ:ειc: τόν

Biov

1, 2

143

τοΟ Συμεών τοΟ Νέου

Θεολόγοu 63 , ό όποϊοc: είναι όλόκληροc: σχεδόν θαΟμα 'Καί

τε συγγρι5.μμαrα α:υ,ωv συγγρrJ.μμα­

εχει δοΕ:ασθη ύπό τοϋ Θεοϋ διά ύnερφυων θαυμάτων; καi

ΝΧ ζωijς εl:πc(;γ τις' ουχ ϊlν αμΔ.ρτοι του προσήκοι,τος' και Λ~ {-

αν κω,εfc: τά συγράμματά του"J ε'iπn συγγράμματα Ζ:ωηc: δέν

5 Κ:ψρόρΟJ! δέ Ί())Ι Οσtω1 εκείJ 1'0)! ος, πω,υ1ε1η χρό•VΟV 1 Ι:'1" ηρε,μiιf

θά άστοχήσn τσϋ όρθοΟ. ΓνωρiΖ:ε1c: έπiσηc: τόν Νικηφόρον,

:ιrΊ ΘεοΓJ δεδο!;ασμένον,

1(t

καί. ήσυy:.f(f δι.ε~,εγκcbιι, επεηα ,τοίς t:ρημι;ιωτέροις μέuεσι τοι,

τόν δσιον έκεϊνον ό όποϊοc:, άφοΟ έπέρασε πολύν χρόνον

'Α.γίου 'Όρους εμφιλοχωρήσας καί απασχολήσας έαυτόι·, ι-:;ι

είc: ήρεμίαν καi ήσυχίαν, ε•πε:τα ένδιατρiψαc: καi άπασχολη­

-

:παοωι•

-

τωι 1

,.,

παr,ερ·ικωιι

-

φωvωι,

.,

/

σVJ'ειι.οχως,

'

τη·ν

.

νη:ιrιχφ

,.. 1;-

1

θεic: είc: τά έρηψκώτερα μέρη τοϋ Άγiου "'Ορουc:, συνέλεtεν

μϊι1 α{,τwι, παραδέδωκε nραξιι,. Ούτοι το[νυν τοιΗf' οnερ αηι.-

άπό δλαc: τάc: πατερικάc: φωνάc: καί ηαρέδωοεν είc: ήμδc:

10 τρι:πεο· ψής τινας σαψ(»ς τοίς :προαιρουιμέ,vοις εlσηγοt"ι·,αι.

τήν πρδtιν ταίπην. Αύτοi λΟΙ'nόν είσηγοϋνται είc: τούc: έnι­

Καί 1i λέγω τούς παλαιούς των άγΕω11; 'Ά11δρες γrί.ρ μι­

θυμοΟνταc: τήv μέθοδον τήν όnoiav λέγειc: δτι άνατρέnουν

χρi[ι :ιρό 11,ιιωγ μεμωρτυρημένοι και aποδεδειγμέ11οι i':.i·

μερικοί 6 ·'. Καί τί άναφέρω τούς παλαιο

()1))

1

(].-

μει .nl'Ε:ύ:ιιαιος άγ[ου τα{Jθ' 17μ1ιv διά στόμα.ως οlκείοv ;,αψJ­ δω;ιαν, τόι, 15 J,;.,η{Jείας

1ε

10v

:.:c:

άγίουc:;

Ταϋτα

παρέδωσαν εic: rί,μδc: μέ οίκεϊον στόμ::1 δνδρεc: όλίγον npiv

Πεολόγrιγ τrιiίτοv (Vς αληθώς θεολό;ιοΥ χαί τΓjς

άnό ήμδc: μεμαρτυρημένοι καί άποδε:::ειγμένοι διά της δυνά­

JJ-

μεωc: τοϋ άγίου Πνεύματος, καi ,άνεκήρυtαν είc: τούς χρό­

Θεοv ,ιιυστηρίωι· επόσπην ααφαλέστατω, εr{

μc,ιι• αγεχήρv,τ-τοy· τόι·· φερωνύμως Θεδληπτον t:κ,ε'i1 1 οι 1 ακοv­

εις, 11ίι· Φιλαδελφε{ας πρ6εδροι•, ,ιιαλJ.ογ δ' α:τό ,αύτης cδ:; εκειJ'ΟJ',

έπίσκοπον Φιλαδελφείαc:, ό όποϊοc: μάλιστα άπό αύτήν έφώ­

τΟ1 )"

rισεν ώc: άπό λuχvίαν τόν κόσμον, έκεϊνον τόν 'Αθανάσιοv,

/1αλ{(Η', 10Jf τοϋ μεγrί.λου !;,ηλω1-η11 ΛΤεfλο,v, 10Jt Σελι.r/1'Ί1}ΊJ

ό όnοϊοc: έκόσμησε τόν πατριαρχιχόν θρόνον έπi όχι όλίγα

καί ΤΟ.1' ΊΙ·λίαι,, 1οί,ς μηδέν αποδέοντας εκεvι·ου, Γαυριι)λ ;,ιι.1

ετη καi τοϋ όnoiou τήν σορόν έτίμησεv ό Θεόc:, έ,κεϊνον τόv

20 Jfoν, (Η~ και τ1},,r σοgδ:τ ό Θεδς S:τίμηοε,. Νείλ.οJΙ lκείνrΟJ' iξ

'.1 θaι,άοι,ι,ι,, τούς κα) προφητι.κοiί: χαρίσματος ηξιωμι~ι•ου;. Τούτους πά~>τας πΔ.ιιτως (1κ,ούεις και :vολJ.ούς ί'iλλους :ι2ij 25 αi·τώι1 τε και σι'ηt αυ•1οίς και μετ' αv10ι'!ς γεγοι·61ας, ε:ταtJ.'ΟV)'-

1ας Και ΠCliJΓ!IJJOVVI(l.ς, Κ(Ι.ιέχεο, 1'0Vς Όουλομένοvς Τ'Ι] )' :Ία!.}'i­ δοσιν ταύτψ,

f}i, οί ι·έοι διδάσκαλοι της ήσvχίας, οί 1ιιηδ' Ί­

χyο::; 17rηιχίας: ε[δότες, μηδ' rJ.JllJ πείρας, αλλ' (lΠ(J λογολεοχί­ α; J'Ουθε1ΟUΥ1ες, αι?ετείι• και μεταδιδάσκειν και εξου{)εγείι• 30 7?'Stριυηαι, ;,-ιρός ουδέιr χρήσιμο,y των ακου6ν1των. 'Ημείς δέ

και Τ({)),' άγίωv· εκε.ί~,ω1, θστιγ οίς αιπο:ιy,οσώπως cuμιλήσαμεν 63. Βλ. Βίοι.:: Συμεών 1:ιπό Ν ι κ ήτα Στηθάτο u. έκδοθείc: Ha.usherr Orient. Chr. 12, 45, 1928. 64. Έπομένωc: ό Παλαμαc: είχεν uναγνώσει καί αλλα, πλήν τι1c: ψεuδεπιγράφου Μεθόδου, έργα τοϋ Σ u μ ε ώ ν. Βλ. είσαγωγήν.

ύnό

1'

1

li,:11:

Ιι~' 1

li

άσφαλέστατον έnόπτην τηc: άληθεiαc: των μυστηρίων τοϋ

ας ε:ι' ,6)'1/CJ.VIO'l.•ς ΟL'Κ δ,ι.ίγους ΤΟΥ nατριαρχικόιι εχ6σμησε θψS-

από },U')')'ίας 10)' κόσψΟJ! φωτίσαντα, 10)'

Ιι

vουc: μαc: τόν θεολόγον τοϋτον ώc: άληθωc: θεολόγον καi Θεοϋ. "Ηκουσεc: έκεϊvον τόν φερωνύμωc: Θεόληπτον, τόν

Άθαι,άσιω 1

,1

Νεϊλον άπό τrιν Ίταλίαν, τόν Ζ:ηλωτήν τοϋ μεγάλου Νείλου, τόν Σελ1ώτην καi τόν Ήλiαν

oi όποϊοι δέν ύστεροΟν είc:

τίποτε έκείνου, τόν Γαβριήλ καί τόν Άθανάσιον τούς άiΞιω­ Θέvταc: καί nροφηπκοϋ χαρiσματοc:. ·οπωσδήποτε ηκουσεc:

δλουc: αύτούc:, καί πολλούc: δλλουc: άναδειχθένταc: nρό αύ­ rών η κατ' αύτούc: η μετ' αύτοϊιc:, νά έπαινοϋν ιωi νά ηαραι­

νοϋν τούc: θέλονταc: νά τηροϋν τήν παράδοσιν ταύτην, τήν όηοiαν οί νέοι τάχα διδάσκαλοι τηc: ήσuχίαc:, οί μή γνωρί­

Ζ:οντεc: οϋτε ϊχνοc: ήσυχίαc:, καi νουΗετοϋντεc: δχι άπό έμπει­ ρiαν άλλ' άπό φλυαρiαν, Π()Οσπαθοϋν vά άθετήσουν καί άντι­ κρούσουν καi έtουθενώσουν, χωρίc: κσμμίαν ώφέλειαν διά roύc: άκούονταc:. Ήμεϊc: δέ μερικοuc: άπό τούc: άγίουc: έκεί·

vouc:

οuvανεστράφημεν αύτοπpοσώπωc: καί έχρησιμοποιή-

,,ιuιιιwιΜ

1

1

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2

.Ιi'

ϊΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

144

τύφον και λογομαχίας επί 1·() διδά,σκεtΨ χωρήσασιν ε'ίξομεJι;

σαμεν ώc: διδασκάλουc:" 6 • Πωc: λοιπόν νά παραμερίσωμεν τούτουc:, τούc: διδαγμένουc: καί άπό πεϊραν ,καί άπό χάριν, διά νά ηροχωρήσωμεν εic: έΚ:είνουc: οί όποϊοι έπροχώρησαν εί:c: τήν διδαδσκαλίαν άπό τϋφον καi λογομαχίαν; Δέν είναι

Ούκ εσ1αι τουτο, 01,;,: εσται.

δυνατόν βεβαiωc: νά γίνrι τοϋτο.

καi. διδασκάλαις εχ:ρ,ησάμεθ•α. Π 6Ίς οvν, τούτους παρ' ούδέι· θέμεγοι, τους .και πείρq και χάριτι δεδιδαγμένQυς, τQϊς· α;-ιό

s

1

145

Καί αν τοί1•υν τούς τοιούωvς αποτρέ;τι;ου μετά του Δαυ~ ίδ ·συ:ηως σεαυ[(ρ προσλαλων ccεω,όγει ή ψυχή μου τόν Κύ­

Καί σύ λοιπόν ν' άπομακρύνι:~c: τούc: τοιούτουc: παραγ­

Ι(})ft τε nει·θ•ήνιον ::~αρέχωΥ ωίς nατ12άσιν, ϋ.κουε nώς ε'ίσω 71ι';μ­

γέλλων εic: τόν έαυτόν σου συνετωc: μαlί ,μέ τόν Δαυίδ, «εύλόγει, r) ψυχή ,μου, τόν Κύριον καί δλα τά έντόc: μου τό δγιον δνσμα αύτοϋ» 67 ' καi παρέχων τόν έαυτόν σου ηειθή­

::~ειν αεί τον νουν nροτρέπω•ωι.

νιον είc: τούc: πατέραc:, όκουε πωc: προτρέπουν νά στέλλωμεν

ριον καί πάιιτα τά ει·τός μον τό ιονομα 1() αγιον αύ\τ•ΟV)). σεαυ­

τόν νοϋν πάντοτε μέσαι;s.

66. ·ο Θεόληπτος ύnηρ!Ξε διδάσκαλος τοϋ Παλαμδ είc: τήν νηrπι· κήν, Φιλ ο θ έ ου, 'Εγκώμιον, PG 151, 561 Α, έγνώρισεν δμωc: ό συγ­ γραφεύc: ήμων nροφανωc: κοί δλλουc: έκ των ένταϋθα μνημονευομέ· νων. Φαίνεται δτι δέν έγνώρισε Γρηγόριον τόν ΣινσΊτην, γράψαντα σχετικόν συγγραμμάτιον. 67. Ψαλμ. 102, 1.

68. 'Εννοεί τήν συλλογήν χωρίων ητιc: ήκολούθει, άλλ' έΕέnεσεν

ηδη.

Βλ

είσαγωγήν.

10

1

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

"Αρτι,

ΕΡΩΤΗΣΙΣ

ΤΡΙΤΗ

:πά,,ερ,

ακρι6έσιεροι, εγνων ψ1)

ΤΡΙΤΗ

Τώρα, πάτερ,

άντελήφθην καλύτερα,

δτι

oi

γράφοv­

μόνον

τrιν

aτιό

τϊδ,, i::ργων .()VΚ εχΜτας ειδησιγ, μηδέ της &τιό του

6[ov

τιεί­

τεc: 1ωτά των ήσυχαστων, δχι μόνον δέν εχουν ίδέαν άπό

6ε6αία καί ιlιιε~έλεγκ:τ,Qς., ανετιιγνώμονας

τά πνευματικά έπιτεύγματα ιωί είν01 άδαεϊc: τηc: πείραc:

5 0)'1ας ιούς Κ{ιτά ιιuν ήσι•χαζόJ'τωι 1 γράφ,:;γτας' αλλι'~ καί τοπ

τοϋ βiου, ή όηοία είναι ή μόνη βεβαία καί άσφαληc:, όλλά

παιεριχωι 1 λόγωι, αJ•ηκόους πωοι·άnασιι,. ΕίκΓ} δ17 φvσωύμε­

καi δτι εΤναι τελείωc: άμαθεϊc; εic; τούc: πατερικούc: λόγους.

)!οι, κ,ατά τογ απόοωλογ, και ϊi μ17 έω!]άκ,ωσιγ εμ6ατεύογτες,

ρας,

f}

και

μόνη

εlς τ,οσDίίτοι• ε,~ετρϊι:πησυ.ν

ΆλαΖ:ονεuόμενοι δέ χωρίc: λόγον, 'κατά τόν άπόστολον, καί έπιβαiνοντεc: διά τοϋ σαρκικοϋ νοόc: των είc: ,πράγματα τά

ηjς ευθ•είας, ώς εκείι•ους μεγ συκοφαγτείιι φανερcvς, έαυιοί,ς

όnο·α δέν είδον1 , έΕετράπησαν τόσον πολύ άπό τήν εύ­

1Ο δέ μηδ' όπωσουγ συμφωνείγ· δι.ό και :περί φωτ ισμοv' λέγειγ

θεϊαν όδόν, ίί>στε έκείνουc; μέν νά συκοφαν1 οϋν φανερωc:,

επιχειρ,οίivτες α:παγορεύουσι μi:;.ι, ώς πλά ..ην τιάιtτ·Γt ψωΤΙΟ]lΟJ'

nρόc: τούc: έαυτούc: των δέ νά μή συμφωνοϋν καθόλου·

αίσθιjσει ).ητιτόν, οί αυωι δ~ καί τιάντα φωτισμόν θείω1 αl­

διά τοϋτο έπιχειροϋντεc: νά όμιλήσουν περi φωτισμοϋ άπο­

φάσκο~,τες τούς ϊι 1

κρούουν μέν ώc: πλάνην κάθε φωησμόν ιψοσληπτόν δι'

l)Tl() ων

)'ΟΟ•ς

τijς σαρ•κός αυιαιιt,

σ{}ήσει λcγουσι λητιτόl', συμυολιχrηΊς μέι,

τφ τιάλαι ~•ό,μφ προ της Χριστου παρουσίας εν Ίουδαίοις και

αiσθήσεωc.,

oi 'ίδιοι δέ θεωροϋν 1 κάΒε Θείον φωτισμόν ώc:

αυιων :π,ροφή1αις γεγιο,μ6·οvς, α1ίιiίJητόv δέ σαφώς

προσληπτόν δι' αίοθήσεωc:. Τούc; φωτισμούς οί όποϊοι συνέ­

ιόν εν Θα6ωρίφ ετιί τΓJ μεταμορφcbσει του Σωτήρας καl 10Υ

βησαν είc: τόν παλαιόν νόμον πρό τηc: παρουσίαc: Χριστοϋ

επί της το,ϊΎ άγίου Π νεύμα1ος καθόδου καί σσοι κατ' αυτούς.

μεταΕύ των 'Ιουδαiων καί των έl: αύτων προφητών θεω­

15 τοίς εξ

Ύ τιέρ α'lσθησιν δέ φωτισμόv

117v γνωσι~• μ6νηΨ λέγουσι, διό

και 1α·ύτην :κeείηω του φω,ός καί τέλος τιάσης α7~οφαί~ιονται

ρσϋν συμβολικούc:, αίσθητόν δέ σαφωc: τόν πραγματοποιη­

θέντα εic; τό

δροc: Θαβώρ κατά τήν

μεταμόρφωσιν τοϋ

JJVY (Vς εγ υραχεί

Σωτηροc: καί τόν κατά τήν κάθοδον τοϋ άγίου Πνεύματος

σοι διηγήσ<η.ιιαι. Π αρακαλω δ' &ι,έχεσι9:αί μου και διανοε~σθαι

τήν Πεντηκοστήν, ιωί τούc: αλλουc: τηc: αύτηc: 1 κατηγορίαc:.

cδς, Jισρ' ουδυνός εγιό ποτε τοιαυ'τ' ακούσας τcuy ήσυχαζόν-,

Ύπέρ αϊσθησιν δέ φωτισμόν θεωροϋν μόνην τήν γνωσιv,

20 θεωρίας. "Α δέ φrχσι τιαρά ItJJ(JJ)f αΧ!ουσαι,

των,

oi,

,δύJ'αμαι πεί1J,ειJΙ' εμαv,τόν ι~ις έκεί11οι ωιο'ίiτό τι παρά

HJJOς ~·ηχόασι 1ωι• ημετέρων. Λέγουοι δ' ομως i5nοκρι{Ηί-

ι\οc: nάσηc: θεωρίαc:. 'Όσα δέ ίσχυρiΖ:ονται δτι ηκουσαv άπό κάηοιουc:. θά σοϋ τά διηγηθω τώρα συντόμωc:. Παραιωλω r1κουσα

ποτέ τοιαϋτα πράγματα

6πό κανένα

ήσυχαστήν,

δέν δύναμαι νά πείσω τόν έαυτόν μου ότι έ~είνοι έχουν

άκούσει κάτι παρόμοιον άπό κάποιον ίδικόν μαc:. Λέγουν Κολ.

2,18.

1i1

:ι

', ·'i

1

διό καί αύτήν άνακηρύσσουν άνωτέραν τοϋ φωτόc: καί τέ­

δt': vά μέ άvεχθηc: καi νά σκέπτεσαι δτι έγώ, έπειδή δέν

1.

., '1

:!

:11

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

148

ΠΑΛΑΜΑ ΕΡΩΤΗΣΙΣ

γαι μεγ μαθ·ηιιωγτας, αλλ' Ο'V'Κ εϊιμαθ 1 είς, διό γραψfί διδόνtΗ τά παρά

των διδασκάλων nρός αυ,τούς λεγ,όμενα λιnαρi]σαί

τε και πείσαι. Γράφουσι 7οίνυ1, φάvαι τ,ούς δι'δάσκοντας αiι­

149

ΤΡΙΤΗ

δέ δτι

ύπεκρίθησαν τούc: μαθητάc:, άλλ' έπειδή δέν ησαν εύμαθεϊc: 1 παρεκάλεσαν καί έπεισαν νά τούς δοθοϋν γρα­ πτωc: τά λεγόμενα

πρόc: αύτούc: άπό τούc: διδασκάλους.

τούς πάσης μεν Γραφης [ερας ο'ις ΠΟΨη,ρας dφείσθ·αι, nροσα-

Γράφουν λοιπόν οί διδάσκαλοί των λέγουν δτι πρέπει νά

5 νέχειν δε ,ιιόΊJυ τz7 εv'χfi, δι' ης απελαύJfiεσθω μεν τά :πονηρά

άφήνουv κατά ιμέροc: κάθε iεράν γραφήν ώc: πονηράν, νά

:rγεύματα,

δε

σ,υγοvσιcομέ}'α δΨΙ·α 7.οτς 1

τούς αiιτούς αlσθ ητϊός και

&νθ 1ρώnοις,

fχnυραVαιθαι

σκιρταJΙ καί 'ίfδεσι'fαι, μηδ§γ

αλλωουμέι•ης τ17ς ψυχης, ολέ:πει~ι δε φώτα τούτους αίσθητi~ σημείον δ' ήγείdθαι τϊίιγ μεγ {Ιείων ,1,ι7γ επικεχρωσμένην }.cυ-

1 ο κ6τητα; τCιv δε πονηρών ,uεν

OVJJ

άφοσιώνωνται δέ μόνον είc: τήν προσευχήν, διά τηc: όποίαc: άπομακρύνονται μέν τά πονηρά πνεύματα, τά όποία ουνερί­

σκονται μέ τούc: άνθρώπουc:, έκπυρώνονται δέ αύτοί αίσθη­ τωc: καi σκιρτοϋν καί εύφραίνονται χωρίς νά άλλοιώνεται

καθόλου ή ψυχή καί βλέπουν φώτα αίσθητά· προσθέτουν

10 οlον πυρώδες και ξα.γθόν. Τοiις

δέ νά νομίlουν ώc: σημείον των μέν θεiων τήν έπιχρωσμέ­

διδ 1 άσκον·τα:; αιJΙΟ'Vς ψάΥαι ταυ'ΙιΧ γρά'φουσιν, αυτοί

νην λευκότητα, των δέ πονηρών τό πυρωδεc: καί Ε:ανθόν.

δε δαιμονιώδη 1ιαv 1 τ' είι•αι πάντα αποφαίγ,ωηαι· καJΙ τις επί ,ΤιJJΟς τών

1 εlρημέι•ω1:

α,ντιλέγ?7 τού·Ι<Οtς, σημειον με τοuω ιί­

'θενιαι Ι1Jς εμπαθείας, τήγ δ,' αv,θις δειγμα τίθενται της nλά-

15 νης: και' διά πολλώ,v α,γ τις επωκέψαιτο περι.πίπJΙοντας' οίς κα1ηγορουσι, Κ,αι μάλιστ,α

ΠΟλυέλtΚ'ίΟΥ και δολερο,ν

2

αν άvτιλέγη πρόc: αύτούc: κάποιος είc: κάτι άπό τά λεχθέν­ τα, θεωροϋv τοϋτο ότι σημείον της έμπαθείαc:, τήν δέ έμπά­ θειαν πάλιν θεωροϋν δείγμα τηc: πλάνης. Καί θά ήδύνατο


vό παρατηρήοn κανεic: δτι έπιτίθενται έναντίον αύτων τούc:

ψεως εν τ,οίς έαυυvν μι,μουμέγοvς γρά,μμασι, πολλάς τε οτρο­

όποίουc: κατηγοροϋν διά πολλων μέσων, μιμούμενοι είc: μέ­

φάς

στρε,φομ61 ους

10

Γράφουν λοιπόν δη οί μέν διδάοκαλοί των λέγουν αύτά,

αύτοί δέ άποφαίνονται δτι όλα αύτά είνα. δαιμονιώδη • 'Καί

καί πολλάς ε:ξελίττοντας :πλακάς και αλ­

λω,ε lίλλως καί ει'αJ''Τ ίως τά σφών αυ1τϊvιr εξηγουμέ111ους. Τιί

20 γαρ έδραiον Και άnλΟV1' ΟVΚ εχΟ)'Τες 11Jς αληθείας ευεπ[τρε­ πτοί είσιν εlς 1&1,ανιία, και 1φ ελέγχψ του οlκ:είο·υ συνει<δό­

γαν βαθμόν τό πολυέλικτον καi δολερόν τοϋ δφεωc:, λαμ­ βάνοντεc:

πολλάc: στροφάc:, διανοίγοντεc: ηολλάc: ηλοκάc:

καi έtηγοϋντεc: τά λεγόμενά των κάθε φοράν 1δ1αφόρωc: καί άντιφατικωc:. Διότι μή διαθέτοντες τήν βεβαιότητα καί άπλότητα τηc:

άληΘείαc:,

είναι

εύκολογύριοτοι είc: τά

άν­

τος αίσχυι 1 όμενοι κρvπ1ειν έαυωi•ς ώς και ό 'Αγάμ επιχcι­

τίΘετα,

ρουσι 1ι'i'J .ποικίλφ χαι γραφοει'δεί καί αμφιρρεπει πρός διά­

σεώc: των προσπαθοϋν όπωc: ό

φορα
άπό τήν ποικιλίαν καi τό γριφοειδέc: καί τήν άμφιρρέπειαν

25 ;τερί τϊv}· in' ϊχεί1 1ων εlρημένων αξιώ, ;rτάτερ, σαφην,[σαι.

κοi έντρεπόμεvοι άπό τόν ελεγχον τηc: ουνειδή­

·Αδάμ

νά κρuφθοϋν κάτω

των λόγων πρόc: διάφορα νοήματα. Σύ δέ, πάτερ,

παροκαλω, 6ποσαφήνισε

ποίαν δποψιν

εχομεν ήμεϊc: έπί των λεγομένων άπό έκείνουc:.

2. Βλ. Β ο ρ λ ο ά μ, Β · Πρόc Ίγνάτιον, Sc!1irό, 323, έΕ.

, ι , · .;,Ιιίi;ι,.~,ι ,:,,,~,ιιiιιιlιιiι8

i

1, 3

1, 3

11 Α Π Ο ΚΡ

I Σ 11 Σ

Τ Ρ

ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ

IΤΗ

ψ

ΛΟΓΟΣ

ΛΟΓΟΣ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΙ

1.

ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ

ΕΝ

ΘΕΙΟΥ ΚΑΙ

ΙΕΡΑΣ

ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ

Ουκ ϊicα μ61,01• ταίς άρεταίς αί κακίαι παραπεπήγασι.ι·,

γειτό,ι·ωι• εl1ιαι δοκαv'σιv,. rhς δια μικράς πάV'V προσθ·ήκης ιΊ.φαιρέrιεως ,μεταυάλλειν είς

αλλήλους ρq,δ[ως και προς

πα,, τπvι•αιι,τίοι· μεταχωρε'iν 117'ν των ρημάτων διάJJοιαν· ΕΤ­ τευθ•ει• ψει·δοδοξία αχεδiηι nασα nροσω:ιείον φέρει ηjς αλη-

1?είας τοίς ,ωί την μικράν ελλειψιγ 17 προσθήκην συνοραν δv­ γαμέ11οις. Τέχνη δέ και τοvτπ δειν17 του προς αnάτφ, εvμη10 χrλιιου JlΟ)'ηροί, δα[.ιlΟJ''Ος. Λ117 μακράιι γαρ άποσιτήσας

10

ψεν­

δος 1·ιjς &ληθs[ας διnλη,, ·σνι 1 εσ1κ,εvάσατο ·τ17ν άπάτη~ι· τfί γαρ fSραχ/ηητι τιj,:; δι.αq οράς τοi,ς nολλούς λα1,θαγο1;αης, -η τό ψεu­ δος ήγήσετu.ί τις άλήθειαν

r}

και τη:ι, αλήθ:ειαΨ, ώς παρα­

mί,ησίαι, ,τφ ψεύδει, ψεύδος· έκατέρωθεν δέ πάντως εκ:πεσ,.c:ϊ-

15 ΗΗ Tijς άλψ?είας. Ταύτφ, μvηθ·έντας 117,, τέχνην οί τά 'Α­ ρε[οι, ::ιρεσυεύοντες, υΊγ ειr Ν {κη τfί πόλει πfσΗ1' αιιτί 11jς f?;· Ν ικ,αίcι, :ιροv·ϋάλλοι,το, .τον δρ·θοω,ιιονντα τijς α,λ.ηθείας λν­

μαοϊ·μει·οι λ6γογ.

ΠΕΡΙ ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΙΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΙ

ΧΡΙΣΤΩ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ

άλλcl ;:αί 1οίς εύσευέσι }.όγοις επι τοσου•τοι• οί δυσσεοείς ειι 5 η

Ταύτn κιεχρ'1)μέ1,ας αύ·τός 'Άρειος

τfj α­

:τά717, μικροίί κοι1,ωνοi;ς αν εσχε και συλλειτοvρ·γούς τούς

20 α,J,OJ' εn' ,''Κκλησίας αποκ,ηρύξαnας, εί

,111],

11

Ο ΤΡΙΤΟΣ ΤΩΝ Π,ΡΟΤΕΡΩΝ

ΤΩΝ ΠΡΌΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΠΕΡΙ

lι

ΤΡΙΤΗ

τον δόλων φω­

ρασαι μέι, δυγηθ'είς, αλλ' ούκ εξελέγξαι σαφώς δ μέγας ΉΑ­

ΙΕΡΑΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ

1. Δέν εχουν λοιπόν συναφθη μόνον αi κακiοι είς τάc:

άρετάc:, άλλά καί είc: τούc: ·εύσεβείc: λόγουc: φαίνονται νά είναι τόσον γειτονικοί οί δυσσεβείc:, ώστε μέ μίαν πολύ μικράν προσθήκην η άφαίρεσιν νά μεταφέρωνται εύκόλωc: πρόc: άλλήλουc: καί νά άλλάση είc: τό έντελωc: άντίθετον ή εννοια των λέtεων· διά τοϋτο σχεδόν πόσα ψευδοδοtία φέρει προσωπείον τηc: άληθείαc: δι' δσουc: δέν δύνανται νά άντιληφθοϋν τήν μι,κράν ελλειψιν η προσθήκην.

Είναι δέ

καί τοϋτο τέχνη δεινή τοϋ εύμηχάνου ,πρόc: ·έΕαπάτησιν πονηροϋ δαίμονοc:. Αύτόc: τοποθετήσαc: τό φεϋδοc: δχι μα­ κράν τηc: άληΘεiαc:, κατεσκεύασε διπλην άπάτηv· έπειδή ή διαφορά μέ την μικρότητά τηc: διαφεύγει τήν προσοχήν

των πολλων, η τό ψεϋδοc: θά νομίση κανείc: άλήθειαν η καί

τήν άλήθειαν, ώc:' παραπλησίαν είc: τό ψεϋδοc:, ψεϋδοc:· καί

άπό τάc: δύο πλευράς πάντωc: θά έκπέση τηc: άλη­

θείαc:. Αύτήν τήν τέχνην μυηθέντεc: οί όηαδοί τοϋ ·Αρείου, προέβαλαν τήν όμολογί·αν τηc: πόλεωc: Νiκηc: άντί τηc: έν Νικαiςι1, κακοποιοϋντεc: τόν όρθοτομοϋντα λόγον τηc: άλη­

θείαc:2. Αύτήv την 6nάτην χρησiμοποιων ο ϊδιοc: ό "Αρειοc:, παρ' όλiγοv θά έλά·μβανε συλλειτουργούc: τούc: ά,ποκηρύ­

tανναc: αύτόν ε,ίc: τήν Έ•κ,κλησίαν, έάν μή ό ιμεγάλοc: Άλέ­

.i.έ!Ξω·δρος, Θεφ δι' εi)χης nροσέδραμε και δι.' aύ•της μυσαρϊp

Ε:ανδροc:3, ό όποίοc: ήδυνήθη μέν νά τόν άντιληφθft άλλ'

-{}αι,άτω δικ,αίως

δχι νά τόν φανερώση σαφωc:, δέν προσέφευγεν είc: τόν

1())1

μvσαρόν εκείνον και φε,ρωνύμως ,uεμη-

1•6τα nαρέnεμψε.

Θεόν μέ ,προσευχήν ·καί 1 δι' αύτηc: ,δέν ηροεκάλει δι,καίωc: μυσαρόν θάνατον είc: έκείνον τόν μυσαρόν •καί φερωνύ­

Τό 359 όντιnρόσωnοι της συνόδου τηc: Σελευκείαc: ύnεχρέωααν κατόπιν αύτοκρατορικηc: πιέσεως τούς όντιnροσώnουc: της συνόδου τοϋ · Αριμiνοu νά ύπογρόψουν όρειανικόν σύμβολον έν Νί·κn, μέ: προ· φανη σκοπόν νό άντικαταστήσουν ύπούλωc: τό σύμβολον της Νικαίας

1.

διά τοϋ της Νίκης.

2. 13'

Τιμ.

2, 15,

μωc: μανιακόν.

3. Ό όρχιεπίσκοποc: Κωνσταντινουπόλεως · ΑλέΕανδροc:, εic: τοϋ όποίου τάc: εύχόc: άπεδόθη ό θάνατος τοϋ 'Αρείου· Σ ω κ ρ ά τ Ρ υ, Έκκλ. 'Ιστορία 1, 38.

. . ,,1.ι1Ι

aιidlllll

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

152

2

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

2.

Ταύη7 καί ι,υν, ά'δ1ελφέ, χρijσθαι δ'ια πά~ιτωι, μοι δ-ο­

1!>3

1, 3

Τήν άπάτην, άuελφέ, μοϋ φαίνεται δτι χρησιμοποι­

κο,υσι,ν οί λέγΟJηες α διήγησαι. Άφείσθαι μέν γαρ -τούς άρ­

οϋν καi τιίψα μέ δλα τά μέσα οί λέγοντεc: όσα διηγήθηc:.

χομέι•ους ήσυχάζειν μακράς &ι,·αγνώαεως καί προσανέχειν τιϊ

Πράγματι τό νά ήσυχάΖ:ουν οί άρχάριοι άπό μακράν άνά­

,ιωι 1 ολσγίστφ :ιροσεvχfί,. μέχρις αν εξιν τινα σ'χ
γvωσιν καί νά άφοσιώνωνται εic: τήν μονολόγιστον προσευ­

10 σόηια

χήν4, μέχριc: δτου άποκτήσουν ε/Ξιν νά έμμένουν είc: αύτήν

:ιράττrι, δ τε αγιος Διάδοχος και Φιλήμων ό μέγας και ό no-

uδιαλεiπτωc: κατά διάνοιαν, καi δν άκόμη τό σωμα πράττrι

)3Jς ϊι1 θεία Νειλος και ό 117ς Κλίμακος ΊωάJΙνης και πολλοί

κάτι αλλο, τό είσηγοϋνται καi ό δγιοc: Διάδοχοc: καί Φιλή­

τr,ιJΥ CcόJ'τωv εlσηγουν,ται πατέρων, αλλ' οvχ ώς ανΟJιήτου και

μων ό μ{;γαc:•, ό πολύc: είc: τά θεία Νείλοc: καi ό Ί ωάννηc:

ΠΟJ'ηριας· n.ρ,οστιθέντ,ες δ' OVI·Ot 10 (<ΠΟV1),Qίiς)),. nοvηράς εnοίη-

τηc: Κλiμακοc:S, καθώc: κcί

5 (tδιαλείπτως εχε(}Ιθαι

κα,τά

διάν,οιαJ!, καν αλλ,ο τι

5

1

πολλοί των Ζ:ώντων άκόμη ηα­

10 σαν τr}ς άγαθ'ας εlσηγήσεις. Και των πονηρ·ω~, δέ nνευ.μάτωJ'

τcρων, άλλ' όχι μέ τήν ίδέαν ,ότι είναι άνωφελήc: ·καi πονη­

και πα,Πημάιων εlι,,αι την πρ,οσευχ17,ν ελάτειρα~, τούς άγίοvς

ρά· προσθέτοντcc: δέ ουτοι τό «πονηρδc:», <κατέστησαν πο­

πάντας σχεδοι, εργψ τ,ε κ•αι λ6γψ δείξαντας γινώσκ,ομεΨ, και

vηράc:

:τ/'iς Τις εv φρονόιν cvτω κα,ί δοξάζει και διδάσκει· συνοvσιω­

σχεδόν ο! δγιοι εδειΕ:αν καi μέ εργον ,καi μέ λόγον δτι ή

τάc:

άγαθc.1c: είσηγήσειc:.

ΓνωρίΖ:ομεν δέ

δτι

δλοι

μέι1α δέ ταuθ' ήμιιJ οvδ·είς· τοvτο δέ nροσθέντες ους φfις παρ'

προσευχή είναι διώκτρια των πονηρων πνευμάτων καi πα­

15 έαυΤrΊ'Jν, φευκτϊ,ν ε,ποίησαν τό διωκτάν. Σκφται' δέ 117ν καρ­

θημάτων, καί πδc: ευ φρονων οϋτω δέχεται καί διδάσκει'

δ/αv οίονεί nη,δωσ>αν τφ εyc{j,ουσιασμφ της αγάπης του άγα­

κανείc: δμωc: δέν μδc: λέγει δτι ταϋτα είναι συνηνωμένα μέ

ιJον και ό μέγας ε'ίρηκ·ε Βασίλειος, καί ό μέγας Ά17αι,άσιrις

ήμac:· άφοϋ δt αύ"Γοi τούc: όποίουc: άναφέρειc: προσέθεσαν

σημειο1, τοvτο τ ί{)ηαι της χάριτος· εξέρχεσ17:αί τε

άnό τί7ς

τοϋτο μόνοι των κατέστησαν άποφευκτόν τό έπιδιωκτόν.

εϊΊχ1jς cίογεί πεπυρωμέν01 1 , οταν άνεnιθολώτφ νφ 117ν προς

Καί ό μέγαc: ΒαοίΛ:::ιοc: εΊπεν δτι ή καρδiα οκιρτζ:ι ώσάν νά

20 τό:· Θεό~, εντεvξ ιν ποιήσεταί τις, η τε nείρα κιαι ό τijς ΙΩ ί­

πη5ς~ 6πό τόν ένθουσιασμόν τηc: άγάπηc: τοϋ άγαθοϋ καi ό

μακοr:; σαφόις δ·ιδάσκει, τούτου· τε χωρίς

μέγαc: 'Αθανά::Jιοc:

τ1ίι 1

10

θεωρεί τοϋτο ώc: σημείον τηe,, χάριτοc:.

ευχt}J' επιδημίας του φωτός και

τ17ς εξ αυ,τijς εγγινομένης

'Ότι δέ έΕ:έρχεται κανεic: ώσάν πυρωμέvοc: άηό τήν εύχήν,

,fί yυχfί πρςιότητος' σωματικrιν

και lοvδαϊκήν τrιJΙ :ττροσευ-­

δταν κάμrι τήν συvομιλίαν πρόc: τόν Θεόν μέ άθόλωτον νοϋν,

ήγει.ται· ήδο}'ης τ,ε εμφασιν εγγiγ;εσθ'αι 1τφ τω'ν εvχομέ-

τό διδάσ1~ει καί ή πείρα καi ό τηc: Κλίμακοc: σαφωc: , χωρic:

cτcματ ι ουκ από της προσευχijς μόνον, άλλα και της εγ

δέ τοϋτο καi χωρic. τήν έπιδημίαν τοϋ φωτόc: κατά τήν προσ­

χ,ί

25

και της κατά

9

)'

)f(.']')!

}j

11

ευχήν καi τήν έlΞ αύτήν γεννωμένηv είc: τήν ψυχήν πραότη­

(ΗΨέσει ψαλμφδίας, πολλοί τε αλλοι και δ αγως 'Ισαάκ δεί­ χι·vσι

οαφcvς_

Άλι.Μ

τα, θεωρεί σωματικήν καi ίουδαϊκήν τήν προσευχήν. 'Ότι δέ

ταυ·τα πάντα την της λογικής ψvχijς

είc: τό στόμα των προσευχομένων προκαλεϊτqι αϊσθημα ήδο­

6ελτίωσοr εχοvσιν άρχή11. Τούτο δε νυν οί σvκ,οφά.vται τόJJ'

νηc: όχι μόνον άπό τήν προσευχήν, άλλά καi άπό τήν φαλ­ μωδίαν έν συvέσει, τό δεικνύουν καί πολλοί δλλοι καi ό α­

4. Μονολόγιστος προσευχή είνσι τό «Κύριε Ίησοϋ» μετά η δνευ τοϋ «έλέησον ήμδς», δnερ οί ήσυχασταί άnήγγελον nροσευχόμενοι άδια­ λείπτως. Ή μονολόγιστος είχεν Θίσαχθη παλαιότατα. Βλ. περί Διαδό­ χου είς έπομένην σημείωσιν, Ί ωά ν ν ,ου, Κλίμακα 9, 15, 28, PG 88, 841' 900' 1132, Ήσυχίου, Περί νήψεως, Φιλοκαλία, 1957, 2, 72 κ.ά. 5. Βλ. Κεφάλαια 59 καί 97. Des Places 1955, σ. 119 καί 159. 6. Διάλογος περί τοϋ Άββδ Φιλήμονος, Φιλοκαλία, 1957, 2, 244 έΕ. 7. 'Επιστολή 3, 238, PG 79, 493 D. 8. Κλίμακα 27, PG 88, 1132. 9. Βλ. 'Όρους κατά πλάτος, 2' PG 31, 909 BC.

γισc:

'Ισαάκ

σαφωc: 1 ".

• Αλλά

δλα

αύτά

εχουν

άρχήν

τήν

βελτίωσιν τηι:: λογικηc: ψυχηc:. ΤοΟτο τώρα άφαιρέσαντεc:

1 Ο. 11. 12.

Βλ. Βίον 'Αντωνίου Κλίμακα 28, PG 88, Λόγοι 31 καί 32, Σ

36, PG 26, 896 C. 1137 C. n ε τα ι έ ρ η α. 134 Κεφάλαια 68, Des Places 1957, σ. 128.

Jι

έΕ. Βλ. Δ ι α δ ό χ ου,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

154

155

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΠΑΛΑΜΑ

ψαvτ ες δοα:τερ αοφαλη 1εκ,μήρια,. μικρόιι δέ τι και ΊΟVΙΟ' Τ()

οί συκοφάνται των άγίων τοίιc: όποίουc: άναφέρε1c:, τά άtιέ­ ηαινα ,κατέστησαν άtιόμεμπτα, καi άφοϋ άπό τόν ίερόν καi θεiον φωτισμόν περιέκοψαν τά δλλα, δσα είναι άσφαλη

χωροvι, 1rίς διωοολr}ς αυ1ώ1, προσθέιιτες, δαιμονιώδες

(( ?('

δείγματα, προσέθεσαν δέ κάτι μιι<ρόν καi δμωc: χωροϋν τάc:

s τό θτ:ϊω· 1ίγείσ11αι πεί{),ειv επιχειροvσι τοi1 ς απείροvς. Τό ιΗ:

δ1αβολάc: των, έπιχειροϋν φεϋ νά πείσουν τούc: άπείροuc:

άγίωι• ους λέγεις αφελόvτες' τά αξιέπαινα μεμnτέσ.. πεποιιj­ κεσαι, και του ίερου και θ·είοv φωτισμού; ταλλα μεγ :π,ερικό­

μειζοv δ,ι 1ύ1 1 μέι• δnύ ζόφον αlώvιον τετηρημένοι• φω,ίζειι•

νά θεωροϋν δαιμονιωδεc: τό Θειον.

nε[θοηαι., εl και απατηλαις, τόν ,δc ύπερφαη και αρχίφωτσι·

είναι δτι πείθονται μέν δτι ό διατηρούμενος ύπό -αiώνιον

και 71(!.ΟΓΗ' J.ογικι7ν φύσιν ε.nι,τηδείως προς κατάλληλοιι φω­

σκότοc: φωτίϊ:ει, αν καi άnατηλωc:~'\ δέν πιστεύουν δέ δτι ό

ωληψίαJ' εχουσαν εμnιnλώντα ·ι·οερου φωτός Θευ)Ι' φωτ[ζειν

ύπερφαήc: καi άρχiφωτcc: Θεόc:, ό πληρων μέ νοερόν φωc:

nασαν λογ1κήv φύσιν πρόσφορον διά κατάλληλον φωτολη­

1 Ο ~•οητcος ού·κ οΥοvται. Έγc\ι

3.

Τ ό μεγαλύτερον δέ

δέ και 1,';ιι )'JJQ)Ot)' . 'η1' φ?7ς

rμο1ισμό1 1

μόJJΟ)'

ψfαν, φωτίΖ:ει νοητωc:.

λέγr::ιγ J'Οητόι• r;,υ,τούς, διά τ•ουr' ο'iομαι φως αυτι)v καλεισθ-αι,

3. 'Εγώ δέ νομίΖ:ω δτι ή γνωσιc:, τήν όπσiαν μόνον iσχυ­

διόΤt 1r,'iJ () ωτί εκείJJψ χορηγείται, και?·ά και () μέγας λέγει

ρίΖ:εσαι δτι αύτοί όνομάΖ:ουν νοητόν φωτισμόν, διά τοϋτο

Π αi•λος· Ηδ Θεός δ εlnc)ι1, εκ σκότους φrος λά,ιι11 1 αι, ος ελαμ-

καλείται φωc: 14 , διότι χορηγείται άπό τό φωc: έκείνο, δπωc:

15 ψει, εγ τ,αϊς καρδίαις ήμrΤιι• π.ρός φωτ ισμο1 1 της γγcόσεως της

λέγει ό μέγαc: Παϋλοc:· «ό Θεόc: ό είπών νά λάμψη άντi

'δόί;ης τc;'i ΘεουJι. Σv1 1φδr'ι. δέ τούτφ καί (, μέγας Διοι•ύσιος,

ϊό σκότοc: φωc:. ό όποϊοc: ελαμψεν είc: τάc: καρδίαc: ήμGJν

<<ή του ι,οητουη, φησί, (<φωτός .nα.ρ,οι•σ[α έγωτικι) τϊίΊν φωτι.ζο­

πρόc: φωτισμόν τηc: γν<ίJσεωc: τηc: δόΕ:ηc: τοϋ Θεοϋ» • Συμ­

15

μέγωγ Ιχπ ί1·, εlς μ[αι, και αληθη ου1•άγοvσα γι1 r.ισιιι>ι. Όρq.ς

φώνωc: δέ npόc: αύτόν καi

τό 117ς

ό μέγαc: Διονύσιοc: λέγει, «ή

φϊΊίς ύnό της nαρουσ[ας ,τον φωτός ,τiJς χά-

παρουσία τοϋ vοη-rοϋ φωτόc: είναι ένωηκή τιον φωτιΖ:σμέ­

20 ριτος χορηγούμει,οJΙ χαί τiJς διαιρετικ17ς άγγο{ας απαλλά:ττοι;

νωv, συνάγουσα είc: μίαν άληθη γνωσιν» • Βλέπειc: τό φωc:

σrr:,~ς ,ιιέ1· ,οvι• )'01)'!01' (t'l),TO π.ροοε'i.πε,,, δ δέ μέγας Λ1ακlι.ριος,

1ηc: γνιiJσεωc: νά χορηγηται ύπό τηc: napouσiac: τοϋ φωτόc:

1Ψr!Jσεως

εyτρέπων άριδήλως τοί,ς γηοοιν οlομέι·ους Η>

16

rηc: χάριτοc: καί νά

117ς χάρι,τος

6παλλάττrι τηc: διαιρεηκηc: άγνοίαQ;

qxvς, νοεράιι ;τροσηγό.ρευσεJΙ αυτο· ((:ειΟ'?ΓJ γάρ, φησί1°, ((f;Κ cτCn·

Αύτόc: λοιπόν τό ώνόμασε νοητόν, ό δέ μέγαc: Μα:κάριοc:,

ε1 1,εργημάτωγ τό ελλαμφι?·έιι ε1• 1fί ψυχfί σου νοεψ)1' φr'ίΊς, ε'i11,:

έντροπιάlων φανερωc: τούc: ναμίΖ:ονταc: γνώσιν τό φωc: τηc:

25 ταυ Θεού, ε'iτ.ε του aωται·α πέφvκ·εν οι')>. Ά,λλαχου δέ ι':πί

Bt

του

Και

χάριτοc:,

1111•

τό

6JVόμασε νοερόν· διότι, λέγει,

«θά γνωρίσηc:

αθ·α~,ασίαν 7ψοσειnώ,·,

άπό τά ένεργήματα τό έλλαμφθέν εic: τήν ψυχήν σου νοε­

Ht) '/Jι•ητ(ο lΠ:f]t1/01[!αψε ΤC.!JΟΟώ:τιφ τότε, και δειΚ'J!Vς

ρόv φιϊJc:. αν είναι τοϋ Θεοϋ η τοϋ Σατανδ» • Άλλοϋ δέ,

προσώπου

Λfωiiσέως

δ6ξαι,

11

εν αληθεί(f 1iιι•

c;φοϋ ώνδμσσεν άθανασίαν τήν έπi τοϋ προσώπου τοϋ Μωυ­

Θεογ ηγαnηκότων. H'rvς ο, της ·αlσθητης)), φησίι·, ((Οψεως δ-

σέωc: λάμψιν, μολονότι αϋτη ηστραψε γύρω άπό τό θνητόν

οπως ταίς ψυχαί.ς δ.ρτίως εμφανίζεται

1(;'))•

30 φι?αλμοι δρc'ίΊοι 1())' αιοι?·η,1())f fjλιοι,, οϋτως εκείι1οι δια 117ς 'ψυχ17ς δφ?αλμϊiιν

10

γοερόν όρώσι φως,

ποόσωπον τότε, καi άφοϋ εδειεε πόσον άρμονικωc: έμφανίlε­

7(0)'

rαι είc: η':ιc: ψυχάc: των άληθωc: άγαπησάντων τόν Θεόν, λέ·

8 κατά τον και-

γει, «δπωc:

13. Βλ. Β. Π έ τ ρ. 2, 4· 17. 'Ι ο ύ δ ο 6, 13,. Ό Διάβολος. 14. Βλ. κατωτέρω 2, 3, 7. 15. Β. Κ ο ρ. 4, 6. 16. Περί θείων όνομάτων 4, 6, PG 3, 701 Β. Αί παρόγραφοι 3 · 5

oi

όφθαλμοi

τι'jc:

αίσθητηc:

όράσεωc: βλέπουν

τόν αiσθητόν ηλιοv, οϋτωc: έκεϊνοι διά των όφθαλμων τηc: ψυχηc: βλέπουν τό νοερόν φιοc:, τό όποiον κατά τόν ,και-

της πραγματείαc: ταύτηc:, δύνανται νά κατανοηθαϋν μόνον απο τούc: έΕοικειωμένουc: μέ τήν θεολογικήν όρολογίαν τοϋ Διονυσίου Άρεοπα·

γίτου.

17. Μ α κ α ρ ίο υ, Περί ύπομονηc: 13, PG 34, 876 D,

_...

--.ιιill~I·

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

156 ρΙJγ

της

cιι•αστάσεως

προκύψα1"

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Κ'αt

επιχυθεv

τοίς

Ο(Vμασιι•

18

Δέv θά

ψυχαις

τοv αγα{}ου

10 ρη,έον,

διώθεσιν αγνοίας απαλλάΙΊει 1α1!Ίας,

() τϊί'ιι• θείωJ! i'πομάτων Ι),t.ιvφδrΊ::; εκείγος,

άναλαμβάνων νά ύμνήσn τήν φωτωνυμικήν έnωνuμίαν τοϋ

άγαθοϋ, πρέπει νά μνημονεuθη, λέγει, δη «φωc: νοητόν λέ­ γετω ό άγαθόc:, διότι

παγ δε (ϊγ,·οι,αΥ .κGt τιλ,ά1rην l:λα.ύ,rει-,, εκ πασϊΤη, αίς (Χ,γ εγγ:_.~­

8 π,αρεχ-

19

έγχυθfj» •

l'Ι•ι ιι

'ι

{, i:

Έπομένωc:

δλλο μέν είναι ή γνωσιc:, ή

όποία

έπέρχεται δταν άπαμακpύνεται ή δγvοια, δλλο δέ τό νοη­

1•ίω γ~u l:_uφαι,cuς εγγίγεται, ΊΟυrέnτι

.Hp ύ.περαναΌάJJΙι έr1οι,­ tJ.1, ~!ληθ1 είη γναισις, εl μιί μεταφορικαις, τό {·:"ιερ­

cυράι1ιο:1 XfJ.ι {,;ιέρ 1·cvJ' iκ,είν,ο φcος;

ένόc: μέν γεμίΖ:ει vοητόν φωc:

1:

δγνοιαν καί πλάνην άπό δλαc: τάc: ψυχόc: είc: τάc: όnοίαc: θά

μέν 'J}'οητδJr φΟJς τϊ(J {,;υ?ρουρ·α-

0

άφ'

πάντα έnουράνιον νοϋν, άφ" έτέροu δέ άnομακρύνει κάθε

ι·ηται. ψvχαίς)). Ov•κou'J! αλλα μέ~• ή γ11cοσις, 17 καί της αγνοίας

τό'J'. Πως δ'

ύπό τοϋ νοϋ διά

σιv. Διά τοϋτο ό ύμνωδόc: έκεϊνοc: των θείων όνομάτων,

πά1'ιcι ,ιιέ1, i'·nερουράι•ιον ,νου~, εμnιπλάναι 1~οηωυ φωτός, πα­

10

111

ώc: νοερόν

ρον αύτάc: άnό τάc: πολυειδεϊc: δοΕ:ασiαc: είc: μονοειδη γνω­

T)J)J

φησίι,, οιι <(φώς JΙοητόι· ό αγαθ·ός λέγεται, δια 1ιΊ

α.nελα1!J'Ο,Uέ1;ης επιγtJ'Ο,ιιέι•η, riJ.λo δέ το J/01]10)' ιμuς,

έκεινο καi

111

ψυχάc: τάc: άηαλλάσσει τηc: έσωτερ1ικηc: άγνοiαc:, έnαvαφέ­

φωτωι•υμικήν εnω1'Vμίω, επι{5αλλόμυ,·ος ύ,ω 1 εi1•,

15 τικ(v .~στο' π.1~''11Jς. Δι,Ο καl

ένψ τό φωc:

ποτέ νοερόν τό

rιϊc: νοερδc: αiσθήσεωc: καί έγχυνόμενοv εic: τάc: λογικάc:

γνώσιν (ΧΠ() τώιι πολλαη· ε;,ιστρέφογ δσξασμά-

1ω1•. Διό και

νά εϊπn

έvεργεϊ ένίοτε καί ώc: νοητόν βλέπεται

)'OV όραται, καί ,αίς λογικαίς εγγιι,όμε­

της κατά

εlς μc1· 1 οειΜί

ήδύνατο λοιπόν κανείc:

φωc: τηc: γνώσεωc:,

και οSς νοερό,ι· ε,στιν οτε ε7'ε:ργεί καi, (vς γοητr))! διr1 1·0,ερας

)'0)'

"Ι,,,'

σώματα, θά δεΗΞπ καί αύτά ώραϊσμένα μέ τό αίώνιον φωc:» •

της γ1·ώσεως γοερόιι σV'δέποτ' αν τις φαίη, τό δέ φως εκείνο α1σθ~ίσεως ύ:ιό τοi3

157

ρόν τηc: άναστάσεωc: προκύπτον καί έnιχuνόμενον είc: τά

οSραϊσμένα και Ται'Ία δειίξει τrp αlωνίφ φωτί)). Τό γοcίiν φως

5

1, 3

τόν φωc: τό όποιον τήν παρέχει. Διά τοϋτο τό ,μέν νοητόν

φωc: έγχύεται έμφ::ινωc: είc: τόν ύπεροuράνιον νσϋν, δηλαδή

Η δέ τ·ης κι:ηά διάθε­

εic: τόν ύnεραναβάντα έαυτόν. ΠιϊJC: δέ θά ήδύνατο νά κλη­

πιγ &γ; 1 .οίuς d.nοχά.ιJαgnις, fjγ δγν,οια1•' χαt nλrίvην (J/γόμαο,c,γ

θη γνωσιc:, εί μή μετσφορικωζ τό ύπεροuράν1ον καί ύnέρ

20 ό μέ('ας ο[,ως, ε:ιί ω5γης τifς λογικ17ς ψυχης τελείσΠω nέ­

νοϋν έκεϊνο φωc:;

φυκει•

Ή δέ άποκάθαρσιc: τηc: έσωτερικηc: ά­

γνοiαc:, τήν όηοiαν ό μέγαc: συτοc: ώνόμασεν δγνοιαν καί

4. 'Υnεραvωυαίvει. δέ έαυΗ')), ουκ αγγέλωJ' μό1·01•, αλλ,ί

πλάνην, φυσικωc: τελείται μόνον έnί τηc: λογικηc: ψυχηc:.

καί. J,γθρ(U"TtJ''OC, νους, αγγc:λοει1'ι17ς δι.' αnαθείας γεγ01•ώς" οϊ-­

4.

κοiΊν ;ωί του φωτός ι!χείνου τεύξ.εται και θεοφανείας ύπερ-

Ύπεραναβαίvε1 δέ έαυτόν δχι μόνον άγγέλων, άλ­

λcι κα] άνθριί>nων νοϋc:, άφοϋ γίνn δι' άnα:θείαc: άγγελοει­

25 q 0 υοvς r1.ξιωθ17σεται, τη:· μεγ του Θεοv: ουσίαν οvχ όρcuν, Θε­

δήc:· δθεν καί τό φίiJC: έκεϊνο θά έπιτύχrι καί θεοφανείαc:

())J δέ όρ{;)ν διϊι {}ε()ΉQΞΠΟVς εκφω·το~>ίας αναλόγου έαυτι;,,·

ύnερφυοϋc: θά άtιωθη, τήν μέv τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ μή

;.:α;Ι(Χ απδψα.σιv ,ιιέ,ι·, O'V ( δρf!. γάρ· τι} κρείΝΟ'J! δ' 1j κατά &~

βλέnων, τόν δέ

Jl(),φασιJ', 10V Θεοf5ι /ΓJ) ,ttό!!O)' ύπΕρ γ1 1 fi:)Q,tJ! (l,λλα και ύπερα­

Θεόν

βλέnων διά θεσnρεnοϋc: έκφαντο­

ρίαc: άναλόγου πρόc: έαυτόν • Τοϋτο δέ συμβαίνει δχι κα­ 211

γνι:[ιστο,υ Q)'Ιτος Κ((( (i)ς αλ1τθ(()C, Κρύψ!ΟJ' Κ•(t.t τήJJ εκψαJ!()t)' Ι''-

τά

άπόφασιν

-διότι

βλέπει

κάτι

-

άνώτερον τοϋ κατά

άnόφασιν καθ' δσον ό Θεόc: δέν είναι μόνον ύπέρ γνωσιν

άλλά καί ύπεράγνωστοc:

18. Βλ. Όμιλίαι 1, 2, PG 34, 452· 34, 1, PG 34, 744 CD. t9. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομά­ των 4, 5, PG 3, 700 D. 20. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ,ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 4, 3, PG 3, 180 C. 21. Ό Παλαμδc: έρμηνεύει τόν δρον ώc: άντίθετον τοϋ άγνώατου.

ρωσιν

c;κόμη,

πρδγμα

21

καί εχει κρυφίαν καί τήν ψανέ­

τό

όποϊον

είναι τό

θειότερον καί

μάτων 1, 4· 1, 5· 2,4. PG 3, 592 D, 593 Β, 640 D. Ό δρος άπόφασιc: χρησ1,μοπο1είται έδίί) ύπό τr;v εννο1αν τοϋ Διονυσίου (άφαίρεσ1c:, δρνη· σ1c:) χωρίς νά μεταφράΖ:εται.

Κατά ταϋτα ό Θεός άντινομ1ακωc: είναι μέν δγνωστοc:, άλλ' είναι έπί­ σηc: ύπέρ της άγνωσίαν. Βλ. Διονυαίου "Αρεοπαγίτου, Περί θείων όνο·

....

,,1,111Ιa 1111,,..ωwillllllll

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

158

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

1, 3

159

χονως, το θειό,τα,τ,Οιr και πάιηωp καιι,ότατον, εnει και αί iJεο­

nαραδο!Ξότερον δλων, έπειδή Κ'ΟΪ αί θεοειδείc: Θέαι, άκ6μη

ει,δεί,; όψεις' καιr ουμοολ ικαi, ϊδοιι,, ύnεροχικως εχουσι τό ίi)γι•ωοτον· έτέμρ γάρ nαρrΊ. τiιν φύσιν τήν τε 11είαν καΊ αν­

καί δταν είναι συμβολικοί, εχουν ύπεροχικωc: τό όγνωστοv·

διότι αί θέαι αύταί διαφαίνονται δι' άλλου θεσμοΟ παρά τήν

φύσιν, τόσον τήν θείον όσον καί τήν άνθρωπίνην, ,καί, θά

θρωn[γην ,ο,εσμφ δια.q;α[νaιπαι καί, (Vς εlπείJJ, καθ' ήμας 'ΙΊ5 nέρ ήμας,

ώς μηδέ όνομα δηλωτικόJΙ αiηι::ΊJJ κυρίως ε/JJ'αι.

έλέγομεν, κατά τά ίδικά rμαc: μέτρα είναι ύπέρ ήμαc:, ώστε

Και τού,τ' εδειξει, ό ΊCp Μαι,ωέ nυ11'ομέJJψ τi rιΊ όγομά σαν;

νά μή ύπάρχπ οϋτε όνομασία κυριολεκτικωc: δηλωτική δι'

φάμειιος ΟΗ και αυτό θαυ,μαοτόγ, ώς και της όράοεως OL'/

αύτάc:. Καί τοΟτο εδει!Ξεν ό είπών είc: τόν Μανωέ, δταν αύ­

Jιηον οϋσης 'θαυμαστης και nρός τφ αλ17π1φ καi ΤΟ αι•cόΨv-

τόc: ήρώτησε. ποιον είναι τό δνομά σου, δτι ιωί αύτό είναι

μον εχούοη ς.

θαυμαστόν 22 , ύπό τήν εννοιαν δτι καί

1ο

ή δρασιc: 1δέν ήτο

όλιγώτερον θαυμαστή καί πλήν τοϋ άκαταλήπτου είχε 'Καi

5. Ου μ17ι· αλί.' εl και ή δρασις κρ,cίττον η κατά α:π6φασιν, α,,ιΧ' .f~ έρμη}'Β'Vς εκείνης λ,όγος' &nοδεί I'ijς κα1α &πό­

τό άνώνυμον.

φασιν ανόδου, παραδειγματικϊ::Ίς '11 χατι'ι. αι•αλογία11 προαγό.,

5.

Άλλ' δμωc:, αν καί ή δρασιc: είναι ινωτέρα τηc: κατά

Ηενος, διο και ΤΟ cος, διιοιωματtΚ1)1' φέρον οημασiαι , ΟLJJ'1)J-

ά,πόφασιν, άλλ' ό έρμηνεύων αύτήν λόγGC: ύστερει είc: τήν

1ημέι1011 ΟJς ι1nί ΙΟ πλείοτω• εχει τοίς οι·ό,μασο•, rvς r'ι.ρρ17τοv

κατά άπόφασιν όνοδον, προχωρων παραSειγματικωc: η κα­

1

111ς όρϊιοεως σvοης. 'Ό;αγ δ' εJJ έαυτοίς

τά άναλογίαν, διά τοϋτο έχει κατά τό πλείστον ουνηρτημέ­

οί ιεροί αι•δρες ΤΟ ,{)ιεο:ιρεnες έκείJJΟ iJεωρωσι φό1ς, όρα!ΟΙ

νvν μέ τά όνόματα τό ώc:, φέρον όμοιωματ1κήν σημασίαν, έφ'

δ' ήν[κα τύχωσι της θεουργοv ΚΟtJt(ι)JJίας 10V: Π)J'Β't!,UαΊΟς κα­

δσον ή δρασιc: είναι άρρητος καί ύπερώνυμοc:.

Ία

oi

15 και ϊnερωι,ύιωυ

011',

απόρρ,ηων

11]JJ

T())J'

1ελεσ'ιcυργ(1.1V έλλι1,μψεαη• ε;ιιq:οίιη-

φωc:, βλέπουν δέ όσάκ1c: tπιτύχουν τήν θεουργόν κοινω­

τr'ι της θέσεως αύιώ1: όρωσιJJ ενδυμα, ωv νυv δοξαζομέ-

20 νου και

νίαν τοϋ Πνεύματοc: κατά τήν άπόρρητον έπιφοίτησιν των

ηjς ύnερr.'άλου :πληρουμέγου αγJιαίας ύπο Τιjς τού

τελεσιουργων

λόγου χάριτι;ς, καιΜnερ δπό τ17ς του λόγοι! θεό,ιητος θεσ:πρε­

πεί φωτί •το σcνιιημμέγ•ον επί ωv όρους εδο,ξάσθ,η σωμα. Ί'η1

'Όταν δέ

ίεροi όνδρεc: Θεωροϋν μέσα των τό Θεοπρεπέc: έκεινο

σεώc:

1

έλλάμψεων,

των'3, όπότε

ό

νοϋc:,

βλέπουν τό δο!Ξάlεται

ενδυμα καί

ή

τηc: θεώ­ ύπέρκαλοc:

γ(ίρ δόξαν ην δ Π(),Ι'Ι]ρ εδ,ωκεγ αυτφ δέδωκ,ε1, α't)',Ος το'ίς 1!:Πψ

άγλαΤα πληρώνεται άιπό τήν χάριν τοϋ Λόγου, δπωc:, ύπό της

κόοις, r.ατά τον εν εv'αγγελίοις λόγω,, και 17θέληοεν 'ίνα ω-

θεότητοc: τοϋ Λόγου έδο!Ξάσθη έπi τοϋ δρουc: τό συνημμέ­ μένον μέ

25 ·σιν οvωι με,τ' αiποv κ:αί θεωρcvσι Τ1)Υ δόξα)' α{ηού. Του ω

τα'

71})'

JΙιος και oloJJ δπ,αδός χρηματίσας 30 'ΥjU(Ι.ς

' γεγονως ΓίΙ" JJ,ους

TOV

2

Διότι

τήν δό!Ξαν, τήν

ύπηκόουc:, κατά τόν είc: τά εύαγγέλια λόγον , καί ήθέλησε 25

εις συ11ω·ούς δι•άληψιJ'; Τελείται, τoίJJVJ' κα-

:, ' ,.., ~ ' nασα1, αναγκηι, Ψοερως, οπηι,ικα

σωμα '.

όπαίαν ε~δωσεν είc: αύτόν ό Πατήρ εδωσεν αύτόc: είc: τούς

δέ :ιως αJ• γfγνοιτο οωματιχc::Ίς, μηκf:τι οωματικιΤ:ις αυτού 71ΓJ.-

1!'6νως ,ω,τά

θεοnρεπέc: φωc:

νά είναι ουτοι εν μαlί μέ αύτόν καί νά θεωροϋν τήν δό!Ξαν

" ' εnουρα-

του 26 • Τοϋτο δέ πωc: Θά ητο δυνατόν νά γίνπ σωματικωc:,

ύ:περα}'αοευηχόως δι'

άφοϋ αύτόc: μετά τιiν άνάληψιν είc: ούρανούc:, δέν παρίστα­

rrχί';ς ουραγούς, ε_ιιφα,ι(ις και CJ,:'LΟQρήτως έ~"ωθ,είη ιrp

το πλέον οωματικωc:; Τελείται λοιπόν κατά πδσαν άνάγκην νοερωc:, όσάκιc:

22. Κ ρ ι τ, 13, 13 ές. 23. Βλ Δ ,ι α δ ό χ ο u, Κεφάλαια 40, Des Piaces, 1957 σ. 108·

ό νοϋc:,

γινόμενοc: ύπερουράνιοc: καί ώc:

διατελων άκόλουθοc: τοϋ ύπεραναβάντοc: δι' ήμαc: τούc: ού­

«ό νοϋc:,.. διαφανήc: τιc: δλοc: γίνεται, ώστε τό έαυτοϋ φωc: όρον», Είς τήν ώδήν τοϋ μαργαρiτου, Πρά!;ειc: Θωμα 108 κ.έ., ό ήγεμονόnαιc: βλέπει τήν λαμπρότητα έαυτοϋ ώc: είc: κάτοπτρον. Τό θέμα έnσνέρχε·

ρανούc., ένωθ(i έκεϊ φανερωc: καί άπορρήτωc: μέ τόν Θεόν

ται συχνάκιc: κατωτέρω,

25. 26.

24, Βλ Νείλο u, 'Επιστολή 2, 74 PG 79, 233 Α,

J

Ί ω. Ί ω.

17, 22. 17, 24,

"''"""~

sΙΙΙIΙ~

!1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

160

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΠΑΛΑΜΑ

1.61

μάιτων, ncοσης αϋλου γνώσεως ύψη,λ,οτέρου φωτός αJ'αnιμπλά­

καί έπιτύχrι ύπερφυη καί άπόρρητα θεάματα, πληρούμεvοc: φωτός ύψηλοτέροu άπό κάθε δϋλον γvωσιν, δχι ώc: Θεω­

μεψος, ουχ ώς αισθψϊ(Jν συ,ιιυόλων ίερϊϊιγ 'ι1,εωρός, ουδ' ώς

ρός αίσθητων iερων συμβόλων οϋτε ώc: γνώστης ίερογρα­

ίερογραq;ικης ποικ.ιλίας εnιγ:•ώμων, αλλ' ώς ιϊρ καλοποιφ

φικηc: ποικιλία(:, άλλ' ώc: καλλωπιΖ:όμεvοc: μέ τό καλοποιόν καί άρχονηκόν κάλλος καί λαμπρυνόμεvοc: μέ τήν λαμπρό­

Θε(p εκεί και 1ϊ(ιιι ύπερφvϊiJν καί απορρήτων έπηυγχάJJοι ίJεα­

s και αρχικς,ι καλλωπιζόμεν'Ος κάλλει και τfί τοv Θεου λαμπρv­ νόμει,ος λαμπρότηιι. Τόν αvτοJ! γαρ, τρόπω' καί αί &νωτά,ω τάξsις ταη' ύπερκοομίcσγ γόω!'· α1'αλόγως έαυταις, κατά τογ ουρανοφάι 1·;σψι. και {,:;-ιαφήτηι' της κcπ' :,ι•τι'ις 'l εραρχίας' οι', μόJJO)f πρωτοδόαοv γJιώσεως και επι,στήμης, αλλά και :τιροΊ10 ωυ φωιός, προς της ανωτάτω τριαδικης τελεταρχίας ίερα.'}­

τητα του Θεου 21 • Κατά τόν 'ίδιον τρόπον καί αί άνώτατοι τάtειc: των ύπερκοομiων νόων, κατά τόν ούρανοφάντορα

χούμεναι πληροv;νιαι κ,α.ι συχί της ψιαδικης μόι,ης δόξης μέ­

τήν άνωτάτην τριαδικήν τελεταρχίαν καί γίνονται μέτοχοι καί Θεωροί δχι μόνον της τριαδικηc: δόΕηc:, άλλά καί της φωτοφανείαc: του · 1ησου, ή όποία καί ά-πεκαλύφθη είc: τούc: μαθητάc: έν Θαβώp 28 • Διότι όταν κατα!Ξιώνωνται τοιαύτης θεωρίαc:, μuουνται καί αύτόν καθώς είναι θεοuργόν φως, διότι πλησιάΖ:ουν αύτόν άληθωc: καί έρχονται είc: δμεσον μετουσίαν των θεουργικών αύτου φώτων. Διά τουτο καί ό

ύποφήτην τηc: 'Ιεραρχίας ούτων, άναλογικωc: πρόc: τήν θέ­ σιν των πληρουνται δχι μόνον πρωτοδότου γνώσεως καί έπιστή,μηc:, άλλά καί πρώτου φωτόc:, ίεραρχούμεvαι άπό

τοχοι γίι1 οι··1αι καί θ·εωροί, αλλά και της Ίησου φωτοφανεί­ ας, ij και τοίς μαθηταίς έν Θαυc;ψ απεκu).15φθη. Μυοvι•ιαι γαρ της 1Jεωρίας κατηξιωμέJ'αt ταύτης, θεουργόι, φως 15 ~ιαι αντόJ', (Vς αληι?{ϊις αυ'l([) πλησιά,ζουσαι Και

TQ)J'

OYHi

i):εουργι­

ΚCΟΥ αυωu φώτων εν πρώτπ μειουοίq, γιγ6μει,αι. Δ ιό καi. ό φερωι 1 ύμως Λiακάριος υρωμα των έπουρανίων τουτί καλΞί

φερωνύμωc: Μακάριος καλεί ,βρώσιν των έπουρανίων του­

τό φως. "Ετε,ρος δέ τις ιωγ 171 εολόγων, ωοϋτο)), φη,σί, ((JΤαcα

των {ιnερκοσμίωγ Υ) J'OJ)IJ) διακόσμησις αϋλως έστιωμέγη ?!}

το τό φωc: 2 ~. "Αλλοc: δέ θεολόγος λέγει, «τουτο γενομένη

ISY.-

άϋλως δλη ή νοητή διακόσμησις των ύπερκοσμίων τοποθε­ τεί ώc: έναργέστατον τε 1κμι)ριον της πρόc: ήμδc: φιλανθρω­ πίας του Λόγου» 30 • Οϋτω καί ό μέγας Παυλοc:, μέλλων νά σuναvτήσrι τά άόρατα καί έπουράνια είc: τό φως τουτο θεά­

μήριω: εναργέαταrον Τ ίθ·εται τiJς περί 1zμας του λόγου φιλω·­ θρωnίας>J, Τα'ϋι' αρα καί δ μέγc;.ς ΠαυJ.ος, τοις r'ωράτοις κr:ί επουρανίοις F,)f αυτcο ·θιεάμασι μέλλων έιιιυγχάι,ειv, uρπαγεί.ς

γέγο,yεν· ύπερcv,ράιιιος, ουχ cvς τοnικαις ύπεραναυηναι δεο,ιιέ­

νου τ,α·u

)fOV

ματα, άρπαγείc: εγινεν ύπερουράνιοc: , όχι διότι ό νους 31

·101;ς ουρανούς' ε 1' και μvοτήρ ιcν αλλο τι ή άρ-

25 παγ17 δηλοι, μόι 1 οις τοϊς παθοvοι.ι, έγνωομέι·οι,, περί

013

έχρειάΖ:ετο vά ύπεραναβri τοπικωc: τούc: ούρανούc:, αν καί ή άρπαγή δηλώνει κάποιο δλλο μυστήριον, γνωστόν μό­

γuι·

λέγειJ' ουκ έπάι·αγκες, ι'ί: παρϊι τωι, πεπειραμέJ,ωι' πατέρωι' εσμεν ακηκοόΤΒς, μij κα,ι τ.α.υτα :τιροθώμεθ·α προς κακο•υργί­ αν. 'Ως δ' lστι φωτισμός ,•οερός ,οίς κεκαθαρμένοις 1ι7ι• καρδJίωι ει,:ορώ~ιιεvος,

αλλος Jl(lY'I(J.JT1 αOt nαρα

IJ)JJ'

νον είc: τούς δοκιμάσαvταc: αύτό, περί τοϋ όποίου δέν είναι άναγκαϊσν vά εϊπωμεν τώρα όσα εχομεν άκόμη άnό τούς πεπειραμένουc:, μή τυχόν προσφέρωμεν καί αύτά πρόc: κα­

γνcuc,ι)·,

κοποίησιν. 'Ότι δέ ύηάρχει νοερός φωτισμός ένορώμεvοc:

30 δς και παρε;,;τικός έσΙΙιι αυ·τ·ης και απ' αυΗΟΥ 1ων εlρημέι'U))'

ύπό τών καθαρων κατά την καρδiαν, διαφορετικός τελείως

τοίς μη nει~1ομέγοις [,{,χε·ρέσταιά. γε δείξομει·.

άπό την γνώσιν, ό όποϊοc: 1εΤναι καί παρεκηκόc: αύτηc:, θά δείtωμεν εύχερέστατα είc: τούc: μή πειθομένουc: άηό τά

27. Φρασεολογία Δ I ον υ ,ο i ου, Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 7, 2, PG 3, 208 BC κ.ά. 28. Βλ. Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 1, 3·, PG 3, 124 Α. 29. Βλ. Όμιλίαc: 12, 14, PG 34, 565 Β. 30. '/>;νδρέου Κρήτης, 'Ομιλία 7 είc: μεταμόρφωσιν, PG 97,

λεχθέντα εωc: τώρα.

31. Β' Κορ. 12, 2.

933 C.

j

11

111 1,

'

lji

Ι'

Φασί

tJ.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

γcJ.ρ, ιuς αυ1τός εiΤliες, σvμυολικούς είΙ"αt το'iις

6: Διότι,· δπωc:. ίσχυρίΖ:εσαι ού, λέγουν, δτι οί είc:. τόν παλαιόν νόμον φωτισμοί είναι συμβολικοί. 'Εκείνοι λοιπόν

εν τψ πάλαι 1·όμq> φωτισμούς. 'Εκείνοι τoίl'VJt τούτ' αυτό δ,ει{:

ι

κιΨοvσι,v

ως

~t

,

εστι.γ

tερος

,

7

,

φωτ ωμος

,

ου

..

γrγω,ασο,

6.ολω•. "Q.ιι δε ΙΟύΙΟ'V ησαγ σί πλε[ους

εκεί1 1 ων

,

αύτό άκριβωc:. δεικνύουν, δτι ύπάρχει ίερόc:. φωτισμός τοϋ

,

αυτοι

συμ-

όποίου αύτοί εγιναν σύμβολον. 'Ότι δέ τούτου σύμβολα ησαν έκείνοι έδιδάχθημεν καί άηό τόν δγιον Νείλον λέ­

σύ,μυολα και

5 παρ,ά του άγίου μεμαθ1jκαμεJ' Νείλου λέγσντος, «διαν ό γ,η·vς, παλαι,ογ'

1·0]!

κατά

γοντα, «δταν ό νοϋc:., άηεκδυθείc:. τόν παλαιόν δνθρωπον, ένδuθπ τόν έκ τηc:. χάριτος, τότε κατά τόν καιρόν τηc:.

ουρανίφ χρώματι nα­

προσευχηc:. θά ϊδn καί την κατόΟΊ'ασίν του παρεμφερη μέ

αγ·θ·ρωπογ αποδυσάμεγος,

επειιδύσηιαι,

161,ε

και

1,7ν έαvτοv

101'

εκ

τής

χά2.ιτος

κυτάcταοω· όψεται

1i>ιι χαιρi>Jf ,ης προοευχ1]ς σα.-ιφείρφ

1}

του δγίου

Ί σαάκ ακούομε1 1 J,έγοντος- «καΊt} τάι, κωρόγ της

σάπφειρον η μέ ούράνιον χρώμα, την όnoiav καί τόπον Θεοϋ' όνομάΖ:ει 2 3, όφθέντα ύηό των πρεσβυτέρων ύπό τό δροc: Σινδ» 33 • Ώσαύτωc: δέ άκούομεν καί τόν δγιοv 'Ισαάκ

προσευχής

όρίiι· 1171· έαωοv κα:ffαρότητα τον κεχαgιτωμέι1 ογ

νά λέ:γr, «δτι κατά τόν ,καιρόν τηc:. προσευχηc:. ό χαριτωμέ·

νοv:ιι, δμοίαι· Ψfl επουρω•ίψ χροιι,ί, J'ίτι.ς Θεου ύ:τιό τijς γερου­

voc: voϋc:. βλέπει τήν καθαρότητά του, όμοίαν μέ την έηου­

ρεμφερij, η1ηιιια κ,rι.ι τόπο,, Θεοv 'Υ} Γραφι7 δι 1 ομάζει, ίΊπό

1(())!

10 πρΘσ6υτέρωι' υψθέJ"Ια {,nό τό liρος Σι•J'α)), Ώσαύτως δε και

εν

ράνιον χροιάν, ή όποία ύπό τηc:. γερουσίαc:. τοϋ 'Ισραήλ ώ­

δρειη. Βλέπεις :τι.c7'ις τcvγ εν ταίς καθαραίς καρδίαις ιlρ··

νομάσθη τόποc:. Θεοϋ, όταν ώφθη ύπ' αύτων είc:. τό δροc:»ι •

σίας τοv Ί σραιίί.

15

163

ΠΑΛΑΜΑ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

Hi~

H!J

τίως καί

ωνόμασται

τελουμένωv εκείνα

11]}' γλωπαν

καί

τόπος, ·ή νίκα (}ιφθη αυωϊς

013μ6ολα;

1171·

Ίωά1,γης

διάνοιω·,

ιό

4

Βλέπειc:. πωc:. έκείνσ είναι σύμβολα των τεταμένωc:. άρμο­

δέ ό χ2υοοvς

αnοαωλικuγ

νικωc:. είc:. τάc: καθαράc:. 1καρδίαc:.; '1 ωάννηc:. δέ ό χρυσοϋc:.

εκείι·ο

ύς

καί είc: τήν γλώσσαν καί είc:. τήν διάνοιαν, δισαφων έκεϊνοι

φηοί, ((μετc'ι

τό άποστολικόν, «ό. Θεόc:. ό όnοίοc:. είπε νά λάμψn φωc:. ά­

20 προοι'J,ήκης υ)JJ Μωσέως δόξαv εγ 17μίJ1 αστ.ράπωυσαJJ' καθά­

nό +ό σκότος, ό όποίοc:. έλαμψεν είc:. τάc:. καρ 1δίαc:. ήμων» ",

περ γαρ· ,εlς τό nρόσωποι, Μωσέως, οϋ1ως εlς τάς ήμετέρας

λέγει, «δεικνύει δτι ή δό!Ξα τοϋ Μωυσέωc: άστράπτει μέσα

καρδtας

ωijς κ:rίσεως είπε, και εγέJJ·ε10 φcvς· νυJJ δi: ουκ εlπεγ, αλλ'

μαc:. μέ περίσσειαν, διότι ελαμψεν εic:. τάς καρδίαc: μαc:, δπωc:. είc:. τό 'Πρόσωπον τοϋ Μωυσέωc:», καi εic:. την συνέ­

Εί μέι 1 .ο{ψ ιό φως 1ύ εν αρχlί

χειαν λέγει, «είc:. τήν άρχήν μέν τηc: κτίσεωc: είηε, καi έγι­

25 της -fτ[σεως r} τϊJ εν 1φ προο(hπφ Μωσέως γγ(;'Jσις ην με­

νε φωc:.· τώρα 1 δέ δέν είπεν, άλλ' ό ϊδιοc: εγινε πρόc:. χάριν

διευ;ψιvωv, «ό Θεός ό είn(oJJ έκ οκ61ους φως λάμψαι, εJ 1

l-λαμψεv

,ιαίς καρδ{αις

ελαμψε)),

και

17μωJ!'ι), ((δείκJJυσι)),

παρακατt(hν,

αυτός 17μιv γέγω•ε φωςη. τρία και ·17

/J'

ύψηλοτέρα,

ώς nρ(}σθ·ψιη v

γ1 1 ωσις

αλλά λαμπρότης

η~,,

«εv

αρχf'ί

μέJ')),

3

φηοί,

μας φωc:.» 3 s. 'Εάν λοιπόν τό εic: την άρχήν τηc:. 1 κτίσεωc:.

τα'ίς καρδίαις 1Jμώ1, ελλσ.μψις γγωσις αν ηv δεξαμένη.

..Επεί

επιφαιvο.μέvη

δ' τq}

εκεί11η

φωc:. η τό ε 1 ic: τό πρόσωπον τοϋ Μωuσέωc:. λάμψαν ητο γνω­

ού

σιc:. μετρία, θά ητο ύψηλοτέρα γνωσιc:. καί ή εiic:. τάc:. ,καρδiαc:.

προσώ;rιψ

ήμων ελλα,μψιc:., ώc:. δεχθεϊσα ηροσθήκην. 'Επειδή δέ έκεί­

και ή εγ ήμίν ελλαμψις ου γ11ωσις αλλά λσ:.μπρ6της εοτι ψυ-

νη δέν ητο γνωσιc:., άλλά λαμnρότηc:. έπιφαινομένη είc:. τό

30 χijς, εnιφαι~,ο,ιιέγη τφ κ·εκαθαρμέ~rqι νψ. Έκείνηγ μέv οιιγ αlσθψοίς

δφθαλμοίς ύποκ·ειμέv17ν

ΈΕ. 24, 10 έ. έ. Περί :πονηρων λογισμων 18, ϊσωc: του Εύαγρίου. 34. Λόγοι 32, Σnετσιέρη σ. 35. Β' Κ ο ρ. 4, 6.

32. 3'3.

πρόσωπον, καί ή μέσα μαc:. έλλαμψιc: δέν ε"ίναι γvωσιc:. άλ­

αlσ1Jητην αv·άγκη Μγεπ,

λά λαμπρότηc:. ψυχηc:, έπιφαινομένη είc: τόν καθαρόν vοϋν. 'Εκείνην λοιπόν, άφοϋ ύn6κειται είc:. αίσθητούc:. όφθαλμούc:., πρέπει κατ' άνάγκην νά την λέγωμεν αίσθητήν, δπωc:. .αύ-

PG 79, 1221 Β. Τό έργον είναι 140,

36. Eic: Β · πρόc: Κορινθίουc: όμιλία 8, 3, PG :61, 457.

j

....

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

164

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

καθάll'ερ, ταύτην νοητήy, νοητοις ύποκειμένην ομμασι και εJΙ­

rήν ,έδ6.> νοητήν, διότι ύηόκειται εic: νοητά όμματα καi

τός ήμiiη• ε1,εργουμένηΥ.

7.

Άλλ' ()ι•δ' ε;(είJιη αlσθ·η,τ17 όnλως ύnijρχεγ, εl και

ένεργείτ,αι μέσα μας.

H,JJ

7. Άλλ' οϋτε έκείνη ήτο άπλωc: αίσθητή, δν καί έφαί­

nροφητικφ ετ~εφαίγ1ετο τ~ροσώπφ, ε'ίπερ 117ν δόξαν τού φω-

νετο έπάνω είc: τό προφητικόν πρόσωπον, έφ' όσον κατά

5 τος του προσcvποv Μωϋοέως νυν έν τ'fί ψυχ'fί, καΊα τον α-·

rόν δγιον Μακάριον τήν δόtαν τοϋ φωτός τοϋ προσώπου 3 τοϋ Μωυσέωc. δέχονται τώρα είc: τήν ψυχήν οί δγιοι 7. Τό

γιοι· Μ ακάyιο~·, δέχοvται οί αγιοι. Τσ αυτό δ' οι:ίτος και δό­

ξω• τού Χρισωv καλεί και ύnέρ αΎοθ·ησιν ήγείται, εl και κατ'

αισθηοt'Υ' εψσ.JΙη,

'ίδιον ιωλεί ουτοc: καί δόΕαν τοϋ Χριστοϋ καί θεωρεί ώc:

Τ(Ι αποστολικον εκείνο προοαλJ.όμεγος

ύπέρ αϊσθησιν, δν καί έφάνη αiσθητως, προβάλλων έκείνον

μετά μικράς ?tροσθ·ήκης· «'11μείς δέ nάντ,ες αJΙακεκαλυμμέvφ

τόν άποστολικόν λόγον μαιi μέ μικράν προσθήκηv· «'ήμείc:

1 Ο nρcσώnφ την δόξαν Κυρίου'», ωυ·τέστι τlά νοερόν φως αύ­

δέ δλοι μέ άσκέπαστον πρόσωπον'» 38 , δηλαδή μέ τό νοερόν φως του, 'ιωτοπτριΖ:όμεθα τήν ίδίαν είκόνα μεταμορφού­

του, 'κατοπτριζδuε·θα 11\11• α{,η)v είκόνα μεταμορφούμεγοι αnό

δό,ξης είς δόξα/, τ'fί nερωυοί([ δηλαδ17 της έν ήμι·v λαμπρό-

μενοι άπό δόΕηc: είc: δό!Ξαν', μέ τιiν περίσσειαν προφανωc:

1ητος, ύnό τού θεϊκού φωτός προϊούσης έπί τό τηλα·υγέστε­

IO'V

αV'ΙΟγ πλQυσίως

δρα1"

τοiπο

γαρ ολως

ή δύναμις της ψυχής καπ,ακυριεύσn τών παθώΥ>Ι.

Tt

λέγει καi ό δγιοc: Διάδοχος; «Δέν πρέπει νά άμφιβάλλω­ μεν δτι, όταν ό νοϋc: άρχίσπ νά ένεργηται πυκνως ύπό τοϋ θείου φωτόc:, γίνεται όλόκληροc: διαφανήc:, ώστε νά βλέππ

δ-ιαΨ

δ' αvθις

πλουσίωc: τό ϊδιον τό φωc: του· διότι τοΟτο συμβαίνει γενι·

δ θειος Μάξιμος; <(Ούκ αγ τοσουτογ 'ίσχυcει• αναδραμείJΙ α}··

κωc:,

20 ι?1ρώnι1ιος ΨΟVς ώς (Χ)Ι'Ι ιλαοέσθαι ,{),είας ,ελλάμψεως' εί μη Τί δ' α{;r{}ις

φησί,

συν τφ ,μεγάλφ Βασιλείφ Νειλος δ

117γ ,ιιέν α1·θρωπίvφ

γγωσιν μελέτη

41

μαlί μέ τόν μέγαν Βασίλειον ό Νείλοc:. ό ηεριβόητοc: στϋ­ λοc: τηc: άληθείαc:;

δικαιοσύνη και εΧεος- και τήι· μεγ nροτέραν δ•vνατόν καί τούς ύποδέξασθαι,

της

δέ

δευτέρας οί

άΤια.θείς

μόγοι

ται φωτί; Νi3ν

OVJ

ή μελέτη καi

δσκησιc:,

rό ελεοc:· καί τήν μέv πρώτην είναι δυνατόν νά δεχθοϋν καί

30 κας, άδελφέr σαφως δτι 'JIOVς. πα1Jωγ απαλλαγείς cδς φως 1

·ο καπιπαδόκηc: Βασίλειος, λέγει, τήν

τήν δέ γεννωμένην έκ τfjc. θείαc: χάριτοc:, ή δι•καιοσύνη καί

κει!JJ! φέγγος 10V JΙOV περιλά,μπον αύτοvς θ·εωρούσιη. ΣυJΙή-

11]1'

«

μέν άνθρωπίνην γνώσιν κρατύνει

εlσί δεκτικοί, οί και παρ•α 1ογ καιρόν τής προσευχής τό οl­

αύ:τός έαυτοy κατά.

«'Ο άνθρώπινοc.

δέν τόν κατεφώτιΖ:ε μέ τάc: θείαc: αύγάc:» • Τί έηίσηc: λέγει

και

25 γυμιιασία κρατύι,ει, ·r17γ δέ έκ Θεοv χάριτος έ•γγινομέγην, έμnαθεις

ψυχηc: κατακυριεύοπ των •πα­

νοϋς δέν θά ήδύνατο νά 6νέhθπ τόσον ώστε νά συλλάβπ θείον ελλαμψιν, δν δέν τόν άνέσυρεν ό ϊδιοc: ό Θεόc: καί

περιυό,η.ως της α,λ<ηθ·είας φησιν δ στύλος; «Ό καπnαδό-κης Βασίλειος,

δταν ή δύναμις τfjc:

θων»40. Τί πάλιν λέγει ό θεϊοc: Μά!Ξιμοc:;

α·ιηός δ Θεc,ς ανέσnασεν αϊηογ και ταίς {}είαις αύ,γαίς κατε­ φώτω,ε».

όποία προάγεται πάντοτε 39

θείου ψω­

γίγεται,

ή

πρόc: τό τηλαυγέστερον ύπό τοϋ θεϊκοϋ φωτόc:» • Τί δέ

τος εJJΙεργείσθω, διαφαJΙJ]ς τις ολος γί1,εΊαt, (;Jστ,ε ΙΟ έαυωυ φως

μέσα μας λαμπρότητας,

rfjc:

ρον αεί)). Τί γαρ καί δ αγιος Διάδ{)χος λέγει; (<0.ύ δεί aμφι15 οάλλειγ cfις, ΟΙαJ' () J/•OVς αρξηται πυκνcί'Jς 'VΠΟ

165

oi

προσ,ευχ17ν δρf!: και θείφ περιλά,μπε­

oi

έμπαθείc:, της δευτέραc: δμωc: δεικτικοί είναι μόνον

άπαθείc:,

oi

όποiΌι καί κατά τόν καιρόν της ηροσευχης

θεωροϋν τό φέγγοc: τοϋ νοϋ των νά τούς περιλάμπη» •

42

πει{)ήγιοy ύπέχωγ οbς αv·θις ακοvε καί

Κατανοείc:, άδελφέ, σαφωc: δτι νοϋc: άπαλλαγεic: των nα­ θων ·βλέπει ό 'ίδιος τόν έαυτόν του κ·ατά τήν προσευχήν

37. Όμιλίαι 5, 1Ο, ,PG 34, 516 Α Περί ύnoμovijc: 4, αύτ. 868 CD. 38. Β. Κ ο ρ. 3, 18. 39. Βλ. Όμιλίαc: 5, 1Ο, PG 34, 516 ΑΒ" Περί ύψώσεωc: νοόc: 1, PG 34, 889 C. Περί έλευθερίαc: νοόc: 21, PG 34, 956 BC. 40. Κεφάλαια 40, Des Places 1957, σ. 108.

ώc.

φως ·καί

ηεριλάμπεται μέ θείον φως;

Τώρα

λοιπόν

41.Μ αεί μου, Κεφάλαια θεολογικό 1, 31, PG 90, 1096 Α. Χωρίον μή άνιχνευθέν.

42.

,ι

1ιΊ

Ι

·., '

1

:!

1il

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

166

ωϋ φεροπύμως Λ,fακαρίοv,

ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΠΑΛΑΜΑ

81 σκ:ευος έκλογijς δ πολύς τα 1

{}είι( Ν εί}.ος ,:τροσηγόρευσεν, ος φηοιγ εγ τοίς vπό του Με­ :αψ':Jαστcv μεωφρασθείσι Κεφαλαίοις· «ή τελε[α του π~,εύμ,α­ τος ελλαμψις cυιχ οίΟJ! J/01],UάΙων μόι'Ο)' αΠοκάJ,υψ[ς εστtJ', αλλ' 5 {,.~,-,J:ατικοu' rτωτός έJ! τ,αίς ψvχα'ίς οεϋαία καί διηνεκης ελ­

λ.αμψις- ,ό γάρ,

εlπώ1, εκ σκ610υς φως λάμψαι, Βς ειλαμψει'

'6

{:J' ταίς καριδ[αις ήμό.Jν', καί

ιό, 'φώτισαν ταύς δφθαλμο1\;

167

nροσφέρων nειθήνιον ουc: πάλιν δκουε καί τόν φερωνύ­ μωc: Μακάριον, τόν οnοϊον ό nολύc: είc: τά θεία Νείλος χαρακτηρiΖ:ει σκεϋοc: έικλογηC:43 καί ό όnοϊσc: είς τά ύnό τοϋ Μεταφραστσϋ διασκευασθέντα Κεφάλαια λέγει· '"ή τελεία ελλαrμψιc: τοϋ πνεύμτσς δέν είναι ώσάν άηοκάλυψιc: νοημάτων μόνον, άλλά βεβαία καί παντοτινή ελλαμψις ύnοσταηκοϋ φωτόc: εic: τάc: ψυχάc: ·διότι τό 'ό εinών νά

'έξαπόστειλοι' τi,

λάμψη φωc: άnό τό σκότοc:, ό όnοϊοc: ελαrμψεν είc: τάc: ιωρ­

ψvς, σου και 71)1' αλήθειάJJ σου, αυτά με όδηγήσουσιν είς Ο·

δίαc: ήμων'Η, καί τό 'φιίπισε τούc: όψθαλμούc: μου μήπως

1Ο ρnς f;J,ϊt6Y ocv', καί 1ό, 'έσημειώθη εφ' ήμαc; τό φως ταυ

ύπνώσω εωc: θανάτου' 45 , καί τό, 'έtαπόστειλε τό φωc: σου

μου μήπο,:,ε ύπνώσω είς θά~,•ατον', καί

16,

:Ίροσώπου οου', και πά1,,θ' οσα τού'ΗJtς παραπλήσια, τό αυ:ό :1αgfσπησιιr,ι. Ύ ποστατικυν δέ :είπ:εJJ, ϊν' έμφρά/;17 τά σιόμα,α Τ(1)) 1

T,)J'

;'J'Q)Ol)!

μόνΟJ! Οtομένων φωHCf,UOJJ Και Πεf.!tτρε;ιτ,ό)!­

ΤωJ! If)I' T(aJ' :τo}.J,.caιt διάνοιαν, Καt προ 1 Γ κεfcΙJ',

Η[) μεtαλαμυάνεtJ!

ειlς

1171,

T(J)'V

αλλωι~ 11]1' ο{-

γνωnι,ν παρεξηγουμένου.:;

-:ταγ δ,τιπερ αJ! ε'ίποι τις περί ,εκείaνου του φωτός. Έγc'υ δέ και

11))'

γηασο, παρωνύμως απ' έκεί~•ου J.εγομέ,vην οίδα φϊvς,

Γ!')ς {πι' (1'l!IOV χορηγουμέ~,ην,

8.

Διόπερ ούiδέ T1/V

8

και

ανωτέρω ϊlπον.

από τωJJ αίσθήσεωγ προσγινομέΨψ

εϊδησt)', κrιίωι γι,c'οσι~, οvσαν εστιν οποv και ασφαλεστάτηι''

φως πcbποι,έ τις προσηγόuευσεν, αλλά μόνηJJ τη,ν άπό του νου κα1 λογικήι·. OvδέJJ γαρ δρωμεν λόγου δύJJαμιν εχον, νοερόι, εστι,

zs

φϊδς.

O'f

τε γαρ

8

μrι

ι'iγγ,ελοι, πυρ οίον αυλοv καl,

καί τήν άλήθειάν σου, αύτά θά μέ όδηγήσουν είc: τό δγιόν σου δροc:' 4 ", καi τό, 'έσημειώθη έnάνω μαc: τό φωc: τοϋ προσώπου σου' 47 , καί δλα τά παρόμοια μέ αύτά, τό 'ίδιον

παριστάνουν» 48 • Είπε δέ ύποσταηκόν, διά νά φράtπ τά στόματα έκείνων οί όποϊοι ώc: φωτισμόν νομίΖουν μόνον την γνώσιν καί μεταστρέφουν τήν διάνοιαν των Πολλών, καi nρίν άnό τάc: αλλαc: τήν ίδικrΊν των, μέ τό νά έ1κλαμ­ βάνουν κατό παρεΕήγησιν nδν δ,τι θά ελεγιε ικανείς ,περί έκείνου τοϋ φωτόc:. 'Εγώ δέ θεωρώ φωc: καί τήν γνώσιν ή όnόία ηαρονομάίεται άnό αύτό φωτισμός, διότι ύn' αύ­

τοϋ χορηγείται, δπωc: είπον καί άνωτέpω • 8. Διά τοϋτο κανείς ποτέ δέν έχαρακτήρισε φως τήν άnό τάς αίσθήσειc: nροερχομένην εϊδησιν, μολονότι είc: 49

/ι.π:(!iμαιΓf)J" t[ δ' αλλο τοuiτό έστι~ι η φως νοερόι'; 'Ό !Ιε νους

μερικός περ1nτώσε1c: είναι γνώσις κdί μάλιστα άσφαλεστά­

rιιiτός tα/JH)V 6ρ6Ί1,, cδς ψ(Vς δρ{f: τί τοίvυν και ovτoc;, εl μi7

τη, άλλ' έκάλεσεν οϋτω μόνον τήν άnό τόν νοϋν προερχο­

)'Οερ,όν έαυτiά}· ολέπει, φως; Και αf:τός δέ ό παντός γοεροv φωτός Ι:πέχ~ιι•α Θεός καί πάσης ουσ[ας ύπεgουσίως εκύευη­

ucbς, πϋρ nα,ρϊχ 1()))' ίερων θεολόγων ω;,ομασμέ~•ος, εχει ,μέν,

rι;ς κατrί

117~·

τοΒ πυρός άμυδ:ράν

ει, αlσθητοίς εlκόι,α, τό

30 κgύφιόι· τε καί άθειfψητοι, καθ' έαυτόJJ, μ17 προκειμένης ϋλης 43. Εύαγρiοu, Πρακτικό<: 1, 93, PG 40, 1249 Β. Τό εργον τοϋτο, ώ<: καi άλλα, άπεδόθη καί είι: τάν Νείλον. 44. Β. Κ ο ρ. 4, 6. 45. Ψ α λ μ. 12, 4. 46. Ψαλμ. 42, 3. 47. Ψαλμ. 4, 7. 48. Μα 'Κ α ρ ίο u, Περί έλεuθερίαι: νοόι: 22, PG 3,4, 956 D - 957 Α. 49. Βλ. άν<ιηΌ παραγρ. 3. 50. Βλ. Γρηγ. Θεολόγου Λόγοι 21, 2, PG 35, 1084 D.

μένην κdί λογικήν.

Διότι δέν βλέnομεν ό,τιδήnοτε έχον

δύναμιν λόγου, τό όnόϊον νά μή είναι νοερόν φως. Πράγμα­ τι

oi αγγελοι είναι ώσάν nϋρ δϋλον καί άσώματοv· τί δλλο είναι τοϋτο παρά ψωc: νοερόν: Kai ό νοίίc:, βλέnων ό 'ίδιος

τόν έαuτόν του, ώc: φιϊ.κ: τόν βλέπει" τί είναι λοιπόν καί αύτόc:, δν δέν βλέnη έαυτόν ώc: νοερόν φωc:; 1Kai αύτόc: δέ

ό

πέρα παντός

παρεκβαίνων

νοεροίί φωτόc:

εύρισκόμενος

ίιnερουσίωc: ,naσαν ούσίαν,

Θεός

άποκαλούμενοc:

πϋρ άπό τούc: ίερούc: Θεολόyουc:50 , έχει μέν μέσα του τό κρύφιον ,καί άθεώρητον, ώσάν κατά τήν άμυδράν είκόνα τοϋ πυρός είc: τά αίσθητά, άφοίί δtν ύφίσταται ϋλη χωροΟ-

•

,,,,,,ίi 1

'

,...ιiil

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

168

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

της χωρ,ούσης 117ν {)'ε{αν εμφ&:~;ειαν· ήνίκα δ' αν επιτηδείας

·vJ.ης &περικαλύπιως εχούσης επιλά:6ηται, τοιαύτη δέ εσ,τι πu.­ σα νοερά κεκαθαρ,μένη φύσις, τό τής κακίας ουκ επιφερομέι•η

:κrΊλυ:uμα, τηνικαi5'τα καί α{,,τός ώς φως δρcιται νοερό1,, cος

s

δr' αϊ•τώ1• των και παθ'fηιτω1, και ίδό1,των λαμπρδτητα Θεοϊi ϊδείξαμ6 τε και δείξομεν δ.γίωJ'.

9

"Ωσπcρ δέ τ,ό πϋρ, αν επικαλυφθfί δι' ϋλης οtΊ δι.α­

φαvους, θερμαίνειγ μεν α{•τ17ι· δύναται, φωτίζειν δέ

ουχί,

οί::ω καί δ νους, δταν επικε[με1101, εχ17 τό ζοφrΤιδες κ!ι.λυμμu. 1(1

Τ(())' .'!&1"1J1'!i))Jf πσθϊοι·, γν(VΟt·)Ι μέι 1 παρέχειv δύναι.τ' αιι, &J.λ' ουχί κιαί φως. Έπεί δέ μή μόνοι, φr"iις εστιν δ ~•ους ν{ρ θεrιι­

ρητόι", εt και εσχατω• τr'iJν 10VΤΟν

10)1 ,Γρόποι, δρωμέ~•ων, αλλrι

καί θrεωρητικόν, οl.ω· οφθαλμός {,πάρχων 1 ·τής ψυχής, «όψις)) γάρ, φησί,

(''17

ψvχi'f ό συμφω7ς α{ηfί νους)),, ωσπερ ή κατ,'

~ ~ α'Ιr:ιθησt)! οψις ουκ

1, 3

169

σα την θεiαν έμφάνειc-:'1, άλλ' δταν εϋρ!l ϋλην 1 κατάλληλον καi

άνοικτήν, τοιαύτη δέ είναι πδσα νοερά κεκαθαρμένη

φύσιc:, μη φέρουσα τό κάλυμμα τηc: ,κακίας, τότε καί αύ­

τόc: βλέπεται ώc: νοερόν φωc:, δπωc: έδείξαμεν καί θά δεί­ lΞωμεν διά των i•δiων τιον άγίων, οί όποιοι έδοκ:μασαν καί 6δον τήν λαμπρότητα τοϋ Θεοϋ.

9.

'Όπωc: δέ τό πϋρ, αν ,,ωλυφθfi μέ ϋλην δχι διαφανη,

δύναται μέν νά τήv θερμαίν!l, δχι δμωc: νά φωτiΖ:!1, οϋτω καί ό voϋc:, δταν εχt1 έπάνω του τό Ζ:οφωδεc: κάλυμμα των πανηρϊυν παθων, θά ητο μέν δυνατόν νά παρέχ!l γνώσιν,

άλλ' οχι καί φωc:.

Ό νοϋc: δέν είναι μόνον φωc: θεωρη­

τόν δ1ά νοϋ, εστω καi τό τελεuταιον των βλεπομένων κατ'

cιύτόν τόν τρόπον, άλλά καi θεωρηηκόc:, ώσάν όφθαλμόc: τηc: ψuχηc; πού είναι, διότι, λέγει, «θέα τηc: ψυχηc: είναι ό

ενεργείq, γίγJJοιτο, μή εξωθ'ει• επιλά,ιι­

άρμονικόc: μέ αύτιiν νοϋc:» • 'Επομένωc: δπωc: ή κατ' α'ίσθη­

ψαι·ως αv:117 φωτός, οvτω καί δ ')'Ους ΟV'Κ αν rι ν,οερι'ι.ν f(χω;•

σιν θέα δέv θά καθίστατο ένεργόc: χωρίc: νά λάμψη έπάνω

α'lσθησιν όρψη και

κα{J,' έαυτό1• ενερ,γείq, γίγνοιτο, μiι rov

τηc: φωc: άnό εξω, οϋτω καί ό νσϋc: δέν θά ήδύνατο νά

ι~είοι: πεqιλά,ιιψω,τος αυτόν· φωτός. 'Ώαπ,ερ δ,έ ή οψις, οτω·

βλέrιη με τήν νοεράν αϊσθηοιν τήν όnοίαν εχει ιωί vά τεθη

i':ι·εργΠ, φϊi)ς αυτ·ι1 τε γίνεται και με,c'ι του φωτός σvγγίι,c:-

καθ' :::αυτόν εic: ένέργειαν, δν δέν τόν περιλάμψ!l τό Θείον

20 ται και 701!1'

·(1./JIO·

nερικ'εχυμέΨD1',

10)'

0.J'

πρωrογ δρq. ι:!J φως πιΊ.σι τοίς όρωμέJJΟι;'

αυτόν τρόπον και

δ JJ'Ους,

ήνίκ:'

UY

εlς

i;ι,•τελέχειαιr αφίκ.οιτο 117ς )"Ο'ερας αlσθήrJεως, αυ 1 τός ολος οίσι, φϊός /:σ,~ι και μετά του φωτ6ς εστι και OVJ' Hp φωzι γJJω­ GH'iJ::; δρζι Ι0 φrος, ουχ ύπερ τας σωματικας αίσ~~17σεις μόι·οι•,

25 ιι.λλά και ύ.πέρ nιi1, ο ιι των 17μίι, γvωρ(ιιων και άn,ί.ως τCιι· δ,·,ωγ ;-;,uγτcο1,. Θεό~• γάρ δρr»σιι, ,οί κεκαθαρμένοι

52

φCJc:. "Οπωc: δt ή δψ1c:, δταν ένεργη, γίνεται ή iδία φωc: καί ένι.;JVεται μέ τό

φιϊ:Jc: καi

πρGπον βλέπει

αύτό τοϋτο

τό φωc: περιχυμένον εic: δλα τά όριίJμενα, κατά τόν αύτόν

τρόπον κα1 ό νοϋc:,

δταv φθάσ!l εic: την

νοερδc: σiσθήσεωc:, αύτόc: ό 'ίδιοc: είναι

πληρότητα τηc:

δλοc: ώσάν φωc:

καi είναι μέ τό φωc: καi μαΖ:ί μέ τό φωc:, βλέπει σαφως τό

11\JJf καρ­

φωc:, δχι ύπέp τάc: σωμαηκάc: αiσθήσειc: μόνον, άλλά 'Καi

δία:,, καrά τόι, {,πci του Κυρίου αψευδ17 μακαρωμόν, δς φϊvς

ύπέρ παν τGJν γνωρίμων μαc: καi άπλωc: δλων των όντων.

(Q)', κα;ά τ17ι, ·θεολογικωτάτη~, Ί ωάγvου τοϋ της ορ,ογτfίς 1:ίοv

Διότι τόν Θεόν βλέποu'ι σi καθαροί εic: τήν καρδίαν, κατά

φωιrήν, οίκίζει τε και εμφανίζει έαυτΟJf τοίς αγαΠ(ΟΟ!)' α[,-

τόν άψεu 1 δη

30 τσ11 και αγαπη1J,είaο, ύπ'

UVlOV Κ'α.Ι(l

11/V Πρ'Ος αiιτοuς έαυωυ

μακαρισμόν ύπό

τοϋ

Kupiou 53,

ό όποϊοc: ων

φωc:"', κατά τήν Οεολογικωτάτην φωνήν τού 'Ιωάννου, τοϋ

έπαγγελίαν· εμφω•ίζει δέ άις ει; έσόπτ,ρφ τφ κεκαθαρμέ1ψ

υίοϋ τηc: βροντηc:, έδράΖ:ει •καi έμφανiΖ:ει

έαυτόν είc: τούc:

νcp,

rιγσπωνταc:

αίιτοϋ κατά την

τό καrθ' έαυιτό,~, ιΗρατος {•:~,άρχων.

Τοωυ101, γαρ ή

ι!ι·

αύτόν καi

άγαπηθένταc:

έnαγγελiαν αύτοϋ πρόc: αύτούc: • 55

51. Βλ. Δ ι ον. Άρε ο n α γ ί του, 2, PG 3, 329 AC. 52. Με γ. Β α 1340 Α. ::ϊ4. Α'

Ίω.

σι λείου

1, 5.

(ψευδ.),

Περί

ούρανίου ίεραρχίαc:

Άσκητ. διστάΕειc:

53,

Ματ θ.

55.

Ί ω.

2, 5, 8.

15,

J, PG 31,

14, 21· 23.

ύπ'

έμφανiιει δέ ώσάν είς

κάτοπτρον εic: τόν καθαρόν νοϋν, ένφ καθ' έαυτόν είναι ό.όρατοc.. Τοιοϋτον πραγμα

είναι

ή

μορφή

είc: έσοπτρον·

-i"Ίο

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΠΑΆΑΜΑ

t:σόπτρφ μορφή· φαιν1 ομένη ουχ δραται και σχεδόν αδύνατόιι

φαινομένη

ε·οτιΨ όραγ τε

βλέπnc: ε1c. κάτοπτρον καί συγχρόνωc: vά βλέπnc: τό μορ·

§y εσό,πτρφ και αυ·το Κα,τα ΤαV'ΤΙ[) 1() μορη·a·ίJγ

βλέπεται καί

σχεδόν

είναι

άδύνατον νά

φοϋν είc: τό κάτοπτρον.

τό εσοπτρον όραν.

1Ο. Τώρα λοιπόν ό Θεόc: βλέπεται άπό τούc: δι' άγά­

10. Nf';i, μέ1· oi5v ου·τω :ιοίς εν &γάπn καθαρθείσιν δ Θε-

πηc: καθαρθένταc: μέ

ός ύρατω, τότε δέ, φησί, ((πρόσωnοι, :rιρός πρόσωπον)). Οί δέ

5

δέν

171

αίιτόν τόν τρόπον, τότε δέ,

λέγει,

6

τr'ρ μ17 :rιαθ·είν τά θεϊα μηδ' lδείν μηδαμϊός πω,τεύοντες ώς

«πρόσωπον πρόc: πρόσωπον»" • Έκεϊνο1 δέ οί όnοίσι, έnειδή

φϊδς {·πέρ φως όρασθαι ταν Θεόv, &ί.λά λογικcvς μάγοι, θ·εω­

υtν εnαθον οϋτz εiδον τά θεία, δέν πιστεύουν 'Καθόλου δτι

ρ,είσι~ω, η,φλοiς έοίκαπιJ', οϊ τ{jς \lOV ήλίου θέρμης μόΥης

ό Θεόc: βλέπεται ώc: φωc: ύnέρ φωc:, άλλά λογ1κωc: μόνον

α1•ιιλαμ6ανόμεyοι

και φαιδ·ρός

ΟεωρεΤται, όμοιάΖ:ουν μt τuφλοίιc:, οί 6nοϊοι, άντιλαμβαvό­

El δΕ: κ·αι τcυς δρcvντας cί ηιqλοί. μειαδιδri­

μεvοι μόνον τήν θέρμην τοϋ ήλίου, 6πιστοϋv είc: τούc: βλέ­

10 ε(ΠΟ' ό iί}.ιος.

10ίς όρcvοιι, απωτοv:σιι·

οτι

σκεtJ' έγχειρου·σιν, cδς ου φως εστιν ό Ε:1' αlσθηrτοίς φανό­

nονταc δτι καί ό rΊλιοc: εϊναι φαιδρός. Έάν δέ οί τυφλοί

τατο; ά:τά)'ΙύJ)! fjλως, καταγέλαστοι. μεν· ΟΌΙΟι τοις αlσΟψως

tnιχειροϋv νά δασκαλεύουν τούc βλέnοvταc:, δτι δέν είναι

δρι7ωιι,

εσωηαι.

Έκεi~,οι

δi'

οί

τά

:ταιρωιλήσια

φώc; ό λαμnρότατοc όλων τιυν αiσθητων ηλιοc:, αύτοί θά

πάσχοι,τες

περί τάι, του Ήω'τας ύπερανιδρυμένον της δικαιοσύνης

γiνουν καταγέλαστοι εic: τούc: αίσθητόJC: βλέnονταc:. 'Εκεί­

ifi. 1-

νοι δέ,

15 ΟΨ?>', ()(' παρrχ Η7'>ι· J'Οε,ιγSΊς ϊις αληθϊ'i>ς όρώνΗιJ)! μόJJΟ)', αλ}.(t

oi όποϊοι πάσχουν τά παρόμοια, σχεηκωc μέ τόν

μη

ύπzρκεrμεvον τοϋ παντός «ηλιοv τηc: δ1,κ·αιοσύνηc:» 7, θά θρη­

μό)JΟ)' ΟΗ του Θεοίi δι' 1:nερ6ολ171, 1ιjς περι ήμας αγαθότι;­

νηθοϋν δχι μόνον άπό τούc πράγματι βλέποντας νοερωc:,

τος, εκ του nάι!ΤωJ' εξnρη,μένου και' ά:λή·;ιιτου και αψθέγκωυ,

i.Jλλc1 1 1ωi άπ6 τοϊιc: πιστεύοντας είc: τούc βλέπόvταc:. Θά

nρα,

και παρι'ι. τ6Ί1, nιστευόντωι• ωίς όρι5'ισι

1Jρηι•ηθ·ήσ0J,ται,

5

Τ(Ι γ/p μεθεΚί{J)' 1Β Καt ι?·εrιψ1)'1(}1' dορι1τως συγ;~αΙ(!.'Όαί-

ΘpηνηΘοϋv μάλιστα δχrμόνον διότι, ένφ ό Θεόc: άπό υπερβο­

20 i'OJtTQς και?•' {,nεροvσιΟΥ έαυ1του; δύναψιν α;ι,εκφο[τητο~·, αιηηι

λήν τηc: πρόι:: ήμαc: άγαθότητοc: συγκαταβαίvει άπό τό έςηρ·

μέι:αυσι~• αι•έρασΤΟΙ, ;τρος ΊΟJ! ΓJ:VΤΟ:ΠΗΚΟJ! και αV'ΙΟJ•όητον εκ.<;ι­

μένόν άπό ολα καi άκατάληπτον καi άvέκφραστον nρόc: τό

J'ΟJJ i::ρωτα, αλλ'

07 ι

κα/ 10tC nρος ΤΟ φι7ις

εκεί;1· 1 0

μεθεκτόv καi άοράτωc: θεωρητόν άπό τόν vοϋν

χειραγω­

58

κατά ύπε­

-

ρούσιοv άφανη δύναμίν του, αύτοί μένουν άνέραστοι πρόc

ιες ε:τεσθαι, κατά κρημ.ιιων φέροuπι.J' έαυ,01'ις και σvγκατα-

τόν όλοφάνεροv καί αύτσvόητον έκεϊνοv ερωτα, άλλά :καί

γουαι διι:ι Ηιιι' λόγωJ• δnό φι}.ωsθgοη[ας δγίοις 01Ίκ ι~ι?·έλο;

διότι, μή θέλοvτεc: vά άκολουθήσουν τούc: άγίουc:

25 σnαι, επιχειρουΌι τούς πειθομένους, rhς άι, δήnσv κοι~,ω~•ους αχοίεν αταγ

"cv;

:τv,ρ 'ίδωσιη κ,ατά τογ θ·εολόγον Γρηγόριοι'

έκεϊvο,

r[ις ψ(uς ουκ εγνώρισαJf))' QV'δε ,έπ{στ.ευσαΨ. 'Αλλά γι'ιρ και

((OJ!

H:J

όποϊοι

φέρουν έαυτοι:ιι:: κατά κρημνων καi έnιχειροΟν νά

συμπαρασύρουν τούc:

τδ nv•ρ εκ.Ρί;ι•ο ,σκατειν·όν, ,ιιω.J.οι, δέ τrρ ηπ,ειλημένφ σκόrεr 1α1JΤ()1'. Ταύτα δέ

oi

άnό φιλαvθρωnίαv χειραγωγοϋv διά των λόγων nρόc; τό φωc: ύnακοϊιονταc;

είc: αύτούc:,

ίί.Jστε νά

!:;χουν όπωdδήnοτε συντρόφους δταν «ϊδουν ώc: ,πυρ» ,κατά

διαfί6λφ και τοiς αγγι'-λοι.ς αυταυ πρ9-

τόν θεολόγον Γ ρηγόριdv «αύτόν τόν όποϊσν δέv έγvώρtσαν

56.. 57. 58. 1953,

ιίκ:

Α' Κορ. 13, 12. Μα λα χ. 3, 20. Πρβλ. καί άπολυτίκιον Χριστουγέννων. Ί ω. Χ ρ υ σ οστό μου, Περί άκαταλήπτου 3, 3, Χρήστου σ. 86, δnου έ!;ηγείτσι ή έννοια της συγκαταβάσεως. Πρός

έπίστευσαν.

'Αλλά

βεβαίως καi τό

βολον καi τούc: άγγέλουc: αύτοϋ κατά τόν λόγον τοϋ

PG 47, 292. Βλ. καί Ά θα να σ ίου, Πρός Άντίο­ 28, PG 28, 613. 59. Γρηγ. Θεολόγου, Λόγοι 21, 2, PG 35, 1084'0, Βλ. ά·

νωτ.

ο::)τε

πΟρ

μένον σκότοc: . .l\ύτά δέ cχouv προετοψασθη εic; τόν διά­

Θεόδωρον 1, 11, χον

φωc:»"~

έκείνο ε'ίναι σκοτεινόν, μδλλον δέ τό 'fδιον μέ τό άnειλη­

8.

..J

Ku-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

172

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

173

1, 3

ητοίμαο,ω,ι κατά τον του Κv,ρίοv λόγω,. Ουκουν ουτε αlσθη­

ρίου60 • Έnομένωc:

τοιι
φώc:, διότι εχει προετοιμασθη διά τούc: στερουμένους σί­

11ηρο'iς αγγέλοις, ουθ' άπλά)ς αγνοια ωυτι τiά σκότος,

σθήσεωc:

αγvοήσοvσι τότε μάλλον τον Θεον η VV')f οί ,νυν

1 10ίς

01';

γαρ

κληρDJιό-

5 μοις ων ακ'6τοvς εκείνου π,επειομέ~•οι,, μάλλον μεν OV'V και

οϋτε

αίσθητόν άnλωc:

πονηρούς άγγέλους,

οϋτε

είναι

άnλως

τοϋτο

τό

δγνοια είναι,

διότι οί τώρα ύπακούοντεc: είς τούc: κληρονόμους τοϋ σκό­ τους

έκείνου δέν Θά άγνοήσουν τότε περισσότερον τόν

έξομολογήσεται

Θεόν άnό τώρα, μαλλον δέ θά τόν γνωρίσουν καί καλύ­

οτι Κύριος ΊησυίΊς Χρισιος ,είς δόξωνΙ Θεού Πατρδςη, αμήγ.

τερα· διότι, λέγει, «πασα σάρt θά όμολογήση ότι Κύριος

Ουκ αρι' ουδέ ,το φϊίις έκεινο αlσθφογ κυ:ρίως, ουδέ .μέ1,

είναι ό Ίησοϋc: Χριστόc: εiς δόtαν Θεοϋ Πατρόc:» 1, άμήν.

υέ}.τιω• είαω'lαι' ,,πάσα))

γι.ίρ, φησί, ,ωάρξ

OV/

1

6

TOV-

Δέν είναι αρα οϋτε αίσflητόν φωc: έκεϊνο κυρίωc:, οϋτε βε­

10 το, σΚJόιτος. Εί δέ μ1ί τό φοJς ε'κ-είι'ο γι•ό>αις, nαρεκιιικόν δt

βαίως γνωσιc:, έφ' δσον οϋτε τό άντιδιαστελλόμενον ,nρός

μϋ.λλοv της μυαιτικης και α.:τορρηωυ )')"CUΟεως των μυοrηρίωι1

τουτο σκότσc: είναι δγνοια. 'Εάν δέ τό φωc: έκεϊνο δέν είναι

γ~,·ώσις' ειn,ερ μηδέ α;Ψοια

TOU

Θεου 1 ,

10

αι·τιδ·ιασΙ ελλόμενοv προς

και δ αρραΌ(Ο)! νυ'ν ωις ΚΞ'?~αχθα:ρ:μένοις τη~, καρ·­

δίαν εJΙ,αρώμε1 1 'ος, OV' γνϊvσίς ει,rιν άnλ(ι)ς, αλλ' &1•αλ6γου μει•· )'J"(UΟεως χορ1η1γδς, αυτ!.~ς δέ φό>ς J!DψO)' και γ,σερ6,,, μαλλcι• 15 δέ πJtευματι,κ,όν, π1,ευμα'Ηκιος εγγιν6,μενός τε Κ'αί δρcbμενος,

γνωσιc:,

άλλά μαλλον ηαpε'Κτικόν τηc: μυσηκ!"';(.:: καί

άnορ­

ρήτου γνώσεως των μυστηρίων του Θεοϊι, καi 6 άρραβών

62

ό ένορώμενοc: τώρα άnό τούc. καβαρούc: είc: τήν ι~αρδiαν δέν είναι

άnλως

γνωσις,

άλλά

χορηγός

άναλόγου

γνώσεωc:,

1SπεροχικrJJς εξηρη,μέ1,ος πάiσης γνώσεως και αρετής και τ1jς

αύτόc: δt φωc: νοητόν καi νοερόν, μαλλον δέ πνευματικόν,

,•;J'IΓJ.V'θ'Cι -κατrί χρωτωJ·:01;ς ·1,ελει6:ητος nαρεκτικός μογr/Jτα­

nνευματιι{ωc:

τος, ΟV'Κ αnό μι,,,UJίσεως 1} φρω•·1ίσ1εως ::~ρ,ασγι1,ομέJ·ης, α1.?.' α­

έtηρμένοc: πάσης γνώσεωc: καί άρετηc: καi μοναδικός χο­

:7Τ!Οκαλύψει καί χάιριιτι τον; Π1'εύματος.

ρηγός τηc: έδω κατά Χριστιανούc: τελειότητος, ή όnοία δέν

11. Δ ιά φησι1• δ μέγας 1ΥΙ_αχ&ριως, συ1•ε.πιμαρη:ροίΎ11τά τε

20 και

ουμφθεγγ6,ιιε~•οι• εχων ΣV'μεώνηv ΤΟ)' άκούειv ,tjδ,ιστον

ε)• έρμη1•r:i,σι1•"

u'O

έντυnούμενοc:

προσγίνεται άπό μiμησιν

η

καί

βλεnόμενοc:,

φρόνησιν, άλλά

ύπεροχικωc:

δι'

όnοκαλύ­

ψεωc: καί χάριτοc: τοϋ nνείJματοc:.

11.

θ'Ε,:ιος απόστολος Παυλος ακρι6έστερ6ν

Διά τοϋτο λέγει ό μέγαc: Μακάριοc:, εχων συνακό­

μυστήρι­

λουθον καί σύμφωνον τόν Συμεών, τόν γλυκύτατον είc: δ­

ον έκ/ωτπ ψυχ'fί δr:δ1ίλωκεΨ, οnερ, ε1οτίν ή ταϊί έπουραvίου φω-

κουσμα μεταεύ των έρμηνευτων· «'Ο Θεϊοc: άnόστολος Παϋ­

τε καί 1η,λαvγέσ1,ερωι ΤΟ ειιιrελές, του'

χρ 1 ιοτιανισμον;

25 1.iJς 8) 1 ά:n,οκαλύψει ,~αι δυJΙάμει ΓΟϊJ Π1,εύμσ.ιτος ε•λλαμψις, /,)'(j, ,ω7 τις, 1011 δ ιr1 1Ψιb-σεως νοημάτω~• φωτ ισμό1, μό·vον του' Π νει;_

_ιι.mτος -εl~~αι 1•ομίσας, κινδ'υ-1,εύσπ δι' αγJΙ,οι~1' τε καί ρqθυμ{ω·

λοc:

εχει

δηλώσει είc:

τηλαυγέστερον τό

έκάστην ψυχήν άκριβέστερον

τέλειον

καί

μυστήριον τοΟ Χριστιανισμου,

τό όnοϊον είναι ή ελλαμψ1c: του έnουρανίου φωτόc: 'Κατά

του τε)είου της χάριτ,ος άnω:υχείγ μυστ,ηριίου. Διά τουτο καί

άnοκάλυψιν ιωi δύναμιν του Πνεύματοc:, διά νά μή νομίση

τiά ύnόδr:ιγμα της τφ προσrhπφ Λ1ωiϊσέως περ,ικει,ιιέ11ης τofl

κανείc: ότι ό διά γνώσεωc: νοημάτων είναι

30 Πγεύματος δόξης εlς παρ,άοιτααιν ώμολογημέγηγ προήvεγκεγ ('εl γαρ

10

καταργούμε1 1 ον, φησ{, διr} δ6:ξη,ς, nολλφ μαλλtj)t

θυμίαν νά

άnοτύχn τοϋ τελεiου

μυστηρίου της

χάριτσc:.

Διά τοϋτο καί τό ύnόδειγμα τηc: γύρω εic: τό πρόσωπον τοϋ

Μωϋσέωc: Ματθ. 25, 41. Φιλιπ. 2, 11 (πασα γλώσσα). Βλ. Β' Κορ. 1, 22· 5,5· Έφεσ. 1, Νέου, Κεφάλαια 3, 3-5, Darrouzes 1957, σ. λαια ,περί άγάπηc: 4, 78, Φιλοκαλία, 1957, 2,

60. 61. 62.

ό μόνος φωτι­

σμός τοϋ Πνεύματος καί κινδuνει)σπ άnό δγνοιαν καί ρα­

nεριχυμένηc:

δό!Ξης τοϋ Πνεύματοc: nαρουσiα­

σεν ώc: παραδεδεγ,μένην μεγαλοnρέnειαν ('διότι δv τό κα­

14. Βλ. καί Συμεών 90· Μαξίμου, Κεφά· 49 κ.δ.

ταργούμενον, λέγει, είναι ενδο!Ξον, πολύ περισσότερον εν-

ΥΠΕ,Ρ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

174

1. 3

175

τό μέ}10)' ειι δδξπ')' καιrαργούμει·Ό·Υ εlρηκόJς δια τιΊ θνηιι;,
δ'οξον είναι τό παραμένον') '1", χαρακτηρίσαc:: αuτο ώc: κα­

σκ6τσvς έn,ι·υευλijσθαι η)ν ψυ,χήν, οn,ερ από της τον Άδcίμ π,αρc~οά'σεως χώραν εσχεν εις 117ν ανθρωn61η1α nαρα.δύ~,αι, 1s 11υνί δέ, α:πό τijς ελλά,μ:ψεως του Πν:εύμωτος, nεριuι.ρ.είσθαι 10V10 ί((}V Πt·aIC(J'V' τ•ε και, αξίων 1ψ QYτt ψυχωι', δι.' 1]!' αtτί­

τ,)υ' 65 , λέγει, 'ό δέ Κύριος

τΌpγούμενον διότι ή δόΕα περιέβαλλε τό θνητόν οωμα του

ιν1ωϋσέωc:· εδειΕε δέ την άθάνατον έκείνην άηοκεκαλuμ­ μένην δό!Ξαν τοϋ

Πνεύματοc: τώρα είc: τό άθάνατον τοϋ

τ)C:::, κατσπτρι(όμεθα μέ άκάλuπτον πρόσωπον τήν δόΕαν

Κυρίου, μεταμορφούμενοι είc: τήν iδίαν εiκόνα άηό δόξης εrc: δόΕαν, ώσάν άπό τό Κύριον Πνεϋμα' 6 4, μέ τήν φράσιν 6 κάλυπτον

πρόσωπον έννοισν τό τηc::: ψυχης, διότι, όταν έnιστρέψrJ κανείς είc: τόν Κύριον, 'άφαι;)εϊται τό ,κάλυμμά είναι τό

Πνεϋμα' 611 •

Φανερωc:::

λοιπόν ε1 δειΕε μέ αύτά δτι έπi τηc: ψυχηc: εχει έπιτεθη κάλυμμα σκότους,

τό

όποίον

άπό τι'jc::: ,παραβάσεωc: τοϋ

,\δάμ είίρεν εύκαιρίαν νά παρεισδύσr~ εic: τήν άνθρωπότη­ τ :i, ηiφα δέ δτι μέ τήν ελλαμψ1ν τοϋ Π νεύματοc: άφαιρεί­

12. Βλέπεις, αδ·ελφέ, πως ,τ,ογ έν Η1.,ίς ψυχαίς Τ((}).' εργφ

;::ιι τό κάλυμμα τοϋτο άnό τάc: πιστάc::: καί πράγματι άξίαc:

χ.ιιί δ.ληθ1 εία ,rισι,ευόι,•τωJ" εις Χρωτόν φω:τισμό,ι• ωv ]Jγε1;20 ματος σί ,§γ τφ παλαιιρ προοπέ.γρ,αψαν αίσθ'ητοι l:χείιτοι φω­

ll-uχάc:, χάριν τοϋ όnoiou tπραγματοπο1ήθη καί ή ελευσιc::: τ)ϋ

Χριστοϋ 67 •

τισμοί; Τους οi,ν αlσθ·ητοvς και σvμυολιχσ1'Jς ,εκείι·ους λέγω'­ ταc; εχρifir δι' εκ,είνω1r .Jψάς 11]J! τ:ο~του πίστιν' τε και ζήτη­

παλαιόν έποχήν φωτισμοί nροετύnωσαν τόν φωτισμόν τοϋ

σι·v ενά.γεσθαι. 0{,τοι δε και τους, πωτ,εύσντας, μαλλον δέ εl δυνω1011 και. τσvς της χάρι,τaς εμφαγως εv·μοιρηκ6,ως ;{αι (J,25 ληστοι,• 111))! επί ταύηι γνωσιJ' έσχηκ6τ,ας, προς δ.πιστίαγ εκ­

°θητούc: καί συμβολικούc::: έκείνουc::: τούς φωτισμούς επρε­

12.

Ιl:ιθοϋ'Πεc: νά παραδιδά(οuν τολμηρωc: καί άνοήτωc::: τούς

δδαγμένουc: ύπό του ΘεοΟ καί τηc: μυστικηc::: έμφανείαc::: ~ί ένεργείαc::: αύτοϋ τά άnόρρητα. Δέν έντρέnονται οϋτε

Κ ο ρ. Κορ.

3, 7 - 11. 3, 18. Β' Κορ. 3, 16, (ΈΕ. 34, 34). Β' Κορ. 3,17.

Μακαρίου, Περ,ί έλευθερίαc: νοόc: 21, PG 34' 956. Κατά

αίσθητοi έκεϊνοι κατά τήν

Ρ:ισύρουν είc::: άπιστί·αν καi τούc: nιστεύονταc:, μαλλον δέ ε δυνατόν καi τούc::: άπολαύσανταc::: έμφανωc::: τηc::: χάριτος 1 <:~ί τούc::: λαβόνταc::: άλησμόνητον γνωσιν έη' αύτηc:::, nροσ7

δτι <<ό μέ1•' πιιευ,ματικ1ός α1>α,κρίν1 ει .πάντα, α{ηος δέ ύπ' (/t•δεν•άς &νακρίνετω, J'OVY γαρ, eχε.ι Χρ,ιατοv· ί [ς δέ εγνω

s·

oi

Γ\:: δι' έκείνων νά όδηγηΘοϋν πρόc: ηΊν nίστιν καi άναlήτη9v ,έκείνου. Αύτοί δμωc: σπεύδουν μέ κάθε τρόπον νά πα­

0/)f

Β·

Βλέπειc:, άδελφέ, nωc:::

Γινεύματοc: είc::: τάc::: ψυχάc: των είc::: τήν nραξιν καi τήν ά­ λ;Θειαν ηιστευόντων εί<:: Χριστόν; Οί λέγοντεc::: λοιπόν αί­

καλέοα,σθαι π&ηα τρ,όπσJΙ σπεύδfJ'υσι,. μεταδιδά,σκ'ειν τολμηρϊi.,ς και ανοήτως εγχει,ροvi1•1ες 101',ς ύmά του Θε:σv και τ·ijς αυτηυ μυοτικης εμφανείας τε και ενεργείας •:rα απ6ρρητα δεδιδα­ γμένοvς, ουδ' ύnό ·1,ου ,uεγώλοv· Παύλου ε1•τρ,επδμε11σι, ος φη-

63. 64. 65. 66. 67.

,:11:.

έ'σωτερικσϋ άνθρώnου πρόσωπον πρόc: τούc: ά!Ξiouc: νά έλλάμπωνται άνέτωc:. Λέγει πράγματι- Όλοι δέ ήμεϊc:, δη­ λαδή οί κατά τελείαν πίστιν γεννηθέντες έκ τοϋ Πνεύμα­

αν και ή ελευσις ή του Χριστυv; γεγέι,ηταιn.

30

'Ι· 1'·:

τ'>ν μέγαν Παϋλοv, ό όnοϊοc: λέγει ότι «ό ,μέν πνευματικό~ 1

τήν άnόδοσιν Συμεών τοϋ Μεταφραστοϋ.

<=vακρiνει πάντα, αύτόc: δέ δέν άνακρiνεται άnό κανένα, cόη εχει νοϋν Χριστοο· ποίοc: 1 δέ έγνώρισε τόν νοϋν τοϋ

j i:1

,.

~.ι;ι ~

176

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

177

JfOVJ' Κυρίου, ος συμοιοάσει αυiτόJ'J), τουτέστι πιστά 1tοιήο,ει, λογισμοί; αι1ακρίγc,ηι, Ία τού Πψ1εύματος; Καί γαρ οvδέ )'Jfώ­ γαι δλως ,Jj πισιευσαι δύναται τά του πνευματικου ανθρώπου

Κυρίου, ωστε νά τόν άΕιολογήσrι»"8, δηλαδή ωστε να επι­

Οϋτε καν νά γνωρίσrι η νά πιστεύσrι δύναται τά τοϋ πνευ­

ό τοίς οlκ:είοις λογισμοίς κ,αί ταiς; δι' αυ1τών ,σvζητήοεσι πι-

ματικοϋ άνΘρώηου ό πιστεύων είc τούς ίδικούς του λογι­ σμούς καί είς τάc:. δι' αύτων έρεύναc:., νομίϊ::ων ότι. πδσα

αλ1j1~'ειαν ,εύρίσκεοθαι οl'όμενος· 1JΥV'χικος γάρ έστιΨ' ό 1οιοv,τος,

άλήθεια εύρίσκεται μέ διαιρέσεις καί συλλογισμούς καi

((ό ,δέ ψυχικ:όςη, φηοίν, ί<ΟV' δέχεται τά του ΠιΛεύμαως)), οi'!δέ δύναταϊ ό γοvιι μί7 γιι,·ώσκων μηδέ .πιοτεύων, πώς 1οίς αλ­ λοις σvμοιοάισας γιιωσrά τε και πωτά ποιήσει·ε; Δ ιά ΊΟVΙΟ 1 Ο ε'ί τις U,)''SV ήσυχiας τ,ε και νήψεως της κα:τά VOVΨ' και τής εν αι•τf'ί τϊδν ΠJJ'Sυματιικως και α.πορρ1jτως τελουμένων' πεί­

άναλύσεις. Διότι ό τοιοϋτος είναι ψυχικός' «ό δέ ψυχικός», 69 λέγει, «δέν δέχεται τά τοϋ Πνεύματοc:» , οϋτε δύναται. Ό μή γνωρίϊ::ων, λοιπόν, καi μή πιστεύων, πως θά τά κα­

ρας περί νψρεως διδάr1<κει, σωιχών ωις οίκ,είοις διαλογι­ 1

α γγωστά μόγοις τοις πιsεvγα1τιΚJοiς και νοϋ'ν εχοvσι Χριστοv, φvσικιί διω•οίq, καί ααρ,κικΠ φιλ,οο·οφίq, έρευνij,οαί τε και δεί20 ξαι· ;τρος δε Il) αψροσύνη, και θεομάχος ευρεθή.σεται, παρα­

γγωρίζωιι εlς τιίν ωύ ΒεJ.ίαρ, ό1 τijς nυμφορας, 1iιν ωv (1γαθ·οv' ΠγεύματDς εν1 έργειαν καί χάριν καί αΨιιπαιτόμεJ·ος τοίς λα6αϋ·σι ,το εκ Θεον Πνεv1μα, ϊνα δι' αuτοv εlδώσι !([ c'Κ Θωv' χαρισθέντα ήμίιι,, αλλα καί ταυ <ωiιαίη εσται κληρω·όμnς 25 δια τη~· ΗtΙ)' ακιουό:ιπων 6λιiοηι"' <<ΟV'αιη γάρ, φησιγ· ό προφή­ της, «!ψ :1.ΟτtζΟVΤ/ Τ!,?)Ι' αδελψ()JJ' (ι1Jτ0V αναΤρ(J?(1]Υ' rfολεράJJΙ). 18. Δέον οvν τοις πάντα αJΙακρfγειν δυναμένοις, δηλω,ότι τυίς πνευματι~,οίς («δ γαρ ;ιιι,ευμαrικος πάι•;α αι'ωψίvει)) κατc:ι τοι, απόστολον), δέον οvγ τούτοις τσύς μι) τοιούτους φέρον30 τας ύποτάοσειιι έαυτούς, ώς τfί τούτωJ' σ.1'ακ·ρίσει καί τα καθ'

σσρκικοϋ καί τοϋ πνευματικοϋ. 70. Θ' Κορ. 1, 20. 72. Α' Κορ. 2, 16. 74. Α' Κορ. 2, 12. 76. Α' Κορ. 2, 15.

71. 73. 75.

Α' Κορ.

2, 10. 35. 2, 15.

Π ρ ά ξ. 5, Άββα κ

,1

,,Ι 1

l1il

λους; Διά τοϋτο όποιος διδάσκει περί νήψεως χωρίς ήσυ­ χίαν καi νηψιν κατά τόν νοϋν καί πεϊραν των είc:. αύτήν πνευματικωc:. καi άπορρήτωc:. τελουμένων, άκολουθων τούς

διαλογισμούς του καί ΖηΤων ν' άποδεί!Ξrι διά λόγου Τό ύπέρ λόγον άγαθόν, είναι φανερόν δτι εφθασεν είς τό εσχατον σημείον της μανίας καi δνπυc:. έμωράνθη ιίJC:. πρόc: την σο­ φiαν10, διότι άφρόνωc:. ηλπισεν δτι θά κατοπτεύσrι μέ φυσι­

κ1iν γνώσιν τά ύπέρ φύσιν καi δτι θά έρευνήσn καi 6nοδεi­ tπ τά βάθη τοϋ Θεοϋ, τά όποϊα είναι γνωστά είc:. τό Πνεϋ­ μα μόνον7 1, καί τά χαρίσματα τοϋ Πνεύματος, τά όnοία είναι γνωστά μόνον είς τούς πνευματικούς καί τούς ε­ χονταc:. νοϋv Χριστο0 7 2, μέ φυσικήν σκέψιν καί σαρκικήν

ψιλοσοφii::ιν· πέραν δέ της άφροσύνης θά εύρεθη καί θεο­

μάχος»73, παραγνωρίΖων τήν ένέργειαv καi χάριν τοϋ όγα­ Θοϋ Πνεύματος τήν τοϋ Βελiαρ, ώ της συμφορδς, ·καi άντι­

τασσόμενος εic: τούς λαβόνταc: τό έκ ΘεοΟ ΠνεΟμα, διά 7 νά γνωρίσουν δι' αύτοϋ τά έκ ΘεοΟ χαρισθέντα είc:. ήμδc:. 4, άλλά καί θά είναι κληρονόμος τοϋ «ούαi» λόγψ της βλά­ βης τήν όποiαν προκαλεί είc:. τούς άκούοντας· διότι, λέγει ό προφήτης, «ούαί είc: τόν ποτίϊ::οντα τόν άδελφόν δηλητη­ 75

69. Α' Κορ. 2, 14. ·ο δροc: ψυχικόc: έδω έκλαμβάνεται ύπό τήν εννοιαν μεταξύ τοϋ

'Ι'

11i

ταφέρn νά καταστήσrι γνωστά καί πιστευτά είc:. τούς δλ­

ριωδεc:. ποτόν» • 68. Α' Κορ. 2' 15 έξ,

111

βεβαιώσrι τά τοϋ Πνεύματος, άνσκρίνων μέ λογισμούς;

5 ΟIΓSύων, διαιρέσεσί τε και σvλλογωμοίς και αναJ.ύσεσι πασαν

σμcις και διϊι λόγο,υ δείξαι ζητών 10 ύπέρ λόγον αγαθ όιι, είς εσχατοv' απΟΙ'οίας δijλός εστι κατενεχθιεις και π7ν σο15 φίωι 01,τως μωρα:ι"θ'είς, δτι αφρόι,ως ύπει·όησε φυσικfί γνch­ σει τ·ά ·ύnέρ φύσιιι κατοπτευσαι και τα οά1Jη ·του 1 Θεοϋ, α γγω­ οτά μόιιφ τc.v ΠγεύμαΙΙ,, και τα χαρίσματα τού Πνεύματος,

IΙΙ!

13. Ένφ λοιπόν πρέπει είc:. τούc: δυναμένους νά άνακρί­ νουν πάντα, δηλαδή τούς πνευματικούς ( «διότι ό πνευμα­

τικός πάντα άνακρiνει» 76 κατά τόν άπόστολον), πρέπει λοι­ πόν εic; αύτούς νά φέρουν διά νά ύnοτάtουν δσοι δέν ε­ χουν τό προσόν τοΟτο, ωστε διά της άνακρίσεως αύτων 12

ΊΙ

ΓΡΗΓΟΡJΟΥ

178 έαιυτούς

εlσομέvavς

,τους CΩ'ακρι,vομέι•ους

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ασφαλως, αυτοί,

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

τούς ύπ' αύδενός

(ί<δ γαρ πvευματικός)) κατά

ω·ύ­

νά yvωpionc: άcφαλωc: τά iδικά των, αύτοi έπιχειροϋν vά

τον αυ 1 τό~r

ιφίνουν καί διορθιίJσουν τούτους τού<.: μή cιvακρινομένουc:

ιiπόσωλον ((ύn' ουδει 1 ός ανακρ,ίνεται'))) κρίνειν και διορ{J,ονν επι•χειρού1 σ•ι nρός

άnό κανένα ( «διότι 6 πνευματικός» κατ6 τόv Ίδιον άnόστο­ λον» δtv όνακρίvεται άnό κανένα» 11 ) nρόc. καταοτροφήν έαυτων καί των όπαδων των. Διότι λέγουν δτι κανείς δέν είναι δυνατόν νά μετέχn τελειότητοc: 1ωί άγιότητοc:, αν δέν εϋp1.1 τήν άλη6η γνι;1μην περί των δντω ', οτι δ:::': είναι άδίινατοv vά τήν εϋρη χωpίc: διαίρεcιν ιωi συλλογισμόν

κατα;στροφ11ν έαυτων τε καί ·των τούτοις

5 πει•θομέv'ων. Φασi. γάιι μηδέι·α δυνατόν είvαι τ•ελειά,τητός τε και άγιότψος μετέχειν 11JY αληθιj nερι

ΟΥlωΥ συχ εύ­

l(!JJ'

ρηκότα δ6ξω•, εύρηκέναι. δέ αίηηι, ανεv διαιρέσεως και συλ­ λογωμοv

;:αί.

ιiγ 1 αλύσεως

α·δύι,aτοι, {,:πΔρχεινr.

Ουκούν

τί'ιγ

επειλijφθα;ι 1,εί.ει6τητος και άγιότητος επι{)vμονηα τάς διαι-

καί άνάλυσιν 78 • Έnομένωc: Οεωροϋν άναγκaιότατον ό έπι­

10 ρετικάς καί σvιλλογιστι,κ·άς και αι,αλυ~τικάς μεθόδους αναγκαιά~

Θυμωv νά έπηύχrι τελειότητα -καi άγιότητα νά 1δ1δαχθf'i τάc: διαιρετικάc: καί συλλογι:π1κάς καi c,ναλυ,η<άc: μεθόδουc:

τ•ατον παρά τ·Ρjς lξω πα,ιδtείας διδαχθ1jναί τε και μΒ•τιέvαι, συμπεραίι•ειν Q.'ίcη,ται κα,ί δια τοιούτων λόγων τήν κα.π1.ργη­ θείσαν πάλιν ει,εργιίγ αv,τοι δείξαι σπεύδοvσι σοφ[ω,.

El

άnό την εΕ:ω πc:ιδεiαν καi νά έπιδοθn εic: αύτάc: καί διά

δέ

των τοιούτων λόγων σπεύδουν νά δεi!Ξοuv πι:Ίλ:v έvεργόν

παρά τω,ν, ;τάι·τα ανακρ[ι•ειν δvναμένωγ εν ταnεινιόσει nροσ, 5 ελ#όJΙτ,ες τοντο

τό

ι1θ·έλη,οαν δόγμα

τήγ αλήθειαν ,μα#είν,

φρ,ονήματ6ς

ηκουσω,

αι•

τriv καταργηβεϊσαv αοφiαν. 'Εάν δμωc: ι'j8ελοv νά προσέλ­

cv;

θουν έν ταπεινώ:πι διά vά μάθουν τήν άλήθειαν άπό τούς

εσrι;, t:λληιttκου'. ΣτωικCη• τε

δu·,αμένουc: νά ι'::ναιφiνοuν ηάντα, θά ηκουον δτι ή δο!Ξα­

και π υrθ<αγορείων ,αϊρεσις, οϊ τrιν επιστήμην τέλ{)ς λέγουσι

σία αύτή είναι

έλληνιικοίί φρονήματος; α'ipεσιc:. Στωϊκων κai Πυθαγορείων, οί όποϊοι τήν έn1στr'1μην χαpακτηρίlουν

της θεωρίας προσγι·ι"Ομέvην διιί της 1 1ων ,μαθημάτωγ αναλ17ψεως. 'Ημείς δέ ·ου 117γ διά λόγων και αvλλογισμω1 1 εύρισχο-

20

' μεvην γνωσιγ

τέλος τηc: θεωρiαc:., άφοϋ άnοκτδται διcι τric: άvαλήψεωc: των μσθημάτων79 • Ήμείc: δέ άληθιvήν γvι;_~μην δέν θεωροϋ­ μεν τήν γvωσιν ή όποία εύρiσκεται διά λόγων καί οuλλογι­

δ ο''ξ αν α'λ ηvη ,'}.,:; γομιί,ομειι, ,,_ ~λλ ,α' την ' δ·ι ' εργωγ " α ,ε

και υίοv αποδεικνυμέ~'ψ η καί μη μόνον αληθής, αλλά και ασφαλής ε'Ο.Η κα/, αnερίτ,ρεπτος. ((Αόγφη γάρ, φησί, «παλαίει

σμων, άλλά τήν δι' εργων ιωί βίου μαρτυρουμένην, ή ό·

πας λόγος)), οίφ δέ τίς; Και μήγ σ!J!δέ έαυ·rδ11 γγων'αι δυ­ νηθ1jγαί 'Τ ι,,α

οΊ6με{}α δι,αι:ρετι.κ:αίς και

25 αναλυτικαίς μεθόδοις, αγ μη

δι-'

μεταγοfας

ασκή,οεως συγrόι,σ,v, ατvφον κuί a1W•vηρον πσιήσπ ()Jf

YOV'Y. Ό γC:ιρ ;ιt1) τοιουτον και οiί,τω

•101'

ποία μάλιστα δέv είναι μόνον άληθήc:. άλλά καί άσφαλήc: καί άnερiτρεπτοc:. Διότι «πδc:. λόγος», λέγε,, «παλαiει πρόc:

συλλογιστ ικαίς και

έ 1 πιπ6νου

101'

και

λόγον» 80 , ηρόc:. βiον δέ nσ:c;c:. παλαίει; 'Καi μάλιστα νομί­

οίκεί­

Ζ:ομεν δτι οϋτε τόν έαuτόv του δέν δ(Jνατaι νά γνωpίση κανείς μέ διαιρετικcιc. καi συλλσγιστικάc: καi όναλυτικάc:

έαυ1 1ού κα,ταοκ1Ε1ιά­

σας 1,οiίν, οi,δέ 1ήν σί~εta1, κ~τά γνωσιν εlσετ•α.ι πεν{αγ, Β

μεθόδους, αν δέν καταστr)ση τόν νοϋν ατuφαν καi ακακον

τoiJ γνϊv}·αί τινα έαυτόν έοτιν αρχ11 λυσι.τελής.

14.

30

δι' tπιnόνοu μετανοiαc: καi έντ6vου άσκήσεωc:.

Άλλ' ούδέ πάσαι 1 αγνωσίαν ύπ' εγκJ..ημα θο·ίτ' αγ τις

εiΎ φρΟΥ(VJΙ,

ουδέ πύ.σrι..ι, γιt(l)(jtJ' aιιΊ;u.ε{}iα μακαρωτ6ν. Πώς

Αύτόθι. Βλ. Β ο ρ λ ο ά μ, Α · προς Παλαμαν, Βλ. όνωτ. 1, 1, 3. Βλ. όμοίως 1, 1, 1 · 1, 2 έριί,τ.

'Όποιος

δέν κατεσκεύασε τόv vοϋν του τοιοϋτοv καi σϋτω, οϋτε τήν ίδικήν του nτωχεiαν εic: τriν γνωσιν ;δέν θά γνωρίσr1,

συν προς αύτ17JΙ ιvς ,τρός τέλ,ος dφορώγτες πάψ17,α πρ,άξομs·)·',"

77. 78. 79. 80.

179

πραγμα τό όnοΊον είναι ~:Jφέλψοc: άρχή τηc: γνώσεωc:. έ­ αυτοϋ

Schίrό σ.

14. 'Αλλά οϋτε κάθε άγνωσiαν θά ;)δύvατο vά κατηγορήσn

262.

κάnοιοc: φρόνιμος, οϋτε κάθε γνωσιν θεωροϋμεν άcιέπαι­ νον. Πως λο:nόν θά πράΕωμεν τ6 πάντα nροσ6λέποντες

_,ιΙ

..-

,.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

180

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1, 3

181

Δ ιnλου,• δέ φησι καί δ μέγας Βασίλειος τό είδος η'jς αλη­

είς αύτήv ώc: είc: τέλοc:;

θεfας, 6Jν τό μεν εχειν ·τε και παρέχειν αγαγκ,α,ιότα1ΟΥ', ως'

άληθείαc: καi ό μέγαc: Βασiλειοc:,

ουvεργό,ι ·της σωτηρίας ύπάρ,χω·· περί δέ γης καί θαλάσσης,

εΊναι άναγκαιότατον νά τό εχωμεν καί παρέχωμεv, διότι

αiΊιραν,ου· ,τ,ε καί ,τι;ι, κατ' ουρανόν, έα1• μή εlδcαμεν

συνεργεί εic: σωτηρίαν· ώc: πρόc: τήν γην δέ καi τήν θάλασ­

1r11'

έ11

Διπλοϋν δέ λέγει τό είδος τηc: των όποίων τό μέν εν

5 τοίς τrοιούrοις αλ17θειαι•, ουδέι• ήμίν έμποδίο:ει ΠJρός 11]1' εγ

σαν, τόν ούρανόν καί τά έπ' αύτοϋ, έάν δέv γνωρίlωμεν

έπαγγελίαις μακαριότφα. Κωί τέλος δέ ·τό προκείμε1101, ήμί~1 ,

τήν εic: τά τοιαϋτα άλήθειαν, τίποτε δέν θά μαQ έμποδίσn

αί nαρα τοv Θεαv έnαγγελίαι των μελλόJ>των αγαθών, ή υίο-

δ1ά τι')ν έπηγγελμένην μακαριότητα • Καί τό nρσκείμενον 81

1Jεσlα, ή εκ,θέωσις, ή ,των ουρανίων, θησαυ·ρών αnοκά}:υψ~ς

δέ είc: 'ήμαc: τέλοc: είναι αi παρά του Θεοϋ έπαγγελίαι περί

κ:αι κτijσις και απόλαυσις· 11]1' δ' έκ ,της εlξω .παιδε[ας γγω-

των

10 σιγ τφ αlώνι τού,τφ συγαπαρrιζομέψην 'ίσμεν.

El

γαρ α:lσθη­

μελλόντων άγαθων,

ή

κάλυψιc: ,καί άπόκτησιc: καί

υίοθεσία,

ή έκθέωσιc:,

ή

άπο­

άπόλαuσιc: των ούρανίων θη­

τοί λ,όγοι έν τϊ(J α1cuνι 1φ μέλ}.01,τι παριστώ-σι τα· πράγμα·τα,.

σαυρωv· τήν δέ γνωσιν έκ τηc: έΕω

Ο•ί σοφοί ΙΟΪ} αίώγος τούτου γένοι τΙ' αγ κληρονόμοι

νά συμβαδίΖ:n μέ τόν αίωνα τοϋτον. Διότι δν τά πράγματα

οrυρα1•cαν υασι,J.είας·

(IJε'!

δέ καθαρό>της ψυχijς δρ(i,

της Ί(UJ'

μακψ'ιJ!

παιδεiαc: γνωρίlομεν

εic: τόν μέλλοντα αίωνα παριστάνουν αίσθητοi

λόγοι,

οί

οί σοφοι' γεν1jσογται n"jς γνcbσεως ων: Θεου\,, κατα τογ αλη-

σοφοί τσϋ αίωνοc: τούτου θά έγίνοντο κληρονόμοι τηc: ,βασι­

15 θ·ij φιλόσοφοΨ J1[άξιμον. Τίς οvν ή,μϊν χρεία γνώσεως 11ϊς

λείοc: των σύρανων· «έάν δέ βλέπn ή καθαρότης καρδίας,

,α17 έγγιζούσης Θεφ; Πώς διέ χωρις alnifς 1'ελει6τη10ς και

οί

cίγιότητος με1α}.αχείγ ουκ ενι;

15.

Καί ϊγα rαλλα YV)·· παριυ

T(V)'

ο.Ζομέι,ων εtγαί ιι και

φρεναnατώvτωι 1 έαυτους ε,πι τοσοiΥτον, ώς και τάς γραφάς

ανδψuν, εκ,είνα δη προθ'ήσω, α και

σοφοί θά μείνουν μακράν τηc: γνώσεως τοϋ Θεοϋ» 8 2,

κατά τόν

άληθη φιλόσοφον ΜάΕ1μον. Τί

λοιπόν ή

γνωσ1e,,

ή 6πσία δέν έγγίΖ;ει

μαc:

χρειάlεται

πρόc: τόν θεόν;

Π ωc: δέ δέν είναι δυνατόν ν' άποκτήσωμεν χωρic: αύτήν

20 IOV' n1,εύμα11ος κατα των ]Τ;JJiευμαΓικων nαρε,ξηγου:ιιέ;rους έρ­ γωι' χρfjσθαι και

τελειότητα καi άγιότητα;

YVJ'

15.

'Καi διά v' άφήσω τώρα τά αλλα έκείνων oi όποίοι

ύnΜtεσις ήμίν έστι του α1'α χεiρας λόγου. Φωσι γαρ ά6ρωογ

νομίlουν δτι είναι

εlναι ,ά1, Θεοψ καί α:rι:ερι,νύητοv- ιcΘεόν γοvι·· ου'δ.εις έώρακε

ιΪJστε nαρ,:;ρμηνεύοντεc: τάc: Γραφάc: τοϋ πνεύματος νά τάc:

,κάτι

καί

αύταπατωνται

είc:

σημείον,

nώnοτ,ε· δ μογογεγ17ς Υίάς το1Ί Θεοfj,, δ ωγ εlς τόγ κ·όλnοv

χρησιμοnοιοϋν κατά των nνευμαηκων έργων rκαί άνδρων,

25 τmJ Πατρός, εκεί1 1 ος εξηγ17οα10>>. Πως ο{π,, φασίν, ουχι σα­

θά προσθέσω άκριβωc: έκεϊνα, τά όποια είναι τώρα ύnό­

φcaς πλα~Ι(J)ΥΙα:ι οί 1όν Θε:ι';γ ά)ς φως νοερώς εγ έαυτοίς δρr'J..ιι

θεσιc: τηc: άνά χείρας πραγματείας. Πράγματι λέγουν δτι

lσχυ-ρ·ιιζόψεJ'Οt;

ό Θεόc: εΤνοι άόρατοc: •καί άηερινόητοc:· «Τόν Θεόν βε,βαίωc:

Kliv

τις α~'ηών αvθ·ις

λόγον nροσε1'έγκ,n λέγοι'Τα

01 ι

10)1

μονογεJtfj του Θεοu

<ω,ί κα:θαροι

!

τfl καρδίq, τόν

κανείς δέν έχει 'ί'δει ποτέ· ό μονογενήc: Yiόc: τοϋ Θεοϋ, ό

Θεόν 5ψοΨται)) και «εγ(;) εμφαν[σω αυ·τοίς έ:ιιαυrτόν, μετα του

εύρισκόμενοc: εic: τόν rκόλπον τοϋ Πατρός έκείνοc: έφανέ­

ρωσεν»83.

30 Πατρός τούτοις ένοκηγcvσας)), ευθύς {)'εωρ[αι, την γνώσιν

Πιϋc: λοιπόν, λέγουν, δέν πλανωνται οαφωc: oi

ίσχuριlόμενοι δτι βλέπουν τόν Θεόν μέσα των vοερωc: ώς

81. Βλ. Όμιλίαν Είc: Ψαλμ., 3, PG 29, 256 BC, Πρόc: τούc: νέουc: 2, PG 31, 565 έΕ. Βλ. καi 1, 1, 23· 2, 1, 44. 82. Εύα γ ρ ίου, Κεφάλαια 6, 22, Frankenberg σ. 277. Τό κεί· μενον άπεδίδετο καί εic: τόν ΜάΕιμον, βλ. S. L. Ε p ίιf a π ον ί c, Κίεβον 1917. 83. Ί ω. 1, 18. 84. Ματ θ. 5, 8. 85. Ί ω. 14, 21• 23 (άπόδοσιc:).

φωc:; Καi δν πάλιν κάποιος άnό αύτούc: προβάλπ τόν μο­ νογενη Λόγον τοϋ Θεοϋ λέγοντα δτι «οί καθαροί κατά τήν

καρδίαv θά 'ίδουν τόν Θεόν» 84 «καί έγώ θά έμφανισθω είς αύτούc:,

ένσκηνώνων είc: αύτούc: μαlί

μέ τόν Πατέρα» 8 \

εύθύς καλοϋν θεωρίαν τήν γνωσιν καi δέν καΤ1αλαβαίνοι,ιν

! _..ι

...,

.,, ,-.lal-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

182

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ι.εγ:.vο~ ;1,αί, ονχ Ίσασιν έαυωίς άνακ6J.ουθα J.έγω1τ,ες- ct)ς γr'ιι_ι

δτι λέγουν άνακόλουθα nρός τάc: σκέψεις των· διότι τό

ϊiόρατοJ', οί;,(,) κιtί (tnερμ·όητω, 1ό 1?·είω•. Τοi•ς γουJ' ΊΙ~/1' εγ

θείον, δπωc: είναι άόρατον, οϋτω είναι

q·ωτι ,•οε,/οι Βρ,ασιv Θ,sov' διά το του ΘεοϊΊ ά6ρατοJ! φω·τα­

του τοϋ Θεοϋ έπρεπε τουλάχιστον νά σύρουν πρόc: τούc:

δμοίu.:; κα,τασnαJ! ερΒc""χελ{ας. Άλλ' r)μείς JT!ψt ,ιιέν τfίς γνώ­

όμοiουc: άστcϊσμούc: ιωί την γνωσιν λόγψ τοϋ άπερινοήτου

σεως ο/,δεν iίJ/1 1 ειΠ1·~tγ ::τρϊ',ς αϊηοVς α.ίραύμεθα: σvνφδϊι γr(~

τοϋ Θεοϋ. ·Αλλ' ήμεί~ περί μέν της γν<;Jσεωc: δέν έπιθυ­

Χfγουσιι• 11,ιιΖι•, εl Υ.r,ί μ11 συνιiiσιγ 5 τι λέγουσι~:. 'Έστι ;:c'ι.ρ

μοϋμεν νά άντείπωμεv τίποτε nρόc: αύτούc:, διότι λέγουν

και ή :r,ερ1 ΘεοiJ' και των κατ' αν·τόι, δογμάτωι' γ~ιrοσις, θεω·

σύμφωνα μέ ήμαc:, αν κcii δέν γνωρίΖ:ουν τί λέγουν Ό Διότι 8

Η) 9[rι, ο ιgε,ολογ[αν σ;,ομ:'ι/:Cο,μεν,, και ή τc7'ιν τfίς ψυχής δυνάμε,~

καί ή περί Θεοϋ καί των δι' αύτόν δογμάτων γνωσιc: είναι θε­

χαί τω:· 'TOV' σώμπτοc: ,ιιελcοv κατά φύσι~ι χρ1Jσ[ς τε καl

κ!,,ησι,c; ,αJ'α,ιιόρφωπι,J' ποιείται τijς λογικfίς εlκόι•ος· άλ,ί.,'

ωρία, τό όποιον όνομάΖ:ομεν θεολογiαν καί ή χρησιc: καί κίνη­

(){-

σις των δυνάμεων τηc: ψuχηc: ·καί των μελων τοϋ σώματος

το1)'16· iχJτι.;ι, ή τελεiα τ1jς l_l1J1ωIJ1ε1J' 1}μίν' εύ'γενείας εVπρέ:πευ11

κατά

;ι,αί ή ;-ιρ,οc: ,ό ι5πεgφαές φως ύπερφυ'ης εJJωσις, 71,αρ' ης :ιιlι1ς

t',)J

γενείαc:

17μί,ι δυ·ν·άμεις της ψυχης και

και άλ17·θεια~ι.

μας δυνάμεων τηc: ψυχηϊ καί τοϋ σώματος· ταύτην λοιπόν

ηΊν ενωσιν άναιροϋντεc: άνήρεσαν μαlί πθσαν άρετήν καί

20 γσvσι μι 1 στικω,έραJΙ χα) ι',ψηλοτέραι, θ·εωρ[αιr, ,μηδ' εί11αι Π­

άλr1θε1αν • 81

}.ως τοιωίΤη1, 1'1:εω12ιω" 10v Θεοv δια το ,του Θεοί! άόρωο,<.

16.

Π(UJ.i(ι ΊώJ! i;Jt dλη1}'ετ Ί9'εοJρ[rt, ;'εγανά1,ω1 1 μυη{fέγτες,, έρο.> 1 Ι1jοο­

F7l

άοράτου αύτοϋ, μuηθέvτεc: άπό τούc: φθάοανταc: είc: όληθη Θεωρίαν θά τούc: έρωτήσωμεν· τί νομίlετε, οϋτε τό άγιον

ρrr..·.()γ φ/()ς ~ κ~αλό>ς /λι~ ιlντ ι:nίnτοντες 1:ιλέγε,τε· (<.Π(ΪJς ά,ι δρα­

Π vεϋμα

βλέπει τά τοϋ Θεοϋ;

'Αλλ' δμωc: αύτό

«έρεuνςi

δέ •τις άποθέμε,νος το πv,εi_--;,,ιια το·υ κό­

καί τά βάθη τοϋ Θεοϋ» Ό "Αν λοιπόν ελεγε κανείς δτι βλέ­

σ,1ιου (8 rιχ·>r.ος γοη,τοι' έπικε:ίμεJ'ΟJ' ταίς μ17 κε:ιαfJαρμέγrας

πει τό tκήρατον φωc: χωρic: δγιον Πνεϋμα, κολωc: θά έλέ­

χαρδ{αις οί πατέρΓ:ς δ1,aμάζουσο•} ε/ί τις

γετε άνηκρούοντεc:

{

d.(υ,ιπος»;

λέ­

γουν οϋτε ύnάρχει καν τοιαύτη θεωρία τοϋ Θεοϋ λόγψ τοϋ

/lεγ ο,{Jν χω,ρί.ς πi~Ρ:VμαΙ·Οc; άγίου !ϊρiiγ έλ 1 ε;,-έ τις τΟ δ.Υ-1ί­

{ί,r-:ίη

Σχεηκωc: λοιπόν μέ τό ότι δέν ύπάρχει μuστικω­

τέρα καί ύψηλοτέρα τηc: γνώσεως τήν όποίαν αύτοί

T(l

το'J Θεο,i; Άλλα μιJJ' rιt'πά <(ερ,ενΗ'i, και τα υάθ·η τοίi Θr-:οι:.)). 25

ή άσφαλήc:

θεολόγησις καί ή κατά φύσιν στάσις καi κiνησιc: των μέσα

ΖΠ. TlsQί ·ωi} μή εlμαι, τ·ο[~ιυ1' τijς γJ"cbσεως ης αi}ωί λ/-

,UΕ';! α,1)τιοι);· ιί 1Jμί1r δ-οκ.εlι, οV:δε τ('J' Π•v:εV)ια τ() ciγι,GY όρf/..

ήμGJV καί ή ύπερφuήc: ενωσιc: πρόc: τό ύπερφαέc:

φωc:, άnό τήν όποiαν προέρχεται μόνον καί

του rΤ((Jματος· •1,αύ1ην ούιt αγ,αιρ,οfj'JΙ1ες ΟVJ'αJ.,εί}.ογ παααJJ α~'Ι'7r]7'

φύσιν προκαλεί άναιμόρφωσιv τηc: λογικηc: είκόvος·

άλλά δέν είναι τοϋτο ή τελεία εύnρέπεια τηc: δνωθεν εύ­

;·ης εγ"/ίνε.rα.ι καί ·τό 1?εολσ;,είν ασφαλως και ;το κατά φύοι )' έστά1·α~ ,ε κα1 χινείσθϊι.ι τιι:

Οί

i:iη φαντασίαν :καί δαιμονι:zιiν ένέργειαν, λόγψ τοϋ άορά­

?Jδ·ε[, χα~ 1}!1,{ γ1,rώ·σtJ'' δtc! ι,Ο το'l? Θεοfι &ι.ερο,όη-τ;ομ nρbς τ,}ς

(•)1 1

όπερινόητον.

El

01'51 1

8

δ.:ταιJέμεγος ω;,-

30 ΤΟ Και κσ.:θαριεύ,σας ΠαJΛc('ις ΟtκείΟV' θελ17ματος ,Και απαναστr;.ς

μενον εic: τάς μή καθαράς καρδίας),

86. Οί 0(10 ΟLJΖ:ητοιJντεc: θεολόγοι δέν διαφωνοϋv κατ· ά;,χι\v περί τηc: γν<ί1σεωc: του Θεου. κcο· οσοv 1ωί ό Βαρλαάμ άποδέχεται γνώσιν :.Jύτου, f1τσι δρσrιιν διά τGJV διανοητικων δυνάμε:.~ν του άνθριί111ου, Άλλ' ό Παλαμnc:, προχωρων, άποδέχεται κc:ί τήν ι;,· άμέσσυ άποκα· λίημεωc: γνωοιν, ijτοι άποτελεr άσφαλη θεολόγ 101v. Βλ. είσαγωγήν. 87. Sλ. Β' πρόc: Βαρλαάμ 52, καί παρόν εργον 2 3, !?2. ::,4· 61 κ.cι Κ ο ρ.

"Ac:

(τό όnοϊον oi πατέρες όνομάΖ:οuν σκότος νοητόν έnικαθή·

--------

Α.

«πως θά έβλέπετο ό άόρατοc:»;

ύποθέσωμεν δτι κάποιος άηοβάλει τό nνεϋμα τοϋ σκότους

mάπης παραδόσεως άι•θρ,ωπ[γης κα1 πρ,ος όλίγο11 ' άναυολi; ,,

IJ6.

1,,

δογματiϊο'πεc: τήν έν φωτί νοεράv δρασιν τοϋ Θεοϋ ψευ­

σί.υJ' ε'ψευσμi)!ην και δαηιο1,ικήν δ:ογματί,ζο,11α.ς ει·έργειαι· 5

183

δτι

άnηλλάγη

άnό

κάθε ίδικόν τοu θέλημα καi άnεμακρύνθη άπό κάθε άνθρω­ πiνην παράδοσιν,

έ,nιφέρουσαν καί δι' όλίγον άκόμη άνα­

βολήν είς τόν όφειλόμενον Ζ:ηλον, εστω 1 κ9i δν είναι εu-

2, 1Ο.

...Ιι

'11,ιιιι,~

184

εμποίούσης ·Τfι οφειλομένl7 σπουδfj, ΚΙαν ευπρδοωπος η κατά τον μέγα~· Βασ[λειον, και ,τάς της ψυχής δυνάμεις ώς εyο1" συ1'α1?ρ·οίσας και νηφάλιον έnιστήοας την της διαν·οίας έπι­ ακοπ17ν, π.ρώτΟJf μεν έν τοίς κατα φύσιν και θεαρέστοις δω5 ζfj κατά νουν {}~εωρήμCJΙσιν, εl{)' έαυ•τον ύnεραναυάς έ,ν έαν1φ

}.άυοι 10 εκ Θεου ΠJ'ευψα, δ οίδε τά του' ΘεοiJ ώς τό Π}'εv­ μα τού άν{)•ρώnον τά έν αύ·τφ και ταύτα διά τοντο λα6cb1•,

r.αθύ.περ δ μέγας κηρύηει 11 αυλος, 71/ ,εlδfί τά ύπο TGV' Θεον χαρ ω,?·έ1Ψt μυστικώς αύτφ,. ((α δφ{)αλμος ΟV'Κ εlδε και ους ,ο ού'Κ 1jκονσε και έπι καρ,δ[σ;γ άγθρchnον ούκ ανέοη», πδ'ις ουκ αι' όρφη οvτ:ας δια ,τον πνεύματος τό άόραωJ' φώς; π ,Sις δ' ΟV'Κ α11 ε,'iη οvάλο, άόρατωι και αJ'ήκουστ,ογ και' απεριJΙόητυν τού­ το, καίπ,ερ όρώμεJ'Οί', τό φc'iJς; Όρϊiται γαρ ύπό 1(,)J" 6λεπόι·15

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

1(ι))! Jc(i οφθαλμός ()V'Κ· εlδε και ους ού.κ ηκουσε και έπι καρδίαι, ανθρώπου ΟVΚ αJ!έΌη». Π JΙεν,ματιΚΟVς γαρ λαμυάνουσιγ 01!1/JL ?χρθαλμούς και 1,ούι, εχουσι Χρι.στου, δι' ών καί, υλέπουσι τογ άόρατον και ναουσι

101'

άπερι1ιόητο;,· ού γr}ρ έαντcp αόρατός

, , 1 λ' - δ ια' κ:τιστων - και' φυσι,κων - Οψυα '='Ι, λ μων - και' ΛΟ, εστιν, α1c α ταις

γι,σ,μώγ 11οσυ•σι και δρώ,σο,. Οίς δ' δ Θεός έαυτόν έJΙ17ρμουει 1 20 ώς μέλος 17γεμο1ιι.κ6J', :πώς ,ο·υχι δ~' έαυ'ΤΟV Κ'ίtι 71)J' της χά­

ριτος έψφαJ"α>ς παράοχο,ι θεωρlαν;

17. Παις δ' ουκ αv των της άσματι,κης {)•εολογlας αξιώ­ σαt προσρημάτω1', ε'γκωμιώζω~' τή1, έγγεγενημένην πνευματι­

κ17ν δύναμιν τοίς ομμασιν αύτώJt, J, λέγων προς 25 αirτο{,ς, ωί πλησίον μου· οφθαλμοί σου περιστερα{η; δι' ι51, ;~α;.ι ·αυτοί, τ17ς (lιραι6τητος αίοθ6μενοι του νοητοiJ γυμφ{ου, δα.ψιλ·ίj 10)! 1(t).)J ,εγκωμ[ων ά1•τιδιδ6ασι λ6γαν. Ου'Κ αδ·ηλ01 1 δ' αρα τοίς μεμυη1ιιέ~1 σις τίς αfιτη η περιοτ,ερά ην ή, 1rύμφ1;,

σχου'σα έν τοίς ομμασι και αυτή τφ τον 1,vμφlου Θεο'ί5 τότε 30 πρώτον τρω•ώς ένατενύζει κάλλει και .είς έπήκοον τδ'Υν' πι-

185

πρόσωπσc: ~ατά τόν μtγαν Baoihε1ov 89 , δτι συν11θρο1σε κα­ τά τό δυνατόν τάc: δυνάμεις τηc: ψuχηc: καi κατέστησε νη­

φαλiαν την έπ1οκοπϊ1ν τηc: ιωρδί·αc:· αc: ύnοθέσωμεν δτι ouτcc: nρωτα μtν διαβιοϊ είc: τά κατά φύσιν καί κατά νοίίν θεάρεστα θεωρήματα, εnειτα ύnερβάc: έαuτόν λαμβάνει τό έκ Θεοίί πνείίμα, τό όnοϊον γνωρiΖ:ει τά τοΟ Θεοίί δπως

τό nνείί'μα τοϋ άνθρώποu τά έν αϊπφ9 °, καί μάλιστα ελαβε τοίίτο δ1ά τοϋτο, καθώς κηρύσσει ό μέγαc: Παϋλοc:. διά νά γνωρίση τ6 ύπό τοίί ΘεοΟ χαρισθέvτα εic: αύτόν μυσηκω\c: 1, ,,τά όnοϊα όφ9αλ,μός δέν είδε 1<:αi ouc: δέν ηκουσε καi είc: καρδ:αν άνθριi~·που δέν άvέβησαν» 9 2, πώc: οίίτοc: δέν θά i±βλεnε διά τοΟ Π νεύματοc: τό άόρατον φωc:; Π ωc: δέ 9

δέν θά ητο πάλιν άόρατον καί άvήκουστον καi άnερ1νόη­ τον τοΟτο τό φώc:, αν καi βλεnόμενον; Διότι βλέπονται ύπό των βλεπόντων «δσσ όφθαλμόc: δέν εiδε καi ouc: δέν ιϊκουσε καJ εic; !ωpδiαν άνθριίJnου δέν άνέβησαν». Πράγμα­ τι οuτοι λαμβάνουν πνεuματιιωύc: όφβαλμούc: ιωί έχουν νοίίν Χριστοϋj\ δια των όποίων ιωί βλέπουν τό άόρατον καί νοοϋv τ6 άπερινόητοV' διότι δέν είναι άόρατοc: ·καθ' έαιιτόν, άλλά διά τούc. νοοϋνταc: καi βλέπονται:: διά κτιστών καi φυοrκων όφθαλμuJν κα! λογισμων. Είc: έκείνοuc: ιδέ μέ τούc. όποίοuc: ό Θεόc: έαυτόν ένηρμόνισε ώc. μέλοc: ήγε­ μον:,κόν, πGJC: δέν θά παράσχπ έμφα·:ωc: τήν θεωρi·αν τήν ίδι•κήν του καi τηc: χάριτόc: του;

17. Πίί)c: δέ, έγκωμιάΖ:ων την έμφuτεuθεϊσαν είc: τούc: όφθαλμούc: αύτωv nνε.υματικην δύναμιν, νά μή τήν άf ιώσπ των πpοσωνυμιων τric: θεολογίας του "Ασματοc:, λέγων πρόc: αύτούc:, «iδού ετσαι καλή, σύ ή φίλη μου· οί όφ'Θαλ­ μοί σου είναι ιiκ περιστεραi» 94 ; Διά των προσωνuμιων τού­ των ιωi αϊποi, cιντιλαμβονόμε.νο1 την ώραιότητα τοϋ νοη-

νuμφ1οu, άνταποδiδουν πλοuσιον τόν λόγον των έγκω­ μίων. Δέν είναι δρα δδηλον είc: TOίJC: μυημένουc:, ποία εί­

100

89. Βλ. Περί Άγίου Πνεύμqτος 9, 23, PG 32, 109 Β, Έnιστολή 2, 2 PG 32, 228 Α. 90. Α" Κορ. 2, 11. 91. Α' Κορ. 2, 12. 92. Α' Κορ. 2, 9. 93. Α" Κορ. 2, 16. 94. • }:\σμα 1, 15. 'Ερμηνεύεται κατά τήν γνωοτήν άλε!Ξανδρινήν άλ· ληγορικήν μέθοδον, βλ. Ώ ριγέ νους. Ε,ίς τό • }:\ομα 'Ομιλία 2, Rousseau, Sources Chretiennes, 37, 1953 σ. 87, ίδίως δέ Γρηγ. Νύσσης, Είς τό • Ασμα, 'Ομιλία 7, PG 44, 920.

ναι αύτη

,1 περιστερά, τι\ν 6noiav λαβοϋσα είc: τά δμματα Ι'ί νύμφη άτεvίΖ:ει καi ή ίδία τρανωc: πριίηην φοράν τότε τό κάλλοc: τοίί νυμφίου Θεοϋ καi είc: έπήκοον των πιστωc:

Ιf

1

;ι;~ ι,,.~ 1

,,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

Η36

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΛΟΓΟΣ 1, 3

ΠΑΛΑΜΑ

ΙΙ!i

187

1

~ 1,,.·

σ~r,ις ;;~ρι.εσΗlηω1, αφηγείται

παρισταμένων -ί:φηγεiτ1 a1 διεtοδικωc: έκείνην τήν καλο­ ποιόν εύnρέnε1αv. "'Οπωc: δηλαδή ιi αύγη είc: τούc: όφβαλ­

διεξcδ,ι-ι.ώτεροy 111ι' και,ο:ται­

r;ι.- εi•πρέ~Ξιαι• [';{cε{1,φ. Ώς γάc rί εJΙ δφθαλμοίς •αυγή, ένω­

5

{tείσcι

rαίς

ήλιαχαίς

cί~τrvς

()ρij.'

τϊι

αυγαίς, φως

αίσDητ·ά',

τδγ

ειπελεχείq,

αVτδν

γί1'ε1cιι

τρόπον κ.αι

ό

μούc:, ένωθεϊσα μέ τάc: t'!λ"ακάc: αύγάc:, γίνεται πράγματι φι7JC: καi οϋτω βλcπει τά αίcθφά, κατά τόν ϊδιον τρόπον

κuί

νοϋς.,

fγ

11

Κυρ[οv γε;,ο:•rδς, οΠτω Ία Π)τtΨατικά 1ριι.­

καi ό νοϋc:, άφοϋ yivη cv ,1vεϋμα μετά τοϋ Κuρίοu ·, τότε

'J)(.Ος δρζι. Λ1έJΤεt. ιδ' 0/.:e,ος :tαL i:γ,,εί τρόπον l;:ερα2\ 1)1.ρηλότερη1·

βλέπει τραvωc: τά ίlν:::u;_ιc;Ίκά. Μtνει δμωc: καi έκεϊ άόρα­

i'}

τοc: ό δεσπότη.:: κατ' αλλον τρόπον, ύψηλότερον παρά τούc: χαμερπεϊc: λογισμούc: των έπιχειρούντων v' αντιλέγουν εic: τούc: πνεuματικούc: livδpac:· διότι δtν είδε κανείς ποτέ τό παν τηc: κολλο·-ιηc: c;,::;ίνηc.:, διό ιωi κατu τ,)V Γρηγόριον

Jl ι·c'ϊ,.ιιiJ.

,ιωτιΊ

lOV

κατ/~ τοι;ς χαμερ:τείς λογισμούς τωγ τοίς πΨεvματικοίς

&1·-

ί)g,άc1γ (ι~·τ1}{·γειγ εγχειρο,ύ~~ιω·~r,. άόρατος ό δ-εσπότης· οϋ γαρ

έώ2ακf. ;-ω;{; ·τις 7() παι• της καλλο1,ης Ίκείνης, διό και Καl(Χ ω T()J! Νύσσ;:ς Γρηγ6ριΟJ' «δφθαλμός ,ονθ' έώρακεν ουδείς, εl ο'L,:δ,ε ί'(tρ OoOJ.J' έ.aτl,,,rι εκεί')J!Ο. dλλα χαt9iόσο;ι

Νύσσης «κ,ανείc: ,όφ9αλμόι~ δέν είδε τοϋτο, δν καi πάντοτε

.f:αι·~iJ;o i!:ωίησε δε.κπικιΊ,, της του θείον Πι·εύματο; δυνάμεως,

βλέnει,,''G· npάγμαη δέν βλέηει τόσον, δσον είναι έκεϊνο,

Υ..7/

&εt, (;λ,6:-ι?,{))"

ij1•

άλλα δοον ,κατέ:πησεv ιauτόν δειυικόν Τ!ιC: δuνάμεωc: τοϋ

l:χυι·σι %(lΤ(ίι.ηψο• α;-,ατωλήπτως εχουσι, '1() ,θει,όταιον άπάι•rωι·

Θεiοu πvεύματο.:::. Π λ:')ν δέ τηc: 6καταληψ:αc: ταύτηc:, καi

;:ατr} ΤGΠΟ'Ι'Ιυ ολsπει. Προς δt;

117

ακαταλη-ψίq, Τα1)•Τl), και

Τϊ)V κατάληψiν τω\', όcην έχουν, τήν εxouv άκ·αταλ1']nτωc:, nρδγμα τό όποιον είναι τό Οειότατον καi eαυμαοτότατον δλων. Διότι oi G\t::-iovτεc: ,δέν γ'ιωρίϊουν κc:Θ' δ βλέπουν

1 :j ;.'(}./ Κ(f.Ο'ό C(tl,Q)!' 01} γαρ φ 1(].Ό•τα Ό/.έ:1'0V0t 10Uϊ' t(l(UJ[>' Οί Όλέ­

Π')'!''~Ξς, 01'"δ.' r!ι ακ.a,ύονσί τε Κα,ι μνοιιι'Ιαι, ιj γεγο}'όΊΟ}Jt γνι7')οιJr

1j

i1JJ'

H!)V μήπω

riιγ τι'ί:iJ' dεl. δJ)'ΤύJ·1.~ Ξ.πιστήμηJ\

δ·ια τΟ

αύτά οϋτε καθ' 6 ϊ:κο::~ουν καi μuοϋνται εϊπ την γνωσιν των μή γενομένων 6κ6μη ιϊ 1Ί1ν έπ1στι1μηv των άεί δvτων, λ6γψ τοϋ c.1καταλι1πτου τοϋ Πνεύματα:: δι,:':1 τοϋ όnοίου βλέπουν· «διότι ή το1αύτη εvωσιc: τGJν έκθεουμέvωv πρόc: τό υπεράνω φωc: γίνετc.1 κατά παϋσ1ν πάσηc: vοερδc: ένερ­ γείαc:»'7, δπωc: λi;γε; () μέγαc: Δ1οvύσ1οc:, ύφισταμένη δχι κατά αiτίαν η κατά άναλογiαν, έπε1δ11 είναι κατά ένέργειαν

&κα1άλψιτο:• ro{i JΙγεύμαΙ'Ος, δι' Ου δρcοσι· ((Κατά γαρ από­ πcωrιιι·

γοεριΖ; /ψεργείας

17

τοιάδε γl1•εται τcογ εκθε-

~ο οι 1 μένcομ :πg'Ος τϊ~ UnερΠε1 1 φϊδς έγωοιςη, ιδς δ μέΎας λέγει

.~1 ιο1η)~Jtο.;.

xrιr~ α.lτία11 μέ,,, οVκ· οδσα η κατα &1Jαλογία·J 1 , l.nεi

ταJτ,α r.υ:τ"' t-:1rέρ}''Bt&1 1 !iσrι ιού' ΨOiJ, κ,α;1(l δ8 i1φαίρ1εσι1' ούnπ.. ~.-,:,

ru,J.

,-

οι:·,:

:,

'

αι,το

,..,

τοιπο

Τ

ουnα

:,

Τ

αφαιρεσις·

:,

ει

'

γαρ

:,

Ρ

αφαιρ,εσις

~

η:·

.μό•:;ι•, ϊφ' ΙJ,flf" αJ• ,Jjγ - αλλά τουτο ιών Νlασσαλιανωγ εστι

25

7(~

δϊ;ι.ιια -. 1;ι,ίκ'

τοϋ νοϋ, άλλ' ε:vαι κατϊι άφαίρεσ1ν, χωρic. νά είναι ,άκρι­

li1· Ίtς εθελήσ77 σ:J,έρχεσθαι εlς τcί του Θεο1j

'1("() .,

βωc: άφαίρεσιc:· διότι αν ητο άφα 1 ρεσιc: μόνον, θά ητο έφ' ήμϊν - άλλα τοΟτο zTvaι δόγμα τϊiJΙΙ Μασσαλιανων-, δταν θελήση κανεic: νά άνέpχεται εic: τά άπόρρητα μυστήρια

χόiτω~?ει· 11::1'01'·)'l(r)J' ΙΟ1' ')!OVY, μυστι..κrος και, απορρ17τως χιi-

τοϋ Θεοϋ, κσθάκ: λέγ:1 nερi αύτων καί ό αγιοc: Ίσαάκ~ •

&πlι~,ρητα ,ιη,στήρια,. καιΜπερ και δ αγως Ίσαr1κ ::τερι αυΗ'°:')J· rιησιJ·. Οvκου1• ι'ι.φα[ρ,ε'Ιις καί &πόφασις μόγη εστ/ι, 1ί ι~εωρ{α, ιιϊϊ' εvcι>nt.; κα( i},κι9·έcη·σις, .μετά ·τΎ/ν άφαίρεσι1,~ πάνrύ)J!

30 1,ι·ι

;·ιι··σ,μf,,η

Δέν είναι λσ:πόν μό·,r;v άφαίρεσιc: κο] άπόcpαοιc: ή Θεωρία, άλλ' ενωσ1c: ιωi έ:.zJέυ.χ:ι,c:, nραγμοτοποιουμένη μuσηκωc: καi άπορρήτωc: διϊ1 τϊjc: χι:,ριτοc: τοϋ Θεσί.ί μετrJ την άφαi­

του ΘεοίΥ, μίiλ,λον δε μετα την άπ6παυσιι, η

και μεί~όγ εοιι τi'jς αφαιρέσεως·

95. 916. 97. 98.

8

&.πεικ6νισμα γάρ εστι1, ή

ρεσιν δλωv δσων τυπιί)νοuν κάτωθεν τοϋ νοΟ, μαλλσν δέ

Α" Κο,ρ. 6, 17. Βλ. Έκκλησιαστήν, 'Ομιλία 4, PG 44, 684. Περί Θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 C. 'Επιστολή 4, Σ π ε τ σι έ ρ η σ. 393. Πρόκειται περi των άρ­ Μασσαλιανων ιϊ Εύχιτων, οί όnοίοι έτόνιϊ:ον τήν δι" εργων έκ·

μετά την παϋσιv ή όποία είναι άνωτέρα τηc: άφαιρέοεωc:, όφοϋ ή άφαίρεσιc: εΤνα1 άnε!,,όvισμα τηc: άηοπαύσεωc: έκεί­

χαίων θέωσ1ν τοίί άνθρώπου, ώc: ·καί δλλαι αυριακαί χριοτιανικαί όμάδεc:.

vηc:. Διό τό νά χωρ:Ζ.ουν τόν Θεόv άπό δλα τά κτίσματα άvti·

_....

~

1ιι .•

1

1

·ι\·Ι 1 i1'1

li

111

"./

~,ι

' '11

~

~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

188 ιlφα[ρεσις

τijς

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

άποπαύσεως έκείνης. Διό και τό χωρίζειι·

;τάvτωι, Ηvι, κιτισμάτων τ,όν Θεόν παντός έοτι πιστού· ή δέ ;τά,σης γοερας έγεργείας απόπαυαις και

17 μετ' α{ηη~t προς

Η) ·v:-ιε91?εJ' φ(ίJς εν'ΟJαις, ο[όν τ ! πάθος Ο'{JΟα και τέλος θεουρ-

5 γόν, μ6ι•ων εστί τω~• κεκαθα[!μένων και κεχαριτωμένωι, τι7γ aαρδίαν. Και 'τί λέγω την lιιωσιν, δτε και ή προς οcαχύ 1?έα τιvι• εκκρfτοπ τέως εδείτο ιμαθητών, και τούτων' κατ' l!κστα­ (ίl)' γεγονότωι' πάσης αlσθ'ητης και νοερας άνιτιλήψεως και τφ μηδόλως δραν τό διπως όρϊiν εισδεδεγμένων και τς,ο πάσχειι:

1 Ο r'ιγι'(()σω>ς τcίιν ύπέρ φύσιν την αΥσ{tησι~ι nροσιεμ!:ι•ων,; 'Αλί,' r'

ο,τι

'

7

μεν

ουτοι

-:rδ

\

και

ει

ον

'

και

' \

ουχι

κατ

:,

.,,rιvι~

αιv'υ'lσιν

::t1

η

-

y,ουν

κι•-

ρ[ως ειδοιι, σι'Ψ ΘεϊjΊ :-ιροϊό)'ΤΟC: του λόγου δείξομεJΙ. ιίψ!}αλμοίι; και

ωτιυι·

ευμσιροϋiσι

15 ακούουσι και rrυι,ιασι; Ν οερας

δι,'

γαρ πάσης

ov

όποία είναι ώσάν πάβοc: καί :τέλος θεουργόν, είναι 'ίδιον ,μό­ νον των κεκαθαρμένων ,καί κεχαριτωμένων κατά τήν καρ­

δίαν. 'Καi χρόνον

τί

θέα

λέγω

τήν

όρωσι

προσλαβόντας τό

θά

τό δείfΞωμεν

~ Αρα γε

18.

άντιλαμβάνεσαι

σταματήσπ

;ταυσt)J πάσης

ΟVΚ εστt1',

έnει

γοερας

έ1~ερ,γείας ,εύρ[σκοvqιγ αύτήγ

οϋκουν,

σύν ()εφ είς τήν

τώρα

δτι

<'!ντί

νοϋ. καί

άκσύουν καί κατανοοΟν;

κάθε

αν όχι μέ τήν δύναμιν τοΟ

δέ

'Αλλ'

όφθαλμοϋ καί ώτων κατέχουν τό άκατάληπτον Πνεϋμα, διά

τηρίωJ/

τΓις δι' αυτώ11 γ1 1 rvσεως, αλλά κατr} αnό­

μαθη­

συνέχειαν τοϋ λόγου.

πουν

i}

όλίγον

δτι μέν ουτοι είδον, καί μάλιστα είδον όχι κατ' α'ίσθησιν

αv,ο.'ίς αvτη α'ίσιJ-ησr.ς μέν ,ο[•κ εστ tJ', έnει μη δια τrίιν αlσθη­ (ΧJ/τtλαμοά,1,ογται, ·1Ιόησις

ή δι'

δντωc: βλέπειν καί μέ τό νά πάσχουν

πράγματι

αV'της

ιωί

tπ,λέκτους

άγνώστωc: δεχθέντας τήν αϊσθησιν των ύπέρ φύσιν;

τοϋ όποίου βλέπουν καi

μiι rfi τοiΥ Πι•r.,ύμαΙτος δυJ'άμει; Διό, και ή δρασις:

δταν τούς

καi vσzράν άντiληψιν καί μέ τό νά μή βλέπουν καθόλου

Θεό11,

F.t

τότε

τάς, καi μάλιστα ύποστάντας εκβασιν άnό πασαν αίαθητήν

καί.

καταπαυσαμένης

ενωσιν,

έχρειάΖ:ετο

εvεργε[ας, τ[1ιι δρruσιι;· αγγελο[ τε κ,αί i'ίνθρωnοι ίσάγγελοι

20 μιί διιί λογισμrvι•

2s

;η,,εfJiμα,

κει εic: πάντα πιστόv· ή δέ nαϋσιc: άπό πδσαν νοεράν ένέρ­ γειαν καί ή μετ' αύτιiv ενωσιc: πρόc: τό ύηεράνω φως, ή

η κατά νοϋv κυρίως,

Νυν ,δ' dρα m·ι·rψgς δτι τό ακα,άληπτον άντι ~:οίι και

18.

189

1, 3

σις

oi

αϋτη

δγγελσι δέν

καί οί

είναι

δι'

νοερά

ένέργεια,

iσάγγελοι 99

μέ

"Όταν τί

ανθρωποι τόν

Πv:::(;ματος;

Δ1ό κα\

βλέ­ Θεόν,

ή δρα­

αύτούς α'iσθηοις, διότι δέν άντι­

λαμβάνονται διά των αίσθητηρίων αύτης,

νόησις δέ δέν

ο{;δέ φαν~ασία εσrfι•, ο-ι•δέ δι,ά1 1 οι'α, ,ο{ιδέ δόξα, ο·υθ' οίον συμ~

είναι, έπεrδή

;τέρασμα ουλλογιαμιSΊι,· ούδέ δια 1ης κατά άn6φασιγ ά1•όδου

αύτων γνώσεως, άλλά κατά άπόπαυσιν πάσηc: ένεργεiας·

δέν τήν εύρiσκουν διά λογισμων η της δι'

μ6ι·ης δ ~'ο1Ίς επιrυγχάJJει τ,αύτης. Πάσα ,μεν γαρ θεία ε1'-

δέν είναι λοιπόν ουτε φαντασία οϊιτε διάνοια ουτε δόfΞα.

τολιί καί πας γr9μος ίερός μέχρι της καθαρότηιτος της καρ­

ουτε όποιοvδήποτε συμπέρασμα συλλογισμGJV, οϋτε διά μό­

Μας δρί'ζεrαι, κατr'ι T·OV λόγον τω11 πατέρων, και πας Τ{!ό·,

vηc: τηc: άποφαηκηc: άνόδου έπιτυγχάνει ό νοϋς ταύτην.

:τος χαι Π(Χ)' εlδος ,7,Ι}ΟΟευχης μέχρι της ,κα{}αρας λήγει προη­

Είναι βεβαίως άληθέc: δτι πδσα θεία έντολή καί πας ίερός

ευχiίς, και nας λόγος κ,άJτω1Jεν αι't(~)')' εlς IOJ' ι'ιπεριαγι·δρυ.-,

νόμος

.ιιένον χαί' άnολ,ελυμέ1,c•ι, τον παJJτός μέχρι ηjς αφαιρέσεως

τόν λόγον των πατέρων, καi πδc: τρόποc: καi παν είδος προσ­

30 ,c'ί)γ ονrων πάJ'rωJJ ϊσrαται. Q,[j μην 'διc} τοντο μετά 1r1ς θclας

ευχης τελειώνει εωc: τήν καθαρc1ν προσευχήν, καί πας λόγοc

lντολάς ού 1 δ'έν έσιιJΥ lJ).λo πλην ή

της καρδ[ας χαθιαρδτης,

άλλ' εlαι καί πλεiστrί εlσιν- δ καυ} ΊΟΥ γελμέιrων αρ,ραοcί)1' καί ·Τα

IOV'

J!V'J'

αiωνα T(l)V επηγ­

μέλλο11τος αίω)'Ος αγαθά δι'

φθάνει

εως τήν

καθαρότητα

τηc:

καρδίας,

κατά

άνερχόμενος άπό κάτω πρός τόν ύπεριδρυμένον καί άπομα­

κρυσμένον τοϋ παντός σταματς, εic: τήν άφαίρεσιν δλων των όντων. Αύτό δμως δέν σημαiνει δτι μετά τάς θείας έντολάς δέν ύπάρχει τίποτε αλλο πλ,1ν της καθαρότητοc: τηc: κς:φ­

99. Λ ου κ δ 20, 36. Στρωματεϊς 7, 12, Βιβλ.

:Κ λ ή μ ε ν τ ο ς Έλλ. Πατέρων 8,

Ά λ ε ς α ν δ ρ έ ως,

282,

δίαc:, άλλά είναι καi πολλά δλλa· ό άρραβών κατά τόν πα­

ρόντα αίϋJνα των ύπεσχημένων καί τά άγαθά τοϋ μέλλον-

',

__ "-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

190

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

ιι.υr11ς ορωμΑ-:J'(l ίΒ και ,ρυφ,ύμε~rα• συιω και μεrc'ι

προσ­

11/J'

ϊΟC: aiωvoc βλεπόμενα οι·

1,3

191

αύτάc: καi τρυφώμενα. Οϋτω

~ι,

'1\.;' .

ff

ευχήι', θϊr1. u;ιεκλ,άλ;φος ,.,,αί εχστασις t:11 τzΊ 1'Jέq, και ιlnόρρη­ τα μυστήρια· Τ(})" (1.1)70)' ιρό;ιο)f και μι;1ά '.ίΙ)Ι' ιlφαίρεσι;ι τιΖη·

καί μετά ηiv προσευχήν υπάρχει άνεκλάλητοc: θέα καί εκ­ στασιc: κατά τήν Θέαν καi άπόρρητα μυστήρια'. Κατά τόν

,1.:'

:υγιων, μαJ.λrΨ δε και με;ι} Ίι)J' απ6παυοιν, ()'ιJ λ6γος μόνον, 5 αJ.λιι Κ·α~ Cf!γΟι.ς Τ,ελουμέιrηιr f;γ ήμί1•, Και με:·ιl ταύτην 10[1'1!)', εl καt &γ:γΔσία Sa1{Jt, ιiλλ' ύ:ιi::ρ· γν'ίi>σιγ, καt ε:l γνόφ·ος l:σ~ίγ,

'ίδιον τρόπον καί μετά τήν uφαίρεσιν των δντων, μδλλον

1( ,,

νον μέ λόγουc: άλλά καi μέ εργα, καί μετ' ούτήν λοιπόν,

:ι

il: 'Ι

''Ι.

γ1r6rpιρ δυΊ(Χ

καί αν ύnάΡΧ!l άγνωσία, εΊναι ύπέp γνωσιν, καί δν ύnάΡΧ!l

,ιί .f}εία τοις άγίαις.

γνόφοc:, cΤναι ύπερφαήc:· καί είc: τόν ύπερφαη έκείνον γνό­

,Ιi

"Ωσιι; σvκ αφu.ίρεσίς εο11ι1., ιί:-ιλώς ~ περί Θωv κ:αί τιvι, θεί-

φον δίδονται, κατά τόν μέγαν Διοvύσ:οv, τά θεία είc: τούc:

11:ι·i

(},;_λ' [1nερψα1jς· καl

γίι•εται,. κατι'.ι 10

δέ μετά ηiν άηόπαυσιν, ή όηοiα εic: ήμαc: δέν τελείται μό­

Ι"

(t)Jf

70JJ

f,Jt

τ(j'J ·ύ;τερϊμαι:.ί iκείνφ

μέγω' Διο,·ύσιοJ',

τελεωιάτη ,?,εωρία, αλλ' 1ί μετά τίμ· αφαίρεσιν μέθι-:!;ις

θεί(ιΗ' και δ6σις τι-: και λ7]ψlς μαλλω· η /ιφαίρεσις. 'Άρ· uητα δέ ι:rπι 1(i λιίμμα<ια ;,.αί τά δ6ψατιι. ~'κεί~-α, διο καν λέ-

HUJJ

γωσι

'

:cιερι

,,

-

αυτω:·,

'~ ~ \

ω.ι.α

ς:·

-

παr1αuι-:ιγματικως

'

'

και

κατιι.

'

~

αJJαι.ιι-

γiαν, οϊ,·χ ώς όρ(ομ.Ε°,')"ΟJJ' ι}:,tείγοις ·101)-τιvJΙ ο·Vτο)ς, (l).λ' r!>ς μi7 15 π.εψυκ,6τω1 1 JλJ.ως δει·χθ1jι,.αι τώγ εκ,είμοις όρωμέι·ωι·. Οί ·ϊοί,1 υ·J 1 1ώJ! .παραδειγμα:ι;,:,ιΤJς οi:ιαι ι·ο-ύτοJ11 λεγομ. έJJ'ιu11 μi1 μει' ,εύλαflείας (ι'ις δ.ρρ17τωι· t1:'lαίΌJ!τε; μωρίαν ή~·ου1'Ιαt 1ί7ι,

2

άγίουc: • 'Ώστε δέν είναι

άnλωc:

άφαίρεσιc: ή περί Θεοϋ

κατά των θείων τελειοτάτη θεωρία, άλλ' είναι ή μετά τήν

uφαίρεσιν μέθε!Ξιc: των θείων καί δόσιc: ,~αρά

c1φαίρεσιc:.

Είναι

δέ

cφρητα

16

,:ai

ληψιc: μδλλον

λήμματα

καί τά

δόματα έκεϊνα, διό καί αν λέγουν π1.:ρi ούτων, λέγουν πα­ ραδειγματιrκωc: καί ιωτ' άναλογiαν, όχι ώσάν νά 6λέπωνται

11,:)ν δέν κατανοοϋν ώc: δρρητα μέ εύλάβειαv αύτά τά λε­ γόμενα οϋτω παρΟ'δειγματικ;.ϋc:, θεωροϋν μωρ:αν τήv ύπέρ­

α{ιτ ού;.

20 ηj λογομαχίq. διαρρ,ήσουσιιι. 19. ΈκειJ!σt δ' ομω; δπΛ φιλω·θρωnίας κατά το εγχω­

οοφοv

γvωσιν καί καταηαντοϋντεc: τούς νοητούc; μαργα­

μίταc:3

μέ τόν διασυρμόν, μέ τήν λογομαχίcιν θά διασπά­

ρ,οV'J', fl)ς 'εrρηJ', λf?υυοι 1r} (iρρη1α, τΎ}1 1 πλά1.'η11 &φαιροUνί::;

οοuν i;κεivouc:

τιίη, μετii. ;:Ι/J' αφαiρεσιι/

νατόν.

HUJI

ΟΥίΟΠ' αργίcι:ν εlJ!αι 1ελε(αγ

&μυrίτω; ο1οιιένωJ', αλλ' ού'Χ ι'ιπέρ

ε1 1 έf.!γειαν

αργίαν. 'Αί.λ'

25 t:χεινα πάλι)' αρρητα τfl έαυτα))' φ1;οει δι.αμέ~·,ει.

ι1ιr}

TOU,0

δ μέγας .1ι. ανl)σιο; μετ(} τ·ι)Υ &φαίρεσι,1' τ(t)γ Ον:το)1,~ ούκ εί1·α.ί φ·ησι λόγογ &ί).c{ δ.λογlα,, κη( μεrCΙ. nάσαγ li1 1 oδo, 1 §γω1?ηοό­ μελι, φησί, τrρ σ.φθι:γκτφ. 'ΑJ.ί.' ούχ, οτι &φi}ε,·κτα, δι' ιl-

71C{(άσεως ·μfJγη:; tΊ:ιιτε1J;ετr1.1- ό γαfς 1ι'i'Jγ {,π8ρ νοϋγ" κα( 1ί 30 ιαιαύτη γrίρ, lίι,οδc•ς ι·(;:;αί; τ fς εστι Η':'ιγ &πεμφαο•όι"τωγ τϊρ (;-)•5'ιρ καl. εl:.!6J'α. μi:;J, (pέρ,ι::;ι ιfίς α~~ειδέου έκεί1rης 1}ειορ[ας: 1. 'Εnιχεφηματολογεί βάσει τοϋ Άρεοπαγiτου ύπό προϋnοθέσειc: έκστάσεωc:, καiτοι τοϋτο δέν συμβ1βάΖ:εται πρόc: τήν θεολογiαν καί άνθρωnολογίαν

αύτοϋ.

2. Περί μυστικηc: θεολογiαc: 1, 3, PG 3, 1000 CD. 3. Ματθ. 7, 6. 4. Περί μuστικηι.: θεσλογiαι.: 3, PG 3, 1033 BC.

Ι

,11,~. !1·!

t! ~

•

ι αϋτα άπό έκείνουc: οϋτω, άλλά ώσάν νά μ1'1 είναι φυσι,κωc:

τουν1 ες μυ.ργαρί ιας, ,συ; (J)ς

nροδείξιι.γτας

·ι~ ·~

Εuvατόν νά δειχ8οϋν είc: έκείνουc: τcι όριi.Jμενα. 'Όσοι λοι-

ύπέρσοφον γι·ι7JΊΙ.J' και 101.'ς 1··οψι,ύς Ηρ διασύρειν κα1αnυ.­

.~ι·εο, ι

':: i~

19.

'

oi όποϊοι τούc: προεσήμαναν κατά τό δυ­

Έκεϊνο1 δμωc: άπό φιλαvθρωπiαν κατά τό δυνατόν,

ί>πωc: είπα, λέγουν τά

δρρητα,

άφαφοϋντεc: τήν πλάνην

·j!ι,

Ι' '

:':ιcείνων cί όnοϊοι μετά τήν άφαίρεσιν των δντων νομίΖουν ϊψuήτωc: δτι είναι τελείωι:: άργία, άλλ' οχι άργία ύπεράνω ϊ:νεργείαc:.

Άλλ'

έκεϊνα

παραμένουν

πάλιν δρρητα κατά

ι 11v φύσιν των. Δ1ά τοϋτο ό μέγαc: Διονύσιοc: λέγει δτι μετά

1ι'ιν 6φαiρεσιν των 6ντων δέν ύ:,άρχει λόγοc; άλλά άvαλο­ γία

καi

μετά πασαν δνοδον θά

ίιφθεγκτον 1 • Έ:πειδή μαίνει δτι

μόνον δι'

ένωθωμεν,

λέγει, μέ

τό

δμωc; είναι δφθεγκτα, αύτό δέν ση­ άποφάσεωc:

έrπruγχάνει

ό

voϋc: τά

11rιέρ νοϋv· διότι καί r) τοιαύτη όνοδοc: ειvαι νόησιc: των ίισuμβιβάστων μέ τόν Θεόν καί φέρει μέν εiκόνα έκείνηc:

1ηc:

άνειδcου θεωρiαc: καί τηc: κατά νοϋν θεωρηηκηc: συμ-

·ι

1

:ι

i"'ΡΗΓΟΡΙΟΥ

192

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

κα.ί της κατά νουν Dεωρητικης αΠJοπληρώσεως, dλλ' ουκ αύ­

193

1,3

ούτωγ δι' ιiκοfίς πιωιjς και ευγι1ιh,μο11 ος παρ,αδέξασ:θαι κ,ατα­

πληρώσεως, άλλά δέν είναι ούτή ή ίδία. Μέ ουτην τήν άφαίρεσιν πάντων ύμνοϋν έκείνο τό φωc: οί ένωθέντεc: μέ αύτόν άγγελομιμήτωc:, μεμυημένοι άnό τήν nρόc: αύτό μυ­ σηκήν ενωσιν, διότι είναι έΕ:ηρμένον άπό όλα ύnερουσiωc:. Καί όσοι όtιωθοϋν νά δεχθοϋν τό μυστήριον άπό τούτους μέ nιστήν καί εύγνώμονα άκοήν, δύνανται μέν καi ούτοi

τή εοτιv εκεί ~'η. Δ ι' αντης δέ της .πάντων αφαιρέσεως ύ­ μι"ο·υ{Jιν εκείνο τό φως Qί τοuτφ αγγελομιμήτως ένωθέν-ιες' από της προς αυτό μυοτικης έιrώαεως μεμυημέι·οι, δτι 7lά1'1ωv 5 εστίJΙ ύπεροvσίως εξυρημένοJ!. Καί δσοι περ αγ από τωγ τοι­

ξιωθϊί'ισι τύ μυοτήρωJr, δύιrαν•ται μέγ και οvτοι εκ της 1(0)'

νά ύμνοϋν τό Θείον καi άπερινόητον έκείνο φωc: έκ τfjc: ά·

πάιtτωιι αφαιρέσεως ύμνείν, το {)•είον και άnερινόητον εκ.είJ'Ο

φαφέσεωc: πάντων· δέν δίινανται όμωc: νά ένωθοϋν μέ

φως· ένQυσθαι δέ αντφ και όρϊί.JΙ o·v δύJtανται, αγ μή, δια τη:;

αύτόν καί νά τόν βλέncυν, αν δέν δεχθοϋν τήν ύnερφυδ

1Ο τcvν εγτολων φυλακης έαυτούς και1άραντες, τfi α~οειλ ικρινη­

δύναμιν τfjc: θεωρίας άφοϋ ιωθαρίσουν έαυτούe; διά τfjc:

μέι•l) κ•αι <Η)λφ προοευχfi τον γουν απασχολή,σαγτες, ί'Ι)I' ·ύ:τερ­

φυλάΕ:εωc: των έντολων καi άnασχολήσουν τόν νοϋν είc:

φυα δύι•αμιν της θεωρίας δέξωγτ-αι.

τήν γνησίαν καί δυλσν nροσευχήν.

20. Πιiις

ov,,

1αύ,ψ,· 17 μήτ' α'ίσθησίς έστι μήδ' οι.ως_

20. Πωc: λοι,nόν θά καλέσωμεν ήμείc: αύτήν ή όnοία

γόησις, ήμεις καλέσαμει 1 ; Πάντως ουκ <'Μλως -i} ώς δ ύπέρ

δέν είνω οϋτε α'iσθησιc: οϋτε νόησις καθόλου; Π άντωc: δχι

15 πάντας τούς nρό αiιτου .σεσοφωμένος Σολομώι,, αϊσθησιJΙ δηλο­

όλλωc: άπό δ,τι τήν καλεϊ ό ύnέρ nάνταe; τούc: προγενεστέ­

νότι ι"Οερά11 κ:αί 1'fiείαι•. Τfι γάρ αμφοτέρων συζυγίq. πείθει

ρους του Σολομών, δηλαδή αϊσθησιν νοεράν καί θεiαν •

5

τον ακούο1ηα ,μηδέ-τερο~' 'J'Qμ[ααι ταύ,ην, μήΙτ' αιαθησιJ!, μήτε

Μέ τήν συΖ:υγίαν των δύο βεβαίως πείθει τόν άκούοντα

JΙόησο·· ιουτ,ε γάρ ή J'όησις α'ίσθησίς ποτε, ουθ' ή α'ίοθησις γόη­

vά μή τήν θεωρήση τίποτε άnό τά δύο, οϋτε α'ίσθησιν οϋ­

σις· ου:κcιπ• 1ί γοερά αισθηοις ίiλλο παρ' έκάπερογ αi'ηϊuν. "Jl

τε νόησιv· πράγματι οϋτε ή νόησις θά ητο ποτέ α'ίσθησιc:

20 οvν ο·vτω ;-ιροσρητέον :rαύτηι,, 1j, ιός δ μέγας Διω,ύσιο;, f(_

οϋτε ή α'ίσθησιc: νόησις· έπσμένωc: ή νοερά αϊσθησιc: είναι

νωσιν άι.λ' ουχί γι,ώοι.ι'. ((ΔέονJJ γάρ, φηοίν, «εl~δέι.'αι 1iH·

διάφορον 6πό τό καθέν ές αύτων. "Η λοιπόν θά τήν 1καλέ­

καθ' 11μας J!OVY, 11)Υ μεγ εχειν δύναμιγ εlς τό νοείJΙ, δι' ης

οωμεv οϋτω η, όnωc: ό μέγας Διονύσιος, ενωσιν άλλ' •δχι

τά νοηιά υλέπει, 1r1ν δέ ενωσιγ ύπεραίραvσαν την :l01) γηί)

γvωσιν.

φύσι1', δι' ης ΟVJ>άnτετ-αι προς ΊU. επέκεtJ!α έαυ'τΟVJ>" και πά-

voϋc: μαc: εχει άφ' ένόc: μέν δύναμιν νά κοτανση, διά τfjc:

25 λιι', (<:i'ιεριπαι ,μ.ε:rά τωγ αlοθή,σεωJ' και αί γοεραι δυι,άμεις,

όποίαc: βλέπει τά νοητά, άφ' έτέρου δέ ενωσιν ύηερβαί­

«Πρέπει» δηλαδή,

λέγει,

«νά γνωρίΖ:ωμεν δτι

ό

Οταν 1) ψυχrJ {}εοειδης γει•ομέγη δι' ένώσεως αγνώοlΟV ταις

νουσαν τήν φύσιν τοϋ νοΟ, διά τfjc: όποίαc: συνάπτεται npόc:

τον αnροσί του φωτός -άκιισιJ' έπιυάλλn ταίς άJΙομμάiτοις ε;τι­

τά πέραν έαυτοϋ» 6 • Καί πάλιν, «περιττοί είναι, μαΖ:ί μέ τάc:

οολαίςη, κω9' r}γ ;ωί, κα.,ά τnν πολ1Ίν τά θεία "Λ1.ύ.ξι,ιιογ, <πό

αiσΘήσειc: καί αi νοεροί δυνάμεις, δταν ή ψυχή, γενομένη

φως της αιρανο1jς και ύπεραρρ17:ιοv, δόξης οί αγιοι εποπτεύ-

Θεοε1δήc: δι' άγνώστου ένώσεωc:, φέρεται μέ τάc: άκτίναc:

30 ωtτες, 1ης μακαρ[ας μετά των α:νω δυ11άμεωι' και αυτοl δε­

τοϋ άnροσίτου φωτός, τάc: άοράτουc: φωτοβολίαc:» • Κατά

κτικοί

7

τr'1ν ενωσιν, συμφώνωc: nρόc: τόν πολύν τά θεία ΜάΕ:ιμον,

γί11ον1αι κα·θαρδτητοςη.

«τό φωc: τfjc: άφανοϋc: καί ύπεραρρήτου δόΕ:ηc: έnοnτεύον­ 5. Ό Ώριγένηc: διά συνδυασμοϋ των χωρίων Παροιμ. 2,5 «επι­ γνωσιν Θεοϋ εύρήσειc:» ,ιωi 5, 2 «αϊσθησιν έμων χειλέων» διεμόρφωσε την φράσιν «σϊσθησιν θείον εύρι'1σε1c:». Κατά Κέλσου 1, 48, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 9, 103, καί διετύπωσεν άντ1στο1χίαν μεταΕύ σωματικών καί πνευματικών αiσθή,σεων. Τ αύτην έδέχθησαν επειτα οί άσκητικοi γραφεic:, ώc: ό ,Γρηγόριοc: Νύσσηc:, ό Διάδοχοc: Φωτικηc: κ.α. 6. Περί θείων όνομάτων 7, 1, PG 3, 865 C.

συγ­

τcc: οί δγιοι, γίνονται καί αύτοi μαΖ:i μέ τάc: δνω δυνάμεις δεκτικοί τηc: μακαρίαc: καθαρότητοc:» •

8

7. Αύτ. 4, 11, PG 3, 708 D. 8. Βλ. σχεηκά έν Κεφάλαια Θεολογικά 2, 10· 76, PG 90, 11 ~6 1160.

13

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

194

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

195

κα/, αύ·rό κατάλλη~

21. Καί νά μή ύnοθέσπ κανείc: δτι oi μεγάλοι έννοοϋν : δω την διά των άποφάσεων ανοδον. Διότι έκείνη είναι είς ι ιΊν διάθεσιν ηαvτόc: βουλομένου, δέν μεταθέτει την ψυχήν ι ψόc: τήν άςίαν των άγγέλων καi χωρίί:ει μέν άπό την διά­ νοιαν των αλλων, δέν δύναται δμωc: μόνη νά έf:ασφαλίσrι ,vωσιν πρόc: τά έπέκεινα. Ή δέ καθαρότης τοϋ παθητικοϋ ιιϊ:ροuc: τηc: ψυχηc:, χωρίσαοα τόν νοΟν άπό δλα ένεργωc 111<'1 τηc: άπαθεiαc:, τόν ένώνει δ1ά τηι:: προσευχηc; μέ τιΊν χϊφιν τοϋ Πνεύματοc:, διά της όποίαc: φθάνει είc: άπόλαυ­
}6:• εστι και έμφαν!ιικώτερό)) ότως της μυστικής §,κsίνης και

vι·ΗJιον πατέρεc: άnεκόλεσαν αύτην nνευμαηκήv αϊσθησιν9,

α;τορρ1ίτοv θεωρίας. Τότε γαρ ώς αληθώς ό cίγθρω;ιος ΠJ'εύ­

_15 i'.>πέρ φϊvς ύ;τερψvώς οlδεν άκριοώς- τ ίνι δέ τουθ·' όρ{f,, 01Ίκ οΊ­

ϊφοc: κατάλληλοι:: καί αύτόc: καί έμφανηκώτερος κόπωe; :Ήκ1:iνηc: τf',c: μυστικης καi άπορρήτου Θεωρίαc:. Διότι τότε ι ιιΗΊγματι ό ανθρωποc: βλέπει μέ πνεϋμα, άλλ' δχι μέ νοΟν

δε τότε, αλλ' ουδ' εξετάζειν δύναται 1ΎJΥ 101JIOV φύσιJJ, δια τό

οΙΊ ι ι: μt σωμα. Καί δτι μέν βλέπει φωc: ύπέρ φωc: ύπερφυωc:,

αγεξιχνίαστοι, του 'Jt))εύματος δι' ο{ί όρ,{f,. l(αί τουτό εστο• ο καί

ε;ωιrί.σεως επιλαι"θ·άνετ-αι της nρός Θεόν δεήσεως· και του­

γvωρίΖ:ει ά,κρ1βωc:· μέ τί δέ τό βλέπει, δέν τό γνωρiιε1 τότε, !ιλλ' οuτε δύναται νά έtετάΖ:n τήν φύσιν τούτου, λόγψ ι ου όνε!Ξιχνιάστου τοϋ Πνεύματος 'ΟΙά τοϋ όποiου ,βλέπει. Ι<.<1i τουτο ε:ναι δ,τι είπε ,καi ό ΠαΟλοc:· διότι, λέγει, «εβλε11<1, αν έκτόc: τοϋ σώματος, δέν γνωρίΖ:ω, αν έντόc: τοϋ , Ηίψατοc: δέν γνωρίί:ω» 10 • δηλαδή, δέν έγνώρ1Ζεv αν ητο 11, ηΗ: ί'ι σGJμα τό βλέπον. Βλέπει πράγματι, δχι μέ αϊσΘησιν 1 ι!:v, ώσάν ή αϊσθησ1c: δέ, τά αίσθητά τρανωc: καί μάλιστα φιιvιίηερον άnό αύτήν. Βλέπει δέ έαυτόν ύπό τηc: άπορ­ ι )J ι r ου γλυκυθυμiαe; τσϋ όρωμένου νά έεiσταται καi άρπά­

τό Δατιι•

συνεπιμαρ,ιυρουνια, ιογ μέ­

Ιι: ιαι οχι μόνον άπό κάθε ηραγμα καί νόημα πραγμάτων,

γω' καί θε'iον εχωι, Γρηγόριον, δτι (<προσευχή εστι καθαρό­

, ιλλϊι καί έαυτοΟ. Άnό την εκστασιν μάλιστα λησμονεί καί 11·1v ιφόc: τόν Θεόν δέησιv· καί τοϋτο είναι δ,τι είπεν ό α­ γιο(: 'Ισαάκ. εχων συμμάρτυρα τόν μέγαν καί θείον Γρη­ v• )fJΙΟν, δτι «προσευχή είναι καθαρότηc: νοόc:, ή όποία τέ1 ινυαι μό'ιον άnό τό φως τηc: άγίαc: Τριάδος μετ· έκnλή· : , ι,Jι:» · καί πάλιν, «καθαρότης νοόc: είναι ή δύναμιc: έπί

21.

Και μ17 τις ύπολάοπ :την δια τών αnοφάσεcοv αvοδοι 1

ενταvθ'α λέγει~, ,τούς μεγά.λους. 'Εκείνη γαρ, παντός εσιι του υουλομέvου και

117v

ψυχrιν ο·ύ με1α1ά11ει π,ρος 11ήν τών α;'­

γέλων αξίαν και' χωρίζει μεν από των αλλων 11]1' δtά)!OtαJJ,

5

ενωσιν δέ ου δύναται μόνη προς τά ϊ,τέκεινα ποιείν 1 • ΊΙ δέ χ,αθαράτψ;

ταυ, nαθ·φικαυ

μέρους

της ψvχijς,

πάγιω,,

δlί~

της άπαθ:είας ε)!εργως χωρίσασα τον νουν, ένο'i δια της προα­

ενχi'jς τfί του Πνεύματος χάριτι, δι' ης εν απολαύσει γί~,εται Τ(ιΗ' ι1·είων μαρ:u,αρυγών, εξ dίν rι.γγελαειδ17ς τε ΚΙJ.ι {)εοειδ11ς

10 καΜσιταται. Διό οί μετά 1011 μέγαν Διονύσιον πατέρες α'ίσθη­ οιν πνευματικήν .:τρ,οσηγόρευσαν αύτήν,

8

μαιι, άλλ' ούχι νφ, ούδέ σώματι ύρ5.. Και οτι μέι, (l'JΊ φι7'}ς

Παv,i,ος εlπεν,. ή νίκα

lf καυε

Τα άρρητα και έώρα τά αόρατα·

Ηέώρων)> γάρ, φησίν, «είτε εκτός 101"J: σώ,ματος QV'Κ οlδα, ε'ίτε

25 ιενιός τ-οfί σώματος ούκ οlδω)· τοvιέστιγ ουκ fjδειν εΊτε νους ηγ, ε'ίτε σώμα τό όρων. Όρι'j γάρ, οfικ αΖσθ17σει μέv,, ώς ή α'iσθησις δέ, τά αlοθ'ψα τραγως και τραν6τερογ η α:vτη. Ό­ ρfi δ' έαυτόν ύπό της τον' δρωμέναv γλvκυ,θυμίας απορρήτου .~κσιάντα τε και άρπαγέ~πα ού μόγο11 nα1 1 ιός πράγμα'τός τε καί

25 )'Οήμαως πραγμάτων, άλλα και έαvτου. Και αύτijς ύπδ τijς

8

εlπε1r ό αγιος

της 1,06ς, Ιfτις

μι5ι 1 η

'l σαάκ,

έκ του φωτός της άγίας Τριάδος με,'

30 εκ:ιλήξεως ιέμγεται· καί πάλιν, «κωθαρ6της έσιι νοός έφ' iΊ διαυγά,ζει έν τφ καιρ,φ

της προσευχής τδ φως της άγίας

Τριάδος, καί 1ιόr1ε ό νους ύπεράνω ηjς προσ,ευχijς γίι,ειπ.ι,

9. 'Ήδη καί οί πρό τοϋ Διονυσίου, βλ. Διαδόχου, Κεφάλαια «αϊσθησrc: τοϋ πνεύματος», Des Places σ. 92, καί όνωτέρω έν παραγρ. 20 τά περί Ώριγένουc: αημειωθέντα. 10. Β' Κορ. 12, 2. 15

111,: c)rιoiac κατά τόν καιρόν τηc: προσευχης φέγγει τό φωc:

ι ι 1•: <°~γίαc: Τ ρ1άδοc:, καi τότε ό voϋc: φθάνει ύπεράνω τηc: φουευχηc:, κ:αi δέν πρέπει vά καληται αϋτn προσευχή,

1

i 1 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

196

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

καί ου δεί καλείι• ταύιη )! προσευχ17ν, αλλα τοκ,ετόν της κα­

άλλα τοκετόc: κάτω διά τοϋ μέ προσευχήν, πράγματα· καί

θαρας .προσευχής, 117ς διr} τού; Πνεύματος καταπεμπομένης· οιvΙδέ προσευχι1 τόπε προσε15χε,1αι ό J'OVς, αλλ' εν εκrηάσει γ[­ ι•εται εν τοίς ακαταλήπωις πράγμασι· και αϋτη εστιν ή α5 γν,οια ή ύπεριέρα της γγώσεως».

Τό γουν άρπάσα~, εκείγο

αύτόν όλόκληρον nρόc: έαυτό ώσάν φωc:, 6ποκαλυπτικόν μέν άλλ' δχι αίσθητων σωμάτων· τό βλέπει νά μή περαίνε­ ται οϋτε πρόc: τά κάτω σϋτε πρόc: τά άνω οϋτε πρόc: τά πλάγια, δέν βλέπει καθόλου πέραc: τοϋ βλεπσμένου καi περιλάμποντοc: αύτόν φωτόc:, άλλά ώσάν νά ητο ηλιοc:

μέι·, αλ,λ' ΟVΚ αίσθ·ητο)Υ σωμά1,ων, μήτε μέ1οτοι προς τα κάτω

προς τα αιιω, μήτ' επί τα πλάγια, καί

10 nέρας δλως ·ου 1χ όρ(j, του όρωμένου καί περιλώμποyτος αυτόν φωτός, αλλ' ωσπερ α,γ ε'ί τις 1jν ίfλιος απειροπλασίως λαμπρό­ τερός τε και μείζων τοv παντός· μέσον δ' εστηκεν αυ!τός, ωι,

άπειροπλασiωc:

δλος δψθαλμός· τοιοv·zόγ τί t:στιν εκείνο.

22.

καί μεγαλύτερος

τοϋ

παν·

ρσc:· κάτι τοιοϋτον είναι έκεϊνο.

15 νιον τοv11ί φησι 10 φως. Πάντα δέ τά διιτα, ωσπερ ύ:τά μί­ γοητον 1zλίου

λαμπρότερος

τόc:· ϊσταται δέ ό νοϋc: είc: τό μέσον ώc: όφθαλμόc: όλόκλη­

Διό δπειρογ μέι· δ μέγας Μακάριος και {ιπερουρά-

α~1 τιγα ΠJερ,ι.εχι5;U;εγα ακ.τίΎ·α του

βεβαίωc: έκεϊνο τό ψυχάρεστον πρδγμα,

τό άρnάσαν καi έκστησαν τόν νοϋν άπό δλα καi στρέψαν

ψαι, θvμηρέοιατόJ' τι χρijμα, φως οlον όρι'j,, αποκαλυπτικό;• nεραιΥόμενοι,, μήπε

τηc: καθαραc: προσευχηc:, τηc: στελλομένηc: Πνεύματοc:· οϋτε προσεύχεται τότε ό νοϋc: άλλά έπιδίδεται έν έκστάσει είc: άκατάληπτα αύτή είναι ή άγνοια ιi ύπερτέρα τηc: γνώ·

σεωc:» 11 • Βλέπει

και τον νOVJ! εκστijσαν πάνιτων και προς εαυτό ολον επωτρέ­

197

22.

τaύ,του, τuJι'

Διά τοϋτο ό μέγαc: Μακάριοc: καλεί τό φωc: τοϋτο

απειρον καί ύπερουράνιον12 •

τελεωτέρω11 1tς ε:τερ,ος έώρακ,εν άγίωJ', καίτοι κδ.κείνος, οi•χ

Κάποιοc: άλλοc: δέ άπό τούc:

τελειοτέρουc: άγίουc: 13 είδεν δλα τά δντα περιεχόμενα ώσάν ύπό μίαν άκτϊνα τοϋ νοητοϋ τούτου ήλίου, μολονότι ιωi

οπερ και ασοι' εστιν εκείι 1 0, αλλ' οσον έαυτάν εκείνου δεκ'τι .. Κ6J!1 εποίησε;, lδcbir, καί μαθών από •τ17ς Πεωρίας ταύτης κι,ιi

έκεϊνοc: δέν είδε ποίον καi πόσον είναι έκεϊνο τό φωc:,

20 της προς αυτιΊ i',πέρ J'OVJ! έι1ώσεως, ουχ οπερ ε,ιJΙΤιν αυτά τiμ· δν δε κυρίως τε

άλλ' όσον εκανε τόν έαυτόv του δεκτικόν έκείνου, καί εμαθεν άπό αύτήν τήν θεωρiαν καί τήν πρόc: ούτό ύπέρ νοϋν ενωσιν, δχι ό,τι είναι αύτό κατά τήν φύσιν, άλλ' ό,τι

και μδι-οι, καί πaι, ον απορρήτως εγ έαυ11φ συνειληφ6ς. Πάν­

είναι άληθωc:14 , καi είναι ύπερφυέc: καί ύπερούσιον, κάτι

τοτε δ' έΥι

nασι 1() ?ίπειρον τουτο ού·χ όράται. Ό δέ μη

αλλο άπό όλα τά δντα· είναι δέ κύριον καi μοναδικόν καi

25 όρων συνίησιν ώς αi'πάς όραν αδυrατεί μη τελείως δι' Δν­

συμπεριλαμβάνει είc: έαuτό παν δν. Τό δπειρον δέ τοϋτο

·τ,ελεστέρας κα{)•αρότη1ος εναρμ,ιχ;{)·είς τφ πγεύματι, αλλ' οi',χί

δέν όρδται πάντοτε άnό ενα η άπό δλουc:. Ό δέ μή βλέ·

τό όρώμεν011 λαμ6ά11ει nf.ρας. 'Ότε τοίνυ~• τά τijς {}εωρίας

πων άντιλαμβάνεται ότι αύτόc: άδυνατεϊ, διότι δέν ένηρ­

1!ΠΟΌέυηχει•, εκ τijς nηγαζGμένης όμοlας απαθούς τφ δρωγ­

μόσθη είc: τό Πνεϋμα τελείωc: δι' έντελεστέραc: καθαρό­

,ι ΠυΗη'Μας και γαλ17νης J'Οερ,ας και <ταυ· ,ανακαιομένοv πυ-

τητοc:, καi nάντωc: δέν λαμβάνει πέραc: τό όρώμενον. 'Ό­

30 ρ,1ς τ1jς προς Τ•())' Θεό~· αγάπης, αΚΙρ,ιυώς οίδεν ό όρωγ QH

ταν λοιπόν έλαπώνεται ή θεωρία, άπό τήν προερχομένην

φύσι~,, αλλ' δ,τι εσιίγ cίις αληΜvς, καί ύnερφυές καί ύπερού­ σιόν εστιν, αλλο τι παρά τά οι·τα πάντα

ij

011,

όμοίαν εύχαρίστησιν, τήν νοεράν γαλήνην καί τό άνακαιό·

11. Όμιλία 32, Σ π ε το ιέ ρ η ο. 140. 12. 'Ομιλία 2, 4, PG 34, 465 κ.έ. Περί έλευθερίαc: νοόc: 21, PG 34, 956. 13. Ό Βενέδικτοc:, ώc: σημειώνεται είc: τήν ωαν των κωδίκων, PL 66' 197 Β. 14. Είναι άκριβωc: ή θέσιc: των θεολόγων τοϋ δ · αίωνοc: κατά των Άνομοίων· Β α ο ι λείου, ·Ανατρεnτικόc: Εύνομίου 1, 12, PG 29, 540 Α, «άλλ' οϋτη (ή κοινή έννοια) τό είναι τόν Θεόν, ού τό τί ύποβάλλει». 'Ι ω. Χ ρ υ ο ο ο τόμου, Περί άκαταλήnτου 1.

μενον πϋρ τηc: πρόc: τόν Θεόν άγάnηc:, γνωρiΖει άκριβωc: ό βλέπων δτι τσϋτο είναι έκεϊνο τό φωc:, αν καί τό βλέπει άμυδρότερον.

Φερόμενος

δέ

πάντοτε

πρόc:

τά

έμπρόc:

706 έΕ., Χ ρ ή ο του, ο. 38, «δτι μέν εστι Θεός οίδε, τό δέ τί τήν

είναι ήμίν

ούσίαν

5, PG 48,

.ιι

έστίν άγνοεί»,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

198

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ! ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

τοί}τό εστιν εκείνα τό φϊος, εl και αμυδρ6τεραν δρϊf.: και κω'

199

κατ' άναλογiαν ,nρός τήν θεάρεστον nρδ!:;ιν, τήν άnοχήν

()J!αλογ{αγ δε της θεαρ•έΟ'ΤQ1J πράξεως, της •τε 'ΗΪJν αλλω1, Πάν-

άπό όλα τά αλλα, τήν nροσοχήν της nροσευχης καί τήν

7@'

uπαχης και της προσοχης της πρασευχijς και 11'jς Πf.!ός

όλοκληρωτικήν στροφήv nρός τόν Θεόν έκ ψυχης, καί έ­

TOJJ

Θεό11 εκ ψυχijς 5λης &νανεύσεως επί τά πρό,σω φερόμε-

5 )!Ο:; t,Ίεi και διαυγεστέρας πειρώμενας της θεωρ{ας, Κ·ανιεi"ί-

π1διώκων

διουγεστέραν θεωρίαν,

1~ε1· 10 απειρογ συνίησι TOV' δρωμένου οιι απειραν καί της μέ1·

λαμnρότητος

λαμπρότητας εκείνου πέρας ουχ δρfi, της δ' έαυτου προς φω­

δέ

τολ ηψ[αν επιτηδειότητας έπι μα,λλογ δρq, τδ άδραι·ές.

τήν άδυναμίον.

23.

άnό

έδω καταλαβdίνει

τό άπειρον .τοΟ όρωμένοu δτι είναι δnειρον καί της μέν

'Λλλ' οv,δέ αυτό ο'ίεται εlναι άπλώς τrιν φύσι1' ωι~

έκείνοu δέν βλέπει πέρας, της ίδικης . του

Ικανότητος πρός

φωτοληψiαν

βλέπει

περισσότερον

23. ·Αλλ' δέν νσμiΖ:ει δη είναι άπλως ή φύσις τοϋ

17

Θεοϋ οϋτε αύτό τό όποϊον κατη!:;ιώθη νά ϊδn. δπως ή Ζωή

ζωιί εγγ{νε'ται τφ εμψύχφ σώματι, λέγομει, δέ και τή1, ζωήγ

μεταδίδεται άπό τήν ψυχήν είς τό εμψυχον σωμα, λέγομεν

α'ι!'ΤήJJ ψvχ17ν, αλλ' Ζσμεν αλλο τι 11αρ,ά ταύτηv οvσαJ' ηίν ει,

δέ καί τήν iδίαν τήv Ζ:wήν ψυχήν1 5,

r},ιιί~- οvσαν ;cαί παρεκ·τικ17ν ζωijς ψυχήν, οvτω και τfi θεοφδ­

ή μέσα μας εύρισκομένη καί nαρεκτική Ζ:ωης ψυχή είναι

1 ο Θεοv, ο κατηξ ιώ~Jη υλέπειγ, αλλ' ωσ1τερ, ύπό της ψυχijς

άλλά γνωρίΖ:ομεν ότι

ρφ ψvχzΊ {;710 του ενοικΟV)'7Ος Θεου έγγlνεται 10 φώς. Άλ,λιί,

διάφορος άπό αύτι1ν, οδτω καί είς την θεοφόρον ψυχήν

15 καί ύπέρ ·τοvτά εστιν ή του παναι,τtοv Θεού προς τούς 17ξιω­

έnιφέρεται τό φως ύnό τοϋ ένοικοϋντος Θεοϋ. ·Αλλό ή

μ/,1,aυς εJJωσις, καθ' ύπερούσιοJ' δύ·γα,μι~, και ολου• μένογτος

ενωσις τοϋ παναιτίου Θεοϋ πρός τούς άl:;ίους είναι •καί

ι}ι· έαυτφ και

έnάνω άnό

?Ο

όλιχώς

οlκουντος

εν ήμίν καί μεταδιδ61;ος

αύτό, άφοϋ . αύτός ·~ατά ύηερούσιον δύναμιν

ήμίν ου ,της οικείας φύσεως, αλλά τijς οlκε{ας δ6ξης τε και

καi όλόκληρος μένει εiς έαυτόν καί όλικως κατοικεί εiς

λαμπρ6τητος. Θείο11 C:VJ' εστι cι:ουτι 10 φως κα/, θεότης 1)ΠΟ

ήμαc: καi μεταδίδει είς ήμδς, δχι άnό τήν φύσιν του άλλά

ού Ίου­

άπό τήν δόtαν καi λαμπρότητά του. Θείον λωnόν είναι

το μ6)!'0J!, αλλά και αv,τοθέωσις καi θεαρχ[α, και «δοκεί μέι,

τοϋτο τό φως καi δικαίως όνομάΖ:εται θεότης ύnό των ά­

τιοι 1

άγ[ωιι δνο;uάζετu.ι δικαlως, θεοποιεί γάρ·

ου 1;ωυν

εlναι τού: ένος Θεου διάκρισις και πολυπλασιαnμ6~, lστι δέ

γίων,

ουδέJΙ ηττον δ αρχίθ·εος και ύ:-ιέρθ·εος καί ύπιψlιψ;ιιος))' είς

άλλά καi αύτοθέωσιι::1 " καi θεαρχiα, καi «φαίνεται μέν δτι

,§}· μι(% Θε6τητι, και διά ,1συτα αρχlθεος και {,;-;/:r/Jεος και

είναι τοΟ ένός ΘεοΟ διάκρισις ·καί nολλαnλασιασμός, δέν

25 1Ίπιοράρχιος, έπειδ17 ταύτης ιrijς θεότητ6ς έστιν ύποστ~της, rvς

είναι δμωc: όλιγιίπερον ό άpχiθεος καί ύηέρθεοc: καί ύnερ·

nί η"jς ε·χκλησ[ας διδάσκαλοι κατά τον

άρεοπαγίτην

μέγα)'

διότι θεοnο!εί.

'Επομένως

δέν

είναι

μόνον τοϋτο,

άρχ1ος» 1·7, είc: είς μίαν θεότητα, καί δiά τοϋτο άρχίθεος

Δ ιοJFύσι.01· Ίfφασαν, 19,εότη,τα λέγο~ιτες τηγ θεοποιόν έκ Θεαυ

καi

ύπέρθεοc: .. καί

ύnεράρχ1ος,

έnειδή είναι δημιουργός

:τ.ροεληλυ{tvίαν δωρεάν. Και τοiνυν ό αi•τός Γαtφ γράφωι·,

αύτης τηc: θεότητος, όπως είπαν οί διδάσκαλοι της 'Εκ­

;1r'vς {;περ θεαρχ[αν ό Θεός εσΤtν έρωτήσαντι, ((St {}εότηιω)'

κλησίας κατά τόν μέγαv Δ1ονύσ1ον

·Αρεοπαγίτην, άnοκα­

30 φησ[, «νοήσαις τό χQημα του: θεοποιου δώρου κω'!:' ο θεούμε­

λοϋντε.c: ΘΕ;ότητα τriv θεοnο16ν δωρεάν ή όnόία προέρχε-rαι

{Jα κα2 ,εl τονω γ[η:ται δ.ρχη 1 τον {}εουσθαι, της οϋτω λεγο­

άπό τόν Θεόν. Γράφων λοιπόν ό ϊδιος είc: τόν Γάίον, ό

μένης θε6τηως δ πάσ•ης αρχής ύπεράρχιός εστο, επέκειναη.

όποϊος

15. Ai δύο εννοιαι τηc λέΕεωc ψυχή, ή βιολογική καί ή πνευματική. Βλ. Μ ά ρ κ. 8, 35. 16. Διον, 'Αρεοπαγίτου, Περί θείων άνομάτωv 11, 6, PG 3, 956 Α. . 17. Αύτόθι 2, 11, PG 3, 649 C,

ιiρώτησε πως

είναι

ό

· Θεός

ύnέρ τιiν θεαρχίαν,

λέγει, ~<αν ώς θεότητα θεωρήσηc: τό nραγμα -rοϋ θεοποιοϋ δώρου ·κατά τό όπσϊον θεούμεθα καί δv τοϋτσ γίνεται άρ­

χή της θεώσεως, άnό τήν οϋτw λεγομένήν θεότη-rα είναι

.~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

200

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

Θεολογεί,τ,αι τοιγαρουν ύπό τώγ πατέρων ή {Jε{α χάρις τοv

18

ύπό τιϊ>ν πατέρων ή θεία χάρις τοϋ ύπέρ α'iσθησιν φωτός,

ό Θεός, αν• φωτίζει~, μόνον και θεου'ν δυνάμενος ΤΟ}' J!OVJ',

c::λλi' ό Θεόc: ιδέν είναι τοϋτο κατά τήν φύσιν άπλωc:, μή

αλλά καί παρ,ά:γειν εκ ,Ll1J οντων πάσαν νοε,ράν ούσίαι•.

:!i. 10,,

17

δυνάμενος μόνον νά φωτίln καi Ηειiινn τόν νοϋν, άλλά

Εlδες πώς καί δρ,ϊi'ιντες αυτό1 1 αόρατον ήγον~παι κρειτ-

κατcί του,ς 1 1ην εξω σοφlαν περιτ,τούς; "Ι σασι μεν

καi vcι παράγn έ,κ μή δντων πόσον νοεράν ούσίαν.

OVJ'

24. Είδες, πωc: καί οί βλέποντεc: αύτόν, τόν θεωροϋν

οί :τρός τουιο θεωρίας αναυευηκότες θτι φως όρωσι~, αlο1J17-

άόρατον καλύτερα άπό τούς πλουσίου<: είc: τήν ε!Ξω σο­

σει i·oερif, κ;αί Sτι τό φως τούτο ό Θεός ε'στι, τfi ένώσει χ(ί­

φίαν;

ριτι λαμπρύνων απορρήτως τους μετέχοητας. "Αν δ' έρωτι"f,ς

ϊΟύc: μετέχοντας κατά χάριν διά της ένώσεωc. "Αν δ' έ­

Ά~ιενδε,είς γάρ εlσι και της άνθρωπί~ιης σο­

ρωτς'!c: αύτούc:, πωc: όραται ό άόρατοc:, Ηά σοϋ άποκριθοοv·

φίας ού δέοι,ιαι, τ17ν διδαακαλ[αν lfχοντες τού Πνεύματος και

«μέ λόγους δχι πλήρειc: άνθρωπίνηc: σοφίαc:, άλλά πλήρεις

μπα του αποστόλου ταύτηιv ,"έχοντες •την καύχησιν <<οτι ει, ά-

άγίου Πνεύματοc:» 19 • Διότι είναι άνεvδεεϊc: κοί δέν χρειά­

15 nλό, ητι και είλικρινείq, καί χάρη ι Θεού, άλλ' ούκ εν σοφίr,t

Ζ:οvται τήν άνθρωπίνην σοφίαν, κατέχσντεc: τήν διδασκο­

σαρκικzi άνεστράφησαν έν ,τφ κόσμφ». Άποκριθήσοι,ταί οοι.

λίαν τοϋ Πνεύματος καi μαΖ:ί μέ τόν άπόστολον εχοντεc:

τοίι•υιι ,εύλαυ(vς ώς «ούκ εJ.' τfi καΟ'° ήμάς γνcb,σει περιγράφε­

αύτήν τήν καύχησιν, «δτι άνεστράφησαv εic: τόν κόσμον μέ

rαι :,'ι ?~Βία, (i) αν'θρωπε, πολΜ δέ των ύφ' ημών άγJJοουμi­ εχει

θεοπρεπείς·

πνευματικοίς

OVJJ

άπλότητα καί είλκρiνειαν καί χάριν ΘεοΟ, άλλ' δχι μέ σαρ­

π1ιευμαιικr}

κικήν σοφίαν» 20 • Θά σου άποκριθοϋν λοιπόν εύλαβωc:, δτι

20 συγκρίι 1 01,τες,. κα,τά τόι, αυτόν απόστολον, έκ της παλαιάς δια­

«τά θεία δέν περωρiΖ:οvται εic: τήν ίδικήν μαc: γνώσιν, ώ

ι~ιίκης τάς της καινής υεοαιωσόμεfJiα χάριταςη. Δια TOV10 δέ σ6γχqισι~,

·ri)i,

άνθρωπε, άλλά πολλά των άπό ήμαc: άγνοουμένων εχοuν

έκ των παλαιωv απ6δειξιν δ άπ6στολος cvι,ό­

θεοπρεπεϊc: aiτiαc:· παραβάλλοντεc: λοιπόν τά πνευματικά

μαrrει', i!πεί μεπ'ι. της /!:κ;ει/}εy υευαιώσεως και μείζω δεί:κνυ­

μέ τά πνευμαηκά, κατά τόν άηόστολον"1, θά έπι1βεβα1ώσω­

ται ·τώι· νομικόιν τά της χάριτος δόμιiτα. Και τοί1<υJJ έρου-

μεν άπό τήν Πσλαιάν Διαθήκην τάc: χάριταc: τηc: Καινηc:».

25 0/J' rΛ ;ι,,εύμαrι και ζϊi'ιντες καί' δρώντες πρός τους έρωΗΟΙ'­

Διά τοϋτο ιδέ ό άnόστολος τήν άπόδειΙΞιν έκ των παλαιων

τας ;-ι.cος όρiiται τό αόρατοι, φως· «,ώς κ;αί δ θε/iπτης εκεί~,ος

ι,Jνόμασε παραβολήν,

έώρακεJJ 'Ηλίας· δ,ιι γαρ, ούκ αlσ{}ητως έκείνος εlδεν εδει­

βεβαίωσιν

!;ει· ιί ?:πιτε{);ει,uένη τφ προσώπφ μηλωτή· οτι δέ 1011 Θεόι 1 και κηρυξ

άξιιίλογος τό παρά πάσι

δεικνϊιει

έπειδή

μαΖ:i

μεγαλύτερα

μέ τήν άπό έκεί έπι­

τά δόματα της

cπό τά νομικά. Λοιπόν θά εΥ.πουν

ιέ(vρακε, τfi μηλωτfi τοι'Jς αlσθηιτους έπηλυγάσας οφθαλμούς,

30 μΔρ7υς τε

άvέβησαν nρόc: τό σημείον

καί δτι τό φωc: τοϋτο είναι ό Θεόc:, λαμπρύνων άπορρήτωc:

διδακ:οις ανθρωπίνης σοφίας λόγοις, αλλ' έν διδακτοίς ΠJrε15-

;·ωιι ·αi,ίας

Γνωρiιουν λοιπόν δσοι

τοϋτο τηc: θεωρίαc: ότι Ολέπουν φGJ<: μέ νοεράν α'ίσθησιν

1C αι'ιτοι',; ;τιΤις ό αόρατος όράται, άποκρι{JήιJονταί σοι· «ουκ έι• μσ,:r1:; δ.γίουι,.

201

έπέκεινα ό ύπεράρχιοc: πάσης άρχηc:» . Θεολογεϊται λοιπόν

1;:τr::ρ αίσθησιν φωτός, αλλ' ού· ,ο,ϊ';{J' άπλώς έστι την φύσιν

s

1,3

oi

χάριτος

Ζ:ωντεc: καί βλέπον­

π:c: έν πνεύματι πρόc: τούc: ,έρωτωνταc:. πωc: βλέπετε τό

τούτου της

άόρατοv φGJc:· «δπωc: είδε καί έκεϊvοc: ό θεόπτηc: Ήλίαc:·

c:πωνυμίας γι,ώρισ,ιια· {}ε6πτης γάρ, μάλλον δέ και μεθ' ύπε[!­

δτι δηλαδή έκεϊνοc: δέν είδεν αίσθητωc: εδειΕεν ή έπιτε­

υολijς #εοπ1ικc(Jτα10ς, &κούει παρά πάντω~,».

Θειμένη είc: τό πρόσωπον μηλωτή· δτι δt είδε τόν Θεόν, σκεπάσαc:

18. Δ ι ον. Ά ρ ε ο ,π α γ ί του, 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 έ!Ξ. 19. Α' Κορ. 2, 13. 20. Β" Κορ. 1, 12. 21. Α' f<ορ. 2, 13. 22. Γ Β α σι λ. 19, 13. Ή περικοπή όναγινώσκεται τήν 6 Αύγού­

τοιjς αiσθητούc:

όφθαλμούc:

μέ τήv

μηλωτήν,

μάρτυς καί κηρυ!Ξ ά·!Ξιόλογοc: είναι τό γνώρισμα τηc: έπωνυ­

μίαc: τούτου είc: δλοuc:· διότι άπό δλοuc: όναμάlεται θεό­

στου. Ό Ήλίαc: ,καλείται ώc: έκ τούτου θεόπτηc:, θεωρείται δέ μετά Ίωόννου τοϋ Βαπτιστοϋ ώc: πρόδρομοc: τοϋ μοναχισμοϋ, ίδίωc: λόγφ τfjc: έν δρεσι καί σπηλαίοιc: διατριβηc: του.

πτηc:, μδλλον δέ καί ύπερβαηκωc: θεοnτικώτατοc:» • 22

...

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

202

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

25. Καν αiJι?ις ερηιαί τις ιούς τοιούιτανς, ωί δ' ο φστε μνστt'Κ(7'Jς ει•ηχειιr !J,Uil" Τ1/Υ ευ'χJ]Ι' SY τοις εγκάτοις καί Tl

25.

203

1,3

Καi αν nάλ1v έpωτήσn κανεic: τούς τοιούτουc:, «ποί­

ον είvω αύτό τό όnοϊον λέγετε δτι ένηχεϊ εic: τά εγκατά

ΊΟ ΊΙ)V καρδίαν οvγκιι•οvισ>, τον αυτου πάλιv του Ήλιου προ-

σαc: τιiv εύχήν καi ποίον τό συγκινοϋν τήν καρδίαν», θά

6αλού'Jfται συσσειαμόν, :τροο(.uιοJJ όντα της εμφα~101Jς νοερΓι.;

προβάλουν πάλιν τόν άνεμοστρόβιλον τοΟ Ήλιού, ό όnοϊοc:

Ξ Θεοv επιφα;οείας, καi 11JJJ ηχουσω• κοιλίαν Ή,r1αιου. Τcρ δέ

εΤνω προοίμιον τηc: φανερδc: νοερδc: έπιφανείαc: τοϋ Θεοί?')

προσερομέηρ, ωίς δ1, και ή από τ~jς ευχης εγγινομέγη θέρ­

καi τήν ήχοϋσαν κο1λiαν τοϋ ΉσαΤου ~. Είc: τόν έnερωτων­

μηη, τό πυρ ύποδεiξουσιν, ο φη:σιν αυτός αfJθ·ις δ ΊΙλiας,

τα δέ, «ποία εΤνω ιωi ή άnό τήν εύχήν nροκαλουμέvη θέρ­

πη,,ιιείω• μέv Θεοv,

μη»,

2

oaov ονπω εμφαγιζομένοv, δε6μενο;, δ' ι'­

θά

ύποδείΙΞουν τό

nϋρ, τό

όnοϊον

αύτόc:

πάλιν ό

τι της προς αυρω· λε:1 Ι ιίν μεταnοιιjοεως, ,ει μέλι.ει εν έ:αυ-

'Ηλίαc: :~αλει σημε:ο-.ι τοίί Θεοϋ, έμφανιΖ:ομένου έντόc: όλί­

θεία~• δεξά,μει'ΟJJ ακτίνα ΤζU προοορι,))JΗ δείξειν 101'

γου, 6λλά χρειαΖ:όμεvον άκόμη τήν μετατροπήν είc: λεnτήν

αόρα1ω,, και αiηό1• δέ τόι• Ήλίαν ώς πυρ, τε οι•τα και φαιvrί­

αϋραν, αν πρό!<ειται νά δεχθη μέσα του τήν θtίαν άκτϊνα

μει,011 καί πύρπον ανα6αίνοι,,τα αρμα με,ια σώματος, αλλα και

καi νό δεί!Ξη είc: τόν άτενίlοντα τόν άόρατον 5, θά ϊιnοδεitουν

10 T(,U

l(J)J

I1)JJ

2

cvς ύ:τ(; πυρός ,καιόμει·οι, τά σπλάγχι•α ετερον nροφήτψ.

ιωi τόν ϊδιογ τόν Ήλίαν νά εiναι

καί ταυτα του λόγου του Θεού ώς πυρ γενομένου έν α{,,τϊ(!.

πϋρ,

15 /(/J.,1• αλλο τι 'HVI' εν αυ,τοίς μvοτικr7Jς έι,εργοvμέJJω)' εξετci­

καJ

έπiσηc:

vά

καi

6ναβαίvn

τόν δλλον

πύρινον

καί

νά φαίνεται ώσάν

όρμο

cωματικωc: 6, άλλά

nροφήτην,

2

τόv καιόμενον

είc:

τά

n0p 27 ,

καi

~l]ς, έκείι•πι τοiς δμοίοις nνευμαιικοις ουγκρίνοντες, ιvς 'έ­

σnλιΊγχvα ώσάv νά καίεται είc: τά σπλάγχνα άnό

φημει',

μάλιστα 6Jσάν νά εγ~νε μέσα του τό nϋρ ό λόγος τσϋ Θεοϋ.

τr} παρωι).ήσιά οοι δείξουαι 'Και κοι1 1 ,fί nρός πάιJ;α

φ17σουσι· ουκ ακούεις, ί'fι)Πρωnε, οτι «αρτον αγγέί.ων εφα;,ει·

Kai

αJJθρω:ιως));

εic: αύτούς, έκε:νοι συγκpiνοvτεc: μέ τά δμοια n~ευμαηκά,

Ουκ,

ακούεις ΤΟ'ΪJ Κυρίου λέγον10ς

οτ,ι δώσει

20 Π~•εϊμα α?tΟ)' 1οίς αlτοvσιy .a{Jl())J ήμέρας και )JIJ'ΚΤός;

0V1, ()

τCnr (lγγέλωγ liρτος; Q,ϊΊ 1

10

Ti;

δν έ!Ξετάcnc κ(:1τ1 δλλσ όnό τά μuστικωc: ένεργούμενα

δnωr:

θε1οJJ χαl, ύπεροvρά,;ιον φιU;

ε':πομεν, θά σοϋ δεf!Ξουν τά παραπλήσια ,καi θά

ε'ί­

πουν άπό κοινοϋ πρόc: πάντα· δέv βλέnειc:, ανθρωnε, δτι

φ ε'ί-,ε κατ' ϊnι6ο}37ν ε'ίτε κατά παρα,δοχ}ιv ύnέρ J'Ουι, οί γ,j._

«ανθρωποc: cφαγεν αρτον

t,ς έ~·οvvται, καΗι τογ μέγαν Δ ιαvύσιαν; Τούτου τοfγυν το[,

Κύρ1ον νά λέvn δη 6ά διίJΟΠ δγιον Πνεϋμα είc: τούc: nαpα­

φωτός ηίιι ,εlς ιιιιι1ρώτwυς ελλαμψιJJ :προϋnέγραψε μέν ό Θεός

καλοϋνταc: αύτόν ήμέραv καi νύκτα

25 επί, τεσοαρακογταετη χρόνον /ίJJωθεν ,το μάνJJα καθιείς, έπJ.ίί­

ό αρτοc: των άγγέλων;

άγγέλων» 09

28

;

;

Δέν άκούειc: τόν Ποϊοc: είναι λοιπόν

Δέν εΤναι τό Θείον καί ύnερουρά­

ρωσε δέ δ Χριστός, τοις 6ε6αίως είς αv,τδ~, πωτ.εύουσι και

νιον φωc: μέ τ6 όπσϊον κατά τόv μέγαν Δ1ονύσιον ένώ­

δt' cργων ΤtϊΙ' nΙστt)" ε,πιδεικ1 1 vμέJJοις έJJιείς

νcινται ίιnέρ νοϋν οϊ νόεc: εϊτε κατά προσήλωσ1ν εϊτε κατά

ιόν φωτωμό1 1

τοiί ΠΙ'εύματος και, τό φωτιατικό~ι αυτού σώμα nρατι1?έμενος

συγκατάθεσ,ν~ ;

εl; 6ψvοιι,· και τούτα γάρ αρραοών εστι της α;ιιJορρήτου κα,r}

cic:

0

ανω τό μάννα

30 •Ι() μ.Ωλο" Ίησοv κοινωι•ίας. Εί δέ και αλλο τι τών ήμίν αnn

Χριστό~,

Χρ,ιστοu' δεδcσρημ1::vωι1 προϋnέγραψαν εκείνα, 1}αυμαστόι1 οι•-

Τούτου λο1πόν τοϋ

φωτόc: τήν ελλαμψιν

τούc: άvθρώnουc: προεικόνισε μέν ό Θεόc: ρίπτων άnό έni τεσσαράκοντα ετη,

ένσταλάΖ:ων

τόν

φωτιομόν

έlΞεnλήρωσε δέ

τσϋ

Πνεύματοc:

ό είc:

τούc: μέ βεβαιότητα π1cπεύσνταc: εic: αύτόν καi nροθέτων

· 23. 25. 27. 28. 29. 30.

Αύτόθι 19, 12. Βασιλ. 19, 12. Ίε ρε μ. 20, 9. Ψ α λ μ. 77, 25. Λουκδ j1, 13, πρβλ.

24. 26.

r·

Πέρί θείων όνομάτων

Ή σ. 16, 11. Δ. · Β α σ ι λ. 2,

τό φωησηκόv σωμά του npόc: βρωσιV' διότι καi τοϋτο είναι

11.

όρραβ,i1v τηc:

μέλλον. 'Εάν δέ tκεϊνα

18, 7.

1, 5, PG 3, 593

άπορρήτου

κοινωνiαc:

τοϋ

προεικόνισαν καi

· 1ησοϋ

κατά

τό

κάτι αλλο άnό

τά δωρηθέντα εic: ήμδc: ύnό τοϋ Χριστοϋ, δέν είναι ά<Ειο-

Β.

....

,i,iιiiil

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

204

δέν. 'Αλλ' δρ{f.ς S,τι και απο των συμυολικων έκ,είνωv φω­

θαύμαστον.

τισμiδν άι•αφαίνεται φωτιομός τις νοερος και μυστήρια i.-

έκεiνουc:

1ερα παρα ί1]V γνώσιν;

σμόc: καί αλλα πέραν τηc: γνώσεωc: μυστήρια;

26. 'Ε:τεί δέ αίσθφον εφης λέγειν φως τό φανέ1· έιJ 5

·Αλλά

1.3

205

βλέπειc: ότι καί άπό τούc: συμβολικούc:

φωτισμούc: άναφαiνοvται

κάηοιοc: νοερόc: φωτι·

26. ΈηειδrΊ δέ είπεc: ότι οί άποκρούοντεc: τό θείον

Θαοωρίφ τούς το {}είον τ~jς χάριτος απωθουμέν:ους φcος, πριο.

φωc: τηc: χάριτοc: λέγουν αίσθητόν φωc: τό φανέν είc: τό

1ον μεγ ερωτήσομεν αυιούς εl θεολογουσι το περιαστράψαι'

Θαβώριον δροc:, κατά πρώτον θά τούc: έρωτήσωμεν έάν

τηι,ικαvια cμος εν Θαοωρίφ το},ς τιίJγ μαθητΕιι, εκκρίτους.

θεωροϋν θειον τό φώc: τό όnοϊον περιέστραψε τότε τούc:

El γrί.ρ ,μη θεολογ,οv:aι~,, ελέγξει μεν

.αυ1 τους

ό Πέτρος, ι>

έκκρiτσυc: μαθητάc: είc: τό Θαβώριον. Πράγματι, έάν δέν τό

μέι• ,φ ορει και-ι'ι: Μάρκογ· διαγρηγορ17σας και ίδr))γ τr71, δό-

θεωροϋν θείον, θά τοί•c: έλέγεr~ ό Πέτροc:, τόσον μέ τό

10 !:αι, Χρισrοίi, ει, δέ ηj δεvτέrη των επιστολών αυτος γράφωι,

ότι εμεινεν είc: έγρriyορσιν είc: τό όροc: κατά τόν Μδρκον

εποnτευσαι 11]1' μεγαλειότητα αυτου1 , σ1))' αυτiρ ()))! 31' τςα 0-

καί είδε τήν δό!Ξαν τοϋ ΧριστοίJ , όσον καί μέ τό ότι γράφει

ρεr ΗιJ σ.γίψ επισrομ[σει δέ αυιους λαμnρως ό χρυσfj γλcf.Η­

είc: τήν δεuτέραν έπιστcλήν του δτι έπώnτευcε τήν μεγα­

Τ7ί Η!. ευαγγεJ.ικα κηρύγματα διασαφώγ• ψησiι' γάρ,, <ιλαμπg6-

λειότητα αύτοϋ, δταν ητο μαιί του είc: τό δροc: • θά τούc:

31

32

18[!Ος έαυτο-ίi εφαίγετο ό Κύριος, του μεν σώματος μέ1rοιι-1ος

άnοστομώσr~ δέ άποτελεσματικώc: ό έρμηνεύων μέ χρυσην

15 επι του σχιίμαrος, της δέ {}εό1ητος παραδειξάσης τrί.ς ακϊί­

γλώσσαν τά εύαγγελικά κηρύγματα· διότι λέγει, «ό Κύριοc:

νας αvτijς>>" εμφράξει δέ αυτώ~, ,τελέως τα .στόματα Διο1'1,­

έφαiνετο λαμπρότεροc: έαυτοϋ, ένψ τό μέν σώμα εμεινεν

σrcς δ μέγας, θ·εοφά~•εια.Jf αυτό και θ·εοπτίω,· οαφrος anoκα­

είc: τό σχημα του, ή 1 δέ θεότηc: έφανέρωσε τάc: άκτϊναc:

λclJ)}, προς δέ και Γρη,γόριος δ

ηjς fJεολογίας εnώι 1 υμος,

rηc:» 33 . θά τάc: φράΙΞr~ δέ τελείως τά στόματα ό μέγαc: Διο­

<<φαις» λέγων (<.ιί nαραδειχθ,είσα θεότης εnί ΙΤΟV ορους τοίς

νύσιοc:, 6ποκαλών αύτό θεοφάvεrαν καί θεοπτiαν σαφωc: , 34

προσέτι δέ καί ό Γρηγόριοc: ό

20 μα.Πητ,αίς)), συν :πολλοίς δε έτέροις και ΣυμεώJ·',. δ τάς πο­

ί.ιτε{ας πάι•των σχεδον άγίων ~αλλιπείq, κοσμήσας, γράψω)' τϊι;•

έnώνυμοc: τηc: Θεολογίαc:,

λέγων «φGJc: ήτο ή φανερωθείσα Θεότηc: έπi τοϋ δρουc: είc:

τούc: μαθητάc:»", μαΖ:ί δέ μέ πολλούc: αλλουc: καί ό Συμε­

διαφερόντως ηγαπημένογ τφ Χρι,οτφ θεολ6γον <ιαύτ~Ί1·

ΤΙ/1' το·υ λόγου θεό,τητα nα,ραγυμι1 ωθείσα1,η επ' ορους «ιδεί~·)J.

ών,

Ει δέ τif /ι.ληθεί((, καί τοίς τ1jς αληθείας Μωφ17ταις συι·φδιί

των άγίωv τούc: βiouc:, γράφων ότι ό κατ' έ!Ξοχήν ήγαπη­

ό όποϊοc: φ1λοτεχνήοαc: μέ καλλιέπειαν δλων σχεδόν

25 Πείοι, Κ·αί Θεού φαις προσαγορ,εύουσι το δφθεν εκεί~ιο φαις,

μένοc:

ύπό τοϋ

ΟΙJJ/Ομολογ,ίσουσιιι ες ανάγκης ώς φώς εΊ~•αι τή~, του Θεσί,

αύτήν

ταύτην η'Jν πράγματι

θεότητα

τοϋ

Λόγου

προσαγορεύουν τό

τοϋ δρουc:

γυμνωθείσαν» Ό

φανέν έκείνο

3

τε,λεωτάτη~r ,θέαν. Διiι και Μωϋσης ουτως έώρ,ακεν αυ·τιJι'

Έάν

Κ(l/ μικροί, τωΥ nροφητrογ άnάντωγ εκαdτος, και μάλιστα οίς

Θείον καi φωc: Θεοϋ συμφώνωc: μέ τούc: έρμηνευτάc: τηc:

ϋnαρ αλλ' ουκ οvαρ tιίφθη. Συμοολικα δ' ομως αnωπ' εστω

άληθείac:, θά όμολογήσουν κατ' άνάγκην δτι ή τελειοτάτη

30 τrι, ίεcά θεάματα εκείνων και τοιαύτα οίά περ 6ούλοιγτ' αιr

Θέα τοϋ Θεοϋ είναι φωc:. Διά τοϋτο καί ό Μωυσηc: οϋτω

α}'ιtλέγοvτες ήμίγ αλλ' ούχί και ή τοίς αnοστόλοις ?,,,,

εί:δεν αύτόν ιωί σχεδόν είc: εκαστοc: τοϋ χοροϋ των προφη­

(r{

δέ

Χριστοϋ θεολόγοc: «είδεν έπί

φώc:

τών, καi μάλιστα έκεϊvοι είc: τούc: όποίουc: έφανερώθη όραμα 31. 3·3. 34. 1084 κ. 36. 1, PG

Μάρκ.

9, 2-8.

32.

Β'

Πέτρ.

καί όχι δνεφον. "Λc: είναι δμωc: συμβολικά δλα τά ίερά θεά­

1, 16' 18.

Βλ. Α · πρόc: Θεόδωρον 11, PG 47, 292. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C, 'Επιστολή 8, 1, PG 3, έ. 35. Όμιλία 40, 6, PG 36, 365 Α. Συμεών Μ ε τα φ p α στο Ο, Βίοc: 'Ιωάννου εύαγγελιστοΟ

ματα έκεiνων,

ac:

είναι το1αϋτα όπωc: τά θέλουν οί άντιλέ­

γοvτεc: εic: ήμσc:· άλλά ή άποκαλυφθεϊσα είc: τούc: άποστό-

116, 685D. 1

j

'Ιlιι,ι:.~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

206

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

207

1,3

11:

:1

Ι'

'

1'

ΟV,UΌΟλι·Κ(Η' ύnηρχε φως,

λουc: θέα έν τψ Θαβώρ δέν ητο τοιοϋτο φωc:, ώστε νά γίνε­

cvς γίι•εαθαι και αnογίνεσθαι· 1ijς γάρ μελλού,αης δεντέρας του Χριστου nαρ,ουσίας εχει τό αξίωμα και ιο·υτ' αυτό :τερι­

ται καί νά έtαφανίΖ:εται· διότι εχει τήν άtίαν τηc: μελλούσηc:

δευτέραc: παρουσίαc: τοϋ Χριστοϋ κ:αί μάλιστα θά ηεριαυγάΖ:r~

αυγάζογ διηι·εκως εσται :τούς &ξlοvς κατά τον αληκτον αlώ-

διηvεκωc: τούc: άtίουc: κατά τόν άτελεiωτον αίωvα, δπωc: εί­

5 Υα, c~ς ό {)·εσnέσιος εφη Δ ιοιιύσιος, διύ .και nροοίμιο,ι εκείιιης

nεν ό θεοnέσιοc: Διονύσιοc:'~7, διό καi ό μέγαc: Βασίλειοc: τήν

θαοωρ α.7lQΚαλυφι9ειοα D,ψις

1QtQV:lO

ταύτην δ μέγας .ε1ρηκε Βασίλειος, δ δε Κύριος 6ασι,J.εiω•

είπε προοίμιον έκείνηc:"8, ό δέ Κύρ1οc: είc: τά εύαγγέλια αύ­ 39

ωύτψ· εJ! ευαγ;;ελίοις ())JΟμάζει ωiι Θεου. 27. Τί 1οίνυν l:γκαλουσι ·τοις λέγουσι1' δτι ώς φως dnυρ­

τήν όνομάΖ:ει βασιλείαν τοϋ Θεοϋ

ρήτως δρcvοι 1όι· ΘεόJJ οί αγωι, ει ώς φιvς 17 {)/;α αύτοv

βλέπουν τόν Θεόν ώc: φωc: άnορριiτωc:,

· Αρά γε διότι τό λέγουν δχι αίσθητόν, άλλά νοερόν, δπωc:

::ιαρογ ι!πί 10[1 δροvς, αρ:' α~ι ηο-θε<το τού τον fjλιογ {πιερλάμ­

ψω•ϊΟς εκεί)•Ου φέ?γους; Οi•κ lγωγε οιμαι· και γϊιρ οi,δί-; της 7[,εριλαμ,ψ(ί.σης δόξης Κυρίου ΤΟ'Vς ποιμέγας l:nι τrΊ 10/! 25

Χρ ωτου γει,γ17οει αίσθέσθαι γέγραnται τα πο[μνια. Πώς 1οίJ!j))I α{Οθ})'ΥQ)' φα>ς .δ ΤΟίς Τα α.ισθητα δρωσι Των αλόγων ζ(Ο(ι)J' ο-Vχ δρci:ται, Ομ,ιιαοι, ;ιαροi}σι. κα,l. δvε(ργμένοις i:·~"1:ιλάμ:;ιοJ1;

Ει δέ 'ΤΟίς αvι?·ρωπ[ι,οις αlσθφ ικοίς ομμασι,γ ώράθ·η' κωϊι. τοvτ' αρ' έωράκασιι· αi'ηό, ,κα{}' ο ,των αλόγων ο,ψεων διει·η-

1!6χασι. Τί δrι τοϋ·τ6 l:οτι; Τί γε lf.λλο. r} 10 δι' &11{}ρωnί1·ωγ 30 οψεωι· τόιι )·'OV/1 δρα11 ; El δέ μι'ι τfj αlσθητικfί δυγάμει, ,τάχα

γι'ιρ liιι Υ:αι τr'ι αλογα έώρωJJ, αλλrχ τif δια της αlσθtίσεως 37. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C. 38, Είc: ψ α λ μ. 44, PG 29, 400 D. 39. Ματθ. 16, 28, Μάρκ. 9, 1, Λουκδ 9, 27. Οί λόγοι τοϋ

Κυρίου εic: τά χωρία ταϋτα συνδυάί'':ονται ύnό των Πατέρων μέ τιΊν άμέσωc: άκολουθοϋσαν διήγησιν περί τηc: μεταμορφώσεωc:. 40. Σ ο φ. Σολ. 7, 22. 41 Πεpιέλαμψε μόνον τούc: nοψέναc:, Λουκa 2. 9"

l,!i ,''!', 1

11' 1,

1

τώρα

καί

είc:

τόν

μέλλοντα

αίωνα

εΤναι

ώc:

φωc:;

0

(Jνομάδει τό δγιον Πvεϋμα ό Σολομιi~ν' ; Καί δμωc: αύτοί (ικριβωc:

συκοφαντοϋν

δτι

οί αγ101

λέγουν ότι

κατά τήν

rιροσευχήν βλέπουν αiαθητόν φωc: καί κατηγοροϋν δλοuc: ι ούc: λέγονταc: αίσθητόν κάποιον άnό τά Θεία χαρίσματα. Πωc: λοιπόν,

λησμονοϋντεc: έαυτούc:,

voμiZ:ouv άtίουc: νά

1ωτηγοροϋντα1 τούc: μή λέγονταc: αiσθητόν τό Θείον φωc:;

1~λtnειc: πόσον άβέβαιοι καί έμnερίοτατοι είναι; 'Όπως φαί­ νπαι λοιπόν εΊναι δεινοί νά κακολογοϋν, άλλ' δχι νά άντι­ λαμβάνωνται.

Ούχ

ηττον

ομωc:

δc: ε'ίπουν

καi τοϋτο

οί

ι ·ιφιβείc: έtηγηταί τηc: nαλαιαc: καi τηc: νέαc: φωτοφανείαc:,

i'ιν έτύγχαν:ε τότε ·έπάνω εic: τό δροc: Ζ:ωον δλογον, αρά γε ιJϊ1 uντελαμβάνετο τό φέγγοc: έκεϊνο τό όποίον ύηερέλαμ1:1Ε τόν ηλιον; Δέν τό νομiΖ:ω· διότι δέν εχει γραφη οϋτε

i, ι

I

τά

ι·Η 1οία

ποίμνια

άvτελήφθησαν

περιέλαμψε τσύc:

τr1ν δόtαv

τοϋ

!Κυρίου ή

ποιμέναc: ιωτά τήν γέννησιν τοϋ

Χμιστοϋ". Πωc: λοιπόν εΊναι αίσθητόν τό φωc: τό όnοϊον

cii:v βλέπεται μέ τά δμματα των άλόγων Ζ:ώων τά όποϊα (\λέ'Γlοuν τά αίσθητά; αν καί είναι παρόντα καί άνΟΙ'κτά δταν l.ι'ψπη; ιωτά

"Αν δέν

τοϋτο

ώράθη

λοιnόν

διά των

είδον αύτό,

άνθρωπivων αίσθητων, καθ'

ι ,λόγων δψεων. Τί λοιπόν είναι τοϋτο; 1.,ιΊ

βλέnr1

δ

διαφέρουν των

Τί δλλο παρά τό

ό voϋc: διά των άνθρωπίνων βλεμμάτων;

,)ϊ: οχι μέ τήν αίσθητικήν δύναμιν,

"Αν

όnότε θά εβλεnον καi

, iι δλογα, άλλά πάντωc: μέ τήν νοητικήν δύναμιν, ή όnοία

:!\ι l iΙ

·'iιΊ 1111

:11111

'

11

λέγοvσιJJ, αλλά ~·οερό,ι, cδς και Σολομών 10 β:γιοy υγομάζει Π'Jiευμα; Καί μ17ι1 αύωί εlσι;.ι οί οvκοφα;.ιτοvντες λέγειν χuιJς τοιού,τους αi.σθητόJt φως καrά ·τr1 JJ ,nρoσεvχr7JJ θεαο-θαι καί καιηγορουι'Ιες nάντωv των αlσθητcιJJJ Η -~ων ·θείων v.-εγόJ'1(ι))' 15 χαρισμάιιωJJ. Πως oVJJ, έαυτδ'Jv l:πιλαθόμενοι, τούς μιΊ αlσθη­ ,τόν ,τό φως τό θείοι, λέγοντας κατηγορείσθαι ο'ίονται aξίους; 'Ορf!.ς 1ό α6έ6αtοJ! και ευnερίσ1ατο1, αvτων; Δεινοί γάρ εl­ οιν ώς εοικε κακ.ως ,}.,έγεη1 , αλλ' ουχί καλόν Ιι G!JJ'OραY. Ov μ17ν άλλα καί ωvτ' εlnό,ιτωJJ οί της nαλαιας r-αί καιιη]ς φω-

ϊ

.

1

ιςαί

20 τοφαι1είας ακρι.υείς l:ξηγη,ταί, εl ζωογ αλογοιι l:τύγχαJJε τότε

:1

1

l!i

27. Διατί λοιπόν κατηγοροϋν τούc: λέγονταc: ότι oi άγιοι

10 και 1"VI' καν τφ μέλλοι•τι αlωνι; '"Αρ' δτι μ·ή αliοθητάν 10U10 1

1

1

δν ή Θέα αύτοϋ

ι

1

1::1

1

1!1

,ι·,!

' ,. 11

1 '1·1

:,,

ι1

':Ιιi

1

-}liι·

1)

Ι':Ι

i

ιι

,"1

i

!ι'

ι]

,,

Ί

1

',i

;Ί ! 11

'11 '11\

11

:11,,

11

·:,

ι

Ίι

1111

11

208

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

209

ιι

; !! ~

'

J.ντι,λαμοανομέι't) 1'C))ίtΚfl δυν,άμει, μάλλον δέ ,συδέ 1αύτrι, nϊiς

γαρ αν είδει· uφθ,αλμός, μάλωτα nέρ ·iμtoJt. Εί ιτο[νvν μηδέ ταύη7 δοι,, ΟV'Κ αι/ αv,δέ 10 φως τούτο 5 ουδέν αίοιJητόν ιΗδιο~.,· ,τό δέ •της

οί πλησιόχωροι, λάμψαν ύ­ κυρίως ,10 φϊός έκείJ'ο εί­ κυρίως αίσθ71τόν. Και μ1JJ' {}ε6τητος φως, 8 και δόξα

τoii Θεού καλειται πολλαχοϊ,:, nροαιώνι6ν τε και ατελεύrη­ τόJ' εσrι.ν. Ουκ αρα αlσθη1όν.

28. El δέ μη αίσθητόι•, ει και δφθαλμοίς λαοείν α1J1ό οί .απόωολοι κα1ηξιώθησαν, αλλ' έτέρq, τινι δυι1 άμει, και οι•10 χί τΠ αίσ,θητικf( διό και 117ν λαμπρότητα τoii nρ,οσώnου 'lη­ σου αρρφω• .καί αnρόσιτον και αχρογον οί ι~εολόγοι πάντες λέγοι<ΙΗ)', cvς ,αnόρρητόν τι οiίσα~1 , «λλ' ΟV'Κ αlσθφ17ν κυρίως, (ι)'(}JΤερ Και το φως,, Ο και των ιχγίων S07/, τόπος με.τα 11)Υ έν/Jέγδε έκδ1)'μίαι• κατά ,,άς εν ούρα~ι,φ λήξεις, ,onov τό φως, 15 οί5 χαι προοίμιον α·vτη 1J λαμπρδτης ην και ει• αρρα6ω~ιος ,ιιέg·ει τοις άγίοις 1δέδοται ενταύθα. El' γαρ και φω1ω1'υμικως

άντιλαμβάνετοι διά της αίσθήσεωc:; μαλλον δέ οϋτε μέ αύτήν, διότι nac: όφθαλμόc: θά τό ε8λεπε, μάλιστα δέ σί πλησιόχωροι, άφοϋ ελαμψεν ύπέρ τόν ηλιον. "Αν λοιπόν δέν είδον έκεϊνο τό φως οϋτε μέ αύτήν τήν δύναμιν, δρα

δέν είναι οϋτε αίσθητόν τοϋτο τό φως κυριολεκτικωc:. Καί φυσικά ούδέν αίσθητόν είναι άίδιοv- τό δέ φως της θεό­ τητοc:, τό όποϊον είc: πολλά μέρη καλείται καί δόtα τοϋ Θεοϋ, είναι nροαιώνιον καί άτελείωτον. "Αρα δέν είναι αiσθητόν.

28. "Αν δέ δέν είναι αίσθητόν, μολονότι οί άnόστολοι ήtιώθησαν νά τό συλλάβουν μέ όφθαλμούc:, τοϋτο συνέβη μέ κάποιαν

άλλην δύναμιν καί

όχι μέ τήν αiσθητικήV'

διό καί όλοι σί Θεολόγοι θεωροϋν αρρητον καί άnρόσιτσν

καi άχρονοv τήν λαμπρότητα τοϋ nροσιί}nου τοϋ 'Ι ησοϋ, ώc: άπόρρητοv, άλλ' δχι κυρίως αίσθητήν, καθώc: καί τό φως, τό όποϊον καί των άγίων είναι τόnοc: μετά τήν άπό

καλείται ταύτα πάι,τα και δοκεί αl,οθ·1}σει ύτιοπίπτει~, παρα­

έδω έκδημίαν κατά τάc: είc: τόν ούρανόν μεταrστάσειc: ,

δόξως εσω, 01ε, αλ}.ιt 'και J'OV ύψ71λ6τεgά εσrι και ,της κα~1' έαvτά αληθείας αποδεούσας εχει τάς έnωJv,ιιίας, nϊ(ις OVJ' 2C αίσθ·ηιά κυρίως; Και μ171', .:ύnέρ ,τcuγ κ,εκοι.μημέγων εύχάς ίε­

όπου είναι τοnοθετημένον τό φως, τοϋ όnοίου nροοίμιον ήτο αύτή ή λαμπρότης καί έδόθη έδω είc: τούc: άγίουc: ώc: άρραβών. Πράγματι, αν καί δλα αύτά καλοϋνται φω­

ράς nοιούμει•οι, «κατάταξαν ·αύτiί:ιιι τάς ψυχάς)) πρr)ς τ17ι• θεαy­ χικrιν έκτενiί:ις ΌΟ(Vμεv αγαθό,τητα ((SJ' ·τόπφ φωτειγ{ρ». Τίς

οtι)' v.ρεία ται;; ψvχαίς ,του αlσθητοv φωτός: Τfς δ' rΙρ' αι•ία ταύταις κακ ,ου εJJα~ιτ ίου μέγ, αίσθητοϊΎ δ' δμοίως σκότους; Ό25 ρ{jς cvς ουδί:;)' TOJJ' τοιούτuη• κυρίως αlσθητ61'; 'Ότι δ' ούδέ (χ­ πλcvς αγγοια ij γycvσις •ταντα, πρότερον έδείξαμεν, ή~•ίκα και περί ·του ήωιμαομέι,οv σκ101ειι,Όii πυρός τφ δαιμοιrίφ <Γll­ λφ ύ;ιεμνήοαμει•. Έχρηι' οl,ν και περί της εν Θαοωρ άπορρ1j10υ 'ΙησοϊΎ φωτοφανείας, μ·ι7 λσγι,σμοίς δειλοίς, ανθρωπί~ιοις 30 δηιi,,cJ'ό:ι:ι, ;ωί έπιοφαλέσιι1 t:πιvοίαις αnοφαίγεσθαι, αλλά :πι­ θαρχείν 111ίς πατερικαίς φωναις "αt την εν καθαρότητι καρ-

σ.

42. Ν ι κ ή τ α Σ τ η θ ά τ ο υ, Περί ψυχηc: 79, Χ ρ ή σ τ ο υ 124. 43. Εύχή τηc: νεκρωσίμου άκολουθίας. 44. Άνωτ. παράγρ. 1 Ο,

42

j,11 111

:,1

il '

1

:ι

Ιϊ

11

,11

111

Ι

'ι!

1'

11 1

'Άί 1

Ιι :

1 11 1

ι 1

τωνυμικωc: καί φαίνεται ότι ένiοτε ύnoninτouv ·είc: α'iσθη­ σιν, άλλά καί είναι ύψηλότερα τοϋ νοϋ καί εχουν τάc: έπωνυ­ μίαc: κατωτέρας της καθ' έαυτά άληθείαc:, nωc: τότε είναι

κupiωc: αiσθητά; Καί όμως, όταν έκτελοϋμεν εύχάc: ύnέρ των κεκοιμημένων βοωμεν έκτενως ,πρός ηiν θεαρχικήν άγαθότητα, «κατάταtε τάc: ψυχάc: των είς τόπον φωτει­

νόν»43. Τί χρειάΖονται λοι•nόν αί ψυχαί τό αίσθητόν φως;

Ποία δέ στενοχωρία θά ύπάρtn είc: αύτάc: τον μέν, αίσθητόν όμως σκότος; Βλέπεις αύτά δέv είναι κυρίως αiσθητόν; UΟτι δέ οϋτε άnλως αγνοια η γνώσις, τό έδείtαμεν

άnό τό άντίθε­ ότι τίποπ άnό αύτά δέν είναι

προηγοuμένωc:, δταν ύnενθυμiσαμεν περi τοϋ σκοτεινοϋ πυρός τοϋ ,ήτο1-

μασμένου εiς τό δαιμονικόν φϋλον44 • 'Έπρεπε λοιπόν καί περί της έν Θαβώρ άnορρήτου φωτοφανεiαc: τοϋ 'Ι ησοϋ νά μή άnοφαινιiJμεθα μέ ούτιδανούς λογισμούς καί έπισφα­

λεϊc: σκέψεις,

άλλά νά

πειθαρχωμεν είc: τάc: nατερ1κόc: 1-1

,Ι,,·-sΙΙΙiίli, ,,,luιl~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

210

ΤΟΥ

δίας ακριυη δια της πείρrc;

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3

υ.γαμένειν ε'ίδησο·. Αvτη γάρ

117ν n,ρός ,τό φως εκείνα 8},•ωσιν ίερουργούσα, μι·rηικως εκ­ διδάσκει

τούς ευιuοιρηκότας

δτι

τό φως

τοiιτα

των l5ντων

πως δέ κυρiως.

29. Ό μέγας Μακάριος, <(οταν ή ψυχή», φησi, <<φόGφ r-αι αγάπυ και α/σχύνυ, ώς

29. ·ο μέγαc: Μακάριοc: λέγz.1. «δταν ή ψυχιi έnιστρέ­ Ψ!l, ώc: ό δσωτοc: υiόc:, πpόc: τόν δεσπότην καί πατέρα τηc: όπό φόβον καi άγάnην καί έντροπήν, τήν δέχεται, χωρic: νά ύπολαγίση τά παραπτώματά τηc:. καί τηc: δίδει στολήν

αιi 1 τήl', μ17 λο 1 γι,ζόμεν 1 ος τά παραπτώματα ,αυ•της, και δίδωσιγ α:υηι σχολ17ν δόξης, ιοv φωιός τον Χριστού>). Τίς δ' αλλη διί­

ξα κcιί φcvς εσιι Χριωού <ω1',γ

aVHp

i}

ηγnερ διαγρηγορήσας εlδει, ιi

(ι))} εγ 1ψ ορει Ιψ άγίφ»; Πως ΟVν

15 ψυχ17ς 1ου,το γέι,οιτ'

li.1

1,

δόtηc:"", τοϋ φωτόc: τοϋ Χριστοϋ» 4 ". Καί noia δλλη δόΕα

U?OAi)

καi φωc: Χριστοϋ υπάρχει παρά έκείνη τήν όποίαν εΤδεν ό Πέτροc: άγρυπνήσαc. «δταν ητο μαιί του εic: τό opoc: τό άγιον» ' 1 : Π ωc: λοιπόν θά έγίνετσ τοϋτο στολή ψuχηc:, αν ήτο αiσθητόν; ·Αλλοϋ δέ ό ϊδιοc: θεολόγοc: καλεί «έπουρά­ νιον τοϋτο τό φίiΊc:» 48 • Ποίον ά,πό τά αίσθητά λοιπόν είναι έπουράνιον; Άλλοϋ πάλιν λέγει, «τό φύραμα τηc: άνθρω­ nίνηc: φύσεωc:, τό όnοϊον άνέλαβεν ό Κύp1οc:, έκάθησεν 49 εic; τά δεΕιά τηc: μεγαλωσύvηc: έν ούρανοΊc: , γεμδτον δόΕαν, δχι ·πλέον μόνον είc: τό πρόσωπον, δnωc: ό Μωϋ­ σηc:, άλλ' είc: δλον τό σωμα» 50 • ~ Αρά γε λοιπόν ματαίωc: φέγγει έκεϊ, χωρic: νά άντιλαμβάνεται κανεic: τό φωc: έκεϊ­ νο; Διότι ματαίωc: θά εφεγγεν, έάν ητο αiσθητόν. 'Ή τοϋτο ε1ναι άληθινά ή τροφή των πνευμάτων, τόσον των άγγέλωv δσον καi των δικαίων; Δ1ά τοίiτο καί προσευχό­

ε'ί:περ αlσθητό11; Άλλαχου δ' ό αi'ηrις

/)εολόγος ((επουράνιό1')) φησι ((IOV'lt ιό φωςη,

Tl

τοίνυγ ε:ωι·­

ράν•tο)! των αlσ,θητωγ; 'Αλλαχού δ' αv ωό φύραμα ιijς Jι)·'­ fJ,ρ,ωπίνης φύ,σεως, δ:ιερ, δ Κύριος ανέλαυεν, εκά1Jηc;ε)), φη­ σίJ1, <<·ε)! δεξιft, της μεγαλωσύνης εν, οι•ρωιοίς, ,nληρες δόξης,

20 οv·κέτι μόιι(ρ ·ιrρ προσώnφ,. ώς ό Μω'ίίσijς, ,~λλ" δλφ ματοι . εστιν

1(0 σrh­

.,. Αρ' ΟVΨ εκ,εί μάτην φαίνει, μηδενός αντιλαμυα~,ο,ιιέι•ου

·τοiΥ φωτός εκείνου; Λ16πην γάρ, ε1περ αίσθητόν.

c,'x; υ.λη-θ·ως ή

lQJJ'

'Ή τοvτό

πν.ευμάrων τροφή, ιών 78 αγγέλωι•

Κ·αι των δικαίωJJ; Δ ιrΊ καί πρ,οσευχόμενοί φαμεν ύnερ 1(0)'

25 κεκοιμη,,uέ1ιων προς Χριστόιι

κατατά.ξαι

,τάς

ψυχc'i.ς

αυ·10Jι.ο

εν19•α επισκοnεί ΊΟ φcvς του nρ,οσchπου αυτού. πως oiJν απο­

λαύσω11αι 'ψυχ;αί, :πως δέ και δλως ενσκηνώσουσιν' αίσθ•ητu"Ίς εnιλάμποντι. φωτεί; Ό δε μέγας Βασίλειος τούς τηνικα·υ1υ.

μενοι npόc: τόν Χρ1στόv ύπέρ τι"i')ν κεκοιμημένων λέγομεν

χαθαρούς την καρδία11 , κατά την διά σαρκός δεσποτι.κήν έnι-

45. 46.

Σ ο φ. Σε ι ρ.

νά κατατάΕr, τά'c: ψυχάc: αύτων δnou έn1σκοπεϊ τό φωc: τοϋ προσά.\nου αύτο0 51. Πωc: λο1nόν Θά άnολαύσουν αί ψυ­ χαί, πωc: δέ καi καθόλου θά ένσκηνώσωμεν εic: φωc: έnι­ λόμπον αίσθητιϊ:>c:; Ό δέ μέγαc: Βασiλειοc: λέγει ότι oi καθαροί είc: την καρδίαν τότε, 1ωτά εvσαρκον δεσnοτι­ κι'1v έπ1φάνειαν, βλέπουν αύη')ν τήν δύναμιν διηνεκωc: νά 2 δ1αυγάΖι:~ άπό τό nροσκυνητόν σωμα" • Πωc: λο1nόν είναι

45, 7.

Τό χωρίον δέν άνιχνεύθ1 είc: τά τοϋ Μακαρίου. ΎπενθυμίΖ:ει τήν στολήν τοϋ ήγεμονόπαιδος έν τψ ϋμνψ τηc φυχης τGJV Πρά!;εων Θωμδ. Βλ. έπίσηc τό έςαποστε1λάρ1ον τηc iV!. Έβδομάδοc· «λάμπρυ· νόν μου τήν στολ1'tν τηc ψυχηc, φωτοδότα».

47. Β' Πέτρ. 1, 16' 18. 48. Περί έλευθερίαc νοός 21, PG 34, 956 Α. 49. Έβρ. 1, 3·. 50. Βλ. σχεηκόν, Περί ύπομονηc 4, PG 34, 868 CD. 51. Εύχή της νεκρωσίμυ άκολουθίαc.

52.

Χωρίον μή

1!:

τηc: τοϋ Θεοϋ; Δέν είνω λοιπόν αίσ8ητή πραγματικα)(:.

και ό ασω1ος υίός, εnι.,σ1ρ{,ψt7

10 προς 1όν 'ίδιον δεσπόιην χα/. Πατέρα r-αι Θεόv, προσδέχεται

TJ έψος

κριβη διά τηc: ηεiραc: γνιϊJσιν. Πράγματι αύτή, ίερουργοϋσα

διότι ύπερέχει δλα τά δντα. Πωc: λοιπόν είναι αiσθητον τό εύριοκόμενον ύnεράνω δλων των δντων; Τί δέ άπό τά αίαθητά δέν είναι κτίσμα; Πωc: δέ είναι κτίσμα ή λαμnρό­

10 ΚΙ ίαμα ή λαμπρδτης ΊΟV Θεου; Ουκ ι'Jψ;, αίσθηηJ

άνιχνεuθέν. 1

j

.,

1

εύτυχεϊc: δτι τό φώ 1c: τοϋτο δέν εΊνα1 τίπσrε άπό τά δντα,

Τί δέ .των αlσθητων· ου κτiσ,μα;

11:

φωvάc: καi νά άναμένωμεν με καθαρότητα καρδίαc: τήv ά­

τήν ενωσιν πρόc: τό φωc: έκεϊνο, διδάσκει μυστικωc:. τούc:

ε·σzιν ουδέν, ώς τά l5ν,τα nάνπ~ ύπερέχον. Πως οvν τό ύnέρ 5 ,ά ο}·τα πάντα αlσθητόγ;

211

ι!. 11

Ί

li

!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

212

φά~•,ειαv, δράν φηοι

ΤΟΥ

διηνεκώς

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

τήγ δύν:αμιγ ταύτην

εκ

,ου

αίσθητόν φωc: τό >βλεπόμενον δια καθαρότητος της καρ­

προσκvνη,τοv διαv,γάζουσαν οcvματος. Πϊvς οi5γ αlοθητόν φως,

δiαc:; «'Ο Χριστός ηλθεν είc: τήν κορuφήν μέ απλ,ετον φως

τό δια και~αρότηως τι'jς καρδlας δρώμενον; «Χριστός δ' ει•ί

είc: τήν δψιν» 53 , κατά τόν Θείον μελωδόν Κοσμδν.

οκο:rιfί σέλας απλετον ε'ίδ'εος ηκεν)), κατά τον θείον (ιJδι.κδ11

30. Ό δέ Στέφανοc:, ό πρωτος μαρτυρήσαc: μετά Χρι­

Σ,τέφαγος δέ- δ f-tε'Ια Χρωτόν ύπερ Χριστού πρϊιΗΟς

ιια2τvρήσας ατεvΙσας

Θεοfί

του

το.ί1,υγ

Θεοv.

10 φθάνει~·

'Έστι

T(j))J

ΘεοΟ είc: αύτούc: καi τόν Χριστόν iστάμενον είc: τά δεΕιά

και 1δ1' Χριστδ11 t':σιcvτα εκ δεξ ιϊόν αlοθητικ111r

δύναμ11, μέχρις

τοΟ ΘεοϋJ 4 •

αι'ηrιΗ'

.oV

δύναμιc: νά

τά έκεϊ άnό κάτω άπό τήν γην, καi τό σπουδαιότερον είναι

τΟJ, Χ.ριστ·Ον μ(S1·01.,,

δτι δέν εβλεπε μόνον τόν Χριστόν, άλλα καi τόν Πατέρα

101' αυ10υ πατέρα. ΙU»ς γαρ αν έ'κ, δεξ ιcίΊJ.' αυ·ΙΟ1)

του. Διότι nωc: θά εβλεπεν είc: τά 1 δεΕιά του τόν υίόν, αν

έώρα ~δν υί6~~, εl μ1} κ;α}, α{JΙιδJ" S·κείνοJ, θΌλεnεν; ~Ορf/,ς Οι ι

δέν εβλεπε καί έκεϊνον τόν ϊδιον;

δραιαι δ αόρατος ύnδ τι7Ίv κεκαθαρμέι·ων την καρδί(t1', αλλ'

Βλέπεις δτι βλέπεται

ό άόρατοc: ύπό των καθαρισμένων είc: τήν καρδίαν, άλλ'

15 ου;: αlο1Jητ{vς, οv,δέ ι•οητως, οϊΊδέ αφαιρεματικως, αλλ' αρ­ ρ17,φ τ ιι•ι δυγάμει;

Είναι λοιπόν δυνατόν αίσθητική

φθάνη εωc: τά έnουράνια; 'Αλλ' δμωc: αύτόc: εβλεπε πρόc:

ύnερουρανίω11; Άλλα μηι, ο{πος κάτωθεν ε·κεί­

σε dnδ γ1}ς έc(Jρα, καi ιδ μεΖζαγ r.bς

αλJ.ιί και

στόν, άτενίσαc: είδε τούς ούρανούc: άνοιγμένουc: καi δόΕαv

εlδε ωύς ΟV'ρανΟ'ύς ανεφγμέγο,vς και

δόξαν εν αυτοίς

Πωc:

λοιπόν είναι αnλετον, αν είναι αίσθητόν;

5 Κοσμαν. Πως o&v αnλετο~· ε'ίπερ αlοθητόγ;

30.

213

1,3

δχι

Τό μέ1 1 γάρ τον ϋψους ύπ.ερ6άλλον καί

αίσθητωc:

οϋτε νοητωc: οϋτε άφηρημένωc:,

αλλά

μέ

κάποιαν αρρητον δύναμιν; Διότι τό ύπερβολικόν ϋψοc: καi

1ί δόξα του Πατρός ουδαμώς nροοίεται 11ίγ α'lσθ'ησι11. ΣvμCσ­

11 ύπεροχική δό!Ξα τοϋ Πατρός δέν έηιδέχονται καθόλου

λικ17 δ' ή στάσις ην, αλί/ ουχ rί ορασις. Άλλα και αιπιι iι

τήν α'ίσθησιν. Συμβολική δέ ήτο ή στάσις, όχι ή θέα. Άλ­

/':κ δεξιcίΊJJ στάσις, καίτοι σύμ6ολοJJ ούσα του παγίου και ανα}.-

Μ καi αύτι1 ή έκ δε!Ξιων στάσις, αν καi είναι ούμβολον

20 J.οιώτου καί της μονιμωτάτης της θ·είας φύσεως ίδρύοεως.

τοΟ παγίου ,καί άναλλοιώτοu καί της ,μονιμοτάτηc: δομηc:

δ ηγ εκείι'η, ίΟV'ΤΟ ;~αι ιlρρήτως έωρατσ. Ου γαρ ύnεκρίι,ετο

της θείας φύσεωc:, δ,τι ητο, αύτό καi έβλέπετο άρρήτωc:.

·ιήγ εκ δεξι.αιγ στάσιν δ ,ιιονογεγ17ς, ϊνα τι δείξυ δια τούτου

Δηλαδή δέν ύ,πεκρίνετο ό μονογενής τήν στάσιν έκ δε­

ετερο~·, ιιλλ' αει 6Jι' 1ου πατρός εκ δ1εξ ιω~,·, .την οlκείω· δι5-

ΙΞιιΪ.!ν, διά νά δε!Εn μέ αύτό κάτι aλλο, άλλά εύρισκόμενοc:

ξαι, εύ·δι6κησε1 1 , l;τι οντι έι, σαρκί, τφ και τήγ ·ιρυχ17γ αvτοv

πάντοτε έκ δε!Ξιων τοΟ Πατρόc:, εύδόκησε νά άποκαλύψn

25 ύπερ 11jς f'κείγου δ6ξης nραεμένφ. Άφαιρεμα,τι<κως δ,} οϊ·χ

τήν δό!Ξαν του εic: δnοισν παραδίδει

εγι· τι δραι,, οΜέ , 1 οει1·· εκ.ει1 1 ος δε έάιρα δόξα~, Θεού. Νοη-

1r7 δ' ε'ίπερ

t/J'

17

ορασις εκεί11η,

17 κα1' αlτ[αγ η κατά αναλο­

γίαι·, καί

17μείς λοιnι'ιν δμοίως 6λέπομεγ εκεl~,φ, και

Και

αναλογιζ6με~9α

ήμείς

Ι7)Ί'

.SJ'

ουρανοίς

Ε:Υ.

κα.

γt~lj

μαθητ17ς,

αλλά

τότ'

εvόηnεν αυ116;

αναλογίαν, 'καi ήμεϊς λοιπόν βλέπομεν όμοίωc: μ' έκεϊνον, διότι

((:Ιδού))

Άκροστιχίc:

τοϋ

πρώτου

κανόνος

τf\c:

i:cφτί1c:

τf\c:

π ρ ό ε.

έκ

ήμεϊc:

άναλογιΖόμεθα

τήν

δε!Ξιων τηc: μεγαλειότητοc:

είς

καί

τούς

ούρανούc:

καθέδραν τοϋ

ένανθρωπήσαντοc: Θεοϋ. Πω,ς δέ ό μαθητής τοϋ εύαγγε­ λίοu δέν διενοεϊτο τοΟτο ηάντοτε καi προηγουμένωc:, άλλά

Μεταμορ­

Υό ένόησε τότε μόνον; Διότι λέγει, «ίδού βλέπω τούc: ού­

φώσεως.

54.

ιωi

στάσιν

γάρ, φησί, (ΟΟλέπω I0tJς ΟVρω·ούς (l)!Ξψγ6τας Καt' τον VίcJJ/

53.

"Αν

δέ ή όρασις έκείνη ητο νοητή, θά ητο η κατ' αίτίαν η κατ'

Θεοfί. Πώς δε και μ17 πρότεροι, και aει διει,οείιο τούτο ό ευαγ?ελίου

Zti είc: τήν σάρ·

Άφαφεματικωc: δέ δέν είναι δυνατόν νά Ίδn κανείc:

1,cάτι οϋτε νά νοήσn· έκεϊνοc: δέ εβλeπε δό!Ξαν ιΘεοϋ.

δεξιιίΊγ τijς

30 μ,εγαλειοΊ.τηως οτάσιγ και καθέδ,ραν ,τον εναγθρωnήο:αντος !OV

καi τήν ψυχήν του

ύπέρ της δό!Ξηc: έκείνοu, καi όταν άκόμη

ρανούς άvοικτούc: καί τόν uίόν τοϋ άνθρώπου νά ΪΟΊ'αται

1, 55 tε.

..11

iii~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

214

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

τον U.J'θρcόπου εκ δεξιωJ' έσΙώτα ιού Θεου)). Τ{ς δέ και χρεiu 17γ αiηό~, τε ατ•ενίοαι ε1ς 1όν οvραγοι• και .τούς ουραι•ούς δω­

νοιγίJναι, εi γνώσις ηv ή ίίρασις μόνη, νοητϊ»ς προσγιι,ομέγη; πως οvν έώρακε ταυθ' δ πρωτόμαρτυς εκείνος, εl μιίΊΙ:', 5 ι•οιy:ως είδε, μήτ·ε αlσθ·ητως, μ17τ' έξ αποφάσεως, μήτε χα,"

αlτ[αγ 17 ιΊ.ι,αλογίαν διαvοούμεγος τα θ·εία; Έγώ σοι nα;ι­

ρησίq, ερ,ω· πνευ-ματικ,ως, UJς και ·ΙΟυς 1() ακήρατον ψ('>ς ,'Jι' αποκαλύψεως δρωJJτας εlπον, ο και πολλοί τ6'Ίν :rιατέρωγ πρ,ί­

τερον εξείnον. Τοvω γονν καί αυτός ό θ·είος ε·δίδαξε ,Λοι•10 κtις εlπώ:,· ~<ύnάρχωγ δέ Στέφαι 1 ος

πλήρης

πίστεως

χαι

JΙJ;εύμ,ατος άγίου, ,J..τενiοας εlς τούς ουρανούς είδε δόξαγ Θε­ ΟV)). Καί συ τοίγυ~ι, αν πλήρης :π)στεως και Πνεύματος άγίο,• ~αrασηjς, τα και ~'ψ αόρατα π1'εvματικως θεάσn· εl δέ κε­ νcις εl nα:·τά,πασι της πίστεως, ουδέ •τοις μαρτvροϋσι~t δ έω15 ρά1κασι πωτ εύ·σεις. Π ίστι.ν γαρ εχων μετρ[αν γουν,. ευλαο{ιις

ακούσ17 ΊQ)1' διηγουμέγων ΚCΙ.Τα 10 έκχωρΟV11 εκ Η]ς πείριι.ς

τά από!.!ρητα, μήτε προς τα αlσθ·ητα ταϋτα κατασπrο~r

ii

τιί

1'0ηTrt 1 εl και δμωγύμως λέγοΝαt, και οvτω κατά της αλη­ θε[ας αγωγ·ιζόμεν-ος ώς πλάιιης, μήτε την ήμίν δεδομένην r'ί.-

20 θετώγ απόρρητον χάριν του Θεου.

31. T(OV

ΤοωυΙΟ1' γαρ τί έστι και

17 έξαιρέτως αληθ•17ς ύ:rrΔ

πατέρων :δνομαζομένη tJεωρ[α και' 17 της εύχης εγκάρ­

διος ει 1 έgγεια και

1] ε!:: α{ηης :ι1'ε1ψατ-ικη θέρμη τε και ή­

δcVr] καί. τό έκ της χάQt'ΤΟς Πυμηρ1ες δάκρυον. Τα γr}c ωιi25 τω~, α'ίτια ~-οερ(j κυρίως καταλαμοά.νεται αΖοθήσει. Λέγω δέ

αlσ1?ήαει, δι(t ΤΟ τρανόν και έιιαργές και απλανές πάντrι καi. αψάγταστω, της καταλήψεως, και nρ·ος

τούτοις (}Τι καί

ιι')

215

:';κ δεΕ:1ων τοϋ Θεοϋ. Ποία δέ άνάγκη ητο να άτενίσrι αύ­ ιόc. εic: τόν ούρανόν καi oi ούρανοί νά διανοιγοϋν, αν ή iiρασκ: ητο άnλη γνι.ϊJσιc:, άποκτωμένη νοητωc;;

Πuχ: λοιπόν είδε ταΟτα ό nρωτομάρτυc: έκεϊνοc:, αν δέν τά εΤδεν οϋτε νοητωc: οϋτε αίσθητϋJc: οϋτε 6nοφαηκωc:

<1ϋτε διανοούμενοc: τά θε"ϊα κατ· αiτ!αν καί άναλογίαν; Θά ποΟ τό ε'iπω 1έγώ ·καθαρωc:· πνεuματικωc:, δnω::::: είπα καί cι1ά τούc: όρωνταc: τό

άκήρατον φως δι'

άnοκαλήψεωc:,

ι ιρδγμα τό όnοίον έΕέφpασαν καί πολλοί

nατέρεc: προη­

γουμένως. ΤοΟτο δέ έδίδαΕε καί ό 'ίδιος ό Θεϊοc: Λουκαc: ~:ίπώv· «εύρισκό,μενας δέ γεμδτοc: niστιν καί Πνεϋμα ο­ γιον ό Στέφανοc:, άτενiσαc: εic: τούc: ούρανούc: είδε δόΕαν ΟεοΟ». Καί σύ λοιπόν, αν καταστηc: πλήρης nίστεωc: καί ιΊγiου Π νεύματοc:, θά Θεαθfic: nνεuμαηκωc. τά καi είc: τόν νουν άόρατa· έάν δέ είσαι έντελωc: άδειανόt άηό πίστιν,

;·,i:v θά nιστείισrιc: οϋτε είc: τούc: μαρτuροϋνταc: δ,τι •είδον. Λιcηι αν εχrιc: καί μετρiαν κάπωc: πίστιν, θά άκούσrιc: εύ­ λ<1βωc: τσίιc: διηγοuμένοuς κατά δύναμιν έκ nείραc: τά

, ιι ιδρρητα, μήτε καταβιβάΖων ταϋτα ηρόc: τά αiσθητά η τά 1•οητά, εστω καi δ.ν λέγωντοι όμωvύμως, καί οϋτω άγωνι­

(1Ίμενοι κατά της άληθείαc: ώc: πλάνης, μήτε άθετοΟν τήν ,,οσμέvην είc: ,ήμδc: άπόρρητον χάριν τοΟ Θεοϋ.

31. Κάτι τσιοϋτον είναι καί ή έΕαιρεηκως άληΘήc: όνο­ ι ιι1~ομέvη ύπό των πατέρων θεωρία, ή έγκάρδιοc: ένέργεια

ι ηc εύχηt:, ή έΕ: αύτηc: nνεuμαηκή θέρμη καί ήδονή καi ι ϊ) έκ τiϊc: χάριτος εύάρεστον δάκρυον"".

ι ούτων

καταvοοϋνται

κ:uρίωc: μέ

την

Διότι τά αϊτια νοεράν α'ίσθησιν.

σιϋμα μετα}αμοάνει τιως της κατα νουν εγεργουμέ1η7ς χάριως

Λ!~γω δέ μέ αϊσθησιν, έΕ αiτίαc: τοϊi τρανοϋ καi έναργοϋc:

και μεταρρυθμ{ζεται προς ταύιην ·και λαμοάνει τι~•ά συναί-

ιωί έντελωc: άπλανοΟc: καi άφαντάστου τηc: καταλήψεως,

30 σθησιν αυ•τδ του κατϊ~ ψυy}))' &:πορρήτου μυστηρίου, κα/ 1οίς κε­

ιωι εκτόc: τούτων έlΞ αiτίαc: τοϋ δτι •καί τό σωμα μεταλαμ­

κτημένους α1σθ·ησ[γ τιι'α nr~:ιέχει τcίιν εν αυτοiς έ1Jεργουμένω)'.

(\cΊνει κάπωc: τηc: ένεργουμένηc: κατά τόν νοίίν χάριτος

l-5ξωι'rε)) αlσθητcvς κατα ιόν καιρό)' εκείνον 6λέπουσι 101ις κ::­

()f5,(,)

Μ. ωσέως ελωιψε τδ πρ6,σωnω·, της έ1,τδς λφιτιρ6τητος

55. Εfνσr συνήθης μετα!Ξύ ϊωv άσκητικων ή σύνδεσις πνευματικηc ήδονης καί δακρύων. Βλ. ηδη Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια 73, Des Places 132, καί ηλεϊσϊα αλλα. Πρβλ. Ά. Φυτράκη, Ταϊς των δακρύων ροαίς, Άθηναι 1945. θέρμης,

1ωί συρρυθμίΖεται nρόc: ταύτην καi λαμβάνει κάποιαν συν11ίοθησ1ν τοϋ κατά

ψυχήν

άπορρήτοu μυστηρίου καi είς

ι οϊι~ άnό εΕ:ω αίσθητωc: βλέπονταc: τούc: κατέχονταc: ταϋ1α

κατά τόν καιρόν ·έκεϊvον παρέχει κάποιαν αϊσθησιν των

1 vφγοuμένων είς αύτούς. Οϋτως ελαμψε τό nρόσωπον

i)

:i·ι:~

;"ι·i. i!i !li

.

l!ii_

··Ί:ιι

'ιιι'

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

216 ϊ01)

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

J'OV' καπι 70 σωμα περικεχυμένης, και τοσου:τον εJ.:αμψ<::1'

τοΟ

~/iωϋσέωc:,

217

1,3

καθώc: ή έσωτερ1κ1'1 λαμπρότης τοΟ νοϋ

ώς μηδέ 'lOVς αισθηrως προσυλέπονrας αVΤψ προς την περι­

περιεχύνετο ιωί

ΟV•α[ω, της αύγ17ς εκείνης ατενίζειν έχειν. Οϋτως cvφθ·η l()

ώστε νά μή δύνανται νά άτενίΖ:οuν nρόc: τήν άφθονίαν τηc: αύγηc: έκείνηc: οϋτε oi αiσθητωc: προσβλέnοντεc: είc: αύτόv" 6 • Οϋτωc: έφάνη τό σίσθητόν πρόσωπον τοϋ Στεφά­

αiσι?ητον πρ6σωmον Στεφά}•οv ι;Sσει πρόσωπο~, αγγέλου· και

5 γr'.ιρ ενδο{)εy αυ,τcp Ο νους αγγελομψήτως Και αγγελοπρ,επcιις,

έπί τοΟ

σώματοc:, καi

τόσον ελαμψεν,

αιιφκιομέιιφ του παντός φωτι κατά μέθεξιν απόρρ·φον, άγ­

νου ώσάν πρόσωπον άyγέλου" 1 , διότι ό νοϋc: του εσωθεν ένούμενοc: μέ τό έγκαθ1·δpυμέvοv 1 ύπεοάνω τοϋ nαντόc:

ι1ελοει.δι7ς εγίγγετο. Οvτως

φωc: 1ωτά ί1nόρρητον μέθείΞιν, εϊτε κατά nροσήλωσιν εϊτε

r::'iτι: κατ' επι6ολήν ε'ί1ε κατά Πιαραδοχήν, ένούμει1 ος τcρ ύπερ­

17 αίγυπτία, μάλλον δ' ου.ραJJία,

'Λfαgfα μετέωρος γέγο-με και τό σωμα ευχομένη τοπικως καί

10 ι..:-lrπ?ι;:ϊός, και γάρ, ι)ψοvμένοv του νου, σvνανvψώθη και τό Γιc7'Jμα :-:αί της γ~jς άπαναστάν ωφθη ε1 1 αέρων. Γ:!. Οϋτω ηjς ψvχης εJ<θουαιώαης και οίο~·εί οvγκι?'οvμέ­

γης 1r'p ασχέτφ ερωΗ τον μόνου εφετον, και ήΙ καρδία συγ­ κι ·0rιτrιι, πκιρ,ήμασι π1ιευμα1ικοις 11))' κοινωνία~• της χlιρ ι-

15 το; ϊ-νδειr.111J:μέι,η

και

ωσπερ

ενθένδε δρμωμέ11 η

προς

71))'

κατά

συγκατάθεσιν,

εγινεν άγγελοειδήc:.

Οϋτωc: ή αίγυ­

πτία, μαλλο\f δέ ούρανiα, Μαρία εγινε μετέωροc:" καi κατά τό σωμα τοπικωc: καi αiσθητωc:, ένφ nροσηύχετο, διό­ τι κα8c: ύψώνετο ό νοϋc:, συνανυψώθη καi τό σωμα καί 8

μετατοπισθέν άnό τήν γην έθεάθη έναέριον.

32. Οϋτω, δταv ή ψυχή ένθουσιδ καi τρόπον τινά συγ1<1νειται μέ τόν δσχετον ερωτα τοΟ μόνου έnιθυμητοΟ,

_ιιετrΊ πιbμ,ατας ει• ~ιεφέλαις κατά •το ε'πηγγελμένον του Κυρίου

συγκ1νειται καi ή καρδία, ένδεικνύουσα μέ πνευματικά σκιρ­

ί·:τ,ανΙ17ι·. Οvτως εν τfj σvντόνφ προσεvχιj, τον νοητου πvgός

τήματα τήν κοινωνiαν τηc: χάριτοc: καί σχεδόν ,έ·κι<ινοΟσα

ϊi1 1 αφω·fyτος και ,της 1,οητ1jς λαμπά;δ1ος αναφθείσης και εlς

άπό έδω πpόc: τήν μετά του σώματc>sc: ύ,nάντησιν τοϋ Κυ­ ρίου εic: τάc: νεφέλαc: κατά τό έnηγγελμένοv·". Οϋτω κατά

μετέω2cν φλόγα διά πνεvματικ17ς θ'εωρίας του νου τον πόθοι·

20 αμεγείραντος, καί τό σάιμα παρ•αδόξως κοvφίζεταί

τε

και

τι'1ν i':.ντονον nροσcυχήν,

δταν άvaφavfi τό νοητόν nϋρ,

πΨευματικης

άναφθfi ή νοητή λαμπάc: καi ό νοϋc: άνεγείρπ τόν πόθον διά nνευμαηκηc: θεωρiαc: ·είc: ύψηλήν φλόγα, τότε παραδό­

rι;ι•α6iσεως. Έμέ δέ και δ κατά την προσευχήν ίδρόJς Χρι­

Εωc: άνακουφi2:εται καί τό σωμα ιωί θερμαίνε-rαι, ωστε είc:

rηου τ;~γ ι~γγινομένφ• αίσ{tητ17ν ·τφ σώματι διδάσκει itέρμψ

τούc: βλέποντας νά

δω:1οεrιμαίι-εται,

σι1, εξιέ1·αι

cδς άπό πυρός αίσθητης καμίνου τοίς δρι7)­

δοκεί1,,

κατά τον σvγγραφlα της

25 t:;.:. .ιιό1ης 11jς εκτε1·0ΓΎς Jυρός τόv Θεόν δεή·01εως. Τί δrι πρός τω;τηι· φ17σοvαιγ οί δαιμ.01,ιcόδη την έκ προσευχής άποφαι~<ιJ­ ιιει'οι.

ϊ'tέρμη~ 1 ;

'ΊΙ- και ΊΟV'ΙΟ διδάξοvσι, μrι ει,αγω~,[ως, μηδ'

{;;τεγως προσενχεσθαι, Ίι•α μή, κατα λόγον του κατά ψvχ1ΊJ' άγι7>ι 1 ος, και τό σωμα ,11]1' άπηγορευι,uένην αvτοίς έπιδέξηται

φαiνεται δτι έΕέρχεται άnό πϋρ αί· σθητηc: 1 καμίνου, κατά τόν συγγραφέα τηc: nνεuματικηc: άναβάσεωc:60 •

Έμέ δέ καi ό ίδριi..>c: τοϋ ΧριστοΟ κατά τήν

προσευχήν61 διδάσκει τήν προκαλουμένην είc: τό σωμα αί­ σθητήν θέρμην άπό

μόνην τήν έκτενη nρόc: τόν Θεόν

δέησιν 112 • Τί τάχα θά εϊnοuν npόc: αύτήν σί χαρακτηρίΖ:ον­

Ι

ιl

ι

.,

1'.

Ι!

τεc: ώc: δαιμονιώδη τήν άnό ηiν προσευχήν προερχομένην 56. 57. 58. ο.

ΈΕ. 34, 29 κ.έ. ΠpάΕ. 6, 15. Βλ. ούτηc: τόν Βίον

θέρμην; "Η θά διδάΕουν καi τοϋτο, νά μή προσευχώμεθα έναγωνίωc: ουτε έκτενωc:, διά vά μή δεχθfi καί τό σ<ί'Jμα ·15, Acta Sanctorum, 2

Άnριλίοu, nαράpτ.

~<ατά τήν άναλογίαν τοϋ κατά ψυχήν άγωνοc: τήν άπηγο-

χνι.

59. 4, 17.

60. 61.

Ματθ.

24, 30.

Μάpκ.

Ί ωά ν ν ο u Σ ι ν ο ί το Λ ο v κ δ 22, 44.

13, 26.

Λοuκά

21, 27.

Α'

u, Κλίμα!; 28, PG 88, 1137 C.

Θεσσ.

62. Βλ. καί κατωτέρω 33 Des Places σ. 97,

κοί

Δ ι α δ ό χ ου,

Κεφάλαια

25, 79,

13·7.

....

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

218 θέρμην;

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

Άλλ' ο'όωι μέι, [ίσιωσαν διδάσκαλοι

της

μ1) προς

ρευμένην οπο αύτούc: θέρμην;

·Αλλ'

αύτοi μέν

219

ac:

είναι

Θεόιι η τό θεομfμητοy· φερούσης, μηδέ μετασκευαζοιyσης nρός

διδάσ:ωλοι τηc: εύχi1c: ή όποiα δέv όδηγεϊ πρόc: τόν Θεόν

τό κρ,ειποv τόι· aι,θuωτιοι 1 ευχΓjς. Ήμείς

ιϊ πρόc: τόν Θεομίμητον οϋτε μεταπλάσσει τόν δνθρωπον

δ' 'ία.μεν cvς ~αί

ψευ 1jVιΟμο,J.ήσαμε11 '11Jς f.)!ΤΟλης αφψιά-

πρόc: τό καΜτεροv. Ί-!μεϊc: 5έ γvωρίΖ:ομεν δη άπωθούμενοι

σαι•τες δια της έκουσ[ου κατά lΎjJΙ' έγκράτειαν δδύγης αnω­

τήv ήδονήν πρόc: τήν όποίαν δυστυχωc: ηύτομολήσαμεν άπο­

Tl)Jf 5

ΤΟΥ

ήδοJ11ί1•, προς

1}11

θούμενοι, κατrί, τrιv :προσευχ171· αlσθήσει γοερ{f.. γευόμεΠα τijς

μακρυθέντεc:

Πείας καί dμιγοuς ιΊδύJΙης ήδογ~jς,. fις θαυμασίως και τό σϊv­

η'lν έγκράτειαv όδύνηc:, γευόμεθσ τηc: θείαc: καί άκινδύνου

μα προς

απαθή και θ·είον ερωτα μετασκευασαμέvης δ ει·

1'1δο1:•ηc: 1-Qατά τr1 ν προσευχήν μέ vοεράν αϊσθησιν. Αύτόc:

πι:fρc,_1., ;ιε;'ΟΨ(iJς Όcrj,, πρδς τ()γ ΘεΟJ,1'
ό όποϊοc: εχει δοκιμάσει αύτήν τι1ν ήδονήν, ή όποία μετα­

10)'

10 μου τr'ι, }.όγιά σου, ~'•:τέρ μέλι τφ στδματί μου1ι και (ccδς εκ στέα­ τος και :πιόιJ;τος έμ:ιλησι?είυ ή ψυχή μου καί χείλει (tγαλλιr:i­ (J2(ι)ς αιιέσει

.10

1 εθ' 1]Υ και δι' ης οί αγαοr.ίcιεις στόμα μου>>. 2\J

1

εν καρδfr/ διατι11έμενοι 'Της 1~1'.Οειδους ρq,στώνης και αγγεΪ,ι.Κ-fJς

εi1 :ταθείας

i!:J''

με{Jιέξιει γίν-ονιαι, <ο-:ατCt τdς θεουργοVς 1(7')''

1s Πε[ωγ ελλάμψεω1, ε:ποφοι1ήσειςη

cbς ό Δ ιοιιύσιος ό

.ιa: 1 ·ας

εlnεν.

cιπό

τήv

έντολήν,

διά τηc:

έκουσίαc: κατά

ποιεϊ καi τcι σωμα πρσc: τόν άπαΘη καί Θείον ερωτα,

609

nρόc: τόν Θεόν, :πόσον γλυκέα είναι τά λόγια σου είc: τόν

λάρυγγά μου, είναι άνώτερα άπό μέλι εic: τό στόμα μου :ωi

«Cc:

γεμίση ή

63

ψuχι'] μου ώσά,ι άπό λίποc: καi πάχοc:

.ai τό στόμα μου θά αίνέσπ μέ χεiλη άγγαλλόμενα» 6 4.

:1

Μετά άπό αύτήν καί δι' αύτηc: οσοι ,διεuΟετοΟν έν :κaρδi9 όvαβάσεωc: ερχονται εic: μέΘε!Ξιν τηc: θεοειδσϋc: άντιηαύ­

33. El δέ καί τό .κατά Θεόν καθάρσιον πέιιθ,ος οιικ επι

σεωc: καi τηc: άγγελ1κηc; εύπαθεiαc:, «κατά τάc: θεουργούc;

11JJΙ ψυχ1)ι• μ61,ον τελείται των αγωνιζομένων, άλλ' άnό τα~5-

έnιφοιτήσειc; των θείων έλλcψψεωv», δπωc: είπεν ό μέγαc:

της καί

Διονύσιοc: 6 ;;.

ι};-ιί

ίΓJ σωμα και την κ:ατά σώ,μα δια6αίνει α'ίσθ·η-

20 0{1! ( καί δείγμα τούτου εγαργές τό κατώδυvον τοις εφ' ά­

33. Έάν δέ καi τό καθάρσιον κατά Θεόν πένθοc: δέν

μαρ1 ιίμασι ΠSJ'θ'OU(ft δάκuυοι,J ι διαr f μ~ί και τα της κατcί, nι·εv­

τελfϊται μόνον

μα θεία:; 17δοι·ης τεκμι7ρια, ταίς χωρούσαις τον πώμαΤQς αl­

c,πό ούτήν διαβαiνη ιωi εic: τό σίίψα ικαi είc: τήν σωμαη­

r;,Ίήσεσι~• ε1 1 σημωγόμε1ια, εύλαοοις :ταραδεξαίμεθτι.; Τί δέ χαί.

ι<ήv αϊσθησιν

ό Κύριος,

δuνον

ου δ,ιά τοvω μακαρ[ζει

,ou

εic: την

άγωνιί7,ομένων,

άλλ'

(δεϊγμα δέ τούτου έναργέc είναι τό κατι.i>­

δάκρυον είc:

τούc:

πενΘοϋvταe; δ1'

άμαρτήματα),

τόv ·καρτιόν εl' έαυ-­

πνεύματος; 'Αλλά της 7/jαρακλ17σεως ταύτης

κατά nνεϋμα θείαc: ήδονηc;, ένσημαινόμενα μέ τάc: αίσθή­

1·1711

χαρά~,,

και τrΎ σώμα ,ιιεταλ,αγχriνε.ι nολυτρ6nως. "'Ω~, τούς μέι, 'ίσασι.ι,

σειc: τοΟ σώματοc:

οί ειι mείρf'[ yεγον6τες, σί δέ και τοις lξωθ'εν δρωσι δijί.σι,

ιωi ό Κίφ1σc;;

τό

έ::ε1δ1': Θά

]Ιjροσφ,ές

ψυχήν τGJV

δ1ατί νά ιμή παραδεχθι.i)μεν εύλ!αβώc: καi τά τεκμήρια τηc:

25 rιαρακ,;_ηθ17σοJΙται., τουτέστι τοίς εξοvσι

τούς :πεvθοϋντας, t-11.ειδ/7

ηθ•ος,

τό

γλυ.:{iι

δάκρυον, ή

χαρlτων γέμουσα

30 τα"iς :πρπσισυσιι• εντευξις, ;,(α7(1 τον εν ,. (1σμασιν εl:π,όιιτα,

lilll

ai όποϊω τr1ν δέχοντα1; Τί πράττει δέ

Δέν μακαρiΖ:ει διά τοϋτο τούc: πενθοϋνταc:,

nοpηγσρηθοϋνr.", δηλαδr1 6ά λάβουν μέσα των

ΤΙΊV χαράν, τόν καρπόν τοΟ Πνεύματοc:;

πcφηγορiαc: μετέχει καi τό

σωμα

·Αλλ'

πολuτρόπωc:.

1

i

αύτηc: τryc:

'Από αύ­

τούc; τούc: ιωρnο1Jc: αλλουc: μέν γνωρίΖ:συv 0001 τούc: έδο­ κίμαααv, αλλοι δt εΊνα1 φανεροί καi είc: τοϊιc. βλέπονταc:

63. 64. 65.

66.

Ψαλμ. 118, 103. Ψ ο λ μ. 62, 6 (οί Ο· χείλη Μασ. χείλεσιν) · Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 15, 9, PG 3, 340 Α. Μ ο τ θ. 5, 4.

άπό έtω, τό προσηνέc: ηΘσc:, τό γλυκύ δάκρυον, ή γεμάτη χάρπαc: όμ1λία πρόc: τσύc: προσερχομέvοuc:, κατά τόν εi­ πόντα είc: τά "Ασματα, «άnό τό στόμα σου στάlουν κηρη-

....

.

ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ

220

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

ιικηρία μέλιτος από .στόματός ·σου στά:ζοvσι, νύμφη'). Αα,ιιοά­ )'ει

γάρ ΟV'Χ

17 ψυχ17 μόJJO}J T()}J άρραυωνα τω)' μελλόι"ιωv

&γαθαιιι, άί.λά και

10

s

θραι μέλιτοc:, νύμφη» 07 • Διόη δέv λαμβάνει μόνον ή ψυχή

τόν

άρραβιϊJνα των

μελλόντων

68

άγαθων ,

άλλά

καί τό

σGJμα τό όnοϊον διανύει μαί:i τηc: τόv δρόμον τοϋ εύαγγε­

δέ μ17 τουτα λέγων, και ·ιήι, εν 1ιρ

λ1ου πρόc; αύτά. Ό δέ μή δεχόμενος τοϋτο άnορρinτει καi

TO}J

,3έ

την είc: τόν μέλλοντα αίωνα διαβίωσιν μετά σώματοc:. "Αν

καl, τό σcομα συμμει?έξει τότε 1ω1.· απορρ17·ιων' έκείι•ωγ &;·rι.­

δέ καί τό σωμα συμμετάσχr~ τότε τGJV άηορρήτων έ 1 κείνων

ιΊcv,,, και 1·'VJ' δι7mου συμμεθέξει χαταλλήλως έαυτφ 117ς έι­

άγαθων, καί τώρα βεβα;ωc: θά σuμμετάσχη μέ ι
r)ιδομέvης προς Θεοv χ(iριτος τφ }Jψ. Δι.ά ταυ·τα γουν αι­

εic: αύτό τρόπον τηc: χάρ1τοc: ή όnoia παρέχεται άnό τόν

r;ι? ιίcει καιαλαμ6ϊι.ι,εσθαί φαμεμ αυτά, ;τροr;τίθεμεν δέ τό ω·οι:-

Θεόν είc: τόν vοϋν. Δια ταϋτα μάλιστα λέγομεν δτι αύτά

μέJ)ι0ι•τι, αlωJ·ι μετr°l σώματος απαναίνεται διαγωγ17ν.

El

10 ΙJιJ)), διά τε Ί{) {,περ αισθησιν ει.Μι ταυτα ψVOtΚ1}J' και δια ΤΟ :7f]{VΙως

ΤΟ)' JJOV)' ειγαι

τ,ούτων δ,εκτικόν καί δια

πρός

TJj}J

καrολαμβάνονται

μέ

α'iσθησιv,

προοΘέτομεν δέ τό

καί διότι κατά πρώτον ό voϋc: ε"ίvω δεκηκόc: τούτων, κα­

ρουJJ μεταλαγχάι•ωι, {}είως, αι'πός ,τε και δι' αi',ιου τό σvι·ηu­

-

Ι'

'

,..,

,

ι:

,..,..

~

'

,ιι.~)f())' σϊδμα προς

'

10

.,

τό θει6τεροι, μετασκευά:ζεται, δεικι·ύς

15 τεvθει' κ,αί προο~μιαζδμεγος

,11])'

1;1·-

ύπό του πνεύματος επι τον

τοϋ όnοίου μεταλαμβάνων θείωc: κατά δύναμιν, ματίιεται καί

ούτόc: καί δι'

μοί

τήv κατάnοσιν τηc: σαρκόc; ύnό τοΟ nνεύματοc: κατά τόν

μι1' TOU πι,ε·ιJματος λαμοάι,·ΟV()t" δια ·ταντα νοεραγ αυτ171' ΚΙ!."

-

χουμεJJ,

~

.,

υ.περ

'

1·οεραv

34. Πρ,ός δέ τaύ,τοις, ώς α11 καί τω~' ακουόντωγ 1171·

20

δυίι•·οιαν απε[ρξωμε1, του μ17 προσύλους και σωματικr'tς οιε­ σθαι

μέλλοντα

αiuΊνα.

όφθαλμοί άλλά

'3'

ουσαν.

oi

Διότι

δέν

λαμβάνουν τοϋ

σώματοc:

oi

τηc: ψuχηc: τr\ν βλέπουσαν ταϋτα δύνα­

μιν τοϋ πνεύματοc:· διά τοϋτο τήν καλοϋμεν νοεράν,

αν

καi είναι ύπερνοερά.

34.

;άς 71,)fεvματιχctς και ι'lπορρήτους εγεργείας ταύτας' [ί.

Π ρόc: τούτοις δέ, πρέπει κατά τό δυνατόν νά ,έμ­

71,[;Τ[()~'θασιγ ι'lρτ[ως, αί 6ε6ήλοις και 1}1·ιέρσιc;

nοδίσωμεν ιωί των άκοuόντων η'\ν διάνοιαν νά νομίιουν

r}κοαίς και. διαγο[q, nιστεύει.ιι ουκ εί.δυlq, και σ1οιχείν 1αίς

ύλικάc; καJ σωματικάc: αύτάc: τάc: nνευμαηκάc: καi άηορρή­

περ και

OD!'O/.

25 nατερικαίς φωγαίς

αι 1 οσ[ως IC!. HJ)JJ

όσίω~, εκλαοόμεJ!Ο1, κατε­

τοuc: ένεργεiαc;, nραγμα τό όποιον επαθοv καί

αύτοί τε­

πάτησάι, τε ταuια και τους ταυτ,α τούτοις προδείξα11τας διfρ­

λεuταίωc:,

,yηξω·. ου πιοιθόμεγοι τ(u μεγιΗφ

μέ δ;άνοιαν μή γνωρίl.ουσαν νά nιστεύn καί νά άκολοuθfϊ

πι,{}όμε1ιοι

CίVιO:J λέγογ,ος·

Μακαρ{φ, ισως δέ μηδέ

(((Jψαυστά

SOH

Τ·Οίς

απε[ροις

Ί(i

:,,!

μετασχη­

πρόc: τό θειότερον, δεικνύων άπό έδίϊJ καi nροο1μιαιόμενοc:

σcό.ματος' αλλ' οί της ψυχης 117ν δρϊvσαν ωvια δύ1,a­

·11.1

αύτοϋ τό συνημμένον σώμα

μέλλοιιτος αlcογος 1ης σαρκός κατάποσιγ. Ου, γάρ οί οφθαλ­

IOV

'

«νοε­

Οώc: καi διότι ό νοϋc: μαc; άνατεiνει πρόc: τόν πρωτον νοϋν,

_,

!ι :ι

,•,

ράν", τόσον διότι ταϋτα είναι ύnέρ φuσ1κήν αϊσθησιν όσον

εγχω-

\

το,• .πρωτον νουν ανατασιJJ' του ημετερου γου', ου· κατα

~ι' 1

221

προς ταυτα το.u

σωμα τό ΟVJJδιανύ,ον

ευαγγελlου δρόμογ. Ό

1,3

τuc:

oi

όποιοι μέ βεβήλουc: καί c~νιέρουc: άκοάc; καί

πατερ1κάc: φωνάc: έtέλαβον

άνοσίωc: τά

των

όσίων,

πνευματικά.· ·ψvχ'fί δέ ι'iγίq, και πιστi'f προς κατάληrψιJJ ερχε1αι.

κατεnάτησαν ταϋτα καi διέσπασαν τούc: δείΕανταc: τοϋτα

30 ίί του δ.γ[ου π }'81),Uατος ΚOtJ'(()JJiα, και οί έπου:ράγιοι του Π11c11-

εic: αύτούc: προηγουμένωc:. Δέν έnείσθησαν εic: τόν μέγαν

ματ{)ς Οησcιυροί τ{ρ πείρq, παραλαοόντι μόΨqι γiι,01rται κατα-

Μα,κάριον, Ίσωc: δέ οϋτε εμαθον δτι αύτόc:. λέγει, «τά nνευ­ μαηκά

είναι αψαυστα άnό τούc: άnείρουc:·

του

άγίου δέ

Πνεύματοc: ή κοινωνία [:ρχεται πρόc: κατ6ληψ1ν εic: ψυχήν

67. ~Ασμα 4, 11. 68. Συνήθης εκφρααις εiς τούς άσκητικούς καί τούc; μυστικούς τά nεpi άρραβωνοc; των μελλόντων άγαθων. Βλ. Σ u με ων Νέου, Κε­ φάλαια πρακτικά καί θεολογικά 76 καί πλείστα άλλα.

άγίαν καί nιστήν κα] οί έπουράν101 Θησαυροί τοϋ πνεύμα­ τοc:

γίνονται

καταφανειc: μόνον εic: τον nαραλαβόντα μέ

πεϊραν, ό δt άμύητοc, οϋτε νά έννοήσn δέv είναι καθόλου

,Ji,J ,.,.-

,,1111

11111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

222

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

1,3

223

φαvείς, αμυή!ψ δέ ουδέ ενν017σαι δυιαιόν τό παράπαν1). Εί'­

δυνατόν» 69. Εύλαβωc: λοιπόν λέγει περί αύτωv- δκουε, εωc:

λαυως τοίι·υ1• φησί περί α{ηω,·· ακουε, μέχρις αv ;~αί σοί

ότου yivn νά ιωτα!Ξιωθfjc: καi σύ λόγφ τηc: πίστεώc: σου νά

γέι•οιτο πιστεύογιι καταξ ιωΟηναι τούτων τvχεiν· ιό,ιε γύ.[! ε'ί­

έπιτύχπc: ταϋτa· τότε πράγματι θά γνωρίσηc: μέ τήν πεϊραν

ΟJJ αυηj :τείρ(._t τωv ,τif ς ψvχifς ί'ιφΟαλμων οΊων αγαθών και

των όφθαλμωv της ψυχηc: ποία άγαθά καί μυστήρια δύναν­

5 μvστηρίωv ψuχαί χριστιαναιy κ&ι"ϊαυ1J.α κοιγωνείν δύνανται.

αί ψuχαί των Χριστιανων

κοινωνήσουν καί ,έδω.

επουριπίους Πησαυρούς, μ·ιί ι17ν διάνοιαv 'JJΟμίσυς. Αϋ,τη γαρ

πεϊραν των τούς έnoupαviouc: Θησαuρούc:, μή νομίσπc: ότι

και ια αlο,?ητά κα/ τα J'Οερά επίσης διανοητά δι,' έαυτijς ποιεί.

πρόκειται διά τήν διάνοιαν. Διότι αύτή καθιστζ:ι μόνη τηc:

ταύιψ εν πείρq γέγω·ας αi'nifς, συτω καί

τi1ς

νά

Όφθαλμοi,ς δέ ψυχης &κούωγ αυτfj πείρq, γινώσκοντας τούς

10 τrρ διωοεϊσθω

ψuχης

γνωρίΖ:ουν

μέ

την

aun1v

μη, μέ τό νά διαvοησαι

λογείγ Ε,)' πείψ! l01Jlω)' γίνt7. Παί καθά?ιΡ'] χρυο6ν, ει μη

κτζ:ιc: πείραν ούτων μέ τό νά δ1ανοησαι κc,ί θεολογπc: ταϋτα.

τrος δ[!cί:ς, κι'ίιι ,ιιυcιάκις

Kai

κις περι I(J)J'

;?!εία, μηδέ 'ίδ17ς ,οίς vοεροίς και ύπεράνω 117ς διανοίας δ­ ψθαλ,ιιοίς, ου1,ε δρ,q,ς,

OUIB

εχεις

OVIS

κέκιη,σαί 'Η

1(0JJ

{),ε[ων

ιΊ.ληθαις. iΥοεροίς δk ει:10;• δφι?αλμοίς, ώς αυ,τ,οις εγγινομέ20 ι·ης ηίς του Πν·εύμαως δυνάμεως, δι' ι;; δρα:αι ταυ'τα, επεί r:αl "V:nfρ τοi); γοερσVς ()φθαλμούς }σιι 1ό nαJJίι·:gol' β,κεϊ,Jο θέαμα 'TOV ι1εωτύ.-cυ και ύπερφαους φωτός.

8π. Δ ιι'ι καί δ Κ,5ριος ού πάνιας, αλλά τούς εκκρίτους

:πρι'ις τιΊγ 81' Θαοωρ γεγει•ημένην αρρητον και &6ρ,α1ω· αl25 σθψ ικΠ δv,,ά,ιιει πι,ευμα11;{17ν εκεί11ην σv1'εκάλεσεν αψιν. El

"'αο και δ §ξ 'Αοείcυ Π(ίγου ;Διο1η1σιος, δ ιuέγας εγ τω μέλι '"' 'ι. j.O}'Tl αliίΊν; ωfί μιΞ)/ όραηj)) φησι, «Χρισωυ 11εοφανείφ> περι-

αυγάζεσ:'J,αι 17_ιιας, <<(~C: ωιΎς μαθ·ψάς §ι, τ'fί μεταμορφώσει, 11jς

δέ Jl'OJ]Tijς φωωδοσ{ψ; i'" απαθεί και αυλφ 1ψ JJϊp μετέχFιJJ, 30 ;ωί ιίjς {,:τί:ry ν·ου;• έι•r!Jσεως ει' {)ειοιέρq, μιμήσει.

τωι1

ύπερ,ου­

(_)ω'[ωγ J6ω1'>), (Ηλ' ου·δ' οi5τως 17,ιιείς οv,ως αίσθητήν ύπο-

δπωc: ώc: ηρόc: τόv χρυσόν,

Βλ. 'Ομιλίαν 18, 2 κ.έ. PG 34, 636 έΕ:. Περί άγάπηc: 26 κ.έ. 928 έΕ:. Διάιφιοιν θεολογίαc: καί θεοπτίαc: βλ. κατωτέρω 1, 3, 42, ώc: npόc: Βαρλαάμ 52 καί άλλαχοϋ. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C.

1 :Ι liΙ Ι'!!,

έάν δέν τόν άποκτήσnc:

αίσθητωc: ιωί δέν τόν εχηc: αίσθητωc: είc. τάc: χεϊραc: καί

ί

δέν τόν βλέπηc: αiσθητώc:, άκόμη καί αν λάβnc: είc: τήν διά­

!

νοιαν μuρ1άκιc: εννο1αν χρυοοϋ, καθόλου δέν κατέχειc: η βλέπειc: η εχειc: άnοκτήσι::1 χρυσόν, σϋτω καί δν μυριάκις

διανοηθηc: περί τι,)ν θείων θησαυρων, άλλά δέν nάθrιc: τά

θεϊα καί δέν ϊδπc: ιμέ τοίκ: νοερούc: καi ύnεράνω τηc: δια·

11~

Ι!Ι

νοίαc: όφθαλμούc:, οϋτε βλέπειc: οϋτε εχειc: άπακτήσει κάτι άπό τά θεία άληθϋκ. Είπα δέ μέ νοερούς όφθαλμούc:, καθ' δσον έμφυτεύεται εic: ούτούς ή δύναμις τοϋ πνεύματος μέ τήν όποίαν βλέπονται

ταϋτα,

Θέαμα

καi

τοϋ

Θειοτάτο:J

έπε1δή

111

τό nανίερον έκεϊνο

ύnερφuουc:

φωτόc:

είναι

ύπέρ

τούc: vοερούc: όφθαλμοί,c: • 70

35.

Διά τουτο ό Κύριοc: δέν έκάλεσε δλουc: πλησίον

του διά τήν έν Θαβώρ γεvομένην πνεuμαΤΙκήν έικείνην θέ­ αν, τήν αρρητον καi ά6ρατσν μέ αίσθητικήν δύναμιν, άλλά μόνον τούc: έχκρiτουc: μαθητάc:. Μολονότι ό Διονύσιος

·Α­

1

11:

1;

ρεοπαγίτηc: ό μέγας λέγει δτι εic: τόv μέλλοντα αίωνα ότι «μέ Ύήν όρατήν μέν θεοφάνειαv του Χριστοϋ θά ,περιαυγα­

Ζ:ώμεθα όπωc: οί 69. PG 34, 70. καi Β · 71.

ι

1

δέν άπέκτησεc: πεϊραν περί

α,lσi}ητως κ,17σ17 χαί αlσθηιως εχεις ταίν χεροίιr και αlσθ'η­

1} όρ{jς ij κέκτησαι χρvσόJΙ', ουτω καν μυριά­ t}είωι• θηο,αυρων ιJtα1 1ΟήΟ1} 1 μη πάθnς δε Ιιί

,1

έlΞ 'ίσου διανοητά καί τά αίσθητά ιωί τά νοερά. Καθώc: δέ

αύτηe;, οϋτω καi περί τοΟ ΘεοΟ καi τιοcr θείων, δέν άπο­

15 ηκιστα κα,έχεις

illli,:

δν διανοησαι περί μιδc: πόλεωc: τήν όποiαν δέν είδες άκό­

περί Θεου και Ί(()ν ·D'είων, ου '1.ϊfι δια,JΙΟείσθαι ταυτα και θ,εο­

νόημα χρυσού εν διανοίq λάυ17ς,

1

11

ται

'Ακούων δέ δτι όφθαλμοί

Καθάπερ δέ 171 1 οϋπω είδες :ιόλι,ι,, εl διανοfj περί αυτijς, ου

1

νοητi"μ:: νουν

μαθηταi

φωτοδοσίαc: Θά

καί τηc:

εic: τι'Ίν μεταμόρφωσιν, τηc: δέ

μετέχωμεν

ύπέp νοϋν

μέ

άπαθη

καί

i·ι,

δυλον

έvώσεωc: μέ Θειοτέραν μίμησιν 7

των ύnερουpανίων νόων» 1, άλλ' οϋτε οϋτωc: θά θεωρήσω-

..11

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

224

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

ληψόμεθα 1/1ν εκ του προσκυyηrου εκεί~•ου σcbματας ιl:τιασ1ρά­ πταυσαιι α{η1Ίγ ό)ς αίσθηιηρίοις tl1ιτιληn1ήν εlι,αι ,ιηί δω•άμει

λογικίJς ψι•χijς αγτι,λαμυαγομέι·οις, f) μόνη δύJJαμις δεκιική εστι της ·του ΙΙι1 εύμαως δυνάμεως, δι' ης τά φως της χάρι5 τος δραται. 'Π δέ μιί δια ·ωιούτωJJ αίσθητηρίωJJ αlσfJφή, οvδέ αlσθηι~ί κυρίως· και αiJΙΙός_ δέ δ αγιος τοiίτ' ε-.κεί 1οίς

J'OVJ! εχουσιιι ύπέδει.ξεγ. Έπεί γαρ εγ τφ μέλλογτι αlώι•ι π,εριαυγάζεσ1Jιαί φησιι, ήμας 10ύτφ τφ φωτί, δπου μ11τε φω­ τός μήτ' αέρος μ171ε τιγος kτέρου ,χρεία -zωγ κατά τον παρό~"10 τα .fJίογ, ώς εκ των ,[)·εοπνεύστων διδασκόμεθα Γραφωι', «ε­ σται γαρ τόrε U Θεός 1α πάντα εν πασιη κατά TOJ' απόσrολω•, οvδέ γουγ αlσθ·ηrοv τότ' αρα δεησόμεi}α φωτός- ει γαρ πάν{t'

11,ιιϊ1· εσται τότε ό Θεός, θεϊογ aeα καl. το φως εκείνο. Πuις οvι, αlσθητόν κυρίως; 'ΑλJ.·ά και. το κατά τηJΙ τω,, (lγγέλωι· (' / , ' - ,7ριων , 1 5 itε,ιοτερα1• μιμησι.ν n,ρσσκ.ειμενο;, r.:αι' κατα' των τροπωιι

λέ'γεσ·ι?αι δυνάμει·ον, και τούς αγγέλους δε[κνυοιν εκείyου rου

ψω,ός J.ι,τιλαμ6αι•ομένους. Πϊ,ι:; οvι·, ε'ίnερ αlσθητόγ; Καί μ171', ·ει.nερ αίσΟ·η.τ.611 , δι' αέρος δρατόιι· OVΚOVJ' ου κατά τό μέτρο11 eκαστος ,ιjς οlκείας άρεηjς κ-αι τη; από 1αύ1ης κα20 i}αρό,η,ος, αλλά καυt

10 μέ,ρογ ,1jς περί 101' αέρα καθαρότη­ τος, 1ηλαvγέο1ερον η αμυδ•ρότεcοι1 οψΟJ'Ιαι 10 ψϊuς. El δέ και ιωί Μ,και.οι λάμψουσο' {vς ό ηλιος)), αναλόγως καί. ,ο,,;_

ταη• εκασ.ΓΟς, ταίς μέιr (tγαθ·οεργίαις ου, τΠ δέ του περιέχον­ τος δέρος καθ·αρδτητι, λαμπρότερος r} άμαυρότερος φαJ,:iϊτ·1.ι.

25 Προς δέ καί ί'ιφΠαλμοις α'iσθητοί:; εοται. ληπτα 1,f;ν καi. cl:;

:~πει•τα 1(1 10V μέλλοντος αίωγος, a μ17 μόιισγ <<δφθ•α;.μος QVX εiδεγ ου•δε ους ι)ΚΟι!ΟΞJf)), αλλ' οι•δ' ((επί καρδίω1 αJJαΌέ6ηκει• αγΟρ,ώποv)), λογισμωγ εφόδοις τοίς ακαταλή.::ι:τοις εμυατεύ'1ι'­ τος. πως δέ και 1οίς άμαρ10Jλοις ιι.όρα101·, ε'ίπερ αlσθ1ί19)'; 30 "1-Ι κ1αί τό διαφράττον εσιαι τ6,ε και σκιαί και ΚU)J!Ot, τού­

τοις έnομέγως ε:!λrι:πι,κοί τε σύ1,δεσμοι και φωτισμών κύκλοι πολυσχήμονες, ώς καi. της nολvασχόλον δε'ίJΙ ,τωγ αοτρολόγωγ μαται61η1ος κατα I'YJY ενθεωρουμένηγ Τψ ακαταλήκτψ Ht!Y αl'ιbνιrJ)} ζ coήi 1 ;

72. 74.

Α' Κο ρ. Α' Kop.

15, 28. 2. 9.

225

μεν τόσον αίσθητήν τήν άπαστράπτουσαν άπό τό προσκυ­

Ματ θ.

13. 43.

'

1

..

νητόν έκεϊνο σωμα αύγήν ωστε νά είναι άντιληπτή μέ αίσθητήρια τά όποϊα .δέν άντιλαμβάνονται μέ λειτουργίαν λογικηc: ψυχηc:, ή όποία είναι ή μόνη δεικτική τηc: δυνά­ μεως τοϋ πνεύματοc: λειτουργία, διά τηc: όποίαc: ,βλέπεται τό φωc: τηc: χάριτος. Ή δέ μή αίοθητή διά τοιούτων α:ί­ σθητηρίων δέν είναι καν αίσθητή. Καί αύτόc: δέ ό δγιοc:

ύπέδειΕεν έκεϊ τοϋτο είc: τούc: εχov-rac: νοϋν. 'Επειδή πράγματι λέγει δτ1 θά περιαuγαΖ:ώμεθα μέ αύτό τό φωc: είc: τόν μέλλοντα αίωνα, δποu δέν είναι χρεία οϋτε φωτόc: οϋτε άέροc: οϋτε δλλου έκ των στοιχείων τοϋ παρόντος βίου, δπωc: διδασκόμεθα έκτων θείων Γραφων, «διότι τότε

ό Θεόc: θά είναι τά πάντα έν πασι» κατά τόν άπόστολον ,

'

Ι'

1

12

τότε δέν θά χρειασθωμεν βεβαίωc: οϋτε αίσθητόν φωc:· δν πράγματι τότε τά πάντα δι' ήμαc: θά είναι ό Θεόc:, δρα

θείον θά εινΟΙ •Κ!Οi τό φωc: έκεϊνο. Πωc: λοιπόν θά είναι κατ' άρχήν αiσθητόν; Καί δμωc:, δν είναι αίσθητόν, θά είναι όρατόν διά τοΟ άέροc:· έπομένωc: θά ϊδουν τό φωc: λομπρότερον η άμυδρότερον εκαστοc: δχι κατά τό ,μέτρον τηc: άρετηc: του κοί τηc: ές ,αύτηc: καθαρότητοc:, άλλά κατά

1

ιι

11

1

1ι!Ιιr

τό μέτρον τηc: καθαρότητοc: της ά11μοσφαίραc:. Έάν δέ καί «oi δίκαιοι θά λάμψουν ώc: ό ηλιοc:» 7 \ καί έf: αύτων εκα­ στοc: θά φανη λαμπρότερος η άμαυρότεροc: δχι κατά τάc: άγαθοεργiαc:, άλλά κατά τήν καθαρότητα τηc: άτμοσφαί­ ραc:. 'Επί πλέον δέ τά πράγματα τοΟ μέλλοντος αίωνοc: θά

είναι τώρα καi είc: τό έf:ηc: καταληπτά μέ αίσθητούc: όφθαλ­ μούc:, τά όποϊα δχι μόνον «όφθαλμόc: δέν είδεν οϋτε ouc:

ηκοuσεν», άλλ' οϋπ «άνέβησαν είc: καρδiαν άνθρώπου» ,

74

διεισδύοντοc: είc: τά άκατάληπτα μέ έφόδουc: λογισμων. Πωc: δέ Θά είναι άόρατον καi είc: τούς άμαρτωλούc:, δν είναι ,aiσθητόν; 'Ή θά ύπάρχουν τότε καi διάφραγμα ικαί σκιαi καί κωνοι, έν συνεχεiQ δέ πρόc: αύτά έκλειπτικοί σύνδεσμοι καί κύκλοι φωτισμων ηολύσχημοι, ωστε νά άπαιτηται τότε ιωί ή πολυάσχολος ματαιότηc: των άστρο­

λόγων κατά τήν παρατηρουμένηv είc: τόv άτελείωτον aiω­ 73.

1

va

Ζωήν;

15

il:,, jl

ι ':!

ιl,

ilί Ιli

11

ill

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

226

36.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

36. ·Αλλά ηωc: θcι άντιληφθη αϊσθησιc σωματ1κ1Ί τό φωc τό όnοϊον δέν εiν~αι κ6ν αίσθητόν; Μέ τήν ·δύναμιν τοΟ nαντοδuνάμου πνεύματοc:, κατά ηiν όποίαν έθεώρη­ σαν τοϋτο καi οί πρόκριτοι τίiiν ά!ποστόλων εiς τό Θαβώρ, άπαστράητοv όχι μόνον άπό τήν σάρκα η)v φέρουσαν μέσα

'ΑλJ,·ά οτως α'ίσθησ,ις σωματική φωτος αντιλήψεται μ17

κυρίως αlσθητου; Τ17 του παγ1οδυνάμοv Πνεύματος δυJΙάμει, ·~α{}' f}ν και οί πρόκριτοι των άποατόλωJΙ τοi}το κατείδον /ν Θαυώρ, O'iJΚ αnο της εν έαυτfi φερούσης 70)! υίογ σαρκος μό-

5

)'01'

αnοστράπτω•, άλλα και αnό της εν έαυτfi φερούσης l())!

,ηc: τόν Υiόν, άλλά καi άnό τήν νεφέλην τriv φέρουσαν μέσα της τ6v Πατέρα τοϋ Χριστοϋ. 'Άλλωστε καί τό σώμα

Π σιέρα τοv Χρωτου νεφέλης. 'Άλλως τε καί τό σώμα τότε nι,ευματικόγ, άλλ' ,,

ρεταιη

κδι~ι·

γιι.ρ,

/

q;ψη,

ov ψυχικόν εσται_, κατά τον ,άπόστολσγ- (<σπεί-

'

«σωμα ψυχικο11,

πνευμαιικό1, δ'

ον και

=,

'

εγειρεται

πγευματικώς

,ν

σωμα

τότε θά είναι nvευματ:,,όv, άλλ' όχι ψυχ1κόν, κατά τόν άπόστολον· δ1ότι, λέγει, «σπείρεται σωμα ψυχικόν, έγείρε­ ται σωμα πνευματικό~,e:,· άφοϋ οέ είναι πνευματικόν ·καί βλέπει nνευματικωc: εύλόγωs:: θά άντιληφθη η'1v θείον αύ­ γήν. Καi δπωc: τώρα δύσκσλον είναι νί1 'ίδωμεν οτι εχομεν νοεράν ψυχr'1ν, δuναμένην νί1 ίJφiσταται καθ' έαuτrΊ\', λόγψ τr1c: παχεiαc: αίιτηc: ιωί θvητηc: καi τραχείαc. σcφκ6c:, ή όποiα σuσκ1άΖε1 καί ιωταβιβίllει, καΘιστςι σωματοειδη καί φαντασ1όnληκτον τήν ψυχήν, διό καi άγνσοϋμεv η'\v κατά νοϋv νοερόν α'iσθησιν, σϋτω κατά τήv μακαριωτάτην έκcί· νηv διαβiωσιν τοϋ μέλλοντοc: αίωvοc: τό σωμα των υiων τ:ϊc: άναστάσεωc:1 " θά κρuβη τρόπον τινά, καθ' δσον Θά μετα:nο~ηΟοΟν εic: Θέσιν άγγέλων συμφώνωι: npόc: τό είιαγ·· γέλ!ΟV τοϋ Χριστοϋ77 ' !διότι Θά έκλεnτuvθrι, {iJστε ViJ μή φαίνεται οϋτε καν δτι είναι ϋλη, οϋτε δτι έnισκιάlει τάς νοεράc: έvεργ;:;ί·αc:, 1<:αθώc. θά κuριαpχήση 6 voOc. Διά τοϋτο καi θά άπολαύσουν τό θεϊκόν φωc: μέ σωματικάι::: αiσθή­

nΨεvματι-

όρCηι της θείας

10 εlχιίτως πν1ιλ17ψεται αύ·γης. Και ωσπερ )'V'Y' εργογ εστιν

l-

δειγ ώς εχομεγ γοεράν ψυχή~ι, καθ" έαυτήν ύφεστάναι δυι•α­ μέJ'ψ δια ΤΙ/Υ nαχεια)f ταύτψ σάρκα Και θνητ17γ και αντί1υ7ΙΟJJ ε;ιηλυγάζουσαι, και κατασσιωσαγ, σωματοειδη Τε Καt φαν­

τασ1lΚΙ)Υ μrίλιστα καθιστώοαν την ψυχήν, διό και

15

J'OV )'

117i·

κυ,.<ί.

)'08ψΧ)' ιlγ}•οουμεγ α'ίσθησιγ, οϋτως εν τ'fί του μέλλογτc:.:;

αicZJJfoς

έΚΙεi1 1 11 μακαριωτάηJ

διαγωγz7 ·τοίς

υίοίς της u.ι·ιi­

στάσεως ώσανεί τό σω.μα κρvυήσεται εις άγγέιλω~ι καΗΧ τό

ευ·αγγέλιοl' τ·ου Χριστοv μεταποιηθεισιγ αξίαν· δωλεπ1υνθι7σεται γάρ, CVς μηδ' υληΥ ολως εlγαι δοκ,ειν, μηδ' εΠtΠQΟσ·θεΪJ'

20 ταίς γοεραϊς εγεργείαις' εκγι;ι17σαν1ος του'

JIOV.

Δ ιά ΊΟVΤΟ

και σωματικαίς αl.σθ·ήσεσιν άπολαύσονται του θεϊκου φωτός.

37.

Καί τί λέγω τό σvγγενες προς την γοεραγ φύσι~ι τυϋ

τότε σώματος; Ό γαρ αγιος Μάξιμος, <<ή ψυχή)), φησί, ((γί­

γε1αι Θεός τfi μεθέξει της θεϊκής χάρ,ιτος, πασων τώ,, κατά

25

J'OVY

227

τε και α'ίσθησιν αύτ,ή τε παvσαμένη και τάς του σάψα­

σε1ς78.

κατά •τ1)γ ά'Ι-Ιαλογοvσα~, αυτφ μΗΓεξιγ της θεώ,σ,εως, ιοστε μ6-

37. l(ai τi άναφέρω τό συγγεvέc: πρόc: τήν νοεράv φύ­ σιν τοϋ τότε σώματοc:; Διότι ό άγιος ΜάΕιμοc: λέγει, «ή

ι·ο:· τον Θεόι, δι& ,ε τf}ς ψvχ?jς και το·v σώματος τότε (ραίγε­

ψυχή γίνεται Θεόc: διά τηc: μεθέtεωc: τηc: θεiαc: χάριτοc;,

τος

συι,αnο:ταύσασα ψυσικας

σθω, νικη{J,έγτωγ αvτc7'ιγ

1?7

εν·εργε[ας,

ΟΟJΙθ·εωθέντος αυτ'fj

άφοϋ riσύχασεν άnό ολαc: τάc: κατά νοϋv καi αϊσθησιν ένεργεiαc: καί εnαυσε τάc; φυσ1κc1c: ένεργείαc: τοϋ σώμα­

ύ.nερυολfi της δόξης τωγ φυσικωγ

75. Α' Κορ. 15, 44. 76. Λουκδ 20, 36. 77. Ματθ. 22, 30. Μάρκ. 12, 25. Λου κδ 20, 36. 78. Ή ίδέα περί τοϋ ότι τά πνευματικά όντα (άγγελοι, ψυχαί, δαί­

τσc:, τό όποϊον σuνεθεώθη μέ αύτήν ιωτά τι1v άναλογοϋ­ σαν εic: αύτό μέθε!Ξ1ν τηc: θεώσεωc:, ώστε τότε νά φαίνε­

μονες) έχουν διαφανη σώματα, γενομένη δεκτή γενικωc:, έφαρμόlεται έδω εic: τόν ανθρωnον ώc: όλον. 79. Μα Ε ί μου, Κεφάλαια θεολογικά 2, 88, PG 90, 1168 Α. Αί έκφράσειc: σωμα εμψυχον ·καί ψυχή εννουc: έχρησιμοnοιήθησαν κατά πρωτον έναντίοv των προαπολ1vαρ1στων· Ά θ α v α σ ίο υ, Πρόc: Άντιοχείc: 7, PG 26, 804 Β. Βλ. καί Κατά Άπολιvαρίου (ψεuδ.), 1, 20, PG 26, 1128 Β.

ται μόνον ό Θεόc: καί διά της ψυχηc: καi δια, τοϋ σιίJματοc:, τά όποϊα tvικιiθησαv άπό ηΊν ύnερ6ολικήv δό(αν των φυ­

σικίϊJν γνωρ1σμάτων» 19 • 'Επειδή λοιπόν, δnωc: είπαν καί έν

__.

...

~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

228 γνωρισμάτων)).

Έ:πεί

ΤΟΥ

τοίνv1,, δ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

;tαί την αρχήν εl:τυο1 1 , τοίς

κτιστοίς αόρατος ό Θcός, έαυτφ δέ ΟV'Κ αόρατος, τ6τε δs

ώ ·:ου iJα·ύματaς, δ Θεός δ 6λέπων εσται, δια τούτο καί δια σωματικαιγ δργάνων' τότε

.70

θεϊκόν και αnρδσιτον φως ,η­

IGV

'

' χ ο ~ ριστος

C

Θεοϋ τόν άρραβωνα καi τό προοiμιοv ύπέδε1Εεν άρρήτωc:

-

•

'δ ε,ι ξ ει, αρρ ,J. τως. 'Η γιιυν υnεg C ' 11

υnε

ό Χριστόc: εic: τούς άnοστόλουc: έν Θαβώρ, Ή ·ύnέρ πάντα

:nάν•1α λόγοιr και nαοαν ϋρασιν της {}εό,τητος άκτίς, n(7ις α)f

ητο αίσθητή;

τούς απαοτ6,λους ουκ αlσθητόν κυρ[ως ην; συ

Κατενόηοεc: δτι τό

φωc: τό όnοίον nεριή­

στραψε τούς άποστόλουc: έν Θαβώρ δέν ητο καν ,αiσθητόν;

μι7ν άλλ' ε'ίπ.ερ αlοθητοίς ωψθη δψθαλμοίς

1Jειο;, και ύnέρ πασαν α'ίσθψ;ιν ύπάρχογ φώς

( ιΊ'ισ,περ

10

38.

οΖιν

Άλλ' δμωc:, δv τό Οεϊον καi ύπέρ nδσαν α'ίσθησιν

φωc: εθεάθη μέ αίσθητούc: όφθαλμούc: (δπωc: λοιπόν καί

καί (!Jψ{}η!, ;,αθάnερ και αί τοίς :nνευματικοίς εκείνοις αγδρri-

έθεάΘη, κσθιυc: ίσχυρiΖ:ονται καi

15 οιν αντιλέγοJΙτές φασι, κατcί τον·τ' εκείναις και r1μίν δμσλο­

oi άντιλέγοντε.c: είc: τούc:

πνεuμαηιωύc: έκείνοuc.: ανδραc:,

σuμφωνοϋντεc: είc: τοίίτο

γούηες} · ε'ίπερ οδν τό φώς ·τό θείογ σωματικ,οις ώφθη δφθαλ­

μέ έ~είνοuc: καi μέ ήμδc:)

μοίς, διατί μή και νοεροίς δψθαλμοίς δφι~ήσεται; 'Ή nονη­

μέ

ρ6ν τι nραγμα ή ψυχή καί άουνδύαοτον τφ αγαθφ ,:αι άι•ε­

νοερούc: όφθαλμούc:;

σωματικούς

· αν λοιπόν τό Θεϊον φωc: έθεάθη

όφΘαλμούc:,

δ1ατί δέν Θά

θεαθη καί μέ

'Ή είναι ,κάτι nονηρόν καi άταίρια­

παίο{}φοι, ·αυτοv, Β μηδέ τών παντόλμων κακοδόξω1, πώστ.οτέ

οτον μέ τό 6γαθόν ·καi άνεπαiσθητον ούτοίί ή ψυχιi, nραγμα

20 τι.ς ε'ίρφ:εν; 'Ί-l καλόν μέν,,, κρείηογ δέ το σϊiJμα ·1αύτης;

τό όποϊον δέv είπε ποτέ οϋτε κανεic: άπό τούc: τολμηροτέ­

Πως γcχρ ουχ ηηον ή ψυχή του σώματος ε'ίπερ τό μέν σαιμα

ρουc: ιωκοδόtουc:; 'Ή είναι μέν καλόν, άλλ' άνώτερον αύ­

μεταληπ:.tΚΟ)! και ,αντιληπτικόν εστι φωτός Θεού, ή ψυχι7 c)'

τηc: είναι τό σωμα;

οf,~χί; Πώς δ' ου της ψυχ~'jς συγγενέστερ6ν τε και προσεχέ­

σι.ί:ματοc: ή ψυχή, αν τό μέν σώμα είναι μεταληηηκόν καί

σιτερον και μάλλον εγγ[ζον Θεφ τό σώμα τουτι' τό ύλικόν τε

άντιληηηκόν τοίί φωτός τοϋ ΘεοΟ, ή δέ ψυχή όχι; Πωc: δέ

25 καί 1J·ι·φ61,, εΥnερ, ,δι' αυτού μεν αϋτη μεσιτεύοντος εν φωτι

δέν θά ητο συγγενέστερον καί πλησιέστερον καi έγγύτε­

Θεόν όρ{f,, άλ,λ' ουχί τούτο δι' αυτης;

Διότι πως δέν θά ητο κατωτέρα τσϋ

δέ και προοίμιον

ρον τηc: ψυχηc: npόc: τόν Θεόν τό σωμα τοίίτο τό ύλικόν

της ε1• δ6ξ17 μελλούσης όρ~τijς Θεοϋ· Πεοφανεlα.ς ή εγ Θαοω­

καi θνητόν, δν αύτή βλέnη τόν Θεόν εic: φως μέ τήν μεσι­

ρίφ 10v Κυρlου μεταμόρφωσις, καί

τεiαν του, δχι δέ τοϋτο δι' αύτης;

φθαλμοίς

σώματος λαοείγ

El

1αύ1η,, σί άnόσωλοι ι}­

κατηξιώ{)·ησαν,

30 π,ρ,,χιf,ιιιοιr κ,αi τον άρραυωνα. της ~ατα vε{ας δψ3'αλμοiς καρδίαγ;

Έnει

J'VJJ

;]~

δέ λόγον καi nδσαν δρασιv ά'Κτic: τηc: θεότητοc:, nωc: θά

1ο ε'ίη αίσθφή; Συνηκας iίτι τό περιαστράψαν φως εν ΘαοJ,ρ

88.

!

λοδωρεαc: αύτηc: ή όnοία πρόκειται νά μας γίν!l ύηό τοϋ

Θεού, τον αρραοωyα και τό πραοίμι.ον εν Θα/5ώ[J

, '1 ,σι,; .αποσ,ω.οις

li

άπρόσ1τον φωc: καi διά σωματικων όργάνων καί τηc: μεγα­

λαvγως δψόμεθα και της εσομένης εlς ήμας μεγαλοδωρεiς

ται':της

229

άρχf1, εic: τά κτιστά είναι άόρατοc: ό Θεόc:, εic: έαυτόν 1δέ δεν είναι άόρατοc:, τότε δέ ό Θεόc: θά είναι ό ·βλέπων δχι μόνον δ1ά τηc: ψυχηc: μαc:, άλλά καi, ω τοίί θαύματοc:, διά τοίί σϊψατοc:, διά τοϋτο θά ϊδωμεν τηλαυγωc: τό Θεϊκόν καί

ai'J

μόJΙΟJ' δια της κα{)" ήμας ψvχης αλλά και δια του σώματος,

5

1,3

διατ[ μ·η

VOVY

και

"Αν δέ ή εic: τό Θαβώ­

10

ριον μεταμόρφωσις τσϋ Κυρίου ητο προοίμιον τηc: έν δόΕη

αύ·του θεοφα­

μελλούσηc: όρατηc: θεοφανείαc: τοΟ Θεοϋ, καί αύτήν κατη­

λήψοvται ψυχης οί κεκαθ•αρμέγοι ι17v

(ιιuθησaν νά συλλάβουν

δέ μ17 μόνον την έαυτου {}εϊκ,ην ύπό,στασι.γ

ματικούc:, δ~ατί

ό του ΘεοV Υίδς, 6αοαί της ανεικάστοv φιλανθρωπίας, ηνω­

oi

oi

ά,πόστσλοι μέ όφθαλμούc: σω­

καθαροί εic τήν καρδίαν νά μή ουλλά­

βοuν μέ όφΘαλμούc: της ψυχης καί τό προοίμιον καί τόν

σε τfi καθ' 17μας φύσει, κ,αί σϊό,ιια λαυώv εμψvχον και ψ11·

άρραβωvα τηc: κατά νοϋν Θεοφανεiαc: του;

Έηειδή δέ ό

Viόc: τοίί Θεοϋ, ω ποία πρωτοφανήc: φιλανθρωπία, δέν ιϊ­

νωσε μόνον τήν θεϊκήν του ύπόστασιν μέ τήν iδικήν μαc:

...

""lj

.'·.·.·.?··. \(

1').

',j\~

~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

230

ΥΠΕΡ ΤΩΝ !ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

231

1,3

χ,jι• lii·; OVV ((8Πt γfjς C:Jψθη και τοις α:vθ·ρώποις ουvανεσυ_/ι­

φύσιν καi «δέν έθεάθη μόνον έπί γηc: καί συνανεστράφη

ψ)ι)): α}.λ' ώ fJαύμαως συδεμ{αγ αnολείnοvτος ύnεροολψ,, κc:ί

μέ τούc: άνθρώπουc:», άφοϋ ελαβεν εμψυχον σωμα καi εν­

rινταις ταις αvθρωπί~·αις ύnοστάοεσιν ένουται,

νουν ψuχήν 80 , άλλά, όποϊον θαϋμα μή παραλείηον καμμίαν

1(VY'

πιστευό1·­

Ιίι)1' έκάστφ σvναι,,αΚΗ})'CΟJ' έαvτiπ διι'i της του άγίοv αώμα-

ύηερβολήν,

ένώνεται 1ωί μέ αύτάc: τάc: άvΘρωπiναc: ύπο­

}.'(}.))'

στάσειc: συμμ1γνύων έαuτόν μέ ε'Καστοv τίi:,ν π1στων ·διά

ς {}εό1ηα 1 ος r}/1άς &πsργάζειαι ( κα2 γiιρ ϊν αiη:ιΤJ 1ϊj)

τηc: μεταλήψεως τοϋ άγiοu σώματός του, γiνεται μέ ήμας

ϊί'V Χc,.:σιου σώμαrι ((Καιοικ,ει πα)) ,τό πλήρωμα της i}εότηιος

σύσσωμος ιωί μας καθιστςι ναόν της δληc: θεότητοc: (διότι

5 rος rιv,ου μεταλήψεως, και σύσσωμος 1;,uίν γίνεται και

τ'Υj.;

θr'iκfjς ανγης του εγ 17,,ιιτ,,

εiς τό σωμα τοϋ Χριστοϋ «κατοικεί όλον τό πλήρωμα της

r;r{;_ιιατος αVIOV ,Τ(lς ψι•χάς :περιαα,ρά:ψας φωτ{σει !Q)JJ αξίως

Θεότητοc: σωματικωc:»"1, :iιoc: δέν θά περιαστράψrJ καί φω­

10 μετεχόι•Ηι))', ώς τ(f)jJ μαθητών εJJ Θαοc"bρ και τά σώματα ι}­

τίσr~ τάc: ψυχός των άΕίωc: μετεχόντων διά της θεϊκηc: αύ­

φcόΗσε,· 'fό.~ε γαρ ,ιυί:-ιω φυραθέν ι7μ(ίJy τοις σώμασι 10 11:JJ' ' _. ' -, ~ ,.,, ' ;:..17γ17Jι του φω·~ος της χαρt.ϊος εκsιγο σcομα τιον εγ:-ιι.-

Υiϊ,c: τοϋ μέσα μαc: σύJματοc: αύτόϋ, δπωc: έφώτισε καί τά

σωματι;ιως))

ncvς ουχί, δtcl της

-

-

σώματα των μαθητων έν Θαβώρ; Διότι τό-rε τό σωμα έκεϊ­

>>γ1ωι" rοί.,ς άξ[ους l!ξω19'ί'J' εφc!ηιζε και δια ,ών αlσιJητr7Ί;,

νο, τό όποϊον εχει τήν πηγήν τοϋ φωτός της χάριτος, έφώ­

Ομμ&Ιcογ ε:1{. ·:1)γ )μυχ1)γ εΖσέπεμπε τδJJ qJ'ω·τισμόν~ νύν δ~

d1 t:{-

τ,Ζ:εν άπό εΕω τούς όΕίουc: άπό τοίιc: πλησιάΖ:ονταc:, χωρίς

15 Κ{_)r/Πι';γ ήμίγ και f;)' ΊJ,Ut)' ύnάρχον εlκότως ενδο,θεν nεριαυγrJ­

νά ένωθη άκόμη μέ τά σώματά ,μας καί είσηγεν είc: τήν

1

ψυχήν τόν φωτισμόν διά των αίσθητων όφθαλμων· τώρα

'::ει τ1Ίι· ψvχήv.

89.

Τ [ δέ; Ου πρόσωπον πρός πρόσωnΟJ' επί

τπς Γl/())).'()ς Οψόμεθα T(JJ' ,αόρατο?' ΚαΙα %0'iiY

καl

'J'iJJ/

10

TOV μέλ}.01·­

γεγραμμέιιοι•_;

0t'-

·101)του· λα,t'f3άνογτ,ες 7()γ άρρο:6(}>1rά 1S ;{αi

δέ, άφοϋ άνεμίχθη μέ ήμαc: καί εύρίσκεται μέσα μας εύ­ λόγωc: περιαuyάιει τήν ψυχήν άπό μέσα.

39. Ti

ϊό

20 .π.ροο[μιοι: οί κεκα{}αgμέ1ιοι τήγ καρδfω, όρώσι ϊ17γ αυ·τοίς ι-:;'­

σωπον

συμβαίνει δέ; Δέν θά ϊδωμεν τόν άόρατοv πρό­

1 πρόc:

πρόσωπον ·κατά τόν μέλλοντα αiωνα κατά τό

γιγομέ,•φ, 1,rιr::ράJ 1 α{ηοϊi καi &όρατογ αiσθήdει μόρφωοιγ, Φύ­

γεγραμμένον 82 ;

r;,ς γr}2 Q)γ ϊiiΗος δ 1'Ους και φως συγγε~·ές,

ραβιονα ιω] τό προοίμιον τούτου οί καθαροί εic: τήν καρ­

r::1

χρΊ] λέγε:11'

Έπομένωc. καi τιίφα λαμβάνοντ·εc: τόν άρ­

τc'(ι πρώ1φ και α;·αη6τφ ;~αι μεθεκ,φ πα.σι και άπολ,ε}.υμέ)'';)

δίαν βλέπουν

του πα.!!1ός φω,[, καί r)u} ι·ιjς προς ,ϊι όντως φι7Jς όλικfjς α~ια-

ρόv ,κοi άόρατον δι' αίσθήσεων οχηματισμόv αύτοϋ. Διότι

,1,Vλrρ ίtr:ι.l άδιαλείπτιρ κα{. &nειλ'ικρι1,ημένπ πρr>n. .

ό νοϋc:, ώc: δUλοc: φύσις καί συγγενέc. φωc:, έάν είναι δυ­

25 τ(ι;σrωc,

τόν

πραγματοποιούμεvον εic:

αύτούc: νοε­

ει~ι:,f]., :1(!'()ς c(ι)rδγ ;(ηr ΘεδJΙ (1γετιισ1gόrp(ος &'J·α1tεύΌας καi nΖ~-

νατόν νά εiπωμεν, πρόc: τό nρϊϊηον καi άνώτατον καi είc:

1ω Τ!{ίi,ς &;ιγελικ1)ιι ffδη μειασκευασι'tεις άξ[α~,, αγγελΟΠ()ΕΠrίJ,:

δλα μαθεκτόν καί δπλετον φc:ί°Jc: τοϋ παντός, καί διά της

λτ'

α{,τοϊΎ του Π'}(Ο701J φωτiις καταλαμψθ'είς, αύτο φαίι·εται

κrπα ιμέι.~,εξιγ1

8 rδ άcχέ:υ:τον κατ~ αlτ[αγ έστί, και δι' έαυτο·ϋ

30 φαfγει 1ον χ-ρυφfου κάλλους §κείγου την ώραιότητα και cμαν{)τ&τηv χα1 απc6uιω1, α~'η"ΙJ)',

{},, ;ω/ rί θείος q)δικός Δαυίδ

nλήρουc. · άνατάσεωc: πρόc: τό δντωc. φωc: νεύει άνω πρόc:

τόν Θεόν άνεnιστρόφωc: μέ τήν όuλον καί άδ1άλειπτον καί καθαρόν προσευχήν καi άγγελικόν

όΕiωμα,

άφοϋ

μετασκευάιεται καταλαμφθη

οϋτω

6nό

τό

ηδη ιπρόc: 'ίδιον

τό

πρώτον φωc: • Τότε φαίνεται ουτοc. κατά μέθεΕιν, ό,τι είναι

83

80. 81. 83.

Βαρούβ

3-, 38.

Χρησψοποrεϊται

συχvάκ1c:

είc: την

ύμνογραφία•ι.

Κολ. 2, 9. 82. Α' Κορ. 13, 12. Βλ. Γ p η γ ο ρ ίο u Θεολόγο u, Λόγον 40, 5, PG 36, 364 Β. 84. Βλ. Δ I ο ν u σ i ο υ '/!,. ρ ε ο π α γ i τ ο υ, Περί θεiων όνομάτων 2, 6, PG 3, 644 BC, iδίως δέ Μα Ε ί μου, Έπ1στολή 6,

5, PG 91, 429

ΑΒ,

τό άρχέτυnον κατ' αίτίοv 8 « καi φέγγει μόνος του τήν ώραι­

ότητα έκείνου τοϋ κρυφίου κάλλους καί τή'Ι λαμnροτάτην

καί

άπρόσιτον αύγήν.

Αύτήv αίσθαvόμενοc:

ψαλμωδός Δαβί{:i voεpωc:, χαρούμενος

καί ό

θείος

έδiδασκεν είς τούς

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

232 110,ερώς

αlσθόμει•ος

εν

ΤΟΥ

έαvυp,

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΠΑΛΑΜΑ

γηθόμενος

τούς

πιστούς

τό

πιστούς τό

233

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

μέγα τοϋτο

και

αnορρητον

nρδγμα

λέγων·

μέγα τοvτο χρ1jμα και απόρρητον έδίδασκε λέγων· «ή λαμ­

«ή λαμπρότης τοϋ Θεοϋ ήμων έφ' ήμδc:»"". Πράγματι ποϊοc:

πg6,ης του Θεού ήμcuν εφ' ήμας)). Τίς γαρ μ1'ι λαμπρότητα

Θά ήνείχετο έ!Ξ άκοηc: νά παραδεχθfϊ δτι κάnοιοc: ανθρω­

Θωv εν έαvτφ παθών Ηό καί lδών,, είτα διαιρέσεοι καί συλ-

nοc: έλαβε λαμπρότητα Θεοϋ, αν δέν επαθε καί δέν είδεν

5 ί,C
αύτήν τιiν λαμπρότητα μέσα του καί δέν πιστεύη μέ ά­

1ο

ΚψJδίας πιστεύων τοίς πατράσιν, άκοfi γούν άνά,σχοι,τό ποτε

nλότητα καρδίας εic: τούς nατέραc:, άλλά άvαlητεϊ αύτήν

:nαραδέξασθαι λαμπρότητα Θεού σχειν τινα άνθ·ρώπω1,; Κ·Ί.­

μέ δ1αιρέσε1c: 1 καi συλλογισμούc: καi άναλύσειc:;

λϊ'ις uρα 'Ιωάννης δια τijς 'Αποκαλύψεως άπεκάλυψε1> ήμϊγ

.λωc. μδc: έφανέρωοεν ό '1 ωάννηc: διά τηc: 'Αποκαλύψεως

"Αρα κα­

ϋι ι Ι(!. f:Jf ηj ψήφφ τfj λεvκfi, ηιr ό γικωγ πιαρα Θ,εού λα,ιιr

δτι τά είc: τόv λευκόν nετράδιον, τό όποϊον λαμβάνει άπό

6&, . .~ι,

εί μη δ J.αυών, μη οτι γ(}ρ

τόν Θεόν ό ν1κητήc:, κανεic: δέν δύναται νά γνωρίιn, είμή

δ μιί έοχηκι'ος αύ'τι7ν ούδέ γνώναι δύγαται αύτήν, άλλ' εl μι7

μόνον ό λαβιίJν86, καi μάλιστα ό μή λαβών αύτό δέν δύ­

πιπτι'ι~• ύπέχοι τοις ευμοιρηκόσιν ο·'δς, ουδ' εlγαι ολως οΥεταί

ναται οϋrε νά τό άναγνωρiσn, έκτόc. έάν ncφάσχη nιστόν

γγι,η•αι δύναται ούδείς,

τι., τ17γ ογτως οvσσαν θ·εωρίαν άολεψlαν λογιζό:ιιενος, ου'χ (vς

ouc ε1c: τούc: λαβόνταc:, οϋτε νομίιει καθόλου δτι είναι κά­

ϊ•πr-:r

τι,

cι'ίσθ•ηοιν καί

γγϊi'ισιγ οvσω,,

οίδ1r τιιια

γιιόφω• ίερόι',

15 (ιλλ' ο'>ς μηδαμfJ οvσαν μη,δαμώς. Εί δέ προς τfj άπειρίq τε ~αί &.nιστίq και δεινός η •κακουργ,ειν, περιέργου γέμωι, φρο-

έκλαμβάνωv ώc:

άβλεψίαν τήν nραγ,ματ1κήν θεωρίαν,

δχι ώc: ,εύρισκομένην ύnέρ αϊσθησιν καί γνωσιν, ώσάν nρόc. γνόφον,

άλλ' ώc: όvύnαρκτον τελείωc.. "Αν δέ πλήν τηc:

1·ήιιατος, πάι'7ολμ6ς τις καί καταφρονηiης των σε6ασμιω1ά­

άπειρίαc: καί τηc. άπιστfαc. είναι καί δεινός διαστροφεύς,

rω1·. rη',,κ άνυπαρξίαν μό~ιον αύτης κιατ,αψηφίζεται, άλλα και

γεματcιc: π::;ρίεργον φρόνημα, τολμηρός καταφρονητής των

π2r'>ς

σεβασμiωv, δέν τήν κρίνει

δαιμονιώδη

φανταο[α~,,

φευ,

την -θεϊ'κην λαμπρδτητα

20 Π'J.']'αγ1·ωρlζει, δ και 11υ'ν τι.νας λέγεις, άδ;ελφέ, παθείν.

40.

Και

11

rελευ1,αvα πgόφασις αύτοις οτι. ό ,ιιέν Θεόc:

?ι:6ρωος, αγγελοι• δέ φωιός {,ποκρίι,εται ό δι.άυολος· σvδέ του­ τα σοιJιέν1ες, δτι ;cιrισης {,nοκρlσεως προυφέστηκεγ

17

άλή,θεια.

F:l 1οί1,ιη, τrιι' oi5σaJJ ά}.17ι~ειαγ ύποκρινlψεJΙος ό διά6ολος αγ25 γελω, {,-:τοκρfγ.~rαι φωτός, λοι'ΠΟJJ εστι'V εν άληθ·είq φωτός ?iγ·,ελcc:, δ αγαθ 1 ός αγγελος. Ποίον δέ φως έξαγγέλλων αγ­ γελός t1 στι φωτός, εl ,ιηί ιό 1οϋ Θεοv, Φrίις αρrι ό Θεός,

ov φωτός

ov

καί εοτι1, αγγελος;

αγγελ6ς έστι1• ό τον Θεού αγγε­

λος· οί, γαρ, εlπει 1 !αΊποκρlνεrαι τον οντα φως lf:γγελο'Υ>), άλ-

30 λα ωόι, φωτός αγγελον)). Εί μέι,· oiJ1, γγωσιν μόνην ij &.ρε11711 Q ποιιηρός ·αγ;,ελ.ος ύπεΚQ•fνετο,

1JJ'

α;ι, εiκ τ
ψcϋ,

έκλα,μβάνει

μόνον άνύnαρκτον,

άλλά

καi

τήν θεϊκήν λαμπρότητα ώc. δαιμονιώδη

φαντασίαν, :πpδγμα τό όnοϊον καί τώρα

λέγεις, άδελφέ,

δτι εηαθαν μερικοί.

40. Kai ή τελευταία πρόφαοίc: των είναι δτι ό μέν Θεόc: είvαι άόρατοc:, λοc.81, κα1

αγγελον δέ φωτός ύnοκρiνεται

δέν κατανοοϋν οϋτε τοϋτο,

ό

διάβο­

δτι ηάσηc: ύnοκρί­

σεωc: προϋφίσταται ή άλήθεια. "Αν λοιπόν ό διάβολσc:, ύ­ ποκρινόμενοc. τήν ύφισταμένην άλήθειαν, ύποκρίνεται δγ­ γελον φωτόc:, αρα

άγαθόc. δγγελοc..

ύπάρχει

Είναι

δέ

άληθGJC:

δγγελοc: φωτόc:,

δγγελοc. φωτός,

ό

έ!Ξαγγέλων

ποίον φωc:. εί μή τό τοϋ Θεοϋ, τοϋ όnοίοu καί είναι αγ­ γελοc:;

"Αρα φωc: είναι ό Θεόc, τοΟ όnοίοu φωτόc: δγγε­

λοc: είναι ό δγγελσc: του ΘεοΟ, διότι δέν εΤπεν, «ύnοκρίνε­ rαι τον δντα φωc: δγγελοvη άλλά «τόν φωτός αγγελον». Έάν λοιπόν ό πονηρός δγγελοc. ύnοκρίνεται μόνον γνω­

85. 86. 57.

Ψαλμ.

89, 17.

Άποκ. 2, 17. Β' Κορ. 11, 14.

σιν η άρετήν, θά ητο ,άπό αύτό δυνατόν νά έννοήσωμεν

ότι καi ό παρά του Θεοϋ φωτισμός έμφuτευόμενοc. είς ή-

2~4

ΓΡΗΓQΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ό παρ& ωυ, Θεού φωτισμός εγγιι16μενος ήμίv γvώσιν μόνηι' παρέχει κ,αί άρετ·ήν· επει δέ κ,αί φαις φανταοιi:vδες παρέχει ;ιαρα

7

ιγι, r}ρετη;, Και IJJJJ γvωσιν ετ,εροv, εrJίt'Jf αρα Και φ{ος

)'ONJOJ' Gιληθές θ·εϊκοι, nαρr} T1)J! άρετην και την γνώσιγ ετ.,ο5 ρον. Κακεί1•0 μέιι τδ φαντασιαιδες φως ω}τός εστιν ό ΠΟ'Jt))­ ρός, δς σκότος ων τό φrvς ύποκρίνεται·

τό δέ φωτιστικι))'

"'Jός αλήθειαν τουτο φως αγγέλων και' ίσαγγέλωJ' (t1'11ρcv­ ;τrω, αiπός εσΗιι ό Θεός, ος, φως oΊJJ αληθώς άπόρρ17101·', καί ύJ.; φr:;'ις δραται και φως ποιεί τοvς κ,αθαρούς τηιι καρ-

10 δfαν, δια ;ιαι φως καλειται, ,ιι17 /l()J'Οιι ιvς IOV σκότους της r'ι.γι•οίας διώκτης, αλλά και

ώς λαμπρότης ψvχωγ κατά ί()]'

αγιοι· Λiά!.;ιμοι· και τόν θεολόγαν Γρηγόριοι·. 'Όιι δέ

17 ι.α­ OV γ11c7'ισις άmλ·α)ς ουδ,' αρετή, πάσης δε α~ιθ-ρω­ ;τ,{γης rlρετιjι; . καί γι•ιv·σεως επέκει1,α, παρά του άγίου Νεί-

μπgότης αVΊJ]

15 λοι· μα!Jήrηί σαrρϊuς· ((εlς έαυτο)))ι γάρ, φησίιι, <(ό νους συ)'(ι­ γόμει,ος, οi,δl}ν οvτε Η!)ι, κιατ' α'lσθησιv οϋτε τωι, κατά λογι­ σμόι, 1?r-:ω2ει, γυμνούς δ.s γόας καί {J,είας α{,γάς, ολυ~ούσας εlρήη7ι, τ,ιc: καί χαράνιι. ΕΖδ.ες

την ·ύ:περα1 1 φκωμένηι, εργοι·

τε και Ίf !Jοι•ς ,και λογωμου :nανιός θεωρ{αν;

"Γlκουσας ωϊ:

20 ;-rρ61εροι• εl:πόιπος ύφ' έαυτοiί 1?·εωρεισ1'J<αι ϊον 1,οvι, οι',ρω,fr:ι χρcbματ ι :ωρεμ([ ερij,, J,vν αi'•'Ί'fi ι?·εί(t 1κrLΤαυγαζόμειιcι, φω•εραJς ιχη ωvτον δείξω,τος; Τούτφ :πείθου και διδάσκσντι

117Jt πgός

μακαψπτόι, τοuτο :τάι?ος ,ε και θέαμα φέρουσαν δδόγ· ((;ιρ,οπ -

,ευχι7)) γάρ, φησί, <<προσοχ17γ επιζητουσα, :πρ·οσευχ1711 ε1Ίριίσει,

25 εφ' iίι· απουδασ,τέογ γηφόι,τως>ι· ό γαρ σντως προσευξάμεγος

HfJ

πυγάψαι τό~· Ψovi· ηj θείrι, nροσευχfί, οvτος πεφώτισ1αι

α'lγλ17

1011

πάλι~·; ((Ό

717

Θεοv. Θέλεις nυθέσθ,αι ·και Μαξίμου του {Jείου 11)ν καρδfαν)), φησΕ, «καθαρσ:ν εργασάμεγος ου

,ιι6ιιω, τι'ί'Jγ ύποοεοηκόιων καί μετά Θεόν γνcόrι·ετ.αι τούς λlι-

30 ;,ους, αJ,λά καί αυτόν ένορι'Ί, 1.όγ Θεό~,ι>.

41. Που εlσιι· o'i διά υjς εξω και μωρανθιc:fσης σοφίrις

235

μδc. παρέχει μόνον γνGJσιν καi άρετήv· έnειδή δέ παρέχει καi φωc: φαντασιωδεc: διάφορον άnό τήν άρετήν καί τήv γνωσιν, ύπάρχει δρα καί φωc: νοερόν άληθέc: θεϊκόν. :Καi έκε.ϊνο μέν τό φαντασιώδες φωc: είναι ό 'ίδιο,c: ό nονηρόc:, ό όΓ;ο;Όc: έvφ ·εΤναι σκότοc: ύnοκρίνεται τό φωc:· τό δέ φω­ πσ1Ίκόν πρόc: τήν άλήθειαν τοΟτο φϋJC: άγγέλωv καί ίσαγ­

γέλων c2νθρι.;Jπωv είναι ό ϊδιοc: ό Θεόc:, ό όnοϊοc: είναι φώc: άπόρρητον άληθώc: καί ώc: φως βλέπεται καί φώc: ικαθιστςι

τούc: καθαρούc: εic: τήν καρδίαν, δ1ό 1ωi φωc: καλείται, δχι μόνον ιίκ: διώκτηc: τηc: άγνοίαc: τοΟ σκότους, άλλά κα] ώc: 8 λαμπρότηc: ψuχιίJν ιωτά τόν ο.γιον ΜάΕιμον' καί τόν Θεο­ λόγον Γρηγόριον89 • 'Ότι δέ αύη'j ή λαμnρότηc: δέν είναι

ι:'Jπλωc: γνωσιc: οϋτε άρετrΊ, άλλά πέραν nάσηc: άνθρωnίνηc: cφετηc: ιωi γνώσεως, θ<':! τό μάθι.1c: σαφώc: άnό τόν δγιον

Ι\Jεϊλον, ό όποϊοc: λέγει· «ό voϋc: συναγόμενοc: εic: έαυτόν, δtν Θεωρ::ϊ τίποτε οϋτε έ·1~ των κατ' α'ίσθησιν οϋ-rε έκ τών

κατά λογωμόγ, άλλά βλέπει γυμνούc: νόαc: καί θείαc: αύ­

γι:κ::,

90

oi όποϊαι άνοβλϊJΖ:ουν εiρήνην καi χαράν» • Είδεc:

n1v 8εωρίc,ν τήν ύπερβαίvουσαν παν εργον κ1 αί ηθοc: καi λσγισμόν; "Η,ιωuσεc: δτι ό εinιίιv nροηγουμέvωc: δη ό voOc:

ιΊφ· έαυτοϋ θι:;ωρεϊτα1 παpεμφερήc: μέ ούράvιον χρώμα"1, τιίJpα σοϋ i~δει!Ξε τοϋτον φανεpίϊJC: vά ιωταυγάΖ:εται μέ θείον αύγή'/; Eic: αύτόν νά πείθεσαι κα] δταν διδάσκn την όδόν τήν όδηγοϋσαν nρόc: τό μακαριστόν τοϋτο nάθοc: καί Θέαμα· λέγει

πράγματι, ,-προσευχή

έn1Ζ:ητοϋσα

προσοχήν,

Αά εϋpη ηnοσευχήν είc:. τήν όnoiav πρέπει κανείc: νά έnιδο· θη vηφαλίωc:» 92 • διότι ό δντωc: προσευχηθεic: διά συνάψε­

ωc: τοϋ νοϋ μέ τήν Θεiαν nροσευχήν, αύτόc: ε:χει φωτισθη μέ η']ν α'ίγλην τσΟ Θεοϋ. Θέλειc: νά άκοίισπc: πάλιν 'ΚΟί τόν θεϊον Μά1Ξ1μον: Λέγει,

«ό 'Καταστήσα<:: καθαρόν τήν καp­

δίαν, δχι μόνον τίi)ν ύποδιεστέρωv καi μετά Θεόν τούc: λό­ 3

88. Βλ. Μυσταυωγίαν 23, PG 91, 701 C. 89. Βλ. Λόγον 40, 5, PG 36, 364 Β. 90. Δέν είναι τοϋ Νείλου, άλλ' Ή λ ία το ϋ Έ κ δ ί κ ου, Κεφά­ λαια γνωστικά 4, Φιλοκαλία, Άθηναι 1958, 2, 299. 91. Ε ύ α γ ρ ίου, τοϋ όποίου τά έργα αυχνάκrc: όπεδίδοντο είc: τόν Νεϊλον, Π,ερί των όκτώ λογισμίϊ>ν 18, PG 79. 1221 Β, Κεφάλαια πρακτικά πρόc: Άνατόλιον 70, PG 40, 1244 Α.

γουc: θά γνωρίση, άλλά κσi έvορα τόν 'ίδιον τόν Θεόν»! •

4 ί. Π OU είνα I Oi δογματi(οντα:: τήV γνωσιν τ(Ϊ)V ον92. Εύα γ ρ ίου έν Νείλου, Περί προσευχηc: 149, PG 79, ί 200 Α, nορατιθέμενον καi ώc: σχόλιον είc: Κλίμακα 28, PG 88, 1148 Α. 93. Μα Ε ί μου, Κεφάλαια θεολογικά 2, 80, PG 90, 1161 D.

Ι

•,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

23-6

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

237

1,3

τ1'ιι' )Ψώσο, τώγ OJJTωJ! και 1ΎjJ! προς Θεί'ιν α~·οδον δογμωί-

των καi τήν nρόc: τόν Θεόν δνοδον δια τηc: έ[ω 1ωi μωραν­

1:οντε:;; (('Ει, γουν' ηί καρδί(t 1αύ1n γεγονώς)), φησίν, ((δ Θεός

θεiσηc: σοφiαc:;

(~ξιοί τr.ί Μια γράμματα καθ&nερ

τισί

δια του πνεύματος εγχαρ,άττεσθαι,

μωσαϊ,χαίς πλαξί».

Που' είσιν οί

5 χαρδίcοι (l)Ε7!ίδεκτοι, Θεου λογιζόμεγοι, :,ωι

nρί'ι τωιι ,cίλ}.ω;ι δέξασθαι J,,έγονως ·τον

τ17ν ενrός

ταιηα Παύλ()1J

117> χάριτος νόμοι•,

«'Όταν ό Θεόc:», λέγει, «είσέλθr~ είc: την

κcφδiαν ταύτην,

άiΞ101 νά έγχαραχθοϋν τά 'ίδια γράμματα

διά τοϋ Πνεύματοc:,

ώσάν είc: μωσαϊκάc:

πλάιωc:» 4. Ποϋ

9

εΊvαι οί ΘεωροϋνΤεc: την εσω καρδίαν άνεπίδεκτον Θεοϋ, μολονότι ό Παϋλοc: λέγει

δη έδέχθησαν τόν

νόμον τfιc;

(({)VΚ Ε,)! nλαξί λιθ'ίγαις, αλλ' ε)! nλαξί καρδίας σαρκ[ναtς));

χάριτοc: «δχι είc: λιθίvαc: πλάιωc;, άλλ' είc: πλάκαc: καρδίαc:

Καθά φησι και ό μέγ,ας Μακάριος, οτι Ηή καρδία ήγεμο·

σαρκiναc;»

ι·ε1),Sι ολου του' οργάνου, καί, εΠαJ! Κατάσχl) τας 1·σμας της

«rι καρδία ήγεμονεύει εic: δλον τό δργανον καί, όταν κατα­

10 καρδίας 1) χάρις, Οασtλεύει ,ο}.ωγ 'ί(i)J! λογισμών και τωιι ,UΞ··

λάβn τάc: vομάc: τηc: καρδiαc: ή χάριc:, βασιλεύει είc: όλουc:

95

;

Παρομοίωc: λέγει καi ό μέγας Μακάριοc:, ότι

}ωJJ' t:κεί γάρ, εστιν δ νους καί nάJJτες οί λογισμο'ι της ψυ­

τούc; λσγισμούc: και τά

χης· t:κ:εί 1οίι1 t))! δει σκοπείv, εl εγέγραψεν YJ χc.ίρις 101'!ς

όλοι

701'

Ζ:ωμεν,

σιι, καί ύπέρ γ11 rοοιγ δια ,~αθαρότητα πεφωτισμένου 1\ιfαξί,ιωu·

rοc;»9$. Άλλ'

1}

nα1,τάnασιν aγείδεο~· nαρα­

διότι

έκεϊ είναι ό νοϋc: καί

oi λογισμοί τηc: ψυχηc:· έκεϊ λοιπόν πρέπει νά έ[ετά­

Π ι·εύματuς γόμους)), 'Αλλ' α·οθ'ις ακουσ1έοι 1 του και κατά γν6Ί­

15 ωιαρδία και1α[!'l>>, φηrι{γ,
μέλη,

αν ένέγρc.ψεν

καθαρότητα

δc:

ή χάρις τούc: νόμουc: τοϋ

άκοίισωμεν

καί

πάλιν

κατά γνώσιν καi

τοϋ

πνεύμα­

φωησμένου

διά

ύπέρ γνωσιν Μα!Ξίμου·

σ,ιίσασα ΤΟ)! νουιι τψ Θεrρ και μό1,οις τοις αυτου lτοιμοι· ενση­

λέγει, «καρδία καθαρά είναι ή παρουσιάσασα τόν νοϋν είc:

μαίι,εσθαι. τύnσι.ς, δι' ώγ εμφαγ17ς πέφυκε γίν.εσι?αω. Π,11"";

τόν

zlσιν οί διϊ'ι. μό1 1 ης 1Jjς τώ)' Q,ηo)J! γγ(!Jσεως τδγ ΘεQγ lnχ1:ρι­

μέ τούc: ίδικούc: του μόνον τύποuc: διά των όποiων εχει

ί,6μενοι

πΊv φύσιν νά γίνεται

γιι 1 ώσκεσθαι,

11)J! δ' από 117ς έιιώοεως εμφά1"8[(!,)!

20 μή,' 1clδ/πες μιίτr: ::ψc:σι.έ,ιιε~ιοι, και τα·vτ,α του Θεοϋ διά τιγrις

Θεόν έντελωc:

μcνοι

δτι

ό

άνείδεσν

καi

ετοιμον

έμφαvήc.»"7. Ποϋ

Θεόc: γvωρiΖ:ετΟΙ

νά

ένσημανθ[ϊ

είναι of

ίσχuριΖό­

μέ μόνην τήν γνωσιν των

16'>,1' θsorp6ρoJJ.' λέγοντος, «μάΠsτε of;:;~ ιι,·ι' rlJ11Jρι[,που, οVκ dnO

όντων, τήν δέ φανέρωσιν δ1ά τηc: ένώσεωc: οϋτε γνωρi­

δέλτου, &λλ' α:τ' αι~τfj; της εμης 8) 1 vμίγ ελλάμψεως και ήλω­

ιοντεc; οϋτε δεχόμενοι, κοi ταϋτ,α μολονότι ό Θεόc: λέγει

.~: 1 οημαι-

διi1 ΤΙνοc: των Θεοφόρων, «μάθετε δχι άπό ανθρωπον, δχι

ϋολίαc:η; ΠϊίJς γcί.ρ ό αι·εί:δr.ος γους, δ και τοiς Πείοις 1.

1·(ιιιε~·ος

,

τυnοι.ς,

:>

ι::

,

cυχ υ:τερανω

...

ϊης

,

\

απο

,..,

ΊωJt

"

οJΙ,ωιι

,

γνωοεως;

42. 'Αλλc'! καί της 'δι' αποφάσεωJ' ;cιρί'ις Θεογ ανόδου ηjς δτωρρήτοις τόι1 J'OVJ' ει'σημαί,0 εσΠαι

25

ίιπό βιβλίον,

άλλ'

άπό την ίδ1κήν μου ελλαμψιν καί

9

διαι,οίας τί'ι θείοις καί

θείc. μάλιστα μέ τούc: Θείουc: τύπουc:, δέν είναι

τoui n1·εύματος 11Jπο1.ς %α,ά πο}3J διε,rήνοχε. Θεολογία δε το­

τίΊc: 6πό τά δντα γνώσεωc:;

σουτο της Ε,)! φωτί

θ•εαπι[,ας ταύτης

προς Θεο,γ όμι.λ{ας κεχώρωrαι, και??

απέχει και 000)!

1000VIG

της

και ΊΟ .εlδέν,αι του

ήλιο­

βολίαν είc: σδc:» q; Διότι πωc: ό άνείδεοc: νοϋc:, ό ένσημαν­

ύπεράνω

42. 'Αλλά ή ένσήμανσιc: τοϋ νοϋ μέ τούc: θείουc: καi ι'Jπορpήτουc: τύποuc:

τοϋ

πνε:'ψατοc:

διαφέρει ·κατά

πολύ

πϊc: δι' άnοφάσεων άvόδου τηc: διανσίαc: nρόc: τόν Θεόν.

Ί I δέ θεολογία

94.

Αύτόθι.

95. Β. Κορ. 3, 3. 96. Όμιλiα 15, 20, PG 34, 589 ΑΒ. 97. Μα ε i μου, Κεφάλαια θεολογικά 2, 82, PG 90, 1164 Α, είλημ· μένον κατά λέ!;ιν έκ Μάρκου έ ρ η μίτου, Κεφάλαια νηπτικά 24, PG 65, 1064 Β. 98. Ί ωά ν νου Σι να ί του, Κλίμα!; 25, PG 88, 989 Α

άπέχει τόσον πολύ τηc: θεοπτiαc: ταύτηc:

Ιί(,Ι τόσον μακρfΝ εΊναι τηc: πρόc: τόν Θεόν συναναστρο­

φiJC:, δσον ά:nέχε1

r) γνωσιc: τηc: κατοχηc; • πράγματι τό νά 99

λ[γωμεν κάτι πεpi Θεοϋ καi τό νά συναντωμεν τόν Θεόν

99.

Βλ

άνωτέρω

1, 3, 34.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

238

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

κεκι17σι~'αι διcuρισται· περί Θεού γάρ Η J.,έγειι, καί Θες'iι συ1'1vγχάνειΥ Οt!'χι ταυΤόΨ. 'Εκείνο μειι γαρ }tαι λόγου δειται, ιούιου του nροφερομένοv δηλαδ~ί, 'ίcως δέ και 11jς κατά 1ου­

τον τέχνης, εl μι7 μέλλει ιις ,εχειν μόι·ον, αλλά και χρijσθαι 5 κ,αι διαδιδόναι ι17ν ε'ίδησιι•, ετι ()ε συλJ.ογισμϊ(Jν nανιοδαn~jς

υλης και τώιr εξ .αποδείξεως αιrαγκων και ίΟJ)! καιά κόσμω• παραδειγμάιωι,, (j))J ε;r, του όραJJ και ακούειν ιό nαγ ί} nλεί1

010)'

αθροίζε,αι και σχεδό1 1

10)/!

εν ιqJ κόσμφ τοι!rφ στρεrρο­

μέJ'ω1' εστ ι ;r,αί γέι•οιτ' αγ δ1)ποv και τοίς του αιωγος το·ύτοv

\Ο σοφοίς, ΚQ.)! μ11 κεκαθαρμέγοι ιΟJ.' 6ίον ώσι και τiιι' ψυχήν. Θεογ δ' i':1, έαυτφ κτ~jσασθαι και. Θεφ καθαρώς σvγγει,έσθα; και ιϊρ &κραιφ;·εστάιφ φωτι ·κραθijι·αι, καθ' ΟΟ(,Ψ εφικ,ιίν

α1'θρωπίνrι φύσει,

T(()J'

αδυνάτων ί':σιίν, εl μiι nρός τ'fί δι'

αρε1i'jς καθάρσει καί ήμωγ αυ1ω11 εξω, μαλλογ δέ ύnεριΊνω, 15 γει·ο[μεθα, καrαλιnό111ες μέι, παν δ τι τcv11 ,αlσθψι1ηι μsτι}, της αισθήσεως, ύτuεραρι?-έγτες λογισμcογ και διανοιω,1 και τijς δια τούτων γνώσεως, δλοι δέ γε11όμει,οι της αυλου και )'()8ριiς κα,α 11)1' nροσευχi7ν εγεργεiας ;ωι. τυχόιπες {;nέρ 11/1' γνωσtJ! αγνοίας και nλησθ•έ~,,ες εν ίll'IU τfί TOV ΠJΙΒ1J,ιtαΤ'Jς 20 {ιnερψαους αγλαίας, cί)ς (iι'fcnάrov κ6σμοv γέρ,α φύσεως αο­ ράτως καθορα~• ..Συνορfj.ς ov κατελεfrpι'fη κάτω τr} ιijς ποί.υ­ θρυ,λ,1jτου τώ1' λόγω)' φιλουοφίας, ,ε'ίπερ εκείμη μεγ εξ υ.i­

σι?ήσεως εχει τιχς αρχάς, τέοJ,ος δέ ι(())' διαψορωrά1ύ))! ·ταύ1ης εlδ(ι))' Ύ) γγωσ[ς εστι, και γνώσις μη δια καθαρόι ηως 25 εύρημένη, μηδέ καθ,αίρουσα παθώ11; Της δέ llι'Βvματι.κης θεω ..

ρίας αρχ17 μεν 1αγαθ6Υ, διrι καθαράτητος Όίου nεnοριομένογ, και γγωσις τώJΙ ΟJΙΤ(ύ)! i'ι).ηι?·ής και γJ1 ησlα ιών εχι)J!ΤύJ}', σ.τε μiι εκ μαθημάτωγ αλλ' εκ και9,αρ6τητος αναφανείσα, μϊιJ''Ι) δvι·αμένη διακρί11εl)' τί ιό cδς αληθόις και,όγ 1ε και λvσιτε30 λi:ς και. τος

1

ί ϊό μιί 1oιov10JJ, τέλος δέ δ αρραυωJJ του μέΗον-

αι.ωι·ος,

r.

\

""

γι,ωσιν

'1

αγ~,οια και vnερ ενγοιαι,

""'

δέν ειναι τό ϊδιον. Διότι έκεϊνο μέv χρειάlεται καί λόγον, αύτόν τόν ι\δη προσφερόμενον δηλαδή, έt 'ίσου δέ οχετικήν μέ

αύτόν τέχνην,

κανείς τήv γνωσιν μόνον,

,~ai

τήν

δν δέν πρόκειται νά κατέχn άλλά

καί νά τήν

χρησιμοnοιn

καi νά τι'Jν διαδίδn, προσέτι δέ συλλογισμούc: ποικίλης ϋ­ λης καί τά~ άνάγκαc: έκ της άnοδεί!Ξεωc: καi τά κατά κό­

συvαθροίιεται άπό τήν δρασιν καi τήν άκοήν καί σχεδόν είναι άnό τά στρεφόιμενα περί τόν κόσμον τοϋτον ,καί θά

ηρμοί'::ον

όnωσδήηοτε

καi

εic:

τούc:

σοφούc:

τοϋ

αίω­

νοc; τοίιτου, άκόμη καί αν δέν είναι καθαροί είc: τόν βίον καί τήν ψυχήν. Τό vά άnοκτήσωμεν δμωc; τόν Θεόν μέσα

μαι:: καi νά σuναντήσωμεν τόν Θεόν καθαρωc: καί νά άνα­ κραθωμεν μέ τό άκραιφνέστατον φωc:, δσον είναι έφικτόν είc: τήν άνθρωnίνην

φύσιν,

είναι έκ των άδυνάτων,

έάν

nλήν τηc: δ1' άρετηc: καθάρσεωc: δέν γίνωμεν ε!Ξω, μαλλον δέ ύnεράνω έαuτων, έγκαταλείψαντεc: μαlί μέ τήν οϊσθη­ σιν nϋv δ,τι

είναι

έκ των αiσθητων,

ύnερυψωθέν-rεc: των

ραδοθέντεc: δέ όλόκληροι εic: τήν δϋλον καi νοεράν κατά τήν προσεuχήν

ένέργειαv

καi έnιτυχόντεc: τήν ύnέρ την

C

\

c1γλαίαν του Πνεύ,ματοc:, ιi.Jσάν νά άντικρύlωμεν άοράτωc:

βραβεία τηc: φύσεωc: τοϋ άθανάτου κόσμου. Βλέnειc: πόσον κάτω

nαρέιμειν1 αν τά τηc: nολυθρυλήτου φιλοσοφίαc:,

έάν

έκείvη μέν εχn τάc: άρχάc: άηό την αϊσθησιν, τέλοc: δέ των διαφορωτάτων είδωv ταύτηc;

είναι ή γνωσιc:. καί ,μάλιστα

γνωσιc: μή εύρημένη διά καθαρότητοc: καί μή καθαρά nα­

Οων; Τηc; δέ πνευματικηc: θεωρίαc: άρχιi μέν είναι τό άγα· θόν, έ!Ξησφαλισμέvον διά καθαρότητοc:

βίου,

καί

άληθήc:

μόνη δυναμένη νά διακρίνn τί είναι τό άληθέc: καλόν καί ώφέλιμον καi τί τό μή το1ουτον, τέλοc: είναι

ό άρραβών

1. Βλ. Κ λ ή ,J ε ν τ ο c: ·Α λ ε ε ο ν δ p έ ω c:, Στρωματείc: 6, 14, Βιβλ. 'Ελλ. Πατέρων 8. 218. Βραδύτεροv ταϋτα άποτελοΟν κοι·

τοϋ μέλλοντα:: aiωvoc:,

νόν

tvvoιav γνωσιc;, ή κρυφία μετοuσία τοϋ κρυφίου καί άνέκ-

τόπον.

1111 !

γνωσ1ν δγvοιαν καί ηληρωθέντεc: έν αύτfi μέ τήν ύπερφαη

σον δέν άνεφάνη άnό τήν μάθησιν άλλ' έκ καθαρότητοc:1,

\

11

λογισμών καi διαvοιων καί τηc: διά τούτων γνώσεωc:, nα­

σις, ιί κρvφ[α 10v κρυφίου μετονσία και δρασις ανέκφρ,ασω::;.

-;,f

:ιι

σμον nαραδεiγματα, των όnο:ων τό σύνολον η τό πλείστον

γvωσ1c; των όντων καi γvησία των έχόντων αύτήν καθ' ό­

C

υnερ

239

γι•ω-

~""

η

1,3

ή

ύnέρ γvωσιν δγνοια

καί ύnέρ

1,: ι,ι

.111:[

~'-"""

1111111

:1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

240

ΥΠΕΡ TQN ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

17 μυσrικiι και απόρρητος του αlωνlου φωτός θcεωρία τε κσ.i.

241

φραστοc: δρασιc:, ή μuσηκή καί άπόρρητοc: τοϋ αiωνίοu φω­

43. 'Ότι δέ τουτό εστι τα του μέλλοιπος αlωνος φως καί

τόc: θεωρία καί Ύvωσιc:. 43. "Οτι δέ ,ουτο εΤναι τό φωc: τοϋ μέλλοντος αίωνοc:

ώς αυτά ΤΟ τούς μαθητάς περιασράψαν εν τfί 10V' Χgισωϊί

καί δτι είναι ΟΙJτό τό φωc: τό όποίον περιήστραφεν είc:

5 μεταμοριμvσει φCJς και ταν δι' αρειης και προσευχής κεκα­

ακο·ύω~, ε'ίcηJ.

τήν μεταμόρφωe,,v τοϋ Χριστοϋ καi τώρα καταuγάΖει τόν δι' άρετηc: καί npοσεuχηc: καθαρισμένον νοϋν, δν άκούσπc:

'Αρεοπαγίτη 1ψ εγ Θαοωρίςυ φαι·έιπι

μέ σύνεσιν, θά Ί-ό ιμάθπc:. Ό μέν Διονύσιοc: ·Αρεοπαγίτηc:

του Χριστοv ψωτί τα σώματα ιιuν άγίων επί TOV μέλλοJJΤΟς 10 Μακάριος δέ ό μέγας ωί τφ 117ς έπουραJJίου,), φη,σί~·, «,εlκή­

c1πε μέ τό φανεv εic: τό Θαβώρ φωc: τοϋ Χρ1στοϋ κο­ σμοϋνται καί nεp1aστράπτοντα1 τά σώματα των άγίων ~<:ατά τόν μέλλοντα Qiωva. Ό δέ μέγας Μακάριοc: λέγει, «ή

νος έι•ωθε'ίσα φωτι ψυχή,, και νv:ι, μεν μυστηρίων γνωσιι•

tνωθεϊσα μέ τ6 φωc: τηc: tπoupaviou είκόνοc: ψυχή καi

ει• ύ;τοστάσει μυε'ί1αι, E:J' δέ η) μεγά,λ·υ τijς αναστάσεως 17μi­ ρr,_t 1iJ αυηj επουραγίφ τijς δ,6ξης εικό}'t και 10 σωμα 1αιi1ης καταvγασθ1ίσε1αι)). {<ει• 1Snοστάσει)) δέ εΙπεν, ι:Δς αJJ μι)

τώρα μέν μυεϊl'.αι αύτή ύηαρκτικίϊ.κ: είc: την γνωσιν των

γ,ευσις.

θ,αρμέyογ σ.ρτίως καταυγάζει

Διονvσίςυ μέι1 γc'ψ

Hp

νοϊί:ν, σvνετως

αlωνος κοσμείοθα[ τε και περιαστράπτεσθαι σαφως ε'ίρηται.

15 τις J'Ομίο?7 δια γιιcfJσεως Και )'01),ttάτωγ εiναι

10V'I01'

7(1)

1

φω­

!illl

2

μυστηρiων, ιr.:ατc:~ δέ τ;')ν μεγάλην ήμέραν τηc: άναστάσέωc: θά καταυγασθfl καί τό σωμα ούτηc: μέ τήν iδίαν έnουρά­ νιον είκόνα δόςης» 3 • είπε δέ «ύnαρκτικωc:» διό νά ,μή νο­

ιι

ι ....

11

τιομόv. ,, Αλλως τε και ό JΒ•ευματικάς ri.JJθρωπος εκ τριωι•

μίσπ κανεic: δτι ό φωτισμόc: ouτoc: ·είναι διά γνώσεωc: καί

1

·vφέστηκε·

έnουρανίου, ψυχ17ς λογι.κ17ς

νοημάτων. "Αλλωστε ιωί ό πνεuματικόc: ανθρωποc: συνί­

i1

και γηίJJΟV σώματος. ,, Ακουε δ17 nάλι·ν του αυτού· «ή θεοει.­

στατα1 έκ τριών· χάριτος έnoupαviou πνεύματοc:, λογικηc:

χάριτος ΠJΙ,εύματος

δής τοίί ΠΤεύμαιος εlκι'ον JJU)J εJJδον ωσπερ έιJtυπωθ·είσα, 20 καt τα σώμα fJ,εοειδές εξω τότε και ουράνιον ϊί;ι:εργάσε1αt)),

ψυχηc: καi γηΤνοu σώ,ματοc:•. "Ακοuε δέ πάλιν τόν ϊδιον"· «ή θεοειδι'1c: είκώv τοϋ πνεύματος ώσάν νά ένετυπώθη τώ­

(],)!θρωnό1ητι καταλλαγείς () Θεός, αnοκα1Jί­

ρα μέσα, τότε Θά έπεΕεργασθfi καί τό έςω σGψα θεοειδέc:

στησι την πισ1εύσαοαν t!ν αληfJ,είrι ψvχ17JJ, Ε:)' σαρκι οvσαγ ετ ι' εlς 11711 T(!.IJJ ου·ρανίω;· φdηων &nόλαυσιγ καί τά γοερά αι•­

άνθρωηότητα, 611ακαθιστ9 τήν άληθωc: ηιστεύσασαν ψυχήν,

Και πάλιJJ'

(
της αlσθψιjρια τφ θείφ nάλιΥ φωτί τ·ης χάριτος δμματοί,

25 υσιτεροJJ δέ καί αιΊ 1 τφ σuηωτι :"Ζεριυαλεi 1fj δόξ17)). Και nάλιι1·

<ωϊω11 αγαθΟ))' και μυστηρίων ψυχαί χριστι,ανωΥ έ•JJταυθ·α Κ'ΟΙ­ γωγειγ .δύJ!αJ•ιαι, Ιψ Πε[ρςt παραλαυό1•τι μ6Jfψ τοίς Της ψυ­

χijς δφθ•αλμοίς καταφαJJές γίνεται· έν δέ τfί α11αστάσει και αiηδ) 16) σcδματι ωιούτωγ πάρεοτι τυχείγ, fJλέι1,ειγ τε αυτc'ι 30 και οίονει κρατ,είι•, όπόταJJ και' αυτό ΠJΙευμα 2. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG '3, 592 BC. 3,. Περί έλ,ευθεpiαc: νοόc: 24, PG 34, 957 Β.

γέι1 ηταιη.

4. Τριχοτομική διαίρεσιc: τοϋ άνθρώπου ύπό τήν 'Απολογητών (iδiωc: τοϋ Τατιανοϋ) καi τοϋ Είρηvαίου.

"'Αρ'

καi ούράνιον». Καi πάλιν· «ό Θεόc:, σuμφιλιωθεic: μέ τήν ένιΤJ είναι άκόμη εic: τήν οάρκα, εic: τήν άπόλαuσιν των ούρανiων φώτι.υv καi ηροικίΖει μέ δμματα πάλιν διά τοϋ Θείου

φωτόc: ~-ης

χάριτοc:

έπειτα δέ καi ,ό 'fδιον τό ςαν»6. αί vιc:

Kai

πόλιν·

ψuχαi δύνανται μόνον

εiς

«τό νά

τά

νοερά

σώμα

όποίων

αίσθητήρια

αύτηc:,

περιβάλn

μέ δό­

θά

όγαθων

κοινωνοϋν έδώ,

τόν ηαραλαβόντα

αύτό

καi

μυστηρίων

γίνεται διά

καταφα­

ηεiραc: μέ

τούc: όφθαλμο(ις τηc: ψuχηc:· ιωτά δέ τήν άνάστασιν θό είναι δυνατόν καί εic. αύτό τό σωμα νά έπιτύχn τοιαϋτα

εννο1αν

των

5. Μακαρίου, Περi έλευθερίαc: νοόc: 25, PG 34, 957 C. 6. Αύτόθι 26, PG 34, 960 Α. 7. Βλ. 'Ομιλίαν 5, 10, PG 34, 516 ΑΒ καί Περί ύψύσεωc: νοόc: PG 34, 889 κ.έ.

6γαθά, νά τό βλέnπ καi τρόπον τινά νό τά κρατfi, δταν καί αύτό γiνrι 11νεϋμα» 7 • ~ Αρα δεν έγινε όλοφάνερον ότι

εν καi τό αύτ6 είναι τό Θείον φιϊ>c:, τόσον τό όραθέν όπό τούς άποστόλουc: είc: τό Θαβιi.φ, οσον καί τό τώρα ένορώ1G

11'·· 111

11: ! !'

411111111ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

242

243

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

ύελίγωy ύμένωy, τοι>τέσrι διά της Εξ ήμών σαρκ 1ός του Κυ­

μενον άπό τάc: καθαράc: ψυχάc:, καθώc: καi ή των μελλόν­ των αίωνίων άγαθων ύnόστασιc:; Διά τοϋτο καί ό μέγαc: Βασί.λ.ειοc: έχαρακτήρισε τό λάμψαν εic: τό Θαβώριον ~ατά τήν μεταμόρφωσιν τοϋ Κυρίου φωc: ηροοίμιον τηc: εic: τήν δευτέραν παρουσίαν δόΕηc: τοϋ ,Π ατρόc:8, ό όποίοc: άλλοϋ λέγει σαφωc: δτι «διεφαiνετο ώσάν κάποιον θείον φωc: διά ύαλίνων ύμένων, δηλαδή διά τηc: ίδικηc: μαc: σαρκόc: τοϋ Κυρίου, ιi θεία δύναμις αύτοϋ διαυγάΖουσα είc: τούc: έχον­

ρίου, ή θεία δύι,αμις αυτού: διαυγάζο,υσα

τοίς εχουσι 101Ίς

ταc: τούc: όφθαλμούc: τηc: καρδίας καθαρούc:»'. ~ Αρα τοϋτο

1 ο οφθαλμούς της καρδίας κεκαθαρμέ)J()υς». "'Αι/ ού τουτό ε­

δέν είναι έκείνο, τό όποίον διηύγασε λαμnρότερον είc: τό Θαβώριον, ίί>στε νά yivn άντιληπτόν καί μέ όφθαλμούc: σώ· ματος, δnως ήθέλησε, τό όποϊον έβλέnετο τότε καί ano δλουc: τούc: εχοvrαc: τήν καρδίαν καθαρόν δι' α,ύτηc:, έΕα­ στράπτον φρικτωc: άπό τό nροσκυνητόν σ6Ίμα ώσάν άnό

ου γέγο~'ε καταφαw::ς ώς ει, και τό αύτ6 έοιι rό 1Jείον φiiις,

τ6 τε 10ίς άποστ6λοις εν Θα6c'ύρ έωραμέι•οι• καί -ιαίς κεκαθαρ­ μέι,αις YVY ένορώμεΥΟ)' ψυχαίς και ή των μελλιwτων αlων[ωγ

αγαθών ύ:τι6οτασις; Δ ιό ~αι δ μέγας Βασίλειος προοίμιο1• 5 εΊnε ηjς ε~• ηj δευτέρq, παρουσίq, IOV Χριστού δδξης τό εγ

Θα6ωρΕφ λάμψαν έ~, τfj μεταμορφώσει του Κυρlου φως, ος άλλ,αχου φησι σαφώς οτι «διεφα{γετο οί6ι, τι φως {J:είον δια

στιν έκεϊνο, ιό φαν6τερογ έν Θα6ωρίφ διαυγά.σαν, ώς καί υφθαλμοϊς σώματος ληnτογ γενέσθαι, ώς ηθέλησεγ, ο και τοίς τ17~, καρδ[αγ εχουσι τότε κ,εκαθαρμέγηγ πασι δι' αυτής

ε/Jλέπετο, του nροσκvνη10& σώματος οJς από δίσκου

1 ινός

φρι-

έπευξαμένφ τουω εκεί τψ μεγάλφ, κα1 ήμας ουνεύξασθαι.

κάποιον δίσκον καί περιαστράnτον τήν καρδίαν αύτων; «Είθε νά εύρεθωμεν καi ήμείc: μετ' αύτων, κατοπτριΖόμε­ 10 νοι τήν δόΕαν Κυρίου μέ άκάλυnτον πρόσωπον» . Καλόν δέ εΊναι, αύτό τό όποίον έπευχήθη έκεί ό μέγαc:, νά συνεu­

τους πιστεύοντ,ας.

χηθϋJμεν καί ή,μεϊc: οί πιστεύοντεc:.

15 κιϊί'Jς ε 1 ξασιρύ.πτ01, καί

ηί11 καρδ[αν αυτι'ιJy 1ιεριαιιτράπτοι·;

111ετά τούτων είθε και ήμείς εύρε{J,είημει,, αι,aκεκαλυμμέι-φ προαιbnφ ηίν δόξαν Κυρίου κατοπτριζ6με~,οιη. Καλογ γάρ,

44. 'Αλλά τότε μέ11 εν σαρκί

20

1() μέγα φως ε:τιιδημησω·

προς ήμας, οvιω φαίιιογ από της σαρκός εκείνης rοίς κεκα­ 'θαρμέι•οις έωρατο· JΙυν δέ n.cvς αύτοίς δραται και πως ε11ε-· στι,, lδείν αύ,τό, πορ,ευθ'είς, εl ποθείς, μάθε παρά τωγ όρώι·1ω~,· ών ~αγω nvfJό,LtFJJOς εnίστευοα, τό του Δαυίδ

25 διό ελάλησα· δεί δε και 'll[}ΟΟθεί~•αt 10

10V

είπείι>,

αποστόλου· ((Κtlί

ήμείς πωτεύομε11, διό καί λαλουμεJΙ>>. Ό τfj τωγ χρημάτων κτ17σει και τfj 1(,Ογ &νί}ρώτιωι, δ6ξπ και τfj 1(ι))' σωμάτων ή­

δονfι δια 117γ εύαγγ,ελι.κ17ν αποταξάμενος ζω17ν και δι' ύ:τιο­ -rαγηςι ·τ·ών εγ 1fί καιc't Χριστό~, 1ίλικΙςι προηκ6ι,τω1,

30 ταγή~,

1αύ1φ 1

και6Ηεγω•

11)1•

απ'J-

6ε6αιώαας, δρ(j. έν έαυτφ οφοδρ61ερο11 άJ>α­

1011 άπαθ·fj και ίερόν και θείο11 ερωτα κ·α/ Θε,ιγ

12. 14.

Χωρίον μή άνιχνευθέν. Β' Κορ. 3, 18. Β' Κορ. 4, 13. Συνήθης έκφρασις TίiJV

11.

Ψ ο λ μ.

115, 1.

άπαρνηθείc: τήν κτησιν των χρημάτων καί τήν δόΕαν των άνθρώπων καί τήν ήδονήν των σωμάτων διά τήν εύαγγε­

λικήν Ζωήν καί βεβαιώσαc: τήν άnοταγήν ταύτην δι' ύ,ποτcι­

γηc: είc: τούc: nροχωρημένουc: είc: τήν κατά Χριστόν ,ήλι­ κίαν1\ βλέπει τόν άηαθη καί ίερόν καί θεϊον έρωτα ~ νά 1

n α γ ί του, Περί θείων όνομότων 4, 13, PG 3, 776 Β καί τό οiκείον

13. Έφεσ. 4, 13. μuσηκων

1

τοϋ άnοστόλου· «καi ήμείc: nιστεύομεν, διό λαλοϋμεν» Ό Ό

άνακαίεται μέσα του σφοδρότεροc: καi ποθεί τόν Θεόν ύnερ­ φυωc: καί τήν ύnερκόσμιον nρόc: αύτόν ένωσιν. Καταλη-

8. Εiς ψαλμόν 54, PG 29, 400 CD.

9. 10.

44. 'Αλλά τότε μέν τό μέγα φωc:, έnιδημησαν nρόc: ήμαc: σαρκικωc:, έβλέnετο άπό τούc: καθαρούc: οϋτω λάμ­ πον άπό τήν σάρκα έκείνην· τώρα δέ πω~ βλέπεται άπό αύτούc: καί nωc: εΤναι δυνατόν νά τό ϊδουν, έάν έπιθuμfjc:. πήγαινε νά τό μάθnc: άnό τούc: βλέπονταc:· άnό τούc: όποί­ ουc: τό έμαθα καί έγώ καi έπίστευσα, διά νά έκφρασθω κατά τόν Δαβίδ, διό έλάλησα 11 • πρέπει δέ νά προσθέσω τό

Βλ.

Δ ι ον υ ο ίου

Άρε ο·

σύγγραμμο Συμεων τοϋ Νέου.

11 ι IΙi : Ιι Ιι ιΙ

·Ί ιl ':1 , . ,ι,,,,

ιΙΊΙi! :ι,ι !

:11111

,ι !i ι

!Ιι,! ': ΙιΙl!i',

-

11;

244

ΓΡΗΓΟΡ/ΟΥ lΌΥ

ενωσι·,,.

nερισκοπείν d,~απεί{}·εται τάς σωματικας ενεργείας κ:αι 1(tς

ψνχικάς δvγάμεις, ε'ί που περιτύ·χοι, δι' ο{; συνουα[ας επι_ι·ύ5 χοι Θεου· ώς οvν τάς μεν &λόγους ntJ:ντ,άπασιν εύρίσκει μυείται των εμπε[ρωι' πυνθανόμει>ος, τας δ' εl και ~ 'Ι

αΜ.α "

'

πρας \

ω.ιγω, :, "

f

των -

OVY

λόγφ

αωv,1 των ανανευουσας, ,.

"'~

-

:,

,,

i)

' .δ ο-

ξαν δέ και 11)ν διά,,οιαι,, εί και λαγικας δυνάμεις, άλλ' ο·i'ιχι τον ταμιείοv των αίσθ'17σεων απεζευγμέΨας, δηλαδ17 της φαΥ10 τααίας, έτι δέ καί δια τοϋ ψυχικού πνεύματος ώς δργάΨου τε­

λοvμένας, 1'0VΥεχως συνιε[ς, Ο κα/. Ο απόστολος εξείnε~,, ύJς «ψυχικός α}1:?ρωπος ού .δέχεται τά του Πνεύματος», 117ν ύ;τίψ τ•αυτα και οντως νοεραν ζητ1εί και ιών κάτω άμιγ1j ζω1jι1 ,

α:καύων καί του σοφου τα {)εία Ν εΕλοv λέγοντας· «καν· ύπέρ 15 την αωματικ17ν θεωρί:αν δ νους γ6 1 ηται, ουπω τέλεον :τό,,

του Θεοv τό;ιοψ εθεάαατο· δύναται γαρ, εν τ'fj των νοημάτωι· είναι γγώσει και nοικ[λλεaθ:αι προς αιηήι~)· και nάλι'Jf, «και εγ ψιλοίς γοήμασιγ δ νους ων μακρα~, απέχει από του Θεοίi)).

45. Μαι1'i,n δέ καl, παρά του μεγάλου Διο~,vσίου καί Μα20 ξίμου ων nάJtυ, ωόι• καθ' 17μας JtOVJ', η)ν μεγ f:χειγ δύγαμιγ είς 1() J!00t1', δι' ης τrι J'Οητά ΙJ,).έ7ιει, τηγ δε εγωσιJ! ύnερσί­ ρονααν την ιού γου φύ,σιν, δι' ης συνάπτεται προς τα επέκειγα

έαυιου»,. τούτο δή ζητεί

··~·418bϊ~,

'"tιι~ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

Κατ:' ακρας τσίνvι, τούτφ τφ ερωτι άλούς, διερεvνασθαι και

''ξ

-

ΠΑΛΑΜΑ

ύπερφυceις ποθεί και ~ι7ν ύπερκι5σμιον nρός ·ωυτο

πρα εις,

·--·-

10 ακρότατογ τωγ ε'J, 1ί,ιιίν, την μόJ!ψ

,ελείαν και ένιαίω, καί nάγυ αμερη των καθ' ήμας, rj κα.ί 25 τούς κα1α διά~•οιαν αγελιγμούς, ε~ι οlς και τα τω~ι επιστημω~ι

έχει τrιγ ασφάλειω•, σχεδόν κατά ·τα έρπυστικα τωγ ζώων ε~• συναγωγ'fj και διαιρέσει προϊό1'1ας, και δρlζει κ·αι έγοποιε'ί, ατε είδος οvσα τωγ εlδiiΙJ·'. Εί γαρ και nρι'ις αύτούς και: δι' αί,1ωγ nρός τήγ 71Jσ..λvμερη κάτ,εισι ζωήν δ γούς, προϊσχόμεγας

30 τας ε}'εργε[ας nασιγ, αλλ' ,έχει δήπου καl τιγα έτέραγ κρείτ­ τογα ενέργειαι', fjν αύτι'ις αν έγεργοlη και κα1J:' έαυτόν, ατε

245

φθείς λοιπόν όλοσχερως άπό αύτόν τόν έρωτα, πείθεται

νό διερεuνζ] καί περισκοπεί τός σωματικός ένεργείας καi τός ψυχικός δυνάμεις όποuδήποτε, ωστε νά έπιτύχη σuνάν­ τησιν τοϋ Θεοϋ. Εύρίσκει λοιπόν η διδάσκεται πληροφορού­ μενος όπό τούς έμπείροuς δλλας μέν πράtεις νά. είναι

έντελως δλονοι, δλλας δέ αν ,καί τελουμένaς μέ λογικήν

"

:'ι,:

111

ι

'i

111,1

1 .IΙl1

11

~\

11 J

j~ ~

1 ι

ι

νά ύψώνωνται άπό τάς αίσθητάς πολύ όλίγον, τήν δόtαν δέ καί τήν διάνοιαν, αν κοί λογικός δυνάμεις, νά μή είναι

άποlεuγμέναι όπό τήν .jποθήκην των αίοθήσεων, δηλαδή τήν φαντασίαν, προσέτι δέ νά τελοϋνται διό τοϋ ψuχικοϋ πνεύματος ώς όργάνοu, κατονοων μέ nροσοχήν ό,τι είπεν ό όnόστολος, δτι «ψυχικός δνθρωnος δέν δέχεται τά τοϋ

nνεύματσς» 15 • Διά τοϋτο Ζητεί τήν ύπεpάνω τούτων καί πραγματικως νοεράν καί δμι•κτον όπό τά κάτω Ζωήν, ά­ κούων καί τόν σοφόν είς τά θεία

Νεϊλσν νά λέγn «καί

αν ό νοϋς φθάσn ,έπάνω άπό τήν σωματικήν θεωρίαν, δέν άντίκρuσε τελείως τόν τόπον τοϋ Θεοϋ· διότι δύναται νά είναι εiς τήν γνώσιν των νοημάτων καί νά διαφέρn αύ­ της»16· καί πάλιν, «καί δταν είναι είς ψιλά νοήματα ό νοϋς,

πολύ άπέχει τοϋ Θεοϋ» •

17

45. ·Αφοϋ μάθn δέ κοί ά-nό τόν μέγαν Διονύσιον καi τόν πολύν Μάtιμον, ότι «ό νοϋ'ς μας έχει μίαν μέν δύνα· μιν διά νά vofi, μέ τήν όποlαν 1 βλέπει τά νοητά, τήν δέ

ένωσιν τήν ύπερβαίνοuσαν τήν φύσιν τοϋ νοϋ, iδιά της ό­ ποίας συνάπτεται nρός τό πέραν έαuτοϋ» , Ζητεϊ φυσικά 18

τοϋτο τό κορuφαϊον των προσόντων μας, τήν μόνην τελεί­ αν ·καί ένιαίαν καί άμέριστον ούσίαν μας, ή όποία όρίΖει καί

ένοποιεί, ώσάν είδος των ·είδών, καί τούς

έλιγμούς

της διανοίας, μέ τούς όnοίοuς έnιβεβαιώνονται καί αί έπι­ στημονικαi γνώσεις, ·καθώς προχωροϋν ώς τά σuναγωγήν καί διαίρεσιν.

ύn'

15. Α" Κορ. 2, 14. 16. Περi προσευχηc: (τοϋ Εύαγρίου) 57, PG 79, 1180 Α. 17. Αύτόθι 56, PG 79, 1177D-1180A. 118. Δ ι ον υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο π α γ ί το υ, Περί θείων όνομά· των 7, 1, PG 3, 865 C· Μα Ε ί μου, Σχόλια. PG 4, 344 Α.

1,3

αύτων

καi

δι'

Πράγματι

αύτων

έρπετά μέ

μολονότι ό νοϋς καί

κατέρχεται

nρός

τήν

nολu­

μερη Ζωήν, 1προβάλλων εiς όλας τάς ένεργείας, έχει πάν­

τως

καi

έχει τήν

μίαν

δλλην

ίκανότητα

άνωτέραν

νά

έvεpyfi

ένέρyειαν,

αύτός καί

τήν

όποίαν

καθ' έαuτόν,

·καθ' όσον δύναται νά μένπ καi καθ' έαuτόν, όταν χωρισθπ

!,i1Ι1ι 1

ιι

246

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

μέι·εο· καί καθ' έαυτόν δυνάμενος, ε.πειδάν μερισθfl 11jς ποι­ κιλοτρ6που

247

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3

από τήν nοικιλότροnον ταύτην καί nολυειδη καί χαμερπη

ταύτης r.ιαί nολυειδους καί χαμερπους διαίτης,

δι,aγωγήν, δπωc: άκριβωc: καi ό εφιπnοc: εχει κάποιαν ένέρ­

c:ίσnερ δητα και ό έφιππος έχει τινά ενέργειαν του ήνιοχεϊν

γειαν καi ήνιοχεί κατ' έ!Ξοχήν καλύτερον, καί δέν θά ήδύ­

διαφερό1rτως κρε{ττω, Και ονχ ήJΙίκ'

νατο νά ένεργήσπ ταύτην καθ'

aJJ

αποϋαίη μόJJOJJ, αλλά

έαυτόν, δχι

μόνον όταν

5 καί εφ' ϊ:τnου ών και αρματος, εJΙεργήσειεν ι'ίν καθ' έαvτόι·

άφιηnεύπ, άλλά καi όταν είναι έnάνω είc: τόν ίπnον ιϊ τό

αύτi)ν, εl μή δλον έαυτοι, έκων ποιοίη της του tjνιοχείν επι­

άρμα, έάν δέν nαραδιίJΟΠ έκουσίωc: όλον τόν έαυτόv του

μελείας. Και νους τοίνvv, εl μή δλος και αεί περί τά κάτω

είc: τήν έηιμέλειαν τοϋ ήνιοχείν. Καί

στρέφοιιο, γέJΙοι·ι'

a,,

και της κρείττονός τε και ύψηλοτέριι..ς

έ,,εργείας, εΊ και μακρφ δυσχερέ,στερ:01• έφίππου, ατε φύσει 10 1 ιί~• μειά σώματος εχων συμπλακήν και

ταίς σωματοειδέσι

;•Η{1r,εσι συμnεφvρμέγος καί ·τοίς έκ του 1flδε

6 [ου

ό νοϋc: λοιπόν, αν

δέν στρέφεται όλόχ:ληροc: καί nάντσrε 1nρόc: τά κάτω, θά άnέκτα καί τήν άνωτέραv καί ύψηλοτέραν ·ένέργειαν, δν

καi πολύ δuσκολώτερον τοϋ έφίπnοu, καθ' όσον έχει φuσι­

πολυιρό­

κως τήν σύνδεσ1ν μέ τό σωμα καi είναι άναμεμ1γμένοc: μέ

nοις καί, δυσαπο6λήτοις σχέσεσι. Τής oi5JJ καθ' έαvτον έι·ε~­

τάc: σωματοειδείc: γνώσεις καί μέ τάc: άπό τόν έδω βίον

;•είας γει•όμενος ό νους, fίτις έστίν ή πρ?ις έαυτόν στροφ17

πολuτρόηοuc: καί δuσαnοβλήτοuc: σχέσειc:. 'Όταν λοιπόν ό

κ>αί τήρησις, δι' αύ·της ύnεραJΙα6αίνωι, έαυτόγ, και Θεφ συγ-

voϋc: άnοκτήσπ τήν καθ' έοuτόν ένέργειαν, ή όnοία είναι

15 γέ1rοιτ' α1•.

46. Δ ιά τοντα τοίγυγ τον ύπαlτ ιογ φεύγει 6ίογ ό τijς

ή στροφή nρόc: έαυτόν, καi έnιτηρήσπ, ύηεραναβαίνων έαu· τόν δι' αύτηc:, θά ήδύνατο νά συνενωθη καί μέ τόν Θεόν.

τον Θεοϋ συ,,ουσίας έραση)ς και' 11)ν μογαχικήν και ασυνδvα­

τόν Θεόν φεύγει άπό τόν

γμόνως τε καί άπεριμερlμνως ένδιαιτασθαι προfJυμείται, πά-

μοναχ1κήν καί άσύΖ:εuκτον πολιτείαν καί μέ προΟuμiαν δια­ βιοί είς τά δδuτα της

ένοχον βίον καί έκλέγει

ήσuχίαc: δφροντιc: καί

ιΊ.διαλεlπτφ προς Θεογ εύχfi, καί δι,' αύτijς έ 1αυ1ου δλος γε­

χήν άπό ηάντα ύλικόν δεσμόν, κα:rά τό δυνατόν, συνάπτει

γογως καιJJιΊν και. &n6ρρητοι• a~,οδω, εiς οϋρα~rούς εvρίσκεi,

τόν νοϋν είc: τήν άδιάλειπτον πρόc: Θεόν εύχήν καί δι' αύ­

,ό,, άι,αφij τής κρυφιομύστοv σιγής, ώς αν τις εlποι, γνόφογ

τηc: σuνελθών καθ' όλοκληρίαν είc: έαυτόν, εύρίσκει νέον

11 ouJJ

εγ &πλοvοτάη7 και nαηελεί και γλυκερif, γαλήνη και

κJai

άnόρρητοv

γνόφον της

οι,τως ήσυχ{(f, τε καί αφθεγξlq πάντων ύπερίπταται κτιστών.

νείc:,

'Όλος δ' οϋτως έαυτοiί έχστάς καί ολος γε~•όμε11ος Θεού, δ6-

άπόρρητον

καί

δνοδον

είc:

κρuφιομύστοu

άφ1ερώνων ήδονήν

ούρανούς

σιγηc:,

ά1φ1βωc:

ύnερίnταται

είc:

τόν

δnωc:

θά

:Ιi1 !i Ιιrι

,,,,ι

:111:',

τοϋτο

δλων

των

άνέγμικτον

·έλεγε

τόν

νοϋν

κα­ μέ

κτιστων είς

ξαι, δρif. Θεοv καί φώς εποπτεύει θείον, ηκιστα αίσθήσει η

σταθεράν καί τελείαν καί γλυκεράν γαλήνην καί εiς nρα­

30 αίσθ·ήσει {ιποπίπτοι,, ψυχών δέ καl νόωγ άσπ[λω~, εϋχαρι καί

γματικήν ήσuχί,αν καί άφθεγΕίaν 1 '. Άφοϋ δέ οϋτωc: έκστπ

ί,εροι• θέαμα, OV χωρίς ουδ' αι1 1'0ι'ς 1) J!Οεραγ ~χω11 αfσι'fηοιι•

:i,111:.:.:

άμέριμνοc:,

άnηλλαyμένοc: άnό πασαν σχέσιv. Λύσαc: δέ οϋτω τήν ψυ­

τούτφ με#' 17δονfjς απορρήτου προσέχων ιΊ.κρ·ιυώς ιόν

;:!'ili:'

τήν

κα{/ οσω, έφικτόJJ, λύσας τrιγ ψυχήν, συJJάπτει τογ νουν τfi

25 χαί

,;1 Ιϊ

46. Διά τοϋτο λοιπόν ό έραστήc: της συνυnάρΕεωc: μέ

(ηο~, αίρείται. πολ.ιτείαγ και τοίς της ήσνχ[ας αδύτοις απρrι­

20 σης σχέσεως άπηλ'λαγμένος, έν οlς προσύλοv ;ιαντός δεσμου,

;:1;

: 1 11ι

'!Ιι . ,

άnό τόν έαυτόν του όλόκληροc: καί δοθπ όλόκληροc: είς

τόν Θεόν, ,βλέπει τήν δόΕαν τοϋ Θεοϋ καί Θnοπτεύει θείον φωc:, έλάχιστα ύποnίπτον είc: αϊσθησrν ώc: α'ίσθησιν, χαρι­

τωμένον δέ καί ίερόν θέαμα άσnίλων ψυχων καί νόων.

119. Δ ι ο ν u σ ί ο iU Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο u , Περί μυστικης θεολογίας 1, 1, PG 3, 997. Βλ. καί Περί θείων όνομάτων 4, 13, PG 3,

776

ΑΒ.

Χωρic: τό φωc: αύτό οϋτε νοϋc: δέν θά ήδύνατο νά ϊδπ μέ τήν νοεράν αϊσθησιν τήν ό 1 nοίαν έχει, όταν ένwθη μέ τά Ιii';·;ι

!ϊ)

1:ι•·, :ι 'Ίι:, ,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

248

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

όρcρη τοις ύnέρ έαυτό1, .~νούμε1•ος, καθάnερ ουδέ οφθαλμός cr:ιματος του κατ' α'ίοθησιν φωτός χωρίς.

17.

Ό μέ~, οvν ήμέ;ερος νο·υς εξω έαυτού γί1,εται ;ιαί

οϋτως ένοϊiται τφ Θεr.v, αλλ' ιΊnέρ έαυτόν γινόμενος. Ό δέ

s

έαυτόν,

δnως

οϋτε

όφθαλμός σώματος

χωρίς τό

κατ' αϊσθησιν φως.

47.

Ό νοϋς μας λοιπόν έ!Ξέρχεται έαυτοϋ καί οϋτως

ένώνεται μέ τόν Θεόν, άλλ' άφοϋ ύnερβη έαυτόν. Ό δέ

Θεcι:: και αυτός eξω έαυτου γίνεται και οϋτω τφ και'f' ήμας

Θεόc: καi αυτός έ!Ξέρχετα: έαυτοϋ καi οϋτωc. ένώνεται μέ

έι•οvται νφ, αλλά ουγκαταυάοει χρώμενος- ωοnερ γαρ ερωτι

τόν νοϋν μας, άλλά άηό συγκατάβασιv , ώσάν δηλοδή νά

χαl αγαn17σει 1'rελγόμενος και δι' ύπερ6ολ17γ αγαθότητας ε;~

θέλγεται άnό ερωτα καJ άγάπησ1ν καί νά έ!Ξέρχεται έαυτοϋ

τcv ύnέg nάγτα και ;τάντωγ εξnρημένου εξω έαυτού ανεκφοι/ τη1cΨ;

/ γινομενος,

, και

και

:)

~ ' αυτην

' την

r: ' υπερ

,... νουν

~, ει 1 ωσιγ

e

-

ημι~·

1 ο t"ο'iΊται. 'Όιι δέ ουχ ήμιν μόνο1',, αλλά και τοίς εnουρανίως

&γ,γf:λοι; συγκαταοαί~-ων ένουται ό Θεός, ό αγιος Λ1ακ6.ρω:;

1

υnερ

249

1,3

20

άκοινωνήτωc:

δι'

ύnερβολικήν άγαθότητα

πάντα καJ πάντων ε!Ξαρσιν'',

άnό

την

ύnέρ

ήμας συγκαταβαiνων άλλά

καί

γέλοuc., πάλιν μδc: διδάσκει ό δγιοc: Μακάριοι:: λέγων, «ό μέγαc: καi ύπερούσιος άnό δnειρον χρηστότητα μικραίνει

1•σε9.οϊς

άγίωι, φη,ιιί

έαυτόν, δ;ά vά δυνηθrι νά σuγ,κριθfi μέ τά νοερά κτίσματά

5 χrι,ι αγγέλοις, ϊι,a καί αίηοίς γένοιω ζωijς αθανάτου τiJ α'ΙJ­

του, έννοω τάc: άγίαc: ψυχός καί τούς άγγέλουc:, ώστε νά

τοv ι?~ε6τηιι μεωσχείνη. Πc7'1ς δ' σιj,κ αν μέχρι τούωυ συγ-.

δυνηθοϋν καi αύτά νά μετάσχουν τηc: άθανάτου Ζ:ωης μέ

·καταυα[η, ό μέχρι σαρκός συγ.καταυάς, και σαρκός {)ανά1ιιυ

τι1ν Θεότητά του» . Πωc: δέ δέν θά συγκατέβαινεν εως

καί.' {)cο,άτου σταυραυ, 'ίνα nεριέλn τό έnι1vεσόν έκ παραυάοε­

τοϋτο

θανάτου"~ καi Θανάτου σταυροί/', διά νά άφαιρέση τό έnι·

20 η5ς, ιός () α'Vr/jς Cίγtος έ>, τφ 11}-ν dρχ'ην εlρημέ.νφ κεφαλαίcρ

πεσόν εic: τήv ψυχήν κάλυμμα τοϋ σκότους άnό τήν πα­

τnύς αλλους ει,άγογτες, οί τυφλ,οι και τους π,φλους όδηγείγ

25 λους εnάγοηες, οΞ τφ μrι ϋλέπειν μηδε φως είναι τον ΘεόJΙ

·()l

μη μvνοι, αυτοί τάς όψεις του φωτός αJι:rt­

σuγκαταβάς μέχρι

καi

μεταδι;Jση

αγιοc. έδiδα!Ξεν είc: τό

σαρκόc:.

άnό τό

καί

φως του,

άναφερθέν

είς τήν

,ι;ιΙllr'·1ιΙ:

ι1Ι!Ιι

!·l.!li

iιlΙι;i', 11

όπως ό 'ίδιος

άρχήν κεφά­

όδηγήσετε τυ·

27

φλούς , σi άnομακρυνόμενοι τοϋ Θεοϋ καί άnάγοντες έπί­ σηc: τούς αλλουc:, φωc: έπειδή

,ό γε είς ύυας tJ'ΚOY &ποτελοvντες, ΟV'Κ ί1ν τοϋτο παθόντες'

ϊδ101

τά

oi δογματίΖ:οντεc. δτι ό Θεός δέν είναι

δέν βλέπετε.

1 βλέμματα

οί μή

άnό τό φωc:

μόνον άηοστρέφοντες οί

καi

τρέχοντες

πρός τό

30 εl τοϊς τω~, πατέρων έπιοτεύετε λόγοις· οί γαρ τούτοις πει,-

σκότοc:, άλλά καί λέγοντεc: τό φως σκότος καί όσον έlΞορ­

:;~.;,,,;~·7.7:

τcπαι άnό σαι:: καθιστωντες δnρακτον τήν τόσην συγκατά­

βασιν τοϋ Θεοϋ. Δέν θά έnαβαiνετε τοίίτο, έάν έnιστεύε­ τε εiς τοι)ι::: λόγους των πατέρων- διότι οί nειθόμενοι είς

25. (1

Β'

Κ ο ρ.

3, 16.

Βλ.

καί

άnολuτiκιον

Περιτομης

τοϋ

Κυρίου

Ίavouapiou).

26. Βλ. άνωτέρω 1, 3, 3.

1

1! 11

48. Φρί!Ξατε λοιπόν oi αnιστοι καί όδηγοί αλλων

στrέφοι,ιες καί ίψ σκότει προσιρέχο;rτες, άλλα και τό φως

1

;ι lι iι:

1

μάλιστα σαρκός

nρόc: άnιστίαν, οί τυφλοί καi πρόθυμοι νά

σκ6τσς λέγογτες και ωοαύ1ηγ Θεού συγκατάυασιν απρακτΟ)'

20. Ί ω. Χ ρ u σ οστό μ ο u, Περί άκατολήπτου 3, 3, PG 48, 722, Χρήστου σ. 86. Μαςίμοu, Κεφάλα1α Θεολογικά 1, 31, PG 90, 1093 D. 21. Βλ. Δ ι ο ν u σ ί ο u 'Α ρ ε ο π α γ ί τ ο u, Περί θείων όνομάτων 4, 13, PG 3, 776 ΑΒ, Μα Ε ί μου, Περί άnορ1ων, PG 91, 1413 ΑΒ. 22. Μ ο ,κ α ρ ίο u, Περί ύψώσεωι: νοόι: 6, PG 34, 893 C. 23. Ρ ω μ. 7, 24. 24. Φ I λ ι n. 2, 8.

, 1 1 ,ι,

λαιο\f\

Πf]Γ.ι~υμούμενοι, οί nορρωτέρω Θεού χωρού~ιτες ·καί το·vς ?ί.λδrηματίζ01trες,

ό

ράβασ:ν25

48. Φρίξατε τοίγυν οί αnιστοvντες καί πρός αnιστίαι'

:ιΙι!,

22

ως τfΊ ·ψυχfΊ ;~άλυμμα τού σκότους και του οlκε[ου μεταδϊρ φω,1δίδαξεν;

Ιι;.

·,'ι·

μέ τούς έnουρανίους άγ­

ομικρύιΨι έαυτόν ό μέγας κα/, ύπερούοως, '10V δυγηθi7ναι τοίς συγκρα1}ijγαι, ψυχαίς

:ι::,

ύnέρ νοϋν εvωσιν. 'Ότι δέ ό Θεός δέν ένώνεται μόνον μέ

:τά}.ιι· ήμϊi.ς διδάξει, ((δια χρηστότητα», λέγων, «απει.ρο~r ου­ αί,1οu .,αίομασι

;·;ι,

ένώνεται μέ ήμας κατά τήν

27. Ματθ. 15, 14.

ι:

.811~.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

250

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

251

1,3

{}όμενοι, μ17 οτι προς τά ιών χαρισμάτων ύnερφυα, άλλα κcιί

αύτούc: έπιδεικνύοuν πολλήν εύλάβειαν, δχι

,vρός τα τούτωJ' rlμφισ6ητήσιμα nολλην την εύλάοειαν επιδεί­

τά ύπερφυδ χαρίσματα, άλλά καί πρόc: τά άμφισβητήσιμα

ΚJ!V)'ταt. (c'Έστω γάρ,

έf:

φησίι, δ αγιος Μάρκ,ος, ((χάρις ,ιp

vηπίφ άγvοο1,μέ.ι•η, f}ιr ο·υτε ά~rαθεματίζειν δεί διά 1ηι• αί.ιί-·

s 11ειαιι σvτε προσδέχεσθαι δια τήγ πλά1,ηVJ>. Όρijς cvc; εστ ι

αύτων.

Διότι, λέγει

ό αγιοc:

μόνον πρόc:

Μάρκοc:, «ύπάρχει χάριc:

άγνοουμένη απο τό νήπιον, τήν όnοίαν οϋτε νά άναθεμα­

τίlωμεv πρέπει διά τήν

άλήθειαν

οϋτε νά άποiδεχώμεθα

χάρις αληθ1 ής, έτέρα παρά τi7ir τcί>ν δογμάτω~ι άλιjθ•ειαy; Τί

διά

γαρ, της άληι'JεΕας τώι, δογμάτων άμφισοητήσι,ιιοv; 'Έστιv οvι•

διάφορος άπό τιiν άλήθειαν των δογμάτων. Διότι ποίον ση­

ύπέ[! γγruσιί' έ1rεργός χάρις εναργής, δι' ην και 117ν μήπω

μείον τηc: άληθείαc: των δογμάτων είναι άμφισβητήσιμον;

δοκιμασθείσαv πλάι 1 ηι' λέγειν ούκ εύλαυές. Δια και δ θείος

'Υπάρχει λοιπόν ένεργόc: χάριc: σαφήc:, λόγψ τηc: όnοίαc:

10 Νείλος παρά Θεοv 117ν δήλωσι·ν επί' •των τοιο,ύτων εξαιτεϊι,

δέν είναι εύλαβέc: νά λέγωμεν πλάνην τήν μή δοκιμασθεί­

ε,ίσηγείται, ((ευχουη, λέγωΨ,. tαηνι·καv1α σω,τό~ιως, ϊ1•α,

εl

τήν πλάνην» •

Βλέπειc: δτι

28

σαν ένέργε1αν. Διά τοϋτο καί

ύπάρχει

ό θείοc:

άληθινή

χάριc:,

Νείλοc: είσηγείται

μέγ εκ Θεοv έστι τό οραμα, αιη6ς σε φωτlσrι, Βί δέ μή, θατ­

νά ιητωμεν άπό τόν Θεόν τήν δήλωσιν έπί των τοιούτων

ΤQ)f 11)1' nλά~ιη~ι ε·κδιcbξn άnϊί σου». Και μ171r ούδέ τουτο οί

Θεμάτων λέγων,

;ιcπέρες ηνέοχο~:το μ17 έξειnεί1 1 fμιίν, τlνα τα της πλά~ιης και

έντόνωc.,

15 τίι•α

T(t

τιjς άλη1?·ε[ας γγωρ[σματα. «Ή γαρ, nλάνη, και· τό

τον άγαΠοv :τ26σωπον ύnοκρίι,ηται καν δράσεις λαμπρας πε­ ριοάλ}.ηται, εγέργειαν

άγαθ1ίι 1

παρασχεί}· ού δυγήσεται·

γαρ κόσ_ιι,ου μίσος, ού περιφρόγηοι11 αvθρώπω11 δόξης,

""

ταυτα

,

γαρ

,.

εισι

'

τα

-

'

της χαριτος

~

.,

ε~ιεργηματα,

7

ω1•

φωτίσπ αύτόc:, έάν δέ δχι, νά έκδιώtπ τό ταχύτερον άπό 29

σέ τήν πλάνην» • Καί δμωc: οϋτε τοϋτο δέν ήνέχθησαν

oi

nv

ηϊc: πλάνηc: καί ποία τηc: άληθείαc: τά γνωρίσμαΊ1α. «Διότι

κωάπαυσιν fιδοvcί>ν τε και nω?ων, ού διάθεσι~ι ψυχιjς

~,

ιΊwτε, έάν μέν είναι έκ Θεοϋ τό δραμα, νά σέ

Ofi,<

20 :ταυσιJ' πνευματική~·, ο~'Ί χαράν, ου•κ είρ·ήνην, ού' ταπεί1,ωσ11·, rιρωτηι··

περίπτωσιν ταύτην

πατέρεc: νά μή μαc: τό άνακοινώσουν, δηλαδή ποϊα είναι

bτιθυμfαι, τrΖ>Υ ούρανίων, 01Ί• κα1άσ,ασι1, λογισμϊvJ!, ουκ αJΙιiού

«νά εϋχεσαι είc: τήν

~

τα-

1'αντία εlσι τά 11jς πλάνης γενγήματαΗ. 'Ήδη δέ τινεc: c':1 πολλi7ς ;τείρας και τιjς 1,οερας {J,έας ,αύτης εlρήκασιν ίδιότη-

ή πλάνη, καί δν ύnοκρίνεταr τό πρόσωπον τοϋ άγαθοϋ καί αν περιβάλλεται

μέ λαμπράc: έμφανίσειc:, δέν θά

δυνηθfi

νά παράσχn άγαθήν ένcργειαν· δέν θά δυνηθfi νά παράσχn μίσος κόσμου. των

ούρανίων,

ήδονων ·καi

περιφρόνησιν δόf:ηc: χαράν,

παθων,

είρήνην,

άρίστην

άνθριίJπων,

ταπείνωσιν,

έπιθυμίαν

κατάπαuσιν

διάθεσιν ψυχηc:· διότι

αύτά

25 τας, ώς (Χ}' εχοι τις καί :τρό των ενεργη1μάτων τεκμηριώ,σα­

είναι τά ένεργήματα τηc: χάριτοc:, τά άντίθετα των όποίων

σι?ω. «Παί 1οί1ιvν ε'ίση)), φησί1,, ((έκ των ένεργημάτωJ! τδ έλ­

είναι τά γεννήματα τηc: πλάνηc:»t0 • 'Ήδη μερικοί άπό τήν

λαμφθέι, β;γ τιί ψvχΠ σου γοερδν φως, πότερον του Θεού 1'} τον

πολλήν έμπειρiαν εχοuν εΊπει δτι είναι δυνατόν νά έπιβε­

οατανα nέφvκε11

βαιώσπ κανεic: καi

)f(})!

τηc:

εi~•αι νομίσnς μήτε 117ν nλάνην άλήθειανη.

4:9.

30

0)', 'ί~•α μήτε το·ν της πλάνης α~ιαιρέτην πλ&­

'Αλλ' ιούχί. ιο α;rιλω•ές φως •το aτρεπτογ εν τφ αliiιi,ι

1,ούτφ χαρίζεται· ιιrοv·το

γαρ δ λέγωVJ>, καθάπερ τις εφη

τω~• nατέρω~ι, ωού μέρους των λύκων έ,στ[,ι. ΣκοπεlτωσαJJ

νοερδc: θέαc:.

πρό των ενεργημάτων τάc: «Θά

γνωρίσnc:

λοιπόν, λέγει,

ίδιότηταc: άnό τά

ενεργήματα δν τό tλλαμφθέν εic: τήν ψυχήν σου νοερόν

φωc: είναι τοϋ Θεοϋ

ii

τοϋ Σατανδ, ώστε νά μή νομίσnc:

οϋτε δτι ό άρνητήc: τηc: πλάνης δτι

είναι πλάvοc: οϋτε

ή

πλάνη ότι είναι άλήθεια»:n..

28. 29. 30. 31.

Περί τιϊιν οίομένων έΕ έργων δ.1καιοϋσθα1 26, PG 65, Μ ο κ ο ρ ίου, Περί ύπομονηc: 13, PG 34, 876 D. Μα κ ορίου, Περί ύπομονηc: 13, PG 34, 876 BC. Αύτόθι, PG 34, 876 D.

933 D.

49.

Πάντωc: ή πλάνη δέν χαρίlει τό άπλάνευτον φωc:,

τό ατρεπτοv είc: τόν αίωνα τοϋτοv· «διότι ό λέγων τοϋτο»,

δnωc: είπε κάποιοc: άπό τouc: Πατέραc:, «άνήκει είc: τήν με-

ιjΙ ,::ι

:ϊ :iι;ιϊ' ''",,1

1 ·1111,

'!i ιi ϊ

1:1.:1:

Ιι ,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

252

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1,3

253

Μι πόσον της αληθείας άnοπλω·ωνται οί έκ τω~, &νθρωnίνω,·

ρίδα των λύκων» •

ε~, τ ισι1: ελλείψεων τούς κεχαριτωμένους πε;τιλα11ημένους &πο­

άληθείας είναι

φαινόμεJ!Gι, μηδέ τον ηjς Κλίμακος άκούιοJ!τες λέγοηος ((Ουκ

χαριτωμένοuc:,

άνθρώJΙjaυ, &λλ' αγγέλου τό μ17 κJ,,έπτεσθαι έφ' άμαρτήμασιι·

Κλίμακος· «τό νά μή ύnonίnτri είc. άμαρτήματα δέν είναι

5 εlιιαιη· και nάλι~,, ((τtJ!ές έξ ελλείψεων έαυ'τους ευ·τελίζουσι,

ϊδιον άνθρώποu άλλ' άγγέλοu» 33 • καi πάλιν, «μερικοi έΕεu­

Καt ε'Κ πταισμά10JJ! τ1)J! των χαρισμάτων μητέρα Q]ΚειώσαJ'ΙΓ.n.

τελίΖοuν έαuτούc. άnό έλλείψεις καί ώκειώθησαν τήν μη­

άι 1 θρωπi1·η

τέρα των χαρισμάτων άπό πταίσματα» • Είc τούc: άνθρώ­

ζητειται, 1)J! γνοJΟ1) Και ΟVΚ απατηθήσl7 εν σεαυτψ OVσαJt

nους λοιπόν Ζητείται άnάθεια δχι άγγέλων άλλ' άνθρωnίνη,

κατι} τόν αυ1ό1 1 αγων εv πλήθει φωτός αρρ17του και πρ•οσεv-

τήν όnοίαν θά γνωρίσr~c. χωρiς νά άπατηθf)c. δτι είναι μέ­

10 χης ερωτι αψ,υθ1jτφ- καί πάλιιι, ((ψυχή :προλήψεως έλευθε­

σα σου είc: πλοϋτον άρρήτοu φωτός καί άμύθητον ερωτο

ρω{}εϊσα πάντως θ·εϊω, φως εθεάσαιο· γι·ωσιν δέ δογμάτωι·

προσεuχης • καi πάλιν, «ψυχή έλεuθερωθεϊσα προιωταλή­

'Απά,θεω γον~· ει 1 άνfl'ρώποις ουκ &γγέλωγ άλλ'

θείω~,, .πόσοι μετά προλήψεων εχουσt,;))· και πάλ,ι1',
711

ψυχfi ασθει 1 εiς γηvρί.ζουσι την neός έαυτοirς

32

"Ας σκεφτοϋν δέ πόσον μακράν της

oi άνακηρύσσοντες πεπλανημένους τούς μή άκούοντες δ,τι λέγει

ό

'Ιωάννης

της

34

35

ψεων πάντως άντίκρuσε θείον φως,

γνωσιν δέ Θείων δο­

γμάτων πόσοι εχοuν μαΖί μέ προκαταλήψεις;

»'16

:καί πάλιν,

τσv Κvρίαυ επίσκεψιJ', οί δέ τέλειοι εκ της τ1οϊΊ Πνεύματος

«οί άσθενεϊς είc: τήν ψυχήν άπό δλλα σημεϊα γνωρίΖοuν

15 JΙ)αροvσίας)) · καί πάλιγ, «εν μέv τοίς είσαγωγικοίς πληροφο­

τήν nρός αύτούc: έnίσκεψιν τοϋ .Κυρίου, οί δέ τέλειοι άnό

ρία τον κατά Θεό}· εlγαι α~'ηων τα διαυήματα ή της ταπει­

τήν παροuσίαν τοϋ Πνεύματοc,» 37 • καί πάλιν, «είς μέν τούc:

ι•cbσεώς εστι nροσθ·ήκη· εv δέ τοίς μέσοις, ή των πολέμωγ

άρχαρίοuς έπιβεβαίωσις ότι τά διαβήματά των είναι κατά

(lJJ(J,χώρησις· εJ! δέ τοίς τελείοις,

Θεόν είναι ή άnόκτησιν της ταπεινώσεως, είς δέ τούς μέ­

1) του θεfου φωτός προσθή­

σους ή άnομάκρυνσις τυJν πολέμων, είς δέ τούς τελείοuc.

κη και περιουσία».

50. El

20

τοίvυν μι) νο,ερόιι τουτί τό φως και γνc(ισεως παρε-

ή μετά περισσείας άπόκτησιc: τοϋ θείου φωτόc,» 38 •

κ11.κόv, καθάnερ ο,ί πατέρες λέγσυσιν, αλλα γ11ωσίς εστtJ', Ύj

50. Έάν λοιπόν τοϋτο τό φως δέν είναι νοερόν καί

ταύτης δέ περιουσία δείγμα θεοφώ.:οϋς τελειότητος, Σολομiiιι•-

παρεκτικόν γνώσεως, δnως λέγουν οί πατέρες, άλλά είνοι

1ος ό 6ίος τελεώτ'ερός τε και θεοφιλέστερος άι,• ην των άπ'

γνωσις, ή άφθονiα δέ τούτης είναι δείγμα θεοφιλοϋς τε­

αlcvi·oς άγίων, 'ί~ια μι) λέγω και

λειότητοc.,

Tll)1t

επί σοφίας περιανσίrι

25 Jαυμαζομένωι, Έλλψ,ω~'. Έnεί δέ και των εlσαγωγικϊ,ιι·

ό βiος τοϋ

Σολομωντος θά

ιωί θεοφιλέστεροc: του

ί'jτο τελειότερος

βίου των άπό τήν άρχήν άγίων,

εσωι σlς καί ατε, άλλ' άμυδρ6τερω•, το τοιοvvaν επιλάμτιει

διά νά μή ε'ίπω καί των θαυμαΖομένων διά πλοϋτον σοφίαc:

φϊίις και τοίς τ ελείσις γlvε;αι προσθήκη ταπεινώ.σεως, άλλ'

Έλλήνων. 'Επειδή δέ ένίοτε καί είς μερικούς έκ των άρ­

έτέρα τφ ε'ίδει παρr} 11])! των εlσαγομέJΙων, δια τούτο επιφέ­

χαρίων

ρει λέγων ό αυτάς· ((Τα μt:Jt μικρά παρα τοίς τεJ.,ε[οις

καί είς τούς τελεiοuς γίνεται προσθήκη ταπεινώσεως, άλ­

30 κρά, Ηί δέ μεγάλα παρά τοίς μικροί;

ov

01!

μι-

πάντως τέ}.εια».

Χωρίον μή άνιχνευθέν. Ί ωά ν νου Σ ι ν ο ί το υ, ΚλίμαΕ 4, PG 88, 696 D. Αύτόθι 1, PG 88, 640 Α. Αύτόθι 29, PG 88, 114 C, ένθα όμως τό Ζήτημα τίθεται όλί­ γον διαφόρως. 36. Αύτόθι 26, PG 88, 1033 Β. 37. Αύτόθι, PG 88, 1033 D · 1036 Α.

3,2. 33. 34. 35.

1:

λά

έπιλάμnει τό

διάφορος είc. τό

τοιοϋτον φωc:,

είδος

άλλ'

άπό τήν των

άiμuδρότερον,

άρχαρίων, διά

τοϋτο προσθέτει ό 'ίδιοι::· «τά μέν μικρά είς τούς τελείους

δέν

είναι μικρά,

τά δέ

είναι πάντως τέλεια» •

119

μεγάλα

είς τούς

μικρούς

δέν

'Ότι δέ ή θεία χάρις άπό φιλαν-

38. Αύτόθι, PG 88, 1033 ΑΒ. 39.. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν α ί τ ο υ.

ΚλίμαΕ 26, PG 88, 1033 Β. '

1

=~~~~--:.: ___ ·

-

. --· -~ --- -

----~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

254

ΠΑΛΑΜΑ

-

·-~-·-~-

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

"Όιι δέ και τούτοις ή -θεία χάρις επιφαίνεται φιλω1 θ·ρώπως,

1,3

255

θρωniαν έπιφαίνεται καί είc: αύτούc:, θά μάθπc: σαφωc:, αν

ε'ίι:η; σαφώς, εi nείσ11 Δ ιαδ6χφ Η,'Ζι {}αυμασίψ «ή χάρις γάρ)),

πε:σΘrιc: εic: τόν θαυμάσιον Διάδοχον· «διότι ή χάρις, λέγει,

<ω7ν άρχiιν εJJ αlσθήσει nολλιΊ, 11/Υ ψvχη11 τφ οlκείφ ε'ίωθε

έν άρχ!ί συνηθίlει νά περιαυγάlπ τήν ψυχήν μέ τό φως τηc:

nεριανγάζειν ψωτί· nερί δέ τά μέσα τώ~, άγώνωι• άγνώστως

είc: nολλήν αϊσθησιν, περί τά μέσα δέ των άγώνων ένερ­

5 τά nολλά ενεργεΊ)). (ιΤι'J γσ11 αγων Πνευμω), κατά τον ει,

γεϊ κατά τό πλείστον άγνώστωc:» • «Διότι τό αγιον Πνεϋ­

40

Πι•εύματι λαλουιιτα Νείλοι,, {<συμπάσχον τιΊ 11με1έρg άσθενεi~t,

μα»,

κ,αί άκαθάρrοις ούσιν ήμιν έπιφοιτιj καί, ε'ίπερ εύρήσει τόJJ

σχον είc: τήν άσθένειάν μας, καί δταν άκόμη εϊμεθα άκά­

μόνογ φιλαλήθως αυτφ προσευχόμενοv, επι6αίvει αiηφ

θαρτοι, έπιφοιτζι καί, αν εϋρπ τόν νοϋν μόνον φιλαλήθωc:

και :τα.οαιι Γljl' κυκλονσαν αύτοιr των λογισμών 1] ΥΟημάτωιr

nροσεuχόμενον είc: αύτ<\ έπικάθηται είc: αύτόν καί ιέςαφα­

YOV)!

10 φάλαγγα έξαφω,ίζειη. Ό δέ αγιος Μακάριος, ((άγα1}ός u'ιγ

κοτά

τόν

έν

Πνεύματι

όμιλοϋντα

Νεϊλον,

«συμπά­

νilει όλην ηiν φάλαγγα λογισμων καί νοημάτων ή ό,ποία

ό Θεός>J, φησίι,, <(ορέγει τοΊς αίτουσι φιλα1'θρωπότεροι, 1ά

τόv κυκλώνει» •

αtτήματα· 1ψ τοίJ'VΥ εlς προσευχην έαυΙΟ)t 8ΚΠΟJΙ0VΥΗ, καν

έπειδή είναι άγαθόc:, παρέχει φιλανθρωπότερον τά αίτήμα­

εί μ·η πeός τάς αλλας τώ:ν αρετών τον αυτό~, τρόπο~• l::ηδεi­

τα εic: τούc: Ζ.ητοϋνταc:· είc: έκεiνον ό όποϊοc: καταπονείται

ΚJJυται TΎJi' σ:ιουδήν,

ει 1 ίοτε

41

μεν αύτίp YJ θε[α χάρις επιφοιτq,

15 και δvδοται τούτφ χάριτος εκ μέρυυς έv εύφροσύι 1 17 κατά τi7ιι

είc: προσευχήν,

Ό δέ

άκόμη

αγιοc; Μακάριος λέγει, «ό

καί

αν δέν

έπιμεληται

Θεός,

κατά

τόν

'ίδιον τρόπον των αλλων άρετων, ένίοτε έnιφοιτςι :ή θεία

αϊπον προς τογ Θεόι· ζ171ησιν εύχή, άλλ' ερημος οvτος τι»J·

χάρις καί κατά τήν πρόc: τόν Θεόν lήτησίν του δίδεται

liλλων πάι•τωγ μέγει καλώ~,· δει δ17 μ17 δλιγώρως εχειι, προς

είc; αύτόν έπί μέρους χάρισμα εύχηc: έν εύφροσύvπ, άλλ'

τϊίλλα, αλJ.α τρι6fι και γυμΥασ[q.

ouτoc. μένει ερημοc; άnό όλα τά αλλα καλά. Πρέπει έπο­

καρδ[αν αντερίζουΟΓιJ'

11]1'

εγδοτικιίν καl nειθψ•ιον τιρ Θεφ ποιεί:ν τηγ σπουδ17JΙ ·τε καί

μένωc: νά μή όλιγωρn διά τά αλλα, άλλά μέ κοπιώδη παι­

20 κτijσιιι άπάσης άρετ1jς· Ο'VΤω γαρ και τό δοθεν ύπό του π }•εύ­

δείαν καί γυμνασίαν νά καθιστζι τήν καρδίαν ένδοτικήν καί

ματος της εύχ1jς χάρισμα προς έπ[δοσιν fjξει, συ11επαγ6μει•ον

πειθηνίαν είc: τόν Θεόν nρόc: οnουδήν 'Καi άnόκτησιν πάσης

ταπεινοφροσύγην άληθη και αγάnφ' άψευδij και πά1,τα

όρετηc;, Πράγματι οϋτω καί τό δοθέν ύnό τοϋ πνεύματος

7())

1

χάρισμα εύχιϊc: θά προκόψη, συνεπαγόμενον άληθινήν τα­

τ6'ιι, άρετώJJ κατάλογον, ον και. προ6ιασάμε11ος εξεζή1ησε1')).

51. Όρf!,ς τijς nατερικijς ~ιουθεσ[ας τούnίσημογ; Π ροσε25 ποικ,αδ,σμεί γϊιρ 10 λεί:wοJJ, αλλ' ουκ εξ,ορ{,πει ·ωύς -θεμελίc•.ις

δια 10 μ17πω το1'!ς τοίχους επεγιψθ·ίjι•αι, ουδε καθαιρεί 101:τους διά τό ,U'IJ τούτοι.ς εnι.κείσθαι ιόν ,οροφογ. Και γιχρ οιδε, ,..,

ηJ

f

;ιειρg

Ι

συνεις,

t:

ως

f

,

Ι

κσκκοι· μει, συγαnεως

I

σπειρομεν17γ

'.

την

εJΙ 1ίμίι, HOJ' ου1 ραν6ΊJ' ·6αοιλεία1', ο μι.χρότερογ πάγτωJJ τώJJ

30 σπερμάτωι• εστίι·, ϋστερογ δ' επί τοσουτον αϊ,ξομένηι1 και 1άς

nειvοφροσύνην των

καί γνησίαv άγάnην καί όλην τήν σειράν

άρετων, τήν όποίαν

έlήτησε

προκαταβολικωc:» 4 ι.

51. Βλέπειc: τήν διακριτικότητα της πατερικηc: νουθε­ οiαc:;

Διότι έπο1κοδομεi τά έλλείποντα, άλλά δέν έςορύτ~

τει τά Θεμέλ1α διά τόν λόγον δτι δέν εχουν άνυψωθη άκό· μη

oi

τοίχοι

οϋτε

κρημvίΖ:ε1 τούτους διά

τόν λόγον ότι

δέv εχει τοποΘετηθη έπάνω είc; αύτούc: ή στέγη, Διότι γνω­ ρ12:ε1,

άνηλαμβανόμενοc: όπό τήν πεiραν,

δτι

ή βασιλεία

Ιιι!:

:111

Ι

,,

ιi ι

των ούρανών σπείρεται μέσα μαc: ώc: κόκκος συνάηεωc:.

ό όποiοc: είναι τό μικρότερον άnό όλα τά σπέρματα, εnει­ τα δέ τόσον πολύ αύςάνεται ·καί ύπερβαίνει όλαc: τάc: δu-

40. Κεφάλαια 69, Des Places 1955, σ. 129. 41, Περί προσευχηc: (Εύογρίου) 62, PG 79, 1180C, 42. Βλ Περί έλευθερίαc: νοόc: 19. PG 34, 952 C · 953 Α

ι!

1,1111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

256

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

ΠΑΛΑΜΑ

ηjς ψvχ1jς πάσας ύ;ιερω,αου.[vουσω• δυιrάμεις, ώς και

7(t)i'

συραvlωJ' 'JΠ1)1'0J)f επιιερπές είναι σκήνωμα. Οvτοι δ' συ; ψ!jς, ύπ' ακρω[ας είς 10 Κ(![JJεtJJ χωρουντες, υπ' απειρ[ας αψαιρΟVJ'Ίαt, καν τι προσfί τοίς αδελφοίς λυσι,ελείν δυνάμ:::5 YIOJ', και 71))' ωv Θωυ κρίσιν ύπ' dναιδείας άρ:τάζωrτες, l()JJ μέι, αξων αποφαίι 1 ω•ται χάριτος, δς αν δ17που τούτοις δοκιj,

τόγ δ' οϋ· Θεου γαρ μό~:ου το1'Jς J.ξίους οl:κείας χάριτος κρί­ J'εt)'. El τοίγυ~, αύτός τινα προσελά:οετο, «σύ τίς εl δ κρiνω,· &J.λότριοι, οίκέτην;η φησί;• ό απόσιολος. Άλλ' ήμείς επανελ10 θόντες οθεJJ εξέοημεy και μικρά προσειπόντες

επίοχω,ιιεν

10 YVJJ εχογ τον λόγον εις πολύ μήκος αποιειJJόμεyον. 52. 'Ο τουτο τό μέγα της καινης χάριτος μη nιστεύωJ1 μυσ11jριοι1 , μηδέ προς TJ)J! ελnίδα 11jς θεώσεως υλέπων, οvδέ σαρκός ήδοvης καί χρημάτων .και κτημάτωγ και 11jς nρi)ς 15 αJJθρ(vπωι• δόξης καται.μρονεϊν δύJJαιτ'

aJJ. Εί δ' αρα και δυνηθ·ε[η κα.JJ προς οραχύ, ψυσίωσις αυτόγ ως 10 τέλεt'lΥ

1jδη κ1ησά,μενοι 1 διαδέχεται, δι' ης αύθις προς τόγ τώγ άκα­ θάρτωγ ·ifδη κτη,σιi,μει•ον διαδέχεται, δι' ης αύθις προς τόι, των ακαθάρτων καταοπαται κατάλογον. Ό δέ προς εκείγο

20 ολέπωΥ, ΚU1' αnαν εργω• αγαθόν· κ,ήσητ.αι, προκείμενον εχωγ

την ύπερτελη και. α1έλεστον 1ελειό1η1α, εαυτόν οi5πω λογίζε1'(!.t

κατει.J.ηφέιιαι -τι

καί Όυτω τfί ταπεινώσει

δια~,οούμε~•ος δέ τοvιο μέv τ·ήν

ύπεροχήJ,, τουω δέ

25 πενθ·ωγ, τό του:

11)1'

πρ0ισ1ί·θησι·

τωιι προωδευκότωιι άγίωιι

της 1?είας φιλωιθρωπίας ύπεροολή~·,

'11 σα·iοv ooff,,

«οΥμοι οτι ακ&θ·αρτος c,)11 καί

ακάθαρτα χείλ,η εχωι•, Κύριω, Σαυαιlιθ· εlδον τοις δψθαλμοϊς μου». Τό δέ nέJtθος 1ου10 τfί καθάροει προοτ{θησι~,· επιδαψι­

λεύεται δέ ταύτυ .παρc'~κλησίγ τε καί ελλ,αμψι11 δ υjς χάρι­ τος Κύριας. 'Έyθ•ε)' τοι και ό τfj πείρq, διδάΙJΙκωJΙ Ί ωάη,ης

30 φησίν· {<'αουσος μέι• nένθους παράκληση' ,έ{}εάοαιο· καθαρ6της δέ καρδίας εδέξαιο ελ}.αμψιΥ. Δ·εκτικiι τοίνυγ ηjς ελλάμψε­ ως ταύτης καρδία κεκ•αθ·αρ\uέγη· οσα δέ περι Θεοv λέγετrΗ

257

νάμειc:, ώστε νά είναι τερπνόν κατασκr)νωμα καί των ού­ ρανίων nτηνων43 • Ουτοι δέ, τούc: όποίουc: λέγειc:, προχω­

jιιι,ιι•

ροϋντεc: άπό τήν άικρισίαν εic: τήν κρίσιν, καi δν ύπάρχη κάτι δυνάμενον νά ώφελήση τούc: άδελφούc:, άπό άπειρίαν τό άφαιροϋν, καί άρnάΖ:οντεc: άπά άναίδειαν τήν κρίσιν τοϋ Θεοϋ, τόν μέν ενα άνακηρύοσουν ό(ιον τηc: χάριτος, τόν δέ άλλον δχι, ένψ μόνον είc: τόν Θεόν άνήκει νά κρίνουν τούς ά!Ξίους της χάριτός του. 'Εάν λοιπόν αύτός προσέλα­

:111

·_ ,ι

1

1!

i!

:11

'·

βε κάποιον, «ποίος εΤσαι σύ ό κρίνων !Ξένον δοϋλον; » 4, λέγει ό άπόστολος. ·Αλλ' ήμεiς άφ' ου έπανέλθωμεν έκεϊ άπό δπου ,έκάμαμεν παρέικ6ασ1ν καί προσθέσωμεν όλίγαc:, δc: περατώσωμεν τήν πραγματείαν έπεκτεινομένην είς 4

nολύ μηκος.

52. Ό μή πιστεύων τσϋτο τό μέγα τηc: νέας χάριτος μυστήριον μήτε άποβλέπων πρός τήν έλπίδα τηc: θεώσεως, δέν θά ήδύνατο νά καταφρονfi οϋτε σαρκικήν ήδονήν καί χρήματα καί κτήματα ικαί της άnό άνθρώπους δό!Ξηc. 'Εάν δέ καi ήδύνατο δι' όλίγον χρόνον, τόν καταλαμβά­ νει εnαρσιc: ώς άπαιτήσαντα ηδη τό τέλειον. Ό δέ προσβλέ­ nων είc: έκεϊνο, άικόμη καί αν κατορθώση παν άγαθόν ερ­ γον, εχων έμnρός του τήν ύπερτελείαν καί άτελείωτον τε­ λειότητα, δέν νομίΖ:ει δη κατέλαβε ,κάτι

45

11

1

καί οϋτω προσ­

θέτει είc: τήν ταπεινότητα. Σκεπτόμενος δέ άφ' ένός μέν τήν ύπεροχήν των προnορευθέντων άγίων, άφ' έτέρου δέ τήν ύπερβολήν της θείαc φιλανθρωπίας, πενθών φωνάΖει

1

1

τό τοΟ ΉσαίΌυ, «άλοίμονον, καθ' δη, ένφ είμαι άκάθαρτος,

καί εχω άκάθαρτα χείλη, είδον τόν Κύριον Σαββαώθ μέ τούc: όφθαλμούc μου» 4 ';. Τό δέ πένθοc: τοϋτο συνενώνει μέ τήν κάθαρσιν, ό δέ Κύριος της χάριτος παρέχει έni πλέον αύτης πλουσίως παρηγορίαν καί ελλαμψιν. "Οθεν καi ό έκ

πείρας διδάσκων 'Ιωάννης λέγει· «ή μέν αβυσσος πέν­ θους είδε παρηγορίαν, ή δέ καθαρότης καρδίαc: έδέχθη ελ­ λαμψιν44. Είναι λοιπόν δεκτική τηc: έλλάμψεως ταύτηc: ή

i 1

1

καθαρά καρδία· δσα δέ λέγονται καί γνωρίΖονται περί Θε43. 44. 45. 46.

Ματθ. 13, 31 έΕ. Ρωμ. 14, 4. φ I λ I π. 3, 13. Βλ. Ή σ. 6, 5.

47. ϊ ωά ν ν ο u

Σ ι ν α Ί το u,

ΚλίμαΕ 7; PG 88, 813 ·Β.

17

11:ijili

ϊ!1:! Ι

!Ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

258 καί

γιι 1 ώοκεται,

και

καρδiα

ΠΑΛΑΜΑ

ακάι'rαρτος

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3

δέχεται.

ΦανεριΊι·

οϋ, τό δέχεται καί καρδία άκάθαρτοc:. Είναι λοιπόν φανε­ ρόν δτι αύτή ή ελλαμψιc: είναι ύπέρ λόγον καί γνώσιν.

τοίι,vν ώς ύπέρ λόγο~, τε και γ~,ωοιι, ·αυτη ή "/fλ,λαμψις. Και 1 γ~·ωσίι, τις 1αύrην ειποι κ,αι ι1 όησιν, cδς τφ νφ χορ·ηγου,ιιέ­

Καί δν κανείc: τήν εϊππ γνώσιν καί νόησιν, ώc: χορηγουμέ· νην είc: τόν νουν ύnό τοίi πνεύματοc:, έννοεϊ δλλο είδοc: νοήσεωc:, πνευματικόν καί όχώρητον καί είc: αύτόc: τόc: πνευματικόc: καρδίαc:, δν δέν καθαρθοίiν δι' εργων. Διά τοϋτο καi ό nαρέχων τήν δρασιν καί τό όρώμενον, δηλαδή τό φωc: τηc: καθαρδc: καρδίαc:, ό Θεόc:, λέγει, «μακάριοι οί καθαροί είc: τήν καρδίαν, διότι αύτοί θό ϊδουν τόν Θεόν».w.

ι•ηι, ·ύπό τGv Π νεύ,μαιος, εr,ερο,ν είδος J,,έγει νοήσεως, :τινευ-

5 ματικάι· τι και αiηαίς τα'iς nισταίς καρδίαις,, εί μ1) δι' έργωι•

καθαρθ·είε~·, αχώρητον. Δια και τό παρέχον τό όραγ και όρ,ύ­ μενον, 1αv1ό δι' είπεΖΙ' ιό καθαράς καρδίας φως, ό Θε6ς,

((μακάριοί)) φησιν «οί και?·αροι τfi καρδί~, δτι αύιοι τον Θεόν

δψω•ταl)). πως οvν οvτοι διr} ωvlo μακάριοι, ειπερ ή δρασις 10 αί(ιη γνωσις,

11711 δε καl ήμείς εχομη οί άκάθαρrοι; Κα,λως

Πωc: λοιπόν ούτοι είναι διό τοίiτο μακάριοι, δν ή δρασιc:

αρ' είπεν ό ελλαμψθείς και την ελλαμψιJJ όριζό:ιιε~,ος οτι ελ­

ov

λ,aμψίς 80It)'

259

γνωσι.ς αλλ' «αρρητος ει,έργεια όρωμένη

ααράτωςη,. ού γάρ αlσθητως, καί. «νοουμένη αγγώστως», οιΎ

λαμψιν,

γαρ λογιστικως.

δτι

ελλαμψιc: δέν

είναι

γνωσιc:,

άλλ.

«όρρητοc:

J.·όγαιJ διηγείσθαι οουλόμεγος, ομοιός έστι τφ τοις μrι γει·­

ένέργεια βλεπομένη άοράτωc:», καθ' δσον μή οίσθητωc:, καi «νοουμένη άγνώστωc:» 49 , καθ" δσον μή συλλογιστικωc:. 53. Θό ητο λοιπόν δυνατόν νό προσθέσω καί όλλα, φοβοίiμαι δμωc: μή καί ματαiωc: προσέφερα καί ούτά. Διότι κατά τόν 'ίδιον όγιον «:ό θέλων νό nεριγράψπ διά λόγου

σαμέγοις μέλιτος

είc: τούc: άγεύστουc: ·αϊσθησιν καί

53. 'ΊΙι· μεν οvν προσθείναι και ετερα· δέδοικα δέ ,ιιί7

15

καί ταύτα μάrηγ πρQέθηκα. Κατά γcίρ τον αύ'ταν αγιω· ,,ι5 έλλάμψεως ΘεQυ α'ίσθησιγ καί ενέργει.αγ τοίς aγεύστοις διιί

20 έθέλοντω.

1171

1

αύ'του γλυκύτητα δια λόγωι, διδάσκει.~·

ένέργειαν έλλάμψεωc: Θεοίi, είναι δμοιοc: μέ τόν θέλοντα νό διδάσκπ •διό λόγων τήν γλυκύτητα τοίi μέλιτος είc: τούc: μή δοκιμάσανταc: αύ­ τό»"0. Πρόc: σέ δμωc: εγιναν άπό ήμδc: oi λόγοι, ώστε νό γνωρίΖπc: καί σύ τήν άλήθειαν καί βλέππc: ότι ήμεϊc: συμ­ φωνοίiμεν μέ τούc: λόγους των πατέρων, τούc: ύπολοίπουc: των όποίων, εύρισκομένουc: είς τήν συνέχειαν, μελέτησε.

Προς σέ δ' δμως ήμίν οί λόγοι γεγό1,aσιν, ώς

ί')γ καί σύ ταληθες ακριυως είδεlης και ήμας όμολογουντας ""

-

!'

-

?'

~

~

"'1

Ι

"~

ι

ταις των :πατερωr φωJ,αις, ων τας υnοι,οιll!ους υnογεγραμμε-

γας οϋαας, διέξιθι.

48.

Μ α τ θ.

!iΙι

αύτή είναι γνωσιc:, τήν όnοίαν εχομεν καί ήμεϊc: oi άκάθαρ­ τοι; .. Αρα καλωc: είnεν ό έλλαμφείc: ·καί όρίϊων τήν ελ­

1111:

ιlι: :'1:1

Ι

1

:11

I!

ιιιι

i!ΙΙ ''ι

.!Ι

ΊΙ.ί

·.'ι

'! !::1 •.

,, Ι•

'1

5, 8.

49. Ί ωά ν ν ο u Σ ι να 1 το u, ενe· άνωτ. 50. Πλήν των έν τri πραγματείι;ι χρησιμοποιηθέντων παρετίθεντο καί δλλα χωρία είc: τό τέλοc: τοΟ βιβλίου, ώc: καί είc: τά προηγούμενα

βιβλία, τά όποία δμωc: έΕέπεσαν.

.!

.ί

ι'ill

2, 1 ΛΟΓΟΣ ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ

2, 1

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΏΝ Ο Π:ΡΩΤΟΣ

ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΏΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ

ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΦΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΤΙΣ Η ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΓΝΩΣΙΣ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΟΝΤΩΣ

ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΦΕΝΤΩΝ ΚΑΤ Α ΤΩΝ Ι ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΠΟΙΑ Η ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΓΝΩΣΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΠΟΥΔΑΣΤΟΣ

ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΠΕΡΙΣΠΟΥΔΑΣΤΟΣ Η ΚΑΤ Α ΤΩΝ ΛΕΓΟΝΤΩΝ

ΤΗΝ

ΕΚ ΤΗΣ Ε:ΕΩ

ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΓΝΩΣΙΝ ΟΝΤΩΣ

ΣΩΤΗΡΙΟΝ

ΥΠΟ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ Η ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΛΕΓΟΝΤΩΝ

i:

ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΤΗΝ ΕΚ ΤΗΣ Ε:ΕΩ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΓΝΩΣΙΝ

1. Ούδέν ψεύδους δεινόιερον, ουδέν συκαφαντ ίας αχθοvς

1. Τίποτε δέν είναι δεινότεροv τοϋ ψεύδους, τίποτε

υαρύιερον τοίς ενεργουσιν αλλ' OV' τ,οις nάσχουσιν. Οί μέν

δέν είναι βαρύτερον άηό τό δχθοc: της σuκοφαντί,αc: είc:

γαρ εσθ" αιε καi δοκιμώιεροι γί~•1οv1αι και δι' ύπομονijς τω;,,

τούς ένεργοϋντας, δλλ' δχι είς τούς πάσχοντας. Διότι οί

ουρανίων 6ραυείωιr επt'1υγχάνουσιν, ((απολεί δέ Κύριος πάν­

δεύτεροι ένίοτε γίνονται καί δοκιμώτεροι καί μέ τήν ύπο­

ιας Ι·ΟVς λαλου'Υτας το ·ψευδος,),

μονήν των

10

El

δέ και αποστερητής τις

15 ων, ώς ,απ,οστερη~?εις ooij,, και δ συκοφάντης ώς συκοφα1ηη-

1?0εις κωά ·του πεποvθ'όιος και μηδέν εlργασμέv:ου

έηιτuγχάνοuν τά

ούράνια βραβεία, ένφ «θά 1

άπολέσrι ό Κύριος δλοuc: τούς λέγοντας ψεύδη» . 'Εάν δέ

δεινομ

καί ό δρπαΕ φωνάΖ:rι ώσάν νά ύπέστη άρπαγήν καi ό συ­

άnοδύρειαι, τίνα καταJ,,είπει κ,ακ[ας ύπερυολήν; τίνος δέ κα­

κοφάντης όδύρεται κατά τοϋ ύποστάντος τήν σuκοφαντίαν

ταδ,[κης ου'κ. α,ξιος; El δέ και μη ταύτης πειρφτο vvι,, αλλ' <ιJ:αυτcρ θησαυρίζει 11/Υ οργrJν εν ήμέρ,q, δικαιοκρισίας και

20 αποκ,αλύψεως Θε·ΟV)), Ταυτ' dρ' εγuJ τον εκ Σικελίας ηκον­ τα και φιλ,οσοφείν 11/1' εξω

παιδείαν

επαγγελλόμενον

καί

μή διαπράΕαντος

1 κανέν

κακόν,

ποίαν

κακίαν

ύπερέβη; ποίας δέ καταδίκης δέν είναι δΕιος;

δέν

"Αν δέ καί

δέν δοκιμάΖ:rι τώρα τήν καταδίκην, πάντως «άποθησαuρί­

επί

Ζ:ει τήν όργήν διά τήν ήμέραν της δικαιοκρισίαc: καί άπο­

νουν λαμοάνωv θρηνω. Τουτον γαρ κατά μοvαχο1ίς εσταλμέ­

καλύψεως τοϋ Θεοϋ»!. Λαμβάνων αύτά ύπ' δφιν έγώ θρη­

rοv όρων, eχαιρ,ον επ' εrμαυωυ λογιζόμενος ώς κιαι 'Τα θ·ετα

νώ τόν έλθόντα άηό τήν Σικελiαν 3 καί έπιδιδόμενον είς τήν

προϊών σοφός eσται, συνελ-θcογ τοις έκκρίωις των παρ' ήμίγ

φιλοσοφiαν κατά τήν έ!Ξω ηαιδείαν. Βλέηων αύτόν ένδεδu­

25 μοναχών, οί' τοίς αλλ,οις πiiσι χαίρειν εlπόντες, δια 6ίου μεθ-'

μένον κατά

μοναχικόν

τρόπον,

έχαιρόμην

σκεπτόμενος

ήσυχίας τφ Θες'iJ προσανέχουσι. Γέι•οι.το γάρ ά~, 17μίν, οϋτως

καθ'

ελεγω,, γραμματεύς ομοιος 1Jησαυρφ, κατά ταν του Κυρίου

θεία, άφοϋ σuνδεθfi μέ

,λ,6γοv, ε·κφέρω,rι παλαιά τε καί νέα. Νv·ν δ' aπαν τοvνaν·τίοv

χούς μας, οί όποϊοι έγκαταλεiψαντες όλα τά δλλα, άφιε·

έιξέοη καί δι' 811 ειϊ ελπίσιν αγαθαίς εχαιρον, πέν{J,ος αρ-

ρώνοvται διά βίου εiς τόν Θεόν μετά ήσuχiαc:. 'Έλεγον δέ,

έαuτόν ότι δυνατόν νά καταστfi

σοφός ιωί

είς τά

τούς έκκρίτοuς άπό τούς μονα­

30 ιίως καθlκετό μου τijς ψvχijς ύπέρ Γης εκε[νου ψυχijς. Πρασ­

εϊθε νά μας γίνrι γραμματεύς όμοιος μέ θησαuρόν, κατά

ijλθε μεγ γάρ τισι τι'iJν 17μετέρων, καί τούτων τοίς άπλουστέ-

τόν λόγον τοϋ !Κυρίου, ό όποίος έ!Ξάγει παλαιά καί νέα 4 •

1.

2.

Ψ α λ μ. 5, Ρω μ. 2,5.

Τώρα όμως συνέβη έντελως τό άντίθετον·

7.

χης έκείνοu διά

3. 'Εννοεί τό βασίλειον της Σικελίας, είς τό όποίον ύπήγετο τότε καί ή Καλαβρία, γενέτειρα τοϋ Βαρλαάμ.

4. Βλ. Ματ θ. 13, 52. Οί λόγοι άντανακλοϋν τόν πρώτον θουσιασμόν έν ΒυΖαντίψ μετά τήν έμφάνισιν τοϋ Βαρλαάμ.

έν­

τόν

όποϊον

έχαιρόμην

ύπέρ της ψu­

μέ

τάς όγαθάc:

:ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

262

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

2, 1

263

ροις, τον μαθητιώνrα ύποκρινόμενος, άπέστη δ' έπι τοσούτrρ

έλπίδαc:,

κατηνωκέιιαι δείξας αύτώ1',. ώς κ,αι συγγράμματα κατ' αυ-

προσηλθεν είc: μερικούc: ίδικούC: μαc:, καi μάλιστα είc: τούc:

ωΊδr:;ν μικρόι, ούιδέ μέτρων έπικαλουντα συJJθειναι

1(,J)f

με,(ι

τώι• ,συγγρr,ιμμάτωι•

τούτων παρρησιάζεσθαι

και'

και

τώρα

άπλουοτέρουc:

κατέλαβε

έ!Ξ

αύτων,

την

ψυχήν μου

πένθοc:. Διότι

ύnοκρινόμενοc: τόν

μαθητήν",

αύ-

άηεμακρύνθη δέ καί εδει!Ξεν δη τούc: κατέκρινε τόσον ·πο­

5 7([1)', ουκ επ' έκείνω~r αντώιr, αλλ' έ.πι των φοιτώντων αύτc'()

λύ, ώσrε νά συνθέσπ καί αύτων καί συγγράμματα κατηγο­

;:,αι π::;ρι6ομ6ούντων μειρακίωJf, και τούτων επειθεγ i':χείvοvς

ροϋντα αύτούc: δχι όλίγον οϋτε μετρίως καί μαlί μέ αύ­

δσοι

τά τά

μιί

πρεσουτικι'ιν έπαγγέλλονται φρόνημα και μοι 1 ·αχcuι'

ένώπιον των ίδίων, άλλ'

διαδίδοσΟαι πασιι, δ λόγος ώς άοοτροπαίον φρον~ίματος {J;ιά

έφοίτων είc: την σχολήν του καί έθορύβουν γύρω του ,

10 ,ιΖι,, 1ίσvχαζ6JJ1ων π.ρεσυευομένοv· και 01·ομα γαρ, αύτοίς πε­ ριέθηκε

τrv1, φανλο1ά1ω1,,

οί

όποΤοι 6

καί επειθεν άπό αύτούc: έκείνουc: οί όποϊοι δέν διαθέτουν ώριμον φρόνημα καί άπό τούc: μοναχούς έικείνουc: οί όποϊοι

καί τι)ν i)ι· αυτός ελεγεγ αΊρεσιν ι<δμφαλοψυχίαJn> προσειρ1j­

δέν έχουν πεϊραν ήσυχίου διαγωγηc:. 'Ήρχισε λοιπόν νά

δι,cψαστί

κα1εγ1,ωσμέγωγ

δέ

μηδένα

l:κείνων,

«δμφαλοψύχονς>J

ένώπιον των νεαρών

πρ,οσαγορ,εύσας,

κc[ις

προυαλλόμενος

τοίς

κρεlττοσί

τώ11

τε

παρ!'

αύ·τηv

των ήμεrέρωι,

15 ?-.ντετυχηκέJJαι Μγων, πάντας οϋτω σαφώς έποιείτο τοϊς έγ­ κλ 17μασιγ ύπευrJύι,ους.

διαδίδεται

είc: δλουc:

έπρέσβευον

ό

λόγος δη

δηθεν οί

άποτρόπαιον φρόνημα,

καί

ήσυχασταi

μάλιστα

άπέδω­

σεν εic: αύτούς φαυλότατον όνομα,

άποκαλέσαc: αύτούc:

«όμφαλοψύχουc:»

ώς «όμφαλοψυχίαν»

καί

χαρακτηρiσας

Έζήτοvν τοlι•υν και αυτός παρ' εκείνου ταυrι rα γράμ­

την αϊρεσιν την όποiαν ελεγεν αύτός • καθώc: δέ δέν προέ­

ματα. Δ ιrΊ τασαύτης δ' εκείνος ε71,οι•είrο σπουδής μηδενί ταυ­

βαλεν όνομαστί κανένα άπό τούc: κατακριθένταc: άπό αύ­

τα HΪJJJ και?' ήμας είς οψι.ι· ελθ·ε'ίv, ώς ·καί rοίς προς δλίγογ

τόν,

2.

:'Ο ά)μιληκ6σιJΙ ι7μίν και απαξ ποτέ l'εθεαμέ~rοις ήμας οι• παρε'ίχε, μή πρ6τερο~r έξορκlσας μηδει,ί δείξαι τώJΙ ;17γ ήσυχ[αν άσπα­ ζομέι,ωJ". Πλανcδμε11α δ' οf51ως i':ν· σκότει καί

10

γογτα 11)ς παρρησίας

είς τέλος ΟΙ!

ΗΧς ε,μας ομως χειρας

φως φεύ­

διαπέφευγε. Λαυι).η• ovv και αfηός εστιν α διijλθογ χαι εl-

2s δΟJ' rhς επος cfrδέν ύγιές, αJ.λα πάJJτα ψευδος και συκοψαι'­

8

ελεγε δέ

δη συνήντησε τούc:

καλυτέρουc: των ίδι­

κων μας, είναι σαφέc: δη οϋτω καθίστα ύπευθύνουc: των κατηγοριών δλους . 1

2.

Έlήτουν λοιπόν καi έγώ άπό έκεϊνον αύτά τά συγ­

γράμματα.

Τόσον δέ

έφρόντιlεν

έκεϊνοc: νά μη

έλθουν

είc: την θέαν κανενός άπό τούc: ίδικούc: μαc:, ώστε δέν τά προσέφερεν

άκόμη καί

είc: τούς

όλίγον συναναστραφέν­

τία~1 δει~,rίν. 'Έλεγε γάρ ώς έδιδάχθη παρ' εκεlirωJJ ώJJ ;ω­

rας ήμδς καί μόνον μίαν φοράν

τηγ6ρει, τηι 1 μέv θείαιι πασα,ι, Γραφή~, ά1•ωφελ17 πάσι παντά­

τούς έ!Ξώρκιlε προηγου,μένωc: νά μή τά δεί!Ξουν είc: κανέ­

:-τασιι' είναι, π01,ηρr'η• δέ τη~, r(7'Jν δι>τω~, γ~,ώσι~1, τήy τε ταv'

να άπό τούc: άσπαΖομένουc: την ήσυχίαν. Πλανώμενα δέ

=

Βλ. Χ ρ ι στο δούλο u ( Ίω. Καντακοuζηνοϋ) Πρόc: Βαρ· λαάμ, πρόλογος, PG 154, 696. Βαρλαάμ, Β · πρόc: Ίγνάτιον, Schirό,

5.

σ.

συγράμματα νά όμιλfi έλευθέρωc: κατ' αύτων, δχι

101Ίς ,ιι1ί πείρα~, έσχηκόrας 17συχίον διαγωγής. 'Ή ρξατο διΊ

324. 6.

Πρόκειται

περί

των

μαθητών της

έν

Θεσσαλονίκη

σχοληc: τοϋ

Βαρλαάμ. 7. Βλ. καί 1, 2, 11 · 2, 1, 2· 2, 1, 3. 8. Ό Βαρλαάμ έγνώριί';εν δτι, μή άναφέρων τινά όνομαστί, ήδύ­ νατο νά θεωρηθfi ώc: κατηγορών nάνταc: τούc: ήσυχαστάc:, Β · πρόc: Ίγνάτιον, Schirό, σ. 324. 9. "Έφθασαν είc: χεiραc: τοϋ Παλαμδ διά τοϋ κύκλου τοϋ Ίσιδώ· ρου, 6λ. Φιλοθέοu, Έγκώμιον, PG 151, 586C.

οϋτως είc: τό σκότος ·καί

ίδόνταc: ήμδc:,

αν δέν

άποφεύγοντα τό φως της παρ­

ρησίας είc: τό τέλος δέν διέφυγον τάc: χείρας μου'. Λα­ βών δέ καί έγώ δ1ε!Ξηλθον μερικά καί οϋτωc: είπεϊν δέν είδον είc: αύτά τίποτε •ύγιέc:, άλλά δλα ψεϋδοc: καί ΟU'ΚΟ­ φαντίαν δεινήν. Διότι ελεγεν δτι έδιδάχθη άπό έκείνουc:

ϊούc: όποίουc: 1<:ατηγόρει, δτι ή μέν Θεία Γραφή όλ6κληροc: ητο άνωφελήc: είc: δλουc:,

ή δέ γνωσιc: των όντων πονη­

ρά, δτι ή οόσίο τοϋ Θεοσ είναι θεωρητή οiσθητως κοί ότι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

264

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ Ι ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Θεού ,ουσί.αν αlσ~9•ητως εlναι θεωρηη7γ και προς

ταύτην

265

2, 1

Ταύτα δέ απαντα δμφαλοψυχίαι,

πρόc: αuτην τήν θεωρίαν όδηγοϋν μερικά δλλα αίσθητά τηρήματα καi ένεργήματα καi πράςειc:. ·Αποκαλέσαc: δέ δλα αύτά όμφαλοψuχίαν, δέν γνωρίΖω διατί, καi έπικρίναc: ώc:

ουκ οίδ' οπως καλέσας και δαψο1'ιcbδη άnελέγξας, ώς αυ-

δαιμονιώδη, δπωc: αύτόc: ένόμιΖ:ε, καί καταστήσαc: μόνον

γειν

rf.-

Tl]Y {)εωρίαν ετερά τινα αlαθητα τηρήματά τε και εvερ­

γήματα .και επιτηδεύματα.

5 τος (f>ετο, καί κατασηjσας έαυτό,ν μόνοι: ασφαλή διδάσκ·αJ,ον,

άσφαλη

διδάσκαλον,

εic:

τήν

σuνέχειαν

έnραγματεύετο

10v,vτεvθεν περί προσευχής JJοερας καί φωτός ίεροv διεξfιει,

περί νοεραc: προσεuχηc: καί ίεροΟ φωτόc:, καί προέβαλλεν

καί

γ~·ο:J­

άνόδοuc: καi έκτάσειc: θεωρημάτων καi γνώσεων καi έβε­

σεω1·, και το πλ,είστον Iljς εJJ αυταίς τελειότητας εμαρτυρείΊΟ

βαίωνεν δτι τό πλείστον τηc: εic: αύτάc: τελειότητοc: προ·

οί ?ΙQ'Οσγίvεσθαι παρα της lξω παιδείας και της Περί ταύτηι·

έρχεται άπό τήν εεω πc:ιδείαν καi τήν σποuδήν γύρω άπό

1 ο ιηοvδης, δώρον οvσαv Θεού, τώι, προφήταις και αποστόλοις

αύτήν, δωρον καί αύτήν τοϋ ΘεοΟ, δμοιον μέ τά δεδομέ­

αJ'.αϋάοεις και μέτρα προετίθει {)·εωρημάτων καί

10

να είc: τούc: προφήταc: καί ,άποστόλοuc: .

δεδομένω~, όμοίως.

Είχε μεν οϋτω τα των συγγραμμάτων αυτφ, καί τού­

3.

Αύτό ητο τό περιεχόμενον των συγγραμμάτων του,

έοκέπτετο δέ καί έβuσσοδόμει πολύ χειρότερα ά'πό αύτά,

πvϋ{ψε1'Ος τας 11,ιιετέρας προς αυτόν αντ ιρρήοεις επί ίQOOV-

μέχρ1c: δτοu πληροφορηθεic: τάc: iδικάc: μαc: πρόc: αύτόν

15 τω· απεδειλίασεν, cδς τα γράμματα οί ταύτα ουγκλείοαι σκό­

;>')

3.

ob

των ου μικρφ χείρω διεJJοεiτο καί συνεσκεύαζε, μέχρι.ς

άντιρρήσειc: 1 1. τόσον

έδειλίασεν,

ι:ίJστε

νά

άποκρύψ\1

τά

τει .καί cδς σκανδάλων α'ίτια καταλιπείν τε και αφανίσαι παιι­

συγγράμματά του αύτά είc: τό σκότοc: καί νά όμολογήσn

τάπαοιν ιJ:ιΓ εκκλησίας όμολογησαι. Ώς δε διά τούς λόγους

άπό τηc: έκκλησίαc: δτι τά ,έγκατέλειψε καi τά

τούτους αψεί{),η καταδίκης δικα[ας, εJJέτυχε δε καί ϊtσι Ηι~ι•

ένπλωc: ώc: αϊτια σκανδάλων.

αι•τιλεγόι'lΟJ)! 17,ιιετέρων 6ι{$λ[ωv προς τά τοιαύτα καί τό α-

roύτouc: άπέφυγε δικαίαν καταδίκην, ευρε δέ καί μερικά

φυκτοJJ

κατε1,όησε

τωγ

ιlλέγχων,

καθ·ίσας α{;θις, τά μεν αnαλ,είφει

τήγ 1(0)1

·ΑφοΟ

ήφάνισεν

δέ διά τούc: λόγοuc:

φέρωι•,

άπό τά άντιρρητικά μαc: βιβλία πρόc: τά τοιαΟτα καi άντε­

οlκείων γραμμάωπ,

λήφθη τό άναπόφευκτον των έλέγχων, μή ύποφέρων τήν

αlσχύ,vην

ου

τcί δε αμείοει,. και τό μεν της δμφα.λοψυχίας ονομα εξαλείφει

έντροπήν, καθίσαc: πάλιν, δλλα μέν σημεία των κειμένων

:'1/J.JJΤά.nασιιι, ονομα μόνον εξεληλεγ\UέJJΟJ', ,πράγματος εστερη­

του άπαλείφει, αλλα δέ μεταβάλλει, καi τό μέν όνομα τηc:

μf:ΥΟΥ καί

όμφαλοψuχίαc: έςαλεiφει

κατα

μηδενός

ύnοκειμέγου

λέγεσ{)'Cιι

δυνάμενοι•,

25 6'>σπερ ό τραγέλαφος καί ίππάνθρωπος και οσα της ψιλ'ης

νομα

τελείωc:,

άποδειχθέν

άπλοΟν ό­

έστερημένον πραγμαηκοΟ περι,εχομένου καί μή δu­

επrι•οίας ιlστίJ'. "Α δε δαιμονιώδη πρότερο~, απεφαί~,ετο, ψυ­

νάμενοv νά άποδσθfi είc: κανέv ύποκείμενον. δπωc: ό τρα­

σιχά προοαγ,ορ,εύει

γέλαφος

τυχε

των

μηδ'

αι;•τιολέψαι.

εμcοΨ,

JJVY, τα

:προς

ουκ {)[δα και τοiiτο πώς. Οlς δ' εJ'έ­ με~•

cδς

εκείνα

μηδ'

τολμωγ,

[δCVY

,,αραλείnει,,

εστι

δi'

a

συ-

30 χοφανιικϊίις αμείψας, επειτα κατ' ιlκείνω~ι χωρεί, και του17' οϋ1ω πρά110)1 1 , αυιός (ος συκοφαντούμει,ος dποδύρεται. Πι-

καi

ό ίππάvθρωποc: καi

δσα

προέρχονται

άπό

άπλην έπίνοιαν. 'Όσα δέ προηγουμέvωc: άνεκήρuσσε δαι­

μονιώδη, τώρα τά άnοκαλεί φυσικά,

·Από

12

δέν γνωρiΖ:ω nωc: •

δσα δέ ίδικά μαc: ευρεv, αλλα μέν παραλείπει ώσάν

νά μή τά εΤδεc: μή τολμων οϋτε vά τά άντκρύσn. μεριικά δέ μεταβολών σuκοφαvηκωc: προχωρεί έvαντίον των, ,καί

1 Ο. 11. 12.

Βλ. κατωτέρω 2, 1, 4. Τά τρία πρωτα βιβλία τοϋ παρόντοc: εργοu. Βλ. είσαγωγήν σ. 323 έ!;. 342 έθ. Προέβη είc: τήν μεταβολήν i:κ φόβου προκλήσεωc: σκανδάλου, ώc: όμολογεϊ ό 'ίδιοc:, Α · πρόc: Πα­

λαμαν, Schirό, σ.

266, Β · πρό<: Παλαμδν, Schirό, σ. 282.

έvψ πράττει αύτά, όδύρεται ώσάν νά είναι αύτόc: ό συκο­

φαντούμενοc:. Δέν έμnιστεύεται δέ ταΟτα οϋτε είc: δλοuc: τσύc: άγαπητούc: του σuvτρόφοuc:, άλλά είc: πολύ όλίγοuc: ά,πό τούc:

στενωτάτοuc:,

των όnοίων

είc:

εκριvε

δίικαιοv

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

266

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

σιεύει δέ 1αυτα ου·δέ τοίς φίλοις έταίροις έαυτο1j πr"iσιJ', αλί.' rιλίγοις πάνv τcο11

οlκειοτάτωγ,

ώ1 1 εlς ώς

έ:ιιέ διακομίσαι

ταiίια δiκαιοι, εγι·ω,. παρ' έαυrοv 1ή11 απάτη~• φωράσας καμέ

5

2. 1

267

νά φέρη αυτα είc: έμέ 13 , άντιληφθείc: μόνος του τήν άnά· την καί παρακαλέσαc: έμέ νά χρησιμοποιήσω διά τόν έαυτόν μου καί τάc: πραγματείαc:, ώστε νά έπιτεθω πρόc:

ίκετ·εύσας ι1μαυτιρ και τοίς λόγοις χρ11σασθαι, nρός ffκασ1()1•

εκαστον των όχυρωμάτων του ψεuδουc: καί νά παρουσιά·

εJJ μέρει. ΊC7'Jγ οχυρωμάτωι, TOV ψεύf5.ους αJ"l /Καθισταμέι,φ Κ'!.l

σω άσκότιστον άπό νόθοuc: διδασκαλίας τήν λάμψιν τηc:

τό τijς δ.ληι?είας φέγγος ;,όι7οις διδασκωΗαις ,δ.νεπισκόπητω·,

άληθείαc:, δσον φυσικά ήδuνάμην. Κρίναc: λοιπόν δτι έπρε­

εφ' QOO)! αρα δυι 1 αίμηι•, καταοκευάζο1JΤι. Δεί~• o{JΙJ κρίι}(Ί.ς ϊ•.-z,ι.­

πε νά ύnακούσω ,είc: τήν καλήν ά!Ξίωσιν καί νά καταστήσω

κουσαι

πάλιν

τfi καλfi αξιώσει.

αληι?·είας ποιijσαι

και

συ1η7γορω, εμαυτό1, αvθις τι"jς

προς δύι·αμιJ', αρξομαι καί

νυ1, άπό του

10 Περί λόγω1• εκείι 1 φ λόγου, κα1Μπερ καt πρόιερον.

έμαυτόν

συνήγορον τηc:

άληθεiαc: κοτά

δύναμιν,

θά άρχίσω καί τώρα άπό τόν λόγον έκεiνου Περί λόγων, δπωc: καί

nροηγουμένωc:.

'Έπτι διί αvτq1 τό προοίμιον τουτο· (('Ώσπερ eπl, rιjς

4. Τό προοίμιον αύτοϋ είναι τοΟτο· «'Όπωc: έπί τηc:

ϊΊγείας 01!Τως εχει και t:πί της φιλοσοφίας- αi)τόθειι μει, ί'(lf.!

ύγεiαc:, τό Ίδιον συμβαίνει καi μέ τήν φιλοσοφίαν. Πρά·

4.

δίδοrαι nαρr} Θεου καί δι' επιμελείας εύρίσκεται· και ωσπFρ

γματι καί άnό τόν ϊδιον τόν Θεόν δίδεται καi δι' έπιμελείαc:

Ο!JΚ αJ.λο με,• εlδος ύγF[ας δίδοται παρά του Θεου, αλλο δέ.

εύρίσκετaι· καi δπωc: δέν είναι δλλο τό είδος ύγείαc: τό

15 διrί. ,17ς lατρικης παραγί1,εται, αλλr} τό αυτό, οϋτω καπι 117ς

όποϊον δίδεται άπό τόν Θεόν καί άλλο έκεινο τό όηοίον

σοφίας· δίδωσι

μ'έι, γαρ

ταύτην προφήταις καί αποστόλο~ς

έ!ΞασφαλίΖ:ετω διά τηc. ίατρικηc:, άλλά τό 'ίδιον. οϋτω καi

Θεός, δέδωκr; δε ήμίι, τά rr, δι(t των Π·εουργιιίν λόγια καί

ώc: πρόc: τήν σοφiαv- δίδει δηλαδή αύτήν ό Θεόc: είc: τούc:

τά κιπά φι,λοσοφίω• μαθ17μα1α, δt' ών πάλι,, υ7ι· σοφ{α~, ζη­

nροφήταc: καί τούc: άnοστόλοuc:, εδωσε δέ είc: ήμδc: τόσον

τοιiηες ε~'!ρίσκομεν)).

Ο15πω ταντα πάνυ δεινά, καlπερ ι':ςr.-

τά λόγια δ1ά των θεοuργGJν δσον καί τάc: φιλοσοφικάc: μα­

20 οάζω·τος τά μακρφ πά,,υ και οσον ούκ α,γ ε'ίποι τις διαφέρι:;­

θήσειc:, διά των όnοίων πάλιν Ζ:ητοϋντεc: εύρίσκομεν τήν

τα·

καί τr't αι•ίατα γC:ιρ

ri1 1 ίστησι και

lαται Θεός και γεκρ01';ς εκ τά:φω:,

σοφία προφήrαις και

αποστόλοις αύ1ός

11111:

σοφiαν».

Αύτά

δεν είναι

άκόμη

πολύ

φοβερά, μολονότι

εσrιι·

έ!Ξισώνει τά διαφέροντα μεταΙΞύ των πάρα πολύ καi δσον

ό του Πατρός λόγος, 1ί προ αlώ1.•ων1 σοφtα, cδς και Π αυλο.:;

δέν δύναται νά εϊπη κανεfc:· διότι καi τά άνiατα θεραπεύει

:ιερί αυτοv λ/:γει· c<ος εγεv1ί11η ήμίν σοφlα από Θεουη. ΆΉ δ'

ό Θεόc: ,καί νεκρούς άnό τούς τάφοuc: άνιστςί καi σοφία

25 εκ 1ϊίΊι1 ε:;ω μαθημάτωι, σοφία και ή παρ' lατρωγ προσγι.γομέ­

εic: τούς προφήταc: καi άποστόλοuc: είναι ό 'iδιοc: ό Λόγος

γη 1Sγίεια παψ'ι 10ΠOVU))J ουκ εσιιν ι':κε[ναις ταi'ηό, παρ' Ο·σΟJ'

τοΟ Πατρόc:, ή πρό αίώνωv σοφία, δπωc: λέγει ηερί αύτοϋ

Έλλ17ι•ωι· προφηται

διε~τψόχασι, και Γαληνrvν και Ί;πω­

καί ό Παϋλοc. «ό όnοϊοc: έγινε δι' ήμδc: σοφία άπό τόν

κρα1ι'iι1, οί του Χριστο~"Ί μαθηταί, εl δε 6ούλει και Χριστός

Θεόν»Η. Ή δέ άnό τά κοσμικά μαθήματα σοφία καί ή άπό

αυτός, ό Ίησους δι' 17μας κληθ17ναι καταδεξά,μενος. 'Ίπrιγ

τούc: iατρούc: προσφερομένη ύγεία τόσον άnέχουν άnό τό

30 Τ·Ο{ιηψ εμοιγε δοκεί 1αυ1ά τε J,έγεο, 1α1ηα και πυγολαμπ[δι

νά είναι τό 'ίδιον μέ έκεiναc: δσον διαφέρουν οί nροφηται

παραπλήσιοι, ε[γαι ΤΟ)' ηλιον, ι':πειδ17περ αμφω φως έπ' αέρος

άnό τούc: 'Έλληναc: σοφούc: καί oi μαθηταi τοΟ Χριστοϋ,

δει. χ~•ύ,ουσιν.

έάν δέ θέλr~c:. καi

ό ϊδιοc: ό καταδεχθείc: νά όνομασθπ

ι

δι' ήμδc: Ί ησοΟc:, άnό τούc: Γ αληνούc: καi τούc: Ί ηποκρά­ rαc:. Έπομένωc:. τό νά λέγωμεν αίπά ταυτόσημα είναι 'ίσον 13. "Ισωc: διά μέσου τοϋ Α. Κορ.

PG 151, 586 14.

Α'

1, 30.

Ισιδώρου, βλ

Φιλ ο θ έ ου,

'Εγκώμιον,

1

μέ τό νά λέγωμεν δτ1 ή nuyoλaμnic: είναι nαραnλησία μέ

τόν ηλιον, διότι καί τά δύο δεικνίJουν φωc: διά τοΟ άέροc:"

1

"!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

268

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

5. Άλλα ωά των θωυργών)), φησί, c
σκω1όν όρ,Ιf; και 10 αυτό κέκτηται τέλος' ρεσιν. Μία γαρ

5.

269

2, 1

'Αλλά, λέγει, «τό λόγια των θεουργων ,καί ή περι­

κλεισμένη

είc: αύτό

σοφία

άnοβλέnει

πρόc:

ενα

σκοπόν

της άλη{J,ε[ας εi5-

μέ τήν άπό τά κοσμικό μαθήματα προερχομένην φιλοσο­

17 δια πάντωγ αλ17θεια, τοις μεν αnοσ16λ·οις

φίαv καi εχει τό 'ίδιον μέ αύτήν τέλοc:, τήν εϋρεσιν τηc:

11711

5 αμέσως ε.κ Θεου δοθ·είσα τrιν αρχή~,, παρ' ήμών δε δι.' επι­

μελείας εύρισκομέι:η· προς δ,7 ταύτην 117ν θε6θ·εν τοίς αnο­

άληθεiαc:. Διότι μία είναι

ή

δι'

δλων

δεικνυομένη

άλή­

θεια, είc: μέν τούc: άποστόλουc: δοθείσα άμέσωc: έt άρχηc:,

στ6λοις δεδομένην αλήθειαν και παρ' έαυτών πέφυκε τά κατι)

άnό ήμδc: δέ εύρισκομένη δι' έπιμελείac:· nρόc: αύτήν δέ

φιλοσοφίαν μαθ17μαtα καπί τάς άυλους αρ,χετυπ{ας άι1άγεσθαι

,ήν άnό Θεοϋ δεδομένην είc: τούc: άnοστόλουc: άλήθειαν

τcίΊ,, ίερ(JJV συμοόλωι, απλανώς τά μέγιστα οvμοάλ,λ>εταιη. Τίς 1 Ο ταvτ' ακούω'))

OV' νεμεσήσει

IQ))!

εv φροJtού~'Ιων καί. τό διά­

όδηγοϋν μόνα των φυσικωc: καί τά φιλοσοφικά ,μαθήματα καί

συμβάλλουν

μεγάλωc:

νά

άνυψώνεται

ό

δνθρωnοc:

γοvι·

είc: τόc: άύλουc: άρχετυπίαc: των iερων συμβόλων άπλα­

ολως ή θεοvργι.κ17 σοφ[α IOV Π11εύμαως 117 παρά τώ~· εξω

νωc:»15. Ποϊοc: σώφρων καί γνώστης τηc: διαφορδc: μετα!Ξύ

μαθημάτω1' φιλοσοφίq, και ταυτα παρά των ταύτα φροι 1 είJJ

αύτων

δοκούντων 1ί.ιιιν ,και 1άς αντιρρήσεις αίτιωμέι·ων (ος πρiΊς

άρχήν άκόμη παραβάλλεται ή θεουργική σοφία τοϋ πνεύ­

1s όμόφρω,ας; Οfη ή μέιι ((αγονός τε και ακαρποςη, κατά τογ

ματοc: μέ τήν άπό τά κοσμικό μαθήματα φιλοσοφίαν, καί

φορον αυτών δσον επισταμένων,

οτι

και

συντάττεται

δέν θά

άγανακτήσπ

άκούων

ταυτα,

δτι καί

κατ'

τώι, μακρcοJ'

μάλιστα άπό τούc: νομίιονταc: δτι εχουν τό 'ίδια μέ ήμδc:

(iιΜνωγ καρnόΥ, μηδ' εις το φως 117ς θ•εογ~•ωσίας nροάγου­

φρονήματα καί κατηγοροϋνταc: τάc: άντιρρήσειc: ώc: nρόc:

Νύσσης θεηγόρον Γρηγόριον,

μηδέJ'α

δουοα

σα, 17 δl:: του ΠΥεύματος γοvιμωτά1η τε και πολύτεκνος, ού

όμόφροναc:;

σύι 1 δυο

φία, κατά τόν Θεηγόρον Γρηγόριον Νύσσι1c: ', μή δώσασα

και σύντρεις, κατά τά πολυτόκα των ζώω1', πεφvκυϊα

20 τίκ.τειι•, αλλ' ολας δειι,οι'Ύ σκότους εlς

«ayovoc:

καί δκαρποc:»

ή

μιά σο­

1

κακ τοv

κανένα καρnόν μετά μακρόν έγκυμοσύνην καί ,μή προσά­

θ·αυμασ,ό~· του Θεο,ιJ μετατιθείσα φιυς,

γουσα είc: τό φωc: τηc: θεογνωσίαc:, ή δέ σοφία τοϋ πνεύ­

χιλι.άδας

10

Δέν εiναι

εlσάπαξ

ά~,αγε~·νωσα

rός εκ Ηvι.• Άποστολι,;αί'ιν πρά!;εω1, εδιδάχθημε~,;

'Ό και δ

ματοc:

είναι

γονιμωτάτη

καί

πολύτεκνοc:,

καμωμένη

νά

nροψήτης ;,ρ,οϊδι;)V Καi, του iJαύματος γεγονο)ς ολος ελεγει··

γενν9 δχι δύο η τρία, δπωc: τά πολυτόκα ιωα, άλλά άνα­

(,εl (JJδι~ 1 ειr 1ί γη α'ίφνης, ει ετέχθη lθι,ος εlσάπαξ;η. Ουχί

γενvώσα χιλιάδαc: όλοκλήρουc: έφ' δπαt ·καί μεταθέτουσα

25 τ'fj μεγ αμφισοητήσιμ01, ενεστι τσ,λ•ηθ·ές και τcρ ψεύδει συμια­

άnό τό δεινόν σκότοc: είς τό θαυμαστόν φως τοίί Θεοϋ,

γές, διό και αεί αJ>τιλέγεσθαι .πέφυκεγ,, ώς και οί καθηγε­

δnωc: έδιδάχθημεν άnό τάς Άποστολικάc: ΠράΕΞειc: ; Τοϋ­

μόιrες αυτης {}εσnεσίαν

φές και

του

συμμαρηψιjσαι.εν αν, ε1'!αγγελίου

φωγ17ν,

1?7

δε ουδείς, κατά τ17ν

r}ι,τι,στ~j~ιαι δύναται,

σα­

του εναντίου :παντάπασιν αμικτ,ον προυαλλομέν17 τό

30 αληθές; Ού·χι ταύτης μεν της ιών θείων λογίων σοφίας τι'>

11

το προϊδών καί ό προφήτης καί παραδοθείc: όλόκληροc: είc: τόν Θαυμασμόν ελεγε·

γη, μήπωc:

«μήπως αίφνιδίωc: έγκυμόνησεν ή

έγεννήθη μέ ,μιδc:

εθνοc:;

»

18

•

Ή

άλήθειο δέν

είναι είc: μέν τήν μίαν άμφισβητήσιμοc: καί άνάμικτος μέ τό φεϋδοc:, διό καί πάντοτε συμβαίνει νά άντιλέγεται, δπωc: θά ήδύναντο νά συμμαρτυρήσουν καί οί καθοδηγηταί της,

ό

15. Έκ τοϋ βιβλίου τοϋ Βαρλαάμ, δεχομένοu ένιαίαν γνωσιν, Παλαμδc: δέχεται δ1ττήv· βλ. όνωτ. 1, 1, 1 Ο κ.έ. 16. Είc: τόν βίον Μωσέωc: 2, PG 44, 329 Β. 11. π Ρόε. 4, 4. 18. Ή σ. .66, 8. 19. Λοuκα 21, 15.

ένφ

είc: δέ τήν δλλην κανείc: δέν δύναται νά άντιστοθfl κατά τήν θεσπεσίαν φωνήv τοϋ

εύαγγελίου ,

19

διότι προβάλλει

σαφη ·ι<:αί έντελωc: άμιγη άπό τό άντίθετον τήν άλήθειαν; Δέν είναι ούτηc: τηc: σοφίας των θείων λογίων ή άλήθεια

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

270

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ιlληΜ:ς αι·ιςκαίον 11μίι· εστι και λ-vσιτελές καί σω11jριω·, εκείνης δέ της εξωθεγ nροσγι~•ομέγης ουκ ά11αγκαίογ, 01)δέ

άναγκαία

σοφlα, επιτυγχάγει δέ ηηοιι. Πως

OVJ!

ώφέλιμοc:

καί

σωτήριος είc:

ήμδc:,

271 έκείνηc:

δέ τηc: προερχομένηc: άπό εtω δέν ,είναι άναγκαϊον οϋτε

σω1ήριο}'; 'Όθεγ δείκJJυται και διπλοiίν εlγαι τό εlδος τiJς αληθείας, ώ~, Ι() μέιι τέλος εστι της θεοπγεύστου διδασκαλίας, 5 τό δέ μ17 αναγκαίογ μηδέ ,σωτήριον ζητεί μέν

καί

2, 1

σωτήριον;

"Οθεν δεικνύει δτι είναι καί διπλοϋν τό είδος

της άληθείαc:,

καί

τό μέν

εν

είναι τέλοc: τηc: βεοπνεύ­

1] εξω φιλο­

στοu διδασκαλίαc:, τό δέ αλλο, μή άvαγκαϊον οϋτε σωτή­

δι' αμφοτέρων 1ού-

ριον, Ζητεί μέν ή κοσμική φιλοσοφία, δέν τό έηιτuγχάνει

δμωc:. Πως λοιπόν διά των δύο τούτων εύρiσκομεν μίαν

1ωι1 μίω• εύρίοκομεν 11])' αλήfJειαγ;

6. 'ΑJ..λά και 1ίμείς επί 117ir 1ωι1 α~•αγκαίων ζή1ησιν 1ό

άλήθειαν;

aξ,εταστικόι 1 μεταφέρογιες τ17ς τωγ eξω μαθημάτων φιλο-

6. Άλλά καi ήμεϊc:, μεταφέροντες τήν έΕέτασιν είc:

1 Ο σοφίας και :,ρός 11ίν 1ωι 1 λογίων σαφήγειω' εστιι· οlς της

τήν συΖ:ήτησιν των άναγκαίων προβλημάτων της κοσμικης

εκείθεν nαι.δείας χρcuμενοι. ρ"q:01' αν εκτραπείημεν του δρ­ ,{}·οfι, ,ιι~] 11)1' μόνη,• οvσαν κλε'ίv ΊW)' ίερϊ,))1 γραψ(7))' εχοι•.τες,

φιλοσοφίας

τiJJJ χάριν το~ Πι•εύματος, και α{ηοίς τοίς ·θεο:ι~•εύστοις ϊ,ο­

μένης ηαιδείαc:, εύκολώτατα θά έΕετρεπώμεθα τοϋ όρθοϋ,

γίοις μ11 nοδηγούμενοι. Δηλον γουν ώς εηευ{}·εν κακεϊJ'α

αν

καί

πρόc:

άnοσαφήνισ•ν

χρησιμοποιοϋντεc: μερικά

15 ,ψός τό λυσιτελ·οvν μεταnοιείταί τε και μετατάηεται· αι.,,ι·­

δέν

ε'iχομεν

των

iερων

στοι)('εία τηc: άπό

τήν μόνην κλείδα

των

Ιil li:,

1 1 1· Ιi . ι

1

ί ,i:

Ι 1Ιi

ιrι 'li

Ιi

λογίων

Ιl

έκεί προερχο­

ι

ίερων Γραφων,

τήν χάριν τοϋ πνεύματος, καί αν δέν έηοδηγετούμεθα άπό

δεής μέι1 γαρ ή σοφία του Π ι•εύματος, ~:ι• δέ τφ όντως αγαΠ41

τά ϊδια τά θεόπνευστα λόγια. Είναι βεβαiωc: φανερόν δτι

και 10 ,,U1Ί ΟJ'Ιως αγαθό1 1 αγαθvνεται, κατά τήv τoiJ πυρός

6πό

έδω μεταποιείται

καί

μεταnλάσσει

καί

έκεϊνα πρόc:

χαί φωτός ψύσιι•, ώς ει·· αμυδρψ 1ύ,πp, nυρό.>δη και ψωω­

ιό έπωφελέc:· διότι ή σοφία τοϋ πνεύματος είναι άvενδεήc:,

{:

ειδη δεικνvσι1J' τr1 nλησιάσαντα. Παις ο·δι, ει,· εlδος σοφ[r,ς

μέ τό όντως δέ άγαθόν άγαθύνεται καί τό μή δντωc: άγα­

11

1

20 εκ τωι• ίερων διδαγμάτων και τωι· έλλφttχ6Ίν μαθημά1ωι

θόν, κατά τήν φύσιν τοϋ πυρός καί φωτός, διά νά χρησι­

ΊJμιν nροσγεγ·ήσε1αι και τfj αΠΟΟΤΟλtκfj σοφίq ταιιτόν, -ίjτις ει, υραχε'ί διαλάμψασα τότε, περιέσχε η'jς Qtκουμέ11J7ς τά :'Ι.έ­ ρα1α, τούς μέι• l-:ξω σοφούς ασόφοvς ελέγξασα, τούς δέ ί­ διό.ηας της lδιωτείας έκεί1,ης ΟV'Κ αnαλλάξααα, σοφούς δέ 25 και lδιώτας [;κ της &ι1έου nλάvης μεταθείσα nρός την ευ~ σέυεω.ι·; Πϊός ο{ψ μία ή διrΊ τούτυ._11· αλήθεια; Γνοlη δ' ι:ίι, τις σαrρως Τ /) Ι' ατοπiα1 1 ίιυγ τοιούτων ρημάτων, εί και χατcι. τους :πατέρ,ας τά μαιϊfιματα τu.υτu. προσαγορεύσας, εΊτα nειρφ­ το συι·άnτ.ει.Jf ιfί δι.δ11ω:αλίq του Πνεύματος και τφ καταλόγφ 30 TWJ' κατά ταύ 11))' θείωι, δώρωιι εγκρίνειν, φιiοκων· ((εδωρ17σατο 17.ιιίv δ Θεός 1ήΨ θε6πJJευστον διδασκαλfαν καί. τηγ ,,ο-

μοποιήοωμεν άμuδρόν τύπον,

!S

ιωί άπό

φωτοειδη τά

τά

iερά

ή

πλησιάΖ:οντα. Πως λοιπόν θά

διδάγματα

καί

IΙ

όποία έμφανίιει πυρώδη

τά

έλληνικά

nροέλθπ

μαθήματα

εν

είδος σοφίας δι' ήμδc: καί τό 'ίδιον npόc: τήν άηοστολικήv σοφiαν, ή

όποία,

άφοϋ

διέλαμψε

τότε έn' όλίγον,

κατέ­

λαβε τιϊc: οίκοuμένηc: τά πέρατα, ηλεγΕ:ε τούc: εtω σοφούς ώc:

άσόφοuc:

καί

τούς άμαθεϊc: δέν

άπήλλαΕεν άπό τήν

άμάθειαν, μετέθεσε δέ σοφούς καί άμαθεϊc: άπό τήν αθεον πλάνην πρόc: τήν εύσέβειαν;

Πως λοιπόν είναι μία ή δι'

aύτGJV εύριοκομένη

Θά

γνωρiσrι

σαφωc:

τήν

άλήθε1α; άτοnίαν

των

ήδύνατο δέ τοιούτων

άφοϋ ώνόμαΖ:ε συμφώνως πρόc: τούc:

·κανείς νά λόγων,

ον,

πατέρας τά μαθή­

ματα ταϋτα, έπειτα άnεηειρδτο νά τά συνδέσπ μέ τήν δι­

δασκαλίαν

τοϋ

πνεύματος καί

νά

συμπεριλάβrι είc:

τόν

κατάλογον των κατ' αύτήν θείων δώρων, λέγων· «έδώρη­

σεν είc: ήμδc: ό Θεόc: την θεόnνευστον διδασκαλίαν καί

,!

lιιι 1

1

rΡΗΓΟΡΙΟΥ

272

ΤΟΥ

λυάσχολον ματαιότητα, 'ίνα

δια τούτων την των τιροφητϊuι·

και αποστόλων οοφίαι, κτησώμεθ·α)). Τ ίς κοινωνία 1Jεο,ιι,ε1:­

οτφ διδασκαλίrι: προς ματαιότητας; ΤΕ δε μέλει ,fί 1JεουργικrΊ οοφίι;,χ πάσης της εν aστράσι.Ψ αληθ·ε[ας; Καlτοι δ φιλόσοφος' 5 01Ύ ταύτην I1)JJ αλήθ·ειαJ! δ..nολεξάμενος εΊτα .τοις JΙ')J'ευματικοις

και {}είοις οντως συνηψε δώροις, αλλά ϊα κατά φιιλοσοφ[αJ!

μαθήματα, nερι.ττ17ν

T1JY

1ων ΠΟJ!ηρω,ν ,δογμάτων α.κρουυστί­

αι•, ο:Jς είnειν, :ιιερικείμενα.

7.

Ί'ό μέντοι 71Jρός τι)ν των οντων γνcϊ>σιγ εlσάγειγ αυτϊι-

10 θ·ει, 11'ι1' εξω

273

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

φιλοοοφΕαν !σως ου· τελέως ψευδές, ύnό Η

γαρ αν ,εΥη α.λη{}ές, αλλ' ου τοf'ηό εΟΙι)Ι ή τιον 01f1ωJ! yιιωσις

rήν πολυάσχολον ματαιότητα, ωστε νά άποκτήσωμεν διά μέσου αύτων τήν σοφίαν των προφητων καi ,άποστόλων». Ποία κοινωνία τηc: θεοπνεύστου διδασκαλίαc: δύναται νά ύπάρχrι ηρόc: ματαιότηταc:; Τί δέ έvδιαφέρει όλη ή είc: τά δστρα όλήθεια τήν Θεουργι,κήν σοφίαν; Μολονότι ό φιλό­ σοφος δέν έlΞέλεlΞεν αύτήν τήν άλήθειαν καί εηειτα συνη­ ψε ηρόc: τά πνευματικά καί Θεία δντωc: δωρα, άλλά τά φι­

λοσοφικά μαθήματα, περιέχοντα ηεριττήν, οϋτωc: είπείν, άκρο6υστίαν των πονηρrϊ>ν δογμάτων.

7. Βεβαίωc: τό νά είσάγr~ κανείς τήν κοσμικήν φιλο­ σοφίαν διά τήν γνώσιν των όντων μόνον δέν είναι ϊσωc:

καί 1ί σοφία, η11 Θεός προφ171αις καί rlποστω.οις αμέσως δέ­

rελείωc: δστοχον, ύπό ώρισμέναc: μάλιστα προϋποθέσειc: θά

δωκε. ΤΙ νευμα γαρ, αγιοJ!· εικείνη· Πι,εvματος δε άγίου μετϊι-­

ήδύνατο νά είναι όρθόν, άλλα δέν είναι τοϋτο ή γνωσιc:

χους Α lγυnτ ίους και Χαλδαίους και "Ελλφιας οΜέnω και. 1 s τήμερω, ακηκόαμεν" καί. «Πνευμα με,ν αγιο)! παιδείας)) λογι­

σμων και nρά1ξεωγ ύnαιτίων μακραν α.nφκωται και ((ΙΟ'i5τε

εις κακότεχνον ψυχrιν εlσελεύσε1αι» κατα

τό γεγραμ,ιι6·α~·

«ουτε εν σcb,ματι. κατοικιjοει κατάχρεφ άμαρτίας)). Της

δέ

τω,ν κατά φιλοσοφίαν μα{}·ημάτω~τ γνώσεως και ή του 'Αc,ι20 στοτέλους nα~ττός μαλ,λοJ' εξ[κ.ετο ψυχ17,

OJ' κακότεχ~τοιι οί θεηγόροι προσειnοJ" τ[ ,δε αυΗp και η'jς T'OV σcvματος άγνείας τεκμ17ριον εχοι τις aν εlπείν; Άλλα κά~τ τφ nλατωνικcρ οcό­ ματι ή τωγ μαθημάτων γνωσις ενφκει, 8ς μψρι και θυγα-

1.ράσι~τ ε.κείνης συνφκει δυσ[· και των

nροφητικωι1

25 άnοrπολικωγ λογlωι: ει -ιις εξ ε,,ιμελε[ας οαιιο, τοσου·τοι 1 απέχει

10v

71)1'

δε και

γνω•σιν κtή­

ι17γ εκεtνων εχειν σοφίαγ, δπό­

οο~τ οφθαλμός ijλως η σελήιη7 τελέσαι, τωγ σJΚτίνω~τ ήλίου τε και σελήνης μεταλαχών· διό τά των προφητών εlδότες

nροφηται τυγχάνομεν οντες οvδαμως. Και 17 μεν α.:ποσ,τολιr.ι'ι 30 σοφία εξ δ,J.,ίγω11 των κεκτημένωι, εν υραχεί χρόνφ κόσμον 20. Θρησκευτική διάκρισιc: των τριών γενών γίνεται κατά nρωτον ύnό τοϋ Ά ρ ι σ τε ί δ ου, Άnολογία 2, 1, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 3, 135. 21. Σ ο φ. Σολ. 1, 4 έt. 22. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Ν ύ σ σ η c:, 'Αντιρρητικοί κατά Εύνομίου

1, PG 45, 265

Β.

23. Βλ. Βίον Πορφυρiου 9, εκδ. Β rehίer, Έννεάδεc: Π λ ω τ ί ν ο υ τ. Ι (Bude σ. 11).

των όντων καί σοφία, των όποίων ό Θεόc: εδωσεν άμέ­ σωc: είc: τούc: προφήταc: καί τούc: άποστόλουc:. Διότι έκεί­ νη είναι Πνεϋμα αγιοv· ότι δέ oi Αίγύητιοι καί οί Χαλδαίοι καί οί 'Έλληνεc::2° είναι μέτοχοι τοϋ άγίου Πνεύματοc:, ποτέ δέν τό ήκούσαμεν εωc: σήμερα· καί τό μέν «δγιον πνεϋμα παιδείας» είναι μακράν λογισμών καί πράlΞεων ένόχων καί «οϋτε είc: κακότεχνον ψυχήν είσέρχεται» κατά τό γεγραμμένον «οϋτε είc: σωμα γεματον άμαρτίαν κατοι­ κεϊ»21. Είc: δέ τήν γνώσιν των φιλοσοφικών μαθημάτων περισσότερον άπό παντόc: δλλου εφθασεν ή ψυχή τοϋ 'Αριστοτέλοuc:, τόν όποϊον οί θεηγόροι έχαρακτήρισαν κακότεχνον2 2 • ποίον δέ τειφήριον τηc: άγνείαc: τοϋ σώμα­ τος αύτοϋ θά ήδύνατο νά εϊnrt κανείc:; 'Αλλά •καί είc: τοϋ Πλάτωνοc: τό σωμα ένφκει ,ή γνωσιc: των μαθημάτων, ό

όποϊοc: συνέc:η μέ μητέρα καί δύο θυγατέρας τηc: • Καί 23

των προφηηκων δέ καί άποστολικων λογίων δν μέ έπι­

μέλειαν άποκτήσr~ τήν γνωσιν, τόσον άπέχει άπό τοϋ νά κατέχr~ τήν σοφίαν έκείνων, όσον άπέχει άπό τοϋ νά είναι ηλιοc: η σελήνη όφθαλμόc:, ό 6ποϊοc: άντίκρυσε τάc: άκτϊ­ ναc: ήλίου καί σελήνηc:· διό καί oi γνωρίΖοντεc: τά των προφητών

δέν συμβαίνει

καθόλου

νά

ε'ίμεθα ,προφηται.

Καί ή μέν άποστολική σοφία διά των όλίγων κατόχων τηc:

είc: σύντομον χρόνον άνύψωσε πρόc: ούρανόν όλον τόν 18

i

l 1 1

1

1

ιι,

1 .•.

1 Ιι

274

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

ολον ύψον προς ουρω,όv ήρε ωίς του ευαγγελίου περι6αλονσα

δεσμοίς'

JIV)!

δ' εlς εν ουJΙελ{)ό~tτες οοοι

YVJI

εlοι σοφοί, καν

Jnί πλείστοJΙ διακαρτερήοωσι σπουδάζοντες, ουδέ κόσμου μι­ κ:ρόy 1t μέρος

τον

6υθοiί

της

αοεοείας

αJΙαοπαοθαι

δυνη-

5 θείεν αν.

11

παρϊι τωι1 λuγίωv ήμiv προσγιvομένη γ:νω­

8. Άλλ' οϋτε ή προερχομένη άπό τά ίερά λόγια γνω­

σις, καίτοι πλείστον aποδέουσα της 1ωι, σvγγραψαμέvων ε­

σις ,ήμων, δν καί πολύ άπέχει άπό τήν σοφίαν των συν­

κειvα σοφίας,

οί πεφυκότες αεί προς γijν νεύειν χοίροι την αστέρων ευ­

τα!Ξάντων έκείνα τά συγγράμματα, θά ήδύνατο νά είναι τό 'ίδιον μέ τήν χορηγουμένην άπό τά ·κοσμικά μαθήματα γνώσιν. Διά τοϋτο είς τά ηερί γενέσεως καi συστάσεως, λύσεως καί μεταποιήσεως, άΕ:ίαc: ,προσηκούσης είς εκα­ στον των όντων καί των άλλων σχεδόν καθ' δλα διαφω­ νοϋμεν πρός τήν :κοσμικήν σοφίαν. Καί της μέν θείας σο· φίαc: τά ,πλείστα τείνουν είς τοϋτο, νά γνωρίσωμεν τό. θέ­ λημα τοϋ Θεοϋ, τό άγαθόν καί τέλειον ·καί εύάρεστον , άnό τήν Ζήτησιν το όποίου τόσον πολύ άπέχουν τά μαθή­

κοσμωι εlδ,{1•αι θέσιν. ΆQ δέ ζητητικός του {)·εiου {)ελήμα,ος

ματα της κοσμικης φιλοσοφίας, δσον άπέχουν οί καμω­

1ίl παρά των lξω μα{}ημάτωv χορηγουμέ1·η

γνώσει. ιαυτόv α.1· ,ε'ίη. Διό καί περί γεvέοεως και ουοτάοεως,

10 λύσεώς τε καί μεταποιήσεως, aξlας τε της nροσηκούσης έ­ κάστφ

1<υν ο,vτων καί

1ωv

αλλων μεταξύ

μι,κρο'ί1 nάJΙτωι 1

προς 11)ν εξω σοφlαν διαφερόμεθα. Καί της μέv θείας σο­ φίας

nλείοΤΟVΙ εlς τοiί·τσ τε[νει, γγωναι τί τό {)έJ..ημα; ωί•

10

Θεον, τό &γα{)άι, και τέλειον και ευάρεστον,. δ ζητειν τooou1 s τον απέχει τα κατά την εξω ψιJ.οσοφίαν μαθήματα, ΟΠόΟ'Η'

\

και

,.,

rov•τ

:,

"Ι

'

εγ11ωκως

.,

εφ

.,

ι:

~

εκασωυ

των

jf

ονιων,

f

τινος

t:f

ε11εκα

nα-

ρά του δημιουργού των ολων ;προήχθη, και κατά 117ν θείαΥ

20 ταυτηνί 6ούληοιν αύτοίς χρώμενος, οvτός εστιν δ τούς αί­

24

μένοι νά νεύουν πάντοτε πρόc: τήν γην χοίροι άπό τοϋ νά γνωρiΖουν τήν εϋτακτον θέσιν των άστέρων. Ό δέ ιητη­ ηκός τοϋ θείου θελήματος καί μαθών δι'

όντων τοϋτο, δηλαδή διά ποίαν αίτίαν παρήχθη ά 1πό τόν

Ι:Jχων των οvτω;ι, οvτός έστιν ό αληι'Ι,17ς φιλόσοφος και τέλει­

ος liνθρωπος, κατά το σολομώ111ειο~, ε:ιος, ωόν Θεόν φοοοiί

δημιουργόν των δλων, ·καί χρησιμοποιων αύτά κατά τήν Θέλησιν ταύτην, αύτόc: είναι ό γνωρίϊ::ων τούς αίτιώδειc:

και τάς εντολάς αυτοίΊ: φύλασσε, οτ ι τούτο πας fiγ{)ρωnος>>.

λόγους των όντων, αύτόc: είναι ό εχων τήν γνώσιν των

μαρτυρεί γαρ αυ­

όντων, αύτός είναι ό άληθήc: φιλόσοφος 1<0ί τέλειος δν­

δς αντιλογία~, ου παραδέχεται και

θρωποc:, κ,ατά τόν σολομώνειον λόγον, «φοβοϋ τόν Θεόν

αιηός εν έαυιcp τό μαφύριον εχει της ουvειδ1ίσεως, προς δέ

καί φύλασσε τάc: ,έντολάς αύτοϋ, διότι αύτό είναι τό χρέ­

τuύτφ καί τή1· ii1·ωθεν ψ17φ0:ι1 δια της μυστικής επιδημίας τε

ος παντός άνθρώnου» 2 ". Αύτός πράγματι εχει τήν άναμφι­

και εμφαγείας τον Πνεύματος.

σGήτητον σοφίαν -:διότι μαρτυρεί τό φρόνημα αύτοϋ ό

ωiί ιό φροvειγ ό (3[ος

9.

-,

-

Ό δ' εκ της εξω σοφίας τό φρο~,εϊ~, συνειλοχώς, ε'ί

7tJJOς και μετέσχηκεv αλη{)οf;ς, λόγφ μόνον τας π{στεις προς λόγον, ώς λόγος, ,αεί παλαiοvτι, παρεχόμενος aυεοα[ου 00-

βίοc:-, ό όποίος δέν παραδέχεται άντιλογίαν καί εχει ό

Ίδιος μέσα του τό μαρτύριον της συνειδήσεως , έπί ,πλέον 26

δέ καί τήν δνωθεν εγκρισιν _διά της μυσηκηc: έ·πιδημίαc: καί έμφανείας τοϋ Πνεύματος.

9. Ό δέ συλλέΕ:ας τό φρόνημα απο τήν κοσμικήν 24. Ρ ω μ. 12, 2. 25. Έi<κλ η σ. 12, 13. 26. Κορ. 1, 12.

s·

σοφίαν,

111:

εκαστον των

τι.ώ,δεις λόγους τώιr δντων: εlδώς, οvτός εσrιν ό την γνωσι.'Ι'

25 Ο1Ί,τος δ17 οοφίαv ε'χει τ17v αJJαμφίλεκτον

30

κόσμον. Περιιώσασα αυτον μέ τά δεσμά τοϋ εύαγγελίου, τώρα δέ δν συγκεντρωθοϋν όμοϋ δσοι είναι σοφοί καί άσχοληθοϋν έπί πολύ μέ τήν σπουδήν, δέν θά ήδύναντο οϋτε μικρόν μέρος τοϋ κόσμου νά σηκώσουν άπό τόν βυ­ θόν της άσεβείας.

Άλλ' οvδ·

8.

275

δν μετέχπ άληΘως κάποιος, παρέχει τάς έπιβε­

βαιώσεις μέ λόγον μόνον, άντιπαλαιόντα πρόc: λόγον κατά

iι,.

ij,'

,:ι

:]·ι,.,iι

111, 1f11'

[ι::!

[1!:'

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

276

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

277

φίας έπιγνc{;μωγ καιΜστηκεν, ειΗt)' οτε μηδ' έαυτφ συνάδων,

τό λόγιον21 • διό κατέστη κριτής άβεβαίου σοφίας, ένίοτε

μάλλον μέν οvν και μέγα φρογωy και φιλοτιμούμε~•
μή συμφωνων οϋτε μέ τόν έαυτόν του, μδλλον δέ ύπερη­ φανευόμενοc: καί φιλοτιμούμενοc:, έάν ήδύνατο λέγων τά άντίθετα νά πείθπ περί τσϋ ίδίου πράγματος. Οϋτω έχει

ναντία

δύναιτο λέγων πείθειν

περl

ων αυτοv πράγματος·

ουτως εχει τε και παρέχει γνcόμηγ αστατόγ τε και ευμετάυο-

5 λω·, 1() μεταυατικlη• και μεριστάν 7{)1) φρονοϋντος της ψυχ1jς d:χρειουσαν, δ5στ'

καί

προσφέρει

αστατον καί

εύμετάβολσν γνώμην, κατα­

ακρι6ϊίΊς αν ε'ίη λογικος δ τοωυτ
στρέφουσαν τό μετοβαηκόν καί μεριστόν τηc: φρονηματι­

πόσφ γε μάλλον ον νοερός. Τίς οvν μηχανη τον έκ τοιαύτης

φος, λόγοι• εχων εμπρακτον καί πραξιν έλλόγιμον, δι' αυτω)'

κηc: λειετουργίαc: τηc: φυχηc:, ώστε ό τοιοϋτοc: νά μή είναι οϋτε άκριβωc: λογικόc:, πόσον μδλλον όχι νοερός. Ποία μηχανή λοιπόν ύφίσταται νά έποπτεύπ τάc: όϋλουc: άρχε­ τυπίαc: των θείων συμβόλων είc: τήν έκκλησίaν τοϋ Χρι­ στοϋ, δπωc: είσηγεϊται ό γενναϊοc: αύτόc: ύπερασπιστήc: των έλληνικων μαθημάτων; Ό δέ Ζητων καί έκτελων τό

των πραγμάτων τό απλανές του -μεταυατικού τώ,ν οίκείωJ'

θέλημα τοϋ Θεοϋ έκεϊνοc: φιλόσοφος, έχων λόγον έμπρα­

VQήσεωγ δποδείκνυσι και' Q)ς λογικός ων ηδη

κτον καί πρδ!Ξιν ·έλλόγιμον, άποδεικνύει διά των ίδίων των

oMJ<'

διαγοίας όρμώμενον τάς &Όλους άρχετυπίας των έν

1fi

Υ~ ~ ""...ρισωυ

ο<

' .1 ' εκκΛησιg

-'• ' υ·ειων

' ' εn;οπτευειv

e /. , συμuw.ωγ,

, ως

του 1ω1•

10 έλληι•ικiiιι• μαθημάτων γενναίQς ουως ύπασπιστ17ς έξηγεί1αι; Ό δέ ,ΤΟ του Θεον θέλημα ζφών και ποιών εκείνος φιλόσο­

τελέως και

15 nρος TQ ένοειδες 1(0)' άρχετύπωγ UΠΟ των μεριατωγ ίερ{αγ

πραγμάτων τό

άnλaνέc: τηc: μεταβατικηc:

ίδιότητοc: των

συμ6όλωι, &ι,άγεσθαι δ~ίγαται, τελειωγ δι' έαυτου γοητως τα

νοήσεών του καi ώc: ηδη τελείως λογικός δύναται νά ,άνά­

προκείμενα καί αύτος δι' αvτώv μυστικιSις τελεωύμεγος· δς εσθ' ο.τε και .της ~'ΊπεQτελους θέας καί &,,αυάσεως δια της πι.•ευ­

γ,εται άπό τά μεριστά ίερά σύμβολα πρόc: τό ένοειδέc: των άρχετύπων, τελειών δι' έαυτοϋ νοητωc: τά προκείμενα καί

ματικijς έπιιυγχάvει προσευχijς.

ό ϊδιοc: τελειούμενοc: δι' ούτων μυστικωc:· αύτόc: ένίοτε

10.

20

"'Αρ' αι• εχοι τις ετι λέγειν cδς ηγ αμέσως προφήταις

καί ωωaτ6λοις γγώσιν των οντων Θεος έδωκε, ταύτφ• ή­ μείς διά τώv εξω μαθημάτωγ εύρtσκομεν; Ου· μην αλλ' έ­ πεί τώγ έν ήμϊ,, αρισων ή

γyώσις 1ωJ1 δντων, εισάγει

δέ

έnιτυγχάνει καί τήν ύπερτελη θέαν κaί άνάβασιν διά τηc: nνευμαηκηc: προσευχηc:.

10. Δύναται αρά γε άκόμη νά λέγπ κανείς δτι τήν γνώσιν,

τήν

όποίαν

ό Θεόc: εδωσεν

δ( έαυ,ιαιν προς ταύιηι, ια κατά φιλοσοφlαν μαθήματα, κr,ιι

προφήταc: καi

τούc: άηοστόλουc:,

25 ή μέι• ίερά Γραφη σύμ6ολα προιίθεται ιαύ.της, ανάγει δέ

των ,κοσμικών

μαθημάτων;

άμέσωc: είc: τούc:

ήμεϊc:

εύρίσκομεν διά

Άλλ' όμως, τό δριστον των

προς τάς αυλους αρχειυπίας τά κατά φιλοσοφ[αγ μα{Ιήματα,

άγαθων μαc: είνε ή γνώσις των όντων, είσάγουν δέ nρόc:

cδς δ φιλόσοφος λέγει,. αρι.στα μεν ήμίγ ,μαθημάπων ιαvτα,

αύτήν μόνα των τά φιλοσοφικά μαθήματα, κaί ή μέν ίερά

ωσου,το δέ

Γραφή προβάλλει σύμβολα αύτηc:, άνάγοuν δέ πρόc: τάc:

1(()}'

r. .ρεlτιω

της Πείας Γραφijς, δπόσον συμ6όλωΥ ή

αρχειύπωγ αλήθεια· εl (}έ

,111} κρείττω 1αύ1ης, έξ ανάγ-

30 κης ου,δ' ητιω, των ι}γ ιίμίν άρίσιου της γγcόσεως ουσης·

άϋλουc: άρχετυπίαc: τά φιλοσοφικά μαθήματα, δπωc: λέγει ό φιλόσοφος, αύτά είναι

δι'

ήμδc: τά

άριστα

μαθήματα,

τώγ γαρ εlσαγόντωγ εlς ταύιη,, και ιχν,αγόνιων, τί ;τοτ' α;/

τόσον άνώτερα της θείας Γραφηc: δσον είναι των συμβό­

αλλο μείζοψ δράισειεν αΥ; 'ΈΌ.τιv αρα Η τώγ έκ τijς θεοπ,•εύ-

λων ή άλήθεια των άρχετύnωv- αν δέ δέν είναι άνώ~ερα τούτης κατ' άνόγκην δέν εΊναι οϋτε ,κατώτερα, άφοϋ τό δ·

ριστον των άγοθων μαc: είναι ή γνώσις· διότι τί αλλο με­ γαλύτερον θά ητο ποτέ δυνατόν φανη ά,πό τά εισαγοντα

27.

Βλ. όνωτ.

1, 1. 1· 1, 2,

έρώτ.,

1, 3, 13.

καί άνάγοντα είς αύτήν τήν γνώσιν;

'Άρα ύπάρχει κάτι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

278

ΠΑΛΑΜΑ

σ:του Γ ραφijς ~}μίι• προσγινομένων της τω,ν οντων γνώσεως ασυγκρίτως ·κρεί,ηοJι,, δι'

8 τά θεουργικά λ6για της φιλοσrι­

φίας εκείνης ασυγκρίτως ύπάρχει κρείττω, προς .το τ17ς γν(fJ­ σεως εκεί1 1 0 κρείττον ,U1ίτ' εlσαγ6νιων μήτ' αναγ6ντωγ παρ'

5 έαωώ1·

TU)1'

και' αυτι7ν μαθ·ημάτωι 1 . Ίατρικί7 δε και Θεiς,

279

αnο τά προστιθέμενα είc:. ήμδc:. 1 ύπό τηc:. θεοπνεύστου Γρα­ φηc:. άσυyκρίτωc:. άνώτερον τηc:. γνώσεως των δντων, διό τά θεουργικά λόγια είναι άσυγκρίτωc:. άνώτερα τηc:. φιλο­ σοφίαc:. έκείνηc:., άφοϋ τά ίδικά τηc:. μαθήματα δέν είσά­ γουν οϋτε άνάγουν μόνα των npόc:. τό άνώτερον έκεϊνο τηc:.

:r/iJς τ17ν αυ1τι7;· παρέχει ύγίειαν, εl μή τις επι πολλοστημορίr;υ

γνώσεωc:.

τοvτ' είποι τα~Jτης; Οvδέ γαρ εκείνο αυνιδιείν ίσχυαει, ό φιλό­

ύγείαν, αν δέν τήν περιορίσ!l κονεic:. είc:. τό ,πολλοστημόριον

σοφος, ώς ηjς μεν παρά Θεοv ,lατρείας τε καί σοφΕας επί τήι·

αύτηc:.2 "; Διότι ό φιλόσοφοc:. δέν 1 κατώρθωσεν οϋτε έικεϊνο νά άντιληφθfi, δτι τηc:. μέν παρά Θsοϋ ίατρείαc. καί σοφίαc:.

ψυχι7ν ϋλέπει το πλέον, 1τα δ'' εξ ανθρώπων ·εύρήματα ταύτα, 1ο

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

0 /(ι

σcόματι μ6νφ μικράν επενεγκ6ντα την θεραπείαJΙ, απρα­

κτοi\ΗJ.' επειια, διαλ1Jσαντος του θανάτου ,το ύποκείμε110J!.

11. Άλλ' εκείνος ταύτυ τάληθες εχει,ν αποφηνάμε11ος,

Ίατρική δέ καί Θεόc:., πωc:. παρέχουν τήν ίδίαν

τό μεγαλύτερον μέροc:. άποβλέnει πρόc:. τήν ψυχήν, τά ές άνθρώnων δέ εύρήματα ταϋτα, άφοϋ 1nροσφέρουν μόνον είc:. τό σώμα μικράν θεραπείαν, επειτα άnρακτοϋν, όταν

((εlσί))' φησί11, «οί προς ταύτα άμφωϋητούσιν 17μί11· εγιοι ,Uf'.JJ

ό θάνατοc:. διαλύσ!l τό ύποκείιμενον.

; 1 rίρ την HOJ' λογίωJ: αJJάγJJωσι,ν σύγχυσι11 οίονται, οί δε τα

11. 'Αλλ' έκεϊνοc:., άφοϋ διε1 κήρυΕ:εν δτι αύτή εχει τήν άλήθε,αν, λέγει, «ύnάρχουν μερικοί oi όποϊοι άμφισβητοϋν

15 κα~ά φιλοσοφίαJ: μαθήματα καί πάσα~, την περί λ6γους δ1α­ τρι617ι1 ,ιιηδαμϊδς εlJfαt δ6σιJJ Θεουl>J'. Όρ(jς άνακεκαλυμμέγας

ταίίτα άnέναντι ήμων· πράγματι μερικοί θεωροϋν των 'iε­

Τ(lς συκοφαγτ{ας προϋεϋλημένας; Τούτων γαρ τό ,μεν καιιt

ρων λογίων τήν άνάγνωσιν ταραχήν,

τί'vν ήσυχαζύ~πωι• λέγει, τό δε κατδ των λ6γωγ των r7με-

δτι τά φιλοσοφικά μαθήματα καί όλη ή σπουδή ,των γραμ­

τέρων. 'Αλλr} των μεν εφ' ήμϊ())! ήσυχαζ6ντων σύδέ1.,α εγ~>(J)

μάτων δέν είναι κοθόλου δώρον τοϋ Θεοϋ». Βλέπειc:. τάc:. συκοφαντίαc:. νά προβάλλωνται φανερωc:.; Διότι τούτων

20 μεν 8ς roiς λογ[οις υi'.> ;τροσανέ·χει, γράμματα μεμαθηκώc;,

άλλοι

δέ φρονοϋν

γέλλο~,τας. Έπει 1οί11υ1, οvτοι ,σαφϊδς τοιούτοι, προς τοi,ς πα­

τό μέν πρώτον λέγει κατά των ήσυχαστων, τό δέ δεύτε­ 29 ρον κατά των ίδικων μαc:. πραγματειων • • Αλλά άnό μέν τούc:. συγχρόνουc:. μαc: ήσυχαστάc:. δέν γνwρiΖομεv 1κανέ­

τέρας 1εί;,ει1t εοικεν ό λόγος αυτψ Q μεν γαρ αυτων, φησί,

να, ό όnοϊοc:. δέν ·έπιδiδεται είc:. τήν άνάγνωσιν των ίερων

και τούς μή γράμματα εlδότας "lδοι τις αν 6[ϋλους αλλας. εμψύχους &πι} στήθους τα πλε{ονα τών λογ[ωγ ευφυώς αnαγ­

γο·c6σκω1·,ος ψιλ(vς ψιλουται ή καρδία», και ετερος ((,Ιl01lα­

λογίων, έφ' όσον εμαθε γράμματα, θά ήδύνατο δέ νά 'ίδ!l καί τούc:. μή γνωρίΖονταc:. γράμματα ώc:. δλλαc:. βίβλουc:.

χός δια γ1'rοσιγ και μ~1ι δια κατά1,vξιγ αναγινώσκωγ οίη1σιγ

έμψύχουc:., καθ' δσον Δnαγγέλλουν άπό στήθουc:. εύφυωc:.

κταταω. Ε!τε τοfνυγ προς τούτους είτε nρος εκείγους ό λι:ί­

τά περισσότερα των λογίωv~0 • 'Εφ' δσον λοιπόν oi ήσυχα-

γος, συχοφαντlα σαφής. Ου γαρ επι διαϋολfi της ίερας Γρa-

σταί ουτοι είναι τοιοϋτοι, φαίνεται ότι ό λόγος του απευ­

25 ((Κόπους καί μ~ί δέλτους»,. ό δ<ε ((TCJV ε~, πολλοίς φύλλοις α~ια­

θύνεται πρόc:. τούc:. πατέραc:.· διότι εΤc:. άπό αύτούc:. λέγει, 28. Βλ. άνωτ. 2, 1, 4. 29. Πρόκειται περί τοίί βιβλίου 1, 1 καi πιθανώς των έnιστολών Α · ·καί Β · nρόc: Βαρλαάμ-. 30. Καi σήμερον έν Άγίψ 'Όρει ,πολλοί μοναχοί γνωρίΖουν όnό στήθουc: όλόκληρον τήν Γραφήν ιη μέγα μέροc: αύτηc:, ώc: καί όλοκλή· ρouc: όκολουθίαc:.

3:1. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν ο Τ τ ο u , 32. Μή άνιχνευθέντα.

ΚλϊμαΕ 27, PG 78., 1116 C.

«κόπους καί δχι βιβλία» 31 , όλλοc:. δέ, «ή καρδία τοϋ άναγι­

νιί.~σκοντοc: ψιλιοc:. εic: ,πολλά φύλλα ψιλοϋται» ,καί δλλοc:., «μοναχόc:. άvαγινώσκων διά γνιοσιν καί όχι διά κατάνυ!Ξιν άποκτςi οϊησιν» 32 • Ε'ίτε λοιπόν πρόc:. αύτούc:. ε'ίτε ,nρόc:. έκεi­

νουc:. άnεuθύνεται ό λόγος, είναι συκοφαντία σαφής. Διότι

oi λόγοι αι)τοi δέν έλέχθησαν άπό έκι:;ίνοuς πρός διαβο·

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

280

5

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

281

2, 1

φ~jς τοιαίίτ' liττα παρ' εκείνωι, ε'ίρηται· την πραξιν δέ είδ6-

λήν τηc: ίερδc: Γραφηc:· άλλά γνωρίΖοντες ότι

ή 1πραςις

1ες, άλλ' οι} τr11· γνώσιν σώζουσα~•, και του αποστόλου πυθό'~

είναι ή σώΖ:ουσα καi ,όχι ή γνώσις καi μαθόντες ότι ό άπό­

μεJJOt ,UΙ) τούς ακροατάς του νόμου, τους δε :nοιητας σωθ·ήοε­

στολοc: λέγει ότι θά σωθοϋν δχι οί άκροαταi τοϋ νόμου

σι'Jαι λέγοντας, επι τουτο καί αυτοί τούς :nυθομένους διά

άλλ' oi έκτελεσταί 3 \ διά τοϋτο ιωί αύτοί προτρέπουν τούς

1(0)'

τοιοι5τωγ λόγων προτρέπονται.

12.

άκούονταc: διά των τοιούτων λόγων.

Καγc\J δέ εlπcbν διατελώ, μεμνημένος, μετά τό ((δtΞ­

12. Kai έγώ δέ ένθυμοϋμαι καλά ότι είπα, μετά τήν

λείι1 και διαρρίψαω παν ο τι ,της θύραθεν αοφ{ας 1ιιυθώ·δες

«διάκρισιν καi διάρριψιν»

και κακόδ,οξο11, (Vς

Εου της θύραθεν σοφίας, «οϋτε τότε θά ήδύνατο ή έςω

1]

εκ της εξω :παιδείας γ,νώ,aις <(:ΊιJευμα­

ΙιΚΟJJ μέ~, δώρον ούδ' οϋτως

ai,

παντός μυθώδους ·καί κακοδό­

κληθείη, φυοικόν δέ, δια ηίς

παιδεία νά όνομασθη πνευματικόν δώρον, άλλά φυσικόν,

10 φύσεως δεδομέ~,ο~, 17μίν παρά Θεού καi. μελέη7 προς επίδοσο·

δεδομένον είc: ήμδc: ύπό τοϋ Θεοϋ διά τηc: φύσεως καί

c'ιγόμει,ογ,

8 και τεκμήριον εναργές ώς φυοικόν, άλλ' οϊ} πνευ­

διά της μελέτης φερόμενοv είc: αϋςησιν, πραγμα τό όποί­

ματιχό1' /πτι δϊίΊροι1, ,το μι) μελέτης ανευ μηδενι τϊον άπά~·­

ον είναι τεκμήριον ότι είναι φυσι·κόν καi όχι πνευματικόν

Τύ))' παραγi1'εοι'Jαι· Θεου γc'ι.ρ κυρίως δώρον εir άγίφ Πι1ε11-

δωρον,

τό

ματ ι δεδομέι·οι,, άλJ/ ο·υ φυοικόν,

κανένα

καθόλου.

17 καθ' ήμας θ•εοαοφ[α, 1)

15 καιι άλιευσιγ cίνωθεJ? εnιnτfί, υροvτης υιούς Και'iάπερ γαρ

Κυρίου μέγ εστιν ή

σ.περγάζεταο,.

δτι

δηλαδή

χωρίς μελέτην δέν

έρχεται

είc:

'Αντιθέτως ΘεοΟ δώρον κυριολεκτικώς

δεδομένον έv άγίψ

Πνεύματι,

άλλ' όχι

φυσικόν,

είναι ή

γη και πάντες οί

iδική μαc: θεοσοφία, ή όποία καi είc: άλιείc: άκόμη, αν έπέλ-

κατοικου1 1 :ες εν αύηι)), ολίγοι δέ οί του Θεού, εί και :τάvτες

811 άπό δνω, τοίιc: μετατρέπει είc: υiούc: βροντηc:» 3 Ό 'Όπως

π}Λομα:α τόι• αύ·τόν δ-ήι-10υ

δηλαδή «τοϋ Κυρίου μέν είναι ή γη καi όλοι οί κατοικοϋν­

((TOU

τρόπον

και Θεός μέν εστιν ό

παρέχων ανι'Jρώπφ γνώσιν, ολίγοι δέ εlσt)' οί 20 κτη,σάμεJ?οι

την σοφίαγ

τεc: είc: αύτήν»~~. όλίγοι δέ είναι οί τοϋ Θεοϋ, δν καi όλοι

;ου Π ι 1 εύματος, ει καί πά1JΤες ύπ' αυτου φύσει

πλάσματά του, κατά τόν 'ίδιον τρόπον ό Θεός μέν είναι ό

λογικοί καί επιστ17μης δεκτικοί γεγόι 1 ασιJΙ. 'Άρ' oi!JΙ ου συ­

παρέχων είc: τόv ανθρωπον τήν γνώσιν,

κοφω"lει περιφαηος

οί άποκτήσαντεc: τήv σοφίαν τοϋ Πνεύματος, αν καi όλοι

τόν λέγογ,α φυσικόν δώρο~, δ λέγων

όλiγοι δέ είναι

μηδε,ια7>ς εl1 1 αι λέγειJΙ δόοι~, Θεοϋ; Τίνος γάρ ή φύσις δ6μα;

έγιναν ύπ'

οΛχί τον Θεου;

Δέν συκοφαντεί όλοφάνερα λοιπόν τόv λέγοντα τήν γνώ­

Πως

Of)Jt

ουδαμώς ε;~ Θεού λέγει, 8 διϊι

25 ,ίjς φύσεώς φησιι., εκ Θεσυ ,δεδομένογ;

σιν φυσικόν

18. 'Αλ:J.' εκειι·ος επειτα πειραται δείξαι, μιiλλω, δέ ανα­ :τοδείκτως

αποφαίνεται,

ώς αυτός μεν τφ μεγάλφ Δ ιονυ­

σίφ δμο}.ο;ιει, ήμεις δ' ον. Καί

~-ταριb'ιωαα

αiυΙ!ϊ(ι

11 συκοφαγτ[α ευθύς εγγύς,

αιττα .nαρ~ωτijσαι \σι,δαμως

Υσχυσε· ,cδιά

30 του1το γάρ ουχ δμολογεις)), φησί, ωφ θείφ Δωι·υσίφ,, επειδ17 I1JJI φιλοσοψ[ω! εκ

αύτοϋ

δαιμόιιων τε φανηγαι και ε[ς δαίμΟJJας

φύσει λογικοί

δώρον

ό

ιι,αί

δs:κτικοί

ίσχυριΖ:όμενοc: ότι

έπιστήμηc:.

δηθεv

άρνεϊται

έντελωc: δτι είναι δώρον τοϋ Θεοϋ; Διότι τίνοc: δόμα είναι

ή φύσις;

όχι τοϋ Θεοϋ;

Π ωc: λοι,1όν δέν λέγει καθόλου

δτι είναι έκ Θεοϋ αύτό τό όποίον λέγει ότι είναι δεδομέ­ νον διά της φύσεως έκ Θεοϋ;

13.

'Αλλ'

έκεϊνοc:

έπειτα

προσπαθεί

νά

άποδείεr~,

μαλλον δέ διακηρύσσει άvαποδείκτωc:, δτι αύτόc: μέν συμ­ φωνεί μέ τόν μέγαν Διονύσιον, ήμεϊc: δέ όχι. Καί άμέσωc: ερχετω ή συκοφαντία, ηαριστωσα δι' αύτόν όσα δέν ήδυ­

νήθη ό 'ίδιος νά παραστήσ!Ί· διότι, λέγει, «διά τοϋτο δέν

33. 34. 35.

Ρ ω μ. 2, 13. Έκ τριάδοc: 1, 21 Ψ α λ μ. 23, 1.

• 22.

συμφωvεϊc: μέ τόν θεϊον Διονύσιον, έπειδή ίσχυρίΖ:εσαι δτι

ή φιλοσοφία άπό δαίμοvαc: έφάνη καί είc: δαίμοναc: όδηγεί».

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

262

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

28'3

2, 1

φέρει1• διισχυρfζυ)). Μετc't ΊΟV7'0 δ' αfθις, CιJΟΠερ επιλαθόμε­

'Αμέσως δε μετ· αύτό πάλιν, ώσάν νά ελησμόνησεν ό 'ίδιος

νος ω'ηός έαυτοir, ((περί της φι).οσοφίας ταύ,της)), φησfΥ, υηι•

τόν έαυτόν του, λέγει, «nερi τηc: φιλοσοφίας ταύτηc:, τήν

αυrοί πρεσυεύομεν, τάς α'tηας 17μιν αφijκας φω11άς>). πως

όnοίαν ήμεϊc: δεχόμεθα, είπεc: τά ϊδια πράγματα με ήμδc:».

liv τις μα}.λον δείξειει, έαuτφ αντικ,είμει•ος (;ίιr; Άλλ' εκεί5 γο .,όθεν εχεις }.αΌά)ιJ,. (i)ς ι;κ δαψόΥω,· φαJJijναι και εlς

δαίμονας φέρειι,

,,111·

φιλοσοφίαν διισχυρίζομαι; ({'Οτο~,. φη­

Πώc: θά ήδύνατο κανείς νά δείΕη περισσότερον δτι άντι­

τίθεται nρόc: εαυτόν;

Άλλ'

εκεϊνο άnό nοϋ τό ελαβεc:,

τό δτι τάχα διισχυρίΖ:ομαι δτι ή φιλοσοφία προηλθεν άnό

οί, ωών 'ΙΕλJ,ήνωι' τοίις αχ,ρους παρ(ί.γεις λέγοιηας αριδ,)­

τούc:

ί.ως ?:κ δαιμό1•ων ,snιπνοίας Tι'J'J! γνcοοιι• δέξασθαιη. Τί οδν

λέ'γει,

διr! -τσύτοv 1 συμnεραίνομεγ Βκεϊ; Βούλcι .προ{}ivμεν ·α'Vτ(l τα

σαφώc: ότι εδέχθησαν τήν γνώσιν άπό τήν έμπvευσιν τώv

10 ρψιατα; ';' Αρ' OV1' ((Θεού σοφfαν ερουμειr εχει1" ωύς τοιαvrα

δαίμονας ,καί

όδηγεϊ

«φέρεις τούc:

είc: τούc:

δαίμονας;

άρίστουc: των 'Ελλήνων νά

«Διότι», λέγουν

δαιμόνων» 36 . Τί λοιπόν συμnεραίνομεν έκεϊ με αύτό;

Θέ­

::ιερί Οίf(Ο1' αυ·τii'ιν λέγοντας; Ουχί, εως αι• 17μων αvτω,γ ϊ&­

λεις νά nαραθέσωμεν τά 'ίδια τά λόγια;

με11 καl της διιτως αοφίας ~?ερωιευταί, rίτις εις κακ6τεχνηγ

ε'iπωμεν ότι οί λέγοντεc: περί έαυτων τοιαϋτα θά ε"iπωμεν

και

ϋτι εχουν σοφίαν Θεοϋ;

δαίμοσι φίλην ουκ

εισέρχεται ψυχ·ήν·

καν εlσελθοf';!σα

φθάση, μεταυαλούσης επι τό χείρω·, αφίπταται· ΠJ•ευμα γαρ 15 αγιογ παιδείας tπαΥαΟΙ1]ΟεΤαι αΠΟ λογιομωγ ασυι1 έ1ω11, Κ(!.Τ(l Σολομώντα T())J Θεού

σοφίαγ εvμοιρηκ6τα χαί

;ιερί.

αυτ17ς

μαc:

καi

ψυχήν·

'Όχι, δσον ε"iμεΘα είc: τά λογικά

θεραπεύομεν τήν δντωc:

είσέρχεται καi

δν nρολάβη

νά είσέλθη, δταν

άnομακρύνεται·

εnί τ<δ δαί,uοπι 1ελεισ1J'αι και προσμαρτυρού~'ίΟJ)! εκείνοις 1/j)

νεται άnό άσυνέτουc: λογισμούc:~ 7 ,

σφετ,~ρας ,αv 1 τδ',1ν σοφfας; Ου γαρ nερί

φι)ο-

20 r;οφίπς άπJ,ώς λέγαμε~, {i.ττα λέγομεγ γυν, αλλά περι της τr';';,· τωοvτων ψιλοrιοφ[ας· εl τι.ς

ποτψ2ιογ Κυρίου

αν δυι•ηθΕίη τι.ς Θεού JΤΠ'εiσι1αt;)).

γcίρ και κατά π αυλο)) ου δύJJαϊαί

πίνειι' και

Τ(;(}ΙJJριο,, δαψοΨίωιι,

πcος

σοφίαν εχεtJ' και ύnό δ,αιμ6νωιr εμ­

Τί σvi, επτιν δ φαμΕ1'; ΤοιΊ; tκ δαψόJJωι• 71]JJ

25 έαvHi'>JJ aoφίrlJ! εl::ι6JJτας δαιμω•ιι6δει.ς :nαρά rοiίτο σοφοι',ς ειΊ'αι αn,cψαινόμεθα. Σύ δέ δι'

σοφίαv,

ή

όnoia

διότι

Πνεϋμα

αγιον

χειροτερεύση,

παιδείας

άπομακρύ­

κατcι τόν Σολομώντα,

τόν λαβόντα σοφίαν Θεοϋ καί συγγράψαvτα περί

Τί δέ

δέv

εic: κακότεχνον καί φίλην είc: τούς δαίμονας

συγγραψάμr'Ι'ΟJ'. Τί δέ άσυνετώτερο11 τιογ μέγα φρονούιηωγ χορηγίαν τ17ς

~ Αρα λοιπόν «θά

αύτηc:.

ε'ίναι άσυvετώτερον άπό τούς ύnερηφανευομένουc:

δτι μυσταγωγοϋνται

άnό

δαi:μοναc:

κα]

άποδίδονταc: είc:

έκείνουc: τήv χορηγίαν τηc: σοφίας των;

Διότι δεν λέγο­

μεν περί τηc: σοφίας αύτά τά όnοiΌ λέγομεv τιiJρα, ,άλλά περί της φιλοσοφίσc: των τοιούτων· διότι, Παϋλον δέν δύναται κανείς νά

nivn

μολονότι κατά

συγχρόνως nοτήριον

8 των είρηκόιτωι, κατεψηφι­

Κυρίου καi nοτήριον δαιμονίων:\ nωc: θά 11δύνατο κανείς

σάμεΟα,. 1οiίι'Υ 17μίν ;-τροφέρεις. Δέδοικ,α μ17 'Και σου τfϊ γλc6ττrι

νά εχη σοφίαν Θεοϋ καί vά έμπνέεται άπό δαίμονας; ,,,ι •

6άσκανός τις δαίμων τό συ;ωφα-vτείι, ,εvηχει. Δαιμονιcbδη μέ1 1

Τί είναι λοιπόν αύτό τό όnοϊον λέγομεν;

ούν {ιμεις

ρίσανταc: ώc: δαιμονιώδεις τούc: εinόνταc: τήν σοφίαv των

I1j )' TW)'

άσε66ιι• σοφίαγ διrί τάς ειι αιηfj κακοδο-

30 ξίας προσε[nομει,, Γρηγόριος δέ ιί της θεολογίας ε.-ιc:J-vυμος

9

έκ

δαιμόνων

διακηρύσσομεν διά τοϋτο

Τούc: χαρακτη­

σοφούc:.

Σύ

δε

έκεϊνο διά τό όnοϊον κατηγορήσαμεν τούc: είπόνταc: τοϋ­ το προσφέρεις έναντίοv ήμων. Φοβοϋμα; μr) τυχόν καί είc:

36. · Απάντησιc τοϋ Βαρλαάμ είc τά περί μενα τοϋ Παλαμα, άνωτ. 1, 1, 15. 37. Σ ο φ. Σολ. 1, 5. 38. Α' Κο ρ. 10, 21. 3,9. Παράθεσιc έκ τριάδοc 1, 1 16.

έπιπνοίαc ποιητων λεγό·

τήν ίδικήν σου γλωσσαv ύηοβάλλη κάηοιοc: βάσκανος δαί­ μων τήν συκοφαντiαν.

Διότι ήμεϊc: έκαλέσαμεν δαιμονιώ­

δη τήν σοφίαν των άσεβών

διά τc1c: cίc: αύτήν κακοδο­

!Ξίαc:, ό δέ Γρηγόριος ό Θεολόγος 6νόμασε τούc: κακοδό-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

284

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

7Ιλάαμαια τού :nοι 1ηροv ωύς κακοδ6ξονς ω·ι•όμασεγ· αρ' οi:ι· εκ IGV ;rnJtηρov

ll)Jf

γέvωιι• εαχηκέι•αι τούτους έδόξαζει·;

Οvμε~•οω•, αλλ' αυτι:ιι11 τ·ηι, πογηραJ! δ6ξω· διασύρει διά του

τοιούτον προσρήματος. Φα~•ερόv οvγ .ούιδέ.J' ηττογ, δτι μη και 5 μίiλλ()J',

ώς καί ήμεiς ηίv JW)Jηράι• χρησι1! Οi.ΙΚ ε;rαιι·ουμεy,

.d}Χ ού•κ αύτό τό πράγμα κακίζομει,.

14.

Συνείρει δέ τοι;,ιοις εφεξiJς και δευτέραv σνκοφαντί­

ω, δμο[α~ι, έκ δrιιμόι·ωιJ εlναί με λέγων και

11))' αατροι•ομι.­

ΚΙ) )' ,μέθοδοι•, επει.δηπερ εκ ΗΟΙ·' αύτ6'η, ,τα (!.'l!ίά, ί(ι)J' τε φιλο-

10 σόφω~• εκεfι•ωγ καί

των άατρονόμωι•, καταψηφίζομαι . .Και

πολλά ταύτψ' έγκωμιάσας rι.υτός, εl1~' ώς ακούσας ((είκοι,ο­

γι•άιστης)) 1 ερος

6αρέως i'f νεγκεν, όJσnερ αν ουκ αiΊτός ωv ό nρ6-

τφ της έκκλησ{ας ακρι6εστέρφ μέρει, κα{Μπερ αίρεσιcb­

ται,ς, καtJ'1))' και δειν17ν έnωι·υμίαν προς δια6ολt71· έπιθείς. 15 Ά}.λ'

O'IJ

πολ·ύ τό ει• μέσφ, και μετα6αλι'ον nερι ταυτησί φησι

!Ξ.ουc: πλάσματα τοϋ ελαβον τήν

πονηροϋ 40 •

285

2, 1

ένόμιΖ:ε λοιπόν δτι

προσέλευσιν έκ τοϋ πονηροϋ;

αύτοί

Βεβαίως δχι,

άλλά διά τοϋ χαρακτηρισμοϋ τούτου διασύρει τήν πονηράν

δόςαν των. Είναι λοιπόν φανερόν, δχι όλιγώτερον, μδλ­ λον δέ καί περισσότερον,

τήν

πονηράν χρησιν,

δτι καί

άλλά

δέν

ήμείc: δέν έπαινοϋμεν

κοκίΖ:ομεν τό 'ίδιον

τό

πρδγ,μα.

14. ΣυνδυάΖ:ει δέ είc: τήν συνέχειαν μέ αύτά καί δευ­ τέραν συκοφαντίαν όμοίαν, δτι

λέγω δτι ή

άστρονομική

μέθοδος είναι έκ δαιμόνων, έπειδή άποδίδω τά 'ίδια διά rά 'ίδια καί

είc: τούc: φιλοσόφους έκείνουc: καί είc: τούc:

άστρονόμουc:. ιΚαί

άφοϋ έγκωμίασε τήν μέθοδον ταύτην,

έπειτα μόλις ηκουσε τό όνομα είκονογνώστηc: , τό εφερε

41

βαρέως, ώσάν νά μή ητο αύτόc: ό όποϊοc: προηγουμένως έπέθεσε συκοφαντικωc: κατά τοϋ άκριβεστέρου τμήματος

της Ηορεως δvσχεραίι,ει)' ουκ tί.ξιοι,, ώς Χριστοϋ μαθητής,

τηc: έκκλησίαc: τήν

ου·δέ τοις Ίσοις αμε[6εσι9αι της εντολής μεμ~•ημέJJος, δ πολ­

αίρετικούc: 42 • Άλλά δέν παρηλθε πολύc: χρόνος καί άλλά­

νέον καί

δεινήν

έπωνυμίαν

ώc: είc:

λαπλασlως (l)Jι?vπεJ'εγκ(i)~• καί. ακρατι'δς πάαn καθ' ήμcοι• κε­

tαc: τακτικήν

χρημέJ'ος διαυολfί. Καίτοι τεί~•ει μέι• 17μiν τά πρότερα τωι•

αύτήν τήν ϋβριν, ώc: μαθητής Χριστοϋ, οϋτε νά άνταποδί­

20 ουγγραμ,ιιιίωJι• ;-ιψ'ις έκεiι·ον οϊ•δαμι:ιις, nρός ·δε τrί ύπό ·της

φήμης {Jρυλούμει·α καί :πρός ί.όγοι•, OiJ προς

10)!

ιούς λόγους

αντε:πεξάγω τογ

λέ;•ογ1α· και τοσοfΊΙΟJ! απέχω ΟVΚ0ψα1'l f-

δπ

τά 'ίσα,

λέγει

δτι δέν

άςίιει

νά στενοχωρηται

ένθυμούμενοc: τήν έντολήν,

άνταπέδωσε nολλαπλασίωc: καί

αύτόc: ό

δι'

όποίοc:

έχρησιμοποίησεν άφειδωc:

πδσαν διαβολήν έναντίον μαc:. iΚαί δμωc: τά προηγούμενα

αις χρησθαι περί τaί,ς εκεί~ιαυ J.όγους, ωσ:περ εκείγος περί

έκείνα

τοiις ήμε1 έρους, ι,'ιστε .και τά χείρω 1ω1! ύ:π' έκε[νου λεγο-

καθόλου, άλλά άnευθύνω τόν λόγον 1 nρόc: τά θρυλούμενα

25 μέ,•ωγ 71αρi7κα. Τό δέ μείζογ ιίις οiΊχ fnέρ έμαντου γράφω,

ύπό τηc: φήμης καί πρόc: τούc: λόγους, δχι ·nρόc: τόν λέ­

&λ}/ 1):πέρ 1ώι• εnηρεαζαμέ1,ωι, άnλουστέρων αδελφcον, τό 6ά­

γοντα.

συγγράμματά μαc: '

41

Καί τόσον άnέχω

δέν στρέφονται nρόc: έκεϊνον

άπό τοϋ

νά χρησιμοποιω

συκο­

ρος εκείνων αυτός οαστά.σας κατά την απαστολι.κ1ίν έι,τολήι•.

φαντίαc: δ1ά τούς λόγους •έκείνου, δnωc: πράττει έκείνοc:

'Εκεϊι 1 ος δ' 1)n°i:ρ έαυτοv γράφει και προς έμέ σαφcος απο­

διά τούc: ίδικούc: μαc:, ωστε παρέλειψα τά χειρότερα άπό

τείνεται καί,

rά λεγόμενα ύπ' έκείνου. Τ ό σπουδαιότερον δέ είναι

1(1))'

έμcοι• ρητων εστtJ' α φανερώς προ6αλλ_,:5-

30 ,ιιει1ος, nολύς γίνεται διαστρέφωι, και αιtτικείμει•ος. Τό δέ

δέν γράφω ύnέρ

έμαυτοϋ,

άλλά ύnέρ των

δτι

ύ,βριΖ:ομένων

άπλουστέρων άδελφων, βαστάσαc: έγώ ό ϊδιοc: τό βάρος

έκείνων κατά τήν άποστολικήν έντολήν • Έκεϊνοc: δέ γρά­ 44

40. 41. 42. 43. 44.

Λόγος 45, 26, PG 36, 657 D. Βλ. άνωτ. 1, 1, 20. Πιθανώς της όμφαλοψuχίαc.. Τά βιβλία της πρώτης τριάδος. Γαλ. 6, 2.

φει

ύπέρ έαυτοϋ καί

άηοτείνεται

σαφωc: πρόc:

έμέ

κοί

nροβάλλων μερικά άnό τά ρητά μου φανερωc:, γίνεται μέ­

γας διαστροφεύς καί άντίπαλοc:. Τό δέ

χειρότερον είναι

·ι·

11'

11! ,!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

286

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

287

2, 1

χείρον δτι αυrός της ε::ιηρε[ας ταύτης και αρξας και αμv~•όμε­ γος, ειθ' ι/)ς μψ' αρξαν,α ,ιοίr' αμv1·όμεγοy δικαιοί αυτός έ­

την, εnειτα δικαιιίJVει ό 'ίδιοc: τόν έαυτόν του ώσάν vά μή

αvτόι, (ιJς Χριστοv μα{fητή1,, (<ος λοιγορούμε1,ος ουκ αντελοι­

ηρχισε καi

δόρει, nά,σχοπ ουκ 1)πείJ.ει, nαρεδ[δου δέ τφ κρίναντι δι-

όnοϊοc: λοιδορούμενοc: δέν άντελοιδόρει, πάσχων δέν ή­

ότι, ένφ αυτοc: καί ηρχισε καi ύnοστηρί2:ει την ϋβρ1ν ταύ­ νά μή

ύnoστηpilri ώc: μαθητήc: Χριστοϋ,

«ό

45

πείλεr, ηαρέδιδε δέ είc: τόν κρίνοντα δικαίωc:» •

5 κα[ως)).

15. 'Αλλr} γαρ ι5'>σ;~ερ (ι.J'αοαθ·μοίς κακών χρώμενος, επί

15. 'Αλλά βεβαiωc: ώσάν νά χρησιμοποιfj βαθμίδαc: κα­

τά χsίρω nροκόπτει καί κατα των ιίγίων χωρεί, νυν μεν

κοϋ, nροκόπτει πρόc: τά χειρότερα καi προβαίνει έναντίον

ιl.ναίδη )' απ ιJ.έγων ,α{ηός αί'ιτοις' νυν δ' αντιλέγοντας έαυ­

των άγίων, αλλοτε άντιλέγων nρόc: αύτούc: ό ϊδιοc: φανε­

τοίς και αλ}.ήλοις ελέγχωΥ, lfοτι δ' OV και τας αυτωι, ρήσεις 1 ο παραχαράττωJJ καί προοαλλόμενος.

Γρηγορ[ου του Νύσσης ουχ δμοί.αν

To·v γαρ σοφοv τα ·θ1εία

ρά, αλλοτε

καί

δέ

άλλήλουc:,

δεικνύω'ι ότι

είc: μερικά σέ

άντ;λέγουν πρόc:

σημεία

έαυτούc:

παραχαράττων καί

διαγωγ17ν είναι λέ­

τά λόγιο των καi ,έπικρiνων. Οϋτω έπειδή ό σοφόc: είc: τά

γοντας εν τϊρ μέλλοντι του τε δια ,τάσης αρηίjς ijκοντος και

θεία Γρηγόριοc: Νύσσης λέγει δτι δέν είναι δμοια ή θέσιc:

11711

του μηδέ δλως μεΙ'εσχηκότος του ,(J[ου, τφ 11 ήπιον εντεvΠει,

κατά τόν μέλλοντα αiωνα •έκείνου ό όno1oc: διήγαγε καθ'

εκείσε μεταχωρ1jσαι προ ϊΊρας αγαρ:παοθέJ' (((ό μέι' γαρ δια

όλα έναρέτωc: καί έκείνου ό όποϊοc: δέν μετέσχε καθόλου

15 πάσηςη φησίv, ((αισθήσεως καί :παντοίας :παιδεύσεως εγνω uαί

τοϋ βiου,

καθ' όσον άνεχώρησεν άπό έδω πρόc: τά έκεί

ε~';ηρέστησε ΘεόJJ,. 10 δε αγύμναστον και ατριοές 11711 διάν?ι­

ώc: νήπιον

αν δt17λ'θε τον 6[oy))), α{ηό 1() διά παιδει1σεόJς τε και 1(01'

μέv έγνώρισε

μαθημάτων Ο)Ι)Βληθ{jγαί τιι·α δ σοφός οvτος ι;ηjθη ερμαιοι·

σθησιν καί ηαντσίαν παίδευοιν, έκεϊνο διηλθε τόν βίον ά­

ε{ιρείιt ;tαϊά ϊε

γύμναστον καi άνέργαστον κατά τήν διάνοιαν» ), ό σοφόc:

T(())I

TOV' μεγάλου Βασιλε[ου και τcον λόγω:·

20 τιΖιν ήμετέρωι,. Του γιί.ρ, μεγάJ.οv Βασιλείου :προς μαρ1vρίαγ

άvαρπασθέν καί

nροώρωc:

εύηρέστησε

(διότι,

τόν

λέγει,

Θεόν

μέ

«αύτόc:

πδσαν

αϊ­

46

ouτoc: αύτό τό νά ώφεληθfj κ<ανείc: διά

τηc: ,nαιδεύσεωc:

υn: εμοfί :rιαρηγμέJ'ΟV ~,αι μωαίαν λlγογτος γεωμετρίαν τε

καί των μαθημάτων ένόμισεν δτι ύπηρΕ:εν εϋρημα έναντίον

καί 117v επί

111 ί'εωμετρlrt- σχολήν, fjγ εξεiίρογ Αlγύnτιοι, σχιj,ματά τε καί σκι.ας και μετεωρολογ[αιι τί7γ παρά 1ϊ:Ίι1 Χαλ­

τGJν λόγων τοϋ Μεγάλου Βασιλείου καί έμοϋ. "Οταν δη­

δαίωl'

τupiαν, χαρακτηρίlων ματαiαν τήν γεωμετρ!αν, τήν όποί­

1 ετιμ:ημέvη,ν,

αιιιός αντιτ [θησιν ώς μ17 αδελφr} φρο-

25 YOVJ'Tα τούτφ τιΊν αδελφάγ, και σiη 1 t:κείνφ

αντιλέγω,ια. Προς

oi· α1•

και :προς εμέ

τις είnε·ν· ώ θαυμάσιε, δ δια πάσης

λαδή ό μέγαc: Βασiλειοc: προβάλλεται ύπ' έμοϋ 1 πρόc: μαρ­ αν έφεϋρον σi Αίγύπτιοι

καί τήν ένασχόλησιν μέ αύτήν,

καθώc: καi τά σχήματα καί τάc: σκιάc: καί τήν μετεωρολο·

αρε1fίς fίκων· κακ των μrπαίων ιJJφέληιαι, ώς και Γρηγόριος

γίαν τήν

φησίJΙ εκ Tl)C: δεισι.δαίμονος πλάνης ε~· Ά{}ψ,αις cοφεληθ~'J-

άδελφόν του ώc: μή φρονοϋντα

1'αι, «καιαγελάαας δαιμόJJων, ου θαvμάζοιιται δαίμο~,ες)). Ει

4

αδελφικά καί ιί.>c: άντιλέ­

γοντα μαί:i μέ έκείνον καi πρόc: έμέ. Θά ήδύνατο νά ε'inri κανεic: είc: αύτόv- ώ θαυμάσιε, ό διελθών διά πάσηc: άρε­

λέγειγ ερει ς τιρ μεγάλφ; π ά.ντως ηκιατα φα[ης' εl μ17 και

τηc: καi άπό τά μάτια ,εχει ώφεληθη, όπωc: λέγει καi Γρη­

(i)'1

γόριοc:

ό Θεολόγοc:

δτι

ώφελήθη

καί

άπό τήν δεισιδαί­

μονα πλάνην εrς τάc: Άθήναc:, «καταγελάσαc: τούc: δαίμσ­ 45.

Α'

46. Περί

Π έ τ ρ.

2, 23.

νηπίων,

PG 46, 180 C · 181 AD.

47. 'Ομιλία είc άρχήν Παροιμιων 6, PG 31, 397 BC. Βλ. άνωτ. 1, 1, 8. 48. Λόγοc 43, 21, PG 36, 524 C.

ili

6noiav τιμοϋν οί Χαλδαϊοι 7, αύτόc: άνπθέτει τόν

ι­

30 τις οvιι ολαοερι}ι, 11}1' δεισιδαι,ιιονία~, ερεί, 0V ωυ'10)!

Ιιιι,

ναc:,

όπου

θαυμάΖ:ονται

οί

48

δαίμοvεc:» •

"Οποιοc:

είc: τόν μεγάλον;

111 i

λοιπόν

ε'inri βλαβεράν τήν δεισιδαιμονίαν, έσύ θά εϊnric: δτι ouτoc:

άντιλέγει

Jlli''

'Οπωσδήποτε δέν θά ήδύνα-

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

288

δεισιδαίμων εθέλεις εlναι.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Τογ αυτόν αρα τρόπον συδέ Η{)

289

2, 1

σο καθόλου νά τό εϊπηc:, έκτόc: έάν θέλrιc: νά είσαι δεισι­

λέγοντ ι και παρά γεωμετρίας και 1(iJV αλλωιι μαiJημάτων Ο­

δαίμων. "Αρα ι<:ατά τόν 'ίδιον τρόπον δέν άντιλέγει πρόc:

γησιν είναί τι~ια

διά πάσης αρετής ηκοντι δ

τόν λέγοντα δτι προέρχεται καί άπό τήν γεωμετρίαν καί

λέγων εκείιιην ματαίαJJ και ολαοεράJJ αντιλέγει. Συνεργεί

τά δλλα μαθήματα κάποια ώφέλεια είc: έκεϊνον ό όποίοc:

γε11 έσθαι τφ

5 γάρ και τό κακόν τφ αγαθψ προαιρέαει ου καλ11 Υ.αι οάρξ οφεως

τροφ1)

γίνεται σω117ριος, αλλά θανατωθέντος αv,ov

διη~θε διά πάσηc: άρετηc: βλαβεράν.

ό λέγων έκείνην ματαίαν καί

Πράγματι συνεργεί καi τό

κακόν είc: τό

άγα­

και μετασκευασθέJJτος μ,εγαλοτέχνου μεrJ6δοις lατρι~-:ijς. Οvδέ

θόν μέ όχι καλήν προαίρεσιν καί σάρ!Ξ δφεωc: γίνεται θε­

γάρ ε;-~' εκείι 1 ωγ οί εξεvρόντεc; Αιγύπτιοι καί οί τετιμηκ61ες

ραπευτική τροφή,

Χαλδαίοι ι,1ς προς θεογνωσίαν λυσιτελούσας γεωμετρίαν 1ε

r101ηθfi μέ μεθόδοuc: τηc: μεγαλοτέχνοu ίατρικηc: • "Αλλωστε

10 και dστρονομίαν εξευρόν τε και έτίμησαν, αλλ' οίόν τι δει­

οϋτε είc: έκείναc: οί έφευρόντεc: Αίγύπτιοι καί τιμήσαντεc:

•)!())!

διατείχισμα μeσω, Θεού καί

διct

T(t)JJ

α~,θρώπων άνήγειρω 1 ;,.αί

μα1Jημάτωγ σεμγολογήσαγτες α~117γαγωr μέ11 προς α­

στέρας το παρ' ανθρώπων 1φ Θεφ uφειλόμενοy σέοας, καrϊ­ σπασαι1 δέ

11)1'

αlτίαν τϊαν τε οντων και γι~ιομέγωγ απο τοιi

15 Θεού επί ταύτα.

Χαλδαϊοι

,έΕεϊίρον καί έτίμησαν τήν γεωμετρίαν καί τήν

άστρονομίαν ώc: ώφελiμουc: πρόc: θεογνωσίαν, πων καi

ύηερυψώσαντεc: αύτάc: διά άνεβίβασαν

πρόc: τούc:

των μαθημάτων

άστέραc: τό

κατεβiβασαν εic: αύτά τήν αίτίαν των νων άηό τόν Θεόν.

δ' δ: διά πάσης αρετijς 1ίκων και δι' αύτωι•

6j-

OV)'

λόγφ χρησάμει•ος, ώς αυτός είσηγιου·μαι πρόc; ον (Χ)'Τ/­

λέγειν κακώς προ!Jρησαι, πρι'ις δέ μηδ' εν τfj των ματαίων ερεύνυ καrαγηράσας, αλλά συyιδων

1'5περορα1 1 δeον,

άφ'

όφειλόμε­

νον άπό άνθρώπουc: πρόc: τόν Θεόν σέβαc:, άφ' έτέρου δέ

θρωπον;

El

άλλά άνή­

γειρον είδοc: δεινοϊί μεσοτοίχου μετα!Ξύ Θεοϊί καί άνθρώ­

ταυτί τά μαθήματα χωρίζοι 1 τα τού Θεού δι' απάτης τόJJ αJΙ­ ι•ατο, αλλά καθ'ελc()ι, 1ε ·και διελόJ)! και συσκ,ευασάμενος και

20

άφοϊί αύτόc: θανατωθfi καi μετα­ 49

ένόc: μέν

16. Όρq.ς δπως δφις γοητός, τό γε εις έκείγους ηκοι 1 ,

άλλά

16.

Βλέπειc: ·nωc: αύτά τά

όντων καi γινομέ­

μαθήματα

είναι δφιc: νοη·

τός, δσον έ!Ξαρτδται άπό έκείνοuc:, χωρiιοντα rόν δνθρωπον άπό τόν Θεόν;

δι' άnάτηc:

"Αν δέ δποιοc: εφθασεν είc:

ιJ1ς

τήν κορuφήν τηc: άρετηc: έπωφελήθη καί αύτων των μα­

καί Άθ,ανάσιος δ μέγας, έλόμενός τε ϊη11 (οφέλιμον παιδείαι·

θημάτων, τό έπέτυχε διότι εκαμε έηιλογήν, διερρύβμισε καi

c'fJy

και Ιίποταγήv ποιησάμενος τ17ς αιrον17του και ολαοερας, ώς

έχρησιμοποίησεν αύτά λογικωc:, δnωc: εiσηγοϋμαι έγώ, nρόc:

25 δ μέγας φησί Βασίλειος, Βασ[λειος ό καλcος τοy αlγύπτων

τόν όποϊον έσύ κακωc: προετίμησεc: νά άντιλέγπc:. 'Επωφελή­

πλουτον, 11))' εξω δηλαδ17 nαίδ,ευσιy, κατι} τόJ! της ~ιε61ητος

θη αύτων έπίσηc: διότι δέν έγήρασεν είc: τήν διερεύνησιν

χράνοιι εμπορεvοι1μενος, εlτα 117ν 'fιλικ[αι, πρω7κωγ αποταξ1-

των ματαίων 50 , άλλά άντελήφθη ποία επρεnε νά nαραβλέ­

μενοc; 1αύτl7 και δηλος ό'ιι, εΥ αίσχ1J)tl7 Τ ιθέμε11οc; της αγόνου

Ψ!l, οπωc: ό μέγαc: Άθανάσ1οc:, έπέλεΕε τήν ώφέλιμον παι­

ταύτης παίς τοvτέ.στι μαθητης δι 1 ομάζεσθ1αι, κατα τό περί ΝΙ.ω-

δείαν καi άπέρριψε τήν άνωφελη καί βλαβεράν, όπως λέ­

30 σέως VΠΟ του αδε,λφοiJ εlρημέΥΟ'Ι'" «εt γάρ 1] αγογός Ιε και

γει ό μέγαc: Βασiλειοc: 1, ό ηοϊοc: Βασiλειοc: άφοϊί έμπορεύ­

5

θη καλωc: ·κατά τόν χρόνον τηc: νεότητός του τόν αϊγu­

nτιακόν πλοϋτον, δηλαδή τήν εΕω παiδευσιν, εηειτα προ­

49. Βλ. άνωτ. 1, 1, 11· 20· 21. 50. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc. 21 (είc. Άθανά­ σιαν) 6, PG 35, 1088 8. 51. 'Ομιλία είc. άρχήν Παροιμιών 6, PG 31, 397 C. 52. Βλ. 'Επιστολή 223, PG 32, 824 Α.

χωρων είc: τήν ήλικίαν τήν άπηρνήθη καi φανερά ·έθεώρει έντροπήν νά

όvομάιεται ·παίc:,

δηλαδή

μαθητιic: 52 ,

αύτηc:

τηc: άγόνου παιδείαc:, κατά τό λεχθέν περί του Μωυσέωc: ύπό τοϋ άδελφοϋ του. «Διότι, έάν ή θυγάτηρ τοϋ βασιλέωc:,

19

ji

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

290

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

291

2, 1

στείρα οασιλέως ,ούσα θυγάτηρ, ην οlμαιη, ψησί, ωήν έξω

η ayovoc: 'ΚΟi στείρα, μέ τό όnοϊον νομίlω», λέγει, «έννοεϊ­

κυρίως νοείσθ'αt φιλοσοφίαν, ύποοαλλομένη τογ νέοJ! μήτηρ

ται κυρίως ή ε!Ξω φιλοσοφί'α, οiκειοποιουμένη τόν νεαρόν

τον τοιούτου κληθijι•αι καιασκευάσει,εv, εως τότε συγχωρεί δ

ρυθμίln ώστε νά όνομασθπ μήτηρ αύτοΟ, ή λογική έnιτρέ­

λόγος μi7 απωθ·είσθαι τ1)ν τijς ψευδωνύμου μητρός οlκειότη-

πει νά μή άπωθηται ή οiκειότηc: τηc: ψευδωνύμου μητρός

5 τα, εως αν τις τό ατελές τijς ήλικίας εν έαυτφ 6λέπn· δ δέ

εωc: τό σημείον κατά τό όποϊον βλέπει κανείς είc: έαυτόν

προς ϋψος αναδραμώv, ώς περί Μωσέως εμάθιομεν, αlσχι5-

τήν άτέλειαν της ήλικίαc:· ό δέ προχωρήσαc: είc: άνάστημα,

νηv ήγήσεται ,τijς αγόνου παις iΊvομάζεσθαι· αγονος γαρ ·iις

δπωc: έμάθομεν περί τοΟ Μωυσέωc:, θά τό θεωρήσn έν­

αληθϊiJς

τροπήν νά όνομάlεται ηαιδί της στείρας· διότι

έξωθεν nαίδευσις,

17

αεί

ωδίνουσα και μηδέποτε

ζωογοvου'σα τιρ τοχ,ετψ. Τίνα γαρ έδειξε καρπόν τών μακρών

10 ωδίνωJ! 17 φιλοσοφία; Ου πάγιες ύπηνfψιοί τε καί ατελεσφό­ ρητοι, πριν εlς

ή ε!Ξωθεν παίδευσις είναι

ιωί ποτέ μή

δγονοc:, ηάντοτε

πράγματι

έγκυμονοΟσα

φέρουσα τέκνον είc: τήν lωήν. Διότι ηοϊον

φώς ελθείv 11jς θεογγωσiας αμϋλίσκο~ι­

καρπόν τηc: μαικρδc: κυοφορίας παρουσίασεν ή φιλοσοφία;

ται, δυΨάμει"Οt 'ίσως γενέσθαι αγ{)ρωποι, ε[ μrJ διόλου τοις

Δέν είναι δλοι κούφιοι ,ι<:aί δωροι καί, nρίν ελθουν είc: τό

κόλποις τijς αγόνου οοφίας εvεκαλύπτοντο;». Ουκουν τοσοv­

φως της θεογνωσίας,

τόν τις 1αύη7 ουζήοψJ, δοον μη δοκείν αμοιρος είναι ιών ;ψι.-

νά γίνουν δνθρωποι, δν δέν είχαν καθόλου καλυφθfi είc:

10

τούς κόλπους της άγόνου σοφίαc:»

15 ρά ταύτn σεμνιι:ιν.

17.

δέν ,άποβάλλονται, δυνάμενοι ϊσωc:

Οϋ1ω τα αυ'τα φρονουσιν αλλήλοις οί αγιοι καί η­

μείς εκ,ε[ι,οις ασφαλώς έπόμεθα. Σέ δέ τον σαφώς καί τάς

20 καθ' 'Έλληνας σοφούς καλείγ και τό δύJtαοθαι γε~,έσθαι τού­

; Τόσον λοιπόν θά συ­

Ζήσn ι<:ανείc: μέ αύτήν, δσον χρειάlεται διά νά μή φαίνε­ ται ότι είναι δμοιροc: των μεγαλείων τηc:.

ρήσεις τϊον άγlωιr παραχαράτω1rτα, πώς εξηγητην εκείγωγ δεξαίμεθα; Τούτσυ γr)ρ τoiJ μηδ' αιι1}ρώ71;ους αξιουντος ωύς

53

17. Οϋτωc: οί δγιοι εχουν τάc: ίδίαc: μετα!Ξύ των άντι­ λήψειc:

καί

ήμεϊc:

άκολουθοΟμεν

άσφαλωc:

έκείνουc: •

54

Έσέ δέ, ό όποϊοc: ηαραχαράττειc: σαφωc: καί τά λόγια των

τους κατ' αγθρcbπους επιδιστάζοvτος,, και ταυ'τα παρ' ουδέν

άγίων, πωc: θά σέ έδεχόμεθα έρμηνευτήν έκεiνων;

ετερογ οτι μη τφ δια υ[ου τ'fί φιλοσοφί[f 1αύ1n nροσέχεπ·

γματι ένω έκεϊνοc:, ό Γρηγόριος Νύσσης, δέν ά!Ξιώνει νά

και τοίς κατά φιλοσοφίαγ μαθήμασι, τούτου τοίγυγ nερι του

καλπ οϋ;ε άνθρώπουc: τούς κατά τά πρότυπα

μετασχόντος επί πολύ ων nαρό,~;τος ϋtου διεξιόντος, ώς ((8(-

λήνων σοφούς καί άμφισβητεϊ δτι δύνανται ουτοι νά ένερ­

25 δε~•, ηκουσε11, επαιδεύθ'η γεωμετρlαν τε και αστρονομίαν και

γοΟν ώc: δνθρωηοι, καi μάλιστα δχι δι' δλλον λόγον παρά διότι

φijς φι}.οσοφίαγ, τελείαν εnάγουσαν τ'fί 'ψυχfi κάθαρ,σιr)), και

ι<:αί εic: τά φιλοσοφικά μαθήμα-rα, ένψ λοιπόν έκεϊνοc: περί

διά τijς ένικης πτώσεως τf'ί θ•εοπνεύστφ Γραψfj μόνn προσ­

τοΟ μεrασχόντοc: έπί πολύ τοΟ παρόντος βίου

μαρτυρουvως 1ιίι• τελείαν κάθαρσιν, αυ'τος διαστήσας τογ λό-

δτι

ενι,κφ'

πτωσιν

και

αιιΗ

του

~~

επαγου,σαγ

επαγουσιγ

είc: τήν

φιλοσοφίαν

ηκουσεν, έηαιδεύθη γεωμετρίαν καί

ταύτην

διηγείται, άστρονο­

11JJ!

μίαν καί nδσαν έπιστημονικήν μέθοδον, έπάνω δέ άπό ,αύ­

ει,τωγ

τά τήν φιλοσοφίαν τηc: θεοπνεύστου Γραφης, έπιφέρουσαν

30 γογ τώγ προ αυτού καί αμείψας εlς πληθυντικόν ρijμα ' ' :::, ' ,.,, , , (, , ::, .,

-

«είδεν,

ίσοβίωc:

'Ελ­

πασαγ μέθ:οδω•, καί πρό γε τούτων 1'1)1' τijς '/Jεοπγεύστσυ Γρα­

~

άφοσιώνονται

των

Π ρά­

.

τελείαν κάθαρσιν είc: τήν ψυχήν» 55 καί διά της ,είc: ένικόν

5;3, Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44, 329 Β. 54. Είναι μεγάλη δμωc: ή διαφορά έκ τοϋ δτι οί μέν παλαιοί Πα·

τέρεc: άντεμετώπιιον θνήσκουσαν τήν κοσμικήν σοφίαν, ό δέ Παλαμδc: άντιμετωnίιει αυτην άναγεννωμένην. 55. Περί νηπίων, PG 46, 181.

άριθμόν πτώσεως προσμαρτυρεϊ είc: μόνην τήν θεόπνευ­ στον Γροφήν τήν τελείαν κάθαρσιν, αύτόc: άnοχωρίσαc: τόν λόγον ,άπό τά προηγούμενα καί μεταβολών είc: πληθυντι­ κόν τήν ένικήν πτωσιν καί άντί τοΟ «έπιφέρουσαν» είπών

1

il!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

292

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

2, 1

293

και προογράψας τό 'ταύτα' καί τάς ανωτέρω αίτιαιικάς στρ.s-

'έnιφέρουν' καί άnοδώσας τό 'ταϋτα' καί διαστρεβλώσας

6J,i'fί

1ελείαιr ψυχ1jς

τάς προηγουμένας 1 αίηαηκάς 1 καi όνομαστικήν, ηαροuσιά­

κάθαρσιν την γεωμετρίιας κα( αστρονομίας ε'ίδησιν t:lnό,ιrτα

Ζει τόν δγιον ώσάν νά είnεν δτι ή γνωσις της γεωμετρίας

γνώ,μυ προς ε1Ίθειαν μετενεγκών,

ώς

παράγ,ει τον αγιω•, (("Ακοvσον δψ), φησί, ((Και α λέγει περί

5 των μαθηψάτων ό θ'είος Γρηγ6ρ,ιος δ Νύσσης· γεωμετρία τε

καi

άστρονομίας είναι τελεία κάθαρσις της ψυχης.

κοuσε λοιπόν», iσχυρiΖεται,

«καί

«" Α­

δσα λέγει περί των μα­

γαρ και αστρονομία και 17 δια 10ϊί! άρι1Jμοϋ καταιr6ησις και

θημάτων

πρό γε 1ούτω1, ή 11jς θεοπ~ 1 εύσ10υ Γραφifς φιλοσοφία, τελείω·

άστρονομία καί ό άριθμητικός λογισμός καί nρίν άnό αύτά

ε.πάγουσι ταυ.τα κά,θαρσι.ν ταίς ψυχαίς>).

ή φιλοσοφία τηc: θεοnνεύστου Γραφηc: έnιφέροuν τελεί·αν

'Ώ παγτόλμου και

χειρός καί γλώττης καί διανοίας- καίτοι δ 1J 1 εολόγος εκείγος

1 Ο και 1J•εόπ~•ευ,στοι.· μόνην προσείπε

117JJ

της θείας Γραφ~jς φι­

ό

κάθαρσιν

θείος

είς

Γρηγόριος

τάς

γλωσσα !ΚΟί διάνοια.

φυχάc:».

Νύσσης·

'Οποία

,ή

γεωμετρία

nάντολμοc:

καί

χείρ καί

Ένψ ό θεολόγος έκείνοc: μόνον τήν

λοσοφίαγ, ιγ' εκείι 1 α μεν αΊσθήσει διείξrι συγτάττων καί ταϊς

φιλοσοφίαν της θείας Γραφης έκάλεσε θεόnνεuστον,

άπ'

νά δείεn δτι έκείνα μέν τά ταεινομεί είς τά κατ' α'ίσθησιν

αinifς προς 1J-εοσέ6ειαν συγτελεiαις,

τrιγ δ' ίεράν Γρα­

φήι, τασουτο διαφέρουσαγ μα1J'ημάτωι,, όπ6σον και

τά 17εϊα

,ώγ ,άν1Jρωπ.ίνων διεηjι 1 οχε1', ό ·δε 01Jiδε οντως εδωιήθη, μαλ-

15 λον δε έυουλήθη, ΟVJttέναι, αλλ' οπερ αύτος αρχόμενος

TOV

λόγου πεποίηκε, σV1'άψας δολίως τα έλλφιικα μα1J•ήματα και

διά

καi

δτι

ή

ίερά

Γραφή

διαφέρει

σον, δσον διαφέρουν τά

Η

άπό τά μαθήματα τό­

θεία άnό τά

άνθρώnιvα,

αύτός

δέν ήδυνήθη, μδλλον δέ δέν r'Jθέλησεν, ούτε οϋτω νά έν­ νοήσn· άντιθέτως δ,τι εnραεεν αύτός είς τήν άρχήν της

τέλος, τοvτο νυν ώς εlρηκότα διαυάλλει τον α.γιο~ι, καίτοι

πραγματείας, συνδέσας δολίως τά έλληνικά μαθήματα 1 καί

εκείγος εγταΜ1'α οι;i ηίν ε'ίδησιν τώ~• ογτωγ λέγει κάθαρσιJΙ,

τήν θεία~ Γ ραφήν καί ,άnοφανθεic: δτι ταϋτα εχοuν ενα

20 αλλα Τ'Υ))' εξ εlδήοεως τωγ ο:ντωγ του κα{}' ύπεροχηι, ΟΥ1Ος

καί τόν αύτόν σκοπόν, τώρα διαβάλλει καί τόν δγιον δτι

18.

Ι';

καi είς τάς άnό αύτήν nρός τήν θεοσέβειαν διδασκαλίας

τήγ θείαν Γραψην και ει· και' το αύ 1 10 τούτω,γ άποφηνάμενος

κατάληψιγ,

'Ι

ιi:

τάχα είπε τοϋτο, μολονότι έκείvοc: έδω δέν λέγει κάθαρ­

Εί δή τις μ17 κατασαπεις εν τοίς υιυλlοις ,μηδε καταγη­

ράσας εν τ'fί τούτωιr ερεύι·rι τοσου;ωι, εnέγνω ΘεόJJ, ώς nάJJ­

σιν τήν γνώσιν των όντων, άλλα τήν έ1κ της γνώσεως των

όντων τήν κατάληψιν τοϋ καθ' ύnεροχήν.

τα άφέμεγος τούτφ καθαρώς προσχωρijααι, π6σφ καθαράι>ε­

18. 'Εάν δέ κάποιος, ό όποίοc: δέν κατεσάnη έnάνω

ρος το·υ nάγια φυλοκριιrουηος καl τήγ ε'ίδησιγ άπάγτων δη-

είς τά βιβλία οϋτε έγήρασεv εiς τήν ερευναν τούτων, έ­

25 ΚΟVνίΟς ,ιc:χειγ, ειτα Πε[!t 101' %6σμογ HJVl01' 87l101),ιtέ1,ου Κ(l[

γνώρισε τόσον τόν Θεόν ώστε άφήσας τά πάντα νά προσ­

nρος τούτον κεγον,'τος 1() φιλουγ της ψυχif ς τό παγ η τό πλέο~•

χωρήσn

και τόγ ύnέρ, πάγτα μ17 εξ δλης ψυχης και καρδίας ηγαπη­

άnό έκείνον ό όnοίος ένφ λεnτολογεί τά 'πάντα καί νομίΖει

κ61ος Θεόγ; "ΑλJ,ως τε, εί μεγ τήγ έι, τοίς ΟfJσιγ άλή17·ειαv

δτι γνωρίΖει τά πάντα,

εύρήκασιγ

άφιερώvει είc: αύτόν τήν ψυχικήν του άγάnην, έντελως η

'Έλληγες,

καλιυς καί

σύ

τούτοις

έπόμεγος

δια

30 τώJJ κατ' έκείν:ους μαθημάιωγ ταύτην ε{ψείJΙ' lσχυρίζrι, επει δ' έκεί~·οι γι•ώσεως υψώματα κατά Θεού εγεlρειν επιχειρή-

κατά τό

είς

αύτόν

nλείστον,

καθαρώς,

πόσον

καθαρώτερος

έλκύεrαι άnό τόν κόσμον τοϋτον,

καi δέν ήγάnησε τόν

ύnεράνω όλων

Θεόν μέ όλην τήν ψυχήν καί τήν 'Καρδίαν;

"Αλλωστε, έάν

μέν οί "Ελληνες ευρον τήν εic: τά όντα ύnάρχοuσον άλή­ θειαν, καλωc: καί σύ, ά:κcολαυθων αύτούς ίσχυρίΖεσαι ότι τήν ευρες

διά των μαθήσεων έκείνων. 'Επειδή όμως έικείνοι

έnιχειρήσαντες νά

σηκώσουν όχuρώματα

11

είναι

γνώσεως κcοτά

.:,

Ίι:

Ιι

Η

li

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

294

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

τοϋ

τωγ διnρέθησαν τάς γλώσσας, ώς μη διαφωνείν μόγον, άλλα

άηό τούc: οίκοδόμουc: τοϋ πύργου τηc: Χαλάνηc:•6, ώστε νά

φωνείγ, τίνι

rων άντιφωνούντων αυ'τος

διηρέθησαν κατά τάc: γλώσσαc:

295

σαι,ιες, μfiλλογ τώ·γ επί της Χαλάνης τον πύργον οlκοδομούv­ καί κατ' αλλήλων

Θεοϋ,

2, 1

μή διαφωνοϋν μόνον, άλλα καί

νά

περισσότερον

φωνάιουν κατ' άλλή­

αληθ•είας οίκοδομήν, 8πως επόμενοι τούτφ

λων, εic: ποίον άπό τούc: διαφωνοϋνταc: θά δώσπc: έσύ τήν

5 διά της αληθ·είας τaύτης 117ν πηγην της δια πάγτων άJη-

οίκοδομήν τηc: άληθείαc:, ώστε ήμεϊc: άκολσυθοϋντεc: τοϋ­

1?είας εϋροιμεν; Ίfμείς έκείνογ μόνον 'ίσμεν οντα τijς αλη-

τον νά εϋρωμεν διά τηc: άληθεί,ac: ταύτηc: τήν ηηγήν τηc:

1?•είας εί,ρετ17ι, και ρ17τορα, δς από Θεού λαλεί, δς φη,σιι,,

καθολικηc: άληθείαc:;

Ηήμείς δέ ~ιούν Χριστού έχομεν>)" και πάλιι1 , ((ήμείς δέ λαλοiί­

ρήτωρ τηc: άληθείαc: είναι μόνον έκεϊνοc:, ό όποϊοc: όμιλεϊ

μεγ Θεοv σοφ[ανη. Τούτφ τοί1'V11 ήμείς και rοίς κατ' αυ'τΟ)'

άπό Θεοϋ, ό

δcόσ,εις 117ν τijς

10 μετά 1i'jς προσηκούσης έπ6μενοι πίστεως, nρός κτijσι·ν θ<είας

στοϋ»''7,

Ήμεϊc: γνωρiιομεν δη

όποϊοc: λέγει,

καί έπίσηc:,

ι!

εύρετήc: καί

«ήμεϊc: δέ έχομεν νοϋν Χρι­

/!

j!!, 1

58

«ήμεϊc: δέ λαλοϋμεν οοφίαν Θεοϋ» .

καί σωτηρίου σοφίας χειραγωγούμεθα· δείν δ' οvτος ΟV'Κ ε­

Αύτόν λοιπόν ·~αί τούc: όπαδούc: του άκολουθοϋντεc: ήμεϊc:

γι•ω λόγους έξαγγέλλειν ιίμί~- κτισμάτων και δια διαιρέσεως

μέ τήν προσήκουσαν πίστιν, χειραγωγούμεθα πρόc: άπόκτη·

'Κα,ι αη.ιλύσεως και συλλογισμοiJ και όριομϊόν nαιδ·εύειν και

σιν θείαc: κοί σωτηρίου σοφίac:· αύτόc: δμωc: δέν εκρινεν

προά:γει~, ήμας. Διατί; 'Ότι ((έά~, μη ·είδωμεν 117ν έι, τοις

δτι έπρεπε νά μαc: έ!Ξαγγέλλπ λόγουc: περί κτισμάτων 1 καί

k

νά

t

15 τοιούτοις αλήθεια~,, ΟV'δεν 17μίν εμποδίσει προς την εγ εnιαγ­

έκπαιδεύπ καί

προάγπ

ήμαc:

διά

διαιρέσεωc:, άναλύ­

μέγαν Βασίλειον. Προς Ο)'

σεωc:, συλλογισμοϋ καί όρισμων. Διατί; Διότι «δν δέν γνω­

σi: οαφcvς αντιλέγω~, φωραθείς, έσκοτισμένους και ανάγγους

ρίσωμεν τήν είc: τά τοιαϋτα άλήθειαν, τίποτε δέν θά μαc:

και ατελείς αποφαινόμενος τους μη εlδότας τη~, έ~- τοίς τοι­

έμποδίσπ νά βαδίσωμεν πρόc: τήν έπηγγελμένην μακαριό­

ού•τοις ,αλήι?εια~·, εiτ' οl•κ έντρέπn ουδέ έγκαλύπτn ουδέ κα-

τητα»

γελίαις μακαρι!ηητα)), κατά

20 ταδύεις

σ'αυ·τόν,

101,

αλλ' έπαγωνiζ17 τφ

ψεύδει και

τfi κακίq

κατά τόν μέγαν

Βασίλειον • 59

Έσύ

δέ

συλληφθείc:

νά άντιλέγπc: npόc: αύτόν σαφωc:, άφοϋ χαρακτηρίιει σκο­

7rρ,οστfθης, τάς του Θεοί! έ1110Χάς των μαθημάτων ανευ μη

τισμένουc:,

δύνασθω φάσκων καθ'fiραι καί τελειcvσαι τογ α1'1Jρωπον. Ίf­

τήν είc: τά τοιαϋτο άλήθειαν, δέν έντρέπεσαι οϋτε ·κρύπτε­

μίJΙ δ' εί κrιί αναμφιαϋητήτως ακρι6οvς ηγ αληθε[ας ή τώι•

σαι οϋτε καταχωνιάιειc: τόν έαυτόν σου, άλλά άγωνίιεται

Έλλ17ι,ωγ παιδεία, ουδ' ο·υτως αν διαφερόντως περισπούδα-

ύnέρ τοϋ ψεύδους καί αύ!Ξάνειc: τήν 'ΚΟϊ<ίαν, λέγων ότι αί

25 σως ετύγχαγεγ ούσα· και τούτου γαρ απόντος του μέρους τijς

έντολαί τοϋ Θεοϋ δέν δύνανται χωρίc: μαθήμα-rα νά καθα­

αληθείας,

17 αληθ7Jς μακαριότης αJJύσιιμQς. Έπεί δέ και 117ν

άνάγvουc: καί

άτελεϊc:

τούc: μή

γνωρίιονταc:

ρίσουν καί νά τελειοποιήσουν τόν ανθρωπον. Δι' ήμαc: δ­

αλή~'tειαι, ταύτην αμφιαυητήσιμον ή των Έλλήνων 'Ιfχει παι­

μωc: ή παιδεία των 'Ελλήνων, καί δν άκόμη ητο άναμφισβη­

δεία, πώς αν σε παραδεξαίμεθα λέγοηα προς εν και ταυτό

τήτωc:

άπηκριβωμένηc:

άληθείαc:,

οϋτε τότε

δέν θά

ητο

φέρειν τaύτηγ είδός τε και τέλος τfi π,αρά τον Θεοϊι δεδο-

ίδιαιτέρωc: περισπούδαστοc:· διότι καί δν άπουσίαιεν αύτό

30 μένn σοφί([, τfi οηως αληθεί, τfi ογτως σωτηρlφ, τfi τςv αί,7'ι­

τό μέροc: τηc: άληθεiαc:, ή άληθήc: μακαριότηc: θά ητο έπι­

?1t

τευκτή. 'Επειδή δμωc: ή παιδεία των 'Ελλήνων έχει άμφι­

τούτφ μή ουνδιαλυομένηt;

σβητήσιμον καί αύτήν τήν παιδείον, πωc: θά έκκρίναμεν νά

56·. Γεν. 11, 1 κ.έ. έν συσχετισμψ μετά 1Ο, 1 Ο. Πρβλ. Γ ρ η γ ο· ρ:iου Θεολόγου Λόγος 21, 22, PG 35, 1105 C. Τό όνομα πιθανώς προεημήθη άντί τοϋ Βαβέλ έκ τηc. συνηχήσεως πρόc. τό ρημο χολδν.

(Ο·

Χαλάννη).

57. Α' Κορ. 2, 16. 58. Α' 59. Βλ. Eic. 14 ψαλμόν 3, PG 29, 256 C.

Κορ.

2,7.

λέγπc: ότι αϋτη όδηγεϊ πρόc: εν καi τό αύτό είδοc: καί τέ­ λοc: μαιί μέ τήν παρά τοϋ Θεοϋ δεδομένην σοφίον, τήν

πράγματι άληθη, τήν πράγματι σωτήριον, τήν μή συνδυα­

λυομένην μέ τόν παρόντα ·κόσμον;

1: 1

Ι'1

'1

jΙ

:,1

ι Ι , ,

fi

f'

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

296

19.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Μετά Μι τϊ1 μεγαλορρημονfjσαι, ώς ύnευθύνοvς ήμας

297

2, 1

19. Άφοϋ δέ έμεγαλορρημόνησεν δτι μδc: συνέλαβεν

λαοώv, ατε τοίς nαρακεχαραγμέJJΟtς ύπ' αυτου ρηωίς (ΧJJΤ,l­

ένόχουc:,

λέγογτας, nρός αυτούς διακηρύττεται τούς λογικούς ουρανούς,

αύτόν ρητά, διαλαλεϊ πρόc: τούc: ίδίουc: τούc: λογικούς ού­

τοi•ς &nοστόλους λέγω. Του μέ11 γαρ αδελφοθ·έου δύο σαφcΤις

ρανούc:,

5 λέγΟJπος σοφίας,

\

\

I1JJJ

μεγ l_iνωθε1r, '11)V δε κάτωθεν, και 11])'

' εnι·εικη, " -

'

άντιλέγομεν

δηλαδή τούc:

άδελφόθεοc:

'1 άκωβοc:

είc: τά παραχαραγμένα άπό

άποστόλουc:.

Ένφ δηλαδή

ό

μέν

μνημονεύει σαφωc: δύο σοφίαc:, τήν

μεγ

~ αγγηγ

και

'

μίαν δνωθεν, ηiν δλλην κάτωθεν, τήν μίαν άγνήν καί χρη­

101'

Παύλου δύο σοφίας εμφ17ναντος Τψ λέγειν <Ιεnει [';γ τ'fί

στήν, τr'1ν δλλην ψυχικήν καί δαιμον1ώδη , ό δέ Παϋλοc:

και

'

άφοϋ

την· δ' ε ψυχικηv. κα ί

δ αιμονιω 'δ η,

60

σοφίq, του Θεου ούκ εγνω δ κόσμος διά 11Jς σοφlας τόν Θε­

ύnεδήλωσε δύο σοφίαc:

όι·)), αυτός διαρρήδην μάχεται τοίς δύο η και nλείους λέγου-

σοφίαν τοϋ Θεοϋ δεν έγνώρισεν ό κόσμος διά τηc: σοφίας

10 σι σοφίας, και

1171'

του δείνος

10 i}

μέ τόν λόγον «έπειδή

κατά τήν

α'ίτιον οτι (ψηδείς nωη, φηοίν, ((ώρίσαω

τοϋ Θεοϋ» 61 , ·αύτόc: φανερά πολεμεί τούc: δεχομένουc: δύο

του δείJJος γJJωοιν σοφίω,)). 'Αλλά μ~)ιr ό

ιϊ καi

περισσοτέραc: σοφίας καi

ιίJC: α'ίτιον έπικαλεϊται τό

ιί.δελφόθεος, ω φιλόσοφε, την ,μεν γνcοοιν του έκ της καλijς

ότι

αyαστροψης δtΚΥ1J)!ΤΟς τα t;ργα αυτου• σοφίαν ωρίσατο

CiY)'J)J'

τοϋ τάδε καi τοϋ τάδε». Άλλ' δμωc: ό άδελφόθεος, ώ φι­

ουρά1,ιον, 11)1' δέ γγωσιJJ του μ17 ζώγτος F,Jf αναοτροφfj

λόσοφε, τήν μέν γνώσιν τοϋ δει:κνύοντοc: τά εργα αύτοϋ

15 καλfΊ σοφίαν rhρίσατο ψυχικ17JJ καί δαιμονιώδη και επίγειοι•.

έκ τηc: καληc: διαγωγηc: έικάλεσε σοφίαν άγνην καi ούρά·

και

Εlκότως-

17

γάρ αύ·τ1; τοίς τρ6,nοις των κεκτημένων σvμμεω­

υάλλουσα, τάς εναντίας σοφίας τα'ίς ψvχαiς ενειργάοατο· riλ­

νιον,

δέν

καθώρισεν ώc:

την δέ γνώσιν τοϋ μη

έκάλεσε σοφίαν

ψυχ1κήν

σοφίαν τήν γνώσιν

Ζωvτοc: μέ

καi

ιωλην διαγωγην

δαιμονιώδη

καί

έηίγειον • 62

λως τε, εl μηδενός επισn7μη φιλοσοφ[α εστίν, ο·vδέ φιλόσο-·

Εύλόγωc:· διότι

ψός ε'OT(Jt ουδείς ουδα,μου και απολcbλεκας 01) σαυτογ δtrt ΙΟi.•ς

τούc: τρόπους των έχόντων αύτό, έ'nεΕειργάσθη είc: τάc:

20 σαυ,ου λόγους, (δ φιJΛσοφε,

i}

ούκ οlδ' δnως σε ονομάσω,

τό

'ίδιον

προσόν, συμμεταβαλλόμενον μέ

ψυχάc: τάc: έναντίαc: σοφiαc:.

"Αλλωστε,

αν ή φιλοσοφία

ε)' οvιδεμιι'f, ψυχfi κατά σέ της φιλοσοφ[ας εχούσης 7δρυσt.)',

δέν είναι κανενόc: έπιστήμη, οuτε φιλόσοφος ύπάρχει κa­

μηδ' επωνύμου ταύτης των άnάν1ωγ ού·δενός οντος.

vεic: πουθενά καi κατέστρεψες σύ ό 'ίδιοc: τόν έαυτόν σου

Τί δ' ό λέγων <<σοφία πρώτη σοφίας ύnεροραν τijς

έΕ αίτiοc: των λόγων σου, ώ φιλόσοφε, η δέν γνωρίΖω πωc:

ει, λόγφ κειμέ~,ης καί τα'ίς κι6δήλοις ·και περιττα"iς &ντιθέ-

νά σέ όνομάσω, άφοϋ 'Κατά την δποψίν σου ή φιλοσοφία

r}ιι και εnαινειν και «ασπάζεσθαt)), φησίιι, «(Vς τi711

δέν έχει θεμέλιον εic: καμμίαν ψυχι']ν, οϋτε ύπάρχει καθό­

20. 25

«κανείς ποτέ

IJB!JlJ'J),

καταργουμένηγ σοφία~, νικήσασαν,J; "Αρ' o{J διαφόρους εϊι,ιΗ

λου κανείς έπώνυμοc: ταύτηc:.

σοφίας δε{κγυσι; Την μέι, γcί:ρ, επαινείν φησι και ασnάζεσθω, ΠQ(VT1]1! τε 01)Οαν και

20.

Τί δέ πράττει ό λέγων «δτι ή πρώτη σοφία παρα­

έτέραν Ψtκωσω•, τηγ δε ύnεροn1έα1'

βλέπει την στηριΖ:ομένην είc: τόν λόγον καi τάc: κιβδήλουc:

17γείται. και κατηργημένην και ήττημένηΨ, ατε περιττας εχου-

καJ περιττάc: άντιθέσειc:», την όποiαν λέγει νά 1έπα1νωμεν

11]!'

30 σωr και διά τουτο κιυδήλοvς τάς αντιθέσεις, ην και ήμείς

καi

«νά δεχιίψεθα

φίαν»63;

ώc: νικήσασαν τήν ·καταργουμένην σο­

~ Αραγε δέν δεικνύει

δτι είναι

διάφοροι σοφίαι;

Διότι λέγει τήν μίαν νά έπαινωμεν καi νά άσnαΖ:ώμεθα, ώc:

60.

Ία κ.

3, 15· 17.

χοϊκοϋ, τοϋ ιωϊκοϋ. 61. Α. Κ ο ρ. 1,

Ή λέΕιc: ψυχική

έδώ ύnό τήν

c.

πρώτην καi ά,Είαν

21.

62. Ί a,κ. 3, 13· 15· 17. 63. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ,

936

εννοιαν τοϋ

Λόγοc:

16, 2, PG 35.

νικήτριαν τηc:

περιφρονήσεωc:

καi

δλληc:, τήν δέ όλλην θεωρεί κατηργημένηv καί

ήττημένην,

ώc: εχουσαν περητάc: καί διά τοϋτο κιβδήλουc: τάc: άντιθέ­ σειc:· αύτην καi ήμείc: δέν κρίνομεν καθόλου άΕίαν νά ιωλη-

[,i ,ιιΙ' 1;1 ,ι

:ι

Ι!Ι! ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

298

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

Θεου καλειν οοφίαν αξιουμεν ηκιστα· την δέ, και κακοδο:Ξί­ ας αντεχομέ11ην, Οι!'Κ αν απαξιώσαψεν και πονηριιJ' προσει­

πειν, όποία εστίι• ή του' Πλάτωνος, μετcι της ακrίστου ϋλης και των αi'ιθυπάρκτωγ lδ,εών και των δημιουργών,, των ύοτε5 ρογενώ~· δαιμόι•ωγ,

ετσι και τό αιJ'Το πεΗJουσα είναι καλόι·

τε καί μ17 καλόJJ, δσιό~ι τε και μή, και άπλcας αυτή έαυτfί δια περ~ιττότητα μάτην ειιαντ ι,αυμέγη' καί λέγειν μεν περί :παι•­ τός επιχειρούσα του προτεθέντος, περα{νουσα δέ σχεδον συ~•ε­ τόν οi'ι,δέν, οlά έστι και τά σε66μενα παρ: αυτω~,,

10 έκ παιδός ίερό1' Σαμου17λ (ιπερανουσιν ,συ{}έ,νη.

a κατά

2, 1

299

ται σοφία· άnό εν μέροc: δέ, ώc: μετέχουσαν κακοδοΕίαc:, δέν θά έδιστάΖ:ομεν νά χαρακτηρίσωμεν καi πονηράν, δ­ πωc: είναι ή του Πλάτωνος, ή όnοία μαΖί μέ τήν δκτιστον

ϋλην καί τάc: αύθυnάρκτουc: ίδέαc: καi τούc: δημιουργούc:,

τούc: ύστερογενειc: δαίμοναc:, πείθει έπί πλέον ότι τό 'ίδιον είναι καλόν καi 1 μή καλόν, δσιον καi μή δσιον, καί γενικωc:

άντιφάσκει πρόc: έαυτόν ματαίως άπό παραΕενίαν, καί έπιχει­ ρεί νά

όμιλεί περί πάσης προτάσεως

άλλά

δέν

έΕάγει

10)'

κανέν συνετόν συμπέρασiJΟ, δπωc: είναι καί τά σεβάσματα

El δέ σύ, τοίς

αύτων, τά όποία κατά τόν iερόν άπό παιδί Σ·αμουήλ «δέν

είρήγην αγουοι και ταίς περιτταίς αηιθέσεσιι, αποταί;αμένοις

κοτορθώνουv τίηοτε» 6 \ 'Εάν δέ έσύ, θέλων νά ηολεμπc:

θέλωv 71ολεμεί11, προφασίζυ προφάσεις έ~• άμαρτίαις, δόγμα­

τούς έχοντας ήσυχίαν καί άπαρνηθένταc: τάc: περιττάc: άντι­

τα κα:~rοτομrι))' και' ονόματα συναιρ6μενά σοι προς τό φίλερι

θέσειc:,

και φιλόμαχοJJ, ήμείς έτοίμως έψ'όμεθα, τών συ1,τρόφω11 ιί-

σκων δόγματα καί όνόματα, τά όποϊα συμπράττοντα μαΖί

15 μίν και κοινfj δοκούJJτων αρίστωγ νοη\uάπων τε και ρημlαωι•

0J.ιγωρ17σα~ι1ες; Ουκ εσται ωv,το, ουκ εσται.

Τίς γαρ διί

προφασίΖεσαι

προφάσεις έν άμαρτίαιc: ,

65

έφευρί­

σου πρόc: τό φίλερ1 καί φιλόμαχον, ή,μείc: θά άκολουθήσω­ μεν προθύμως περιφρονοΟντεc: τά σίκεία ήμων καί κοινωc:

και τώJΙ αλλω~ι άπάJΙτω1• ανθρώπων και ταιγ εξ ανθρώπ(J)1•

παραδεκτά ώc: δριστα νοήματα ιωί ρήματα; Δέν θά ουμβfi

γεγομέJΙωι 1 ά:-τάJΙτωγ, εl περι~'jσαJJ, ύπέσχεν αν σαι πειθήJΙιοι•

τοΟτο. Διότι βεβαίως πσίοc: άπό δλουc: τούc: αλλουc: άν­

οi5ς λέγο~•τι και κατασκεvάζοντι οτι

τέλειος ανθρωπος και

θρώnουc: καί άπό δλουc: τούc: γενομένοuc: έΕ ,άνθριίJnων,

20 φιλόσοφος και κεκαθαρμέ1,ος έστιν δ πά~ΙΙα εlδώς, ϊ~? έ1ιτευ­

δν εΖων, θά ετεινε nειθηνίωc: τά ώτά του, όταν λέγnc: καί

fJεν συJΙαγάγυς τό δ,είγ ζητείJΙ μαJJθάJΙειι,, ε'ί τις έπαγγέλλεταί

κατασκευάΖ:nc: δτι

τέλειος δνθρωποc:

καi

φιλόσοφος καί

θεοσε617ς ·η καν μή, και ατελη και α1 1 αγνοι•

καθαρόc: είναι ό γνωρiΖ.ων τά πάντα διά νά συναγάγnc: άπό

αποφήη7ς 10?' μι7 μεμαθηκότα παρ' Εi'ι 1κλείδου μεν 1Ύ)Υ γεωμε­

αύτά δτι πρέπει νά έnιΖητωμεν νά μανθάνωμεv, δν κάποιοc:

τρίαν, αριθμηΗΚ1])' δέ παρ' αλλου, :παρα δε

την λογωτι-

γνωρίΖ:n κάτι, εϊτε θεοσεβής εΊναι εϊτε όχι, καi χαρακτηρί­

25 κ17Υ, μουσικ17γ δέ καi ασrροJΙομίαγ Πτολεμαίφ διά ταιγ κατ'

σnc: άτελη καί βέβηλον τόν μή μαθόντα άπό τόν Εύκλείδην

1t εlδέJ!αι, καJΙ

OOV

αύ 1 1ό11 6ι6λίωJt συγγεγονότα, διαλεκτικήJΙ τε ~αι' φυσιολογί­

μέν γεωμετρίαν, άnό δλλον δέ άριθμητικήν, άnό σέ δέ τήν

α)! τάς &ριστοτελικάς πραγματείας έκμελετήσα~,τα; Τίς γάρ

συλλογιστικήν 66 , τήν δέ μαγικήν καi τήν άστρονομίαν άπό τόν

ου'κ οίδε

I(VJ! i1·'V)J

η τώJΙ πώnοτε 1'0VV έχό1,τω11 Θεογ είναι

μόγω, τόJΙ τά πάντα είδότα;

21.

30

Και ϊJtα ταλλα τωγ καινών άκοvσμάτωJΙ νϋν αφώ και

προς τό προκείμενο,ν έπαμαγάγω

101'

λόγον, τίς ουκ οίδε και

φιλοσοφίαJJ έτέραν μέ~• τηγ εy λόγοις, έτέραJΙ δέ 111ν tν πρά-

64. 65.

Α' Β α σ. 12, 21. Ψ α λ μ. 140, 4. Ό Βαρλαάμ ήσχολείτο

Πτολειμαίον διά των βιβλίων του, τήν δέ διαλεκτικήν καί φυσιολογίαν διά τηc: μελέτης των άριστοτελικων προγμα­

66. μέν ίδιαιτέρως μέ τήν λογικήν, άλλά περιελάμβανεν είς τάς μελέτας του ϋλα τά ένταίίθα άναφερόμενα θέ· ματα καi έγραψε περί αύτίϊιν ίδια έργα.

τειων; Διότι noίoc: άnό τούc: σημερινούc: η τούc: όnοιασδή· nοτε έποχηc: έχέφροναc: δέν γνωρίΖ:ει ότι μόνον ό Θεόc: είναι nαντογνώστηc:;

21.

Καί διά νά άφήσω τώρα τά αλλα άnό τά καινοφα­

νη άκούσματα καί έπαναφέρω τόν λόγον πρόc: τό προκεί­

μενον, ποϊοc: δέν γνωρίΖ:ει δτι καί ή φιλοσοφία δλλη είναι κατά τούc: λόγους καί δλλη κιατά τήν πρακτικήν, Κ'αί δτι

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ .ΠΑΛΑΜΑ

300

ξεσι, και τ.ούτω11 έκατέρας πολλας και παικίλας

διαφοράς,

2, 1

301

ή καθεμία άπό αυταc: εχει nολλάc: καί ποικίλαc: διαφοράc:,

δt' (i>ι' μωρά τε καί μή, σαρκικ1j τε και πι 1 εvματικ1J, &1,τιλε­

διά των όποίων παρουσιάΖ:εται ώc: σοφία

μωρά καί μή,

γομέγη και αναντίρρητος,

σαρκική ,κai πνευματική, άντιλεγομένη καί

άναντίρρητοc:,

πρόσκαιρος και αlώγως αι•αφαί-

1ιεται σοφία, πλείσω1' ι~κα1έρα σχεδόν της έτέρας διεστηκviα

5 ααφως; «'Αλλ' εγώη, φησί, ω'ιίι' αυ'τοσοφίαι, αυτή,v επαι1,ιυ,

πρόσκαιρος καί αίώνιοc:, διακρ1νομένη ή καθεμία άnό τήν αλλην έντόνωc:; «'Αλλ' έγώ», λέγει, «έηαινω τήν ίδίαν τήν

117v της αληθους γγώοεως lδέαν, Ιjτις μία εστίvη. Άλλ', ώγα-

αύτοσοφίαν,

11έ, μό1ιη μεγ αυ<τοσοφία 'ίσως αι, αϋτη ;,ληθείη, μόι:η δέ σοφία

τήν

ίδέαν τηc: άληθοΟc: γνώσεως, ή όποία

φιλοσοφία, οϋ. 'Όταγ μέγτοι τω,ι, ίπιέρ φιλQσοφίας λόγωι•

είναι μία». 'Αλλ', ώ άγαθέ, αύτή ϊοωc: θά ήδύνατο νά κληθfl μόνη αύτοσοφία, όχι όμωc: μόνη σοφία ιϊ φιλοσοφία. 'Όταν

αιιτός αρχόμεγος ((δεδόσθαιη, λέγης (<ήμί~, nρός Θεου 1ιί. τε

βεβαίως έσύ λέγηc: είc: τήν άρχήν των ύπέρ τηc: φιλοσοφί­

10 HVJ' θεοvργω1' λόγια καί τα κατr} φιλοοοφίω, μαθήματα)), τ/ι

1υγχά1•εις, αλλα και οαυτφ αJ'1tκείμε~:ος, εvταvθ-' ύπεJΙαJ'!ί­

ας λόγων, «δτι εχουν δοθη είc: ήμόc: άηό τόν Θεόν καί τά λόγια των θεουργων ικαi τά φιλοσοφικά μαθήματα», όnωσδή· ποτε τά λόγια των θεουργων δέν τοποθετεϊc: ύπό τήν φιλοσο­ φίαν έκείνην. Διότι πωc: θά ελεγεc: ταΟτα καi ύπό ταύτην, δν δέν διflρειc: έκεϊνα άπό αύτήν; Τί λοιπόν όνομάΖ:ειc: έκεi φιλοσοφίαν; ποίαν έκ των δύο, τήν έλληνικήν ιϊ τήν ίδέαν τήν όποίαν άνέφερεc: έδω; ·Αλλά, αν όνομάΖ:ηc: τήν έλλη­

ως φάοκω11 <ωv· ταvτά εστιν, εφ' α ΗΊ της φιλοσQφίας φέροι•­

νικήν, λοιπόν καί αύτήν ,έ/Ξυμνεϊc:,

i}

των θεουργωγ λόγια πάντως ουχ 1)710 τη~, φιλοσοφίω1 rάττεις εκείι,ην. Πδ'ις γr1ρ

μι7

&,,

ελεγες ταυτα και

διfιρ'εις αι'ηης εκεινα;

εκεί; :"Τότερον 117γ Έλλιjνωι, 15 Άλλ' εl μέ,,

n71,

Ht

1ίnό ταύτηJJ, εl

Τί τοίνυ1, ονομάζεις φι}.οσοφίω 1

fj

την ίδέωι, η~, ειπαvθ' εlnες;

Ηuι· Έλλι7ιιωγ, ου:κου,, και ταύτηv εξυμ11 ώ1'

·i7

άλλά καί άντιφάσκειc: npόc: σεαυτόν, λέγων έδω άντιθέτωc: δτι «δέν είναι αύτά

17μίγ εΟίl)',

έκεϊνα τά όποϊα έlΞυμνοΟμεν φέροντεc: είc: αύτά τό όνομα

20 αλλ' ,at,·,ιΊ ~ί της γι·riJσεως lδέα)), :"Τροσέrι και οrι μία1' μέι·

τες ογομα εξvμ1,ουμε1r, ϋσα δ δεί~·α συ1rέγραψε1, εηαf,,{j,'

1}

f}

δ δείι,α εδ6ξασεγ

εδ{δαξει,, ουδέ 1αυτα φιλοσοφ[α

tσχυρ[ζ?7

αV'Ti)I',

τηc: φ1λοσοφίαc:, δσα ό δεΊνα ιϊ ό δείνα έστοχάσθη ιϊ συνέ­ γραψεν ιϊ έδiδα!Ξεν, οϋτε αύτά είναι δι' ήμαc: φιλοσοφία,

Fl δέ μiι

άλλ' αύτή ή ίδέα τηc: γνώσεωc:» 67 , προσέτι δέ ιωi δτι μία

lδeαJ! n7ς γνώσεως λέγεις φι}.ΟΟQιj'ί­

μέν ίσχυρίΖ:εσαι έδω δτι καλείται φιλοσοφία, 1ή ίδία ή ίδέα, καi αλλην έκεϊ λέγειc: ό 'ίδιος, τήν έλληνικήν. "Αν δχι δέ

κα}εισθαι

ψιλυσοφίαJJ,

ΙΙ}Υ

ίδέαι,

εκεί και liλληv αιηός λέγων, TrJ)J ί(j)J! "Ελλήγωι•. Ται'1η1•, αλλϊι κα~εί,

TJ)J'

αν, τήγ γε~ttκως δηλαδιί πασαν περιέχουσα~, JΨrυσι.v, τα nαριΊ

25 σου ταύτης εκει οαφcΤ>ς δ.nαδιαιρούμε~ια θεουργικά λόγια ;τι.f­ σης

γνώσεως

Ρ.στέρηται

και

παρεκτικα

γ11ώοεως

ουδεμι.ύ.ς

αύτήν. άλλα καi έκεΊ τήν ίδέαν τηc: γνώσεως λέγπc: φιλο­ σοφίαν, δηλαδή τrΊν περιέχουσαν γενικωc: πδσαν γνωσιν,

σέ

τά θεουργικά λόγια τά όποϊα έσύ άηοχωρίΖ:ειc: έκεΊ άπό αύ­

και προς φε1,ακισμόν μό1tΟ1! τfl φιλοσοφlq, nροσετέθησαι• ε­

ιi1 1 ε'ίη, καcΜλου δέ της γΥώσεως αποδιεσταλμένα κατα

καί χρ,εία τ.ούτωι, αναγκαία, τιυγ κα,ά1

τr1ν σαφ:iιc: στεροϋνται πάσης γνώσεωc: καί δέν θά ήδύ­ ναντο νά είναι παρεκτικά καμμιαc: γνώσεωc:, άφοΟ δέ κατό

30 rrιλασοφία~, μαθημάτωι, καί εlοαγόντωγ καί αγαγό11Ιω1, r::Ξς

σέ είναι έντελωc: διεσταλμένο άπό πδσαν γνωσιν, προσε­

ΙΎ]J' γγωσιν των Ογτωιι, η δη πάσης ίεραρχίας, ταύτό~ι δ' εί­

τέθησαν έκεϊ είc: την φιλοσοφiαν npόc: έ!Ξαnάτησιν. Ποία

κεί.

Τ ίς δ' αν ε'ίη

nειν πάσης' θείας οlκοvομίας χαί ειιεργείας, τέλος

εστl1 1 ,

ώς

δέ άναγκαία χρεία υπάρχει ούτων των φιλοσοφικων μαθη­ μάτων,

των είσαγόντων καi

άναγόντων

εic: τήν γνωσιν

των όντων, ή όποία βε,βαίωc: είναι τέλοc: πάσηc: ίεραρχίαc:, 67. Ό Βαρλαάμ διά των λόγων τούτων ηαραμερiΖε1 τάc: άντιφά· σειc: των φιλοσόφων καί άρκείται είc: τήν ίδέαν τηc: φιλοσοφίαc:, ύnεν· θυμίΖων τόν Πλάτωνα· βλ. έηομένην nαράγραφον.

ητοι πάσης θεiαc: οίκονομίαc: καί ϊδιοc:

άποφαίνεσαι

είc:

πολλά

ένεργείαc:, δπωc: σύ ό

σημεία

,~aθώc:

nροχωρείc:

1

1 1'

: li

Ιι,1 'ι !

11

ι

ι

:1: 11!1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

302 α~ηος

πολλαχου

των

ΤΟΥ

λόγωι1

ΠΑΛΑΜΑ

αποφαίνυ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 1

προϊώ!';

Τί

1οίνν1 1

καθ' 1)μωv ωύς θυμούς εγείρεις 71)Υ ,ων Έλ,λήνων σοφίαι 1

κατηργημένην και μεμωραμένην

μετά

Παύλου

λεγόντων;

Ου γάρ ή τινωιι σοφία αv,10σοφία εστίν.

22.

5

Άλλα γαρ Ίδωμεν και τίνα κανταv,θα δηλος εl πρε-

σοεύων αv,10σοφία1,.

7

Αρα 11]Υ εν τοίς δι 1 ομαζομένοις φιλοσtί­

φοις και• τοίς 1ού1ων σvγγρά,μμασιν lfχοvσαν τό εlναι; Καί μ·ι1ν αιηός φι)ς

303

είc: τούc: λόγοuc:; Διατί λοιπόν διεγείρειc: έναντίον μαc: τούc: θuμούc:, έnειδή λέγομεν ,μαlί μέ τόν Π αϋλον δτι ή σοφία 68 των 'Ελλήνων κατηργήθη καί έμωράνθη ; Διότι ή σοφία μερικων δέν είναι αύτοσοφiα.

22. 'Άc: 'ίδωμεν nάντωc: 1κ:αi ποίαν αύτοσοφίαν πρε­ σβεύειc: έδω. Τ Αραγε τήν έχουσαν τήν ϋπαρ!Ξιν είc: τούc: λεγομένουc: φιλοσόφους καi ιείc: τά συγγράμματα αύτων;

μη εlvαι μηδέ λέγεσθ'αι φιλοσοφίαν την γνώ­

Καί δμωc: έσύ ό ϊδιοc: λέγειc: δτι δέν ύnάρχει οϋτε λέγεται

σιν των φιλοσόψω}', μη:δέ τά του δείνος η τον δείν,ος συγ-

φιλοσοφία ή γνωσιc: τωv φιλοσόφων, οϋτε τά συγράμμα­

10 γράμματα, αλλ' εστιv α τούτων, ΟV'Κ αυτά φιλοοοφ[αν, αλλ,'

τα του δείνα f1 του δείνα, άλλά μερικά άπό αύτά δέν είναι

αnστέλεσ,ιια φιλοσοφίας είναι. Τουτο δ' εlς αΨάγκην περιέ­

άκριβωc: φιλοσοφία, άλλά άποτελέσματα φιλοσοφίαc:. Πε­

στης είπείν, 'ίνα δε[ξ17ς μίαν μόνην ην φής γι1ώσεως lδέωι,

ριηλθεc: δέ είc: τήν άνάγκην νά ε'ίπnc: τουτο, διά νά δείΕnc:

αλλ' OV' nJολλάς λεγομένας φιλοσοφίας. Ου'κουν εl μηδέν ε­ κείνωγ φιλ,οσοφία εστί1,, ,ουδ' εν αυτοίς εχει

15 σέ, ηι• J,έγεις αυ'τοσοφίαν. 'Εν οlς γάρ εχ;ει

ιό είναι κατά

δτι μία μόνον είναι ή iδέα τηc: γνώσεως τήν όnοίαν λέγεις, άλλ' δχι πολλαi φιλοσοφίαι. "Αν λοιπόν τίποτε άπό έκεί­

είναι, iι.n'

να δέν είναι φιλοσοφία, οϋτε αύτή τήν όποίαν λέγειc: 1.αύ­

αυ'ιης αι 1 εκείνα κληθείεν, ciJσnερ και ανθρωποι nάι11ες ή­

τοσοφiαν, έχει κατά σέ τήν ϋπαρ!Ξιν εic: αύτά. Διότι αύτά,

μείς από του καθόλου είδους ακούομεy εν ήμιν έχοντος

10

είc: τά όποια έχει τήν ϋnαρΕιν, θά ώνομάlοντο άnό αύτήν,

μή εν εκείνυις ή αυτοσοφ[α σ,ο,ι αϋτη, nον

καi δλοι ήμειc: όνσμαlόμεθα δνθρωnοι άπό τό καθολικόν

εlι·αι.

E:l

1οίι 1 ν,,

σχήσει Ι() είναι; 'Εν τφ Θεϊρ; Και

,U1)Y

10

πάλι~, αυτός nρ·οϊωγ

είδοc: τό όποιον έχει μέσα τήν ϋηαρ!Ξιν. 'Εάν λοιπόν αύτή

20 λέγεις μωρ[αν είγαι παρά τφ Θεφ, f}γ εξαίρεις φιλοσοφία~··

ή αύτοσοφία δέν σοϋ είναι μέσα είc: έκεινα, που θά έχn

οϋκουν ή ε~ι αυτφ τό ilφραστον εJJουσα τρδnον, ην αυτός λέ­

τήν ϋnαρtιν; Είc: τόν Θεόν; Καί δμωc: έσύ ό 'ίδιος nροχω­

γεις αυ1τοσοφίαJJ, αλλ' ουδ' εν τοίς ·ύn' αυ10υ γεγεγημένοις,

ρων λέγειc: δτι είναι μωρία ένώnιον του Θεοϋ αύτή ή φι·

επεί μηδέ φιλοσοφία .ποτ' αν εκείνο κληθείη· σοι δ' ύnέρ

λοσοφία τήν όnοίαν έ!Ξαiρειc:. Αύτή λοιπόν τήν όnοίαν λέ­

φιλ.οσοφ[ας ό λόγος. Εί τοίννν ,α:υτη ,μήτ' έν Θεφ μήτ' εγ

γεις έσύ αύτοσοφίαν δέν είναι ή ένυnάρχουσα είc: αύτόν

25 αγθρώποις εχει τό είναι, εστι δ' δμως lδέα ούσα,. καθ' έαυ117ν OV'ΚOVY εaTtJJ ύφεστωσα· και

Πλάτων ήμίν αδθις ανα­

υιώσεται μετά ιι,ιν της κακοδοξ[ας 1ερ 1 ετισμάτων.

κατά τόν δφραστον τρόπον, άλλ' σϋτε εic: τά

δημιουργηθέντα,

διότι

έκ:εϊνο δέν θά

ύπ' αύτου

ήδύνατο ποτέ

νά

όνομασθ(l 'φιλοσοφία' ένψ ό ίδικόc: σου λόγοc: είναι ύnέρ

Τοιγαροvγ 1αύ117 ταλ~fθές περί της έκ μαθημάτωι 1

τηc: φιλοσοφίας. "Αν λοιπόν αύτή δέν έχn τήν ϋπαρΕιν

Τύ)J! ε,ξω φιλοαοφ[α:; άnιλως Και ΟVJΙΙόμως φαίη τις αν, άις

οϋτε εic: τόν Θεόν οϋτε είc: τούc: άνθρώπουc:, είναι δμωc:

23.

30 φιλοσοφtα μέι!' έκάσ10υ καλοίτ' αν ή εν συγγράμμασιν η λό­

iδέα, ύφiσταται λοιπόν καθ' έαυτήv- έπομένωc: θά μδc: άνα­

γοις έκάστον φιλοσόφοις πραγματ,ε[α, κοιγή δέ ή niiaι φιλο-

βιώσn πάλιν ό Πλάτων μαΖί μέ τά τερετίσματα τηc: φιλοσο· φίαc:.

23. Κατά ταυτα λοιπόν θά ήδύνατο κανείc: νά εϊπn ·περί τηc: έκ των κοσμικων μαθημάτων φιλοσοφίας άπλωc: καί συντόμως, ότι φιλοσοφία μέν έκάστου θά ήδύνατο νά όνο­

68.

Ρωμ.

1. 21

έΕ. Α'

Κορ.

1, 20· 28' 13, 8.

μασθ(l ή φιλοσοφική διαπραγμάτευσις έκάστσυ είc: συγγράμ­ ματα, λόγουc:, κοινή δέ ή παρατηρουμένη εic: δλουc: τούς

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

304

ΤΟΥ

σ6φοις ενθεωρουμένη, μεμωραμένη δέ σοφία τέλους

τijς

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

i} τοίi προσ1ίκον10;

Οεογνωσίας εκπεσουσα. ΊΙ δέ μή τουω

πεπ01,θ·vια, ο[•δέ μεμωραμέn( nc7'Jς γάρ, ων φύσει γιγ11ομ.~­ γου τέλους επιτυγχάνουσα και nρός 1όν δοτijρα τijς φύσεως 5 επιστρεφομένη Θεόγ; Τοιαύτη δέ εσ11ν 17 των εφ' ήμωΥ εi:•­ σευων καί ελλαγίμων ανδρωγ, ανδρι,κως ον1ως αποτιγαξα­ μένη

10

ολάn10)' ΚUC Ί() λυσιτελές απαλεξαμέι•η Και

Θεου εκκλησίf!

T'fj 10U

συστήσασα και εμμεJ.ως άρμοσαμένη τfi οο­

ψίf! 701) Ιfγεύματος. 'EγuJ μέν ()()Υ ταύη7 ταληθές εχειν οΊο-

1ο μαι. 'Ο δέ της ε,'ξω και μεμωραμέι•ης φιλοσαφίας αvτος ύ­ πέριμαχος, και τό «εμcbραι>ε)' ό Θεός τrJ)' ουφ[αv ΊΟV κόσμου 1σύωνη

IJ αύλσυ

λέγονως ακούσας, cvς σvγκρινομέγη )J προς

τιίν του Θεου σοφίαν φησί μωραίνεσθαι, ωσπε.ρ και πασαι;

αι 1 θ·ρωπίιrην iΊ.ρε1171· ΚΙαι διάνσιαΥ. Καμου μι) τοντα nαραδεχο-

15 μέναν, δεικ~-ύντας δέ δlί1 nολλϊvν σαφώς ταληθ'ές, αυτός (ΧJ'­ τιλέγειν 0'/)'Κ εχωy σοφισ1ε[ας καταψηφίζεται. Κείσθ·ω μεν ο{))ι ει• τϊρ προτέρψ μαι nερι λυσιτελαυς φιλ,οσοφίας εκει;ια

λόγψ καί γ(χ:ρ α,·επηρεάστως ετ' ι!χει, και αναντίρρητα μένει.

24. Και νυν δ' ίlν f:ραίμην τον εκ συγκρίσεως μωραίνο1'20 τα η7ν ·ύπ' αυτου nρεουευομένη~' σοφί,α~, ·καί πως αυδαμοv ί'i­ γραπται οτι εμία~,ει· ό Θεός ncισαν ανθρωπίνην αρετήν και εμcbρανε

πίiσαν

διάναιωι,

σοφίαν εμώρανε;

ως

και

τ-ήν του κόσμου

ιούτcυ

Που γάρ συγκρlσεως εΊδος ενταύθα 1(1))'

αποσrολικω~· α}·αφαίνεται ρημάτων; Άλλ' δ5σπερ επώρωσεν

25 ό Θεός ,άς καρδίας η,Ίγ Ίουδα[ωγ καί εσκλ17ρυγε την καρ­ δίαν Φαραc;ι και παρέδωκε τούς σοφοvς των Έλλήνωγ εις

αδόκιμον Jtοίιι•, ~

'

"

αυτοιr αρα

ov συγκρίοεd)ς

.,

'

τροποι• και

'

~

εστι1•, αλλ' εγκαταλείψεως, τον

/

το εμωρα11εν·

~

'

επει,

f

τι

'

και

'

το

r.,

οτ ι

/

κατη-

οχυΨει, ό Θεός τούς οοφοιΊς εκεί1•ους οούλεται, και δτι κα-

30 τήργησε, και ατι αncδοκ[μασε, και αυ'το τουτο δτι παρέδωκεν αυτούς εlς αδόκιμογ γο,U:ν; ΝΙ.17 "αι ταυτα συγκρίνων ό ιl­ πόστολος εlnε;

69. 71. 73. 75,

Καί

τlς α11 1•οvι, εχων παρεδέξαιτο του·το;

Βλ. όνωτέρω σημείωσιν. Βιβλ. 1, 1. Έ Ε. 7,3. Α' Κορ. 1. 27 έΕ.

70. 72.

74. 76.

Α'

Κ ο ρ. Ί ω. 12, Ρ ω μ. 1, Ρω μ. 1,

1, 20. 40 έΕ.

28. 28.

Ή σ.

6,

10.

305

φιλοσόφους, μωρό δέ ή έκnεσοϋσα όnό τόν προσήκοντα σκοπόν της θεογνωσίας σοφία 69 • Αύτή δέ ή όnοία δέν εnα­ θε τοϋτο, δέν είναι μωρά· nωc: θά συνέ·βαινε τοϋτο, έφ' ό­

σον έnιτυγχάνει τόν φυσικωc: nαραγόμενον σκοπόν καί έnιστρέφει 1nρόc: τόν δοτηρα της φύσεως Θεόν; Τοιαύτη δέ .είναι ή σοφία των συγχρόνων μας εύσεβών καί έλλο­ γίμων άνδρων, άnοτινάΕ:ασα πράγματι άvδρικώc: τό έnιβλα­ βές καί έn1λέ!Ξασα τό uJφέλιμον καί συμnαρασταθεϊσα είς τήν 'Εκκλησίαν τοϋ Θεοϋ ιωί άρμονικωc: συνδεθεϊσα μέ τήν σοφίαν τοϋ Πνεύματος. 'Εγώ λοιπόν νομίlω δτι αϋτη έχει τήν άλήθειαν. Αύτόc: δέ ό 1ύnέρμαχοc: τηc: έ!Ξω μωρθc:

φιλοσοφίας, άκούσαc: καi τόν Παϋλον λέγοντα ότι «έμώ­ 70 ρανεν ό Θεός τήν σοφίαν τοϋ κόσμου τούτοu» , λέγει ότι μωραίνεται ώc: σuγκρινομένη πρός την σοφίαν τοϋ Θεοϋ, δnωc: καί nασα άνθρωnίνη άρετή καί διάνοια. Έηειδή δέ έγώ δέv παραδέχομαι τοϋτο 1καί άποδεικνύω δια πολλών έnιχειρημάτων σαφώς την άλήθειεαν, αύτός, μή δυνάμε­ νος νά άντείnrι καταφεύγει είc: σοφιστείαν. 'Εκείνα nάν­ τωc: δc: εύρiσκωνται είc: τό προηγούμενον βιβλίον μου περί της ώφελίμου φιλοσοφίαc:11 · διότι είναι άκόμη άnρόσβλητα καί μένουν άναντίρρητα.

11

Ί 1

24. Kai τώρα θά ήρώτων τόν μωραίνοντα τήν ύn' ·αύ­ τοϋ nρεσβευομένην σοφίαν διά συγκρίσεως, nωc: δέν εχει γραφη πουθενά, δτι ό Θεός έμίανε πδσαν άνθρωηίνην άρε­ τήν καί έμώρανε nδσαν διάνοιαν, καθώς καί έμώρανε τήν

σοφίαν τοϋ κόσμου τούτου; Πράγματι nοϋ nαρουσιάlεται έδω είδος συγκρίσεως των άηοστολικών ρημάτων; 'Αλλά, δnωc: τό δη έπώρωσεν ό Θεόc: τάc: καρδίαc: των Ίουδαί­ 73 ων12 καί έσκλήρυνε τήν καρδi,aν τοϋ Φαραώ καi παρέδωσε 1 τούc: σοφούς των 'Ελλήνων είς άδ6κιμον νοϋν 4, δέν είναι Θέμα συγκρίσεως άλλά έγκαταλείψεωc:, κατά τόν αύτόν τρόπον ικαί τό έμώρανεν· διότι, τί σημαίνει καi τό δτι κατn­

σχυνεν ό Θεόc: τούc: σοφούc: έκείνουc: καi δτι κατήργησε καί δτι άnεδοκίμασε, καί αύτό τοϋτο, τό δτι ηαρέδωσεν αύτούc: είc: άδ6κιμον νοϋν"; Μήπως ό άnόστολοc: είπε καί

711

αύτά συγκρίνων; ,Καί ποίος εχων κοινόν νοϋν θά ηαρε20

1

1 •

l'i

11

ι ιΙ

306

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

Μ.. αλλοι 1 δέ τίς ατιοο1ολικαίς ρ17σεσιν εlδως εnεσθαι, ι!ιφείς κ-εί1 1 α

J'Οειν

οθείη

συγ;{;ρίγοντι;

αι 1 ευ

συγκρίσεως, C()ς εκείνος εδίδαξε, σαι nει­ ((Τά

γουν μωρα

τοiί κόσμου

εξελέξα,ο

δ Θεός, ίνα 1σύς σοφούς καταιοχύ1 1υ)). Τί DVν, ή μεν σοφία

5 τών αγ!Jρώπων ουγκρινnμέ~rη nρός 71)Υ ωiί Θεού καταιοχύ­ ~•εται και μωραίνεται,

1)

δε μωρία nαρρησιάζεται και σοφί­

ι,·ειαι; "Η, α μεν οούλει, συγκριτικώς ε!{λαμοάνεις, α δ' ουκ ε~•ι σαι οου},ομέ1ψ, μ17 λυοιτελουηα τff nαρασκευfj τών

O(iJJ'

λόγο..ιγ, δ.φlεις ασύγκριτα; Καί ,ίς αι 1 οοι nείfJοι,ο, εί μή,

10 τοίς σοίς λόγοις ψrατημένος, την tfξω :ταιδεία;· σωι;ί2ιογ η­ γηται;

"Α μεν ()'()ιι εφεξιjς μετά ταίiτα λέγει, ώς αυτό{)εγ

25. εχοντα

101' του ψει1δους ελεγχ(})Ι, παρειγαί μαι δοκώ. ψ ε-ι1-

δεσ11αι δ' ωσnερ ουκ αποχρών εlνω κρίJJας έαvτ(δ, αλλά και

15 κατα1jΝ,1Jδεοθαι

lCOJf

αλJ.ωγ nερι nλεlστου ποιούμει•ος, εις

11)

οvκοφαντείι, αvθ·ι,ς καθ·ηκε!' έαυτόγ, κδ.μοv λέγοJ110ς των δ{v­

ρων του Θεοίi τά με}' ε'l11αι φυσικά, κοιι•fi πασι δ-εδομέ11α ;-ιρό 11όμου Και εν νόμψ και μετά νόμον, Τα δ' ύπερψυα ΚU.ι ΠJΙεV­

f!U.ΗΚα και,

διαφεcόι11ως αnόρρψα, κα), ιίnερ11,1Jέν1ος ταυτα

20 έκι::ίνω11 καί. 10ί,ς κατηξιωμ{;γοvς της σοφ[ας τοiί ΠJΤεύματος π,άσης έJ,ληι,ιr.,ης συμμορiας, §γ δέ 1ώJJ φυσικώς δεδομένων

ύπό Θεού την φιλοοοφίαν κα/, άνθρωπί11ης δια}·οίας εύρ1ίματα

τά μαθήματα, αυιός ιός απ' εμου φησιγ εκ Θεnυ δεδόσθ·αι, εκείJJα μόJJα προοijκ,εν ο'ίεσθ·αι, οσων σ.Jrθρώπινος Ο'V'Κ εξικνεί-

25 ιαι λογισμός, Τ(ΟΥ δ' αλλων ουδl;ι, της τοιαύτης αξιοvν τιμής. Έμοι δε ου·δέτερον τούτων ε'ίρηται εκεί. Οlδα γαρ οτι πολ­ λώγ και

7(ι))Ι φι5σει.

γιγομένωγ αιrθρchπινος QV'Κ

εξικψείται

λογισμός, τιμης δέ άξιώ ίiκαοιον της πρnσηκούσnς- -ιάς μεν :-τνευματικάς χάριτας ([Jς ύnερψυεις και μόνοις αμέσως δια

30 ων Π1tεύ,ιια10ς ταίς κατ' αgετιίν διαφέρουσι προσγινομέγας,

77.

Α'

Κορ.

1

27.

307

δέχετο τοϋτο; Μαλλον δέ ,ποϊοc: γνωρίί:ων νά άκολουθπ άnοστολικά λόγια, άφήσαc: έκεϊνα νά τά έννοωμεν χωρίc: σύγκρισιν, δnωc: έδίδα!Ξεν -όκεϊνοc:, θά έnείθετο εic: έσέ συγκρiνοντα; «Τά μωρά τοΟ κόσμου πράγματι έ!Ξέλε!Ξεν ό 77 Θεός, διά vά καταισχύνη τούς σοφούc:» • Διατί λοιπόν ή μέν σοφία των άνθρώnων συγκρινομένη πρός τήν τοϋ

Θεοϋ καταισχύνεται καί ,μωραίνεται, ή δέ μωρία όμιλεϊ έλευθέρως καi σοφίlεται;

'Ή μήπως, όσα μέν θέλεις, έκ­

λαμβάνειc: συγκριτικωc:, όσα δέ δέν θέλεις, έπειδή δέν σέ ώφελοϋν είc: τήν nροπαρασκευήν των λόγων σου, άφή· νειc: άσύγκpιτα; Καί :ποϊος θά έnείθετο είς σέ, έκτόc: έάν, έ!Ξαnατημένοc: άnό τούς λόγους σου, θεωpfi σωτήριον τήν έ!Ξω παιδείαν;

25. 'Όσα λοιπόν λέγει εic: τήν συνέχειαν μετά άnό αύτά, ώς έχοντα εϋρει άπό έδω τόν έλεγχον τοϋ ψεύδους, νομίlω ότι πρέπει νά παραλείψω. 'Ωσάν νά κρίνn δέ δχι άρκετόν τό νά ψεύδεται, άλλά καί έκτιμων ίδιαιτέρως τό νά ψευδολογfl κατά των αλλων, ικατηλθε πάλιν είς συκοφαν­

τίαν. Καί, ένφ έγώ έλεγον ότι ά11ό τά δωρα τοϋ Θεοϋ δλλα μέν είναι φυσι,κά, δεδομένα είc: όλους γενικωc:, ιπρό τοΟ νόμου καί είc: τόν νόμον καί μετά τόν νόμον, αλλα δέ ύnερφυξ'ι καί nνευμαηκά καί ίδιαιτέρως άnόρρητα, έτο­

nοθέτουν ταϋτα ύnεράνω έκείνων καί τούς ή!Ξιωμένουc: της σοφίας τοϋ Π νεύματοc: ύnεράνω πάσης έλληνικηc: χορείας, άnεκάλουν δέ τήν φιλοσοφίαν εν των φυσικων δώρων τοϋ Θεοϋ καi τά μαθήματα εύρήιματα της άνθρωnί­ νης διανοίας, αύτόc: ίσχυρίιεται ώσάν έκ μέρους μου ,δτι πρέπει νά νομίΖ:ωμεν ότι εχουν δοθη όnό τόν Θεόν μόνον έκείνα είc: τά όnοϊ·α δέν φθάνει ό άνθρώnινοc: λογισμός, καί νά μή ά!Ξιώνωμεν κανέν δλλο τηc: τοιαύτης τιμης. 'Εγώ όμως δέν είπα έκεϊ τίποτε άnό αύτά. Διότι γνωρί,Ζω ότι ό άνθρώnινος λογισμός δέν φθάνει καi είc: πολλά άnό τά φύσει γινόμενα, κρίνω δέ εκαστον α!Ξιον τη~ nροσηκούσηc: πμηc:· τάc: μέν nνευμαηκάc: χάριτος ώc: ύnερφυεϊc: καί χορηγουμέναc: άμέσως διά τοΟ Πνεύιματοc: είς μόνουc: τούς ύnερέχονταc: κατά τήν άρετήν, τά δέ φυσικά δωρα ιυc:

(1

ι~

i 1111'

ι

I,

!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

308

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

309

τά δέ φυσικά μακρφ μεν φάοκων των 11,νευματικών χαρiτσιι·

άnέχαντα πολύ άπό τάς πνευματικός χάριτος καί διδόμε­

&ποδείν, κοο·fϊ δέ πασι Jιρι'>ς Θεου δεδ6σθαι διά ,ίjς φύσεως.

να φuσικως ύnό τοϋ Θεοϋ είς δλους.

26. Tfi δ17 ονκοφαντί[! ιαύη; τόι, λόγον έρείσας έκειι,ος

26. Στηρif.ας δέ έκεΊνος τόν λόγον είς αύτήν τήν συ­

θρύ;-ττεται καί διαχείται και κατεπα[ρεται τcJ'

5 nιtευμα1ικόν Θεού δώρον 1ήν Έλλήνωι, οοφίαν και πολλ,}ς

κοφαντiαν καμαριονει καi άγαλλιδ καi έπαiρεται έναντίον έκεiνων oi όποϊο; δέν δέχονται ώc: πνευματικόν δώρον του

προυάλλεται ρήσεις ΒασιJ,είου του θεlου ώς εκ Θεού πά.σης

ΘεοΟ τήν σοφiαν των Έλλήνων καί nρσβάλλει πολλάς ρή­

τέχι·ης χαρισι?1ε[σης αJ1θρώnοις, οπερ ουδε2ς δ &ντιλέγωι• ϊ-

οειc. τοϋ Θείου Βασιλείου αί όηοϊαι έμφανίιουν πδσαν τέ­

'

Ε'

δ

,

, " ,. ,

~

'

~

, -

e

δ

, ,_

,

78

.'{α-

χνην χαρισθεϊσαv άπό τόν Θεόν είc: τούς όνθρώπου<: , τό

ταοκεvάσας ουνεπέρανε και' απεφήνατο ταύτ17ν λέγων· «και π ί

όποϊον κανεic: δέν θά ά;3νηθη. 'Έπειτα διά πολλων λόγων

10 αρχαι 1())1' μαfJημάτωι, και 1] προφητεία και 17τισουν f]Jί(Φί­

μετέβη εic: τι'Jν iδικήν του άντίληψιν καί χαλκεύων συνε­

στι,'.

,ηα

ια

ΠΟΛΧων

ει.ς

τηγ

οικειαγ

5·,. ,

εl;εαη

οςαν

και

λυψις τοιαvιά εΟΗJ!, οία, μη δοfJέ~•ια μέν, ύnερυα[v,ειγ Ι.tJ'­

nέρανε καi άnεφάνθη λέγων οϋτω· «καί αί άρχαi των μα­

q'}ρώ:τινω, J.ογισμδν,

θημάτων καi ή προφητεία καi όποιαδήποτε όποκάλuψιc: εί­

ψvχi)ι')). 'Ώστε θεόσδοτα.

·r)

δοθέντων

δέ,

εξικνείσι'J,αι

αvHCJJ'

11111

ουδέν, η nάνι't' όμοίως δωρά εσιι Θεού και

Οvκουγ ε'iποι τις cίv προς αυτό~"" και σύ, δ

. .~αι τοιαϋτα ώσπ. αν μέν δέν έδόθησαν νά ύπερβαiνουν

τ17ς

τόν άνθρώπινον λογισμόν, αν δέ έδόθησαν νά φθάνn εic:

15 έ}.ληγικης χάριτας διαφερόt·τως, δια τωγ μαθημάτωι• χατα­

αύτά ή ψυχή». 'Ώστε η κανέν η δλα έΕ: 'ίσου είναι δώρα

ξιωσαι σαυτόι, οl6,ι~ει:ος, τφ τi11' ιΊπερϋολην 1ιογ άnοκαλύψεr,JΨ

τοϋ Θεοϋ καi θεόδοτα. Θό ήδύνατο λοιπόν νό εϊππ κανεic:

εχω·τι

χαί οί

nρόc: αύτόv- καi σύ ό ναμίlων ότι διά των μαθημάτων κατη­

1α μαθιjματα τ17γ αρχι7ι, εύρ6ντες Αlγ~ίπ1tοι τοίς πρσφ17ται:;

θωσες σεαυτόν έ!Ξαφέτωc: τηc: έλληνικης χάριτος, είσαι

και αποστόλοις εl:σιν δμότιμοι; Πως γάρ οvχ δμό1ιμοι οί 1co1·

χαριτωμένοc: ύnό τοϋ Θεου όμοίωc: μέ τόν εχοντο ύπερβο­

δμοίως κεχαριτωμέΨΟς {JΠ(1ρχεις ί:>τι(J

Θεοv,

;ω δμοίως δεδομένωγ και δμο[ως γιγωσκομέyωγ δώρων εν μεθέ­

!Ξc:ι γε~-όμενοι;

27.

λ~κάc: άποκαλύtμειc:79 καi τα Αίγύπτιοι είναι

«Άλλ' δ Θεόςη, φησίι·, ,((εμπέπ,ληκε1, αριι δημιουργιJ­

άποστόλουc:;

oi εύρόντες άρχιικως τά μαθήμα­

όμότιμοι

μέ τούc: προφήτας καί τούς

Διότι πως δέν θά είναι όμότιμοι οί μετέχον­

σας 11))' 'Ιj.Ψχ11)' 1ω1 1 κοι1 1 ωγ ενγοιcογ καί HVY δριστικ6'ιν χα1

τεc: των όμοίωc: δεδομένων καi όμοίως άναγνωριιομένων

διαιρετι:-,ών καί

δι.iJρων;

σvλλογιοτι.κι:ίιγ δυνάμεων εξ ών συγέστφ:ε

25 τά μα{}ήματα· OV'ΚOVY δώρα Θεου τά μαθήματαη. Τί δ' αρα ταvτο διχαίωμα

τοίς

27.

«'Αλλ'

ό Θεόc:»,

λέγει,

«μόλιc: έδημιούργησε τήν

παραχρωμένοις η καταχρωμέι,,οις καi

ψυχήν, τήv έγέμισε μέ τάς κοινάc: έννοίας καί τός όριστι­

τοίς ,ά εvαγγέλιοιr του Χριστού: ώς ατελές τελειοvσο, εκ μα­

κάc: καi διαιρετικάc: καi συλλογιστικός δυνάμεις, ά'πό τάς

{iημάτωι1; Οvδέ γαρ τούς n6ριrους και άκρατ,είς αίτίας ι:c;έ­

όnoiαc: συνίσταντα~ τά μαθήματα· έπομένωc: τό μαθήματα

λοιτ.' uι· τις οτι τήν αρχ17γ δ Θεός τό σωμα πλάσας 1ε καί

είναι δωρα Θεοϋ». Ποί·α δικ:αιολογiα είναι τοϋτο είς τούς

30 ψυχι:/ισας την γεJ·γητικ1711 και θρεπτικηγ έ11εnοίησε ωύτφ δύ­ JJαμιν. Ταv7α δέ l:σιιν α κωλύομεν δια 1C!JY λόγων ήμείς, :rιαράχρησιγ χαι 1JJ1' κατάχρησι11 και' TQ nαρα

10

71]1'

nροση·ΧΟJ'

nαραχρωμένοuc: η

1,0.ταχρωμένοuς

nοιοϋνταc: τό εύαγγέλιον τοϋ

καί

είc: τούc:

τελειο­

Χριστοϋ μέ μαθήματα

ώς

άτελέc:; Πράγμαη οϋτε τούς πόρνους καi άκρατεϊc: δέν θά 6nήλλαασε κανεic: της ·ι<:ατηγορίας λόγψ του δτι έν άρχη

nΜσας ό Θεός τό σωμα καί έμψυχιi~σαc: ένέβαλεν είc: αυ­ Προφανώc: έκ τοϋ Πρόc: τούc: νέουc: των Έnιστολων 4, PG 32, 23,6· έΕ., 186, PG 79. Βλ Κορ. 12, 7.

78.

s·

5 κ.έ., PG 31, 576 32. 661 κ.έ. κ.α.

κ.έ.

τό τήν γεννηηκήν καi θρεπηκήν δύναμιν. Αίιτά δέ είναι

έκεϊνα τό όnοϊα έμποδίΖ:ομεν ήμείς διό των λόγων, τήν

11,

1

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

3.10

:;ταρεχόμενον 10ίς μαffήμασι σέοας· και σύ γε τούτο, ει ουνε­ τως άχούειν εκε[νων εffέλ,εις, ϊίσrι τε και όμολογ}7οει; και ΙΟ καταγηραv εv τοίς τοιούτοις αφήσεις και σωτηρlους και,

τελεστηρίοvς καθαρτικούς τ•ε και φωτιστικους

5

ψυχής τούς

nαράχρησιν καί τήν κατάχρησιν καi τήν άπόδοσιν είc: τά μαθήματα σεβασμοϋ πέραν άnό τό πρέπον· καί σύ δέ, δν

θέλr~c: νά άκούr~c: έκείνουc: τούc: λόγουc. μέ σύνεσιν, θά μάθr~c: :καi θά όμολογήσr~c: τοϋτο, θά έγκοταλείψr~c: τό γή­ ρασμα είc: τά τοιαϋτα καi δέν θά λέyric: πλέον σωτηρίουc:

λ6;ιους ούκέτ' ερεις, τούτοις τε τθίς λόγοις και τοις του μ s-

καί

;·άλοv Βασιλε[ου πεισθείς.

τούc: λόγουc.,

28. Ού μ17v αλλ' εl lt)Y αρχtjV ταvθ'

a λέγεις

εδ6θη τfί

ψυχi'ί προς Θεοv, κοινά πασιv ανθρώποις και έμφυτα και φυ­ σικά δήπου, κατά διαδοχήν από των πρώτω,, πατέρων δια-

1Ο δ ιδό,ιtεJJα. Π Cις

ov1,

311

μυητικούc:,

καθαρτικούς 1καί

φωτιστικούς τηc: ψυχηc:

ηεισθεic: εic: τούτους τούc: λόγους ·καi είc:

τούc: τοϋ Μεγάλου Βασιλείου.

28. ·Αλλ' δμωc., δν κατ' άρχήv αυτά τά όnοία λέγεις έδόθησαν εic: τήν ψυχηv ύnό τοϋ Θεοϋ, ·είναι προφανωc: είc:

δλουc: τούc. άνθριίJnουc: κοινά καί εμφυτα καί φυσικά με­

τοίς ύπl::ρ φύσιν προς 101Ύς ει':σε6είς μ6-

ταδιδόμενα κατά διαδοχήν άnό τούς πρώτους Π.ατέραc:.

1·01)ς και των εύοευϊον 10υς ακρfJυς και απολέκτους εν Π νεύ­ μαιι ΘεοfΊ χαριοθείοιν όμοίως εδό1~ηοαν; «'Αλλά 101' αυτόν)),

Π ωc: λωnόν έδόθησαν όμοίωc. μέ τά ύnέρ φύσιν χαρισθέν­ τα έν Πνεύματι Θεοϋ npόc: μόνους τούς εύσεβείc:, καi

φηοfγ, ((~χει λόγον προς την ψυχήν αnαντα ,δοθέντα γαρ οι,δέ

μάλιστα πρόc: τούc. κορυφαίους καi έπιλέκτοuc: των εύσε­

Τα

:τι 1 εvματικά τον δ.ι·Οι;μ{ι."ΙLJ/ΟJ' ύnερ6u.Ενει λογισμό)!)).

"01'-

15 1ως Μίλος lγένοv πνευματικού δώρου πείραν εlληφώς ούδα­ μϊ,)ς,

σi1

οαυτόν άπελέγξας και φαι,ερον ποιησάμενος,

8

Μ:

βων; «'Αλλά, λέγει, όλα εχουν την ίδίαν σχέσιν πρός την ψυχήν· διότι οϋτε τά πνευματικά, έφ' όσον έδόθησαν ύπερ­ βαίνουν

τόν

άνθρώπινον

λογισμόν».

Πράγματι έλέγ!Ξαc:

και τούωυ χείροι, οτι μηδέ τοίς διά πείρας είρηκόοι πιστεύει.ς,

έσι:ι ό ϊδιοc: καi φανερώσαc: σεαυrόν, ά,πέδει!Ξεc: δτι δέν ελαβεc: καθόλου ηεϊραν πvευ,μαηκοϋ δώρου, χειρότερον δέ

δ' αvθι.ς χείρισιον οτι και αJπιρρητορ·εύεις α~'ηοίς, ψυχικίις

άnό αύτό είναι ότι δέν πιστεύεις οϋτε είc: τούc: όμιλοϋνταc:

δλος, rlις Ξοικεν, ω1·. ,Το γάρ εκJ,εκτόν δσχε'ίοι· των cι)'ευ,ιια-

βάσει τηc. πείρας, τό δέ άκόμη χειρότερον είναι δτι καi

8

20 τικ('οJJ χαρωμάτω1·, ό Παύλος, «ήμείςJJ, φησίν, ((ού τό Πι,εiΊ­ μα ων r..6ομου ελάοομεν, αλλά το Π~rεvμα τό t:κ 'fγα εlδϊ,ηιεv T(t εκ τον Θεοv χαριοffέ~tτα ήμίν, ουκ

a και

IOU

Θεον,

λαλονμεν

όντιρρητορείJειc. κατ' αύτων, ών όλόκληροc: ψυχικός, όπωc: φαίνεται. Πράγματι τό έκλεκτόν δοχείον των πνευματικων

χαρισμάτων,

ό

Παϋλοc:, λέγει,

«ήμεϊc: δέν έλάβομεν τό

πνεϋμα τοϋ κόσμου, όλλά τό nνεϋμα τό έκ Θεοϋ, διά νά

διδακτοίς u;ι,θρωπίνης σοφίας λόγοις, άλλ' εν διδα­

γνωρίσωμεν τα έκ Θεοϋ χαρισθέντα είc: ήμδc:, τά όποϊα καi

κτο'ίς Π νεύματfJς άγίου, πνευμαrικοiς πνευματικά ουγκρίνωι-

λαλοϋμεν δχι μέ διδακτικούς λόγους άνθρωnίνηc: σοφίας,

25 υ:ς· ψυχικός δε αΨ17·ρωπος 0'/J δέχεται τά ίΟV Πνεύματος· μω-

άλλά μέ διδακτικούς άγίου Πνεύματος, συγκρίνοντεc: πνευ­

ρία γιίρ αvτϊp εσrι. και ού δύναται γνωναt)), λογισμών εφό­

ματικά πρόc: πνευματικά· ψυχικός δέ ανθρωnοc: δέν δέ­

r':)!

δοις τοις dκαταλήπτοις εμ6ατεύων, διαιρέσεσ{ τε και συv,λογι,­ σμοις και r.ίι•αλύσεσι :τασαν αλήθειαν εύρίσκεσffαί τε χαί δι-

χεται τά τοϋ Πvεύματοc:, διότι ταϋτα είναι δι' αύτόν μωρί·α καί δέν δύναται νά τά κσrανοήηr,» , 80

ά·κατάληπτα μέ έφόδουc: λογισμων, νομίΖων ότι πόσα άλή­ θει·α

80.

Α'

Κορ.

2, 12· 14.

έπεμβαiνων είc: τά

εύρίοκεται

καi

διδάσκεται

μέ

διαιρέσεις,

συλλογι-

ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

312

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

313

2, 1

δάσκεσ1?αι οlόμενος. Τά γούν ύnό τού Θεού χαρισθέντα ήμίι•,

σμούc: καi άvαλύσειc:. Τά ύπό τοΟ ΘεοΟ δμωc: χαρ1σθέντα

QV; δια λο,•ισμών, αλλά δια του εν ήμ'i11 αύτού γι11ώσκο·μεν

είc:

, ..ΤΙ 1>ευματος,

" Οψuα , -q λ μος '

,

(<α

ου·κ

ει'δ ε

'

και

•

'

ους

,;{ηκουσε

ουκ

'

και

i!:πί καρδtα~, α1'θρώπου ούκ ανέ6η· ήμί11 δε απεκάλυψεν δ Θε-

5 ός διc}. τού Πνεύματος αύ•του·

ιό γάρ Πνεύμα ερευνά και

T(i οάθη τoiJ Θεου)),

έντόc:

t1i•

1 Ο γράμ,ιιασtJ', ει, μαρτυρίαις, εν ύ.ποδείγμασι nερι φωτός ουκ α/01~ήσεως μόJΙΟ1', αλλα και δtαJΙΟίας ύψηλοτέρου JlαJΙ1άnασι1', 7

Ι

τυγχα~·ει

-

γους

,

~αι

ω·α6άς έαυτόν και

ήμων

είδε καί

Πνεύματος·

«αύτά τά

όποϊα

άλλά

διά τοΟ

όφθαλμόc: δέν

ouc: δέν ηκοuσε, καί τά όnοϊα είc: καρδίαν άνθρώ­

nου δέν άvέβηαaν·

αύτά τά

όποϊα

άπεκάλυψεν είc: ήμδc:

καί τά βάθη τοίί Θεοίί» 8 1.

vωι• και δ.πό της σης αJΓτιλογίας, ώ φιλόσοφε. Συ γάρ dκούωι•, και συχι•cίΊς ακούω~r, τών μετιόηω1t i!:κ .πεlρας ει• λ6γοις,

οι·

δέv καταvοοΟμεv διά λογισμών

ό Θεόc: διά τοϋ Πνεύματος αύτοο· διότι τό ΠvεΟμα έρευvςί

Τεκμηριώσαιτο δ' ?ί11 τις τη11 αλήθεια~, τω}' λ,εγομέ­

29.

11μαc:

t\

ο

Ρ

γι.νεται

Ι

κρειττονως

Θεφ συγγε1ιόμενος,

,-

\

εκοτας

,

και

t':'

υπερ-

συ 10ύτω1, ακ-αύω~,,

i·νi., .uέι,, εnανασηjσαι η7γ διά}·οια1t του προσύλοv φωτός

n·v

15 δυ1'άμει,ος, οJς περί αίσθητοv ,λεγόγτων φωτός κατηγορείς,

29. Θά ήδύvατο δέ νά τεκμηριώσn καvείc: την άλή­ θειαν των λεγομένων κGί άπό ηΊν ίδικήν σου άντιλογίαν,

!JJ

φιλόσοφε. Σύ δηλαδή άκούειc:, καί μάλιστα συχνά, τούc:

έκ nείραc: άσχολουμένοuc: είc: λόγοuc:, είc: γράμματα,

είc:

μαρτυρίας, είc: παραδείγματα, νά λέγουν δτι τό φωc: είναι

έντελωc:

ύψηλότερα δχι μόνον τηc: αiσθήσεωc:, άλλά

'rηc: διανοίαc: αύτοΟ τοίί όποίου ουμβαίνει ό voίic:

τό

όποϊον γίνεται κατ'

άνωτερότητα -

νά

-

καί

πρδγμα

έ!Ξiσταται

καί

J'!J)' δ' /',κ 11jς ελλείψεως, ούκ είς ΤΟ μέσον και άληθ'ές αλ}/

ύπεραναβαίvn έαuτόν καί νά συναντςί τόν Θεόν. Άκούων

r:lς {ιπεροολ17ν και ψεύδος εκκλίνωJΙ,

καθ' έτέρου οάλλεις

λοιπόν έσύ τούτουc:, δλλοτε μέν μή δυνάμενος νά άπομα­

σεrι.υτϊ)Ι' κρ1ψ1'ΟV, ί1)Υ του Θεοv ούσ[α~.t τοντ' εl11αι και θεω­

κρίνnc: την διάνοιαν άπό τό ύλικόν φως τοϊιc: κατηγορείc:

ρητι71, ,ε'[~,αι λέγεtJJ εκείνους ίσχυριζόμε~•ος· ού·κ α~, TOVTO πα-

οτι όμιλοϋν περί αiσθητοΟ φωτόc:, άλλοτε δέ άπό τήν ελ­

20 {}ώ1 1 , εl λογισμοίς αJJθρωπ[νοις α~rέφικτα τά θεία εδόξαζες

λειψιν παρεκκλίνων άπό τό

τοιούτων και δι' εργω11 τηγ 1ελεωτέρα11 εζήτεις ε1δησιγ και

ιόμενοc: δτι έκεϊνοr λέγουν δτι τό φGJC: τοΟτο είναι ή ούσία

ηj :1ίστει τ1)ν πειρα11 i!:nφκοδόμεις, 101' της χάριτος οροφοι•,

τοίί

εν αληθεΊ ι'Jεωρίq, Θεου αγάnην επωτεγάζουσαν· οϋτως

Θεοίί

καi

ρίπτεσαι

δτι αϋτη

εic:

άληθέc: είc: ύπερ­

βολήv καi

1171·

ψεΟδοc:,

μέσον καί

ϊωί πίσrιν μετ' ευλα6είας προσηγες cδς ,u6Ψη11 δεκτικ17ι' Η7ιι,

δλλον κρημνόν,

είναι θεωρητή.

ίσχυρι­

Δέν θά επασχεc:

rοϋτο, αν έφρόvε1c: δτι τά Θεία είναι άνέφικτα είc: άvθρω­

T(t

nίvουc: λογ1σμούc: καi παρουσίαΖ:εc: εύλαβωc: τήν πίστιν ώc:

του Πνεύματος δόματα. Ό γουγ εν άκρι6εί καταιλιήψει τι,ιι·

μόνην δεκτικήν των τοιούτων καί έ(ήτειc: δι' εργων τήν

μα1'Jηαάτω11 γεγονι()ς, μικροΓΎ χαι άδiδάκτως,

τελειοτέραν γνωσιν

25 α1'ι9'ρcόπιJJΟ1' uπερ6αί1tει λογιομογ Και μετα τα δεδόσθαι

chς αύ·τός Q,)Ι

καi

ώκοδόμειc: έπί τηc:

πίστεωc: τήν

πνευματικών ενεργημάτωγ, ούδ'έ μετρlως i'o1i1·

nείραν, τόv δροφον τηc: χάριτοc:, την άγάπηv ή όποία έπι­

επαtοις χαι διδασκόμεγος· εlκότως· δ γάρ λόγος Κυρίου α-

στεγάlει έν άληθεϊ θεωρίι;:ι Θεοο· τόσον ύπερβαίνοuν τόν

30 λιτθψ:;, διαμΙι•ωι, εlς αlώνα αίcοΨος, 8ς τφ Ίωά~Ψ?1 άπεκ&-

άνθριίJπινον λογισμόν α! δωρεαί τοΟ Πνεύματος καί μετά

ε'ί.':τοις, τcuν

τήν

χορηγίαν

των.

'Εσύ

λοιπόν

ό

όποϊοc:

εφθασεc:

είc:

άκρ1βη κατάληψ1ν των μαθημάτων σχεδόν χωρίς διδασκα­ λίαv των πνευματικών ένεργημάτων,

δέν

κατανοείc: οϋτε

μετρίωc: καi δταν τά διδάσκεσαι' εύλόγωc:, διότι είναι άλη­ θήc: καi διαμένει εic: τόv αίωvα ό λόγοc. τοϋ Κυρίου 83 , ό

81.

Α'

Κ ο ρ.

2, 9

έf..

82.

Βλ. Ψ α λ μ.

18, 10.

όποϊοc: άnεκάλυψεν είc: τόν Ίωάννην,

δτι εic: τόν θεαρέ-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

314

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

315

2, 1

λvψεν οrι 1φ θ·εαρέστως ζωντι δίδοιαι ψ1jφος λεvκ,7, ην ού­

στως 2:ιϊJVτα δίδεται ψηφος λευκή, τήν όποίαν δέν δύναται

,,ιι17 ό λαυci)ιι· οnως δε Κακείι 1·ος δύ­

κανείς νά γνωρiΖ:n εί μή μόνον ό λαβών~:~· πως δέ δύναται

δ:cίς δύναται

1Ψωναι, Bt

ιιαται, ;:-ιαρr't TOV' π αύλοv εδιδάχι~ημεν.

καί έκείνος, έδιδάχθημεν 1 ύnό τοΟ Παύλου.

80. Μετά δι1 τηι• τc,ιν κατά φύσι~, τε καί ύτιέρ φύσιι•

30. Μετά δηλαδή την έ!Ξίσωσιν των κατά φύσιν καi

5 δώρων εξίσωσ111, δια nλειόνων i};:τπίθεται τfi περί προσευχijς

ύπέρ φύσιν δώρων ουτος έnιτiθεται διά περισσοτέρων λό­

αδιαλείπτως

γων κατά της άποστολικης περί npοσευχηc: έντοληc:, λέγων

7l[!·Οσεύχεσθαι, ει μ17 (ι)ς αιηιJς εξηγειται nαραδεξαίμει?α· εξη­

α;:-ιοστολικfi εντολfi, λέγων αδύνατοι, εlvαι

οτι είναι άδύνατον τό άδ1αλείπτωc: nροσεύχεσθαι 8 \ αν δέν

γειται δέ nροσεύχεσθαι t!νταvι?α λέγειι, τόι· απόστολοι, συ τό

δεχθωμεν τά πράγματα δnωc: τά έρμηνεύει αύτός· έΕηγεϊ

ενεργείι 1 ΤΙ))! nροσευχή11, αλλα

71)Υ εξιν εχειν αυτης· (<εξι.ς

δέ οτι ό άnόστολοc: λέγ
1 Ο δέ εστιη, φησί, ι<προσεvχijς τό μηδέι, δύνασθ,αι πράττεο, ο'ίε­

γεϊν τιΊν προσευχήν, άλλα τό έχειν εΕιν αύτηc:· «εειc: δέ

10

ΤΟ

σθαι καί εlς πέρας αγει1·, μι7 6ουλομέι 1 οv Θεου· ό τοίνυ1'η, ψη­

προσευχηc: είναι», λέγει, «τό νά νομίΖ:π κανείς δτι δέν δύ­

rιί,

εξιν εχω1· ϊι.διαλείnτως :προσεύχεται)). Τοωv-

ναται νά nράεn και νά nερατώση τίποτε, δν δέν θέλπ ό

((T(l1)71)V 11JV

τό αδιαJ,,είnτως προσεύχεσι?αι, και τωι• έλληνtΚt!))'

Θεός· ό εχων λοιπόν αύτήν τήν εειv προσεύχεται άδιαλεί­

αρα 616λίωι 1 6 φιλόσοφος οι•κ αγακύψει και αδιαλείπτως προσ-

nτωc:», προσθέτει. ΆφοΟ δέ τό ·άδιαλείπτωc: προσεύχεσθαι

15 ει;ξεται. Τί Ο{))! αν ε'ίnοι τις nρός 701' αδιαλε[;:-ιτως και μηδέ­

είναι τοιοϋτον, ό φιλόσοφοι:: καi δέν θά σηκωθfi άnό τά

10)!

δ'

0)

1

ποτε nροσευχόμε~·ον τοιούτον φιλόσοφον; 'Όπερ ό απόστολος

έλληνικά βιβλία καί άδιαλείnτωc: θά προσεύχεται. Τί λοιπόν

αλλαχου λέγωι 1 • «nροσεvχόμεγοι έν nαντ ι καιρφ ε1' nνεύμrχrι

θά ήδύνατο νά εϊnn κανεic: πρός τόν τοιοϋτον φιλόσοφον,

και εlς α'i'ηό τούτο αγρvπνουJΙτες)ι.

τόν άδιαλείnτως κ:αί ούδέηοτε προσευχόμενον;

-r Αρα

κα1' τούτφ

11111

εξιι•

ταύτηv εlσηγεiιαι,

20 ταυτ6ι, έστι11

fjv αν·τός λέγεις 1 η τη11 εvέργειαν, καίτοι ι1δι.αλείπτως τε εlπείι 1 και 8)! nαντί. καιρϊρ:

όnοϊον λέγει πάντα

άλλου

ό

άnόστολοc:·

καιρόν ·nνευμαηκιϊJC:

κ·αi

Τοϋτο τό

«nροσευχόμενοι κατά

άγρυnνοΟντες

είς

αύτό

Π ροσε::τισκι;·ψας δέ τ17ν έ,,ί iι;,'i'J προσεύχεσ{}αι αγρυn1'ίαγ, Μj­

άκριβιϋc:» 85 • ~ Αρά γε καi μέ τοϋτο διδάσκει αύτήν τήν εειν,

λός έστιν αδιαλείπτως εχεσθαι της ενεργείας εnιτάτrω11. 'Έ­

τήν όποίαν έσύ λέγειc:, η τήν ένέργειαν, μολονότι τό 'ίδιον

λεγε δέ και ό Κι';ρι.ος nαραοοJ,ήν τοίς ,μαθηταίς, κατά τοι·

είναι τό

εl,αγγελιrιη7ιι Λοvκα11, ((Προς τό δειv πάντοτε nρσσεύχεσθαι

nαρήγγειλεν έnιnροσθέτως τήν άγρυnνίαν διά προσευχήν,

25 και μ17 εκκακείγι,. ,, Αρ' ovv καγταϋθα nρός τηγ εξιν ειι·ijγε~ο;

άδιαλείnτωc: καi τό ·κατά πάντα

καιρόν;

είναι φανερόν δτι nροστάσσει νά διατηροΟμεν άδιαλείπτωc:

'Α.λλ' ου τσuτο ή ;7αραοολ17 δείκνυσιν, αλλιχ IIJ')) εnίμωιο1• α'ί­

τήν ένέργειαν.

τησιν· και

τούς μαθητάc:, κστά τόν εύαγγελιστήν Λουκαν,

10 ,ω) έκκακειν δέ, τουτέστι μ17 εφ[εσθαι της nροσε­ O'V nρδς

δρείας {;nό ρψθvμίας, δείκJΙυσι την προτροnrι1' σοσαν

117ν εξιι,, καί ταυθ" ηγ ό σοφός ο{JΤος λέγει, αλλά nρός αυ-

30 117ι,

TJJJ'

t'νέργειαγ της nροσεvχης, δηλαδή την· δέησιν, δ κr.ιί

το έπιτελεύτιον ει,

1fi

παραυολfi ρημα τού ΚυρΕοv δηλοι· <<δr!.ι-

Άφοϋ

"Ελεγε

δέ

καi

ό Κύριος

nαραβολήν είc: «ώστε νά

πρέπει πάντοτε νά προσεύχωvται καί νά μή άποκάμουν» • 86

~ Αράγε

καi

ραβολή

δμωc:

έδω δέν

nαρεκίνει δεικνύει

ιπρόc: τοΟτο,

τήν άλλά

εειν; τήν

Ή

πα­

έnίμονον

α'ίτησιv· καί τό νά μή άnοκάμουν, νά μή παραιτοΟνται δη­ λαδιi τιϊς

έnαγρυnvήσεως

άnό ραθυμίαν,

δεικνύει

δτι ή

προτροπή δέν είναι δι' ΝΞιν, 1 καi μάλιστα αύτήν τήν όnοίαν λέγει ό σοφόc: ουτοe, άλλά δι' αύτήν τήν ένέργειαν τηc:

83.

85.

Ά π ο κ. Έφ. 6,

2, 17. 18.

84.

Α' Θεσσ.

86.

Λοuκδ

5, 17.

18, 1.

nροσευχηc:, δηλαδή τήν δέησιν, πρδγμα τό όηοϊον δεικνύει

καi ό άκροτελεύτιος λόγος τοΟ Κυρίου είς τήν προσευχήν·

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

316

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

317

2, 1

σει γάρ)), φησfγ, ((ό Θεός Πνενμα αγιοv τοίς αηονσιγ αVΙ0)'

διότι λέγει, «Θά δώσπ ό Θεόc: αγιον Πνεϋμα είc: τούc: Ζη­

11μέρας και. vvκτόςJJ, τουτέατι τοίς αδιωλ:εlπτως οϋιω προσευ­

τοϋνταc:

αύτόν

ήμέραν

87

καi

νύκτα» ,

δηλαδή

είc: τούc:

χομέvως. ΛεόμεΟα δέ της αδιαλείπτου ταύτης δεήσεως ουχ

προσευχομένουc: ουτω άδιαλείπτωc:. ΧρειαΖόμεθα δέ αύτήν

ϊδστε πεισαι Θεόι,, αvτοπαράκλητος γάρ, ουδ' ώς εφελκυσό-

τήν άδιάλειπτον δέηαιν όχι διά

5 ιιενοι 10VTOV, πανταχού γάρ, αλλ' ι7ις τfi προς αυτόν επικί.1J­

σει 17μας αυτούς &1ιάγοι11ες προς ε·κείνον και επιστρέφο,•τες,

νά

διότι ούτόc: είναι αύcrοπαράκλητσc:,

πείσωμεν τόν Θεόν, όχι

διά νά προσελκύ­

σουν τοϋτον, διότι είναι παντοϋ, άλλά διά νά άναγάγωμεν

(i)ς με1?1c(ξονrες οflτω των περί α·ύτόν αγαJοπρεπων δωρεr'lιι·.

καί

(ίΤ61F: γαρ)) κατά το1' μέγαν Διω,ύσιον «τφ Θεφ σύνεσμει',

της έπ1κλήσεωc: πρόc: αύτόν, διά νά μετάσχωμεν οϋτω των

οτε παvάγι·οις μέ~, ευχαίς, ανεπιθ'Ολώτφ δε y{ρ τούτον επι-

όγαθοπρεπων δωρεων περί αύτόν. «Διότι τότε», κατά τόν

10 ,rαλώμει1α)). Δια τουιο το{νυν αϋτόv· άδιαλεlπτως επικαλούμΞ1?α, cvς ί'λ1· αδιαλείπτως αfηφ συνωμεγ.

81. Τi7ς δέ &διαλείπτου ταύτης προσευχής τε καί εξεως, f}ι, tiρτι διει:οήΟη πρri>τος δ φιλόσοφος αvτος, οϋδέ ό διΜJολος

νά

στρέψωμεν τούc:

έαυτούc: μαc: πρόc:

έ;κεϊνον διά

μέγαν Δ1ονύσ1ον, «συνευρισκόμεθα μέ τόν Θεόν, όταν έπι­

καλούμεθα 88

vοϋν» •

τοϋτον

Διά

μέ

τοϋτο

πανάγνουc:

λοιπόν

εύχάc:

έnικαλούμεθα

καi

άθόλωτον

αύτόν άδιαλεί­

ιτ.ωc:, διά νά συνευριοκώμεθα μέ αύτόv άδιαλεiπτωc:.

rμιί~ιεται αμοιρωv καίτοι μηδέποτε προσευχόμε~•ος- ηδει γαρ

31.

Αύτηc: δέ τηc: άδιαλείnτου προσευχηc: καί εtεωc:,

15 μηδέ κατά χο[ρω~, δυJ'ησόμεJJός τι, μη ϊΟV Κυρίου 7(0)' ολω~r

τήν όnοίαν πρωτοc: διενοήθη ό φιλόσοφοc: ουτοc:, δέν φαί­

ενδόπος, κατά δέ τοί, π έτρου μηδ' επι.χ;ειρήσεωγ ;ιουν, και

νεται άμtτοχοc: οϋτε ό διάβολοc:, δν καi δέν προσεύχεται

μηδέ~, &ι,ύσωι· ταίς πο,λvτρόποις

ποτέ· δ1όη έγνώρι(εν ότι οϋτε εναντι τιϋν χοίρων δέν Θά

εnιοουλαίς τοσουτογ απέχει προσευχής, ου της &διαλε[πτοι•

κaτώρθωνε τίποτε, αν δέν τό έnέτρεπεν ό Κύριοι:: όλων 89 ,

μ6γο~ι &ηά και της εκ; ·διαλειμμάτων, το πεπείσθαι Κύοιn1·

κατά δέ τοϋ Πέτρου ότι δέν Θά έnιχειρήσπ καν τiποτε 90 , καί

nρc, τούτωγ .κατά ταυ

20 είι•αι

70)1

'Ic'oo

Θεδι, άnάJJI(ι)JJ" οί με)' γαρ ε•κτος ιχ{ψατος ί(j))' λrι­

)'ΙΧ(VV 1σασι μεγ ίΟVΤΟ :πάηες, ,εϋχοJJται δ' ου πά~ιιες· rl~•τι­

χείμενος γάρ εστι και τfί εϋχfi δ τςο Θεcρ aγτικsίμει 1 οc;, ;;-;αι, δ

10v;

καλού φυγάς καί τfjς ;rρός τόν Θεό~, ευ'χης φυγάς ε­

πρίv

άnό

αίπά

nολυτρόnουc: οχι

ότι

δέν

θά

έnι,βουΜ1ϊ' ·

κατορθώσn

τόσον

1

μόνον τηc: άδιαλείιπου,

άλλά

τίποτε

άnέχει τηc:

μέ

τάc:

προσευχηc:,

καί τηc: διακεκομμένηc:,

τό vά είναι καvείc: πεnεισμένοc: ότι

ό Θεόc: είναι Κύριοι::

οτ ο,. Οί δέ σώμα nερικείμεγο~, Τ(Η' μέJι του παγτος Θεi'ηι ι-

τGJν άπάντων· διότι οί μέν έκτόc: σώματος έκ των λογ1κων,

25 σααοι οιJ :τιάι•τες, .πάJJτες δ' εϋχοι·ται καταλλήλως εκαστος η}

γνωρiιουν τοϋτο δλοι, άλλά δέν τό εϋχονται δλοι" πράγμα­

δ61;17 έαυωι'. Τοίς δέ τογ ενα και ΟJJΙως γινώσκουσι Θεόι,,

τι ό άντιτιθέμενοc: είc: τόν

σ1η•ειπέρχετrι,ι τfi ,δόξrι ,αύτrι και, τ/J χωρίς αύτου μ17 δύ~ια­

εύχι;ν, καi ό φυγάc: τοϋ καλοϋ είναι φυγάc: καί τιϊc: πρόc:

σθαι

τόν

7l01St1'

μηδέι:• T(i)J' διί

TOVTO

πεπεισμέJJΟJ1' οσους ερως

17·είος εlλε~• έJ1ωθψ 1 αι κυρ{ως τφ Κυρίφ του παγτός, σδ~σι

30 τρσφης αι;ευ καί πγοfjς εγ ευχfj γενόμενοι, κατ/1. την τιul'

Θεόν

εύχί'jc:.

Oi

δέ

Θεόν

άνητίθεται

περιβαλλόμενοι

σωμα,

Θεόν τοϋ παντός δέν γνωρiιουν δλσι, όλοι

καταλλήλωc: εκαστοc: πρόc: τήν

καi είc: τήν τόν μέν

δέ εϋχονται

δοtασiαν του.

Eic:

τούc:

γvωρίΖ:οvταc: δέ τόν ενα καi άληθη Θεόν συμπορεύεται μέ

,1"'

αύη']v τήν δοΕασiαν καi τό ότι χωρίc: αύτόν δέν είναι δυ· νατόv νι'J γίνn τίποτε· δσοuc: δέ έκ των πεπεισμένων δι' 87. 88. 89. 90. 911.

Λουκδ 11, 13 έν συνδυασμφ μέ Περi θείων όνομάτων 3, 1, PG 3,

a

Λ ου κ 8, 32 έΕ. Βλ. Λουκδ 22, 31 Ί ώ 6 1, 12.

έΕ.

18, 7. 680 Β.

αύτό κατέλαβε θείΌc: ερωc:, ώστε νά ένωθοϋν κυριολεκτι­ κωc: μέ τόν Κύριον του παντόc:, αύτοί, άφοϋ κατά τήν δι­ δασκαλiαν των πατέρων μείνουν άνευ τροφfjc: ιωi πνσηc:

i.:.

·:il ~il

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

3J8

)lαΊέρων ύφιjγησιv, εnισ1ρέφουσι

ΠΑΛΑΜΑ

1Q)J YOVJ'

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

εις έαvτόν καί ου­

κατά

την

ευχην,

επιστρέφουν τόν voϋv

είc:

2, 1

319

έαυτόν καί

τω τ'fj nρός την θείαν ενωσιν έnιτηδει6τητι τού μvστικο-v και

οϋτω μέ την έπιτηδειότητα nρός την θείον ενωσιν καταΕιώ­

(lnορρ~ίωv :rιJ'ευ1ιιατι:κοv 1fjς :προσευχ{'jς καταξιουνται δώρου,

νονται τοϋ μυσηκοϋ καί άπορρήτου καί nνευματιιωϋ δώ­

ο και αδιαλεί;πως σύι,εσιιν αιΊωίς, 'Ρ'vιι μεν αυτό nαρ' έαvτοv 5 ελκωι τον κατηξ ιωμένον ΥΟ'U)Ι προς

11JY

ρου τiϊ~ προσευχης, τό όηοίον παραμένει μαιί των άδιαλεί­

αρρητοτάτη~ι ενωσιΥ

πτωc:. Α.ύτό τό δωρον αλλοτε μέν ελκει μόνον του τόν κατη­

και πηγάζον ευφροσύΥ'ηΥ ίερά1·, νυν δε 1ψ 'Ρψ δι' ευχijς ανα­

tιωμένον νοϋν nρός τήν άρρητοτάτην ενωσιν κ:αί ,nηγάιει

τειι-ομέι•φ προς Θεόι, μvστικώς ύπηχοvν τε και σvμπροσεvχό­

ίεράν εύφροσύνην, δλλοτε δέ ύηηχεΊ μυστικως εiς τόν νοϋν

ώδψ1 •

άνυψούμενοv πρός τόν Θεόν κ:αi συμπροσεύχεται μέ αύ·

Οvτω γc}ρ ε}' μεfJέξει ·ιfjς αεικιΥ1jωυ τε καί &καμάτου γεγο-

τόv, ώσάν μουσική μέ τόν συvθέτοvτα την ιi1δήν πρός ταύ­

10 J'ό1ες χάριτος ενερριζωμένηιr εχουσι τ'fj ψυχiJ 71/Υ nροοευχΊjJΙ

την. Διότι άφοϋ έγιναν μέτοχοι τηc: άεικινήτου 'Καi άκαμά­

και αδι.αλείπτως έιι·εργουσαν κατά τόv είπόντα· (<εγω κοιμώμrι.ι

του χάριτος, εχουν τόσον πολύ ριιωμένην είc: τήν ψυχήν

και ή καρδlα ,ιwυ α;:ρvnι•είν)). Ό τοίνυ~ι Όουλόμει'Ος έπιτυχείγ

τήν nροσευχήν καi άδιαλείπτως ένεργόν, συμφώνως πρός

117ς αλ,ηθ'ΟVς τα{Ηης ·και αλη{}ώς αδιαλείnτο-v προσευχής nα­

τόν είnόντα, «έγώ κοιμωμαι καί ή καρδία μου άγρυπνεί» •

ρα ((του διδόvτος)) προφητικώς ειπείν <<ευχ171, τφ εvχομέvφ)),

Ό θέλων λοιπόν νά άnοκτήσι:, τήν άληθινήν ταύτην καί άλη­

15 ;ιειθέσθω τcρ 1?,είφ Ν είλφ και Γρηγορfφ, ωστε ζην Ιαηδει·

θωc: άδιάλειnτον προσευχήν άπό τόν «δίδοντα εύχήν εiς τόν

τώι· αJ"θρωπίνων προσαπτ6μεγοy, ο,τι μη πασα ανάγκη, κάJJ

εύχό,μενον», διά νά έκφρασθωμεν προφητικως 93 , δc: ,πείθε­

μενον, ωσ;τερ μουσικιΊ 1iρ nρός ταύτην συντι{Ννιι ι17ν

ταις άνθρωπίι 1 αις ϊiγάγκαι.ς της μι,ήμης ων Θεου κατά τό

ται είc: τόν Θεϊον Νεϊλον καi τόν Γρηγόριον, ώστε νά Ζ:η χω­

δvJJαϊΟΥ μ17 αφίστασθ'αι, αλλ' ωσπερ· σφραγίδα α11εξάλειπιαι,

ρίς νά nροσκολλδται είc: τίποτε άπό τά άνθρώnινα, έκτός

Θεοv ε)!)Ο/α}' εντε1υnωμέ11ην τfJ ψvχι} σπεύδειγ nερι.-

των όvαγκαίων , καί μέσα εic: τάς άνθρωπίνας άνάγκας νά

11)1'

101!

20 9:έρ.ει.1· Καί(l και

70)!

μέγαν Βασίλειον. 'Έργοις

18

γαρ και λόγοι.;

διαιιο17μασι11 11)Υ δvναΤ1)1' 1),U'fJt τέως και

προσευχιίν έnι.τηδεύειν χρ1j, μέχρις αγ επιτύχωμεy του δώρου·

τυnωμένην εic; τήν ψυχήν ώc: σφραγίδα άνεεάλειnτον κατά

,(εl μί7 γάρ)), φησίJ', ((lλαδες δώρογ nροσευχης εύ·κλεές, ;τιροσέ­

τόν Μέγαν Βασίλειον'•. Πρέπει νά άσκοΟμεν μέ εργα καί

δρευσυΥ και λήψ!])). ιό γαρ ΠΥενμά εστι δι'

λόγους καί διανοήματα τήν δυνατήν δι' ήμδς εωc: τώρα καi

κυ~,οv1ιτας αυτογ εγ π1 1 εύματ ! και αλη{}είq. δεί προσκυ11είν)).

cιδιάλειπrον

διότι, λέγε~

προσευχήv, εωc: ότου

έnιτύχωμεν τό

δωροv·

δλλος, «αν δέν ελαβες nολύτιμον δωρον nροσ­

32. Άλλr} μειcl 10 διδάξαι JΤερι προσευχής εκείνος καί.

ευχης, άφοσιώσοu είς αύτήν, καί θά τό λάβπς» • Πράγματι

117ς και' αυτηγ εξεως, καίιοι nρ61ερω' άκούσας τώγ ύπ' ε­

έκεϊvο διά τοϋ όnοίου nροσκυvοϋμεν καi nροσευχόμεθα εί­

μου προηγμέ~ιωγ

ναι τό Πνεϋμα, καί «Πνεϋμα είναι ό Θεός κ:αί οί προσκυ­

του θεολόγου ρητών,

δι' δν λέγει τουι'

96

νοϋvτες αύτόν πρέπει νά προσκυvοϋν μέ τό Πνεϋμα 'Καi την

92. ~~σμα 5, 2. Τό κείμενον των Ο'

έχει

καί ό Α1, δστιc: έν ώc;:ι διορθώνει εic: 'κοιμωμaι·.

'καθεύδω' οϋτω δέ

93. Κατά τήν nροφήτιδα 'Άνναν, Α' Β α σι λ. 2, 9. Νείλου (Εύαγρίου), Περί nροσευχηc: 58, PG 79, 1180 Α. 914. Βλ. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό y ο υ, Λόγοc: 4, 100, PG 35, 636 Α καί Νείλου, ενθ' άνωτ. 61, PG 79, 1180 C. 95. Βλ. 'Επιστολήν 4, PG 32, 229 Β. 96. Ν ε ί λ ου, Περί προσεuχηc: 87, PG 79, 1185 C. 97.

Ί ω.

4. 24.

!\!

Ι:

1 ,1

1 11 !Ί

μή άπομακρύνεται άπό τήν μνήμην τοϋ Θεοϋ κατά τό δυνα­ τόν, άλλό νά σπεύδη νά περιφέρπ τήν εννοιαν τοϋ Θεοϋ

25 και δϊ ofJ προσευχ6μεθα, και <(Π1"ενμα ό Θεός, και τούς προο­

:1;1

91

αδιάλειπτον

ofJ προοκυνουμε~ι

1 ...

l·i

92

όλήθειαν»' 7 •

32. 'Αλλi.:1 έκεϊνοc:, άφοϋ έδίδαΕε περί προσευχηc: καi της

κατ'

αύτήν

διαθέσεωc:,

μολονότι

ηκουσε nροηγουμέ·

νως τά προβληθέντα άπό έμέ λόγια τοϋ Γρηγορίου Θεολό­ γου, είc: τά όποϊα λέγει δτι τοϋτο μόνον άnήλαυσεν άπό

1

Ιnιrnι 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

320

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

απολαυσαι μόνυγ J[ι)V λόγωγ 10 δια Χριστόγ ιούτοvς καται ι­

;τειν και εσχψ:6ναι dJJ" Χριστόν προε1ίμησεν, (lJ'ΙSnιφέρει ε­

κειJ'α, δι' ίί>J' φησι, nαρijκα τά πάντα τfi εντολfί" του λόγου δε περιέχομαι μόJΙΟV και ΟVΚ αγ Π,078 τούτου έκων ιlμελή5 οαιμω· καl. οϋτως αύτόι; έαvτφ nάι11ως άνακόλου1/οv δείκγυσι. 'Γί

OVJ' nρός ιαvια ήμεις ερουμεν, Ο'VJ'tσι{ψει,οι τψ ΟΟψ{p θωλόγφ; Τί γε αλλο i} οιι λ6;,ιους μεν ους δια Χριστόν κα­ ταλιnείι· λέγει, 1/ιν τωγ Έλ),ήνωι• λέγει οοφίαι•, λόγον δ' ου περιέχεται, ιό απ' εκείι•ης εξειλεγμέι,ον και τοις ίεροίς και 1 Ο θείοις μαθ·ήμασι ουγκεκραμένο~,, ώς ήμείς είσηγούμεθα, προς

ους αγτιλέγεις ακρατώς, ώ φιλόσοφε. 'Ενάγει δέ με προς ωvτα και 1ά του λόγου 10ύτου &ποτελέσματα· ΟVΤΟς γάρ μF:)),

φηοί, ιιnείθει ιlσι?'ενοvιιιι οιJJJαοθενεί~· και ίοχύοντι συνευφραί­ νεσθ·αιη (10ν10 δ' αηι,~ρυς αnοστολικόγ εοτι το παράγγελ.ιισ) 15 ιωvτός μοι διαιρεί κόσμους και του μεγ άnάγει, τφ δέ προσ­

τίθησι))· nov ταύτα της

έλληνικης παιδείας εϋροι τις αγ;

ιιΟvιος καl δι(t 1ώ11 δεξιω1' οπλωι, διεξάγει 11jς δικαιοούι·ης, καν 10ις αρισιεροίς οvμψιλοσοφεί, υ)ιι ου καταισχύνουσαν ϊ,}.,. π[δα nαραζεvγJJύς καί τό nαρόιr ;,cοvφίζων τφ μέλ}.ονΗ)J. 'ΓαιΊ-

20 τα ;,cαί εnί ί.,~ξεως τιυν αποατολικων εχεται φω1,ώι 1 • El δέ ιις τοις λόγοι.ς τούτοις μίι συ1•αιι·εί, δό1ω λόγογ εϋλο;•ογ αJ.­ λο1, όμο}.ογίας καl nΡίσομαι· τογ γαρ {}εολό;,ιον έαυτφ αJΙιιλ:i­ γεtJ' ου πεί'θομαι.

33. 'ΑλJ.ι} γαρ μετιl τάς άνιιψθεγγομέ;ιας, ο'Jς ό φιλό25 σοφος ο'ίε1αι ταύτας ρ~jσεις, ((σκαιους και απαιδεύτουςη 0)10μάσας ήμας, καί. τcμ Ίουλια11 ψ σvντάηειν ου παραιτείται και μωεiσθαι

δίκαιον

εί,·αί μέι, φηοtJ'

((ώς

άnοστερουγτα

τ,7ι1'

98. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγος 6, 5, PG 35, 728 Β. Βλ. καί Λόγον 4, 100, PG 35, 636 Α. 99. Βλ. Β' Κορ. 11, 29. 1. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο u, Λόγος 6, 6, PG 35, 728 D- 729 Α. 2. Β. Κ ο ρ. 6, Τ Ρ ω μ. 5,5. 3 .. "Εκφρασιc, Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ τ ο ϊί Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λς,γοc, 43, 11, PG 36,509 Α διά τούc, άτιμάΖονταc, τήν έλληνικήν παιδείαν, καί τοϊί Β α ρ λ ο ά μ, Α · πρόc, Παλαμαν, Schίrό, ο. 243,, «άμαθήc, καί άπαίδευτοc,», έννοων τόν Παλαμαν άλλ' άφορμώμενοc, έΕ άλλης αίτίαc,.

4. 'Ο αύτοκράτωρ ϊουλιανόc, ό παραβάτηc,, διά διατάγμοτοc, Cod. Theados. 13, 35 άπηγόρευσε διδασκαλίον κλασικηc: φιλολογίαc: παρά χριστιανών.

.321

τούς λόγους, ότι τούc: έγκατέλειψε χάριν τοϋ Χριστοϋ καί ότι άnέ,κτησε αύτούc: έΕ αίτίαc: των όnοίων nροετίμησε τόν Χριστόν, άντιnροβάλλει τό χωρίον όπου λέγει, «έγκατέλει­ ψα ,τά πάντα λόγψ της έντοληc:, κρατώ δέ μόνον τόν λό­ γον καί δέν πρόκειται ποτέ νά παραμερίσω αύτόν έκουσί­ ωc:»98' καί οϋτω δεικνύει ό 'ίδιος τόν έαυτόν του όnωσδήnο­ τε άνακόλουθον. Τί λοιπόν θά εϊnωμεν ήμεϊc: nρόc: αύτά,

ύnερασnίΖοντεc: τόν σοφόν Θεολόγον; Τί αλλο τάχα nορά ότι ώc: λόγους ,μέν τούc: όnοίουc: λέγει ότι έγικατέλειψε

χάριν τοϋ Χριστοϋ έννσεϊ τήν σοφίαν των 'Ελλήνων, ώc: λόγον δέ τόν όnοίον κρατεί έννοεϊ τό άnό έκείνην τήν σο­ φiαν έnειλεγμένον καί συγκεκραμένον nρόc: τά ίερά καί θεϊα μαθήματα, όπως είσηγούμεθα ήμείc:, nρόc: τούς όnοίουc: άντιλέγειc: άσυγικράτητοc:, ώ φιλόσοφε, μέ όδηγοϋν δέ είc: τήν έρμηνείαν τούτην καi τά άnοτελέσματα τοϋ λόγου τού­ του· «διότι αύτόc:», λέγει, «μέ πείθει νά άσθενω μέ τόν ά­ σθενοϋντα καί νά συνευφραίνωμαι μέ τόν ίσχυρόν» (τοϋ-rο 99 δέ είναι σαφωc: άnοστολικόν nαράγγελμα ), «αύτόc: μοϋ χωρίιει τούc: κόσμους, 'καί άnό τόν ενα μέν ,μέ άnομακρύ­ νει, είc: τόν αλλον δέ μέ nροσκολλ9»· είc: ποίον σημείον τηc: έλληνικηc: παιδείας θά

ήδύνατο κανείς νά εϋρrι ταϋτα;

«Α,ύτόc: καi μέ τά δεΕιά όπλα έnιτελεί τήν δι,καιοσύνην καί μέ τά άριστερά συμφιλοσοφεί, C:ευγνύων δίπλα τήν μή καταισχυντικήν έλnίδα καί άνακουφίlων τό παρόν μέ τό μέλλον»1. Ταϋτα συμφωνοϋν κατά λέΕιν μέ τά άnοστολι­ κά λόγια 2 • Έάν δέ κανείς δέν συμφωνη μέ τά λόγια ούτά, ac: δώσrι αλλον εϋλογον λόγον τηc: συμφωνίας καί έγώ θά nεισθω· διότι δέν δέχομαι νά άντιλέγω είc: τόν Θεολόγον Γρηγόριον.

33. ·Αλλά ,βεβαίως μετά τά άντιρρητικά αύτά λόγια, όnωc: νομίlει ό φιλόσοφος, άφοϋ μδc: όνομάlει «σκαιούς καί άnαιδεύτουc:», δέν παύει νά μδc: τοnοθετη δίπλα είc: τόν Ίουλιανόν καi λέγει ότι άΕίΖω νά μισοϋμαι «διότι τάχα άnο­

στερω τούc: μοναχούς των λόγων, όnωc: ό αύτσκράτωρ έ­

κείνοc: άnεστέρησε τούc: είc: τόν κόσμον χριστιανούc:»4.

21

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

322

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

λ6γων τούς μω·αχούς, καθάnερ εκείνος καί

ωύς εy κόο 1uφ

χρισιιαΡούς)), 'ΏσnΕ:f_}' αιι ει τις &κούσας IOV' ψαλμφδου; λέ­

γοιπος ((είnεΡ l.ίφρωιr, ουκ εοτι Θε6ς)), τον εξ Άρε{ου Πάγου θεοφά1π'Ορα 1φ αφρονι δειΎ ο'iεται συντάττειιι τούτφ, λέγον-

5

τα nερι Θεου, ως ουτε f/Ψ, οϋτε εστιν, οvτε εοται, των αφθό­ γωγ αφροyέοτατος αυτός

(_V)!

καί μ17 συιrεις το της διαφοράς

ύnεροάλλον, ci>ς δ μέν αγιος ύnερ τά ο~;τα γιι,ώσκει καί {J,εο­

λογεί ΤΟΥ Θεόιr, ή δε

10V

αφρονος καρδlα ε~ι τοίς μηδαμ[Ί

μηδαμcvς τίθεται τό μόι•οι, ον1ως

oJJ.

Τον αυτογ γάρ τρόnογ

10 17μείς μει' ύπερ λόγον ίομει, ο{;σαν τ17ν κατά μοvαχούς nολι1ε{αν, δ δ' &nοστάτι;ς εκεί1 1 ,ος, αλογον οίόμεγος 117ν κατά χρι­

ιπ ιω·ούς' διct τουτ' αl1iείργε

1(i))'

λόγωιr,

8

μr1 δυνηθείς συνι­

δει)f δ πά-ντ' επίστασθαι δοκcvν οvτος, 'Iijς αυτης ευθύνης α­ ξ,ιοί τούς τιμης ,ιάοης ύnερτιθέJJτας τά χριστιανω~, τοίς α 7 ι-

15 μάζειγ ες τά μάλιστα nροnρημένοις, και μιοείο{}αι δικα{cυς είγαι

τοις αοε6εοτάτοις ε!;ίσοv

σδτιvοσονι· μαλιΙ.ΟJ!

τούς ευσευείς,

περισnούδαοΙΟJJ

δι6τι

αnοφαίJγονται

τη 11

nαιιιός

nρός

Θεόι, εν nροσεvχfj nροσεδρεlαν.

34.

«Κα,ν ό Κύριος», φησίν, ((QV'Κ εnέταξεν εν εvαγγελί-

20 οις 117ν nερί λόγους σnουδψ•, αλλ' οvδε εκώλυσεη. Τί οvι,

01(1.J' λtγυ, ,<γίνεσθε φρόιιιμοι ως οί i3φεις κα!. ακέραιοι ιf1ς αί nεριστεραί)); Ου διαι.ρεί και άnολα 1ιιοάνει 117ς εξω σοφίας το χρήσιμον και τfj άnλότητι του ευαγγελ[ου συμμίγνυσιν, δ­ περ ε~ι τοις λόγοις εκείνοις και ήμείς λέγαμε~', οί nαρά σου 25.δι' αυ'10 τουτο ι,fJγ Μριζόμε1 1 οι; Τί δ' οταν αvfJ,ις λέγυ, <(εγόJ

λόγον και σοφίαν ύμίν δώσω, fι ούδείς άντιστijναι δvι,ήσεταω και «δταγ ελθυ δ nαρriκJ,,ητος, εκεί1·ος ύμας

διδάξει nασαι,

τiJJ' &λήθεια~r)); "'Αρ' ου οοφίαγ έnηγγείλατο θειοτέραν χαi 1αύτης της αεί αJ.>ιιλέγεσθαι nεφvκυ[ας, η~• αυτός ύnερ 1ιιαχCιJJ

30 εξυμνείς ύnερτέραν oviδ' οσον εlnείν; Τί ο{;ν εnοίησαν οί της σοφίας ερασταί ταύτης, nριν εκείνης καθ·αρως τυχείν;

5. 6. 7. 8. 9. 10.

Ψαλμ. 13, 1. Περί θείων όνομάτων 5, 4, PG 3, Μα·rθ. 10, 16. Βλ. άνωτέρω 1, 1, 1ϊ 17" 19· 20· Λουκα Βλ. Ί ω.

21, 15.

14, 26.

817 D. 21.

323

Συμβαίνει δnως, όταν άκ:ούπ κανείς τόν ψαλμωδόν νά λέγπ «είπεν αφρων, δέν ύπάρχει Θεός»\ νομίιει δτι πρέπει νά τοποθετήσπ τόν 'Αρεοπαγίτην θεοφάντορα μαιί μέ τόν όφρονα τοϋτον, άφοϋ λέγει περί Θεοϋ δτι οϋτε ητο οϋτε είναι οϋτε θά είναι 6 , ένψ είναι αύτός ό 'ίδιος άφρονέστοτός των άφρόνων, άφοϋ δέν γνωρίιει τήν ύηερβολήν της διο­ φορας, δτι δηλαδή ό μέν αγιος γνωρίιει καi θεολογεί τόν Θεόν 'ύnεράνω των όντων, ,ή δέ καρδία τοϋ αφρονος τοπο­

θετεί τό μόνον όντως δν είς τά μή ύπάρχοντα ιωθόλοu πουθενά. Κατά τόν 'ίδιον τρόπον ήμείς μέν γνωρίιομεν δτι ή μοναχική πολιτεία είναι ύ,πtρ λόγου, ό άποστάτης δέ έκεί­ νος αύτοκράτωρ άπέκλεισε τούς χριστιανούς άπό τούς λό­ γους,

διότι έθεώρει

δλογον

τήν χριστιανικήν πολιτεiαν,

πραγμα τό όnοίον μή δυνηθείς νά άντιληφθfι αύτός έδω ό νομίlων δτι γνωρίιει τά πάντα, ά!Ξιώνει της ίδίας εύθύνης τούς τοnοθετοϋντας τά χριστιανικά άγαθά ύπεράνω πάσης

τιμης μέ τούς άτιμάΖ:ονταc: αύτά παντοιοτρόπως, καί θεωρώ δίκαιον νά μισοϋνται οί εύσε·βεϊc: έείσου μέ τούς άσεβεστά­ τους, διότι άναγνωρίιουν τήν έν προσευχrι άφοσίωσιν πρός

τόν Θεόν περισπούδαστον περισσότερον ά,nό παν αλλο πραγμα.

34. «Καί αν ό Κύριος», λέγει, «δέν παρήγγειλεν είc: τά εύαγγέλια τήν σπουδήν των λόγων, άλλ' οϋτε τήν ήμnόδι­ σεν». Τί πράττει λοιπόν δrαν λέγπ, «γίνεσθε φρόνιμοι ώς

οί δφεις καί άκέραιοι ώς ai ηεριστεραί» 7 ; Δέν διαιρεί ,καί λαμβάνει άπό τήν εεω σοφίον τό χρήσιμον ιωί τό άναμι­

γνύει μέ τήν άnλότητα τοϋ εύαγγελiου, πραγ,μα τό όποίον 8

λέyομεν καi είς τούς προηγουμένους λόγους ήμείς, oi όnοίοι ύβριιόμεθα τώρα διά τοϋτο ά,πό σέ; Τί δέ πράττει πάλιν δταν λέγn, «έyώ θά σας δώσω λόγον καi σοφίαν, είς 9

τήν όπσίαν κανείς δέν θά δυνηθfι νά άντισταθfι» καί «δταν ελθπ ό παράκλητος, έκείνος θά σας διδάf:π δλην τήν άλή­ θεισν»10; ~ Αρά γε δέν ύnεσχέθη σοφίαν θειοτέραν καί άπό αύτήν ή όποία είναι γεννημένη νά άντιλέγεται πάντοτε, τήν

όποίαν σύ ό 'ίδιος έ!Ξυμνείς ύπερτέραν παντός λόγου; Τί λοιπόν επρα!Ξαν oi έρασταί αύτης της σοφίας, πρίν έπιτύ-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

324 -c Αρα

περιfιεοαν ζηωvντες ε'ί

'Έλληv το15ωυ

Αιγύπτιος

ij

τις

επαγγέλλειαί τι εlδέναι,,

Χαλδαίος, ώς παρά ωύωυ και τώJΙ

συγγραμμάτων μανι?ά~"ειJJ

καί nανταχόθ•εν συλλέγει}'

325

χουν έκείνην καθαρωc:; ~ Αρά γε nεριεφέρσντο άναΖ:ητοϋν­ τεc: noϊoc: έnαγγέλλεται δτι γνωρίΖ:ει κάτι ·•Ελλην η Αίγύ­ πτιοc: η Χαλδαϊοc:, ώστε νά μανθάνουν άnό αύτόν ικαί άnό

(,Vς αιπός ήμας εκδιδάσκεις λέγωv επί λέξεως

τά συγγράμματα αύτοϋ καί νά συλλέγουν άnό nαντοϋ τήν

οvτως, «ουκ εκ της των εντολων φυλακijς, οιΊδ' εξ αnαθ 1 είας

φρόνησιν, δnωc: μδc: διδάσκειc: έσύ λέγων κατά λέςιν ούτω,

μόνης τό εlδέναι τά OJJiα περιγίνεται)) και <<ΟVΚ εστιν αγιοΥ

«δέν άnέκτησε τήν γνωσιν των δντων άnό τήν τήρησιν των

είvαι ,uiι τι)v γνωσιιι εlληφότα των δντων και τijς αγνοίας

έντολων ούτε άηό τήν άnάθειαν μόνον» ιωi «δέν είναι δυ­

ταύιης κ,εκαθαρμέγω,ι,;

νατόν νά είναι δγιοc:, δν δέν εxri λάβει τήν γνώσιν των

10 5

r}

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

φροvείν,

φροv'ειν οvλλέγογτες,

"Αρ' οvν περιήεσαν nανταχόθει, rό

(i>ς

αυτός ήμδ.ς

εκδιδάσκ,εις, η

ηοαν,

δντων καi καθαρισθη άnό τήν δγνοιαν ταύτην»; ~ Αρα λοι­

εγ τφ ίερφ, προακαρτε­

πόν περιήρχοντο nαντοϋ συλλέγοντεc: τό φρόνημα, δπωc:

δε17σειη και nροϋnογράφοντες και

μδc: διδάσκειc: έσύ, η ησαν κατά τό γεγραμμένον «διά nav-

nρακτικϊος ίερογραφοvντες 11])' καrά μωιαχους ταύτην ι5vτως

rόc: είc: τό ίερόν •προσκαρτεροϋντεc: είc: τήν nροσευχήν καί

ύnεραιιφκισμένην και nανίεροv ζωήν, καθ-' 17ν ιήv c:ν μεσό­

ηiν δέησιν» 11 καί nροδηλώνοντεc: καί έμπράκτωc: ίερογρα­

τητι μέν οV'ααν ίεράν πολιτείαν ύπεραι,α6ijναι ε.τιαΊ'γελλόμεθα,

φοϋντεc:

παι 1 τός

1 Ο κατά τό γεγραμμένον, (,δια ρουντες

117

προσευχfi και

117

15 nάan δέ διαι.ρετfi και ζωfi και φανταοίq, αnοταττόμεθα και

αuτην

τήν

πράγματι

ύπεράνω

κειμένην

καί

nανίερον Ζ:ωήν τοϋ μοναχισμοϋ, κ·ατά τήν όnοίαν ούτήν μέν

προς 117γ πάσης φιλοσοφίας ύψηλοτέραν έvιαlαv θεοσοφία1'

τήν μεσάΖ:ουσαν ίεράν nολιτείαν ύnοσχόμεθα νά ύηερβω­

δια των έvοποιων ενωλιSJν (}'J!lως μοναοτικώς αναγόμεθα και

μεν, τήν διεσπασμένην δέ Ζωήν καί φαντασίαν άπαρνούμεθα

εlς ίερωτάτηv ίεροvργικώς τελεαιουργούμεθα μονάδα; 'Ε11άς

κ1 αί nρόc: τήν ένιαίαv θεοσοφίαν τήν ύψηλοτέραν nάσηc: φι­

γάρ εν αληθείq. γιvόμεθα έv τf'j πάντων ύπεξnρημέvη καί μό~Ίl

λοοοφίαc: άνυψούμεθα πράγματι μονασηκωc: διά των ένο­

20 πάvτοη· αnεριvο1ίτως τριουποαιάτφ μονάδι, κατά 117ν ύπέρ

ποιων έντολωv καi τελεσιουργούμεθα ίερουργι,κωc: είc: ίερω­

ήμών αύχι7ν και μυοτικiιν εμφάvειαν και αυνεργίαν του δι'

τάτην μονάδα; Διότι πράγματι γινόμεΘα εναc: μέσα είc: τήν

17,μας

ύπερεΕηρημέvην δλων καί μόνην μεταεύ δλων άnερινοήτωc:

τfi καθ'

αnορρήιως

μι7

ήμiiς

κοιι:ωy17σαι·τος

δυάδι και

της οικεία,;;

αποψοιτήοαι'ΙΟς μοΥάδος κα{}' ύπερούαtοJΙ έ­

καί

φιλολογώτατε, εl τον προς

σαντοc: μέ τήν καθ' ήμδc: δυάδα, χωρίς νά άnοφοιτήσr~ άηορ·

την έι·οειδη σvνέλιξιν τοίι νοίι κατά υ7ν επαγγε~.ίαν επειγόμε-

ρήτωc: άnό τήν οiκείαν μονάδα ·κατά ίδικήν του ύnερούσιον

νον, αφέμενοJJ της κατά ιι'ι πολυειδij μαθ•17ματα μελέτης, ύπερ-

άνε>κφοίτητον δύναμιν "'.

Τί οδv αιωιο1, ποιοvμεν,

35.

6ijναι αξ ιοϋμεν τάς

.~)'

oJ

1ούωις μεριστάς και μετα6ατικάς νο17-

οεις και τούς αlσθητούς λόγους και τάς εξ αlσθ·ήσεως εχούσας

30 γι•ώr;εις

11JJ!

αρχήν; πώς δ' (J.)I δ έσω αvθρωπος κατααταίη

1

35.

Τί

δτοπον

λοιπόν

nράπομεν,

ώ

φιλολογιώτατε,

δν άςιοϋμεν άnό τόν έnειγόμενον πρόc: τιΊν ένοειδη συνέ· 10

λιΕιν τοϋ νοϋ κατά τήν έnαγγελίαν , άφοϋ άφήσr~ τήν με­

μωιαχός κα,c} λδγον της ϊ,περκειμένης έγιαlας ζωijς, εί μ1)

λέτην των nολυειδων μαθημάτων, νά ύnερβfϊ τάc: είc: αύ­

70}' έnίκτητ,ον κόομοv ύ:rιερα~'αοαίη και. nάσ•ας τάς ανθρωπι-

τά μεριστάc: καί μεταβαηκάc: νοήσειc: καί τούς αίσθητούc: λόγους καί τάc: γνώσεις

Πράξ. 1, 14καί 2,46. 12. Ίω.17, 23. Περi μοναχικηc: τελειώσεωc: βάσει Δ ι ο ν. τ ο ϋ 'Α ρ ε ο· α γ ί το u, Περ,ί έκκλ. ίεραρχίαc: 6, 2 έξ. PG 3, 533 κ.έ. 14. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο u Περί θείων όνομότων 4, 9,

11. 13.

n

2

μυστικήν έμφάν1σ1ν καί συνεργίαν τοϋ δι' ήμδc: έnι,κοινωνή­

αυτου δύναμιν αν.εκφοίτητον.

sz

τρισυnόστατον μονάδα, κατά τήν ύnέρ ήμων εύχήν1

PG 3,705

Α

ai

όnοϊαι εχουν τήν άρχήν άnό

την αϊσθησιν; Π ωc: δέ ό εσω ανθρωποc: θά καθίστατο μο­ ναχός άναλόγωc: πρόc: την ύπερκειμένην έν1αίαν Ζωήν, αν

δέν ύnερβ(ϊ τόν έπίκτητον κόσμον καί δλαc: τάc: άνθρωnί-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

326

κάς μα{)'17σεις και ένιαίως 1'εί1,ει συ,·τόνως έαυτόν,

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

κα/. μοναχώς προς

Θεόν άν,:.ι-

και δ της κεφαλής έκ τριχών κύ­

8

αμος περιαιρούμε11ος τοίς έπαtειν ίκανοίς συμοολικώς εκδι­

δάσκει; Τ&χα δέ και τό μ17 αναϋαθμlσιν ά11αϋαlvειJJ επί τό

5 θείω, {)υσιασ117ριον και

τό λίθοις

τούτο κτ[ζειJJ

ατμήτοις,

έφ' οlς έγχειρlδιο~• ουκ έπιϋέοληται, τοv,τ' αίJJιττόμο•ον

r7T,

cδς αυτήν χρι7 γυμν17JJ τηγ τον νον φύσιν οlκον είναι προσευ­ χής' περσοίαις παντο{αις και ανθρωπ{JJαις μεθόδοις άνεπι­ χε{ρητον; 'Αλλ' δ Κύριος

oi}

ρητώς άπείρξε την π,ερί λόγους

10 σπουδήι,; 'Αλλ' ουδέ τον γάμον, ουδέ το κρεών άπέχεσ{)αι, ονδέ

το μετά

τώJΙ έν συζυγίq. ζώγτων συγοικείν.

El

γοu,,

ήμείς ταυτα τούτους απαιτουμε1,, κατηγορήσει τις ήμών λf­

γων κατά σέ τον πάντα στρέφειν δοκουJJτα τοίς τών v.όγω,· στρ,οφαίς ο"ις οι'·δεγ ηττω·, έπεί οi!'Κ έκώλυσε~,, εχεσθαι δεί

1 s η απέχεσ:?αι, επεί ουκ επέτρεψε1'; Ουμε~,ουγ, εl μ~) κατηγο­ ρημένος αυτός έθέλει δικαίως εlναι· πολλά γαρ, των άκατα­

κρίτως ενεργουμέγων τφ χριστωνύμφ πληρώματι, τρόπφ πω·­ τί τοις ,U'GJ'αχοις ουκ εφείται δια το τifς πολιτείας έξηλλαγμέ­ νον. Εlσι δ'

o'i

HV'J! πατέρω~ι και λουτρών θεραπείας απείρ-

20 γσυ,σι και ιrοσσυσιν αυτοίς ταίς έξ lατρικifς χρησθαι ϋοηθ'είαις συικ έπιτρέπουσιγ, ώς ολσυς ά~-ακειμένοvς Θεφ και το ΠIΧ)'

ε!;ηρτημένους εκείθεν καί δόκιμον 11εόθει, εχογτας.

το αvνοίσογ αJJ,ενδοιάστως προπ­ Οϋ

μην τους μή προς τό μέτρογ

τοvτα της πiστ,εως φθάγω,τας ά11οτροπα{ους ήγο-υνται, καίτrιι

25 του Θεού πολλάκις δι' έξαισίων θαv1uάτων έ:πιμαρτυρήσαν_τος έκεί177 τfί γγύψrι. Π ατρ,ικιος δ' εσθ'' δτε και συγκαrαϋαίνουσι τnίς ταπεινοίς 1ίμί1,. τοίJτο δή και περί τη~, του λδγου παιδεί­ αγ ευροι τις αJ' και πσιου~-τας και λέγοντας. πως οvν τον ταυ­

τα τοίς παιράσι και ποιουvτα και λέγοντα τφ παραοάτυ κα1

30 άποστάτrι οvντάπειν ύ:πέμεινας, δ μοναχός και φιJ,όοοφσς; Έκειγος

χριστια11ούς

ώς

ά~,αξίους

τών λόγων ά:ποστερείv

Ή είc; τι;ν κορυφήν της κεφαλης μοναχική κουρά. ΈΙΞ. 20, 25 έ!Ξ. 17. Βλ. Δ ι ον u σ ίο u "Α ρ ε ο n α γ ί το u, Περί έκκλησ. ίεραρχίας 6, 3, PG 3, 533 D. 16. Τφ Ίουλιανφ, βλ. άνωτέρω nαράγρ, 33.

15.

16.

327

ναc: μαθήσε1c: καί δέν όνατείνπ σφοδρωc: έαυτόν !<'ατά έ­ νιαϊον 'καί μσναχικόν τpό'Πον, 'Πρδγμα τό όποϊον διδάσκει συμβολιικωc: τούc: ίκανούc: νά άντιλαιμβάνωνται καί ή 'κου­

ρά των τριχών τηc: κεφαληc:1 •; Καί ή έντολή δέ νά μή άναβαίνουν ιμέ βαθμiδαc: είc: τό θείον θυσιαστήριον ιωί νά κτίΖ:ουν αύτό μέ άπελεκήτουc: λίθουc:, έπάνω είc: τούς ό­ ποίουc: δέν είργάσθη ικοπίδιον16 , μήπως ύπηνίσσετο τοϋτο,

ότι οίκοc: προσευχηc: πρέπει νά είναι αύτή ή φύσις τοϋ νοϋ

γυμνή, άπεiρακτοc: άπό παντοίας ύπεροψίαc: καί άνθρωπί­ ναc: μεθοδείαc:; ·Αλλά δέν ήμπόδισε ρητωc: τήν σπουδήν των λόγων ό Κύριος; 'Αλλά δέν ήμπόδισεν οϋτε τόν γά­

μον οϋτε τήν άποχήν κρεάτων οϋτε τήν συνοίκησιν μετά των Ζ:ώντων συΖ:υγι,κωc:. 'Εάν δέ ήμεϊc: άηαιτοϋ,μεν άπό αύ­ τούc: ταϋτα, θά μδc: κατηγορήσπ ιωνείc: λέγων, συμφώνωc: μ' έσέ ό όποϊοc: φαίνεσαι νά πλέ,κηc: τά πάντα κατά τάc:

στροφάc: των λόγων, δτι άφοϋ δέν τά ήιμπόδισε πρέπει νά τά εχωμεν δχι όλιγώτερον άπό δσοv πρέπει νά άπέχω­ μεν αύτων άφοϋ δέν τά έπέτρεψεν; 'Όχι βεβαίως, έκτόc: έάν θέλn νά κατηγορηθ(ϊ αύτόc: δικαίως. Διότι πολλά των ένεργουμένων άκατακρίτωc: άπό τό χριστεπώνυμον πλήρω­ μα δέν έ'Πιτρέπονται μέ πάντα τρόπον είc: τούc: ιμοναχούc: 17 λόγφ τηc: διαφοροποιήσεωc: τοϋ 1βίου • 'Υπάρχουν δέ πα­

τέρες oi όποϊοι άπαγορεύουν άκόμη καί τά λουτρά καί δέν έπιτpέπουν εic: αύτούc: νά χρησιμοηοιοϋν τάc: έκ τηc: ίατρικηc: βοηθείας δταν άσθεvοϋν, καθ' όσον είναι όλοι άνατεθειμένοι είc: τόν Θεόν, τό πδν έ!Ξαρτοϋν άπό έκεϊ

καί προσδοκοϋν άνενδοιάστωc: ά'Πό τόν Θεόν τό συμφέ­ ρον. Δέν θεωροϋν δμωc: άποτροπαίουc: δσουc: δέν φθά­ νουν είc: αύτό τό ϋψοc: της πίστεως, μολονότι ό Θεόc: πολλάκιc: δι' έ!Ξαισίων θαυμάτων έπεκύρωσε τήν γνώμην έ!κείνην. 'Ενίοτε μάλιστα σuγκ·αταβαίνουν nατρικωc: είc: ή­ μδc: τούc: ταηεινούc:· τοϋτο δέ θά ήδύνατο νά εϋρη κανείc: δτι πράττουν καi λέγουν περί τηc: παιδείας των λόγων. Πωc: λοιπόν έβάστασεc: έσύ, ό μοναχός καί φιλόσοφοc:, νά 18 συντά!Ξηc: μέ τόν ηαραβάτην καί άποστάτην τόν πράττον­ rα καί λέγοvrα τά 'ίδια μέ τούc: πατέρας; Έκεϊvοc: ,έπεχεi. . . . . .. ,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

328

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

2. 1

329

των λόγων

ώc:

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ε:τεχείρηαει,, έγω δ' ουκ αποστερείν μοναχούς. Ίκαγος γαρ

ρησε

δ :rτρό του 117γ πολιτείαν 1αύ1η~ι ύπελθεiν χρόνος προς λά,γου

c1vatiouc:,

~τi7σο· ΠαJ'ΤΟίαν 1οίς

ναχούc:· διότι είναι i'Κανόc: ό nρό τηc: είσόδου είc: τόν βίον

OV' ρq,θύμοις. Ο,~τ'

OiJJf

άποσ1εραι, και

7lαρακαλ(ί'ι προς τό ~'Ίπέρ λόγον αγαθόν, ώς έπαγγειλαμένοι,ς

5 :-ιρός ωυιο σπεύδεο1 , ουκ έλλεπτικώς άλλ' ύπεροχικώς έξά­

νά

άποστερήσr~ τούc: Χριστιανούc:

έγώ δέ δέν έπιχειρω νά άηοστερήσω τούc: μο­

rοϋτον χρόνοc: npόc: παντοίαν άπόκτησιν ηαιδεiαc: διά τούc:

tnιμελεϊc:. Οϋτε λοιπόν άποστερω καί τούc: προτρέπω πρόc: 1ό

ύnέρ λόγον άγαθόν,

ώc:

ύποσχεθέvταc: νά

σπεύδουν

;•ω1· 1(J)J' λόγων τούς μακαριστως έπομένους· της γαρ περί

πρόc: τοϋτο, άnομακρύνων άπό τούc: λόγουc: τούc: μέ ιη­

}.άγους τρι61jς καθ' ύπερ6ολήι, ύψηλοτέρα έστίν ή προς Θεόι·

λον άκολουθοϋντοc: τόν βίον δχι έλλε1nτικωc: άλλά ύnερο­ χικωc:· διότι ή πρόc: τόv Θεόν ηαράστασιc: μέ nροσευχήν

fiγ πρ,οσευχ'fί .7lροσεδρε{α.

86. Σέ δ' ήμείς αντιλέγειν τοίς πατράσι φαμέν και πάσ17 1ο τfί εκκλησί(t, του Θεού. Πώς

γc}ρ αν τις έ1, τοίς τοιούωις

ίιποσταλείη φ&ναι τδ.ληθές; Σiι τοίνυν τά~,α~·τία τοίς nατράσι.

φρογείς, ουκ έφ' οlς μεταξύ τών λόγων έξ ύπονο[ας κατέλε­ ξας, αλλ' δτι τάς εi}αγγελικcί.ς έJJΙολάς

OV'X

ίκωιάς είι•αι λέ­

;•εις τελείως καθϊiραι Τ1)1' ψυχ·ην του ταύτας τηρ17οαιπος, οi•δ' 15 εξ U.ΠαiJ:ε{ας Τ1),Υ τελεΟ1ιΚ1]),' Και οωτ·ήριον γνii_ισιγ περιγίι•ε­ σθ'αl

ι(v ταύτη~ι κτησαμένφ, ουδ' ει•ογ &γι}οίας και ψευδώ1'

απαλλαγijγαι δοξα.σ,μάτων αJΙευ μαθημά1ωι, και της κατ' αv7(1

μελέτης, ουδέ τελειότηιός ,τε και άγι6τητος έπιτυχείγ τόι•

μιί απαλλαγέντα 1ού:ω1,, και 11)JJ έ,λλη·vικ1)ι, nαιδε[αJΙ' όμοίως

είναι ύnερβολικώc: ύψηλοτέρα τηc: ένασχολήσεωc: μέ τούc: λόγουc:.

36.

Ήμεϊc: δέ λέγομεν δτι έσύ άντιλέγειc: npόc: τούc: πα­

rέραc: καί

πρόc:

δλην

τήν

Έκ,κλησίαν τοϋ

Θεοϋ.

Πωc:

πράγματι θά ήτο δυνατόν νά άnοφύγ!l κανείc: νά ε'ίπ!l τήν άλήΘειαν

έναντία

είc: τοιαϋτα πράγματα;

πρόc: τούc:

Πατέραc:,

Σύ λοιπόν

δχι δι' δσα

φρονεϊc: τά

συγκατέλεtεc:

μεταεύ των λόγων κατ' εiκασίαν, άλλά διόη λέγειc: δτι αί

εύαγγελικαί έντολαί δέν είναι iκαναί νά καθαρίσουν τελεί­ ωc: τιΊν ψυχήν τοϋ τηροϋντοc: ταύταc:, δτι ή τελεστική καi σωτήριοc: γνώσιc: δέν έπιτυγχάνεται δι' άπαθείαc: άnό τόν

έχοντα αύτήν, δτι δέν είναι δυνατόν νά άnαλλαγη κανεic: c1πό όγνοιαν καί

ψrευδεϊc: δοtασίαc: χωρίc: μαθήματα καi

20 εlJJαι δϊϊιροι, Θεου 10iς δι' αποκαλύψεως προφήται.ς καί α­

τήv μελέτηv αύτοϋ, δη δέν είναι δυνατόν ό μή άηαλλα­

ποστόλοις δεδομένοι;, καί δμοίως ταντά τε κάκείνηy αν{tρω­

γείc: τούτων νά έπιτύχη τελειότητα καί άγιότητa· καi λέ­

-:rίι•οις λογισμοίς μετά

10 δεδόσθαι καταλαμοάJΙεσ~J.αι, και τό

πάΥτα εlδέvαι, ίJ Θεου μόι•ου ίσμεν, προσήκουσαv ανθρώπφ τελει61ητα είι·αι. Τ17ν ίερι'η, δi-: Γραφήν, εl και αJΙαμιγγύεις

25 τοις λόγοις καί πολλά δοκείς ,[;περαγωνίζεσθαι ταύτης, άλλ'

γειc: έπίοηc: δτι ή έλληνική Π'ΟΙδεία είναι δώρον Θεοϋ δμοιον

μέ τά δοσμένα είc: τούc: nροφήταc: καi άποστόλουc: δι' άπο­ καλύψεωc:, ότι τά δώρα αύτά καί ή παιδεία μετά την δό­ σιν

των

λογισμών

καταλαμβάνονται

καi

δτι

όμοiωc:

προσήκουσα

ύnό

τG,ν άνθρωπίνων

τελειότης

τοϋ

άνθρώnοu

19

ουδ' αυτήν οί.ει τελείαι, επάγειιr τfi ψυχfί κάθαρσιι•· ΟV'δε γϊιρ

είναι ή παντογνωσία , πρδγμα τό όποϊον ήμεϊc: γνωρίιομεv

α:JΙ εlσijγες τό δείγ ζητείγ μαΥθάJΟευ·, εί τίς τι επαγγtiλλε1αι

δτι είναι ίδιότηc: μόνον τοϋ Θεοϋ. Τήv δέ iεράν Γραφήν, δν καi τήν άναμιγνύειc: μέ τούc: λόγουι::: καί φαίνεται ότι

ύπεραγωνίιεσαι

αύτηc:, οϋτε

αύτήν δέv vαμίιειc: δτι φέ­

ρει τελείαν κάθαρσιv είc: τήν ψυχήν· διότι δλλωc: δέν θά είσηγεϊσο δτι ό έnιθυμών την κάΘαρσιv πρέπει νά ιητη νά

19.

Βλ. κείμενον Βαρλαόμ όνωτ. παράγρ.

37.

μάθ!l noίoc: έπαγγέλλεται δτι γνωρίιει κάτι, κα] δν άκό,μη

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

330

εlδέιtαι, κclν μη ευσε617ς

ΤΟΥ

?7,

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

τον καθάρσεως έφιέμε1,0JΙ. Δ6λφ

ωιγαροvαι ταύτηιι σνμπλέκεις τοίς ιίπερ

1Q))l

,uαθημάrωιr σου

331

δέν είναι εύσεβήc:. Έnσμένωc: δολίως έμnλέκεις καi αύ­ τήν εic: τούς λόγους σου ύnέρ των μαθημάτων nρόc: έΕα­

λ6γοις εις εξαnάτη;, Ί(J))! ά:τλοvστέρωι•. Έ:ιεί δε τοις ίσχv­

πάτησιν των άnλουστέρων. 'Επειδή δέ έσύ άντιλέγεις σα­

ριζομένοις δείΊ, τάς θείας ει 1 τολάς τηρειι, (Vς &:ιαθείας ><αί

φωc: είc: τούc: iσχυριΖομένουc:. δτι πρέπει νά τηροϋμεν τάς

5 σωτηρίου καθάρσεcbς τε και γνιbσεως :.παρεκτικάς ου σαφcJ)ς

θείας έντολάc: ώc: nαρεκτικάc:. άnαθείαc: καί σωτηρι<ίJδοuc: καθάρσεως καί γνώσεως, μεταΕύ δέ των έντολων είναι καί

αντιλέγεις, τω)' έ1rωλrJ)11 δέ έστι. καί τό τάς Γραφάς ερευΨαι•, οί μεν :.προς τήν 1Q))' ειrτολώJΙ τήρησιν :.προτρέ:.π01ιτ,ες καrrt nfΊ.­

ή ερεuνα των Γραφων, αύτοί oi όnοϊοι προτρέπουν npόc:

σαν &vάγκημ και :προς 11))' εnίμaνο~r αJJάγωσιν

Γραφόιγ

τήv τήρησιν των έντολων άναγκαίωc:. προτρέπουν και npόc:

προτρέπονται, συ ,δε ουδε ταύrας ο'ίει δ;ιδ6Ι'αι 1?} ψυχfj τηγ

τήν έπίμονον άνάγνωσιν τιϋν Γραφών, ένψ έσύ vομίΖειc:

TQ))'

1 ο κάθαρσιιι. Οi'ικου~ι δέλεαρ έκείι 1 0 τό ΟVJ!άγειν εlς Ξν 117ν θεί­

δτι οϋτε αύταί δέν δίδουν είc. τήν ψυχήν τήν κάθαρσιν.

α,, Γραφιίι 1 και ιcί κατct φιλοσοφίαν μαθήματα· τό δε και εις

Δέλεαρ λοιπόν είναι έκείνη ή άντίληψιc: περί συνδέσεωc:.

εir τέλος fiγειν αμφ6τ,ερα τον μετι6ντα λέγειν ου δ6λος μ6γοι•,

είc:. εν της θείας Γραφηc: καί των φιλοσοφικών μαθημά­

αλλά και ααφ17ς αηίθεσις προς αυ'11]J!

τωv- τό νά λέγπ δέ έnίσης δτι άμφότερα όδηγοϋν είc: ενα

Γραφ~ίν.

lrJJJ ίεράJΙ και θείαι·

Οιιδέ1'α γrtρ έκεί~,η τϊδν μακρωγ rlιδίγωγ εδωκε

σκοπόν τόν κατέχοντα αύτά δέν είναι μόνον δόλος, άλλά

1~ καρπόγ, αλλ/ι πάντες ιί:.πηνέμιο[ τε και ατελεσφ6ρητοι, nρός

καί σαφής άντίθεσιc: πρός την iδίαν την ίεράν καί θείον

τό φώς 117ς θεaγγωσίας OV' ψθάνοJ!τες, καίτοι το κατα αέ

Γραφήν. Διότι έκείνη δέν εδωσε κανένα καρπόν των μα­

μάλιστα σκ6τος ,fjς ·ψυχής δια του φωτός τώ11 μαθημάτΟ))•

κρών ώδίνων, άλλά δλοι είναι κούφιοι ιωί δωροι , δέν φθά­

αΠΟΌαλλ6μενοι,

TQ)J'

νουν είc: τό φώc: της θεογνωσίας. δν και άnοβάλλουν τό

δ.γiωι• ουκ έσκοτιομένοι και ατελ•είς οί :.πλείστοι, κατά rοϊ.

κατά την γνώμην σου βαθύ σκότος τηc: ψυχηc:, την έσωτε­

T1)JJ κατά διάθεσιγ αγνοια~,. Π Q)ς δε Και

20 τους τσύς λ6γοvς, οί μεγ έλληνικης παιδείας ου'κ έ.πειλημ:'"

20

ρικήν δγνοιαν; διά τοϋ

φωτός των μαθημάτων. Πωc:. δέ

μέ~·οι σvλλ·ιίϋδη~t απαντες, τών δε μετεσχηκόιων της έκείθε1'

συμφώνως μέ αύτούc: τούς λόγουc:. δέν είναι έσκοτισμένοι

παιδείας, •Ο( κ6σμο11 μέιr c[ις σκηνιίν πηγγύντες, ουρω•όν Λέ

καί άτελείc:. ιω1 των άγiων σί πλείστοι, ητοι δλοι μέν άνε­

cίισει καμάραι, ίστά.ι•τες, ijλιον δε από τών ϋορείωJJ μερϊiίι•

Ε:αιρέτωc:. οί άμέτοχοι έλληνικηc:. παιδείας, άπό τούc:. μετέ­

της γ·ιjς έπω·άγογτες, δθει· α~•ίσχει, κοίλα δε τά ού·ρά~·ια )fQ)-

25 τα nρός ύnοδοχι7ν ύδάτωι 1 δ,οξάζοντες και τή~, κατα διά{}εσt)'

χοντας δέ τηc: παιδείας έκείνηc:

oi τοποθετοϋντεc: τόν κό­

σμον ώc: σκηνήν, τόν δέ ούρανόν έπιθέτοντεc: ώσάν κα­

ώς αυτός λέγεις αγγοιαν, τό μάλ,ιστα κατά σε σκότος της ψυ­

μάραν21, έnαναφέροντεc: τόν ηλιον άnό τά βόρεια μέρη τηc:

χής, αυ·τοί τε κεκτημέι,οι καί τους αλλους πεtθειν έπιχει­

γηc:, άnό δnου άνατέλλει, καί δεχόμενοι κοίλα τά πέραν

f]'ΟVJΙ1 ες;

άπό τά ούράνια πρόc: συγκράτησιν των ύδάτων, εχοντεc:

87.

'Ίνα δε μη δ6ξω.με~·

αφ' έαυτών τrίς τοϋ αγδρός

30 ε1'ταυθοί καταλέγειν δ6ξας, αυτας έκε[νου τάς ρ17σεις nρο­

αύτοί

i.

\•ι Ιi

oi 'ίδιοι μέσα των τήν δπωc: έσύ λέγεις δγνοιαν, τό

κυρίως σκότος της ψυχηc: κατά οέ, καί έnιχειροϋντεc: νά

Ί'Jchμεθα και HOJJ άγlωι, ένάς ij δύο :.παραθώμ·εθα προς οί\ς

πείθουν καί τούc: δλλους περί τούτωv ;

1

20. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ

37. Διά νά μή φανωμεν δέ δτι έ~θέτομεν έδώ τάc:. δο­ Ε:ασίαc: τοϋ άνδρόc: αύθαιρέτωc:, δc: προβάλωμεν τούc:.

r

329

Ν ύ σ σ η c,

Περί 6ίου Μωσέωc 2. PG 44,

Β.

ίδίουc: τούc: λόγουc: έκείνου και δc: ηαραθέσωμεν τάc: γνώ­

21. Βλ. Ή σ. 40, 22. Πρόκειται περί άντιλήψεων τάς όποίας 6άσει της Γραφης δισ­ τυπώνουν πατέρες μέ διαψιλης παιδείας ώς ό μέγσς β α σ ί λ ε ι ο c;

22..

εic τούς λόγους

Ε ί ς

τ ή

22

v

σε1c: ένόc: η δύο άπό τούς άγίουc: πατέρας nρόc: τούς ό-

11

1

έ ξ α ή μ ε ρο γ, 11

1

i,

Ι!

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

332

s

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

333

2, 1

σαψοjς αvτιψθέγγεται· πάι1 ιως δε ουκ αδηλον τοίς εV ψρfJ-

noίouc:

1'0VσtJf ΟΗ Jl(J..νιες ειι

είc: τούc: φρονίμουc: δτι δλοι οί πατέρεc: είναι εν χεϊλοc:

εlσι χείλος ύπά του έJ!ός κιγούμε~:οι

σαφωc:

άντιλέγει.

Δέν

είναι

nάντωc:

δγνωστον

π ν,εύ,ματος· εκεί~ιας δ' δμως ήμείς προ1Jήσομεγ αί' και τi71:

κινούμενοι ύnό τοϋ ένόc: Πνεύματοc:. άλλ' ήμεϊc: θά nρο­

όμολογίαν επίδηλον εξουσι. Φησίν οvι, δ μοναχός και φιλόσο-

τείνωμεν έκείναc: αί όnοϊαι Θά εχουν όλοφάνερον τήν ηα­

rpaς οντος επί λέξεως οίίτως· (<Δια της των εγτολωι, φυλα­

ραδοχήν. Λέγει λοιπόν κατά λέ!Ξιν αύτόc: ό μοvαχόc: καί

χfίς αγαπητόν, εί καί μόγις α;τιΔθεια περιγένοιτο μόγη· ουκ

φιλόσοφοι:: οϋτωc:. «Διά τηc: φυλά!Ξεωc: των έντολων πολύ

αρκεί δε μ6ι 1 011 των nαθωγ κα11ήρασθαι προς τό

αλήθει­

θά ητο αν μόλ1c: έnετυγχάνετο μόνη ή άnάθειa· δέν άρ­

ω• κατιδείγ· ή γr'tρ απάθεια Η)Υ κατά διάθεσιν α:γνοιαιι οι'ι

κεϊ δμωc: ,μόνη ή κάθαρσιc: των παθών npόc: τήν κατάλη­

11)1'

ι?εραπεύει της ψυχής· ουκ αν ούν lSφελος αϋτη γένοιτο τ[ί

ψιν τηc: άληθείαc:. έπαμένωc: δέν Θά ήδύνατο αύτή νά ώ­

10 ψυχfί προς τό rά νοητά κατιδείν, μενούσης έγ αυ1fΊ της καυχ διάι9εσ111 αγν,οίας,

φελήσn τήν ψυχήν είc: τό νά

lj μάλωτα nάvτων σκότος εστί της ψυχης·

ϊ:μεvεν είc: αύτήν

κατανοήσn

τά

νοητά,

αν

ή κατά διάθεσιν όγνοια, ή όnοία είναι

r;ίστε τϊρ φιλοσοφοiπ·τι ε:ιιμελείσθαι διr't ,ϋίου προσήκει, οnως

σκότοc: τηc: ψυχηc: περισσότερον άnό παν δλλο· ώστε εic:

και

τόν φιλόσοφον προσήκει νά φροντίΖ:n ίσοβiωc:, πωc: θά 1ω­

1(C))!

παθωι, και

1(}))!

ψωδων δοξών την έαυτου' καθωμsί

ψυχήιι, καί τήν tiνωθεν μεν αντίλ·ηψο' προς &μφοτέρας τcίς

θαρίσn τήν ψυχήν του

15 και?άρσεις έπικαλούμεγον, πράττογτι δε καί αυ·τφ οσα προi)ρ­

έπικαλού,μεvοc:

άnό πάθη καi

μέν τήν δνωθεν

ψεuδεϊc: δο!Ξασίαc:,

βοήθειαν

δι' άμφοτέραc:

γου προς τό τέλος 1'!πάρχει. Ούκ,ουν δια ϋί,ου μανθάνει11 οου­

τάc: καθάρσειc:, πράττων δέ καi ό ϊδιοc: δσα είναι συντελε­

λήσεται και όμιλείγ nαοιγ οσοι εlδέ11αι τι έnαγγέλλονται. Ού­

στικά πρόc: τό τέλοc:.

δει· γαρ αvιφ διοίαει τίς ό διδάσκωγ, lJ.γ μ611ον nρος γνrί)()t1 1

ίσοβίωc: καi νά συναναστρέφε-rαι μέ δλουc: δσοι έπαγγέλ­

αύ•τϊρ ουμϋάλληιαι· οvτος γάρ, εατιν ό της προσηκούσης αι·-

λονται δτι γνωρίΖ:ουν κάτι. Δέν θά 1όν ένδιαφέρn, πράγμα­

20 θρdπιοις 1ελειό1ητος επήοολος, ος τfί δια πάντωιι αληθεί(f

τι ποϊοc: είναι ό διδάσκαλοι::, αν τόν ύnοβοηθη μόνον είc: τήν

10)'

έαυτοv ενήρμοσε

88.

JIOV'V καθ' ε11ωσιγ μόγιμον».

nσυc: τελε1ότητοc: είναι

lαθρωnί1ιης και Σοφίας κτήσεως σποράδη11 ,εlρήκει. Δύο τοί­ 11711

7(0)' παθώ11

11)J!

τ17ρησιγ

T(i)j!

αύτόc:, ό

όηοίσc:

έvηρμόνισε

τόν

νοϋν του μέ τήν κσθολικήν ,άλήΘειαν κατά μόνιμον ενωσιν».

ψυχ1711 ήμών δεϊσθ,αι, της 1ϊίι11 nα·θϊ:ι,,

25 και της κατά διάΠεσι1, αγνοίας, και

μανθάνn

γνωσ1v· διότι κάτοχοι:: τηc: προσηκούσηc: είc: τούc: άνθρώ­

Ταύτα και .πλείω το{ηωγ εγ τε τφ Περί τελειότητος

ι•ιη• φησί και?άραεωι,

'Επσμένωc: θά θελήσn νά

38.

1r111 με~, κάι?,αρσι11 μ6γην

Αύτά καί δλλα άκ6μη τοιαϋτα εχει εϊnει σnοραδι­

κιοc: τόσον εic: τό Περί τελειότητοc: άνθρωnίνηc: δσον καί 23

εic: τό Περί σοφiαc: κτήσεωc:

ε1110λ(JJJI παρέχειγ φησ[, και ταιJ­

εργον του. Δύο λοιπόν κα­

τφ, μάγις, α'>ς α1)'1ος λ!:γει, 1αiς έ~ιτολαίς του Θεού συγχωρεί,

θάρσεις χρειάΖ:εται ή ψυχή μαc:, λέγει, των nαθων καί τηc:

τ17ν δε της αγγο[ας διδ6~·αι λέγει 117ν μάθηαι11, ου

έσωτερ1κηc: άγνοίαc:, καί ή μέν κάθαρσιc: των παθων λέγει

1(j)J!

θείωJJ

αύτόc: δτι

ΓραφϊίJJι, ή γαρ τούτωι, μάθησις εμπεριείλη.πται τfΊ τr»11 εv-

παρέχει

τήν τήρησιν των έντολων 1 καί,

δnωc:

λέγει αύτόc:. μόλις αύτήν έnιτρέnει είc: τάc: έντολάc: τοϋ

30 τολώ11 τ·ηρήσει. 'Όμως ει ταύτηγ ελεγε~•, ουδεν llν εnηκολού1?ει υλά6ος, επει καί ό μέγας Μάξιμος λέγει τι τοιουτοJJ τι)v

Θεοϋ, ή δέ κάΘαρσιc: τηc: άyvoiac: λέγει ότι δίδει τήν μά­

tης ά1ρετης JΤραξ tJΙ

θησιν, όχι των Θείων Γραφων, διότι ή μάθησις αύτων συμ­

l(J)JI

θ·είωJ! δσγ,ιιάl(ι)J! δtαtρώJ', Καt ήμείς

περιλαμβάνεται είc: τήν τήρησιν των έντολων. 'Όμωc: αν tλεγε ταύτην, δέν θά ήκολούθει καμμία βλάβη, έnειδή καί

23. Πρόκειται περί δύο προγμοτειων τϋν Βορλοάμ, ώς δεικνύει καί ό σύνδεσμος "τε'. Βλ. είσαγωγήν σ. 322 έξ, 24.

Πρός Μαρίνον

PG 91, 12

ό θεiοc: ΜάΕ)μοc: λέγει κάτι τοιοϋτον,

διαιρων τήν όσκη­ 24

σιν τηc: άρετηc: άnό τά θεϊο δόγματα ,

Α.

,(

1 καί

ήμεϊc: ένίοτε

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

334

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

εοrιJ' οιε λέγομει• δια μέι· ιών θείων εγrολωι• τιίν ψυχιιι· rωJJ nαi}ωι, καθαίρεσθαι, 1fι δέ καθαρff, προσευχ'fί πασαι1 ύπε­ ροχικως γγ{ι)σιJJ αποτίι1εσθαι.. Τά τοιαυτα δ' οϋτω λέγεται κατ' εξοχήJJ, ώς και ό της δεωtοτικijς αJJαστάοεως αγγελος 5 ελεγε ταίς μυροφόροις- (<ε'ίπατε τοίς μαθηταίς avτov και τψ Πέτρφ οτι προάγει ·ύμας εις τήJJ Γαλιλαίανη. Ώς οlιν δ Πέ­ τρος ΊΟV χορου 1({))1 μαθητωJJ εστ Ο", εl και εξόχως καλούμε­ ι•ος εκείνωv διαιρείται, τογ αv•τόι• τρόπο~, καί. 17 nροσευ:ι)ι καί ή T(JJ)' ίεψ7))' Γραφωιr αγάγι·ωσις ενωλαί εlσι Θεου', εί 1 ο καί κατ' εξοχ17γ εκείνων διαιρουνται, αλλ' ουχί και ή τcί'ιν κατά φιλοσοφίαν μαθημάτωγ dι,άληψις· ει δέ και εξόχως

λέγομεν δτι διά μέν των θείων έντολων καθαίρεται ή ψυ­

χή άπό τά πάθη, είc: τήν καθαρόν προσευχήν δέ άποθέτει πδσαν ύnεροχικήν γνώσιν. Τά τοιαΟτο δέ λέγονται κατ' έ­ Ε:οχήν οϋτωc:, δπωc: ελεγε καί ό όγγελοc: της δεσποηκηc:

άναστάσεωc: είc: τάc: μυροφόρουc:· «εϊηατε είc: τούc: μαθη­

τάc: αύτοΟ ιωί τόν Πέτρον δτι σδc: προάγει είc: τήν Γαλι­ λαίαν»2". "Οπωc: λοιπόν ό Πέτροc: είναι εic: άπό τήν χορεί­ αν των μαθητών, αν καί όνσμαΖ:όμενοc: κατ' έΕ:αίρεσιν δια­ κρίνεται άnό έκείνουc:, κ;::ιτά τόν 'ίδιον τρόπον καί ή προσ­

ευχή καί ή άνάγνωσιc: των ίερων Γραφών είναι έντολαί ΘεοΟ, αν καί διακρίνονται κατ' έΕ:οχήν έκείνων, άλλ' δχι καί ή άνάληψιc: των φιλοσοφικων μαθημάτων· αν έλέγετο

λέγοιτο, της r1rοπίας.

39. Οvτος δέ ού 117ι• των θείωγ Γραφiί>ν μάθησιγ καθrι.ίρειν λέγει τελείως

335

2, 1

11])'

ψυχιίι·, αλλά τή~r

1Q)1'

έλληγικων μα-

15 θημάτωγ·

διό και 10 δειν μανθάνειγ τόJ' καθαρ{J,ησό\uενω·, ε'ί ιίς τι επαγγέλλεται εlδέJΙαι, ΚUJ! {fε,οσευ17ς fι και• μή, nροσ1ί11ησι, και ακάθαρrογ αnοφαίγεται και ατελij 10)' μ11 1ΎJ)' γναΗΗJ' εσχηκότα των OJ'lWJ!, ινα δείξ?) σωτηριώδη, καθαρ·τι­

κψr τε και τελεστικι7ν ταύτην οlισαJΙ τrιν μάι?ησι1 • 'Ό1t μέν 1

καί αύτή κατ' έΕ:οχήν, θά ητο πολύ ότοπον.

39.

Ουτοc: δέ δέν λέγει δτι τήν ψυχήν καθοίρει τελεί­

ωc: ή μόθησιc: των θείων Γ ραφων,

άλλά

ή μάθησιc: των

έλληνικων μαθημάτων· διά τοΟτο προσθέτει καi δτι ό κα­ θαρθησόμενοc: πρέπει νά μανθάνπ αν έπαγγέλλεται κάποιο<: δτι γνωρίιει, εϊτε θεοσεβήc: είναι εϊτε δχι, καί ,άνακηρύσ­ σπ άκάθαρτον καί

άτελη τόν μή εχοντα τήν γνωσιν των

20 Q'{Jy δ 1αυ1α }.έγωιι ιαναντ ία φρονεί τοίς πατράοι Τε :ιr"Jσι. ;,;α/

δντων, διά νά δείtπ δτι ή μάθησιc: αύτή είναι σωτηριώδηc:,

H{J τι'i'Jy ;-τατέρωι• Θεφ, ιραyερόν οlμαι πασιν εΙ:•αι τοίς εν φρονουσιν· ήμι~• δέ nαρελiΗτω μάρτυς εις μέοοιr ίπιέρ άπάν­ τωJJ ό ες 'Αρείου Πάγου Πεοφάντω,Ι! Δωνύσιος, φ μάλισιιι.

καθαρτική καί τελεστική. 'Ότι βεβαίωc: ό λέγων αύτά φρο·

πάγτων δια πάντωJJ ό τελεr»τερος HOJ' θείωΥ ει•ωλc7JJt Ο'f!ΤΟς

τούc: έχέφρονac:· δι' ήμδc: δέ αc: προσέλθπ είc: τό μέσον

νεϊ τά άντίθετα άnό δλουc: τούc: πατέραc:

καί

άπό τόν

Θεόν των Πατέρων, νομίΖ:ω δτι είναι φανερόν είc: δλουc:

25 αύχεί συμφω~,είι 1 • Φηοί γουJJ ει, κεφαλαίφ πρώτφ της Έκκλrι­

μάρτυc: έκ μέρουc: όλων ό Θεοφάντωρ Διονύσιοc:

σιαστικijς ίεραρχίας- «ή προς Θεόιr αφομοίωσίς τε καί ενω­ σις,. ώς τά θεία διδάσκει λ6για, rαiς των οευασμιωτάτωJΙ ε1•­ 7 τολδ'η1 αγαπήσεσι καί ίερουργίαις μ6νως τελείταω. Αρ' ε­ οτιJΙ εύρειγ ,ijς nρός Θεόν αφομοιιόοεως τελεώτερον; Οϋ30 μενουν, ούδ' είπείι,, οvδ' ει•JJοijσαι. 'Ίνα δέ ήμίι• και ό ύπεu-

γίτηc:, μέ τόν όποϊον περισσότερον άπό πάντα αλλον καυ­

," \

7

\

,..,,

Ι

-

-,

,..,

,..,

/

1ει.ης ουτος κατα τουτο ουγειπαι, της αρχης 1ωγ γεγραμιuε-

χδται δτι

συμφωνεϊ καθ'

·Αρεοnα­

δλα ούτόc: ό τελειότεροc: των

26

θείων έντολων • Λέγει λοιπόν είc: τό πρώτον κεφάλαιον τηc: Έκκλησιαστικηc: ίεραρχίac:· Θεόν καί ενωσιc:,

«

'Η άφομοίωσιc: πρόc: τόν

δπωc: δ1δάσκουν τά θεία λόγια,

έπιτε­

λοϋνται μοναδικϋ)c: διά των άγαπήσεων των σεβασμιωτό­ 07

των έντολων καi διά των ίερουργιων» • Τ Αρα είναι δυνα­

25. Μάρκ. 16, 7. 26. 'Ο Βαρλαάμ είχε πράγματι έnηρεασθη έντόνωc: ύπό τοΟ Διο·

νυσίου, τόν όποίον ήρμήνευε καί άπό τηc: κοθηγητικηc: εδραc:. ~Ησαν άμφότεροι

πλατωνίlοντεc:.

27. Περί έκκλησ. ίεραρχίαc: 2 (δχι 1), PG 3, 392 Α. Τό χωρίον

χρησιμοποιείται ,κατ' έπανάληψιν.

τόν νά εύρεθfi τίποτε τελειότερον τηc: άφομοιώσεωc: npόc: τόν Θεόν; 'Όχι ,βεβαίωc:, δέν είναι δυνατόν οϋτε νά εϊπω­

μεν οστε

νά

σκεφθωμεν. Διά νά ε'ίnπ δέ μαΖ:i μέ

ήμδc:

εic: τοΟτο καί αύτόc: ό ύπερτέλειοc: φιλόσοφοc: θά ύπομνή-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

336

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

γ(_ι)V αiηψ Περί τελειότητος ανθ1ρω:πίνης &ναμν1ίσομε11· εκ;:;ί

σωμεν τήν άρχήν των γεγραμμένων ,άπό αύτόν είc: τό Περί

γάρ φησι, «.τέλειος ανθ·ρωπός έστιν ό 117ν εαυτού· ψυχήν, κα~?'

άνθρωπίνηc:

οοοι' α1'Ι?'ρώ:πφ δ,vγατόν, όμοίαν τφ Θεψ πεποιηκώς)),

ανθρωποc: είναι ό ποιήσαc: τήν ,ψυχήν του, όσον είναι είc:

40.

Εί τοίνυγ 17 προς τον Θεόι, αφομοίωσις

τελείωσις,

τελειότητοc::

ανθρωπον δυνατόν,

5 αϋτη δέ μόνn τfi 1δι' αγά:πης ίερ{f, έργαοίq, τωγ θείων έι11ολύ.))!

1Ο

337

2, 1

40.

πράγματι

λέγει

έκεί,

«τέλειος

όμοίαν μέ τόν Θεόν»_

"Αν λοιπόν ή ηρόc: τόν Θεόν άφομοίωσιc: είναι τε­

τελείται, πού ή εχ γι 1 (bσεως και μαθημάτωγ καί του δια οίου

λείωσις, αύτή δέ πραγματοποιείται ,μόνον μέ τήν δι' άγά­

μανθάνειγ εθέλει11 και nαοι ο:πεύδειγ όμιλείν QΟΟι εlδέι 1 αι Ί /.

πηc:

έπαγγέλλ,οιιται καί προς γνϊοσιν συμοάλλοJΙ7αι, καν Αίγύπτιοι

κάθαρσιc:

καν Σκύθ•αι καν 'Έλληνες ιlισι, κάθαρσις και τελείωσις; Πώς

,ηc: θελήσεως ίσοβίου μαθητεύσεωc: καί έκ τηc: προθυμίαc:

cY

ό c{έγων έκ 10ύτων π7 v· κάθαροιν, ου το'ις θείοις φανερϊΖJς

ίεράν

έκτέλεσιν

των θείων

έντολων,

καί τελείωσιc: 1έ'Κ γνώσεωc: καί

συναναστροφηc:

,μέ

όσους

nοϋ

είναι

ή

μαθημάτων, έκ

έnαγγέλλονται

ότι

γνωρiιουν

αητιλέγει λογίοις και τοίς .τούτων όμολογηταίς πατράσι; Π6:>:;

κάτι καί συνεισφέρουν είc: γνώσιν, εϊτε Αίγύπτιοι εϊτε Σκύ­

δ' ό λέγων έκ τijς τηρήσεως τωιr εγτολων μόνηγ τrιν απάθει­

θαι ε'iτε

.. Ελλήνεc:

είναι; Αύrόc. λέγων ότι ή κάθαρσιc: προ·

α)! προσγίγεσθαι, 1!])' μιί καθαcτικ17ν οvσαv τijς αγ~ιο[ας ,ιιηδέ

έρχεται άnό

φωτ ιοτικ~ίν τijς έν τοίς οvοιν αληθ·είας' ως αυτός αύθις ο'ίε-

λόγια καί είc: τούc: συμφωνοϋνταc: μέ αύτά πατέρας;

αύτούς δέν άντιλέγει

φανερωc: είc: τά θεία Πωc:

15 ται, καί ταύτηγ μ6γις, τι)~, δε μ·ιί δια των εντολών rov Θεοv

δέ ό λέγων ότι μόνον rΊ άπάθεια έ(ασφαλίιεται άπό τήν

καθαιρομένην αγνοιαν μάλιστα σκάτος λέγω~, τijς ψυχfjς διι1

τήρησιν των έντολων, ή όnοία άnά'8εια δέν είναι καθαρτι­

τijς εξω πεφυκός καθαίριεοθαι παιδείας, πως οvγ οvτος, ουδέιι

κή τηc: άγνοίαc: οϋτε φωτιστική τηc: άληθείαc: είc: τά όντα,

ηττον οτι μιί και μαλλοι1 ,. ίατρ,ούς και φωστijρας και σωτijρr~:;

όπωc: αύτόc: πάλιν νομίΖει, καί ούτήν μετά δυσκολίαc:, λέ­

τijς ψυχijς 1ίμϊuν 'Έλληνας και Αlγυπαίους καί ούστινασοϋι,

γει δέ έπίσηc: τήν μή καθαιρομένην διά των έvτολων τοϋ

20 λογικ6'η-' μαθημάτων εύρειάς, η τον Ίησούγ ήγείιαι; 'Λλί.'

Θεοϋ δγνο1αν βαθύ σκότοc: τηc: ψυχηc:, καθαιρόμενον διά

ή μέ1, έπιγενομένη νόσος τφ φρονούντι της τοϋ φιλογγώσ10υ

τr1c: ε!Ξω παιδείαc:. Πωc: λοιπόν ουτοc:

τούτου ψυχfjς εξεφάνη τοσαύτη και ταύτα δι' δλ{γων των

φωστηραc: καί

:περι αv'τff ς λόγων τουτωνί· του; δέ φρονούντος νοσούν10ς τς_ο

καi Αίγυπτίουc: καi όποιουσδήποτε εύρετάc: λογικων μαθη­

φιλοσόφφ, ουδέν &πεικός και ο τι και οθεν αiηό νοσεί μ17

μάτων, δχι όλιγώτερον δν δχι καί περισσότερον άπό τόν

25 νσείι,_ Π ει,ρασόμεθα οvν ήμείς τη~ι αlτ ίαν τΓίς νόσου συγιδεί~, τε και έξειπείν, αλλά και φά:ρ,μακον συν Θεφ κεράσαι,

ij,,

Ίησοϋν;

σωτηραc: τηc: ψυχηc: ήμων τούc: "Ελληναc:

'Αλλά ή μέv έπιγενομένη νόσοc: είc: τήν φρόνη­

σιν τηc: ψυχηc: τοϋ φιλογνώστου τούτου έφάνη τόσον με­

αρα πεισθ•fi προοέσθαι, προς 1'Jγίειαγ έ:παγάγογ. Τίς γαρ ουκ

γάλη καί μάλιστα

aJJ

λόγουc:·

:πάθ·οι

1171· ψυχήν, σί5τω καλόν μέλος της έκκλησ{ας γοη­

θεωρεί ίατρούc: καί

μέ

τούc: όλίγουc: τούτους περί

άφοϋ δέ νοσεί ή φρόνησις τοϋ

αύτηc:

φιλοσόφου,

δέν

τώς δρω~, ταύτης α:πορρηγνύμενον; 'Έγωγ' οi5ν επι τοσοv101·

είναι καΟόλου πιθανόν νά μή άντιλαμβανώμεθα τί καί άnό

30 οlδα δι' αυτό τούτο την ψυχην δηχθεις τηγ αρ,χήν, ώς μιί

ποϋ νοσεί αϋτη. Θά προσπαθήσωμεν λοιπόν ήμείc: νά άντι·

ληφθωμεν καί έκθέσωμεν τήν αίτίαν τηc: νόσου, άλλά σύν Θεφ νά συνθέσωμεν καί φάρμακον έηαvαφέρον εic: ύγεί­ αν, αν πεισθπ φυσικά νά μέ δεχθfl. Διότι ποϊοc: δεν θά ηο­

28. 'Ακόμη ήπιωτέρα είναι η εν Α · πρόc: Άκίνδυνον 4 στάσιc: τοϋ Παλαμδ, άλλ' έν τριόδι 3, 1, 4 είναι σκληρόc:, όμιλων ,περί προσχω­ ρήσεωc: είc: τόν ,πάπαν. Βραδύτερον έσχημστίσθη ή έντύπωσιc: δτι άνέ­ κσθεν ήτο πράκτωρ των Λατίνων,

vέσπ φυχικωc:, βλέπων εν τόσον καλόν μέλος τηc: Έκκλη­ σίαc: νά άπομa,κρύνεται ταύτηc: νοηrωc:

αισθάνομαι ότι

τόσον

28

έδέχΘην είc: τήν

; Έγώ λοιπόν συν­

ψυχήν κατά τήν

22

1

11•1

ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ

338

ΠΑΛΑΜΑ

339

δ' οσ,οι, 1Jπέστηι, :·ράφων, ώς και αυτός τ6τε τοίς συ~•ου·σιι.'

ιφχήν, ώστε νά φαίνεται δτι δέν γίνομαι πιοτευτόc: άπό κιινένα δταν τό ελεγον. Καί τόν ηόνον. τόν όποϊον ήσθάν­

eλεγοι,, ουχ ύπέρ των την 17οvχ{αν άσπαζομένων μάλλον ·ύπιjλ­

(Jιιν γράφων, δπωc: ελεγον τότε είc: τούc: συντρόφουc: ,μου,

αν :τ.ισιευθipαί τισι δοκείν έφ' οσογ ,εlπ6ντα. Και τον πό~·01,

θον η τούτου προς δν αί αντιθέσεις είσί· κ,αν ε'ίπερ η{Μλψ

5 σεν, αξιουγτι τήι, αρχήγ, τοίς προς αλλήλους δια στ6ματος λό­ γοις καταλυσαι Τ(χς δόξας ταύτας και τάς προς τους άπλοv­

σ1έρcvς ΤCιΗ' αδελφιvν επιθέσεις, φρούδα αγ η·p τα μακρά συγ­ γράμματα. Νυν δ' ου·κ οlδ' εlς δ τι ταυτί τελευτήοει· Θεϊμ δ' ευχομαι καί έλn.ίζω τα κρείττω. \Ο

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

41.

'Αλλά γαρ των της νο,σου πρώτων και πορρω,έρω

αlτίωΥ αφείσθαί μοι δοκώ· τό προσεχέστατσν δ' άπάι,τωγ, ο καν τcίς του νοοοίιι•ως ι::μφαίγειαι λόγοις, τό της ύπέρ ijμiiς

/)ι':ν τόν έδοκίμαιον μδλλον ύπέρ των άιΦλουθούντων τήν ι'ιουχίαν παρά ύπέρ αύτοϋ πρόc: τόν όηοϊον είναι αί άντι­ Οι':οειc: μου. Καί αν ηθελεν, δπωc: έί:ήτουν άρχικωc:, διά τηc: ι ψϊ)(: άλλήλουc: προφορικηc: συιητήσεωc: νά καταλύσωμεν ι ιϊι ιάc: τάc: δοςασίαc: καί τάc: έπιθέσειc: πρόc: τούc: άπλου­ ι, ι ~;ρουc: άδελφούC:29 , τά μακρά συγγράμματα θά η σαν μά­ ι ωα. Τώρα δμωc: δέν γνωρίιω ποϋ θά τελειώσουν αύτά" !ιλλ' εϋχομαι είc: τόν Θεόν ιωi έλπίιω τά καλύτερα.

41. Άλλά πάντωc: νομίιω ότι πρέπει νά άφήσω τά ι φώτα καί μακρινώτερα αϊτια τηc: νόσου· τό πλησιέστερον

i'ιλων δέ, τό όποϊον φανερώνεται καί είc: τούc: λόγουc: τοϋ

αληθε[ας ,έατί και πράγμα και ονομα. Δειιιόν Q).'Ιως αJJδρα

ϊιοθενοΟc:, είναι τό τηc: ύπεράνω ήμων άληθείαc: καί πρδγμα

κλέψαι φιλομαθij καί ταίς περί τό εl.δέναι λ,{χνως διακειμέ-

ιωί όνομα. Πράγματι είναι φοβερόν νά άπατήσπ κανείc: iΊνδρα φιλομαθη καί νά γεννήσπ άκατόρθωτον εφεσιν είc:

15 ναις ψυχαις

εφεσιJΙ αγέφικτον έντ,εκείJΙ' αϋτη γαρ και Ifj)

'Αδάμ της lσοθείας τιΊι, ερωτιι τι7ν αρχ17γ ένεποίησεν. Ώήι?η γάρ και δ φιλόσοφος οlηος τουτ' εlναι αωτηριώδες και ανευ τούωυ τελειότψα μ1) παρείναι τfi διιί των κτισμάτω)! πάγ­

τωγ τοίί Θεου διηκσύσn αληι?:είq, τό γ11 ωατικόν έ1 1 ηρμόσθαι τιjς

ι ιΊc: λαιμάργωc: πρόc: τήν γνωσιν διακειμέναc: ψυχάc:" αύτή

l">ι': είναι ή όποία είc: τήν άρχήν nροεκάλεσεν είc: τόν ·Αδάμ ιόν ερωτα τηc: ίσοθεΤαc:. Ένόμισε δέ καί ό φιλόσοφοc: οίποc: ότι τοϋτο είναι σωτηριωδεc: καί δτι χωρic: αύτό δέν 1:ίνα1 δυνατόν νά άρμοσθfi τό γνωσηκόν τηc: ψυχηc: μέ

20 ψvχ17ς1, καθ' ενωσιν .μόyιμον. 1~ουτο δ' εκ τώ11 θείων λογίωγ

11'1ν δι' όλων των κτισμάτων τοϋ Θεοϋ διήκουσαν. άλήθειαν

καί S1'Ταλμάτωγ μή τελέως προογιΨόμεγω, όριvγ, προς το1J.;

1:ir: μόνιμον ενωσιν. Βλέnων δέ δτι τοϋτο δέν έπιτυγχά­

δο.κουγτας τους 117ς κτίσεως εύρηκέναι λ6γους ευλεψεν "Ελ­ λψ·α.ς καί τά κατ, αιπούς ώς τελεστικά ψυχfjς εσεοάσθ"Ι] μα­

θήμωα· συ γαρ ενε~-όησεν ώς αλυσιτελές τσυ;το κατά τον JJυι•

νπαι τελεiωc: έκ των θείων λογίων καί ενταλμάτων, ιπρόφη ηρόc: τούc:

.. Ελληναc:,

έ­

οί όποϊοι έφαίνοντο δτι είχον

ι:ίjρει τούc: λόγουc: τηc: κτίσεωc: καί έσεβάσθη τάc: γνώσειc:

25 αlώνα τfί ψυχιι καί αδύι 1 ατ011 • «ώς γr}ρ οστά έν γαστρί της

!Ιύτων ώc: τελειοποιητικά τηc: ψυχηc:· διότι δέν άντελήφθη iiτι τοϋτο είναι άνωφελέc: είc: τήν ψυχήν κα] άδύνατον

κυοφορούσης)), φησίγ δ Σολομών, @υτως ου γνώστι τά ποιή­

κατά τόν παρόντα αίωνα· «δπωc: δέν γνωρίιειc: τά όστδ είc:

ματα τού Θεοίι, α ποι17σει

Hl

σύμπαντα)). Άλλ' α μεν :ιrοιψιει

ουκ ε'ίση, α δέ πε:-ιοίηκεν ε'ίσυ; Και μ17γ ό αιηός φησιν" «ου δυγήσεται ανθρωπος του ε·ύρείγ τό ποίημα τό πεποιημένω·

29. Βλ. είσαγωγήν σ. 343. 30. Έ κ κ λ η σ. 11, 5.

111v κσιλίαν έγκυμονούσηc: γυναικόc:», λέγει ό Σολομων, "οϋτω δέν θά γνωρίσπc: τά εργα τοϋ Θεοϋ, ό όnοϊοc: ποιεί

ιά σύμπαντα» 30 • Άλλά όσα μέν θά κάμπ δέν θά γνωρiσπc:,

δσα δέ έκαμε, θά γνωρίσπc:. 1Κ:αί δμωc: ό ϊδιοc: λέγει" «δέν Οά δυνηθfi ανθρωnοc: νά εϋρπ τό ποίημα τό δημιουργηθέν ύπό τόν ιϊλιον, όσον έάν μοχθήσπ είc: άναιήτησίν του, καί

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

340 ύπδ

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

341

2, 1

1jλωl', δσα [;;(Χ)! μοχθήσυ ωv ζητησαι, καί γε δσα αJ!

δσα ,και αν εϊπn ό σοφός δτι γvωρίΖει, δέv θά δυvηθ(Ί νά

ε'ίποι ό σοφός του γJΙiiη~αι, ου δυJΙήσεται εύρείv. Διδ καί διά­

τά εϋpf1» 3 1. Διό καί είναι διάφοροι οί λόγοι των εΕω περί

φοροι περί κτίσεως μέιι εlαίΥ οί τώv εξωθεν λ6γοι, πά~,τες

κτίσεως, μερικοί δέ άπό αύτούc: κατήρτησαv έπιστήμηv ή

δ' 01! μ17 αληθεις,. εισιJΙ' Ot Τ·Ούτωy επισιήμην συνέθεντο τ17γ

όποία δεικνύει δτι δέν είναι δλοι άληθείc:· καμμία δέ έπι­

1Q)J

5 δεικι•υααν· οτι δέ εΊς τις 1ωy διαφερομέJΙωι, ταληθές αυχεί, ουδεμία το·ύτωγ επιστήμη δύJJαται δείξαι

στήμη αύτων δέν δύναται

νά

άποδείt!l

δη

κάποιος άπό

ij δλως επιJΙενόηται.

τούς διαφωνοϋνταc: κατέχει τήν άλήθειαν οϋτε εχει καθό­

Καί ωίι 1 υν ό μrz ωίς ύπδ ιών θεοπνε·ύσιωy επί τδ συνοίοον

λου έnινοηθη. Έπομένωc: έ~κείνοc: ό όnοίος δέν άναγνωρί·

εκφαγεισι μόΨΟtς το U.J'αμφίλεκ:οy Η'Jς αληθείας Π[!ΟΟ1ttαρ,1υ­

Ζει τό άναμφισβήτητον τηc: άληθείαc: είc: μόνα τά ύnό των

ρών κακ HU)' nρός τόι· Ίώ6 ύπό Θεο'V εlρημένων 11'Jς εν ωίς 1 ο κτiσμααι

θεοπνεύστων δηλωθέντα πρόc: τό συμφέρον καί δέν άντι­

ω·υ Θεου σοφί.ας τδ ακ·α;τάληπτογ· σννιώ~·, άλλ' εκ

λαμιβάvετω τό ,άκατάληπτον της σοφiαc: τοϋ Θεοϋ είς τά

δια nάJ!των δικι1 ουμέyφ αλήθειαγ ακρι.­

κτίσματα άπό τά λεχθέντα ύπό τοϋ Θεοϋ πρός τόv Ίώ,6 !,

της εξω σοφίας

11)JJ

3

υώς καιαι 1 οησαι ο[όμε~,ος, ελαθ-εν έαυτα~ι επι ψάμμου, μδJλλ!'JΥ

άλλά νομίlει

δέ επ' αλλεπαλλ1ίλωιι κv.μάτωγ, τδν της γνώσεως οίκον οίκο­

σοφίας τήν ,κaθολικήν άλήθειαν, ώκοδόμησε χωρίς νά τό

δομcuν, τοσοντο πρfiγμα λόγωι, σιροφαίς', πισιεύων, αεί Οl[!η-

καταλάβπ τό\ι οίκον της γνώσεως έnάvω είc: τήv δμμοv,

15 φαίς liλλωι, λόγωιι πεφυ;ιυίαις καταπαλαίεσθαι· μωρφ τοίγυιι

μδλλον δέ

δτι

κατεvόησεv άκριβως

έπάνω

είc:

,έ,κ της κοσμικης

άλλεnάλληλα κύματα,

άφοϋ

έμιnι­

δμοιωθήσεται ό τοιουως αοφδς καί δέος ου τι μικράν 1ιtJ) και

στεύεται εν τόσον σnουδαίον πρδγμα είς στροφάς λόγων,

11)Υ πτώοιy πάθτι μεγάλην κατά 117ν του Κυ.ρίου παραοολήν.

oi όnοϊοι έκ φύσεως άνηnαλαίουν πάντοτε μέ άλλων λό­

Τό γουν α'ίτιοJ! της απάι,η,ς, ε,ιπ·ερ αρα κατασιοχάζομαι της α­

γων στροφάc:.

ληθείας, τούτο τό μέρος τijς αληθείας έστ[ν.

σθ(Ί μέ μωρόν καί δέv είναι μικρός ό φόβος μήπως πάθη

ry πόλοιπον

δ' i}-

Ό

τοιοϋτοc:

σοφός

λοιπόν θά

παρομοια­ 33

καί μεγάλην πτωσιν κατά τήν ηαραβολήν τοϋ Κυρίου • Τό

20 ρα κεράσαι τδ κα{}άροιον πόμα.

42. Προμηθ·ευόμενοι δέ 61στε καί :προοενέγκασθαι ωύς

α'ίτιον της

άπάτηc:

βεβαίως,

δν

φυσικά στοχάlωμαι τήν

)!Q(}ΟVΥΙας αλύπως, δώμεJΙ Β απείπομεν πρότερον, ώς αδύνα­

άλήθειαν, είναι τοϋτο τό μέρος της άληθείαc:. Ύπολείπεl'αι

τον παν1άπασιν ον. ΔCψεν 1oίJJV)J τ,ούς τώ~ι κτισμάτω11 αλη­

τώρα νά άvαμίΕω τό καθαρτικόν ποτόν.

42.

θείς λόγους εκ 1ών εξω μαθ·ημάτων εύρίσκεαθαι, κακε[νοι•ς

25 ωξιώσωμεν τοίς εκ τώι, λογίων ήμίν προαποδεδειγμέΤοις

Προμηθευόμενοι δέ 6Jστε καi vά προσφέρωμεv ,ά­

λύπωc: είc: -roύc: όσθενεϊc:, δc: παραδεχθωμεν ό,τι ήρνήθη­

ε:πεσθαι καί μόνον είΥαι πιστεύειν lατρδ11 τώJ' πνευμάτωγ Χρι­

μεν

στόν, τόι 1 1ωJ' πγευμάτων Θε6ι,, και μόvη

χθωμεv λοιπόν ότι

τελείrιθαι,

τε

nροηγουμέvωc:

ώc: έντελωc: όδύνατον.

oi

"Ac: παραδε­

όληθεϊς λόγοι των κησμάτων εύρί­

προς αυιόιι dφομ~ίωσιιr

σκονται άπό τά έ!Ξω μαθή,ματα, 1 καί αc: άΕιώσωμεv άπό έ­

δ' εlπείΎ ύγίειαν ψυχης και τελείωσι~,. Έ-

κείνουc: νά nαραδεχθοϋν τά nροοποδεδειγμέvα άηό ήμδς

και τηρ1Jοει τώιι α1Jτου f;)!lΟλώιr ταυτό1 1

η'J αγαπήσει

11711

30 πεί ;ο[ιιυν ~7μειc; μεν ε;.:ε[γοις συιιαπήχθημεν, εγδόJ'ιες εφ' 0-

έκ των λογίων, νά πιστεύουν ότι μόνοc: ίατρόc: των πνευ­

σω· ούδ' εχρijν, παρ' εκε[γωy δέ dπυ117οαμεν δ ουκ αJ' εχοιεJJ

μάτων είναι ό Χριστός, ό Θεόc: των πvευμάτων 3 4, καί δτι μόνον

31. Έκκλησ. 8, 17 (αν εϊnn).

32. 'Ιώβ 38·41. 33. Βλ. Μ ο τ θ. 7, 45 κ.έ. 34. · Α ρ ι θ. 16, 22. Χρησιμοποιείται άκολουθίς~.

μέ

τήν

άγάπησιν

καί

τήρησιν των

έντολων

του

έπιτυγχάνεται ή πρός αύτόν άφομοίωσιc:, δηλαδή . ή ύγεία ψυχηc: καί συχνάκιc:

έν

τtϊ

νεκρωσίμφ

μεν

τελείωσιc:.

άπό έκείνουc:,

'Επειδή

λοιπόν

ύποχωρήσαντεc:

ήμεϊc: μέν άπήχθη­

χωρίς νά

ύnάρχπ

. ό­

νάγκη, 6πό έκείνουc: δέ άπητήσαμεν νά άρνηθοϋν δ,τι δέv

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

342

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

ΠΑΛΑΜΑ

άρνήσασθαι, φέρ' ~δωμεγ τ[ τό περαιγόμει'Ο?' ε'κ τ,ης δμαλο­

κατεϊχον, δc: 'ίδωμεν τωρα ποίον είναι τό ά-nοτέλεσμα άπό

γ[ας ταύτης. ΤΕ γε i'ίλλο

αύτην την σuμφωνiαv. Τί δλλο βέβαια παρά δτι τελειότης σωτήριος είc: την γνωσιν καi τά δόγματα είναι τοϋτο, τό νά εχωμεν τό αύτό φρόνημα μέ τοι'.ιc: προφήταc:, τούc: άnοστόλουc:, τούς -πατέρας, ιμέ ολουc: γενικωc: έκείνουc: διά των όnο!ων μαρτυρείται τό δγιον Πνεϋμα ότι έλάλη­ σε περί Θεοϋ καί των κτισμάτων αύτοϋ, Τά δέ ηαραλη­

1}

οτι τοv:το τελειότης έστί σωτήριας

εγ τε γνcvσει και δόγμασι, τό ταυτά φρονεί?' προφήταις, άnο­ στόλοις, παrράσι, nασι,ν άnλcος, δι' ώι, τό llγιoi, Πνεύμα μαρ-

5 τυρείται λαλησαν περί τε Θεου' και τcvν κτισμάτων αυιοιi Τ(Ί δ:' 1ίπ' αυτού παρ,εψέ?'α, παρ' έτέρων δέ εύρ,ημέ~1 α, άσvι­

τελη πρ6ς γε ψυχής σωτηρίαιr, Κ·Uγ άληθfj· τω~, γαρ λυσιrι:­ λούγτωιι οi_ιδεγ nαρείται τfί διδασκαλίq, τον Πνεύματος. Διό και

τους

δωφωι·ουγτας επί ΤιJ'Ος

τωγ παρεωραμένω~, c1}δ};

1Ο μεμφόμεθα κα1. τοiις κρείττον κατά τι τούτων είδ6τας ου μα­ καρ{ζομεν.

43. 'Αλλά γr}ρ προς 11/Υ τελειότητα της σωτηρίου εκιi­ νης γι,ώσεως ήμας δ Χριστός ένάγωι, ελεγεν, «εί επιστεύε,ε

Μωσεί, έ.-ιιστεύετε (Χ)! έμοί)), καί τας ίερας Γραφάς έρευ)'(ΧI'

15 ένετε[λατο, ώς έν αυταίς εύρήσογτας ζωην 1171• αlώνιον. Λ;,;_ τη μεν

~ί γγcοσι.;, τελεία ούσα και οϋτω nροσγιιιrιψέι:η,

OV)!

1ελείωσιι 1

πράξεως n2ός

ου' προσδείται, ου'δέ πάνω~, πολλrvι'.

τήν τελειότητα της σωτηρίου έκείνης γνώσεως ελεγεν,

«αν έnιστεύετε εic: τόν Μωυσην, θά έηιστεί1ετε είc: έμέ» $, 3

οτι περί δογ,ιιάτωιι ,ιιέJ' δλιγάκις διελέγετο, οvδέ γάρ δείτrι.ι

διαβεβαίωσιν ότι εic: αύτάc: θά εϋρωμεv τήν αiιbνιοv Ζωήν''.

10

" λ'ογος 'Ι ωαγνης '

-

;ι;(!υσους

1,·εο

'

περι

- Κυριου '

του

· '

:cιραγμα, ΠΕ']ί δε του υ[όυ πολλάκις μαλλον δε 7lαJ'­

ταχου· «ωv10 γάr)), φησίν, ((έστιν δ νόμος και οί προφηται,

7να, οσα l}γ θέλωμε1' γίJJεοθαι παρ' έ·τέρων ~ίμίν, ταΓίτα και ήμείς ποιϊ,ιμεγ αυτοϊς)). Έπεί δ' εστι γνωσις και ή του nρα­

κr'έοιi διάγvωσις, καί ταύτης εν τφ πράττειν δ,ε6μεθα καl 2s ταύτης αναγκαίο~: έπειληφθαι 101' προς τον Θεό~, έφωμοιω,ιυ:·ι•οψ

, ·' ',,, ,,, θ και 11:ι.ειοι αJΙ ρωnογ· 1

, < γι·ωσιι' ο f!

ως

f!

οι

y,

,. ,

JΙους

' .Jirίυ2ιος '

'

οφεις

και

'

εισαγω1 1

30

γνωρίΖ:ονταc: καλύτερα εν ά'Πό αύτά. 43. ·Αλλά πάντως ό Χριστός ύnοδεικνύωv είc: ήμδc:

καί ,παρήγγειλλε νά έρεuνώμεν τάc: ίεράc: Γραφάς, μέ τήν

' ο'

και

7lQJ'OV

,

φθέντα ύπ' αύτοϋ τοϋ Πνεύματος, εύρεθέντα δέ άπό δλ­ λουc:, καί άναληθη άκόμη δν είναι, είναι άνωφελη. πρόc: τήν σωτηρίαν τηc: ψυχηc: τουλάχιστον· διότι τίnσrε άnό τά ώφέλιμα δέν nαραλείπετω είc: την διδασκαλίαν τοϋ Πνεύ­ ματος. Διό κdί δέv κατηγοροϋμεν τούς διαφωvοϋνταc: εic: κάποιον άπό τά nαραβλεφθέντα οϋτε μακαρiΖ:σμεν τούc:

φησι,ι•

Δ_ ιο' 20

.343

,,ι.ιετα ~

του

"θ ις αυ :,

'

.,

ακεραιοι

,

ι·υ,ιιφrονος

:, [:

, . 'S" ταυτη1 1 ου~,

ενεrει,'λ ατο f':

ως

f!

ακακον, Ι

ηςιωσει,,

f!

λ εγωι,, '

f!'

-

\

'

ως

τας \

τα

-

της

'

'

ημας ε~ιαγωι• τφ•

'

'

JΊ,εριατεραοι, και

"

_
αι

"

01Ψεσεως

,.,

' προς

το

-

του

,

φρω,ιμους :,

f

αγαπης

,ι

''{)

η

Όυς

παρ,

ε,ργα

θ,

ει

μη

35. Ί ω. 5, 46. 36 .. Ί ω. 5, 39. 37. Έ·κ τοίί Ματ θ. 7, 12, βλ. Όμιλία 23 είι:: Ματθαίον 5, PG 57, 3.14, Όμιλία 4 είι:: Ί ωάννην 4, PG 59, 50 κ.δ. 3{3. Ματ θ, 10,16.

Αύτη λοιπόν ή γνώσις, ουσα τελεία καί έnιτυγχανομένη οϋτω, δέν χρειάΖ:ετα1 nρδ(ιν πρόc: τελειοποίησιν οϋτε nόvouc: πολλούς. Διά τοϋτο ό χpυσους θεολόγος '1 ωάννηc: λέγει περi τοϋ Κυρίου δτι περi δογμάτων μέν σπανίως ώμί· λει, διότι ή ύnόθεσις αύτή δέν χρειάΖ:εται κόnον, περί τοϋ

ηθουc: δέ πολλάκrc:; μδλλον δέ παντοϋ· «διότι τοϋτο», λέ­ γει, «είναι ό νόμος καi oi nροφηται, ώσrε, δσα θέλωμεν

γά γίνωνται είc: ήμδc: άnό αλλοuc:, αύτά νά κάμωμεν καi ήμείc: είc: αύτούc:» 37 • 'Επειδή δέ γνωσιc: είναι καί ή διάyνω·

σιc: τοϋ πρακτέου, χρε1αlόμεθα καί αύτην είc: την nρδ(ιν καί ό άφωμο1ωμένος πρόc: τόν Θεόν καί τέλειος δνθρω­ nοc: είναι άναγκαϊον νά έπιληφθ(ϊ τούτης, Πρόc: αύτήν λοιπόν την γνωσιν. όδηγων ήμδς ό Κύριος παρήγγειλε πά­ λιν λέγων, «γίνεσθε φρόνιμοι ώς σi δφειc: καί άκέραισι ώc: ai nεριστεραί» 38 , διδάσκων τό ακακον τοϋ ηθουc: μ,αΖ:ί. μέ σύνεσιν, καί τάς φρονίμουc: παρθένους ήςiωσε τοϋ vυμφω­

νος, διότι δέν διεχώριΖ:σν τά έργα της άγάπης ςιπό τήv

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

344

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

διαζευγι,ύσας της έγκρατείας. Άλλ' ή

5

10

15

γνώσις αϋτη χωρlς

345

έγκράτειαν 3'. Άλλ' ή γνώσις αύτή χωρic: πρα!Ξιν δέν θά

;τψiξεως ου-δεγί λυσιτελήσειεν lfν· «αγα·Μι)) γαρ· ((Ού11εσις τοις

ήδύνατο νά ώφελήσn κανένα· διότι «ή σύνεσις είναι άγα­

:,·οιουσι~, αύ117ν)). Διό καί ό Κύριος τον φρ611ιμον δοίίλον έ­

θή είc: δσοuc: τήν πραγματοπσιοϋν» 10 . Διά τοϋτο ό Κύριος

κείιrον λέγει μακάριον,

άποκαλεί

ο".ις προσέταξε11

έλ,θων εύρήσει ποιουηα οϋτωςη

((Q)f

αύτιρ, και

1011 εlδ6τα καί'

iftrJ

μακάριον τόν

φρόνιμον

έκείνον

δσϋλον,

«τόν

:ποιοϋντα δα­

όποϊοv θά εϋρη, όταν ελθn. νcι κάμn οϋτωc:», δnωc: τόν

ρ ιjσεσθαί φησι πολλάς, κακείιrογ lJγτως συ1πάπει τοίς φρον1-

διέτα!Ξε, διά δέ τόν γνωρίlοντα καi μή έκτελοίίντα λέγει

μnις, τον ακούοιrτα και ποιοvντα τούς λ6γους αύτου· άλλα γάρ

δτι θά δαρη nολλάc: φοράc: 41 , καi έκεϊνον τοποθετεί πράγμα­

δ τr'ιι, 1011 Κυρίου λ6γον ακούων καί ποιών, αυτδ1, έν έαυτι,Ζι

τι είc: τήν τό!Ξιν των φρονίμων, τόν άκούσντα καi ποιοϋντα

;.;τα-αι κατά

τούc: λόγοuc.

71)))

';')Οφία και

έπαγγελiαι,

101'

έντειλάμενον· δ δέ έστιν αυ-

περιοχι'ι πάσης γνώσεως αληθινής.

Ούκουν ό

αύτοσ·

άλλα

τόν λόγον τοϋ Κυρίου,

βεβαίως ό

άποκτςΊ

μέσα

άκούων καi ποιων

-rou

τόν 'ίδιον -rόν

του'τοι, διϊι ηjς τηρήσεως των {}εiω1, ένrολ(»γ έ1, έαυτφ κrη­

παραγγείλαντα συμφώνως πρόc: τήν nαραγγελίαν • αύτόc:

r;,:ίμF11ος ούδέ της μαθήσεως των Γeαφών δ;εήσεται,. αλλά καί

δέ είναι ή αύτοσοφία καi ταμείον πάσης γνώσεως άληθι­

42

χωρίς αυτής nάοας ο'lδει, ακριυως και των δια μαθήσεως

νηc:.

ίόι';(ι)" διδάσκ,αλος α11 είη ασφαλής, ώς

τηριiσεωc: των θείων έντολων δέν θά χρειασθη οϋτε τήν

6 'lωάν11ης καί δ

\4 η c{n, ιος.

Έπομένωc: ό

άησκτήσαc:

αύτόν

μέσα

του

διά

τηc:

μάθησιν των Γραφών, άλλά καi χωρic: αύτήν τάc: γνωρίΖει

Τό μέν 01))! τελεστικογ 17μίν 0111ως και σωτήριον, Ηiιj­

δλαc: άκριβι'ϊlc: 1<αί θά ήδύνατο νά είναι άσφαλήc: διδάσκα­

το τα είδος 11jς αληθείας έστίι 1 , ώς έκ τωγ θεουργω)J έJJτολrι)1'

λος τίi)ν μαθητευόντων, δnως είναι ό 'Ιωάννης καί ό Άν­

διδr1.σκόμεθα·

τώνιος43.

4-4.

2n

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ; ΛΟΓΟΣ 2, 1

10 δ' έ::ιί τούτφ οραοειον η οραυείου άρρα6ω1·rι

Π αίί)ος /Ιέι, άρπαγηιι και αJJοδον ώJΙόμασεν. ύπερουράγι011 , ιj

44. Τό τελειοποιητικόν καί σωτήριον πράγματι δι' ή­

δέ Χριστός ελευσιν καί μογήν καί έμφάγει.αν έαυ·του και τοf

μαc. είναι τό είδοc: τοϋτο τηc: άληθείαc:, δπωc: διδοσκόμε­

Jl αφός·

οτι μεν γαρ εν ταϋτα, εί και διαφόρως ε1ρηται, οiΊκ

Θα άπό τόc: θεοuργούc: έντολάc:' τό δέ διά τοϋτο βραβείον

δουμφrιγες τοiς μεμυημένοις. Ού γαρ 11.λλοσε i'iλλοθεν έλεύ­

rϊ άρραβωνα βραβείου ό μέν Παϋλοc: ώνόμασεν άρπαγήν

nεω ι

:ιαιπαχοv παρο11σα δύJJαμις, ου·δέ με1'ει που η μηδα­

καί ύπεροuράνιον άνάβασ1ν 4, ό δέ Χριστός ελεuσιν καί πα­

μοiι, αλλά ωvτο ελευσις προς rίμίiς έκεί1'ου και μονή, ή προς

ραμονήν καί έμφάνισιν έαuτοϋ καί τοϋ ΠατρόC: ."Οτι δέ ταϋ­

17

25 αfτογ ιίμ(»)' δι' άποκαλύψεως 11,νοδος·

τούτο 10[1'υ11 c.δς μη

4

45

τα είναι εν, αν καί έχουν διάφορα όνόματα, δέν είναι άσα­

γ)'(j)Qt)Ι άλλ' ι'>περοχι;{((}ς αγ)fΟJQίαν τ5πάρχογ δείξομεγ έπειτα,

φέc: είc: τούc: μεμuημένοuc:. Διότι ή πανταχοϋ παροϋσα δύ­

,τδ'ε ., 1,ι,

ναμις δέν θά ελθπ άλλοϋ άπό άλλοϋ, οϋτε θά μείνη κάπου

'

προς

γεί1' οτι 11jς

' ' ι.ογωγ

• 01,

-

τοις

'

'

ειρημει,οις

δ εοι -

~

οι.μαι

. '

και

'

.

μαρτυρ-α παραγα-·

γγώσεως και άληθεlας 1ώ11 έν τοίς κτlσμασι

δ ' θ προσ εομ.ε α

' προς

JI

σωτηριας

',

και

ι: , αγιωστη,ης

τc-

ή μή ύπάρχοuσα πουθενά, άλλά τοϋτο είναι έλευσις ,έκεί­ νου 'Πρόc: ήμδc: καi παραμονή, ή ανοδοc. ή,μων πρόc: αύτόν δι' άποκαλύψεωc:.

39. iΒλ. Ματ θ. 25, 1 κ.έ. 40. Παρ οι ,μ. 1, 7. 41. Λοuκδ 12, 42-47, βλ. Ματθ. 24, 45 κ.έ. 42. Ί ω. 14, 23- 24; . . 43 .. Περί •Ιωάννου το.ϋ Βαnηστοϋ ώς όpχετύnοu βλ. περί · Αντωνίου 6λ. · Α θα να σ ί ο u, Βίος · Αντωνίου 72 944 ι<.έ. . . 44. Β' Κορ. 12, 2. 45. Ί ω. 14, 21· 23.

Τοϋτο λοιπόν

θά

δεί!Ξωμεν

επειτα

ότι

δέv είναι γνωσιc: άλλά ύπεροχικωc: άγνωσία. Τώρα δέ nέ­ f)OV άπό τά λεχθέντα vομί2:ω δη πρέπει νά προσαγάγωμεν άνωτ. κ.έ.,

1, 1, 4, PG 26,

καί μάρτυρα δτι δέν χρεια2:όμεθα τήν γνώσιν καί άλήθειαν τiϋν είc: τά κτίσματα λόγων πρόc: τελεiωσιν τηc: σωτηρίας καί

άγιωσύνηc:.

"Ac:

προσέλ:θn λοιπόν ό

μελετήσαc: άκρι·

346

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

2, 1

347

λε{ωσιν. Π αρίτω τοίνυιι Ο και 11)Υ των οντων γνώσιιι εκμε­

βωc: καi τήν γνώσιν των δντων Μέγαc: Βασίλειοc:· διότι

λεηίσας ακριυώς Βασίλειος δ μέγας· οvτος γαρ τήιι διcί TOU

ούτοc:. διευκρινί(ων την άλήθειαν τήν μαρτυρουμένην δια

·ψαλ,ιιφδου προομαρτυρομένην έν τfj τoiJ τελείου καρδίq, διεv­

τοϋ ψαλμωδοϋ είc: την καρδίαν τοϋ τελείου, λέγει, «δύο

κριvών αλήθειαν,
σημασίαc: τηc:

των μέσων τά όποία φέρουν ·είc: τόν μακάριον βίον, δεύ­

φερόντωιι, ετερον δέ τήγ περι οίουδήποτε των έν τφ χόσμφ

τερον δέ τι1ν ύγια γνώσιν περί οίουδήποτε πράγματοc: των

ε'iδησο' ύγιϊj: ή μ,έιι ΟVΨ συγεργος της σωτηρίας αλήθεια

711

εic: τόν κόσμον. Ή συνεργόc: λοιπόν τηc: σωτηρίας άλήθεια

ος και παραδtδωσι ταύτη)' τϊiι

ένυπάρχει είc: την καρδίαν τοϋ τελείου, ό όποίΌc: καi πα­

11

111

,il

άληθείαc: εϋρομεν· πρώτον τήν ·κατάληψιν

5 εvρομεν· εv μέι· την κατάληψιν τώv_ έnι τον μακάριοι, 6ίο1'

καρδίrf ενεστι του τελείου,

Ι

;']

:;J

11

i"

!!'Ιi ,ιi!

ι:r;

ir:ι:

nλησίωι αδόλως· περι δέ γης και θαλάσσης, αστέρων τε καi

ραδίδει ταύτην είc: τόν πλησίον άδόλωc:· περί γηc: δέ καί

10 τΙjς τούτωJJ κιν17σεως η τάχους, έαν μη είδωμειι τήγ εν τοίς

Θαλάσσηc:, άστέρων καi τηc: κινήσεως η ταχύτητος αύτων,

i1

τοιού:οις αλ17θεια1', ουδέιι ήμίν εμποδίσει προς το έπιτυχείι·

αν δέν γνωρilωμεν τήν εi~ αύτά άλήθειαν, τίποτε δεν θά

της έ1 1 έπαγγελlαις μακαριότητος».

μαc:

Ι!

έμποδίσn

ριότητοc:»46.

πρόc:

έπίτ,ευf:ιν

τηc:

έπηγγελμένηc:

μακα­

Ι

1

·,ι,

'

46. Έρμ. είς ψολμόν 14, 3, PG 29, 256 BC,

2,2

2,2

ΛΟΓΟΣ

ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

1. Τοπ μέι·

ΠεΞΡΙ

o{JV ού•δέν μέγα τιθεμένων την απο της

lf-

11)1' άπο ων ·ε·ύαγγελίου τοίς κατ'

αiηο ζωσι J'Ί))! τε προηγι11ομέ1'1)1! και καrr'ι. τάς &ψευδείς έπαγ­

;ιελίας έλπιζ,ομέ11η~· κα.τηγορεiι1 οί~τως άφειδiις τον φιλόfJfJ10 q:οι, τουτοι, ιός

και συγγράμμασι μακροίς διδόναι_ τάς κατ'

αύτώ1' λοιδορίας, ύπό του φίλτρου

τ17ς παιδείας ε'ίποι τις

α,, έπηρθαι καί 1.ιjς προς τό εiδέναι διαθέfJεως ακρας. Μό11ας

γϊιρ εκεl~·ων περί πλε[οτου ποιοvμένω1 1 1rις του Χρι­

aτ.οv έι,τολάς και προς μό~,ας 1αύτας πά1πας πρωρεπομέ~-(ι)J'

15 ιός μό~,ας ίερουργούσας ΤΙ)J' προς Θεον άφομο{ωσιγ και 1ε­ λειούσας και

1~εουργούσας

117ι, άνθρωπί~ιην

ψυχήν, λόγοι•ς

δέ και 1171• έι, λόγοις φιλοσοφίαν μ17 πά~ιυ τcίΊν γηtνω~, ύπερ­ τιι%ιrτωι,,

ιl

ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ

ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ

ξω παιδ·ε[ας ανησιν προς

:ι 1

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΡ!

!11

ΛΟΓΟΣ

οαρκικ171' δέ και του αίώνος τούωv σοφίω, καυ}

Π αί<λο1, λεγόντωJJ, τών δ' Έλλ171,ω1, τοi,ς προστάτα.ς αι'ι'τηc.

20 cΖις 1c'ρ παρc'ι Θεού διδασκαλείφ της κτίσεως κατά Θεου χρη­

σαμέιrους, άποτροπαίους δεικ.νύ1•1ω1· και άσόφους σοφούς, ύ­ πί;ρ 1cι11• παιδικrίΊ1,, rδς lοικ,ει', δ φιλόσοφος ηνιάθη, μη της μεγ[στης και αV.T([)Jt αί:ιουμένωJJ τψης, Και ταυθ 1' ·ης 'l!με}) ε κα.ί αύτος -εί·ι•αι κοι.γωνος και δι.' fj1· έπώ1•1ιμος ,της φιιλοσοφίας

25 έγέι•ετο και ο μόνοι' φαι,εροv έπαθλον έκαρπΟV)'1·0 της δια ι5ίου σπουδής. Κωr1 δε 11jς λογικής, μαλλω• δέ τ·ης πνευματι­

κης ήμωι, λωρείας, δηλαδ17 117ς προσευχης, και .των ταύτηι, τοίi παJJΙΟς τ ιμωμέι·ωγ και μεθ" ήσυχίας άπεριμερίμιιως δια οίου προσαvεχόJJ1(ι}ν αύτfi και τfi χείρα διδό~,τωγ ωίς είr.α-

1.

!

ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ

Είc: τό νά κατηγορfi τόσον άφειοωc: ό φιλόσοφος

ούτοc: τούc: μή έκτιμωνταc: πολύ τήν ώφέλειαν άπό τήν ε!Ξω

1

1

παιδείαν εναντι τηc: προσφερομένηc: άπό τό εύαγγέλιον είc:

1

τούc: Ζ:ωνταc: σuμφώνωc: πρόc: αύτό ·καi της έλπιί':ομένηc:

11:1

σuμφώνωc: ηρόc: τάc: άψεuδείc: έπαγγελίαc:. ώστε νά δίδr~

1:11

τάc: έναντίον των λοιδορiαc: μέ μακρά συγγράμματα, θά ητο

,1

'ΊΙ

δυνατόν νά ε'ίπr~ κανείc: δτι διηγέρθη άπό τόν ερωτα τηc:

παιδείας :καί τήν ακραν διάΘεσιν ·πρόc: τήν γνώσιν. 'Εκείνοι

πράγματι έκτιμοϋν

μόνον τάc: έντολάc:

τοϋ

Χριστοϋ καί

προτρέπουν δλουc: πρόc: αύτάc: μόνον, ώσάν μόνοι αύταί νά πράγματοnοιοϋν τήν πρόc: Θεόν άφομοίωσιν καί νά τε­

λειοποιοϋν καί θεουργοϋν τήν άνθρωπίνην ψυχήν, τούc: δέ λόγους καί

τήν φιλοσοφiαν των λόγων δέν τοποθετοϋν

πολύ ύψηλότερα άπό τά γήϊνα, τήν λέγουν δέ συμφώνως

nρόc: τόν Παϋλον σαρκικήν 1 καί τοϋ αίωνοc: τούτου σοφίανΌ τούc: δέ 'Έλληνας προστάταc: αύτηc:, ώc: χρησιμοποιήσανταc: κατά τοϋ Θεοϋ τό παρά τοϋ Θεοϋ διδασκαλείον της κτί:

σεωc:, δεικνύουν άποτροπαίουc: καί άσόφουc: σοφούc:. Φαί­ νεται λοιπόν δτι ό φιλόσοφος ήνωχλήθη έ!Ξ αίτίαc: των παι­ δικών, καθ' δσον δέν ή!Ξιώθησαν καi αύτοί τηc: μεγίστηc: τι­

μηc:, καί μάλιστα έκείvηc: τηc: όnοίαc: έπρόκειτο νά είναι καί αύτόc: κοινωνόc: καί διά τήν όποίαν εγινεν έπώνuμοc: τηc: φιλοσοφίαc:, πρδγμα τό όποίον είναι τό μόνον φανερόν ε­

παθλον τό όποίον άπέκτων διά τηc: ίσοβίου σπουδης. Ποίος μαηκηc:

Β' Κορ. 1, 12. Α' Κορ. 1, 20. 3.Ρωμ.12,1.

Ι! 1

δέ τρόποc: διεγείρει κατά τηc: λογικηc:, μδλλον ,δέ τηc: πνευ­

1. 2.

ι:

ήμων λατρείαc: 3 , δηλαδή τηc: προσεuχηc:

καί των

τιμώντων αύτην ύπεράνω δλωv καί άφοσιουμένων είc: αύ­

τι'Jν ίσοβiωc: μέ ήσυχίαν καί μέ τήν πείραν διδόντωv χείρα

1 i 1 1

350

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

VΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

2, 2

351

γομένοις προς ηίν αγγ-ελικην καί ύπερκόσμιοι, λειτουργίαγ,

βοηθείας είc: τούc: άρχαρίουc: είc: τήν άγγελικήν καί ύnερ·

τίς εnήγειρε τρόπος; Τίς αντιλέγει τοις σιωπάν αίρσυμένοι;;

κόσμιον λειτουργiαν;

Ποίοc: άντιλέγει πρόc: τούc: προτιμή­

σανταc: νά σιωποϋν;

Π oToc: φθονεί τούc: μή έπιθυμοϋνrαc:

Τίς φθοι,ει τοις 1ιμασθαι μηδαμώς

αίρουμένοις;

Τ [ς

ώς

παρελθ·ών μέγα φρονεί 10ύς πόρρω του σταδίου καθεζομέ5 νους; Κακεί μέν, εν τοις ύπερ φιλοσοφίας αvτφ γεγενημένοις

αγώσι, μοναχοίς ην δijλος αντικείμενος ό μοναχός και φι}.ό­

καθόλου

νά

τιμωνται;

Ποίοc:

καυχδται δτι

καθημένουc: μακράν τοϋ σταδίου;

ένiκησε τούc:

Καί είc: έκείνην !μέν τήν

πραγματείαν, είc: τούc: ύπέρ τηc: φιλοσοφίαc: γινομένουc: άnό

σοφος, αJ.λ' ετι nεριουσιν, εJηαυθα δέ, τάς ρήσεις σαφώς ,1cί.ιν

αύτόν άγωναc:. i'jτo φανερόν δτι κατεφέρετο έναντίον των

προς ουρανούς κ,ε1φκισμένωι' πατέρων μεταξύ προυαλλόμε­

μovaχGJV ό μοναχόc: καί φιλόσοφοc:, άλλά lωνταc: άκόμη,

J•ος 1ώ1 1 λόγωι, είς ανατροπ1)1, α&τώ1', ούκ οlδ' ο τι nαθώ·ι1 , 1Ο ουτοι μικρόν αγώνα πεποtηκε.

έδω δέ, είc: τήν αλλην n;:>αγματείαν, nαρεμβάλλων μετα,εύ ,ων λόγων σαφωc: τά λόγια των είc: τούc. ούρανούc: μετοι­

: 2. Μαλλον δ' rj πάσι, τοις ύπο του όσίου και όμολογητηv Νικηφόρου γεγραμμένοις περί εvχijς ανέδην αηεnεξάγει του

κισάντων πατέρων πρόc: άνατροπήν του, δέν ένεργεί μι­ κρόν άγωνα, χωρίc: νά γνωρίlω τί επαθε.

ί.όγου τή1, δύναμιν, Νικηφόρου του: 117ν καλήν όμολογ[αν δ­ μολογήσαντος καί δι' αυ·1rιι1 ύπερορ[[f κατακριθέντος ύnό του

2.

Περισσότερον δέ άπό δλα κατευθύνει τήν δύναμιν

τοϋ λόγου άσυγκράτητα έναντίον των γραφέντων άπό τόν

τά των Αατίνω)'

δσιον καί όμολογητήν Νικηφόρονf nερi εύχηc:, τόν. Νικη­

φρω•ήσαντος Νικηφόρου του· εξ Ί ταλών μεν ελΚΟ)!ΤΟς τό γέ­

φόρον ό όnοίοc: ώμολόγησε τήν καλήν όμολογίαν καί έΕ

15 υασιλεύσαν1ος πρώ:του Παλαιοί.όγου και

ι•ος, καταγνόντος δε της εκείνων κακοδοξ[ας και

1!7

καθ' ή­

αίτίαc: ·αύτηc: κ·ατεδικάσθη είc: έςορίαν άnό τόν πρωτον βα­

μας δρθοδόξψ προσχωρήσω 1 10ς ~Εκκuησlff, δς με11ά χών nα-

οιλέα τοϋ οϊκου των Παλαιολόγων, ό όnοίΌc: έστράφη npόc:

1ρ[ων αργεί1αι και τά πατρφα καί την ήμεδαπήν της σφε-,

ιό λατινικόν φρόνημα. Αύτόc: ό Νικηφόρος ήτο ίταλικηc:

20 τέρας φιλτέραν ήγείται δια τον παρ' ήμiν δρθοτομουιηα ί.6-

καταγωγηc:, άλλά καταδικάσαc: τήν κακσδοΕίαν των όμογε­

γον 1ijς αληθείας)>, καν ταύ117 γενόμει1 ος, υ[οy μεγ αίρεί'lαt

νων

και ακριυέσ1ερογ, δηλαδή τον μονήρη, τόπον δε προς κα110ι­

Έκ,κλησίαν, μαlί μέ τά πατροπαράδοτα άρνείται καί τά ηα-

κία~, τον τijς άγιωσύι·ης επώνυμον, εν μθορ[φ κό·σμου καί

1 ρικά

HVJ'

ύπερκοσμ[ωγ ('Άθως οlίτός εστιν, ή της αρετής έοτί.α), l:ν25 διαιτιiσθαι προ1~υμηθείς. ΚανταfΗ}α πρώτον μει, εδειξεν εi­ δώς καλώς αρχεσθαι τοίς εκκρίτοις πατέρων ύπο1απόμει·r;ς

του,

nροσεχώρησεν είc: τήν

ίδικήν

μαc:

όρθόδσ!Ξον

καi Θεωρεί άγαnητοτέραν τήν ίΙδικήν μαc: άπό τήν

iδικήν του γην έ!Ξ αίτίαc: τοϋ είc: ήμδc: ύnάρχοντοc: «όρθσ­ rόμου λόγου τηc: άληθείαc:»". Καί δταν εφθασεν είc: αύτήν,

τόν

μοναχι 1κόν,

πρόc: κατοικίαν τόν έπώνυμον τηc:

άγιωσύνηc:,

tκλέγει τόν άκριβέστερον

βiον,

δηλαδή

δούς δε δια μακρου χρόν.οv της οlκε[ας ταn,ειι,ώσεως εκείνοις

τόπον δέ

την πείραν, αντιλαμυάνει παρ' εκ,είι•ωγ αυτός ·της τών τε­

φιλοτιμηθεic: νά διαμένn είc: τό μεθόριον μεταΕύ κόσμου

χ~1ώι· εlρήνης, δηλαδiι 11ιjς ήσvχί,ας τ·ηι• πείραν και αρχηγός 30 γίνεται τών εν τc,ί.ι κα1α διάνοια~- κόσμφ προς ηίν πάλη11 ιi-

καί των ύnερκοσμίωv· τηc:

άρετηc:.

Έδω

είναι δέ ουτοc: ό 'Άθως,

κατά

πρώτον άnέδειiΞεν δτι

ή έστία έγνώριlε

καλωc: νά άρχίσn ύnοτασσόμενοc: είc: τούc: έγκρίτουc: Πα­ τέραc:· άφοϋ δέ εδωσεν εic: έκείνουc: έnί μακρόν χρόνον rήν πείραν τηc: ταnεινώσειί>c: του, λαμβάνει άπό έκείνουc:

ώc: άντάλλαγμα τήν ηείραv τηc: τέχνηc: των τεχνών, δηλα­

4. Περί τούτου καί τών έν τη έ,πομένrι παραγράφφ άνδpών βλ. 1, 2, 12 καί εί,σαγωγήν σ. 23 έ. 5. Β' Τιμ. 2, 15.

δή τηc: ήσυχίαc:, καί γίνεται άρχηγόc: των άγωνιlομένων είc: τόν κατά

διάνοιαν

κόσμον πρόc: τά nνευμαηκά τηc:

i

!:ι 1

i

!11

::ι

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜft:

352

353 1

ποδ·vομέγωγ τcί)γ της πο,ιηρίας Π1'ευμαJτtΚω1' 1 οίς Και Πα!ε':]Ι·

κων εlσηγήοεωι' επο1.17σατο σvλλογήν, επαλείφοvσάγ τε προς τούς αγωγας και διωτιθείσα~, τους τρόπους των lίθλων καi.

προδ,εικνvοαιι τά επα1~λα και ύπογράφοvοαν τους στεφά,ιι·ι:ς 5 ,της ,,ίκης· είτ' επί τούτοις, επειδ17 πολλους τωγ είσαγομένωγ έώρα 1ης αστασίας του νου μηδέ με.τρίως γουν κρατείν δυνα­ μένους, και τρόπον ύποτίθεται δι' OV αν 10 ΠΟλυπόρεVΙΟJ' καί φαντασιωδες σvτου με;τρίως συστείλειαν. 3. Τού,τφ 10ίvυ11 ό φιλόσοφος ο{πος την έαvτού φανια1Ο

σιcvδη πολύγ.οιαν επαφηκ,ε~,, οlόν τι πυρ, τφ κωλύοντι και1ά­ :mερ ϋλη χρησάμε,•ον, Ο'VΚ αlδο'i της μακαρίας εκεί,·ης όμολο­

γίας και :της δι' αυ117ν εξορίας, ΟV'Κ αίδοί των εnί 1ης εξο­ ρίας ω,μιληκό1ων εκ,είνφ κ·αί nαρ' εκείνου τά {J,εία πεπαιδει•­ μέvων, οϊ της γης αλας και φως του κόσμου και φωστ1jρο))' 15 άνα7Ιεψήναοι 1'fί 'Εκ.κλησίq, ψαJ!ό1εροι, «ζωής εnέχοvτες λδ­

γον)) (Θεόληπ1011 ακούεις εκείνον, το~• επί της ΦιλαδελφεΕu.ς πόλεως ως επί λυχJΙίας ασ,τράψαηα, Σt:1λιώτψ' 'ί(Η' των μο-

11αζ6ν1ωJJ καθηγητήν, 'Ηλί,αν τον τrιν έρημ[αγ κατά 101• '11λ{αv διϊi υίοv σχεδόι, ασπαζόμενον, τους αλλοvς δι' ώ1, ό Θε20 ός ίf))! οlκείαι, 'ΕκκλησίαJΙ επω•αγαγϊuν εκόσμηοε και GV)'F-στησεγ) 1 OV:δF. δια l01!10Vς

IO{J'VJ'

και :τούς ύπ' εκε{ι•ωγ πεΠΙJ.!·

,δευμένοvς και της αv117ς ετι καί νυν ιiγωγfjς έχομέvους (t)•ιι.­ πεισθείς άφείνιαι τϊι.ς κατά του· α11 δρος ου·κ αγαθάς ύπο1•οίrι.; ηγοv11 τους λ,όγους, εl δέ μή, 10 γουν σvγι1ράμμασι μακροίς 25 &Jτιμάζει11, 0)' εγκωμιάζωι,, Ο'VΚ αν

ηδvι1 ήθη

nάγτως αξίας αλλ' 01t περ άπλοϊκως εκε[ιψ και, αφελως Ο'VJJ81έί}η 10 ΟΙ.!)'·

γραμμα, τούτο nρός τιίν αντιλσγ[αν αυιον εκ[νησεν, αφ' οlι και' ιάς λυ.δάς εύρεί11 εδυν1ίθη. Και τοίι1Ψ, ί11α τό θεολογικό)' εκειvο 'YVJ' ει,ιωμεν, ιωv'χ ο εν χογοις οοφος, 01J11ος ημιν σο":'

-

-

..,

'

('

'

.. '

'

7

('

,_

30 φός, ουδ' ί.ίστις γλ(ίίσσαν μέγ εilστρσφον εχει, ψvχη1• δε αnαί­

δεvτον, όSσπερ 1ωJJ τάφωJJ δσοι τά έξωθεν ογτες εvπρ,επεις

6. 7. 8. 9.

Έφεσ. Ματθ. Ματθ. Φ ιλι η.

6, 5, 5, 2,

12. 13. 14. 16.

nονηρίαc:, διά τούc: όnoiouc: συνέταΕε καί συλλογήν nατε­ ρικων διδασκαλιων, προγυμνάΖ:ουσαν διά τούc: άγωναc:, καθορίlουσαν τούc: τρόnουc: των άγώνων, προδεικνύουσαν

!1111 111

τά επαθλα καί περιγράφουσαν τούc: στεφάνουc: διά τήν νί­ κην· επειτα δέ πέραν άnό αύτά, έπειδή εβλεnε πολλούc:

1

των άρχαρiων νά μή δύνανται νά συγκρατήσουν οϋτε με­

1

τρίωc: τήν άστάθειαν τοϋ νοΟ, ,προτείνει καί τρόπον διά τοΟ όποίου θά ητο δυνατόν νά συσταλf] μετρίως τό πολυ­ πόρευτον καί φαντασιωδεc: τοΟ νοΟ.

3. 'Εναντίον αύτοΟ λοιπόν τοϋ Νικηφόρου δφησεν ό φιλόσοφοc: ουτοc: τήν φαντασιόπληκτον nολύνοιάν του, ώσάν nϋρ τό όποϊον χρησιμοποιεί τό έμnόδιον ώc: καυστι­ κήν ϋλην. Δέν έσε-βάσθη τήν μακαρίαν έκείνην όμολογίαν

1 1

ι ιi ·ι;

Ι,,,:i

i

καί τήν έΕ αiτίαc: αύτηc: έΕορίαν, δέν έσεβάσθη τούc: συνα­

ναστραφένταc: έκείνον κατά τήν έΕορίαν καί έκnαιδευθέν­ ταc: άπό έκεiνον τά θεία, οί όnοίοι έφάνησαν δλαc: τηc: γηc:7, φωc: τοϋ κόσμου 8 καί φωστηρεc: λαμπρότατοι είc: 9 τήν Έκκλησiαν «έnέχοντεc: τήν θέσιν τηc: Ζ:ωηc:» έντόc: αύτηc:. 'Ακούειc: έκείνον τόν Θεόληπτον, ό όnοϊοc: ηστρα­

ψεν είc: τήν Φιλαδέλφειαν ώσάν φωc: έnάνω είc: τήν λυ­ χvίαν, τόν Σελιώτην τόν καθηγητήν των μοναστων, τόν Ήλiαν τόν διαμένοντα ίσοβίωc: σχεδόν είc: τήν έρημίαν όnωc: ό Ήλίαc:, τούc: δλλουc: διά τηc: συμβοληc: των όnοίων ό

Θεόc: έστόλισε

ι;Ί

ιι~r

!

,1 '

καί συνεκρότησε τήν 'Εκκλησίαν του.

Οϋτε έΕ αίτίαc: αύτων καί των έκnαιδευμένων ύn' αύτων

καί τηρούντων τήν ίδίαν εωc: τώρα άκόμη άγωγήν δέν

11:

έnείσθη νά άφήση τάc: έναντίον τοϋ άvδρόc: μή άγαθάc: ύnοψίαc: ητοι τούc: προσβλητικούς λόγουc:, η τουλάχιστον νά μή άτιμάιη μέ έκτενη ουγράμματα αύτόν τόν όnοϊσν

όnωσδήnοτε δέν θά ήδύνατο νά έγκωμ1άσr1 άΕίωc:. Άντι­ θέτωc: τό γεγονόc: ότι τό σύγραμμα συνετάχθη άπό έκεί­ νον άnλοϊκωc: καί άφελωc:,

αύτό τόν έκίνησεν είc: άντι­

λογίαv καί άπό αύτό ήδυνήθη νά εϋρη τάc: λαβάc:. Διά νά ε"ίπωμεν λοιπόν τώρα έκείνο τό θεολογικόν, «δι' ήμδc: σο­ φόc: δέν είναι ό μέ τούc: λόγουc: σοφός, οϋτε ό έχων εϋ­ στροφον γλωσσαν, ψυχήν δέ άnαίδευτον, ώσάν οί τάφοι,

23

![,

ι li:

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

354

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

355

μυδό)σι Υε~;ροίς ιά εvδοv nολλήv δυσωδίαv περικαλύπ1οντι::;,

οι οποϊοι, ένφ άπό ε!Ξω είναι εύπρεπεϊc:, μέσα εΊναι σάπιοι

αλλ' Οστtς

προσ1[θησι

ιΊι1ό νεκρούc: καi καλύπτουν πολλήν δυσωδίαν~ , άλλ' αυτοc:

'Αλλά γάρ

ϊ1 όποϊοc: τό ά!Ξιόπιστον των λόγων έπιβεβαιώνει διά τοϋ

αςιόnισ1ον

10

και τοίς εργοις ώραίζει

1WJ! λόγωιι δια TOV υίου 10 ακαλλές των ρημάτων)).

0

σαφcΤJ;

(J;ou καί τό άκαλλόπιστον των λόγων έ!Ξωρα'ίΖ:ει μέ τά ί:ργα» 11 • 'Αλλά πάντωc: ό σοφόc: αύτόc: δέν κατώρθωσεν

4. Νv·ιι δ' επεί:περ οiJτος αρχόμει·ός ,τε καί 1ελευτων παρ'

τά διαστρέψ!l προηγουμένωc:, δπωc: Θά άποδεί!Ξωμεν σαφωc:

σU'δέ τοίς άπλοϊκοίς εκεί1ιοις ρ17μασι1 1 ό σοφός οvτος 'ίσχυσι')'

5 επιθ·έσθ·αι, μ17

πρότεροι,

διαστρέψας

αυτά, καθάπερ

οϋτε είc: τά άπλοϊκά έκεϊνα λόγια νά έπιτεθ(ϊ, χωρίc: νά

μa1α υρ,αχύ δείξομεν.

έα,,-.ον διδάσκει α{ηοv·

:ιερί

προσευχfjς νοερας,

διδu.σκ,u.λίαι,

1171•

δια

οραχέων

ταύτην

και

i:ντόc: όλίγου.

ήμεί;

nρο{}εωρήσωμεV"

4. Τώρα δέ, έπειδή αύτόc: άρχίΖ:ων καί τελειώνων δι­

70!-

δάακει ό 'ίδιοc: περί νοερδc: προσευχηc:,

1 Ο αύτη γάρ εοτ η·, οί'α δια χρηστολογiας απατfjσαι •των απείρωιι nολλούς,

ευχ17ς δ' αληι9ους και μετρiως γευσαμένω)Ι ουδ!-;.

TQ)•)I

θά έΕετάσωμεν

καί ήμεϊc: ηροκαταρκτικu"Jc: τήν διδασκαλiαν αύτοϋ έν συν­

J'α. 1Όσοv·ωy οδν τι)ν διδασκαλία~, ,αύτην αυτοv κατίδωμεv,

ιομi<;J° εΊναι δέ τοιαύτη, ωστε μέ τήν χρηστολογίαν νά έ!Ξα·

οσογ δείξαι τό προς τούς πατέρας αυ'Τ1jς ασύμφωι 1 0)!. 'Άρχε­

ιιατξi πολλούc: άπό τούc: άπείρουc:, κανένα δμωc: άπό τούc:

δοκιμάσανταc: τήν άληθινήν εύχήν, εστω καί μετρίωc:. "Ac:

ται μεν γαρ αnό των τοίς πατρ,άσιγ ώμολογημέ1ιωγ, τελευτ(j

15 δέ είς

11])!

γrΊ.ρ

παρακολοuθήσωμεν λοιπόν τήν διδασκαλiαν αύτοϋ τόσον,

ώς 17ρεμίαν nαρέχειι, ταίς αίοθήσεσι χριj

i1σον χρειάΖ:εται διά νά δείf:ωμεν τήν άουμφωνiαν αύτηc:

S)J(lJJTίαιι πu.ντάπαοιν εκε[γοις όδόv.

φησοι αρχόμει•ος,

Τουτο

10)1 προσεvχfjς επιμελούμενοJJ, και δια τούτου, κλέψας ακούοιι•τα

ώς

σvμπ,εραίνει

συ1ιφδά λέγωγ τοίς nατράσιν, δείν

J'εκροvν τελέως

εl1'

ι ιρόc: τούc: Π ατέραc:. Πράγματι άρχίΖ:ει μέν άnό τά ηαρc­

7()1'

δεδεγμένα ύπό των Πατέρων, τελειώνει δέ εic: τήν έvτε­

εκ τούτου

λωc: 6ντίθετον άnό έκεiνους όδόν. Διότι άρχiΖ:ων λέγει δτι

10 της ψυχ17ς παθητικι')γ

ι) έπιμελούμενοc: τηc: nροσευχης πρέπει νά

20 (Ος Κ•αΤα μηδεμίαν τϊtιν έαVΤΟV δυνάμεων ει1 εργείν, προς δε καί nασω· εyέργειαν ψυχής τε και σώματος κοινήν· «τfΊ γάρ

ια δτι δηθεν λέγει σ(ιμφωνα μέ τούc: Πατέραc:, εnειτα άnό

nροσευχ17η, φησίν, (<εμnόδιοJJ έκάστυ γίνεται και μάλιστ' εφ' 000}'

υίας όnωσου·ν μετέχει ;,αί 17δοι 1 ή1,

υύτό συμπεραίνει δτι πρέπει νά νεκρώσωμεν τελείωc: τό

ij αλγος εμποιεί καi

παθητικόν τηc: ψυχηc:, ώστε νά μή ένεργ(ϊ κατά τάc: δυνά·

ε•τι μάλιστα nερι 11)1' nαχvτάτην και άλογωτάτην τώJJ αίσι1,ί-

μειc: του οϋτε κατά όπσ1ανδήnοτε κοινήν ένέργειαν ψuχηc:

25 σεωγ άφήJΙ)). Ουκcί)')! ε'ίποι Ίtς αν nρός τον •τα τοιαυτα εlση ..

ιωί

γούμειιΟJJ', ου νηστaεύειι;, ουκ αγρυπνείν, Ου κλείJJ'ειν, ου χαμει:­

«διότι»,

λέγει,

«έκάστη

έΕ

αύτοϋ

Ύiνεται

μετέχει βiαc: καί προκαλεί ήδονήν καί nόvov, καί κυρiωc:

7l!]OOSV'X1Jς νοερα.ς επιμελούμειιΟ)!" αλγειvως γαρ ταυθ' αnαν­

12

:;ίc: τήν παχυτάτην καί άλογωτάτην των αίσθήσεων άφήν» •

τα ΤΥ)Υ άφΙ)J' εγεργείι• Όιάζεται και oχJ.oJJ, ώς αv αυτός ψιί-

717

σώματοc:·

~:μπόδιον εic: τήν nροσευχήν, καί μάλιστα έφ' δσον κάπωc:

γείJJ, ουκ επί nλέοιι 'ίσιασΟω, ουδέι· τοιουτον πράττειγ δεί 1ΔJ'

30 ης,

nαρέχπ ήρε­

μίαν εic: τάc: αίσθήσε1ς· οϋτω, άφοϋ έ!Ξηπάτησε τόν άκούον­

Έπομένωc: θά ήδύνατο νά ε'inπ κανείς nρός τόν διδάσκον·

ψυχfΊ nροσεvχομέν17 nροσφέρ,ει, δέον τό αJΙενόχλητοι 1

Γα

το1αϋτα

δτι

ό

έπιμελούμενος τηc: νοεραc: nρσσευχης

δι':ν πρέπει νά νηστεύπ, νά άγρυπv(ϊ, νά γονυπετ(ϊ, νά χα­ μεuν(ϊ, νά όρθοστατ(ϊ έnιμόγως, vά nράττπ ό,τιδήnοτε τοι­ οϋτον· διότι

10. Ματθ. 23, 27. 11. Γ ρ η y ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc. 16, 2, PG 35, 9~6 Ό- 937 Α. 12. Βλ. Βαρλαάμ, Α" nρόc. Ίγνάτιον, Schirό, σ. 315.

δλα αύτά

άναγκάΖ:ουν τήν άφήν νά

ένεργ(ϊ

iJλγεινωc: καί, δηως Θά ελεγεc. έσύ, προσφέρει ένόχλησιν

είc: τήν προσευχομένην ψυχήν, ένφ πρέπει νά έ!Ξασφαλίl!l

j

111:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

356

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

357

2, 2

πανιαχόθεν αυ1fj περιποιείν. (ιΚαί γαρ ύπερφυες α,ν ειηJJ, πά­

δι' αυτην τό άνενόχλητον άnό nαντοϋ. «Διότι θά ητο τε­

λιν φησίι,, (ιεl δψιν μεν καί ακοήν, τάς άϋλο,έρας των αlσθή­

ματωδεc:, λέγει πάλιν, «έάν τήν μέν δρασιν ιωί τήν άκοήν,

σεων καί α;71;αθ'εστέρας και λογικωτέρας, ατιμάζοιμεν εν προο­

, άc: άϋλοτέραc:, άπαθεστέραc: καί λογικωτέραc: αίσθήσειc:,

ευχαις, άψιJ1' δε

ι ιεριεφρονοϋμεν κατά τάc: προσευχάc:, τήν δέ παχυτέραν

11) V παχυιάτφι πασών και αλογωτάτην πρuο-

5 δεξαίμεθ'α και τάς κατ' αυτήν ενεργεtας συνεργείν ύπολη­

καί όλιγωτέραν δλων άφήν παρεδεχόμεθα καί ,ύnοθέτομεν

ψόμεθα)). Καί γάρ ου συνεώρακε, καίτοι φιλόσοφος i'ιίν, τ}ιι 1

δτι ai

εν ταίς αίσθ'ήσεσι διαφοράν, δπως διαφόρως ,της εν αύταίς

διότι δέν άντελήφθη, δν καί φιλόσοφοc:, τήν διαφοράν εic:

ένέργειαί

τηc:

συνεργοϋν είc: αύτάc:». Καί τοϋτο,

οωμαιοειδους δυυJΙάμεως μεταλαγχάνουσαι, μή προς μόΝuν

ιάc: αίσθήσειc:, πόσον διαφορεηκά μετέχουν αύταί πάντοτε

τώι• εξωθ'εν αυ·τ,αίς προσπιπτόντων α:ιασαι κι~rούμεJΙαι, δια-

1ηc; σωματοειδοϋc; δυvά,μεωc; μέσα των, καί δέν 'Κινοϋνται

1 Ο τελαvσιν. Ήμίν δε τά συμοαίJΙΟJΙία ταίς ενύλοις αίσθήσεσιμ

δλαι μόνον μέ τά ,κίνητρα τά όnοϊα προσκόnτουν είc: αύ­

έκ της άυλου προοευχ17ς /!:ξηγείσθαι οουλομένοις, καί της και'

ιάc; άπό εΕω. Είc: ήμδc; δέ, θέλοντας νά έΕηγήσωμεν τά

αυη)ν εξεως τελεωτάτης εδει κ,αί πραγματείας προς 8)1 όρώ­

συμβαίνοντα

σης, IOVIO μόJΙΟJΙ" αλλ' ((ό διδους ευχήν τοίς ευ'χομέμοιςJJ κιι.ι

rφοσευχήν,

τοίς ύπερ αVHJJJJ J.αλουσι δοίη λόγον' τfi νυν προθέσει σύμ-

11

ιιετοον. J

δίδων

15

~

5. 'Όσαι μεν οvν ιών αίσθήσεων ύπο των εξωθει• ενεργειών κιJJουJΙιαι, ταύτας ήρεμείν αν'άγκη περί τά 'ένδον στρ:ο­

είc; τάc; ένύλουc; αίσθήσειc: χρειάΖεται καί ή

μελέτη άηοβλέnουσα εύχήν

τελειοτάτη

άnό τήν

όυλον

13

είc: τούc: εύχομένοuc:» ,

«ό

πρόθεσιν.

φομένων 17.μcvJJ" δσαι δε ταίς της ψυχής διαθ'έσεσι συγδιατί­

5. 'Όσοι λοιπόν αίσθήσειc: κινοϋνται άnό τάc: έΕω­ τερικάc: ένεργείαc;, αύταί κατ' άνάγκην ήρεμοϋν όταν στρε­ πρόc: τά έσωτερικά.

Ποία άνάγκη

όμως ύnάρχει

και χάριν άφί,εσθ·αι τούτωγ δεί ζητείν, μηδαμcvς πρσ,σισταμέ­

νά ήρεμοϋν δσαι έvαρμοvίΖ:ονται μέ τάc: διαθέσεις της ψu·

γων, αλλά και συνεργουσών τfi συνδιαθέσει δ τι μάλιστα;

χηc:, καί μάλιστα τάc: άγαθάc:;

'Γό γαρ σύζυγον 17μίν τουτι σώμα ύπό του Θεού ώς σvν,εργόν

όφήσn ταύταc: μόνος του ό στρεφόμενος είc: τόν έαυτόν

έσόμενον ουνέζευκται, μάλλον δέ ύπέζευκται· ούκουγ αφψιά-

του;

25 ζον μεν ε'ίρξομεν, α71;οδεξόμεθα δε αγόμεγον fι δέαν'. Άκοiι

άφοϋ

Ποίον νόημα θά

δέν άνθiστανται καθόλου,

άλλά

καί

!

ι:

'11'

συνεργοϋν με­

αλλ' ΟV'Κ αγ δλως αvτιλήψετα[ τις τούτωγ ουδεγός, οfιδ'

κόν σωμα έχε συΖ:ευχθη μέ ήμδc:, η μδλλον έχει ύnοΖ:ευχθη,

αΥ ΟδVΤ1)θείη ΚαΤ 1 αυτ6, μ17 εξωθεν προσπεσόντος ΙΟυ όρα,UV

διά νά καταστη συνεργόv· έηομένωc:, δταν μέν άφηνιάΖ:!l

η ,ου ακουστοί\ δυοηχοvς ον1ος 17 και όυσει.δους- τό δε σώμα

1,I•

Διά ποίον λόγον πρέπει νά Ζ:ητωμεν νά τάc: άφήνn,

γάλως είc: τήv ψυχικήν διάθεσιν; Διότι τοϋτο τό συΖ:υγι­

30 οδυναιαι μαλλον καΗ} 11)Υ άψήJJ, δταν νηστείαν ασκωμεν και

,Ι!·

είχε νά

μει• ουν ;.ωι οψις άφijς καθαρώτεραί τε καl λογικώτεραί εί0t1',

Ι'

!I

ac: δώσr, καί είc:

λαλοϋνταc; ύπέρ αύτων λόγον σύμμετρον μέ τήν παροϋσαν

φάιμεθα

lfi,

εΕιc: ,aύτηc: καί

nρόc: εν, τοϋτο μόνον- άλλά

θενται, καί ταύτα ταίς άγαθαίς, 1ίς χρεlα; Τίς δε μηχαι·ι)

20 το11τωιι οίκοθεν αφείσθαι ιόν έιι έαυτφ γενόμεγον; ΤίJΙΟς δε

!ιn, 1

πρέπει νά τό συγκρατωμεν, δταν δέ βαδίΖ:!l δnωc: πρέπει, θά τοϋ τό έnιτρέπωμεν. Ή μέν ά,κοή καί

ή δρασιc: είναι

καθαρώτεραι καi λογικώτεραι της άφηc:, άλλά δέν πρόκει­ ται καθόλου νά άντιληφθη κανείς τίποτε άπό αύτά, άλλά

δέν θά πονέσn κατ' αύτό, δν δέν προσπέσn άnό εΕω τό όρατόν καί άκουστόν, τά όποϊα είναι δυσκολοάκοuστα καi

13. Α · Β α σι λ. 2, 9. Βλ. Νείλου (Εύαγρίου). Περί προσευχηc: 58, PG 79, 1180 Α. 14. Έπέκτασιc: των έν 1, 2 λεχθέντων, ίδίωc: έν παραγρ. 3 κ.έ.

δυσκολοθέατα. Τό δέ σωμα ύποφέρει πολύ κατά τήν άφήν,

δταν όσκωμεν νηστείον κοi δέν

προσφέρωμεν εiς

αύτό

,,

[ !'

1 ,,:ιl

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

358

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΆΛΑΜΑ

3,59

2, 2

,ιιι7 nροσάγωμεν αfηφ υ7ν εξωι9'εv' 1ροφήν. Δια τοvτο οί πρ?ις

rροφήν· 6nό έΕω. Διά τοϋτο

τα εvδOJt α;rιο 1ωJJ εξω εαυτούς συστέλλοντες τας μεν ,ιtι] πα­

πρόc: τα εσω

ρ6vτωv

δέν ένεργοϋν, έφ' όσον δέν είναι παρόντα τά έΕωτερικά

7(0)) εξωθεν ουκ ενερ,γούοας αlσθήσεις της Κ'αΗΧ ταίi-

1α ενεργείας

αnοnαύουσιv, εφ' δσοιι ε'ίσω μένουσι·

τάς δέ

= καί αnόv1ω;• 1(0)) ε!;ω ενεργούσας, πώς αν αργείν παρασκευά ..

oi

συγκεvτρώνοντεc: έαυτούc:

1

τά έΕω \ τάc: μέν αίσθήσεις αί όποιοι

ano

καταπαύουν τηc: ένεργείας ώc: πρός αύτά,

έφ'

δσον μέ­

νουν μέσα· τάc: δέ ένεργούσαc: καi δταν άnουσιάιουν τά

σωσι, και μάλισι?' δταν τείνωσιν αvται και προς 10 προκείμε­

έtωτερι,κά,

))Ο)J τέ,λος; "Οτι ,δε ή αλγεινή κατά την άφ17ν ,αvτη α'ίσθησι.;

δταν αυται συμβάλλουν καί πρόc: τόν έnιδιωκόμενον σκο­

τοις 11οερcος .nροσευχομέvοις ι::ς τr}

μάλιστα λυσιτελείς, nάι.·­

τες μεν ιπασιιτ ΟσΟt και μετρίως ΊJψαJ!τΟ του κατ' αfιτηγ αγω-

10 1·ος, και λriγων τού,οις ."fjnoν δι, δια πείρας εγνωκόσιν, οί'

πως θά τάc: κάμουν νά

άργοϋν,

,κaί

μάλιστα

πόν; 'Ότι υέ αύτή ή άλγεινή αϊσθησιc: κατά τήν άφήν ώφε­

λεϊ

μεγάλωc:

τούc:

νοερωc:

προσευχομέvουc:,

γνωρίιουν

δλοι δσσι μετέσχον καί μετρiωc: τοϋ άγωνοc: κατ'

αύτήν,

και τσύς λόγφ μόvφ τα τοιαυ'τα ζητουντας ουκ, αποδέχονται'

καί δέν χρειάΖ:ονται λόγοuc: αύτοί, έφ' δσον έγνώρισαν διά

ταύτην ,είναι λέγοντες 1rιν φυσιουσαν γνϊvσιν.

nείpac:·

6. Of,

.ιl)JJΙ αλλ' εlς τούς 11οερως ώς αληθ'ώς προσευχομϊ­

γους &προσπαθείς ανάγκη εί11αι και την προς τά μέσως πως

1

ή έπαiρσυσα γνωσ1c: ".

6. ·Αλλ'

15 εχοJιτα τCι,· nραγμι1.ΗιJ1' σχέσιγ αnοτιναξαμένουc;, ουτω γrίρ αν σχοιεν αnαρενοχλ1710υ και καθαράς τυγχά,·ειv προσευχι}:;'

αύτοί μάλιστα δέν παραδέχονται τούc: έπιδιώκον­

ταc: τά τοιαϋτα μέ λόγον μόνον, λέγοντεc: δτι αύτή είναι δμωc: αν σί πράγματι νσερωc: προσευχόμενοι

πρέπει νά είναι άδιάφοροι καi εχουν ά11οτιvάtει τήν σχέ­

τ.οιΊς δε μήnω nρός του'το τό μέτρον εφθακότας, επειγομένου:;

ο,ν πpόc: τά μεσολαβοϋντα πράγματα, διόη οϋτω θά ήδύ·

μέ1ηοι nρός αυτό, τijς μέν ήδυπαθείας ύnερκύπτειγ, αnηλiιά­

ναντο νά έπιτύχουν άnερονόχλητον καi καθαρόν προσευ­

χθαι δε τελείως εμnαθ,είας ( δεί γαρ το μεν άμαρτητtΚΟV

20 σιiιματος 1'εκρωσαι, δ εστιv εμnαΠείας αnηλλάχθαι, λογισμόν εnικρατέοτερον ε'χειv των εν τφ κατά

fOl'

τον Jj,

διάJ 1 οιαιr

χιί­

χήν,

oi

δέ μή φθάσαντε<: άκόμη εic: τόν βαθμόν τουτον ",

1

!'.:πείγονται

σμφ nοJιηρόιJ 1 παθημάτων κtν'ουμένων, ο έστι1, ήδυnαθείας

(διόΤ!

ύnερκύnτει1)· εl ταυθ' ουτως εχει, κα-θ'άnερ γουν εχει, καί

νεκρώσει,

της εμnαθείας εnικραωύσης,

ου 1 δ'

ακροις, το του λόγου, χ,•;i-

;,: λεοι i·οερl!ς προσευχής γευσαίμεθ' αν, δεόμ,εθα πάντως του κατά Ί1;ιν tΊ.ψιίν δια 1·ηστείας τε και αγρvnνίας και των α).­ λωι, Των 1οιούτωJ1 αλγους, nροσευχης έnιμελούμενοι· δι' α1J­ της γαρ μόγης τό άμαρτητικογ του σώματος νεκρουται καί nί

δμωc:

προς αύτό,

πρέπει

νά

ύπερnηδοϋν τήν

rΊδυnάθειcιν, vά έχουν δέ άηαλλαχθη τελεiωc: τηc: άnαΘείαc:

τόν δέ

πρέπει τό μέν άμαρτηπκόν τοϋ σώματοc: νά έχουν δηλαδή

νά

έχουν

άηαλλαχθη τηc:

έμπαθείας,

λογισμόv νά .εχουν έnικρατέστεpον των πονηρών

παθημάτων των κινουμένων είc: τόν κόσμον τηc: διανοίας, δηλαδή νά ύπερnη,δοΟν τήν ήδυnάθειαν) οϊιτως;

δπωc:

βεβαίωc:

έχουν,

καi

έφ'

·

αν αύτά έχουν

δσον έnικρατεϊ ή

έμnάθεια, δέν Θά ήδuνάμεθα νά γευθωμεν νοεράν nροσευ­

τά κτηJJώδη nάθη κινου~πες λογισμοί μετριώτεροί τε και rι-

χriν οϋτε μέ τήν δκραν των χειλέων, δπως λέγει ό λόγοc:,

30 σθενέστεροι καθίστα~παι· ου μό11ον δε αλλά και τt} ν ίερά1 1

όnωσδήnοτε χρειαlόμεθα τό κατά τήν άφήν διά νηστεία<:

κατάνυξιν αυτό' φέρει 117ν αρχήν, δ' ης και τούς προγεγω·ό-

καi άγρυnνίαc: καi των παρομοίων αλγοc:, δταν έπιμελούμε­ θα της προσευχηc:. Διότι μόνον δι: αύτηc: τό άμαρτητικόν τοϋ σώματοc: νεκρώνεται καί οί λογισμοί σί κινοΟντεc: τά

κτηνώδη πάθη

καθίστανται μετριώτερσι καί άσθενέστεροι·

δχι δέ μόνον τοϋτο, άλλά αύτό φέρει

15. 16,

Α' Κορ. 8, 1. Τό στάδιον τηc: άπσθείαc: προηγείται τοϋ τηc: νοεραc: προσευχηc:.

άρχικως την ίεράν

κατάνυξιν, διά τηc: όnοίcις άηαλείφει καi τούc: προδημιουρ-

j

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

360

ΤΟΥ

τας αιttέρους απαλείφει μολυσμούς και το θείον ϊλ·εω πάν­

γημένουc: άvιέρουc: μολυσμούc: καί καθιστςι τόν Θεόν ϊλεων

τωγ μάλιστα ποιείται και προς την δέησιν καταπειθές, ιcΚ.αρ­

περισσότερον παντός αλλου τρόπου καί εύήκοον πρόc: τήν

δίαν))

δέησιν.

γαρ (<ΟVJJrετριμμένην ό Θεος ουκ έξουδενώσει))

κωιί

Διότι

κατά τόν Δαυίδ

«καρδίαν

συντετριμμένην

11

ό Κιίριος μέγα δύνασθαι τrιν προσευχην μετr'ι. της νηστείας

δέν έ!Ξουδενώνει ό Θεόc:» καί κατά τόν θεολόγον Γρη­ γόριον «μέ τίποτε όλλο δέν θεραπεύεται ό Θεός τόσον όσον μι'; τήν κακσπάθειαν» 18 . Διό καί ό Κύριος έδίδα!Ξεν

συJ·εζευγμένην εν ευ•αγγελiοις έδίδαξεν.

εic: τά εύαγγέλια δτι εχει σπουδαία άποτελέσματα ή προσ­

ιόν Δαυίδ και κατά TO)J Θεολόγο1, Γρηγόριον (<Ουδεγι

s

361

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

TU))'

πάι,:ω1• οϋτως cvς κακοπαθείq, Θεος θ·εραπεύ·εται)). Δ ιο και

7.

'Αναλγησία ,τοιγαρούιι έατι τό κατ.αργού,ν 117ν προσευ­

χιί~·, i}ν καί πώρωση• οί πατέρες δνομάlζουσιν, αλλ' ουχί

τος απράκτοις έφιλοσ6φησε λόγοις. Ταύτα αρα και τώ~, πrιι

,

\

ειαιν

~

οι

\

την

f

νησrειαν

C

\

οιονει

,

1

ουσιαν

~

ειναι

1

ro

10 α}.γnς της άφης, ώς κατά τών εργφ γι11ωσκόντων πρώτος ο·υ­

τερωι•

ευχή συνδυασμένη μέ τήν νηστείαν Ό

-

προσευχης

7.

'Αναλγησία λοιπόν είναι αυτό τό όποϊον καταργεί

την προσευχήν, τήν όποίαν οί Π ατέρεc: όνομάί':ουν πώρω­ σ1ν20, άλλ' δχι τό δλγοc. τηc: άφηc:, όπωc: έφιλοσόφησε πρω­

τοc: αύτόc: μέ δπρακτα λόγια έναντίον των γνωριί':όντων μέ

απεφ,7ναrο· ((ϋληη γάρ, φασί, ((προσευχής, πείνωι. 'Έτεροι δέ

έργα. Διά τοϋτο μερικοί

ποιό:ηια τούτ' εφησω, αυτής· αποιον γαρ 'ίσασι την ϋ.νευ κα-

lαν τήν

15 ,cσύξεως προσευχ1711 •

Τί δέ

ό λέγων, ((δίψα καί αγρvπ,,ία

νηστείαν

άπό τούς

τρόπον τινά

Πατέρας έχαρακτήρι­

ούσίαν

21

διότι, λέγει, «πρώτη ϋλη της προσευχηc: είναι ή πείνα» .

δr:ί­

"Αλλη δέ ώνόμασαν ταύτην ποιότητα αύτηc:, διότι γνωρί­

κρυα))' «προσευχ17η δ' αvθις ((δακρύων μήτηρ και πάλιν θυ­

?.ουν δτι ή δνευ κατανύ!Ξεωc: προσευχή είναι δποιοc:. Τί

γc':τηρη; Εlδες πώς

άφην αλγος τούτο μη μόιια~•

έvνοεί δέ ό λέγων «δίψα καί άγρυπvία θλίβουν τήν καρ­

ουκ ε,ιιπόδιοι 1 γίνεται τf} προσευχ'fί, αλλά και διαψερόγτως OV1'-

δίαν, δταν δέ θλίβεται ή καρδiο, έκπηδοϋν δάκρυα» 2, καί

20 εργ·εϊ; Τί δέ τά δάκρυα ταύτα, ών έσrτι~, ή προσευχ17 θυγάτηρ

πάλιν «ή προσευχή είναι καi μήτηρ καί θυγάτηρ των δα­

ε;έι'Ιλι.ψω• καρδίαν· καρδίας δέ θλιοείσης

10

κατά

1171,

έξεπήδησαν

2

τε καί μήτηρ; Οv·κ οδυνηρά μέ~, έστι και πικρά καί δακνηρά

κρύων»:\

φύσει 1cίς αρτι του μακαρίου' πένθους γευσαμέγοις, τοις δέ

μόνον δέv γίνεται έμπόδιον είc: τήν προσευχήν άλλά καί

καταπολαύσασιν αυτού προς ήδέα και ανώδυνα μεταποιείυχt;

την ύποβοηΘεϊ έ!Ξόχωc:;

π rvς

όποίων ή προσευχή είναι θυγάτηρ καί μήτηρ;

OVJt

ού λυμαίνονται

rfi

προσευχfi, μαλλον δέ πώς και

Είδεc: πωc: τό δλγοc: αύτό κατά τήv άφήν, δχι Τί δέ είναι αύτά τά δάκρυα των

Δέν είναι

25 ;'ε)Ψ(VΟιν αυrηγ και γεννώνται ύπ' αiηης ·τά σωματικώς ε~,ερ­

έκ φύσεωc: όδυνηρά καί π1 1κρά καί δηκτικά είc: τούc: μόλιc:

γού,ιιει,α, τά και κατ' α'ίσθησιν ήδύνοντά τε και αλγύvοντα:

γευθένταc: τό μακάριον πένθοc:, είc: δέ τούc: άπολαύσαν­

Πώς δέ α·υτά χαρίζεται Θεός, κατά CJ'

εκτιίσω Ε:)!

·1011 λέγοντα, ((εί δάκρυ­

rfi προσευχfί σου, δ Θεος ηψατό σου τώJ· δφΊ'}αλ­

μ{ί))! ηjς καρδίας καί ~•οερr7Jς ανέυλεψαςιι ,:

ταc: αύτά μεταβάλλονται είc: γλυκά καί

άνώδυνα;

Είδες

! 1

!~

1

1

·!

λοιπόν πως δέν καταστρέφουν τήν προσευχήν, μδλλον δέ nωc: καί τr1ν γενvοϋν καί γεννώνται άπό αύτήν τά σωματι­ κιϊJc: ένεργούμενα, τά όποία καί κατ' αϊσθησιν γλυκαίνουν

17. Ψαλμ. 50, 19 18. Λόγος 24, 11, PG 35, 1181 Β. 19. Μάρκ. 9, 29. Ματθ. 17, 21. 20. Βλ. · ι ωά ν νου, Κλίμακα 6 καί 18, PG 88, 796 Β καί 932 Β. 21. Βλ. · ι ωά ν νου, Κλίμακα 14, PG 88, 865 D. 22. Αύτόθι 6, PG 88, 796 Β. 23·. Αύτόθι 28, PG 88, 1129 Α. 24. Μάρκου Έ ρ η μίτου, Περί νόμου πνευματικοϋ 12, PG 65,

Ι'

j,

της προσευχηc:·

καί άλγαίvουv; Καί πωc: τά χ·αρίlει ό Θεόc:, συμφώνως πρόc: τόν λέγοντα, «αν άπέκτησεc: δάκρυον εic: τήν προσευχήν

ϊ

!IΙ

11,:

σου, ό Θ::όc: ηγγισε τούc: όφθαλμούc: τηc: καρδίαc: σου καί άνέβλεψεc: νοερωc:»

24

;

11

li Ή θεολογία των δακρύων ,καταλαμβάνει σπουδαίαν θέσιν είς τήν όσκηηκήν φιλολογίαν.

908.

Ι ·.1 ,:

:,ι

ι·:,ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

3'62

8.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

<ι'Αλλ' δ Παυλος)), φηοίv, «άρnαγεις εως 1ρίτου ου­

8.

363

ούf)α'-ιόν,

(»ς εnιλελησμέι,ος τr7'ιι1 κατά

ί::κτόc: τοϋ σώματοc:"\ διότι είχε λησμονήσει δλα τά σωμα­

10

σώμα πάντων- εl τοίνυv προσ­

Θεόv διά προοευχijς επειγό,μενογ τώv κα:ϊι

τικcι·

δέν έγνώpιΖ:εν αν ητο έντόc: του σώματοc: η

πpσσεuχηc: ταιριάΖ:η νά c.ναισθητfi ώc: πρόc: τά σωματικά,

01?ω προσήκει τό~, nρός αυτόJJ επειγόμεvοJJ;». Άλλ' ουχί τώJΙ

πωc:

οωματιΚ(ι))J μόιιωv ε1 1 ·εργειων αnαλ,λάπεοθαι

6παλλάσσεται ό σπεύδων πρόc: αύτόν;

7();•

εΤνα1 δωρα

τοϋ Θεοϋ

αύτά τά

όποϊα ταιριάΖ:ει νά

». Άλλ' ό σπεύδων

προς 71))' {}είαν ει 1 ωσιν ε:ιειγό,μενοv, αλλά και τάς ι•οεράς εJJερ­

πρόc: τι']ν θείον ενωσιν δέν άρμόΖ:ει νά άπαλλάσσεται μό­

γείας και πάντα τrί. θ 1 εία φ(»Ια και ΠαΟαJJ nασων· άγ[ω1, ακρο-

νον άπό

10 τψω~- ανά6ασιγ απολιπεϊ'ι, κατά τόιι μέγα~ι Δ ιοvύσιοv. Ουδ'ί.:ι·

oiJv

τούτωι· δωροι, Θεου, ουδ' 1ί nαΟ(ι)))

&1;άδαοις,

τούιωv

'

'

εnει,

Τ!))' 1Jείωι ΞJ'ωσι11

απαλλάηεοθαι

τόc:

σωματιικάc:

έvεργείαc:,

άλλά

καi

άπό τάc:

ιωί πδσαν άνάβασιν όλων των άγiων άκροτήτων κατά τόν

προσήκει τόν πρός

μ:~γαν Διονύσιον 26 • Κανέν λοιπόν άπό αύτά δέv είναι δω·

επειγό·μεγοJJ; ((Και πως αγ ε'ίφι, ψησίι·.

ρον Θεοϋ, οϋτε καν ή άνάβασιc: δλων των άγίων άικροτή·

ω!κ 111ς χάριτος ταvτα, ώι· ου· μέλλει αίοθάνεοθαι καιά 1ίι1•

των, έnεϊδή ό σπεύδωv πρόc: τήν θείον ενωσιν άρμόΖ:ει

15 Η[) Θεrρ

10)) ανθρωποv έvουσαν νοεράν προσευχήν; ΛUωι )'

νcι άπαλλάσσεται τούτων;

«Kai

f~pχωνται

γίq χαίρωJΙ, ανθ·ρωnε, δ και ήμας εlς τοιούτους λόγους καιrι.­

vιΊ αίσΙJάνεται κατά τήν νσεράν προσεuχήν τήν ένώνσu­

ΟΠ(ι)JΙ, καί ΟVΊως ιίγfί τΊ)JJ' θείαJJ εγωοιν μικρόν (ας ουχί Hc!i'

σαν τόν δvθρωπον πρόc: τόν Θεόν;

μεγ!ιλω~• και αι•αγκαίων ί,nεραίρειJJ, αλλά των ματαίων ,16-

μc.;ταίωc:, των έκ τοϋ ΘεοΟ δέ τίποτε δέν είναι μάταιον».

!'11

1

μι7 παρfi, ταύτης τελουμένης, μάταιον· ήγfί. "Οι•­

άπό

τι']ν χάριν

αύτά τά

Άγαπδc: τήν ματαιολογiαν,

όπσία δέν

δνθρωπε,

i'ηι ή θεία tνωσιc: δέν ύπεραναβιβάΖ:ει άπό τά μεγάλα καί c1ναγκαία, άλλά μόνον άπό τά μάταια, καί θεωρείc: μάτωσν

Σύ δέ τοοουτο χαίρεις έμφι!λοχωρών τοις ματαίοις,

δ,π δέν ύφiσταται δταν πραγματσποιεϊται αϋτη. Πράγματι

25 ο'):; και περί προσευχής μηδέν εlδώς ολως τοσαϋτα μηκύνεις

;cί'·'(Η φανεpόν δτι δέν ·ιωτέστησεc: ό 'ίδιοc: σεαυτόv άνώτε·

ματαιοληcοιι, Βς καί Ί·ήγ ε~, καρ,δ{q, πνευματικην 1αύτης χri­

rov των u,αταίωv· διότι, αν είχεc: ύnερανuψωθη, θά έγνώρ1Ζ:εc

ριι, ι<φαvrαοίά1')) φευ καλείς ωό είδωλον έν έαυτfl της καρ­

rι6σον

δίας φέρουσα~rη.

Οί

δέ

κατηξιωμένοι

ταύτης ϊσασιν αυ'τ'rJJ'

ου φαι>ταοιcόδη ανατύπωσιν, ουδέ των εφ' ή,ιιίv· οvσαν, ούδέ

30 )'ι'Υ ,ιιέι, ovoαit,

i'V)J

δ' ουκ οδσαν, &λλ' ακάματόν ΙΙ1'α έvέργει-

9.

ύπεοβαiνει

καi τα χρήσιμα

ή πρόc:

Θεόν ενωσιc:.

Σύ δt τόσον εύχαριστεϊcαι άσχολο(;μενοc: μέ τά μά­

rωα, ωστt, μόλονότι δέν γνωρiΖ:ειc: τίποτε περί nροσεuχηc: καθόλου,

φλυαρείc:

C:::ιά μωφων,

άφοϋ

φεϋ

1ωλείc: «φαν­

τοσiαv φέρσυcαv μέσα τηc: τό εϊδωλσν τηc: καρδίαc:» καί

την nvεuματι:<ήν χάριν τηc: προσεuχηc: εic: τήν ,ιωρδίαν. Οί κατηtιωμένο1 δt ούτηc: γνωρίιοuν δτι αύτή δέν είναι φαν­ τασ1ώδηc. c1ναπαράστασιc.,

25. Β' Κορ. 12, 2. 26. Περί μυστικηc: Θεολογίαc: 1, 3, PG 3, 1000 C.

οϋτε δύναμιc. ει)ρισκομένη

είς

χείρα<:: μαc:, οϋτε nραγμα αλλοτε ύπάρχον καi δλλοτε δχι, i.1λλ"J

άκούραστοc:

ένέργεια

·1

:1

άφοϋ καταβιβάΖ:ειc:

ιωi ήμαc: είc: τοιούτοuc: λόγοuc: καί οϋτω νομίΖ:ειc: σχεδόν

Θεόγ Ί°Jnεραvέστηκεν ενωσις.

Ί

Τοϋτο θά συνέβαινε

nΞαVΤόΊ" εl γr}ρ ύnερανf:οτηκας, εγ11ως αν οσφ και τω~, χρη­

9.

liι

πρόκειται

τως δηλος εl μ17 Τ(ι))J ματαίων αv,τος ανώτεροv καταοτήοας οfμωι,ή nρός

11/

πωc: Θά ήδύναντο νά προ­

γάρ αν γέι,0110, μάταιοv δέ τω~, εκ Θεου οvδέv·ιι. Ματαιολο·­

20 ι•ω•, καί ο

,1 '!

νοεράc: ένεργείαc:, καί νά έγ1ωταλεiψη δλα τά θεία φωτα

ακροηjιωι·

άγίω1•

11

αν λοiπόν είc: τόν σπεύδσντα πρόc: τόν Θεόν διά

τό σϊvμα &ναιοθιί1ως εχειν, πϊvς δώρα Θεοv:, άιν απαλλάττ:::π,ροοήκ.εt

1

,/Αλλ' ό Παϋλοc:», λέγει, «άρπαγεic: εωc: τόν τρίτον

ρω·,ου ουκ οlδει·, ε'ίτε εv σώματι ην ε'ίτε του σώματος εκτός.

ijκον τόJ' :ιρός

s

FΙΑΛΑΜΑ-

προκαλοuμένη

ύnό τηc: χάρι-

Ί

1

,!

ι: 11

ι~

Ι!' ι'i

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

364

ΤΟΥ

365

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

η7 ψυχf'i, ;τηγ1'ιιr γεννcοσαν ευφροσύνης ί,ερας είς έαυ1η1, συν:;ί.­

iOC:, συνευρισκσμένη κοi ριlωμένη είc: τήν ψυχήν, πηγ, ι γεννωσα εύφροσύνην ίεράν η οποία έλκύει είc: έαυτήν τόν

κούσης 10)! νουν και εξιστώσης τών πολυειδών και προσύλωι·

νοϋν, τόν άπομακρύνει άπό τά πολυειδη καί ύλικά φαντάσμα­

φαι,τασμάτων εχειν- σωματοειδες δε λέγω το διικνούμε1 1οιι d-

τα καi τόν παρασκευάlει νά διάκειται άηδωc: πρόc: πδν

του σώματος 1ίδ01,ϊi'ιν επί τούς λογισμούς και ήδυφα­

σωματοειδέc:, ίδίωc: οωματοε1δέc: δέ λέγω τό διηκον άπό

γcος ουγγινόμει,011 και κατασπών αυτούς το δ' εκ της ψυχιjς

1άc: ήδονάc: τοϋ σώματοc: πρόc: τούc: λογισμούς καi συνα­

;τι,εv,ματικώς ευφραινομέγης επί τό σώμα διαοαίνον, καν εJ' σιiιματι 1υγχάιιn ε1,εργοv1,, αλλά πνευματικόν ε·στι. Καθάπερ

μιγνuόμενον ήδυφανωc: καί •καταβιβάΖον αύτούc:· ένφ τό δ1αβαϊνον άπό τήν πνευμαηκωc: εύφραινομένην ψυχήν πρόc:

γcίρ ή από σωμάτων επί 101' νουν ίουσα ήδονη σωματοειδιj

τό σωμα, άκόμη καί αν tvεργη είc: τό σιομα, είναι ηνευ­

11,

1 Ο δ.;rεργάζεται αυτόν, μηδ-εν τf'i κοινωνlq, του κρ,ε[ττονος οελ τιω­

μαηκόν. Πράγματι ή άπό τά σώματα πρόc: τόν νοϋν ,προ­

1 .11,

αν υπο τής χάρ,ιτος εγγινομένφ,, συουσαν καί ε·νερριζωμέ~·ηι·

5

,"10

7(())1

αϋ1η, μεταδο'ϋσα δε μάλλον τού χείρονος αυ·τr.ο, ruς

χωροϋσα ήδονή τόν καθιστξι σωματοειδη, χωρic: αύτή νά

δι' (11!Ι1)Υ Και σάρκα ολο~, λέγεσθαι τον ανθρωπον, Κα1ίl ,('ι

βελτιωθfl καθόλου διά τηc: κοινωνίαc: πρόc: τό άνώτερον,

εlρημέγον περί HOV' δργ'fί κατακλυζομένων ύπό του' Θεου ciις

cλλά μδλλον μεταδίδουσα

«Ο'ι' μ1/ με[ν?7

ώστε έ!Ξ αίτίαc: αύτηc: νά λέγεται σάρ!Ξ δλσc: ό ανθρωποc:,

θ·είοα

10 Π1'ευμά μου εν τοίς, ανθρώποις τούτοις διr} 10 σcομα

1 ~ τό εlιrαι αυτοiις σάρκας))' οϋ1ως ή άπό τού νου· επί

πιrευμrιιικ17

ερχομένη ήδονή' μη δεν ,αυτη

τfi ΚιΟινωνΙq,

rou

σcόματος άχρειωθ-είαα, μεταστοιχειοί τά σώμα και :;Ι)JευμαΊι­

είc: αύτό

άπό

αύτοi

είναι σάρκ:εc:» • Οϋτωc: 27

cπioηc: ή άπό τόν νοϋν έρχομένη πρόc: τό σωμα πνευμα­

20 και πνεύμα τότε ολον είναι τον αJΙ{}ρωπον, κατα τό γεγραμμέ­

ιω1νωνίαν πρόc: τό σωμα, μεταστοιχειώνει τό σωμα καi τό κάc: πονηράc: όρέ!Ξειc: καί

άποβάλλη τάc: σαρκι­

νά μή καταβιβάln τήν ψυχήν

π ρός δε 10)' λογομαχου1tτα καί φιλο1'είκως ενιστά­

πρόc: τά κάτω, άλλά νά συναναβαίνη μέ αύτήν, ώστε δλοc: eι ανθρωποc: νά :::ίναι τότε πνείίμα. κατά τό γεγραμμένον,

25 οi>δε ή 'Εκκλησία

TOV

ΘεουJ), λόγοις άπράκτως' αγεσθαι· ί,n­

γοιr δε τιμrομεν εμπρ·ακτον καί nραξιν ελλόγιμον. Έπει δt και ΓραφΠ τούς τοιούτους παραδέδωκε λόγους, ϊν'α μή τινα ί(J))' πολλrvι, έξαnατήσ17 και δόξ!J τι σεμνόι, λέγειν και προοα­ γάγηται τφ ψεύδ,ει,

30

καθ1στ9 πνευματικόν, τό κάμνει νά

μενοι, &πέχρησεJΙ αJΙ εlπείν rf>ς «ήμείς τ,αιαύτηJΙ ουκ εχομεv,.

10.

γράμμασι καί ήμείς τάληθες ποιουμειι

{ΤαJ"ερό~, και τό ψεvδος ελέγχομεν, μικροίς .μεν προς ταv1α,

28

«ό γεννημένος άπό τό πνεϋμα είναι πνεϋμα» • "Ολα δέ ούτά φανερώνονται μέ τήν πεϊραν.

1Ο. Π ρόc: τόν λογομαχοϋντα καi έναντιούμενον φιλο­ νείκωc: Θά ήτο όρκετόν νά εϊπωμεν δτι «ήμεϊc: δέν εχομεν

τσιαύτην συν11θειαν δ1ευθυνώμεθα άπό

οϋτε

ή

'Εκκλησία τοϋ Θεοίί» Ό

άπράκτουc:

λόγουc:·

2

νά

τιμωμεν δέ

τόν

εμπρακτον λόγον 1ωί τήν έλλόγιμον πρδ!Ξιν. αύτόc: παρέδωσε

καi

γραπτωc: τούc:

'Επειδή δέ

τοιούτουc:

λόγουc:,

διά νά μή έ!Ξαπατήση κανένα άπό το(ιc: πολλούc:, φαινόιμε­

vοc: δτι λέγει τίποτε σοβαρόν, καί τόν προσαγάγη είc: τό 27. 28. 29.

Γεν. 6, 3. Ί ω. 3, 6· 8. Α' Κορ. 11,

ψεϋδοc:., έγγράφωc: καί ήμεϊc: παρουσιάιομεν τήν αλήθειαν 16.

!!111

μέ τήν όργήν, δτι «δέν θά μείνη τό πνεϋμα μου είc: τούc:

άνθpιί)πουc: τούτουc: διότι

τ:κ1i ήδονή, χωρίc: νά άχρειωθη ή ίδία καθόλου άπό τήν

τα δε nάγτα τf'i 11,είρq. δήλα γίνεται.

1

κατά τό λεχθέν περi των κατακλυΖ:ομένων ύπό τοϋ Θεοϋ

κογ ποι.ει, τάς σαρκικάς πω•ηράς άπο6αλλόμενον δρέξει.ς και

«δ γεγει•γημένος εκ του Πνεύματος Πνεvμά έσ1ι1rι). Ταυ­

ij

τό κατώτερον,

μηκέτι καθέλκοJΙ την 'ψυχήν, άλλrί ταύτn συναναφερό,μεyοι', riις

)'0,

111.1:

καί έλέγχομεν τό ψεϋδοc:,

συνθέτοντεc: γραπτά, σύντομα

ΙΗ 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

366

367

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

τούτων αναγκαιότερα χρώμενοι κσr

μέν ώc: πρόc: τά ίδικά του, μακρότερο πρόc: τά άναγκαιό·

τούς nατε:ρας nαv'ταχου nροδεικνύι,τες, αν1tκειμένους τφ κω­

τερα τούτων. Προβάλλομεν παντοϋ τούc: Πατέρας νά άντι­

γ/p 10ύτφ της απραξίας καθηγητfί, δς εnει ιάς δια του σώ­

λέγουν πρόc: αύτόν τόν νέον •καθηγητήν τηc: ά:πραcίαc:,

μα:ος αγαθ/ι,ς :~:ράξεις ιvς δvσχερεις αποσείεται και ιrχς εν-

μα;.cρο:έροις δέ προς

1(l

ίερc'~

ό όποϊοc:. έnειδή άπορρίnτει ώc: δυσχερεϊc: τάc: άγαθάc: πράtειc: διά τοϋ σώματος, εύλόγωc: δέν παραδέχεται ικαί τάc: διά τοϋ σώματοc: έκδηλουμέvαc: ηνευματικάc: διαθέ­

f'ραφiJ και θεόnν'ευοτος· ((}] καρδία μουη γάρ, φησί, ((Και Jί

σειc:, μολονότι δλη ή iερά καί θεόnνευστοc: Γραφή είναι

σάρξ μου 'J}}'αλλι(ί.ααJ'~Ο εnι Θεδν ζώντα))' και {(Ξ'Π~ αi~τ(ρ ]jλ­

γεμάτη· άnό αύτάc:· διότι, λέγει, «ή σάρt μου ήγαλλιάσθη

πισα και εf5οηθήθψ καί αιιέθαλειι ή σάρξ μου)), και πάλιν

διά τόν Θεόν τόν Ζ:ωντα» 30 ικαί «ηλπισα είc: αύτόν καί έβοη­

10 ,(ως γλυκέα τϊρ λάρυγγί μου τά λόγιά σου, ύnέρ μέλι τφ οτό­

θήθην καί ηνθισεν ή σάρt μου» 31 καί πάλιν «πόσον γλυκά

5 σημαιιιομέιιας :;ιγ,ευματι,ιάς δισθέσεις τφ σώματι εlκότως ου

καταδέχεται, καίτοι πλήρης εοιι

τcvν

τοιούτων

nασα

ματί μου)). 'Ότι δέ τi(> αlσθητ(δ στόματί φησι, και δ αγιος

ϊίναι εic: τόν λάρυγγά μου τά λόγια σου, άνώτερα άπό

Ίοαάκ δείκι·υοι σαφιvς, οημείον είναι λέγωι, προκοnτόιηωγ τό

μέλι είc: τό στόμα μου» 32 • 'Ότι δέ έννοεϊ είc: τό αίσθητόν

καθηδύνεοθαι

στόμα, δεικνύει σαφωc: καί ό δγιοc: Ίοαάιϊ' , λέγων δτι τό

6•

3

τ(iΊ στ6ματι αυτϊiΊν τά ρήματα ηjς προσευχής.

α'ίοθηοιν πjς

νά κατευθύνωνται τά λόγια τηc: προσευχηc: είc: τό στόμα

15 ψυχής, αυτrι ή του άγίου Πνεύμα10ς ήμίν εγγινομέvη διδά­

ε1ναι γνώρισμα των nροκοnτόντων. Ό δέ δγιοc: Διάδοχος

σκει ενέργ,εια, fίv ουδεί.ς δύι•αται εlδέναι, 'εl μ17 μόγοι οί τώv

λέγει, «Τό δτι ή αϊσθησιc: τηc: ψυχηc: είνω μία, διδάσκει

του υίου' καλ61ν δια

ελnίδα ΙΟΗ' μελλόντωJJ αγαθϊiJJJ α:-ιηλ­

ή ίδία ή ένέργεια τοϋ nνεύματοc. ή nροκαλουμένη μέσα

λαγμένοι· εnί γtί.ρ τούτωι• ε,5ρώοτως ό VO'Uς δια τήγ δ.μεuι­

μαc:, τήν όnοίαν δέν δύναται νά γνωρiσπ κανείc:, παρά μό­

μιι[αν κινούμε}'Ος της 1~είας αρρήτως χρηστότητας αυτός εnr1.c-

νον

Ό δέ αγιος Διάδοχος ωιίαν εiι 1 αι)), φησί,

11))1'

UI1))"

oi άπηλλαγμένοι των καλων τοϋ βίου διά τήν έλπίδα

20 σιΜJJεται και τφ σώματι κατϊι τό μέτ,ρογ τής έαυτου προκο ·

των μελλόντων άγαθωv· πράγματι είc: αύτούc: ό νοϋc:, κι­

:τ17ς ,'Γις οlκείας ,r,r2ηοτότητος μεταδίδωσι1·, ώς και δ Δαυίδ

νούμενοc: εύρώστωc. λόγψ άμεριμνίαc., αίσθάνεται ό 'ίδιος

?.:γει· 'επ' αυτφ ij}_πισειι ιί καρδία μου καί ευοηθήθην, Κ•,ι

ίφρήτωc. τήν θείον χρηστότητα καi είc: τό σωιμα μεταδί­

ει,έθ·αλεν ή σάρξ μου'. Ίl δέ τοιαύτη εγγιvομένη χαρά τόιs

(!ει c:nό τήν χρηστότητά του κατά τό μέτρον τηc: προκοnηc.

τfί ψvχΠ και τφ σώματι ύnό,,υJJησίς εστιν άnλαJJ17ς της άφθάρ ..

ωυ, δnωc: καi ό Δαυίδ λέγει· 'είc. αύτόν ηλπισεν ή καρδία μου καί έGοηθήθην καί ιΊνθισεν ή σάρt μου' . Ή δέ τοιαύ­ 34

25 του υ ιότητοςη.

11. Άλλ' ό φιλόσοφος

10)!

άρραυώJJα

IOVTOJJ του μέλλο;,­

τος αlωJJος, Τ!))' ύnάμνησιl' της αφθαρσίας, τήιι ενέργειαJJ' ΊΟU

τη χαρά, ή προ:ωλουμένη τότε είc: τήν ψυχήν καί τό σωμα 35

είναι άπλάνευτοc: ύnόμνησιc: τηc: άφθάρτου Ζ:ωηc:» •

11.

;-ιαγαγ[ου Ιlνεύμυ.:ο:;, GVΚ εγδέχεοθαί φησιν ύnο θείας 1tJJ.',ς αlιίας γίγεσθαι κυ.ί nά1,των fίκιοτα κ,αΗι. τη11 J"οεράν nροσευ

·

30 χήι·. Δι' α δέ φησιι' οvτος ουκ εκ Θεοv εί~,αι τάς καί τφ σd.ι­ ματι εγγινομένας 1Snό της εγεργείας του Πνεύματος άλλοιc{ι­

σεις, τέτταρα σχεδόι• εστι ταυτα. Πρα.ΗG)t μεν δτι

((I(t

εκ Θ::­

οu δc7'Jρα 1ελεώτατα· 6έλ1ιογ δέ τό ύ:-ιερ αίσθησιν εlJJαι τηJJ

Cϊ1ν τοϋ μέλλοντοc: αίωνοc:. ή ύπόμνησιc: τηc: άφθαρσίαc:, ή ένέργεια τοϋ γίνεται

Ψαλμ. Ψ α λ μ. Ψαλμ.

83, 3. 118, 103. 27, 7.

31. Ψαλμ. 27,7. 33. Λόγοc. 31, Σπετσιέρη, σ. 134. 35. Κεφάλαια 25, Des Places 96 έ!Ξ.

άπό

navayiou

πνεύματοc:, δέν είναι δυνατόν νά

κάποιαν θείον αίτίαν,

καί πολύ όλιγώτερον

κατά τιiν νοεράν nροσευχήν. Τέσσαρα δέ σχεδόν είναι αύ­

τά, διά τά όπο:α ίσχυρίΖ:εται ουτοc: δτι δέν είναι έκ Θεοϋ

oi 30. 32. 34.

Άλλ' ό φιλόσοφοc. ίσχυρίΖ:εται δτι αύτόc: ό άρρα­

nροκαλοίιμεναι είc: τό σωμα άλλοιώσειc: ύnό τηc: ένερ­

γείαc: τοϋ Πνεύματοc:. Πρωτον μέν δτι «τά έκ Θεοϋ δωρα είναι τελειότατο· καλύτερον δέ είναι νά εύρiσκεται ύnέρ

1

lli,,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

368

369

2, 2

ψνχ17ν εν ταίς nροσευχαίς η κατ' α'ίσθηαιν όπωοούν ε·νεργεί1··

uϊσθησιν ,ή ψυχή εic: τάc. προσευχάc. παρά νά ένεργη όπωσ­

επει ΙΟί}'V/! μι) τελεώτατα εκείνα, και γάρ εστιν αfηών τι οέλ 1 l-

οήποτε κατ' αΊσθησιν· έπειδή λοιπόν έκεϊνα δέν είναι τε­

ουδ' εκ Θεσv αρα)), Τί οvν, επειδ1ί το προφητεύει/! μείοι, Ιj

λειότατα, διότι ύπάρχει κάτι καλύτερον αύτων, δρα δέν

το λαλειι' γλc(Jοσαις κα1r'ι τδι, απόσ10λο1·, αρα το χάρισμα 1ώι•

είναι έκ Θεοϋ». Τί λοιπόν; έπειδή τό προφητεύειν είναι

γλωσσcvγ ου δrvροι' Θεού; Και επειδ17 ή αγύ,πη 1ώι, χαρι­

μεγαλύτερον άπό τό λαλεϊν γλώσσαc. κατά τόν άπόστο­

σμάιωι• τό τελεώτατον, μόνοv τσvτο και ουδέν ετερον θει61·

λον"•, όρο τό χάρισμα των γλωσσων δέν είναι δωρον Θε­ οϋ; Καί έπειδή ή άγάπη είναι τό τελειότατον των χαρισμά­ των'11, μόνον αύτή είναι θείον διίφημα καί κανέν δλλο;

OJ',

5

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

S(Ht

δώρημα; Ουχ ιί nροφητεία αυτ1j, οιιχ αί δυ))άμεις, αί Γl))­

τιλήψεις, αί

κυυερνήοεις, ου τά χαρίσματα των lαμάτωJ'.

οvχ ό τ·ijς σοφίας και γι•ώσεως ει' Π~,εύματι λόγος, ουχ 17 1ο τϊvν :τ,•εvμώτων διάκρισις; Καν τοις προφητικοίς δέ και lα­

38

οϋτε

λόγοc. της σοφίας καί γνώσεως έν πνεύματι οϋτε ή διά­ ιφισιc: των nvευμάτων 39 . Καί μεταεύ των προφητικων δέ καί

χαρισμάτων εσrι μείζων τ-ε και ελάrτων- ώς και ό Παυλπ;

ί,αμαηκων, των διακριτικων καί γενικωc: όλων των κεχα·

ευχαριστεί τcρ Θεφ, πάντωJΙ μαλλον γλώασαις λαλών, αJ,λι;.

ριτωμένων ύnό τοϋ Θείου πνεύματοc:, ύπάρχει

15 και ό ΤΟ ελαττον εχωγ, δrJJ•ρον εχει Θεο·v. «Ζηλού·τε))

γάρ,

ρος καί

μικρότερος

συμφώνως

nρόc:

μεγαλύτε­

σμάτων τοίιτων· δπωc: εύχαριστεϊ καί ό Π αϋλοc: τόν Θεόν,

ο'Ίς και ελαηόνων ογτων. El γcϊρ«καί αο117ρ αστέρος δι.αφέψι

λαλωv γλώσσας περισσότερον άπό δλουc: , ένψ 1 καί ό εχων

εν δ6ξrι)), τουτέσrι q.ωτός περιουοίq,, αλλ' ουδείς

ασ,έ­

τό μικρότερον, δωρον Θεοϋ εχει. Διότι, λέγει πάλιν ό ϊδιοc:

ρωιι αφώτιστος. Ουκ αληθ-ές αρ' εκεινο τό παρά του φιλοσrΊ-

άπόστολοc:, «νά (ηλεύετε τά άνώτερα χαρίσματα» , μέ τήν

20 φοv προτειαγμέγοι,, αφ'

ov κατά ιόιν ήσνχαζόντωJ! ενταύ·ι9'' ?-

οτιν cόρμημέJ!ος, δτι τά του Θεού

δώρα τελ,εchτατα. Καί ι5

40

41

πεποίθησιν δτι ύπάρχουν καί κατώτερα. Πράγματι, αν καί «άστήρ διαφέρει άπό άστέρα είc: δόf:αν»'", δηλαδή εic: ά­

των αJ7JΟστόλωιι γαρ αδεJ.φόθε.ος <<παν δώρημα τέλειον ανω­

φθονίαν φωτόc:, πάντωc: κανείς άστήρ δέν είναι

θει•J> εlπει 1 , ου Ίελεώτατον'. Οvτας δε τοίς λογίοις παρ' έαυ­

στοc:.

"Αρα

δέν είναι άληθέc: έκεϊνο τό

άφώτι­

nροτεταγμένον

του nροαι ιθέναι ιολμcv1,, εlκότως καί κατά των διά πράξεως

ύπό τοϋ φιλοσόφου, άπό τό 6ποϊον άφορμδται έδω κατά

25 αJfαγιη,Jσκ6ι,τωι, εκείνα χωρεί. Έρήσομαι τοίνυν αυτόν- ο-ι'ι.κ

των ήσυχαστων, δτι τά δωρα τοϋ Θεοϋ είναι τελειότατο.

επί τού μέλλοντfJς

Καί ό άδελφόθεοc: άπόστολοc: δλλωστε είπε «παν δώρημα

προκ6ψοvαιν αίώνος; Π αντί που δijλον ώς επ' απειρογ· και

τέλειον είναι ανωθεν» 1 3, όχι 'τελειότατον'. Ουτοc: δέ, τολ­

επ' aπειρον σί αγιοι κατr'ι 11Ίι 1 θεοπτfαι,

τοvς αγγέλους γαρ ό

IQ))!

ου,ρανίωι• ύποψή1ης Διονύαως επ[­

δοσιν &ει κατ' αυτήν }.αμοάνει~ι παραδίδωαι, χωρητικωτέροι•;

30 ύnο της προλαοούσης επιτελουμένους προς

11/1'

τρ-ανο-ιέρω'

μων νά προσθέσπ άφ' έαυτοϋ είc: τά θεία λόγια, εύλόγωc: tπιτίθετα1

καί

έναvτίον των άναγινωσκόντων έκεϊνα μέ

εμπρακτον έφαρμογήν. Θά τόν έρωτήσω λοιπόν' ,δέν θά nροκόπτουν έπ' δπειρον

36. 38. 40. 42. 44.

Α' Κορ. 14, 5. 37. Α' Κορ. 12, 28-30. 39. Α' Κορ. 14, 18. 41. Α' Κορ. 15, 41. 43. Περί nροοδεuτικηc: τελειώσεωc: μετά

Κ λ ή μ η Πατέρων !Ξιμοc:.

c: ό Ά λ ε !Ξ αν δ ρε ύ c:, 8, 249 κ.έ., βραδύτερον δέ ό

Α' Κορ. 13, 13. Αύτόθι 12, 8" 10. Α" Κορ. 12, 31. Ίοκ. 1, 17. θάνατον ώμίλησε nρώτοc:

Στρωματείc:

7, 3, θιβλ.ιι'Ελλ.

1

έκαστον των χαρι­

αVθtς ό αυΤΟς απόστολος, {(l(Χ χαρίσματα ΤιΧ κρείΙΤΟJΙα)), ψησίι•,

T(J))!

1

ό

πό του θ·είοv

αnασι, κατά τούτων εκασωγ τι~J)'

Ι!

Οϋτε ή iδία ή προφητεία οϋτε αί δυνάμειc., αί άντιλήψειc.,

αί κυβερνήσειc., τά χαρίσματα των θεραnειων ,

ματι;ωίς και διακριτικοίς και άπλώς τοίς κεχαριτωμένοις {,1-

Il V'εύματος

;1111

τοϋ μέλλοντος αίωνοc:;

oi

δγιοι κατά τήν θεσnτίαν επι

Είναι είc: δλουc: φανερόν δτι έπ'

δπειρον 4 4. Ό ύποφήτηc: των ούρανίων διδάσκει δτι οί δγ­

γελοι λαμβάνουν πάντο:τε προκοπήν είc: τήν θεοnτίαν, καθι­ στάμενοι χωρητικώτεροι άπό τήν nροηγουμένην δόσιν πρόc:

Γρηγόριοc: Νύσσηc: καί ό Μά·

i i'

ι: li

24

ι ιi Ί_Ι_ Ι!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

370

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ελλαμψιι 1 • 'Αλλ' ουδε 1ών ταύτης εfψοιρηκ6των εnί γ'ijς {,Κ

ιρανοτέραν ελλαμψιν"". Οϋτε εϊδομεν δέ η ήκούσαμεν κα­

του ;ιαντος αlcvνος ε'iδομέν τινα η άκηκόαμεν μη τελ,εωτέρας

νένα άπό τούς άποκτήσαντας αύτήν καθ' δλουc: τούς αίω­ ναc: νά μή τήν έπιθυμrι άκόμη τελειοτέραν. ,. Αν λοιπόν ή μέν εφεσιc: των έπιτυγχανόντων δέν σταματζι, ή δέ έκά­ στοτε προηγηθείσα χάριc: τούc: ένδυναμώνει πρόc: μετοχήν των μεγαλυτέρων, ό δέ προσφέρων είναι δπειροc: καί χο­ ρηγεί δαψιλωc: καί άφθόνωc:, τί ύπολείπεται διά νά μή προκόπτουν οί uioi τοΟ μέλλοντοc: aiωvoc: κατά τήν θεο­ πτίαν, λαμβάνοντες χάριν έκ χάριτοc: καί άνερχόμενοι εύαρέστωc: τήν άκάματον δνοδον; Έnομένωc: «παν δώ­ ρημα τέλειον είναι δνωΘεν», άλλ' δχι τελειότατον· διότι

ετι ταύτης εφιέμενον. Εί τοίνυν

17

μεν έφεσις τών έnιτvγ­

χαν6ν1ων ουχ 'ίσταται, ή δε nρολαοοvσα χάρις δυναμοποιός

5

371

εστοι αυτοίς προς

11J)'

ιών μειζόΙ'CιJ)' μεrάλη-ιμιι•, δ δ' επιδι­

δούς έαυτόν αnειρ6ς έστι και δαψιλώς και αφθ6,•ως χορηγεί,

τίς ύnολέλειπται τρόπος ,ω) ουχί προκόπτειν τούς υίούς ιυυ μέλλον'τος αlωJΙΟς κατ' αVlTJν εn' απειρον, χάριιι ε.κ χάριτος κομιζομένους καί την άκcίμα10J! εnιτερnώς άνιόντας ανοδον;

10 Οvκουν ωταν δώρημα τέλεωJΙ ανωθε)Ι)>, _άλλ' ου τελεώ1α1ον·

τό γαρ τελεώτατον nροσθήκην ουκ επιδέχεται.

12.

Το μεν

ovv

πρώτον 1ών επιχειρημάτων ουτως εχει τφ

τό τελειότατον δέν έnιδέχεται προσθήκην.

φιJ,οσόφψ δεύτερον δε αυτφ γεναιότερω,, οτι <ιτου:το προσηλσί

12. Τό πρώτον λοιπόν άnό τά έnιχειρήματα τοΟ φιλο­

τι)ν ψυχ171, τι;v σώματι κ,αί σκότους αυ117ν άναnίμπλησι, το ιι-

Τίνες αvται; Αί πνευματι­

σόφου εχει οϋτωc:. Δεύτερον δέ γενναιότερον έπιχείρημά του είναι, ότι «τήν ψυχήν προσηλώνει είc: τό σωμα καί τήν γεμίιει μέ σκότοc:, τό νά άγαnζι τάc: ένεργείαc:, δσαι είναι ιωιναί τοΟ nαθητικοΟ αύτηc: καί τοΟ σώματοc:». Ποίον δέ δλγοc:, ποία ήδονή. ποία κίνησιc: είc: σωμα, δέν είναι κοινή ένέργεια ψυχης καί σώματοc:46 ; ΜοΟ φαίνεται λοιπόν <) φιλόσοφοι:: δτι άnερισκέnτωc: εκαμε καί αύτήν τήν κρί­ σιν, άποφανθείc: γενικωc: περί των μή γενικων. Διότι ύπάρ­ χουν καί πάθη μακάρια καί κοινοί ένέργειαι ψυχηc: καί σώματοc: αί όnοίαι δέν προσηλώνουν τό πνεΟμα είc: τήν

καί, ουκ από του σώματος επί ΤΟΥ 1'0V)' ίουται ,, Ο και πρό~

σάρκα, άλλ' άνυψώνουν τήν σάρκα πλησίον τηc: ά!Ξiαc: τοϋ

25 τερω• ε'iπομε'Ι', άλλ' άπο του ~·ου έnι τό σώμα διαοαίνουσαι και θεουργουοαι.. Καθάπερ

πνεύματοc: καί πείθουν •καί αύτήν νά κυττάΕπ πρόc: τά όνω. Ποίοι είναι αύταί; Αί πνευματικοί αί όnοϊαι δέν προ· χωροΟν άnό τό σωμα είς τόν νοϋν, δπωc: εϊπομεν καί

γαρ κοι~•ή εσιι σώματος καί ψυχης ή του ε1'α~"()ρωπ17σαν'τος

προηγουμένως, άλλά διαβαίνουν άnό τόν νοϋν είc: τό σω­

λόγου

μα καί διά των ένεργημάτων καί παθημάτων τούτων τό

15 γαnU.)' τας ΞJΙεργείας, ο σαι ΚΟt'Ι'αί ΒtΟ'ι και του σώμαως».

Tt

10V'

παθητtΚΟV αιτιης

δ,' ί:ίiλ,γος, ;ιο[α δ,' ήδο'Ι'ή, τίς δε κίι•ι,·­

σις ε'Ι' σώμα11, Ου Κ0l1'η εγέργεια ψυχης εστι και σώματος; Δοκ,εί μαι τοίι 1 υν άnερισκέnτως ό φιλόσοφος και ταύτηγ τi:;·

ψijφ01 1 ε1•εγκεί11, καθόλου περί τώι 1 μή καθόλου αnοφηι 1 άιιε-

20 11ος. 'Έστι γαρ, καί πάθη μακάρια και ;ωιγαι ενέργειαι ψυχής και σώματος ()!)' nροσηλουται τfi σα,ρκι το πνεύμα, αλλ' εγγ·ύς της

του ΙΙ νεύματος άξ [ας άνέλκουσαι την σάρκα και ανω

γεύειν και αυ'την άναnείθουσαι.

Y.Ut

επι

10V1'0 δια των έ11εργημάrω)! 10 κ:ρεί1101, μειασκευάζουσαι 101J'

τε και παθημrlιωγ 101ί1ωι·

Θεού θεότης, δια μέσης ψυχής {}εώαασα 1η11 σάρ-

30 κα, ά,ς και Θεου Θργα εκτελείσθαι δι' αυτής, QV'Τως εn.ι 7({Η' πνευματικcvν ά11δ,ρώ11

17

του Πνεύματος χάρις, διά μέσης ψυ-

Περί ουρανίου ίεραρχίος 4, 2, PG 3, 180 Α. Διά των κατωτέρω παρέχονται αί βάσεις της συνθετικης άν· θρωπολογίαc:. 47. 'Αναφορά των δυο στοιχείων τοϋ άνθρώπου είς τάc: δυο φύ­ σεις τοϋ Χριστοϋ. Βλ. Ν ι κ ήτα Σ τη θ ά του, Περί ψυχης 14, Χ ρ ή στο υ, ο. 95.

45. 46.

μετασχηματίιουν πρός τό

καλύτερον καί τό θεουργοϋν.

'Όπωc: δηλαδή κοινή είc: τό σωμα καί τήν ψυχήν είναι ή 47 θεότηc: τοϋ ένανθρωnήσαντοc: Λόγου τοϋ Θεοϋ , θεώσασα

,ι:'ι

Η

τήν σάρκα διά μέσου τηc: ψυχηc:, οϋτωc: έnί των πνευματι­

κών άνδρων ή χάριc: τοϋ πνεύματοc:, διαδιδομένη ·διά μέ­

σου τηc: ψυχηc: npόc: τό σωμα, έnιτρέnει

καί είς αύτό

0111:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

372 χijς προς

70

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

σ('iJμα διαπορθμευομένη, πάσχειν και αVlψ Τα

νά nάσχrι τά θεία καί νά συμnάσχrι μακαρίωc: μέ τήν έχου­

θεία δίδωσι και μακαρίως συμπάσχειν τfi ψυχfi τfί τά θεία

σαν πάθει τά θεία ψυχήν, ή όηοία, έnειδή πάσχει τά θεία,

πεπονθ1.ιί<1, ,Jίιις, επεί πάσχει τά 1Ιεια, και παθηιικόν εχει

εχει όnωσδήnοτε ,κaί παθηηκόν έπαινετόν 'Καi θείον· μδλ­

ll

δήποvθεν επαινετόν και θεϊον· μαλλον δέ, εγ ΟΥ τό εν ήμίν 5 παθηιικόJΙ, και τοωυτογ έκιελείσθ:αι πέφvκε. 1Ι ροελθόJ'

10

;373

2, 2

λον δέ, άφοϋ εν είναι τό είc: ήμδc: παθητικόν,

έχει τήν

O'D)'

ίδιότητα νά λαμβάνrι καί τοιαύτην μορφήν. Άφοϋ λοιπόν

είς τηι• μακαρίαν ταύιη~, ενιελέχειαγ και τό σώμα θ,εουργεί,

προέλθει 'ΚΟί τό σωμα είc: τήν μακαρίαν ταύτην κατάστα­

ΟV'Κ από

σιν, θεουργεί,

lWJ! σωματικών καί προσύλωγ παθημάτων τότ' αυιό

μή κινούμενον τότε άnό τά σωματικά καί

κινούμεγο~r, εl και τοίς μιί πείρα)! εσχηκόαι δόξειεJ! liι', α}λ'

ύλικά μαθήματα,

αυιό μαλλον προς αυιό τό σωμα επιστρέφον και τιjς πρός υ}

τούc: μή

χείρω σχέσεως απάγω, και άγιασμόν αv'τό δι' έ~υτοii και θ-έω­ σο, έμπνέον αν·αφαί,ρειον, ob 1εκμήριο11 εναργές αί 1ωι1 ιί.­

σωμα πρόc: έαυτό, άπομαιφύνον άηό τήν σχέσιν πρόc: τά

γίων θαυμαωποιοι σοροί. Του δέ πρωταγωJ!ιστοii Στεφά1'(ΙV

άναφαίρετον

και ειι περιόγτος ωό πρόσωπογ εφάνη ώσεί πρόσωπον αγ­

είναι

γέλου>>. "Αρ' οvν ουχί και τά θεια τό σωμα επαθεγ; Ovκnvν

στοϋ Στεφάνου, κα] δταν έlη ά'Κόμη, «τό πρόσωπον έφά­

15 και τό πάθος

lOVlO και 'Υ) κατ' αυτό εγέργεια ψυχijς και σri'J­

ματός εατι κοινή. Και rί σvμπάθ'εια τούτων αvτη οvχ ήλος

λαβόνταc: πείραν,

χειρότερα

ai

δν καί δυνατόν νά φαίνεται οϋτωc: είc:

κ,αί

έμπνέον

θεώρησιν,

άλλ' έnιστρέφον τό

ούτό τοϋ

δι'

έαυτοϋ

όηοίου

'ίδιον τό

άγιασμόν

έvαργέc:

καί

τεκμήριον

θαυματοποιοί σοροί των άγίων. Τοϋ δέ πρωταγωνι­

νη ώc: πρόσωπον άγγέλου»' 8 • ~ Αρα λοιπόν δέν έπαθε τά θεία 'Καi τό σωμα;

'Επομένωc: τόσον αύτό τό πάθοc: όσον

γίνεται τfj ψvχfi προς τά γήϊνά τε και σωματικά φρογήμαrα,

καί ή κατ' αύτό ένέργεια είναι κοινή τηc: ψυχηc: καί τοϋ

και σκόωυς αV'Ι1)Υ αναπίμπληαιν, ώς

σώματοc:. Καί αύτή ή συμπάθεια τούτων δέν γίνεται κάρ­

() ψιλόσοφός ψησιν, αλ)α

σύνδεσμός ltς απόρρητος και ενωσίς έσιι πρός ιόν Θεογ κιιί

φωμα τηc: ψυχηc: είc: τά γήινα 'καί

σωματικά

φρονήματα

20 αιπό τό σωμα θαvμασίως απα~·ιστασα ~ων πσνηρωγ και γηi­

καί τήν γεμίlει σκότος, δnωc: λέγει ό φιλόσοφος, άλλά εί­

ι,ωJ' παθημάιωγ· «οί γαρ κραταιοί του Θεοiiη, προφητικως ει­

ναι σύνδεσμοc: καί ένωσιc: πρόc: τόν Θεόν, ενωσιc: ή όnοία

πείν, ω,ίjς γ17ς σφόδρα επήρθησα~·>>. Τοιαii,ταί εlσιν ας ακοί:­

μετατοπίlει καί τό "ίδιον τό σωμα θαυμασίωc: άnό τά πονη­

εις απορρήτοvς ενεργείας τ,ελοvμέJtας εν σcόματι των ίερως

ρά καί γήινα μαθήματα· διότι, διά νά εϊπωμεν κατά τούc:

δια οίαυ 117ν ίεραγ ήσvχίαJ! ασπαζομέγων, και τό δοκοvv έιι

λόγουc: τοϋ προφήτου, «οί δυνατοί τοϋ Θεοϋ έσηκώθησαν

25 αi'ηαίς liλογον J,όγου κρειττόν έστι και τον λόγφ ταύιας αι·ε­

πολύ άnό τήν γην»•Ό Τοιαϋτοι είναι αί άπόρρητοι ένέργειαι

τά.ζοι•τος, αλλά μι7 πράξει και τfi δι' αυτijς πείρq. την •είδψ

τάc: όnoiac: άκούειc: νά τελοϋνται είc: τά σώματα των ά'Κο­

σiν ζητο'vντος, ύπερ6αίvογ διαφεύγει τ'ην διάνοιαι 1 , καί οiJ­

λουθούντων ίσοβίωc: τήν ίεράν ήσυχίαν, τό δέ φαινόμενον

τος αν μ17 πίσltν προσαγάγπ, την μόνην της {,πέρ λόγοι, αλη­

είc: αύτάc: δλογον είναι άνώτεροv λογι·κηc: καί ύπερβαίνον

θ·είας

δεκτικήι1 ,

άνιέρως έκλαμοάνω11r φευ, τά ί,ερά, ουχ ό-

30 σίως διασύρει τά οσια.

13_

Μετ<Ί του10 γαρ ιό~, απόστολον, ο και πρό1ερον εί­

παν. παρήγαγεy ήμιν οi!κ εlδέι,αι λέγοντα κατά την έξαισiαν f,cε{νηγ άρπαγην «είτε έ~• σώματι ηγ ε'ίτ:ε εκτός του σώμα-

διαφεύγει τήν διάνοιαν τοϋ έtετάlοντοc: ούτάc: λογι'ΚώC:, άλλά μή Ζητοϋντοc: νά nληροφορηθfi μέ τήv πρδtιν καί τήv δι' :αύτηc: nείρaν·

αύτόc: δέ,

δν δέν πλησιάσrι μέ niστιν,

τήν μόνην δε'Κτικήν τηc: ύπέρ λόγου άληθείαc:, έκλαμβά­ νων, φεϋ, τά ίερά άνιέρωc:, διασύρει τά θεία δχι όσίωc:.

13.

Διότι, δπωc: είπον καί προηγουμένωc:, μετά ταϋτα

ουτοc: μδc: έφερεν έμπρόc: τόν άπόστολον λέγοντα δτι κα­

46.

49.

Π ρ ό Ε. Ψαλμ.

6, 15.

46, 10.

,ά τήν έξοισίαν έ 1 κείνην άρπαγήν δέν γνωρίlει «δν i'jτo είς

ι

ι :ι ji': 1!'!

,., 1·:1

r.:ι

i.

Ι',ι

::1

!\I ιΙΙΊΙ

1

ι. ο,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

374

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

τος)), ώς

5

375

2, 2

10v πνεύματος λή{}ην ένιέ~ιτος τών κατά το σώ.., μα :πάν1ω1'. «El δέ τώΥ :πάγτωι, έστί)), φησ_ιν δ φιλόαοφος, ((Και

στάλαl;ε λήθην όλων των σωμαηκων. «"Αν δέ είναι καθό­

ας έnvθ·όμψ έι· τοϊς ήσυχασταίς τ,ελείοθαι απορρ·ι7τους γλv­

λου πραγματικότης», λέγει ό φιλόσοφος, «τό ότι τελοϋν­

κύτητάς τε και {)ερμότητας, καί τούτωγ λήθην έμ:ποιήσει 11'J

ται είc: τούc: ήσυχαστάc: αί άnόρρητοι γλυκύτητεc: καί θερ­

αγιογ έ:πιδ·ημησω,, •αλ:J..' ού ταυ 1 τ,α παρέξει· καi

μότητες τάc: όnοίαc: έπληροφορήθην, καί αύτάc: θά κάμπ

π γεύμα

10

τό σώμα η έκτόc: τοϋ σώματοc:» 50 , ώσάν τό πvεϋμα νά ένε­

γαρ έξ &ν·άγκης, εl μεγ δώρ·α Θεου τά συμυα[γογτα αύrοί;.

νά tεχασθοϋν τό άγιον Πνεϋμα αν έnιδημήσπ, άλλά δέν

κακώς λέγεται το πάι•τωγ έπιλελησθαι δείν τον αλη{)ϊ(Jς :προr,­

θά τά nροσφέρπ· διότι κατ' άνάγκην, αν μέν είναι δώρα

·ευχόμενον' ουδένα γάρ λανθάνει1t δεί τά προς Θεοϋ· προς κα­

Θεου τά συμβαίνοντα είc: αύτούc:, κακωc: λέγεται ότι ό άλη­

λου α1Ίτq1 διδόμενα· εl δε τούτωγ έπιλελijσ{)αι χρεώγ, :πr"ύς

θωc: nροσευχόμενοc: πρέπει νά λησμονήσn τά πάντα, άφοϋ

10 ούκ ατο:~οv τούτωι, :προσεχϊΖις αlτιασθαι ΘεόΨ,. ών ή απουσία

κανείς δέν πρέπει νά λησμονfi τά nρόc: τό καλόν διδόμενα

και ήρεμία υελτίω προς τήν προσευχήν;>,, 'Ότι μεν οvν rrΊ πλεlω τώι• χαρισμά,ω~, τον πνεύματος και

cίc: αύτόν άrnό τόν Θεόν.

"Αν δέ εnρεnε νά λησμονήσπ

σχεδδν a:παvτα

ταϋτα, nωc: δέν θά είναι άτοπον εnειτα νά κατηγορήσπ τόν

τοίς αξlοις κατct τον καιρόν της προσευχής έγγί1,εται, πα;

Θεόν δι' αύτά των όnοίων ή άnόυσία καί ήρεμία καθιστςi

τις εv φρονcuν οlδεν ακριυώς (<(αίτείτε» γάρ, φησιv δ Κι5-

καλυτέραν τήν προσευχήν;

ρα χαρίσματα τοϋ πνεύματος, ικαί σχεδόν όλα, έγγίνονται

μέχρι τρίτου ούριανοϋ, αλλ' εκαστω 1 rώγ χαρ·ωμάτων του Πνεύ­

είc: τούc: άςίουc: ικατά τόν καιρόν τfjc: nροσευχηc:, τό γνω­

ματος. 'Ό:ι δ' ε~·ια τούτωι, και δια του σcbμαως ένεργείται,

ρίΖ:ει άκριβωc: nδc: έχέφρων (διότι, λέγει ό Κύριος, «Ζ'ητεϊ·

δηλουσι 1(1, γέι•η 1ών γλωσσαιν και αί τούτων έ,ρμηνείαι,

1;

τε καί θά σδc: δοθfi» 51 ), όχι ή άρnαγή μόνον, καί μάλιστα

και δια 117ς :;ψοσευχ17ς Ιλαμυάι•εtν παραγγέλλει δ Π αυλος· 'ό

μέχρι τρίτου ούρανοϋ, άλλ' έκαστον των χαρισμάτων τοϋ

20 γάρ λαλcι'n· γλcίισσαις)), φησ[, <(προσευχέσθω ϊ~,α διερμηνεύt7>>'

πνεύματοc:. 'Ότι δέ μερικά άnό αύτά ένεργοϋνται καί διά

ού ταυτα δε μόνοι,, αλλα και δ 11jς διδαχής λόγος και τά χα­

του σώματος, φανερώνουν τά γένη των γλωσσων ! καί αί 5

ρlσματα ί(()J! lαμάτωJ' και τά έ1,εργ1ίματα τών δυνάμεων και

έρμηνεϊαι τούτων, τάc: όnοίαc: παραγγέλλει ό Παυλοc: νά

αί τών του Π αύλοu χεφώJJ έnιθέσεις, δι' ών έδlδοτο τό Πι•ει~­

λαμβάνωμεν •καί διά nροσευχηc:, «διότι», λέγει, «ό λαλων

μα

της διδαχής λόγος,, η τε χάρις ;~αι

είc: γλώσσας, δc: nροσεύχεται διά νά δ1ερμηνεύπ»• • όχι δέ

25 ή έρμψ,εία τr7η• γλωσσών, εί και διά ηjς προσευχijς έγγ[γοι·­

μόνον ταΟτα, άλλά καί ό λόγος τfjc: διδαχfjc:45 καί τά χαρί­

ται, αλλ' 'ίσως ε1•εργοvσιν ι:κ της ψυχijς της προσευχής απού­

σματα των ίαμάτωv•• καi τά ένεργήματα των δυνάμεων•'

σης. Τά δε lάματα και αί δυ~,άμεις οϋποτ' αν είς έ~•έργειαν

καί αί έnιθέσειc: των χειρών του Παύλου 57 , διά των όnοί­

αφ[κοιντο, ,lf1) της ψυχης του έι·ερ,γουJ'!Ος έκάτερο1 1 αV'HcJJ',

ων έδίδετο τό δγιον Πνευμα. ·ο μέν λόyοc: τfjc: διδαχηc:,

μάλιστα ,με11 J'ΟεψίJς :πρ,οσευχομέγης, /,;στι δ' ΟΤε καί του Ο(()-

ή χάρις καί ή έρμηνεία τGJV γλωσσών, μολονότι έγγίνονται

30 ματος συνυ:Ίηχουν1ος. Ή δε διάδοσις του· Πνεύματος, ού μά­

καί διά τfjc: npoσεuxfic:, άλλ' έςίσου ένεργουν, όταν άnου­

70

αγιοJ'. Ό μέv

ODJ.f

,,ω, της πρΜευχης .~ν τf'ί ψυχ'[ί :παρούσης tνεργείται και πριJα-

lι

». Λοιπόν τό ότι τά περισσότε­

1 s ριας, ((Και δο~1ήσει 1 αι ύμίι•))) Οt•χ tί άρ:παγ1'7 μό1•ον, και ταυ τα

5

1

3

σιάΖ'π

άnό τήν ψυχήν ή

προσευχή. Τά δέ

ίάματα 'καί τά

θαύματα δέν θά ήδύναντο νά φθάσουν είc: ένέργειαν, δν ή ψυχή τοϋ ένεργοϋντοc: τό καθέν έκ των δύο δέν nροσ­

54.

Β' Κορ. 12, Α' Κ ο ρ. 12, Αύτόθι 12,

56.

Αύτόθι

50, 52.

a·

2. 10.

14, 26.

12, 1 Ο,

51. 53. 55. 57.

Ματθ. 7, Αύτόθι 14,

7. 13, Αύτόθι 12, 9· 28, Β' Τι,μ, 1, 6.

ηύχετο κυρίως αύτή ναερωc:, ένiοτε δέ μαΖί μέ τήν συνυ­

nήχησιν καί ταϋ σώματοc:. Ή δέ μετάδοσις τοϋ Πνεύματος ένεργείται οχι άnλως όταν είναι nαροϋσσ είς τήν ψυχήν

,ij' ,,.:,:

,,.1

1

!:ι 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

378

ευχης ενωσιι, 1ελούσης

1ofi

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

προσευχομένου μυστικώς nρός _1111'

377

11 προσcυχή. καi μάλιστα προσευχή πραγματοΟσα ενωσιν

της μεγ·αλοδωρεfi"ς ταύτης ανέκλειnτον nηγ17ν, ού· μόνω• τοί­

ι οϋ

νυν ,εύχης ενεργουμένης νοερϊiις, επει μηδε :λέγει~' επι 101)-

:1-

γι'1ν τηc: μεγαλοδωρεδc: ταύτηc:· δχι άnλωc: λοιπόν δταν ή 1:'ι'Jχή έvεργηται νοερωc: (άφοϋ εic: τό θέμα τοϋτο δέν 8 ί,πορεϊται δτι λέγουν κάτι σi άnόστολοι προφορικωc:~ ) • ,ή

κείιιη, αλλ' αμα και του σrJJματος ενεργούντος δια των χειρcΤι~•

ιιετάδοσιc: λοιπόν έκείνη ένεργεϊται δχι άnλως δταν ή ψu­

του τι. δια στόματος οί απόστολοι ίστόρηνται, ου μόνον τοίιιιψ

5 της ψvχijς JJοερϊiις προσευχομέι 1 ης ενεργείται ή διάδοσις

τfί άφ?7 διαπεμπουσ{ι')γ τό Π νεvψα επί τον {πι' αvτώ11 εχόuε­

Τί ·οvι, τα χαρίσματα ταύτα; ού• του πνεύματος δό 1μα,α

)'01'.

συδέ τοίς αlτουσι και προσευχομέJJοις 1 n διότι

τοίς μέχρι τρίτου

προς καλού δίδοται,

ούιρανου άρπαζομένοις πάντων επι­

J..ελησθαι των διά σώματος δεί;

14.

Μάλλον

δέ

xri

προσπαραθc'ί'ιμει, ει-·ταϊ)θα· <~εl μέιJ δι'iψα Θεοv τα σuμ6αίι,οντu

άλλά

δταν

σuγχρόνωc: ένεργn

ιό πνεϋμα είc: τόν κρατούμενον ύπ' αύτωv. Τί είναι λοιπόν

ι<'ι χαρίσματα ταΟτα; δέv είναι δόματα τοΟ Πνεύματος, οϋ-

δίδονται εic: τούc: αίτοϋνταc: καi

προσευχομένουc: διά

καλόν, διά τόν λόγον δτι πρέπει οί μέχρι τρίτου οίιρανοϋ

ϊφπαΖ:όμεvοι νά λησμονοΟν δλα τά σωματικά;

αύ·τοίς κατcι την πcοσευχ·ήJt, οlοι• αί δυγάμεις αvται και T(t

15 δόματα, κακώς λέγ.ε-ω τό δείν επιλελησθαι πάντων τώι1 Ι'ΟΙ'­

προσεύχεται vοερωc:,

κπί τό σωμα διά τι.ϊJV χειρων, διαβιβαΖ:ουσων μέ την άφήν

1 ::

εκείνα αυτά το·v φιλοσόφου τά ρήματα

προσευχσμέvοu μυστικώc: nρόc: την άστείρευτον nη­

11'1-. ιϊ1

l\ι1δλλον δέ

ρήματα τοϋ

ac:

παραθέσωμεν έδω τά 'ίδια έκεϊνα

φιλοσόφου· «αν μέν τά συμβαίνοντα είc:

ρcίΊς προσευχόμεJJΟJ!' έυδέv·α γαρ λαJJθάνει δεί τα 1!ΠΟ Θιό!)['

c1ύτούc: κατά τήν nροσευχήν είναι δωρα ΘεοΟ, δnως τά

προς καλου αυτr.ίΊ διδόμειια· εl δέ τούτων επιλε'λ,i7σθαι χρ·εcίιι·

Οαύματα αύτά καi αί δωρεαί, κοκωc: λέγεται δτι ό νοερωc:

δια προσευχης αJJαγόμε~rογ, πώς ου·κ liτοπ011 το1;τωι•

7(~)'

ι φοσευχόμενοc: πρέπει νά λησμονήση δλα αύτά, άφοϋ κα­

Θεόι, αlτιασι1αι, ώι, 1 ηρεμία και &πουσlα 6ελτίων προς τ1Ίι·

vεic: δέν πρέπει νά λησμονn τά πρόc: τό καλόν διδόμενα εic:

20 πρcσευχήι,;η. 'Αλί.', rv 6έλτιοτε, τ.ούς είλικρινώς προσευχο,ιιέ­

rη)τόν c:πό τόν Θεόv. "Αν δέ έπρεπε νά λησμονήση ταΟτα

νους ό Θεος ποτε μεν ε~[στησιν αι'Ίτών, ύnέρ έαυτούς ΠΟΙ(7;,·

6 διά προσευχηc: άvαγόμενοc:, nωc: δέv θά i'jτo δτοnον vά

και δρπάζωιJ' δ.πορρήτως εις τά ουράιrια, ποτε δε εν έαυτnίς

ιωτηγορήση τόv ιΘεόv δι' αύτά των όnοίωv ή άπουσiα καί

οvσιJ' αύτός διά τε της ψυχ17ς αίrτών και του σώματος ει:ερ­

11ρεμία κοθιστς~

γεί τα {ηrερφυα καί δ.πόρρητα και

10)'

1

;,ς σοφοίς

προσευχήν;

»"9.

Άλλ'

ώ

του αίό'ινος τούτοι·

θαυμάσιε, ό Θεόc: τούc: εiλι•κρινωc: προσευχομένοuc: δλλο­

τοίς

αποστόλοις,

Ηί)

τε μέν τούc: ΝΞιστςΊ άnό τόν έαυτόν των, όδηγωv αύτούc:

τιΊ

ύπεράνω έαυτϋ'Jν καί άρnάΖ:ωv αύτούc. άπορρήτωc: είc: τά

10 ff.γιοι, επιδημηοαν ούκ εκστασιν Ί!δωκεν ουδ' ffρ­

ούράνια, δλλοτε δέ, ένφ εύρίσκονται είc: έαυτούc:, ό 'ίδιος

ακά1άληπ1α.

ίερςv ποτε

Πι,εiΊμα

καλυτέραν τήν

τοίς

Και πάσι

προοκαρ,τερουσι

γαρ

τfί προσευχfί

καί

πασεν είς ουρανόι·, &λλϊι nυρίναις γλcόσσαις

εν

τfί δεήσει,

έστόμωσει, αι'!­

τούς και δι' ,αίl'Τrοι· εκείJJα έλάλ<ει, ώv πάντωι, επιλειλϊjσθαι.

30 τούς εν έ;tστάσει γενομένους έnάΗι.γκες, .ε.!περ και έαυΗΤη·.

έ'/εργεϊ διά τηc: ψυχηc: καί τοΟ σώματοc; συγχρόνωc: τά ύπερφυδ

φούc. μα,

του

καi

άπόρρητα

aiωvoc

οταν κάποτε

καi

τούτου.

δλοι οί

άκατάληπτα

Πράγματι

ά:πόστολοι

τό

άπό

τούc:

δγιον

σο­

Πνεϋ­

έπεδίδοντο εic: τήν

nροσευχήν καί την δέησιν έν τιμ ίερφ, έπιδημησαν, δέν

i'

τσύc. εδωσεν εκστασιν ο(,τε τούc: ηρπασεν είc: τόν ούρα­

58. 59. 80.

Βλ.

Πράt.

νόν, άλλά τούc: έφωδiασε τό στόμα μέ

8, 17.

Ή παράθεαιc: καί άνωτέρω 13. Πράε. 2, 1 κ.έ. Ταοτο δμωc: συνέβη τψ ναφ, ώc: έν 2, 46.

έν τφ ύπερώφ,

όχι

έν

nupivac: γλώσσαc:

10

καί δι' αύτων έλάλει έκεϊνα, τά όποϊα είναι άναγκαϊον νά

λησμονοϋν δλοι

οί έν έκστάσει

εύρισκόμενοι,

άφοϋ βε-

i 11·\. Ι],

Ι1ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

378

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

Τον δέ Μωϋσέως σιωπϊάιιτος, ωί 6off-ς nρός με;)) φησίιr ό

Θεός· ιj δέ φωνή αϋτη nροσευχόμενοv δείκιιυσιJΥ αvτόv- επsί δέ σιωπιοι, προσηύχεω, ι·οερως δήπουϋε,, προση·ύχετο· dρ'

379

βαίωc: πρέπει νά λησμονοϋν και εαυτούc:. Ένψ δέ ό Μωυ­ 6 σηc: έσιώπα, ό rΘεόc: έρωτςι, «Τί βοδc: .πρόc: έμέ; » 1. Αύτόc:

5 και HιJJ/ κραυγων αυτωγ και 10V επηρτημέJJΟV κιιrδύJ!ΟV, ουδε

ό λόγοc: δεικνύει δτι αύτόc: προσηύχετο, έnειδή δέ nροσηύ­ χετο σιωnGJν, όnωσδήnοτε nροσηύχετο νοερωc:· αρα λοι· rιόν δέν ητο είc: τάc: αίσθήσειc: του έκεϊνοc: τότε, οϋτε άντε­

τi7ς επί της χειρός αlσθητης εκε[γης ράοδου; Παις OiJ)' ουχ

λαμβάνzτο τόν λαόν καί τάc: κραυγάc: αύτοϊί, τόν έnικρε­

ηρ,πασε τότε αύ·τόJJ δ Θεός, ο1Ίδ' άπέλυσε της αίσθήσεως

oVJY

ουκ εν αίσθήσει ηv έκείι 1 ος τότε, ουδ' επnσθάJΥε10 του τε λαοv

( τοΓ-

μόJJOJ! αλλά και τϊp σιfιμα~ι και τfi χειρί, ών πά11των έπιλε­

μάμενον κiνδυνον καί έκείνην ηiν είc: τήν χείρα αίσθητήν ράβδον; Πωc: λοιπόν δέν τόν ηρπασε τότε ό ιΘεόc: οϋτε ιόν άπεμάκρυνεν άnό την α'ίσθησιν (διότι μόνον τοϋτο δέ­ χεσαι έσύ δτι προσγίνεται είc: τούc: προσευχομένουc: ύπό τοϊί Θεοϊί), άλλά [σπευσε ηρόc: την αίσθητην έκείνην ρά­

λησ{}ω δεί rιίι• νοερϊίις :τροσευχόμεγον; Τί δ' οτε σιωπών έ­

βδον καί ένέθεσε τήν μεγάλην έκείνην δύναμιν, δχι μόνον

κ,είι·ος διr1 τι]ς ει• ηj χειρί ρά·οδου τfi θαλάττrι 11)1' πληγ1ίι·

είc: τήν ψυχήν άλλά καί είc: τό σωμα καί είc: τήν χείρα,

επέφερε, Πψt1101' μεν ώς διαιρ,17σων, εlθ' ώς σιΨάψω11 ταύ-

τά όnοϊα πρέπει vά λησμονήσr~ δλα ό νοερωc: προσευχόμε­

10

γc}ρ μόι•οι• άξιοίς αυτός

τοίς

προσευχομέγοις ύπό Θεοi",

προσγίιΛΒσθαι), αλλά προς 11)1' αlσθη117ν εκε{γηγ i7nειγε ρά-

10 υδοι· και

11]1'

μεγάλην έκεlι 1 ην έι·ετίθ,ει δύναμο,, ου τfϊ ψυχfί

15 71)1' μετά 11JΙ' διάοασιιι; "'Αρ' ου μγήμην εlχει, άρρέμοαστοι·

νοc:; .Καί έκεϊνοc:, δταν έnέφερε τήν πληγήν είc: τήν θά­

του Θωv έ·ι· τfi ψυχfί, ούδέ δια νοερας προσευχης ·ύπερηνω­

λασσαν διά τηc: είc: τήν χείρα του ράβδου σιωπων, πρωτον

μέι,ος

μcν διά νά τήν διαιρέσr~, επειτα δέ διά νά τήν συνενώσr~

και Ηοι.· δια

μετά τήν διάβασιν, τί εκαμε; Τ Αρά γε δέν είχεν άρρέμβα­

1711 τιρ μόνφ δυ11αμέηρ δι' αi'•του τοιαυτα έvεργείν, αμα 10v σιbματος ένεργειωι, ουκ άναισ•θήτως εχωι 1 ; 15. Άλλ' επει καί μαρτυρlας άπδ τώ11 Γραφών προr)-

20 1'S)'Κεν, ιδωμεγ εί μ17 Κ·αι αVτιμ ταις αV'ΊΟ'V περι ;ιροσευχijς

στον μνήμην τοϊί Θεοϋ είc: τήν ψυχήν οϋτε ητο ύπερηνωμέ­ νοc: διά νοερδc: προσευχηc: μέ τόν μόνον δυνά<μενον νά

έι,αι 1 τιουι·ται. δόξαις. Π ρό πάντωι, οvν δ μέγας Διονύσιος σ~•,ιι­

ένεργη τοιαί.iτα δι' αύτοί.i, χωρίς μάλιστα νά είναι άναί­

μαρτυρήσων, 01ς ο'ί,εται, το'iς αύτφ δ.οκούσι11 {,π' αι'ηοv nροά­

σθητοc: των διά τοί.i σώματος ένεργειων:

γt:ται, nρός H)J' ί-ερό1, Τι.μ6ι~εο11 γράφων· ωfi περί τιί μυστικrί

1?εά,ιιατα συιιτόι,φ

διατριοΠ και τάς

αlσθ'ήσεις άπόλιπε και

25 τάς γf)εράς εγεργεlας και πά1ηα τά αισθητά καί 11οητά, και προς 11Ίι• lf1•ωσιν rvς έφικτον ά11ατάθητι του υπέρ πaσαν οv­ rιία~, καί γ1•ώσιι')J. Αiίτη τοί11Ψ τρε-:ιτικ;'ι nρrίς

τος

t7

τοϊJ θείου Δ ιο11υσίου προr­

Τι.μόθ,εογ ρήσις, ηι• δ σοφδς nροήγαγει' ο·v­

(Vς μαριυρήσουσαι• μόJtO'J! αV'101' ασφαλώς περί

J'Οερας

30 διαο)ΙείσΠαι nροσευχης, εξελέγχει αύ1 τό11, ο'Ίς δ λόγος δε{ξει

15. ·επειδή δμωc: ·εφερεν είc: τό μέσον καί μαρτυρίαc: c1πό τάc: Γραφάc: 62 , δc: ίδωμεν μήπωc: καί αύταί έν,αντιώνον­

ται εic: τάc: περί nροσεuχηc: δο!Ξασίαc: του.

Πρό πάντων

λοιπόν προάγεται ό μέγαc: Διονύσιοc:, διά νά συμμαρτυρή­

ση, δπωc: νομίΖει, είc: δσα νομίΖει αύτόc:, γράφων πρόc: τόν ίερόν Τιμόθεοv· «μέ rήν εvτονον διατρι1βήν είc. τά μυθικά θεάματα,

έγκατάλειψε τάc: αίσθήσειc:, τάc: νοεράc: ένερ­

γείαc: καί δλα τά αiσθητά καί νοητά, καί έ!Ξυψώσου κατά τό δυνατόν πρόc: τήν ενωσιν τοϋ ύπεράνω πάσης ούσίαc: καί γvιi.>σεωc: εύρισκομένου» 63 • Αύτή λο,:πόν ή προτρεπτική ρηοιc: τοί.i θείου Διονυσίου πρόc: Τιμόθεον, τήν όποίαν εφε­ ρεν έμnρόc: ό σοφόc: ουτοc: διά νά μcρτυρήση δτι μόνον

61.

ΈΕ.

14, 15.

62. Γραφαί ένταϋθα καί τά συγγράμματα Διονυσίου. 63. Περί μυσηκης θεολογίας 1. 1, PG 3, 997 Β'.

αύτόc: διανοεϊται

μέ

άσφάλειαν περί

νοερδc: προσευχηc:,

Ί; 11! ,,,

1:

1

t, 1r ,: 1

τόν έλέγχει, δπωc: θά δεi!Ξr~ ό λόγοc: είc: τήν συνέχειαν, 11,' 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

380

s

381

καί διϊι

δτι καταργεί τελείωc: τήν vοεράν προσεuχήν, πραγμα τό

προrέρωι: αυω1J nάντωιι λόγωιι σχϊδόιι ου διέλιπε JlOlWY.

όποιον δtν εnαuσε νά πράττπ καί μέ όλοuc: τούς nροηγοu­

nρ,cιω1,, τ17ν νοεράν τελέως κα1αργουν-rα nροσευχήιι, t(J))f

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

8

Ό γϊιρ

1171, αρχ17JJ τijς προσευχής αποτρόπαιοι• ή γούμενος, ο ε­

μένοuc: λόγουc: του. Πράγματι δc: ύπσθέσωμεν δτι κάnοιοc:

στιν

ει• συντριοfj καρδίας εμφοοός τε και nολυ-αλγής καi

θεωρεί

17

ά:nοτρόnαιον τήν άρχήν τηc: npοσεuχηc:, δηλαδή

πολυστένακιος παράστασις νοερϊiις ε,ιι σιωnfί τον πλείω χρι:ί-

τήν έν σuντρι,βη καρδίαc: εμφοβον καί άλγεινήν καί nολu­

11011 διά

στένακτον

11)1'

κατά Θεόν α{}υμίαν Τ'ελουμέγη και ή δ'ια του Κ{t:ΙΧ

παράστασιν 6 ' τελοuμένην νοερωc: είc: σιωnήν

τi711 νηστείαν τε και &γρυnνίαν κατά η'ιν άφήν lίλγους εν δι:ί­

κατά τό πλείστον ·έ!Ξ αίτίαc: τηc: κατά Θεόν άθuμίαc: καί τήν

κρυσι καί καrανύξει mροσευχ17 καί. τό εγχειρείν &1 1 άγειJt τοι'ι:;

διά τοϋ κατά τήν άφήν όλγουc: μs δάκρυα καί κατάνu!Ξιν

εlσαγομέvους τό το11 ιτοv μεριστδι· εlς tνοειδ~εστέραιτ και κατά}.-

nροσεuχήν κατά τήν νηστείαν καί άγρunνίαν καί τήν άπό·

1 Ο ληλον τηι·ικαυτα nροσευχ1jν,. ό τά τοιαύτα nάντ' έξουθ'εγϊiJν, (1-

πειραν νά άναβιβάσοuν

oi άρχάριοι τό μεριστόν τοΟ νοΟ

κολούΠως καί τό 1·17ς προσευχής τέλος και πασαι, άnλ(.vς αi-­

είc: ένοειδεστέραν καί κατόλληλον τότε προσεuχήν. Αύτόc:

r ιι)' ΠQΟς κακου' νομιεί και αγωνιείται τελέως έκ μέσου ΠΟΙ•j­

ό όnoioc: έ!Ξουθενώνει δλα τά τοιαϋτα, άκολούθωc: θά νο­

σασι?αι τώι, οΝων. Elnέ γά,ρ μαι τούτο πρώτον, ώ φιλόσοφε·

μiσπ κακόν καί τηc: nροσευχηc: τό τέλοc: καί δλην αύτήν

οvδέ αί 1'Οεραί ενέργεια.ι έκ Θεού έδόι'tησα~1 , οvδέ κατά 11])'

γενικωc:. καί θά άγωνισθη νά τήν άnομακρίινη τελείωc: άnό

μαλλοιr ε'ίπε,ρ ποτέ διαδ.είκιιυ,.·­

τό ,μέσον των όντων. Πράγματι είnέ μου τοΟτο, φιλόσοφε·

προς την θ1 ε[αγ ενω­

αi νοεροί ένέργειαι δέν έδόθησαν άnό τόν Θεόν οϋτε άnοδει­

σιι, διά προσευχ17ς εnειγόμενοι·; 'Αλλά ,ιι171, ή προσευχή έσ, ι,

κνύονται περισσότερον άnό όλλην περίπτωσιν γνήσιοι κα­

κατά Ι01' εlnόιιτα, «,ωίτηρ ενγοιώγ σοφωιάτων>>. 'Έπειτα κα­

τά rήν nροσεuχήν, διότι πρέπει νά έγκαταλεiψ!l καί ταύ­

κ.~ίνο δια1'οψέο1•, (Vς πα~πδς μίiλλον γοερά έι,έργεια ίι 1/ίΊν

ταc: ό διά προσευχηc: έnειγόμενοc: nρόc: τήν θείον ενω­

: 5 nροσευχ17 )! αnειλικριι,ημέι•αι

ται, διότι και ταύτας απολιnείν δ·εί

1011

20 τελείωι• ;ιροσευχή· μήτε γαρ προς το σϊiJμα μήτε Πψ)ς τι} περί

σιν;

'Αλλά βεβαiωc: ή προσευχή είναι, κατά τόν πατέρα,

αυτό ό τϊiJν 1ΟΙΟύ1ω1r J'OVς εnεστραμμέ•νος, μήτε δι' αlσ1?ή­

«μήτηρ σοφωτάτων έννοιων» 1 ;". "Επειτα πρέπει νά σκεnτώ­

σεως και τijς συζύγου 1αύτ17 φαντασίας εγεργώ·Jt, μήτε δtrt.·­

μεθα καί τοΟτο, ότι ή προσευχή των τελείων είναι νοερά

J'Gίq. καί. θεωρίι1- τοίς λόγοις HVJ! οντωι, εμφιλοχωρ(ι))', μό"!)

ένέργεια μεγαλυτέρα όλων των όλλωv· διότι ό

δέ τfJ προσευχfi π,.ροσκαρτερiί'η•, πώς ουκ ές τά μάλι.στα κα:?'

τοιούτων, αν δέν στρέφεται πρόc: τό σώμα καί nρός τά

25 έαυτδ,· /lγ εγεργοίη προσε1Jχόμεγος; 'Αλλά καί τcίς 1•οεριίς

γύρω του, οϋτε ένεργη δι' αίσθήσεωc: καί τηc: συντρόφου

voOc: των

έ1,εργείας αnολι:~,είι• ΠQοτρέnεται τιμ Τιμο1'tέφ ό Διο~ιύσιος,

πρόc: αύτήν φαντασίαc:, οϋτε παραμένη είc: τούς λόγοuc:

καί Tf)JI nροσευχrJ)' uρα. Σύ δέ αnοφαίν17 μηδέν ,είναι αγαθό1',

των όντων διά τηc: διανοίαc: καί τηc: θεωρiαc:, έnιδίδεται

μηδ' έκ Θεο1J κατά Τ(tς προσευχάς, οσα τε αnολιμτιάνεται και

δέ μόνον είc: τήν προσευχήν, πωc: δέν θά ένήργει ·έ!Ξόχωc:

(i)ι' αιιαισθ17τως εχειJJ αιτάγκη ί('))t εξεστηκότα 117ν κρείττω

καθ' έαuτόν προσεuχόμενοc:;

30 εκστ·ασιν. Ουκοvι· κατcί σέ ουκ αγαθόι, ουδ' εκ Θεον ή προσ­

ευχή «του διδόντος εt,χ17γ τφ .ευχομένφη.

πει τόν Τιμόθεον νά

γείαc:, {φα καί

Άλλά ό Διονύσιοc: προτρέ­

έγιωταλείψη καί τάc: νοεράc: ένερ­

τήν προσευχήν.

'Εσύ δέ άnοφαίνεσαι

ότι

δέν είναι άγαθόν οϋτε άηό τόν Θεόν κατά τάc nροσευχάc: τίποτε έ!Ξ

64. Βλ. Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια 16, Des Places, 1955, α. 92 έΣΞ. 65. Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια 70, αύτόθι α. 130. 66. Α · Β α σ. 2, 9. Νείλο u (Εύαγρίοu), Περί προσεuχης 58.

PG 79, 1180 Α.

όσων έγκαταλεiπει

1 καi

έ!Ξ όσων είναι

άνάγκη

νά άναισθητη ό δοκιμάσαc: τήν άνωτέραν εκστασιν. 'Επο· μένωc: κατά σέ δέν είναι άγαθόν οϋτε έκ Θεοσ ή προσευ­ χή «τοΟ διδόντοc: εύχήν είc: τόν εύχόμενον» Ό

0

Ι Ιi

,,

111,

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

382

1a.

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

Πάλι.v γαρ αiηά σου τά ρήματα nαραθιjοω

προσεvχΠ προσαρμοζόμενος. «Πα(]α rυγχάγοyτος, ώς nρoofjκoy

Hp

πάντωv

1fj

νοερrj

όμολογουμέι,οv

:ιρός τ17Υ θ·είωι• ει,ωσιι1 εnει­

γομέγφ προς πάγτα αJtαισθ171ως εχειy και έαυ1οv επιλελfj-

5 οθω, καί Θεός τφ τοιούrφ nρός τό πάντων άnαλλαγfjναι χεί­

16.

3ϊ:Ι3

2. 2

Πράγματι θά παραθέσω πάλιν αύτούσια τά λόγια

σοu προσαρμόίων αύτά είc: τήν νοεράν προσευχήν.

άπό δλοuc: όμολογεϊται δτι είc: τόν έπειγόμενον ηρόc: τήν

θείον ενωσιν άρμόίει νά είναι vά εχπ λησμονήσει

έαuτόν,

άναίσθητοc: ηρόc: δλα καi

καi

ότι είc: τόν το10Οτον

ό

Θεόc: ηλήν τηc: άπό όλα άπαλλαγηc: δίδει καί χεϊρα καi τόν

εχει 11jς nροσεvχ17ς ό πρσοευχόμει,ος, πως εκ Θεοv 11 nροπ­

άφαρπάίει άπό

εvχ17, ης ΟV'Κ εχει αlσθ·άι 1 εσ11αι; Μάτην γαρ αν γέ1'(ιιτο, μά­

καμμiαν α'iσθησιν τηc: προσεuχης,

1 ο δ π,ροσεvχόμενος, πώς

δλα,

δν μέν

ό ηροσεuχόμενοc:

πωc: είναι

δέν

εχπ

έκ ΘεοΟ ή

δε αlσθά1tε1αι της nροσευχίϊς

προσευχή, τήν όnoiav δέν χρειάίεται νά αίσθάνεται; Διότι

ταύτην εγίησι Θ,εός αυτφ, ης αnαί.­

θά ·έγίνετο ματα:ωc:, ένψ τίποτε άπό τά έκ ΘεοΟ δέν είναι

El

1111

«' ΑφοΟ

ρα δίδωσι και JΊάντων ι'ι.φαρπάζει, εί με1 1 μηδ'εμίαν αΥσf}ησιν

ταιον δέ τcοι' εκ Θεου ουδέν.

I"

i,,

λά11εσ11αι πάντες φασί δείι, τόι· προς ,Θεό~• επισ1ρεφόμεγο1•,

μάταιον.

του Θεου δι1 αι, π,εριλάμπn, ),1ίθηι 1 ;π.ίι•τωγ καί ,1ώγ γοερών

μενοc: ηωc: έμβάλλει είc: αύτόν ό Θεόc: αύτήν τηc: όποίαc:

1

ένεργειιvι• δωρουμέγου;)).

όλοι λέγουν ότι πρέπει νά άηαλλάσσεται

ί

Όρfί:ς δπως οί Περί προσευχ1},;

σαι λόγοι 1lj>' προσευχ17ι1 τ,ελέως κατα.ργοvσι.ν;

'0

δε ·θεσ;ιέ-

15 σιος εκειγος αναοάοεις εν ηj καρδίq. διατι1Μγαι ιόν θείο~,

Τιμόθεον προτρεπόμει,ος, αφ' ύψηλωγ εφ' ύψηλοτέρας αγα­

Έάν δέ αίσθάνεται τήν προσεuχήν ό ηροσεuχό­ ό στρεφόμενος

πρόc: τόν Θεόν, άφοϋ ό Θεόc: χαρίίει λήθην μετα!Ξύ των δλων

θά

καί των νοερών ένεργειών είc:

ηεριλάμππ; » 67 •

Βλέπεις

πώc:

έκεϊνσν τόν όηοϊον

καϊαpγοϋν

τελείως

τήν

οι.υάζει και δια τούτωι, επ' αυτης φέρων ϊοτησιγ αυ·τΟJ' τ~'jς

nροσεuχήν οί Περί πρσσεuχηc: λόγοι σου; Ό δέ θεσπέσιος

ακροτάτης περιωπijς. Σi, δ' ουκ οlδ' οπως δ nάJtτα οοφr\ς

έκεϊνοc: Διονύσιος προτρέπον τόν θείον Τιμόθεον νά διεu­

ουρανίου ψαύειν υψους αμέσως οΥει τους έnί γης καί

Ηι;·

θετήσπ άναβιβάσειc: εic: τήν καρδίαν 68 , τόν άναβιβάίει άnό

20 θείο>' Μάξιμον προσμαρτvρήσοντα παράγεις φάσκοι•τα, ((Οταv

ύψηλάc: είc: ύψηλοτέραc: καί φέρων αύτόν διά μέσου τού­

ερω1t 1-ijς αγάπης προς Θεό~, δ νους έκδημfj, τότε

έαυ­

των τόν στήνει έπί τηc: άκροτάτηc: κορuφηc:. Σύ δέ ό είc:

τοv οϋτ.ε των ΟJtτωιι παι•τάπαοι.ι, εnαισθά·ι,εταt)). «ΟvκουJ~)' φιΓ

όλα σοφόc: δέν γνωρiίω ηώc: νομίίειc: δη οί έπί γης έγγί­

σί11 δ κασός 01:ίτος καθηγηηjς, «ου 1 δε των ύπό της προσευχής

Ζ:ουν άμέσωc: τό ούράνιοv ϋψοc: καί προσάγεις ώc: μάρτu·

εγγί1,εσθαι λεγομέJtω)' ε1, τφ σώματι παι'Jaημάτωι• αισθάνεται·

ρο τόν θεϊον Μά!Ξrμον, λέγοντα, «όταν ό νοϋc: άπό ερωτα

25 μάτην αυτϊχ. τοί,γυy εξ ανάγκης συμοαlνειη. Φαίμεν δ' α,1' ή­

σφοδρόν έκδημfϊ npόc: τόν Θεόν, τότε δέν αίσθάνεται ,κα­

μείς, OVΚOVJ' ουδε της προσευχfjς, επει μηδε ταύτης έnαι­

θόλου, οϋτε έαuτόν οϋτε τά δντα» Ό «'Επομένως», λέγει

OV1'S

9

σθάνεται τότε· μάταtοJt liρα κατιί το,υς τοιούτους λόγους τύ

ό νέοc: ουτοc: καθηγητήc:. δέν αίσθάνεται οϋτε τά ύnό τηc:

προσεύχεοJαι. Μάταιον δ' όντως και φρενουλαυες

προσεuχηc: συμβαίνοντα

10 τοιαύτα

lιa

είc: τό

σώμα

Ι" 11 1

παθήματα 'Κατά τά

εκ τοιούτωι• κα1.ασ,κευάζειν. Τί δή φησι Μάξιμος, εΥποι τις

λεγόμενα· κατ' άνάγκην λοιπόν ματαίως συμβαίνουν ταΟ­

30 αν, ό της θείας αγάπης εΥπερ τις σοφός επαινέτης και ερα­

τα». Θά έλέγομεν δέ ήμεϊc:, έπομένωc: οϋτε τήν προσευχήν,

στής; (('Όταν προς ΘεόJJ δ νους έκδημfj, τότε οϋθ' έαυτου ,,1J-

διότι οϋτε αύτήν δέν αίσθάνεται τότε· άρα κατά τήν τοι­

αύτην λογικήν μάταιον είναι τό προσεύχεσθαι. Πράγματι δμωc: μάταιον είναι καί φρενοβλαβές τό νά κατασκευάϊων­

ται τοιαΟτα έκ τοιούτων. Τί δέ λέγει ό Μά!Ξιμοc:, θά ήδύ­

67. 68. 69.

Παραθέτει ταϋτα μερικώς άνωτέρω έν παραγρ. Ψ α λ μ. 83, 6. Κεφάλαια περί άγάπης 1, 1 Ο, PG 90, 964 Α.

8.

νατο νά έρωτήσπ κανείς, ό ύπέρ πάντα άλλον σοφός έπαι­ νέτηc: καi έραστήc: τηc: θείαc: άγάηης;

«

'Όταν ό νοϋc: έκ-

11

'ΙιιΙI

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

384

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ tΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

385

τε τώγ οντων α,lσι?ά11ετu.ω· Ίότε',φησίιι· οτω 1 δε εν έαυ~qι

δημη nρόc: Θεόν, τότε δέν αίσθάνεται οϋτε έαυτόν οϋτε

!} νοερcvς προσευχόμεJJος' τότε καί έαυτου και τώJ! εν αυτφ

τά δντa· 'τότε', λέγει· δταν δέ είναι είc: έαυτόν rιροσευ­

και τφ συγημμένφ σώματι 1ελουμέι·ων ύnό της ίερας προσ­

χόμενοc:, τότε αίσθάνεται καί έαυτόν καί τά είc: αύτόν καί

,ευχijς μακαρίω~, παθημά,ων αlσθήοεται.

cic:

Τρίτη προστίθεται αυιφ μαρτυρίq,, ώς ω1 τής προσ-

17.

5

ευχής ακροτάιη κατάστασις, τό εξω σαρκδς καί κόσμου γε-

τό σuνημμένον σωμα τελούμενα ύnό τηc: iεραc: rιροσ­

εuχηc: μακάρια παθήματα.

17. Τρίτη μαρτυρία προστιθεμένη ύn' αύτοϋ είναι, δτι

προσεύχεσθαι, ciJστ,ε τcvγ ε,ιι σώματι παθημάτων ών φασιν ε­

«ή άκροτάτη κατάστασιc: τηc: ηροσευχηc: είναι τό νά έΕέλ­ Οη τηc: σαρκόc: καi τοϋ κόσμου ό νοϋt καί νά είναι έντελωc:

ξω εσται, φησίJJ, ε1 1 rfi ταιαύτn καταστάσειη. Της οvγ cιοια1J-

aιλοc: καί άνείδιοc: κατά την nροσευχήν , ώστε νά εύρί­

1ο της καταστάσεως αδιαλείπιω,ς εnιτυγχάJtει τώι, σώμα Π'ερι­

σκεται εcω άnό τά έν σώματι ηαθιiματα, περi των όnοiων

κειμtι,eιη• Ο'Uδείς, οσα γε 17μας εlδέναι, εί μη αρα ό καινός

όμιλοϋν αύτοi κατ' έκείνην τήν κατάστασιν». Κανείc: λοι­

αvτος της ύπερλίαν ,ιροσευχης διδάσκαλος, αλλα και οί σ:ια­

πόν άnό τούc: περιβαλλομένουc: σώμα δέν έn1τυγχάνε1 τοι­

γίως αfnijς επιιυγχάιιομτες σπανιώιατοί εlσιγ· ουκουν rόJJ

αύτην

7!!λείω χρό1·ω· ει· σαρκι οJ!lες απαντες προσεύχονται, αμα καi

έκτόc: ϊσωc: τοϋ

11tσθαι τον νοίίν καί

i'lϋλω1

είναι nάνrn καί ανείδεογ εν τrρ

15 τών εν α{,τοίς nαθημάτων αίσθαν6μενοι, πόσψ μάλλον H1>J! ίε­

ρών καί ύnό της nροσευχης εγγινομΒνω11 ,

a και

τελειοί καί

70

κατάστασιν

άδιαλείπτωc:

όσον ήμεϊc: γνωρiΖομεν,

νέου τούτου διδασκάλου τηc: ύπερλiαν

προσευχηc:, άλλά καi oi οπανίωc: ·έπιτυγχάνοντεc: αύτήν είναι σπανιώτατοι. 'Επσμένωc: δλοι :προσεύχοντaι κατά τό

ανάγει και nνευματικα οίς αγ ε1ιυπάρξ·ειε1· αποτελεί, άλλ' rυ

nλεiστον εύρ1σκόμενο1

κατασπιj και αχρειοί καί φθείρει. 'Έστι γαρ και τοιούτο γt­

νωc: καi τά έντός αύτων Παθήματα, πόσον δέ μαλλον τά

γος παθημάτων, ουχ ίερογ μόνοJJ, άλλα και φυσικόΨ, ώς και

iφά καi ύπό τηc: προσευχηt έγγινόμενα, τά όποϊα τελειο­

20 αfηαί αί αlσθήσεις, ας εχομε1t, ήμίiς διδάξουσιν, f,)' τφ πά­

είc: σάρκα,

ποιοϋv καi άνάγουν καi

αίσθανόμενοι συγχρό­

nνευματσnοιοϋν έκείνουc: έντόc:

σχειγ ύπό τCιγ l,ξω ιελειούμεναι και εlκόνες ήμίν οlογ ού­

των όπσiών ύπάρχουν, άλλά δέν καταβι,βάΖοuν οϋτε άχρει·

σαι της αγω1?εγ 15πό του Π ν·εύ,ιfατος εγγινομένης θεουργου

ύJVουν οϋτε φθείρουν.

τελειώσεως, fις αρχή εστιν ό φόυος του Θεου, παρ'

ov

.rό

παθητικόν της ψυχής ου καθ' εξιγ ,,1εκ,ρω1?έ1 1 , cίις ό φιλόσοφος

25 καί εΜξασε καί εδίδαξεν, άλλ' είς θεοφιλή προελθόJJ ένέρ­

Διότι

ύπάρχει καί τοιοϋτο

γένοc:

μfιc: διδάΕουν

ai

ϊδ1α1 σί αίσθήσειc: μαc:.

ai

όποϊαι δ1ά · τοϋ

πάΘουc: ίιπό των εΕ:ω τελειώνονται καi είναι δι' ήμδc: εί1:όνεc: τηc: άnό άνωθεν ύπό τοϋ

{}ος,

θεουργσϋ τελειώσεωc:, τηc: όποiαc: άρχή είναι ό φόβοc: τοϋ

λουιηρα της αφέσεως, 11)Υ επανάκλησιγ της Πεογενε­

Πνεύματοc: έγγινομένηc:

71

σίας, δηλαδiJ τα Ηjς μεια~,οίας δάκ.ρυα, φέροντα. 1Ό τοίνι,11

Θεοϋ . 'Από τόν φόβον τοϋτον τό παθητικόν τηc: ψυχηc:,

θεοφιλες τουτο και καθά,ρσιο11 δάκρυον, 1ό 1ήν προσευχηγ

μr1 νεκρωθέν κατά διάθεσιν, δπωc: ένόμισ$ καi έδίδαΕεν

30 πτερου·ν κατα τούς τώγ πατέρωy λόγους, 10 τούς γοερούς δ-

ό φιλόσοφοc:, άλλά προαχθέν είc: θεοφ1λη ένέργε1αν, γεν­

'

=q λ μοvς ψv"α

φωτι'ζΟΥ,

ιt ο,ταγ

, συγημμενον

"!' rι

,.. τn

προοευχ17,

10' nα-

·!ιιιlιΙι

παθημάτων, δχι μόνον ίερόν, άλλά καί φυσικόν, δnωc: θά

γειαν την σωτήριον κιιτάι 1 υξιν και 10 μακάριον αnοτίκτει πέν­ TOJ!

!

ν9 τήν σωτήριον κατάνuΕ:ιν καJ rό μακάριον πένθοc:, τό

λουτρόν τηc: άφέσεωc:, τό όποίον φέρει τr1ν έπανάκλησιν

11::111

'1

Jι.

1 !1Ίi ',Ι,' ' Ι.' 111111:

τηc:. Θεογενεσiαc:, δηλαδή τά δάκρυα τηc: μετανοicc:. Τό 70. Μα Ε ί μ ο u, Κεφάλαια περι αγα11ης 2, 61, PG 90, 1004 D. 71. Βλ. Π α ρο ι μ. 1, 7· 9, 1 Ο. 72. Ί ω ά ν ν ο u Σ ι ν α ϊ' τ ο u. Κλίμα!; 28, PG 88, 1132 C. Περί πένθους γενικώς αύτόθι 7.

θεοφ1λtc: τοϋτο καί καθαρτικόν δάκρυον, τό πτερωνον τήν 12

ψυχήν κατά τούc: λόγουc. των Πατέρων , τό φωτίΖον τούc: νοερούc. όφθαλμούc:, δταν είναι συνημμένον μέ τήν πρσσ-

25

1 1,Ι!lιιj.,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

386

387

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

1οvτο λουτρόιι ετερον παλιγγειιεσίας ί}ερας και οάπτισμα θεί­

ευχήν, τό συντηροϋν τήν έκ τοϋ θείου λουτροϋ χάριν, όταν 73 είναι παροϋσα, κατά τόν Θεολόγον Γρηγόριον , άνακαλοϋν δέ, όταν εχ1.1 άπομακρυνθη, ·καί διά τοίίτο δν καi καλού­

(}Υ

μενον ύπ' αύτοϋ δλλο λουτρόν ίερδς παλιγγενεσίας

ρονσαι, μέ~, ,17ν Δκ θείου λουιροϋ χάριν συντηρούν, κα.1(} 1όι,

1~εολόγον Γρηγόριον, απογενομένην δέ αJ'αχα}.ούμεvοι, και δι.ά

74

0)1 και παρ' α'!J'TOV καλούμενον, εnιnο,νώτ·εροv μέν, αιλ}ά

τις 1(ι)Υ Πα,έρω1 1 αn;εψ1Jνατο οαφcας, ((μειζ01')) λέγωγ <ΠΟV Όα­

πτίσματος με,ϊι. τό σάπισμα ή rτώ,ιι δακρύων καθέστηκε πηγή))·

10

τοιοϊiτο τοίνυν δάκρυο~-, τό καθαίρογ και αφαρπάζο1'

γηιΥων και αναφέρον και ουνάπτον

1'!7

7(c))'

ή πηγή των δακρύων» 7 ". Τό τοιοϋτο λοιπόν δάκρυον, τό ιωθοίρον καί άφαρμπάΖον άπό τά γήϊνα, άναβιβάΖον καί συνάπτον μέ τήν χάριν τηι:: θεογενεσίας 'ΚΟi δι' αύτηι:: θεω· vov τόν έχοντα αύτό, τοϋτο λοιπόν αρά γε δέν είναι κοινή

της θεογεγεσίας χά-

1 Ο χάριτι καl δι' αυτης 1,()ψ εχαντα 1J.εοϋν, τουτο το{γυν αρ' σιiκ εγέργεια κοι.νη του τε σώματος καί

του nαiJ<ητικαυ μέροΙJς

της ψυχής;

18.

Π ϊJς ο{ψ δεξόμεθ,α τογ λέγογτα δτι

καί

θεϊον βάπτισμα, είναι έπιπονώτερον μέν άλλά κατά τίποτε κατώτερον τοϋ προηγουμένου μδλλον δέ μεγαλύτερον, όπως άπεφάνθη κάποιος άπό τούς Πατέρας σαφως, λέγων «μεγαλύτερον τοϋ βαπτίσματος μετά τό βάπτισμα είναι

5 κατ' ουδέν ηττοι, του πρατέρου, μάλλον δέ και μείζοι•, καθά:cιερ

ένέργεια τοϋ σώματος καί τοϋ παθητικοϋ μέρους της ψυ­

τό τ17γ ψυχι)v

αγαπαν τάς κοινάς εγερ,γείας rτοϋ• παθητικού α{ηης και του

18. Πως θά παραδεχθωμεν λοιπόν τόν λέγοντα δτι τό

νεύει,,ι, παρασκευάζογ; 'Γά γάρ κοινά πάντα ψυχής τε καί σώ­

αύτηq καί τοϋ σώματος, τοϋτο είν
ματος εργα, οσω' αγ οφοδροτέραν την έαυτώγ αγτtληψt)t παρέ­

χηται τfi ψυχfi, τοσοϋτον αi'JΙΤην έκτυφλοί· ώστε και γενομi­

20 ματος, πρδς κακοϋ, φησί, γεγενijσθαι ήμίγ 1,ομιουμεγ και. l:πi υλάοn της :n,ρός τό ανα~•τες τον νοϋ1 ενεργείας; "Αρ,' ου τrl­

1())1

αί κοινοί ψυχης καί σώματος, όταν γiνωνται, πρέπει νά νομίσωμεν, δπως λέγει, δτι γίνονται είς ήμδς διά κακόν καί βλάβην της πρός τά δνω ένεργείας τοϋ vοϋ; ~ Αρα δέν δεικνύει μέ αύτούς τούι:: λόγους δτι φρονεί καί διδά­ σκει τά έναντία πρός τά διδαγμένα εiς ήμδι:: ύπό των άγίων, μδλλον δέ ύπό τοϋ άγίου Πνεύματος; Πράγματι

γαρ υοvv.6μενος, φησίγ,

έκεϊνοι μέν λέγουν δτι ύπάρχει κάποια κοινή ένέργεια φυ­

ναγτία τοις ύπό των άγίω;r, μάλλον δέ τοϋ άγlου π ν,εύμαως, ήμίγ δεδιδαγμέγοις κ,αί φρονών καί διδάσκων δια τούτων δεfκyυται rτών λόγων; Οί μεy γάρ φαοωt ώς εστι τι.ς ΚΟ/Ι'ή

25 Ο(()_ιιατος και ψυχ17ς ε~,έργεια, δωρεα Θεον ογτως αγαθοπρ;,,­ π17ς και 1}ε[α, η πρ6ξε1:ός έστι τf'ί ψvχzj του θείου φωτισμοi;, των n:ονηρ,ών

παθών

lε2όν fiπαντα ,ών αρε1ωy χορό,,

(δ

:και!

αvτεωά:γουσα

χης καί σώματος, δντως άγαθοπρεrιής καί θεiα δωρεά τοϋ

117lΟΚ1ήσααθαι κακ[ας κλαυ17μψ U.ΠΟΚΙαταt αυτας Και δ 6ου-

Θεοϋ, ή όποία προΕενεϊ είς τήv ψυχήν τόν θείον φωτισμόν, άπαλλάττουσα αύτήν άπό τά πονηρά πάθη καί εiσάγουσα άντ' αύτων όλην τήν χρείαν των άρετGJν (διότι, λέγει, ό θέλων νά άnοκτήσn κακίας τάς άποκτζi μέ κλαυθμόν, :καί ό

30 λ6με1•ος κ:τήσασθαι αρε1ας κλαυθμψ κταται αυτάς), οί μέΥ 0'01'

73. 74. 75.

φαοιν cvς είσ/γ ενέ,ργειαι κοιναι ψυχής καί σώματος i:nl

Λόγος Τ ί Τ.

40, 31, PG 36, 401 D · 404

θέλων νά άnοκτήσ!l άρετάς μέ κλαυθμόν τάι:: άποκτc?'), έκεϊνοι μέν λοιπόν λέγουν ότι ύπάρχουν ένέργειαι κοινοί

Α.

3, 5.

Ί ω ά ν ν ο υ

Σ ι ν .α ί τ ο υ,

Κλίμα!Ξ

'Αποτελεί στοιχείΌν της θεολογίας των δακρύων. 76. Βλ. Ί σ ο ά κ, Λόγος 85, Σ π ε τ σι έ ρ η.

7, PG 88, 804 σ.

·ι

Ι,

Ι,:'ι

"'

11

\:1,

Διότι δλαι αί ,κοινοί λειτουργίαι ψυχης καi σώματος, δσον σφοδροτέραν παρέχουν είς τήν ψυχήν τήν άντίληψίν των, τόσον τήν έκτυφλώνουν· ώστε αί τοιαϋται κινήσεις,

νας τάς τοιαύτας κιγήσεις, οσαι, κοι,ναί είσι ψυχής καί οιiι-

α.,αλλάττουσα

ιl':",ι Ι·,!!

νά άγαπ9 ή ψυχή τάc. κοινός ένεργείας τοϋ παθηηκοϋ

τοvτό εστι το

Ι'jl ,ι:

χης;

σκότους εμπιπλϊόγ αvτ17γ και ,tάτω

1::, σώματος,

1

ΑΒ.

338' 342.

,!

Ι.',ιlli·

l(.ι!, Ι'

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

388

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

τοσσvτο λυσιτελοvσαι 11ί ψvχΠ, δ δέ φησιv ιl)ς ουδεμία εσ-ιiι·.

((11 ασαω

γάρ, φησί, ωαiτω ;,εύειν την ψvχην nαραοκευάζου­

σι., και nασ:αι αί γιι:όμεναι Κtνι7σεις, οσαι ΚΟt'Ι'αί εlσι ψυχίjς καί σcόματος προς κακού γίνονται και επί υλάυ17 της ψυχής)).

5 Ου γαρ lOVTO της αlιίας τούτον εξαιρήσεται, οτι μ17 ταύτψ lδiως εnιολαοη τί7ν εγέργειαν .εlπεν, αλλ' ίίτι ταίς nονηραίς

συνέταξε και ιαύτηι• ύnαίτως, δικαίως εσιαι καί μάλιοθ' υιι την τϊvν ακροω,ιιέ,,·ωγ συγχατά/}εσιν κλέψαι δια της τοιαύτης

μηχανης επικεχείρηκεγ, εnειδ1) τουιό φησιν δ Θεός διά ων 10 nροφήιου ιό dι,όμημα τcvν κατακρίτων εν Ίοvδαίοις ίερέωι 1 , Οί/. (
/))!

μετι'ι. και nολJ.ων αλλων ΚυtJ!(tJ)! ψυχής και σώματος αγαθι7ιι· ενεργειών και ιό μακάρωγ nέ11i}ος τών υευήλων ου διέσ-:ει­ λει1 ει:εργημάτωJJ.

19.

1t> .

Q. \

nα1,ες

'

/'

μακαριοι"

,..,,

πως

'

γαρ

'Ι

"

αν

ειη

.,

α_nα

{) \

ες

ι'\

ο

,..,

τn

.,

ι

εγεργειq

του της ψvχιjς ;..αθητικου 1ελ,εί1αι; Πώς δ' αΨ ε'ίη αnαθι\; ό ΊΟ nαθητικόΨ τουι' εχων ει 1 εργόν, αλλι} μ17 καθ' εξ ιv 1'έχρω­

σιν αυτού; τελέως εξεργασάμεγος;)). Άλλ' ημείς ου τουι' ει. 20 11αι dπάθ·ειαγ εδιδάχθημεγ, ώ φιλόσοφε, τ~7ν του 7lα1}ητικαv

/

νεκρωσι·ν,

.,.λλ

α

\

α

σώματος ιί.Jφελοϋσαι μεγάλως την ψυχήν;

\

τηγ

' \ -1ωι . .,

αnο

1

Ι'

χειρονων

.,

\

επι

\

τα

Ρ

χρ·ειττω

Ι'

μετα-

αύ­

τόc: δέ λέγει δτι δέν ύnάρχει ιωμμία. Διότι, λέγει, «δλαι έτοιμάΖ:ουν τήν ψυχήν νά στρέφr~ πρόc: τά κάτω καί δλαι αί γινόμεναι κινήσεις, δσαι είναι κοιναί ψυχηc: καi σώμα­

ΤΟC:, γίνονται διά κακόν καi διά βλάβην τηc: ψυχηc:». Δέν πρόκειται βεβαίωc: νά έ[αιρέσπ αύτόν άπό τήν κατηγορίαν τοίίτο, δτι δέν είπεν iδιαιτέρωc: αύτήν τιiν ένέργειαν έπι­

βλαβη, άλλα δικαίωc: Θά είναι ενοχοc: διότι συνέταΕε καi αύτήν μαΖ:i ιμέ τάc: nονηpάc:, καi μάλιστα διότι έnεχείρησε νά ύnοκλέψ!l τήν συγκατάθεσιν των άκροατωv μέ τήν τοι­ αύτηv μηχανήν, έnειδή ό Θtόc: δ,ά του προφήτου λέγει ότι

τοίίτο είναι τό άνόμημα των κατακρίτων iερέων μετΌΕύ των 'Ιουδαίων, ότι «δέν διεχώριΖ:ον τά αγ1α άnό τά βέβη­ λα,,77. Καί αύτόc: λοιπόν

<<Άλλ' εγώη, ψησίv, ((ου τούτο ιό nέ~,θος ήγοvμαι α-

κ:αι

ψυχηc: καί

3β9

2, 2

μαϊ:i

μέ πολλάc:

αλλαc:

άγαθάc:

ένεργείαt κοινάc: είc τήν ψυχήν καί τό σωμα δέν διεχώρι­ σε καί τό μακάριον nένθοc

19.

άnό τά ·βέ1 βηλα ένεργήματα.

«'Αλλ' έγιjJ», λέγε!, «δέv θεωρω τοίίτο τό πένθοc:

c1παθέc: καi μακάριον· διότι πιϋc: θά fjτσ άπαθέc: αύτό τό όποιον τελείται μέ τήν ένέργειαν του παθητικοίί τηc: ψυ­

χηc;

Πωt δέ Θά ήτο άπαθήc ό εχων ένεργόν τό παθητι·

κόν τοϋτο, άλλά μή

έκτελέσαc: κατά διάθεσιν πλήρη νέ-

θεσιι, αϊη,ου και τ~)ν επι τα θ,εία καθ' εξιγ εJtέργειαν,, όλικώς

1φωσιν αύτοίί;

δ.nεστραμμέJJΟV τα Π01'1)!2CI. και εnεσιραμμέΥΟV προς Ία καλά,

δτι τοίίτο είναι άnάθεια, ή νέιφωσιc τοϋ παθητικοu, άλλά

και οvως ήμιν αnαθής, ό τας nο~ιηράς .εξεις άnοκτησάμει·σς

ή

άπό τά

».

Άλλ' ήμεϊc:, ώ φιλόσοφε, δέν έδιδάχθημεν

χειρότερα

πρόc: τά άνώτερα μετάθεσιc αύτοίί

25 και ε11 ,αίς αγαθαίς nλουτtjσας, ό (
καί ·ή έπί τά θεϊα κατά διάθεσιν ένέργειά του, άποστρεφο­

ταις ως οί εμnαθείς ταίς μη καλαίς ήδοναίς)), δ οϋτως 'VΠΟ­

μένου τελείως τά πονηρά καί έστραμμένου πρόc: τά 1 καλά.

τάξας

θvμικόν τε καί εnιθυμητικόJJ, α συναμφότερά εστι,

Καί ουτοc: είναι δι' ήμαι: άnαΘήc. ό άπομακρύναc τά<: nονη­

της ψυχής nαθ'ητικ61ι, τιp γνωστικιp και κριτικιp και ί.ο­

ράc εδειc καi' πλουτήσαc: μέ τάc άγαθάc:, ό «εύπορων μέ τάc:

10

10

γιζομ{;γφ της ψυχής, όJς οί εμπαθείς τιp παθητικφ τό λογι-

30 ζο1•ιε--ον' παράχρησις γάρ εσΗ ιών δυγάμεωι· ri'jς ψυχής ή

άρετάc: τόσον δσοv

oi

78

έμπαθεϊc: μέ τάc: μή καλάc: ήδονάc:» ,

ό ιJnοτάΕαc: τό θυμικόν καί έπιθυμητικόν, τά όnοία συναnο­

TCI. τωι 1 παθ·ώJ' α:'lΟΤρόnαια φύουοα, κω'J,άnερ και τη,γ μ,εμω­

rελοίίν τά παθητικόν τηc: ψυχηc:, εic: τό γνωστικόν 'καi κρι­

ραμένηγ σοφίαι 1 ή 11jς γνώσεως HiJV αγτω, παράχρησις· εl

Τ1κόν καί λογιστικόν τηc ψυχηc: τόσον, όσον 79

77. 78.

Ί ε

l. 22, 26.

Ί ω ά ν ν ο u Σ ι ν α ί τ ο u, ΚλϊμαΕ 29, PG 88, 1149 Α. 79. Ή άπάθεια των μοναχων δέν σημαίνει άδράνεισν, άλλ' ένεργόν πόλεμον κατά των παθ'ων.

80.

Α'

Κορ.

1, 20.

τό λογιστικόν εic: τό παθητικόν •

oi

έμnαθεϊc:

Διότι παράχρησιc: των

δυνάμεων τηc: ψυχηc: είναι ή φύουσα τά άnοτρόnαιd rόΘη, δπωc: ή παράχρησιc τηc: γνώσεως των δντων προκαλεί την

μωραμένην σοφiαν 80 , "Αν δέ Χρησιμοποιfi κανείς ταύτας κq-

:ιι 11: 11

ιl:

lli

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

390

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

391

2, 2

δέ τις καλώς ταύταις χρφτο, δια μεν ηjς γ11 ώσεως των 0)'-

λωc:, διά μέν τηc: γνώσεως των δντων έκλαμβανόμένων κα·

τω)' πνευματικώς έκλαμοα~•ομένων 11)ν θεογνωσίαν πορίοεται, δια δέ του ,ης ψυχης παθητικου, δι' 8 προς Θεου nε:ποίη­

λωc: θά πορισθη τήν θεογνωσίαν, διά δέ τοϋ παθητικοϋ τηc:

ται κι.11ουμέ,,ου, τας καιαλλ1Jλους άρετας έρ,γάσεται., τφ μει' 5 έπιΠυμηιικϊρ την αγάπην ένστερνιζόμενος, τφ δε θυμαειδεί

ι iμ, ύ.ϊα_ιωνην κατακτώμενος. Οϋχ δ νεκρώσας ωl,~,υν, έπει )(αί

:rιρnς τάς θείας εξεις και ,σχέσεις και διαθέσεις εσται ακί11 η­ Ι6ς τε και α.νειιέργητος, •αλλ' ό τουθ' ύ:ποτάξας, (0<1Τε δια

TOV

nείθ-εσfJαι τφ J'ψ, φύσει λαχόντι την ήγεμονίαν, πρός Θεnϋ 1 Ο ι:ιγόμε;:ογ ?] δέον, αγατεlνεοθαι δια ηjς αδιαλείnτου μ~·ήμ'}ς

ψυχηc:,

κινουμένου

πρόc: έκεϊνο Sιά τό

όποϊον έπλάσθη

ύπό τοϋ Θεοϋ, θά έργασθη τάc: καταλλήλουc: άρετάc:, μέ τό ::;πιθυμητικόν μέν ένστερνιlόμενοc: τήν άγάπην, μέ τό θυμοειδές δέ κατακτων τήν ύnομονήν. Δέν είναι λοιπόν ό νεκρώσαc: τό παθητικόν άπαθήc:, έnειδή θά είναι άκίνητοc: καi άνενέργητοc: έπίσηc: πρόc: τάc: θείαc: εςειc: καί σχέσεις

Ιiι ι,

Ι,ι

καί διαθέσειc:, άλλ' ό ύποτάΕαc: αύτό, ώστε τοϋτο, άγόμενον ύπό τοϋ Θεοϋ, δπωc: πρέπει, διά τηc: :πειθοϋc: είc: τόν νοϋν

,i:

l

,:111;

του Θsr.v προς τον Θεόν και δι' αinijς είς εξιγ άφικνεισ1?αι

τόν κατέχοντα φύσει τήν ήγεμονίαν, νά άνατείνη διά τηc:

nj:; θ1cίας διαι'J,έσεως και εlς άρίστφ, εξιν ,τραοιοάζει~, ται;­ rψ, i'jrις έστίιι 11 προς Θεον άγάπη, δι' ην πληροί κατιί τn

νά ψθάνπ είc: εςιν τήν θείας διαθέσεως καί νά τήν προβι6ά­

ilιi

Ζπ είc: άρίστην εςιν, ή όποία είναι ή πρόc: Θεόν άγάπη .

!I ,,

λόγι(ιγ ,άς του αγαπωμένου ε·ντολάς,, εξ ών διδάσκεται και 15 ενεργει και κταται τ1JΥ είλικρινη 18 και τελε{αγ προς ΤΟν πλη­

π[ω• &γάπψ'. αlς μίι ουνειναι την άπά1'J,ειαν, τώ,ν άδυνάτω,,.

20. Αϋτη μει' οiίν ή προς την τελείαν άγάnην δ,ι' απα­ θεfας δδύς έ!;ηλλαγμένη

1έ

έστι και ανω υαl·ιrουσα, και τnίς

rlιrακεχωρηκόσι του κόσμου μάλιστα άρ1ιόσει· σχολάοαντ,ες γαρ 20 Θεζι καί ,lι-επιθολώτφ γ(v τfl προς αiJΙτοv δμιλlq διακαρτερrί­

σα101ες, διά 1ijς οv1,ουσίας ταύτης ευχερώς ταν σvρφετο1, τώι· πσ1 1 ηρ(j}v πα1'f'ημάτωJJ αποτlθ·ενται και τ~7ν άγάπην ,σφίσο, αi',­ τοiς ει11'fησαυρίζουσι. Τοiς δ' εν τφ κόσμφ στρεφομένοις έστ ί υιαζομέ,,ους έαvτούς κατά τάς έvτολας τοv ΘεQν τοίς του

25 κόσμου χ217σ1'J,αι πράγμασιv. Οϋ~κοίJν και τό πα{/'η-τικο1, της ψυ­

χ1jς της οίας ταύιης κοι~,ωνου'ν ενεργήσει κατ' έκείJJας. Αϋ1η δέ 1ί υία έγχρο~ιίσαοα τfί ουνη{}ε[q, ήδείαν την πρδς τάς ι'-ι'7Ολάς τον Θεοv σχέσιν έμποιεϊ και την δ•ιάθεσι11 εiς εξι1• μετατlθησι,γ·

δέ χαρίζεται τό προς τας ποvηράς εξεις 1ε

rJ

30 και σχέσεις μονιμdηατογ μίσος, το δε προς τα πονηρά τοιοv10),'

μίσος

11)11 απάθεια~, καρποφορεί, π,αι/ ης Ύj προς τόν μό-

άδιαλείπτου μνήμης τοϋ Θεοϋ πρόc: τόν Θεόν καί δι' αύτηc: 81

Χάριν αύτηc: τηc: άγάπηc: έκτελεί κατά τόν λόγιον τάc: έντο­

λάc: τοϋ άγαπωμένου 82 ,

άπό τάc:

όποίαc:

διδάσκεται

ιωi

ένεργεϊ καί άnοκτςi τήν είλικρινη καί τελείαν πρόc: τόν πλη­ σίον άγάπην· είναι δέ άδύνατον νά μή συνυπάρχη μέ αύτάc: ή άπάθεια.

'Μνήμη

58, 59, 63, 73

Θεοίί' έκφρασις τοϋ Δ ι οδό χ ο u, Κεφάλοιa 11, 31, κ.δ., συνδεδεμένη ,μετά της άδισλείnτοu nροσεuχης.

··α,c. θείας άγάnηc.·, αύτόθι

82.

Ί

w.

Α' 4,

7

κ.έ.

90, 91

5, 1

έ!;.

κ.δ.

',Ί :1

ι!ilι

11

Ι;1Ί1:

ιι:Ι·"

i,ΊΙ'

!!ii

Αύτή λοιπόν ή πρόc: τήν τελείαν άγάπην δι' άπα­

;ilι!ι,

θείαc: όδόc: είναι παρηλλαγμένη, βαίνει nρόc: τά ανω καί

ilil

20.

,ιι,

άpμό2:ει ίδιαιτέρωc: είc: τούc: άναχωρητάc: έκ τοϋ κόσμου.

,1!:

Διότι αύτοί, άφιερούμενοι εic: τόν Θcόν "Καi έnιδιδόμενοι είc:

1:·

τήν πρόc: αύτόν συνομιλίαν μέ

άθόλωτον νοϋν, εύχερωc:

'Ίι

11!1·

άποβάλλουν διά της συναναστροφηc: ταύτηc: τόν συρφετόν τGJV πονηρών nαθημάτων καί θησαυρίlουν μέσα των τήν

6γάπην.

Eic:

δέ τούc: ίωνταc: έντόc: τοϋ κόσμου άρμόlει νά

χρησιμοποιοϋν τά ηράγματα τοϋ κόσμου βιάlοντεc: έαυτούc:

ι<ατά τάc: έντολάc: τοϋ Θεοϋ. Έπομένωc: καi τό ·nαθητικόν

, rμ::

ψυχης,

κοινωνοϋv μέ

αύτήν τήν βίαν,

θά

ένεργήσπ

δπωc: έκεϊναι. Αύτή δέ ή ·βία, όταν μέ τήν συνιiθειαν γίνπ ;φοvία, καθιστςi γλυκεϊαv τήν nρόc: τάc: έντολάc: τοϋ Θεοϋ σχέσιν καί μετατρέπει τήν διάθεσιν είc: εςιv· αύτή δέ ή εςιc:

81.

1

11

χαρίlει τό μονιμώτατον μίσος πρόc: τάc: πονηρός έςειc: καί σχέσεις, τό δέ τοιοϋτον μϊσοc: πρόc: τά πονηρά

1καρποφορεί

τιiν άπάθειαν, άπό τήν όποίαν γεννζ]ται ή άγάπη nρόc: τόγ

111

'ί' r'

f!i '!!1

IΙ!1 li ,,1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

392

ΥΠΕΡ ΤΩΝ iΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖόΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

γογ αγαθόν αγάπη τ{κτ,εται. Ζ(vι, τοlνυν και ει•εργογ παραστ17-

h θυσία

393

μόνον άγαθόν. Πρέnει λοιπόν νά παραστήσωμεv ένώnιοv

ζώσα,

ι οϋ Θεοϋ Ζ:ων καi έvεργόv τό παθητικόν τηc: ψυχηc:, διά vά

δnερ ό απόστολος καί nερί τοv σώματος ήμϊόv είπε· «nαρακα­

γίνr~ rοϋτο θυσία Ζωσα, πρδγμα τό όποιον είnεν ό άnόστο­

λι7'ι)) γάρ, φησlν, «ύμας διά τcvν οlκτιρμών του Θεοv ;ταρ,;,-

λοc: καi περί τοϋ σώματοc: ήμωv· διότι, λέγει, «σαc: παρα-

5 ιπηοαι τά σώματα ύμών {}υο[αι, ζr7'ισα1•,. άγ{αν, ευάρεοτογ τϊρ

1ωλω διά των οiκτιpμ:JV του Θεοϋ νά παραστήσετε τά σώ­

Θεcρ)). Πώς οvι, τό ήμέτ,ερον σώμα ζών αν nαρασ1αίη θυσία

τrρ Θεφ ·ευάρεστος; Όπότε λεία μεν όρώσιν ήμών οι δψθαλ·

ματά σαc: θυσίαν ϊ::ωσαv, άγίαv, εύάρεστοv είc. τόν Θεόν» ". llωc: λο1πόν τό σωμά μαc: θά ήδύνατο νά παραστπ Ζων θυ­

μο(, κατά τό γεγρα,ιιμένο1,, «ό 6λέπων λ•εία ελεηθήσεταιιι, '!αι

οία εύάρεστοc: είc: τόv (:)εόν; 'Όταν οί μέν όφθαλμοί μαc:

5.ιιωθεJ! ελεον επισnώνται και nορlζουσιγ /ιμίν, ώτα δ' ϊ•-

(\λέπουv εύχάpιοτα, κc~τά τό γεγραμμένον «ό βλέπων εύχά­

σαι δ·ει ,τϊρ Θειρ τό 11jς ψvχης παθητικόν, 'ίνα

1[)·)!

1ο ;:.6κειται

τοίς

θείοις

διδάγμασιν, ου'χ ωοτε

άκου'σαι

μόιι')JJ

8

J)ΙΟΤΟ θά έλεηθη» 3 '. καi τό ανωθεν έλεος άποσποϋv καi μόc:

φομηθει::ουv. τά δέ ώτα ,nΕ;iθοvται εic: τά θεία διδάγματα,

αυ'ΙQ)J!, άλλ' όJστε καιά τό δα6 ιι ικόν μεμνησθαι ίUJ)! εντολcοιι

1

του Θεοv ισv nοιησαι αυτάς, ουκ άκροατην εnιλησμονης κατiι

οϋτωc: ώστε δχι μόνον νά άκούπ κανείς ταϋτα, δλλα καi

τό εlrημέιιοιr τφ αδελφοθέφ 1ών αποστόλων γενόμεγοιι, άλ.ω

vc1 ένθυμηται τάc: έντολάc: τοϋ Θεοϋ δια νά τάc: έκτελι;ϊ

ι
1·.:πc; τόν ψαλμωδόν 8 ;;, δχι γενόμενος άκροατήc: λήθης κατά

15 )J(1)'1α και μακάριογ οντα ει• τfΊ nοιή,σει αυτιου)), γλώσσα δ/.

ιό λεχθέν ύπό τοϋ άδελφοθέου άποστόλου, άλλά «παρακύ·

7.ειρές ιε καί nό).ες ύπηρετώσι τοίς {)ιείοις θελήμαοι. Τ[ OV!'

ψαc: είc: τόν τέλεϊον νόμον τηc: έλευθερίαc: καί παραμείναc:

cι..ί t1 ι·έργειαι αvται τώ11 εντολων του Θεου'; Ου• κοιναί εlσι1·

1ωί μακαρίωc: έκτελέσαc αύτόν»'", ή δέ γλωσσα, αί χείρες

S)':5rηειαι ψυχijς και σώματος; Πως

.ωί oi πόδεc: ύπηρετοϋν τά Θεία θελήματα. Τί είναι λοιπόν

QVV

αί κοιναι ενέργειαι

·ψυχΓJς καί σιbματος απασω ακότους εμnιπλiiισι και, εκτυφλοv·

21.

, ιιΊταί ai έvέργειω τGJν έvτολων τοϋ Θεοϋ; Δέν είναι κοινοί ϊ:νί:ργειαι ψυχηc: καi σι.:_~μaτοc:;

20 σι 11'ιv ψυχήν; Ό δέ απόστολος, ωίς ασθε1ιεί και ουκ ασθε~,ώ ;η φη­

σί, ωί:; σκα1'δαλίc.εται και ουκ εγώ πυρουμαι;)).

S'

Αρ' OVJ' ου

ΚOtJ'IJ t;ι,έργειrι ταυτα 70V τε σιb,μαως και του• της ψυχης :ια­

ι~ητι;::ου; π ρός κακου τοίνυν αυτ17γ ψομιοvμεν και επί 6λάοη 25 ,17ς ψυχής; Και μι7γ τοvτό tστ ι δειγμα &κρι6ές του ταγ πλη­

Πως λοιπόν δλαι αί κοιναί

!:νcργειαι ψυχηc κα1 σώματοc γεμiΖ:ουν τήν ψυχήν μέ σκό-

1οι:::

ιω] τu,φλ(iJνοuν ηΊv ψυχήν;

21. Ό δέ άπόστολοc: λέγει, «ποϊοc άσθεvεϊ καί δέν ά­ σΘενω; noίoc: σκανδαλίΖεται κα1 δέν φλέγομαι έγώ; λαιπόν αύτά δέν εΤvαι κοινή ένέργεια τοϋ τηc: ψvχηc:;

Θά

»

87

•

~ Αρα

σfσ,, αγαnαγ cδς έαυτόν, 8 δευτέρα μέν lστι11 ει,ωλ17 Θεοv, ό­

τοϋ παθητικοΟ

ένέργε1αν δη τείνει nρόc τό κακόν καί πρόc: βλάβηv τηc:

Θεωρήσωμεv λοιπόν

τήν

ειrτολfΊ. Διόπε.ρ δ αυτός απόστολος Ρωμαίοις γράφων, <<λv:-ιη

ψuxf\c:; Καί δμωc: τοϋτο εϊναι άιφιβέc: δείγμα του άγοπαν

μοί εστ ω, φησί, !οtεγάλη και αδ,ιάλειnτος δδύ11η τfί :'.-αρδίιt:

τόν πλησίον ώc: έαuτόv, τό όποϊον δευτέρα μέν έvτολή

30 μου {;:rιέρ τώJΙ αδελφώ11 μου, τώγ συγγενών μου κατϊι σ&ρκωJ.

τοϋ Θεοϋ εΊvα;, όμοία δέ κατά τό θεοπαράδοτον λόγιον μέ

Όρfjς τό παθητικό,· ζώ)' καί ενεργόν της αnαθ•ους και θ·εοει­

rήv π::;ιώτην καί μεγάλην έvτολήν • Διά τοϋτο ό ϊδιοc: άπό­ 88

στολοc: γράφων πρόc: τούc: Ρωμαίοuc: λέγει, λην λύπην καί

«εχω μεγά­

άδ1άλειπτον όδύνην εic τήν καρδίαν μου 89

83.

Ρωμ.

12, 1.

Ψ ο λ μ. 102, 18. 87.Β' Κορ. 11, 29. 89. Ρω μ. 9, 2 ές.

85.

84. Π α ρο ι μ. 12, 13a. 86. Ί α κ. 1, 25. 88. Ματ θ. 22, 36 κ.έ.

!

σώματος καί

μοία δέ κατά τό θεοπαρι'ι.δοτον λόγιο~, τfi π;ρώη7 και μεγάλπ

δοvς cκεt-,·ης ψυχής; El δ,έ αδιαλεlπτως εκεlνn nροσηύyε10

Ι'

Ι' i !

ύπέρ τuJν άδελφων μοu, τύ"Jν συγγενων μου κατά σάρκα» • Βλέπε1c τό nοθητικόν τηc. 6πα8οϋc: καi Θεοειδοϋc: έκείνηc:

ψυχηc: νά

2/i

καi ένεpγfi; Έάν δέ προσηύχετο μέ έκείνηv

Ι,,

ii ,I:,

:ι;

ιi,

1 1

lι

,1 1: 11

Ι'ι

1ίi

l,ι ;

·111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

304

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

και αδιαλείπτως cοδυνατο, συ1 1υπάρχουσαι 1 αρ' εlχεν έν έαυτςv

7ll

προσεvχfj

11})'

οδύι·η,,ι της ψι:χijς· ΟΗ δέ ου ουι•ν:πάρχουσαι•

μόνοι, αλλrί και συ11εργουσαι 1 , lδειξεν

()

αfτός δια της κατα­

σκευijς εκε'i: «η·vχό,μη,, γάρ)), φησίν, ((αιιτός εγώ ανάθεμα ε'ί-

5 ναι από Χριστου ύ:πέρ των αδελφών μου>J· καί αλλαχοv, «ή ει~­ δσκία της καρδίας μου καί ή δέησις ή προς τογ Θεόι• ύ:πi-:ρ TOV 'Ισραήλ

εστιγ είς οωτηρία)/))" nάnως δια τι)ν l!nερ αυ­

τών μεγάλην εκεί~rψ λύπη,· καί &διάλει:πτον οδύνψ της ψυ­ χijς. Πώς οvν απάθειαν ήγησόμεθα την του :παθητικού κω?'

1Ο εξ tJJ νέκρωσιν;

22.

'Αλλ' ώς εοι.κει·, ό φιλόσοφος :περί μέ~r απαι?είας ΙJ­

κουσέ π: καί εφαντάσθη, ΙΙJ1' δέ άναί.γηοία1 1 ουκ άκήκοε :πρr';ς

κακοv τε οvσα~, καί προς των πατέρων κακιζομένην. 'Έοτ,ι•

01)) 1

καί αλγος (ι.γαθόν, τr'; τfi άναλγησίq ταύττι άπικείμει•ο1•,

15 και κοιιιαί ψυχi]ς καί σcbματος ε~•έρ;,ειαι λυσιτ·ελο·vσαι, μω.­

•λον δέ τελειουσαι έντολοιν εοτι

τοιαύτα

1}φικοv,

20 δια Ό nας

1171·

ψυχήν, είnερ δια τηρήσεως τω,, θείωJ'

τ ελ,είωσις αν 117 nροογίιrεrαι.

17

εργα,

Ο

μέσΟ'Ι)

αμέσως T01JTOV

nόοφ

μαλλοιι

σιΨάπτετω 11])'

:τρός

τόν

δέ φιλόσοφος ομοιόι, τι ποιεί,

IOV

του

τϊρ

δέ του σώματός

Ei

τιjς

πα-

92

είναι νά όδηγηθη ό 'Ισραήλ είc: σωτηρίαν» , ταϋτα δέ .όπωσ­ δήποτε λόγφ της ύπέρ cύτων μεγάλης έκείνηc: λύπης καί

άδιαλείnτοu όδύνηc θά θεωρήσωμεν τήν 22. Άλλ' δπωc: πάθειαν καί ηκουσε

τηc: ψυχηc:. ΠίίJc: λοιπόν ιiJc: άπάθειαν καθ' εtιν νέκρωσιν τοϋ nαθητικοϋ; φαiνεται, ό φιλόσοφος διά μέν τήν ά­ καi έφαντάσθη, διά δέ τήν άναλγησίαν

δέv ηκουσεν δτι τείνει πρόc: τό κακόν καi κακίιεται άπό τούς Πατέρας. 'Υπάρχουν λοιπόν καί αλγοc: άγαθόν, τό άντίθετον είc: αύτήν τήν άναλγησίαν, καί κοινοί ένέργειαι ψυχηc: καί σώμα

roc:, ώφελοϋσαι μδλλον δέ τελειοποιοϋσαι

συναφή,•.

ματος, πόσον μi:ίλλον τοϋ παθηηκοϋ τηc: ψυχηc:, τό όποϊον

συνάπτεται άμέι.:ιωc: μέ τόν νοϋν· διότι τό σώμα επιτυγχάνει τήν nρόc: τ6ν ,,rοϋν σύνδεσ1ν διά τούτου. Ό δέ φιλόσοφος πράττει δμοια μέ έκεϊνον ό όποϊοc:, άκούσαc: τόν Θεόν νά

γαρ

ϊσχει

I(l

θεία κrιί

i:Ι !Ιι :111

,Ι

!: ι:

ι:

Όχrι-

προστάσσr~, «σχολάσατε, γνωρiσατε δτι έγώ είμαι Θεόc:» \

25 λάσατε, εlπει, δ Θεός, ~ίμεις δέ, εγεργεί1• σπεύδοντες, :πλανα­

επειτα δέ βλέπων τούc: σχολάσαvτας είc: τά θεία νά ένερ­

li

οθε'. ((Νεκρώσατε)) γάρ, φησί. και ό ά:τόσrολος, ωά μέλη ,rί

γοϋν τά θεία καi πνευματικά, θά τούς κατηγόρει λέγων,

11:'

/;;τι

!ιΙ

nλεονεξία1. 1 η. Άκο,,εις τ(ι,ας δεί τώγ σωματικώJΙ εJΙεργει6Ί1•

'σχολάσατε, είπεν ό Θεόc:, σεϊc: δέ, σπεύδοντεc: νό ένερ­ γητε, nλαvδσθε'. «Διότι, λέγει καi ό άπόστολοc:, «νεκρώσα­

γεκροvγ; Πορνείαιι, άκαθαρσίαι, καί άπλως πάσας τας γηί-

τε τά έπi τηc: γηc: μέλη, πορνείον, άκαθαρσίαν, πάθος κα­

l

30 ιrας. Ποιον δέ πάθος; Τό κακόν, (ί.λλ' σi'ιχι τάς δια του σcδ­

κόν κοί τήν πλεονεtiαν» 9 4. Άκούειc: ποίαc: άπό τάc: σωμα­

ηjς

γijς,

ποφ,εία,,,

-/J.εώμειιος, μι-;,ιιφοιτο λέγωι·,

'

έπιθυμiα τηc: καρδίας μου καί ή πρόc: τόν Θεόν δέησιc:

αν ε'ί τις άκού­

1'0Vν

εlμι Θεός)), ειτα τους σχοι.άσαντας τοίς θ'ε[οις :πΥευ,ματικα

του συνυπάρχουσαν μέ τήν προσευχήν τιΊν όδύνην τηc: ψυχηc:· δτι δέ τήν είχεν δχι μόνον συνυπάρχουσαν άλλά καi συνεργοϋσαν, εδειtεν ό ϊδιοc: έκεϊ διά τηc: προσποιή­ σεως· «θά (ηύχόμην», λέγει, «έγώ ό ϊδιοc: νά άποκοπω 91 άπό τόv Χριστόν ύnέρ των άδελφων μου» • καi άλλοϋ, «ή

σώμα

ΗΊ

Θεού προστάττοι 1 τος «σχολάσατε και )'Υ(UΤε οτ ι εγcb 1:'ργαζομέι 1 ους

90

άδ1αλεiπτωc: καί ώδυνδτο άδιαλείπτωc: , δρα είχε μέσα

τήν ψυχήν, αν ππάγματι ή τελείωσίc: τηc: προσγίνεται διά τηc: τηρήσεωc: των t-ντολων. Έάν δέ τοιαϋτα εργα είναι τοϋ σώ­

νφ·

δσ:rερ

ψυχijς

395

ακαθαροίαι•,

πά.θος

κακόι, και

11]1'

9

ματος τελουμένας ενεργείας το·υ ΠΨεύματος, ουδ-έ 1(Χ θε:α

τ·κάc: ένεργείαc: πρέπει νά νεκρώνωμεν;

και μακάρια πάθη, ουδέ τάς προς ταύτα πεφυκυ[ας δυνάμεις

θαρσiαν, καί γεvικωc: δλαc: τάc: γηϊ'ναc:. Ποίον δέ πάθος;

της ψυχijς Ητό επιθυμητικόι'J)

Τ ό κακόν, άλλ' δχι τάc: διά τοϋ σώματος τελουμέναc: ένερ­

γάρ, φησί, ,<τετάσθω σαι nυ.ι,

Πορνείον, άκα­

1,

1, 1

:1

il

Ιι·

·1,,1

'ι

Ι1ιίl·Iι

γείαc: τοϋ Πνεϊψατοc: οϋτε τό Θεία καi μακάρια πάθη. οϋτε 90. 91. 93.

Α' Θεσσ. Ρωμ. 9, 3. Ψ ο λ μ. 45,

1, 3· 2, 13· 5, 17. 11.

Ρωμ.

92. 94.

9, 2. Ρωμ.10, 1. ,Κ ο λ. 3, 5,

τάc: πρόc: αυτα εκ φύσεωc: καμωμένοι:: δυνάμεις της ψυ­

χηc:. Διότι, λέγει,

«τό

έπιθυμητικόν σου

δλον νά τείνπ

, !

1

::111111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

396

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 2

προς ΘεόJ·, ό θυμός εστω σοι κατα μόνου του iίφεως». Πως

ov,,

397

rιρόc: τόν Θεόv, ό θυμόc: σου ν' άπευθύνεται μόνον έναν·

J'ΞJ'εκρωμέναι αί δι,Ι'άμεις αfιται της ψυχής, εl κο•ηDείη

τίον τοϋ δφεωc:»'J:;_ Πωc: λοιπόν

ai

δυνάμειc: αύταί τηc: ψu­

ιις τούτω~ι προς τίιν {Ιείαν &ι•άτασιν εν ταίς προς τον Θεάι·

χηc: είναι νεκραί, αν δύναται κάπο:α άπό αύτάc: νά κινηθfϊ

ευχαίς ij διεγερθείη κατα του οφεως εν ταίς &τόnοις προσ-

πρόc: τήν θείαν άνάτασιν κατά τάc: πρόc: τόv Θεόν εύχάc:

i'j νά έγερθfϊ κατά τοϋ δφεωc: κατά τάc: άτόποuc: προοβο­

5 οολαίς;

23. Πϊvς δέ ασφαλώς εσιαι λέγων ό φιλόσοφος; «Τί

λάc: του;

δαί; Α 'ίσιJησιι• μέι, και φανταοίαιr ατ ιμάσομε~• προσευχόμε1,,11,

70

δυνάμεωJt δεξ6μεθα; 'Ή πολ~φ ,μαλλον οrDδέ τοvτο; αί γάρ τι\ θείοι• iίμμα)). Βαοαί· πως κατορύττει το θ·είον iίμμα

Π[!Ος τι} ΠOJ'?)QU. μίσος και

1)

λοιπόν; Τήν αϊσθησιν μέν καi φαντασίαν θά άτιμάσω­

«Ti

μεν προσεuχόμενοι, τό δι': παθητικόν τηc: ψuχηc: θά δεχθω­

10 1ού101) i:1ιέργειαι μάλωτα 7UX)'Tω)f εκτυφλοΓ,οι και κατορύττου-0[

Πωc: δέ θά είναι άσφαλήc: ό φιλόσοφοc: λέγων,

23.

δε παθ1)ιtΚ())! τής ψvχης ενεργεί~: κατά τινα Ί(ι)J! έαυτου\

μεν δτι ένεργεί μέ μiαν άnό τάc: δuνάμειc: του;

,,;

περισσότερον οϋτε τοΟτο;

προς ί(JJ! Θεο,, καί 7())/ n,λησίοιr

"Η πολύ

Διότι αi ένέργειαι τούτου έκ­

τυφλώνουν καί κατορύσσουν τό θείον δμμα περισσότερον

δγάπη; Και ταvτα γαρ τού: :r.αι?ητι:~οv είοιι• ενέργειαι· ταιί­

c,πό δλα».

τn γc'ι,ρ ηj δυι·ιί.μει τ·ης ψυχής αγαncομέι· τε και αnοτρεπόμεθα,

ι 1:σοc: πρόc: τά ιπονηρά καί ή άγάπη πρόc: τόν Θεόν καί τόν

15 οl,:ειούμει1ά 1ε και αλλοτριούμεθ·α, καθάπερ και' τφ λογιζομέ­

11λησiον;

Άλ:μονον·

πωc: κατορύσσει τό θείον δμμα τό

Διότι καi αύτά

είναι

ένέργειαι τοϋ

παθηηκοϋ,

γφ τ·ιjς ψυχής, κατι'ι. 1όι, οοφόι, Συι 1 έσιον, &παιJΙουμ/ιι τε κα1

~~φ· δσον αύτή είναι ή δύναμ1c: τηc: ψuχηc: μέ τήν όποίαν

_ιιεμφόμεθα. Νέκρωσις ϊiQ'

ιΊγαποϋμεν καi άποστρεφόμεθα, οίκειόμεθα vά άλλοτριού­

OV)'

εοτι του λογω-τικου θείοι.ς 1?εω­

ρήμασι!' ε)'(ωχολεισθω καί Θεψ τ?η• υ,ω•ογ και την εύχαρι­

μεθα, καθώc: καί

οτfα~ι αJ'απέμπει.ν και τούτφ διά 117ς συι•εχους κολλασθαι f'J!)J-

(;οφόν

20 μης; "Η τουτό εοτιι• 1) δι·τως ζω17 καί &ληθΊ7ς ενέργεια

Σuνέσιον" 6 ,

μέ τό λογιστικόν τηc: ψυχηc:. κατά έπαινοϋμεν ι~αί

τόν

μεμφόμεθα. Νέκρωσις

{iρα τοϋ λογιστικοΟ είναι ή ένασχόλησιc: μέ Θcϊα θεωρήμα­

iOi'

ι•οί-; Τόι· αVΊ01' αQα τρ6nον ουδέ τό παθψ ικον νεκρονσιιι οί

τα καί ή άναnομnή ϋμνου κα1 εύχαριστίαc: είc: τόν Θεόν

ι'ρu.σταi

καί ή προσκόλλησιc: είc: αύτόν διά σuνεχοϋc: μνήμηc:;

ΗΟι' καλrι>ι', κατακλείσαντες άργο1, καί &κίιιητον :1ι·

έαι:τοίς, ουδi-: γc}g αν σχοίε1: οτφ αν ερφεν του' &γαθοv και

υϋτη

ε:ναι

ή

δντωc:

'Ή

Ζωή καi άληθήc: ένέργεια τοϋ νοϋ;

ov τον μέιι αλιλοτριωθείεν,, οlκειω-

[(ατά τόν ϊδιον άρα τρόπον οί έρασταί των καλών δέν νε-

25 θ·εiει, δέ τcρ Θεψ. Τοvτο δέ 1,εκρουσι, την προζ τα πο1•ηρα

1,ριί)νουν οϋτε τό παθηηκόν, κατακλεiοντέc: το άργόν καi

οχ;§σι;· τfjc: Vvl'άμεως ταύτης ολην μετατιθέντες εnι l))V πρ(Ίς

ϊ•κiνητον μέσα των, διότι τότε δέν θά είχαν όργανον μέ

Θεό" αγάπη~', κατά 117ν πρcότην και μεγάλφ, έντολή~,· ((&γα­

HJ

π1ίσεις» γάg, φησί, Ι<Κύριον Ι0)' Θεόν σου εξ ολης τής lσχιίος

οϋτε έκείνο μέ τό όπο1ον νά άποΕ;ενωθοϋν άπό τό ηονη­

μωοίεν ιό ποι·ηρόι·, ουδέ δι'

σουη,

όποΊΌν νά άγαποϋν τό άγαΟόν καi νά ι.ιισοϋν τό πονηρόν,

ρόν καi

ταύτιιγ δ' εlπείJt τιjς δυνά.μεώς σου· ποίας δυνάμεως

30 ολης; Δ17λω δτι 10v παθητικ-οv· τούτα γάρ έστι τό της ηmχ1jς

111v

νά

οίκειωθοϋν τόν Θεόν. Νεκρώνουν δέ

τοϋτο,

πρόc: τά πονηρά σχέσιν τηc: δuνάμεωc: ταύτηc:, μεταθέ·

rοντεc: δλην είc: τήν πρόc: τόν Θεόν άγάπην, κατά τήν πρώ­

φιλοv;,. Τοvτο δ17 διατεθέ1, ουτω και τctς αλλ·ας της ψυχ1jς

την καi μεγάλην έντολήν· διότι, λέγει, «θά άγαnήσrιc: Κύ­ ριον τόν Θεόν σου μέ δλην τήν iσχύν σου» , δηλαδή τήν δύ­ 97

95. 96. θρώnου

Ί ω ά ν ν ο u "Ισωc οϋτω έκ

Σ ι ν ο 7 τ ο u, nαραδρομηc άντί Α.

νcψίν σου· ποίαν δλην δύναμιν;

Κλίμα!; 26. PG 88. 1068 D. Νεμεσίου, Περί φύαεωc άν·

Προφανίϋc: τοΟ παθηηκοϋ

01ότι τοϋτο είναι τό άγαπων τηc: ψuχηι:. Τοϋτο λοιπόν μέ

31, PG 40, 725 97. Δευτ. 6, 5 καί Μάρκ. 12, 30.

101αύτην διάθεσιv άνuψώνει καi τάc: δλλαc: δυνόμειc: τηc:

_..

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

398

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

399

2, 2

γηίνωγ α;ιαι1 ίσ1ησι και αJJατεί11ει προς Θεόν·

ψυχηc: απο τά γηινα καί άναβιβάίει πρόc: τόν Θεόv· τοϋτο

ταυτα διατεθέν ουτω και 1fi nροσευχfί 10 •είλικρινές nορίζcι

λοιπόν μέ τοιαύτην διάθεσιν καί είc: τήν προσευχήν προσ­

και 10)' J!OVJ' ουκ ε'ίργει, αλλά και συμπράττει δια ,ης μνtίμης

πορίίει τήν είλικρίνειαν καί τόν νουν ·δέν έμποδίίει, άλλά

δυ~·άμεις

TWJ!

ενιδρυμέ~•οι' εχειν εν έαυτφ τον Θεόv τουτο διατεθέν ουτω 5 και σαρκός ύnερφρονείι, και τι} .κατ' αυ·τήγ αλγη ρ{jον φέ­ ρειΥ τοις {JJιέρ 10'V δντως εψειου nάσχουσι nαρέχsι· δι' aV'10V γαρ εκείι,φ τφ φίλτρφ και' α.κρας άλ6ντες καί οίογ εnανα­

οτάνιες της σαρκός, τ[ι δι' ευχής και αγάπης προς 10 θείω• ]]yεvμα κοιγωιιίq,, τά σαρκός ταύτα nάθη κατά μόνοΥ τό κρί10 νειγ ,αιοθ·α11όμενοι, διαγίνονται.

καί συμπράττει, ώστε νά εχn θεμελιωμένον μέσα του τόν

Θεόν διά τηc: μνήμηc:· τοΟτο λο1πόν μέ τοιαύτην διάθεσιν δίδει τήν ίκανότητα εic: τούc: ύπέρ τοΟ δντωc: έφετοΟ nά­ σχονταc: νά nεριφρονοϋν τήν σάρκα καί νά ύποφέρουν εύ· κολώτερον τούc: σαρκι·κούc: πόνοuc:· διότι δι' αύτοϋ, κατα­

ληφθέντεc: πλήρωc άπό έr.:εϊνο τό φίλτρον καί τρόπον τινά

έπαναστατήσαντεc: κατά τηc: σαρκόc:, διατρίβουν είc: τήν δι'

24. Καί. τί δεί nλείω nερί 1ού1ωι 1 γράφειγ; Δηλογ γ6ρ

εύχηc: καί άγάπηc: πρόc: τό θείον πνεϋμα κοινωνίαν, αίσθα­

εστι nασιν, ει και ,Ul] Hp σοφψ τούτφ γέγονε σαφές, ως (ίΟΤαυ­ ρο}σαι τ~~ιν σάρκα σύ11 ταίς nαθήμασι και ταίς εnt'θυμίαις))

νόμενοι τά πάθη αύτά τηc: ψυχηc: μόνον έκ συγκρίσεωc:.

;~ροσετάγημεν, ου·χ' ϊιt' ήμu.ς αvτούς διαχ,ειρισώμεθα, πάσαν

των; Διότι είναι είc: δλουc: φανερόν, δν καί δέν εγινε σα­

15 σώματος ενέργειω, και ψυχής δύγαμιν νεκρώσανιες, αλί-' ώ.;

φέc: είc: τόν σοφόν τοϋτον, δτι διετάχθημεν «νά σταυρώσω­

αv των μέι, φαύλων ορέξεώιι τε και πράξεων άποοχώμεθα και 117ν ά:ι' αυτώγ φυγιγι, αJΙεπίοτροφο11 εnιδειξώμεθα, γενcv­ μεθα δέ τcοι· εnιθυμιώι1 του πνεύματος αΥδρες, κατά τον Δα­

μεν τήν σάρκα μαιί μέ τά nαθήμσrα καί τάc: έnιθυμίαc:»!18,

γι.-ιjλ, ιελείφ φρογήμαοι ζiί'η,τες εy αυταίς και κινούμεγοι καί

24.

6χι διά

Καi τί χρειάιεται νά γράφω περισσότερα περί τού­

v·

αύτοκτονήσωμεν, άλλά άφ' ένόc: μέν διά ν' άnό­

υχωμεν άπό τάc: φαί1λαc: όρέ!Ξειc: καi nρά!Ξειc: καί νά φύγω11εν όπό αύτάc: όνεπ1στpεπτί, άφ· έτέρου δι';

νά γίνωμεν

20 ά~•δρικώς αει χωρουγτες εlς το πρόσω, κατά τοJ' άnό Σοδό­

cΊνδρεc: των nνευματικων έπιθυμιων, κατά τόν Δανιήλ9 , lων­

μων ει;ιόηα Αcότ, δς άεί nρουαlνων και ακίνητος nρός HJ.

τεc: καί κινούμενοι εic: αύτάc ικαί προχωροϋντεc: άνδρικωc:

δπίσω μέ1,ων ζώντα έαυτοJJ διετήρησε, της είς τουnίσω οιρα­

πάντοτε nρόc: τά έμπρόc:, κατά τό πρότυπον τοΟ άnό τά

φείσης συζύγου ~rεκρωθ·είσης. 'Ότι μεν

9

ζων εχουσι ;ιrιί

Σόδομα έ!Ξελθόντοc: Λώτ, ό όποίοc: προχωρων συνεχωc: καi

τά κρείιτω ενεργοvι,, άλλ' ου νεκρουσιν οί άπαθείς το της

μή στρέφων πρόc: τά όnίσω καθόλου διετήρησεν έαυτόν

oi5i,

25 ψυχής ;ιαθ·ητικόν, ίκαι 1 cος οlμαι δεδειγμέι'<ον είναι.

2Γι. Nvi· δ' 'ίδωμει 1 ;i.coς ό φιλόσοφος οΤπος, καίτοι ,η;'

t:ωvτα, ένψ ή σύιυγόc: του, στραφεϊσα είc τά όπίσω, ένε­

κρώθη1, Νομίίω λοιπόν δτι έnαρκωc: έδείχθη δτι

oi

άπαθεϊc:

έαvωυ πολύιιοιαι' 71{iσαι1 εnαφεις ταίς εl.σαγωγικαίς εlς :προσ­

i:χouv τό παθητικόν τηc: ψυχηc: ιωντανόν καί ένεργηηκόν

ευχ17ν είσηγ1jσεοι του οεπιοv Νικηφόρου, δμως του συκοφω­

1ων καλυτέρων, άλλά δέv τό νεκρώνουν.

τήσαι και διαστρέψαι και διαυαλείJJ ;ι}.έογ 'ίσχuοει· ουδέγ, i-:-

25.

Τώρα δέ δc: 'ίδωμεν, nωc: ό φιλόσοφοc: ουτα::, μο­

30 αυτόιι καί τσύς οlκείους :λόγους, άλλ' ουχί τον ο,σιο~ι εκείι 1 ω',

λονότι έΕ:απέλυσεν όλην τήν μεγαλοφυίΌν του έναντίον των

δι.ά των σvκοφαν1t(i)),' τούτω11 λvμηι 1 άμενος. π ρώτοι1 μιψ ου;· αρχόμει•ος 10V10 IOV αJ'δρος καωψεύδεται, το nρωΙΟJ' αυιί'1:•

είσογωγικι·iΊν διδασκαλιών τοΟ σεnτοΟ Νικηφόρου, δμωc: δέν κατώρΕ'ωοε κατά τίποτε νά συκοφαντήσn καί διαστρέψn καί διοβάλn περισσότερον, ί:ημιc:)σαc: διό των συκοφαντιων τού1ωv οχι τόν δσιον έκείνον, άλλά έαυτόν καί τούc: οίκείουc:

98. 99.

Γα λ. Δαν.

1.

Γεν,

5, 24. 9, 23· 10, 11· 19. 19, 17 κ.έ.

11.!

1: 1

ϊ ιlj

i!i iί1

λόγουc:. Κατά πριϊπον μέν λοιπόν έν άρχη ψευδολογεί κατά

τυυ όνδρόc: τοϋτο, δτι nρωτοc: αύτόc δηθεν παρέδωσε τάc:

,,!' 1:

ι,I,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

400

ΤΟΥ

401

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

υρίζωγ εlσπνοr'ις εκάλεσε· nολλοις γαρ χρ6γοις πρότερογ τu.ι~­

τοιαύτας διδασκαλίας, τάc: όnοίαc: έκάλεσεν ύβριστικωc: είσnνοάc:" ένψ πρό μακροϋ χρόνου ταϋτα έδίδαΕαν αλλοι

τα προεισηγήσαντο πνευματικοί liνδρ,ες ετερ-οι και ρήμασι κ'li

πνευματικοί δνδρεc: μέ τά 'ίδια σχεδόν λόγια καί νοήματα,

ν017μασι σχεδόι· το'ίς αυιοίς, και' το'ίς των πατέρωγ uπάιηωι· 5 λ6γοις παλλάς αγ εvραι τις φωνας αυμμαρτυρούσας αυιαί;,

καί είc: δλουc: τούc: λόγουc: των πατέρων θά ήδύνατο κανείς νά εϋρn nολλάc: φωνάc: συμφωνούσαc: μέ αύτάc: διά τηc:

α'ϊάπερ εστί και ·ιί τοv δια λόγωι 1 ήμίι, τήγ πι,ευμαιικ171· Κλί­

μαρτυρiαc: των, δnωc: είναι καi ή φωνή τοϋ κατασκευάσαν­

μακu. ιεκτηγu.μέι•ου· υ'ΙησοfΊ)) γάρ, φησί, <ψι•ήμη κολληDή~ω

τοc: δι' ήμαc: μέ λόγουc: τήν πνευματικήν Κλίμακα, ό όnοίοc:

τfί nι·οfί σου και τότε γγώσn ήσυχίας ωφέλ,ειαJt>>. Μετά τοvτο,

λέγει· «ή μνήμη τοϋ Ίησοϋ δc: κολληθfι είc: τήν nνοήν σου,

υυίαζε

1()/)

καί τότε θά γνωρίσnc: τήν ώφέλειαν τηc: ήσυχίαc:» • Μετά

10 εlσπι,εομέι•ου πν•εύματος εlς την καρδίαν είσελ19·είι.'J> (τοvτέσιι

τοϋτο, ένψ ό δσιοc: Νικηφόρος λέγει, «βίαΖ:ε τόν νοϋν σου

κολλη1Jηναι τούτφ και τcί ε11 καρδίq, σκοπείν, καιά τον μέγω·

μέ τόν είσnνεόμενον άέρα νά είσέλθn είc: τήν καρδίαν» (δηλαδή νά έnιδιώκπc: νά κολληθοϋν είc: αύτόν καί τά έν

nαραδ·εδωκέναι λέγειν τάς τοιαύτας των είσηγήσεωγ, ας 'ί'­

10)' νουν

OOV))

λέγογως

10V

2

δαίου εκείνου «μετά

Μακάρι.οJ" «ή καρδ{α)) γάρ, φησίν, «ήγεμο~ιεύει ολου ταυ iψ­

2

γάνου καί, επειδαγ κατάσιχn 7ί!:ς νομάς της καρδίας ή χάρις,

τfι καρδί9, κατά τόν μέγαν Μακάριον, ό όηοίοc: λέγει, «ή

ηγεμοι,ευει παντωγ 1ωι 1 μει.ωι• και. τω·ιι Λογισμων· εκει τοινυν

t:

καρδία ήγεμονεύει όλοκλήρου τοΟ όργάνου καί, δταν κα­

15 χρ11 ωιοπεiν, εl ενέγραψεν ή χάρις τούς του Πνεύματος JJό­

ταλάβη τάc: νσμάc: τηc: καρδίαc: ή χάρις, αϋτη ήγεμονεύει

μους))), ε·κείγου τοί,ι·v~, τοις μεγάλοις ·ιούιοις nαντάnασι σvμ­

δλων των μελων καί των λογισμων· έκεί λοιπόν πρέπει νά

φθεγγομέγου, nάλιν οvτος διιί συκοφα)'τίας εnηρεάζει καί,

Ι

Ι

,.,,

"

,._,

\

,..,

,,

,..,

~

,..

f

11111111

i'

ΙI.Ι' !· !!

i

διάνοιαιι, ε'ίτα κατά τωγ υιαίων εlσπνοων πο},υς αι•·­

κυττάΖωμεν, αν ένέγραψεν ή χάρις τούc: νόμουc: τοϋ nνεύ­ ματοc:»4), ένψ λοιπόν έκείνοc: ό δσιοc: συμφωνεί nλήρωc: μέ τούc: μεγάλους τούτους, πάλιν ουτοc: τόν κακομεταχειρίΖ:ε­ ται καί διαχωρίσαc: άnό τήν λέΕιν «νοϋν» τό 'βίαιΖ:ε', τό

τός nι 1 ει, Ιίt))! ατοnωτάτων σδσας άποδιεικJ!ύς. Άλλα και JJ0U) 1

συνδέει μέ τόν είσπνεόμενον άέρα καί διαφθείραc: οϋτω συ­

εκείνου λέγοιιτος τάς ενεργείας του νου και χρijγ είναι δ f(t

κοφαντικωc: μαΖ:i μέ τά λόγια καί τι']ν εννοιαν, εnειτα πνέει

:Ι~

τωγ αlπθ•ήσεωιt ταύτας εξω χεομένας επανάγειν και παρα­

αύτόc: ό ϊδιοc: δφθονοc: κατά των βιαίων είσnνοών, άnοδει· κνύων δτι είναι άτοπώταται. Έηίσηc: δέ, ένψ έκείνοc: λέγει

Ι;

διελών α;ιό του 'γου'

T(J

Ό[αζε' τφ εlσrινεομένφ συνείρει Πι•εύ.

μυ.τι, καί σvκοφαιπι.κως αvτω διαφ1J•είρας μετά των ρημάτωι•

20 καί.

1)])'

σκευάζειγ ε'ίσω γεύειJ! τους προσευχης επιμελουμέγους, δ φι-

25 λ6σο7;ος γουν αυ·τογ αύθις σvκοφαντε'ί λέγειν 117ν ουσίω· ιnv

νοϋν τάc: ένεργείαc: τοϋ νοϋ καί άΕιώνει, έnειδή αυται δια­

νου· και γαρ ουτω πολλω)' εvπορ17σαι 16πωι· κατά των δσίω11

χέονται εΕω διά των αίσθήσεων, νά τάc: έnαναφέρουν καί νά τάc: ρυθμίΖ:ουν νά στρέφουν nρόc: τά εσω οί έπιμελούμε­

φωνών ·ύnεν6ησεν.

Ίlμϊvι· δ' αύθις υΊ.ληι9·ές δι,ευκρο•ο·ύγτωJΙ, α1';1ός uντει­

νοι τηc: nροσευχηc:, ό φιλόσοφος τόν συκοφαντεί πάλιν δτι

nεϊγ ΟVΚ εχωι•., «εστωσαν», φησίν, ((Οί ημέτεροι λόγοι διδα-

νοϋν λέγει τήν ούσίαν τοϋ νοο· πράγματι οϋτωc: έμηχανεύ­

26.

30 σκαλiα nρός τούς ιΊπό του φαιι•ομέγοv ,άτ6που παρακρουσθέJΙ1ας αν)\. Καί σύ τοίνυι, δ διδάσκω1, α μι7 συvηκας, φαiη τις

αν προς τογ τοιου·το1· διδάσκαλοι', παρεκρούσθης 1}

ov;

πα-

θη νά εϋρη nολλάc: θέσειc: κατά των όσίων φωνων.

26. 'Όταν δέ ήμείc: δ,εuκρινίΖ:ομεν τήν άλήθειαν, αύ­ τόc: μή εχων τi νά εϊnη, λέγει, «δc: είναι oi ίδικοί μας λόγοι διδασκαλία ηρόc: τούc: nαραπλανηθένταc: άnό τό προφανές δτοnον». Kai σύ λοιπόν, ό όnοίοc: διδάσκεις, δσα δέν κατε­

2. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι να ϊ τ ο υ, Κλίμα!; 27, PG 88, 1112 C. 3. Ν I κ η φόρου, Περί νήψεωc:, PG 147, 963 Β - 964 Α. 4. 'Ομιλία 15, 20, PG 34, 589 ΑΒ. Βλ. άνωτέρω 1, 2, 3.

νόησεc:, θά ήδύνατο νά εϊnπ κανείς nρόc: τόν τοιοϋτον διδά­ σκαλον, nαρεnλανήθηc: fΊ δχι; Διότι, δν nαρεηλανήθηc:, nωc: 26

i,1,,H 1' 1 1

1

: _ '· ·11 1

'.'

iιiι :ιι

' 1

:iιι,_ιι,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

402

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ρακροvο,θ,είς μεν γάρ, πώς αξιοίς κατ' αύτο διδάσκαλος είγαι,

του διδάξοvτος δεηΊ?είς και μαθωγ παρ' ημών τήγ αλή1?εια1', ,ιιι7 nαρακρουο1?'εις δέ, πώς ύ6ρίζεις αnο του κατά σέ φαινο­

μέ·νου τον μηδέν ατοnοv διαJJ00·6μει1 0JJ, και ταυτ' ονχ

011 κα-

5 κώς έξείπεν, αλλά κακώς εγεν'όησεγ; El γαρ αμφω κακώς εκείνος, πuις αγ σύ, κατήγορος ων, το γοού,μεyογ nαραδραμών,

του φαιι 1 ,ψένου έχώρησας; 'Έδει τοίνυν,. εΥπερ

κατά ,μόνου

403

,ότε άtιώνειc: ότι είσαι διδάσκαλοc:, ένψ χρειάlεσαι διδά­ σκαλον καi μανθάνειc: άnό ήμδc: τήν άλήθειαν, δν δέ δέν παρεnλανήθηc:, nωc: ύβρίlειc: άnό τό κατά σέ προφανές τόν μή σκεnτόμενον τίποτε δτοnον, καί μάλιστα δχι διότι κακωc: διετύnωσεν, άλλά καικωc: ήννόησεν; "Αν πράγματι κακωc: εnραtε καί τά δύο έκεϊνος, nωc: έσύ, ένφ είσαι

του σώματος Jrέκρωοι.1 1 ,

κατήγοροc:, nαρεμέρισεc: τό έννοούμενον καί έnετέθηc: μό­ νον έναντiον τοϋ φαινομένου; "Αν λοιπόν έφυλάχθηc: έσύ ό ϊδιοc: άnό τι'ιν άnάτην των λόγων καί παρήγγειλεc: είc: τούc: αλλουc: νά φυλάσσωνται, εnρεnε καί τήν σκέψιν καί τόν πατέρα τηc: σκέψεωc: νά έnαινέσnc: καί των λόγων έκείνων νά yίvnc: δχι κατήγορος άλλα έρμηνευτήc:. Διότι αν κάnοιοc:, λαμβάνων ύπ' όψιν δτι άnαντζΊ npόc: τό φαινό­

ώς α1Ίτό·χειρας γίνεοΊ?·αι τους δ.ι·Ί?ρώπους διδάσκο~,τος, αρ' υ.γ

μενον, άnέδιδεν είc: τόν nαραγγέλλοντα τιiν νέκρωσιν τοϋ

έφvλά.ξω 11))' από των ρημάτωγ αnάτην αυτός καί τοις αλ­ λοις φυλάηεσΊJ,αι παρηγγύας, τήγ τε διάJΙοια~, και

101

1

nατέρα

1Ο τijς διαγο[ας εγ επαίνφ τ ίθεοθαι και τcvν ρημάτων εκεί)'U))' ον κατήγορον,

αλλ' έξηγηΤ'ΙJΥ ποιείγ σαυτόν. Εί γαρ 1οι,τ6

τις ύnολογιζόμενος, ΟΗ nρός τό φαινόμενον αnαντg, καταλο­ γογραφ17σειε

του εJ!τελλομέ~:ου

τηγ

15 αύτός έξαιρήοτι του1οι 1 , εl μη μετα6ουλεύσαιτο της μετc'ι. 1ι';Jι· άι,τιθέων καταδίκης; Ού·κ εγωγε οlμαι. Τί δ' οτ·ε Βασίλεως

σώματοc: ότι

διδάσκει τούc: άνθρώnουc: νά αύτοκτονοϋν,

γοί,ιι

άρά γε αύτόc: θά έtαιρέσn τοϋτον, αν δέν ίiλλαtε γνώμην ώστε νά ύnοστf1 τήν καταδίκην των άντιθέων; Δέν τό ,vομί­ Ζ:ω έγώ. Τί δέ θά σκεφθωμεν όταν ό μέγαc: Βασίλειοc: (διά

εξω διαχείσθαι και έπανάγεσθαι πάλιν, κακώς έρουμεγ c.ιι-

νά χρησιμοποιήσω nαραnλήσιον μέ τά ύnό σοϋ έλεγχόμε­

20 τογ uJς τη~, του νου άμετά6ατον ου'Οίαν διαχείσθ·αι λέγ01·τυ.

να) είnεν δτι ό νσϋc: διαχέεται εtω καί έnαναφέρεται nά­ λιν"; Θά ε'ίnωμεν δτι κακωc: λέγει αύτόc: δτι διαχέεται ή

δ μέγας ('ίνα nαραnλησ[φ τοίς ύnό σου κα~ηγορουμένοις 77.α­ ραδείγματι

χρ17σω,μαι},

τί τοίγvν

011'

Q11τος εlπε

τόι 1

και τrιν μηδέποτε έαυτήν αnολείnοvοαν έnανάγεσΊ?αι, η YOV)' γοήσομεγ α'lJ'ιOJ! λέγειν τας μεταοατικας αύτοiJ εΥεργείας, ι/ι

cψετάβατοc: ούσία τοϋ νοϋ καί δτι ή ούδέnοτε άnαμαικρυ­

δή ποτέ είοιγ αvται;

νομένη έnαναφέρεται η θά έννοήσωμεν δτι μέ τήν λέΕιν voOc: έννοεϊ τάc: μεταβαηκάc: ένεργείαc:. όnοιαιδήnοτε εί­

27. 25

{,rw

Άλλ' δ φιλόσοφος από του φαιι•ομένου κατηγορεϊι·

τcvι, εμών 1.Μγωγ έξελεγχό~,τωι, είρ,χθείς καί κατά ταυ

νοουμένου δλος χωρfjοαι nροθυμηθείς, κατά τ.ε τώγ ύπέρ του σεπτού ανδρός εκείJΙον γεγραμμένω)) ήμίν

άσας α.ύτφ,

της

ΟVΚQψαΥ1tκfjς

10)'

άγώνα μετασκευ­

αύωυ κανταυfJ:α τέχνης Ο'ι>Κ

.~πιλέληστο, μάλλον δ' έnιλελfjσθαί πως ού 1κ έδυνήθη. Πώς

30 γάρ, άιιτειπείν τοίς διά

11]1'

ένουοαν αλήθειαν αJΙαντιρρήτοις

οi5οιν εσχεν αv καί δvσοε6είας εγκλημα προστρίψαι τοίς

ναι αύταί;

27. 'Αλλ' ό φιλόσοφοι:: αύτόc:, έμnοδισθείc: άnό τούc: έλεγκτικούc: λόγουc: μου νά κατηγορήσn βάσει τοϋ φαινο­ μένου καί φιλοτιμηθείς

νά

έnιτεθη όλόκληροc:

έναντίον

τοϋ νοουμένου, μεταθέσαc: δέ τόν άγωνα έναντίον των

ύπέρ τοϋ σεητοϋ έκείνου άνδρόc:6 γραnτων μαc:, δέν έλη­

FV-

σμόνησεν οϋτε έδω τήν συκοφαντικήν τέχνην του, μδλλον

σε6έσι, μ1'ι τ17ν ουκοφαντίαγ τούτοις ένείρας; Ήμuηι το[νυν

δέ δέν ήδυνήθη νά λησμονήοn. Πράγματι nωc: θά ήδύνα· το νά άντείnn είc: τά άναντίρρητα λόγφ τηc: ένυnαρχού­

Πρ(οτοι• οαρκικόν λογιστικον οργα)'Ο)! 1YJJΙ καρδ{ω• είπ6γτωι 1 ,

σηc: άληθείαc: καί νά άnοδώσn είc: τούc: εύσεβεϊc: εγκλη­ 5. 6. τριόδι.

'Επιστολή 2, PG 32, 228 Α. Τοίί Νικηφόρου, ύπέρ ου έγραψεν

ό

Παλαμδc: έν τη

πρώτn

μα δυσσεβείαc:, αν δέν ηαρεμβάλn είc: αύτά τήν συκοφαν­

τίαν; 'Επειδή λοιπόν ήμεϊc: εϊnαμεν δτι nρωτον λογιστικόν

Ιι

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

404

ΚαΗt ΊΟΥ μέγαιι lliακάριον,

OV

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣVΧΑΖόΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

Καt τας ΊΟV;Ο δη}.ο,;,;r;:7 ρήσεις

εκεί nρουθ{ιιει9α, τό 'σαρκικόν' απαλείφας ο{πος καί

101,

Νύσ­

405

δργανοv είναι ή καρδία, συμφώνως nρόc: τόν μέγαν Μα­ κάρiον, τοΟ όnοίου τούς σχεηκούc: μέ αύτό λόγους ηαρε­

σης θε'ίοι• Γρηγόριον παραγαγόJν λέγω•τα τςv λεπτφ καί φω­

θέσαμεν

τοειδ,εί της αισθητικής φύσεως ανακίρ~rασ{}αι τή~ι νσεραν

βαλιi>ν τόν θείον Γρηγόριον Νύσσηc: λέγοντα δτι ή νοερά

oi•-

5 σiαν, ακολούΠως μέι, συyάγει το·ύιφ και ώς δργάνφ πρώτφ

χρησ{J,αι φάι,αι τόν αγιοι•, αJ'ακολούθως δέ

τοίς ύφ' 17μϊiJν

ούσία

έκεϊ7,

αύτόc:,

άναμιγνύεται 8

οθητικηc:

φύσεωc:» ,

άnαλείψαc: τό

μέ τό

Όαρκ1κόν' καί

ηρο­

λεπτόν καί φωτοειδέc: τηc: αί­

άκολούθωι:: μέν

npόc:

αύτό

συνάγει

λεγομένοις εnιιωεται, λέγωιι εJ!αvτίως εχειγ ταύτα τοις ωυ

δτι ό δγιοc: είnεν δτι έχρησιμσποίησε τοΟτο ώc: πρωτον όρ­

άγ[ου ρήμασι, φάσκοιπα την καρδίαι,, άλλ' ου το φωτοειΜς

γανον,

ϊκείJJο, πρώτοι, δργαγDι' λογι.σιι;,όJJ.

μας,

Άλλ' εl ;ο 'σαρκικον' nρ,οσ.

10 θ,είης, ilι σοφιστά, καθάnερ είρήκαμεν ήμείς, μακραγ ποιή­

άνακολούθωc: δέ

λέγων

οτικόν

<ιγίους αλ}.ήλοις και ήμας αυτοις ύn' αύτών δεδιδαγμέJ'Οi'ς'

προσέθετεc:

GιJ γάρ εσrι σαρξ

μεϊc:, Θά

10

11)ς aι,θρωn[νης αlσθ•ήσεως φωτοειδές.

Άλλα και έιέρα1' .~nεγ6ησε τωιι ήμειέρωγ ρημάτωιι

15 προς; τoJJ Νύσσης ε•·αιη Εωσι,,, ώς, :::πεί φαμεν οργαιιοι, μ{,, δργάvων 117ι: καρδία)' εJJ σcbματι, χρησθαι αi'ηης 1ούτφ ώς r'ιργάνφ, γJ1ωστηγ

δέ τον

δείκι 1υμεγ

οδοα~r

J'OVi' /)(,' 1ήι 1

'n1ί

25 τικιρ 10 αlσθητικ6ν, μέσως εχοντι ηJς στέρας ου 1 σίας, εlτα :ιρος ΙΟ

18

γοερας και, ύλωδ,c:.

IOV αίσι1ητικου λεπτομερέστ ερΓJιr

έναντίον

των

λόγων

άντίΘετα πρόc: τούς λόγους

όργανον καi

ϊδnc: δτι

τό

δχι

έκεϊvο τό

Όαρκικόν',

ώ

φωτοειδέc:.

σοφιστά,

όπως

·Αλλά,

αν

εϊπαμεν

ή­

άnομακρύvnc: τήv διάβλητον έναντιότητα καί θά δγιοι εΊναι σύμφωνοι πρόc: άλλήλουc: καi ήμεϊc:

oi

cίμεθα σύμφωνοι npόc: αύτούc: ώc: διδαγμένοι άπό αύτούc:· διότι τό φωτοειδέc: της όvθρωπίνηc: ·αiαθήσεωc: δέν είναι σάρΕ.

28.

νοΠ και του σι(ψατος εvωσιγ, παρ' εκεί}"Ου λεγομέ~,ην αnε\Jt­ γ6ητοι1. Τ ί γουγ εκ,είι 1 ος' QTC()J λέγπ προσφυηι'αι μέν τφ αυςη-

έπιτίθεται

ταΟτα είναι

τοϋ άγiου, ό όnοϊοc: λέγει δτι ιi 1 καρδiα είναι πρωτον λογι­

σεις 71])' δια6ευλημέγην εγαγτιότητα και συμφιbνους ,δφει, τούς

28.

ότι

'Αλλά έnενόησε καi

δλλην άντίθεσιν των λόγων

μαc: πρόc: τόν Γρηγόριον Νύσσης, δτι γομεv ότι

δηλαδή, έπειδή λέ­

δργανον όργάνων είc: τό σωμα είναι ή καρδία

καί δτι ό νοϋc: χρησιμοnο1εϊ δι' αύτηc: τοΟτο ιi.>c: όργανον,

11])' αγάκρασιν γίνεσθαι του νΟV' και T01)H{J (1Jς οργάνφ Π[Jrι) ·

δρα δεικνύομεν δτι

τφ χρησθαι και δι' αυ1ου 1φ σώματι; "Αρ' ου μαλλο~, 17μϊάι 1

ή

Καt nολλψ ,ιιfiJλλογ γvωσΙΟΨ και, ρηιογ tποιήσατο

10)' τρό.Π'JJ'

πράττει λοιπόν έκείνοc:, δταν λέγn δτι τό αίσθητικόν προσ­

30 117ς του γο·ίι προς τiι σώμα συναφείας; Πώς OVJt λέγει ταύι ψ

φύεται είc: τό αίιεηηκόν, εύpισκόμενον είc: τό μέσον της

ιΊ.νεπιγόητω• και

ά,γέκφραστογ;

"Αρα και

αυτός

αγτιλέγειΥ

άπό

ή ενωσιc: τοϋ νοΟ καί τοΟ σώματος,

έκεϊνον λεγομένη

νοερδc: καί

άπεριvόητοc:,

ύλ1οδεστέραc: ούσiαc:,

έαυΤ(f) τfl σfl οοφ[q. δοκεί. Καί πώς ου κατα σέ, ε'ίnερ σεαυτφ

όvάκρασ1c: τοϋ νοΟ γίνεται

γουν επεσθαι γινώσκ,εις; 'Α,}λ' εγφμαι ώς επαφήγ μεν εnι

αίσθηηκοϋ

10

είναι

εnειτα

γνωστήΌ

δέ λέγει

Τί

δτι

ή

πρόc: τό λεπτομερέστερον τοΟ

καi δτι τοϋτο χρησιμοποιεί ώc: ηρωτον οργα­

vον καi δι' αύτοϋ τό σωμα;

~ Αρά γε δέν εκαμε ηερισσότε­

pον άπό riμδc:, καi πολύ μάλιστα γνωστόν κ·αί

σαφη

τρόπον τηc: συναφείαc: του νοΟ ηρόc: τό σωμα;

τόν

Πως λοι­

πόν λέγει τήν συνάφειαν ταύτην άνεnινόητον καi άνέκ­ φραστον; 7. Βλ.άνωτέρω 1, 2, 3 καί 1, 3, 41. 8. Περί καταακευηc: άνθρώπου 8, PG 44, 145 C. 9. Αύτόθι 15, PG 44, 177 Β. 1 Ο. Αύτόθι 8, PG 44, 145 C.

"Αρα ικαi

αύτόc: ό ϊδιοc: κατά τήν σοφίαν σοΟ

φαίνεται νά άντιλέvr1 είc: έαυτόν. μή

συμβ(1

αύτό

Πωc: είναι δυνατόν νά

κατά τιiν γνώμην σου, αν γνωρίιηc: νά

ε1σαι συνεπής πρός σεαιπόν; 'Αλλά έγώ νομίΖω δτι έni των

Ι'ι

'iι , 1,!!llil

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

406

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

τοιούτων λέγομεν και χρησι.ιι και ανάκρααιν,

1(i))!

1 ;~

δέ αv-

καί nώς αν τελεσθείη 11οερας φύσεως πρός σωματοειδές

11)

τοιούτων

πραγμάτων

έπαφήν καί

χρησιν

4Q7

2, 2

καί

άνάκρασιν

λέγομεν, ποία δέ είναι αύτή καί πως θά ήδύνατο νά τε·

η σώμα, νοηααί Τε και φράσαι. κοιν'fί πάσιν άμήχανον ανθρcό­

λεσθn ή έπαφή νοερδς φύσεως πρός σωματοειδές η σω­

:τοις. Ουτω σφίσι τε αvτοίς και αλλήλοις δμολογοϋσιν οί πα-

μα, τοϋτο είναι άδύνατον νά καταλάβουν καί έκφράσουν

5 τίcες καi ήμείς αύτοίς. Συ δ' ό ταίς άνπθ·έσεσι χαίρων, ciJς

όλοι οί δνθρωπο1. Οϋτω συμφωνοϋν μέ αύτούς καί άλλή­

εοι;:ε, κάκείνους άηικείσθαι δοκείν έφίεσαι, διό και ήιιίι•

λους οί πατέρες καί ήμεϊς μέ ·αύτούς.

?ιη {κει.σαι,

στούμενος είς τάς άντιθέσεις,

αυμφθεγγομένους αύ·τους άλλήλοις δεικνύσι.

29. Τοϋ γr'tρ μεγάλ.ου Μ ακαρtου τfj της χάριτος έ11εργε[q, διδαχι?έ1•ιος καί 17μάς διδάσκοντος εί11αι 1011 1,ουν έν τfl κrιρ10 δ[q, κrι.ί τοi,ς λογισμούς πάντας της ψυχης, cδς έ,, όργάγφ,

Σύ δέ, ό εύχαρι­

όπως φαίνεται,

έπιθυμεϊς

νά φαίνεσαι ότι άντίκε1σαι καί είς έκείνους, διό ιωί άντί­ κεισαι

εiς

ήμδς, οί

όποϊοι δεικνύομεν δτι

αύτοί άντιφά­

σκουν ·πρός άλλήλους.

τοίi δέ Νύσσης μίι εlγαι έηός τοϋ σcvματος τοίiτω,, ώς ασιi'ι­

29. ·Αφοϋ ό μέγας Μακάριος έδιδάχθη διά της ένερ­

μαrοι1, 17μείς εlς εν τr} δοκοϋηα διαφέρει11 ταύτα συι•άγοηες

γείας της χάριτος καί διδάσκει ήμδς δτι ό νοϋς καί όλοι

αμφότερα καί μ17 ενα11τ[ως έχοντα δεικνύ11τ1ες, εl καί μ17 ε1·­

οί λογισμοί της ψυχης είναι είς τήν καρδίαν ώς εiς δρ­

δο11 έστί, φαμέν, ΚU.1(1 1011 Νύσσης Γρηγ6ριον (ιJς ασώματο;

γονον,

15 ό νοϋς, αλλά και εντός έ,στιν, άλλ' ου·κ έκτός του σd_ιματος,,

ό

δέ

Νύσσης

ίσχυρίί';εται

ότι

ουτος

δέν

είναι

έντός τοϋ σώματος ώς άσώματος11 , ήμεϊς συνάγοντες είς

ώς συ~·ημμένος τούτφ και πρώτφ σαρκικϊρ όργάνφ η] καρδ[,1

εν τά δύο ταϋτα,

χψh,,ιιει,ος αφράστως κατά τον μέγαν Άιf.α:-ιάριω•. Έπεί 1οί1•ω·

κνύοντες ότι

τά φαινόμενα

ότι

διαφέρουν

καί

δει­

δέν είναι ένάνηα, λέγομεν ότι, δν 'Καi δέν

κατ' lfλλο μεν εκείνος ούκ ε11δον είναι λέγει, κατ' αλλο δι\

είναι ενδον κατά τόν Γρηγόριον Νύσσης ό νοϋς ώς άσώ­

οlίτος ενδο;•, Ιjκιστα προς αλλ1jλους διαφέρονται· και γάρ οΜ'

ματος, άλλά

20 ό λf:γω,, μι7 έι• 16πφ τό θείον εlναι,

fJ

άσώματοι•, άντ{κειται

καί

έντός είναι,

ώς συνημμένος μέ

αύτό

δχι δέ έκτός τοϋ σώματος,

καί ώς πρωτον σαρκικόν όργα­

τςv ει1δον γε,·έσθαι ποτέ τον τοϋ Θεού λόγον J,,έγοντι παρΠε­

νον χρησιμοποιων άφράστωc: τήν καρδίαν κατά τόν μέγον

νικης και παvαμάιμου μήτρας, ώς έκεί συνημμέ~tον {;πέρ 16-

Μακάριον 1 ~. 'Επειδή λοιπόν ·κατ' δλλην δποψιν λέγει έκεί­

1·01• τq1 καθ' ήμάς φυράματι δια φιλαιι{)ρωπίαν

αφα1οι 1 •

νος ότι δέν είναι μέσα, κατ' δλλην δέ ουτος ότι είναι μέσα,

.'JO. Σι\ δ' 1jμάς τους μη διαφέρεσθαι δ,είξαι σπεύδοιιτας

διά τοϋτο έλάχιστα διαφέρουν πρόc: άλλήλους, καθ' όσον

25 tκεί11ους, προς έκεί~•ους σπεύδ·εις δ,είξαι διαφερο,μένους, καί-

οϋτε ό λέγων ότι τό θείον δέν εύρίσκεταί είc: τόπον ώς

τοι

\

περι.

-

,

-

,,

'

'

-

'

,-:

HOJ' τοιcυτωγ, πως ισχει 1η·ν προς σωμα συναφφ· ο

J'Ονς, και :roίi κείται

10 φανταοτικόν 1'8 και δοξαστικ6ν', Και

zίγα τ/J μι,ημοyευτικόν ελαχε την ϊδρυσιν, κ&ν τφ σώματι τί

άσώματον άντίκειται είc: τόν λέγοντα δτι κάποτε ό Λόγος τοϋ Θεοϋ

εύρέθη

έντός της παρθενικης καί παναμώμου

μήτρας ώς συνημμένος έκεί ύπέρ λόγον μέ τό ίδικόν μας φύραμα δι' δφατον φιλανθρωπίαν.

30.

'Εσύ δέ σπεύδεις νά δείΕηc: ότι ήμεϊς, οί όποίοι

σπεύδομεν νά δείΕωμεν ότι δέν διαφωνοϋν έκείνοι μεταΕύ των,

διαφωνοϋμεν πρός έκείνους,

καιοϋται

11. Περί κατασκευης άνθρώπου 12, PG 44, 157 D. 12. Τό αύτό έπιχείρημα έν Άγιορειτικψ τόμψ, PG 150, 1232 Α. ΤΗσαν όμως διάφοροι αί προϋποθέσειc: της άνθρωπολογiας τοϋ Γρηγο· ρίου

καί

τςιϋ Μακαρίου.

ώς

νά λέγπ ό,τι

νομίlει περί

έπi παραδείγματι, πως

σωμα

κρατεί

ό νοϋς, ποϋ εύρίσκεται τό

μολονότι τοιούτων

έκαστος

δι­

πραγμάτων,

il !I

τήν συνάφειαν μέ τό φανταστικόν καί δοΕο­

σηκόν καί που θεμελιώνεται τό μνημονευτικόν, ποίον μέ·

1.

ι, 1:

li

111

l.Ιι i [

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

408

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

ΠΑΛΑΜΑ

409

των μερών τό καιριώτατον και οlον καθοδηγούμενον τώ-ν άλ­

ροc: τοϋ σώματοc: είναι τό καιριώτατον καί ποιον ήγεϊται

λων, και οθ,εν εχει 71/J' αρχην της γενέσεως τό αlμα, και εl

των δλλων καί άnό nοϋ εχει τήν ι:φχήν τηc: γενέσεως τό

αμιγής των χυμών εκαοτός έοτι, και ποίφ των σ;ττλάγχνωy

αίμα, αν εκαστοc: χυμόc: είναι άμιγήc: καί ποίον σπλάγχνον

(ι)ς άγγε[φ χρijται, περί τωγ τοιούτωγ το[νυγ εξ-εοτι παντι

χρησιμοποιεί ώc: άγγειον. "Ολοι είc: τά τοιαϋτα λέγουν νά

5 λέγει~, το δοκούν, έ;ττεί πάyτες έν τοίς τοιούτοις τα είκότα λέ­

Ο:ωροϋμεν πρέποντα δπωc:

ιωi

περί

άκινησiαc:.

δστρων

τοιούτων, οοα μη σαφώς άπεκάλυψεν ήμίν το Πνεϊ)μα, μόνοι·

καi κινήσεως άστέρων, μεγέθους καί φύσεως των δλλων καί τCJV δλλων παρομοίων, δσα δέν άπεκάλuψεν είc: ήμαc: σαφωc: τό Πνεϋμα, τό μόνον γινωσκον άκριβωc: τήν διή­

γιηvσκον άκριοώς την διά πάντων διικνουμέ1 1ην άλή{J,εια~,·

κουσαν δι' δλων αύτων άλήθειαν13 • ωστε καί δν άκόμη μαc:

1 ο (;5στ' εί και άντιλέγοντας τφ Νύσσης θεlφ και σοφφ Γρη­

ουνελάμβανεc: νά διαφωνοϋμεν είc: αύτά μέ τόν θείον καί σοφόν Γρηγόριον Νύσσηc:, δέν επρεπε νά μαc: έπιτεθπc:

γουσιν, ωσπερ και περί άκινησlας αοτρων καί άοτέρων κινή­ σεως, μεγέθους τε και φύ,σεως έ,κά.στου .καί. των αλλων τώ~r

γορίφ κατά τουτ' έφώρασας ήμας, ουκ Ίδει σε καθ' 1ί,uώJ' χωρ1jσαι δια τουτο· πόσους γάρ οΥει τους σφαίραν λέγοντας 101'

ούρανογ και πόλους τοίς πλανωμένοις lσαρίθμους άστρά­

οι, μή τούτο λέγοντος του μεγάλου Βασιλείου, πόσους δ' άει15 κί~rητοJ', εστιι, (ί))' ίοτάηων, πόοοις δ. δ ηλιος κύκλφ περιέc··

χεσθαι δακεί, μ}ι τούτο του άγ[ου Ί σαάκ νομlζοντος; Π άιιτας , ' ' .,, ,: ,, ., , ""' , ~

ου,,

τουτοvς

συ

γ

α~,,

ως

εοιχεν,.

αποφηναιο

τοις

πατραοιι,

δ1ά τοϋτο. Πράγματι πόσοι νομίΖ:ειc: δτι λέγουν τόν ούρα­ νόν σφαϊραν καi τά πλανώμενα δστρα ίσαρiθμουc: πόλους, 1

ένίi'J ό μέγαc: Βασίλειοc: δέν λέγει τοϋτο \ πόσοι τόν λέ· γοuν άεικίνητον, ένψ μερικοί τόν θεωροϋν iστάμενον, πό­ οοι νομίΖ:ουν δτι ό r1λ1oc: περιφέρεται κυκλοειδωc:, ένψ ό iΊγιοc: Ί σαάκ δέν νομίΖ:ει τίποτε τοιοϋτον; 'Όλουc: λοιπόν

διακρϊναι της μ17 άναγκα[ας· διό έν τοίς προς τον μακάριοι,

αύτούc: έσύ θό θεωρήσr~c: δτι άντιλέγουν, δnωc: φαίνεται, "ίc: τούς Πατέραc:, δnωc: καί ήμαc:, άλλά θά άποδειχθ!ϊc: :'.:cύ ό ϊδιοc: άγνοων τήν άλήθειαν, κατά τήν όnοiαν είναι c1ναγκ01ον δλοι ήμεϊc: νά ά•κολουθωμεν έκεiνουc: καί μοϋ

οίοJ' φέροvσιν αντικείμενος αυτοίς, τ,ους liλλους άκριο·ί'j τήι,

φαίνεται δτι οϋτε τήν ένεθυμήθηc: ποτέ η τήν διέκρινεc:

δμολογ{αγ απαιτείς

άnό η']ν μή άναγκαίav· διά τοϋτο άντιτιθέμενοc: nρόc: αύ­

άι,τιλέγειν, ωοπερ κα1 ήμας, άλλ' αυτδς έξελεγχθήο17 μη ει­ δrl)ς τ17ν άλ~ίθειαν, καθ' ην επεσθαι πάντας ήμας έκε[νοις 20 αιιαγκαίΟJ', και εοικάς μοι μηδ,' ενθυμηθηναί ποτε ταύτηJ'

έπι

τδ'η, μη φερόντων ,είς έκεlνηγ

1}

11]1'

μακαριότητα. Ταυτ' αρα και ήμείς [,περιδόι,τες TQ)J' έφεξ~jς τοίς είρη-

25

μέι•οις καθ' 17μcoJ' αυτού διαυολών, έπί τάναγκαιότερα τρέψω­ ,f(:')'

τόι, λόγον.

τούc: είc: τά φέροντα nρόc: τόν μακάριον βίον

θέματα,

άnαιτεϊc: άnό τούc: δλλουc: άκριβη όμολογίαν έπi των μή φερόντων είc: έκείνην τήν μακαριότητα θεμάτων.

Kai ήμειc: λοιπόν, παραβλέποντεc: τάc: εic: τήν συνέ­ χειαν τούτων λεγομέναc: διαβολάc: αύτοϋ έναντίον ήμων, Οά στρέψωμεν τόν λόγον πρόc: τά άναγκαιότερα.

I;

1

13. Βλ. Β α σι λείου, 'Ομιλία είc: 14 ψαλμόν 3, PG 29, 256 BC. 14. Eic: ΈΕαήμερον 1, 11, PG 29, 25 BC.

,Ι!:, :

1

1'

Ί:1

,,

!ι

:/!!I

,,Ι !Ι

2,3

2,3

ΛΟΓΟΣ

ΛΟΓΟΣ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΠΕΡΙ

ΦΩΤΟΣ

ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ

ΙΕΡΟΥ

ΠΕΡΙ

ΙΕΡΟΥ ΦΩΤΟΣ

διιrωι• ·η τ(())! μικρςv προ ήμωιr έπι καθαρ6τηrι υίου και θεο­

1. Ό τοιοϋτοc: όδηγόc: τηc: vοερδc: nροσευχηc: κατά ηι)ν ίσοβίωc: έπ1διδομένων είc: αύτήν εχει τήν άΕίωσιν νά διδάσκπ περί ίεροϋ φωτόι:: τούc: βλέπονταc:, μολονότι εί­ ναι τυφλόc:, r.ρδγμα τό όnοϊον οϋτε ό ϊδιοc: δέν δύναται νι'ι άρνηθrι' iσχυριΖόμενοc: ότι σφάλλονται ουτοι, όταν λέ­ γουν φωc: αύτό τό όπο1ον δέν βλέπει ό ϊδιοc: ώc: τυφλόc:, Καί μάλιστα δέν διακηρύσσει ότι σφάλλεται ώc: πρόc: τό

-;ττίας υιρει υεοοημένων r1μαρτάνει~· περι τό φως αποφαι1Jό­

φωc: τοΟτο ό δε:να η ό δείνα άnό τούc: κατά τήν έnοχήν

μει•ος τοvτο, άλλ' αύτούς τούς έκ παλαιού 71,ροσκυνητούς ήμίι•

μαc: i1 nροσφάτωc: διαnρέψανταc: διά καθαρότητα βίου καί ϋψοc: θεοπτiαc:, άλλ' oi 'ίδιοι οί παλαιοί προσκυνητοί είc: ήμδc: δγιοι, όπωc: θά δεiΕπ είc: τήν συνέχειαν ό λόγοc:. Oi άκούσαντεc: αύτόν νά λέγπ τοιαϋτα 2 κατεπλάγησαν, όπωc: φαίνεται, άπό τήν ύnερβολήν τοϋ νεωτερισμοΟ καί

1.

ΆQ δ17 της yοερας προσευχ1ϊς κατά HVJ! διά υίου 1αύ­

τη προσαJJεχ6ι"Ιω11 τοιουrος ύφηγη117ς και περι φωτός ίερου δι,δάσκειγ dξιοί τούς δρώντας, καί ταίιτα τυφλός ω~, αi'ηός,

οΎς καί αυτός &ρνείοθαι ουκ εχει, άμαρτά1 1 ειν αύ'τους lσχυρι-

s

I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ζόμενος Οίl 10-V'lγ δ μ17 υλέnει, τυφλός λέγουσι, καl 1α1J'τ' ού τον δείJJ(l

10 άγίους, cvς ό λόγος δείξει

ij

ciJV

οvτος, φως αύΙοι

10.ν δείνα τωιr έφ' ήμόιι'

προϊών. 'Επε't δ' ifκουσε παρr'ι

τiiι1· τοιαvτα διεξιό1•10ς άκουοάιιτωγ α{ηου

( καταπεπληγμένωι·, '•V-

({IC: εοικε, 1ης Καtι 1 οφωι1ίας 1Ύj}' ύ:rερυολ1JV και Otωnfi 1ΎJ1' 1(!)

σαφη καrά τcΖιv άγίω~ι πατέρων παρελθεί11 υλασφημίαι, οϊ,κ

έιrεγκό~·τωι·, αμα δέ καί δεδοικ6τω,,. περί σφίσι~ι αvτο,ίς μίι

δέv

ηνθεf.αν vά παρέλθουν σιωπηρωc: τήν τόσον

σαφη

15 τοv τοι.ούτου ,/ΗJσους κοιι·ωι·οί γέ~ιωηαι σιωπ'fί nαρελθό~οτε;,

κατά των άγίωv πατέρων βλασφημiαν, συγχρόνωc: δέ έφο­

iι και ήμας δρτ ίως προς τό γράφειγ μάλ,ιστα 1(!)·)' αλλωι• έ111ϊ­

βήθησαν μέ τυχόν γίνουν κοινωνοί οί 'ίδιοι τηc: τοιαύτηc: βδελυγμίαc: nαρερχόμενοι αύτήν σιωnηρωc:, πρδγμα τό

ρε11) 1 επεί τοίι1υ11 έκείγος Γ1/J1())' ([ις, ((,αμύητος

1(())!

τοιούτωιι ακήκοε λ,εγό~οτωιr πρός

,;))' καί 1vφλός αντικρυς προς τά τοιαύτα,

τί ποτε παθόJ11 περl μυστικ(ιJJ' ίερώι, θεαμάτωγ έγχειρείς

J.i-

20 γει~•, ώ~· wδ' α~, εύχερcvς επαίοις τω~, πεπειραμένων ακοιί­ (1)1',")),

άρ~,είσ1'tαι τήι, έπι τούτοις &μαlΗω; και &πειρίαν ουκ ε­

χωγ, πάσι φα~,εράv προκειμέι,ηι,, «ου θαυμαστό·)!)>, φησίν, ,,εί

τυφλός ωι, αΙΠΟς υλέποιιτός

1 Ο'Ος

εχοι,ιο και ουτω TCι>V

<1/..-

λωι1 τυφλc~ιν έχομέ~ιωγ αυτου 1jγεμό:η, άπλα11ης κα1ασ1αίη)), ηj

όnοϊον περισσότερον άnό πάντα αλλον ώδήγησε καί ή­ μαc: τώρα είc: τήν συγγραφήν. 'Όταν λοιπόν έκεϊνοc: η· κουσεν αύτούc: νά λέγουν nρόc: αύτόν ότι «άφοΟ είσαι όμύητοc: καί έντελωc: τυφλόc: nρόc: τά τοιαϋτα, τί εnαθεc: καί έπιχεφεϊc: νά όμιλfιc: περί μυστικων ίερων θεαμάτων, τά όποϊα δέν δύνασαι οϋτε νά κατανοήσπc: εύχερωc: ά,κού­ ων περi αύτων άnό τούc: έμnείρουc:; », μή δυνάμενα: νά όρvηθη τήν δι' αύτά άμάβειαν καί άnεφίαν, όφθαλμοφανη

1,

Ό Βαρλαάμ έδέχετο τόν χαρακτηρισμόν, βλ. άμέσωc: κατωτέρω.

2. Κατά τάc: μετά των μονσχωv συιητήσειc:, βλ. εiσαγωγήν ο.

31s

έε.

εic: όλουc:, λέγ,ει, ότι δέv είναι θαυμαστόν αν, ένφ αύτόc: ό 'ίδιος είναι τυφλόc:, κρατfι κάποιον βλέποντα καί οϋτω νά γίν1.1 άπλανήc: όδηγός των αλλων τυφλων κρατούντων αύ-

1

ι (!

'11;

1

ιΙI

111,j,

I,!

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

412

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

71,εριοvσίq, της περί τό λέγειν δυνάμεως και .τfί πιθανοί.ογlιt­ rrίιι• δι,αλεκτικαη' σοφισψάτωι, ει5ρ,ηκέναι οlόμει,ος, δθ•εγ καί

της ευαγγελι.κης φωγης περιγέΤοιτο, τάναντία τούτcρ σαφrίις λεγο·ύσης· <<η•φλός γαρ τυφλό~, 1:άν δδ,ηγfi)), φησίν, «αμφότει:201

5

εlς 6όθυι'ΟJ! .~μπεσοϋιJΙαι)). 'Αλλ' εγcb, φησιν ό τυφλός οvτος καί ,ϊ:'ιιι τυφλcίιν όδηγός, εχόμενος επεσι1αι τοϊς όρωσι δ•ύJΙα­

μω. Καί τίς

τυφλr1η•, ος ου IOVTO δύ~•α.ται; Κυλλός μέι,

T(,))J

;:/iρ c!.\ιι ,αμφοιf[!ω 7(iy nόδε τε κα/ τr)y χείρε και -;ταρει,μέ1,σς :Ζα1 1 ι,ίnασιν, οVδ')

(1,}· .noV

γε έχοι10~ οiΊδ' άJΙ :inοι.το.,. o,z'Jδ? άJ 1

1 Ο δδη;οο!' τιί παράπω· δέοιτο, κλn•οnει·ης 6S·ιι· χείρας δ' ϊ'ιγιαίι•ωι• Y.(l.t

cιδδας, του χάριν, ηψλωι· κράτιστε, μη του δψvγτος μαλ-

1.Ο)J

1j

σου εχόμεν,ος ί-;nοι.το; Κλέ1ηωι; τοίνυν εοικας -;ια.ρέχε~ι•

παvιrμ τό 1i7ς αι•α6λέψεως αμυδρ6JΤ, μfi)λω, δέ

n7i·

οlκείαι;

α1.•·r1; .,ερί τά τωαυτα πασu.ν ΟΊ!Κ αlr,Πι(J'εσι'J,αι τύφλωσιΊ', ει

15 κα/ τοίiτο λ,;γεις, αντιλ1:!γειν τοίς σέ τυφλον δριί>σιγ ουκ εχω1'.

Π r,ις γϊιρ i'lJΙ, εί μιί τουτ' 'fjJΙ, όδηγός 1ωγ αλλωι; είναι τι•­ q:λιΪ>J' ι)!:;ίοvς; 'Ίαι7ι τοίJ'U)', ΚΓΠ(l

10)!

ε~· εvαγγελίοις δια πί-

20

τόν, νομiΖ:ων δτι διά τηc: περισσηc: ρητορικηc: δυνάμεωc: καί τηc: πιθανσλογίαc: των διαλεκτικών σοφισμάτων εχει εϋρει πωc: νά ύnερνικήσίl καi την εύαγγελιrκην φωνήν, ή όnοία λέγει σαφωc: τά άντίθετα άπό αύτόν· «αν όδηγfi τυφλόc: 3 τυφλόν, θά πέσουν άμφότεροι εic: βόθρον» • 'Αλλά έγώ, λέγει ό τυφλόc: ουτοc: καί όδηγόc: των τυφλων, δύναμαι

vά άκολουθήσω τούc: βλέnονταc: ιφατων αύτούc:. Καί ποϊοc: τuφλόc: ύnάρχει ό όποϊοc: δέν δύναται τοϋτο; Διότι, αν εΤvαι χωλόc: εic: άμφοτέροuc: τούc: nόδαc: καί κουλλόc: είc: τάc: χεiραc: καi τελείωc: παράλυτοc:, δέν θά ήδύνατο νά σέ κρατη κοί άκολουθη, οϋτε θά έχρειάΖ:ετο καν όδηγόν, cιφοϋ θά ητο 1<λ1ν11ρηc:· αν δμωc: είναι ύγιήc: είc: τάc: χεϊραc:

καί το(ιc: πόδαc:, δ1ά ποϊον λόγον, κράτιστε των τυφλών, δέν θά ηκολούθει κρατιϋν τόν βλέποντα μολλον παρά σέ;

Φαίνεται λοιπόν δη

κλέnτων nαρέχειc: εic: σεαυτόν τό

ίψυδρόν τηc: άναβλέψεωc:, μδλλον δέ οτι δέν αίσθάνεσαι ό ϊδιοc: δλην τήν τύφλωσiv σου nzpi τά τοιαϋτο, αν καί λέγειc: τοϋτο, έnειδή δέν δύνασαι νά άντιλέγrιc: είc: δσουc: οέ βλέπουν τυφλόν. "Αν δέν συνέβαινε τοϋτο δλλωστε,

El ωί-

nωc: θά ήΕ:iωνεc: vά είσαι όδηγόc: των δλλων τυφλων; "Ac. εΊσαι λοιπόν, κατά τό παράδειγμα τοϋ είc: τά εύαγ­ γέλ1α μιi άναβλέψαντοc: τελεiωc: 6κόμη τυφλοϋ δι' ελλει­

ΓΙτ,εως ελλειψιγ μ1771,ω τελείως αιιαυλέψανια τυφλδι,, ος (<ΙΟVς Ιl"θρcΔπrη,ς ο'ις δένδρα περωcυοvι·ιας)) ελεγεγ όρcίν.

413

;rnoVroς σi1 1rl,ς Ο111rι.ς ϊ)γ 1 dλλrl .μι} τελείc~)ς Βκκε;..:ομμέ-

ψιν πiστεωc:, ό όnοϊοc: ελεγεν δτι βλέπει «τούc: άνθρώnουc:

1·0;, εlτα προς τϊιι• ήλίου δίσκοι; άτεγες δρφης, ct;ς 101)ς i'Ιλ­

περιnατοϋνταc: ώc: δένδρα»\ "Αν λοιπόν έσύ, είc: τοιαύτην

J.ΟΙ)ς διδάξω~'

ιωτάστασιν εύρισκόμεvοc: κατά τήν δρασιν,

1-'l'}'

ϊ[ ποτέ ,εστιγ εχείJ1,ος, ουκ αι• }jκ,ουσαν ;ι.αρα:

r,ov πκότοι' ,11 εχη'Ζις οιιια 1ό1, μέγαν φωστήρα, 10JΙ όλο}.αμπη, ΤΟ)' uφθαλμοιι 1ί]ς ή,11έρας; El γαρ -ιi)v τcίιν καθαρώς όρcvντων

25 συ,ιιαετρία~r δφι?αλμωv ύπεροαίι•ω11 ου,ι αμίκτους οκόιους έnι­ χείJJ δοκει Τας αΚΤιJ'ας ΊGίς ΚΓ/./, μεθ' ύ;ιιοuς Ο'ψεως α1ενίζου­

άλλ' δχι τε­

λείωc: τuφλωμένοc:. εβλεnεc: εύθέωc: npόc: τόν δίσκον τοϋ

ιiλiου, διά νά διδάΕ:nc: τούc: δλλοuc: τί είναι έκεϊνοc:, δέν C1ϊ1 ηκουον αύτοί άnό σέ δτι σκότος σχεδόν είναι ό μέγαc:

φωστιiρ, ό όλόλαμπροc:, ό όφθαλμόc: ηϊc: ήμέραc:; Διότι, ον ό ηλιοc:, ύnερβαiνων τήν δυναμικότητα των καθαρωc:

σι, -;ιcος ουκ aι, φωτός αμικτοι, σκό.τος είδεJJ δ δι' αμvδροv:

όρι.iJντων όφθαλμων, δέν φαίνεται νά χύνη τάc:

φέγγους 11ροσοραv ε;ιχειρcΖιν; Οϋτω μη οτι γελοίο1,, αλλά και

του καi είc: τούc: μέ ύγ1δ όρασιν άτενίΖ:ονταc: άμιγεϊc: σκό­

καιαγέί.ιω1ον

3. 4.

Μα τθ. Μ ά ρ κ.

1()1'

τυφί.όι, περί φωτος επιχειρείv διδάοκειι•.

15, 14. 8, 24.

άκτϊναc:

τοuζ πωc: δέv θά εβλεnε σκότοc: άμιγέc: φωτόc: ό έπιχει­ pών vά άτεvίσr, μέ άμυδράν δρασιν;

Οϋτω δέv είναι ά·

πλιοc: γελο1ον, άλλα καταγέλαστον τό νά έnιχειρfi νά διδά­ οι,r~ περi φωτόc: ό τυφλόc:. 11,

ι

l,,!,1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

414

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

2. 'Αλλr} γαρ εκκαλύψωμεν της φιλοσόφου διαJJοίας τcJ οάΠος, δ nερια.τείλας τφ nαραδ•είγματι ού μαλλο~, εκρυψει· ,} ει,έφφ·ε. Φησί τοίι,vv δ φιλόσοφος τυφλους ,μέν εlναι, τουτ,έ­

σιιιι &ι·οήτοvς, nάJJτας 7tαντάπααιv ήμίiς τε και 1ών άγίω~' 5 nρός ους προϊc)J11 αι·τιλέγει φαJJΙερώς, ί:.αυτό~, δέ τοvΙΙJ δια­

Λέγει λοιπόν

ό

φιλόσοφος

διαβλέππ

αληΠ1j γναισιv, cvς ού φ1ίς, ηκολούι'Jηοει·· ούκο':Ύ1 1

El

δέ ,ω) &.ι,έολεψεν ακολαυθ17σας, πως εγγυ(7rαι

όποίον περικαλύψαc: μέ τό

δτι

δλοι ήμείc:

καί όσοι των

γόν του εϊμεθα τυφλοί, δηλαδή άνόητοι, ό 'ίδιος δέ διαφέ­

λόγους ,ώι, οντων και τών J.o'/ίωJJ 11}1• νούι, εnεσθαί Ί ε τούτοις

1171 1

τό

άγίων ύφίστανται είc: τήν συνέχειαν φανερωc: τόν άντίλο­

είναι

ανέυλεψεν.

δηλαδή των άνοήτων,

φιλόσοφος καί τούς

διά τοϋτο μόνον

λόγουc:

κατά

τοϋτο,

δτι

αύτόc: δύναται νά

των όντων καί τήν

εννοιαν των

Γραφων, οϋτω δέ άκολουθεί ταύταc: καί όδηγεί τούς κρα­ τοϋνταc: αύτόν. Άλλ' πλέον τυφλός· διότι άνάβλεψιν, δηλαδή

ό τοιοϋτοc:,

ώ φιλόσοφε, δέν είναι

ήκολούθησε τούς είc:

τήν

έσύ· έπομένωc: άνέβλεψεν.

άληθη

προηΎηθένταc: είc:

γνωσιν,

Έάν δέ

δέν

όπως λέγεις

άνέβλεψεν άκο­

ωις αλλοις δι' aκολουθ·ήσεως τι~ιν αι 0 άολεψι~'; Οϋτως ανακό­

λουθήσαc:, πωc: έγγυδται είc: τούς άλλους τήν άνά 1 βλεψιν

λουι'J,ος εί σαυτφ σύ σαυτόν καί τυφλόν και ο'λ.έποντα μαρτυρϊί'J1•.

δι' άκολουθήσεωc:;

El γαρ -fι γι,ώοις μόJJΟ)' καιά οέ J'Ο1]ίόιι εστι φως, ύ:τιέρ <){J και τούς τοσούωυς ·ύnηί.θ·ες (lγωνας, σύ δ' εχεις τώJΙ λογί­

ων 1ΎJΙ' γpωοιJJ, οJς αv'ΙΟς μαρτυρεις, πως και συ τυφλός κuί

Τόσον άνακόλουθοc: πρόc: τόν έαυτόν

οου είσαι, δταν βεβαιώνπc: ότι είσαι καί τυφλός καί 1 βλέ1ιων.

ιου

Διότι δν κατά σέ μόνον ή γνωσιc: είναι φως, όπο:ου καί

άνέλαβεc: τόσους

γνωσ1ν των γραφικων λογίων,

άγωνοc:,

δπωc:

έσύ

μαρτυρείς

δέ

ύπέρ εχπc:

ό 'ίδιος,

άφιbτισως; Εί δ' ι1λλως ουκ ε:ι•ι φωτισΜjι1 αι, εί μι) ιός ι'lJJ

ιιωc: είσαι καί σύ τυφλός καί άφώτιστοc:;

αi'ι·τός εφωτίοθης τε και φωτίζεις, cδς αvτύς και τουτο 710/.-

δυνατόν άλλως νά φωτισθfΊ κανείς, είμή δπωc: έσύ έφωτί­

20 λαχου φής,. ονδ' ό μέγας Διονύσιος, φ γομίζεις είδέvαι επε­ σθαι, αλι.ως εφωτίσθη τε καί φωτίζει· τοιγαρουJΙ και aνυις κατά σε ,10VTO μ61,οιι Οtδε1•,. ε;τεσθ·αι τοίς ειδόσιν· αλλά κακεί­

νοι 10)' ομσιοι, εχοι·τες τeόπογ και οοί παραπληuίως εχοιει 1 li.ν. Τίς ο{πος ό τωγ τυφλωιl' όρμαθός,

oJ'

ήμιν δι(ι τcJJν σι711·

25 λόγω/! συναΠροίζεις ιlρτίως, δ}.λήλους nρός aι,άολεψιι, δδιί­ γούγτωι• και μεγόγτωι· .τυφλωι•;

Tov,o δ' δτι ταίς ίεραίς i!-

ποι1•10 Γραφαίς και πολλούς αλλους lοχvρωαμέι,ους εύρήσε ις,

οί καrαψευδόμενοι. σφιvν τε αυτωι, και των Γραφω~ι εξηλέγ­ χΙtησαν ύπδ των προς ιΊ.λήθειαJJ έnομέγων αi•ταίς.

30

φιλοσόφου,

παράδειγμα δέν τό εκρυψε μδλλον παρά τό έφανέρωσε.

ρει των τυφλων,

δηλαΜι

15

διανοί·αc: τοϋ

σοφοι• είναι και δια τουτο 01!/'0QίiJJ μόνο/! δύ1·αοθαι τούς 1ε

10 σοφε, οi)κέτι ,vφλός· τοις γαρ nρός ανάολεψιν 17γησαμέι1 οις,

415

2. ·Αλλά βεβαίωc; δc: Εεσκεπάσωμεν τό βάθος της

φέρει~, HUJ' τυφλϊόν τούτω~,, δηλοφ·6τι τών ανοήτων, τό φιλό­

ουτω και τούς εχομένους δδηγείι,. 'Αλ:λ' δ 10ιοv10ς, ιδ φιλό-

2, 3

3.

Σέ δ' ε'ί τις εξετάσει.εJJ, οπως και αιηδς επη τοίς

"Αν δέ δέν είναι

σθηc: καί φωτίlειc:, καθώς ό ϊδιοc: λέγεις είc: πολλά σημεία,

ι,

οϋτε ό μέγας Διονύσιος, τόν όποίον νομilειc: ότι γνωρί-

1.ειc:

νά

άιωλουθηc:,

έφωτίσθη

καί

φωτίlει

δλλωc:·

όθεν

καί αύτόc: κατά σέ τοϋτο μόνον γνωρί,2:ει, τό νά άκολουθη ιούc γνωρίlοντac:· άλλά καί έκείνοι εχοντεc: τόν 'ίδιον τρό· 110v θά εύρίσκοντο είc: παρομοίαν μέ σέ θέσιν.

Ποίος είναι

αύrόc: ό όρμαθόc: των τυφλων, τό·ι όποίον :μδc: συναθροί­ Ζε ιc: τώρα διά των λόγων σου, όδηγούντων άλλήλουc: πρόc: ί1νάβλεψιν καί μενόντων τυφλων; "Οτι δέ άκολουθοϋν τάc: Γ ραφάc:, θά εϋρπc: ότι τό ίσχυρίσθησαν καί πολλοί άλλοι, οί όποϊοι

έςηλέγχθησαν

νά

ψευδολογοϋν

είc

βάρος

καί

έαυτων καί των Γραφων ύπό των άληθωc: άκολουθούντων

,1-

αύτάc:.

3.

"Αν

δέ έΕετάσπ κανείς καί

σέ,

πωc: άκολουθείc:

lι; 1,:ι

!],

1

,,1

1:ι

!,'

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

416

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

γίοις, ού μόιιω, τυφλόν αv σε ε'lnοι άλλ.ά και κωφόν· το[, γϊι(! μεγάλου Διω 1 υσίου, καθάπερ εν τφ Περί σωτηρίου γι,ώσε(,ι:;

λόγφ προεξεθέμεθα, λέγοντας άριδήλως «εκ μόνωv τωιι i}είωι• εvrολωv τελείσrJαι 1}7γ πρός Θεογ άφομοίωσίγ τε και ει,ωσιι•,:, 5 αυτός επίσης αριδήλως ουκ εκ μόνων ψfις• εξ ημισείας γr}ρ

ταύτα:;

10))

τηροf)ντα καθαίρειιι δίδως, και 1ουτο μόγις· οϋιως

ίfππ κατ' ίχνος. Και Γρηγορίου του Ν15σσης· αγονογ καί α,1ελη τ·ή~, εξω σοφίαν εlιιαι διδάσκοντος καί μέχρι τούτου rl-

ξ ιουντος 1ί,ιιας μ17 απωθείσθαι τήv ιης ψευδωνύμου ταύτης 10 μητρός οlκει.όιητα, <ψέχρις α,v ιό 117ς ηλικίας αι,ελές ε)' έα1J-

1οίς υλέnοιμεγ»' μειά τουιο δ' «αlσχύ1 1 ην 17γείσθαι της κατά ψύσιγ αγόνου 1αύιης >()J'Ο,ιtάι,,εσθαι nαιδας)), α'lJ'ΤΟς διr} οίπυ

ταύτυ προσέχειν 17μας χρησιμcόιατόν ιε και άγαγκαιόταιον ει­ γαι διδάσκεις καπι 1αύιυ σεμνύvεσθαι, και παραχαράττεο1 oi\~ 15 δκ~·είς έτέρας ρή'σεις αΔιου, μόνογ ϊν' ~χυς προϋαλλόμενο,;

πείθει)! Q)ς τελεfας εστι και σωτηρίου καθάρσεως ποιητικά

Ία μαι~ήματα· OVlω Και μόι•Ος αυτός 'VΠΒρ nάντας άσφα,λc,ις εχυ. Και

T(J))!

σ.γίωι•

ιοv μεγάλου Βασιλείου σαφώς εlπόιηος

μηδεγ εμπόδt,ΟJJ εlΥα/, προς την εν επαγγελίαις μακαριό1η1α

20 10 μη εlδέvαι ιήν δι' οv,ρανοίJ, και γης και των μεταξυ οιοι­ χείωv

διικνοvμέγη7, άλή{)1ειαι•,

συ

TOVTQ

σωτηριϊόδες

αnο­

φαίη7, καί (iγευ τούτου τελειότητα μη παρείvαι τ[ι δια nάJ'­

των αληθείq ιόν έαυτοv TtJ'α εναρμόσαι άληθ·είq γουv, εl δεϊ και

'/'Jπερ

1()))1

J!OV)!"

καί, είθε τι7

αJΙεφίκτων εϋξασθαι·

25 και γr1.ρ ι}ν Θεφ μόγφ Π(J)!ίω)! ή γνώσις, δς φησι προς

1())'

Ίώϋ, «άπάγγειλό1· μοι, ,εl επ[στασαι σύγεσιγ, ;τwυ οί στύλοι 11}:;

γ17ς nεπήγασι, τίγες δέ nηγαί ,{)·αλάσσης, nόσοv δέ τό εvρος ιfίς ύn' ουραι•όJΙ)ι. Συ δέ ου ταύιυ τfί άληθε[q ζητών εναρμό­

ζειJJ σου 101' )!0VY οΥει μόJΙΟς εlδέι 1 αι Τε και εχειΤ τηv τελειό,-

30 τητα, άλλα τοίς 'Αρισιοrέλει και Π1J.ά1ωvι, Ει.,κλείδυ τε και

τούc: αγιουc:, δέν Θά σέ εϊπι:~ μόνον τυφλόν άλλά καί κω­ φόν.

Διότι,

"Ήτοι έν 2, 1, 39. Περί έκκλησιαστικηc: ίεραρχίαc: 2, PG Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44, 329 Β. Βλ. άνωτέρω 2, 1, 17. Βλ. Είc: 14 ψαλμόν 3, PG 29, 256 C. Ίώβ

ένψ

ό μέγας

Διονύσιος,

δπωc: έcεθέσαμεν

είc: τι1ν ηραγματείαν Περί σωτηρίου γνώσεως", λέγει

κα­

θαρωc: «δτι ή ηρόc: τόν Θεόν άφομοiωσιc: καί ενωσιc: τε­

λείται μόνον έκ των θεiων έντολων»", έσύ έπίσηc: καθα­ ρωc: λέγειc: δχι έκ μόνων· διότι παραχωρεϊc: είc: αύτάc: τό νά καθαρi(ουν τόν τηροϋντα κατά τό

ημισυ,

καί

τοΟτο

μετά δυσκολίας· οϋτωc: άκολουΘεϊc: κατά τά 'ίχνη. Καί ένψ ό Γρηγόριος Ι\Jύσσηc: διδάσκει δτι ή εtω σοφία είναι δγο­ νοc: καί άτελήc: καί ϊ:ητεi άπό ήμαc: μέχρι τούτου τοϋ ση­

μείου νά μι'1 άπομακp1jνωμεν τriv οίκειότητα τηc: ψευδωνύ­ άτέλειαν τη~ ήλικίαc:»,

επε:τα

δέ

Α.

ι,ι

:Ιι

ι :,1Ι Ι,'',!ΙΙ

«νά θεωρωμεν έντρο­

πήν νά όνομαlώμεθα παιδιά τηc: κατά φύσιν άγόνου ταύ­ τηc:»7, έσύ διδάσκεις ότι είναι χρησιιμώτατον καί άναγιωιό­

,,

τατον νά έnιδιδώμεθα είc: αύτήv ίσσβiωc: καί νά σεμνυνώ­

1,1:

Ι'iι

μεθα δι' αύτήν καi δέν διοτάlειc: νά παραχαράττι:~c: αλλα λόγια αύτσϋ, μόνον διά νά δύνασαι προβάλλων αύτά νά πεiθι:~c: τούc: δλλουc: δτι

,[ii; ,ι,

,

τά μαθήματα έπιφέρουν τελεiαν

,,!

καί σωτήριον κάθαρσιv 8 • οϋτω μόνον έσύ ό ϊδιοc: θά μέν!lC: i

άσφαλωc: ύnέρ τούc: άγίοuc: δλουc:. Καί ένψ ό μέγσc: Βα­ σiλειοc: είnεν δτι δέν είναι

καθόλου

έμπόδιον nρόc: τήv

ί:nηγγελμένην μακαριότητα τό νά μή γvωρίϊ:rι ικανεic: τήν

διά τοϋ ούρανοϋ :καί τηc: γηc: καί των ένδιαμέσων στοι­

11

'11! !

i1

ι:

χεiων διήκουσαν άλήθει,aν', σύ άποφαίνεσαι δτι τοϋτο εί­ ναι σωτηpΗ.ιJδεc: καί δτι δνεu τούτου δέν ύφίσταται τελειό­ τη~,

διά

vά

προσαρμόση

κανείς

τόν

νοϋν

του

εic:

ψ 1,:

τιiv καθολικι'1 ν άλήθειaν· καi εϊθε νά συνέβαινε ηράγμαη οϋτω, αν πρέnε~ νά εύχηθωμεν καi δι' άvέφεκτα πράγματα­ διότι μόνον είc: τόν

Θεόν έc

όλων

άnόκε1'Γαι

ό όποϊοc. λέγει πρόc: τόν 'Ιώβ, «άnάγγειλέ

ή

γνωσιc:,

μου, αν εxnc:

ποϋ είναι έμnεnηγμέvοι σί στύλοι τηc: γηc:, ηοϊαι

αi πηγαί τηc: Θαλάσσηc:, πόσον δέ είναι τό ευροc: τηc: ύπό

3, 392

,

i 1':1ι1

μου ταύτηc: μητρός, «μέχριc: δτου βλέπωμεν μέσα μαc: τήν

σύνεσιν,

5. 6. 7. 8. 9. 10.

417

2, 3

τόν ούρανόν» 10 • Σύ δέ νομί(ειc: δτι μόνοc: γνωρiΖ:ε1c: καί εχειc: τελειότητα

χωρic:

νά

2:ητηc: νά

προσαρμόΖ:!lc:

τόν

νοϋν σου εic: αύτήν τήν άλήθειαν, άλλά εic: τούc: ',Ι\ριστο·

38, 4· 5· 16' 18.

27

ΙI

i! 1111

il,' 11 11

!lii·! ;,!

i 111,

Ίι:

il

ι

'i!'11'

Η

,,,ι

::,1,,

'!

iι!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

418

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

419

2, 3

Πτολεμαίφ και δσοι r.,αι' α1Ίτούς- δι.ιΊ και αστρολόγους κ-υ.ί

ι cλην καί Πλάτωνα, Εύκλείδην καί Πτολεμαίουc: κοί τούς

φυσιολόγους iJ,εόπτας μαλλοι, T(J))' μr7 τοιούτύ))' ήγfi, ως περί

ϊψοiουc:Η. Διά τοϋτο καί τούς άοτρολόγουc: καί φυσιολό­

την των lΥι•τcυν' αλ17iJειω, 15γιως τό λογιr.,δι, σφίσι περιπορευό­

γουc:

μεyωι εχσιπας, ης τ[ι σV)!'ε}.ίξει και των [σαγγέ}.ωy αυτου·ς

(ίJc: εχονταc: τάχα τό λογικόν των nεριφερόμενον ύγιωc:

5 καταξιοίς ν017σεωv· και ταϊίτ,α }.έγωι 1 ο'ίει ,σωτηρίως και ασφα­

γύρω άπό τήν άλήθειαν των όντων, είc: τήν συγκέντρωσιν

νομί2:ειc:

θεόnταc: περισσότερον

6nό τούc:

i:Ίλλουc:

V,,6Ίς επεσθ·αι τφ θεοφάι•τορι Δ ιοννσίφ και, όδηγάς ήμων α­

ιηc: όnoiac: τούc: ιωταtιώνειc: καί των ίσαγγέλων νοήσεων·

πλαι1ης ,εΊναι διά τοvτο παρρησιάζrJ.

κοί λέγων ταϋτα νομi2:ειc: ότι

4. Άλλα μ17 καυχάσθω ό κvρτος (.ος δρθός- τοi,ς γαρ δ­ ρώ~·τας αv,τόν ου πείσει ουδ' απατήσει,. καν έαυτον απατq: μηδέ

cωφαλωc:

τόν

θεοφάντορα

άκολουΘεϊc: σωτηρίωc: καί

Διονί:σιον καί

ηαρουσιάιεσαι

διά τοϋτο ώc: άnλανήc: όδηγόc: ήμων.

10 καιαψευδέσθω τω~· ορθά φρω1 ούντων και τοίς θεηγόροις α­

4. 'Αλλά δc: μή καυχαται ό κυρτό<: ώc: όρθόc:· διότι δέν

σφαλώς έπομέγωι·, καί ταv,τ' εψ' d)γ Ο'ιJ'δεις ουιδαμου γ17ς, ΟV­

πρόκειται νά nείσr~ τούc: βλέποντας αύτόν οϋτε νά τούc:

1s

δε των μη σωιχ•ούvτωv 1ψ της χάριτος ·ευαγγελίφ, ελεγχθ,είη

c1πατήσ!l, άκόμη καί δν άπατζι έαυτόv- οϋτε νά ψευδολογπ

αν αρτίως τελέως σφαλλόμεγος.

Ι(Οτά των όρθοφρονοίιντων καί άκολουθούντων άσφαλωc:

Τlς γάρ ,μ17 δτι τωγ α;-ιο

Χριστού καλουμένωγ, αλλr} καν Σκύθ·ης καν Πέρσης κα.ν

τούc: θεηγόρουc:,

δός η, Βς

011μερα κανεic: είc: κανέν μέροc: τηc: γηc:, οϋτε καί άnό

J'VY

ΟV'Κ οlδε τον Θεόν μηδέν ΟJ!τα τωγ

'li•κτιστcvι• 1/

καί

μάλιστα εic:

Θέματ,α

διά

τά

όnοϊα

τώι· αl,σiJητων; Ώς γάρ επί της μελλούσης Χριστου παρουσίας

ι ούc: μή συντασσομένουc: μέ τό εύαγγέλιον τηc: χάριτοc:,

ου τοίς εlς αυ•τόγ πεπιστευκόοι μ6νοις ή τ17ς αναστάσεως καί

riέν θά ήδύνατο νά άnοδειχθfi τελείωc: σφαλλόμενοc:. Διότι

της aθ'ανασίας περικλείεται χάρις, αλλά κατά τά v,όγια κοιι,?7

11οϋ ύπάρχει όχι άηλωc: άπό τούc: όνομα2:ομένουc: Χριστια­

πά.ντες αναστήσοιtται, εί καί μr7

νού<:, άλλά άκόμη καi Σ 1 κύθηc: 'Καί

Y.,(HJ!fi

πάγτες των μετά 1i7ι·

20 ανάστασιν εnηγγελμέγων τεύξονται, οϋτω και νυν κατά τηι•

Πέρσης καi Ίνδόc:, ό

c°Jnoϊoc: τώρα δέν γνωρί2:ει δτι ό Θεόc: δέν είναι τίποτε άnό

έπι γης αυτου προτέQαJ' παρουσίαν, ει και μ17 πάνΓες ύπή­

ι c1 κτιστά η τά αίσθητά;

κουσαν τφ ,ε-Ι'J.αγγελίφ του Χριστού·, αλλα κοιγfi πάντες, τ(ύ

οαν nαρουσίαν τοϋ Χριστοϋ ή χάρις τηc: άναστάσεωc: καί

περιόντι 1'ης το·v παραγεη;μένου χάριτος ανεπιγνώστως με-

ίJΟανασίαc: δέν περιορi2:εται

1ασκευασθ'έν1,ες, ενα Θεόν δμολογοv'σι~· αr.,τιστον, κιfστ,ην του

rαc: είc: αύτόν, άλλά κατά τά γραφικά λόγϊα όλοι γενικωc:

25 π.αντός· καγ έρωτ~jους τον Π άρθον, 1ογ Π έρσηJJ', τόι, Σαυ­

Οά άναστηθοϋv. μολονότι δέν θά έπιτύχουν όλοι γενικωc:

ρομάτηι,, ·ακούσειας αι, εύ{ΝJς την αοραμιαίαν εκείνην παρ'

τάc: μετά τήν άνάστασιν έnαγγελiαc:, οϋτω καί τώρα κατά

'Όnωc: δηλαδή κατά τήν ιμέλλου­ είc:

μόνους

τούc: nιστεύσαν­

έγω οέοομαι», δ

ηiν προηγουμένην παρουσίαν αύτοϋ έnί γηc:, δν καί δέν

Πτολεμαίος ου'κ: αJJ εΊπε χαί 'Ί:ιπαρχος κ:αί Λfαρί)'(Jς δ Τ-ι5-

ιΊnήκουσαν όλοι είc: τό εύαγγέλιοv τοϋ Χριστοϋ, άλλά όλοι

qιος, ,σί κατα σε ΟΟψοί και τfi μεν δια των ΟV<ραJJ[ων κύκλωι 1

γεν,κωc:, μετασχηματισθέντεc: μέ τήν περίσσειαν τηc:

αυτού φων17ι', δτ ι

ωοι 1

Θεδν τον ού~ραινοv

ριτος τοϋ έλθόντοc: άνεnιγνώστωc:.

χά­

όμολογοϋν ενο Θεόν

aισιστον, κτίστηv τοϋ nαvτόc: 12 καί όν έρωτήσηc: τόν Πάρ­ Οον, τόν Πέρσην, τόν Σαυρσμάτην, θά ήδύνασο εύΘύc: νά Βλ. καί 2, 1, 20 κ.ά. Ή δια,πραγμάτευσιc: ένταϋθα και εν τrι έπομένη παραγράφψ λαμβάνει κλασικήν άπολογητικήν μορφήν. 12. Ή έντύπωσιc: περί "κοινrι πάντων' πίστεωc: είς ένα Θεόν έδη­ μιουργήθη έκ τηc: μεγάληc: διαδόσεωc: τοϋ μωαμεθανισμοϋ. 13. Ί ωva 1, 9.

11.

άκούσr~c: άnό έκεϊvον έκείνην τήν άβραμιαίαν φωνήν, ότι «τόν Θεόν τοϋ ούρανοϋ σέβομαι έγώ» , τό όnοϊον δέν θά

13

ήδύνατο

νά

Μαρϊνοc:

ό

εϊnη

ό

Τύριοc:,

Πτολεμαϊοc: οί

καί ό

σοφοί κατά τήν

"Ιηπαρχοc: καί

ό

γνώμην σου,

οί

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

420

ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

2, 3

421

και εnικύκλωι: και σφαιρών uληθείιι, τΟΥ έαυτώ1r εJJαρμόσ:J.j'­

τες }'OVJ', ·θείον δ' ομως λέγοντες 10)! ονρανΟΨ καί nαι1αί1ιοJJ,

όποιοι προσιiρμοσαν μέν τόν νοϋν των είc. τήν διά των ού­

ουδ' Άριατοτέλεις και ΙΗ.άτωνες, οί θεών σώματα τούς ιl­

ρανiων κύ·κλωv καi έπικύκλωv καi σφαιρών άλήθειαν, άλλά

στcρας δοξάζΟJ"τες, ουδ' Οι τόσον λέγοντες τούς θεω)J nηδfί.ι•

θειον καi παναiτιον λέγουν τόν ούραvόν, οϋτε

5 Ίππους,

OOOJ!

από οκοnιάς δφθ·αλμός όρq. επί ο'lιιωnα nόι•τοv.

5. Πάνιω;· οον αρrίως δια του εν σκοτίq, λάμψαντος φω­ ιδς ;,tρείίΙΟ'J! η κατt1 τοις ε:'ίi σοφί~ 'JίΟΙ'έ θαυμαζομ,έJ!'Ο'Vς fxείJJOUς ύ.,έρ α'lσ{)ησιι· ;c'γγωκότω~· τόν

Θεόι 1 ,

c()ς μηδ' από

λειc: καi Πλάτωνα::,

ραc:'Ό τόσον,

δεξαμέγοις

θεοnαράδοτα λόγια, το'iς δια στομάτων μεμυη­

T(t

σi

δσον

1όν μαϋρον

5.

1(i);ι lίντΟ))' ετ~ διαnλtlllΟJ'Ιας χαρακτηρίζειγ ολως ανέχεσθω, 10 πcvς αύ τοις του ευαγγελίου μαi?'ηταίς, 1οίς εlς ακο17ν ώ1ίοv

οϋτε

cιπό

θεωροϋντεc: σιίψατα θεων τούc: άστέ­

λέγοντα::. δτι

βλέπει

ό

οί

ϊπποι των θεων nηδοϋν

όφθαλμόc:

άπό

μίαν

οκοπιάν είc:

πόντον.

Τώρα λοιπόν όλο; έγνώρισαν τόν Θεόν καλύτερα έκεivouc.

διά

oi

Άριστοτέ­

oi

τοϋ

τούc:

φωτόc:

δ1ά

την

σοφiαv

όποϊον έλαμψεν

θαυμαΖ:ομένουc:

εic:

τήν

σκοτίαν';,

μέ1rοις πυρίναις γλc!.ιοσαις ωυ ΠΥεύματος {στομωμένων, οί\ς

ύπέρ

OV';~ αγγελος, Ο'!!Κ ?f.φιJρωnος, δλλ' α·v'Τος δ Κύριος δια του :nρoo­ ΚV)'J)IOU στόματο:; /':δίδαξε}· ( ((() γαρ ,ι.ωJΙογενι'jς Υlός, δ 6111

παρ1στάνουν τήν μορφήν των κατά ηρότυnον των δντων.

15 εlς 1όιι ;ι6λnον του Πατρ6ς,

ε~ει1 1 ος

εξηγ ήαατοη), }ιως οι•

οϊσΘησιν,

τό

ώστε νά μή δέχωνται πλέον καθόλου νά

Πως λοιπόν έσύ έτόλμησεc: νά έπιρρίψnc: είc: τούς μαθη­ rάc: τοϋ εύαγγελίου, τούc: δεχθέvταc: τά θεοπαράδοτο λό­

τούτοις τοίς ΕΚ παιπός εθνους &nολέκτοις, τφ εθ'νει τφ άγίφ,

για

111

όποια ησαν έφωδιασμένα μέ nυρίναc: γλώσσαc: τοϋ nνεύ­

Έκκλησί~ι του Θεού, τοιαύιην ε,ό)μησας nροσ1ρίψασθω

μέμ1μιν, οτι αίσθη117ν ο'ίονται 117v ουσίαν του Θεοv, σχημά τε εχοvσαν και ογκον και ποιότητα, και ώς φως τοιούτο:· κιρ-

20 γασθαι τϊρ αέρ~,. δεκτικφ οντι n7ς εκείθ:εν απο:ρροίας καl πε­ ριγράφοι·τ ι. αυτό τοπικώς και αlσθητώς; "Άρ' Ο'VΚ έπίjλθέ σοι τουτ' αγαλογισαμcι·φ συνιδείν, ύ)ς τi μη τον ηλιοJΙ λέγει τις

ΘεόΨ, εl τοιαύτηγ π:ερί 6)εοv τΙJ)J δόξαν εχει; Πως δέ δι'l­ φεύγειν ο'lεται τιJJΙ τιS'ιι.• αλλωιr α'lσθησιv, ε'ίπερ αlσθητόJJ iί-

25 γηται ιiι iJ.sιoJΙ; Του δ' ενεκε1, τrΊ,ς κατ' αίσθ·ησιν ατιμάζει ήδοι,άς, Ο μάλιστα πάνΗι>γ :ΠωOV,OlJ! οί nαρα σου ΊΟtαυτα ΟV­

ΚΟψω'ΙΟύμενοι; Θεός με) 1 γαρ αισθητός

17 κοιλία, καΙ(l

I(J1J

Παυλον, τοις γαστcός ovr:ι δούλοις, καί δευτέραν ίσΗ10'tJ' F.ι­

δωί.ολατρίωι οί φιλάργυροι κu.ί π,λεονέκται· :ιιστει5ειν δέ εlς

30 Χρισ·όν ου δύJtανται, κατά ηΊι· εύαγγελικrJΙ' ψίjφον, οί δ6.';αγ 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Βλ.

Τ ί μ.

34 · 38.

Ίω. 1, 5. Βλ. Ή σ. 63, Ίω. 1, 18. Α' Πέτρ.

2, 9. 3, 19. 5, 5.

Φιλ ι π.

Έφ.

9.

μέ τά

ώτά των, τούc: μεμυημένουc: διά

στομάτων τά

ματοc:, τούc. όnoiouc: δέν έδίδαtεν δγγελοc: οϋτε δνθρω­ ποc:, άλλ' ό ϊδ,οc: ό 'Κύρrοc:~,; διά τοϋ προσκυνητοϋ στόμα­

rοc:

( «διότι

ό

μονοyενήc:

uiόc:,

ό

εύρισκόμενοc: είc: τόν

κόλπον τοϋ Πατρόc:, ούτόc: έφανέρωσεv»ι ) πωc: έσύ είc: αύ· 7

τούς τούc: διαλεκτικούc: άπό παν εθνοc:, εic: τό εθνοc: τό αγι­ ον'8, είc: τήν 'Εκκλησίαν τσϋ Θεοϋ, έτόλμησcc: νά έnιρρίψπc:

το1αύτηv μομφ11ν, δτι ΟεωροΟν αiσΘητήν τήv ούσίαν τοϋ Θε­ οϋ, εχουσαν σχημα κα] τοιοϋτον,

ώστε

vά

όγκον καi

άναμιγνύετα1

ποιότητα, καί

εic: τόν άέρα,

ώc: φωc: ό

όποιοc:

είναι δεικτικόc: τιϊc: άnό έκεϊ άπορροiαc: καί περιγράφει αύ­ rό τοπικGκ καί αίσθητωc.; Δέν σοϋ ηλθεν είc: τήν σκέψιν

διατί αν εχπ κανείc: τοιαύτην γνιίJμην περί Θεοϋ, δέν λέ­ γει τόν ηλιον Θεόν; Πωc: δέ, αν θcωρfi τό Θειον αίσθητόν,

νσμίΖ:ει δτι διαφεύγε:ι τήν αϊσθησιν των δλλων; λόγον δέ άτιμάϊ::ει τάc: ήδονάc: κατ' αϊσθησιν, όποιον πράττουν κατ'

ρά

σοϋ;

Π αϋλον,

Διότι

Διά ποιον nραγμα τό

έ!Ξοχήν οϋτω συκοφαντούμενοι

θεόc: αίσθητόc:

είc: τούc: δούλουc:

τηc:

είναι

ή

κοιλία,

γαστρόc: 1 9,

κατά

δευτέραν

πα­

τόν

δέ

είδωλολατρίαν σuγκροτοϋν οί φιλάργυροι καi πλεονέκται 20 •

δέν δύνανται δέ νά πιση:ύρvν ξ:iς Χριστόν, κατά την ει)-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

422

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

423

2, 3

παρά αγθ:ρώπω1' λαμυάνοντες, τ~)ν δέ ;~αρά του μόι,οv Θεού

αγγελικήν κρίσιν,

δ6!Ξω· ου' ζητουJ 1 1ες. Οί δέ nάντωJJ τούτων ·ύ:rιερφρογήσαvτες,

μή Ζ:ητοϋντες δέ τήν παρά τοϋ μόνου Θεοϋ δόΕαν •

κrιί ταvτα διά τογ ύnέρ πάντα ΘεόJ', αρ' ου· δι' έργων δει­

δέ

κιι~5ουοι Θεόν 0JJ1ως σέοογτες τiιγ επέκεινα πάντων; ''ΕΙ διό1ι

5 καi. ωίς άλλοις τούrωιι αnοσχέσθαι συμυ,οvλεύουσtJJ,

a η7ν :rια­

oi λαμβάνοντες δόΕαν άnό άνθρώπους, Oi 21

περιφρονήσαντες

ύπεράνω δλων

Θεοϋ,

δλα

αύτά,

δέν

καi

δεικνύουν

μάλιστα

χάριν τοϋ

αρά γε

έμπράκτωc:

δτι λατρεύουν πράγματι τόν πέραν των δλων Θεόν;

'Ή

ρά τοv μόrοv Θεού δόξαν &CJ2αιρει, μ·η μόνον

διότι συμβουλεύουν καi τούc: δλλουc:, νά άπέχουν αύτων,

τούrοις, &}.,λά και σvκοφανΗ7σειεν ώς

τά όnοϊα άφαιροϋν τήν παρά τοϋ μόνου Θεοϋ δόΕαν, δχι

oi, nείσεταί τις &σφαλ·ιj δόξωι οtΊκ ii-

μόνον δέν θά πεισθfi κανείc: εic: αύτούς, άλλά καi θά τούc:

χοιιτας περί τό {}είον;

'Ό γαρ λέγεις τελευτών της ·~ατά τώJJ &ι,δρών ΗJ'ύ-

6.

συκοφαντήσπ ότι δέν εχοuν άσφαλη γνώμην περί τοϋ θείου;

6. Πράγματι αύτό τό όποϊον λέγειc: είc: τό τέλοc: της

1 Ο rωι• ::ω.ί,vρρημοσύνης φανεράν εποίησέ μου 117γ έκούσιον κατ'

γάρ, φησί, ((περί του :παρά τιοι1·

πολυλογίας σου κατά των άνδρων τούτων έφανέρωσε τήν

t'ι 1 υποσιάτου λεγομέJ•οv φωτός λ.έγομεv, μ17 πρότερον περί αυ­

έκουσίαv κατ' αύτων συκοφαντίαν σου· διότι, λέγεις, «τώ­

τού: lδiω, &nοφψάμενοι γνώμηJJ,, ώς

ρα όμιλοϋμεν περί τοϋ ένuποστάτοu άπό μερικούς λεγο­

α13υυγ ουκοφαντίω·· ω 1 ·υγιι

8

Ηγουοιv όραν, γοη~όι,

καl αϋλον, εν lδίq ύ71;οσ1άσει ον· φως)). ΚαJJταυθα τοί1 1υν σvμ1 s n?..l:κ.ε1 τι πυ;-ιοφανr[ας· εν ύnοοτάσει μεν γr}ρ φώς όρασθαi φι;σσ ό μrγας Μακάριος και δ πο}.ύς 1ά θεία Μάξιμος καί

οσοι κα-r' αυτούς, εν lδίq, δέ

ov.

'Όμως γε μήJJ, εί και μηδέ

τουτο συκοφαJJτίας αμιγές προήνεγκεν, &λλ' δμολογεί 1'Qψοι 1 και ι'ii!λον αυτούς λέγειν τό τοιουτοιι φώς•

)1Qι• καί

11

νσητόν

Καί έδω

καί

δϋλον

είς

λοιπόν άναμιγνύει

ό μέγας Μακάρ1ος 22 καί ό καί

oi

ίδιοιτέραν

ύnόστασιν φως».

στοιχείον συκοφαντίας· πολύς

είς τά

διότι 13

κατ' αύτούc: λέγουν μέν δτι τό φωc: όρδται έν ύιποστά­

τε τοϋτο άμ1γέc: μέ συκοφαντίαv, άλλ' όμολογεί δτι ουτοι λέ­ γουν τό τοιοϋτο φωc: νοητόν καi όϋλοv- τό δέ νοητόν καi

τrιv

άίiλον δέν εΊναι αίσθητόν ούτε, ιίJC: αiσθητόν, συμβολικόν.

και• J!O)j!O)! λiγωσι τό

Πωc: λοιπόν είc: τήν άρχήν παροuσίαΖ:ε τούτουc: νά λέγουν

0; 1 κοι•

οχ~jμα και ποιότητα καl

i':κεί1 1 01,

εχω·, δ: πάγτα

α{, 1 1ό, (Vς μόη7 τfi του Π νεύμrπrις

nάσης ιrοερας ε~ιεργείας εγγι·νόμΞ1'0/ 1 "' ' εκειιιωγ

, , τ '' ·ΟυσιαJ' ειπε~, η

rαι, Θεο1;· κ?iι, τις εκ

HJJ

αίσθητόν φωc: τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ,

άναμιγνυόμενον είς

άπό71;αυι:;ι1,

τόν άέρα καi περιεχόμενον ύπ' αύτοϋ, ώc: εχον σχημα ιωi

1·(71. 'Λλλ' ουδ' οϋτω

ποιότητα καί όγκον, πράγματα τά όnοϊα είναι ίδιότητεc: τοϋ

δv1·άμει

., / υ.JΊt'[][!OtαJ',

κατr'~

n ?° οιrι,γ αυτος

"

οιε-

Hv1, παραδ·ειγματ ικώς :rι:ερl τούτου 1οίi

30 rρω,ός {ιπ' εκ,είJ!ω1r είρημένωγ κακουργcvγ συγάγn τι 1οιοv-

1

Οεϊα ΜάΕιμσς

Θεού, κιργώμεγοι• αέρι και ύπ' αv'TOV περιεχ6με­

συμυολικό1'.

25 1iί:; χάριτος φως,. &λλ.' ου κυρίως· και ύπέρ J.'OVJ' γαρ 'ίσασιι•

τις

περί αύτοϋ γνώμην, δτι αύτό τό όποϊον λέγουν δτι βλέ­

Πϊάς

αlσθ·ητον εστι φωτός; Καίτοι

""" , τrιυτο

li

αlσθητΟJ' ψϊος λέγωrτας 11)1'

O'(JJJ αρχόμει 1 ος εδείΚJ'1J τούτους

TOV

δέ γοητiη 1 και

προηγουμένως δέν ε'ίχομεν έκ:ψράσει

πουν

ένψ

σει, δχι δμως έv ίδίQ. Άλλ' δμωc:, αν καi δέν προέφερεν ού­

20 γί).ογ ο{ι;κ αlσθητόι,, οvδέ, ό'ις αlσθητ6γ, 01•η[α~,

10

μένου φωτός,

αiσθητοϋ

φωτόc:;

τό φωc: τηc:

Καίτοι

χάριτοc:,

δχι

έκεϊνοι,

δμωc:

καί

αν λέγουν

ι<υριολεκτικως·

νοητόν

διότι

τό

άvαγνωρiΖ:οuν καί ώς ύπέρ νοϋν, ώc: έγγινόμενον είς τόν νοϋν μέ μόνην τήν δύναμιν τοϋ πνεύματος κατόπιν άιπο­ nαίJΟεωc: πάσης νοερδc: ένεργείας. 'Αλλ' οϋτε οϋτως είπε

21. Ί ω. 5, 44. 22. Περί έλεuθερίαc: νοόc: 21, PG 34, 956 Α, λέγεται 'ύποατατικόν φωc:'.

23. Περί ένuποστάτοu έλλάμψεωc: σιον 61, σχόλιον 16, PG 90, 644 D.

γίνεται λόγος είc:, Πρόc: Θαλάσ·

κανείς άιπό έκεiνουc: τοϋτο ούσίαν η άnόρροιαν Θεοϋ, ό­ πως νομίΖ'ε,

ουτοc:· καί αν κανείς

κως λεγόμενα

ύπ'

διαστρεβλώσεως

έκείνων περί

σuνάγ!l

άnό τά παραδειγματι­

τούτου

κάτι τοιοϋτον,

τοϋ

φωτός διά

αύτός τό

λέγει 11!

il

'ΊΙ:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

424

ΠΑΛΑΜΑ

τον, .αiηός φησοι, ,αλλ' ουκ εκε~ι,οι. Τ:01'!ς

s

425

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

·OV)' μi} μόνον ύnέρ αί­

και οχ1 έ'Κεϊνο1

Δέν r.ίναι λοιπόν πέραν απο πδσαν σuκο­

σθ·ησιν, αλλά και ύnέρ νουν λέγοντας τουτι τά φως, είτα και

φαντίαν τό vά λέγωμεν, δτι οί δεχόμενοι τοϋτο τό φωc:

ύnέρ τουτο δοξάζοντας την συσία~, τού Θεοϋ, αίσθητόι· φr'iι ·

ύπέp αϊσθησιν άλλά καi ύπέρ νοΟν, έπειτα δέ θεωροΟντεc:

και όρατόι, ο'ίεσθαι λέγειγ 117γ ουσ{αγ τοϋ Θεοϋ,. αρ' ου

ιωi ύπέρ αύτό τι']ν ούσίαν του ΘεοΟ, νομίί:ουν αίσθητόν καί

nri-

ση ς εnέκε ι να συκοφαγτ ίας;

7.

6ρατόν :ΨίυC: την ο(ισiαν τοϋ Θεοϋ;

Άλλr} τί φησι nρoϊr)JJf ό ταιι• ύnέρ εν)'Οtα)' nεφω1ι­

σμέ1•ωγ συκοrpά1πης ο{π,ος ,'

<,El μεγ τό 1 1 οητοy κ•αι αϋλοι· Ο λέγουσι φ6jς αι:ιόν εκείι'Ο))' 101/ ύπερούσιοy Θεόγ τούτ' εiHLI 001',λονται, φυλάποιττες αinrp 10 ;τάσαις αlοθ•ήσεσιν αόρατοι· 10 και ανέπαφοv, ·l} όραι, λέγοιπες αγγ&ω· εΙJJω οίοιηαι, i} r,1v117v τrιv ΟV'rιία1 1 Z.OV' 11οϋ·, orαJJ rcT>ν nαθcov αμα και τ'iίς αγνοίας καθαρθ·εις όρ{g αυτας έαυΙ(!)Ι και εy έαυτϊp CGς εγ ιδίq, εικόι•ι

7. 'Αλλά τi λέγει nροχωριον ό συκοφάντηc: ουτοc: των ύπέρ εννο1αν φωτισμένων;

«'Εάν μέν τό νοητόν καi δίi­

λον φώc:, τ6 όποϊον λέγουν δτι βλέπουν, θέλουν νά είναι

ό ϊδιcc:. ό ύπεροϊ;σιοc: Θc:όc:, διατηροΟντεc: τό άόρατον καί c:1νέπαφον ούτοΟ 6πό δλαc: τάc: αίσθήσειc:, ii νομiί:ουν δτι είναι αγγελοc. αύτό τό όπο:Όν λέγουν δτι βλέπουν η ή iδία 11 ούσία τοϋ νοΟ, δταν καθαρθείc: των παθών καί τηc: άγνοί­

15 rΠ τω~ι χρισzιαγωγ παραδ6πF-ι οϊεσθαί γε χρ17· εί δέ μήτε τί('

αc: συγχρόνωc: βλέπει ό ϊδιοc: τόν έαuτόν του καi έν έαu­ τι) τόν Θε6ν ιί.Jc εJc: εiκόνα του. "Αν λο1πόν είναι i:..:v άπό αύτά τοίίτο τό λεγόμcνον άnό αύτούc:, πρέπει νά νομiί:ω­

{•nερούσωγ ου•σίαν τοvτ' εlναι λέγουσι, μήτ' άγγελικήν μι)ιε

μεν δη πολ:J όρΕΕϊJc: κα1 συμφώνωc: πρόc: τήν χρισηανικήν

JJΙOVJJ αΔ·ιόν, αλλ' δραJJ τον YOVJ! είς αυτό Ο)ς εlς έτέρrt1•

παράδοσιν φοονοϋv περi τούτου' έάν δέ λέγουν δτι τοΟτο

I(J!'

Θεό·ι·· εl δι7 εv It τούτωγ ϊδ nαρ' αυΗJJ)' λεγό,μει•6ι· εσίι,

;τάηJ γε δρθιJJς περί τούτου φρο!'είι 1 αυτούς και συμϋαί1•οι·τα

1011

ύ.76-στασι1,, τcV 1 ιο έγ(vγε τΟ φ(δς Ο τι μ.έγ ,S·σ1ι11 ,cV·κ οίδα, Οτ:

δέν εΤναι οϋτε ή ύπερούσιοc: Θεiα ούσiα οϋτε ή όγγελικη

δέ οi,κ εστιγ οlδα)),

οCπε ό ϊδιοe; ό

Καί

1iς ;-ιοτε αιη'rρώnωv, ιiJ κατι't 11,J;,

:ω 01•rως απ?ρώ:rωι' ύψηγόρε σύ, φως clν Ε';)' lδίq ύnοστάσει ιrαίη

voOc:, άλλα δτ1 ό νοϋc: βλέηεί πρόc: αύτό

ώσάν εic. αλλην ύπόστασιν, τοϋτο τό φGJC: έγ δέν γνωρί·

γοητ6ι,, ο ,ιι,ίΓε Θει5ς εστι μήτ' αγγελος μ1jτε γους άνθfμόJ7ι.­

Ζ:ω τi εΤvω,

γος; Ου,δέ γrΊρ Γf'U.JΙΙασΗκr'iJς γο1Jν ά,γαnλάσαι δύ~·αιτ' αν τι,

C:1πό τούc: άvθpώϊ,ουc., ιΙ~ μεγαληγόρε έσύ κατά των πραγμα­

rό τούτωι 1 εκτός γοητό11 ειJ lδίq, {,nοστάσει φως. 'Αλλά δω,ιιr-;γ

τ11<ι:i>ν άνθριi.>nων, θό 11δύνατο νά ε'ίπη φωc: εic: iδιαιτέραν

τουτί ΤΟ αδύηJ.101', δα>,ιιεy 10[ι,vv' δτι. τούτ' έφη τις τcον 1ίσυ-

?5 zrχζ6ιtτω1' προς Τ1]1' σ171• λογιότητα· ουκ οίδα μεγ δστις, ο·υδέ

c1λλά γvωρίΖ:ω δτι δέν ι)πάρχει 4. 2

Ποϊοc: δέ

ύπόστασιν, τό όπ::,ϊον δέν είναι οϋτε δvθρωποc: οϋτε αγ· γελοc: οΟτε '.'Οϋc.

άvθp6Jn1vcc:;

"Αλλωστε

οϋτε

φανταστι­

γr}ρ αυτός 1Ύnοδείξαι δ1ίγασαι·

κϊί1c: δέν θά ιiδύνατο κανεic: νά άναnλάση τό i::Εω άπό αύ­

ι•αι λέγεις αι'ηόJJ'.

τά νοητόν εic: ίδιαηέραν ύπόστασιν φωc:. 'Αλλά δc: δεχΘω­

HVJJ ουκ ελλογίμω~• δ' δμως εί­ El τoίιJVJf εκείιιος μη καλcvς έρ,μφ·εϋ•σrιι εδύJJατο, ο καί μαλλον nείθ·ομαι, η καί μ17 διαγJJϊοναι καλCις ί!στω γαρ καί τού·ω, r.αί γαρ ου nάv1ω1 1 17 γνωσις -, οι•κ ε·~ει 30 σε n.αρα 1(0)! εχόντωγ ΤΟ τijς διακρίσεως χάρισμα ::rυθέσθαι

μεν τοΟτο τό άδ(ινατον,

ρίΖ:ω 6:::βαiωc: ποϊοc:, c1φσϋ οϋτε σύ ό ϊδιοc: δέv δύνασαι νά τόν

ύn:Jδεitηc:,

ΜΞ1ολόγουc: 20 . Ο Βαρλαάμ όμιλεϊ μόνον περί νοητου φωτόc:, ταυτιΖ:ομέvου πpόc: τήν γνώσιν, βλ. άνωτ. 1, 3, 3 κοί περί ήθι·κηc: θέαc:, Καί οί -πα­ λαιοί Πατέρεc: επραττον οϋτω, άλλ" οί άσκητ1κοi άπό του Μακαρίου όμιλουν περί ένυποστάτου των θείων προσώπων φωτόc:. 25, Βλ 2, 1, 1· Βαρλαάμ, Β' πρός Ίγνάτιον Schirό, σ. 324.

24,

ac: δεχθωμεν λο:nόν δτι εί'Πε κά­

ποιοc: ήσuχαστηc: τοΟτο πρόc: την λογιότητά σου· δέν γνω­ πάντωc:

λέγε1c:

δτι

είναι

άnό

τούc: μη

"Αν λο1πόν έκεϊνοc. δέν 11δύνατο νά έρμη­

,·εύσπ 'καλα~c:, πρδγμα τό όποϊον π1στεύω δη μαλλον σuμ­

Βαίνει, δέ

καi

λοuc:-,

ii

καi

τcϊίτο,

νά

μή

καθ'

διογνι;Jcη δσον

δέν επρεnεν έσύ

ή

νά

καλωc:

γνωσιc.

-αc:

δέν

σuμββαίνη

ά'lήκει

πληροφορηθηc:

καi

είc:

δ­

μάθnc:

llliι. 1

Ιi

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

426

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

427

και uαθείι·, (iις έφικ1ό1ι, τί τό μέ?α θέαμα του φωτός τούωv,

απο τούc: κατέχοvταc: τό χάρισμα τηc: διακρiσεωc:,

αλλ' cδς ,ιιαο·ο,ι.ιέγωι• ευθύς τωγ θεολ17π1ων καταψηφίζεσθαι

τό δυνατόν, τί είναι τό μέγα θέαμα τοϋ φωτός τούτου,

και

άλλα νά κατακρivηc: άμέσωc: τούc: θεολήπταc: ώc: μανια­

10 παρά TOV θείου Π αύλοv λεγόμεγοι, φανερϊ.ις παθΒί1ι ," El γc}ρ εlσέλθ•οι τις, προς τούς Κοριvθίους, έ11 ύμίν, φησiι·,

5 lδιrhτης

1}

llπιστος και μη ακα~1σει και l(()γ διακρίνειν δω·α-·

κατά

κούc: καί νά πάθnc: φανερωc: τό λεγόμενον παρά τοϋ θείου

Π ούλου; Διότι λέγει πρόc: τούc: Κορινθίουc:, έάν είσέλθn

ii

uένων, έρεί .fίτι μαί11εσfΙε. Τό τωγ lδιω1ϊΖJ11 1οίνυ11 και απί­

είc: σδ.c: κανεic: άμαθήc:

στων, φευ, καί αυτός έπαθες, δ μογαχδς και φιλόσοφος. "Ε­

δuναμέvοuc: νά διακρίνουν, θά vομίσn δτι μαίνεσθε Ό 'Εσύ

στω δέ .μrι ε1'α, μηδ' ε1.,[ους, αλλά πολλούς και :πάντας τουτο

λο1ϊ1όν ό μοναχόc: καί φιλόσοφοι::: επαθεc:, φεϋ, ό 'ίδιοc: δ,τι

λέγεο· r)μaς· αυ'κ iίρκει σαι τουι' εl:πείν, ο μετά τούς μακρούς

οί άμαθεϊc: καi απιστοι.

1 ο ε'ίρηκας αγϊΖιι'ας,

απιστοc: καί δέν άκούσrι τούc: 2

'Έστω λοιπόν δη δεν είναι εΤc: f)

01 ι «τοϋτ,ο το ιμΤις αΊδα οτι οι:•κ εστι)); Πάν­

μερικοί, άλλά πολλοί καi δλοι ήμεϊc: οί όποϊοι λέγομεν τοϋ­

τες γάρ σοι συγείπον αι• δΤt φως εγ ύποστ/ισει ιδίq, ο μήτε

το· δέν σοϋ ητο άρκετόν νά ε'ίπηc; τοϋτο τό όποίον εiπεc:

θεός i:σzι μήτ' αγγελσς μ171' l11;Πρω;1ας, αf,κ [;ητιγ ολως- rχλ­

μετά τσύc: μακρούc: άγωναc:, δτι «τοϊiτο τό φωc: γνωρίιω

λά καί πάι!ίες αν ευθύς σι•γείδοι· (δς, εl rrroς JΙαητδv εγ ύ:πο­

δτι δεν ύπάρχει»;

Διότι δλοι θά σuνεφώνουν μαιί σου,

λέγοι•τα,

δτι φωc: c1c: iδ:α:τέραv ύnόστασιv, τό όnΌϊον δέν είναι οϋ­

15 ;1ά1•υ και αfπός δρθως ϊϊcηκας φρογεί'V. Κατr} τlνων oi5iι rι.ί

τε Θεόc: οΟτε αγγελοc. οϋτε ανθρωποc., δέν ύπάρχει καθό­

r)ιά τοσούτωι• σαι 6ι6λ[ωι, 6λασφημίαι καί μέμψεις καί σvκα­

λου· άλλα δλο1 θά άντελαμβάνοvτο άμέσωc: δτι, αν ελεγε

στάσει φαίη 11ς δρϊiι• lδfr!, τούτων τί φησιν δραι,,

φωflΤίαι;

"'Αρ'

αιΊ

κατr}

άπεφήγω φρο1'είν, και

Ηον

1 ης

τοωύτω1ι,

8

συς δρθϊuς ϋστεροι·

nαρά σου συκοφαντ [ας ουκ• εξελη­

8. Ού ?άρ τοi'Ίτο λέγω, ώς κατά σέ φρανουσι περί τοιϊ φωτcΊς

έκε'iι 1 οι

ωι;τοv

r}

κατά σέ θεολαγουσιγ, αλλά και ύ:πέρ

ίδιαιτέραν ·ύπόστασιν,

λέγει δτι βλέπει τοΟτο, τό όποιον καi σύ όρθωc: θά ελεγεc. δτι

λεγμένηι:;;

20

ιωνεic: δτι βλέπει φωc. νοητόν είc:

φρονεϊc:. 'Εναντίον ποίων λοιπόν

είνα; αi διά τόσων

βιβλίων βλασφημίαι κα1 μομφαί καί συκοφαντίαι;

δέν

είναι

κατά των τοιούτων, δ1ά

τούc:

~ Αρά γε

όποiουc: επειτα

σέ τοσοvιαγ 1Ίπερανασηίχασι HTnt ariJJΙ κατ' αi'ηων δια6ολι:7Jι•

διεκήρυίεc: δτι όρθωc. φρονοΟν καί έnομένωc: ή συκοφαντία

καί μ(υφεωι•. Σύ μεJJ γάg ψι7ς :περί αύτωJr ((εi γοητογ λέγου­

σου δέν είναι άvαπόδεικτοc:;

8. Δέν λέγω δέ τσϋτο, δτι έκεϊνσι συμφωνοϋν μέ σέ

πι φως ΙΟ)' ΘεόJ!, φυλάηοJΙτες αύτς_ο τό :πάσαις αlσθ·17σεοιι·

25 αόρατο!' και αJ1έπαφοιr, καλώς λέγουσιν))' εκ,είνυι δέ και {,nέρ τό π1..σαις αlσθ17σεσιν αι·έπαψοJ! 117ν

ού 1 σίαν

ταν Θεου γι­

J1ώσκοvσι1·, έπεί μ17 ,ιιόνοJΙ Θεός έσrιJ! ύπερ τά οντα r;Sι,, &λλύ καί ύπέρ{}εος, καl μ17

μό~•ογ ύπέρ :πασrι~ι θέσιν έσ1ί1', αλί.ιί

και ύπέρ :πασαv αφαίρεσιγ

17 i5περαχή του nά1rτω11 έπέκειι•α

30 καl nασω• ύπεροχ17ν δπωσαυ,.• επί νοϋν γοrομένφ: ύπερ6έ6η-

ιι:

περί τσΟ

φωτόc. τούτου

η θεσλογοΟν συμφώνωc. μέ σέ,

άλλά καi ύπέρ σέ· τόσον ύπερβαiνοuν τάc: έναντίον των δ1αβολάc. σου

καί μομφάc..

«αν λέγουν vοητόν ψωc: τόν Θεόν, διατηροΟντεc: δι'

τόν τό

άόρατον

καλωc. λέγουν»·

καi

άνέnαφον

αύ­

εic. δλαc: τάc: αiσθήσειc:,

έκεϊνοι δμωc. γνωρiΖ:ουν

τήν ούσίαν τοϋ

Θεοϋ άνέηαφοv άπό δλαc: τάc. αίσθήσε1c., έnειδή δέν είναι μόνον Θεόc: ύπέρ τά δντα, άλλά κιαi ύnέρθεοc., καi ή ύπερο­ χή

τοΟ

έπέκεινα

πάντων

lli

Διότι έσύ λέγειc. περί αύτωv·

δέν

είναι

μόνον

υπερ

nδσαν

i 1

,1· 1

1' !1: 11. 1

όφαiρεσιν καί έχει ύπερβη πδσαν ύπεροχήν, συλλαμβανο-

11:\

i 1:ιil

11,1

26.

Α'

Κ ο ρ.

14, 23.

r!,il ,1,·

lrl 1:

Ι ιl ' 1

1Ι!ι;.

1·; ιl!,

1 ,,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

428

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

κει·. 'Ό μέι;τοι φCJς ειιυnοαιάιως οί ίΊγιοι πνευματικϊvς δρι7ι­

αιι1, ιδς αiΎrof φασι1', 01· μέ~, 1και μ17 οvμοολικό1, ωιοvτοJ', οΤα Η( διαnλαπlηιει~α πρός τάς σ1ψυrιινοtιαας περι,στάσεις φάσμα­ τα, αi;λόν ,ε θεiαν ΊΠλαμψιι 1 και χάριν όρωμέι:ην αοράτως 5 ,~rιι JJοουμέ1ιηγ αγνώσιως, δι' ω'ιτης της πείρας 'ίσασι· τ[ δέ εστ tJJ, εκείνοι. μέν ουκ εlδέναι λέγουσι.

9. ΣzΊ δέ, nρ,οααγαγc\11, ιάς όριστικας και &ναλυτι.κάς και διαιρειικάς μεθόδους, γι•ώf}ι και τους &μαθεις ήμας διδri­ !Ξαι

καω!Ξ fωan,,.

Οι•σ{α μέJΙ γ('~ρ

Θεού ΟVΚ' l!στι, καί

429

μέvην καθ' οiονδήηοτε τρόπον άnό τόν νοϋν • 'Εκείνο τό 21

φωc: δμωc: τό όnοϊον ένυnοστάτωc: βλέπουν

oi δγιοι nνευ·

μαηκωc:, δnωc: λέγουν αύτοί, γνωρίΖ:ουν διά τηc: ίδίαc: τηc: πείραc: δη ύnάρχει καi δέν είναι συμβολικόν, δnωc: είναι τά διαnλασσόμενα κατά τάc: συμβαινούσαc: περιστάσειc: φά­ σματα, δτι είναι δϋλοc: θεία ελλαμψιc: καi χάριc: όρωμένη άοράτωc: καi νοουμένη άγνώστωc:· τί δέ είναι, έκείνοι δέν λέγουν δτι γνωρί(ουν.

!,

γαρ

9. Σύ δέ, έφαρμόσοc: τάc: όρισηκάc: κοί άναλυτικάc:

10 &1,έnαφος /iκεί1'?j και αμέfJ,εκτος· αγγελος ουκ lfατι, δεαnο, (,-

·

καί διαιρετικάc: μεθόδουc:, γνώρισε καi άείωσε νά διδάεnc: καi ήμδc: τούc: άμαθεϊc:. Ούσία τοϋ Θεοϋ βεβαίωc: δέν

OV·Y. riι•ε1 1 σcvματος και εlς υψος αγαφέρει ciρρητοι', ι'iλ­

είναι, διότι φέρει δεσποτικά γνωρίσματα καi uλλοτε μέν

λοτ' αDθις και τr1 σώμα ,uεθαρμοσάμενον και της οlκείας ,ιιε­

όνυψώνει άπό τό σωμα η άναβι 1 βάί:ε1 εic: ϋψοc: δρρητον δχι

ταδεδωκόι:: }.αμnρότητος, οίός ποιε και δ μέγας 'Αρ,σέ~-ιος

χωρic: σωμα, αλλοτε πάλιν 1ωί άναπροοαρμόσαν 1καί τό σω­

κοιΊς γαρ φέgει χαρακτηρας και ποιε μεν τοϋ σώματος απανι

rnq.

i}

15 (;)((?1η καθ' ήσ,•ι)αν α;,ωJ•ιί;6μΞJΙΟς και ό Σιέφα;·ος λιθαζόμε­

μα καί

μεταδωσαν είc:

αύτό

άηό τήν

λαμπρότητά του,

JJΟς καi δ Λfωiiσης α7ιο του lίρους κατερχόμεγος, οϋιω τοίι•υι·

όπωc: κάποτε έφάνη καί ό μέγαc: 'Αρσένιοc: άγωνιlόμενοc:

καl ,ι'J σοΗω ι?•ε,ουργηαα~· σωμαΙLκ,οις δφθ·αλμοίς' (!) ,οΓί ι?'(Ιl)­

καθ'

μrπος, γίιτιαι ληπτό~-, εοιι δ' αιε και δι'

&ρρ17,ωγ,

20 θείφ

(~)ς

π α,ίλψ,

Hp

ορωντ.ι 1ραι'ι7'Jς

εlπείι,, ρημάτωγ δμιιιει, κα{)άπερ κrι.ι

της

οικείας

περιωnης,

(ι)ς

καi

ό Στέφανος λ1Θσβολούμενοc:

29

καί

ό

10

Ι\ι1ωυσηc: κατερχόμενοc: άπό τό όροc:' • οϋτω λοιπόν θεουρ­

ν11σαν τό φίϊ~c: ούτό καί τό σωμα γίνεται καταληnτόν μέ ι1,,

οωματικούc: όφθαλμούc:, ώ τοϋ θαύματοc:, ένίοτε δέ όμιλεϊ

ιιεrρίως γοΪ'1' κι ισ71j φύσει χωρηθ"fj>J, κατά ιόγ ·θεολόγοJ• Γρ11-­

καί πρόc: τόν βλέποντα τρανωc: δι' άρρήτων, τρόπον τινά,

γ6ριο11, ό κα"Ίr! 11/γ οlκείαν η-::ύσιγ Ξξ αlώνιυν ;:.rαl, εn~ αlϊJJ~ας

λόγων. Οϋτωc; εnρα/Ξε καί μέ τόν θείον Παϋλον"'. «κα-rαβαϊ­

και ετι τcίς

ωωταυαίνοιι

ήσυχίαν28

nrtOI)' (VI' αόρατός τε και, rlχ(vρητος. Τότε το[-.

1·υγ i}ι· επω;•ιηιίrι.1'

:,ροσειnοι, Ίουδαίωγ παίδες

τφ

ανωϋ,,.,,

vυν άπό τήν θείον nεριωnήν, διά νά χωρηθrj εστω μετρiωc: 3

εic: κτιστήν φύσ;ν», κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον Ό ·αύτόc:

25 r-Ί:-' Sρ,ήμου κατ ιόντ ι α!}Ιfρ, μfιγγα προσαγσρεύοντ ες αiΥ'τό. 10,Vro

ύ όnοιοc: κατά ϊήν φύσιν του άπό αίώνων καi είc: αίωναc:

και (ι κcηη!Ξιω_ι1έι·ος εκείι•ου τού φωτός, έν έαυτϊρ γεγόμει'ΙJς,

καi προσέτι είc: ολουc: είναι άόρατοc: καi άχώρητοc:. Τότε

rη,χιJ(ι)ς στρέφει κωά 1'01))1 • Τί τούτο; Και' τουι' BOltJJ αi'ηοί:;

λοιπόν τήν έπωνυμiαν τήν όποίαν εδωσαν σί

τδ 10V φωτδς F.:r::είνου Qγομα: σι) δ~ ε'ίnερ l!χεις φάναι 1ι π),έ-

τόν άnό δνω κατερχόμενον είc: τήν ερημον δρτον, άnο­

011.

30

'Αλλ' επω·ίωμει, εlς τά έξης.

10. ι1γγελΜ

· !ουδαϊοι είc:

καλοΟvτεc: αύτόν μάννα 33 , τοϋτο στρέφει είc: τόν νοϋν του

Σ1~ μεν γάρ καλι,\ς λέγεο• αύθις ψης εκε[vους, εl κr~ί

I0'U'1 ο'lονται 10 rρι7-ις. Έκιεινοι δ' αγγελογ μέι·

Jι

101)'!0

~7. Βλ. Δ I ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ, Περί μυστικηc θεολογίαc 1, 1, ,καί 5, PG 3, 997 Α καί 1048 Β. Πρβλ. άνωτ. 1, 3, 4. 28. · Αποφθέγματα Πατέρων, ·Αρσέν ι ο c 42, PG 65, 108 Α. Θ ε σ δ. Σ τ ο υ δ ί τ ο υ, Eic Άρσέy1ον 25, PG 99, 880 BC. 29. Π ρ ά !Ξ. 6, 15. 30. Έ !Ξ. 34, 35. 31. Β' Κορ. 12, 4. 32. Λόγοc 45, 11, PG 36,637 Β,

καί ό καταΕιωμένοc: έκείνοu του φωτόc:, έρχόμενοc: είc: τόν έαυτόν του. Τί είναι τοϋτο;

Kai

τοίJτο ε"ίναι δι' αύτούc: τό

όνομα τοϋ φωτός έκείνου· σύ δέ αν εχrιc: κάτι περισσότε­ ρον. είπέ.

10.

·Αλλ'

δc: έnανέλθωμεν εic: τήν συνέχειαν.

Σύ δέ ίσχυρί(εσαι πάλιν δτι κaλl'i>C: λέγουν έκεϊνοι,

αν νομίlουν δγγελον τοϋτο τό φωc:. 'Εκείνοι δέ δγγελον

33. Έ !Ξ. 16, 14 κ.έ.

',!

,.,ι

,w,

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

430

10

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

φώς ουκ 1iι, πο,,ε ψu.ιε~·· 'iοασι δέ ιοίς πατερικοίς μεμυημi:­

2, 3

431

τοϋτο τό φωc: δέν θά τό ελεγον nοτέ, διότι γνωρίΖ:ουν,

αγγ:::­

μυημένο~ είc: τούc: ηατερικούc: λόγουc:, δτι ή άγγελική ό­

λικήν τελουμέγφ· οπτασία)'· i) γαρ ει, παχύτητι ουσίας, δ και

πτασία τελείται διαφόρωc: καi καταλλήλωc: πρόc: τούc: βλέ­

τ[ι αlοθήοιει ·ύ:ιω~ίπτει και ουδέ τοίς εμπαθέσιν '/] και αμυή-

ποντac:· δηλαδή η μέ παχύτητα ούσίαc:, πράγμα τό όποϊον

ι,οι λόγοις διuφόρως και τοίς 6ρϊi'ιοι καταλλ1Jλως

11J)J

1} λεnτότητι ουσίας, καθ' 1)J! και ή ψυχ·ι7 μετρίως ;~ως καθορf/-, ]) εν αληθεί θέq., fις οί δια κα-

ύnοnίπτει καi είc: τήν αϊσθησιν καi δέν είναι έντελωc: άό­

1J,αρό1ητος JΤ.J'ευματικως όρωι•τες αξιουνται ,μόνοι, καγ αυτός

1ητα ούσίαc:, όπότε καi ή ψυχή καθορό κάπωc μέτρια η μέ

της δ,ιαφορύ.ς

άληθινήν θέαν, τηc: όnοiα άcιώνονται μόνον oi βλέnοντεc:

5 τοις nάιηπ α6ρατόν εστt)',

7QIJI

ιρόnων 10/Jτων αμυήτως εχων U.VΤΟύς ιε

ωύς αγγέλους dοράτους αλλήλοι.ς δεικνύnς οlόμεyος,.-οv κιι-

ρατον οϋτε είc: τούc: έμnαθεϊc: η καi άμυήτουc:, η μέ λεnτό-

πνευματικωc:

διά

1 καθαρότητοc:.

Έσύ

δμωc: δεικνύειc: δτι

10 τά τό ασώματον, αλλά κατά τ1)ν ουσίαγ φάσκων αοράτους, χαι

είσαι άμύητοc: είc: τήν δωφοράν των τρόπων τούτων καi

μεταξύ τιογ λόγωγ τούς θ·εόnτας 1[ι του Βαρλαάμ ου111άηεις

νομίϊειc: δτι oi Ίδιοι oi δγγελοι είναι άόρατοι εic: άλλήλουc:,

ογφ, διά τό u:γγελω• καί αυτ17ν lδείν αναγεγράψθαι.

λέγω δτι είναι άόρατοι δχι κατά τό άσι.iψατον άλλά κατά

Και IOJJ J'OV)J αδθις, εί μ17 σ'ις ((εlς έτέραν τινά ,ύ;ιιί­

τήν ούσίαν, καί εic: τήν σuΖήτησιν τοποθετεϊc: τούc: θεό­

στασιγ δρq., αλλ' ω'ηός έαυτόν και εν έαυτcρ ώς εν τ'fί lδίq.

nταc: μέ τήν δνον τοϋ Βαλαάμ, διότι εχει γραφη δτι είδε

11.

15 εlκόγι ΊΟγ Θεόιι, Οί(}.) 1 τc7'))! :n.αθϊvJJ αμα και της αγγοίας κα­

11. Καi τόν νοϋν πάλιν θεωρεϊc: θεόπτην, αν δέν 6λέ­ nη «ιiJσάν είc: αλλην ύπόστασιν, άλλ' ό ϊδιοc: βλέπει έαυ­

ουσίαJJ, cίις φιυς OVI ω λέγοιrτας ύραJ!. Ί{κείγοι δ' ιοασι)' cάς

τόν καί εic: τόν έαυτόν του ώc: είc: οίκείαν είκόνα τόν

δ 1·ο·v;ς κ,αθ'αρ!Jείς και φωτισθείς και ,ιjς του Θεού χάριω;

Θεόν,

δταν

καθαρθr,

των

παθων

καί τηc: άγνοί·αc:

χρόνωc:» καi νομίΖ:ει δτι σuμβαδίΖ:ουν μέ τήν μυστικωτάτην

[,περφυιυι• ωλλωι• θ·εαμάωJJ', α'ις μικρδι, αJtοJΤέρω nαρεγύμνω­

παράδοσιν των Χριστιανών oi λέγοντεc: δτι οϋτω βλέπουν

αεν ό λ6γος, dλλt:Χ καl έαυτδγ δρϊi'>·JJ ύJς CΙλλο με,v δρ(}, &λλ"'

ώc: φίϊJC: τήν ίδiαv τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ. 'Εκείνοι δέ γνω­

ουκ εlς αλλο και ου

ρίιουν δτι ό νοϋc:,

lδίαγ άnλιος εlκ6να καθορ{f., αλλά

τ17ν εμμορφωθείσα1' τzj lδίq, εlκό~·ι 1}ΠΟ τ17ς χάριτος ΊΟV Θεοv

καθαρθεic: καi

σαφιϊJc: εic: μέ9ε!Ξιν τηc: χάριτοc: τοϋ Θεοϋ,

δύναμιγ του ~•ου καί τελεωvσαι, 117ν εlς τά κρείττω και ύn.~ρ

όλίγου έφανέρωσεv ό λόγοc., άλλά καi έαu, όν βλέπων, ώc:

εiς

10

ενγοιαι.• εJJωσι~·, δι' ης δ γ,ο,[iς κρειποι, η κατ' α,γι?·ρωnοιt Ε;1'

δλλο μεν βλέπε:, άλλ' όχι εic: δλλο, καi δέν βλέπει άπλως

Πνεύματι Θεόι· όρif,. Κα), ,lγγοflς σύ ιοvτο, ,θ,αvμαστόν οvδέ,v-,

τι']ν iδικήν του

εnεί μηδ' εκ·είι·,οι. ?lι· ησω• ι?·αυμαστο{, σου 1ά κατ' αυτούς γι-

30 γώσκοηος, του μηδέJJ

[·nέρ

11)Υ

γνωσιν

τ1θ,εμένου.

Δ ιό

εiκόνα , 33

άλλά τήν

}ιαμπρότητα τήν μορ·

φωθεϊσαν είc: τήν εiκόνα τοϋ ύπό τηc: χάριτοc: τοϋ Θεοϋ, συμπληρώνουσαν τήν εic: τό ύπερβάλλειν έαυτόν δύναμιν τοϋ νοϋ καί τελειιiJνουσαν τήν πρόc: τά άνώτερα 'καί ύπέρ εννοιαν ενωσιν, διά τηc: όποίαc ό νοϋc: βλέπει τόν Θεόν έν Πνεύματι καλύτερα άπό όσον κατ' δνθρωπον. Καί δν έσύ άγνο(Ίc: τοϋτο, δέν

34. Ά ρ ι θ. 22, 25 κ.έ. 35. Βλ. άνωτ. 2, 3, 7 ,καί 1, 3, 5, Πρβλ. Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια

40, Des Places, 1955,

σ.

108.

1!1

μεταλαμβάνει

μcν καi αλλων μuσηκιϋν ύπερφuων θεαμάτων, δnωc: πρό

ι·ιΊν

Ι'1Ι

1:1:

φωτισθείc: καi φθάσαc:

'ΙΊnερυάλ,λ.εο" έαυ1iιι·

25 λαμπρότφα, συμnληρουσαν

l!il

συγ­

20 τρανως εν μεθέξει γεγονcίις, μεταλαγχάJJει μεν καl. μυστικών

Tl)JJ

li Ι

3

ηj Ι(ι))'

συμυαίνειιι οϊει

11:

1

καί αύηΊ αγγελον \

χριστιαγcοv μvστικωτάτη n.αραδόσιει ωύς αv117JJ τι7ν του γο{i

θαρθfί,), 'θεόπ1ηγ εlJ·uι 1ίθεσαι καi

,,

είναι

τίποτε

θαυμαστόν,

έπειδή οϋτε

έκεϊνοι θά ησαν Θαυμαστοί, αν έγνώριΖεc: τά κατ' αύτούc:

έσύ,

ό όποϊοc: δέν τοποθετεϊc: τίποτε ύπεράνω τηc: γνώ·

;ι:, 1''·,1, 1'1

,ι, !111

ι:ι

,11·

Ι!ι

1111

ι!:·:,

,1l ι

l·i

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

432 και

ου

μέ1·

τότε

ΠΑΛΑΜΑ

λέγεις

θεό,:ττηιι

;-;αθ·ών,

αλ}Λ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

γ[γεοθαι

ιιοvγ,

4,33

διrί ίiΊ1' τη:; ιlγιο[ας ταύτψ κάθαρ­

σιν, υ.λλ' ακριϊ3ι7Ίς είδότ,ες μηδαμώς προς θεοnτίαιι έμnοδίζοv­

Θηc: εϊτε Πέρσηc. ε'ίτε Αίγύnτιοc: εΊναι, διά τήν κάθαρσιν

O
και

ΓΙ]ς

αγι,ο[ας

κα­

θ,αρΠι7· εκείιιοι δέ τijς μεν καΗt οέ καθάρσεως αγνοίας ουΜ:.να nοιουιJΊαι λόγοι1 , τώι• δέ nο~ιηρι7Jμ nαι?ϊiιv i:.Jυτο1Ίς ;~αθάρω 1 τες

5 και διrl τ~jς εnιμόι•ου χαί, &vλov nρο,σευχijς nαοα~· ;,;•ωοιν ϊ•­ nερω•αοιχιπες, Π')'ΧΓJJ'ΟVΟΙ της 1?εοnτίας, ατε μ1} εξηnατημέι•Οι τοίς τοιούτοις ί.όγοις, μηδ' u.φειμέι1 οι του nροοέχειν έαυτοί;,

μηδέ nερ~ιόντες καί ο;ωυδάζο;ιτ,ες σω,λέγειι 1 τό φρο~ιείν καί

μαν'θά~,ειι·, ει τίς ,ι ε:7:αγγέλλεται εlδέι·αι, καν Σκύθης και1 10 Πέρσης, κ&ν Αιγύπτιος

!J,

οαγ η)ν τοιαύτην αγνοιαν.

El

γαρ καί, ώς σύ γε λέγεις uύ­

τάς, 1J τcΤιν εJΙΤΟλων 11ίρ,ησις μόνην την των .nαθων nαρέχει Κ(ίθα(!ΟΙJΙ, Ε:.Υ δε

T7j

1Q))'

ε~•ωλιι)γ ιηρήοει μόl'?} Κ(ΧΊΙJ, 71)J!

10V

15 Θεοv επαγγελίαι• 11 τούτου καί παρουσία και μ01117 και εμφά­

ταύτηv τηc: άγνοίαc:, άλλά γνωρίΖ:ουν άκριβωc: δτι ή τοιαύ­ τη αγνοια δέν έμποδίΖ:ει καθόλου τϊ1ν θεοnτiαν. Διόη έάν, οπωc: έσύ λέγειc., ή τήρησιc: των έντολων παρέχη μόνον

μεν της αγνο[ας Ταύτης κάθαρσιy Καν το'ίς 7l[!ΟΤέροις λόγοι::

τr1ν κάθαρσιν των παθων, είc: δέ τήv τήρησιν των έντολων μόνον τεληται κατά τήν έπαγγελίαν τοϋ Θεοϋ ή παρουσία 1ωί παραμονή καί έμφάνειο τούτου, αρα δέν είναι σαφήc: πλάνη ή προσθήκη τηc: κατά σέ καθάρσεωc: ταύτηc:, τήν

δια nολJ,.ων της υ.ι.ηθιους γνchσεως

όnοίαv λέγειc: κάθαρσιν άyvoiac:;

d(/ ού nλά1 1 η σαφ11ς 1ί nροαθήκη τίjς χατα σέ

νεια τελείται,

•καθ'άρσεως ταύτης, ην d.γνο[ας λέγεις κά1}αρσιγ; 'Αλλά καθα[ρεσιν

1171·

εδείξ,αμεγ

20 οvσαν.

12.

El γαρ και συκοφανrείv αυτούς

1:

'Ι' ι

1

ι·~ 11

'Ιι,Ι I

: 1 ·1.11,ι

ίl

1:1 . 11

i

,li

1

111

11:,

ωύc: προηγοuμένουc: λόγουc: δτι είναι καθαίρεσιc: τηc: ά­ 6

ληΟοϋc: γνώσεωc:~ •

12. Τώρα δέ πρέπει νά έnανέλθωμεν εic: τήν συνέ­

με~•ος και τα τ·ης οl'κ,είας διανοίας ανατρέnων αι•αnλάσματα

χειαν τύJν λεγομένων ύπ' αύτοϊί κατά των ήσυχαιόντων.

25 καί πρ,οοπαλα[ωγ l} καταnαλαίων έαυτόν αυτ6ς, αλλ' έπεί κατά

Διότι, δν καί τόν άnεκαλύψαμεν δτι τούc: συκοφαvτει καi

τrvν ήμετέρωιι 0Υε1ω γράφειν, '!δωμεv τίJJα ταί•τά εστι. Π ρϊί'ι-

έφανερώθη δτι άγωνiΖ:εται έναντίον έαυτοϋ, άνατρέπει τά

Ι

?'

:,/

~

,

ης ωρμφ,ιαι οι κατηγοροv-

πλάσματα τηc: δ1ανοίαc: του 1 καί παλαiει nρόc: τόν έαυτόν

μενοι φως αlσθητόν ο'ίεσθαι τηιr ούiσ[αν του Θεου η ΤΙ))' αn'

του ό ϊδιοc:. άλλά έnειδή νομίί:ει δτι γράφει ,κατά των ίδι­

αVΤης αnόρροιαν· ψησι 70[1•υγ ΤΟιαυ{}' ύnολαοείγ εκείνους ;ω-

κών μαc:, δc: 'ίδωμεν τί είναι αύτά. Πρωτον λοιπόν σημειώ­

,;'

,

:,

f

!"

τω• μει· ουν την αιτι.αι,, φησιν, αφ

'

30 τιδ6ι'7ας; cδς α,ί nλ,ειαται ι(t)}' εν τοίς λογίοις μυσΤΙΚ(Vς γεJ·oμέ­

νει η'Jν αίτiαν, άnό τήν όποίαν 6φωρμήθησαν oi κατηγορού­

τοίς αγίοις όράσεrvν ΤΒ και αnοκαλύψεω;, r;γ φω,[ τε και

μενοι νά vαμίιουν φωc: αίσθητόν τήν ούσίαν τοϋ θεοϋ η

δια φω1ος εγίγνοντό τε και εφαίJΙΟJΙιΟ' σημcίοv δε του TOtα{J-

η)ν άπόρροιαv άnό α(.ιτήv· λέγει λοιπόν δτι έκεϊνοι ίδόν­

JJWJ!

!Ι !Ι,i

'Αλλά διά μέν τήν κά­

εξηλέγξαμεν αυτόν και δijλος γέγονε καθ' έαυτου αγωγιζό­

τα:: ύπέθεσαν τοϋτο, δτι ai nλεισται άnό τάc: όράσειc: καί άποκαλύψειc: ai όnο1αι έπραγματοnοιήθησαν μυστικωc: είc:..

τάc: Γραφάc: έγίνοντο καί έφαίνοτο είc: φωc: καί διά φωτόc:· 36.

Βλ. άνωτ.

2, 3, 7

καi

2. 1. 34.

σημεϊον δέ τοϋ δτι έκ των τοιούτων ύπέθετον τοιαύτην

28

1

i Ι

θαρσιν τi'Ίc: άγνοiαc: ταύτηc: έδείfαμεν διά μακρών 'Κ:Οί είc: Νυν δ' εnαvελθείν δέον εlς τα .~φεξη; αυτςσ κατ/;,

τώJΙ ήσυχαζό~rτων εlρημένα.

,

Ι Ι!

i

σεωc:. Διά τοϋτο καί σύ μέν τότε λέγειc:.. δτι γίνεται θεό­ πτηc:.. ό voϋc:.., δταν καθαρθ(ϊ δχι μόνον άπό τά πάθη, άλλά καί άnό την άγνοιαν· έκεινοι δέ τήν μέν κατά σέ κάθαρ­ σιν 6yvoiac: οϋτε άναφέρουν, των δέ πονηρών παθών καθαρiσαντεc:.. έαυτούc: καί διά τηc: έnιμόνου καί άϊiλου nροσευχηc: ύπεραναβάντεc: πασαν γνώσιν, έnιτυγχάνουν τήν θεοnτiαν. Διότι οuτοι δέν έtαnατωνται άπό τοιούτουc: λόγουc: οϋτε παραλείπουν νά προσtχουν εic: έαυτούc:, οϋτε περιέρχονται καi έnιδiδονται είc: τό νά συλλέγουν φρόνη­ σι'ι καί μάθησιν, noιoc: έnαγγέλλετω την γvιοσιν, ε'ίτε Σκύ­

1i1;,

j,Ι

ι!i/ !iΙ

ιι

ιU Ί:'

1:ί

l i:

·,ι,

:1: ...

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

434

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

ιriν ούσίαν τοϋ Θεοϋ είναι δτι θεωρητικήν άρετήν καί θεω­

livδρα του'τογ τίθ'εσθαι, ,αυτούς,

ρητικόν δνδρα έcελάμβανον ουτοι α,ύτόν ό όποϊοc: συναν­

ίίς τοιούωις αεί φωσίιr ειηυγχά~,ει τε και, ομιλεί. Καί πώς,

τ9 πάντοτε φωτα καί όμιλεϊ πρόc: ούτά. Καί πωc:, ώ θαυ­ μάσιε, ό έκλαμβάνων τοιοϋτον τόν θεωρητικόν δνδρα νο­

εκ των τοιούτω1 1

11,κηι· rχρετJ))' και

11)1' ,οvισ[αJ!

1?·εωρητικόι 1 '

ώ 6έλ,1ισ1,ε, ό τόν θεωρητικό~, τοωυ:τον τιθέμενος φως τοιοv70)'

Qιεται 11/Υ ούσiαν του Θεού; Ον, γαρ θεωρηιικό~ι τώ~, nαρ'

ήμίι, αJJδρώJJ ώρίσα16 ποτέ τις, ος αν δρcρη 117~ι οΓ,σΙαv τον Θεου.

El

ωίγυγ ό θ,εωρητικός Ο'VΧ όρq,

θεωρητικόγ δ' εκείJJΟι Κα1α σε λέγουσι

ϋούJ.ει 6λέnοντα, δijλοι 1ο

435

του Θεου 15πολα6εϊι, τό {J,εωρη-

1't]V

5

2, 3

17

n)JJ 1Q11

ούσ:ίαι, του Θεού, φως οίοJJ-δή710Ιε

'γεγ6~ιασι δοξάζον1ες ώς ουκ εστι,·

ουσία ;ου Θεου φως τοιοvτο~,,

olov

ίσχυρ[ζονται τόJt θεωρη-

τι.κόν δν φασιι· ύραJt. Οϋτως ευεξέλ,εγκιο~, ,ή κακία, πολυτρ6-

μίΖ:ει τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ τοιοϋτον φως; Διότι 1κανείc: άπό τούς ίδικούc: μαc: δνδραc: ·δέν ώρισε ποτέ θεωρητικόν τόν βλέποντα τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ. "Αν λοιπόν ό θεωρη· τικόc: δέν βλέπr~ τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, θεωρηηκόν δέ έκεϊνοι λέγουν κατά

σέ τόν βλέποντα όποιονδήηοτε

φώc: θέλεις, είναι φανεpόν δτι φρονοϋν δτι ή ούσiα τοϋ

Θεοϋ δέν είναι τοιοϋτον φώc:, όποϊον ίσχυρίΖ:ονται ότι βλέ­ πει ό θεωρητικός τόν όποϊον λέγουν. Τόσον εύεςέλεγκτοc: είναι ή κακία, πολυτρόπως ηεριστρεφομένη καί μή φειδο­

nως έαυυ7 περιτρέnουσα και μηδ' έαυτης ωσnερ φειδQμέι11j,

μένη έαυτηc: τρόπον τινά, άλλά έπιτιθεμένη πάντοτε έναν­

αλλα καθ.' έαυτi7ς αεί χωρούσα τφ παντάπασιν ύnάρχεο, έαt.'-

τίον έουτηc: έπειδή είναι κατά ·πάντα τρόπον άνακόλουθοc:

1f'ί αvακ6λουθος. Ουτω και ΣωσάJJνα~, αθφον liκο~ιτες οί ει1

είc: εαυτήν. Οϋτω καί τήν Σωσάνναν

15 κακίq γηραλέοι εδειξαγ πρεσ6ύτεροι, κα[τοι τρείς οJJτες

01~-

τοι, καί παρά της ί•nQ Θεού εγηγερμέ~,ης αοφΕιας του ,61ε παιδαρίου Δαγιι)λ χωρις ετααι~έγτες εκασ1ος, ου θαυμαστό,. εl μή συνεφώγηααι 1 αλv•.ήλοις. Οvτος δέ, ό μηδ' έαυτς'iJ έγι οJJτι. ε;ιεσθαι δυνάμε~ιος, καί 1αυ1' ε~ι σκέψει και -δια γραμμά1ω~ι

20 τrί.ς συκοφα~ιτίας προτιr}είς,

()00)'

εκείι,ους παρελήλυfiεγ.

13. Ου μ17γ αλλ' εl καί 10 σημείο,., ο nρουυάλετο κατά ί(()1' ήσυχαζόι•των κακοδοξοτάτους

HJJJ

αρχήν ευθύς ώς τώ~ι 'Πώnοτε aι,θρώnωιι

ελέγξω~ι, τεκμήριω, της αυτώι, δρθ·οδοξίας

(χι•απέφη~ιεγ, αλλ' έαυτφ χαριαάμε~ι6ς εστι, χώραν δους ύπ()

25 του

,λόγου

καθώς ηοον τρείc: καί έΕητάσθησαν εκαστοc: χωριστά, πα­

ρά τηc: σοφίας τοϋ τότε ηαιδαρίου Δανιήλ διεγερθείσηc:

ύπό τοϋ Θεοϋ;n. Αύτόc: δέ, ό μή δυνάμενος οϋτε τόν ενα εαυτόν του νά 6κολουθfι, 1 καί μάλιστα εκθέτων μέ σκέφιν καί γραπτωc: τάc: συκοφαντίαc:, πόσον τούς εχει περάσει.

13. ·Αλλ' όμως, μολονότι τό σημείον, τό όποϊον εύθύc: άπό τήν

άρχήν προέβαλε

κατά των ήσυχαστων διά

νά

τούc: άποδείΕr~ ώc: κακοδοΕοτάτοuc: δλων των άνθρώπων, κατέστη τεκμήριον τηc: όρθοδοθαc: των, έχαρίσθη είc: έ­ αυτόν, δίδων διά τοϋ λόγου εύκαιρίαν νά διαλυθfι τό άπό τήν στενοχωρίαν δημιουργηθέν οϊδημα τηc: ψυχηc:. Διότι,

όπως φαίνεται τοϋτο ητο τό προκαλέσαν τήν σφοδράν λύ­ πην του καί ύποκινησαν τήν μανίον του κατά των άνδρων

11))

κατά τcvv

οlδου 1 ν

δέν είναι θαυμαστόν δν δέν συνεφώνησαν μετα!Ξύ των,

Τούτο γαρ ηι·, ιός εοικε~ι, Β υ)γ σφοδρά~ι λύπην ενεποί,ησεv 1

τό

είc: τήν κακίαν γη­

ι'ηι' aι,ίας της ψυχης.

αυιφ καί

διαnJJευσαι

oi

ράσαντεc: πρεσβύτεροι εδειΕ:αν άκουσίωc: άθώαν, μολονότι

αι1 δρώJJ

τούτωγ ύπεκίγηαε μανίω',

δτι ,urι 1Ιεωρητικόν καλείν αυτόν ήξlουν, μηδ' αλλον δ17 1tJJα

37. Δανιήλ. Σωσάννα 1 κ.έ. Οί πρεσβύτεροι ί'jσσν δύο,

τούτων, δτι δηλαδή δέν τόν εκρινον δΕιον νά καλοϋν ού­ τόν θεωρητικόν, δπωc: οϋτε κανένα δλλον άπό έκείνουc:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

436 1(iJ)I

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

τJ)J' μεJ! έλληι'tΚ1))' παιδείαν δια υίου εκμελετώιιτωιr, ,71}00-

ευχ?J δέ και ψαλμφδία καί. τfί τωι, παθ'ωγ αποχfί και -τif 7(()1' αρετώιι εργασίq, σχολασάιι1(1))! μηδέ προς υραχύ. 1'1Jαγεις τοί­

J!VΥ OV1W και. διr} ταυτα, κρύπτει μει>' εν μυχοίς Καρδίας τίJ 5 πάθος,. i•πέρχεται δέ τούς άnλουστέρους ,σαίι·ων, rvσnερ :ιrιτέ

τοy οφιγ φασί

11})!

Ευω', και μωιιΜνει μεν πρc'ΊΊτογ nαρ' ει'ί­

437

2, 3

οί όποϊοι τήν μέν έλληνικήν παιδεiαν μελετοΟν είc: δλον τόν βίον των, εic: δέ τήν προσευχήν καί ψαλμωδίον, τήν

άποχήν των παθών

κοi

τήν

ασκησιν τιϋν

άρετων,

δέν

άσχολοΟνται οϋτε έπ' όλίγον. Οϋτω λοιπόν καί διά τοΟτα

έκμονείc:, κρύπτει είc: τούc: μuχούc: τηc: καρδίαc: τό πάΘοc:, πλησιάlει

δέ ερπων τούc: άπλοuστέρουc: των ήσυχαστων,

ωι" εστιν ας των nαιερtΚQΙJ' nαραδόσεωγ, διαστρέφει δ' εnει­

όπωc: λέγουν δτι έπλησίασε κάποτε ό δφιc: τήv Εϋαν, καί

τα κακουρ;11ίσας' rlις δ' ουκ είχε και α{,,τούς .πειθομέyους, αλ­

μανθάνει πρώτον άπό μερικούc: ώρισμέναc: πατερικάc: ηα­

λά IOJ! δι' ήμας JJέO)! 'Αδάμ μαλλω· η ΊΟΥ παλαιογ μιμουμε-

10 γους, και' εκείγωy πρώτων χωρεί καί δι' αυτc'ί)γ κατά :ιάι··­ τωγ Τ(ι))! τίιν fισυχ[αJJ ασπαζομ/;JJω)', ουδέ ωύς προ 1ί,ι.t(ΟΥ ΙJ.­

ραδόσειc:,

επειτα

δέ τάc:

διαστρέφει

κακοήΘωc:.

δέ κατώρθωσε νά πείσr~ και αύτούc:, έφ'

'Επειδή

δσον προετίμων

νά μιμηθοΟν τόν ίδικόν μαc: νέον · Αδάμ, τόν Χριστόν, παρά

φιείς αίτίας, ουδέ iovς ύπό της 'Εκκλησίας ώς άγίους πρε­

τόν παλαιόν, έπιτίθεται πρώτον κατ' έκείνων καί δι' αύτων

αοευομέJJους, αλλά >,αί κατ' αυτωv μαλλογ, οτι καί Γραφαίς

εναντίον δλων των άσπαΖ:ομένων τήν

εδωκαγ τrί. μι) τοίς κατ' αυ'1ο1' μαeτυραvντα τό πάιιτωιι αρι-

άφήσr~ έκτόc: κατηγορίαc: οϋτε τούc: προγενεστέρουc: μαc:

15 (}ΤΟ)'. 'Ίνα δi:: και nίσιιιr ίκαJΙΙJJΙ αί κατά τιVJΙ ανδρώιr εκείJ!ΟJ)!

οϋτε τοϊιc: ύπό

τηc:

Έκκλησίαc:

ήσuχίαν,

χωρίc: νά

ώc: άγίουc: τιμωμένουc: , 38

εχωσι δια6ολαί, οlς :ιρώτοις cfιμίλ.η,αεγ ώς μα~?ητιών και δι'

cιλλ' έnιτίΘεται καi κατ' αύτων περισσότερον, διότι διετύ­

(()•)' τοίς αλι.οις ε:τ/;Οετο, γεγραμμέι·α ύnεδείκηι, πρiΥ η χεy­

πωσαν καί έγγράφωc: άπόψειc: αί όποϊαι δέν έπιβεβαιώνουν

Οl)' οί~είαις ώς ΟVΚ αληθ·η κατακερματίσαι τα ύn' εκε[JΙωι•

τr1ν καθ" δλα άνωτερότητα των ίδικων του. Διά νά εχουν

αυτφ δεδιδαγμέ,·u., ώς τότε ελεγεΨ. 'Έδειξεγ 20 τα και 17μίν. ,'Πιι OVJJ 1:ι, αυτοίς έρμηνεία

OV)l

1(0)!

τ61ε ταv-

?Τροφψικιul'

δέ καί έπαρκη πειστικότητα αi κατά τGJV άνδρων έκείνων

διαβολαί,

μέ τούc: όnoiouc: κατά πρώτον σuνδιελέχθη ώc:

δ.ποκαJ.ύψεωΥ r) μ1•ήμη ουδεμία, π,ερί τε συσίας Θεοv 111Ί.uu.

μαθητήc: καί

οvδέ εJ!, αί,λ' 01t οϊ,χ δ πολυμαι?·ής εστιJ! ό τφ Θει;,v ωκειωμϊ­

ένεφάνιιε μερικά γραπτά, πρίν !Ξεσχίσπ μέ τάc: χεϊραc: του

δ1ά

των όποiων έπετέθη

ι,ος, αλλ' ό δι' αρετής κεκαθαρμέι•ος τώJΙ π,αθωJJ και διά :προσ­

ιiκ μή άληΘη τά διδαγμένα

ευχ17ς εκτεΥΟV'ς και καθαρας 1φ Θεφ κολλώμε1•ος καί δι.ιi

έλεγε τότε.

25 τ,ού,ων ιυγχάJJω'Ι' 117ς nληροφορiας και γευόμενος -τωγ μελ­

αύτά

κατά των αλλων,

ι:':ιπό αύτούc: εic: αύτόν, δπωc:

'Έδει!Ξε λοιπόν τότε καί εic: ήμδ.c: ταΟτα.

λοιπόν

τά

κείμενα δέν ύπηρχε καμμία

Eic:

έρμηνεία

η

λ6ι,τωι, αγαθωι', ην ώς αρρα·οcοJΙα μυστικον 1~ειο1έροις ογόμu.­

μνεία των προφητικι:ϋν άποκαλύψεων, κονεic: λόγοc: περί

αι κατϊι 10 εγχωρουJ' Ε:Ι ίμω11 • Ουκ ηρκεσεJJ σbι, αί'ιτι;,v ή ει·

οί,σίαc: Θεοϋ, άλλ' ίιπηρχεν άπλωc: ή αποψιc: δτι δέν είναι

εκείJ'Οtς κακουργία• και γC:ιρ

ό πολυμαθήc: ό έ!Ξοικειωμένοc: μέ τόν Θεόν, άλλ' ό κοθαρ­

aJ!Tt ί(i)Υ μαθημάτων ίΎ)JJ θείω•

Γρu.φ1;1· αυτος ελεγει, είπεί1, αυτούς αι 1όΥ1JΤΟΥ παJJτάπασι καi

μένοc: άnό τά

πάθη δι' άρετηc: καί

προσκολλώμενοc: είc:

τόν Θεόν δι' έκτενοϋc: καi καβαρδc: προσευχηc: καί δι' αύ­ των έπιτuγχάνων τήν βεβαιότητα καi γευόμενοc: των μελ­

λόντων άγαθων. Αύτήν δέ τήν προσευχήν ώc: άρραβωνα μυστικόν έτίμων έκεϊνοι κατά δύναμιν μέ θειότερα όνόμα­ τα. Δέν του ηρκεσε λοιπόν ή κακουργία εic: έκείνa· διότι

38. "Εννοεί πιθανωc: Συμεών τόν Νέο\, καί τόν Νικηφόρον. "Έχο· μεν ένταϋθα Στηθατοc:.

περίπτωσιν

άγιοκατηγορίαc:,

περί

ηc:

εγραψε

Νικήταc: ό

αύτόc: ελεγεν δτι δηθεv αύτοi είπον, άντi των ε!Ξω μαθη­

μάτων, δτι

ή θεία

Γραφή εΤvο1 τελείως άνωφελήc: καί ή

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

438

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

111ν γνώσιν ιr7JJι οντων πονηρά και τά πάθη δαίμονας σvνοv­

439

2, 3

γνωσιc: των όντων πονηρά καί τά nάΘη δαίμονες συνου·

σιωμένους τfί ψvχfί και ετερ' αrτα τοιαύτα ούκ δλίγα. Άλλ'

σιωμένοι είc: τήν ψυχήν ·καί όλλα τοιαϋτα δχι όλίγα. 'Αλ­

ουκ dπέχρησε ταυτα τιρ καινφ τούτφ κατηγόρψ πρσσέθη;~ε

λά δέν ηρκεσαν αύτά είς τόν νέον τοϋτον κατήγορον, άλ­

δέ, φευ, και τά περί της ουσίας του Θεοv. Έnεί δέ και τουιο

λά

5 πλά:;;u.αθαι. κατά

ICVY

ανδρωJ' εκείνων εγνω, διασκεψάμηος

φεϋ,

προσέθεσε

κοί

τά

περί της ούσίαc: τοϋ Θεοϋ.

'Όταν δέ ,κaτώρθωσε νά πλάση καί τοϋτο κατά των άν­

πόθ'εν αν σχσίη τό ευπαράδεκ,τω, τό μέγα τQV·το και δεινrJJΙ

δρων

πλάr,.μα της σvκοφα~•τίας, τάς διά φωτός πρσφητικάς nροιί­

τοϋτο καi

vεγκεy αποκαλύψεις και τάς εκ τούτωι, δήθεν αντιθ·έσεις, ι'.ίς

τό εύnρόσδεκτον, προέβαλε τάc: διά τοϋ φωτός προφητι­

οvδ,είς ποτ' εlπε~, αλλος, οτι μή ό ταύιαις αντικεiμενος οvτος. 10 Ε'lι'

ovi·

κψιτεί κατά ταύτας έαv·τφ μαχόμεγος, ε'ίτ'

ov,

;_π.

;,ος 1)μίι, ουδείς· αφωμε~, αυ'τόv ύφ' έαvτου nληττόμεγό~, τε κrι.Ι.

σκεφθείς

άnό ηοϋ θά

ήδύνατο τό

μέγα

δεινόν πλάσμα τηc: σu,κοφαντίαc: νά άnοκτήσn

κός άποκαλύψειc: καί τάc: δηθεν

άnό

αύτάc:

άντιθέσεις,

τάc: όnοίαc: κανείς όλλοc. δέν είnεν έκτόc: άnό ούτόν τόν άντιτιθέμενον είc: αύτάc:.

Εϊτε λοιπόν συνεχίlει

νά μάχε­

ται nρόc: έαυτόν κατ' αύτάc: ε'ίτε δχι, δέν έχομεν λόγον

κσπτ6μενο11 •

14.

έ,κείνων,

'Αλλά μετά τόι· εκ συκοφανιιών αγω11α ιοϋτον πρό;

ετερον αποδύεται, δε'ίξαι σπεύδω)' ώς φc'δς νφ θεωρητικό~• ·ή

ήμεϊc.' δc: τόν άφήσωμεν νά nλήσσεται κοί νά κόnτετ,αι μό­ νος

του.

14.

15 γ)'(vαις μόγη τωJJ κτισμάτωγ εστίν, 'ίνα, τούτου δειχθέντος, ι;­

'Έπειτα άπό τόν έκ συκοφαντιων τοϋτον άγωνα

σ;ωτισ,1ιέ, ος και ω,αγι•ος αποδειχθΙΊ πας δ μή 117v Άρισω­

άnοδύεται πρόc: όλλον,

τέl,οvς φυσιολογίαν καί 117v Πλάτωνος θεολογίαν και τ1)ν

ρητόν διά τοϋ νοϋ είναι μόνον ή γνωσιc: των κτισμάτων,

Π ,ολεμαίου

οϋτωc. ώστε,

αστρολογίαJJ εκμελετήσας. Δ ιά τοv·το καί

τοι'!ς

,ΗΙ/ ίCΗ' δια νοημάτων μόνον ψωτωμογ πρεσοεύοντας ύοριστ l-

20 καις επεξέρχεται και φαύλαις επωνvμίαις διασύρει, φάσκωι·

σnεύδων νά δεί!Ξn δτι φως θεω­

άφοϋ δειχθη τοϋτο,

άποδειχθη σκοτισμένος

καi όναγνοc. nδc: μή μελετήσαc: τήν φυσιολογίαν τοϋ 'Αρι­ στοτέλους, τήν θεολογίαν τοϋ Πλάτωνος καί τήν άστρολο­

επί λέξεως ονω_;ς- ((αλλ' σί περί τάς είσnvοάς δύο λέγοvσιι·

γίαν τοϋ

Πτολεμαίου. Διά τοϋτο τούc: μή άnοδεχομένουc:

εΊι,r~ι τϊι δεικνύμε~,α ύ:ιό του Θεον τοίς δσίοις φc'iηα ·ι,οητcΖις·

μόνον τόν διά νοημάτων φωτισμόν άντιμετωnίlει ύβριστι­

ί\, 10 τijς γγώσεως και ετερον εγυπ6στατ
κωc: καi διασύρει μέ φαύλος έπωνυμίαc., λέγων έnί λέ!Ξει

τοίς ;rΔρρω ελθούοι των εlσπ1,οων φαίνεσθαι». 'Ίδωμεν OVJ.'

ταϋτα· «όλλά ο! άσχολοίιμενοι μέ τάc: είσnνοάς λέγουν δτι

25 1ίJJες οί\ς δι' επωJ'V,UtώJJ τοιούτωJJ εκφαυλίζει ώς έ1'ερ6φρο­

δύο είναι τά δεικνυόμεν,α ύnό τοϋ Θεοϋ είς τούς όσίους φω­

ι•ας· τούτωJJ ί'άρ δειχθ·έντων, ,σvνα1ωδειχθήσεται c&ς και τιjς

τα vοηησc.· εν τό της γνώσεως καί όλλο τό ένυnόστατον, τό

γνd)σεως εστι τι. μακρφ κρεϊττον καί θεοειδέστερογ φϊός, μό­

όποϊον φαίνεται ίδιαιτέρωc:. "Ας 'ίδωμεν λο;nόν ποίοι είναι

~•οις τοίς

τον fl νεύμα τος όρωσιν αποκαλvπτόμενο~,, ου

αύτοί τούς όηοίουc: δι' έnωνυμιων έμφανίΖει ώc: έτερόφρο­

τοίς ειι ,-ιεριούσι μ6νον, αλλά και τοίς έξ αίωνος απασιν ά-

ναc:· άφοϋ δέ δειχθοϋν ταϋτα, θά συναnοδειχθη δτι ύnάρ­

δια

30 ;·[οις, "Οτι δ' οvτος καί των έφ' ήμών ού τον δείνα rί ΤΟ)'

χει κάτι τό όnοϊον είναι πολύ άνώτερον καi θεοειδέστερον

δείνα, nάντας δ' άπλcος αlτιαrαι τούς τον ιερόν καί 17σύχιοv

της γνώσεως φωc:,

ασnαζομένους 6lον, δείκνvσι τρανώς τό παράδοσιν εγγραφω·

τοϋ

Πνεύματος βλέποντας, δχι μόνον τούς lωνταc: άκό­

άnοκαλυnτόμενον μόνον είc: τούς διά

μη,

άλλά

καί δλουc: τούς άγίοuc: τοϋ παρελθόντος.

'Ότι

δέ ουτοc: κατηγορεί, δχι μόνον τόν δείνα η τόν δείνα, άλ­ λά δλοuc: γενικωc: τούc: άκολουθοϋνταc: τόν ίερόν κοί ήσυ·

χαστικόν βίον,

δει,κνύει

σαφως

τοΟτο·

δτι

ουτος, άφοΟ

il

Ι;

11

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

440

ΥΠΕΡ ΤΩΝ Ι!ΞΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

441

από των nατέρω11 ες 17μάς κατ ιουσαν, επαι~,ου,ιιένην τε nαρcί

διέστρ:::ψε καi διέβαλ,; πρωτύτερο σοφιοτrκωc: γραnτήν πα­

επ' αρετfl ll[!ΟΙ]ΚόJ'τωγ Καt των Πρψψ εξ 1)μOJV γεγο­

ράδοσ1ν κατελΘοϋσαv άπό τούc: Πατέρα<:: είc: ήμδc:, έnαι­ νωμένην άnό τούc: προωδευμένοuc: είc: τι1ν άρετήν καi τούc: παλωότερον άnό ήμδc: lήσανταc:, δπωc: yvωpiloμεv, Οείουc: ανδραc: και δεικνύοuσαν δrά πείραc: τήν ιοφέλειαν εic: τo,JC: άρχαρίουc:, έπειτα cί1νόμaαεν άπό αύτήv δλοuc: ιωi έπε(έτεινε τόv λόγον πρόc: γενικήν διαβολήν ' • 15. 'Επειδή δέ ηολλοi άnό τούc: άνέ1καβεν προσκυνη­ τοuc: εic: ήμαc: άγίοuc. συνέβη νά μάθουν διά πεiραc: καi νι':1 διδάΕουν περi τοϋ φωτόc: τηc: χάριτοc:, ήμεϊc: ώσάv σuν1Ίγορο1 τιον είιογγελικωv έντολωv προεβ6λομzν πρόc:

TCOJ'

ι•ότων, ώς ισμεν, {)ε[ωιι (Χ)Ι'δρ,ων Και

10 λυσtτε~.ες εnt ΤCιΙ)!

είσαγομέγων δια πείρας έnιδεικ1,ιψέ1 1 η~•, διαστρέψαντά τε ;-;rι.) 5 δια6αλόντα nρότερον ,σοφιστικως αiπlη,, εlτ' απ' α·υτης δνο­

μr'ι.ζειJ! aπαντας και τον λόγοv επί διαυολfi κοινfj nροάγειJΙ.

15.

Έnεί δέ καί τnιι, εκ παλαιού προσκυγη1(vι, 17μίν άγ!­

ωι, nλείστοις εξεγέι:ετο δι.,l πείρας μαθειι, τε καί διδάξω περί του ιμvτός 1ης χάριτος, 'ιίμεις, iΊΊσnερ ταις εvαγγελικu.ίς 1 0 Ot!JJ1)γoρofi1•T ες

εJ'1Ολαίς,

ρίαιι τάς ρι7οεις' αΖ και

εκείνας παρηγάγομεν προς μα[!ίV­

11)1'

ομολογίαν συ~,υπεφc!Η'ΟV)' τωγ ωΊ

nαραγομέι,ω1' ι,'Ίς καί τά λόγια οvτω διδάσκει προσημαίγου­ οαι· ΊOJJ αυτό~• κανταfίθα τρόnοv εκείJΙα τωv ;rιατ,ερικϊvιι nροθιί­

δψ{tαλμούς

,
ρες)). 'ΊΙ·κουοας οτι οί πατέρες πάντες τουτο λέγουσι; Λέ­ γουοι γοfψ &τι «δύο ψυχικο1';ς έχομεν δψθαλμούς καi οτ'Ίχ ιί

20 αυ'Υή χρεία της δι' έκα1έρου θεωρίας· έν έ11ι μεν γr:kρ δφθ'α:ί­ ,rιϊρ τα κεκcυμμέγα ει, ταίς φύσεσιν δρώμεν, ηγουγ

11JJ!

πιστόc: καi ι'1σφαλ1\c: εiσηγητήc: των το1οϊ1των, δη «δύο ϊ>φθαλμοϊκ: δωθέτομεv ψuχ1κούc:, δπωc: Μγοuν oi Πατέ­ rcc:»'". "Η,ωυσεc: δη λέγουν τοϋτο δλο1 01 Π ατέρεc:; Λέγουν

δύι·α­

λοιπόν ότι «δί!Ο ψυχικούc: όφθαλμούc: εχομcν καi δέν είναι

10V' Θεοϊι καί I1j)' σοφίαιι αi•του και 11))' περί ήμας :Ίψί­

i5io. r) χρεία τϊ'μ:: όp6σεωc: δι' έκατέpοu· διότι μέ τόν ενσ 6φθαλμόν βλέπομc:ν τά κρυμμένα εic: τάc: φύσειc:, r1το1 τήν

κυυερνήσεως αυτού εlς ·ήμας' και εJΙ 1(,JJ έτέρφ δφθαλμc.v θεω

δύναμιν τοϋ Θεοϋ κα1 τr1ν οοφ:αv αίποΟ καi τήν δι' ήμδc:

-

25 (!Oi'",UεJ' την δ6ξα~• της φύσεως αυrου της άγίας, οιε εις Ίrl

μυστήρια

'Ίf μέι,

τά

OVJ•

;rι~,ευ,ματικα

ποόνο1αν

αύτοϋ,

τr1ν

καταλαμβανομένην

άπό

εlσάξαι ήμfiς,,.

10 {,π' αυτω~• δρcίψεJ!ΟJ!, η δι; οι'ιχ

δ;'; Θεωpο;Jμεv τ11ν δ6Ε.αν τηc: άγiαc: φιjσεωc: nύτοϋ, όσάκιι.::.

Θεός

ή αυτή χρεία της δι' εκατέρου θεωρίας, διnλόη τις φα{,,,::-ω

εύδσ:-:r~οη ό Θεόι:: ν6 μαc: εiσαγiJγn εic τά

έJ! τfj τον φωτός τούτου θεωρ[r( ,έκατέρφ γαρ των δφ{}αλ,ιιω,·

μυστήρια». Καθ' δσον λοιπόν c1να1 όφθαλμοi, φιi1c: είναι τό

30 ltλλο φϊος δραται, δ θατέρφ ο~',χ δgι7ιαι. Τούτω~· δ' ο ,ί :ωτέ i!στιν έκάrερο1, ε!Ξηγήσατο ήμiν δ θείος οvτος Ί σαfιχ, τό μέ1, χατιί)ηψιν εlπϊιη 1 της του Θ,εον δυ~,άμεως και σοφίας

39. Όμφαλοψυχία, περί i'jc: άνωτ. 2, 1, 1. 40. Λόγοc: 72, Σ n ε τ σι έ p η σ. 281. Έnιχειρεϊται nληc: γνώσεωc:

διαnραγμάτευσιc:.

%Ut

πρπ-

1

Ι"

::

li

τήν μεγα­

λε,ότητα τηc: ιωβερν11σεωc: αύτοϋ εic: ήμδc:, μέ τόν αλλον

ευδοκ17σει δ

οφθαλμοί, rμvς

1

1

1

όλων των 6.λλωv. Λέγει λοιπόν ό 'Ισαάκ, ό

νοιαν αυτοf, IIJJ' καταλαμυ,ανομέ11ηι1 εκ της μεγαλειότητος π7ς

μιι,

1

έπιβεβαίωσιν έκε!vαc: τάc: ρήσειc: ai όποίαι σuνηγόροuν ύπέρ τηc: όμολογίαc: τu:;ν μή παρασupομένων, δηλώνουσαι

σαάκ, Ο πιστός 1ϊiηι τοιούτων και ασφαλ,ις έξηγηΤJίς, δτι «δύο κεκτήμεθα ψυχικούς, καθως λέγουσιν οί πα,:;­

!j

31

δ-;-1 καί ι) Γρcφή οϋτω δ1δάσκε1, κατά τόν ϊδιον τρόπον καi ί':δ,ϊ.> θά rφοβάλωμεν έκεϊνα c,πό τά πατερικό λόγια, τά ϊ:ιποϊα ό διακηpϊωσων αύτά iσχυrίΖεται δη εχουν γραφη

σομεν ρημάΗιΙJ', α και κατα 1Ύ)1' ύφήγηαιν τω~, αλλωι· ;ιάηω:• 15 γεγράφθαι δ ταύτα έξαγγέλλων lσχvρίζεται. Φηπι τοίγυγ 'Ι­

Ι'1!:

πνευματικά

βλ~πόμεvον άnό αuτοίκ:. καθ' δσον δέ δtν είναι ή ίδiα χρεία της δι' έκατέρου όράσe=:ωc:, φαίνεται ,,άnοια διπλο­ ;';ννοια εic: τήν θεωρ:ον τοϋ φωτόc: τούτου· διότι 51' έκα­ τέρου π-;:~ν όφθαλμων βλέπεται αλλο φωc:, τό όπσϊον δέv βλέr.ε,αι άπό τον αλλον. Τί δέ c"ίναι τό καθέν άηό Ούτά,

il'. 1111111!

lii!:

έtήγησεν εic: ήμδc: ό θεϊcc: οί1τοr.: 'Ισαάκ, εiπιlJν τό μέν εν νέα

περί

δι­

κατάληψιν τηc: ·δuνάμεωc:

και

σοφiαc:

καi

προvοίαc:

τοϋ

'Ι:!ι'i ,ιι

ι!I

1'1

', 1, 1,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

442 J'Οίας και άπλως

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

11]1' από τωJΙ κτισμάτωγ πρ,οσγινομέ11ηγ γι•ώ­

φύσεως αυιου, i)ν και εδωκ,εΥ δ Κύριος τοϊς μαθηταίς και

Θεοϋ καί γενικωc: γνώσιν τοϋ κτίστοu προσγινομένην άπό τά κτίσματα, τό δέ όλλο θεωρίαν, δχι τηc: φύσεωc:, μή τυ­ χόν πάλιν εϋροuν c:φορμήν οί σu1ωφάνται, άλλά τηc: δόΕ:ηc: τηc: φύσεωc: αύτοϋ, τήν όποίαν ικαί εδωσεν ό Κύριο;c: εic:

δι.' α!."1ί0J! nασι τοίς nιστεύσασιν αυτφ και δι' εργω~•

σιν του' κτίσαγ10ς αίηά, το δέ θεωρίαν ού τijς θείας φύσεως,

μ1) nάλι1· σχοίεν αφορμ171' οί συκοφάνται, αλιλ,α της δόξης τijς

5

l1}1' nί­

τούc: μαθητάc: καί δι' αύτων είc: δλουc: τούc: πιστεύσανταc:

στ /, )/ εnιδειξαμένοις' ηιι και ήθέλη,σεν όραν αυτούς· «θέλωη

είc: αύτόν καί έπιδείΕ:ανταc: δι' εργων τήν πίστιν, τήν όποί­

γάρ, φησι προς τον nατέρα, «'ίνα ·θεωρώσιι, οvτοι τ17ν δόξαν

αν ήθέλησε νά βλέπουν οίποι· διότι, λέγει πρόc: τόν πα­

τ~71, εμ1ίJ!, ijν δέδωκάς μοι, δτι i)γάnησάς με nρό κατα6ολ1jς

τέρα, «θέλω νά βλέπουν οίίτοι τήν δόΕ:αν μου, τήν όποίαν

κόσμου))' και nάλιν, «δόξασόν με σύ, πάτερ, nαρά π,εανιϊρ τιi

μοϋ εδωσεc:, διότι μέ ήγάπησεc: πρό καταβοληc: κόσμου» • καi πάλιν, «δόΕ:ασέ με έσύ, πάτερ, δίπλα σου μέ τήν δόΕ:αν τήν όποίαν είχον πρίν ί.1πάρΕ:η ό κόσμοc: δίπλα σοu» .

10 δ6ξυ fι εlχοι, nρό του τογ κόσμοι, εlι,αι nαρα σοί>ι. "Ωστε ;!aί

1?]

α1'0'ρ(!JΠίJJ?} φύσει TΎJJ! δόξα~; εδωκε της {}εότητος' 117ν ψ)­

σι~· δέ ον· αλί.ο αρα φύσις Θεοv καί

17 δόξα ταύτης ετερω,,

εl καί αχ(vρωτά εστιι, αλλή).ωv· αλλ' εl καί ηjς {λείας φύσεως

ετ•ερόν εστι, τοίς ϊ,;τό χgόναιι οvσιγ ΟV'Κ

(1)!

ε'ίη εναρ[θμιος,

15 ουκ οvσα καθ' ύπεροχήιι, (J.tl'lfί δέ τπ θ·είς,ι φύσει 701' /ί,rι 0 ρα­ ΟΤΟJJ ειrουσα τρόποι'. Ου μέι 1 ιοι μόνφ

l({J

καθ'' ·ι,πόσιασιv 17ι•ω­

,ι

1:

1111

!,',

41

111

42

'Ώστε καί είc: τήν άνθρωnίνην φύσιν εδωσε τήν δόΕ:αν της θεότητοc:· δχι δμωc: τήν φύσιν· δρα δλλο είναι ή φύσιc: Θεοϋ καί δλλο ή δόΕ:α τηc: θεότητοc:, δν κ,αί είναι άχώριστα άλ­ λήλων•~· άλλ' αν καί είναι διάφοροc: τηc: θείαc: φύσεωc: ή δόΕ:α δέν θά ήδύνατο νά άνήκη είc: τά ύπό χρόνον μή

μέ1-φ έαυτφ φυράματ,, τ'αύτηι 1 εδωκε την ύπέg τά 01'7α πάππ

οίίσα

δόξαν, αΝ.,α κrιί τοίς μαθητ,αίς· <ιεγά))) γάρ, ψησί, ω17γ δόξια

κατ' δφθαρτον τρόπον. Δέν εδωσε δμωc: αύτήν τήν ύπερά­

fjy εδωκάς μοι, nάι,ερ, δέδωκα αυ 1 τ,οις, '/Jtα ιiJσιγ εγ, κα11c:ις 20 lj,Ι(είς ει• εσμει,, εγ(;) ει• αυτοίς και OV 81' ε.μο[• ι,γα ωσι ΙΒ1 ε­ λειονιέ,ι•Οt εlς ειιη. 'Αλv.ά και όραιι αV'Τ'ΟVς 17θέλησεν. A·vnj

νω δλων των δντων δόΕ:αν μόνον είc: τό φύραμα τό ύπο­

αρα εrπι~· ΙJ δόξα, δι' fις κτcΔμεf}α tν έαυτοίς και δρώμει, κυ­

όποίαν μοϋ εδωσεc:, πάτερ, διά νά είναι εν, δnωc: ήμειc:

ρίως τό11 Θεό~-.

11

443

ύπεροχική άλλ'

ένuπάρχοuσα

1

είc: τήν θείον φύσιν

στασιακωc: ήνωμένον μέ αύτόν, άλλά καί εic: τούc: μαθη­ τάc:· διό, λέγει, «έγώ εδωσα είc: αύτούc: τήν δόΕ:αν τήν ε'ίμεθα εν, έγώ είc: αύτούc: καί σύ είc: έμέ' διά νά είναι

16. Πως 01'ίν η)~, δόξαν ταύτηι, ηjς θείας φύσεως κτιίΎ25 μει?ιί τε και δρ('i>μεν; "Αρα ωύς λόγους των

OJ'I(t))!

εξετάζ(')f-

1ες και δι' αυτων θηρώμει•οι την γ~Υ'i>σιγ της το1ί Θεού δυ-

1•άμεως και σοφίας και nρονοlας; Άλλ' ετερος οφθαλμός !':σ;;ι ψvχijς ό 1αυθ" δρcuγ,, φ rό θείογ φως,

iJ

δόξα ,1jς φύr;ε.

ως αυτου, κατά 10 ύπλ του άγίου 'Ισαάκ και τώγ ι'iλλων nά1•-

τελειωμένοι είc: εν,,''

'Αλλά ήθέλησε καί νά τήν βλέ,ποuν.

Αύτή δρα ε'ίναι ή δόΕα, διά τηc: όnoiac: άποκτοϋμεν είc: έαuτούc: καί βλέnομεν κuρiωc: τόν Θεόν.

16. Πωc: λοιπόν άποκτοϋμεν καί βλέπομεν τήν δόΕ:αν ταύτην της θείαc: φύσεωc:;

γ Αρα

έtετάιοντεc: τοϊιc: λό­

Ι

ι !

·: ,ι

,1

1

ιlι,

γοuc: των όντων καί έπιδιώκοντεc: δι' αύτων τήν γνωσιν

11;

τηc: δuνάμεωc: καί σοφίαc: καί προνοίαc: τοϋ Θεοϋ;

Άλλ'

,l,1'

τί εστι 70 φcuς παρά τό φως δ της γνώσεως έπι6111ψόν εστη·.

δλλοc: είναι ό βλέπων ταϋτα όφθαλμόc: της ψuχηc:, μέ τόν

11,'

Ου,κου)' OV' nr'iς δ τ~Ίν τω~· OJ'lύ)JJ ι'J'(()()!V εχωι1 fj δι,' αi'ι1 117ς:

όποϊον δέν βλέπεται τό θείον φως, ή δόΕ:α τηc: φύσεωc: αύ­

30 Τ(,)1· ;,ωέρων αι•ωτέρω εlρημέ,•011, σύχ δραται: 8,ιερον αρα ΤΟ!!­

41.

Ί ω.

17, 24.

42.

Ί ω.

17, 5.

43. Διάκρισις φύσεωc: κοi δόξης Θεοϋ, δτινα βροδύτερον ό Πολσ· μαc: καλεί ούσiαν καi ένέργειαν. 44. Ί ω. 17, 22 έ!;.

τοϋ, κατά τό ύπό τοϋ άγiοu Ίσαάκ καί δλων των όλλων Πατέρων άνωτέρω είρημέvον· σ.λλο λοιπόν είναι τοϋτο τό φωc:, διάφορον τοϋ φωτόc: τό όποϊον είναι έπώνuμον τηc:

γνώσεωc:. Έπομένωc: δέν εχει τόν Θεόν ενοικον nδc: ό

1:Ι

( ili.,.

Ιi: !

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

444

s

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

όροJν ενοικον εχει τόι· Θεόν, αλλ' αυτήν την γJ 1·0Jσιν τώι.· κτ ι­

έχων τήν yνωσιν των δvτων η δι· αύτηc. όρων, άλλ' εχει

σμάτωι', εξ αυτής cύς εξ εlκάτος στοχαζόμενος Θεό1'. 'Ο δέ

ενοικον αύτήν τήν γνωσιν των κτισμάτων, διά τηc: όποίαc:

τό φCις ,1κείJιο εχων απορρήτως καί όρων οvκέτ' εκ του εlκό­

κατ' είκασίαν στοχάί:εται τόν Θεόν. Ό δέ εχων τό φωc:

τος, αλλ' αληθεί καi. τfιΊν κτισμάτωι• πά1tτων ύsιερανιδρυμέ~·11

έκεινο άπορρήτωc: καί βλέπων όχι κατ' είκασίαν πλέον,

{Jέ~1:,, γο!ώσκει τε και 81' έαυτψ έχει τδ1, Θε611·

άλλά

o'V γαρ χωρί­

(εταί :τοιε της αϊδίrιυ δόξης. 'Αλλά μή δια τό ύπερυάλλοι·

10

μέ θέαν άληθη καi τοποθετημένην ύπεράνω όλων

των κτισμάτων, γνωρίlει ικαi εχει μέσα του τόν Θεόv· διότι

της εΛεργεσ[ας απει:θήσα11τ,ες αφηνιάσωμεν, πιστεύσαιιτες δέ

δέν χωρίί:εται ποτέ άπό την άΤδιον δόίΞαν. "Ac: ιμή άφηνιά·

τζι ,rιεταλαοόντι της φ15σεως ήμόJJ! και μεταδόντι της δδ!;ης

σωμεν δμωc: άπιστοΟντεc: διά τό

τ17ς φύσεως αυιου ζητήσωμεν πώς κταταt τις τούτο και δ-

γασίαc:,

[!!/:.

σεωc: 11μων καί μεταδώσαντα έκ τηc: δόίΞηc: τηc: φύσεωc: αύτοΟ, όc: ί:ητήσωμεν πωc: άπσκτξ] κανεic: καί βλέπει τοΟτο.

Π r7ις (],{,)!';

Tfi

ΤΓΟJ' 1?,εfωι·' ε1'τολιυν τηρήσει· τc'fΊ γαρ 1η­

ροvι•τι τ:αύτας 11\))' έαυτοv εμqάιοειrι.y i'::τηγγείλατο ό κύριος,

1~

445

ύπερβολικόν τηc: εύερ­

άλλά πιστεύονπc: εic: τόv μεταλαβόντα τηc: φύ­

ίj :• ι}φεξης :1ροϊc)η, καί <ψον17ν έαυτου καί του Π ατρόςη r!ιγrfι­

Π ωc: λοιπόν; Μέ τήν τήρησιν των Θεiων έvτολωv· διότι ό

ιιασειr ,c:Ί:πr:ι1', ((i':άJJ τις αγαnq με, τον λδγοJJ μου τηρήσει και

Κύριοc:

ύπεσχέθη

τήν έμφάvισίν

του

είc:

τόv

τηροΟντα

rί Π α1ήρ μου α)'ΓlΠΙ)ΟΨΙ (l'/}HJ!·' και ει.ευσόμε{}α προς αυτrηι και

ταύταc., τήν όποίαν είc: την συνέχειαν ώνόμασε !<'αί «μο­

μr;γην nαρ' Γ!.1)10V πω1ίσcμεν)), και (<εμφαιrίσω αUΤζV ε,ιιαυτό"''·

vιiν έαυτοΟ καί τοΟ Πατρόc:», είπών «αν μέ άγαπ9 κανείc:,

'Ότι ,ιιέ1· OfJJ' λόγοy αi}τσυ τιίς ε1 1 τολάς αυιου λέγει

θά τηρήσπ τόν λόγον μου ικαί ό Πατήρ μου Θά τόν άγα­

δηλο1,

1'VV εlρημέγου 'λόγου' τέθεικεγ

πήσπ ,καί θά ελθωμεν πρόc: αύτόν καί θά έγκατασταθωμεν

((() εχων>) γάρ, φησί, «τας ενωλάς μου και τηψο>' π{·­ εκείι,ό,ς εrπι1· () rlγαnω)t μεη.

εί:c: αύτόν»'" καί «θά έμφανίσω ε1c: αύτόν έμαυτόν» • 'Ότι

ε:τιει και (t)'(!JΤέρω αι·τί

του

αϊιτάς τάς,

46

δέ βεβαiωc: μέ τόν λόγον αύτοΟ έννοει τάc: έντολάc: αύ­

δείκvυται, καί. μάλι.σ1α καυΊ.

τοΟ είναι φανερόν, άφοϋ 1<:αί άνωτέρω άντi τοϋ έδω χρη­

τnl,ς 10Π φιλοσόφο1, λόγους κrιί τά κατ' εκείι·οιι δόγματα, μηδα­

σιμοποιουμένου 'λόγου' εχει θέσει αύτάc:· διότι, λέγει, «ό

uώς Οi'αα γνΓι1σις

εχων τάc: έντολάc: μου καί

17.

20

"Ωστε και

1)

αnο τούτου

i}εωρία αϋτη τον Θεού, καν εκείγος nάι•1α

μϊι.ί.λnν ι) τοr,το οού,λψαι. Δεί δε και ήμας εlδέι,αι ταύ,ψ

c1Ίκ είι•rι.ι. γJ•·αισι.ι• }.έγο111ας τrιν 'θεωρlαιι καθ' ύπεροχήν, ϊ,ς 25 χrι.ί 1όι, ΘεοJ' ,1117 οι'τα· καί γαρ ,ύπερ τά δντα nεπιστεύκα.ι~ει·

τηρων

αύτάc:,

έκεϊνοc: είναι

ό άγαπων με» • 47

17.

'Ώστε δεικνύεται και απο αυτο, καί μάλιστα κατά

τούc: λόγουc: τοϋ φιλοσόφου καί τά δόγματα αύτοΟ, ότι ή

α1~-:όι 1 • 'Αλλά πιο; καi α1ί οουλομέ11ου τον φιλ·οσόφου από 1/"Ί,,

θεωρία αύτη τοΟ

c:κ,•:ίι•ου λόγω~,

καί αν έκεϊvοc: θέλη ό,τιδήποτε αλλο c1nό αϊπό. Πρέπει δέ

δείκ~Ψται

υΊ1 1 )'1'QJ(Jl)',' 'Γι711

1((})f

τό Πείον τουτο

φώς

ε1ερο11

παρr'ι

ε')fΤΟλιον τήρησιν εκεί1rος ου φησι δύι·α­

οΠαι

10 σκότος Γης αγγc[α.ς αnελαύνειν της 'Ιj)Vχης' αλλά τ~ί )! 30 ,ιιr'ι.θησι.ι1 κrι.ί T'!]J' κατ' αVI'JJY επίμονο~, μελέτηγ· 10 δε μ17 αnε­ λαι-J'01' IJ))' liγιrοιαι• γι·fιΊσι'J!' Ο'VΠΟΊ' α,, δύι 1 αιτο παρέχειν. Τrί 1οίι 1 υι, κατ.' ι;κ,Qίι 1 011 _ιιrι ,·ιαρέχο,ν γγcvοι.)' 1ι7ν {}εωρίαν 1αύ1φ'

Θεοϋ δέν είναι

καθόλου γvωσιc:,

έστω

vά γνωρίί:ωμεv δτι αϋτη δέv είναι γνωσιc:,

λέγοντεc. την

θεωρίαν ύπεροχικην καί τόν Θεόν μή όντα,

έφ' δσον πι­

στεύομεν δτι εΊναι ύπέρ τά όντα. 'Αλλά πωc: καί παρά τήν θέλησιν τοΟ φιλοσόφου δεικνύετα1 δτι τό θείον τοΟτο φωc. είναι διάφορον όπό τήν γνώσιν; Έκεινοc: λέγει δτι τό σκό­ τοc: τηc: άγνοiαc. δέν δύναται νά άπομακρύνη άπό τήν ψυ­

45. 46. 47. 48.

Ί ω.

14, 23. 14, 21.

Ί ω. Αύτόθι.

'Ανωτέρω

2, 1, 34· 37.

χήν ή τήρησιc. των έντολων, άλλ' ή μάθησιc. καi ή κατ' αύ­ τήν έπίμονοc: μελέτη" 8 • τό δέ μή άπομακρύvον τήν δγνοιαν

δέν θά ήδύνατο νό παρέχη γvωσιν. Τό μή παρέχον λοιπόν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

446

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

χορηγεί, καrά ιούς του Κυρίου λόγους· οι•κ lίρα γιιώσίς εσιι.ν θεωρία αϋτη, μη δτι δέ γνώ,σιν ήγείοθαi τε και λέγειν 1αύ-

17

5

κατ'

έκεινον

γνωσιν

τήν

θεωρίαν ταύτην κατά

τούς λόγους του Κυρίου· δέν είναι λοιπόν γνωσις ή θεω­

1ψ σv χρεών, αλλ' οv,δέ γ~ιωστήν, εl μη αρα καταχρησ•τικώς

ρία αύτή καί δχι μόνον γνωσιν δέν ηρέπει νά θεωροΟμεν

καί δμωνύμως, ιϊ κυρίως 1uαλλω 1 , αλλ' ύnεξυρημέι1 ως. Μή ο-

καi λέγωμεν αύτήν, άλλ' οϋτε γνωστήν, είμή μόνον κατα­

7/,

οvν γηvσιι 1 ταύτην ουχ 1ίγεiσθαι χρή, αλλά και

πάσης

χρηστικως καi

κατ' άναλογίαν, οϋτε

κυριολεκτικώς άλλά

γι,ώσεως και της κατά γι 1 ωσιν i}εωρίας διαφερόιιτως ύnερτέ­

κατά

ρω1, ε'ί:τερ της του Θεού μογης εν ήμιν και έμφω11ε[ας ύψηλό-

θεωροΟμεν ταύτην, άλλά καί νά τήν θεωροΟμεν ώς έlΞό­

1εροι, ουδέ11, οvδ'

χως ύπερτέραν ιπάσης γνώσεως καi της κατά γνωσιν θε­

WOJf,

οι'ιδ' εγγύς. 'Ημεις δέ και γνώσεως

και &J.ηθους γνώσεως 'ίσμειι nαρεκτικ17ν οvσαν τ17ν τωι 1 ενιο-

10v

1 ο }.ωι·

Θεού έκπλήρωοι~·· διά γάρ ταύ.της μόγης ύγίεια

rfj

ύπεΙΞαίρεσιν. "Οχι δέ μόνον γνωσιν δέν πρέπει

ωρίας,

δν δέν ύπάρχπ τίποτε

μας διαμονήν καί

ύψηλότερον άπό

έμφάνειαv τοϋ ΘεοΟ,

νά

τήν μέσα

οϋτε ϊσον

οϋτε

ψvχ7j προογ[ι 1 εται. Τίς δ' α,γ ε'ίη ψvχης ύγίεια, 10 γνωστικδγ

πλησίον. Ήμειc: δέ γνωρiΖ:ομεν δτι ή έκπλήρωσιc: των έν­

~·οοούοης; Π αρεκικάς μέιι ovi, έπωτάμεθα τάς τού Θεσυ έν­

ιολων είναι καί γνώσεως παρεκηκή, καi άληθοΟc: γνώσε­

τολάς και γνώσεως, αλλ' ουχί γνώσεως μόνης, αλλά και θεr,6-

ως μάλιστα· δ1ότι μόνον μέ αύτήν έlΞασφαλίιεται εic: τήν

οεως· τ:αύτης δέ τυγχάνομεν τελείως κrηοάμεγοι και lδόνrες 15 εν έαvτοίς 11)ν δόξαν του Θεού' έν Π νεύμαrι, lηιψίκα εvδοκ17-

ψυχήν ύγεία. Τί εϊδουc: δέ ύγεία ψυχηc: θά ι'jτο, δν ένόσει τό

γνωστικόν;

Ά ναγνωρίΖ:ομεν

λοιπόν

τάς

έντολάc: τοϋ

σει δ Θεός εlς τιί Πνευμαrικcί μυστήρια nροαγαγείJι 1;μας,

θεοϋ ιίJς παρεκτικάς καi γνώσεωc:, δχι δμως μόνον γνώ·

καrc'ι. rόJt προειρημένον τούτον αγιοι•.

σεως,

18.

Έπεί δέ τούς πατέρας ούτος :τρο{ι6άλε!ο τούτο λέ­

άλλά

καί

τοϋ Θεοϋ

έν

20 'iδωμει, των nρός αυωυ, 1ίνα λέγουσι δόξaι, Θεου τοίς μύσταις

προαγάγπ

εic:

μόιιοις μvοτικως και αnορρήτως όρωμένην, και προ των αλ­

./;,, τφ της ίερiiς

'Εκκλησίας ονομάζεται πληρώμαrι, καί nρό τωJt αποστόλων 25 αύθις 1αγ κορυφαιον ε•κείνων Πέτρο", ος φησιν· «ού σεοοφι­

έniΤυγχάνομεν

Πνεύματι, δταv τά

δέ

αύτήν

τε­

'ίδωμεν μέσα μαc: τήν δ61Ξαν

ηνευματικά

ό Θεόc:

εύδοκήσπ

μυστήρια

κατά

τόν

νά μαc: προει­

ρημένον τοϋτον δγιον' • 9

18. Έιπειδή δέ ουτοc: προέβαλε τούς Πατέραc: λέγον­

λων τούς ,α{ηόπτας και αnοσ16λους ,του μόι,ου Θεοi"; ΤΙ ατρός

ήμων 'Ιησου Χριοτου, δι' ου πασα πατρια

ΟειiJσεως·

λείως, δν άηοκτήσωμεν ιωί

γοντας' και ήμείς το·ύς μετ' αυ•τδν απαντας αφέγτες έJtίους

ταc: τοϋτο,

καί

ήμείc:

σ.c: 'ίδωμεν μερικούc:

άφήνοντεc: τούc:

άπό

τούc:

πρό

μετ' αύτόν δλους,

αύτοϋ,

τοϋ

Ίσαάκ,

ποίαν έννοοϋν δόtαν Θεοϋ βλεπομένην άπό μόνους τούc:

ομέ~·οις μύθηις εξακολου{}ήσαντες έγνωρίσαμεγ {ιμί~, 117ν του

μύσrαc: μυσηκώς καi

Κυρ[ου 17,ucvγ 'Ιησου Χριστοv' δύιΥψιγ και παρουοίαι,, άλλ'

αύτόπταc: καί άποστόλουc: τοϋ μόνου Θεοϋ Πατρός ήμών

επόπται γενηθ·έγτες τ~jς έκ1ε[γου ,μεγαλει6τητοςη. Τίνα 1οίνυ~ι

Ίησσϋ Χριστοϋ 50 , διά τοϋ όποίου όνομάιεται πδσα πατριά

δόξαν σuτος έnώπτευσε του Κυρiου Ίησου Χριστου, ετ-ερος

είc: τό πλήρωμα τηc: ίερδc: έκκλησiαc: , καί πρό των άπο­

30 απόστολος nαρίτω δε[ξων· «διαγρηγορήσα1'1ες>J γάρ, φηο[ν, 49. 'Ανωτέρω 2, 3, 15. 50. Ή μοναρχιανίΖουσα aϋτη έκφρασις άnαντζi ,πρωτον παρά Με­ λίτωνι Σάρδεων, Είς τό πάθος 9. Βραδύτερον οί άακητικοi καί μυστι­ χρησιμοποιοϋν

κρούουν.

αύτήν

ένίοτε

άλλ' οί

μεγάλοι

Πατέρες τήν άπο·

51. Έ φ ε σ. 3, 15. Άλλ' ένταυθα έννοείται μόνον ή έπί γης πατριά. 52. Β' Πέτρ. 1, 16.

άοράτως, κα, πρό των δλλων τούc:

51

στόλων πάλιν τόν κορυφαϊον έκεινον Πέτρον, ό όποίοc: λέ­ γcι·

κοί

χορηγει

447

2. 3

"σac:

έγνωστοnοιιiσαμεν τήν

τοϋ Κυρίου ήμων

'! ησοϋ

δύναμιν καί

ηαρουσίαν

Χριστοϋ, μή άκολοuθήσαντεc: σο­

φιστεuμένοuc: μύθουc:, άλλά γενόμενοι έπόπται τηc: μεγα­ 2

λειότητοc: έκεiνου»" • Ποίαν λοιπόν δόΙΞαν τοϋ Κυρίου Ίη­ σοϋ Χριστοϋ έπώnτευσεν ουτοc: δc: προσέλθπ νά δείtπ δλ­ λοc:

άπόστολος·

διότι,

λέγει,

«γρηγορήσαντες ό

Πέτρος

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

448

ω.ί Πέιρος καi, οί oiJJt αυτcp, εΊδον 117ν δ6ξαν του Χρισzοu». Π οίωι δ6ξαν; 'Έιερος αv1~ις :παρελθέτω των ευαγγελιστ()ι' σvμμαρτυρήσω1ι• (c°ελαμψε)), φησt, «το :πρόσω;τογ αύτον ώς ύ .;μι.ος καί 1ά ίμάτια αυτου εγέι,ον,ο λευΚ(Χ ώς 10 φως>)' r:αl 5 εδει:;ιΨ αυτο'fς

Olt αυ,16ς εστι κατά 10 ψαλμικον «ό ΤΟ φuις

c5ς ίμάτιοι· α:vα6αλλόμενος)) Θεός. Δια και δ Πέτρος μυά τδ .εlnείγ Οι ι. ΒncV:.τι1·ευσε τ1}JJ δr)~α1, 10-U Χρι.οτοV

((EJJ i<;J Ορει.

τψ άγίφ>J, 10 φCι-ς 10 και τάς αr:οάς, εί και θαvμαστον εlπsίι,, :περιαvγάζο,• ( καί ιrεφέλ,ην γαρ φωτει~•ήν λόγους ενηχο{Jσα;· 10 ΜΕάσω•το εκεί), μετά το ϊδ1είν τοlνυν ταύτην την δ6ξαγ τοι"

Χqιστον, και ((liχομεν,>, φησ[, «6ε.f$αι6τ,ερον τον προφητιΚ())'

λόγοι•>ι. Ποίον προφητικδν λ6γ01· 6ευαι6τερο~1 άπό της θέας του φωτός εχετε μαθ·6ντες, ώ '/?·ε6πται; Ποιο~, ετερον η ΟΗ ό Θεός (<οΎς ίμάτιοι• τό φως &ι,αυάλλεται)); «Τούτφ δέη, φηαί,

15«καλδ'Jς τφ λό;.'φ 1ϊiJ nροφητικ(p ποιείτε nροσέχοντες, ϊις λύ­ χνφ φαίJ'ΟJ'Ί! Ε:)' αυχμηg(p τόπφ, εως ου ήμέρα διαυγά.σεtι). Ποία ιίμέρα; Πάντως ή δωυγάσασα t:ι, Θα6ωρ{φ. ((Και φωσ­

φόρος &ι,ατελεί)). Ποίος φωσφόρος; ΠάJιτως δ καταλάμψας αv1ό,ιι εκεί

(H)J'

Ίακιόδφ και 'Ιωά;•νu. 'Έως [lγ σ,~·ατείλη ό

20 φωσφόρος Ο'VΤΟς, ,ΊΟV; (<'Εν rαίς καρδίαις ύμu)V)). Όρqς ί)­ τι τό φο}ς 1οv·το εν 1αίς καρδίο.ις αρτ ίως ψαiJtει. 1iδι1 nιστcvν

και ιελείωι•; Όρ{f.ς δ' δσοι• {Jn,ερέχει του φωΗις της j'JJ((JO[>

ως; Ουχί τ·ι7ς αnι'ι 1(,ιι, έλλψιικϊδι, μαθημάτωι· ( εκείι,η γ,1.'! ου-δε: 11jς φωτός επωγυμίας αξία, ψεvδ17ς ούσα nασα lj 1((, 25 ψε·ύδει. συμμιγι7ς και σκότει μυ.,λλον η φωτί παραnλησία), ο{• τα{ηης

OV'J',

αλλr1.

%U[

της ι:ίnϊι

1Q)1'

θ[;ί(J))' Γραφιvιι γ1 1 ιuσεω;

τοσοίπο διε1·ή1ιοχε τό φι,ις της θεωρίας ταύιης, rδc; τά μέι,

κ•α1' ε·κείι·φ· ψ(Vς λύχvφ παρεικάζεσθ·αι φαί)'ΟΥΗ εν τ6Π'f) αυχμηρφ, ΊΟ δέ κωr'ι ηίν μvσω!ήγ ταύτη~• ifiεωρίαιι φιvς 1;1•

30 ιί,μέQςι λάμπο~•11. φωσrιόρφ, δς i:στι~> ό ·ηλιος.

19.

(('Αλλά :;ι{ιJς)), φησ{, <
,θ·εϊκόι, εστι τουτί

53. 55.

Λουκ ο Ψ α λμ.

57.

Ε\' Π Αύτόθι.

59.

10

9, 32. 103, 2. έτρ. 1. 19.

ri

φως;)), Σb δ ·θεωρητικώτατος άnάJ'Τ(ι))'

54. 56. 58.

449

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

Ματθ. 17, Β' Π έ τ ρ. Αύτόθι.

2. 1, 18 έΙΞ.

53

καί oi μετ' αύτσΟ, είδον την δόΕαν τοΟ Χριστο0» • Ποίαν δόΕαν;

"Ac. nροσέλθt1 δλλοc. εϊιαγγελιστήc. νά συμμαρτυ­

ρήσr~- «έλαμψε», λέγει, «τό πρόσωπον αύτοΟ ώc. ό ηλιοc.

καί τά ί·μάτια αύτοΟ εγιναν λευκά ώσάν τό φωc.» • ιωi 54

τούc. εδειΕεν δτι αύτόc. είναι κατά τό ψαλμικόν «ό 1nερι­

βληθείc. τό φωc. ώσάν ίμάτιον»'" Θεόc.. Διά τοϋτο καί ό Πέτροc., άφοΟ είπεν δτι έηώπτευσε τήν δόΕαν τοΟ ΧριστοΟ «είc τό δγ1ον όροc.», δηλαδή τό φωc. τό όποϊον περισυγάΖ:ει καί τάc άκοάc., δν καί ε'ίναι παράδο!Ξον νά λεχθ(ι (διότι είδον έκεί νεφέλην φωτεινήν έκφέρουσαν λόγουc), άφοΟ λοιπόν είδον ταύτην τιiν δό!Ξαν τοΟ ΧριστοΟ, λέγει, «καί εχομεν βεβαιότερον τόν προφητικόν λόγον»" • Ποίον ηρο­ 6

φητικόν λόγον βεβαιότερον άπό τήν θέαν τοΟ φωτόc. έχε­ τε μάθει, ώ θεόπται; Ποίον αλλον παρά δτι ό Θεόc. «περι­ βάλλεται τό φωc: ώσάν ίμάτιον»; Λέγει δέ, «καλωc πράτ­

τετε νά προσέχετε είc. τοϋτον τόν προφητικόν λόγον, ώσάν λύχνοv λάμποντα εic: σκοτεινόν τόπον, εωc: δτου αύγάσn ή ήμέρα»· 1 . Ποία ήμέρα; Πάvτωc. ή αύγάσασα είc τό Θα­ βώριοv. «Καί

άvατείλn

ό φωσφόροc:»:. • 8

Ποίον

δστρον;

Πάντωc. ό λάμψαc. έκεϊ έπάνω είc αύτόν μαΖ:ί μέ τόν Ίά­ κωβον καί τόν Ίωάννην. 'Έωc. δτου άνατείλ!l τό δστρον 10Οτο, ποϋ; «Είc. τάc: καpδίαc. σαc.» 59 • Βλέnειι: δτι τό φωc τοΟτο φέγγει τιί.φα cίc: τάc: καρδίαc: των πιστών καί τε·

λείων; Βλέπεις δέ πόσον •ύηερέχει τοΟ φωτόc. τηc: γνώ­ σεωc:; Τό φώc τηc: θεωρίαc: ταύτηc: διαφέρει τόσον πολύ, όχι μόνον άπό την γνώσιν των έλληνικων μαθημάτων (διότι έκείνη δέν είναι ά!Ξία οϋτε τηc έπωνυμίαc: τοΟ φω­ τόc:, καθ' όσον είναι δλη ψευδήc η άνάμικτοc: μέ τό ψεΟ­

δοc: καί παραnλησiα μέ τό σκότοc μαλλον παρά μέ τό φωc:), δχι μόνον άπό αύτήν λοιπόν, άλλό καί άηό την γνώ­

σιν των θείων Γραφών, ωστε τό μέν κατ· έκείvην φωc: νά παρομοιάΖ:εται μέ λύχνον ό όποίοc. φέγγει εic. τόπον σκο­

·; εινόv, τό δέ κατά την μυστικήν ταύτην θεωρίαν φωc μέ αστρον λάμπον έν ήμέpQ, δηλαδή μέ τόν ηλιον. 19. «'Αλλά, λέγει, πώc: δύναται νά παραβληθ(ι μέ αί­

σθητόν ηλιον τοΟτο τό φώc., αν είναι θεϊκόν»; Έσύ ό θεω29

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

450

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ lΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2. 3

ΠΑΛΑΜΑ

τοίίιο αγνοεις και ο{ικ έχεις nαραδειγματικως εκλαμοάι 1 ειγ,

451

pητικι.ίηατοc: όλων 6γνοεϊc. τοϋτο 1 καi δέν δύνασα.ι να εκ­

εχωrτος φωστηρος ει• 17μέρq,, διnιι,άσων ταύτης γενήσεται τό

λάβπc: μεταφοpiκωc: κσi δχι κυριολεκτικωc: την φράσιν δτι ό Θεόc: λίψnει
5 φϊ7Jς και τοί~· ήλίοιγ εκάτερος εγ τοσούτφ φαιJΤόψε1·ος φωτί

φωc: αύτηc. θά γίνrι διπλάσιον καί ό καθεic: των ήλίων, φαι­

αλλ'

()11

συγκριτικως,

10 τόιι Θεον λάμ71!ε/Υ ώς τογ

17λιοι 1

1)

ί>πέρ τύ~, -ίjλιο11; Καίτοι καί φαι,έν·τος κα), δευτέρου τό !σσν

αλαμnέστερος

φανείται.

'Q 1oίJ'VY ως ijλιος 1ό1ε λάμnων 101' iίλιωι iϊ1ερλάμnων, ουχ ο:ις δ ηλιος λάμπει, άλλ' 'ύnερ 10)' ηλιο1·· οϋτω και δμοιωματικως λεγόμενος ουδεμίαγ εχει 1i7ι· iσό,τητα. καί παραδειγματικώς συγκρινόμεJ!ος ουδεμίαν l:'χει 10 ιίμοιότητα δμότιμοι,. Άλλ' fίτι μέ,· οiΊκ αισθητό,· κυρίως οi·δι';

1·017101'

το φανέγ φως εν Θα(ir·ιgίφ

τnίς τι-:Ί:· μαθητωι• του

Κυρίου άπολέκωι.ς, t:ν τφ Π ερι φωτισμού θεlου καί ίερας ε1;δαιμοι•ίας λόγψ κατ' ε,ιι17ν δύναμιν ίκανως προαποδέδιεικω.ι.

20.

Φασί

δ' Qί κατiΊ του 1Qιούτου φωτισμου καί φωrι'Ίς

15 ι'ιγωι•ισάμει·uι και ουμοολι,κr} εί~·αι. ψ(iσματα πά.γ1α τά παcr.ί Θεού δειχΠέι•τα τοις άγίοις φcvτα, κα/. άυλων δή 1l)•ωι· ΚΓ!l ~οοητω~, αlι,ίγματα πραγμάτωι,_, και οίκο~,ομικcος και φανrαστ 1-

κως, δεικΥύμενα προς τc}ς συμυαιι•ούΓJας περιστάσεις, και τοf} 'Αρεοπαγί11:υ

άγίου καταψεύδοηαι.

Διοι•υσfου

cδς συμψθεγ-

20 γομέγου 10ύτως, καίτοι σαφώς οvτος τό έJJ τfi θειο1άτrι με1α­ μορφcvσει ΤΟ1.!ς μαθητας περιαστράψα1' φως φα1•01ά1αις μαρ­ μαρυγαiς επί

10V

μέλλο),τος αlω1'Ος περιαυγάζειν φησίν iι­

μας άδιαλεfπτως καί ά1ελr:υτήτως, πάγτοτε συν Κυρίφ κατά 1Ύj')' εnαγγελίαγ ΟJΙτας. Τωγ OfJJ' συμυ6λων τε κα/ αίιttγμ&τω,·

25 ::-ιάι•των, των πρύς 1άς συμοαι11ούσας περισrάσεις διαπλατrο­ μέ~·ωι•, γιv-ομένωι• τε και άπογιν·ομένων, και

'VV'J!

μεγ οντω'i',

μαλJ.οι, δέ φαιομέ~·ωι• μέJΤ πο1ε, κv9ίως δέ δ~,των οχεδογ ουδέ­ nοιτε, τύ ιι.,εί.

0)'

και κυρίως ον κu.ι αJJαιλλοιώ1ως

01'

φαι•ότατοι•

τοvω καί. θ-ει6τατον φ(ι'ις nc7Jς ου:κ άφειμέι,ω, εσται; "Η rόι·

30 _ιιέγ {ι· αlr,ι'}ητοίς φαι•ό1ατοι• δnάντωι• ίμιοι· 1::κ τροπης ήργμέ­ νω· καί

60. 61. 62.

;10}).u.ίς

Βιβλίον

ετησίοις ύπακεfμεγαγ rρQπαίς

πολλοiς

ώe; ηλιοc: λοιπόν λάμπων τότε καi ύπερλάμπων τόν ηλιον, δέν λάμπει ώc: ιϊλιοc: άλ\' ύπcρ τόv r\λιοv· ο,::ιτω καί παρο­ μοιασηκίϊJc: λεγόμενοι:: δέν εχει καμμiαν ίσότψα καi παρα­ δειγμ::.:τικωc: σuγκριvόμεvοc δέν εχει καμμίαν όμοιότητα

όμότιμον. 'Αλλ' δτι τό εic τό Θαβώριον φανέν είc: τούc: έnιλέ,ηοuc: μαθητάc τοϋ Κυρίου φωc: δcν εΤναι ικυριολεκη­ κωc: οϋτε αiσθητόν οϋτε νοητόν, εχει nροαnοδc1χθη έnap­

κfJC: ·κατά τήν δύvαμίν μου εic: τήν Π ερi θείου φωησμοϋ καi 0

ίερδc: cύδαιμονίαc: πραγματεiαν" • 20. Λέγουν δέ οί άγωνισθέντεc: κατά τοϋ τοιούτου

φωτ1σμοϋ και φωτόc: δη καi δλα τά ύnό τοΟ ΘεοΟ δεχθέν­ τα εic: τούc: άyiouc: φ<1JΤα ε'ίvαι οuμβολ1κά φ6σματα, αί­ viγματα κάποιων άυλων καi νοητών πραγμάτων, δεικνυό· μενα οίκονομ1κωc: καί φαντασηκϊiκ: συμφώνωc: πρόc: τάc: έκάστοτε nεριστάσειc:. Ψευδολογοϋν δέ καi nερi τοϋ άγiου Διονυσίου 'Λρεοπαγίτου ώc: δηθεν συμφωνοϋντοc: μέ αύ­

τούc:61, μολονότι ouτoc: λέγε~ σαφωc: ότι τό κατά τήν Θειο­ τάτην μεταμόρφωσ1ν περιαστράψαν τούc: μcθητάc: φωc: θά περιαυγάιη ήμδc: μέ λαμπροτάταc: μαρμcρυγάc: άδιαλεi­ nτωc: και άτελευτrιτvχ: κατά τόν μέλλοντα αiωνα, καθώc: θά εύρισκtίJμεθα πάντοτε μετά τοϋ Κυρίου κατά τήν έπαγ­ γελίαν62. Πωc: λοιπόν τό κυριολεκηκGJC: δν .καί άναλλοιιi;­

τωc: δν φωτεινότοτοv τοϋτο καi θειότατον φωc: δέν θά εΊν.αι διάφορον δλω.ν των συμβόλων καi αίνιγμάτων, τά

όποία δωπλάσσονται κατά τάc: έκάστοτε nερ1στάσε1c:, γί~ νονται καί άnογiνονται, τιί.φα ύnάpχουν καi εnειτα πού­ συν νά ύπάρχουν, μαλλοv δέ φαίνοντ01 κάποτε, κυριολεκτι­ κωc: δέν ύnάρχουν σχεδόν ποτέ; Τ όν εic: τά αiοθητά φωτει­ νότατον δλων ηλιον, ό όnοϊος ηpχισε τήν ϋnαρ!Ξίν του

1, 3.

Περί θείων όνομάτων Α' Θεσσ. 4, 17.

και

νόμενοc: μέσα εic:. τόσον φωc: θά φανη άλαμnέστεροc:. Ό

1. 4, PG 3, 592 BC.

διά τροnηc. καi ύπόκε1-rα1 εic. πολλά<:: έτησίαc τροπάc:, καi

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

452

σώ,μα:σιν (Ο'ΙΙφρα11ό,ιι8J'ΟV, %αt

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

νυν μέv εκ}.είnοι,τα

JJV'J' δέ

κρυπτόμεJ,οι', εστι δ' οτε καί άγ{ωγ επιτάγμασιι, {•.τιο1αττόμε­ ΥΟJ', καντευθ'εV και ΚtJ'ήσεως αιιακοπτόμεγΟJt, αγαποδίζογτά τε

χαi

5

ί•στάμεJ'Ο)',.

του'τοJJ ,ιιέJJ και τό άπό τούτου φως

8 ερου-

μει, καl. εν ύποστάσει, τό δέ φως έκείv'ο, «παρ' φ 01'Jκ εGυ

παραλλαγή

η τροπής αnοσκίασμα)), τό απαύγασμα της δμο-

1Jέοv σαρκός της ,,}.ουιούσης και διδούσης

1 ηγ

δόξαν της θε6-

1ηιος TOVT(t -ια[ιηηι ΤΟ φως, την καλλον17ν του μέλλοJJτος και ,,.

μει•ο1ιιος

~ -

αιω~Ός,

,

ιf''

"'

'

συμοοι,Ο}' και

,

φασμα

'

και

'

Ι'

αJJυπασΗt1ΟJ1

"

""

εροι;-

1 ο μει'; Οvχ, εως α.ν ώμεν του φωτός εκείνου ερασταί.

21.

Τούτο γαρ τό φως καί Γρηγόριος δ θεολόγος ·~αί

Ί ωι'ι_J,;,ης ό 11jγ γλcοπαν χρυσους χαί Βασίλειος δ μέγας {)ει1~ητα σαφώς ;ωλουσι. «Φώςη, φησίJJ, ω7 nαραδειχι?·είσα {)εό­ της εnί

άνηφράσσεται

άπό

πολλcι

σώματα,

τήν

2, 3

μίαν

453 ύφίσταται

:::κλειψιν καί ηiν δλλην κρύπτετα1 ' καί ένίοτε ύποτάσσε­ 61

,αι εic: έπιταγάc: άγiων, ώc: έκ τούτου δέ άνακόπτεται τηc:

κινήσcωt~ καί άvαστρέφει καί ϊσταται, αύτόν λοιπόν καί τό έt αύτοϋ προερχόμενον θά όνομάσωμεν φωc: καί μάλιστα έν ύποστάσει. Τό φωc: έκεϊνο δμωc: «είc: τό όηοϊον δέν παρατηρείται

μεταβολή η 'ίχνσc: τροπηc:» , τό άπαύγασμα 64

τηc: όμοθεϊκηc: σcφιcόc:, ααρκόc: ή όποία πλουτεϊ καί δίδει τήν δόfΞαν τηc: θεότητοc:, αύτό λοιπόν τό φωc:, τήν ,καλλο­ νήν τοϋ μέλλοντος καί άτελειώτου αίωνοc:, θά όνομάσω­ μεν σύμβολον καί φάσμα καί άνυπόοτατον; 'Όχι, όσον και­ ρόν ε'iμεθα έρασταi τοϋ φωτόc: έκείνου.

21. Διότι τοϋτο τό φως καί ό Γρηγόριοc: Θεολόγος καί

οραυς τοϊς μαθ'ψαiς))· και αvθις, ((ί.αμnρ61ερ,ος

ό Ίωάννηc: Χρυσόστομοc: καi ό μέγας Βασίλειος καλοϋν

15 έαυ,σv εφαίγετο ό Κι'ριος, 1ιjς {}r:ότηιος παραδειξάσ1,;ς τάς

σαφωc: θεότητα. «Φώc: είναι ή nαpαδειχθεϊσα έnί τοϋ όρουc:

άκτίι'ας αυι1ί;η· Κ
εic: τούc: μαθητc1c: θεότηC: 65 , λέγει· καί πάλιν, «λαμπρότερος

10v

δίαJJ, c[)ς δι' ύεί.ίνr,ιν λαμnιιjρων, διcΊ τ,ου προσ;ιυγητου σ(!J­

έαυτοϋ έφαίνετο ό Κύρ1οc:, καθ' δσον ή θεότης παρέδειεε

ματος ή 1οιαύτη διαυγrί,ζουσα δύναμιςη. "Ωσ1 ε οιJ ιου σrhμα­

τάc: άκτϊναc: τηι:,, · καί πάλιν, «έφαiνετο εic: τούς καθαρούc:

τος ηι• άnλ(Τις

17 δ6ξα αvιη, αλλά 117ς θείας (j"ύσεως, ητις

τήν καρδiαν, διά τοϋ προσκυνητοϊι σώματοc: ώσάν διά μέ­

20 εν μιq HtJJ' εγ αι'πfi ctγίωJ' 1)71.ΟΟΗίσεωι• 1ϊp nροσκυνψφ εκεί,'({)

σου ύαλίνων λαμπη1ρων ή τοιαύτη διαυγάιουσα δύναμιc:» • "Ώστε ή δό!Ξα αύτή δέν ητο άπλωc: τοϋ σώματος, άλλά

ουι 1 ημμένη σώματι, :-ιr:iσαγ υ7v lδίαJJ ταύτφ, δόξαιι και {fεοπρε­

nij

λαμπρ6ι,ηια έJ,έf}ηκεJΙ αίπφ. Δια και δ μέί'ας Μακάριος

δόξω, το1ί,10 nροσηγόρευσε ιού Π~,εύμα1ος. Πϊας

ovv ή θεό­

της, 1) λαμπρότης και δόξα 117ς ύ;ιεροvσι61η10ς εκείγης, νυν

86

τιϊc: θεiαc: φύσεως, ή όnοία μέ τό

νά

είναι

συνημμένη

κατά μίαν των άγίων ύποστάσεών τηc: εi<: τό προσκυνητόν

έκεϊνο

σώμα,

ένέβαλεν

εic: αύτό δλην τήν δόfΞαν καί

25 μέν εσ,αι. Ψυι, δ' ουκ εσ1αι, γιγομένη τε και &:r.ογιι,ομένη, φαι­

Θεοnρεnη λαμπρότητά τηc:. Διά τοϋτο καί ό μέγας Μακό·

γο,ιu~γη τε καi άφανιζομέvη, ΟV'Κ άπό rcoγ αγαξlων κρυπτομέ_­

ριοc: ιίJνόμασε τοϋτο δό[ον τοϋ Πνεύματοc: • Πωc: λοιπόν

67

JJΙ), αλλ' εlς τό fl'Ι) υγ χωροϊΎσα, οία τά φάσυ,ατα και τά τοιαυ,α

ιi θεότης,

G1~,tι6ολα ~αι ,α[νίγμα1α κα[ ιJσα παρcί T(ί>Jt nανrόJ.μωJ" {)γομά­

τητοc: έκεiνηc:, τJJρα μέν θά εΤvαι επειτα δέ δέν θά είναι,

ζεται :ούτωι,, οί' καί τούς σφιοι• ελέγχους (,Vς αϊηοίς σvμμαρ-

γινομένη καi

ή

λαμπρότης

άπογινομένη,

καί

δόΙΞα

φωνομένη

τηc:

καί

ύπερουσιό­

άφανιί:ομένη,

30 τυρο,~ηας παρήγα; 1 σJ', ΔιονύσιόJJ τε τόι, θ,είο~t καί Μάξιμον,

δχι κρuπτομένη άπό τούc: άνα!Ξiουc: άλλά βαδίί:ουσα πρόc:

ου συ1rορcίιηες ιός α11α,λογικώς τε καί ά11αγωγικώς θεο';,.ο-

τό μή δν, όποϊα είναι τά φάσματα καi τά τοιαϋτα σύμβο­ λα, τά αίνίγματα καi δσα άναφέροντΟΙ άπό τούς παντόλ­

63. Βλ. Ί η ο. 1 Ο, 12 έ!Ξ. Δ. Β α σ. 20, 11. 64. Ί α κ. 1, 17. 65. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc. 40, 6, PG 36, 365 Α. 66. Τά χωρία 6λ. καί άyωτέρω 1, 3, 26 καi 1, 3, 34, 67. Βλ. Περί άγάπηc: 21, PG 34, 925 C,

μουc: τούτους;

Αύτοί μάλιστα εφεραν είc: τό μέσον καί

τούc: έλεγκτάc: των διά νά σuμαρτυρήσοuν ύπέρ αύτων,

τόν θεϊον Διονύσιον καi τόν Μά!Ξιμον, μή άντιλαμβανόμε­ γοι ότι ό σοφόc: είc: τά θεϊα ΜάfΞιμοc: ώνόμασε τό εic: τήν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

454

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

yίας σύμυολον τό εν τfi μεταμορφώσει ωv Κυρίου φως ιS

μεταμόρφωσιν φωc: τοϋ Κυρίου σύμβολον θεολογίας άνα­

σοφό,; τά θεια προσηγ6ρ,ευσε Νlάξιμος; Συμu6λω1, γάρ όμωιιύμcος και τωι, ύφεσιcοτωι, nά"­

λογικωc: καί άναγωγικωc. • 22. Eic: τήν άναλογικήν καi άναγωγικήν θεολογίαν γί­

τ(uγ γινομi1·ο)γ τε και λcγομέJ,οΥJJ t3ν ταίς ·κατ' (f.γu.,λογίαν %α!

νονται καί λέγονται σύμβολα δλων των ύπαρκτων όμωνύ­

22.

68

5 α,γαγωγiμ· /!εολογίαις, τοιουτο σύμ6ολογ και αυτός εκεί τοv­ ιί nροσείnε, διr'ι και θεωρίαν σαφϊvς εnέγραψε τούς εκεί λό­ )'ΟL'ς, ο'ις :-ιαί Γρηγόριος ό τijς Πεολογίας εncοι·vμος θεωρίω· ωγόμασε ιό )'J'ωστόν καλου και πονηροv ξύλον, σύμοολο~- αi,­ της κατά τrιν έcωτου ι"tεωρirο, άναγωγικως ποι.ησάμεγος, &J.λ'

10 ου διϊι. ιovro φάσμα και ανvnόστα~ον σuμ6ολον .iκε'ίι10 ην. Άι:.­ λrl και τc'ι,· ?.1ωί,πην καί.

τόι, 'Ηλίαν, τογ .μέι, κρίσεως, τ,'!v

δέ nρονοίαr:: σ1Ιμ6ολω·, ό ~?ειος nοιε'ίται JJ1ά.ξιμος. "Αρ' ουι 1 013

παρησα1·

1Uηιλiις, αλλϊι σvμοολικώς κακείνοι διεnλάσ,'Jη­

σαν; Τί δέ ό ΤΙ έτρος, ουκ αν γένοιτο της .πlοτεως σύμοολσι· 15 τcρ θεωρειι, κατr). &ναγωγ11 ι· 6οvλομέ1ψ και της ελnίδος Ίιί.­ κω6ος καi κατ'

αγάπης δ ΊωιχνJJης; Και αυτό τό ορος τη:;

αρετί7ι·

(J.:IΙ!'JαJJ

αναοάσεως,

εφ'

φ Χριστός

ανεΝΙdΨ,

10iς ακολουθiΊΓιαι .δυνηθ,είσ~ν, 11,α κατά τόι, αv1ό1, ε1πω Λf ά­

!; ιμοJJ, r:1Jf ,ιωψJηj Θεου επιφαίνεται, εν

fl

ύπηρχε προ του

20 10)' κόσμο·, Ι'Ϊ:':Η; Όρq,ς οίο1, ην τό εκεί τους ,uαι'Jητάς περια­ στράψα~' φι7Ίς; Κωc'ι τουτο γουJΙ μεταμορφωθέντα τον Κύριοι' οι τcοι, &:,0016}.ων c;:κριτοι θεασάμενοι «από της σαρκός εl:;

71} Π1,εv,Uα ,ιι,:τέοησrι.ι·, :ιρίι, I1J)' διr'ι σαρκός &nοθέσθιαι ζω171ιη,

καθάπερ rι.υ~ός αδθις λέ;,ει, ωfί εναλλαγfi των κατ· α'ίσθησιι·

2s

455

ει·εργcιrον, ί}ι· αvτοiς {Μα10?'

171·

10

Π νεvμα ενήργησε1•η. Όρif,ς ώς α­

εχ,εί1·0 rό φι7ις τfί αίσθήσει μη μετασκευασθε[σ17

διά τον Πνε{.ιωτος; Διό και 10ίς πλησιοχώροις ΟV'Κ επεφάγη, καίτοι λάμψcο' ύπέρ Ί(J1' Ijλt01'. Οϋτω μlsν 0'011 ο~'Ύτος.

23.

Διι)JΙVΟ/Ος δέ δ μέγας τουτl το φως άπλουγ φησιΨ,

30 ασχ;ημάΤΙΠ101', {J7/S()φv,~ς, 'UΠΒρούσtοJJ, ΤΟVΤέστιν υnερ :τάι11α δ,·. Π ϊδς

001,

1(t

ονtα

αlσθητόν τό τοωvτοι· η πι1.ιιi1π i ικόν τοι­

ηυτο; Μέλλω~· γcιρ 01Ίτος περί του φωτός ί,ερογραι(ε'ίν, ώς

68.

Βλ. Περί άnορrων,

PG 91, 1165 BC.

69. Βλ. Μα !Ξ i μ ο ιι, Περi άπορrών PG 91, 1125 έ!;. 1160 -1168. 70. Λόγοc. 43, 12, PG 3·6, 509 Β. Βλ καi Ν I κ. Στηθάτο u, Περί νοητοϋ παραδείσου 8, έ!Ξ. Χ ρ ή ο το ιι, σ. 32 έε.

71. 72.

Περί άποριων, PG 91, 1168 C. Αύτόθr, PPG 91, 1125-1128.

μωc:. Τοιοϋτο σύμβολον είπε καi αύτόc: έκεϊ τοϋτο, διό καί σαφιοc: έπέγραψε τούc: έκεϊ λόγοuc. «Θεωρίαν»"9, δπωc. καi ό Γρηγόριοc: Θεολόγος ιίινόμασε θεωρίαν τό γνωστόν κα­

λοϋ καί πονηροϋ !Ξύλον 70 ,

όνομάσαc: αύτό σύμβολον τηc:

δό!Ξηc: κατά τήν θεωρίαν του· άλλα τό σύμβολον έκεϊνο

δέν ητο διά τοϋτο ,φάσμα καί άνυπόστατον. Άλλά ό θεϊοc: Μά!Ξιμοc: καθιστό καί τόν Μωυσην καi τόν Ήλίαν, τόν πρωτον σύμβολον ιφίσεωc:, τόν δεύτερον σύμβουλον προνοίαc: 71 . ~ Αρα λοιπόν δέν παρευρiακοντο άληθωc:, άλλά συμβολικωc: διειπλάσθησαν καί έκεϊνοι; Ό δέ Πέτροc: δέν θά ήδύvατο νά έκληφθη ώc: σύμβολον τηc: nίστεωc: διά τόν θέλοντα νά θεωρη τά πράγματα άναγωγικωc:, δnωc. έπίσηc: ό Ίάκωβοc: τηc: έλnίδοc: ,καί ό Ίωάννηc: τηc: άγάπηc:; Καί είc: αύτό τό δροc: τηc: καθ' δλην τήν άρετήν άναβάσεωc:, είc: τό όποϊον άνηλθεν ό Χρ1στόc:, έπιφαίνεται ουτοc: είc: τούc: δυνηθένταc: νά άκολουθήσουν, διά νά εϊnω κατά τόν ίδιον Μά!Ξιμον, έν τη μορφη Θεοϋ, είc: τήν όnοίαν ύιπηρχεν

πρό τηc: δημιοuργίαc: του κόσμου; έκεϊ nεριαστράψαν φωc:;

Βλέπειc: ποίον ητο τό

Κατά τοϋτο λοιπόν άτενίσαντεc:

οί έπiλεκτοι των άιποστόλωv τόν μεταμορφωθέντα Κίιριον «μετέβησαν άnό τήν σάρκα

είc: τό πνsϋμα, πρiν

άποθέ­

σοuν τήν σαρκικήv Ζ:ωήν», δπωc: λέγει πάλιν αύτόc:, «διά τηc: έναλλαγηc: των κατ' α'iσθησιν ένεργειων, τήν όnοίαν ένήργησεν εic: αύτούc: τό πνεϋμα»~ • Βλέπειc: ότι τό φωc: 2

έκεϊνο ητο

άθέατον είc: τήν

μετασκευασθεϊσαν

διά του

πνεύματοc: αϊσθησιν; Διά τοϋτο καi δέν έπεφάνη είc: τούc:

πλησιοχώρουc:, μολονότι ελαμψεν ύπέρ τόν ηλιον. Οϋτω μέν έκφράιεται ουτοc:.

23.

·ο δέ 1 μέγαc. Διονύσιος χαρακτηρίιει τό φωc: τοϋτο

άnλοϋν, άσχημάτιστον, ύnερφυέc., ύnερούσιον, δηλαδή ώc: δν ύπέρ τά δντα. Πωc: λοιπόν τό τοιοϋτο φωc: είναι αίσθη­ τόν η συμβολικόν;

Πράγματι προτιθέμενοc: ουτοc: νά ίε­

ρογραφήση περί τοΟ φωτός, ώς άσφαλήc. θεατής καi μιj-

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

456

457

ΠΑΛΑΜΑ

οτηc: καi τελεστήc: τοϋ φωτόc:, λέγει,

«oi ένθεοι διδάσκαλοι

του φωτός ασφαλής και 1J'εατ~\ις καί μύστης και τελε,ής, ωιvι•

ήμων παρέδωσαν είc: ήμδc: διά τίδv αίσθητων τά νοητά,

,ιιέν», φησίν, ((Οί ενθεοι χ.α1Jηγεμ6νες ήμών αίσθητοίς τά vοη-

διά των όντων τά ύ,περούσια καί διά της nοικιλίαc: των

11'ι και τοίς οvσι τά ύπερούσια, και τfj ποικιλίq, τών μεριστf.'ιιι

μερ1στωv συμβόλων τήν ύπερφυη καi άσχημάτιστον άnλό·

σvμοόλων την ύn,ερφvij καί ασχημάτιστον άπλότητα παρέδω-

τητα· δταν δέ καταστωμεν δφθαρτοι καί άθάνατοι καί φθά­

5 καν 1ίμίν· οται 1 δέ αψθαρτοι και αθάνατοι γενώμε{}α και της

σωμεv εic: τήν χριστοειδη καi μακαριωτάτην κατάληΕ:ιν, θά

χριστοειδούς και μακαριωτάτης εφικώμεθα λήξεως, πάJΙτο-

είμεθα πάντοτε μαΖ:ί μέ τόν Κύριον κατά τό λόγιον , πλη­

73

1ε συν Κvρίφ, κατά τό λόγιοι•, εσόμεθα, τής μεν όρατijς r:ιv­

ρούμενοι

της

τov θοφανεiας εν nανάγι,οις θεωρfαις άnοπληρούμει·οι, φα­

θεωρίας,

ή

όρατηc:

αύτοϋ

θεοφαvείαc: μέ

όποία θά μας περιαuγάΖ:r~ μέ

navάyvouc:

φωτεινοτάταc:

~·οτάταις ι}στρα7lαίς ήμας nεριαvγαζούοης, r1ις το1';ς μαθrιτr'ις

άστραπάc:, όπως τούς μαθητάc: κατ' έκείνην τήν θειοτάτην

10 ϊ,, tκείνrι 1fΊ θειοιάη7 μεταμορφώσει». Όρff,ς, οnως οvχ ύn.~ρ

μεταμόρφωσιv»·1. Βλέπεις, nϋχ: τό φως τοϋτο δέν είναι

α'ίοθησιν μό~•οι 1 ,. αλλά καί ύπερ τc'ι οντα πάντα, τοvτό εστ ι τό

μόνον ύnέρ αϊσθησιν, άλλά ιωί ύnέρ δλα τά όντα, καί πό­

ψ»ς καί ώς ύπερφυιΊς ή θεωρία αϋτη;

σον ύnερφuσική είναι ή θεωρία αύτή;

μεν γάρ αίσθήσει καί διά 1ών οντωι• και τι7ιι·

24. Nv')J

24.

Τώρα βεβαίως βλέnομεν τό άίδιον φως μέ τήν α'ί­

τό αϊΆ-

σθησιν καi διά των όντων καί των μεριστων συμβόλων,

15 διοv φ(»ς αμέσως, μηδειιός μεσιτεύο~·τος παραnετάσματος, ,ι­

τότε δέ, άφοϋ ελθωμεν ύπεράνω αύτων, θά τό βλέπωμεν

ψ6μεθ·α, cδς καί ό των 1οιο15τcvι, ίεροτε},εστής θ·ει6τατος tχ­

άμέσωc: χωρίc: κανέν ένδιάμεσον παραπέτασμα, όπως έΕή­

μεριστώ,, συμο6λων,

τ6rε

δέ ύnέρ ταυ•τα

φαντοριχ.cu; έξηγήσατο· <ινvν ,Uf::1!))

γεγω•6τες,

γάρ, φηοί, «6λέπομε~• δι'

γησεν

έκφαvτορικωc: καί

ό

θε1ότατοc: ίεροτελεστήc: των

έσόπτρου χαί έι, α'ίνfγματι, τότ:ε δέ nρόσωnον nρός nρόσω­

τοιούτων· διότι, λέγει,

«τώρα

ΠΟJf)>, Τό δέ νu•ν εlnε τήγ δυιrατήν και αν(ίλογον τfi καθ' ή-

είc: α'iνιγμα, τότε δέ θά βλέnωμεν πρόσωπον πρόc: πρόσω­

μέν βλέnομεν δι'

έσόητρου

20 μϊί.ς φύσει 1Jεωρίαιr δεικιrιίς· αυτός γαρ τα1ίτην ύπερω1α6άς,

πον»1:;. Τό vϋv δέ είπε δεικνύων τήν δuνατήν καί άνάλο­

1)-

γον θεωρίαν μέ τήν φύσιν μας· διότι αύτόc:, ύnεραναβάc: αύ­

κο-υσε τά αγι7κουοτα, 11'ιγ ('iρραοωνα 117ς παλιyγει•εσ[ας έκεί-

τήν καί φθάσαc: ύπέρ αϊσθησιν καί νουν, εΊδε τά άόρατα

1,ης και ·τijς κατ' αυτ~)ιι θέας λαoci>i1 έν έαvτc,,v, διό και ελε­

καί ηκουσε τά άνriκουστα 1 6, λαβών μέσα του τόν άρραβωνα

γιεγ «.οΊδωJ

τηc: ηαλιγγενεσίαc: έκείνηc: καί τηc: Κcατ' αύτήν θέας, διό

ιΊnερ α'ίσ,θψιίν τε μγω•uJς και

ακούσας καί

ίδών.

J'OV)J,

εΊδε 1ά αόρατα καί

Ί δού αlσθήσεως

ένέργει.α

25 ταυrί δοκεί· αλλ' εκείι·ος αιΊθις είnεν, ο"Jς «ΟV'Κ οίδα ε'ίτε νους

171:,

ε'ίτε σr7ιμα

α'ίοθησιγ καί

10

αlοι'Μμεγο11JJ, 'Ώστε ή α'ίσθησ:ις αϋτη ύnέρ

VOV}I

έστι,,· ήιrίχ.α γαρ έκάτερον τούτωγ ει'F,[!­

καί

ελεγεv·

«γνωρίιω»,

άκούσαc:

φαίνονται αίσθήσεωc: ένέργεια·

καί

άλλ'

iδών.

Ίδού

ταϋτα

έκεϊνσc πάλιν είnεν,

ότι «δέν γvωρίΖω αν ητο νοϋc: η σώμα τό αίσθανόμενον».

γεί κ:αί δτι ένεργ,εί, αίσθάνεταl τε κα1 νοεί· δι.ά τούτο nροσ­

'Ώστε

έθηκεν διι <<ό Θεός οlδεν)), έπει ό Θεός ην ό 16τε ένεργCι1•.

διότι όταν cκαστον έκ των δύο τούτων ένεργfi καί λόγψ

30 Αυτός δε ύnέρ α1·θρω11011 τfi προς Θεόν ένώσει γεγονcbς διct

ότι ένεργεϊ, αίσθάνεται καί νσεϊ· διά τοϋτο nροσέθεσεν ότι

TQV αοράτου tιόρα τα αόρατα, μήτε ίΟV ύnερ α'ίσ{)ησΙJJ εκστάιι­ Τα καί όρατr} τούτφ

γεγο,1 1ότ·α.

2.5. Καί δ μέγας τοlνυ,, Δ ιο~,ύσιος οi,·κ αlσι?ητην εδειΕε

ή

αϊσθησιc:

αίιτή

είναι

"ό Θεόc: γνωρίΖ:ει», έπειδή

Αύτόc: δέ,

άφοϋ εφθασεν

Θεόν έvώσεωc:,

ό

ύπέρ

καί

νοϋν·

Θεός ητο ό τότε ένεργων.

ύπέρ

έβλεπε δ1ά

α'iσθηcιν

δνθρω;·10v διά της

πρόc:

του όοράτου τά άόρατα, τά

όποια έγιναν είc: τοϋτον όρατά χωρίς νά έκστουν άηό τό 73. Α' Θεσσ. 4, 17. 74. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 BC. 76. Β' Κορ. 12, 4. 75. Α' Κορ. 13, 12.

ύnέρ α'iσθησιν.

25. Kai

ό μέγας λοιπόν Διονύσιος εδειΕ:εν ότι είναι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

458 11JJJ

ΠΑΛΑΜΑ

459

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3

του αiωJ.>ίου φωτός ι7έαν, δρατ17ι1 ε'tπc'uν αντ1ίν, έπεί τοί.:;

αiσ3ητι'] ή Θcα τοϋ αίωνiου φωτόc:,

ειπων αυτην όρατήν,

χριστοειδέnιιι εl:u;y U!]αTl))f, Ε15ρ·ήnεις δέ α1J'Τ0)' καί. αλλαχοv

επειδή είπεν δτι είναι όρατή είc: τούc: χριστοειδεϊc: • Θά

σαφό.ις δρατό), λέγω·τα τό ύπέρ α'ίσθησιν φώς ((ή γαρ τι:ίίι1

εϋρnc: δέ αύτόv νά λέγι:~ καί άλλοϋ σαφωc: όρατόν τό ύπέρ

ι•οερώγ)J, φηοίι·, <ίσυθαίρειος α1!1εξουου>1ης, εί ΊΟV' με1ρίr,;ς

α'iσθησιν φωc:· διότι, λέγει, «αν ή έλευθέρα αύτεΕουσιότηc:

5 αι'πfί δοι9έJ'1ος όρατου τούς οροvς ύnερπηδfjσαι τολ,ιιηρ{ός ϊ­

των νοερωv έπιχειρήση τολμηριϊ)c: νά ύπερπηδήση τά όρια

:ιιχειρψιοι, 1ϊι μέιι φr":'Jς 1!ι•Fργ17οει παρά 1άς φωτός οvδέ ίΕJ•,

rοϋ μετρiωc: δοθέντοc: εic: αύτήν όρατοϋ, τό μέν φωc: δέν

αv•τrι ι)έ και του μετρίου δι' έαυτην αποτεύξεταιη.

θό ένεργήση τίποτε

El γοίΨ

1(J))' ι•οερ/;')Jt ή -θεωρία των ύπέρ α'ίσι1ηnι~· ουκ ά.'lοδιαοτέλ}.ε­

ται, κ/iγ όρατή, πrvς ή τcvν τ·ίjς χριστοειδο'ί5ς έφικομένωγ λ1ί1ο ξεως {·7lέQ· α'ίσΠηοι.ι· ουκ εοται, διότι. δρατή; Και μ17ν ου μό1·011

υπέρ α'ίnΠησι)) ·ή δραηί έκείγη θ.<:οφάνεια, αλλα καί ·ύn,'.v

77

πέραν των iδιοτήτων του,

αύτή δέ

78

θά χάση καi τήν μετρίαν θεωρiαν» • "Αν δηλαδή ή θεωρία των νοερ:ΙJν δtν δ1αστέλλεται άηό τά ύπέρ αϊσθησιν, καί

ον άκόμη

είναι όρατή,

πωc: δέν θά είναι

ύπέρ αϊσθησιν

ή θεωρία των όφιχθέντων εic: τό χριστοειδέc: τέλοc:, διά

διετράηοοε· ΗΠ(l()(ι) 1'))

τι';ν λόγον δτι είναι όρατή; Καi όμωc: ή όραrή έκεivη θεο­

;-άρ, φησί, ωότε τώι, καιr't σώμα και νουν φvσικ6Ίν εγεργει­

φάνεια είναι δχι μόνον ύπέρ αϊσθησιν, αλλά καi ύπέρ νοϋν,

cvι• τη)' αnό:ιαυοιι· ήμίι· χαι;ιι,είσθαι τό Π1,εvμα διά της θει()-

καθώc: διcτpά'/(J.ίΟε κοί ό δγ!ΟC: 'Μά!Ξιμοc:· διότι, λέγει, «τό­

1'0V)',

και?-ά:ιεc

15 οεως, cvπu; νεσι?αω.

T())J

και δ αγι.ος Αι[ άξιμος

Θεό~, διά

18

της ψvχijς και

101)

,σώμωος φαί­

ΤοΓ, αυτοίi ί'iρα φωτός και δ ~ιου,ς καl. ή α'ίοι1ησι,:

rε τό πνεϋμα δ1ά τηc: θειίJσεωc: θά μδc: χαρίσn τήv άπό­ παυσιν δλων τι.ϊΝ κατά τό

σωμα καί

τόν vοϋν φυσιικων

άι11ιλή-φεται, έΚ(lΤερον μέJΙτοι. αναλόγως έαυ.τφ, αλλ' ύnέρ αΥ­

ένε~γειων, ι'ίJστε ό θεόc: νά φαίνεται τόσον διά τηc: ψυχηc:

οι?ησtιJ καί. νοrι•. Και ίJ φηοο· ό μέγας Διοι,,ύσιος δρα1ηι 1 θεο­

ocov 1ωi δ1ά τοΟ Oc:Jμaτoc:» 79 . "Αρα τόσοJ ό ,ιοϋc: δσον καί

φάνειαι, ι!κεi ;ωί 1Ίn.Ιψ νου1· ει-•ωοιγ ού πάνυ διεγηνόχασι ι·

ή α'iσθησιc: θά άντιληφθοϋν τό ϊδιον φωc:, τό καθέν βεβαίωc:

20 αJ.λήλωι·· ί'iλλως τε και αέρος 8ΚΒί Και τόnΟV ΚαΗι ΊΟιις {}'f,iί­

άνολόγωc. πρόc: έαυτό, άλλά ύπέρ αϊσθησιν καi νοϋν. Καί αϊπά τά όπο1α διαχωρί~ε1 έκεϊ ό μέγαc: Διονύσιοc:, ή όρατή

γόροι•ς μι) r)εόμε))οι, πι,ις αlnθητου δεηοόμε-θα 'J.'Οηός;

26. '.Ηλ' ι-Ξι, Θεφ γεγόμενος ό Παύλος και 11ί του Θε()v (lόρατα 1εθΕ"αμέJι'Ος i]γ ι::κuτ,1.σει 11}JΙ οVσlαν άρ' εlδε 1.o·V· Θε­ GΙ',' Καί τiς

C()'

τοντο ε'ίποι; Τόιι αύτόν 01)JJ τρόποι, και οί δι'

25 ήουχίας κεκαθαρμέι·οι τώ1 1 αοριiτων καταξωυνται Π·εαμάτων,

θεοφάνεια καί

καl.

περί n7ς θi::ας εκείνης οί χu.τι;ξιω,ιιένοι τα11-

κατά

τούc: Θεηγόρουc:

QWC:80 ;

26. 'Αλλ' ό Π αϋλοc:, φθάσαc: είc: τόν Θεόν καί θεωρή­ τήν

r}i;λφ Τξ> l'ψ μ:ετ{;χουΟΙΙ', αλλα και VΠS[! Ηι.ς ι?εωρίας ταύτας

τοϋτο;

1'1)1'

έκεϊ

σαc: έν έκστcισε, τά άόρατα τοϋ Θεοϋ, αρά γε δέν είδε

της χαί. οί5τω τijς νοητ·ι7ς του Θεου φωτοδοοίας εν ατιαι?εi και

30 και τrίς κατ' αυτr'tς μυήσεις 'ίσαοι τό θειω·· και οϋτω

ύπέρ νουν ενωσιc:, δέν διαφέρουν πολύ

δέv χρειαΖ:όμεθα οϋτε όέρα οϋτε τόπον, Π!JJC: θά χρειασθίi)­ μεν αίσθητόν

r1ι•ε:τlιφοι· με~·σύσης 117ς ο·υσίας του Θεοί~, δλJΛ και μvουηrιι διrlι'οου7 1 ται

r1

μετα!Ξύ τι:JV' άλλωστε, άφοϋ

'JΟΙ

ουσίαν του δι'

Κατά

Θcοϋ;

Kai ποϊοc: Θά ήδύνατο νά εϊπn oi καθαρμέ­

τόν αύτόν τρόπον λοιπόν καi

ήσυχίαc: καταcιώνονται

των

άοράτων Θεαμάτυν,

ένψ ή ούσία τοίί Θεοϋ μένει άνέπαφοc:,

άλλά καί οί κα­

τα1Ξ1ωμέ\Ό1 τηc: 9έαι::: έκεi'ι1ηc μυοϋντα~ καi διανοοΟνται πε­ ρί αύτηc: καi οϋτω μετέχουν τηc: νοητηc: φωτοδοσiαc: τοϋ 77.

78. 79. 80.

Περί έκκλησ. ίεραρχίσς Αύτόθι 2, 3, PG 3, 397 Κεφάλαια θεολογικά 88, Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η ς,

7, 2, PG 3, 553 D.

Θεοϋ μέ άπαθη καί όυλον νοϋν, άλλά καi γνωρίlουν δη

D - 400 Α. PG 90, 1168

τό Οεϊον είναι ύϊΊtρ τάc: θεωρiαc: ταuταc καί τάc: είc: αύ­

Α. Περί ψυχης κσί άvαστ.,

PG 46, 104 C.

τάc: μυήσειc:· καί οϋτωc. εχουν ύnερί,νω των δυνάμεών μαc:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

460 1•περ

5

ΠΑΛΑΜΑ

461

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ταύτηιι κρε'iηοιr η καθ' ήμας εχοvσιγ επι60}.ή1",

τήν υπερ νοϋν ταύτην έπiβασιν, δχι έκ τοϋ δτι δέν βλέ­

ουκ από τον μ1ί όραν, ct>ς οί έξ αφαιρέσεως θεολογουιπες,

πουν σπωc: oi άφαιρεηκωc. θεολογοϋντεc:, άλλά έκ τοϋ δτι

J'Ol'J·'

άλλ' αi~ηί ίfί δράσει ιό ύπέρ ορασιν είδότες,. πάσχοντες οίοι·

γνωρίί:ουν τό

τi711 αφαίρεσιν, αλλ' CV διανοούμενοι. "Ως

σχοντεc: τρόπον τινά τήν άφαίρεσιν καί μή διανοούμενοι

QVJ!

τον καταφαιι-

ύπέρ δρασιν δι'

αύτηc: τηc: όράσεωc:,

πά­

κr;,ς θεολογείν τό τά θsεία nάσχειν καί δρii11 ετεροι: και ύπέρ­

αύτήν. 'Όπωc: λοιπόν τό πάσχειν καί βλέπειν τά θεία είναι

τερόν έστιv, οϋ1ω τον κατά αφαίρεσι~r {}εολογείγ τό κάγ τfί

διάφορον καί ύπέρτερον τοϋ καταφαηκωc: θεολογειν, οϋτω

πvευματικfί όρ&σει διά τό τοϊί δρωμένου ύπερ6ά?).ογ πάσχειγ

τό πάσχειν τι1ν άφαίρεσιν κατά τήν πvευμαηκήν δρασιν

ΤΙ])! αφαίρεσιν ειεροι, καί ύπέρτερό1· έστιν. El γάρ τις ήλίnι•

cίναι διάφορον καί ύπέρτερον τοϋ κατά άφαίρεσιν θεολο­

nx,.(lγ S11 κατόnrρcp Κ'αι?,ορc_ί)η τοV %'C1Ί:ι αVρ-α1,Ον τούτου λαμnρο-

γεϊν λόγψ τηc: ύπεροχηc: τοϋ όρωμέvου" . Διότι, αν κάποιοc:

1 Ο r.~ρrot, r,'Jς και {,πό τijς σκιιόδους άσ1ρα::ι1jς τ1ίν οlκείαν δψι,,

~ίττωμέι•ηγ έχειν, πά1'τως τό δι' ύπερο7}7,, dόρατοι• του αρχε­

τιJ:~ου 01,Ι}'Ξ(Δρακεν i1,γ_, dλλ:, ο{,·κ ες &οραοίας, dλλ:, εκ της δ­

1

εβλεπεν

είc: κάτοπτρον

σκιάν ήλίου

λαμπροτέραν αύτοϋ

τοϋ είc: τόν ούρανόν ύπάρχοvτοc:, ίυστε νά εχn τήν δρασίν του κατωτέραν ιωί άπό τήν σκιώδη άστραπήν, πάντως θά

ρriσεως· ουτω το[1 1υι• καί οί της μακαριωτάτης έκείι·ης #.~(ας

άντελαμβάνετο τό

αξιο1'ιμει1οι,

έ!; αποφάσεως αλλ' εκ .της έιr Π~•εύματι

που, δχι δμωc: όπό άσρασiαν άλλ' άπό τι1ν ορασιν. Οϋτω

15 όψίrιεως τ·ης θεοnοι,ου ταύτης έ,ιrεργείας τό ύπέρ ορασιγ γι­

λοιπόν καί οί άΕ:ιούμενοι τηc: μακαριωτάτηc: tκείνηc: θέαc:

OV',~

λόγψ

ύπεροχηc: άόρατον τοϋ

άρχετύ­

νιbσκο1,σι, πόσφ γε ,ιιαλλοJ, τον ταύ11711 ένεργουν1ος. 'Όσοι δ'

δέν γνωρiιουν cιπό άπόφασ1ν τό ύπέρ δρασιv,

α;• ιΊπ' f;κείιrrι)J! δι.δαχ!}είεν, τijς μέν 11οη1ijς φωτοδοσίας με­

τιiν πνευματικήν δρασιν τηc: θεοποιοϋ ταύτηc: ένεργείαc:,

τα}.αγχάJ•ουσι και nράς

1YJ1'

κατά απόφασο· #εολογίαγ ({)ϊ~~.·αι

δύγανται· τυχεiν δέ τijς δμοίας θέας ,ιαι δι' αύτijς και μετ' 20 αvτijς 01.•ι•οριiJr ΤΙ)

IOV

Θεον α1Jέα1ον, τω~, άδvνάτωι,, εί μι)

άλλά άπό

πολύ δέ περισσότερον τοϋ ένεpγοϋντοc: ταύτηc:. "Οσοι δέ τυχόν διδαχθοϋν

άπό έκείvουc: μ::::ταλαμβάνουν

μέν

τηc:

νοητηc: φωτοδοσiαc: καί δύνανται νά άνέλθουν πρόc: τήν

και 11jς ύnερφυους κ,αί. .πνευμαΗκης και ύπέρ YOVJ' έη()σεως

κατά

τ ~ύ,ξονται.

θέαν καί νά παρατηροϋν δι' αύτηc: καί μετ' αύτηc: τό άό­

27. Οϋτω γαρ καί δ Στέφανος, κατα 'ΤΟΥ Νύοσης #είrιι· Γρηγόριοι•, ((ΟV'Κ έι· τfj άvθρωπίνn φύσει Τε και δυνάμει μ:':25 J•ωι•

HJ

Πε'ίον 6λέπει, d;λλά προς 117ν τοϋ άγίου Πνεύματος

άπόφασιν Οεολογίαν,

ρατον τοϋ

Θεοϋ,

χουν κατά τήν

είναι

νά

έπιτύχουν

δέ τήν

έκ των άδυνάτων,

όμοίαν

δν δέν έπιτύ­

ι)περφυδ καί ηνευμαηκήν καi

ύπέρ νοϋν

ενωσιν.

χ,igιι• αγακραΠείς, οτι τφ όμοίφ καθορασθαι τά ομοια παgιί

27.

Πράγματι οϋτω καί ό

Στέφανοc: κατά τόν θειον

τι7ς Γραφης μεμαρτύρηται· εί γάρ, άν{}ρωnlνn φύσει τε και

Γ ρηγόριον

δυι·άμει ή του Π ατρ,άς και του Υίου δόξα χωρητη κατέστη,

c1νθρωπίνην φύσιν καί δύναμιν,

άλλ"

ψευδι7ς δ άχώρητο~, αnοφηνάμενος εlJΙαι το θέαμα· αλλά μήι,

χάριν

διότι

τοϋ

Ι\Jύσσηc: «δέν άγiου

βλέπει

Πνεύματοc:,

τό θείον μένων εic:

τήν

άναμιχθεic: πρόc: τήν είναι

μαρτυρημένον 2

30 cυδέ εκε'ίι,οι, ψεύδεο#αι και 1Ύj1' ιστορίαν αληθεύειν επάναγ­

παρά τηc: Γραφηc: δτ1 διά τοϋ όμο;οu καθορωνται τά δμοια" •

κες». Καλώς αρα και .πρότερον έλέγομε'Jf οτι ή επι 1fί μετα­

διότι αν ή δόΕα τοϋ Πατρόc: καί τοϋ Υiοϋ κατέστη χωρητή

μορφcόσιει του Χριστού θεωρηθείσα δόξα του Πατρός ην, έnεί

δι'

άνθρωπίvηc:

άπεφάνθη Βλ. άνωτέρω 1, 3, 15· 1, 3, 34 κ.ά. Βλ. Ψαλμ. 35, 10· Α' Ίω. 3, 2. Όμοiωc: Πλάτωνοc:. Σuμ,nόσιον 195 Ά ρ ι στο τ έ λ ο u c:, Ήθι.κά Νικομάχεια 8, 1 • 9, 3

81.

82.

s·

κ.ά.

83.

Α

·

είc: Στέφανον,

PG 46, 717

Β,

δτι

φιjσεωc: τό

θέαμα

καί

δυvάμεωc:,

είναι

αύτόc:

άχώρητον

εΊνω

ό

όποϊοc: ψευδήc:·

άλλ' δμωc: είναι έπάναγκεc: οϋτε έκεϊνοc: vά ψεύδεται καί ή ίστορία νά άληθεύn» 8 \ "Αρα καλώc: έλέγομεν καί προη­ γουμένωc: ότι ή κατά τήν μεταμόρφωσιν τοϋ Χριστοϋ θεω-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

462

463

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

α})r)

ρηθεϊσα δόΕ.α τοϋ Πατρός, έπε1δή ή δό!Ξα τοϋ Πατρός καί τοϋ Υiοϋ είναι μία· διότι καί τώρα ό Στέφανος σαφωc: έλ­

δόξαν, δόξαν oliσαv .ον Πατρ6ς. ((" Αρ' OV)'

Οών είc: τον Θεόν, δέν είδε μόνον τόν Θεόν έν δό!Ξ!l άλ­

iΊ.1ιθρωπίι 1 ης qύσεως ·ηγ τiι κατόρθωι·α; "Αρά τι~,ος τciΊν αγ-

λά καί αύτήν τήν δό!Ξαν, ή όποία είναι δό!Ξα τοϋ Πατρός.

Πατρός τε καi Υίοv δόξα μία· καl 1•υν γuρ σαφώς εν Θεϊί_; γεγόμενος ό Στέφανος, ου .τον Θεόν ει, δόξυ είδε

και α'l!l1}J'

Il)J'

μόνοι 1

5 γέλων πριίς ΤΟ ϋψος εκείνο 117ν κάτω κειμ!:νην φύσιν αΨα-

6ι6άσαγως; Ουκ εστι ταvτα· ου γαρ· οvτω γϊγραπται οτι Στi­

«

~ Αρα λοιπόν τό κατόρθωμα τηc: άνθρωπίνηc: φύσεωc: ήτο;

~ Αρα εγινεν, άφοϋ

κάποιος όγγελοc. άνεβίβασε πρόc: τό

φανος τ[ι δυνάμει ;τολ-ίις i} 11jς αγγελικ;jς υοηθεlας πλήρης

ϋψοc: έκείνο τήν κάτω κειμένην φύσιν;

γπrόμεvος ειδεv α εlδεJΙ, αλιί,' ΟΗ Στέφανος, πλήρης ων Π νε1;.

ταϋτα- διότι δένν έγράφη οϋτωc:, δτι δηλαδή ό Στέφανος

ματος άγίοv, ειδε

δόξαν του Θεου και τον μονογεψη ΊΟV

ciδεν δσα είδε, διότι ήτα μέγαc: είc: δύναμιν η ελαβε πλή­

1 ο Θεου· ου γαρ εσιι, ;ω.θάπ,':ρ ό :φοφήτης είπε, τό ψ(uς δφθη­

ρη ΤΙΊV άγγελικήν βοήθειαν, άλλά δτι ό Στέφανος είδε τιiν

11jl'

ι•αι μη ι;μ φω1ί :ωθορc(ηιει•ΟJ'>). ΕΙ

δic: ει•

φωτί πατρικψ

τqι

IΙJ•εύματι φως δρι7Ί,ιιεγ ιόν Υίδι·, Ηστιι, ίlρ' ιίμιι1 ε1 1 ωσίς τις

δό(αν τοϋ

Θεοϋ, διότι

Δέν συμβαίνουν

ήτα πλήpηc: άγίου

Πνεύματοc: • 34

διότι δέν είναι δυνατόν οπωc: είnεν ό rιροφήτηc: 5, νά όφθη

8

8

αμεσος προς Τ())! Θεογ καί μετάδοσις φωΙΙ'Jς εκείθε)', μή δι.ά

τό φωc: αν δέν καθοραται είc: τό φωc:» ". "Αν δέ μέσα είc:

_ιιέοωΥ μετεχομέιν)

πατρικόν φωc: βλέπωμεν τόν Θεόν έν Πνεύματι, ύπάρχει

1 b ιlnωιαίJ'εται

HC)I'

αγγέλωι,, ει Κ(J.[ ό ψιι.όοοφος ΟVίΓJς

και 10/1 ,llC"/αJ' Δ ιοΥύοιοιr τοvΠ' οvτως

διδάοκεtJ', μί7

11])'

οΊετυ.ι

δύιιαμιν c~κριυώς τijς τον ίεροφάνωρος

δρα ενωσιc: ήμων πρόc: τόν Θεόν ιωί έκειθεν μετάδοσιc: φωτόc:,

μή μετεχσμένη

διά τών άγγέλων

ώc:

διαμέσων,

αν καi ό φιλόσοφοc: ουτοc: τό άπορρίπτει καi νομiί:ει δτι

τούτου 1}εολογίας συνιείς.

28. Τίι~· γι'ι.ρ αlτίαι 1 οδτος της αγγελικής εκκαλύ;ττωγ

καί ό μέγαc: Διονύσιοc: διδάσκει οϋτω περί τούτου, μή άντι­

εnω~ιυμί.ας, όράσεις μέι· πολλάς δι' αυτn)ν ήμiιι εκφαίνεοθr1.ί

ληφθείc: άκριβωc: τήν δύναμιν τηc: θεολογiαc: τοϋ ίεροφάν­

20 φηοιγ, αλλ' ουχί και 1r'.ις αιΗοφαι>είς ά:τάοας' ονδF Π(J.Of.()J

τοροc: τούτου.

ε1•ωσι1', ουδέ nα.σαν ελλαμψιν δι' εκ,είνωv γί~,εσΠαί φησιι,.

28. Πράγματι ούτοc: φανερώνων τι'1ν αίτίαν τηc: άγγε­

Elnό))! γάρ τιίν πολυύμνηωv εκείνην δοξολογiαv ύπό :πλ1j­

λικηc: έπωνυμίαc:, λέγει μέν δτι διά των άγγέλων παρου­

ι'J:οvς ονρα11ίοv σιρατιας εn/ ηj του Χρισιου γεν~,·ήσει

σιάί:ονται είc: ήμόc: πολλοί

ιοί,;

επί γης παgαδοθείσαι,, και cδς αγγελος ευηγγελfσατο τοίς 25 :ιοιμέnι ταύτψ,

ciH: τfl 1(U)' πολλιiη, αναχωρήσει και ήσυχίιr

κεκαι'Jαρ,μέι•οις, τ1\ιν περιλάμψασαγ αΊ,·1011ς δ6ξαν ωυ Θε"u ουκ ε'ίπε δι' αγγέλωι· γεγοι,έvαι· άλλ' οΜ' υπό της περιλαμ­ φι9είσης δόξης οί nοιμέι•ες του σωτηρlου την άποκάλυη•ο· :1δέξαι,το· φουηiJέγτωγ δέ αυτώγ -- και γαρ αήι9·εις ηnαι· 30 10/01!IύJI' iJεαμά1ωJJ -- εξ17γγr,ι.λλοιr οί αγγελοι Τί ΌΟύλεrαt

του qωτός ή παρουσία. Και ή παρ{)·εγομήτωρ, ΟΗ τε και ο-

84. 85.

n

ράε. Ψαλμ.

1, 55. 35, 10.

86. Γ ρ η γ. Νύσσης, Α' είς Στέφανον, PG 46, 716 D · 717 Α. 87. Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 4, 2, PG 3, 180 Β. 88. Αύτόθι 4, 4, PG 3, 181 Β.

89.

Λουκα

2. 9·10.

όράσειc:ς7, άλλα δέν λέγει

δτι

δι' έκείνων γίνονται δλαι αί αύτοφανεϊc: όράσειc: οϋτε πό­

σα ενωσ1c: 01::~τε πόσα ελλαμψιc:. Διότι, άφοΟ άνέφερεν δτι ιi πολυύμνητοc: έκείνη δοΕ:ολογία παρεδόθη είc: τούc: άν­

θρώπουc: κατά τήν γέννησ1ν τοϋ Χοιστοϋ ύπό πλήθουc: ού· ρανίου στρατιδc: καί δτι ταύτην εύηγγελίσθη όγγελοc: εic:

roύc: ποιμέναc: ώc: καθαρμένουc: διά τηc: άναχωρήσεωc: άπό τά πλήθη καί τηc: ήσυχiαc:", δέν είπεν δτι ή περιλάμψασα αύτούc: δόΕα τοϋ Θεοϋ εγινε δι· ι'-J.γγέλωv· άλλ' οϋτε άnό

τήν περιλαμφθείσαν δό!Ξaν

έδέχθησαν

oi

ποιμένεc:

τήν

άποκάλυψιν τηc: σωτηριώδοuc: γενvrΊσεωc:· oi άγγελοι έ!Ξ­ ιivvειλαν ηiv εννοιαν τηc: παρουσίαc: τοϋ φωτόc:, όταν αύ­

τοί

-ώc: άσυνήθιστοι

όπό

τοιαϋ-:-α

θεάματα-

έφοβήθη­

σαν89. Καί ή παρθενομήτωp έμυήθη δτι θά κυοφορήση τόν

Ιllllli

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

464

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

Θεόν καi πωc: θό κυοφορήσπ καί δτι θά γεννήσπ αυτον

εμv,ειτο, ctλλ' ουχί δι' αγγέJιοv ή τσυ Θεού ενωοις προς αυ-

σαρκικωc: δι' άγγέλου 90 , άλλ' ή ενωσιc: τοϋ Θεοϋ πρόc: αύ· τήν δέν εγινε δι' άγγέλων. Πρέπει δέ καi έδω νά λάβω·

117ν εγίγνετο. Σκεπτέοιr δέ κανταυθα ώς ΟV'δ' εκείνη τfj έ­

μεν ύη' όψιν δτι οϋτε έκείνη έμυείτο διά τηc: ενώσεως,

πως εν γαοτρι εξει τον Θεογ ;ωι τέξεται οαρκί δι' αγγέλου

γώαει εμυείτο, α})Δ του εξαγγέλλοντας εδειτο. Και τί δεi

άλλ' έχρειάΖετο τόν έ(αγγελέα. ιΚοί τi χρειαΖόμεθα ηερισ­

πρώτως εnι

ϊδιοc: ό Διονύσιοc: λέγει δτι διά της nρόc: τό ένώσεωc:, ή όnοiα ένυnάρχει μόνον «εic: τούc: κατη(ιωμένουc: γνώσεως ύπεράνω μέ αύτήν ένώvονται άγγελομιμήτωc: καί oi κατά τήν άnόπαυσιν πάσης νοερός ένερ­ γείαc:»91· καί πcιλιν, «δnως λέγουν oi δεινοί εic: τάς ίεράc: ήμGJν τελετάc:, αί αύτοφανεϊς πληρώσεις των θείων είναι τελειότεραι τίi)ν δι' δλλων μεθέΕεων τελουμένων, οϋτω

Θεον αιιατεινομένων εναργεο,,6-ραγ εlναι τ(V) 1 διι} μεσότητης

νομίιω δτι καi μεταεύ των άγγελικων τάΕεων ή δμεσοc:

5 7ιλειόνων, αi'nov λέγοντος αριδήλως δτι τfj 7ι[!ός τϊι ϋnερθεν

φως ένώαει, η μόνοις ενυπάρχει ((10ίς υnερ γι'(VΟ/!' αγγελι­

ΚΊ)ν κατη;ιωμέι·οις αγγέλοις, ταύτn Κ'α.L οί {)'ωειδεις αγγε­

λομψ171ως έι·ουι•ται νόες κατά πάσης νοερας ενεργείας α:nό­ παυαt.J'>)' κα/. αiJθις, ((Καr{}άnερ· οί -δεινοί, περ/, τας ίεράς 17μών 1Ο

465

τελετάς τάς αυτοφωεις φασι των θείων &ποπληρι()αεις τώJΙ δι' έτέρων μεθέξεωγ εlναι τελεωτέρu.ς, οϋτως οίμαι και H7JJΙ

αγγελικών τά.ξεων

1rJI'

αμεσον με10υσίαν

TWJ'

σότερα, άφοϋ ό άνιίπερον φϊiιc: τούc: άγγέλουc. τηc: άγγελικηc:, θ:::οειδεϊc: νόεc:

και περί.

μcτουσία των κατά πρώτον προσεγγιί:όντων εiς τόν Θε­

t5 Θεόι, αγγέλων δρ{!,, ώς δ μέγας Διονύσιος και τουτ' εκδιδά­ οκει· (α εζεκιήλ δέ και προς αυτής φησι τούτο πω·ιέρως yο­

όν είναι έναργεστέρα άnό τάς τελουμένας διά μεσότη­ τοc:"2. Ό δέ Ζαχαρίαc: βλέπει ενα άnό τούς πρώτους καί

,ιιοθετηθη,ιιαι

γύρω άηό τόν Θεόν άγγέλουc:, δnωc: διδάσκει καί τοϋτο

α:nοτελουμέ11ωι 1 )). ·ο δέ Ζαχαρίας ενα τωγ

1·ης

JlQ(VI(,))f

τοις χερουυίμ εnιυευηκυίας ·ύnερ,ει•δόξοv

ό μέγας Διονύσιος 9 ~· «ό δέ Ίεί:εκιήλ λέγει δη τοϋτο ένομο­

θεότητοςι>.

29. Οϋτω μή ,μόι,οιι εν αγγέλοις, αλλά και εν ·ήμι}·, ουχ 20 δnως εμμέσως και δι' έτέρωι,, αλλα καί ί'J.μεσοι και αντο­ φανεις θεοnτίαι τελουγται, ου δια των πρώτωι• διαnορ1Jμε1•­

τι.κϊδς επί τά δεύτερα lοvσαι· δ γαρ Κύριος 1ών κυρίων νό­ μοις ου'χ {,nόκει1αι κτίσεως. Δι.ο καί κατά τάς ίεράς ήμωιι 7ιαραδόσεις nρώτος καί. μόγος δ Γαυριήλ μυεϊται το της α-

25 φθέγκτου κενώσεως του λ6γου μυστήριον, καlτοι μ17

της

πρώ1ως καl. αμέσως περί Θ<εοJ! ίδρυμέ11ης αγγελικής τάξε­ ως ιΊnάρχω~,. "Εδει δ' αρα καιJΙ17ι• εlι•αι τι7ν της καινής κτlσε_

ως αρχψ•. Ό γι'.ιρ μέχρις ήμα>1' ύnέρ 1ίμωγ κενώσας έαυ1ογ τά πάνrα εποίησε καtJ1ά· διο και αναλαμf3ανόμει•ος είς ο·υραγον 30 το~·ς εν ύπουεοηκυir;ι τάξει και μc1Χλον περικοσμίοι·:; άγγέι:{ους καίJά q.ησιν δ αγι.ος Κύριλλος, φωτιστιχοiις και τελεσιοvργοvς 90. 91. 92. 93. 94. 95

Βλ. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π α γ ί το υ, ενθ' άνωτ. Περί θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 Β.

Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 8, 2, PG 3, 240 C. Αύτόθι 241 Α (Λουκδ 1, 11 κ.έ.). Ένθ' όνωτ.

(ΊεΖ:.

θετriθη

nανιέρωc: άπό

αύτήν τήν ύnερένδο(ον θεότητα

τr1 ν έnιβδσαν έnί των Χερουβίμ» 4. 29. Οϋτωc: δχι μόνον μεταΕύ των άγγέλων άλλά καί μεταΕύ ήμων τελοϋνται θεοnτiαι δχι έμμέσωc: 1 καί δι' αλ­ λων, άλλά δμεσοι καί αύτοφανεϊc:, μι1 μεταβιβαΖόμεναι διά 9

των πρύπων πρόc: τά δεύτερα μεσολαβηηκωc:· διότι ό Κύ· ριος των 'Κυρiων δέν ύnόκειται εic: νόμους κτίσεως. Διά τοϋτο καί 1;.ατά τάc: ίεράc: ήμων nαραδόοειc:'" nρωτοc: καί μόνοc ό Γαβριήλ μυείται τό μυστήριον της άρρήτου κενώ­ σεως τοϋ λόγου, αν καί δέν άνήκει εiς τήν πρώτην καi άμέσωc: περί τόν Θεόν θεμελιωμένην άγγελiκήν τά(ιν. "Αρα εηρεπε νά είναι καινή ή άρχή τηc: ιωινηc: κτίσεως. Διότι ό κενώσαc: έαuτόν μέχρις ήμων ύnέρ ήμων'" εκαμε καινά τά nάντα' 1 · διό καί άναλαμβανόμενος είc: τόν ούρα­

νόν, όnωc: λέγει ό αγιοc: Κύριλλος, καθιστζΊ φωτιστικούς έΕ. 'Ακολουθία έσπερινοϋ συνόΕεως Γαβριήλ, 26 Μαρτίου, στιχηρόν 6". 96. Φιλιπ. 2,7. 97. Άποκ. 21, 5· Β" Κορ. 5, 17.

10, 18).

Βλ Δ ουκ ό κ η, Μ. Συνα!Ξαριοτήc:, Μαρτίου 25, 1960, ο. 406

30

111111'

ί1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

466 nοιειrαι

της

qγωτέρω

ΤΟΥ

ταξιαρχίας,

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 αlωιιίους

καί τελεσιουργούc: τηc: άνωτέpω ταtιαρχίαc: τούc: εic: κατω­

τέραν τάtιν καί nερ1οσότερον nερικοσμίουc: άγγέλουc:w.,

επάιιω

;~α-θ'ιείται

δ

αφαων. Κύριος

καt

ιι.ιρειι· πύJ.ας

πάσης

άρχijς και έξοvοίrις

σάρκα nερικείμενος

δια φιλαν-θρωnί'J.JJ

γάρ εοιι των δυyάμεω~, και 6αοιλεύς

της

δ6ξης, nάηα δω·άμεyος, και τούς έσχάτους ποιείν ύπερ τοvς

:ιρώ1ους οιε 6'011λοι10. Προ δε τ17ς δια σαρκός του Θεου ε­ nιφα~,εiας, εν μεν αγγέλοις ουδεν τοιου;το~, εδιδάχΠημεν, ΚΟ:)'

τοίς :ιροφή1αις καταλλ17J,ως, πλην των την μέλλουσαv χάριι 1

10 ;ιροϋπογραφόντω~·,

ης

έπιφανείσης,

YVY

,ελείσι'J,αι

δια

1ωσότη1ος.

Ταυ,'

Π αίιί.ον,

<<Υυ11

εγνωρίσ-θη

1αις

αρα

ουκ αJΙάγκη :-ιάντα

και

κατά

άρχαίς καί

ταίς

απ'

α11ηγγέλη

Jf'V/ 1

ταυι5'

17μίι•,

τελουμένων

είc; !); έ:πι-θυμο1jσt/J

διά -της χάριτος, πάλιγ ή

κόc: έnιφανείαc: τοϋ Θεοϋ, cίc: μέν τούc: άγγέλουc: δέν tκτόc: έκείνων τά όnοία nροτυnιί.>νουν τήν μέλλουσαν χά­ ριν, μετά την έnιφάvειαν τrμ:: όnoiac: δέν είναι άνάγκη νά τελοϋνται όλα διά μεσολαβriσεων. 'Άρα αύτά καί κατά τόν μέγαν Π αϋλον, «τώρα έγνωρίσθησαν είc: τάc: άρχάc: καί τάc: έtουσίαc: διά τηc: Έκκλησίαc: ή nολυnοίκιλοc: σοφία

ι.iγγελοι 7ωρακ·ύψαιη. Μει.ζόνων δε καrrΊ. ,οuω των ελαηύ­ ι·ων

ένεργήσπ τά πάντα καί vά κοταστήσπ τούc: tσχάτουc: άνω­ τέρουc: των πρώτων όσάκιc: θέλει. Πρό δέ τηc: διά σαρ­ έδι,δάχθημεν τίποτε τοιοϋτο 2 , όnωc: καί εic: τούc: nροφήταc:,

ευαγγελισαμένων ·ήμας εν π,,εύμα11 δ.γίφ ά:ποσταλέι·Ίι

οιΊραγωy

9

καθήσπ ύπεράνω nάσηc: άρχηc: καi έtουσίαc:" ό nερικείμε· voc: σάρκα δι' άφατον φ1λανθρωπίαν. Διότι εΤναι ιΚύριοc: των δυνάμεων καί βασιλεύc: τηc: δό!Ξηc:1, δυνάμενοc: νά

ε;ουαίαις

κατά ιόν κορυφαίον του· χορού των ά:1001όλωγ !Ιέτρω•, «δυ_ί 7(<))'

παραγγέλλονταc: νά δρουν αίωνίαc: πύλαc: είc: τούc: όρχον­

ταc: αύτων καi διδάσκονταc: ότι θά είσέλθr~ καί άνέλθπ καί

τc}ν μέγαψ

διά 1fjc; Έ:-:κλησίας ή nολv:ποlκιλος σοφlα του Θεου», και 15

467

τοις ?J.ijχουσιγ α{;,ιωJ' διαΥJελευομένους ;ωί μυοvντας, cδς εlσ­

ελεύοειαι και άνελεύοεται

·s

ΠΑΛΑΜΑ

της ευ'κοσμίας

τάξι.ς ασφαλώς αμα συντ,ηρειται καl ·θαιψασίως.

τοϋ Θεο0» 3 καί κατά τόν κορυφαϊον τοϋ χοροϋ των άnο­ στόλων Πέτρον, «τώρα διά των εύαγγελιοθέντων ήμαc: κατά άγιον Π νεϋμα σταλέν άπό τούc: ούρανούc: άνηγ­

αγγελικ17ν έκκαλύπτωJ, έπω11vμlαν κάλλι-

γέλθησαν είc: ήμδc: αύτά, είc: τά όnοϊα έnιθυμοϋν νά κυττά­

στα καί cδς ουκ (Ι)' ε'ίη οέλτιοv έξηγ1;οα10 καί διετ2άJΙωσε και

tουν όγγελο1» 1 . Καθώc: λοιπόν κατά τοΟτο oi κατώτεροι

80.

20

Ό δε

1171,

,<:δίδαξεγ ήμας,

τίνος lνεκ,εν οvτοι και παρήχθησαγ και ϊ­

κλ17ι9ησαι• οvτω 117)! αρχι;ν. 'Ότι δέ δ το μυστήριογ αμέσως της ;τρός 17μας καθ'όδοv τοΓι λόγου πιστευfJείς, εl και άρχι-

γίνονται

δ;cι

τηc: χάριτοc:

άνώτεροι,

πάλιν ή τάtιc: τηc:

εύκοσμίαc: συντηρείται άσφαλωc: καί θαυμασiωc:. 30. Ό δέ φανερώνων την άγγελικήν έnωνυμίαν έtή­

iΊλλου του των αξιrbματι διαφερόντωγ αρχικώς 01'5τος εστιι•

γησε κάλλιστα καi 1<ατά τόν καλύτερον τρόπον" καί διετρά­ νωσε καί έδίδα[εν ήμδc:, διά noiov λόγον ουτοι παρήχθη­ σαν κατ' άρχήν καί ι:JVομάσθησαν οϋτω. 'Ότι δέ ό έμnι­

01'5 καλείται και προστακτικώς άκούει· «συνέτισον εκείνον τή~·

στευθεic: άμέσωc: τό μυστήριον τηc: nρόc: ήμόc: καθόδου

fiοασινη. 'Επιση-ισαι. δέ κά11 τούτω χρη'. ώς ού «u.ετάδοςη εi.... .... 11 •

τοϋ Λόγου, αν καi ητο άρχιστράτηγοc:, δέν ητο άnό τούc: περί τόν Θεόν άμέσωc: θεμελιωμένουc: θά τό εϋρr~c: έκnε­ φρασμένον άnό τούc: θείουc: nροφήτac:· διότι ouτoc: ένiοτε

25 στρlιτηγος ην, άλλ' ου· των περι Θεον άμέσως ιδρυμένων 171', εvροις

i11,

τοίς fJiείοις ;τροφή1αις εκ:πεφασ,μένο11· και γαρ :παρ'

j

30 πε~ι «εκείνφ

11)1'

98. ,Κ υ ρ ί λ λ PG 33, 360 Α. 99. Έφ. 1, 21.

ορασt1 1 )), αλλά ((συνέτισογη· την μεν γαρ της

ο υ

Ί ε ρ ο ο ο λ ύ Ιμ ω ν,

Προκατήχησις

15.

1. Ψαλμ. 23, 7·10.

σημαίνουν τόν νόμον, διότι δι" αύτων έδόθη ουτοc:, Πράξ. 7, 53· Γαλ. 3, 19· "Εβρ. 2, 2. Πρβλ. Διον. "Αρεο­ n α γ ί του, Περί ούρανiου ίεραρχiαc: 4, 2, PG 3, 180 Β. Αύτόθι 192 D. 3. Έφ. 3, 10. 4. Α" Πέτρ. 1, 12 (ύμδc:, ϋμίν}. 5. Δ ι ο ν. "Α ρ ε ο n α γ ί τ ο υ. Περi ούρανίου ίεραρχίαc: 4, 2, PG 3, 180 Β,

2.

'Άγγελοι

-

καλείται άnό κάποιον όλλον άνώτερον είc: άtίωμα έΕου­ σιασηκωc: καί nροστακτικωc:· «συνcτισε έκεϊνον είc: τήν δρασιν» 6 • Πρέπει δέ καί είc: τοϋτο νά σταματήσωμεν, δτι δέν τοϋ είπε «μετάδωσε τήν δρασιν είc: έκεϊνον», άλλά

------6. Δ α ν. 8,

16. Βλ.

Δ ι ο ;ν.

ουρανίου ίεραρχίαc: 8, 2, PG 3, 241 C.

Ά ρ ε ο n ο γ ί τ ο υ,

Περί

1

,

ί'

,ι

!

1

''!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

468

γνώσεως χάριι• δια μέσων ώς εΠt τα ;-ιλείΠΤΟV lε).ουμέι•ηv Μοις l.ίι·, 1ιίη· δέ θεοφαvειώJJ αiηοφανεϊς εlσι.ν αί ;,τλείοvς.

Δια και επί Μωϋσέως τr7ι· μεν yομικ17ν ύπαιύπωσι.ν δι' dγ­ γέλω}' Ύj θεολογία ψησ/ δεδόσ:θ'αι, ί't}V δ' αρασtJ' εκείΥΙ]'V και

S θεοπτίαν ου, dλ}Λ τής δράσεως -ιήν μύησιν. Μυστικαί δ' δ­ ράσεις

διαφόρωιι

γίγονται

nραγμάτωι,,

οντωι,,

μελλόντωι·,

αlσθητοΗ', ,·οητών, nροσύλωι,, αυλωv, προϋεϋηκότων, ·ύnοfJε6ηκότων, και αλλοτε αλλως,. και διαφόρως τούτων εκαστοι, αποκαλύπτω'lαι τfj δυνάμει των δρώντων αναλόγως και τοϊς

1 ο οίκοι•ομοvμένοις κατ,αλλήλως πράγμασι. Και αύ10υ δέ ή τοίi Πά1'των εnέκεινα εμφά,νεια κατ' αλλας Και αλλας αίτ ίας Τε και δυνάμεις εν τοίς ίεροίς άνακτόροις η αλλοι?ί !lOV 1οίς

μύσταις

lj

τοίς nροφήταις, cδς δ μέγας Διονύσιός φησιJJ, ε;,τέ­

λαμψε, καγ δ τυφλόJJ έαυτόν καλέσας ούτος και φερωγύμως 15 αδιακρfrως πασιι• επιυάλλων, μαλλοΥ δε μηδ' επιοάλλωι•

U-

λως, αξιοί τους 10 αlcόJJtOV φως έφ' OGOV εlκος nρεσοεύοι•­ τας ·ήμας και τά φανέντα αρματα και τους τροχο~'ις κα1 τά ξ[φη και α}.λα δή τιγα τοιαυτα τφ φωτl του μέλλ01r10ς αlιίι­ νος δμ6τιμα ήγείσθ·αι· και οvδ' έκείrο παρα τής {}εολογία;

20 fjκovσεJ•, (cώς αντί πάντων τόθ' ήμίν ή θεtα γενήσεται φύσιςη, ϊν' έντεwεν γοvν Θεου εlναι τό φως τουτι :πιατεύσυ.

31.

Καίτοι τον Θεόν ουδείς είδει·, ονδt:: οψεται, ΟV'Κ lί1'­

θρωπος, ούκ l.ί.γγεJ.Gς, αλλ' fι αγγελος και l:Δrθρωπος αlσθη­ τώς

r}

1"0ψcuς δρcvν. Ό δέ Πι,εϋμα γεγονως κα1 ει, Πνεύ'"

25 ματι δρώ1 1 , πώς ου τφ δμοlφ 1() ομοtο)' θ·εάοεται, κατα τούς 7WY θ•εολόγων λόγους;

Ού μην αλλα και δι' αυ'τής τής ει•

ΤΙνεύυα, ι. δράσεως τό ύnερανιδρυμέγοι, θείον φως κρύφιον παv·rάπαοιν lτι μάλιστα δηλουrαι.. Τlς γαρ τών κτιστ6Ίν χω­ ρήσαι δύγαιτ' α,ν πασαy την απειροδύ,,αμον δύναμιγ τοf ΠγειΊΠερί θείων όνομάτων 1, 8, PG 3, 597 Α. Βλ. όνωτέρω 2, 3, 1 - 2. 9. Δ' Βασ. 2, 11· 6, 17' Ζαχ. 6, 1-7. 10. Ίεζ. 1, 15-21' 10, 9-19· Δον. 7,9. 11. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η ι:, Περί ψuχης καί άνσστ.. PG 46, 104 8. 12. Ί ω. 1, 17. 13. Βλ. Ί ω. Χ ρ υ σ ιο ο τ ό μ ο u, Περi άκατσλήnτου 3, 3, PG 48, 121 · Χρήστου, σ. 84. 14. Κ λ ή ,μ. Ά λ ε Ε αν δ ρέω ι:, Στρωματείι: 5, 1, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 8,116. Γ ρ η γ. Νύσσης, Α' είι: Στέφανον,

7. 8.

469

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

«συνέτισε»

διότι βλέπεις ότι ή μέν χάρις της γνώσεως

rελεϊται ώς έnί τό πλείστον διά μεσολαβήσεως, των θεο­ φανε1ων δέ αί περισσότεροι είναι αύτοφανεϊς. Διά τοϋτο καί είς τήν περίπτωσιν τοϋ Μωσέωc: ή μέν νομική σύντα­

tιc: έδόθη δι' άγγέλων

λέγει ή θεολογία, ή δέ δρασις έ­

κείνη καί Θεοnτία δχι, άλλά μόνον ήi μύησις της όράσεως.

Μυστικοί δέ όράσεις γίνονται διαφόρων πραγμάτων, όν­ των, μελλόντων, αίσθητων, νοητών, ύλικών, άυλων, ύπερ·

εχόντων, ύποδιεστέρων, καi μάλιστα έκάστοτε κατ' αλ­ λον τρόπον καί άnοκαλύπτονται διαφόρως εκαστον τού­ rων άvαλόγως πρόc: τήν δύναμιν των όρώντων καi καταλ­ λήλωc: nρός τά ρυΘμι2:όμενα πράγματα. Kai τοϋ πάντων έ­ nέκεινα δέ τοϋ ί,δiου ή έμφάνεια κατ· αλλαc: αίτίας καί δυνάμεις, έnέλαμψεν είς τά ίερά άνάκτορα η ,κάπου άλ­ λοϋ είc: τούς μύσταc: η τούc: πρσφήταc:, δπως λέγει ό μέ­ γας Διονύσιοc:7. εστω καί δν ό τυφλόc: ouτoc: , ό φερωνύ­

8

μωc: έπιλαμβανόμενοc: χωρίς δ1άκρισ1ν δλων, μδλλον δέ οϋτε έπιλαμβανόμενοc: καθόλου, άςιοϊ άπό ήμδς τούς δε­ χομένουc:

εύλογοφανώc:

τό αίώνιον φωc:

νά

όμόημα πρόc: τό φωc: τοϋ μέλλοντος αίωνοc:

θεωρωμεν τά φανέντα

αρματα 9 καί τούς τροχούc: 10 καί τά ςίφη καί μερικά αλλα παρόμοια· καί δέν ηκουσεν οϋτε έκεϊνο άnό τήν θεολογίαν. «δτι τότε

ή θεία

φύσιc: θά

άντικαταστήσπ είc: ήμδc: τά

nάντα»1t, διά νά nιστεύσπ άnό έδω τουλάχιστον δτι τοϋτο είναι τό φως τοϋ Θεοϋ.

31. Καί όμως τόν Θεόν δέν :::ίδεν12 οϋτε θά ϊδπ κα­ νείς, οϋτε δνθpωποc: οϋτε αγγελοc:13 , άλλά τοϋτο έφ' όσον είναι αγγελοc: καί

δνθρωnος αίσθητως η νοητως

όρων.

Ό δέ γενόμενος nνεϋμα καί βλέπων έν πνεύματι. πως δέν θά θεωρη τό δμοιον διά τοϋ όμοίου. κατά τούς λόγουc: των θεολόγων 1 1;

Άλλ' δμως

καί δι' αύτηι:: τηι:: έν πνεύματι

όράσεωc: τό ύπεριδρυμένον Θείον φως

περισσότερον έντελϋΊς κρύφιον. Διότι ητο δυνατόν νά χωρέσπ Πνεύματος,

διά νά

δηλώνεται

δλην τήν απειρον

nαρατηρήσπ

δι'

πολύ

nοϊον κτιστόν θά δύναμιν τοϋ

αύτης τό

άπαν τοϋ

PG 46, 717. Β α σι λ ε i ο u, Εiς 48 ψαλμόν 8, PG 29, 449 C,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

470

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2. 3

,ιιαrος, ινα δι' αύτης τό παν ~ατlδοι τ,οϋ Θεοϋ; Και τί λέ;,r,ι Τ1))' χρυφιότητα έκείι·φ; Αυτή

1}

17 άγλαtα τον' φωτός εκε[~,συ,

παραδόξως ώς ϋλην εχει Τ1)Υ θέαν τού' δρωντος, αvξουσα

διά τίjς έ1,ι()σεως τό πνευματικόν εκείνο όμμα και χωρηrι-

471

Θεου;

Καί τί περιορilομαι είc: τήν ιφυφιότητα ·έκείνην; Αύτή ή όγλαΊα τοϋ φωτόc: έκείνου, ή όnοία nαραδόΕωc: ώc: ύλην εχει τήν θ:~αν τοίί όρωντοc:, αύΕάνουσα διά τηc: ένώσεωc: τόν nνευμαηκόν έκε1νον όφθαλμόν καi καθιστω­

5 κόηεροy άεί έαυτης εργαζσμέι·η, ούδέnοτε λή';ει δια τοϋ παι·­

σα αίιτόν nάντσrε χωρητ1κώτερον έαυτηc:, δέν θά σταμα­

Η)ς αlϊιι,ος φα-ι,στέραις ακτίσι περιαυγά~σvσα αiηό καί κρυ­

τήσn ποτέ δι' δλων των αίώνων νά τό nεριαυγάC:n μέ φω­ τεινοτέραc: άκτϊναc:, vά τό γεμίC:n εic: τό διηνεκέc: μέ κρυ­

ιpιωτέρας ες τό διηνεκες α'ίγλης εμπιπλώσα και άναφαίνου­ σα δι' έαυη"jς, α μηδέπω πρότερον. 'ΌθεJ' καί του:τ' απειρΙJι·

ov

φιωτέραν αϊγλην και τό άναφωτίΖ:n δι' έαυτηc:, πράγματα

τcωκευrι.σ~1έ~,τες και προφητι.κώς εlπείγ άλλάξαγτες lσχύι·, πiι.­

τό όποϊα δέv συνέβησcν ποτέ nροηγουμένωc:. 'Όθεν οί θεολόγοι λέγουν αnειρον καί τοϋτο τό φωc:, διά του ό­ nοίου. κατόπιν άvαnαύοεωc: nάσηc: γνωσηκηc: δυνάμεωc:, έν δυνάμει Πνεύματοc: γίνεται όρατόc: είc: τούc: άγίουc: ό Θεό>c:, ιίJc: Θεόc: ένούμf;νοc: μέ θεούc: καi όρώμενοc: ύn'

οί θεc}όγοι λέγοvσι το φως, δι.'

κατ(t άπόπαι·σιν πάσης

10 γ1•ωστικ~'fς δυνάμεως, ει· δvι,άμει Πνεύματος,

άρατος γίγε­

τrι.ι 10ίς άγίοις δ Θεδς, ιδς Θεός θεοϊς έJJούμενιSς τε και δ­ ρcΔμενος· 1fί γάρ μεθέ;-ει του κρεlττονος έπί το κρεί1101• με­ σω· άπωι:α~Jουσ,11, εγέργειcο: ψυχής χα/, σcbματος, &Sστε μ6γ9ι,

αύτων· διότι διά τηc: μεθέΕεωc: του άνωτέρου μετασκεuα­

15 αi.170 δι' αύτώι, φαlνεσθαι και ύn' αύτϊϊη· όρασθω. τώγ φυ­

σθέντεc: πρόc: τό άνώτερον καί κατά nροφητικήν εκφρα­

σιχ6J1' γι•ωρισμάτωι, τfί ύnερ6ολιj ιης δό!;ης γικηθέν·ιων, ((Ί­

σιν άλλάΕαντεc: iσχύν 15 , καταnαύουν nδσαν ένέργειαν ψυ·

ι·α :'{; ό Θεός τά πάJJτα έν πα.σι>> κατϊι τογ άπόστολοJJ. Υίοι

χfjc: καί σιί>ματοc:, ωοτε νά φαίνεται μόνον αύτό, τό φωc:.

?,ίρ Θεοv εσ6μεΠα της άJ"αστάσεως ι·ι;Jι οι·τες και dJς αγγελΙJι

δ,' αύτων καί ύn' αύτων νά βλέπεται, νικηθέντων των φυ­

Θεου έ1· 01,qανςv, ·σ'ι δι,ί :ταντός ολέπσυσι τό πρόσωποι, 1nι,

σικων γνωρισμάτων διά τηc: ϊιπερβοληc: τηc: δόΕηc:, «διά 16

82. Διό χαι ό μέί"αC: Διω·ϊσιος, ενταύθα μέι, εtΠ(ι)JJ 117ς

νά είναι ό Θεόc: τά πάντα έν πδσι κατά τόν όnόστολον • 17 Διότι δντεc: υίοί τηc: όναστάσεωc: θά γίνωμεν uioi Θεο0 καί

όραπjς Πεσφω,εiας r'ι::ι.οπληροvσθ·αι τούς της χριστοειδσυς και

ϊκ: άγγελοι Θεοί έν ούρανφ, oi όnοϊοι βλέπουν διά ιπαντόc:

μακαρίας r-.rpικσμέ1,ουc: }.ή!;εως, επ17γαγε ,μετ' δλίγογ, Ηέν θεω­

τό πρόσωπον του Πατρόc: ήμίϊJV του είc: τούc: ούρανούc: ,

τέρq, μω17σει τώ1r 1ίπ,ερο1,ρ·rι,γ{ω1• 1·6ω)'))' πρσϊr)ιν δε και τcvν

κατά τόν λόγον τοϋ Κυρίου.

20 Πα~rιός ήurvι' 1011 ε,, τοίς

σ~'ιρω 1 οίς,

κατα τoJJ rσv Κυρίου ι?-όγοJJ.

18

25 άγγελtΧQ))' προς Θεό)) έη(ισεω1J ,Ιl1'1J/l0Υεύσας, 1ω11 μόνως Β)'­

32. Διά τοϋτο ό μέγαc: Διονύσιοc:, άφοϋ εΤnεν έ1δω δτι

υ:ταρχσυσών τοίς {,πέρ ϊ'ι•r7'ισιγ αγγελικ·ηγ i}ξιωμέι,οις αύτr;'ι,,

oi φθάνοvτεc: είc: τήν χρ1στοειδη καί μακαρίαν κατάλη!Ξιν

άγγέί.σις, δη}.αδtί ωίς άγαι?·σϊc:, επι6οληJJ σlισαγ η παραδσχ1'7ν

nληρουνται τηc: όρατηc: θεοφανείαc:, προσέθεσε μετ' όλi­

117ς {•περφανσvς αγα%1ητος, επιφέρει λέγω~,· ({Και 101Ύς θεο­

γον,

ειδείς ί(ι))! &ι•Πρc[):Ί(J))' :-ι6ν1ως γε)ΙC!ιμέγσvς 1ιόας, αγγελσμιμιί-

είc: τήv συνέχειαν δέ, άφου έμνημόνευσε τάc: άγγελικάc:

30 1ως ένσvσθω. τούτω τcjΊ φωτί χαι {ψγείν μει, αύ·τό διrί 11jς

TWJJ :Π!ll!ί(ι))• αφαιρέσΝΟς)), _ιιαθ•ειι• δε ΟV'Κ εκ ηjς αφαιρέσεως.

πρόc:

1

«εic: θειοτέραν μίμησιν των ύnερουρανίων νόων» Ό Θεόν

ένύJσειc:,

τούc: άγγέλουc: τούc:

αi

όποϊαι

ένυnάρχουν

μόνον

είc:

ήΕιωμένουc: αύτων ύnέρ άγγελικήν

γν(iJσιν. δηλαδή είc: τούc: άγαθούc:, ή όnοία είναι κατάλη­ ψιc: η παραδοχή τηc: ύnερφανοϋc: όγαθότητοc:, έnιλέγει ότι

17. 18.

Ήσ. 40, 31. Α' Κορ. 15, 28. Λουκ δ 20, 36. Ματθ. 22, 30 καί

ΗΙ.

Περl θείφν όνομάτων

15. 16.

«καί 18, 10.

1, 4, PG 3, 592 BC.

οί θεοειδεϊc: έκ των άνθριίJπων,

ένώνοvται όγγελομιμήτωc: μέ τό

όταν γίνουν νόεc:,

φωc: τουτο. ιωi ύμνουν

μέν α(.ιτό διά τηc: άφαιρέσεως τwν πόντων», μανθάνQυν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

472

5

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

473

2, 3

αλλ' έκ τής πρός Τό ψώς έJJώσεως Q1t <(Πά1'τωγ έστι1' ύnερου­

δέ όχι <'Jπό τήν άφαίρεσιν, άλλ' άπό τήν ενωσιν npόc: τό

σfως έξ17ρημέγονη. Τcρ εξ17ρημένφ ταίνυγ τούτφ τr'iH· δντων

φώc:, διότι «είναι

έ;·ούμενοι φωτί, 1ον1' αίηό μαJJθάνουσιγ οτι ιών χ.τιστϊi'η· έ­

νούμενοι λοιπόν μέ αύτό τό έΕηρμένον άnό τά όντα φώc:,

σr t)' ε/;ηρημέι,ον, ού·κ από τijς εξαιρέσεως αύτοι τήν ενωσιι·

μανΘάνοuν άκριβωc:

i:χov~ ες, άλλ' ύπό της έJJώσεως μαγ{}ά~-θνιες την αφαίρεσtν,

κτιστά, μή εχοντεc: αύτήν τήν ενωσιν άnό τήv έ!Ξαίρεσιν,

u5στε και ή εγωσις αϋτη των κτιστών έστιν έξnρημέγη καί

άλλ'

μrι

γαρ ού· χορητ6ν έστιν αγγέλοις.

καί ή ενωσιc: αυτή είναι έ!Ξηρμένη άnό τά κτιστά καί είναι μή

ε[ μi/ ώς κατηξιωμένοις 1ijς υπέρ αγγέλους γνcόσεως, 1'ΙΙερq,,

ον ύπ:::ροχικώc:. Δ:ότι έκεϊνο τό όnοϊον δέν είναι χωρητόν

0)!

κα1?? ύπεροχήγ έστι1'"

8

1t1•ι διr~•άμει χωρηιόν εlναι

1Ο

ΠΑΛΑΜΑ

l}

κτητόν άδύJJατογ, ώς και τα·ι;-

rηι, ύnερ,αίρω,.

33.

άπό

Έ­

20

τοϋτο

ότι

είναι

τήν ενωσιν μανθάνοντεc:

έ!Ξηρμένον

άnό

τήν άφαίρεσιν,

τά

ωστε

C:ιπό τούc: όγγέλουc., εί μή μόνον όταν είναι κατη!Ξιωμένοι τι1c: ύπέρ άγγέλουc. γνιί~σεως, εiΎαι άδύνατον νά είναι χω­

Τό δέ καί ταύτψ πασαγ ύπερ6ευηκ6ς, ώς μή χωρεϊ­

σι?ι-ιι πεφυκό,ς, ύnέρ ια οντα πάντ' εσΗ, και ύnερ γ11ώσιν α­

ρητόν η άnοκτητόν άπό κάποιαν νοεράν δύναμιν,

Ψοη<τόν έστιγ ούκοϋν, εl και

έφ' ό­

σον ύnερβαίνει καi αύτήν.

ρα :,ιiσαι 1 ή τοιαύτη ενωσις, εl καί γι,ώσις μεταφορικό.ις κπ­ λε'ϊrαι· οi'f.δέ

ύnεροuσίωc: έ!Ξηρμένον άnό όλα» •

33. Τό δέ ύnερβαϊνον καί όλην αύτήv, ωστε έκ φύ­

τουω λέγεται· ΗΙ

σεωc: νά μή χωρηται, είναι ύnεράνω όλων των όντων, δρα

15 ;•άρ [,;,ερ nάnα 1rov'ν πώς αιι ,εΥη νοητ611; Κληθεlη γουν 1οv­

ή τοιαύτη ενωσ1c: είναι καί ύnέρ nδσαν γνώσιν, μολονότι

ω και αγνοια καθ' ύπεροχήν, και μαλλον η γνώσις. Ού μέ-

μεταφορικωc: ιωλεϊται καί γνώσ1c:· έnομένωc: δέν είναι οϋ­

2ος ,οιγαροvι, γνcbσεως ούδ' είδος εσιαι, καθάnερ ού·δέ 1,1J

τε

V:Ί,ψ(ηισιον ΟV'ΙJ[ας ε'lδος·

αν ·ύπ.ό

πάντα voϋv, πωc: θά ητο νοητόν; Θά εnσεnε λοιπόν τοϋτο

καθόλου γνώσις διαιρου,μέ1 1 η

νά κληθ(1 καί δγνοια καθ' ύnεροχήν μάλλον παρά γνωσιc:.

20 ),;αί ταύτψ ύπ' αύ·η71, α.)! σχοίη· σχοίη γc'ιρ αν μiiλιJ.ον ή αγι,οια

Διά τοϋτο δέν θό είναι μέροc: γνώσεωc: οϋτε είδοc: τοϋτο,

ούδέ

ιιjς καθόλου γι•ώσεως, ούδ'

17

γουν έμΠJεριληψθείη

νοητόν,

μολονότι

καί

τοϋτο λέγεται'

διότι

τό

ύnέρ

τrπ;rψ ύπ' αvnjv, αλλ' ούδ' εκείνη· κα{J,' ύπεροχήν ;•άρ και

δπωc: οϋτε τό ύnερούσιοv είναι είδοc: ούσiαc:·

iiγι:οιά εστι,

θά ήδύνατο vά i;μnεριληφθfi ύηό τηc: ,καθόλου γνώσεωc:,

rι , εγωσις

:,, εστι1 1

δηλονότι και ύnέρ αγνοιω,. Μοvαδικόι, αρ' ή α

αυτη,

, και

r, ψι

,, αι,

, , επωνυμιαJ!

,, ειnοι

τις

~ αυτης,

r1

οϋτε

δρα

καθόλου γνωσιc: διαιρουμένη θά ήδύνατο νά

οϋτε εχπ

εϊ,':}' ε1,ωσι.ν εΥθ' αρασιν, εΥτ' αΥσθησι1• ε'lτε γγωaι~, είτε νόη-

ύπ' αύτήν καi ταύτηv· Θά ήδύνατο νά τήv nεριλάβn μαλ­

25 σο• είτ' ελλαμψι1', η κυρίως ταυτ' ούκ εστιν, η μ61117 κυρlως

λον ή δγνοια ,ύπ' αύτήv, άλλά οϋτε έκείvη· διότι καθ' ύ­

rαcτα :ιριίσεατιν αύτfί.

nεροχήν είναι καi

84. Σαφι\ις ουκούν αγ1'οια οί Π εgί γι•ώσεως τον φιλο­

ή

ενωσιc:

αύτή

δγνοια, δnωc: καί ίιnέρ δγνοιαν. "Αρα

είναι

κάτι

μοναδικόν

καί

όnοιανδήnοτε

σιίφου λ6γθι. Και γαρ έ:ιεi μέρος αυτr111 καί εlδος είναι λέ­

έπωνυμiαν εϊπr~ :κανεic: δ~' αύτήν, εϊτε ενωσιν εϊτε όρασιν

γει της και?όλοv γνιi1rιεως, έ:ιεί γηuσις οΨομάζεται, και σι-γ-

εϊτε αϊσθησιν ε'iτε

30 κρίνε~ ταύίψ' πρός εκείνη~, καί σvνεώρακε~ι, άJς ει-vερ εξει γέι·ος 11))! γι·ώσt)' δια

!1)1' έπιω,vμlαν, σχήσει ;~αί 1-ίJ)' αγι•rιι-

γνώσιν

κuρίωc: δέν ε1ναι ταϋτα

f1

εϊτε νόησιν

εϊτε

ελλαμψιν,

η

ταϋτα μόνον είc: αύτήν nροσιδιά­

ϊ:οuν κuρίωc:.

34.

Έnομένωc: οί περί γνι;Jσεωc: λόγοι τοϋ φιλοσόφου

είναι σαφήc: αγνοια. Διότι έκεϊ λέγει ότι αϋτη είναι μέροc:

καi 20. Περί θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 BC. Καί τά της έηο· μέγης παραγρ.

χρωματίζονται

έκ τοϋ Διονυσίου.

εΤδοc: τηc: καθόλου γνώσεωc:,

ιεται λήφθη

καί δτι

συγκρίνει αν ώc:

έnε1δr1 γνώσιc: όνομά­

ταύτην πρόc: έκείvην καi γέvοc: λόγψ τηc:

δέν άντε­

έπωνυμiαc: εχπ

τήν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

474

ΤΟΥ

YnEP ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ.

αι', ε:rιεί. καί τουτο λt:γεται. και μαλλοι, η εκείνο. Τοιγαρσυγ

γνώο1ν, θά εχ!1 καί τι1ν δγνοιαν, έnειδή καί τοϋτο καλεί·

εσταt

ται,

70 αυτό 't!Π(J ταναντία γένη, και Τ() υnερέχο~, 'VΠΟκείμε­

)'ΟJJ, και ουγτεταγμένον τιΊ πληθύϊ το μο,ναδικογ ~αί πάσης :ιληθύος ΔπεgεξηρημιJι·ογ. Τό δέ μεiζο~, ·είς αγοίας λ6γογ, ό>.;

s

475

ovx

,1nλc,ις τιΊν lι·ωσι.1, είδος και μέρος και. δ:10κείμεγ6ν φη­

σι·ι,, αλλ' i.ί ')71)011' αι!U)ς έκει Δnέρ γνώσιι·, τοίπ' αυτό και ciJς ε'ίδος ,ια/ μέρος καί

ύnοκείμεvοι1

αυτfi χείρον είι,αι λέγει

της καθδλον ;η:ιf)οεως, ϊάσπερ αν ε'ί τις κ,αι τό

μό11 01'

ύnεροι,­

Οl01', έπείnερ 01';σία ύnερο15οι6ς έστί τε και ι'η,ομάζεται, μέρος 10 καί είδος και 1ΎnσκΒ[μεν0Jι ουσίας λέγων δια την όμωνυμίω•, Flτα σvγκρίι,εο· έ16λμα τοίiτο προς

τό

και96λου

γέ·,,ος της

καi

μάλιστα

περισσότερον

απο

έκείνο.

'Όθεν θά

είναι τό αύτό 'ύπό τά έναντiα γένη, τό ύπερέχον θά είναι ύποκείμενον

καί

τό

μοναδικόν

καί

ύnερεf:ηρμένον

άnό

πάσαν nληθύv θά είναι συντεταγμένον μέ τό ηληθοc:. Τ ό δέ μεγαλύτερον εic:

άνοησίαν είναι δτι

τήν ενωσιν είδοc: καi

μέροc:

καί

δχι άπλωc: λέγει

ύποκείμενον,

άλλ' δ,τι

αύτόc: λέγει έκεi ύιπέρ γνωσιν, αύτό τό ϊδιον λέγει δτι καi ιίJc: ε:δοc: καi μέροc: κα1

ύποκείμενον είc: αύτήν είναι χει­

ρότερον τι1c: καθόλου γνώσεωc:. Είναι ώσάν κάποιοc:, τό μόνον

ύπερούσιον,

έπειδή

ε1ναι

καi

όνομάΖ:εται

ούσία

ύπερούσιοc:, λέγων αύτό μέροc: καi είδοc: καi ύποκείμενον

ούσίαc:, έπειτα έτόλμα νά τό σuγκρίνη μέ τό καθόλου γέ·

01'>σίας. Και μi)JJ 'ίστω δ μιγι,ύς τα αμικτα και τό Δπερ )'1'(7':ι­

voc: τηc: ούσίαc:. Καi δμωc: ac: γνωρίΖ:η ό άναμιγνύων τά

σιι: τfί ί'J"Q)Οει

C:ψικτα καi

(}l))'Ιάπωγ καί ύπερ γνωσιν λέγων ΙΟ ύnέρ

~~1η,οιαν, (i)ς καl. τό συγκρίσεως γοvι· σχήμα δέξασθαι 1ήν γvω15 σι)' nρος α~'πr) αV'ΤΟ

10 VΠSi] )'Ι'(JJσιν nροσ1ε11ειr εnοίησεν, άίσ­

τε σ:VτΟ :t(!Ος έαvιΟ ε,f Ον &φρό,.,·ως 1rιαρα6άλ}.ε1αι. 'Έτι,

r-:l

δια 1171' δμωι 1υ,ιιίαJJ ή ύπερ γγωσιν γνϊοσις της καθόλου γ~,cΔ­ σεως , και

εlδος, οί δέκα γέιιη

, γαρ

r, ει·

c ι απαντων

20 ύn' ΙΙVΤό, ΚΓ1/ Τ() ί'ίι•

1cίιι, οι•τωιr λέγοι,τες ηnάτη~τται·

, γει,ος,

TOV

, το

'Υ

ον,

,

και

c ι-: , ο υπερ

,

nαvτα

-''

ωJ!

1'

ει,ς

ένrις τούτου κρείτίΟJJ 1 Και 01.'1'1],Uμι':γα

1ούιιρ τςV ένl τrl lί.λλ.α δJ· ετερο1· ~7:.οιούσι κρ-ε111ον τού έ~rός. 'Έτι, ϊπεl καί άφ1) έστι-1· i5πέρ αφ17ν κ·αι ορασις ύπερ ορ,α­ rrι1, ;.:αi, ιiπλcί"ις α'ίrη'tησις 't).,;ερ ,α'ίσι'tησιγ

ταυτα δμωι,ύμως ή )'όησις

-

λέγεται γαρ καί

-- εl 10 ύπερ αίσθησι~• αισθήσεως

25 είδος, κρείτ101• εσται ή α'ίσθησις του ύπέρ α'ίσθησιν και έφ' Ι":

I

εκαστου

35.

"""

των

-,

,.,

ι.οιπωγ

C

'Α}.λ' ε;ταγ[ωμε1·· τί OV)t ή μηδέJΙ ταίJ,' ()J'Τω), καθ-'

1)

σιν καί ύπέρ γvωσιν λέγων τό ύπέρ ενvοιαν, δτι αύτό τό ύnέρ γνωσιν,

ηροστεθέν,

εκαμε βεβαίωc:

τήν γνωσιν

νά

δεχθη καi τό σχημα τηc: συγκρίσεωc: πρόc: αύτό, ώστε ·κιν­

δυνεύει άφρόνωc: αύτό νά είναι εν πρόc: έαυτό. Προσέτι, έάν λόγψ

όμωνυμiαc:

ή ύπέρ γνGJσιν γνωσιc: είναι είδοc:

τηc: καθόλου γvώσεωc:, οί δεχόμενοι δέκα γένη τηc: γνώ­ σεωc: άπατώνται· διότι εν είναι τό γέvοc: δλων, τό δν, καί ό ων ύnέρ πάντα

είναι ύn' αύτό,

ρον τοϋ ένόc. τούτου καί τά

καί τό δν είναι

δλλα

συνημμένα

τοϋτο ί1nοτελοϋν δλλο δν άνώτερον τοϋ

ένόc..

άνώτε·

μέ τό

εν

Προσέτι,

έnειδή ύπάρχει καi άφή ύπέρ άφήν καί δρασιc: ύnέρ δρα­ σιν καi καλείται ;::;ίvαι

άnλωc: αϊσθησιc: ύπέρ αϊσθησιv καί

ε'δοc:

μέ αύτά όμωνύμωc:-, αiσθήσεωc:,

θά είναι

-διότι

αν τό

ή

νόησιc:

ύnέρ αϊσθησιν

6νώτεροv τοϋ

ύnέρ α'ί·

σθησιν ή αϊσθησιc:, καi σϋτω καθ' έtηc: είc: έκαστον τιϊJν

Ι

ωσαυτως.

7/JSQOΧf)J' ει1 ωοις έ~-.είνη; "Αρ'

συμπαρατάσσων τό ύπέρ γνωσιν μέ τήν γvω­

1}-

κατά απόφαα[ν έστι fJεολογία;

Και μ171, ει,ωαις έκείJJη αλλ' ουκ αφαίρεσίς εστιιr. 'Έτι οτ1δ'(

30 έκατrtαεως κατ' αι}τ171· ουδ' ήμείς δε6μεθα, έnι δέ της /;JJQ)·

\

-

ι,οιπων.

35.

Άλλ' δc: έnανέλθωμεv· τί είναι λοιπόν ή εν<:Jσιc: έ­

κείνη ή όnοία δέν είναι κανέν των καθ' ύπεροχήν δντων; ,-Αρα είναι

ή

κατά άnόφασιν θεολογία;

Καί δμωc: έκείνη

είναι ί:;νωσιc:, άλλ' δχι άφαiρεσ1c:. Προσέτι κατ' αύτήν δέν χρειαΖ:όμεθα

οϋτε ήμεϊc:

εκστασιν, ένψ έπί

τηc: ένώσεωc:

1

:

!Ι

'!

.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

476

οεως εκείιιης και οί αγγελοι· και προς τούτοις, ό μεν μ11

έκείνηc: χρειάlονται εκστασιν καί οί δγγελοι' καί έnί πλέον

κατά αφαίρεοιν 11ωλαγr7ιι• ουδ' ευσευής, τ~jς δ' ένώσεως ?:-

ό μέν μι1 θεολογων κατά άφαίρεσιν δέν είναι οϋτε εύσε­

κεfιης τiϊιι, εvσευώι; μόνοι οί θεοειδείς τυγχάνουσιν. "Ειι 17

βήc:, ένψ την ενωσιν έκείνην έnιτυγχάνουν έκ των εύσε­

κατά r'ι:rιόφασιν 1?·εολογία νοείται :υαρ' 17μϊiιν και λέγεται, έ-

βων μόνον οί Θεοειδείc:. Προσέτι ή κατά άnόφασιν θεολο­ γία νοείται άπό ήμδc: καi έκφράlεται, ένψ έκείνην ό μέγαc:

5 κείνηγ δ' αρcψον και rι:τερο•όητω· κα) αυτοίς τοις δρώσιv δ

Διονύσιος έκάλεσεν δρρητον καί άπερινόητον άκόμη καi είc: τούc: βλέπονταc: 2 1. Προσέτι τό ,μέν κατ' έκείνην την θεολο­

μέγας εlπε Διονύσιος. 'Έτι το μέι, κατ' εκ,είνη~' 11711 ffεολο­

1 ()

477

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

γίαν ψϊος γyωσίς τίς εοιι και J,όγος, Τ() δε Κα1(l

Tl)J/

ταύτφ, φαις

τε

ενυ:rιοστάτως

θεωρείται,

γοερώς

{fεωρίιιJΙ

γίαν φωc: είναι κάποια γνωσιc: καi λόγος, τό δέ κατά τήν

ενεργοvι,

και :ιvεvματικrίις αποcρ11τως τζι θεοvμέι•φ δμιλοvι·. Και μέν

θεωρίαν

δ17 τά άπεμφαίιrοντα ΤζV Θεϊρ διω οεiται δ ι·οvς κατά αφαίeε-

νοερωc: καί όμιλοϋν άπορρήτωc: είc: τόν θεούμενον ηνευ­

θ·εολογr'ί'ιι,· διεξοδικώς αρα ει•εργεί· εκείνη δ' ει•ωσίς ε­

μαπκωc:. Καί βεβαίωc: τά άντιφαηκά nρόc: τόν Θεόν διανο­

στι.· :-ιρός δέ μετr} τfιγ iίλλωv καί έαvτον εκείθεν αφαιρεί,

εϊται ό νοϋc: θεολογων κατά άφαiρεσιν, δρα ένεργεϊ διε­

0/)'

ταύτην φωc: θεωρείται

ένυποστάτωc:.

ένεργοϋν

πρός ΘεΟ11 Ενcοσίς έσιι, και. 10V'1ό έ1 ατι11,

!Ξοδικωc:, έκεiνη δέ είναι ενωσιc:· προσέτι δέ μαlί μέ τά

δπερ οί :ιατέρες εlπον ωέλος Jιροσευχijς, άρπαγιί πgός Κιi-

cιλλα άφαιρεϊ καί έαυτόν άnό έκεϊ, έκείνη δέ είναι ενωσιc:

Ξ>ιεl~··η δε 10V

)/OV

15 ριοι')). Δ ιό και δ μ/-.γας Δ ι01•ύσιος δι.' αυτiJς ήμας έι,οvσθαι

τοϋ νοϋ πρόc: τόν Θεόν, καi τοϋτο είναι έκr:νο τό όnοϊον

1ςv Θεϊρ φησιν. Έν γαρ ηj προσευχfί τάς προς 1ά 01,τα σχέ­

είπαν οί nατέρεc:, «τέλοc: προσευχηc: είναι όρnαγή πρόc:

σεις κατά μικρόν άπατιθέμεvος δ ι,οvς, πρϊ,;101, μέιι τr'.ις :rιρr'ις

Κύριον» 22 • Διό καί ό μέγαc: Διονύσ1οc: λέγει δτι δι' aι:ιτηc:

τι} αlσχψ'.ι χαί nοι,ηρr'.ι και τά φανλα πάνθ' δnλώς, εlτα τάς

ένούμεθα μέ τόν Θεόν 2 ~. Πράγματι ό νοϋc: άnοθέτων διά

:-ιρός τr} μέσως εχοvτα και μεθ'αρμαζόμεγα nρός τό χείρωr fj

ηϊc: nροσευχηc: κατ· όλίγον τάc: σχέσειc:

πρόc: τά όντα,

διί­

πρώτον τάc: πρόc: τά αίσχρά καί πονηρά καi τά φαϋλα γε­

nοι: και nασα μάθηοίς έστι και ή διά ταύτης γνώσις, δια καi

\ΊκιϊJC: δλα, εnειτα δέ πρόc: τά μεσαία, τά μεθαρμοlόμενα

20 1/J υέλτιο1, τfί nρο1'fέσει HVJI χρωμέ1•ωι 1 κα1,αλλήλως, :-ιατερικόι• εσrι παράγγελμα μι7 καταδέχεσθαι n)J'

(i)J,'

γι 1 ωσιν

πρόc: τό

~~ν

χειρότερον καi

τό

καλύτερον

άναλόγωc: nρόc:

1<ϊι καιρϊρ τijς nροσεvχijς, rl11αδιδομένηι· ύπό του έχθροv, ϊ1,α

την nρόθεσιν των χρησιμοnο!ούντων αύτά,

υ11 τό κρείπον σvληι1ϊομεJΙ' ταύτας τοί1,vν και 1c}ς :ιρός τά

βεβαiωc: άνήκει καί nδσα μάθησις καi ή δι' αύτηc: γνωσιc:,

25 κρε[rτω

τονΤΟJ)J

δ1ό καί nατερικόν παράγγελμα είναι νά μή καταδεχώμεθα

σχέσεις κατα μικρόν αποτιθέμενος Ο 1'0Vς

δλοσχερώς κατrΊ τήν εlλικρυιij προσευχJ71, i':ξίσταται τωv

είc: τά όηοϊα

2

των γνώσιν τήν ώραν τηc: nροσευχηc: ~. άναδιδομένην άπό

01,-

Ηιι11 πάιrτω;·. Λ υτη δέ ιί 'έκστασις της μει• κατά αφαίρεσιιr

τ6ν

Πεολογίας

γάρ, έστι

J\ύτάc: λοιπόν καi τάc: πρόc: τά άνώτερα αύτων σχέσειc:

των απα{}είrις επειλημμέι1 ω)!' οϋπω δέ ενωσlς έστιιr, έάι· μ~)

άποθέτων ό νοΟc: έ!Ξίοταται όλοσχερωc: δλων των όντων

διαφερόιιτως

{•ψηλ6τερόι· έστι· μόνωγ

έχθρόν,

διά

νά μή

συληθίίψεν

κατά τό καλύτερον.

ακροτήτωγ καθημέι,φ

κατά τήν είλικρινη ηροσευχήν. Αύτή δέ ή εκστασιc: είναι

τφ προσευχομένφ και. προσδοκώι,τι 1r7ν έnαγγελίαι, του Πα­

κάτι έ!Ξόχωc: ύψηλότεροv τηc: κατά άφαίρεσιν θεολογίαc:,

τρός l:nιλά,ιιψ77 ι'iι·ωι'fεv και διά της rlnοκαλύψεως nρός την

διότι

30 ό παράκληως ειr ι57lερ{ιφ 1ώ1'

φυοικαιι 1

προσιδιάΖ:ει

μόνον

είc:

τούc:

κατακτήσανταc:

τήν

άnάθειαν, άλλά δέν είναι άκόμη ενωσιc:, αν δέν έπιλάμψn 21. Βλ. Περί θείων ονομάτων 1, 5, PG 3, 593 BC. Πρβλ. Μ ο Ε ίPG 91, 1168. 22. Ί ω ά ν ν 10 υ Σ ι ν ο ί τ ο υ, Κλίμα!: 28, PG 88, 1132 D. 23. Περί θείων ονομάτων 3, PG 3, 680 Α. 24. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν ο ί τ ο υ, Κλίμα!: 28, PG 88, 1140 Α,

ονωθεν ό παράκλητοc: είc: τόν προσευχόμενον καθήμενον

μ ου, Περί άnοριων,

είc:

ύηερωον των φυσικών

ά,κροτήτων

καi nροσδοκωντα

τι1ν έnαγγελίαν τοϋ Πατρόc:, καί τόν άρπάσπ διά τηc: άnο-

l

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

478 10v

φωΗJς άρπάσrι

ΤΟΥ

ιΊεωΙJίαι·.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Της δέ 1Jεωρίας 1αύτης f;orί

479

2, 3

καλύψεωc: πρόc: τιΊν θεωρίαν τοϋ φωτόc:. Τηc: δέ θεωρίας

καί αρχiι ;ωί τr} μετά 11)ν αρχιίJ', κατά τ'ε 10 αμvδρότερον και

ταύτηc:

τηλα1 1 γέστεροι• διαφέροιrτα nρrΊς αλληλα, τέλος δ' οϋμεvουγ

διαφέροντα

ε;ι' αnεΙ,QΟΙ' ;'ΙJ.Q

λαυγέστερον, δέν ύ'Πάρχει όμως τέλοc:· διότι ή πρόοδοc:

ή

ΠQόΟδος UVΤ'ης, ώσδαύτως και της εγ

5 αποκuλύψει άρπαγης· ίi}.λο γάρ Πλλαμψις και αJ.λο διαρ,κής

ψωτος 1Jέα, και u.J.λo TCCJY εν 1ψ φωι/. nραγμάτωγ, εν

cp

και

υπάρχουν

καί

άρχή

μεταεύ των

καί

τά

κατά τό

μετά

τήν

άρχήν,

άμυδρότερον καί

τη­

αύτηc:, δπωc: καi τηc: δι' άπσκαλύψεωc: άρπαγηc:, συνεχί· Ζ:εται

έπ' απειροv·

διότι αλλο

αλλο ή θέα

των είc:

καi

αλλο

τό

φωc:

τά μακράJJ γίι·εται ύπ' δψθαλμο·υς και τά μέλλοντα u~ς ογτα δείκνυτ,αι,

πραγμάτων, εic: τό όποϊσν καί τά μακρινά φέρονται κάτω

36. '.Llλλ(t ιαVτα ,ιιf.Jt ύnΕρ εμε λέγεt'V καl. διατραJfQ'Vv·

φωτόc: καί

είναι ελλαμψιc:

διαρκήc: Θέα

άnό τούc: όφθαλμούc: καί τά μέλλοντα δεικνύονται ώc: δντα.

36. 'Αλλά εΤναι ύπέρ τάc: δυνάμειc: μου νά διηγοϋμαι

10 εl δέ χαί τcΊ nρί.ι αιπων, rlλλ' εκείνα ηίς :τροκειμέJJης ύπcι­

Πέσεως· επ/11,ειμι τοίιιυγ. ΊΙ γου!' ΊΟV φωτος τούτου θ,εωρία

καί διευκρινίΖ:ω ταϋτα- δν τό Ίδιον συμβαίνη μέ τά

εγωσίς εστιι,, εl και μη διαρ,κης τοίς ατελέσιγ· ή δέ ωυ φω­

αύτων, άλλ έκείνα είναι θέμα τηc: παρούσηc: πραγματείac:·

τός ει1ωσις τί γε αλλο

έnανέρχομαι λοιπόν. Ί-1 θεωρία λοιπόν τοϋ φωτόc: τούτου

ij αρασίς εσrιι•; Έnεί δέ και μετά 11Ίι 1

τϊiJι, )'Οερϊον ει,εργειω)' rlπόπαι•σο· 1ελει1αι,, πώς (Χ)! τελεσι~είη,

πρό

είναι ενωσιc:, δν καi μή διαρκήc: είc: τούc: άτελείc:, ή δέ

15 εl μ17 δια Πι,εύματος; Έ)' γ(ίρ τ(i'ι φωτι τι'ι φως όρurαι κu.i

ενωσιc: τοϋ φωτόc: τί αλλο είναι παρά όpασιc:; 'Επειδή δέ

f;)! τςv δμοίφ φω1ί και. τό δριvι·, εl κα7t'ι μηδέι, αλλο ε!'εργοίη,

τελ:::ϊται καi μετά τήν άπόnαυσιν των νοερών ένεργειων,

ΠάJJ1ωι·

T(t)J'

αλλων εΙΚχωρ1ίσαγ, φως fίJ.ω· Και αυτό ;•ίι•Γαt

και τϊρ δριυμέι,φ δμοιουται, μαλλογ δέ και αμιγώς έι•οvται, φως υν καί δραιγ φcvς δυχ φωτός· καγ έαυτογ υλέπυ, φι?ις

20 όρfj,, καν nρος εκείι•ο ο δρfj, φως εστι καί τοvτο, κα)' το δι' 01:.

εχυ Η) όραv, ;αιί ε•κειγο φαiς εοτι, και τουτ' εστ~v ή εJJω­

σις, εν nάι,τ' i':κ,είι•α είναι, ιό; μηδέ εχειι, διαγιι•ώσκει1 1 τό!'

δρ(VVΤα ΗΊ δι'

ov

και εiς 8 και τi αυτό εστιι•, αλλ' 17 του1το

μόι•ΟJt Οτt φ(,)ς εσrι και φcος όρq. τώJ! ΚΙ ισ_ιιάτωγ nάvτων αλJ.Ο.

37. ΔιιΊ και ό μέγας Π αυλος κατά 117γ c:ξαισίαι, δ.ρπαγιίl'

25

εκείι 0 η1• αγι•οείι, έαυτόΥ φησι τί ·ηι·. 'Εcόρα μέι,τοι έαυτδι,· 7!(7'ις; αlσθηιως ι} λογtΚ(Vς 17 γοερϊ:Ίς; 'Αλλά ωύτωγ δ.ρ:τα­ γείς αnα1'έστη 1((1)! δυΥάμεων. Δια

70V 1)JJ'

{ιρ71αγ17:• αρ' εξ,ειρ­

γαα,ιι{~·ου πνεύ,ματος {(ό[!α έαυτό!'. Αύ•1ός δl-: 1ί ηι·, αληπτο:;

30 ι!'ιι• πάσr; φυσικzί δυγάμει, μαλλοι· δ' άrιολελυμένος πάσης φυ-

πωc θά ήδύνατο νά τελεσθη, παρά μόνον διά Πνεύματοc:; Δ1ότι μέσα είc: τό φωc: όραται τό φωc: " καί είc: :τό όμοιον 2

φωc: εύρισκόμεvον καί τό

τίποτε αλλο,

όρων, αν δέν ένεργήσn κατά

άnοχωρησαv άπό όλα τά αλλα, γίνεται

καί

ούτό όλόκληρον φωc: καi όμοιώνεται πρόc: τό όρώμενον, μαλλον δέ καί ένά)νεται άμιγίϊJC:, δν φωc: καί

όρων φωc:

διά φωτόc:· καί αν βλέπn έαυτόν, φίϊJC: βλέπει, έκείνο πρόc:

τό όnοϊον κυττάΖ:ει, φωc: είναι τοΟ

6ποίσυ i::χει

τοΟτο είναι

τίΊν όρασιν,

ή cvωσιc:, τό

ότι

καi τοϋτο,

αν έκείνο διά

καί

έκείνο φωc: είναι,

δλα

έκεϊνα

είναι

καί

εν, ώστε

ό όρων νά μή δύναται νά δ1ακρίνn τό δι' ου τό είc: δ καί ι-ί είναι τοΟτο, πλην τοΟτο μόνον, ότι είναι φωc: καί φωc: βλέπει διuφοροv άπό

37.

δλα τά κτiσματα.

Δ1ά τοϋτο καi ό μέγαc: Παϋλοc: κατά τήν έ!Ξαισίαν

εκείνην άρnαγήv λέγε~ δτι ήγνόει τί ητο αύτόc: ό ϊδιος .

26

·· Εβλεnε

βεβαίωc:

νοερωc:;

·Αλλ'

έαυτόν· nωc:;

αίσθητωc:

άρπαγείc: άνυψώθη άπό

il

λογικωc:

η

αύτάc: τάc: δυνά­

μειc:. "Αρα εβλεπεν έαυτόν διά τοϋ Πνεύματοc: τό όποϊον έπραγματοποiησε τήν άρnαγήν. Αύτόc: δέ τί ητο, άφοϋ ητο

25. 26.

Ψ α λ μ. 35, 1 Ο. Β' Kop. 12, 2.

6σύλληπτοc:

άπό

πδσαν φυσο<ήν δύναμιν,

μαλλον

δέ

ά·

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

480

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

σικης δυιιάμεως; Πάντως εΚ1ειι 1 0 φ ήι,ώΟη και δι' ov έαυτrJJ!

έγίι,ωσχε καί δι' δ πάι'Ιωι1 αφειμένος ην. Ταύιφ, γάρ εσχε :τιρός ιό φως

T'JJJ'

ει·ωσιι,, ijς ουδ' αγγελοι ιυγχάι•οιεγ αν, εl

μ17 διά ιης έJJούσης χάριτος ιΊπερ6αίεν έαvτούς. Τώς ϊίρα 5 και Πιιευμα ηγ εκείνος ιότ:ε, φ καί -fί11ω1αι, έξ ΟΌ κα/. !() ήνϊοσθαι είχε,

HJ)}!

O)'IO)JJ

:τιάJJ'10J)' έκστάς και έκείι•ο κατά

χάρο' γεγο~•ι)Jς και καθ·' ύnεροχrιν μ1Ί

U))', ijγουν ύnέρ

I(t

·κτιστά, Ο)ς και ό iJείος Μάξιμός ψησι'))" ((δ γάρ εν Θειρ γει,ό­ μεγος :ιάι"τu

T(t

μετr'ι. Θιεοι· καιέλιπε

κατ6πι.ν έαυιου>)" r.αί

1 ο πάλιι,, «πάντα τι} μετά ·Θεο1• πράγματα και i))!ό,uαια και αξ ι.cό­ ματα ύποκάιιω ICUJΙ έν ις'iJ Θ,εφ διά τijς χάριτος γεΙJησομέι•r,)11

εσται>>. Τοωυτος δέ γεγογως δ θε'ίος τό,ε Παvλος 1ί'jς 1?εί­ ας ουσίας μετiαχεν ουδαμcuς· και υπέρ

70

,ιαθ-' ύπεροχrιν ,ιι17

0)' αρα ή ουσ[α IOU Θεο'ϋ, καθά'περ και ύπέρθ·εος, και Ε.ΟΗ 15 καθ' ύ7lεροχi)Ι' μ17 οι·, διϊι γοερι7.ς αlσΟιjσεως π~·ευματικϊiJς ά­

ρώμει•οι•, 8 ουσία τοίi Θεοv iίκω,ά έστι, δδξα δέ και J..αμ,ιρό­ της ιijς αυ~του ψύσεως αχώριστος, δι' ης έι,οvυα τοίς ιiξίοις

μάι:·οις, και αγγέλοις και αι•Ορc():'ΙΟΙς. ΟΔ μι'ι)!

d).}.' επείllερ

ώς οί ϊί.γ;,ελοι ουτω και οί αι•θρω;ιοι. καίtί τοiις τρό,ιους τοιί-

20 τους δρiiισι τοJΙ Θε(ίν και έι,.οvηαι ιφ Θε(ρ καί ύμγουσι τόν Θεόγ, τάχ'

&1

1

και αγγελος, εi

117,,

έαvτοu 1Ύπερφυα ,:κείι•1;ι·

δρασιν εξ είπε, ΗΧ του π αύλου αγτικρυς αιv εlπ.ει•,

01 ι ((Olδri

αγγελοv lδόι,τ,α, ΟV'Κ οίδα ,ε'ίγε ηv και αγγελος, δ Θεός οiδε)).

Τάς oliν δράσεις ταύιας ταιι• άγ[ωγ, ας οίδε μ6γος ό Θεός

25 και οί και' i-:κείι,ας ένεργούμε~,οι, καiJ&περ και Γρηγόριος δ θεολόγος λέγει, τα·ύτας

oli1 1

αlσθητάς λέγει,v και φαηασι((>­

δεις και οvμοολικάς ΟJς αίσθητάς Και προς 1Ύ))' ανθρωπ(ιιψ γγc'iJao 1 1ιαρα6άλλειι•,

ιΙρ'

ά11δρ6ς

εστι

σvνορωγτος

τη~· 70!~

θείου υψους απειρία11 καί προς τί φιλαπ·θρώπως εϊv.κυσε

11/1'

30 17μώι· έσχα:τιά1,; 27. Βλ. Κεφάλαια θεολογικά 1, 54, PG 90, 1104 Α · Περί άnο­ PG 91, 1200 Β. 28. Βλ. Κεφάλαια θεολογικά 1, 49, PG 90, 1101 Α · Περί άnοριων, PG 91, 1216 C καί 1241 C. 29. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο η α γ ί τ ο υ, Περί μυστικηc: θεολογiαc: 1, 1, PG 3, 997 Α ,καί 5, PG 3, 1048 ΑΒ κ.ά. 30. Πρβλ. Β" Κορ. 12, 2· 3. 31. Λόγοc: 28, 19, PG 36, 52 Β. 32. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ i τ ο υ, Περί θείων όνομάτων 1, 4. PG 3, 592 Α. ριων,

481

πηλλαγμένοc: πάσης φυσικηc: δυνάμεωc:; ~Ητο όπωσδήπο­ τε έκεϊνο μέ τό όποϊον ήνώθη καί διά τοϋ όποίου έγνώρι­ Ζεν εαυτόν καί διά τό όηοϊον είχεν έγκαταλείψει τά πάν­ τα. Διότι τοιαύτην ενωσιν έπέτυχε πρόc: τό φωc:, όποίαν οϋτε δγγελοι δέν Θά ήδύναντο νά έπιτύχουν, δν δέν ύπερ­

βοϋν διά τηc: ένωτικηc: χάριτος έαυτούc:. "Αρα φωc: καί πνεϋμα ητο έκεϊνοc: τότε, μέ τό όποίον καί είχεν ένωθη, 6nό τό όποϊον καί είχε τήν έvοποίησιν, άφοϋ έΕέστη άπό δλα τά όντα καί έγινε κατά χάριν έκείνο καί ητο καθ' 1ύπεροχήν μή δν, δηλαδή ύnεράνω των κτιστων, όπωc: λέγει καί ό θείοc: ΜάΕιμοc:· «διότι ό φθάσαc: είc: τόν Θεόν έγκα­

τέλειψεν δλα τά μετά Θεόν όnίσω του» 21 • καί πάλιν, «δλα τά μετά Θεόν πράγματα καί όνόματα καί άΕιώματα θά εfναι κατώτερα αύτών τά όποία θά γίνουν έν τψ Θεφ διά τηc: χάριτοc:» 28 . Ένψ δέ τοιοϋτοc: εγινεν ό θείος Παϋ­ λοc: τότε δέν μετέσχε καθόλου τηc: θείας ούσίαc:· δρα ή ούσία τοϋ Θεοϋ θά είναι ύnεράνω καi τοϋ καθ' ύnερο­ χήν μή δντοc:, καθώc: καί ύnέρθεοc:, καί είναι καθ' ύηεροχήν μή

δν 29 ,

όρώμενον διά

νοεραc: αίσθήσεωc:

πνευματικωc:,

τό όποϊον δέν είναι καθόλου ούσία τοϋ Θεοϋ, άλλά δόΕα καί λαμπρότης τηc: φύσεώς του άχώριστοc:, διά τηc: όποίαc: ένώνεται μέ τούc: άΕίουc: μόνον, όγγέλουc: ,καi άνθρώ­ πουc:. ·Αλλ' δμωc:, έπειδή, δnωc: οί δγγελοι οϋτω καί oi δνθρωnοι βλέπουν τόν Θεόν καί ένώνονται μέ τόν Θεόν καί ύμνοϋν τόν Θεόν κατά τούc: τρόπους τούτουc:, ϊσωc: καί δγγελοc:, δν διηγεϊτο τήν ύπερφυα αύτοϋ έκείνην

δρσσιν, θά ελεγεν άκριβωc: τούς λόγουc: τοϋ Παύλου, δτι «γνωρίΖω δγγελον ίδόντα, άλλό βεβαίως δέν γνωρίΖω δν 0 ητο καί δγγελοc:. ό Θεόc: γνωρίΖει»' • Τό νά λέγ!l λοιπόν αίσθητάc: καί φαντασιώδεις καί συμβολικάc: ώc: αίσθητάc. καί νά ηαραβάλλπ nρόc: τήν άνθρωπίνην γνωσιν τάc: ό· ράσειc: ταύταc: των άγίων, τάc: όηοίαc: μόνον ό Θεόc: γvωρίlει καί οί εύεργούμενοι κατ' αύτάc:, καθώς λέγει καί ό Γρηγόριοc: Θεολόγοc: 31 , είναι αρά γε 'ίδιον άνδρόc: κατα­ νοοϋντοc: τήν άηειρίαν τοϋ θείου ϋψουc: καί ,πρόc: ποίαν 32 κορυφήν εϊλκυσε φιλανθρώηωc: τό χαμήλωμά μαc: ; 31

ΓΡΗΓΟΡΙόΥ ΤΟΥ

482

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

38. 'Αλλ' ιδού τρεις ή,uίι· παρήχθησαγ, εlς &.φ' έκ(iσωυ των r[!ιiiJγ εν τφ χρισ1ωνύμφ πληρώμαιι ταγμάτωγ, εκ τcv;· αποστόλων Πέτρος δ κορ,vφα'iος, εκ ,1ωγ ίεραρχω.ν' Δ ιο~.,ύσιος

6

πάσης εyθ·έοv ίεραρχίας ύποφήτης, εκ τωιι αναχωρηιωΥ Ί-

5 σαακ

() μύστης Κ·αι 1ελε117ς ιης κα[}' Ύ)ΟVχ[αy αγωγης, και.

καΗι τό γεγραμμει•οy επί τωγ κατά

'

μέγωy

07!

ευθύς

α1ρατιας i}:ιέσ-:η

r,VY

11]1'

Χριστου γέy1 1 ησtν nοι­

1φ λ6γφ του αγγέλου πλi'jθυς ούρανί,;υ

ουμμαρτυρου,,,

QVICι) και OVJ! τι:,,v του απ-ο­

στ6λοv λ6γφ πληθ'Ος επέστη αποσ16λω11 συμφωνου11, δσίω):

10 και ίερέωγ εφ' έκατέρφ

IQ))'

71

λοι;τιvν. Τοντο το[ι'ΙJΥ τό πληΠος

δμ6,λογον απαν (J.)'έπε,μψαγ φωγή1, ώς εστι φως τοίς άγίοις φαω 6μεγον,

αλι.ο μει 1 'iΤ!αρα

1T)J!

από των ΚΙ ισ1ωι' ά;τάντωι.•

γJ'ωOtJ', τοοούτφ δ' ίερcbτ,ερογ οσφ καί δ6ξα εστι φύσεως Θ.~­ οv, και τοις θ·εοειδέοι μόι,οις γενομέ1,οις κα1Ίοραται, τοσούτφ

48.3

38. 'Αλλ' ίδοίι τρείc: παρήχθησαν πρόc: χάριν μας, εϊc: (1nό έκαστον τωv τρ1ων είc: τό χριστεπώνυμον πλήρωμα 1

αγμάτων,

άπό τούr.

άποστόλουc: Πέτρος ό κορuφαιοc:,

(':nό τούc: iεράpχαc: ό Διονύσιοc: ό ύποφήτηc: nάσηc: ένθέου

ίεραρχίαc:, άπό τούc: άναχωρητάc: ό 'Ισαάκ ό μύστηc: καί ι ελεστήc: τηc: r1 συχαστικηc: άγωγηc:. Συμφώνωc: δέ πρόc:

rό γεγραμμένον διά τούc: ποιμέναc: κατά τr)ν γέvνησιν Χριστοϋ δη εύθύc: μέ τόν λόγον τοϋ άγγέλου nληθοc: 3 ούρανίου στρατιθc: nαρουσ1άσθη συμμαρτυροϋν 3, οϋτω ιωί μέ τόν λόγον τοϋ άποστόλου παρουσιάσθη nληθοc: άπο­ οτόλων συμφωνοϋν, καθιίJC, έπίσηc: όσίων καί ίερέων εic: τόv καθένα των δύc όλλων. Τοϋτο λοιπόν τό πληθοc: άνέ· r1εμψεν όλόκληρον άρμονικιiν φωνήν, δτι ύnάρχει φωc: φαινόμενον άπό τούς άγiουc:, διάφορον μέν άπό την γνω­

,ιtόJΙΟ)' φc'iJς αληθ•ι.νόιι, αι(VJ't()J', ατρεπτογ, αJtέσ:ιτερον, Q.1'U.λJ.oία>­

σιν δλων των :σιστων, τόσον δέ iερώτερον εναι δσον είναι ή δόΕα τηc: φύσεωc: τοϋ Θεου"4. ιωί καθοpαται μόνον άπό i:κεivouc: οί όηοϊοι γίνονται Θεοειδεϊc:. τόσον δέ άπέχει άπό τό νά ε"ίναι φαντασ1ώδεc: η 1παραnλήσιον μέ τά αίσθη.­

φως ·;7μείς γι1ι 1 όμεθα, τε}.ε[ου φωτός

γειιv17μωα.

τά ,φωτα ,ϊ νά εΊvαι συμβολικως κατ' αύτά δrαπλασμένον,

20 Ί'ούτοι•ς ο{ψ τούς τοσούτους ((απορρέογτάς τε καί εισπι,έογταςη Θεοv ουσία)' άμαρ~ά!'ει;·

(:)στε νά είναι καθ' ύnόστασιν καί καλλονήν τοϋ μέλλον· τος αίίϊJVοc:, μόνον φωc. άληΘινόν, αίών1ον, ατρεπτον, άνέ­

λεγεις, φι1λ.όοοφε, 1ούς ι'Jεόπτας, τούς ι'J-εοοόφους, τούς 1Ίτ,ο­

σπερον, άvαλλοiωτον, δ1cJ τοϋ όnοίου γινόμεΘα. ήμείc: φωc:,

κ17ρυκας; Δέδοικα μ17 10v ει, φωτι κλ17ρου rιvv άγίωι• αnορ­

γεννήματα τελείοu φωτόc:. Αύτούc: λοιπόν τούς πολυορί· Ομουc: άηοκαλεϊc: έσί.1 έκρέονταc: καi είσπνέονταc:, διασύ­ ρειc: καί λέγε1c. ότι άστοχοϋν ιίJC: npόc: την ούσίαν τοϋ Θεοϋ, φιλόσοφε, αύτοi οί Θεόnται, οί θεόσοφο~, οί Θεοκή· ρυκεc:; Φοβοϋμω μιinωc: έμπέσnc: άπό τόν έν φωτί κλη­ ρον των άγίων"'", μ11nωc., άνοί(αc: τό στόμα έλκύσnc: μέν

15 δ' απέχω' ταυ qαντασιCJδες είl'αι η 1οίς αlσθητο'iς ,ωραπλι;­ σιοι, φωσ/γ η

συμ6ολικcvς κατ' αυ11ά διαnεπλάσ{Jiαι, cΖις κ,ϊi

του μέλλο~πος αlω~•ος 10υθ' ύπ601ασωι καl καλλονήγ ύπάρχειJ·,

OJ',

δι'

OV

και.(VΊ' διασιlρεις καί. περί

ρυ'fίς,

,111),

l)JV

TQV'

Η} στόμα αι1 οίξ,ας, έλκύσ17ς flγευμα, αλλά 10

(XJ!1t-

2E κείμεγον 1fί αληθείq,, μ1'7 σ{Ίοίαv δογματίσ17ς Θεου τό ανύnαc­ κτω,. Τί γάρ σοι 6ούλεται δ &γιον εκ1εινος, δείξαι τιθεμέιψ δια σ,τουδΓjς μεγίστης (Ως ουκ εστι θεωρία ύnέρ τάς ι•οερό.:; έι 1 εργείας,

καίτοι

δι'

αύ,της μόι,ης

της ι'Ίπεροαιγσύσης τα;

ι•οερrΊς εψεργείας 1Jεωρίας και ΤΟ QJ'τως εlγαι

30

ι 1 61ατα

εlvαι

33. 34. 35. 36.

10)!

Θεόι, τρα-

και ες ιά μriλιατα διαφερ6111ως και τό ύπέρ τά

0)'1(1.

101, Θεόγ; Πως γαρ ουκ αν ε'ίη ή ούσlα του Θεου, ε'ίγε

Λουκ α 2, 13. Ί ο σ ά κ Σ ύ ρο u, βλ. άνωτέρω Κολ. 1, 12. Ψσλμ. 118, 131.

2. 3. 15.

πνεϋμα 3 ", άλλά τό άντίπαλον της άληθεiαc:, μήηωc. ώc: ού­

σίαν τοϋ Θεοϋ δογμοτίσnc: τό όντίθετοv, Πράγματι τί ση­ μαίνει ό άγιον σου έκεϊvοc., άφοϋ άnοσκοπεϊc: είc: τό νά δείΕnc: μέ μέγαν Ζ:ηλον δτι δέν ύπάρχει θεωρία ύπεράνω τG:1ν νοερίϊJV ένεργειων, μολονότι μέ αύτήν μόνον την ιJπερβαίνουσαν τάc. vοεράc: ένεργεiαc: θεωρίαν δεικνύεται τρανότατα κοi έντοvύπατα τόσον δτι ό Θεός ύπάρχει δσον καi δτι ό Θεόc: είναι υπεράνω των δντων; Διότι πωc: δέν

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

484

τοίς δι.ά της είλικριγους προσευχής ύπεραναυασι Παν Ο 1ί ;Ίερ

αlσθητύν και νοητύΙJ' έ11 av:τfi 1fi προσευχfi ·ή δόξα 1·fjς θείας εκείνης εγορα1αι φύσεως; Πόσφ δ' αν ε'ίη ύπέρ παν αίσθη­

τδ1, καί νοητογ 1ί ουσία ων Θεαυ, ε'ίπερ ύπέρ 1αύ1ην ε'ίη 1171' 5 θέα1', 117ν ·ύπέρ πασα,J' α'iσθησιν και ~οόησιν οvσαν;

39. Τί δέ ταυ μέλλογτος αlώγος α;-αθά; Ούχ ύnέρ πάσας έσrιί τας αίσθητικάς ήμCη δυνάμεις και τάς νοεράς; «'Ά γαρ

485

θά ύπηρχεν ή ούοία τοϋ Θεοϋ, έφ · όσον ύπό των διά της είλικρινοϋς προσευχης ύπεραναβάντων πδν αίσθητόν καί νοητόν ένορδται είς αύτήν τήν ,προσευχήν ή δό(α της θείας έκείνηc: φύσεως; Πόσον δέν ύπεράνω παντός αίοθη­ τοϋ καί νοητοϋ θά είναι ή ούσία τοϋ Θεοϋ, δν είναι ύπέρ τήν θείαν τούτην, τήν ύηέρ ηδσαν αίσθησιν κοί νόησιν; 39. Τί δέ είναι τά άγαθά τοϋ μέλλοντος οίώvος; Δέν

άφθαλμδς Ο'V'Κ εlδε και οvς ούκ ηκουσε και έnί καρδίαγ α1'­

είναι ύπεράνω όλων τών αίσθητικών καi νοερών ήμών δυ­

Πρώπου ΟV'Κ dνέυη ήτοίμασε», φησί-1', ((ό Θεός τοις αγαπώσιJ' ταt>), καπά τον αγιον Μάξψο1'. Π("ί'ις οvν 01)'Κ εστιν ούδαμC>ς

νάμεων; Διότι, λέγει, «δσα όφθολμός δέν είδε καί ους δέν ηκουσε, δσα εiς καρδίον άνθρώπων δέν άνέβησαν, 37 ήτοίμασεν ό Θεόc: διά τούς άγαπώνl'ας αύτόν» ' άλλ' δ­

15ραcης ύnέρ πάσας τιίς γο17σει.ς; Μηδέ γαρ σοφιστικώς

αο-

μωc: -rαϋτα τότε «θά ϊδη ή κοθαρότηc: τηc: ·καρδίαc:» ,

1?ις δια τijς όμωvυμίας, ατε μηκέθ' ήμ'iν εχων α1'τιλέγεσ,

10 αύτόιrι>' αλλά μην ταυ:τα τότε <ιή κα-ι1αρότης της καρδlας οψε­

38

και προσωπείογ, την όμωγυμίαν, ό δέ μηδ,' ύπέρ τας νοερ('ι.ς

κατά τόν δγιον Μά(ιμον. Π ώc: λοιπόν δέν ύηηρχε καθόλου όρασιc: ύπεράνω όλων των νοήσεων; Καί μή ·ύnοκpί'ιεσαι τόν συμφωνοϋντα πάλιν σοφιστικώc: διά τηc: όμωνυμίας, έπειδή δέν εχειc: τί νά άντείπηc: είc: ήμδc: πλέον. Βεβαίωc: οϋτε ό μετοφορικώc: καί όμωνύμωc: όνομάΖ:ων νόησιν τό ύπέρ νόησιν, διά τόν λόγον δτι έκεϊνο είναι καί ύnερώνυ­ μcν, μεταβάλει πάλιν γνώμην καί άγωνίΖ:εται νά δεί(η ότι

20 ενεργείας έκ,είιιο Τt'θέμεγος σΜέ σοφ[σασθαι γουν εχει· 1•σερά

έκεινο δέν είναι ύηέρ νόησιν. Καί δμωc: έκεϊνοc: ό όnοίοc:

γάρ ε1>έργεια έκείνο ηκιοτα κλ,ηθε[η αν. Άλλά γάρ έ:J"

είnεν δχι τό ύnέρ νόησιν, ώc: καλούμενον νόησιν, έ­ χει κάποιον πρόσχημα καi κάλυμμα, τήν όμωνυμίαν, ένφ ό τοnοθετών έκείνο οϋτε ύnέρ τά.c: νοερός ένεργείας δέν δύναται βεβαίωc: οϋτε νά σοφισθfi κάτι· διότι δέν ή­

ύποκρίvαιο τάιν συμφθεγγόμε~,ογ.

15 φορικϊος και όμωνύμως νόησιι•

Οvδέ γαρ ό 1λέγωγ μετι.ι-

10 ύπέρ νόησιν, διά τό καί

ύπερώγυμον εκ.ειγο είγαι, μετ,α6αλiJJν αi5θις άγωνιείται δείξυ.ι

μ17 ύπέρ ιrόηο6ι'' έκείι•ο είναι. Καί μην ό pέι• ·εlπc)JY ού·χ ύ:ι.~ρ γόησιν τό ύπέρ νόηση·, ώς νόη>σι~, καλούμενο)', εχ,ει. τι πρόσχημα

μακαριω1ά1υ έκεί1''(} κατά

101•

11]

αληκτω, αίώνα διαγωγfi τοίς

vίοίς της άνωηάοεως ούδενδς δεήσει τών κατά τον αίώνα σ-υνιστώγιων ΤΟ)' 6[ογ, ουκ αέρος,

OV'

φωτός, ού τόπου και τδΊν

25 τοιο1~των, αλλ' <(αJ'τι πάγιων ήμί1• 17 θεία γεν17οεται φύσιςη

δύνατο

καθόλου

νά

όνομασθί\ νοερα

ένέργειο

έκεϊνο.

κατά τογ Νύσσης Γρηγόριογ, και κατά τσγ αγιον Μάξιμο'v

·Αλλά βεβα!ωc: είc: τήν εύτυχη έκείνην κατά τόν άτε­

ή της ψυχ1jς τότε καί του σώματος θέωσις <<711ασών 1ώγ κατά

101• Θεό~· διά τε ι1ijς ψυχ1jς και του σchματος φαί-

λείωτον αίώνο διαβίωσιν οί υίοί τηc: άναστάσεως δέν Θά χρει1 ασθοϋν τίποτε άnό τά συνιστώντα τόν βίον ,κατά τόν παρόντα οίώvα, οϋτε άέρα, οϋτε φως, οϋτε τόπον

30 JΙεσθαι, νικηθέντων τfi ύπερυολfi της δόξης τών φυσικών γνrο-

καί τά τοιαϋτα, άλλά «άντί δλων αύτών θά είναι δι' ήμδς

νου1 1 τε και α'ίσθησο• φυοικώιι ενεργειών χαρ[οε1αι την άn6-

;;ι,αυσ111', ώς

ή θεία φύσιc:» κατά τόν Γρηγόριον Νύσσηc: Ό καί κατά τόν 3

άγιον Μά(ιμον ή τότε θέωσιc: της ψυχηc: καί τοϋ σώματος 37. Α' Κ ο ρ. 2, 9. 38. Τό χωρίον έκ κειμένου, όπερ πρωτοδ:-,μοσιευθέν ύπό S. L. Ε p ί· f a π ον ί c βλ. είς Housherr, Or·ient. Chist. Perίodica 5, 1939, ο. 231. Πρβλ. 1καί Εύα γ ρ ίου, Έκατοντ. 5, 22 Frankenberg α. 377. 39. Περί ψυχης καί άναστ., PG 46, 104 8.

«θά χαρίσn τήν άnόnαυσιν δλων τών κατά νοϋν ,ιωί aϊ­ σθησιν φυσικών ένεργειών, ώστε ό Θεός νά φαίνεΤαι τόσον διά της ψυχηc: δσον καί διά τοΟ σώματοc:, άφοϋ ένικήθη­ σον τά φυσικά γνωρίσματ,9 διq τηc: ύηερπερισσείας της . .

.

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

486

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖQΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

ρισμάτωv)). Τί τοίνυv τό δια τωιι σωμαΗκωγ δψθαί.μu}γ, αΨευ

αέρος και ΟV'Κ αισθ·ητόν, ύπέρ πασαγ γνώσιν φυσικιj1' όρώμε­ )'0)!

φως; Ουχ ή περιαι,γάζοvσά τε και έιαvγάζουσα δόξα

TOV

Θεοv; Τί δέ τό ύπέρ nασαιι α'ίσθησίν τε καί ?!ι5ησι~ι θεωρητι5 κούς ήμας αnεργαζόμενω,; Ου' τό llι,εvμα του Θεού, τό μη

ταγ γοvν μό1ιον, αλλά και τό σϊδμα τόθ'' 17ιιϊδν πνεvματικόι, 7l0tt)OOY ,'

fI ως

ου,δεμία ορασίς εστt)Ι ύπερ

O'f:I)'

ουδέ φως της καρδίας ετερω,, οτι μή

40.

ΤΙ))! J'όησι )',

δόΕηc:» 10 • Τί είναι λοιπόν τό διά των σωμαηκων όφθαλ­ μων όρώμενον φωc:, δνευ άέροc: καί μή αίσθητόν; ύnέρ πδσαν φuσικήν γνωσιν; Δέν είναι ή περιαuγάΖ:οuσα καi έναυγάιουσα δόΕα του Θεοϋ; Π οϊον δέ είναι τό ύπέρ πδσαν αϊσθησιν καί νόησιν έκεϊνο τό όποϊον καθιστςi ήμδc: θεωρφικούc:;

Δέν είναι τό πνεϋμα τοϋ Θεοϋ, τό όποϊον

θά κάμπ τότε πνευμαrικόν, δχι μόνον τόν νοϋν άλλά καί τό σώμα ϊiμων;

γν(uοις ,'

1)

Έγϊv δέ καί τtιν ίεράν f;,ιιωγ nίστιν ύπέρ :ιάσας τάς<

10 αlσ{Ι1ίοεις καί πάσας τάς ι·ο~ίσεις ορασι1' της ή,μετέρας ετεροι·

487

Πωc: λοιπόν δέν ύπάρχει καμμία δρασιc:

υπεράνω τfjc: νοήσεωc:, Ι)ϋτε δλλο φωc: τηc: καρδίαc: πλήν τηc: γνώσεως;

τρό:τογ τίθεμαι καρδίας, rfις Ί'Jπεροαίγοuσαι, Ηzς J'οερας πάσα,;

40. Έγώ δέ καi τήν ίεράν ήμων nίσην θεωρω ώς κατ'

δυ1·άμεις 117ς f;μωι· ψυχη::;· nίστιν δε ~λέγω συ τι'ιν ευσεϋιj

δλλον τρόπον όρασιν της καρδίας μαc: ύπεράνω όλων των

δμολογ[αv, αλλά την εn' α1',η} καί τοίς ύτιό 10v Θεοv επηγγελ­

αίσθήσεων κaί όλων των νο11σεων, καθ' όσον υπερβαίνει

όρϊίψ,,,.

όλαc: τάc: νοεpάc: δυνάμεις τηc: ψυχηc: ήμων· πiστιν δέ

15 τα ,fπηγγελμeνα κατά τον μέλλοντα εκείJ'ΟJ' ΖίληκΤΟJ' αιϊiιJ"Χ,'

λέγω έδω όχι π1ν εύσεβη όμολογίαν, άλλά τήν άμετακίνη·

μέJJοις

α.u·ετάnειωον

Ίδρυσιν.

Πως

γr'ιρ

δι'

αϊ•τijς

J'Οι,' αν τις μηl)ανή· διό και δ απόστολος προσέθηκε, <ίnραγ,ιυ'ι-

τον θεμελίωσιν έπάνω είc: αύτι'ΊV καί εic: τά ύπό τοϋ Θεοϋ έπηγγελμένα.ι. Διότι nωc: βλέηομεν δι' αύτηc: τά έπηγγελ­ μένα κατά τόv μέλλοντα έκεϊνον άκατάληπτον αίωνα; Διά

. των ειλεγχος ον ολεπομέγωι,». "Αρ' olYJJ 1·οερά τις δύ1•αμ,ς

των αiσθήσεων; 'Αλλά «πίστιc: είναι ή ύπόστασιc: των έλπι­

20 οψεωι ιά ελnιζόμε1·α; Καί πϊίJ,~, α ,μηδαμώς ε:τί ,ωρδίa~, ιl;,α_

Ζ,ομένων»; δέν ύnάρχει δέ κανείς τρόποc: νά ϊδπ κανεic:

υέοηκε~ι α1·θρώπου; Τί οvν, οϊ•χ δρώμει, δ~ά της πίστ·εως τά

τό μέλλον καi έ,~nιΖ:όμενον δι' αίοθήσεωc:· διό καί ό άπό­

,§πηγγελμένα ήμί~ι Jίαψ} Θεού, επειδήnsρ unsραναοαίΨε/, ΕΙ.ς

στολοc:

αlσθητικας και

~ιοερrΊς :ιάσας ε~ιεργείας; 'Αλλά μrι nάι·1 ες

νων»42. Τ Αρα λοιπόν θά ϊδπ τά έλπιΖ:όμενα κάποια νοερά

ε7lΟ1.'Ι]άJ!tΟΥ δι' εργωγ ;;πιζψήσωrτες :ια-

δύναμιc:; Καί ηώc: θά ϊδπ αύτά τά όnοία δέν άνέβησαν καθό­

25 ψίδα, κατά τόν θείσ11 αn6οτολΟ1', απέθα1'ΟJ! ,'l1J κομισάμει•οι

λου είc: καρδίαν άνθρώποu 13 ; Τί συμβαίνει λοιπόν, δέν βλέ­

Ταίς

αίσθ·ήσεσιν;

Άλλα «πίστι.ς

έστι

έJ.πι.tομένων ύnόσ7α­

σις))' αlσ{tήσει δέ τό μέλλοJJ τε και ελnιζ6μενΟJJ ο{•δ' lδsίΎ ί'έ­

Οί απ' αιωνος

TJ]Y

προσέθεσε,

«άnόδειf:ιc:

πραγμάτων

μή

βλεπομέ­

tδ61πες και ασ:ιασά­

πομεν διά της πίστεως τά έπηγγελμένα είc: ήμδc: παρά τοϋ

μει•οι. 'ΈσΤt)! αρα καί ορααις καί. γόησις καρδίας 1'Ύ:ιερ πάσας

Θεοϋ, έnειδή ύπερβαίνει όλαc: τάc: αίσθηηκάc: καί vοεράc:

τάς νοεράς εγεργsiα;· τό γαρ ύnέρ νοϊ'5ν, εl μη καθ' ύnεροχψ·.

ένεργεiαc:;

η7)'Υ., ανόη.1,011, εnει

σαvτεc: δι' εργων τήν έηουράνιον πατρίδα, κατά τόν θείον

ιr.ίς εnαγγελίας, αλλr.ί π6ρρωθ•εν αυτας

70t0U10

τό κατ' ελλεΙψlJ' (!.J'OVJ'.

41. Ου μην αλί.' επεί nά~ιτες ((Οί μαρτυρηθέγτες διrί. 1'!Jς

30

'Αλλ' δμωc: δλοι οί άπό των αiώνων έπιΖ:ητή­

άπόστολον, άπέθανοv χωρίc:

v'

άποκομίσουν τάc: έπαγγε­

λί'αc:l'. άλλά iδόντεc: καί χαιρετίσαντεc: αύτάc: άπό μακράν. 'Υπάρχει λοιπόν 1ωi όρασις καi νόησις καρδίας ύπεράνω 40. Κεφάλαια θεολογικά 2, 88, PG 90, 1168 ΑΒ. 41. Διευρύνει εννοιαν όράσεω<: διά περιλήψεωι:: εi<: πiστcωι::.

42.

43. 44,

Έ β ρ 11, 1. Α. Κ ο ρ. 2, 9.

Έ β

p. 11, 39.

ολων των νοερών ένεργειωv· διότι τό ύπέρ νοϋν, έάν δέν αύτήν

καί τηc:

εΊναι καθ' ι:,περοχην, δέν είναι άκατανόητον, διότι τοιοϋτο είναι τό έλλειπηκως δνουν.

41. ·Αλλ'

δμωc:, έπειδή

όλοι

οί μαρτυρηθέντες διά

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

488

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

πtστεως ούκ εκομίσαντο την επαγγελίαν, του Θεοv περι ήμών

489

2, 3

της πίστεως δέν άιπεκόμισαν τήν έnαγγελίαν, καθ' δσον

κρείττόν τι προυλεψαμένου, ϊνα μ17 χωρις ήμών τελειωθώσt>),

ό Θεόc: nροέ·βλεψε κάτι ιωλύτερον δι' ήμαc:, διά νά μή τε­

τελειωθ·έ~,τες αρ' ούτοι

λε1ωθοίίν χωρic: ήμαc:» 45 , οuτοι τελειωθέντεc: δέν θά ϊδουν

T(J

επηγγελμέΨα ,ούκ οψω•ται; 'Ή ό­

ψονται μέ~,, αλλ' 01'! 1 χ ύπέρ πάσαν νόησιι, αψονται;

5 ύπερ και

πάσαν πώς

νόηοιv,

αν

εχοι

αλλ'

ώς

τοϋτο

και

λόγο~,;

πλιν

Ι]

Ούκουν

'Ή και

rά έπηγγελμέvα; "Η θά ϊδοu 1 1 μέν, άλλά δέν θά ϊδουν ύnέρ

Τελειωθ17ναι;

nδσαν νόησιν;

δψονται

δnωc: καi πρiν τελειωθοϋν; Πωc: θά είναι τό πράγμα τοίίτο;

και

"Η καi ύnέρ nδσαν νόησιν θά Ίδουν, άλλ'

ιΊπέρ πασαι 1 νόησιγ οψογται και ουχ ώς nρότ,ερογ έώρωγ, αλλ'

Λοιπόν

ώς απόλαvσιΨ ,των επηγγελμέγω1 1 εlναι 117ν ορασιι,. 'Έστι.ι·

πον προηγουμένωc:,

αρα δρασις ύπέρ πασα1' νόησιν και ε·ιι ύπέρ 101)l0" και γαρ

10 ή μεν πίστις αϋτη ύπέρ J'OVν δρασίς εατιJ', ή δέ 1()))! πιστευ­ θέντωγ απόλαυσις, ορασις ύπέρ την ύπέρ

Θά

'ίδουν

6nηγγελμ6vων

καί

ή

ίιπέρ νόησιν καi

άλλ'

δρασιc;.

ώσάν

νά

δχι

δnωc:

έβλε­

είναι άπόλαυσις των

Ύnάρχει

λοιπόν δρασιc:

ύπέρ

nδ:,αν νόησιν καi άκόμη περισσότερον τούτου· διότι ή μέν

ορασι,ν εκεί-

πiστιc: αύτή ε]ναι ύπέρ νοίίν δρασιc:, ή δέ άπόλαυσιc: των

11ψ'. 'Έστ ι Μι και το κωτ' αύτήγ δρατόν τε καί αnολαυστόι,,

n1στευθέντων, είναι δρασιc: ύπεράνω τηc: ύnέρ νοϋν όρά­

J'OVJ'

δ ύπέρ πάντα τα αίσθητα καί νοη,τα ύπάρχσν ούισία του ΘεοΓ­

c•εωc: έκεiνηc:.

ούικ lστιγ, άλλ' ιΊ:περοχικώς

η'Jν

καί αύτοv' εξήρηται ή ουσία του Θε-

15 ου. Τοιαύτη γαρ πασα ή των μελλόντων αγαθών ύπό·στασις,

κοί

δλων

'Υπάρχει 6εβαίωc: ·καί τό κατ' αύτήν όρο­

άnολαυστόν,

τιίJν

τό

αίσθητών κοί

όποiον, νοητών,

εύρισκόμενον ύπεράνω δέν

είναι

ούσία

τοίί

Συνijκας δσον 11jς θεοπρεποvς μεγαJ,,ειότητος περιαιρουνται οί

ΘεοΟ, άλλ' ή

Τα'/Jτην .μή γιι;ι(ισκ,οντες Τ1)Υ ύπέρ νόησιν ορασιν, οσον δ' Δπέρ

ύnεροχικως, Τοιαύτη είναι πράγματι ή ύπόστασις των μελ­

α'ίΊτούς μεγαλύι•οvοι Θ,εον οί ταύτης η δια κα1Jαρά1ητα καρ­

λόντων άγαθu°Jν 45 , ,Κατενόησεc: πόσον άnομαιφύνονται άnό

δίας μετρίως γευοάμεγοι καί τό~• αρραυώνα σχόγτες ε1, έαυ-

20 τοίς του· μέλλοιπος αίώνος, η παραδεξάμeνοι πίστει ηj πολυ­

σύσiα τοϋ

Θεοϋ

είναι

έ(ηρμένη καί αύτοϋ

τήν Θεοπρεnιϊ μεγαλειότητα οί μή γνωρίlοντεc: αύτήν τήν ί;:~έρ vόησ1ν δρασιν;

Βλέπεις πόσον περισσότερον αύτώv

τρόnως προξέγφ T(VY απορρήτων αγαθών; Άlλλ' δ φιλόσοφος

μεγαλύνουν τόν Θεόν αύτοi οί

το ϋψος τιjς διυ.J'οίας ταύτης ου χωρήσας, ουτε τον Θεον nροσ­

τος καρδίας έγεύfJησαν μετρίως ταύτην καί ελαβον μέσα

εκύνησεν ιj εδά!;αοεν αξίως έαυτοv εν ΠΙVεύματι και τούς ει·

των τόν άpραβώ,;α τοϋ μέλλοντος aiωvoc: η παρεδέχθησαν

ΠΥΙεύματι Θεου δοξάζοντας nαγ 1ίγείται τού·ναντίω,

25 και προς τογ

T(V)!

πράττ 1 ειι,

υλααφημούντω~, κατασπij. κατάλογον τούς

αύrriv μέ πiστιν των άγαΘων;

τήν

·Αλλ'

όποϊοι η λόγψ καθαρότη­

πολυτρόπως πρό(ενον των

άnορρή­

ό φιλόσοφος, μή χωρέσαι:~ τό ϋψοc: της

έννοίαc: τούτης, οϊίτε τόν Θεόν nροσεκύνησεν η έδό(ασεν

,ιι6ι·ους ύψηλο1Ίς και άσφαλεις θεολόγους.

42.

'Αλλc1 γάρ ε,,διατρίψωμεν ετι περί την πίστιγ ;ι:αί

ά!Ξiως έαυτοϋ έν Πνε(ψατι καί νομίlει ότι οί δο(άlοντεc:

, .κατ

, ' αυτηι,

_Q. ' Ι' τερπνηγ χριστιανοις uεωρια1', πιrηιι•,

τόν Θεc'>ν έν Π vεύματι Θεοϋ πράπουν άκριβωc: τό άντίθε­

το της ευαγγελικής δυγάμεως οχημα, την αποστολικη~, ζωήι,,

τον. κnταβιβάΖ:ε1 δέ nρόc: τόν. κατάλογον των ·βλασφήμων

' την

θ

1

'

ειαι, και,

'

-

30 ΤΟ άυραμιαiον δικαίωμα, πiστιν, εξ ης νίίν αρχεται και εί; η~• κα,ταλήγει nασα δικαιοσύγη και αφ' ης δίκαιος ζήσεται. ό δ' ύποστελJ.ό,ιιενος της εύδ:οκίας εκπεαείται ηjς {)ε[ας, καί

τούς μόνους ύψηλούc: 1 καί

42, ·Αλλά

άσφαλεϊc: θεολόγους.

τώρα ας ένδιατρίψωμεν περισσότερον μέ τήν

niστιν καί τήν κατ' αύτήν θείον καi τερr:νήν θεωρίαν ύπό των Χριστισvων, μέ τήν πίστιν, τό δχημα της εύαγγελικηc:

δυνάμεως,

45. 46, 47,

Έ β ρ. Έ 6 ρ. Έβp.

11, 39 - 40. 11, 1. 11, 17 έξ,

τήν άποστολικήν lωήv, τό άβραμ:αϊον δικαίω­

μο•1, τήν nίστιν άπό τήν όποiαν άρχίlει καί είc: τήν όποίαν

καταλήγει πόσα δικαιοσύνη καί

άπό τήν

όποίαν θά lήσn

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑ.ΛΑΜΑ

490

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

γι'tρ <<χωcί.ς πίστεως αδύνατοι, ευαρεσ,1jσαι Θs(jJ,>, πίστι1·, τήν

nδc: υίκαιοc:'",

nαντοδα;;ίjς nί.άγης

θείας εύδοκiαc: καθ'

70

γέγος ήμϊί~ν έλευθ 1 ερουσαν άει και t:νι~

δρύουσω· ιίμ~7ς η] άληθείrt, και ήμιγ ήμας Ι(ι))! απάγτων αποκινήσει,

11j)'

κ/11 1

αλ17θειαι,, ης ουδε-ίς

ό

δέ

4Β1.

2, 3

στερούμενος αύτηc: θά

έκπέσπ της

δσον «χωρic: πίοτιν είναι άδύνατον

vά cύαρεστήση τόν Θεόν» 49 , τήν πiστιν τήν έλευθερώνου·

μαινομeνους 17γήσηται.,

σαν πάντοτε τό γένοc. μας άπό η'1ν παντοδαπήν πλάνην

ύπέρ εννοιαν εκσ1α­

καi έδραιιί)νουσαν ήμδc: εic: τήν άλήθειαν καί τήν άλήθειαν

αι11, εργφ τε και J.6γφ μαρτvρούν,τας ώς o?'J «JΤ!εριφερ6μεθα

cic: ήμδc:, άπό τήv όποίαν άnολύτωc: κανείς δέν θά μδc:

5 διrt της οι·τως πίσ1εως έξεοτηκ6τας nrJ'1•1ί

11)'/f

ιJ.γέμφ Ιης διδασκαλίας)), άλλc} της ένια[ας των χρι­

μετακινήση, c;ικόμη καί αν μδc: θεωρήσπ μανιακοuc:, έκστα­

στιαJJ(CJJ! α}.ηθογνωσίας εχι5μεθα καί τήJt άπλοvστέρ,αν και θεω­

σ1ασ8έντοc: τήν ύπέρ εvνοιαν εκστασιν διά τηc: nραγματι­

τέραιι κπί ώς αληθr'iις απλανη θ·εωρίαι, πρεσυεύο:αεν. "Ι11α.

κηc: niστεωc:, μαρτυροϋνταc: μέ εργον καί λόγον δτι δέν

,ο 10[1η;1,, τωιr μελλ6ι•zωγ αρrίως αφέμεγοι, 1-r7ν έκ πίστεως {,πkρ

«nεριφερόμεθα μέ πάντα δνεμον της διδασκαλίαc:», άλλά

1?εωgίωι από I(OV γεγονότων έξ άρχijς εποπτεύσω/f8Ι',

διατηροϋμεν τήν ένιαίαν άληθογνωσiαν των Χρισηαvων καί

,,.'Τ[στει ι·οοίιμεγ κατηρτlσθαι τους αlώνας ρ17μα.11 Θεού, εις

πρεσβεύομεν τήν άγιοτέραν καί θειοτέραν καί άληθωc: ά­

ΗΊ μ17 ~κ ψΓllJ'ομέ1•ω)f •τα υλεπ6μεγα γεγονέναιη. Ποίος ι·οvς

nλάνεuτον θεωρίαν. Διά νά έποnτεύσωμεν λο,πόν τι']ν έκ

χωρησαι δύι•αιτ' αψ ώς εκ μηδαμzj μηδαμώς δντος τ6δε γέγο-

πίστεωc. ύπέρ νοϋν θεωρίαν μέ βάσιν τά γεγονότα έf άρ­

και ταϊηα λ6γφ μ6JJφ; 'Εκείνο γαρ πάντως ουχ

χηc:, άφοϋ άφήσωμεν τώρα τά μέλλοντα, «μέ πiστιν κατα­

)'0V)'

15

)![;

19 7"/(l"

{•nεgαναοαίνΡ.ι τάς γοερc'ις ε~rεργε[ας,

20

8

καταληπτ611 εστιv α1}­

νοοϋμεν δτ1 εχουν ιωταρτισθη οί αiωνεc: μέ τόν λόγον τοϋ

•1αις. Ταf,τ' αρα ;ωι οί σοφοί Ί(f!Υ Έλιλήνωι,, καωι·αήοαvτες

Θεοϋ, ώστε τά 6λεπόμενα νά μ1'] έχουν γiνε1 έκ φαινομέ­

rvς .ιιεταχωρεί το μι7 οι, τri'ι1• φθ,ειρομένωγ οv,δέν, γlνετα[ τε

νων»5'. Πoioc: νοϋc: θά ήδύνατο νά χωρέση ότι τοϋτο τό

;;;c μrι Ο)'ΤΟς

σ(~μπαν έδημιουργήθη άπό τό μή ύnάρχον καθόλου πουθε­

TOJ'

της

HOV γιγομέ~ιωγ ουδέν,. αγένητ,ον και ατελεύτη101·

κόσμον εδ6!:ασα~·. 'Αλλ' {JπεραJJαυάσα ή πίστις τϊtς ά,:ό τri'ιι• κ-:ισμάτω1,

θ·εωρίας

εγγινομέγας

ε1Ψοίας

1ί1ιωσει•

νά, καi μάλιστα μέ μόνον τόν λόγον;

Πάντωc: δέν ύπερ­

βαiνει τάc: νοερός ένεργείαc: έκεiνο τό όοποϊον ·είναι κατα­

1ίμιίς τrp .,άντω1• ύπεραιψκισμέ~ιφ λ6γφ και τfi άκαιασκεύφ

ληπτόν είc: αύτάc:.

κrιί ιίπ}.fί rlληι1·είq, κ,αί κατε,ι:017σαμει• κρεϊττον η κατα άπ6δει­

άντιληφθέντεc: δτι κανέν άπό τά φθειρόμενα δεν μεταβαί­

!:11·.

c~ις οι', μ61·οι· εκ μη οντωγ αλλά και μ6νφ ρ~ματι Θεού

25 απrστα παρήχθ·η. Τί δύναως

i}

OV1'

ή πίστις αϋτη; "'Αρα φυσικ17 τι.ς

{,nερφυής: Ύ περφυής δήποv· διό ου δύιιατα[ τις

ελ11εiι· προς τον Π α,τέρα, εl μίι δι' ΥiΌυ, του' ύπεράγω τιθέν­

"Αρα καί οί

σοφοί

έκ των 'Ελλήνων,

νει εic: τό μή δv καi δτι τίποτε άπό τά γ1νόμενα δέv γίνε­ ται έκ μή δντων, συνεπέρανον δτι ό κόσμος εΊναι άγένητοc:

καi άτελεύτητοc:.

·Αλλ'

ri

πίστις ύπερβασα τάc: έννοίαc: αί

όnοϊαι σχηματίιονται άnό τήv θεωρίην των κτισμάτων μδc:

τσς 17μων αντcοι· r7μας και 111ιν θεοποtΟ)! άπλ61ητα δ ιδ6ι,τος

ιϊνωσε μέ τόν ύnε9άνω δλων τοnοθετημένον Λόγον καi μέ

και πρ1'ις 11]1' του 1)1)1'αγωγοv Πατρός επιστρέφω·τος έ,,άτητα.

τήν

c:~ερίτεχνον

καί

άπλην

άλήθειαν

καi

κατενοήσαμεν

καλύτερον άπό πδσαν άπ6δειΕιν δτι τά πάντα παρήχθησαν δχι μόνον έκ μή δντων άλλά καί μέ μόνον τόv λόγον τοϋ

Θεοϋ. Τί είναι λοιπόν ή πίστ1c: αυτη; Φυσική

48. 49. 50. 51. 52.

Ρω μ. 1, 17. Έ β ρ. 11, 6. Έ φ. 4, 14. Έβρ. 11, 3. Βλ. Ί ω. 10, 9.

i1

ιJnερφυσική

δύvαμ1c:; 'Υπερφυσική βεβαίωc:· διά τοϋτο δέν δύναται κα­

νείς νά

ελθπ πρόc: τόν

Πατέρα,

είμή

διά τοϋ Υίοϋ ,

02

ό

όποιοc: έτοποθέτησεν ήμδc: ύπεράνω τGJν έαuτων μας καί

εδωσεν είc: ήμδc: τόν θεοποιόν άπλότητα καί μδc: έnέστρε-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

492

ΤΟΥ

493

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

Δια τουτο Παύλος «ελα6ε χάριγ εlς ύπακοη,11 πίστεωςη, διά ίΟVίΟ, ((t:U)' όμολογήσnς 8)! 1τφ στόματί σου Κύριον ΊηοοiΊν και

ψε πρόc: τήν ενοτητα τοΟ συναγωγοϋ Πατρόc:. Διά τοϋτο

ό Παϋλοc: «ελαβε χάριν δι' εύπειθη πίστιν» 3, διά τοΟτο «έάν 5

nω1εύοnς Δv τιΊ καρδίq, σου οτι ό Θεός αύ'το~, ηγειρεν έκ νε­

όμολογήσnc: μέ τό στόμα

κρrv,,, σωθ1ίσrι)), διct τούτα τωJΙ lδόντω1, και πιστ·ευοά,ιηων είς

nιστεύσr~c: μέ τήν καρδίαν σου δτι ό Θεόc: τόν ηγειρεν

5 τόιι έκ γεκρcvι, ζω111α και αρχηγό)! της αίωνlοv ζωης, οί μι)

έκ νεκρων, θά σωθπc:» 54 , διά τοϋτο οί μή ίδόντεc: καί nι­

lδ6ν1ες καί πιατεύσω·τες μακαριώτεροι·

a γαρ

και δφθα,}.μι'Jς

στεύσαντεc: είναι μακαριώτεροι•• άπό τούc: ίδόνταc: καί nι­

6λέnω1' έαυτφ απιστεί και διά,vοια καταλαϋείγ ούκ εχει, τ.αϋ­

στεύσανταc: είc: τόν έκ νεκρων Ζ:ωντα καi

τrι. διcί 16Ί1· της πίστεως ύπερκαομίων δφθαλμωv και είδ01·

αίωνίου Ζ:ωηc:56 • διότι είδον διά των ύnερκοσμίων όφθαλ­ μων τηc: nίστεωc:

και έσε6άοθησα1'.

1Ο

σου τόν Κύριον · 1ησοΟν καί

43. ((Α ϋτη έατίJΙ ή γ[κη 1ί 11ικήοασa τό1, κόσμον, ή πlστις ήμών»· αϋτη εστί,,, εl καί παράδοξοv είnεί1,, 17 και 101' κάτω

καί έσεβάσθησαν αύτά

άρχηγόν τηc:

τά

όποϊα

καί

όφθαλμόc: βλέηων άnιστεϊ είc: έαυτόν καί δέν δύναται νά καταλάβr~.

JΙρ'>ιεροι1 ΚαΗt διαφόρους τρ6,:n;ους Και Καιρους ΟVΟΙησαμέJ•η

43. «Αύτή είναι ή νίκη, ή όnοία ένίκησε τόν κόσμον, ή

κόσμο,·. είθ' ί5στ,ερον επί. 10 θει61ερον μετασκεvάαασα και ύ­

πίστις ήμων» 57 ' αύτή είναι, αν καί παράδο!Ξον νά λεχθfi, ή

ψου 1(7°ιι, ούραι·rvν αύ·1ό1· θείσα και 1ηι• γην ούρανώσασα. Τίς 15 δευτέρου κόσμου σnέρ,ιιατα εφύλαξεν; Ούχ ή του Νώε πίστι:,;

όηοία προηγουμένωc: συνέστησε τόν κάτω

::όσμον κατά

διαφόρους τρόnουc: καί καιρούc:, επειτα τόν μετεσκεύασε

Τlς τόv 'Ά οραμ Ά6ραάμ και πολλών εθνών πεποίηκε πα-

r;ρόc: τό θειότερον, τόν εθεσεν είc: τά ϋψη τ 1i>ν ούρανων

1έρα,

καί ούράνωσε την γην.

T«J)t

τε τfi ψάμμφ πα,ρεικαζοψένων και ιών ΙΟίς αστρά­

Οl παρrιnλησίων; Ούχ 1ί περί τάς ακαταλή.ι:τους τότε εκείιιας ύποσχέαεις :ιίστις; Τόι, γcίρ μοι·ογεγη διάδοχον :τροκε[με1'01•

20 εlχεν εlς σφαγ17ι' κrιί δι' αύ1οv :τολυτεκι•ίω•, i,'1 τού ι'tαύματσ;, &ν·ε~·δοι.άσ1ως επίστευσF,. Τ l οvν, ούχι μωραίνειν

αι 1

τότ' ε­

δοξεJΙ ό γέρων τοίς λογι.σμψ ιά πράγματα όρcvσιν; Άλ}.'

,;:_

δει.ξπ· ή διά τι'jς χάριτος ων Θεού των πραγμάτων εκ6~σις

ρου κόσμου;

Ποϊοc: έφύλα!Ξε σπέρματα δευτέ·

'Όχι ή πίστις τοϋ Νωε;

κατέστησεν 'Αβραάμ

καί

Ποϊοc: τόν 'Άβραμ

πατέρα πολλών έθνων , τόσον

58

των παρομοιαΖ:ομένων μέ αμμον, δσον καί τϊί~ν παραπλη­ σίων μέ δστρα; Δέν είναι ή πίστις ηρόc: έκείναc: τάc: ύηο­ σχέσειc:, τάc:

άκαταλήπτοuc:

τότε;

Π ράγμαrrι

ένω

είχεν

έμπρόc: του τόν μονογενη διάδοχόν του πρόc: σφαγήν, έnί­

ίl))' n[στιιι ούκ αφροσύι•ην OVOCl1', αλλά γνώσιν :nώιιτα λογισμό,,

σϊευσεν, ώ τοϋ θαύματοc:, άνενδοιάστωc: είc: πολυτεκνίαν

25 ύ:περέχουσω,. Νώε δ' αvθις από της κυρτης ούραγου nεριφι>

δι' αύτο0 59 • Τί συμβαίνει λοιπόν, δέν έφάνη τότε ό γέρων

ρείας άούσσους nροοεδ6κηοει, ύδάτω1•. Που τά της παρά σοί

'Αβραάμ είc: τούς βλέπονταc: λογικωc: τά πράγματα δτι εί­

rιεπτijς φιJ.οσοφίας ληρι7ματα; 'Επί 1 τό κάτω και μέσον φ11ηει nάν1α φέρεται τά 6ά']η· τά κούφα, καθ' οσ()ν κούφα, κατά τοσοντο άπέχειν τού μέοο1J. Παν σοι ιό μω·όν και σvμπεπιλη-

30 μένοι·, ,τό μέι, οt'ικ εχογ στέγειJ!, ιό δέ διαδύνον, και τά μi7 πάJ 1 V &ρrιιcί

11'})'

φύσιt',' Που τά ακρι6ϊί σφαιρώματά τε καί

ναι μωρόc:;

Άλλ' ή διά τηc: χάριτοc: τοϋ Θεοϋ εκβασιc:

των πραγμάτων εδει!Ξεν δτι r) πίστιc: δέν είναι άφροσύνη,

άλλά γνωσιc: ύηερέχουσα πάντα λογισμόν. Ό Νωε έπίσηc: προσεδόκησεν άηό τήν κυρτήν περιφέρειαν τοϋ ούρανοϋ άβύοσουc: ύδάτων • Ποϋ είναι

66

φιλοσοφίαc: σου;

'Όλα τά

αί μωρολογίαι τηc: σε 1 πτηc:

ϋάρη φέρονται πρόc: τά •κάτω

καί τά μέσα· τά έλαφρά, δσον έλαφρότερα είναι τόσον ά­

53. 55. 57. 59.

Ρωμ. 1, 5. Π ρ ά Ε. 3, 15.

5, 4. 22, 1 • 18.

Ί ω. Α.

Γεν.

54. 56.

58. 60.

Ρω μ. 10, Ί ω. 20, Γεν. 17,

Γέν.

nέχουν άπό τόν μέσον. Ποϋ είναι τό άρα1όν σου καί τό

9. 29.

πυκνόν, τό εν μή δυνάμενον νά κρατηθfi, τό δλλο διεισ­

5. 7, 11.

δύον, καί τά μή έντελωc: άραιά κατά τήν φύσιν; Ποϋ είναι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

494

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ,. ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

κυρτώμυ.ϊ(ι. χαί αί πολυειδείς και τάχισται κο•ιjσεις, δι' ι:.ιι·

τά άκριβη σφαιρώματα καί

οι', 1171• §γ τοις οiJσμ· ι'ιλ17{Jιειαν ζητων οαυτόν και τούς σοί πει­ θυμέι1ους &.nοοοvκολ11οεις ταύτης και .nαρω 1 άλωμα κατακλυ­

ταχειαι κ1νήσε1ς, διά

σμου :ποιιίσεις, il διι} της γι•ώσεως κακώς 17γ,ι1·όησαι•, ταίiτα

καi

5 ;ιικρως διι't τι7ς πείρας μαJΙθάJΙοντας; Ή δέ nίοιις και

:110

1Ιjς εκοάοεως δι' αγγωσίας καλώς προοάξει τ'[j &.ληθείq, και ι-

Ω

δ

'

~

'

όντα άλήθειαν, τούc:

e:

των

σου

495

κυρτιίJματα, αί nολυειδεις καί όποίων έσύ, Ζ:ητων τήν εic: τά

άποnλανήσr~c: 6nό

όπαδούc:

2, 3

καi

αύτήν σέ τόν ϊδιον

θά τούς καταστήσr~c: θύματα

κατακλυσμοϋ, ώστε νά μάθουν δια τηc: πείρας πικρώc: αύ­ τά τά

όrιοϊα διά

της γνώσεως κακωc: ήγνόησαν;

Ή

δέ

nει§!ας

πίστις καί ,πρό του τέλους Θά τούc: nροσαγάγη καλωc: δι'

nοιιίσεται και διr} Y(J)J! πραγμάτων αυτώγ μωραJΙ &.,-ωδε[ξ:;ι 11)γ ε!;ω nύ.σαν rpιλοσοφίαν, μήτε τότε μήτε γνι, εlδvίαι, τό

άγνωσίαc: εic: η']ν όλήθειαν έντελίi>c: άπειράστουc:, θά τούς

.,

αnειραστοvς

πωηαnασι !

και '

αnαv·εις .,

,_

κακωγ ""

ια

της

10 {Jnδ 10Γi με;,ιάλου ·Πέτρου εlρ·ημ{1,01J", Οτι c(.οVραγοt Ύjσαν έκ;rα ..

καταστήσr~

έντελώc:

άπαθεϊc:

κακωv

διά των ίδίων των πραγμάτων

e·

διά

της πείρας καί

άποδείεr~ μωράν δλην τήν

λαι ε5; ϋδατοι; :~αί δι' υδαως συι 1 εστcvγτες, δι' ώv ό nάλ•1[ κόσμος ϋ,δαιι κωταχλvσθείς αnώλετο· οί δέ γυ)t ουραι1 οί 1εθη­

εεω φιλοσοφίαv, μή γvωρίιουσαν οϋτε τότε οϋτε τώρα τό

σαυρισψέι1οι εlσί nυρί, τηρούμεγοι εlς ήμέραν κρίσεως ~:αί

θεv συγκροτημένοι άnό ϋδωρ καί δι' ϋδατοc: καί άηό αύ­

&nωλείας Ί('))' ασεΌ(VJ.')). Τί οvν; ή το'ις χριστιαιrοις ενvnάρ-

τούc: κατακλυσΘείc: δι' ϋδατοc: ό παλαιόc: κόσμοc: κατεστρά­

ύπό τοϋ μεγάλου Πέτρου λεχθέν, δτι

«oi ούρανοί άνέκα­

15 χο,,σα θ'Sογyωοία χαι ιί δι,' U.l!Tίj)' σωτηρία δια γνcvοεως ψι­

φη·

J.οοοφίας 1] διΛ πίστεως, ίίτις δι' αγνωσίυ.ς 11Ίι 1 1αύ1ης γJ'6Ί­ σιJJ καταργεί; 'Αί.λ' εl διά γι1·ώσεως, κεκέι,·ωται ή_ πίστις ;;αί κα1ήργηται ή λέγουσα i::ταγγε}.ία 011, rrεαv πωτεύσης εγ ι7 καρδίq. σου Κύριον 'Ιησοvι 1 σωι?17ση)). 'Ώστε ούχ ύ τήι• H"i'Ji 20 oι•rc,J1' γνώσιJJ εχων ει· καρδίq δια ταύτη,ν εχει 101' Θεόι,, αί).' δ nιστύcας ειι τfί καρδίq, /{1\μον Ίιjnουι, διrΊ. της &nεριέργου

προοριΖόμεvο1 διά τιiν ήμέραν κρίσεως καi άπωλείαc: των ά­

;

:ιίοτεως

f;,)l

έαυτς_v ΞJ!ιδρvμέγογ εχει ΤΟΥ ΘεόJ!.

oi δέ τωρινοί ούρανοί είναι θησαυρισμένοι μέ πϋρ,

σεβων»61. Τί συμβαίνει λοιπόν; Ή ύπάρχσυσα 'εic: τούς Χρι­ στιανουc: Θεογνωσία καi ή έΕ αίτίαc: αύτης σωτηρί'α πραγμα­ rοποιειται διά γνώσεως φιλοσοφίας η δ1ά πίστεως ή όποία

δι' άγνωσίαc: καταργει τήv γνωσιν ταύτηc:; ·Αλλ' αν nραγμα­ τοποιηται διά γνώσεως, εχει κενωθiϊ ή πίστις καi καταργηθη ή έπαγγελία, ή 6ποία λέγει δτι, «έάν nιστεύσnc: εic: τήν καρ­

,14. Κυ.ί :rαcώμει· νuι1 ωύς διϊι της γι 1 ώσεως ταύτης α­

δίαν σου τόν Κύριον Ίησοϋν, θά σωθfic:»''". 'Ώστε ό έχων

γι·οήσαντυ.ς Θεuι' και OTL μ17 nασα αλη{)ής εστιν ιj εκ φιJο25 ποφίας γι·ώοις. 'Αλλα 1'}αψε~r είJΙαι nι'iσαν &.ληθίj και nροθ/:';­ μει, τούς δι' αύτης τijς ΊrilJ' κτ ισμάιωι1 γι•ώσεως εnιγγόγια;

αύτηc: τόv Θεόν, άλλ' ό nιστεύσαc: είc: τήν καρδίαν Κύριον

τογ Θε6ι•. ΊΙ γουι· δια το{τωι, {)εωρία και επίγνωσις φυσι­

κος ;,:rι.λ,είται γόμος· δια και προ των :rατριαρχω,· και προφη-

1(0)' και τοίi γρυ.nτοίi γόμου το γένος τών α,ι·θρcvnωJ' ει,εκα · 30 λl'ιτο και ετιέστρεrρc :ιρός ΤΟ!' Θσοι• καί ύnεδείκJ'V 10)' δη-

είc: την καρδiαv τήν γνώσιν των όντων δέν έχει έε αίτίαc:

'1 ησοϊιν διά της είλικρ1νοϋt πίστεως έχει θέμελιωμένον μέσα του τόν Θεόν.

44. "Ac: nαραλείψωμεv τώρα τούc: άγνοήσανταc: τόν Θεόν δια της γνώσεως ταύτηc: καί δτι δέν είναι πδσα ή έκ φιλοσοφfαc: γνώσις άληθήc:, ·Αλλ' δc: ύnοθέσωμεv δτι

είναι πασα άληθήc: καί προβάλωμεν τούc: άναγνωρίσανταc: τόν Θεόv δι' αύτηc: τηc: γνώσεωc: τιϋν κτισμάτων_ 'Η διά τούτων θεωρία

καί

έniγνωσιc: βεβαίωc: καλειται

φυσικός

νόμοc: ' • διό καi nρό των nατριαρχων καί προφητών καi

61

61. 62. 63,

Β' Πέτρ. 3, Ρ ω μ. 10, 9. Βλ Ρωμ.

5-7_

2, 14,

τοϋ γραπτοϋ νόμού άνεκαλειτο τό γένοc: των άνθρώ:πων,

έπέστρεφε

rφόc: τόν Θεόν

καί

ύπεδείκνυε τόν δημφυρ-

μιουργύ1• τοίς μη και της κατα φύσι}' γι,ώαεως κατά τούς

'Ελλήνωι' σοφούς εξεστηκόσι. Ί'ίς γάρ νουν εχων και ίδώ1 έμφαι•είς μεν ουσιών διαφοράς τασαύτας, αφανώι 1 τε δvJΙά­ μεων έν:αιιτιότητας και άντιρρόποvς κινή,σεωv δρμάς, ετι δέ

1

5 στάσιγ τρόπογ ε:τερωr αντ[ρρωwν, διαδοχάς τε ενεκJ.εί-:ποvς

έξ εγαι•τιοπαι?·είας και φιλία•)) ασύγχυτον εξ ασυμοάτου ι1εi­ κους, συνοχάς τε των διακεκριμέγωγ και άσvμμιξίας των ή­ νωμένων, νiin,, ψυχών, σωμάτων, την δια τοσούτων άρμονίαν, τάς μοι 1 ίμοvς σχέσεις τε και θέσεις, 1άς ουσιcbδεις εξεις τε 10 και rάξ.εις, το άδιάλυτον ,της συνοχijς, τίς τά τοιαύτα πάντα

επί νουν λαοώι, ,το,v έv έαvτφ εκαστον καλώς ίδρ{Jσαι•τα και προς liλληλα θαυμα(}ίως άρμοσά1uενον ΟV'Κ έι,γοήσειεν, cvς. απ' εlκόνος και αlτιαωv γινώσκειγ τογ Θεόν; Ί' ίς δ' ουτω γvQi!ς Θεi'ψ [(ι, ,τι ;ώ:ν αlτ ιατών η ται~ι κατ' είκόνα τούτου προ;-;ειμέ15 νων ιίγήσεται αυτόν,· 'Ώστε και την έξ αποφάσεως {)εογνω­

σlαv εξει. 'Εnέωρ,εφε τοίνvν 17 των κτισμάτων γγcvσις πρδς ·θεογνωσίαν τό γένος τιvν ανθ·ρώ.nων προ γόμου τε καί προ­

φητωι', και 1''V"Y αvθις έπιστρfψει, καί σt;εδόν .παν τό πλή­ ρωμα 1ης οίκουμέγ,ης, ΟΟΟι ,ιtΙ) τQίς 20 εΎκουσι,

ευ 1 αγγελικο'iς

θεσ71[σμασtΥ

δι' αυτής μόνης, OV'X ετερωι ιlρ.τίως εχοvσι Θεόι,,

οιτι μ17 τον nοιητη~ι τοvδε του πα11τός.

45. Οvτοι τοίνvι, έκ μόνης της τώγ κτιστών γι·ώσεω; γι1,ιbσκουσι Θ,εόγ, οί μη δια νόμου νόμφ ά:τωθ·ανόντες, ϊι·α

τη~' έ~, Χριστcρ ζήσωσι ζωψ,, ,uαλλογ δέ οί γόμον Θεού μηδέ25 nοτε μηδένα ::ιροσέμενοι. Σύ δέ νύγ ήμας, ήνίκα ό ΘεΔς έφα­

~,ερώθη έν σαρκί, εnισrεύθη εJ' εθνε_σιι1 , έκηρύχθη εγ κόσμφ, και ό 117ς χάριτος νόμος αJtεκαλύφθη τοίς nέρασιν, ήγ[κα

((!0

Πψε·uμα τοv Θεού ελάυομε~,, ϊvα είδϊόμ,εν τά έκ του Θεού χαρι•σfJ·έγτα ήμί'J!)>, ήι,fκα διδακιοί Θεού εγεΨόμεθ:α και του

30 παρακλ·ήτου παιδεύμα,τα, κατcί την σωτήριογ έπαγγεJ.ίαν (<,έ­ κεί1•ος>J ;ιάρ, φησί, ((διδάξει ύμας πάσαν την αλψ?ειαν», όις

μηδέπω δήπου έγνωσμένηι,)' ήν[κα )'(}VY εχομεγ Χριστού' και Βλ. · Α θ ο να σ ί ο υ, 65.Γαλ.2,19. 67. Α' Κορ. 2, 12. 69. Ί ω. 16, 13.

64.

Κατά

'Ελλήνων

66. 68. 70.

497

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

496

35 · 39' PG 25, 69 · 80. Α' Τιμ. 3, 16. Ί ω. 6, 45. Α' Κορ. 2, 16.

γόν καί είc: έκείνσυc:

01

οποίοι δέν είχαν έκφύγει άnό τήν

κατά φύσιν γνωσιν καi τούc: 'Έλληναc: σοφούc:. Πράγματι βλέπει κανείc: τόοαc: έμφανεϊc: διαφοράc: ούσιων καi άντιρ­

ρόπουc: όρμάc: κινήσεων, προσέτι δέ στάσιν κατ' δλλον τρό­ πον άντίρροπον, άτελε1ώτουc: διαδοχάc: άπό έναντιοnάθειαν καί φιλίαν άσύγχυτον άηό άσυμβίβαοτον διαμάχην, συνο·

χάc: τι:ϊ:>ν διακεκριμένων καί διάστασιν των ήνωμένων, νό­ ων, ψυχων, σωμάτων, τήν διά τόσων διαφορων άρμονίαν,

τι.'.1c: μονίμουc: σχέσειc: καί θέσειc:, τάc: ούσιώδειc: εΕ:ειc: καί rάΕ:ε1c;, ,ό άδιάλυτον τηc: συνοχηc:· τίc: λαβών ύη' δψιν δλα τά τοιαϋτα δέv θά κατενό:::ι τόν καλωc: στερεώσαντα εκα­ στον εic: έαuτό καί άρμόσαντα npόc: δλληλα θαυμασiωc:, ώστε όπό εiκόνα καi αίτιατόν νά γνωρiΖη τόν Θεόν; Ποϊοc: δέ γνωρίσαc: οϋτω τό·ι Θεόν θά έκλάβη αύτόν ώc: εν των

αίτιατων ιωί των κατ' εiκόνο τούτου προκειμένων ; 'Ώστε 64

θά εxri καί τι1ν άποφατικήν Θεογνωσίαν. 'Επέστρεφε λοι­ πόν ή

γνϊίJσιc: των κτισμάτων τό γένοc: των άνθρώπων

πρόc: Θεογνωσίαν πρό τοΟ νόμου καί των προφητων, καi τιi)pα πάλιν τό έηιστρέφει, καi σχεδόν δλσν τό πλήρωμα

τηc: οίκοuμένηc:, δσοι δέν άκολουθοϋν τά εύαγγελικά θεσπί­ σματα, δι' αύτηc: μόνηc: δέν δέχονται τιίφα όλλον Θεόν πλήν τοϋ nοιητοϋ τοϋ σύμπαντοc: τούτου.

45. Οuτοι λο1πόν γνωρί2:ουν Θεόν έκ μόνηc: τηc: γνύJ­ σεωc: τών κτιστων, δηλαδή oi μή άnοθανόντεc: διά νόμου είc: τόν νόμον, δ1ά νά ιήσουν τήν έν Χριστόν Ζ:ωήν 5, μδλ­ λον δέ oi μή δεχθέντcc: ποτέ ιωνέvα νόμον Θεοϋ. Σύ δέ 6

τώρα, όnότε ό Θεόc: έφανεριί.1θη έκ σαρκί, έnιστώθη με­ ταΕύ των έιθνων, έκηρύχθη είc: τόν κόσμον , καi άπεκα­

66

λύφθη ό νόμοc: τηc: χάριτοc: είc: τά πέρατα, δταν «έλάβο­ μεν τό Πvεϋμα τοϋ Θεοϋ, διά νά γνωρίσωμεv τά χαρισθέν­ τα εic: ήμδc: άηό τόν Θεόν»ι•7. δταν έγiναμεv μαθηταί Θε­ οϋ68 και παιδεύματα τοϋ Παρακλήτου, κατά τήν σωτήριον

έπαγγελiαν (διότι, λέγει, «έκεϊνοc: θά σδc: διδάΕη δλην τήν άλfΊθε1αν» 69 , ώc: μή γνωσθεϊσαν ποτέ εωc: τώρα βεβαίωc:), όπότε εχομεν νοϋν Χριστοϋ 70 καί πνευματικούc; όφθαλμούc:,

πάλιν μδc: στρέφειc. ηρόc: τά όnίσω, δνθρωπε, νά ιήσω32

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

498 ίΊφθαλμούς

7/JJt:υμαΙΙκούς,

διδασκάλοις τοίς ;ι,ε;

Τί λέγεις;

.πάλι·ι•

ΠΑΛΑΜΑ

εις

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ωfπιίσω

στeέφεις

ύnό

του κό,σμου τούιιοv ζijι, σιοι.χείοις, αιιθρω­ (<Καιvόι, ουρα.vύι, και καιν-r7ν γijν κατά

499

μεν μέ διδασκάλοuc: τά στοιχεία τοϋ κόσμου τούτου; Τί λέγειc.;

«Κοινόν

ούρανόν

καi καιvήν γην nροσδοκωμεν

τύ

κατά τήν έnαγγελίαν αύτο0» 71 καί δέν θά κατανοήσωμεν

ιόν ΘεόJt

ι·οι•, παλαιόι· ιουιοv εδει.ξε· παν δε τό παλαιούμεγογ και γη­

καi δο(άσωμεν τόν Θεόν ύπερκοομίωc: όnό έι-cείνον τόν ού­ ρανόν καi θά τόν γνωρίσωμεν άnό τοϋτον τόν παλαιόν καί άλλοιωτόν μόνον; 'Όχι δέ μόνον άλλοιωτόν άλλά καί φθαρτόν. Διότι, όφοϋ είnεν έκεϊνον νέον, εδει!Ξε τσΟτον παλαιόν- παν δέ τό nαλαιούμενον καί γηράσκον βαδίιει

ράσκο~,• εlς αφαJΙισ11όν.

είc: άφανισμόν.

ε:-ιάγγελμα αυτού προσδοκωμε.v,ι, και 01-'Κ εξ

έκ,ε{ι 1ου

5 Ι•:ιεcκοσμίως νοήσομέν τε και δοξάσομεγ, αλλ' εκ

IOV

παλαιο-ϊί

τούτου μ6γου και αλλοιωrυv επιγι·ωσ6με{}α ανιόν; Ούκ αλλοιω­ ιοc δέ μόι·οι, αλJ.ά καί φθ·αρτοv. Και γαρ καιγοι, εl.τιών εκεί­

46.

10

'Αλλα nόθ:ει• τόι, καινόι' τοvτον εδιδάχθημεν κόσμr))'

και 11))' μή nαλαιουμέι"ην ::.ω1ίι·; "Αρ' από τijς τώγ κrωμά,Ηω'

46. 'Αλλά άnό ποϋ έδ1δάχθημεν τοϋτον τόν κακόν κόσμον καί η1ν παλαιουμένην ιωήν; Τ .l\pa άπό τήν θεω·

iJ:εωρ[ας -1) nαρά ,ου <,ύριοθέ,·ιος Υίοv Θεού ει; δυνάμει, κα­

ρiαν τίϊJν κτισμάτων η 6nό «τόν nροορισθέντα Υiόν Θεοϋ

τά Πγευμα άγιωσύι·ης, εξ αJΙαστάσεως JΙεκρωι•, 'Ιησού Χρι­

έν δυνάμει, κατά Πvεϋμα άγιωσύνηc., έ!Ξ άναστάσεωc: νε­

στοv του Κυρίου

Οιιχ είς 17μώγ εστ ι καθηγη,ηjς, ό

κρων, · 1ησοϋν Χριστόν τόv Κύριον ήμωv»; Δέν εΤναι είc:

15 Χριστός; Ποv τοίγυy των α1'!1οv λ6γωγ περί της του φθειψJ­

ήμων));

ό καθηγητric: ιiμων, ό Χρ1στόc:; 73 • Είc: ποίον λοιπόν σημείον

μέγου κόσμου φύσεως εδιδάχθημει·; Ου αυτός ει·ειείλαrο ,ιιιί

των λόγων του έδιδάχθημεν περί τοϋ φθειρομένου κόσμου

κα}.ει,, καθηγηrιi7ν έnί τ1jς γijς; Π cv:;

τηc: φύσεωc.; Αύτόc. δέν παρήγγειλε νά μή θαυμάιωμεν

Α lγυnτiοις ώς σωτ17ρι6ι 1

ήμείς "Ελλησι %:Χι

o{JJ,

ίΙ μα.θηα6μει•οι φοιτήσομεγ;

Θει">ι·

καθηγητήν έnί γης; Πωc. λοιπόν ήμεϊc. θά φοιτήοωμεν είc.

αiιχεί διδάσκαλοι, ή χ,αιϊ' ·ήμϊiς θ·εογ·νωσία· ουκ αγγελος, οϊ•χ

τούc. "Ελληναc. καί τούc. Αίγυπτiουc. διά νά μάθωμεν κάτι

20 α1'θ·qωnος, ,ι1λλ' αυ·τύς ό Κύριο:; έδίδαξε καί εσωσεν ήμι1:;. Ουκέτι εκ του εlκ6,ως γι)'(iισκομειι Θεόγ τοιαύτη γαρ 17 από

σωτήριον; Ή ίδι,κή μαc. θεογνωσία τόν Θεόν προβάλλει διδάσκαλοv· δχι δγγελοc., δχι ανθρωnοc., άλλ' ό ϊδιοc: ό

τω~• κτισμάτωι• γι,ώσις του Θεaϋ· νυ~, δε ((ή ζωή εφω•ερc{ιθη.

Κύριος έδiδαίΞε καί εσωσεν ήμδc:''. Δέν γvωρίί:ομεν πλέον

η11.ς 17ν πρΔς ιr'ψ πατέρα και εq;ανερcuθη ήμί1!J) καl. αΨ17γγει­

τόν Θεόν άπό τό nιθανοφανέc:. δπωc: είναι ή άnό τά κτί­

λπ• ήμίι· O:t/. (Ιό Θεός φως εστι και σκοτlα εψ αυrιρ ύnάρχει

σματα γνωσιc. τοϋ Θεοο· τώρα πράγματι «ή ί:ωή έφανε·

25 οvΙδεμίωι, καί 101:ς πιστεύααητας αV'Τψ τέκνα εποίησε φωrός,

ρώθη, ή όποία ητο 1 nρόc: τόν Πατέρα καί τώρc έφανερώθη

(ι%αt OVnω i::φαγερά.ι{}η τί ,)σ6μεθωι, ()τt
είc. ήμδc:' 5 καi άνήγγειλεν είc. ήμαc. ότι «ό Θεόc: είναι φώc:

μοι.οι α'lJ.irζ'(J §σόμεθα, Οτι καt ();Γόμεθα

a-i 10JJ 1

0-

%αt.?riJ; έσ1ι·1,)>.

καί δέν υπάρχει είc: αύτόν κομμiα σκοτία»

76

καί τούc: nι­ 7

'Έχεις :rιάλιι· εφοδοι 1 συκοφαντίας· cααθώς γάρ εστιν δψ6μει?ι1

στεύσανταc: είc: αύτόν κατέστησε τέκνα φωτόc: 7. «καί δέν

rι.i•,τόνη. 'Αλλ' ό ταvrα ί.ι::γωγ, ηj ει, Σιcίιγ τεθ·είσυ nι::1ρq. ;τι;ροσε-

έφανερώθη άκόμη τί θά εϊμεθα», δτι «έάν φανερωθη, θά

30 χc7Jς ε:rιφκοδομημένvς, Τω!Τ?) παραnλήσι6ς εστιγ εγ nασιγ• (ίό

εϊμεθα όμοιοι μέ αύτόν, διότι καί Cά τόν 'ίδωμεν δηωc: εί­

11,εσόJγ

OVJ' εn' αύ·1ογ συνιρι.6ήσεται, και έφ' 01' (Χ)' πέου, λικ­

71. 72. 74. 76. 78.

Β' Πέτρου Ρω μ. 1, 4. Ή σ. 63, 9. Α' Ί ω. 1, 5. Α.

Ί ω.

3, 2.

vαι»78. 'Έχειc. -πάλιν εύχέρειαν συκ::ιφαντίαc:· διότι «θά τόν ίδωμεν δπωc. είναι». 'Αλλά ό λέγων ταϋτα, οίκοδομημένοc:

,ιι1jοει αύτ6J',J.

3, 13.

Άι~οκ.

21. 1. Βλ. Ή σ. 65, 1 Τ 66, 22. 73. Ματ θ. 23, 1 Ο (ύμων). 75. Α. Ί ω. 1, 2. 77. Έφ. 5, 8. 79. Ματθ. 21, 44.

δίπλα είc. τήν τοποθετηθεϊσαν είc. Σιών Πέτραν είναι εic: δλα nαραπλήσιοc. μέ αύτήv· «ό πεσών λοιπόν έnάνω είc:

αύτόν θά συντριβη κοi έκεϊνοc: εic. τόv όnοίον θά nέσπ, 79

θά τόν λιχνίσπ' ,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

500

47.

ΤΟΥ

47. Ήμεϊc: δέ δc: σκεφθίiψεv άπό nοϋ συνάγει ό φιλό­

ΊΙμεις δέ σκ,εψώμεθα nόiJε1, δ φιλόσοφος κατασκεvιί­

εκει;·ο nωτεύωv η δια τijς πείρας επιστάμενος, κατά τοϊ.Ηf'

σοφοc: ότι δέν ϊιnάρχει όρασ1c: ύπεράνω όλων των νοερων ένεργειων, άφοϋ εϊπωμεν προηγοuμένωc: έκείνο, ότι έ­ κεϊνο ηερ1 τcϋ όποiου όμ1λοΟμεν, τό θεωροϋμεν 6νώνυμον καί ύηερύJVυμον ... Αν δέ καλοϋμεv αύτό καί δρασιν, άλλά ,ό γvωρiιομεν καί εύρισκόμενον ύπέρ δρασιν, καi δν θέ­ λη κανείc: νά τό καλfi νόησιν, πιστεύων συγχρόνωc: η διά

17μιι 1 δμολ.υί'ει. Τί} γουv σvντεταγμένως καταφασκ6μενά τε καί

πεiραc: γνωρίί:ων δτι είναι καί ύπέρ νόησιν έκεϊνο, συμφω­

αποφασκόμει•α νοήματά

λόγω·. 'Όι ι .δέ. έστι.ν ίίρασις ύπι':ρ παοαν νόη,σιν, εκείγος μέ)'

νεί μέ ήμδc: κατά τοϋτο. Έπομέvωc: δc: nαραλειφθοϋν δλα τά συνημμένωc: καταφασκόμενα καί άποφασκόμενα νοή­ ματα καί όράματα αύτοίί ώc: μάτωα καi μηδαμινά δι' ή­

ουκ εJJ6ησεJ! ουδέ εnίστεvσει 1 , ήμεις δέ καί ,μ17 νοούντι συνέ­

μδc:

ζει c~ς ί,πέρ πάσας τάς JJοεράς ένεργε[ας δρασις

ουκ έσω,,

εκε'iνο πρότεροv εlπόJιτες, ώς αvcvνυμόν τε και ύnερώνvμοv i:κειι·ο 'ίσμεν, περί οο ϊJμιι, δ λόγος. El γovv καί ορασιν αυ-

s

501

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

τό q.,1αμεJ', dλλd: καί ,ι)nΞρ Ορασιν α1}τΟ ύπάρχον inιστιίμεθη, κlί.γ τις fΠ,έλυ ~•όησιν αlηδ κ-αλιείν, Οτι κ9t ύπ8ρ, γό,ηοίγ εο_;, ι.)/

7'[;

και όράματα αιηφ παρε[σ{)ω ~.ύ.v/J'

1 Ο ιuς μάταια καί μηδέν ovia προς ήμας και

γ1·ωμεν

a.J',

εnειδ17

10

ύπέρ

YOV)J

7()))

προκεί.μtχοιι

νοειν ούκ εγι rρύσει

7?1

κα1J'

καί τό προκεiμενον θέμα.

'Ότι

δέ ύnάρχει

όρασιc:

άνωτι':ρcι ηάσηc: νοήσεωc:, έκεiνοc: μέν ουτε ένόησεν ουτε

στ,εύονιας ,nεριτρέnειv έγχει,ρε'iv και σvγγράμμασιν έναγω1·ί­

έπίστευσεν· ήμεic: δέ κατενόει, έnειδη τό ίδικήν μαc: φύσιν καi έδεχόμεθα, δν δεν

οιι; χρ,ησθαι κατ' αVΗΟΥ τε και της αληθείας και :rιαιιϊ:ι τρό­

κατά τόν άπόστολοv πρέπει «νά προσλαμβάνωμεν τόν ά­

Πψ οκωrδαλ{ζειν σπεύδειν

οθενη εic: τήν niστιν» 80 . Τό νc1 προσπαθη δέ νά μεταστρέ­

ήμας ;tαί 1αtς κατ' αυ'ιη)! μελέϊαις, Κ(J.L μη πά11η1 Π/,Q.τεύΟJΓ(l 15 παρεδr-:ξάμεθ' U.)', χρηι•

εlδότες κατά 10J! απόστολοJΙ ωόιι

(1.-

σθει,ου'Ι'Τα τfι nίσrει nροσλαμοάνεσθαι>>. Τό δέ καί τοi•ς nι­

OV τους μικρούς ,μόγον, αλλά καί

θά συνεχωροϋμεν αύτόv καi δν δέν ύπέρ νουν νοείν δέν iδιάιει είc: την τάc: κατ' αύτιiν μελέταc:, καί θά τόν έnίστευε ιωθόλου, γνωρiιοντεc: ότι

αν ένέγκοι

φη καi τούc: πιστεύονταc:, νcι χρησιμοπο1fi άντιρρητικά συγ­

σιωnfj ,η7ς δ.ληθείας θεραnευ117ς είJΙαι προαιρούμενος; 'Εκεί καί νόησιν, 1Ίπερώμενός τε ο&σα και άnοδεούσας έαυη"fς κε­

γράμματα κατ' αύτων Κ!αi τηc: άληΘεiαc:, καί μέ πάντα τρό­ 81 πον νά σnεϊ1δη νά σκανδαλi7.η δχ1 μόνον τούc: μικρούc: , c1λλά καi τούc: ηροωδευμένοuς εic: τήν άρετήν καί τήν εύ­

κrημέι'η τάς εποπυμίας ουκ ει,όησεv, ου,δε έπίστευσ~, καί 8 δέ

σέβε:αν, τοϋτο ποϊοc: θά ήνεiχετο μέ σ1ωηήν, αν έnεθύμει

20 τούς ;'"li]ΟJ)κοvτας αρετfl καί. ευσε6είq,, τούτο δέ

1 ίς

γ,ος μt·v ουγ ιfις ε,στιv δρασις καί νόησις ύπέρ παοα,r

δρααιι 1

25 ύπέρ γοi;ι, λέγειν ωυς θεολόγους ο'ίεται, την κατά άπόφααι}'

θεολογίαγ, 013rδέ τουτ' εlι,αι ύ,nέρ νου:ν κ,αι αυτός δμολογεί. «Τά

νά εivαι θεραnευη1c: της άληθεiαc:;

Έκεϊνοc: μέν λοιπόν

οϋτε κατενόησεν οΟτε έπiστευσεv δτι ύnάρχει όρασιc: καί

γάρ εγvωσμένα)), φησίν, «άποφά,σκουοιν, ου' τά μ11 έγγωσμέ-

νόησις ύnέρ nδσαν δραcιν καi νόησιν, ύnερώνυμοc: καί

11ωι· και ήμείς ϊαμει• r,δς έι, τfΊ θεολογίq, ταύτn τα α.π.:ιφαί)'Ο)''

εχουσα κατιίπερα έαυτηc: τά όνόματα καi ό,τι δέ vομίιει

τα τr'(; Θεφ διαι,οε'iται ύ ι,οvς, ωσ~' ου'δ' αϋτη ή θεολογία τάς

δτι λέγουν ύπέρ νουν oi θεολόγοι, τήν άποφατικήν θεολο­ νίαν,

30 J'Οl'ψ1.ς εγεργε{ας {·~ιεr;6Η3ηκε.

ίσχυρίιεται

ότι

δέν

είναι

οϋη: τοΟτο ύnέρ

vοϋν.

JfOVP δράσεως 10V'1° αν ε'ίποι,μεν,

«Διότι τά έγvωσμένα άποφάσκουν, δχι τά μη έγνωσμένα»,

ο'Ίς, εl μέv 01'ικ εlχεν ό ήμέτερος γους ύπερω·αοαίJ·ει:· έαυτό1·,

λέγει' καi ήμείc: γvωρilσμεν δτι εic: τήν θεολογίαν ταύτην

48. Περί δέ της ύnέρ

ό νοΟc: διανοείται

τά

άσυμβίβαστα

εic: τόν

Θεόν,

ώστε

οϋτε αύτη ή θεολογία ύπερβαiνει τάc: vοεράc: ένεργείαc:.

80. 81.

Ρ ω μ. 14, 1. Βλ. Ματθ. 18,

48. Περί δέ τηc; ύnεράνοu τοίi νου όράσεωc: θά ήδυ­ 6.

Μάρκ.

9, 42,

Λουκδ

17, 2.

vάμεθα νά ε'iπωμεν τοΟτο,

δτι, έάν μέν δέν ήδύνατο ό

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

502

οvδ' αν ηιι ύnερ τϊις νοεράς ένεργεlας uραοις καt νόησις- /!,_ πει δε και ,1αύτην εχει την δύναμιν και κατr'ι ταύτην ,ι.ιόΨψ κυρίως έι,ονται τφ Θεφ, δι' αυτου: κατά Ηιν καιρόν _ι.ijς πρσσ­ ευχης nροϊουσαν εlς ένέργειαν, εστιν αρα ύ:τιέρ 1ας νοεράς

::; :τάσας ί:'νερ,γεlας ορασις, ην οραιJιν ύnερ ν6ηαί1' φαμεν· ο τοίνVJ' OV μωJ.λ6ν εοτιν ανοησία η 1·6ησις, :ιrος μόριον εοται 117ς r.αθ6λου γνώσεως; Πώς δ' αη ιδιαιρε1~1Jοεται τσίς ε'ίδε­ οο• αvτης; Ουδε γαρ 117ν ΟV'σlω· διr-:ίλέ ποτέ τις των σοφαιι, εlς σώμα και άσώματον και l!ΠΞ[!Ούσιω·, ουδε την αΥσθ-ησιγ 1 σ ε'ίς τ,ε 1r1ς πέντε αlοι'f17σεις καί τό ύ:·ιερ αΥσθησιν· τό γαρ ύ­

:,έςι τ1Ί1, ούσtα~,, nr1ις αν ε'ίη ύπό η)ν οvσlαν και ύn' αΊaθ·ηnιι· Ί() {;nερ α'ίοθησι11; Πί;:ως αQα ουδέ

10 ύnέρ τηγ γνr7ισι,,, γνώ­

σεως εΊδος, 'Ότι δl, εχει δύναμιν ύπερυαίνειν έαvτόν ό νοi-ς r.;αι δι' ω'πης τοίς έr1.1,τοfί κρείττοσιν ένοiισθ'αι καί. δ μέ;:υς,' 15 Διονύσιος

ά,μδηλ6τα1ά φησι, και

οvχ

άnλώς

τσϋτο ι.έγΡι,

ι:'ιλλr} r.αί

1/;1· τ,οια111φ' ι ί' /i ησι :· 7.ρ ω: ιω·οις τrο ί' άναγκαιοτ(ί­

των εl1,αι

nροσσημαί1 1 Ρt'

(('δέον)) γάρ,

ψησί1 1 ,

((εlδέναι.

1όι 1

καΠ'

1),11(1,ς VO'V)', ΤΙ)J' μεγ εχεt1' δύ1>α.ΙΗJJ εtς Τ() νοείν, δι' ης 1(!. VO)]· 1Ιί ΌλέΠε/, 11)JJ δε ΪC:)'(ι)0 1 tV {.,ε!_}r(ί[Ι0t'')(Ο' τJ]V 10V VQV (jΎ/!Ot)!,

20 δι'

~;ς σω,άnτεται :,;;δ:;

τrί tnέκεινα έαυωυ,J.

"~Τ μεν οvι·

{ιnΡQαίcει την τού νου φύσιJJ, Δπέρ πάσας έσ1t τάς γοερrΊς έ1·εργείας καί

γJJωσις οιΎκ lστι καθ·' {;nεροχήγ

{ι δέ σύδε­

σrιός έστι 1'0V τε καl. Θεου, κρείττΟ)! ασυγκρίτως 1'ijς

0/))'-

δούσης 101, 1,·ουν πρός τά κ~ιrΗr'ι r~υJ'&uεως, δηλαδή της γνώ25 σεως.

Γ'- i

' (.

4.9. 'Αλλά πώς δ α1rτιλέγων ήμί~, κα1ασκει•άζει ώς ούκ lσrιγ ιJnερ πάσας 1r'tς νοεράς ένεQ·;ιr.fας ορασις; (('Επειδή)) .. φησl, ((Της κα1α αφαf(!εσι1· θεολογίας ύψηλότερον οvδέι')), Ά)λ' " ετερογ,

,,. ω

e 'λ.τιστε, uε

ο ' ο , ' •τc:ωgια ΊΙΞι::1cογιας,

, ' εnει

μη δε

, '

ταντογ

'

λ r:,-

30 γειγ ιι :τιερι Θε,ον και r.εκυjσι7·αι και όρπν Θεό~,. Λόγος μ,1:ι·

503

νοϋς μας νά ύπερβfΊ έαυτόν, δέν θά ύπηρχεν ύnεράνω των νοερων ένεργειιον όρασις καi νόησις· έπειδή δέ εχει καi αύτήv τήν δύναμιν καi κατ' αύτήν μόνον κυρίως ένώ­ vεται μέ τόν Θεόν, προχωροϋμεν δι' αύτοϋ εiς ένέργειαν κατά τόν καιρόν της προσευχης, δρα ύnάρχει δρασιc:

ύπεράνω όλων των νοερων ένεργειων, τήν όποίαν λέγο­ μεν όρασιν ύπέρ νόησιv· θά ήδύνατο δέ νά ε'ίπn κανείς τοϋτο καί άορασίαν καί άγvωσίαν ύnεροχιικωc:· έκεϊνο λοι­ πόν τό όποϊον δέν είναι περισσότερον άνοησία παρά νόησις, πως θά είναι μόριον της καθόλου γνώσεως; Πωc: δέ θά διαιρεθfΊ κατά τά εϊδη αύτηc:; Διότι οϋτε τήν ού­ σίαν δέν διήρεσε ποτέ κανείς σοφός είc: σωμα άσώματον

καί ύπερούσιον, οϋτε τήν αϊσθησιν είς τάc: πέντε αίσθήσειc: καi τό ύπέρ αϊσθησιν· διόη τό ύnέρ ούσίαν πως θά ητο ύπό τήν ούσίαν κ,αί ίιnό αϊσθησιν τό ύπέρ αίσθησιν; Οϋ­ τως δρα οϋτε τό ύnέρ τι1ν γνωσιν είναι γνώσεως είδοc:. 'Ότι δέ ό νους εχει δύναμιν νά ύnερβαίνn έαυτόν καί δι' αύτης νά ένώνεται μέ τούς άνωτέρους έαυτοΟ, τό λέγει καθαρώτατα ό μέγας Διονύσιος, καί δέν λέγει άnλως τοΟτο, άλλό έπισημαίνει ότι ή τοιαύτη γνωσιc: είναι έκ των άναγκαιοτάτων είς τούς Χριστιανούc:· διότι, λέγει, «πρέπει νά γνωρίΖ:ωμεν δτι ό νοϋ
ύnερβαίνουσαν τήν φύσιν τοϋ νοϋ,

διό τηc: όnοίαc: συνάπτεται πρόc: τά έπέκεινα έαυτοϋ»R • Καθ' όσον λοιπόν ϊιπερβαίνει τήν φίισιν τοϋ νοΟ, είναι ύnέρ nάσαc: τόc: νοερός ένεργείαc: καί δέν είναι γνωσιc: καθ' ύnεροχήν' καθ' όσον δέ είναι σύνδεσμος νοϋ καί Θεοϋ, είναι κάτι άσυγκρίτωc: άνώτερον -τηc: δυνάμεως ή όποία 2

συνδέει τόν νοϋν nρός τό κτιστά, δηλαδή τηc: γνώσεως.

49. 'Αλλά πως συνάγει ό άντιλέγων εic: ήμδς ότι δέν ύnάρχει

όρασιc:

ύπεράνω όλων των νοερων ένεργειων;

«'Επειδή», λέγει, «δέν ύnάρχει τίποτε ύψηλότερον της ό·

φαιρετικηc: θεολογίας». "Αλλο όμως είναι, ω θαυμάσιε, θεω­

82.

Περί θείων όνομάτων

7, 1, PG 3, 865 C.

ρία καi δλλο θεολογία, έπειδή οϋτε τό νά όμιλftc: περί ΘεοΟ κοi τό νό κατέχπc: ιωi βλέnπς τόν Θεόν είνι;~ι τό

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

504

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

; 1 r}ρ και ή κατά αnόφασιv θεολογία, 1Jεωρίαι δέ εlσι και ύnέρ

λόγω•, κ1αί

τοvlτ' εδειξει• ό αποκαλυφθείς τά αρρητα. 'Εnεί

τοίJ'V)! λόγος και

'/}

ϊδιον. Διότι λόγοc. είναι καί ή άποφατική θεολογiα, ύπάρ­

χοuν δέ καί

δι' αποφάσεως θεολογία, καί ύnέρ αVI!))J

ιΙρα iiστιv η ύπέρ λόγον ι'tεωρία, και ύnερανα6αίνοvσι rαύτηι·

5 :Jί ι7εωρητικοί HVJJ ύnέρ λόγον, ου λόγψ, ί':ρί'ψ δέ καί αλη­

505

2, 3

ύπέρ

λόγον θεωρίαι'\ καi

τοϋτο εδειεεν ό

λαβών τήν άπσκάλuψιv των άρρήτων8 • 'Επειδή λοιπόν λό­ 4

γοc. cίvαι ι:αi ή άποφατική θεολογία, δρα καί ύπεράνω αύ­ τηc: είνω

ή

ι'ιπέρ λόγον θεωρία

καi ύnερβαίvουν ταύτην

ί)είq, και χάριτι Θεοv και του nάJJτα δvναψένου Πνεύμα~ος, δ

oi

δίδωσι11 ήμίιι όραν ((α οφθα,λμός ΟV'Κ

μέ εργον καi άλι)θειαν καi χάριν Θεοϋ καί τοϋ τά πάντα

εlδε και 01);:; 0/)Κ

i"j-

δυναμένου

κoυσSJJ)).

50.

θεωρηηκοί

'Δλλ' εκείνος ταύτα ούδέ μετρίως συνιείς, τόι, μέγαγ

των

ύπέρ

λόγον,

δχι

μέ

λόγον

άλλά

Πνεύματοc:, τό όποϊον μδc. χορηγεί νά βλέηω­

μεν «δσα όφ8αλμόc: δέν είδε κα] ουc: δέν ηκοuσεν» Ό 8

10 οΊε.αι σvμμαρτυρείν αύτcρ Διογύσιογ λέγοντα,
50. ·Αλλ'

έκεϊνοc:, μ,i κατανοήσαc: τaϋτα οϋτε μετρίωc.,

γ1•6φφ γί1 1 εται πας ό Θεό~· γ1·ι5'η 1 αι καί ίδε'ί~· αξιούμενος, αι3-

vομiΖει δη συμμαρτuρεί μέ αύτόv ό μέγαc: Δ:ονύσιοc: λέ­

1{(ι ΊζJ

όψiιr μηδε γινώσκει.ν, αληθως ΕΙ' 1ψ ύπt:ρ oρα­

γων. «εic. τόν θε1ον γvόφον φθάνει πδc: ό ά!Ξιοϊιμενοc:. νά

και γJJωσι1' γιJJ6μενος))" και αλλαχού, «μό,γοις ύπάρχει εlα­

γνωρiσr~ καi ϊδr~ τόν Θεόν, άκριβίϊJC: διά τοϋ μή όρδν καί

rJt)'

:Ui}

δύεσθαι εlς 1όν γνόφ01,,

ov

όντως εσΊLJ' ό πάηων επέκειι;α,

μή

γινώσκειv,

15 ΤΟ!ς 7l(!.,)Ι'Ια Και τα Καθαρα Και Πασαγ τtασωγ άγίων αΚρΟΙ1j­

γνωσιν»

ΤU))' (J.)Ι(JΌασιJJ και 7lάJJTα τά 11:εία φώτα ύπερ6ασt)!)). ((Εlσέρχε­

γvόφον,

ται δέ 11.ς)), φησί1, ό φιλόσοφος, ((εlς 10ύτοι, ταγ γγόφοι• δι.ι'

δσοι

τη; ;ιιr;,ιηωιι τc7'J1,

βασιν

0)•'1(,))J

αφαιρέσεως, και του16 εστιν ,ί 1ε}.εω-

1(t;η 19r:ωρία, ό γι•ό([Ος ΟΟΙΟς, ::Ό J'ij, χαι

1]

δι' αποφάσεως 1Jεολογία μό

86

άληθιί°Jc:

φθόνων

ύnέρ

δρασιν καί

καί άλλοΟ, «είναι δυνατόν vά είσδ(ισουv είc:. τόν όπου πράγματι

είναι

ύπερέβηcιαν πάντα,

δλων

τίϊJv

ό

έnέκειvα

κ:αi τά

άγίων

πάντων,

καθαρά καί

άκροτήτων καί

μόνον

nασαν

πάντα

άνά­

τά

θεία

·

φωτα,, 7. «Εiσέpχεται δέ 1ωνείc:», λέγει ό φ1λόσοφοc:, «είc:

'IOV μηδέ11 γινώσκειν 01.Jδέv εσrιΥ ,επέκειγα, ωστε καi

αύτόν τόν γνόφον δ1ά τηc: άφαιρέσεωc: δλων τίϊJV δντων,

8

ΤΟ ι'JειΟJJ ψcΤJς εκεί 110, Ο Ιί ποτέ εσιιν, Q λέγεται ύμείς, αnολιπ.εί1•

καί

δει, ϊι,α προς TIJ)' itαr(Ί απ6φασι)J θεολογ[αι• τε και θεωρίω, α­

μόνη

ναδψ1υητε)>. 'Λλλι} /fί))' φως ήμεις τi7ς χ(ίριτος t'κεtJIO λέγο­

άπό τό μηδέν γιν
με1•, ο φη.σιγ αυ 1 τάς ύ αέγας Δ ιοι·ύσ:.ος πά,ντοιε αlωι,ίως καί

25 άδια.ϊείnτω; περιuσ1ράπιειι.• τούς άγίιους ει• τfl μακαριωτάτυ

ε;,:.c:fν77 δια;ιω)'1) τι}ς {;)!

εic: τό

701!

μέλλογτος αt(01'Ος, <ιώς και τοiις 1ιιαθη·­

τουτο είναι

ή

ή τελειοτάτη

άποφατική Θcολογία,

ό,τιδήnοτε

είναι,

τό

θεωρία,

ιωi

ό

γνόφοc.

ουτοc.,

τ:ποτε δέν εΊνα1 πέραν

ώστε καi τό θείον έκεϊνο φωc:,

όnοϊον

cιναφέρετε

σείc.,

πρέπει

νά

έγκαταλε1φθη, διά νά άνέλθετε nρόc: τήν άποφαηκήν θεο­

λογίαν καi

βεωρiαν».

Άλλ'

δμωc: ήμε1c: φωc:

τηc.

χάρι­

{}ειοτάηι ,ιιο1αμο:_!φ(6σεt)). Τίς αν Ο[)')! 'ί'έι•Οt1·0 μ•;­

τοc. καλοϋμεv έκεϊνο, τό όποϊον αύτόc: ό μέγαc: Δ1ονύσιοc.

χαι·ιΊ τcϋ &ϊδίως :7,εριλάμ:τονιος και &ι,εκλείπτως όρω,ιιέι"Jι•

λέγει δτι περ:αστράπτει πάντοτε aiωviωc. καi άδιαλείnτωc:

16τε

( καl ταύ1' OV' μόγοι, αlσθφως αλJ.ά και )'0SQως ,. μαλλvv

ioύc. άγίουc: κατά τήν μακαριωτάτην έκείνην διαγωγήν τοϋ

30 δέ και {·πέρ 1rι1•·1α πvεvματικώ:; καl 11εϊκως, ι:ι.'>ς nολλάκις

μέλλοντος αiωνοc:, «ώc. καί τούc: μαθητάc: κατά τήν θειο­

'117

ϊάτην μεταμόρφωσιν» 88 .

83.

Ό

Βαρλαάμ ϊσταται

είc:

τήν άποφατικήν

Θεολσγiαν

είc: τό

άκρον σημείον nρόc: τήν yνωσιν τοϋ Θεου, ό Παλαμαc: είc: τήν ύnέρ λόγον θεωρίαν, διακρiνων ·καί ηάλιν τήν θεοnτίαν τηc: θεολογίας. 84. Κορ. 12, 4. 85. Α' Κορ. 2, 9. 86. 'Επιστολή 5, PG 3·, 1073 Α. 97. Δ ι ον. Άρε ο n α γ i του, Περί μυστικηc: θεολογiαc: 1, 88. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C.

s·

Ποϊον

τέχνασμα

λοιπόν

θά

ητο

δυνατόν νά εύρε3η καi ποiα ιοφέλεια Θά ητο, νά άηαλλα· γώμεν άπό τό άϊδίωc: nερ1λάμπον καJ άτελειώτωc. βλεπό­ μενον τότε

(καi

μάλιστα

voεpωc., μαλλον δέ καi

θεϊκιϋς, δπωc:

δχι

μόνον αiσθητωc:,

άλλά

καi

ύπεράνω αύτων πvεuματικωc. καί

πολλάκις καί διά

πολλών

έδεiξαμεν),

τό

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

506

ΤΟΥ

Και διϊι πολλων εδείξαμεν}, Ί[ς

iJ

δ...,ολελύσθαι, τοϊ, κρείττον

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

507

2, 3

μηχα;•ιj, ,ίς ι)' ΟΥ1)Οtς

όnοίον κατά τρόπον άνώτερον των δυνάμεών μας ένώνει

καθ' ήμδ.ς τοίς νου κρείποσιι•

μέ τά άνύJτερα καί τά νητά αίωνίωc: καί έnιτρέnει νά βλέ­

0/~J'

έJ·ουντος αιωνίως και διδόι,τος τά ύπέρ ήμδ.ς δρδ.ν; Ώς γάρ

nωμεν τά

ό )JOVς dφράστως rfj αlσι?ήσει σvι•ηιψένος όρ{f, τά αίσθητά και,

μένοc: άφράστt.οc: μέ τήν α'ίσθησιν βλέπει τά

5 ώς ή α'ίσθησις ουαυολικως καί αlσί}ητως προτίθεται τά νοη­

ιυc:

ύπεράνω ήμωv;

αΊσθησιc:

ύποδεικνύει

'Όπως δηλαδή ό νοϋc: συνημ­

συμβολικωc:

καί

αίσθητά καί

αίσθητωc:

τά

τά διct ,rifς προς τον 11ου,ιι συναφείας, έν κατα,λ,17ψει γε~,ο,ιιένη

νοητά διά της nρόc: τόν voϋv συναφείαc:, άφοϋ φθάσn είc:

ΤΟ!JΙων,

κατάληψιν τοuτων,

οvτω και τφ Πνεύ,ματι ταυτ' αμφω συνημμέι•α ΤΟ

οϋτω

καί

τά

δύο

ταϋτα

συνημμένα

αόρ'αΙΟJ' ψ(7'ις πvεvματικως θεάσ01 1 1αι, μαλJ.01, δε σvνδιαιωνί­

μέ τό Π νεϋμα θά θεωρήσουν τό άόρατον φως nνευματικωc:

σουοι θεώμε11α. Τίς οvν μηχαι 1 ή του dϊδiως οvτω περιαυγά-

μδλλοv δέ θεωροϋντα θά καταστοϋν όμοiωc: αiώνια. Ποίον

10 ζοJπος τόθ·' ήμδ.ς φωτός άφείσθαι, ϊJJα 117ς σοι γομιζομένης

τ,ελεοηάτης ι?εωρίας ι'ι.11υλαύσωμε1,;

El δέ 1,·vν μεν ι'ι.φιέJJαι

τέχνασμα λο1nόν θά ι']δύνατο νά ύnάρ!Ξπ νά έγκαταλείψω­ μεv τό άϊδίωc: οϋτω nεριαυγάlοv τότε ήμδc: φως, διά νά

τούτο τό rμ7'ις και ύπ,r:ροαί1·ει,, δυνάμεθα, τότε δ' ου, κρείτ­

άπολαύσωμεν τήν

τωγ Ζi.ρ' ~μίγ ό :ταρώ1, αlc)JV του μέλλοντος και εlκότως έπτιί­

f")iαν;

ψ'ΙΓΗ ;'lερι ιt.ΙJΤΟι• ΟΙ Τψ

βGJμεν τοϋτο τό φcϊJc:, τότε δέ δχι,

αiω~ιίcρ :πολεμοfΊ1ηες και αληθιι ι)

δι"

1c•(ιωτί.

:'"ίl. "'Αρ' ούν Διονύσιος δ μέγας τούτοις συμφο))'εί; Και

παις αρ' ό τό φως τοvτο εξυμ~tήσας πάντων μάλιατα; Τούτο

ov,, καί

με~•

20 ,ιιάλιπτα πάι•τωι• άντικεfμει,ος τοις τφ μεγάλφ φωτι ι'ι.ι·τικει­

σέ τελειοτάτην θεω­

ήμδc: ό

nαριi.Jν αίών άnό τόν

δρα ε"ίναι

άνώτεροc:

μέλλοντα καί εύλόγωc:

cίναι γοητευμένοι άnό αύτόν οί πολέμιοι τοϋ αίωνίου καί άληθινοϋ φωτόc:.

πgοωιεδείξαμε•)' δια πλειόνων έν τοίς π ερι φω­

τός και φωτισμού θείου προεξενψεγ,ιιέγος λό;-οις, ο".Jς ο γε

νομ12:ομένηv άnό

"Αν δέ τώρα μέν δυνάμεθα νά άφήσωμεν καί ύπερ­

51. τούc:;

~ Αρα λοιπόν ό μέγας Διονύσιος συμφωνεί μέ αύ­

Πως θά ητο δυνατόν νά συμφωνfi

ό

ύnερβαλλόν­

rυ~c έ!Ξυμνήσαc: τοϋτο τό φι:ϊ:ιc:; Τοϋτο βεβαίωc: nρσαπεδεί­

μέγοις, 01"'!τός εστιν δ έξ Άρεlοv, Πάγου της οiκουμέ~tης φα­

[cμεν με

περισσότερα λόγια εic: τήν nροεκδοθείοαν 1 nρα­

,-ότωος φωστ17ρ. 'Αλi?.ά και· νυν ι'ι.ι·αλαυόγτες Ίδωμεν τά~εί­

γματcίαν

Περί

νοι· {,π' ω:•τι7'ιν προυεολημένα ρήματα. Λωροθέφ τοίJJvν οvτος

έκεϊνοc:

επιστέλλrω• λειτουργij), «δ θείος», φησί, «γνόφος έστι

μοϋνταc:

10

ά-

25 πρόrJΙr()ι• φϊvς δι' ύm~:.ΙJ6ολι7ι· ύ:rιεροvσίου φωτοχυσίας· ει• τού­

ό

φωτόc: καί

όποίοc:

τό

μέγα

θείου

nρωτίστωc: φως είναι

εκθεσιν,

89

αντίκειται ό

Πάγου φωστήρ τηc: οίκουμένηc:. τήν

φωτισμο0 ,

διά νά

είc:

λαμπρότοτοc:

δτι

δηλαδή

τούς έ!Ξ

nολε­

'Αρείου

·Αλλά ας έnαναλάβωμεν

τφ ;•ί1•εται :τας δ Θεόν γγώναι και lδιείν άξιού,μενος, αύ1,ρ

καί τώρα

Ιζ» μ17 δραγ μηδέ γιηάσκεt~ι εJJ Ιψ ύ.περ ορασι~• και γ1•ωσο•

άnό έκεϊνον λόγια. Γράφων λοιπόν ουτοc: πρόc: Δωρόθεον

ϊδωμεν τά

προβαλλόμενα

τα

αι-

τόν διάκονον λέγει, «ό θεϊοc: γνόφοc:, τό σκότος, είναι τό

σι?ητr} και νοητά)). ΈJ!ταvθα τοί)•'VV τό αύ'ΙΟ καί γιιόφοιr

],,f-

(nρόσιτον φίϊJc: λόγψ ϊιnερβοληc: ύnερουσίου φωτοχυσίας·

,-

γιγομει•ος,

-

τοvτο

~

'

αυτο

,

γι:ι•ωσκω·ι',

t:f

οτι

\

μετα

,

παντα

:,

\

εσ11,

\

'!ι

30 γει και φcας, και δραν και μ1\1 δρδ.ν, και γιιrd_ι,σκειιι και μ17 γι­ ·)'(6σκεt)'. ΠΙΛς οvν και. σκότος του'το τό φως; «Δι' ιΊπερδολήη,

είc:

αύτόν φθάνει

nac: ό άίΞιούμενοc: νά γνωρίσπ καl νά

ϊδn τόν Θεόν, διά τοϋ μή όρον καί μή γινώσκειν φθόνων

:::ic:

τό ύnέρ δρασιν καί γvίϊJσ1ν, γvωρίιων τοϋτο άκριβωc:,

δτι είναι έπειτα όπό πάντα τά αίσθητά καi νοητά» ". Έδω 9

λο1πόν λέγει τό ϊδιοv καί γνόφον καί

89. 1, 3. 90. 'Επιστολή 5, PG 3, 1073

όρον, γινώσκειν καί μή γινιί.>σκειν. Α.

σκότοc: τό φως τοϋτο;

φως, όρον καί μή

Πωc: λοιπόν είναι

καi

«Λόγφ. ύηερβολικηc: φωτοχυοίαc:»,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

50S-

5

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

509

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

φησί, ((φωτοχυσίας,>, (;J.στε φώς μέ~- κυρίως, ο;κό,rος δέ καιΤ

λέγει, ώστε φωc: μέν είναι κυριολεκτικωc:, σκότσc: δέ :καθ'

ί:περοχήι', ώς dόραc>• τr.ι"iς δι' αlσθ17σεως ·ιi 1,ov f.:ι,εργειϊiιι'

ύπερβολήν,

::rρ,οσιέ~-αι χαί όριiν εnιχειρο,vσιν.

πλησιάσουν καi ϊδοuν δ1' αίσθr)σεωc: η νοητικών ένεργειων.

ώc:

άόρατον

είc: τούc: ·· έπιχειροΟνταc: νά

τό

62. :,Enr.(, δ' εγ αV 1 1ϊj) τζ7) iίπροσίτr.ρ γ[J!ιετ.αι nύ.ς ό ΘεΟ,,

52. Έπειδι'] δt πδc: ό άlΞιούμεvοc: νά γνωρίσπ καί ϊδπ

γνώ·)''α/ καί lδειι• dξι.ούμει 1 ος, τίς εστιιι οδτος ό του τοιούτου

τόν Θεόν φθάνει εic: τό άnρόσιτον, ποίοc: είναι αύτόc: ό

δ.ξιούμε1·ος., ;,τροσελθείJ' τψ dπρooίili) καί lδε1Jι τδ·,, dόρατυν;

όποϊοc:

.,. Α ρα π.ας θεοσευ 17ς; 'Αλλά Nl ωσέως μόνου και τι,ιγ Κ·α'τ' αι'-­ Τ()J' τό γενέσι~αι f.:,, τφ θείφ γνιίιμρ, 17 δέ δι' αποφάσεως Πεο­

τό άnρόσιτον καί ϊδπ τόν άόρατον; Αρά γε πδc: θεοσε­ βήc:; ·Αλλά τό νά φθάσπ εic: τόν θείον γνόφον ύπηρΙΞε

λο?ία παντός /';,στι θεοσε6οvς· yνι· δέ μετά υΊγ δεοποτικ1711 διr'ι. 1Ο r,αρκός επιδημίω·, και nανπός rlJJ/~Q(VΠOυ, ι'iις προωωδέδεικται.

άlΞιώνεται

τοιούτου πρcιγματοc:, νά

προσέλθπ

είc:

7

δυνατότηc: μόνον τοΟ

Μωυσέωc: καί τiiJv ίσαtίων αύτοϋ,

ή δέ άποφατική θεολογία είναι είc: τάc: χεϊραc: παντόc: θεο­

"ΑλJ.ο αρα τό κυρίως IOVIO φο)ς και ό θείος οvτος γ11 όq:ος χα) &συγκρίτως {πιερέχον της κατc} αnόφασιν θεολογίας· i'-

σεβοϋς'

στω δ' ομως όnόσογ ό J1ωϋσης ύnερέχει κατά 117ν ~~εοπτίαι•

προαποδειχθfl 91 • "Ι\ρα λοιπόν εΊναι τό κυριολεκτικωc: τοϋτο

7(-:-)),

;,ολλr,ι:<. 'ΑλJ.' δ ει· τφ φωτι τούτφ γεγονος όρ{j, κrιί ουχ

15 δρf!.. Πως ιίρcu1• οίΊχ όρ{j; 'Ότι, φησίν, ύπέρ ορασιι, όgff;,

μiαν

τιίJρα

είναι

δέ

καi

μετά

τrιν

δεσnοτικήν σαρκικήν έπιδη­

είc: χzϊραc: ηαντόc: άνθριοποu. δπωc:

φως :καi ό θεϊοc: ουτοc: γνόφοc: καί rηc: 6ποφατικηc: θεολογίας·

ιJnερέχει άσuγκρίτωc:

είναι

ac:

έχει

λο11 .όν

τόσον

δσον

/;)ατε χι:ρίο); μέν γιγrbσκει και όρ(J, ού'χ όρcf, δέ ύn.εροχικϊί)ς,

υπερέχει ό Μωυσηc: των δλλων άνθριί>πων κπά τήν θεο­

,ιιηδειυq f:')'l'{!ϊ':8ί(f ;·nfi

πτίαν. Άλλά, λέγει, δποιοc: φθάσn είc: τό φως τοΟτο ·βλέ­

18

και αίσθήσεως όρων, αντϊ;;ι τφ μίι

,ίραι• ιι.ηΜ: γιι·(Δσκειγ, τοv,έστι τr,v ύnεροij,γαι σα;·

'

γ)'(1Jσιtκηγ

.,

,

εη:ργει:rι.ι•,

~

,..,

ει,

τψ

20 ;'Ι1'6U8J'OC:, δηλον67! Κ[!8tηόι,ως

{J·ε9;•0JJr. ιδς ;.:ρεί.~το;' i} κατ')

t:

,

υnερ

101'

τοωv,τοι.• ,ιiί.-

rι

ορα:;ι~•

,

και

_.

;ι1-ιιιοι.1·

1) καθ' 1],fliiς και. όψο,• Και

ϊί1 1 θρcυποΥ

γενό:μεγος και ΘεΟς

πει καi δέν βλέnει 9 Ό Πωc: βλέπων δέν βλέπει; γει,

βλέπει ύπέρ δρασιν,

Διότι, λέ­

ώστε κuρ:ολεκτικι,JC: μέν γνωρί­

Ζ:ει καί βλέπει, δέν βλέπει δέ ύπεροχικωc:,

μή βλέπων μέ

καμμίαν νοητικήν ένέργειαν καί αϊσθησιν, μέ αύτό άκριβωc:

ιιδη κατι'.ι χά[!t)' ϊίι· καi. ΘΝ'() ύπάρχω11 ήνωμένος και δυ};

τό μή όρον καi μή γ1νώσκειν, δηλαδή μέ τό νά

Α εοi: Θ εόι· όρcvΨ.

ό τοιοΟτοc:

5Π. Οί ωίιΨJ' ,;Ίγ κατά c'ι.nόφασι11 μ6νην θεωρία~, πρ,επ-

ένέργειαν,

ύnερβn

φθόνων είc:

τό

ύπέρ δρασιν καί γv(iJσιν, δηλαδι) όρων καί ένεργωv κατά

r} ορα-

τρόπον άνώτερον άπό ήμδc:, διότι γίνεται άνώτεροc: άπό

δr.-Εάζογτες, και ,αύ,,η·Ι" μέ~, ύπό 11711 καθόλου γι,Cισιν ει­

δνθρωnον, είναι ~'\δη 'Κατά χάριν Θεός, είναι r)vωμένοc: μέ

25 6εvοι•1ες και nεgαιτέρω ταύτης μηδεμία~, ενέργεια~· 011'

πασαν γνωστικήν

γrιι λέγο1,τες, της δέ γιι(vσεως μηδεμίω· ύψηλοτέρα~ι {}εω2i­

rόν θεόν καi βλέπει διά τοΟ ΘεσΟ τόν Θεόν.

αv, τούς κατ' αι'ηους της κατά άn6φασιν ·τελεωτάτης τα·ύτψ; f:φο,:7rοvμέ·γοι,ς θ.εcvcϊας κι:ρ[ιος μη όρiiν μηδέ

γινιδσκ:εο'

30 :ο[καπιι· 016,μ,εJJοι και οτf:ρησι!' Ί!χωηrι.ς ί'J'(908ώς τε και rί­

άποδεχόμενοι μόνον την άποφατικήν θεωρίαν

53. Oi

καi μή π:στεύοντεc: είc: καμμίον ένέργειαν η δρασιν πέραν

αύτηc:, καi λέγοντεc: δτι αϋτη είναι ύnό τήν καθόλου γνώ­

ρά·.α,εο)ς. Οi,καVγ Sλα}ογ έαυτο{,ς 11]ν Ο1Jtως &γνωσία1 1 , ται)­

σιν,

τηι· δ11 τ1Ίγ κατά στέρηοιν, κρεϊ:110?J πάοης γ11cbσεως dποφαι·

σεωc:, κατ'

καί δ,Ί

καμμία Θεωρiα δέv είναι ύπερτέρα τηc: γνώ­

φαίνονται

vc1

vομfΖ:ουν δτι

αύτούc: τελεωτάτηv

ταίπηv

οί

φΘάνοvτεc:

είc: τήν

Θεωρίαv κυριολεκτικωc:

δέν βλέπουν οϋτε -γνωρίΖ:οuν ιωi σπ:ροϋvτa. γνώσεως καί

91. Βλ. άνωτέρω 1, 3·, 19· 21 κ.ά. 92. Βλ. 'Επιστολή 1, PG 3, 1065 Α. Περί βίου Μωσέωι:: 2, PG 44, 377 Α.

Πρβλ.

Γρηγ.

Νύσσηι::.

όράσεωc:.

'Επομένω::: χωρic:

Ε;αν τήν δντωc:

νά

τό

όγvωσίαv, uύτήν

άvτιληφθοΟν διεκήρu­

μάλιστα

τήv κατά

στέ-

il 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

510

ι•όμενοι χα/ οεμ1•υι1όμειut

rcp

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

κατ' lλλειψl.J' αγι 1 ώοτως εχειι·.

Οϋτως οί 1ϊρ μεγίστφ μη nιστεύογτες φωτί χαι του φωΗ);

ρησιν,

άvωτέραν

πάσηc:

γνώσεωc:

καί

τό δη άγνοοϋν κατ' ελλειψιν. Ουτωc:

2, 3

511

έκαυχήθησαν διά μή 1 πιστεύοντεc: είc:

oi

της γι•ώοεως εκnί11πουσι. Και μή11, εl ταiηόι, iί τε κατά α­

τό μέγιστον φωc: έκπίπτουν καί τοϋ φωτόc: τηc: γνώσεωc:.

nόφασιιι θεωρία καί δ θείος γι,φος, αί:1η δέ ή θεωρία στ.:-

Καί δμωc:,

5 ρησιl' κυρfως nu.ρέχει τον δραι•, κατά ωύς λέγοντας ώς ουκ

είναι

τό

δν

ή

άnοφατική θεωρία

'ίδιον, αύτή δέ

ή θεωρία

καi

ό Θείοc: γνόφοc:

nαρέχ!l

στέρησιν τοϋ όρδv,

κυρίως εοτί και κατά οrτέρησιΥ σκότος και ΙΟVς εν αυτφ γι­

δέν ύnάρχει περαιτέρω θεία θέα, τότε καί ό Θεϊοc: ουτοc:

ι·ομέyους αφροι·ας α;-τοτελεί καί τιοιει γε τοιο1ίτους ο'.ις αλη­

γνόφος

θϊϋς ταvς ,ιερι αυΙΟV τοιαϋτα αποφαινομένους, o'i nρίv απο-

καί καθιστζι δφροναc: τούr. είc: αύτό φθάνοντας. Καί καθι­

1 Ο rάξασθαι.

lll

αlγυnτ ί(f και ψεvδωγύμφ και αγόνφ μητρί,. ηγ

καv,cος λέγουσιιι οί πατέρες καθαρώς γηοι·αι. Q)ς

:-ιροσθέσθαι

ll))'

εξω φοείοθαι nα[δευσιν, πρίι·

δύο τwλεμίων μεταξ·ύ υιοτεύομεν :ωί

τοις κρείττοσι, πρίι, δι' αiιτών έΠιθέσθαι

ιοίς

JΙΟJ'1)ροίς και τους μει, τρέψαοθτtι και ψονενσαι και Κα7Ο']ύ15 ;_;.αι, τους δε ψυγειJ' (οοα δ,ηλοΥόΗ Ίων ΠΟJ'η.ρωι 1 παθιΟJ'

f[U·

είναι

συμφώνως πρόc:

κυριολεκηκωc:

εστι περαιτέρω θεία θέα, ΟVΚΟVΨ και δ θείος γνόφος ονως

κυριολεκτικωc:

ιωί

τούc: λέγοντας

σκότοc:

κατά

στςι πράγματι δφροvαc: τούς διακηρύσσοντοc: τοιαϋτα·

αύτούc: οί

όποϊοι,

ότι

στέρησιν

περί αύτοϋ

πρίν έγκαταλεiψουν τήν αίγυ­

nτίαν καί ψευδώνυμον Κ!αί σγονον μητέρα, ύnό τήν όnoiαv καλωc: λέγουν

oi πατέρες ότι έvvοεϊται ή έΕωτερική ηaι­

δεία93, πρίν γνωρίσουν πολεμίων

καί

καθαρωc:

προσχωρήσουν είc:

δτι

lώμεν μετα!Ξύ

τούc: άvωτέρουc:,

δύο πρίv

οικηι' εχοι•1α ;,ρός 1ίμfiς οlκει.ότητα, 1ιί)ι• αlτίωι• και συνε']­

δι' αύτων έπιτεθοΟν κατά των ποvηρωv καί δλλουc: μέv νά

γούγτωγ :-ταρόι•1ωι•, 1ίμωι• Τ1) )! αρ,χιί,v ι::nικρατέστερα γίι1εται},

άνατρέψουν καί φονεύσουν καί παραχώσουν, δλλουc: δέ νά

:7Qt1' Tl)V ;lOJ'l)Qr}ι• χρησι.γ εξελέγξαι

1(}))'

αδίκως α,;ιο

1(j)J.'

φρεάτων ιης κτίοεως 117ν του Θεου σοφίαγ dρυομέΨωΨ, δη20 λαδιί 1ω1, καθ'' 'ΈλληJ·ας σοφω,,, ;πρ1.ν συνοικijοαι. το'ίς είρ1j-

άποφύγουv (δηλαδή όσα άnό τά πονηρά πάθη, εχοvτα φυ­ σικήν οίκειότητα μέ ήμδς,

καί τά

συνεργό,

1·ηι· ,ιρΔς αλλιjλοvς αγουσι και, μη διαφωι,οvσι χαί α1'τιφω-­

ήμωv)

γοίJοη· (lλλ1jλοις, ιοίς τά 1J,εϊα δηJ.οι•ό7! οοφοίς, π.ρίιι δι' α)!(..(­

άρvουμένωv

χωρήοεως κυ.1 ήουχίας εnιαηjοαι

των οίκείων nρο6άτων,

1αiιτό1.• δ' ειπείν ι1οηψάτων, πριν αJ!αδραμεί,ν εiς ιό ορος, 1ι7γ 25 δ.κρ61ητα

της καθ' 17μας ψυχης, πριν :τάρρωθεν ένα,rεnοrιι

τφ καιι·c.ο φωτ(, πρίι, πρασεγγί,σαι, πρι1' ιίχονσπι και τα {πω­ δ1jματα τω1' ποδω1' ύπολύοασι?αι,

ώς ουκ έξόι, ψαvειν 1i6

άγίας γ-ίjς 1 1(0}' )ΨΚ.ψrιν κrι.ι μη οηως ογrω1' μεσι1ε1•6ι·τωι•,

πριγ αλ,λ;0ιωθijναι 1-i7ν

δεξια1' εγκόλπιο1' γε.νομέψην, τουτέστι

30 7(})' γοvν εlς έαυ101' καταδ1,vτα, πρι11 δια ιijς πάγια δω·αμf::-

γίνονται

καθΙ.JΚ είναι παρόντα τά α'ίτια

κατ' άρχήv

έnικρατέστερα έφ'

· πρίv φανερώσουν τήv nοvηράν χρησιν των άδίκωc:

κτίσεως,

τήv σοφίαν τοΟ

δηλαδή

της

ΘεοΟ

έλληνικηc:

άπό

τά

παιδείας

φρέατα της

σοφών,

πρίν

συνοικήσουν μέ τούς εχονταc: είρήvην πρόc: άλλήλους καί

μή διαφωvοϋνταc: ουτε άvτιφωvοϋνταc: nρός άλλήλουc:, δη~

λαδή μέ τούς σοφούς είc: τά θεϊα· πρίν έπιστατήσουν των προβάτων των δι' άvαχωρήσεωc: καi ήσυχίαc:, ητοι των νοη­ μάτων, πρίv άναβοΟν είc: τό δροc., τήv κορυφήν τηc: ψu­ xiϊc: μας,

πρiν άτενίσουν άnό μακράν τό νέον φως, πρiν

πλησιάσουν, nρiν άκούοουv καi ύnολύσουν τά ύποδήματα

1'1)ς υακ1ηρ[ας, δηλαΜι της nlστεως, το του 1υράν1'ΟV κράτnc

άπό τά πόδια, καθ' όσον δέν έπιτρέnεται νά ψαύουν τήν

93. Γ ρ η γ.

της τοποθετήσεώς τηc: είc: τόν κόλnον 95 , δηλαδή είc: τόν

άγίαν γην ' μέ τήν μεσίτευσιν των νεκρων καί μή πράγματι 9

ύπαρχόντωv· Ν ύ ο ο η c:, Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44,

329 BC.

'Εκ τοϋ εργου τούτου άπηχήσειc: εic: όλόκληρον τήν nαράγραφον.

94.

95. 96.

Έ Ε. Έ Ε. ΈΕ

3, 5.

4, 6. 12. 11,

πρίν

άλλοιωθοΟν είc: τήν

δεΕιάν χείρα διά

νοϋν εiσερχόμεvοv είc. έαυτόν, πρiν διά τηc: nαντοδυνά­

μου βακτηρίαc: , δηλαδή της niστεωζ καθαιρέσουν τελεiωc:

96

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

512

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

καiι'ελείν καιcι κριiτος και τήy άλμυράν του οίου θάλασσα,,

nοσιJ' αι'iρόχως i';μ;ιερπατfjσαι,

;ιρ/ν 11j J' ;ιικραJJθείσαJ' και

σκληρυνθεiσα)' ψύσιι· 1;,μων πηγή·)! ύmερφυους ευφροσύJ1ης δι' εύχης

καί

θεαρέσ10υ πράξεως ,αποτεΗσαι,

nρίv της αvω-

5 i}εν επιρρεούσης γεύσασθαι τροφfjς και ωύς ανιι;ιάλους ουκέ­

τι φεύγει~· αλί.ct καταδιcvικ•εl), αnαντας .nροθυμείσθ:αί τε και δύι,ασθαι, πρi,• διc'~ της τω,v τοιούτων r1nάYiωv nαραοκευ~}ς

τελείως οα66ατίσαι τ17JJ των κακών αnραξiαιr και ακοvοαι και ύnεροηηιι Η.t.ς πολvq.ώι•οι,ς σάλπιγγας και lδείJJ Και n,αραλ10 λάξαι τά πο,ί,ύχυτα ψ»1α ( ταίίτα δέ εστιν ή δια των πολυειδcίπ

κ1tσμάτων 10v Θεοv εξαγγελλομέ,νη δό.:α ,ου Θεο:3, εοτω δέ και τό διu nροφητϊοJJ και αποστό}.ωγ και ;ιωέρωγ κήρυγμα και Πά)lτα Ί(t δ ιεξοδι.κα 1WY θ·είων nαιδεύματα), πρι~ι nρο­ κατορθϊuσαι τοπαvτα και μετά τωJJ εκχρίτων καθ·ιερωμένωJ• 15 τϊμ Θεψ π[!ός

1·1711

rω·Υ θείων .ιχ)lαυάσεων ακρότητα φθάισαι

και ΤΟΥ τόπον του Θεού ίδείν, είτα και αύτφ Ηρ Θεψ αmερι­ νοιίrως έι 1 ωθ?'7vαι, τούτων πάντων αnολελυμέγοι, τολμϊδσι ι,έ­ ;;ειν c[)ς είς τόv ύπέρφωτον εlσδύνουσι γνόφον διιΊ. της κατι}

αnόφασιι· θεολογίας. 'Ημεις δέ ταύτην εν τοίς προτέροις Π ε-

20 ρί φω,Δς λόγοις ίκανως εξητακ6,τες, είκόνα μεν εδείξαμεν της α;•ειδέου εκ,εί~,ης ·θ•εωρίας και της κατά νουν ύnερ ΨΟ[!J'

εν άγίφ Πvεύματι θ:εωρητικη:; αnοnληρώοεως, α}.ι.' O'ViΚ αυ11)'1'

εκείγηι, οvσαν. Διό καi. πάντες μέv οί nίοτει παραδέξα­

σθαι καταξιωθέ,ντες ιό ,μvοτήριοJ!, ύμνείν δι' αποφάσεως δ15-

25 γανται Θεόι'., ού μέντοι καί έvοvοθαι και ό_ραγ δια q:ωτός αυ­ τόν, εl μ17 ;~αί δια 1fίς

1(0)!

θείων εντολών πληρώσεως 11JJJ

ύπερφυα δύ,JΙαμιν της 1JcωQίας δέξονται.

54.

ιι'ΑΧλά κ,αί nάJΙΤα τά ,θ!εία φώτα δείγ αnολιπείγ)), φη­

σί, ΗΚαιu

7(JJ!

t:1; 'Αρείου Π άγοv Δ ι01ιύαtυJ' εlς

1())!

μυστικrJ)f

30 εί,σδύοι 1 1ας γγόφοι 1 • OV'ΚOVJ! και αύ·τό τό i)είο,ν φως, είγε καί ολως τί 7l0Ιέ

801tY

α ύ.μείς πρεσοεύε1ε, χρην αψείναt κάτω,

97. Δ ι ον. Ά ρ ε ο n α γ i τ ο u, Περί μuσηκηc: θεολογiαc: 1, 3, PG 3, 1000 D. 98. ΈΕ.'24, 10. Πρβλ. Διον. Άρεοnαγίτο~. Περί μuστικηc: θεολογiαc: 1, 3, PG 3, 1000 D · 1001 Α. 99. 1, 3 πολλαχοϋ. 1. Περί μuστικηc: θεολογiαc: 1, PG 3, 997 κ.έ.

513

τήν δύναμιν τοϋ τυράννου καi περιπατήσουν μέ δβροχα πό­ δια εic: τίν άλμυράν θάλασσαν τοϋ βίου· πρίν διά προσευ­ χrιc: καί θεαρέστου πράtεωc: καταστήσουν πηγήν ύπερφυ­

οϋc: εύφροσύνηc: τήν πικρανθεϊσαν καί σκληρυνθεϊσαν φύ­ σιν ήμων, npiv γευθοϋν τήν δνωθεν ρέουσαν τροφήν καί νά μή άποφεύγουν πλέον τούc: άνηπάλουc:, άλλά νά φιλο­ ημοϋνται καi νά δύνανται νά τούc: καταδιώκουν δλουc:, πρίν διά τηc: προετοιμασίαc: δλων τούτων σαββατίσουν είc: τήν άπραtίαν των 1 κακών, όκούσουν δέ ιωί ύπερβοϋν τάc: πολυφιυνουc: σάλπιγγαc:, ϊδοuν καί παρέλθουν τά πολύχυτα φωτα 97 (ταϋτα δέ είναι ή δόtα τοϋ Θεοϋ, ή όnοία έtαγ­ γέλλεται τά δ:ά των πολυε1δων κτισμάτων, άκόμη καi τό διά προφητών, άποστόλων ικαί πατέρων κήρυγμα καί δλα τά άvαλυηκά μαθήματα των θείων)· πρiν προιωτορθώσουν τόσον πολλά καi φθάσουν μαΖί μέ τούc: έπιλέκτουc: άφω­ σιωμένουc: είc: τόν Θεόv είc: τήv κορυφήv των θείων όνο­

βάσεων καί ϊδουν τόν τόπον τοϋ Θεοϋ98 , επειτα δέ άπό αύ­ τά ένωθοϋν άπερινοήτωc: μέ τόν 'ίδιον τόν Θεόν, άηαλλασ­ σόμενοι άιπό δλα ούτά· καθιστςι λοιπόν δφροναc: αύτούc: οί όnοϊοι, πρίν έπιτύχουν δλα αύτά, τολμοϋν νά λέγουν δτι είσδύουν είc: τόν ύπέρφωτον γνόφον διά τηc: άποφατι­ κηc: θεολογίαc:. Ήμεϊc: δέ άφοϋ έςητάσαμεν ταύτην έnαρ­

κωc: είc: τήν προηγουμένην πραγματεiαν Περί φωτόc: ', 9

έδείΕ:αμεν είκόνα τηc: άνειδέου έκείνηc: θεωρiαc: καί τηc:

θεωρητικηc: .έκπληρώσεωc: κατά νοϋν ύnέρ νοων έν άγίψ Πνεύματι, άλλά δέν είναι ή ίδία ή θεωρία. Διά τοϋτο δλοι μέν οί καταtιωθέντεc: νά δεχθοϋν τό μυστήριον δύνανται νά ύμνοϋν τόν Θεόν άποφαηκωc:, δχι δμωc: καί νά ένώ­ vωνται μέ αίιτόv καi νά τόν βλέπουν διά φωτόc:, έκτόc: έάν δεχθοϋν τήν ύπερφυδ δύναμιν διά τηc: πληρώσεωc: των θείων έντολων.

54. 'Αλλά, λέγει, «πρέπει νά έγ~αταλείψωμεν καί δλα rά θεία φώτο, συμφώνωc: πρόc: τόν ·Αρεοπαγίτην Διονύ­ 1 σιοv, είσδύοντεc: εic: τόν μυστικόν γνόφον · έπομένωc: πρέ­ πει νά άφήσωμεν κάτω καί τό θείον φωc:, έάν ύπάρχn καθόλου αύτό τό όnοϊον πρεσβεύετε σεϊc: καί άπό έδω 33

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

514

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

καντευι?εν δείκι 1 υται ΟJς ΤΟ μηδαμjj μηδέν δραν, τουτ' εσΗJ' ύ

μυσιικός εκειJΙος γι·όφος>). Τί φατε και οϋτω πολλοίς ει,α[!ί­ Ομιοι, τί{)εσι9•ε τό φϊδς εκεϊν:ο το συι,διαιωνiζοι, τοίς άγίοις,

τ17ν δόξα11 της ψι1σεως τfjς {)-είας, την καλλονην του μέλλογτο:;

5

;ω/ ,ιιένοντος αlϊv,vος, τήι, ι'Jι·rιι1χοv χπί υ.διάδοχον 6ασιλείω·

TOV' Θεοv; Οϋτω γαρ του1ί τό φιiις αυιός Q επι του όρους -ιατ' α·υτό λάμψας επωvόμασε. Τ ί ,δ' δ {}ε'ίος Δ ι.οιιύσιος ΟVΊΟς; Ουκ

εγ τz7 Μυσιικfί /Jεολογί~~ φω·ερώς φησιν, ιί>ς ή αγα{)1ί πάν­ των αlιία, πάι11ωι, μlΨ ύnερουσίως 1Ίπέρκειιαι, μόγοις δέ c110 :rιερικαλύπ1ως εκφα[vε1αι τοίς και 1rί εJJαγη πάγτα και 7(_Χ

καfJαρά διαυαίJJΟVΙJlJ'," Ει γουγ t3κείΨοις εκφαίνεται, και ιαυ1α δ.περικαλύπτως, πώς ουδαμώς εκφαίγεται; El δέ

11

'έ,κιμ}.)'­

πις αίi1η 17 κατά &nόφασ[ν εστι {}ευJ..ογlα και aυτη μόγη ~ί ιl­ καταληψία,

καθάπερ ·ύ,ιι,είς

διωχυρ-ίζέσι'J.ε, κατά

ταδτην δέ

15 και 'Έί.λψΞς θεολογου{JtJJ, c&ς και του{}' ύιμεις φω ε, οι'ικοί'J'

κακειι•οι

;rιασαι• καθαρόrητα ·ύπερέοησαν και αυτό

10

{)είΟJ'

515

C:1ηοδε1κνύεται δτι τό νά μή βλέnn κανείc: τίποτε καθόλου ~;]ναι ό μυστικός έκεϊνοc: γνόφοc:» Τί λέγετε λοιπόν καί ιοποθετεϊτε μεταεύ των πολλών τό φωc: έκεϊνο τό όποϊον

μένει αίωνίωc: μα(i μέ roύc: άγίουc:, τήν δό!Ξαν τηc: Θείαc: ψίJσεωc:. τήν καλλονήν τοϋ

μέλλοντος καί

διαμένοντοc:

αίωνοc:, τήν δναρχον καί αδιάδοχον βασιλείαν τοϋ Θεοϋ;

Διότι οϋτω ι,Jνόμασε τό φωc: τοϋτο ό 'ίδιοc. ό λάμψαc: μέ

αύτό έni τοϋ δρουc:2 • Τί δt λέγει ό μέγας ουτοc: Διονύσιος:'

Δέν λέγει φανερά είc: τήν Μυστικήν Θεολογίαν, δτι ή άγα­ θή όλων aiτia ύnέρκειται όλων ύπερουσίωc:, φανερώνεται

δέ άnερικαλύπτωc: μόνον είc τούc: διαβαίνοντας όλα, τό­ σον τά άκάθορτα όσον καί τά καθαpά ; "Αν λοιπόν φανε·

3

ρώνεται είc: έκεiνουc: πωc: δέν φανερώνεται καθόλου; "Αν δέ ή φανέρωσιc: αύτή είναι ή άποφατική θεολογία κοί μόνον

ή

άκαταληψία,

αυτήν

δέ

θεολογοϋν

δπωc: καί

οί

έσεϊc:

διισχυρiΖ:εσθε,

'Έλληνες,

όπωc:

κατ'

καί σεϊc:

φώς, η7γ τώι 1 μελλ6ντων &γα{)·ών ιΊπ6στασιχ Φευ, O'lt τι-7ιι•

βεβαιώνετε τοϋτο•,

μεμωραμέJJωΥ ,σοφ{(Jγ 1ί ι'J!'(Ο'Ίι.ς ου μ6J!QJ! Υ.CΙ.Ταλαμοά~·ει, ιlλΧά

καθαρότητα καί τό 'ίδιον τό θείον φωc:, τήν ύηόσταοιν των

Υ.αί ύnερ,οαί11ει τάς επαγγ,ελ[ας

μελλόντων όγαθων. Άλλοίμονον, ότι ή γνωσ1c: των μωρο­

1(0'1'

μελλ6111ων αγαθώΨ. Άλλ'

20 αvχ δ Θεοϊ• λαv.ώι· οοφίαJJ Δωνύοι.ος τουτ' αι 1 ποτε φαίη· ιά

γϊιρ {)εία φώ,α καί 101'!ς ουρα~ιίους ηχυυς και τάς nασώι, ά­

γ{ωμ α:.ιρ6τητας,. α δείν άnολιμπάJJειν εφεξ17ς εvθ·ι'!ς ε;~εί καrέ­

τότε καί

έκεϊνοι

ύπερέβησαν πδσαν

μένων σοφών δχι μόνον καταλαμβάνει•,

άλλά

καί ύπερ·

βαiνει τάc: έηαγγελίοc: περί των μελλόντων άγαθων. · Αλ­ λά δέν θά ελεγε ποτέ τοϋτο ό σοφίαν Θεοϋ λαλων Διονύ­

λεξε, τc}ς προ της ύnωρείας εν Χωρ176 του Μωσέως καθάρ­

σιοc:· διότι αύτόc: άηηρίθμηοεν έκεϊ μέ τήν σειράν αύτά

σεις, τούς μετά 117ν ύnώρεια,ι' ιlnαγτ17σ:αν1ας ηχους και 1rt

τά όποϊα

25 llQOψιJ.J'έJ'ICI.

1())J'

φώτα11 1 iJ,εάμα'τα, τον αn6 των πολλωγ αφο­

ρισμ61t, τήι, μετά ταύτα πάνια ουχ δρασι1, Θεου, αλλά του τό­

πρέπει νά

τούc: ούρανίουc:

έγκαταλεiηωμεν, τά eε·ιa φώτα καi

ηχουc: καί τάc: άκρότηταc:

πέραν

δλων

των άγίων, τάc: καθάρσεις τοϋ Μωυσέωc: nρό τηc: ύnω­

που 8JJ

cp

οημα[ιΥ)J!ΊΟς, 01t Παν Ο αtσι'J-ψ;εως εν,ερ­

ρείαc: έν Χωρήβ, τούc: ηχοuc: οί όnοϊοι ήκούσθησαν μετά

γ,c:ίΓf

J'ΟΟς όc,αται, ύπαθετι:κοί τι1tέι; εlσι λόγοι, ιών ύ7ιουε-

τήν ύnώρειαν καί τά προφανέντα θεάματα ηΪJν φώτων, τόν

iJ

εστη

10VIO

6λημέι1ωι1 τφ nάγτα {ιπερέχω·ιι, δι' ο3ν ύπέρ πα.σαν έ;τ[γυιαι• 30 ΟVΚ αύτος μόΨΟ•)', (χ}.}.ά Υ.αι

1] παρουσία αυτου δε[κνυται· ()J07Ξ

άποχωρισμόν ά,nό τούς πολλούς, τήν εnειτα άnό όλα αύ­ τά δρασιν, δχι τοϋ Θεοϋ άλλά τοϋ τόπου είc: τόν 6ποϊον

ϊστατο, σημαίνοντοc: τοϋτο, ότι ηδν ό,τι βλέπεται μέ ένέρ­ 2. Ματθ. 16, 28· Μάρκ. 9, 1 Λουκδ 9, 27. Βλ. 1, 3, 43. 3. Περί μυστικης θεολογίας 1, 3, PG 3, 1000 C. 4: Βλ. Βαρλαάμ, Β · πρός Παλαμδν, Schirδ, ο. 298. 5. Βλ. Ρ ω μ. 1, 22. 6. Περί μυστικης θεολογίας 1, 3, PG 3, 1000 D • 1001 Α. Βλ. Έ Ε. 19. 1 · 20.

γειαν αίσθήσεωc: ιϊ voόc:, είναι ύποθετικοί λόγοι των ύnο­ τεταγμένων είc: τόν ύnερέχοντα κατά πάντα, διά των ό­ ποiων δεικνύεται ύnέρ nδσαν έπίνοιαν δχι μόνον αύτόc:, άλλά καi ή παρουσία αύτοϋ 6 ' ώστε ή θέα τοϋ τόπου έκεί-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

516

'

η

•

του

τ

ό που

'

'

εκεινη

.Q '

'

·uεα και

'

ΠΑΛΑΜΑ '

την ;.ωτα

,

,

αποφαοιι•

, .{} εο}..ογιαι,

nερυέυηκεΨ, ίj τοίηο εδειξει 1 αυτό. Ει μέι• οvν μέχ!}t της τόnου ιούι.ου θέας

'

υ-

rov

17 τον Μωϋσέως 'ην άνάυασις, καλώς αν.

'ίσως α;ιό τίίιν τοιούτων μηδεμίαJΙ θεωρίαν ,εlναι μετά

r171•

5 κ.αιά αnόφαισιν ι?,εο}.ογίω• εδογ\uάτιζον. Έnεί δέ καί της θέας

TOU

τόσων ιούωυ αnολύεται και 1 16,ιε •εlς τον γνόφον είσδύvει

τογ ,ι:ίντως μυσrικόν εν τfί πάσης γνωστικής ε,νεργείας ύ:περοχι­

κώς ι'ι:ιοθ,έσει, <<τφ αγJΙώ,στφ ι>!ατά τό κρείττον έι•ούμεγο :· καί όρώγ και γι)!())ΟΚW)' 10vιον ύπέρ ,)'OV)J)), πώς μόι•οι, εγ τfi κατr}

1 ο α:τόφασι~· 1.iεολογίq, τ,ε καί θεωρίq, περικλείσομεν nίν εν τq>

ι't·είφ γι·όφφ θέαι•;

Ταύτην γαρ κ,αί προ ω,ίJ εlσεΗείιι

εlς

IQJ! ιΊπέρφωτον γγόφογ δια τον τόπον ό Μωϋσης εθεάσα.το· ιvστ' αλλο τί εσ11 σαφϊος 1J i':11 τ{(? γνόφφ ει·ωσις και θέα,

1"

Και τί δεί λόγοις ετι διδά,σκειν και

,U1J

πράγματι

δεικνι5ι·αι ll]J! άοφαλη τώγ ύφ' 1;μ{ογ λεγομέJ!ύΗ' αλ1jθειαι•; "Α­ ρα γαρ ό ΜωϋσΓjς, ;ιά1πων άnολυ-θ~εις HUY τε όρωμένωι• και τ(.:ιι, όρώvτων πραγμάτων τε καί γοημάτωγ καί τηγ ·θέαγ ύπερ­ υάς τον τόπου r.,αί ,εις τόιι γγόφοι• εlσελΠών,

t:JJ

νου ύnερβάίνει καi τήν άποφατικήν θεολογίαν, ή όnοία έ­ δειίεν άκριβωc: τοϋτο. Έάν λοιπόν ή άνάβασιc: τοϋ Μωυσέ­ ωc: εφθασεν εωc: τήν θέαν τοϋ τόπου τούτου, ϊσωc: καλίi)c: Οά ήδύναντο βάσει των τοιούτων vά δογματίσουν δη ·μετά την άποφατιικήν θεολογiαν δέν ύπάρχει καμμία θεωρία. · Επειδή δέ άnολύεται κα1 τηc: θέαc: 1οϋ τόπου καί τότε είσ­ δύει εic: τόν πράγματι μυστικόν γνόφον άφοϋ άnοθέσn ύnεροχικωc: nδσαν γνωστικήν ένέργειαν, «ένούμενοc: κατά rό καλύτερον μέ τόν άγνωστον καί βλέnων καί γνωρίlων ύπέρ νοϋν»7. nωc: θά

nερικλείσωμεν μόνον είc: τήν κα­

τu άnόφασιν θ'εολογίαν καί θεωρίαν τήν θέαν είc: τόν θειον γνόφον; Διότι τα(ιτην άντίκρυσεν ό Μωυσηc: διά τοϋ τόπου καί πριν εiσέλθ!l είc: τόν ύnέρφωτον γνόφον· ωστε

οαφιοc: άλλο είναι ή είc: τόν γνόφον ενωσιc: κα1 θέα, πολύ

της 10ια11της θεο).ογίας διαφερόντως ύψηλότερο,•.

56.

"517

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

αυτφ t'cbρακειr

ύψηλότερον τηc: τοιαύτηc: θεολογίαc:.

55. Διατί δέ νά συνεχίlωμεν νά διδάσκωμεν μέ λόγουc: ιωί νά μή δεικνύωμεν μέ πραγμα τήν άσφαλη άλήθειαν των λεγομένων μαc:; ~ Αρά γε καί ό Μωυοηc: άποσπασθεic: άnό ολα τά βλεnόμενα κα1 βλέποντα πράγματα καί νοήματα,

φύσει, προδεικ~-νσα δέ δια της μωσαϊκής σκηνής οτι δέl;ι;τq,ί

ϊιnερβάc: τι']ν θέαν τοϋ τόπου καί είσελθών είc: τόν γνό­ φον, δέν είδεν είc: αύτόν τίποτε; ·Αλλ' άκριβωc: έκεϊ είδε τήν δϋλον σκηνήν, «τήν όnοίαν ύπέδει/Ξεν είc: τούc: κάτω δι' ύλικηc: μι:μήσεωc:»s· αϋτη δέ θά ήδύνατο νά είναι, κατά τούc: λόγουc: των άγίων, ή δύναμιc: Θεοϋ καί ή αύθυnό­

25 :ιοτ-ε κατασκεv1}v καί είς σχ17μα ηξει ΚJαι ου'σίω· ό ύπερούσιος

στατοc: σοφία τοϋ Θεοϋ9. ή όnοία είναι δϋλοc: κσ1 δκτιστοc:

20 ου1δέJΙ; 'Αλλά μ~ίν εκεί είδε 117γ αυλον σκηνή,ν, <,ηΨ δι' ύ?.ικijς μιμήσεως τοίς κάτω ύ.:ιέδειξε)!))'

αϋτη δ'

UJ'

εϊη, r.,ατά

τούς τcoi- άγίωι, λόγους, Χριστός ή Θεού δύιια!μις και Θεοv αϊ,θvπόσταως σοφ[α, αϋλος μέν οvσα και ακrισιος η'J έαυτης

καί ασχημάτιστος λόγος, ή πάJ'τα ύπερlχου(jlα και προέχουσα όραrά και οσα άόραια, καί σcσμα λαοcbι, θύσει τουτο ύπέρ ή­

φύσιν τηc:, προδεικνύει δέ διά τηc: μωσαϊκηc: σκηνηc: δτι κάποτε θά δεχθη κατασκευήν κα1 θά ελθ!l είc: σχημα κα1 ούσίαν ό ύπερούσιοc: κα1 άσχημάτιστο<: λόγοc:,

U())J', rlρχιερεύς μέν cvγ ,αv,τός :ιροαιώγιος, ϋστεροι· δέ και (hς

ή

καi περιέχουσα σκηνή, εν fι εκτιοται και συγέστηr.,εν οσα τε

κατά τήν

σκηνή ή

ύnερέχουσα

καί προέχουσα

καί

περιέχουσα

30 ί,φείφ έαυτc.7.ι χρώ,,ιιενος ύπερ 1ίμώ1 1 • Δ ιά τούτο, ε-ι· τφ θείφ

πάντα, είc: τήν όποiαv έχουν κτισθη ιωί συσταθη δλα τά

γγόφφ γεγογc;Jς δ Μωϋσης, αυ την αϋJ..ογ σκηνην ετδε μόνο~,

όρατά καί άόρατα, καί άφοϋ λάβ!l σωμα θά τό θυσιάση

και δι.' f5λης ύπέγραψει·, άλλα καί αυ11'7γ τηγ της θεαρχ'lας1

ύnέρ ήμων, αύτό(: ό nροαιώνιοc: άρχιερεύc: μενοc: ϋστερα

7. 8. 9. 10.

Περί μυοηκης θεολογίος 1, 3, PG 3, Γ ρ η γ. Ν ύ ο ο η ς, Περί βίου Μωσέως Α. Κ ο ρ. 1, 24. Έβρ. 6, 20 κ.ά.

1001 Α. 2, PG 44, 380

έαυτόν <:JC: θϋμα

10

ύnέρ ήμων.

μεταχειριlό­ Διά τοϋτο,

δταν ό Μωυσηc: εφθασεν είc: τόν θείον yνόφον, δέν είδε Α.

μόνον τήν δϋλον σκηνήν καi την έσχεδίασε δι' ϋληc:, άλλά

έnίσηc: καi τήν ίδίαν τήν

ίεραp)(ίαν τηc: θεαρχίαc:

καί

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

518

ΠΑΛΑΜΑ

519

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 3

ίεραρχίω· και τά κατ' ,αύτήν, α και' κατα την νομικην ίερω­

τά κατ

σύνην ύλικώς και ποικiλως 1ιεζωγράφηοε. Σύμ6ολα μέ1• οuι•

ποικιλοτρόηωc: κατά

αlσθ·η111, tί Τε ΟΚ1)1!Υj και τά κατά την OΚ1J1''Yj)' πάντα, ιερωού1 1 η

λοιπόν αίσθητά καi παραπετάσματα των είς τόν γνόφον

τε καί ~ά καθ' ίερωσύι•ην παραπετάσματα τcοι1 ε.v τφ γνόφφ

θεαμάτων ησαν ή σκηνή καi δλα τά κατά τήν σκηνήν, ή

αυτην, τα οποία κ:αi διεί:ωγράφησαν ύλικωc: καί τήν νομικήν

ίερωσύνην 1.

1

Σμμβολα

5 Λfωσέως ύ,ηjρχε θ~εαμάτω~·. Έκείνα δε αύτr} τά θε&ψατα σύ.ιι­

ίερωσύνη καί τά κατά Τήν iερωσύνην. Τ ά ϊδ1α δμως έκεϊνα

οολα ούκ ην· τοίς γάρ και τά έναγη πάντα και τά καθαρ(t

τά Θεάματα δέν ησαν σύμβολα· διότι έκείνα φανερώνονται

δtαοα{ιιουοι και εlς TQJΙ μυστικαν εισ:δύνουοι γνόφον α7rερι.κα­

άπερικαλύπτωc: είς τούc: διαβαίνοντας δλα τά

'J.ύπτως έ:κείνα έκφαίνεται. Πως δ' α1 1 είη ούμυολα ·τά γυ,ω•ι1

καi τά καθαρά καi εiσδύσνταc: είς τόν μυστικόν γνόφον 2.

πα~.•τός πcρικαλύμματος έκφαινόμενα; Διο και δ της Μυστι10 κιjς 1Jεολογίας ύπ,οφ17της ευχόμενος, άρχόμε,1,ος, «τριάς {;περ­

άκάθαρτα 1

Πωc: θά ησαν σύμβολα τά φανερούμενα γυμνά άnό παν

περικάλυμμα;

Διό ιωi ό έρμηvευτής της Μuσπκηc: Θεο­

ούσιε)), φησί)t, ((tθυναν ήμας έnι 117ν ·τώJ' μυστικώJ' άκροuί.­

λογίας

ιηι,• κορυψfμ,, εJ'Οα τr'ι &πλα και απ6λυτα και α,ρεπτα τijς θ·εο­

ύπερούσιε,

λογίας μυσ,ήρια κατά τον ύπέρφωτογ έγκεκάλυπται γγόφο,ι·J).

κών τήν άκροτάτην, δποu τά όπλα καί άπόλυτα καί ατρε­

"Ετ' OfJ)J Ξχει Τtς είπείιι cuς ού1δέν δραται ·f;)! τςο θείφ γι·όφφ

πτα μυστι"JΡΙΟ

15 καl. μετά

Ti)J'

καιr}

άπόφαrrιJΙ θεολογ[αγ ·ύψηλότερον

άναnέμπων εiς όδήγησε

της

τήν

ήμδς

άρχήν εύχήν λέγει, είc: τήν

κορυφήν

θεολογίας καλύπτονται

μέ

των

«Τριάς μυστι­

τόν ύnέρ·

θέαμα

φωτον γvόφον» 1 '1 . Δύναται λοιπόν έπειτα άπό αύτά κανείς

αϊ•δέ,v; η ΊΟUω γοvι, στι συμ6αλικά πάJ'τα τά τώJ' άγίω~· θειί.­

νά εϊπn δτι δέν βλέπεται εiς τόν θείον γνόφον τίποτε καί

ματα; και Οl',ΙΙ6ο}.ικά '1Qt,αf}τα, ώς φα{νεσθαι μέν ποτε, C!)'(ll

δτι δέν ύπάρχει κανέν Θέαμα ύψηλότερον μετά τήν άπο­

δ' ουδέπο-ε; lllωii01jς γr'uy εlδεν α είδεν {(εν τεοσαρά:κοι 1 τα

φατικήν θεολογiαν; η δτι δλα τά θεάματα των άγίων είναι

ή,ιιέραις και τοοαύ,ϊαις νυξ[)), καrά ΤΟ)Υ Νύσσης Γρηγόρι01 1 ,

συμβολικά; καί τοιούτου εϊδοuς συμβολικά, ωστε νά φαί­

20 τ·ης άε~δοίJ; ζωιJς ί,πδ ,ΟΙ' γι,,;φον μετέχωγ>J, c:Sσrε αγε{iδ,όα

vωνται μέν κάποτε νά μή είνω δέ ποτε 4; Διότι ό Μωυσης

ην τcί θεάματα έκεί~-α. Πως 01"'!1, συμ,60,J.ικά; 'Αλλ,ί και t:ι·· τip

είδεv δσα είδεν «εic: τεσσαράκοντα ήμέρας καi αλλαc: τό­

γι·όψρ εωρα~ο· ,τάν1α δε T(l ει• Τ(,Ο γνόφφ άπλα και α,τό}.υτα

σαc: νύκτας», κατά τόν Γρηγόρ1ον Ν(ισσης, «μετέχων της

και α:rρεπ,α. Τ[ δέ τό'>ι: κυρίως συμυόλω~-, Ηι}ι' μεριστC.Η, κrιί

άυλου Ζ:ωης ύπό τόν γνόφον»η, ώστε τά θεάματα έ~είνα

αlσι'fητδ'ιν, 01) τρεπιόγ, ου ,ούνι'Jετο~t, ο-ίΎ τοίς οδaι συνη,μμέι•ΙJι'.

1

ήσαν δυλα. Πως λοιπόν ήσαν συμβολικά; 'Αλλά καί είς τόν γνόφον έβλέπετο· δλα δέ τά εiς τόν γνόφον είναι άπλα,

25 δηλοvόιι τοίς κτ ιστο'iς;

56. Έπεί δ' έώρα, δρατά ησαγ τα προκείμειια· η

OfJJ! φόις,

όπόλυτα καi δ.τρεπτα. Ποίο δέ άιπό τά κυριολεκηκως σύμ­

}J f;·)' ψJ)7t ϊiλλφ ύπηρχοv δρατά· αλλά άπλα πάJΙτα τά έκεϊ:

βολα, τά μεριστά καί αίσθητά, δέν είναι τρεπτόν, δέν είναι

φϊίις αρα ,τιJι·τ' εκείι 1 α. Έπεί δ' έαντον 1'Ίπεραναυάς καί έι•

σύνθετον,

1iρ γ~ 1 ό·φ(ι')

τά κτιστά;

30 καΗί i ,ιιι7

ov1··

1

γεγόμεγο; c:rόρα, ο'Vτε καϊ:,

γάg

o'l',;F.

56.

αι:τοπΙΙκι'ιι· l.fρα t:σ1ί, τό φώς έκεί,,ο καί τοίJς μi;ι·

&ι 1 0,ιιμά,-οι•::;

( πώς

αίσθησιν έ(όρα

γειιι.,μέν01;ς

νόας ύπεροχικc'ίΊς

Τ() αυτοπlt'κόν καί

αποκρύτιτεrαι

αυ'τονόηιον δι' εγεργείας

11. Περί έκκλησιαστικηc: ίεραρχiαc: 5, 2, PG 3, 501 C. 12. Περί μυστικηι: θεολογiαc: 1, 3, PG 3. 1000 C. 13. Αύτόθι 1, 1, PG 3, 997 ΑΒ. 14. Βάσει των τοϋ Πλάτωνα c:, Τιμ. 27 D. 15. Περί βίου Μωσέως 1, PG 44, 321 Α.

)l()'V

δέν είναι

συvημμένοv μέ τά όντα, δηλαδή μέ

'Επειδή δέ έβλεπε, τά προκείμενα ησαν όρατά· η­

σαν λοιπόν η φως η είς δλλο φωc: όρατά· άλλα δλα τά

έκεϊ είναι

άπλcϊ δρα φωc: ησαv δλα έκείνα.

'Επειδή δέ

εβλεπεv, άφοϋ ύηερέβη έαuτόv καί εφθασεν είc: τόν γνό­ φοv,

δέv εβλεπεν

οϋτε

κατ~ αϊσθησ1ν

οϋτε

κατά νοϋv·

αρα τό φως έκείνο είναι αύτοnτικόν καi τούc: μέν μή αομ­

μάτους νόαc: άnοκρύπτει ύπεροχικωc:

(διότι

πως θά ητο

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

520

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

δραθείη οίασουιι;), οταν δ' ύπερανα6r'ις πfί.οαγ νοεράν ένέ2-

δυνατόν νά όραθη μέ όποιανδήποτε ένέργειαν νοϋ τό αύ­

γειαν ό

1 ιjς

τσπτικόν καi αύτονόητον;), δταν δέ ό νοϋc: ύπερβη πα­

ύπερκάλοv ταύ,της aγλαίας, εν Θεφ χάριτι γενόμε~,ος καί

σαν νο,::;ράν ένέργειαν καί καταστη ύπεροχικωc: άόμματοc:,

δι(Ί της ύπέρ

γεμiΖ:ει μέ τήv

νους aJ,ό;ιψατος ύπεροχικώς τελέση, πληρουται

J•OVV έ)'())σεως αυτό δι' έαυτοίί τό αυ•τωπικόιι

5 φως liχων άπορρήτως και δρών. Τί ουν; Ουκέτι λοιπόν κcύ­

ύπέρκαλον ταύτην άγλαίαν,

πων διά τηc: ύnέρ

Κ[!'Ι)rptότψος, αλλrι και τοίς ιiλλοις μεταδίδωοι, κρύπτΟJι αι>-

αύτοnτικόν

10Vς ύπο τον θείον γνόφον;

πλέον νά εϊπη κανείc: τό Θεϊον κρύφιον;

Oi,

γαρ ετι Μωσijς έωράτο τό1ε

1 ο μείζοι•, οτι και

αυτοy έαυτου ύπεραν.α6ιοάσας και απολύσ~ς

φθάσαc: διά

τηc: χάριτοc: είc: τόν Θεόν καί εχων άnορρήτωc: καi βλέ­

φιο-v το 1Jείον ε!ποι τις αν; Και πώς, ο γε ουκ εξlσταται τijς

μάγος έιι αυ'τψ γε,νόμενος, κατά τό γεγραμμένον· τό δ' ετι

15

521

2, 3

φωc:.

voOv

ένώσεωc: αύτό τοϋτο τό δι' έαυτοϋ

Τί συμβαίνει λοιπόν;

Δέν

θά

ήδύνατο

Kai πωc: αύτό,

έφ' δσον τοϋτο δέν άπαλλάσσεται τηc: κρυφιότητοc:, όλλά καί είc: τούc: δλλουc: μεταδίδει, κρύπτον αύτούc: ύπό τόν

ράι, .έJ,έργειω·, κρύφιον αύ·τόν tαυτφ, ώ τού θαύματος, εποίη­

δέν έβλέπετο πλέον τότε, δταν εφθασε μόνοc: είc: αύτόν· τό

οεγ,

ωσ{J,' όρϊόντας, αύτούς μ17

δέ σπουδαιότερον είναι δτι, δταν ύπερανεβίβασεν έαυτόν

είδ6·αι αλλά διαπορείν, τί ην εκεινο τό δρώι,· 1ό δ' av,θιc

έαυτοϋ, άπέσπασεν άnορρήτωc: έαuτόν έαυτοϋ καί εθεσεν

l:r ι

έαuτόν

ώς και

τον θείον Παvλω· .

πάσαν παράδοξο~: ύπεροολήν καθ' ύπεροχήν ε;κυαίνω·, οτ ι

ύπέρ

Διότι,

16

άπορρήτως έαυτον και ύπέρ πάσαν θεις αlσθητικ1711 καί. νοε­

θεϊον γνόφον;

πδσαν

κατά τό γεγραμμένον ,

αίσθητικήν

καί

ό Μωυσηc:

νοεράν

ένέργειαν,

καί ύπερφυεί έκφάνσει κρύφιος

κατέστησεν έαυτόν κρύφιον είc: έαυτόν, ώ τοϋ Θαύματοc:,

εκ,είvος μέι·ει και αυ·τοις •τοις άπολυθείσι και' κρvυ·είσι~,, π;',

δπωc: συνέβη καi μt τόν θείον Παϋλον , ώστε βλέποντεc:

τοι'!ς αλλους πάJιτας μόνον, ιlλλά κ,αι έαvτούς. Τεκμιίgι01, δέ

νά μή yvωpilouv έαυτούc: άλλά νά διαποροϋν τί ητο έκεί­

1ίJς ύπεραγνώστου ταύτης κρυφι6τητος, ή τού Μωσ(;ως έ.,i

νο τό βλέπον· τό δέ ύπερβαϊνον πάλιν πδσαν nαράδο!Ξον

20 117γ τρανοτέραι• {}έαν εφεσlς τε και α1τησις και ανά,υασις, άλ­

ύπερβολήν ύπεροχ;κωc είναι δτι καί εic: αύτήν τήν άπόρ­

και ει, αυηι τ'fί απορρή•τφ

λα και

tJ

I(JJ)! αγγέλω11 Και των άγίωιι ~V απε(ρφ αιϊί'Jνι διη­

J,εκ17ς ,SΠι

I(l ψαι•/Ηερα 1(JJY {},εαμ&των ΠQΟΚΟΠ1), WOIB Κ•αt όψU)'­ τες αύ1f7 7?) όράσει ύπέρ δρασι~r γινώ,ο~ουσι το φως εκεί~:ο. :π6σφ μαΗ01, τον δι' αυτου έπιφαιι,6μενον

Θε6J 1 •

Και ό δφθαλ-

25 _uος γαρ ό 'Ιίμι:;1ερος, τψ ήλιακψ F:)'αΙεJ!tΟας δίσκφ, δρωιι αυ­

11

ρητον καί

ύ·περφυα εκφανσιν έκείνοc: μένει

κρύφιοι:: καί

εic: αύτούc: τούc: άnοσnασθένταc: καi κρυβένταc:, δχι μόνον

άπό δλουc: τούc: δι\λουc:, άλλά καi άnό έαυτούc:. Τεκμή­ ριον δέ τηc: ύπεραγνώστου ταύτηc:

κρυφιότητοc: είναι

ή

εψεσις καί Ζ:ήτησις καi άνάβασιc: τοϋ Μωυσέωc: είς τήν τρα­

νοτέραν θέαν1 R, όλλά καί ή συνεχήc: πρόοδος των άγγέλων

τόι•, ύπέρ ορασιν ;•ι)'(~σκει.

Και μηδεί.ς πάλιν τϊρ μ17 πάηη καταλλήλφ τοiϊ πα­

καί των άγiων πρόc: τά φωτεινότερα των θεαμάτων κατά

ραδεlγματος επιφυέσθω· 1rιiiτo δ' .~ιιοείτω μ6JJω•, οτι το'ίς έι·

rόν δπειρον αίωνα, ωστε καί βλέποντεc: μέ αύτήν ταύτην

(lποκαλύψει τ<'ι {}εϊον θεωμέι•οις φως το ύπερυάλλοι, η'jς κρυ-

τήν δρασιν βλέπουν ύπέρ δρασιν τό

.57.

30 φ·ι61ητος της θείας μηδ,έν {ιττον οτι μή ~αι ,ιιάλλο~, και δια-

φωc:

έκείνο,

πόσον

περισσότερον τόν δι' αύτοϋ έπιφαινόμενον Θεόν. Διότι 1καi ό ίδικόc: μαι: όφθαλμός, άφοϋ άτενίση τόν ήλιακόν δίσκον, 19

βλέπων αύτόν, γνωρί(ει ύπέρ δρασιν • 16. Έ Ε. 24, 18. 17. Β' Κορ. 12, 2 έΕ. 18. Βλ. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η c:, Περί βίου Μωσέωc: 2, D · 377 Α. 19. Ή είκών άnό τοϋ 6 · αίωνοc: Θ ε ο φίλο υ ςι c:, Πρόc: Αύτόλυκον 1, 5, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 5, 15.

57. PG 44,

376

Άντι ο χε ί·

Καi δc: μή βασισθη κανείc: πάλιν είc: τό μή έντελως

ιωτάλληλον τοϋ nαραδεiγματοc:·

ac:

έννοη δέ μόνον τοϋ­

rο, δτι είc: τούc: Θεωμένοuς τό Θείον φωc: έν άnοκαλύψει

έn1γ1νώσκεται δχ1 όλιγώτερον,

δν

δχι περισσότερον

καί

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

522

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

φερόντως μάλλον ι} ήμίν επιγινώ,σκεται, τοίς διιΊ συμοόλωι·

1)

των από τούτων νοημάτων

l}

δι' άnοφάοεως έπιχειρσvοι

523

2, 3

πολύ περισσότερον μάλιστα, ή υπερβολή τηc θείας κρυφιό­

rηrοc παρ' δσον είc ήμδc τούς έnιχεφοϋνταc νά συλλά­

ΤΟ ακατάλψιτον συνορα)' της θεlας φύσεως, οτι ακατάlψιrοι·.

βωμεν

Οιδε ;•({Q r.αί δ τυφλός, αr.ούοας και πιστεύαας, οτι ή φα~-

φ(1σεωc, καG' δσον είναι άκατάληnτον. Διότι γνωρίΖ:ει καί

5 δρότης του ήλ[ου 117γ συμμετρίαν {,περοαίνει τώγ αlσθητι.,,,, ι3μμάτων, αλλ' ουχ Cι)ς Ο όρωι,· και του rjλ[ου δ' uντος VΠΟ

δι · άποφατικηc

ό τυφλός,

όδοϋ

uφοϋ άκούσn

τό

άκατάληnτον τηc θείαc

καi n1στεύσr1,

δτι

ή λαμnρότηc

του ήλiου ύnερβαίνει τά μέτρα των αiσθητων όφθαλμων,

γηι•, νοητώς εχομε1ι δραγ αυτό1 1 , ο{, μόι,σι, οί δ' ύγιούς δψεωc;

άλλά όχι cnωc ό βλέnωv· καί δταv ό ηλιοc είναι ύnό τήν

Jrε;ιειραμέι•οι, aλJ.rt και

γην, δυνάμεθα

οοτις

δ' όρωπι πει.θομένωγ. Καί ού

HtJY

nεnηρωμέι•ων μέν, Ίniς

TOVT'O

μόνον,. αλλ' ατι και {,πi:;ιι

10 ΙΙ)J' ιίψιι· έχει τι'jν λαμπρότητα δ τc0v ήλίοv δίσκος εlδείη cίι•

νό

τόν

βλέnωμεν

νοητωc,

πεπειραμένοι δι' ύγιοϋc όράσεωc άλλά

τούc τυφλοuc,

καί

όχι

μόνον

oi

ό άνήκων εic

oi όnοϊοι -πείθονται είc τούc βλέnονταc. Καί

και δ τc0!.,ς ι'ιφι?·αλμούς t:κ,κ,εκσ,μμένος· μετέχει)' δε και α:πο­

δχι

λαύειγ τοvτοι, IOV φωτός αμήχανον. Οϋτω ·τοίνυJΙ και τον Θε­

λαμπρότητα ύnεράνω τηc:: όράσεωc, Θά ήδύνατο νά γνωρί·

Q)J

νοη,τϊiις όρfii, και ·ύπερ

Or.f:t)!

γέμοιτ'

αι 1

JIO'VV αύτό-11 δι'

αποφάσεως

γn•c,)­

και τοίς προς Όραχυ ΠJεπειραψένοις της

ί5 κείι·ου θέας Και το'ίς μήπω διάρααι

10

υπερ

/.,

JJOVV εκι;ίνο IΙJC:

μόνον τοϋτο,

άλλ' ότι ό

δiσκοc:: τοϋ

ήλίου

εχει τήν

σn καί ό εχων έιΞωρυγμένουc τούc:: όφθαλμούc· είναι δμωc::

όδύνατον αύτόc: νά μετέχn καί άnολαύn τοϋ φωτόc. Οϋ­ τω

λοιπόν Θά

ητο δυνατόν νά ϊδουν τόν

Θεόν νοητωc

έι·cίιπεωc: v,υιια προς ωΊτόl', nειι?ομένοις δ' ομως τοίς διιίρr,­

καί vά γνωρίσουν αύτόν άnοφατικωc ύnέρ νοϋν καί οί έn·

οο•, αλλ' ουχ ενωσίς εστιι, αϋτη ή ορασις· και ό μ17 πιστ,ε·ύωι·

όλίγον πεπειραμένοι τηc Θέαc:: έκείνοu καί

δε τοις διrt της ύπέρ νου;)! έγώ,σεως δρώσιν υπέρ γουι· καi

σαντεc::

αυτός Τ() θ•είΟΙJ δοξάσειεγ aι,, αλλ' ύπερ τας VΟΙJΗΚας αι">τοι~

20 .δvι,άμεις μ(πας. Ό δέ ,,ι7πr;.ι, 1171· nρΔς τu ,κάτω σχέσι.ι· τiίς

ηϊc

c.1κόμη

ένώσεως,

πρόc::

αύτόν

nειθόμενοι

έκείνο

όμωc

εic

τό

οί μή

ύnέρ

τούc

όνυψώ­

νοϋν

δμμα

άνυψώσανταc,

άλλ' αύτή ή όρασ1c δέν είναι ενωσιc· καi ό μή nιστεύων δέ

δια 1η;

είc τούc: βλέποντας διά τηc ύnέρ vοϋν ένώσεωc, θά ήδύ­

1(0)' l:noλc,ι·)J τηρ17σεως και τ17ς εκ ταύτης &nαθ·είας, και i·-

νατο καί αύτόc νά δοl'Ξάσn τό θείον ύnέρ vοϋν, άλλά μό­

οίκεϊα;

fll):c.λc)ιι· ψυχιΊς κrιί

t'Κ πάντω)• απολυθείς

περοr'ι.ς nασα~• γνωστιΚ1)1' εJΙέργειαιι δι' ·εΚΤΒJΙΟVς Και BtlιlΚ!]l­

νον ύπέρ τάc νοητικά<: αύτοϋ δυνάμειc.

ι1ovς και &ί!λου προσευχίjc:, κακεί ,δι.' έι•ώσεως αγγc[ιστοι, και?'

nδσαν σχέσιv τηc ψυχηc nρόc τά κάτω, άnοσnασθείc άnό

25 {υτ;εροχιίι, nε!]ιλαμφι?είς 1r7ι απροσ[τφ φέγγει, μόι,ος ο{;ως,

όλα δ1ά τηc:: τηρήσεως των έντολων καί διά τηc:: έ!Ξ αύτηc

qxvς γεγοι•c)_ις Κ'αί διι'ι. τ,οv φωτός θε,/ηιενος και φως όρϊ-:ιι•

άnαθείαc,

Ό δέ άnοκόψαc:

ύnερβάc πόσον γνωσηκήν ένέργεiΟν δι'

έκτε­

εJΙ ηj του φωτός εκείι·ου θέq. τε και απολαύσει, και τό ύπερφα­

νοίίc, εiλικρινοϋc καί

ές και ιiπερινόητον οψτως γι~•(iισκει του Θεο,ί,, ουχ ύπέρ τί;ι·

Θείc μέ τό άnρόσιτον φέγγοc. δ1' άγνώστου ύnεροχ1κηc: έ­

ι·οητικί7ι• μόι 1 ην δι5ι1αμιν του νου, την αγι?ρωπ{νην ταύτηιJ, δο-

, ·r.ίJσε,·,c:,

-,

μόνον c;ύτόc, γενόμενος φωc, θεώμενοc διό τοίί

κτιστcvν ύπέρ α~'!τ17ν εl­

φωτόc: καί φωc βλέnων είc τήν θέαν καί άnόλαυσιν έκεί­

αλλα και υπέρ τ'Ι]'V ύπερψυεστάιτην ενωσt)t ε'ΚS[J'ψ', ()t'

vην τοϋ φωτόc, γνωρil.ει τό ύnεpφαέc καi πράγματι άπε­

30 !u~·ω,· τc'ιι, ΘεόJΙ -- πολ}.u γc1ρ καί σι11

άυλου προσευχηc καί έκεϊ nεριλαμ­

τω1 1

ρινόητον τοϋ Θεοϋ, θεωρών TOUϊOV όχι τηc:: νοητικηc δυνάμεωc

μόνον ύηεράνω

τοϋ νοϋ, αύτιϊc: τηc άνθρωnίνηc

-διότι καί έκ των κτιστGJν πολλά είνω ύnεράνω αύτηc-, άλλά καί ύnεράνω

διά τηc

τηc ύn:::ρφυ:::στάτι1c έκείνηc:: ένώσεωc,

όnoiac μόνον ένύJνεται

ό

voϋc:

μέ τά έnέκεινα

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

-

S-24

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

Jjς μά11ης τοίς 1(0)' )'Οψ6Ίιι ε:1έκειι 1 α δ J'OV(] έ11οϋται «ει• {}ειπ1

τερq

Ι

μιμησει

,..,.

τωι•

('

f

υ:cιεgουραγιωJJ

Ι

των

νοητών

«μέ

θειοτέραν

μίμησιν

των

525

2, 3

ύnερουρανίων

0

νόων»' •

'JJO(ι}J'».

58. 'AJ.λr} ωύ1ω1 1 με)' αλις. Έκεί110 δ' t'nαι•αλα6όι,τε.;

58. Άλλ' άρκετά δι' αύτά. Έnαναλαμβάνοντες δέ έκεϊνο

λέγομεJJ, (i)ς Tf)J' {:πεg θέα11 ορααιν ΤαV11]1', ει τις JJό1)0t1' ύJιε!]

λέγομεν, δτι, αν κανείς θέλπ νά καλfj νόησιν ύnέρ nδσαν

5 nαααν νοερ,t.)' ει,.s12γειι;ιγ εθέλει καλει1 1 , διαφέρεται προς ιί­

νοεράν ένέργειαν τήν ύηεράνω θέας δρασιν ταύτην,

δέν

μας ου·δέJ'. Ό μέιιτοι φιλόσοφος οvως, ,νομίσας ορασιν ιίμιlς

διαφέρει είς τίποτε άnό ήμδς. Ό φιλόσοφος ουτος δμως,

τουτι μό11οιι αφωρισμέ11ως, α}.λ' ούχι και νόηαιι 1 αnερο·άητω·

νομiσΌς δτι

καλεiν, κατ'

όχι δέ καί νόησ1ν,

, μ,α~sεις

αfποv του ο1'όματος της δράσεως ~ , , ε,nαη·ετην μανιαν,

., ,.., ουμει:ουι,

εμάι,η, καί

:, 1 IVV>q, ' εγκαταΛΒtψvεις

1 Ο λόγους τούτους, κ,ατά της n12οφητι.κ1jς χάριτος

'

:τιε12ι

'

τους

ήμεϊς καλοϋμεν τοϋτο άποκλεισηκως δρασιν, έΕ:εμάνη κατά τοϋ όνόματος της όρά·

σεως καi έκμανείς μανίαν δχι 6εβαiως έnαινετήν καί ύστε­

ijμαρτε~< ι[;ς

ρήσας είς τούc. λόγοuc. τούτοuc:, ήμάρτησε σοβαρως κατά

πλείστα. ΤρυΤι11 δ' 1ίιιείς r} τεττάρωι· r'lμαρτημάτω1• ελεγzοι·

της nροφηηκηc: χάριτος. Ήμειc: δέ. άφοϋ έλέγΕ:ωμεν τρία

δuί οραχέω1 1 ;τοιησάμειιοι

η τέσσαρα σφάλματα έν σuντσμί9, θά παραιτηθωμεν των

J'l)}f

7(0)!

αύιτδς αγωι 1 ιζό,μυος Q)ς

αλλωΨ αφεξόμεθα. Δείξαι τrιί­

1) ορασις nολλιρ χείρω11 11jς )'01)-

σεως, ((Jιάιtτrι. τcί. τοίς τιροφ1ίιαις δεδειγμέι•α, χεί,ρους 1•017σε-

Ι 5 cΔςη φησιν 1ιδράσεις, (ας διαπεnλασμέ~<α και διαγεγραμμέ11α

αλλων.

·Αγωνιιόμενος

λοιπόν ούτός νά δείΕ:r. δτι ή δρα·

σις εί111αι πολύ χειροτέρα τηc: νοήσεωc: λέγει δτι «δλα δσα έδείχθησαν είς τούς nροφήτας,

είνα1 όpάσειc: χειρότεροι

και κ-ατα φαι•τασίω· .~χπεφασμένα». 'Ότι μέι, οδv ε~< εκm,i­

τηc: νοήσεως,

σει γεγόμε)•οι τrί)J' nροφητωι, οί nλεfοvς τας πλείουc; είδο1•

φαντασίαν

τωι' δρ(ι1 σεωγ, 01Ίδεις δς ιl,ιιφιγ11αεi τC1ν κατ' αύ·τοiις ).ογfω1'

ροι τGJv nρο(Ι)ητων είδσ11 τάς ηερισσοτέραc: των όράσεων

και μετρίως έnακούσας. Τί ου11; 11/Υ εJιι 1Q χείρογ εκαταΓ;!)'

άφοϋ περιηλθον είc: εκστασιν, κανείς άnό έκείνους οί

20 nάσχοιιτες Θεογ έάι[ιU))" οί προcρfjται; Και τίς

μη 11/1! ,εnί

10

111' τοvτο ε'ίnοι,

χεiο,01, εκστασιν αfπός nαθών,· Τί δ' [:ίτ,ε Τ(ρ'

ώς διαnλασμένα καi

παρουσιασμένα».

'Ότι

σχεδιασμένα καί κατά

βεβαίως

οί

περισσότε­ ό­

ποϊοι ηκουσαν, εστω καί μετρίως, τά λόγια των δέν άμφι· βάλλει.

συνέβαινε

Ti

λοιπόν;

oi

προφηται

εβλειπον τόν

Λ1ωijση
Θεόν πάσχοντες τήν nρός τό χειρότερον εκστασιν;

αlι·ιγμάτωJΙ)); "'Αρα χαί τότε 117ν χε[ρω εκατασιι, l:!:έατηπεγ

θά ήδύνατο νά εϊππ τοϋτο, δν δέν 1~παθεν αύτόc: τήν πρός

α/lηόJΙ; Τί ,δ~ Οτε 1εσοα42άκο1ηα 1ί1μέρας δλας έαvτοV F:ξ-εστη-

τό χειρότερον εκστασιν;

Τί συνέβη δταν ό 'ίδιος ό Θεόc:

λέγn

Μωυσην «κατ'

25 Κ(λ)ς και τ~7ς αει:δο{ίς ζω17ς ύnο TQJI

γι1 6φοJJ

μετέχω11, έcόρα

δτι

έφάvη είς τόν

τε και ηκουεv; "Αρα Ί)}~' χείρω εκστασιν έξέστη; 'Όηωc; της

αίνιγμάτων»

αληθείας (ι'ις nορρωτάτω ε!:έστ,ηκεγ () τ,αi)1α γράψωΨ.

χειροτέραν εκστασιν;

59. Δ ιnλασιάζε7(1.ι. δέ αύτφ ενταvθα τό ά,ιιάρτημα· το~ γαρ μεγάλου Δι 1οι•υσίοv κ,αι 1 ταυι1α, Q)ς ταυτά φρονΟV'VΤΟς Κ(}./

30 1r1ς Π(!Οψητι.κας IJ'}(l08tς πά,σας ώς χείρους 1•οήσεως εlnόJJ­ τος, καταψεύδεται ;.;κϊίνο τωι· ,αύ•τrp γεγραμμένωι, nροο(}.λ­ λ6με~<οc;, ώς ur}nό 11,;•ωι, 1~είων φαηασμάτων τούς μύστας ίj

1Όϋ έnί της

21

;

καi

δχι δι'

Τ Αρα καί τότε ,έΕ:έστησεν αύτόν κατά τήν Τί συνέβη δταν, έκστασιασθείς έαυ-

όλοκλήρους τεσσαράκοντα ήμέρας

άειδοϋς ιωί'jς

Τ Αρα

δψιν

Ποίος

έΕ.εστασιάσθη

ύπό τόν γνόφον,

κατά

τήν

22

καί μετέχων

έβλεπε καί

χειροτέραν

ηκουεν;

εκστοσιν;

Ό

γράφων αύτά έΕ:έστη πράγματι πολύ μακράν της άληθείας.

59.

Διπλασιάιεται δέ έδω τό ι'ψάρτημά του· διότι φευ·

δολογεϊ καί έδω είc: βάρος τοϋ μεγάλου Διονυσίου, ώς δη­

20. Δ ι ον.

"Α ρε ο n ο γ ί του.

PG 3, 592 C. 21. Άριθ. 12, 8.

22.

Έ ξ.

24, 18.

Περί θείων όνομάτων 1, 4,

θεν εχοvτος τά δλας τάc:

αύτά φρονήματα

προφητικάc: όράσεις

καi ώς

χειροτέρας

δηθεν είnόντος της

νοήσεως,

προβάλλων άιπό τά γραφόμ;:.;νά του τοϋτο, δτι «ό Θεός όνο-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

526

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

ιο·ύς προψήτα:; κα,αλαμψάιιτων, κατ' αλλας καί. αλλας αlτίας

μάΖ:εται άnό μερικά θεία

φάσματα τα οnοϊα

2, 3

527

κατέλαμψαν

1ε και δvvάμεις, ό Θεός i'ινομ(ίζεταιη. Και μηγ οl!1ος οαφώς

τούc: μύσταc: η τούc: nροφήταc:, κατ' αλλαc: καί αλλαc: αί­

Κ(11'Ιαυι?α ((Κατ' αλί.ας και αλλας αίιίας τε καί δυνάμεις)) φη­

τiαc: ·καi δυνάμειc:» •

οί1', ιδς καi ό Θει)ς λέγει διι τψ μεν ΟJ 1 αρ, τψ δΕ ,ίJπαρ --

φωc: «κατ' όλλα καί όλλαc: αίτiαc: καί δυνάμειc:», όnωc: λέ­

5 δι' αlι•ιγμάιωι, μέ·ι,τοι

--- τψ δε ΜωϋοΠ <(Sy είδει και ού δι'

α[yιγμάτωι·>> (}ψθη. Π ο~,ς οvν πάι 1 1ες οί προφfjται κατά μ(yyην

23

Kai βεβαίωc: οίiτοc: λέγει καί έδω σα­

γει καί ό Θεόc: ότι είc: τόν ενα μέν ώφθη όναρ, είc: τόν όλλον δραμα

-δι' αίνιγμάτων nάντωc:2

είc: τόν Μωυσην

111ι' φαι·ταο11κιιι· της ψυχής δύι•αμιν §(όρων; Άλλα και ή

δέ «κατ' όψιν καί όχι δι' αίνιγμάτων» '.

ι1εία φαντασία ;-10131 διει1 ιjγοχε τfjς καθ' ήμας άνθρωnίι 1 ης

οί nροφηται

φαJ'Τασiας·

και γ.ουv f:κείιιη μεν τό καθ' ήμας ήγεμονικόν

τηc: ψυχηc:; 'Αλλά καί ή θείο φαντασία πολύ διαφέρει άπό

1 ο και οι•1ως (tΟ(V_ιιυ.τοι• Η'.:ιοι, ή δίc: καθ' 17μας φαντασία έ~ι τφ

την ίδικήν μαc: άνθρωniνην φαντασίαν· καί άκρι·βωc: έκείνη

οωματυειδεί γίι 1 ε1αι 11"jς κcιι9' ήμας ψυχής• και τό μεγ τυπού­

μέν τυπώνει τό είc: ήμδc: ήγεμονικόv καί δντωc άσώματον,

μενω• ε-κεί τη:; λογικfjς ψvχι"jς έοιι τό κ•ορυφαίόι• τε και

ή δέ άνθρωπίνη φαντασία γίνεται είc: τό σωματοειδέc: τηc:

οχατοιι· και 1υ7lΟ'UΙαι τουτο μεν ύπό των άπ' αίσθήοεως κι-

ναι τό κορυφαϊον καί άκρότατον τηc: λαγικηc: ψυχηc:, τό

d1 1 κρότ•ατον, SI' ήμιγ δε τϊ, τώι ψυχικών δυνάμεων οχεδό1 l-

15 1•ημά1ωι·, έ,κεί δέ, ιί εοτι ιό τυποfη, τό 1jγεμω•ικόν ταΗ' ;ιρο­ φητc7ιγ, εl 1Jέλ-εις μ,αθ·t:ί1', του μεγάλου Βα-οιλείου ακουσω··

§ώρωι, γιfρ, φηοίν, οί ;rιροφfjιαι ιηυnυύιμενοι 1ψ Π~tεύμαrι

10 ·ι}γεμονικδ~'>)" 6)01ε

Hp Y(p

1/J

fl,·ε'Vμ.ά, forι. τΟ liγι.01 1

rO Stpι.(ά·11η,11

'lWν JΙ[!Οφητων και ιίις ϋλ17 χρώμεyοy !(.Ο ήγεμοιιικrp

;,ω και ει• αιηϊp δι' έαυτου τα μέλλοι'ΗΧ ;ιιροκα1αγγέλλ,01• αύ·1οίς

και δι' αύ·rωι 1 ,,7μί11 •

Πως OV)'

10VTO

φαντασί,α,

1?7 17με1έρςι,

φαντασίι,t κατάλ}.ηλ6ς τε και όμδτιμυς ,: Πως δέ χείρων της

και?·' ήμας γ01jοεως ιί φαyιαοία αυτη; Jiαλλον δε nϊiΊς ούχί και άπο το·ύτου δεικι•v1αι φϊvς QJJ, ·νϊρ iJ·εωρητ6ν, ετεροιι ;rι,αρά

25 τηι• JΙόηοιν, καί δράσεις οϋτε αΊσί}ηται οϋτε φανταστα[, καi. αλλαι ;ιαν1άnασι .παρά 11)}' -άπό της δ·ιω·σίας γιτcοσιγ;

60. 'Αλ}.' δ φιλόσοφος καί αλJ.ην χρ17σιν πcιριί.γει του με7 1 ιί.λου λέγουσαν, (({) 1171, vρασιl' δια:ιλάοας άγγελος, Εiς τό μυησαι τά θεία 70)' θεολόγοJΙ, κα-ι• τούτοι.ς φησί, ωφ ,μεν εl-

30 nείν δια;ιλάσας τό κυ.rά φαντασίαγ δεδ1jλωκεν- οvδει· γάQ τώγ

καθ'

Πωc: λοιπόν όλοι

εβλεnον μέ μόνην την φανταστικην δύναμιν

ήμδc:

ψυχr/c:'

είc: ήμδc: δέ

καί

τό

μέν

τυπούμενον

τυnούμενον είναι τό

έκεϊ

εί­

σχc3όν εσχατον των

ψυχικων δυνάμεων· καί τοϋτο μέν έδω ,υnώνεται ύπό των

κινημάτων τηc: αίσθήσεωc:, τί δέ είναι τό τυnοϋν έκεϊ τό ήγεμονικόν των nροφητων, rόν

αν θέλnc: νά μάθnc:.

μέγαν Βασίλειον· διότι, λέγει, οί nροφηται

«τυπούμενοι

διά

τοϋ

nνεύματοc:

•κατά

τό

ακουσε εβλεπον

ήγεμονικόν»ι~·

ώστε τό αγιον Πνεϋμα είναι έκεϊνο τό όnοϊον έπικαθίΖ:ει είc: τόν νοϋv των προφητων καί ώc: ϋληv χρησιμοποιεί τό

ήγεμονικόν καί είc: ούτό προλέγει είc: αύτούc: τά μέλλοντα

δι' έαυτσϋ καί δι' αύτων είc: ήμδc:. Πωc: λοιπόν τοϋτο είναι άπλη φαντασiα, άνάλογοc: καi iσότιμοc: μέ την iδικήν μαc: φαντασίαν;

Π ωc: δέ είναι χειροτέρα τηc: ίδικηc: μαc: νοή­

σεωc: ή φαντασία αύτή;

Μαλλον δέ nι-::ic: δέν δεικνύεται

καί άπό αύτό ότι είναι φωc: θεωρητόν διά τοϋ vοϋ, διάφο­

ρον άπό τιΊν νόησιν, ότι είναι όράσειc: οϋτε αίσθηταί οϋτε φαντασταί,

διάφοροι

έντελωc:

άπό

την

γνωσιν

έκ

τηc:

διιανοίαc:;

60. Άλλ' ό φιλόσοφοι:: προβάλλει καί δλλο χωρίον τοίί 23. 24. 25. 26.

Περί θείων όνομάτων · Αριθ. 12, 8. Eic: ΉσαΤαν nροοί,μιον,

1, 8, .PG 3, 597 Α.

PG 3-0. 124 Β. Περi ούρανίοu ίεραρχίοc: 13. 3. PG 3. 300 C

Μεγάλου

σιν δγγελοc.,

Βασιλείου

λέγον,

«ό διαπλάσας την δρα­

εic: τό νά μυrΊσn τά θείο τόν θεολόγον» 26 ,

καί είc: αύτά λέγει, «λέγων διαnλάσαc: έδήλωοε τό κατά φαντασίαν· διότι τiποτε άπό δσα θεδται ό νοϋc: δr' έαυτοϋ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

528

ΠΑΛΑΜΑ

οοα ό )!ΟVς δι' έαvτου' {)εδ.ιαι διαπέπλασιαι>J. ΊΌύτφ τοίνvι 1 ε'ί ιις πεισθείη τφ φιλοοόφφ, και Ηtς ούρα~•ίοvς ύnολήψε,u.ι κυριότητάς τε καί δvι,ά,μεις εκοιασιν νοήσεως, ιv του θαύμα­ τος' εnί. το χειρον :;ιάοχευ και ,οωμαιοειδείς κατά (fα1'7'1.5 σία)' αύ'ΤQ))' εlvαι Ιας όρά,οεις, και ,Ut) ,ιtόJ'ΟΥ τας δράσεις τού­ των, αλλά καί α{ΙΙr'lς τάς ύποστάοεις αύτών καί ούοιώδεις 1Ί­ nάρξεις φωταοί(! ,vγχάι•ειν ,εμφερεις. Φησί γαρ δ αύτος α­ γως εν σγδόφ της Ούρα~ιίας 'Ιεραρχίας, 1171, τών άγίι,ι,, κυρtΟ11JΙωJJ ι}ΚψαJ'ΤΟQlΚlj)! εnωγυ1μίαιt εξυμνr»Υ, (Vς 1i7ς QΥιω;:; 10 κυριαρχίας ή κυριότης aύ,ιών εφίεται (
πέπλασται καί τά διατιλαι τόμεγα πάJJτα φαJJταστά εοτιν 'η και αίσθητcι. και κατά 10VIV 'Π!Ολλψ χε[ρψ τών ΡΟΟυμένωι 1 ύφ' 15 rμιών, ού Ρ01)Τ1)Υ l.ΟΙΠΟV εχΟVΟΙΥ αι κυριότητές τε και δυ/'ίt­ μεις 11)ι1 προς τον ΘεόJJ εμφέρειαJJ, ,αλλά οωματοειδή και φω­

τασιιίΊ,δη και άνθ1ρωnί,γης χείρογα γοήσεως, ώς διαπετιλαομ{­ νην οvοαν. El δέ τι7ν nρός Θεόν εμφέρειαγ τοιαύτη11 ε,χουοι, παις αι 1 εlει, εκείναι )'Οεραι τi]J' ψύοιJJ;

61. 'Ο δέ φιλόσοφος και εξ έτέρας αύθις του αύτου .rιί-

20

οεως ονΨάγει. ίΟ αύτό· του τυ,ποvντος γαρ ακούσας 11))' ορ•1σιν αγγέλου, κατά δ'ύJJ1αμιν τφ θεολόγφ μειαδιδόγτος τΓjς οι­ κείας ίερογ,γωοiας, ((πώς)), φησί1 1 , ((ή τυπωθείσα σραοις οϊ·;.: αν ε'ίη φαι,ταοτόJJ>>; 'Αλλ' ήμείς πάλιι• εκ ηjς Ο~'!ρανίου χορεi1 2s ας ε;,πρέψο:UΞΥ' α'!!'Ί(j)'. uΑί γαρ αγιαι)), φηοί, ωών ουραJJίωι οv1σιcοι.• διωωομ17οεις, νοητr?Jς t':πί τό 11εομiμητω, έαυτάς αn()­ τvπουσαι και nρος T!/JJ θεαρχιΚJ]V εμφέρειαν μορψΟVJ' εφιέμε­ JJαι τό yοερογ αυτών είδος, αφθοι,ωτέρυ.ς εlκ6τως μετέχουσι

11jς {)είας κοινωνίας». 'Ορf!:ς καί τύπους γοφούς; Πώς οΖ,;, 30 α?"ιό 1CJν {ηιομά1ωι· τούτωJJ τί7v χε[ρω πάοχειν εκοτασιv ?μή{)ης

τ-ούς προφήτας; 'Εγώ γαρ από ΊQ)JJ ΟJJΟμάτωJJ τούτων ουκ ωνθρωπiνης χείρω διαJJοίας 1ά προφητικά θεάματα εvάγομrιι

27. Αύτόθι 8, 1, PG 3, 237 C.

28.

Βλ.

άρχήν

προηγοuμένηc: παραγρ.

29. Περί ούρανίοu iεραρχίαc: 4, 2, PG 3, 180 Α.

529

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

εχει πλαστοnοιηθη». "Οποιοc: λοιπόν πεισθη κατά τοϋτο είc: τόν φιλόσοφον, θά ύποθέσrι δτι έπίσηc: αί ούράνιαι κυ­ ριότητεc: καί δυνάμειc: πάσχουν, ω τοϋ θαύματοc:, εκστασιν

νοήσεωc: πρόc: τό χειρότερον καί δτι αί όράσειc: των είναι σωματσειδεϊc: καί κατά φαντασίαν, δχι δέ μόνον αί όρά­ σειc: αύτων, άλλά καί αί 'ίδιαι αί ύποστάσειc: αύτων καί ούσιώδειc: ύnάp!Ξειc: είναι παρεμφερεϊc: μέ φαντασίαν. Διότι ό ϊδιοc: αγιοc: λέγει είc: τό όγδοον κεφάλαιον τηc: Ούρα­ νίαc: ϊεραρχίαc:, έ!Ξυμνων τήν έκφαντορικήν έπωνυμίαν των

άγίων κυριοτήτων, δτι ή κυριότηc: αύτων ποθεί τήν δντωc: κυριαpχiαν «διαnλάσσουσα άγαθοειδωc: έαυτήν καί τά μεθ' έαυτήν nρόc: τιiν κυριαρχικήν ούτηc: έμφέρειαν» 7. .. Αν λοιπόν κανέν άnό δσα ό νοϋc: θεαται δι' έαυτοϋ δέν εχrι διαnλασθη καί όλα τά διαπλασσόμενα είναι φαντασία η καί αίσθητά καi κατά τοϋτο πολύ χειρότερα των νοουμέ­ 2

νων άπό ήμδc:, δέν εχουν λοιπόν νοητήν τήν έμφέρειαν nρόc: τόν Θεόν αί κυριότητεc: καί δυνάμειc:, άλλά σωματο­

ε1δη καί φαντασιώδη καί χειροτέραν τηc: άνθρωπίνηc: νοή­ σεωc:, ώc: διαπλασμένην. "Αν δέ εχουν τήν πρόc: Θεόν έμ­

φέρειαν τοιαύτην, πωc: θά ήδύναντο έκεϊναι νά είναι νοεροί κατά τήν φύσιν;

61. ·ο δέ φιλόσοφοc: συνάγει τό 'ίδιον καί άπό αλλο πάλιν χωρίον αύτοϋ' πράγματι άκούσαc: δτι ό τυπώσαc: τήν δρασιν αγγελοc: μετέδωσε τήν ίερογνωσίαν του κατά δύναμιν είc: τόν θεολόγον28 , λέγει, «πωc: δέν θά ητο φαν­

ταστή ή τυπωθεϊσα δρασιc:»; 'Αλλ' ήμεϊc: θά τόν έκτρέ· ψωμεν πάλιν βάσει τηc: Ούρανίου '1 εραρχίαc:. Διότι λέγει, καί δγιαι διακοσμήσειc: των ούρανίων ούσιων άποτυnώνου­ σαι έαυτάc: νοητωc: πρόc: τό θεομiμητον καί nσθοΟσαι νά μορφώσουν τό νοερόν είδοc: των nρόc: τήν Θεαρχικήν όμοιό· τητα, μετέχουν εύλόγωc: άφθσνωτέραc: τηc: θείαc: κοινω­

νίαc:»29. Βλέπειc: δτι ύnάρχουν καί τύποι νοητοί; Πωc: λοι· πόν άπό

αύτάc: τάc: λέ!Ξειc:

συνιΊγαγεc: δτι οί προφηται

πάσχαuν τήν χειροτέραν εκστασιν; Διότι έγώ άπό αύτάc: τάc: λέ!Ξε1c: όδηγοϋμαι νά νομίΖ:ω δτι τά προφητικά θεά­ ματα δέν είναι χειρότερα τηc: άνθρωπίνηc: διανοίαc:. άλλά

34

53ό

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

γομι~ειν, αλλά νου rου καθ·' 17.μας ·κρείπω, καί lσαγγέλοvς είδέι•αι διδάσκομαι τάς αυτϊuν θ·εωρίας. π ρός γαρ αγγελικiJJΙ ει,ωσιν ε.πιτηδεί1 οvς έαυτούς εκ,είνοι διά καθαρ6τητα ποιή·σωι­ τες και

Tfj προς 10 θειοιι ανατάσει συνημμένοι ωύτοις, δια-

5 πλάποιπαι κ,αί αiιτοl ύπό

και

TVΠOVJ'Tαt ύπ'

αυrω·ν

ώς

τώι, προ6ε6ηκ61ωγ άγγέλωJΙ κατcλ τάξιγ και

10

εκείJJοι νοερογ

αυτωι, εΜος προς θεοειδή μόρφωσιν μετασκευάζονται και δια

ηις ίερας μορφώσεως ταύτης τήγ ίερογνωσίαJΙ ωσπερ έαvτοϊς ϊγγεωργοv,σιν

εκειθ,εν

νοϋ

μac:·

διδάσκομαι

μάλιστα όrΊό

αυταc:

άγγέλουc: διά τηc: άνατάσεωc: nρόc: τό θείον, δ1αnλάσσον­

ωι καi αύτοi καi τυπώνονται •ύn' αύτωv δnωc: έκείνοι ύπό rων άνωτέρων άγγέλων κατά τάΕ;ιν, μετασκεuάϊονται κατά rό νοερόν εiδοc: nρόc: Θcοειδη μόρφωσιν καi διά τηc: ίερδc: αύτηc: μορφιί1σεωc: καλλιεpγοΟν μέσα των τήν iερογνωσίαν

10 εl 1ώ1, lσαγγέλωγ τύπωγ δiαπλάσεωγ ή προφητι,κή 1υγχάι1 ει

ώοάν καταβεβλημένην άπό έ:,εί. Καί τό. θαυμαστόν ειvαι,

καθ·αρότης, συλλ,ειτουργος κατα Ι1)1! fJεολογίαν υπάρχουσα αυ­

δν ή προφητική καθαρότηc: έηιτυγχάνη τούc: ίσαγγέλουc:

τών, δτε και αiηοιΎς τοιΎς του Θεου τύnους αϋτη δέχεσθαι μαρ­

Γύnουc: καi · διαnλάσειc:, άφοϋ είναι συλλειτουργόc: αύτων

τυρείται

ή

κατά τήν θεολογίαν, άφοϋ αϋτη μαρτυρείται δτι δύναται

παντάnασιι• «JΙ·είδεοι, τψ Θεϊμ παραστήσασα τογ ·νο·υν και τοίς

νά δεχΘΒ, καί αύτούc: τούc: τύnουc: τοϋ Θεοϋ; Διότι, λέγει,

15 αίπου ε·τοιμοιι ε'ι 1 σημαίιιεσθαι τύπσις, δι' Jjy εμφανι)ς πέφυχ.ε

«καρδία καθαρά εΙναι ή nαραστήσασα τόν νουν άνείδεον

«Καρδίαί))

Και

τοϋ

νά άναγνωρίl.ω τάc: θεωρίαc: των ώc: ίσαγγέλουc:. Πράγμα­ rι έκείνοι, καταστήσαντεc: έαυτούc: διά καθαρότητοc: έnι­ rηδείουc: πρόc: όγγελικήν ενωοιν καί συνημμένοι μέ τούc:

τί ·θαυμα,στc,ι·,

δ'ιίι·ασθηι;

καταοε6λημένψ.

άνώτερα

531

2, 3

γάρ, φησί, ((Καθαρ(Χ εοτtJ'

γίνεσθαι».

62.

είc: τόv Θεόν καί ετοιμον νά σημα1ι·θη μέ τούc: τύnουc: του,

Ζαχαρfας ,δέ δ Βαραχ[ου και αυτό τό :c:γ ήμι11 Π νεv.,ιια

πλάηεισiJαι ύ·πο- Θεοv εδίδ,αξεν, ε'ίτε τ111, εκ του μή 011τος εlς τό εlJΙαι .nQοαγωγ1711 εκ Θεού εlι,αι του καθ' ήμδ.ς Πνεύμα·-

διά των όnοiων εχει την φύσιν νά γίνεται

έμφανήc:» •

30

62. Ό Zaχapiac: ,οϋ Βαραχίοu έδίδα!Ξεν δτι καί αύτό

20 τος δεικιιύς, ειτ.ε ιi]J! επ/. 10 κρειΗΟJJ αJΙ~Π).ασιγ και ε[ς Ηι

rό μέσα μαc: ι:ιnάρχον πνεϋμα πλάσσεται ύnό τοϋ Θεοϋ, εϊτε δεικνύων δτι τό άνθριί.Jπινον nvεϋμα προήχθη είc: τό

εiJ είναι μετα77οίησιJJ· (\λ~}ιψα)) γάρ, φησί, ((λόγου Κυρίου ε:cιί

είναι ύnό τοϋ Θεοϋ έκ τοϋ μή όντοc:, εϊτε η1ν πρόc: τό

71}))

Ίσρα·~λ· λέγει Κύριος, ό εκrείνωy τον ου•ραJJΟΥ καl iJεμe­

λιϊίJγ

11)1,

;,ιην καί πλάσσωι, πνεύμα άνi}ρώnοv εγ αvτψη.

Τί

οvι·; Και τό ει 1 ,ίμίν nνευ:uα σώμα,. επειδή πλάττεται :προαγ6-

2s μεJ'ΟJ! 1) με1ασκευαζ6,μεγσι; Ό δέ πλάστης μεγ άγαθος αν­

καλύτερον άνάnλασιν καi τήν εic: τό ευ είναι μεταnοίησιν·

διότι, λέγει, «προφητεία, λόγοc: Κυρίου έnί τόν 'Ισραήλ' λέγει

rήν

ό Κύριοc:,

γην

καi

ό

έκτεiνων τόν ούρανόν καί

nλάσσων

πνεϋμ:::ι ι~νθρώπου

είc:

θεμελιων 31

αύτόν» •

τος εΊι 1 αι καί, τοις ;τοθουσι ευχόμενος, δια:πλασθηιrαι δέ φά­

Ti λοιπόν; Καi τό μέσα μαc: ύπάρχον nνεϋμα είναι σώμα,

σκωι• ε1; 0)·'1α παΤδα 10.Υ φίλοJJ έταίρογ 1!ΠΟ τφ κοιιrψ παι­

έπειδή

δευηι του Πόντοι•, «πλάσιν την άρίστφ, τε και κα{}αρω1ά1·ην)),

Ό δέ εύχόμεvοc: νά είναι αύτόc: ό ϊδιοc: είc: τούc: noθoϋv­

ιlρα

πλασrικrρι

σωμάτων τέχγφ• εγκωμιάζει και

πλάσσεται

nροαγόμενον

καί

μετασκευαί:όμενον;

710-

rae; nλάστηc: άγαθόc:, Λέγων δέ δτι ό στενόc: φίλοc: του

30 ι?ει1•i7JJ ήγείται και ευχεται; Πως δε και συγίησιι, ό Θεος

διεnλάσθη άnό τηc: nαιδικηc: του άκόμη ήλικiαc: ύnό τόν

είς :-ιάντα τά εργα 1ίμών κατά τοι• θεΊον Δαυίδ διά το :πλά­

κοινόν nαιδευτήν τοϋ Πόντου, «μέ τήν άρίστην καί ικαθα­

σω καrά ,μόJ•ας τι.}ς καρ 1 δlας 17μώγ, εl μ17 καρδία~, ένταv,?α

ρωτάτην nλάσιν» 32 , αρά γε έγκωμιάϊει

l/)) 1

TCUJ'

30. Μ ά ρ κ ου Έ ρ η μ ί του, Νηπτικό 24, PG 65, 1064 Β. Μα· ΙΞ ί ιμ ο υ Ό μ ο λ ο γ η τ ο ϋ, Κεφάλαια Εεολογικό 2, 82, PG 90, 1164 Α. 311. 32. Γ ρ η γ. Θεολόγου, Λόγοc. 43 είc. 509 Β. Κοινόc. παιδευτήc. τοϋ Πόντου ητο ό οιλείου. 33.

Ζ αχ. 12, 1. Βασίλειον 12, PG πατήρ τοϋ μεγάλου Ψ α λ μ. 32, 15.

36, Βα·

rήν

καί

εϋχεται

τήν nλαστικήν

καί

τtχνην

θεωρεί

nοθη­

των σωμάτων;

Πωc: δέ κατά τόν Θείον Δαβίδ ό Θεόc: συμβάΜει είc: δλα τά εργα ήμων μέ τό δτι εnλασε κατά ίδιαίτερον τρόπον τάc: καρδίαc: ήμων 33 , αν ώc: καρδίαν nλασ.θεϊσαν παρ' αύ-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

532

;ι(ψ α'υτου πλασθεισαν

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1011 εσω νοήσομεν ?ivθρωπον; Και δ 1011 γ1'ό­

533

2, 3

,ου δέν ένvοr1σωμεν έδω τόν έσωτερrκόν δνθρωnον; Καί

Μωϋσης ,δέ, διημερεύων τε και διανυκτερεύων ύπό

ϊι

φον ει 1 τfj α~ιειδέφ εκείνη ζωfj, αv θείους τύ;ιους είδε; ((Ποιή­

γνόφον είc: τήν άνείδεον έκείνην 2:ωήν''Ό δέν είδε θείους

σεις)) γιίρ, φησί, πά111α «κατά τον τύπαν 5 εν τφ ορεt)). Τί

ovv;

7oi·

Μωυσηc: δέ, διημερεύων καί διανυκτερούων

ύnό τόν

δειχθέντα σοι

τύπους; Διότι, λέγει, δλα «θά τά npάE:nc: κατά τόν δει­

,κακε'ίνος έ11 τι;'i> θείφ γι,όφφ γεγοι,c:J;

χθέντα είc: σέ τύπον είc: τό δροc:» ". Τί συνέβη λοιπόν;

3

έπι τό χειροv ε!:;έστη και φανταατικϊvς έώρα, έπειδη τύπο)'

·Όταν εφθαοε κσί έκεινοc: είc: τόν θείον γνόφον έtεστα­

αγαγέγραπται lδών;

οιάσθη πρόc: τό χειρότερον καi εβλεnε φανταστικωc:, έπει­

63.

Άλλ' ό μηδεμίωr διαφοράν αlσθητϊ(ιγ και φαντασΗiJJJ

nή εχει γραφη δη είδε τύπον;

κα/, )'01)1C(JJ' καί θείων τύπω~, επω1άμε1~ος φιλόσοφος, ακούωι,

63. 'Αλλ' ό φίλόαοφοc:, ό μή άναγνωρί(ων καμμίαν

10 δzι έμά1η?ω,ι-; τοίς δρωμέι,οις ό ,{}εολδγος τά και τά και ύπό 1η;; δια;ιλασι?ε[οης {•πό τον αγγέλου όράσεως

HJV

διαφοράν

αίσθητων,

φανταστων,

νοητών καί

θείων τύ-

έμ:υείτο και προς

11ων, άκούων δτι ό Θεολόγοe:. έμάνθανε διά των όρωμένων

J'Οψηγ γγωσtΨ αγ1ίγε1Q των Vντωγ η όρωμέγων, ΚαJΙτεί;­

ιό καί τά, έμυεϊτο διά τηc: διαnλασθείσηc: ύnό τοϋ άγγέ·

{}ο• συγάγει οτι, «κρείττογ γ,,c';jσις θεωρ[ας, έπειδη από ταύ­

λου όράσεωc: καί άνυψιίJνετο nρόc: τήν νοητήν γνώσιν των

της Ο προφ1ί1ης επί

κατιί

δντων η όρωμέvων, συνάγει άnό αύτά δτι «ή γνωσιc: είναι

15 γετο)). Ου1κοvΥ, ,ε'ίπ,οι τις αγ, και πάντες οί διεξοδικώς ήμί Ι'

κάτι άνώτερον τηc: θεωρίαc:, ,έnειδή άnό αύτήν άνεβιβά­

Τ(Η' 1((1)' λογίωι, {ψ,ι.ιηγεύοvτες νουν ώς ~άπο χειρΟΥ(l))' ε;ιι

ί"ετο ό προφήτης είc: τήν γνώσιν, άλλά δέν κατεβιβάlετο».

11)1'

γJ!((]σtι• αγήγετο, φηοίν, αλλ'

OV

"iU

οέλτιαγ ήμας ,άνάγcvοι, καί δ μεν Κύριος λόγον συιrτετμημέ­

., Ωστε θά ήδύνατο vά ε'ίnn κανείς, δλοι οί έρμηνεύοντες

,.οι, τό εύαγγέλιον δαbς επί της γης, τό χείροv δέδωκεv ήμϊν,

ιιρόc: χάριν μαc: λεπτομερώς τήν εννοιαν των λογίων άνα­

οί δε διωκριγουvτες εξ tστασι του ι-;υ 1 αγγελίου 'Και ώς επί Η

βιβάlουν ήμδς άnό τά χειρότερα οϋτωc: είnεϊν npόc: τό

20 κρειπω• 117ν εκείνων ήμας άι·άγουσι δι(ίνοιαι'; 'Άπαγε της

καλύτερον, καί ό μέν Κύριοc: δώσαc: έnί της γης ώς έnίτο­

κακοη;ίας- αλλά τώιτ μεν λογίων ούκ dφιστϊiσιι•, έξ έκείνωι•

μον λόγον τό εύαγγέλιον εδωσεν είς ήμδc: τό

δέ, ιός αιτίων γyώσεως οντωγ και πηγής φωτός αενάου ί.r1-

rον, οί δέ διασαφοϋντεc: μδc: άπομακρύνουν άnό τό εύαγ­

6όι·1ες και αύ,ωί vί διδάσκοντες 1ηγ γνώσιΨ, έκ της προοο1;­

γέλιον καί μδc: όναβιβά(ουν εic: τήν ίδικήν των διάνοιαν

σης ήμίν ,αμαθίας έπι ΤΟ ικρείττΟJ! 117ν γνώσιν α1 1 άγουσιι 1 . 'Ε-

ιί>c: είc: κάτι καλύτερον;

χειρότε­

.. Αnαγε άnό τήν κακόνοιαν· δέν

25 :-τί γαρ τωγ τοιού1ωγ αί προθέσεις αvται, που μεν κινήσε((ις

ι'Jπομακρύνουν άn<'J τά λόγια, c~ντιθέτωc: μάλιστα οί ϊδ101

εlσι δηλωτικαί, που δέ αιτίας. "Οτα1 1 OVJJ λέγu tί Γραφή, ώς

σί διδάσκοvτεc: λαβόντεc: τήν γνωσιν άnό έκεϊνα ώς αίτια

έκ της 1?sωρίας δ προφήτης έμυείτο η llγγελος αυτόν ανfjγ~γ

γνιί>σεωc: 'Καί nηγήν άενάου φωτός, άναβιβάlουν τήν γνω­

έκ 117ς θεωρίας εlς 111ν μύησιν, ού' τοvτό φησιν, ώς άπεκίι·ει

σιν πρόc: τό καλύτερον άnό τήν ένυnάρχοuσαν είc: ήμδc:

αύτόν της 1'}εωρ[ας, αλλ' ώς έξ αlτlας έκεί1'ης και χορηγοv

άμάΘειαν.

30 της γ;,cΔσεως τά ;ιριγ μ17 γιγωσκόμε11α δ προφήτης έδιδάσκε­

αύταί

το, ιωι δ αγγελος, καθαρώτερογ συνιεις τά της θ1 εωρίας ατε

Πράγματι

δηλώνουν

έnί

άλλοτε

τοιούτων θεμάτων αί προθέσεις μέν κiνησιν,

αλλοτε

δέ

αίτίαν.

'Όταν λοιπόν λέγη ή Γραφιi δτι ό προφήτης έμυείτο έκ

τηc: θεωρίαc: η δτι δγγελοc: άνεβίβα(εν αύτόν έκ της θεω­ ρίαc: είc: τήν μύησιν, δέν έννοεϊ τοϋτο, δτι τόν μετεκίνει

άnό τήν θεωρiαν, άλλ' δτι έt αίτίαc: έκείνης ώc: χορηγοϋ τηc: γνώσεωc: έδιδάσκετο ό nροφήτηc: τά μή γινωσκόμενα

34i. Βλ. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η c, Περί βίου Μωσέωc 1, PG 44, 321 Α, 35, Έ ε. 25, 40.

προηγουμένως, καί ό δγγελος, κατανοων καθtιρώτερον τό

~

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

534

.ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ .ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

1iγγεί.ος, εξηγείτο τιρ προφήη7 και δ.νηγε11 αύτό~ι από

117ς

τηc: θεωρίας ώc. αγγελοc., έΕηγεϊ ταύτην εic. rόν προφήτην

α{ια,Jίας επί την σύνεσιιι, Ί-Ι μεν GVJJ αμαθ[α,. εξ ης απεκο•εί-

καί άνεβίβαΖ:εν αύτόν άπό τήν άμάθειαν είc: τήν σύνεσιν.

χείρον της γνώσεως είς 1jν ανήγετο, 17 δέ διδαvσα 11111

Ή μέv άμάθεια λοιπόν άπό τήν όποίαν μετεκινεϊτο, ητο

)Ψϊί'ισι.ν ορασις, ή Και {)εομψ171ως συνεπτυγμένην εχουσα αt•-

χειροτέρα τηc: γνώσεως είc. τήν όποίαν άνεβιβάΖ:ετο, ή δέ

τι),· εν έαυτfί, πώς

παρέχουσα τήν γνωοιν δρασιc., ή καί εχουσα αύτήν ,θεομι­

70,

1 ~-

OV'

κρείττω• της παρ' αιJ'της χορηγουμέ11ης

γ1·(όσεως; 'Έδει δ' δμως

1011

κατά τώ1· πατέροη χωρ1ίσαντα

μήτωc. συνεπτυγμένην μέσα τηc., πωc: δέν είναι άνωτέρα

μηδέ τοiις προφήτας ανεπηρεάστους καταλείψαι. Πρϊότοι γάρ

της παρ' αύτηc: χορηγουμένηc. γνώσεως;

εlσο, εκείνοι πατέρες και τcvν πατέρων πατέρες ε)! ΠJ'εύμα­

ό όρμήσαc. κατά τιϋν πατέρων νά μή άφήσπ άνεnηρεά­

lδει τοiνυγ κοινωνησαι και τ~°Jς επηρε[ας.

ll'

1ο

64.

'Έπρεπεν όμως

στcίυc: οϋτε τούc. πρσφή-:"αc.: Διότι έκεϊνοι είναι πρωτοι πα­

Κ6ρον δ' 1j:δη λα6ων της προς τους πατέρας τε καί

nροφ17c,ας αγωνίας ό πρόφασιv τούς ήσυχ[αγ

άσπαζομ6·οι•ς

εiΊq6.μει,σς εlς τό ::τασι~·, (!>ς ειπείν, επιθέσθαι τοίς θείοις,

τέρες καί των πατέρων πατέρες έν πνεύματι· επρεπε λοι­ πόν νά μετάσχουν καί τηc: ϋβρεωc:.

64. ·Αφοϋ

δέ πλέον αύτόc:, ό όnοϊοc: ευρε πρόφασιν

τω1· μυστικω1άτων έπειτα τον ευαγγελίου ρημάτω1' i':ξηγητήv

τούc: ήσυχαστάc:, δ1ά

έαυτό1, τιροκωΝζει και διδάσκει)! άξιοί, πώς οί κεκαθ·αρμέ-

δλων των θείων, έκορέσθη μέ τόν άγωνα πρόc: τούς 1πατέ­

1 s 1,01

1171,

,~αρδία1, δρϊο,σι τον Θεό1• και πώς συν τφ Π ατρι ό

pαc: ·ι<αί

Προφήταc:.

νά έπιτεθfj

αύτοδιορίlεται

οϋτωc: επειτσ

είπεϊν

έναντίσν

έΕηγητήc:

των

Υίός ερχεται. και ,ιιοΥ))) 1 ποιείται παρ' αiι 1 τοίς. «ΌρϊίΊσι τοlνvι·>),

μυστικωτάτων λόγων τοϋ εύαγγελίου καί όΕιώνει νά δι­

φηrιί1 1 , «οί κεκα~JαρμέJfοι τ·ηγ καρδtαν τον Θεόν ού·κ lfλλως.

δάσκπ, πωc: οί καθαροi είc: τήν καρδίαν βλέnουv τόν Θεόν~"

αJλ'

?()

535

2, 3

r}

κατ' αlτ[αγ 'η Κατά αn6ψασι1 1 ' {}εο­

καί πωc: μαΖί μέ τόν Πατέρα ερχετω ό Υίόc: καi κατασκευά­

ΤΙΤιΚCόΙερος δ' εκεί1 1 ος, ος πλείω οlδε των τοϋ κόσμου μερ{CJJ'

Ζει κaτοικίαν είc: αύτούc:'11 • «Βλέπουν λοιπόν»; λέγει, «τόν

i}

17 ΧαΤ(Ι. α1·αλογίαν

τά κρεlττω, καί ετι. μάλλον ό μάλλον

ov γινώσκει

την γνώ­

Θεόν

oi

καθαροί εic: την καρδίαν δχι κατ' δλλον τρόπον

σιγ εχωγ, {)·εοπτικώτατος δ' άπάηωι, ος τάς τε έμφω'f.ίς εγ~·ω

παρά κατ' άναλογίαν ί1 κατ' αίτίαν η κατ' άnόφασιν· θεο­

1'0ν κ6σμου μpρίδας %Γ({ Τάς αφανείς δυν~μεις, Ιας προς )'ή1'

nτικιiπεροc: δέ είναι έκεϊvοc:, ό όnοϊοc: γνωρίΖ:ει τά περισ­

και 7αλλα

,στοιχc:ίων συ,ιι;ιαι'J,είrις και τάς nρός αλληλα

σότερα η τά καλύτερα τιΪJv μερών τοϋ κόgμου καί άκόμη

ταίΗ}' αnα~ 1 Γα ένωπωπαθείας,. τάς δι 1 αφοράς, τάς lδιάτητας,

nερ1σσότερον ό εχων τήν γνίi>σιν άνωτέραν έκείνου τό ό­

?5 τας ΚΟtJ1ωι 1 ίας, τας έι•Ρργείας, τας συ11αψε[ας, τας εφαρμογάς,

nοϊον γνωρilει, θεοπτικώτατοc: δέ όλων είναι ό γνωρίσαc:

HV)'

τrίς άρ,ιιοι•lας και άπλ(:ίις τ' 11:ρρη~α και τα ρητα του· δλου του­

τόσον

δ1ε nυι,θήματ,α: φ γαρ αJΙη, φησΙ, «καλ(vς {,πηρέε ταϊ}τα πάντα

άφανεϊc: δυνάμεις; τάc: συμηαθείαc: nρόc: τήν γην καί τά

θεωρεί1 1 ,

έκείvος

καί

τούτωι, πάντων α'lτιο11 τογ Θεόι 1

δλλα στοιχεία καί τάc: πρόc: δλληλα έναvτιοnαθείαc: όλων

"t1'ώσκε:ιi,

δ15ι 1 αται

και i':,'ζ ωύτωγ πά1'των αναλογιζόμενος αύ-

αύτων, τάc: διαφοpάc:, τάc: ίδιότηταc:, τάc: κοιvu>yίαc:, τάc:

30 1ό11 γινrhσκει και rούιωι' πάγτωι, ύπερτιθείς δι' αποφάσεως

ένεργείαc:, τάc: συναφείαc:, τάc: έφαρμογάc:, τάc: άρμονίαc:

(Vς

τάc. φανερός

μερίδας

τοϋ

κόσμου δσον καί τάc:

αvθις }τιέρ nάντ' επίnταωι αυτόν. (('Επεί γάρη, φησ[ι·, ((έκ

ιωί γενικωc: τόc: άρρήτουc: καί

7(ι}J1 lίιιιων μ61'ώ1' {j Θεός γιι 1 (V()Κε1αf,, ουκ εξ

λου τούτου· «διότι», λέγει, «δποιοc: ήδυνήθη νά θεωρήσπ

(i/1'

δήπου α-

ρητάc: σχέσεις τοϋ

συνό­

καλωc: όλα αύτά, αύτόc: δύναται νά γνωρίΖ:π τόν Θεόν ώc: αίτιον όλων αύτων καί γνωρίΖει αύτόν κατ' άναλογίαν ό­

316.

Ματ θ.

37.

Ί ω.

5, 8,

14, 23.

λων αύτων καί

ύπερθέτων αύτόν έπάνω

άπό

δλα ·aύτά

δι' άnοφατικης θεολογήσεως τόν γνωρίΖει πάλιν ύπεράνω

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

536

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2,

537

3

yνσεί τις, άλίι' ξ CiJJJ μόJJωι 1 γιJJώ·σκει γνώσεται ΘεόJJ, 'Ώστε δ­

δλων.

σφ nλείω τις γινώσκει καί σε,ιιJJότερα και άκριοέοτεροι;, τοσού-

βέστερον γνωρί2;ει κανείc:, τόσον διαφέρει τιον άλλων ώc:

1φ διαφέρει IQ))' αλλωι, προς τό γιγώσκειν τον Θεόv- και αιΎ­

nρόc: τό γινιίJσκειν τόν Θεόν· 1ι<.:αί αύτόc: δέ κατά τήν άnο­

rός δέ δ κατά ,άπόφασιv 117ς θεογνωσίας τρόπος, Βς δοκεi μάλι-

φαηκιiν θεολογίαν τρόπος, ό όnοίοc: φαίνεται δτι περιφρο­

5 στα τiιν τωJJ οι,τωγ άτιμάζειν επί Θεού γνω.σιν, της τωJ' iiι·­ των άnάντωγ γ1rώσεως χωρi.ς παραγενέσθαι ού nέφυκε1'" ct>J'

νεί περισσότερον τι'jν γνώσιν των δντων έπί τοίί Θεοϋ, δέν εχει τήν φύσιν νά φθάσπ έκεϊ χωρίc: τήν γνωσιν όλων

γι'ιρ τας υπάρξεις γινώσκομειι, τσύτωγ ,UOJJQ)y χωρεί και

των δντωv· διότι έκείνων των όnοίων γνωρίΖ:ομεν τάc: ύ­

Ht;'

καί

άκρι­

nάρ!Ξειc:, τούτων μόνων είναι 'δυνατόν νά γνωρίΖ:ωμεν κοί

άι•αιρέσεις γινώσκειν».

65.

'Ώστε δσον nερισσό-rερα καί σεμνότερα

'Ώ cΎας .&ψηκε καθ' έαυτου τας φωl'άς, ούδέι, δ'

0-

τάc: άφανiσειc:».

10 μως ά~δ·ούσας 1'αίς αλλοθι γνιόμαις αv:ων· τέλειο~, γάρ ου­

65. 'Οnοίαc: φωνάc: δφησεν ένσντίον έαυτοϋ, αί όnοϊαι

τος ανθρωποιr αλλαχού και σοφόν όρίζε,σ.ι τον πάι•τα είδότα.

όμωc: δέν διαφωνοϋν npόc: τάc: άλλοϋ διατυnωθείσαc: γνώ­

El τοίι1υν, (Vς αρτι Κ(J.}'Ιαν1?·' Ο'f!1Ος άnεφ17νατο,

μό)'(ι))'

μαc: του· διότι ουτοc: άλλοϋ τέλειον καί σοφόν δνθρωnον

ενι και τας αναιρέσεις γινcόσκειν κα/. εκ τούτωv μάγων άπη­

όρίΖ:ει τόν γνωρίΖ:οντα τά nάντα 38 . "Αν λοιπόν, δnωc: άπε­

10/)T(l)y

φάοκεο• τό θείον, cδι· l!χαμεν υ7ν κατάληψιJJ, Θεόν ειι•αι δεή15 οει, 6α6αι της άrοπίας,

101,

φάνθη τώρα καί έδω ουτος,

είναι δυνατόν νά γνωρίΖ:!l

εκ της πάγιων άφαιρέσεως Θεί\J'

τάc: άφανίσειc: τούτων μόνων καί νά άιnοφάσκη τό θείον έκ

γι,ωσόιμετοι•. 'ΊΙ γϊιρ τcχ οντα nά1··τα τις εlδείη αν, ώς αι· εκ

τούτων μόνων, τά όποία κατανοοϋμεν, θά πρέπει νά είναι

τι}ς nάι,Τ!(ι)ι' ϊιφαιρέσεως είδείη Θεόν, και Θεογ ήμίν έαυ,ί'ιι.·

Θεόc:, όnοiα άτοnία, αύτόc: ό ό,nοϊοc: θά γνωρίσπ τόν Θεόν

είσάγει -- ΘεοiΊ γι}(! μόνου τό εlδέναι τά nάηα -- η, ε'ί τι

έκ τηc: άφαιρέσεωc: nάντων'1 '. 'Ή θά ήδύνσrο κάnοιοc: νά

άγ11οεί, 10VIO fίγηται. Θεόιι·

8 γcίρ .&y1ιοεί, αφαιρεί.ν αι'ιτου ;ιΊ

γνωρίΖ:!l όλα τά όντα, ώστε διά τηc: άφαιρέσεωc: πάντων

20 θείοι,, ώς ovroς εφη,σε,·, άδύι,ατοι·. Καί εl, ϊ["ιJJ αi5ι~ις γινc,;­

νά γνωρiσπ τόν Θεόν, όnότε μδc: nαρουσιάΖ:ει έουτόν ώc:

σκει τις,. τούτωι• ,,ιιόνωι 1 α'ίτιω· γο•cόσκει Θεόι·, οσα τιιι· ')'1'(ίJ­

αλλον Θεόν -

σιν αύτοv διαπέφευγε, τοδτωγ ουκ αίτιω• ήγεί.ται Θεόν· οι'•κοίiι•

ρίΖ:η τά πάντα - , ιϊ, δν άγνοη κάτι, τοϋτο δέχεται Θεόv·

συμμετρήσει τc,v κόσμφ

n71,

θείαν δύναμιι,,

01';

γά(! nλείω )'J'([>-

σεται τσv,δε τον nαγτός ori,oς. Άλλ' ήιμείς, {ητερ·αρθέντες τijς

διότι

διότι τοϋ Θεοϋ μόνον είναι 'ίδιον νά γνω­

δ,τι άγνοεϊ, είναι

άδύνατον, δnωc: είnεν αύτόc:, νά

rοϋ άφαιρέσπ τό θείον. Καί δν πάλιν κανεic: άναγνωρiΖ:!l

25 γγώσεως, μυρίους α1'αnεπείσμεθα κόσμους, ούχ δμοίους μάγο~·

τόν Θεόν α'ίτιον μόνον έκείνων τά όnοϊα γvωρiΖ:ει, τότε

άλλα καl δωφόρσυς, Θεq1 προαγαγείι 1 τω~· ευχερεοτάτων δι·

δέν θά θεωρfϊ α'ίτιον τόν Θεόν έκεiνων των όnοίων τοϋ

και εκ πάJ!Τ(ι))' δλικfιΊς άποφάσκο.μεγ τό θεί.01 1 , κακ TQJJ' μήnω

διαφεύγει ή γνωσιc:· έnομένωc: θά συγκρίνπ μέ τόν κόσμον

.~γ~·ωσμέι:ωγ γινιi1σκομει• τιίι• &πειρ,οδύγαμοι, δύιιαμιν. Οί5τως

rήν θείον δύναμιν, διότι δcν nρόκε1τα1 ουτοc: νά γνωρίσn

δ Π αυλός φησι καθijσθαι τογ Χριστόν επάνω παντός δJ!όμα-

περισσότερα τοϋ

σύμπαντοc: τούτου.

'Αλλ'

ήμείc:,

ύnερυ­

30 τος ού μόJ!ΟJ• του uνομαζομέγου, τουτέdτιι,ν εγνωσμένου, εν τϊ;ι

ψωθέντεc: τηc: γνιίJσεωc:, εχο,μεν πεισθη ότι είναι εύχερέ­

νυν αιωγι, αλλ(t. και ει• τφ μέλλοvιι γJJωσι'J<ησομέJJου, και ά:ΙΟ

στατον είc: τόν Θεόν νά nαραγάγπ μupiouc: κόσμοuc:, δχι μόνον όμοίουc:, άλλά καί διαφόρουc:, καi άnοφάσκομεν τό θείον άnό δλουc: γενικωc: καί άnό τά μη έγνωσμένα γνωρί­

(ομεν ϊήν άnειροδύναμοv δύναμιν. Οϋτω λέγει ό Παϋλοc:

38. 39.

3, PG

Βλ. άνωτέρω 2, 1, 37. Βλ. Δ ιον. Άρε ο πα γ ί του, 3, 872 Α.

Περί θείων όνομάτων

7,

δτι

ό Χριστόc:

έκάθησεν

έπάνω

nαντόc:

ονοματοc:,

δχι

μόνον όνομαιομένου, δηλαδή έγνωσμένου, είc: τόν 1nαρόν-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

538

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ταιν ,u1Ί έγνωσμέ11ων αiπφ Tr]J' μεγαλωσύνην του Θεοv t1 ξαί­ ρω1• οϋτως αλΧαχ,οv που

τωι· έπιστολών, είπώ1• ωίς

539

τα αiωνο, άλλά καi γvωσθησομένου εic: τόν μέλλοντα , 40

rί,ιιιiς

καί έ!Ξαίρων τήν μεγαλωσύνην τοϋ Θεοϋ άπό τά μή έγνω·

χωρίσει από τijς αγάπης τοv Χριστου;)) και αnαριθμήσας nι1)·­

σμένα είc: αύτόv είc: δλλο σημειον των έπιστολων, άφοϋ

τα τά αίσθητr} καί νοητά, τά έι•εστώτα και τά μέλλοντα, επ17-

είπε «ποϊοc: Θά μδc: χωρίσn άnό τήν άγάnην τοΟ Χριστοϋ;

5 γαγε1·, ((οϋτε τις χτίσι.ς έτέρα δυ~ιήσεται ήμιiς χωρίσαι από

»

καί cnηρίθμησεν δλα τά αίσθητά καi νοητά, τά ένεστωτα

•Ίιjς αγάπης του Θε,ου», ε,κ τών όντων και τά μη 01'1α συνο­

καi τά μέλλοντα, προσθέτει, «οϋτε καμμία δλλη κτίσις θά

ρϊ,ψ και κατ' έκείνω1· d)ς OV1WJ' αποψαι.1'όμε1 1 ος. Οί δέ εξ f:-

δυνηθfί νά μαc: χωρίσr~ c:πό τήν άγάπην τοϋ Θεοϋ» , κα­

41

)'Ος μυ2ίους και έχ του πεπερασμέ~•ου rήν απειρον σvι·ι.έι•υ,ς

τανοων τά μή όντα άnό τά δντα καί άποφαινόμενοc: δι'

δ11ναμιγ, πϊίις ου·κ εκ μετρ-ίωι• τϊίιν κατ' αυιτόι, α::ια11τα γγωσό-

αύτά ώc: δντα κατ' άvαλογίαν έκείνων. Ήμειc: δέ οί κατα­

10 μεθα, ώς εξ ογύχω11 φα,σί τον λέω,τα και έκ κρασπέδου τό

νοοΟντεc: άnό ενα μυp'ουc: κόσμους καi άπό τό nεπερασμέ·

1.'rρασμα, :1αί οϋιτω πάνΗύν αίτιον επιγγωσόμει'rα Θεόι,• καl απλ

νον τήν δnειρον δύναμιν, nωc: άπό τά άνάλογα δέν θά

:τάγτω1'

γνωρίσωμεν τά πάντα, τά κατ' ούτόν, δπωc: κατά τό λόγιον

10!)1(/))'

αφαιρψιομεγ και το ί1]Jt έκ των ογτωι, ·θεογJΙω­

οίαJ• ι',περοαί~,ω·, ο'Ίς εξ οιικ 01,των λόγφ ,μ61ιφ απαντα nαρ1ί­

έκ τιΪ.Ιν όνύχων τόν λέοντα καi άπό τό κράσπεδον τό ϋφα­

χθ·η, διr} πίrπεως JΤJρ,οσθήσομεν;

όμα, καi δέν 8.ά άναγνωρiσωμεν οϋτω τόv Θεόν ώc: αϊτιον

fJ6. Κσιν~Ί μέ1· oVJ! αϋτη nfiσι τοίς εlς Χριστογ Jιεπιστ,ει·-

1 'i

πάντων καi άφαφέσωμεν τοϋτον άπό δλα αύτά καi δέν θά

κόσιJ! ύ•nερ ειΨΟιαν γvω,οις· 10 δε δ17 της αληθούς π[στεως

nροσθέσωμεν διC:1 πίστεως τό ύπερβαϊνον τήν θεογνωσίαν

ταύτης τέλος, 8 διrί της Ηvι• έ1πολrίJ1, εργασίας προσγί;·εται,

έκ τιϊ>ν δντων, ότι δλα nαρήχΟησαν έt ούκ δντων διά μό­

QV,Κ εκ τϊίιJ•

OJ'T(l)JJ

μόι•ωιι και γνωΟ'ί(!))' και αγνdιστωγ τij1• θ 1 εο­

γι1ωσlαν :ταρέχεται

20 λέγο,ιιεJ· -

οι'Ια γαρ ένιανθα τά κτιστrΊ πά,•τως

-

ιl;Χ έκ του aκiτlaτov φωτός,

8 Θε,ου έστι δ,.5ξα

νου τοϋ λόγου;

66.

Αύτή λοιπόν ή υπέρ εννοιαν γνωοιc: ε'ίναι

κοινή

είc: δλουc: τούc: nιστεύοvταc:, τό δέ τέλοι:: τιϊc: άληθινηc: αύ­

καί Χcιοτοί< Θε,οv και των της χριστοειδους εφικομένων λ1ί­

rηc: πiστεωc:, τό όποιον προσγίνεται

ξεως· i:ιr γrΊρ ηj δόξη του Πατρός ό Χριατός ελεύσεται .

τιϊJν έντολων, δέν παρέχει τήν θεογνωσίαv μόνον άnό τά

δέ

1iJ

•~,·

δά!:η 1οί! Πατρός αι,τόι11 Χριστού ιιοί δlκαιοι. λάμψου­

σο· α'ις δ ηλως)) και φrvς εσονται και φως αψονται,

δντα, τά γνωστά καi όγνωστα,

διά τηc: έκτελέσεωc:

-διότι έδω δντα λέγομεν

10 μ61•ης

πάντως τά κτιστά- άλλ; άπό τό δκτιστον φωc:, τό όποιον

25 11jς κεχαΠαρμέι•ης κα12δίας έnίχα12ι και nανίερω, θέαμα, δ γίJJ' ιιέι· και τοίς 7(1, {:πιγη πά1rτα δι' άnαθείας και τά καθαρά

εiναι δό!Ξα Θεοϋ καi Χριστοϋ Θεοϋ καi των έπιτυχόντων

δια

της

εlλικριγοί,ς ·και

αύλου

διαϋεϋηκόσι πρ,οσευχ,Ρjς

εJ'

tήν χριστοειδη μερiδα' 2 • διότι είc: τήν δό!Ξαν τοΟ Πατρός θά ελθ!l ό Χριστόc:, είc: δέ τήν δόtαν του Πατρός αύτων

ϊιρραϋrv~·ος μέρει .μετρlως προφαl1Ψ3τιαι, τότε δε τmΊς υί.,01Jς

Χρίστοϋ 43 «θά λάμψουν οί δiιωιοι ώc: ό ηλιοc:»

τ·ίjς ανα,στιίσεως εμφαι•ιJ)ς θεοποιήσει, συνδιαιωνίζοvτας .καl.

θά ε'ίναι καi φωc: θά ϊδουν, τό χαριτωμένον καi πανίερον

30 συ1•δοξrι.ζομέι•ους τφ μειαδόντι τfί καθ' ήμιiς φύσει θ·ε[ας δό­

θέαμα. Αύτό τό θέαμα τώρα μέν nροφαίνεται μετρίως ώc:

ξης τε και λαμπρότητας. Δόξα δέ και λαμπρότης ο!Jδ' έ:τl τω,·

είδοc: άρραβωνοc: εic: τού<:: διαβάνταc: δλα τά ά>κάθαρτα δι' άπαθείαc: καί τά

40. 42.

Έ φ.

1, 20 , 21.

Δ ι ον.

Ά ρ ε ο

41.

n

PG 3, 592 Β. 43. Βλ. άνωτ. 2, 3, 18. 44. Μcτθ. 13, 43. 45. Λ ο u κ α 20, 36.

α γ ί τ ο

u,

Ρωμ.

8, 35-39.

Περί θείων ρνομqτων

1, 4.

καθαρά

δ1ά τιϊc: είλικρινοϋc:

44

καi φωc:

καi άυλου

προσευχηc:, είc τό μέλλον δέ θά Θεσποιησr~ έμφανίi:~c: τούς υiοϊιc: τηc: Ο\'αστάσεωc: 45 , συνδαιωνίlο'ιταc: καί συνδο!Ξαlο· μένους μέ

τόν

μεταδώοαντα είc:

τιiν

ίδικήν

μας

φύσιν

θείον δό!Ξαν καί λαμπρότητα. Δό!Ξα δt καi λαμπρότης δέν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

54Ό

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

κr ιστώ~, ουσία ποr' αν εϊη· πώς OVJ! Θεον δ,οξάσειεν ί'111 1l::;

ΟV'αίαν είι•αι

11))'

Θεον δόξαν, Θεου ος, αμέθεκτος ώι· και

αόρατος και αι,αφής, καθ' δπερούσιοι, δύναμιν μεθεκrός γί­

γεται και χωρείται καί διαφαlνεται και εν ε~, {}εωρίq π νει~5 μα μετά των δια καθαράς :καρδίας εντυγχω·όντων γlνεται,

κατά

1

11 1,

προς τόν 'ίδιον πατέe,α του κοινού Πατρός δπέρ ή­

541

2, 3

δύναται ποτέ νά είναι ουσια οϋτ,ε επι των κτιστωv·

πωc:

λοιπόν θά ήδύνατο κανείc: νά δεχθfi δτι ή δό!Ξα τοϋ Θεοϋ είναι ούσία, τοϋ Θεοϋ ό όποίοc:, ένψ είναι άμέθεκτοc:, άό­ ρατος

καί

δϋλοc:,

καθίσταται

κατά

ύπερούσιον

δύναμιν

μεθεκτόc:, χωρείται, διαφαίνεται καί γίνεται κατά τήν θεω­ ρίαν εν πνεϋμα' 6 μέ τούc: διά κα9αρδc: καρδίαc: συνανα­

μών μvσιικωτάτην και άπόρρηωv ευχήγ; «Δός γαρ αυ'rοίς,ι.

στρεφο,μένουc:, κατά τήν μυστικωτάτην καί άπόρρητον ύπέρ

φησίι', <<'l1rα καθάπερ εγώ, Πάτερ, ει• σοί καί συ εν εμοί, κα1

ήμων εύχήν τοϋ κοινοϋ Πατρόc: πρόc: τόν ίδικόν του Πατέ­

αυτοί έν 1),ULJ! ίiν (i)O(J!)) .§γ αλη{J,ε[q. Τοια15της τοίνv~· ουσης

ρα;

10 θέας τον ΘεοΠ, Ι}ν μόνοι οί της μαuαρία:; κατηξιωμέν,οι

ξεως οψοι,ται κατά

101'

ΙΟt ί(J)J! αποσ16λω1'

αλη~τον αίδ'πα, ηγ και

}.,J-

JJVV οί ΒΚΚ!_)Ι­

Διότι,

λέγει,

«διϋσε

είc:

αύτούc:,

ωστε,

δπωc:

έγώ,

Πάτερ, είμαι είc: σέ ιωί σύ είc: έμέ, καί αύτοί νά είναι εν είc: ήμδc:» άληθωc:". Άφοϋ λοιπόν τοιαύτη είναι ή θέα τοϋ

Θαοωρ κατείίδοι· και δ Στέφανος λιθα­

Θεοϋ, τήν όποίαν θά ϊδουν μόνον οί κατη!Ξιωμένοι τηc: μα­

ζόμενος και δ Ά ντώγιος καθ' ήσvχίω• &,,ωι,ιζάμενος, μαί.­

καρίαc: μερίδοc: κατά τόν ά-rελεύτητον αίιϋνα, τήν όποίαν

f;J!

λον δέ πάι•τες οί αγιοι, ταv,τό11 δ' είπείι· οί κεκαθαρμέγοι τrιι'

καί τώρα άντίκρυσαν οί εκκριτοι άπόστολοι εiς τό Θα8ώρ

άιrαγεγραμμένων οίκε[ων λόγcω• και 1ι:'i'n 1

καί ό Στέφανοc: λιΘσβολούμενοc: καί ό 'Αντώνιος άγωνιl.ό­

κατ' αlηοιΊς οίωι, lξε,στι μαι,θάνειι, τς,ο οουλομέι·ω ( φαίη1'

μενοc: είc: τήν ήσυχίαν 4 s, μαλλον δέ δλοι οί αγιοι, ητοι οί

15 καρδίαιι, ιός εκ

δ' αγ

l1 γωγε

1({))'

και

προφήτας και :ια:τριάρχας άγει•πωvς οί':κ

καθαροί εic: τήν καρδiαν,

δπωc:

είναι

δυνατόν

νά

μάθ!l

είι•αι ων qωτός τούτου, μαλλον δέ :τιλιίι· δλίγωγ 1([ πάντα ε­

ό βουλόμενοc: άπό τούc: συντεταγμένουc: λόγουc: των καί

κε{ι,ωγ θεάματα, κα1 μάλιστα τά θειότατα, μη αμοιrμίν τούτnι•

άnό τάc: βιογραφίαc: των

(Θά ήδυνάμην δέ νά εϊπω έγώ

20 τ,ου φωτός- τί γc1ρ άι· καί, {ι:τιοκρ{γοιτο φώς αλλότριοv ό φϊi'ις

τουλάχιστον δτι καί οί προφηται καί nατριάρχαι δέν είναι

αlιfη,ισν οικείοι• εχωΥ, τοίς καθ:αροίς 1η11 καρδία~', εl καl

όγευστοι τοϋ φωτόc: τούτου, μάλιστα δέ δτι, πλην όλίγων

:ιορρή'Γως, ομως όρατόι,,

d-

τε καπί του μέλλογrος αl{(ιγος,

έ!Ξαιρέσεων, δλα τά θεάματα έκείνων καί μάλιστα τά Θειό­

rvς καi Δ ωι·ύσι.ος ή μέγας λέγει; ~-, τοιαύτης τοίι.Ψι 1 σvπης

τατα, δέν είναι αμοιρα τούτου τοϋ φωτός' διατί δλλωστε

J'VI'

{}έας τοiί Θ SOI'. πώς •01) τα1Jτψ• επαγγέλλεται 25 μακαρlζωγ τοi•ς καθαρους

1171

αίιfJΝΟι· ή

θά ύnεκρίνετο !Ξένον φωc: ό εχων ίδικόν του αiώνιον φωc:,

ίΎ)1' καρδ{α1,, άλλα τηγ άπό 1ϊίι1'

όρατόν είc: τούc: καθαρούc: κατά τήν καρδίαν, αν ιωί άπορ­

κτ ωμάτων γι,C:Ίπι ι,, η γέγοιτ' αι, και

τοίς

1

τού αίώι•ος τού­

67.

ρήτωc:, τώρα καi κατά τόν μέλλοντα καί ό μέγαc: Διονύσιος.'' ; 9

του αοφοϊς;

'Ότι δέ 1f)1' απ('ι τώJ' κτωμάτω~, γγcασι11 τελεω1άτηι•

1~εοπτίαν ό φιλόσοφος ήγεiται, προλαοr»γ έδlδαξεγ 17μας

-

,

αίώνα,

δπωc: λέγει

άφοϋ λο1 πόν τοιαύτη είναι

ή

θέα τοϋ Θεοϋ, πώc: δέν έπαγγέλλεται τήν αίώνιον ταύτην 50

701'-

ό μακαρίlων τούc: καθαρούc: είc: τήν καρδίαν , άλλά τήν

30 το, είnωιr μη,δε11ί μηδεμ[αι, &πολιπεϊ~, τα{πης ύπεροολή1', ο_ς

γνώσιν άnό τά κτίσματα, ή όποiα θά ήδύνατο νά άναπτu­

Ϊfγγω πάσας τάς εμφανείς του κόσμου μερl:δας και τάς άφαΑ' Κορ. 6, 17. 47. Ί ω. 17, 19· 21. Διά Στέφανον Πράε. 7, 55 έΕ. Δι' Άντώνιον Ά θα να σ ίο u, Βίος 'Αντωνίου 1 Ο, PG 26, 860 AD. Όράματα εβλεπον οί μάρτυρες, τϊίJν όποίων rιρότuπον ό Στέφανος, καί oi μάρτυρες της συνειδήσεως έρημίται, των όποίων πρώτος ό 'Αντώνιος. 49. Δ ι ον. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομάτων 1, 4,

46. 48.

PG 3, 592 BC. 50. Βλ. Ματθ. 5, 8.

51. Βλ. όνωτ. παράγρ. 64.

χθri καί ,είc: τούc: σοφούc: τοϋ αίώνοc: τούτου;

67.

'Ότι δέ

ό φιλόσοφοc: τελειοτάτην θεοπτίαν θεω­

ρεί τήν γνώσιν άπό τά κτίσματα, έδίδα!Ξεν ήμαc: τοϋτο προ­ καταβολικώc: είπών,

ύπερβολήν,

δτι δέν αφησεν είc: κανένα

δnοιοc: έγνώρισε τάc:

έμφανείc: 51

κόσμου καί τάc: άφανείc: δυνάμειc: •

'Αλλά

καμμίαν

μερίδαc:

ό θείος

τοϋ

Γρη-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

542

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩ'Σ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

543

ι1είς δ·vι·άμεις. 'Αλί.' ((8Κ ϊfίς ει"εργείας τον εvεργοvνl(!. αι•αλο­

γόριοc: Νύσσηc: λέγει δτι «καί οί σοφοί τοϋ παρόντος αιω·

γίααοθαι καί εκ της του .κάο,μου εvαρμσοτίας της ύπερκειμ!:­

voc:

νης σοφίας

101J-

άnό τήν ένέργειdν καi νά κατανοήσουν τήν ίJnερκειμένην

σσφοίς)), ψηοίι• ό Νόοοης θείος Γ ρηγό:ρως· εγιlι ,δ' l1ν

σοφίαν άnό τήν εύαρμοστίαν τοϋ κόσμου» • 'Εγώ δέ θά

5 φαίην και τοις μ~) σοφοίς και τοίς μr7 πιοτοίς, ώς ι 1 νι 1 δρι':Ί­ μεν καί τούς οαροάροvς Π(t)f1Ιας ενα Θεον εlδόrας του παν­

ήδυνάμην νά εϊπω καί oi μή σοφοί καί oi μή πιστοί, δnως βλέηομεν τώρα καί δλους τούς βαρβάρους' νά άναyνωρί­

τος :ιοιητήγ, φ και 1) καΙ(Χ απόφασιy θεολογlα εξ ανάγκης

Ζουν ενα Θεόν ποιητήν τοϋ σύιμ:πaντος, τό όnοϊον άναγκαί­

επεται. Ό γclρ ποι.ητ~'ις ωυ παντός των :ποι,ημάτων ουδέν.

ωc: άκολουθεϊ καί ιi άποφατική Θεολογία. Διότι ό ποιητήc:

Τί δέ, ουχί καί. τωι' κακοδόξω,, :nολλ<ιι τηι, σοφίαν του αlώ-

τοϋ παντόc: δέν tίναι τίπc,τ1 ε άηό τά ποιήματα. Μήπωc: δέ

1'0V

1) ΚαΤαΥόηοtς γένοιr' α;• Και τοις του αt6Jιιος

10 γος l!χοvοι τούτου καί τΙjΥ απ'

αυ1 τ17ς

του' Θεού κατανόησιγ;

θά.

i'jτo δυνατόν

νά

άναλογισθοϋν τόν

ένεργοϋντα

52

καί πολλοί άπό τούc:

κακοδό!Ξουc: δέν εχουν τήν σοφίαν

"Αρ' Ο[!Υ αυτούς μακαρίζει Ο Κύριος; Τί δ' αΥ των Έλλ1ί­ ι·ωγ οί J~α:τά φιλοσοφίαγ πολλqΊ 1(1))! ·ιιυν χριι:ηιαι1 (VΥ διαφc-·

τοϋ aiωvoc: τούτου καi τήν όπ' αύτήν προερχομένην κατα­

ροντες καί απιί τ11ς τωγ κτισμάτων γνώοεως φιλοοοφουνrες;

ριος; Τί δέ συμβαίνει ιμέ τούc: πολύ ύπερέχονταc: των οη­

';' Αρα καί ωv μακαρίου και αίωνίου Ετυχον επάθ}.ου και ;τι.ίι·-

μερινων Χριστιανών κατά

15 τωι·, και αυ·των <,ςωι• μηδεy εlδότωγ εl μη Κύριοy Ίησο·,~))'

νόησιv τοϋ Θεοϋ; Αύτούc: λοιπόν αρά γε μακαρiί':ει ό Κύ­

φιλοσοφοϋνταc:

μέ

βάσιν

τήν

φιλοσc:, 7 αν

τrjν γνιϋcιν

'Έλληνοc: καi

{1πό τά

κτίσματα:

Χρωιόν και τουτ,οy ε,σταvρωμέν:ον», ούχ ηηογ οτι ,ω) και μάλ­

.. Αρα

λον; Πϊός γάρ ούχί και διαφερό1'τως μαλλον, ε'ίγε άπό 11Ζιι•

γώτεροv αν δχϊ περισσότερον άπό δλουc:, καί αύτούc: άκό­

κτισμά-τωγ μόνω· δ Θεός γινώ,οκεται, καί θεοπrικώτεροι Η~ιι•

μη

αλλων οί πλείω τούτων γιι 1 ώ,σκοντες; Καίωι πάντες ημείς ά-

σοϋ Χριστοϋ καί μάλιστα έσταuρωμένον»" •

έπέτuχον τό μακάριον καi αίώνιον επαθλον δχι όλι­

«τούς μή γνωρίlονταc:

τίποτε

έκτόc: τοϋ

Kupiou

Ί η­

Πως μάλιστα,

3

20 πό της nατρικιjς φωνής, ανωθ·εν ήμας διδασκούσης, τϊιν Υiόι·

αν ό Θεόc: γνωρίlεται άπό τά κτίσματα, δέν θά ησαν ίδιαι­

εγι,ώ,καμε}'. και αυrό τό 11 νεvμα 10 αγιογ και αυ•ιο ·ΤΟ φω;

τέρωc: θεοπτικώτεροι των όλλων οί γνωρίί':οντες ηερισσό­

ΤΟ αρρητον 101' εκ τ,οv 11 ατρος αγαπητόιr ,ιιαρτυρούμενον {,nf.-

τ•ερα

δειξεν ήμίγ· και αυτός δ Υίός τό ονομα ·του οικείου Πατρός

Υίόν άπό τήν πατρικήν φωνήν, διδάσκουσαν ήμδc: άπό τόν

εφαν·έρωσει, ήμίν καί rό Πνεvμα τό lίγιο;r άναλαμ6ανόμε1ος

ούρανόv"· καi τό 'ίδιον τό όγιον Πνεϋμα καi τό 'ίδιον τό

25 εlς ου•ρανούς !πιηγγείλrπο πέ,uψειν προς ·ήμας, ((71'α μένn μΞiΓ

άπό

δρρητον

αύτά;

φGJc:

Καί δμωc: δλοι

μαc:

. ύπέδει!Ξε

ήμεϊc:

τόν

έγνωρίσαμεν

μαρτυρούμενον

τόν

έκ του

αlωJ!(J.)). καί αυ1 τό τό Πνεύμα τό αγιον, επελ{Νπ

Πατρόc:: άγαπητόV' ,καi ό ϊδιοc: ό Υίόc: μας έφανέρωσε τό

και μείιrω• ει• ήμιν, α11ήγγειλεΥ ήμίν και εδlδαξε ΠU.ΟαJ' 117 1 • αλ1ίθειαν. πώς 01JY εκ 1({})! κτισ.μάτωγ μ6νων γινώακ,ομεν Θε-·

δνομα τοϋ οίκείου Π ατρόc:, δταν δέ άνελαμβάνετο είc: τούc: ούρανούc: έπηγγέλθη νά μδc: στείλη τό δγιον Πνεϋμα, «διά

6ι·. και ουκ εξ

τοvτον άγν~οουμεν, άλλ' έξ ι:i>ν γινώσκομε~·;

νά μένπ μαlί μαc: είc: τόν αίωνα»•·· καί τό ϊδιον τό αγιον

30 "Αρ' εl καί μι1ι γάμου τις λάυ'Οι πεvραι', ού την του Θεού προ;

Πvεϋμα, άφοϋ έπηλθε καϊ cμεινεν είc: ήμδc:, μδc: άνήγγει­

τι)J' 'Εκκλησία)' οlδε συνάφειαν, έπει την άναλ<ηίαν εξ ι1χεί1'ου οv11οραγ ουκ εχει, και συμυ,ουλεύσεις πάντας φεύγειι·

λε καί έδίδαΕ:εν δλην τήν άλήθcιαν Ό Πως λοιπόν γνωρί­

ιίμων είς

I())J

(()JJ

5

lομεν τόν Θεόν μόνον άnό τά κτίσματα; (ομεν

52. Είc μακαρισμούc 6, PG 44, 1269 Β. 53. Α' Κ ο p. 2, 2. 54. Ματθ. 3, 17. 55. Ί ω. 14, 16 (ύμων). 56.

Ίω.

16, 13.

δχι άnό

γνωρίί:ομεν;

δσα

τόν

~ Αρά γε,

αν

c:γνοοϋμεν, κάποιοc:

nωc: τόν γνωρί­

άλλά

δέν

άnό

δσα τόν

δοκιμάσπ

γάμον,

δέν γνωρίlει τήν συνάφειαν τοϋ Θεοϋ πρόc: τήν 'Εκκλη­ σίαν,

έnειδή

δέν

δύναται νά

κατανοήσπ

άnό αύτόν τήν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

544

ΠΑΛΑΜΑ

1i1ι 1 nαρθενίαν, ϊνα 117ν σην 1}εογ1 1 ωσίαιι ευρωσιν; Άλλ' ύnό n·aύλου έξελεγχθ,ή,σrι, ος, άγαμος ω~1 , ωό μυστήριον 1ov10 μέγα Μτί)) πρώτος έξ,ευόησει1 , «αλλ' είς Χριστόν και εlς 1iίι' 'Εκκλησίαν».

5

68. Καιρος δή εlπείν 11)Υ θεοπεσlα~ι ε'κείνην φωνήν· (<ειιχαριστου,μέγ οοι, Πάτερ, Κύριε τσv ούeανου και της ;11jς,

01!)),, ένώσας σύ ααυτογ ήμiγ και φαγερώσας ααυτό~, δια σαν­ του ήμίι·, «άπέκρvψας του,10 άπδ οοφώ~, και συ~·ε-τώΥ'>J, οϊ οω•ε1οi εlσι κα{)' έαυτούς και ενώπιον αύτών έπtστ~]'μονες 10 διό καl τώγ άγίων σου λαλQύ~rτωι 1 ακούο111ες, τούς μεγ ιlθε­

τουσι, 10))1 δέ παρεξηγούνται τας ρήσεις, εστι δ' ας και τολ­ μώ οι παραχαράτει11 ώς nάΨτας λιjοοντες. Γρηγορίου μεν γιΊ.ρ ωv Νύσσης έξηγοvμένου τί έατιν ή τοίς τήι, καρδtα11 κεκαθαρ­ μένοις anοκαλυπτομένη Θεοv θεωρlα και μετα τό εl:τεiν οτι 15 <ιγέJΙοι1' αν και τ,οίς του ,αΊώ11ος τούτου αοφοίς έκ της ευιαρ­

μοοτ ίας του κόσμου κατανοησαι Θεόι'!J έπενεγκόντος, (ιαλλ'

ετερόΥ μοι. δοκεί ύφηγεiσ#αι ή τού μακαρισμού μεγαλοφvtα)), το έκείνφ μ17 δοκουy αυ:τοι σαφώς διαυε6αιοvνται. Του δi:: 'Αρεωταγίτου μεγάλου Διονυσίου λέγοιπος, nώς ήμείς γι.ι·ώ20 σκομεν Θεσy <, και έnιφέρcι·­ τος, ,διαπορητικως μέ~,τοι, «μήποτε οbι' αληθές είπεί~r, ώς ου'κ έκ της αϊηαv φύσεως, αλλ' εκ της τω~, ο~1 τωγ διατάξεως

γι~rιf)ΟΚ'Ο,Uεν αυτόJ')J, εlτα και 1'f}J' θειοτάτη~• γyω,σιy έκκαλ11ψαΥ'7'0ς rι.ιιίΥ, κατϊι 11)1' προς ΊΟ ύπερφαές φως {,περφvα Β)'(ιJ25 Ot1' 1!ΠΒρ l'OVV και γ~rωσιν τελονμένηV, αυτοι 1i)Jf ,ιtει, tJΠ.ίψ JIOV)' γι1ωσιιι ώς ονδέ,, οiJσαν απολελοlnαοι, τήγ δε διαπορητι.­

Κ1))' φωyηγ εκείιιην, ύJς μάτην ΠQΟΟΚεψέΥηJ', ουδεμιας ζη11)­ σεως 17ξίωσαγ, (tλλr} πqουάλλοι 1 1αι, 11)Jf του άγίοv φω~•ήν πε­ ρt'!}ρημέ,νην τc'vι 1 καιριωτά:1ωγ έκατέρωθεν, ώς ισχvριζομέJ•ψ 30 έκ των κ,τισμάτωy μό11ων 1011 Θεοy γιιιώσκ,εοθαι. Κα/. ουδ'

εκείιιο συνιδείν 'ίοχυσεν ό φιλόσοφος, 011 nερι της άνθρωπί11ης

57. Έ φ. 5, 32. 58. Λοu κα 10, 21· Ματθ. 11, 25. 59. Eic: μακαρισμούc: 6, PG 44, 1269 Β. 60. Περί θείων όνομάτων 7, 3, PG 3, 869 C • 872 Β.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΛΟΓΟΣ 2. 3

545

ιiναλογiαν, καί έπσμένωc: θά συμβουλεύσnc: δλουc: νά άnο· φεύγουν τήν παρθενίαν, δ1ά νά εϋρουν τήν Θεογνωσίαν σου; 'Αλλά θά έtελεγχθηc: ύπό τοϋ Παύλου, ό όποϊοc: αγα­ μοc: ών, έφώναtε πρωτοc:, «τό μυστήριον τnϋτο είναι μέ· γα, άλλά είc: τόν Χριστόν καi τι']ν Έκκλησίαν» • 68. Καιρός είναι τώρα νά άναφέρωμεν τήν θεοπε· σίαν έκείνην φωνιiν· «σέ εύχαριστοϋμεν, Πάτερ, .Κύριε τοϋ ούρανοϋϋ καi τηc: γηc:, διότι «tνώσαc: σύ σεαυτόν μέ ήμδc: καί φανεpιί)σοc: σεαυτόν διά σεαυτοϋ μέ r'Ίμδc:, «άπέκρυ­ 58 φεc: τοϋτο άπό σοφούς καί συνετούς» , οί όποϊοι είναι rιυνετοi καθ' έαυτούc: καί ένώηιον έαυτων έηιστήμονεc: διό καi άκούοντεc: τούc: άγίι,υς νά λαλοϋν, αλλοuc: μέν άθε· τοϋν, αλλωv δέ παρε!Ξη (Οϋν τά λόγια, ένίο-rε δέ τολμοϋv νά παpαχαράΕουν μερικά άηό αύτά μέ τήν έλπiδα δτι θά διαφύγουν η']ν προσοχήν δλων. Οϋτω, ένφ ό Γρηγόριοc: Νύσσης έ!Ξηγεϊ τί είναι ή άποκαλυπτομένη Θεωρiα Θεοϋ είc: τούc: καθαρούς κατά τήν καρδίαν καί μετά τήν φρά· σιν «Θά ητο δυνατόν καi είc: τούc: σοφούc: τοϋ aiωvoc τού­ 51

του νά κατανοήσουν τόν Θεr)ν άπό τήν εύαρμοστiαv τοϋ

κόσμου», προσθέτε1, «άλλά μοϋ φαίνεται δτι κάτι αλλο δι­ 59 δάσκει τό βαθύτερον νόημα τοϋ μακαρισμοϋ» , ούτοί δια­ βεβαιώνουν σαφωc: τό μή άποδεκτόν άηό αίπόν. Ό μέγας Διονύσιοc: ·Αρεοπαγίτηc: λέγει, πωc: ήμεϊc: γνωρίιομεν τόν Θεόν, «άφοϋ δέν είναι οϋτε νοητόc: οϋτε αίσθητόc:,, καi προσθέτει, διαπορηηκωc: φυσικά, «μήπως λοιπόν είναι όλη· θέc: νά εϊπωμεν δτι δέν τόν γνωρίΖ:ομεv άnό τήν φύσιν αύτοϋ, άλλά άπό τήν διάταςιν των δντων», επειτα μδc: άnεκάλυψε καί η')ν θειοτάτην γνωσιν κατά τήν ύπερφuδ ενωσιν πρόc: τό ύπερφαέc: φωc:, τελουμένων ύπέρ νοϋν

καί γνωσινr.". Αύτόc: δέ τήν μέν ύnέρ νοϋν [νωσιν έγκατέ­ λειψεv ιί.>ς άνύπαρκτον, την διαπορητικήν δέ φωνήν έκεi· νην άnη[ίωσαν σuΖ:ητήσεωc: ώc: ματαίως nροστεθειμένην, ·iλλά προβάλλουν τήν φωνήν τοϋ άγίου περικεκομμένην

έκατέρωθεν άnό τά καιριώτατα, ώc: ίσχuριιομένην δτι ό Θεόc: γνωρίιεται μόνον άπό τά κτίσματα. Δέv ήδυνήθη δέ ό φιλόσοφος νά άντιληφθη οϋτε έκεϊνο, δτι ό άγιος έδϋJ 35

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

546

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

όμιλεi περί τηc: cιvθpωnίvηc: γνώσεωc:, ή όnoia ένυπάρχει φυσικώc: είc: δλουc:, όχι περί τηc: χορηγουμένηc: ύπό τσϋ

γνώσεως ό λόyος ενιαυθα ιcρ άγίφ, της φυσικώς ει·ούσης πα­

σιν, συ' της ύπό του Πνεύματος χορηγουμέγης. Έπειδη γάρ, φησί, πας

Πνεύματσc:. Διότι, λέγει, έπειδή nac: δνθρωποc: εχει α'ίσθη­ οιv καί νοϋν, r1το1 φυσ1κάc: γνωστικάc: δυνάμειc:, nωc: θά γvωpίσωμεν μt αύτάc: τόν Θεόν ό όποϊοc: δέν είναι οϋτε αίσθητόc: οϋτε νοητόc:; Όnωσοήnοτε δχι άnό άλλοϋ παρά

ανθ'ρωnος αΥσθηοιν και νουν εχει, ψυσικάς 1άς

γνωστικάς δυνάμεις, πώς 5

γνωσό,uεθα κατ' αύτάς τον μήτε

αlσθητογ ΟJ'Γα μήτε νοητόν Θε6ν; Ου,κ αλλοθέν γε πάγ1ως

i')

ε,κ τώι' /5ι,των, αισθ'ηΗJJ/J και νοητών· Και γαρ αι γγώσεις,

T(t)J!

άπό

QJtHιJ/J OfJOαl Καt εις τα οντα τα πέρας εχουσαι, Και 10 δυγάμεις, αλλά και

της ΠJ!'ευματικης και

1 Ο ύπέρ φύοιJt χάριτος εύμοιρηκότες, ούr.έτ' εκ ιών ΟJ!ίωι, μό­

ι·ωγ αλλα και πνευματικώς, ΤJγευμα σγτα 1όν Θεlιι·, ύnέ':.!

α'ίσθησιν γJJιόσονται και :VOVJ!, ολοι Θεου γιγ6με11οι καί εν Θεϊρ γιγώο'κογτες Θεόν. Κατα ταύτην ·οVν τά θεία :νοητέογ, ώς δ 15 οJ.ωι· έαυτωι• εξω,ταμέι•ους και δλους Θεου γεγομέγους· κρεί,-

1ον γάρ εlναι Θε,ου και μη έαυτών- οvτω γαρ εσται τα θεϊυ δοτά τοις μετά Θεου γεγο,μέι·οις.

6.9. Όρ[f-ς δπως ,απ17γαγεν ήμfiς τον ζητείν εκ τώγ υγτωl' γιJ!ώσκειν τόιι Θεόν, αι,ακαλύ·ψας γ1 1 ώσιν έτέραν ύπερφvα καί

20 θείω, και ΠJ''ευματικήν, ητις μετα την αψα[ρεσιν 1ών 0)'1WJ'

τούc: μετά τοϋ Θεοϋ εύρισκομένουc:.

κατά τι)J' υπέρ νουν ενωσιν ήμίιι πρ,οσγlνεται, και εlπc'ιJJΙ ο.τι

69. Βλέπε1c: πωc: μac: άπεμάκρuνεν ά,πό τό νά έnιδιώ­

κατά ταύτφ, γ[γε,ται δοτα τα θεία και, κατrί. ταύ, ,}J! δίκαιογι

ov

κωμεν νά γνωpίσωμεν τόν Θεόν άπό τά δντα, άφοϋ άνε­ κc,λuψεν δλλην γνωσιν, ύπερφυα, Θεiαν καί πνευματικήν,

καθ' ήμας, ο·ίJδ'

αlΟ'θψ;ει τε και νφ την εκ 7oj1, ογτων εραι1ιζομέι·οvς γγώσιJt

2s

οντα, αiσθητά καi νοητά· διότι αί γνώσεις, ά­

τοΟ Θεοϋ κοi έν τψ Οεψ γνωρίlοντεc: τόν Θεόν. Κατ' αύ­ τήν λοιπόν την χάριν πρέπει νά έννοi'1σωμεν τό θεία, δπωc: προτρέπει ό 'ίδ,οc: αγιοc:"', θό τά έvνοήσωμεν δέ δχι εύpιοκόμενοι καθ" ήμδc:, άλλ' έtιστάμενοι δλοι άπό δλουc: 1 oιJC: έαυτούc: μαc: καί καθιστάμενοι δλοι τοϋ Θεοϋ· διότι καλύτερον εΊναι νό c:,νήκωμεν εic: τόν Θεόν καί όχι είc: έαυτούc:· οϋτω δέ πρ6γματι τά Cεϊα θά είναι δοτό εic:

αυτός ίiγιος προτρέπειαι, αλλ' ού καθ' ήμας, ολους δ' έαυτού::;

ι·οεί1· τα θεία, δηλαδή πνευματικώς αλλ'

τά

φοϋ εΊνω των 6ντων καi τελειώνουν είc: τό δντο, δει­ κνύουν μέ αύτά τό Θείον. 'Όσοι δέ δέν εχουν μόνον αί­ σθηηκc1c: καί vοητικάc: οuνάμ:::ιc:, άλλα άπέκτησαν έπiσηc: την πνεuματ:κήν καί ύϊ1cpφυσ1κήν χάριν, δχι μόνον άnό τά δντα άλλα καi nνευμαηκωc:, θα γνωρίσουν δτι ό Θεόc: είναι πνεϋμα ύπ:.':ρ α'icθηοίν καi νοϋν, καθιστάμενοι δλο1

θείογ εντευθο· δεικνύουοιν. Οί δέ μη μόνοι, αiσθη-ιικας r.αi JJO!jTlΚUς έχοντες

547

δι·Ηον και καθ•' ή,μας 10v {)•είου γγώσεως τό «μψιοτεη προο­

ή όποiα γενναται είc: ήμδc: μετά τι1v άφc:ίρεcιν των δvτων κατά ηiν ενωσιν ύπέρ νοϋν, καi nωc:, άφοϋ είπεν δτι ,κατ' αύτήν γίνονται δοτά τά θεία κ:αi κατ' αύτήν είναι δίκα~ον

κεί,ιιεJ10JΙ, ο παρώπται. τφ φιλοσόφφ ώς παρέλκον; Έπει καί

νά νοωμεν τά Θεία, δηλαδrΊ nvευματικωc:, δχι δέ κατ' άν·

ιοίι Θεου; Ά•τελης γαρ ή γγω,σις αί5τη χαι ατελέσι πρέπουσα φρω·ήμασι;,. 'Αλλrί.

γαρ

,7 ί υούλεται Hp άγίφ επί της τών1

rι.οtσθ·ητοίς ομμαr1ι και αlσ,θητοις

U)OtJ!

Θρωπίvαc: δυνάμε:c:, άφσϋ οϋτε μέ αϊσθησιν οϋτε μέ νσΟν

άπορρ17τως φως εΊδο-

δέν έρανi?:οvται την γvωσιν τοϋ Θεοϋ όπό τά δντα; Διότι ιi γνωσιc: αύτή είναι cπελήc: καi άρμόlε: εic: άτελη φρονιi­ ματα. · Αλλά τότε τί θέλει 1 προσκειμένη άπό τόν δγιον εic: rr1v πρότασιν έπί τηc: γνώσεωc: του θεiοu άπό τά δντα καi κατά άνθρωπίvαc: δυνάμεις ή λέt1c: «μήποτε» 2, ή όnοία

30 μεν καi ηκούσαμεγ Θεού φωνήJΙ, διά τοv·τ,ο τελέως αποψήJΙα-

11

παρεβλήθη άπό τόν φιλόσοφον ώc: περ1ττ1i; 'Επειδή άπορ­ ρήrωc: εϊδομεv φωc: μέ αiσ8ητό όμματα καi ιiΚ'ούσαμεν φω-

61. Αύτόθι.

62. Δ ι ον. Ά PG 3, 81}9 C · 872

ρ ε ο

n

ο γ

ί τ ου,

Περί θείωv όνομάτων

7, 3,

Β.

_j

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

548

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

σ~?αι γινώσκειΥ εκ ,1ώι 1 χτισμιiιων μόνω·ν τοJ! Θεόν καί και αυτάς τάς γ1•ωστικάς και. κατ' aι,θρωπσιι δυιιάμει; ευλαοητέον εδοξεν αυ·τφ. Καί μ171, 10ις εφικέσ1Jαι δυναμέ11οις δι' ακρι­

ϋείας τών ,ρημάτων εκείνωιr του αγίου κ·άκεί σαφώς μόι·ηι·

s 117ν είσαγωγικ1ίν περί Θεσυ γγωσιν εκ τijς τιοΥ ογ:ων 11 ιtrv­ σεως προσγινομέγην δijλύς εστι διδάσκων, διο επήγαγεv-

(((l-

πο ταύ.ιης εlς τό επέκεινα :ιάι,των δδcp και τάξει κατά δύ­ να,uιν ανιμεν».

70. Δια ωυ·τα χαί προ νόμου τ.οίς νηπίαις ειι προς iλ,fJ-

549

vι')ν Θεοϋ μέ αiσθητά ώτα, διά τοϋτο ενομισεν δτι έηρεnε

νά διστάσn νά άnοφανθη δτι γvωρίlει τελείωc: τόν Θεόν άnό τά κτίσματα μόνον, κα] μάλιστα μέ τάc: γνωστικάc: καi άνθρωπiναc: δυνάμειc: μόνον. Καί δμωc: είναι φανερόν είc: τούc: δυναμένοuc: νά άvτιληφθοϋν άκριβωc: τά λόγια ·έκεί­ να τοϋ άγίου δτι διδάσκει σαφωc: δτι μόνον ή εiσαγωγική περί Θεοϋ γνωσιc: γ,ενναται άπό τήν γνώσιν των δντων, διό nροσέθεσεv· «άnό αύτήν άνερχόμεθα μέ δρόμον καί 63 τά!Ξιν κατά δύναμιν είc: τό έnέκεινα δλων» •

10 γνωσίαν καr(ίλληλος 17ν, και 'Αυραάμ τηγ αρχ171, της θεο­

70. Διά τοϋτο ή γνωσιc: αύτή ητο και ηρό τοϋ νόμου

γνωσίας ,από ,τα,ύτης εiληφέι1 αι λέγεται, ,άλλ' υ.σιεραJJ ΟV'Κ ιι.­

κοτάλληλοc: πρόc: θεογvωσίαν είc: τά νήπια'\ καi ό 'Αβραάμ

πο ταύτης ώμίλει τε και εγίγωσ,κε ΘεόJf. Τί δέ δ Ίώ6, ίi~·

σου το πρ6, ερα~ι, νυν δέ ύ οφθαλμός μου έώρ,ακέ σε)); Τ ί δε

λέγεται δτι άnό σύτηv έλαβε τήν άρχήν τηc: θεογνωσίαc:, άλλ' ύστερα δέν ώμίλει καi έβλεπεν άπό αύτήν τόν Θεόν. Ti δέ επραττεν ό '! ώβ, ό όnοϊοc: δταν είδε καθαρώτερα

15 ό lJι]ωϋσης, ιj εν Ιψ ε;ιcκειJJα Hl)Y QJ!TWJ' γνόφφ τεσσαράκονια

άνεβόησεν δτι «μέ τήv άκοήν μέν τοϋ ώτόc: σέ ηκουον

και ιlι,εϋόησεJJ lδc;))J τραιrόιερον, ώς ((άκοfj μεν cuτος fίκοι•όι•

ήμέρας ολας ιόν Θι)jy δρcον; Και γαρ

1JY

εlκός πρ
σθαι τώJf αοράτων ταυ Θεου και το του κόσμου φαινόμε'ΥΙΗ'

10ίς ατελέσι 1/)Υ γι•ύισιν, ωσπερ και Τοίς εγει).ουμένοις αlσθ17-

65

καi προηγουμένωc:, τώρα δέ σέ εiδεv ό όφθαλμόc: μου» ; Τί δέ έnραττεν ό Μωυσηc, ό όnοϊοc: έβλεnεν τόν Θεόν έni

σεσιν αί συμυολικαί ι•ο,ιιικαι δι' αl01θ1J7ώ1· ;rαρειδ{yθησαγ θεο-

τεσσαράκοντα όλοκλήρουc: ήμέραc: είc: τόν έπέκεινα τίϊJν όντων γvόφον 66 ; Πράγματι ητο εϋλογον δτι εic: τούc: άτε­

20 λογίαι· άλλ' ό'Jσ;ι.ερ αlΥι?ίς είσιγ οί Ηιι~· ·τελεωτέρωγ και πρ•J­

λεϊc: κατά τήν γνωσιν προηγείται τό φαινόμενον τοϋ κό­

καλυμμάτων t:κτός ι1·εολογίας σαφους εvψοίρησαν, ουτως είοιι'

σμου άηό τά όόρατα τοϋ Θεοϋ, δπωc: καi είc: τούc: προσ­

θί και είς Τα αόρατα του Θεοv παρακύψαΥτες, ώς Μωϋ,σiJς

δεδεμένουc: εic: αiσθήσειc: παρεδόθησαν δι' αίσθήσεων ai συμβολικοί νομικοί Θεολογiαι. Άλλ' δπωc: έniσηc: μερικοί των τελειοτέρωv άπέκτησαν έκτόc: σαφοϋc: θεολογίας καi

τε και π αvλος και οί κατ' αυτούς' εl καί dπο ί(J))' ύρωμέγωι, 1):μίγ οίκείω; προς τηιι καταγόησιγ εκεlνων 17μας χειραγω-

προκαλύμματα, οϋτωc: ύπάρχουv μερικοi οί όnοϊοι παρέκu­

25 γονσι.

JJ φιλόσοφε, υούλεται τα πολυειδή εκείι·α

ψαν καi είc: τά άόρατα τοϋ Θεοϋ" 7 • κaθr.i>c: ό Μωυσηc: 1καί

Και λοξά της κακοτ εχJ•ίας σοφ{αματα, OTL ((εlδέΨαt δεί το εσr ι,

ό Π αϋλοc: καi οί μψηταί των, αν καi χειραγωγοϋν ήμδc:

70 τί εστι και ΗΊ εν καί ΤΙ))' άρχηγ κ1αι την δ·ύναμιν τόν l::1 τι

οiκείωc: πρόc: τήν κατανόησ1v έκείνων διά των όρωμένων

εlδότα καί lίν καl υ.ρχ171 1 καί δυι1 άμεγον>1; El μεν γαρ ει.ε)'έ

άπό ήμδc:.

Τί δ;ί σοι,

71.

1

γι.'Υώακεσθαι ΘεόJf, καλcιις αν ταvτα

71. Τί θέλουν δέ, ώ φιλόσοφε, έκεϊνα τά πολυειδη καί

τά πάστι προσόπα φύσει λογικf'ί προυφερες· επεί δ' ημείς 11/1'

λο!Ξά τηc: κακοτεχνίαc: σοφiσματά σου, δτι «πρέπει νά γνω­

63. Αύτόθι 7, 3, PG 3, 872 Α. 64. Θεοφίλου, Πρόc Αύτόλυκον 2, 25, Βιβλ.

ρίΖ:π τό είναι, τό τί είναι, τό εν, τήv άρχήν και τήν δύναμιν αύτόc: ό όnοίοc: γνωρilει τό εν, τό δν, τήν άρχήν καί τό δυναμικόν»; Πράγματι αν έλεγε κανεic: δτι ό Θεόc: δέν

30 τις μηδαμώς εκ των

5, 38. 65. 66. 67,

Ί ώ

6 42, 5. 24, 18.

Έ ε.

Ρωμ.

1. 20.

IO'YTWY

Έλλ.

Πατέρων

γνωρίlεται καθόλου άnό τά δντα, καλωc: θά προέφερεc:

αύτά τά σuνυnάρχοντα είς πόσον λογικήν φύσιν· έπειδή

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

550

γvϊi'ισιv ,ιωJJ μυ:στηρίωιι του Π vεύ\Uατο:;

δέ ήμείc: τήν διά τσϋ nνεύματοc: γνωσιν τοϋ Πνεύματοc:

ύ:rιερ-τίι~εμεv τ17ς φύσει χ-αι κοι~:fί nασι προσούσης γνdJσεως,

τοποθετοϋμεν ύπεράvω τηc: φυσικωc: καί κοινωc: εic: δλουc: ένυnαρχούσηc; γνύ)σεωc:, τί θά ώφελήση έσέ τόν άvτιλέ­

διά 10U Π νεύματ,ος

1ί αοι συιμnράξει τς,v ngός ταυτ' αι•τιλέγο)'1t 1(} τήν εlσαγωγι­

μόνην, σύ διά noλλr.vv δεικγύει.ς φως και τ17ν γνώσιν λεγο;­

γογτα είc: αύτά τό δτi ή είσαγωγικωτάτη γvϊίiσιc: τοϋ Θεοϋ γεvνδται άπό τά δντα; Σύ δμωc: συνηθiΖ:ειc: νά άvτιλέγηc: οϊιτωc:. 'Επειδή άvτιτασσόμενοc: είc: τούc: πνευματικούς δν­ δραc: oi όποϊοι λέγουν δτι ύnάρχει φωc: Θεωρητόν ύnό τοϋ

αένφ1, και νι.καν διC:ι ωύωv κατά κράτα:; δοκείς αντιταττ6-

νοϋ, δχι δέ μόνη ή γνuΊσιc:, δεικνύειc: διά μακρών δτι καί

μει·ος.
ή γνωσιc: λέγεται φωc: κ:αi vομίl;ειc: δτι διά τούτου νικ(Ιc:

Ξσται)), rρ·ηο[J 1 , <<οVιδ' ,ή πρδ; τα τελεώ1τερα ,τόηι λογι,κrί.Η.r

κατά κράτοc:. «'Αλλά χωρίς αύτήν τήν είσαγωγικήν γνω­

nρόσδοςη. Οvδ' O.J'1Jρ !fαται nοτέ πριγ γενέσθαι JJ1)Π!O)!' dλ}.'

Ei δ' εγ α1"δρά­

σιν δέν θά ε]Ύαι κανεic: οϊπε λογικόc:», λέγει, «οϋτε ή 1nρό­ οδοc: nρόc: τά τελειότερα των λογικων είναι δυνατή». Οϋ­

σι 1ά τωJJ νηnίωJJ φρονεί καί τούτοις σεμvύγε,ται, πώς ού ;ω-

τε άνήρ θά είναι κανεic: ποτέ πρίν γίνη νήπιον· άλλ' δταν

%(1)1Τάτην IOV Θωv γνώσιν ε;-: των Q)/ιύ))Ι nροσγίJ1εσθαι; Σv

5 δ' ομως οvτως ,αν: ιλέγειv ε'ίω{J,ας επει και τοίς 7[)!ευμαιικοί:; &νδράσι λέγουσιv εlvαι φαJς νφ 0'εωρητόν, οv'χι τ1)JΙ γvώσtJ'

1Ω

r:ς

σ.J!/Jρ γε,,όμενος, 1ά του γηnίου κατήργηκεν. 1αγέλαστος εσται;

Πϊ:'ις δ' ου' τοιοίηος

ό ;ι;ριοτιαvός

εlι,ω

15 λέγων ~-:αί τr} έλληJΙtκr} ;-ιαιδεύματα μετιcvJ', ίν' εκεi{J,ει, τη1' θεογνωσίαν καρπώσηται;

72. Ti δ' οτι «Jl'OrJOV)1 ψυχης λο('tΚΟJ' εξ ι,ιμελείας JJΟC:­ ρόν οiJικ

U.JJ

γέ1,οιτω); 'Όι,τως γιί.ρ νοσεί το λογικc'ιγ της ψυ­

χ17ς του 117ν οlκεία)! διcιγοιαν πιστοτέραγ 17γουμέvου τώJJ l,0-

20 γίωι• τον Πνεύ'_ιιατο:; καί, μ17 μέγα και τaί.ειον 'ίαμα ψυχης 1r1ς t'tείας εvτολc}ς οlοιιέι,ου. ~-:αθαίιμιJΙ εφασκε

Πρcuην μεγ γάρ εξ

ται,,τα; δ{Ψασ{Ι-αι.,

ή.μισείrι.)

γυι• δέ τό ~-:αθαρτικόι•

αiJ'τωv απαγ αφελc)ιγ η7 γνώσει προοέγειμει,, (1ρχrJJ! και μϊ~

γίνπ άνήρ, καταργεί τά τοϋ νηnίου 68 • Έάν δμωc: εic: άνδρι­ κήv riλικiαν φρονfi τά νηπιακά καί σεμνύνεται μέ αύτά, πωc: δέν θά είναι καταγέλαστοc:; Π ίiΊc: δέ δέν είναι τοισϋ­ τοc: αύτόc: ό όnοϊοc: λέγει δτι είναι Χριστιανόc: καί άσχο­

λεϊται μέ τά έλληνικά παιδεύματα, διά νά καρπωθη άnό έκεί τήν θεογνωσiαν;

72. Τί κάμνει δέ όταν iσχυρίΖ:εται δτι «αν τό λογικόν τηc: ψυχηc: vοση δέv θά ήδύνατο vά γίνη δι' έnιμελείαc: vοερόν»; Πράγματι νοσεί τό λογικόν τηc: ψυχηc: αύτοϋ ό όποϊοc: θεωρεί πιστοτέραν τήν iδικήν του διάνοιαν ά,nό

σεως εκ του πολλά και :-;)..,,[ω και nιίι•τα εlδέι•αι λέγωιι προσ­

τά λόγια τοϋ Πνεύματα::: καί δέν νομiΖ:ει τάc: θείας έvτολάc: μέγα καi τέλειον 'ίαμα ψuχηc:. Προηγοuμένωc: βέβαια έλε­

γίνεnθαι και δείγ μηδαμ{ί'Jς αγι'ΟCίJ' 1(l πολλά, 'ίvα καί συη:­

γεv δτι αυται καΘαίpοuv έΕ: ήμισείαc:"'\ τώρα δέ άφαιρέσαc:

σοv και τέ,λος θεαγνω1{α::; τε ;ιαί {,γιείας ψυχifς καi καθάρ-

2::,

551

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

).εί~ι ε'ίς τι καθ61'ου δυJ>ηθε[ημεγ καί τι7γ ;ωκλικ·17ν περί τα ονια γγωσι~• κατορ1'}οf;ι, τουτέο11, τ1Ίιι εγκύ~Ρλιογ μαΥθ'άνεοr nαί­ δευσtJ", ϊν'Ct Καl ί(ί)J! fσαι•;,,·έ}(1):'

XU.

rαξ 1.(Οθείημ8JJ γQή·OBWJ1, 7(7')}'

30 ένιαίων καί &;ιιερii:)J".· (?)(ι:-tΞ[! tlν εί τις έ:λεγε δr:TJJ τόγ ση,ιιεία,·

δλην τήv καθαρηκήν ίδιότητα αύτήν τήν άπένειμεν εic: τήν γνωσιν, λέγων δτι ή άρχή καi τό μέσον καί τό τέλοc: τηc: θεογνωσίαc:, τηc: ύγείας ψυχηc: καi τηc: καθάρσεωc: προέρχεται άnό τήν γνωσιν nολλων καi περισσοτέρων καi

πάντων καi ότι πρέπει νά μή άγνοωμεν καθόλου τά πολλά, διά νά δυνηΘωμεν νά τά συμμαΖεύσωμεν εic: εν καθολικόν καί νά κατορθώσωμεν τήν κυκλικήν περί τά δντα γνώσιν,

δηλαδή νά μανθάνωμεv τήν κυκλικήν nαίδευσιν , οϋτωc:

70

68 Α' Κορ. 13, 12. 69. Βλ. άνωτέρω 2, 1, 17. 70. Αϋτη ε1να1 ό πλήρηc: κύκλοc: μαθημάτων τηc: θύραθεν πα1δείαc:.

ωστε νά καταΕ:ιωθωμεν καi των ίσαγγέλων νοήσεων, των

ένιαίων καi άμερίστων, ώσάν νά ελεγε κανείς δτι nρέn~ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

552

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

553

αμερές lδεί1, ϋοvίλόμενο1,, nολvμερές αlηό nρότερ01 1 nροθέοθαι

6 θέλων νά ϊδη σημείον άμερέc: πρέπει προηγουμένως νά

Και T1)JJ ,UΟΥάδα ,(L1] 117 αφαιρέσει των πολλων δύνασθαι γει•έ­

τό nροβάλ!l πολυμερές καί δτι ή μονάc: δέν δύναται νά

σθαι, αλλά τfι OVJJαιρέ'O'St μόν?7, καί,ιοι παν ΤΟ εκ (JVJJαtρέσεως

γίvπ μέ ηΊν άφαiρεσιv των nολλων άλλά

ειι καί μεριστόν, εκεί δέ ·ΤΟ ένιαiοι, και άμερές υπόκειται.

συναίρεσ1ν, μολονότι παν τό έκ συναιρέσεως προερχόμε­

5 'Εγώ

δέ οίδα παρά των πατέρωl' μεμυημένος, ηδη δέ καi

τινων αVHJ)J! ,αικούοας

και

νον είναι εν καi μερωτόν, έκεί δέ ύnόκειται τό ένιαϊον καί όμέριστον 71 • Έγώ δέ γνωρiΖ:ω μυηθείς άnό τούς πατέρας,

ταυτα και 10)! αίοθητόι, ciπαντα τουτο11 κόσμοι,, ΟV'Κ κατ' α'ίσθη­

μάλ1στα δέ άκούσαc: καί έμπιστευθείc: μερικούς έε αύτων ,

σι1•, ού κα:ά λογι,ομόν, άλλα κατ' οlκείαν του θεοειδους 110V

δ,ι καi αύτά τc1 πολλά καί δλον τοϋτον τόν αίσθητόν κό­

δύναμιν και χάροι εθεάσαιrιο,

σμον έθειίJρησαν, δχι μέ τόν λογισμόν, άλλά μέ τήν οίκεί­

1)

JltoTS1Jσας,

μόνον μέ τήν

ύ)ς και ·τct nαλλα

TS

καί τά μακρt'ι.~r ως ύn' οφθυλ-

1 (1 μους nοιει και τct μέλλοντα (»ς παρόντα υnερφυως παρίστησι.

Toy

1s

2, 3

δ' εξ Άρε ίου Πάγου· θεορρήμονα οι• θαυμαστόν και ι:κ

12

uν δύναμιν τοίί θεοειδοϋc: νοϋ,

ή όnoia

καί τά μακρινά

άκόμη nαρουσιάΖ:ει ύnερφυωc: ώσάν έμnρόc: είc: τούς ό­

τcu11 φυσικ(7Jς ήμϊν ένvπαρχό1 1 τω11 εξvμνείν τόι, τijς φύσεως δη­

φθαλμούc: καί τά μέλλοντα ώc: παρόντα. Δέν είναι δέ ά!Ξιο­

μιοvργόν, f'πει κu.ί δι' &ψύχωι 1 και δι' αJ!αιοθήτων και δι"

θαύμαστον δτι ό 'Αρεοπαγίτης θεορρήμων έ!Ξυμνεί καί άnό

άλόγωγ κu.ί

διϊι ιλογvκϊi'>ν αύ\τός εστι μόνος δ δοξαζόμε,·ος,

τά φυσ1~,:ά μαc: προσόντα τόν δημιουργόν τηc: φύσεωc: ,

δλλrί καί αvup μόιrφ εξαιρέτως πρέπει ή εγ ΠJ!εύματι J.α­

έπε1δl"1 μόνον αύτόc: είναι ό δο!ΞαΖ:όμενοc: δι' άψύχων καi

τψ,ία, ·ηγ καί μόι·ηι, ποθειν171, Θεϊρ ό Θεός αύτός :προσείnε1·.

δι' όναισθι'}τωv,

73

δι' άλόγων καί

διά

λογικων συγχρόνως,

Τϊί'η, δ17 του μεγάλου Διονυσlου ρήσεωγ, οσας ελα­

όλλά καί εic: αϊπόν μόνον έf:αιρέτωc: άρμόΖ:ει ή έν πνεύ­

θ·ε1, δ φιλόσοφος κα{}' έαυτοv προϋαλόμενος, nολλάς ετ' οϋσας

ματι λατρεία, τήν όnοίαν ό Ίδιοc: ό Θεός έχαρακτήρισεν ώc:

καταλιnώι,, μιας μ1,ημο~,εύ,σω,

μόνην άληθιvήν nροσι{ύνησιν, ώc: μόνην όείαν τοϋ Θεοϋ,

73.

της τελευταίας.

Φη,σί

το{~•ιη,

20 εγ τφ πρcίηφ της Έκκλησιαiοτικijς ίεραρχlας· «άnάrηj τοϋτο κοινόν ίεραρχίςι τό :πέρας, ή nρός Θεδν καl τα {)εία προrτε­ χ~ις ΙJ.?άnησις, ε1,θέως τε και ένιαίως ίερουργουμένη, καί nρό γε τcύ1ου

1)

·TW)'

ε1'α111{ων παιιτελης και άνεπίστροφος άnοφοί-

1ηrτις, ΎJ γνώσις τω~,

Ol'TW)!

~ί Ο1'τα έοτ ίν, ΎJ της ίερας άλη-

ιiχ: r.ιόvην ποθεινήν εic: τόν Θεόν.

Τώρα, όφοϋ παραλείψω τάc: ρήσεις τοϋ μεγάλου

73

Διονυσίου, δσαc: ό φιλόσοφος προέβαλε καθ' έαυτοϋ χωρίς νά τό άντιληφθη, διότι είναι nολλαi, Θά μνημονεύσω μiαν,

τήν τελευταίον. Λέγει

λοιπόν είc: τό

πρωτον κεφάλαιον

25 1Ίείαc ορασίς τε και επιστήμη, ή της έγοειδ01;ς τελειώσεως

της έι~κλησιαστικηc: iεραρχiαc:· «είc: nδσαν ίεραρχίαν είναι

ε1·,Ίrος μέιΊεξις». Συλ?.ογίζεται τοί1ιυν έκ τούτων δ φιλ6rτοφος

κοινόν τοϋτο τό τέλοc:, ή στενιi άγάπησιc: nρόc: τόν Θεόν

οί;τως· ωϊv1· 1ίμι1• ύnό Θεον δεδομέ~,ων ίεραρχlα το κράττι­

καί τά θεια, iιφουργοuμένη ένθέωc: καί ένιαiωc:, nρό τού­

στω•· τέλος δέ 1αύ1ηι:; ή γνϊiιοις Η<>Υ δι,των, (lις ή ρησις αυτ;ι

του δt ή πλήρης καί άνεπiστροφοc: άnόσnασιc: άπό τά άvτί­

διδάσκει· Η,ι1• 1:1• ~ίμίγ αρα τό αριστο,, ή γνώσις τών ογ1ω1•

ri-

Θετα, ή γνωσιc: τίϊJν δντων δσον είναι δvτα, ή όρασις καί

17-.

έπιστήμη τηc: iερδc: άληθείαc:, ή ενθεοc: μέθε!Ξιc: τr1 c: ένοει­

30 στί, ·ταύτnι, δ'

εl·πεί1 1

ή φιλοσcφία». Ρημάτων όντως εοικε~•

δοϋc: τελειώσεωc:» 11 . ΣυλλογίΖ:εται λοιπόν άnό αύτά ό φιλό­ σοφοc: 71. Βλ.

Δ ι ο v.

Άρε ο n α γ ί ·r ου,

Περί θείων όνομάτωv

1. 4, PG 3, 589 · 592. Αύτόθι 1, 5, PG 3, Περί έκκλησιαστικης

75.

Βλ. άνωτ. 2, 1, 21.

έ!Ξηc:·

«έκ των

κράτιστον είναι

δεδομένων εic: ή

iεραρχία·

ήμδc:

ύnό τοϋ

τέλος δέ

αύτηc: ή

γνωσιc: τίiJν όντων, δπωc: διδάσκει αύτή ή ρησιc:· δρα τό

72. Βλ. άνωτ. 1, 2, 12.

73. 74.

ι.i>c:

Θεοϋ τό

593 D. ίεραρχίας

1, 3, PG 3, 376

Α.

ιφιστον άnό τά έν ήμiν είναι ή γνωσ1c: των όντων, δηλαδή αύτή αϋτη

11

φιλοσοφiα»η. Φαίνεται πράγματι δτι άvτιλαμ-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

554

s

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

χοv, αλλ' οι• δωvοίας έnαίειγ άγίας. Τοντο γάρ φηοιν ό α­

βάνει τόν ήχον των λόγων,

γιος, δ~ι ιί d}.ηι?~ίς τϊuv 01·1ων γJJϊοσις, ιι,ή παγτελ17ς &ποφοί­

555

2. 3

άλλ οχι τήv αγιαν εννοιαν.

τηοίς έα~ι 1ώJJ SΙ'C!.)'Τίωιι)), τουτέωιγ Ύj dποχη και απραξία ,ϊδν

Διότι ό aγιοι::: λέγει τοΟτο, δτι ή άληΘήc: γνωσιc. των δν· των, «εiνω ι1 πλήρηc: άnόσnασιc: άnό ·rά άντίθετα», δηλαδή

κακrJιγ, προ 1ijς ίερας εργασίας ούσα, τ?jς ενθέοv χαί. έJ'ιαίας.

ή ά,ποχή καi άπραtία άnό τά κακά, προηγουμένη τηc: ίερδc:

'Εnεί ;ιcίρ και ό ποι,ηραίς ε.,ιι?υμίαι:; άλιπκόμενος και άγ,ό ..

έργασίαc:, τηc: έvθέου καί ένιαίαc:.. 'Επειδή δηλαδή καi ό

με1•ος

αυιτφ δcκούνϊωJΙ εφίετ_αι καλι1>JΙ και δι' lργωγ ci-

κατεχόμεvοc: και άγόμενσc: άnό πονηράc: έn1θυμίαc: έnιθυ­

iΨOt'αJ• δείΚJΙVΟtJ' εχων του ον,,ως καλού, Κ·αι ό θυμψ Κρ·α­

μει τά κατά τ,\ν γνώμην του καλά καi δι' εργων δεικνύει

τούμεγος H,U rπθισταμέηρ nρός τc't δοκουντα αυ1φ καλr'! και

δτι άγvοεϊ τό δντωc: καλόν, καi ό ιωριαρχούμενοc: άπό θυ­

7(0)!

αγαθrι. μι1χε1αι, και άnλως nας ό

701!

χείροι•ος fJ.JJΤΕχό,ι.ιεΨ;ς

μόv μάχεται

κατά

τοϋ όνθισταμένσu πρόc: τά κατά

τήν

10 Gfσu ιv, αVH[i δοκου1 1 ι καλv.[ογι nρό,σκειται, αλλ' cυχ cvς ον­

γvώμην του καλc1 καi άγαθά, καί γεν1κωc: πδc: ό άσnαlό­

τως οι•τι, μόνος δέ ό τώι, χειρόγωγ ά:τι:οφοι117σας, την ψευ-•

μενοc: τόν χεφότερον τρόπον βίου προσκολλδται εic: αύτόν

δοδοξίrσ 1α61ψ &nοοαλόμενσς, τα οvτως γγτα χείρω και χεί-

ώc: κατά την γνώμην του καλύτερον, άλλ' όχι ώc: δντωc:

2ω 1ίγειται ;ωι γνϊιισιν εχει τωγ οντωγ αληθ·ij 11]1' QV'ίJrtY, OV

δντα, μόγοv δέ

1ίj)' δοκον,σαJ', δια τοviτο ή ι{)))f κακr1ιν άnοφοίτησις «γ~,(i'Jσίς))

άnοβάλn τήν ψευδοδοΙΞiαν ταύτην, θεωρεί

15 έσΗ (<ί,[,J)'

ό άπσσnασθείc:

άπό τά χειρότερα,

άφοϋ

χειρότερα τά

η 0)'1α εστί)), nρό της ίερας εργασίας οvοα,

πράγματι χειρότερα καi εχει γνώσιν των δντων άληθινήν

της ε1,1Jέον και έ1,ια[ας· ίερά δέ και ένια[α καί. εγθεος εργα­

τήν πραγματικήν, οχ1 τήν φαινομενικr1ν. διά τοΟτο ή άπό·

σία ~ί 117ρησίς εσl/. τr7Ίι, ει,τολών

Θεον, τfj φυγ:7 7(ι)y '!!01'1)-

σπασιc: 6πό τά κακά είναι «γνωσιc τίi'>ν όντων δσον είναι

(!Ι))ί' καί τfί εnι,μόνφ και nροr,εχεί αγαπήσει Θεοv' και των

δντα», προηγουμέ'.tη τηc: ίερθc: έργασίαc:, τηc: ένθέου καί

O)![(f)j!

IOV'

θείωJ' εκ11:λουμέ1'η. Τοvτο 1οίγυγ έστl, φησί, nάαn κοη·ογ ίε20 ρrtρχί,7- 10 :Ίέρας, τό μισijσαι τά αντικείμενα ταίς 1ου Θεου

ένιαίac:· ίερά

δέ καi

ένιαία

καi

εvθεοc: έργασiα

εfναι

ή

τήρησις τGJν έvτολiiJν τοϋ ΘεοΟ, έκτελουμένη διά τηc: ά­

ει11ολαίς και αγαn17σαι ταύτας και 101' δό?JΤα Θει))' :-.;αι δι(Ι.'

ποφυγηc: των πονηρων καi

Ti/1' πρ/;ς (l.t)T(J)' αγάπψ 1Ύnό rαύταις ζijJJ. Τοvτό έστιγ ((ή τώJ'

άγαπr1σεωc: τοϋ Θεοϋ καi των θεiων. ΤοΟτο λοιπόν είναι,

bJ"l(ι))/ η

λέγει, εic: nδσαν iεραρχiαv κοινόν τέλοc:, τό νά μισήσn τά

0)'1((

)'Ψ(ιισις>J'

IOV:70 17

της αληθείας ορασις' τούτο

~ί τί]ς Η:λειc[Jσεως μέθεξι.ς, τοντο ή τ·ijς πνευματικής εποψίας

δ:ά τηc: έπψόνοu κα]

άντiθετα εic: ταc: έντολάc: τοΟ Θεοϊί καi

στενηc:

ι:Ίγαnήση ταύταc:

25 έστίαnι.ς, (tποκαλυπτομέΨης κατά τήγ έnαγγελlαν και φωτιζού­

καί τόν χορηγήσαντα Θεόν καi λόγψ τηc: πρόc: αϊπόν άγά­

σης καi. 1?εούσης Κ!αι τρεφούσης νοητώς πάντα ,όJJ δια τηςΊ

πηc: νά lη ύn' αύτάc:. Τοϋτο είναι «ή γvωσιc: των όντων

. ..

;.ωι?αρας καρδίας γοερώς, μαλλοJΙ δt πνευματικώς, έ11διαιτώ-

καθ' δσον είναι δντα». τοΟτο είναι ή δρασ1c: τηc: άληθεiαc:,

με1ΌJ'

τοϋτο ή

αυτrι.

74. Τουτο δrι και αυ1τός έαvτόγ δijλον ποιείται λέγο~ιτα· 30 μι.κρι),, γr'tρ προαγαγόJν ΤΟ)! λ6γο11, εlτ' έπαναλαοώγ, εξ17γη­ τι7ς (l'Ι)'ΤΟς έαv1οv γει,όμει,cς δια τους

,U1]

θ·έJ.ωιτας γοsί11 τά

ι7εία Πεfως, αλλά και προς τάς οίκ1εlας κακοδοξlας περιτρέ-

μέθε!Ξιc:

nνευματ:κ11c:

τηc:

έnoψiac:,

τελειώσεως,

τοϋτο ή

έστiασ1c: τηc:

άnοκαλυπτομέvηc: κατά

τήν επαγ­

γελίαν, φωτιιούσηc:, θεούσηc: καi τρεφούσηc: νοητωc. πάν­ τα τόν δ1αβιοΟντα είc: αύηΊν διά τηc: καθαραc: ι~αρδiαc: νοε­ ρωc:, μαλλον δ:=; πvευματικωc:.

74. διότι,

Καί ό ϊδιοc: δέ αύτοαποκαλύπτεται δτι λέγει τοϋτο·

άφοϋ

συνέχισεν έπ' ολίγον τόν λόγον, έπειτα τόν

έπαναλαμβάνει,

έρμηνεύωv τόν έαuτόν του διά τούς μή

θέλονταc: νά νοοΟν τά Θεία θεiωc:. άλλά καί έπιχεφοϋνταc:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

556

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

557

Ήειι· tγχειρουντας, ((ε'ίρη,ται τοίνυν ήμϊι, ίες_,ώς)). r; ησίν, Ηάις

νά έκτρέnουν τούς άλλους πρός τάc: κακοδο!Ξίαc: των, καί

σδ:ός έσΊι της ;ωθ' ή:μας ίεραρχlας ό σκ.
λέγει" «έχει λοιπόν λεχθη είς ήμδc: iερως δη ό σκοπός της

ιίμαιι,, c[ις έφικτόν, αφομοίωοfς τε καί ενωσις· 1ω1της δr., (iις

ίδικηc: μας iεραρχίαc: είναι αύτός, δηλαδή ή κατά τό δυνα­

T(t

θ':::ία διδάσκει λόγια, ταίς TQJ1' ,{}ι;ίωι' ειJΤΟ/.(0)' άγα:π17σεσι

5 και

ίερουργίαις μόνως τεvξόμεθα· Ίηρήσει' γάρ, φησίν, 'δ

ά;•r.στι'ϊιι' με τούς λόγους μου,. και δ π αι ήρ ιιγα.cτιίπr:ι αυτίη•

καί, έί.εvnόμει9'α προς αυιδν καί μονην :παρ' αύ:τφ

:ποιήσομε11 'η.

Όρ{f.ς ποίαι, λέγει γι,cv,σιν τrον ον1ω1, άληθη; Τηι· εργασία~·

rϊίΊι, αρετώι•. Τί δέ

10 ταύτης τέλσς; Ίl Ήρας Θεδν εγωσίς

7,C,

1 Ο κα) dψψοfωσις. Πως δέ έκεϊ άγά:πηι, εlπε ταύτφ, 117ν ιlφο­

μοίωnιι·: 'Ότι ή αγάπη έ,στί τών άρετών το :πλήρωμα χ,ιί rιίlτη τfi εlκό1'1 πρ,οσχρωσθείσα τελεία)! Tt)J! προς Θεδν rlποσcu­

:ει έnφέρειrι.1'. Δ ιrί δέ το·v ένθέως και έ11ιαίως και της ί::­ ρας έργαπίας 11)1' τήρησι~• τών θείων εντολών 17νίξατο, 11/1\ 15 διrί μόιιηγ

11J)!

Ήρας Θεόν και τα 1}εία γινομέ~·φ• διάθεσι ,..

τό γά:_ι καιλόν ού κα}.61', α:J' μ17 και δια το καλδν μάγοι, ;;ιριi11ηται· ή Μ διψεκ17ς HOJ' έ1•αγ1ίων ά:ποφοlτησις καί ή ;,ι,cΤ>­

nις τcΤιι• 0Jηω1• και ή ίερr'ι της άληθε{ας ορασις και έπω,ιίμη τιΊ :ιρr'ις ΙrΊ :τ_οιrηρcΊ πάθ'η παρίστησι μίσος καί 11711 ηjς rίμαο-

20 τίας κατάγΥωσιι• και την άπδ ταύτης άνεπίστροφον φυγ17γ·· τfί δε έJ·οει,δει π.λειcbσει και ένθέφ μει'Μξει του έ~,δς και τfj )'01)1(ι)ς 1g,εφούαπ

και θεούση έποψ{q, τη~• κατ' επαγγελίαν

{}ε[αι· i':πιφοίτησιν και μοι,111 1 ι'Ίπ6δειξε, τελειουσαγ τif έ~,ώαε! καί τρέφcυσα~· 1fi εποψ[q, το πνευματικογ έκεϊγο ομμα. 7/ί. Ei γοίο:, διrΊ μόνης 117ς τcv1 1 εi,τoλr'iJ11 τηρήσεως ή &-

25

ληθής πgοσγίνετω γηΖιαις καί. 17 προς τον Θεογ ει,ωnις και ό,ιιο[ωπις, οπsρ δ φιλόσοφός φησι γνc7'ισιl', ψευδογγωσία έστ{,,.

, Αρy6μει,ος γϊιρ και αiΊτδς σαφώς εlπεν «έκ 117ς τών i!.νωλc"ό,· 117'[JΙJσεως μι; δυγατόι• εΊναι 1αύ1φ• προσγίνεσθαι τ·ήν γ~,ώ-

30 Ο ιJ~Ι, και μικρογ α Ι'(ι)Ι έρω δε ικνι5ς, οθ-ει, 1J γιrώσις αf5τη 7Τ(}ΟΟ­ ;ιf ι•εσι7'CΗ.

πf:φ1•κεγ, (ι,έκ του μη άγι,οείγη,

φησl, ω,ί JΙολλά,

τόν άφομοiωσις καί ένωσις πρόc: τόν Θεόν ήμωv· θά έπι­ τύχωμεν δέ ταύτην, δπωc: διδάσκουν τά θεϊα λόγια, μόνον διά της άγαnήσεως των θείων έντολων καi ίερουργίαc: αύ­

των, διότι, λέγει, 'ό άγαπων με θά τηρήσrι τούς λόγους

μου, καί ό πατήρ μου θά άγαπήσrι αύτόν καί θά έλθωμεν πρόc: 76

αυτον 77

του' » •

καί

θά

κατασκευάσωμεν

Βλέπεις ποίαν λέγει

μονήν

πλησίον

γνωσιν άληθη των όντων;

Τήν έργασiαν των άρετωv. ΠοΊον δέ είναι τό τέλος τού­

της; Ή πρόc: τόν Θεόν ενωσιc: καί άφομοίωσιc:. Πως δέ έκεί είπεν άγάnην τήν άφομοiωσιv ταύτην; Διότι ή άγάπη είναι τό πλήρωμα των άρετων καί αϋτη Ζ:ωγραφηθείσα κα­

τά τήν ·είκόνα παρουσιάΖ:ει τελεiαv τήν πρόc. Θεόν όμοιό­ rητα.

Διά

δέ των λέ!Ξεων

ένθέωc:

καί

ένιc:ίωc: καί

της

ίερδς έργασίας ύπηνίχθη τriv τιiρησιν των θείων έντολων, rήν nραγματοποιουμένην μόνον διά της διαθέσεως npόc.

τόν Θεόν καί τά θεία· διότι τό

καλόν δέν είναι καλόν,

αν δέν πράττεται καί μόνον διά τό καλόν· ή δέ συvεχωc: άnόσπασις άnό τά άντίΘετα, ή γνωσις τιϋν όντων, ή ίερά όρασις καί έn!στήμη της άληθεiας παρ1στ9 τό μίσος πρόc: τά πονηρά πάθη, τήν

κατάγνωσιν της άμαρτiαc: καί

τήν

άνεπίστροφον φυγήν άπό αύτήv· μέ τάς λέ!Ξεις δέ έvοει­ δής τελείωσις καί τρέφουσα

καί

ενθεοc: μέθε!Ξ1c: τοϋ

θεοϋσα ύπέδει!Ξε

ένόc: καί

έποψία

τήν έπηγγελμένην θείον

έπιφοίτησιν καί μονήν, τελειοϋσαν μέ τήν ενωσιν καί τρέ­ φουσαν μέ τήν έποψίαν τό πνευματικόν έκείνο δμμα.

75. 'Επομένως αν ή άληΟ,1c: γvωσιc: καί ή πρός τόν Θεόν ένωσις καί όμοίωσ1c: γεννδται

σεως των έντολων, αύτό τό γνωσιν

είναι

ψ::;υδογνωσiα.

μόνον διά της τηρή­

όποιον ό φιλόσοφος καλεί Πράγματι

καi ό

'ίδιος

είπεν

είς τήν άρχήν σαφωc:, «άnό τriv τήρησιν των έντολων δέν 8

76. 'Ι ,.ιJ. 14, 23. 77. Δ ι ο v. Ά ρ ε ο n α γ ί το u, χίαc 2, 1, PG 3, 392 Α.

78.

Βλ

2, 1, 34·

3Τ

2, 3, 17.

είναι δυνατόν νά γεννδται ή γνωσιc: αύτή»' , Περί έκκλησιαστικηc ίεραρ·

nροηγοuμένωc:,

δεικνύων

άπό

γνωσις αϋτη, λέγει, «άnό τό

ποϋ μή

γενναται

καί όλίγον φυσικωc:

άγνοείν τά πολλά,

ή

οϋτε

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

558

μηδέ ιούς λδ·γοvς των

5

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

559

2, 3

μwλλον δέ εκ του γινώοκεο'

τούc: λόγουc: των όντων, μαλλον δέ άnό τό γινώσκειν πάντα

:τιάιπα χαί nάι·1α ο;,ιεύδειι•· μαιιθάι•ειJJ, ο τί τις εnαγγέλ!?cε,αι

καi οπεύδειν vά μανθάνη πάντα, όηδήnοτε έπαγγέλεται κα­

εlδέιιαι, κllι· 'Έλληιι η και, Αιγύπτιος, ϊνα μη.δε1•δς)), φησί,

νείc: ότι γνωρίΖ:ε1, εΊτε ""Ελλην είναι εϊτε Αίγύπτιοc:, ωστε νά

0)'10JJ!,

<αι7Jγ nερ[, χ,δσμου φύσε(}Jς 8lρημένων τε και SγνιοομέγωJ) λει-

μιΊ ύστερη εic: τίποτε άπό τά λεχθέντα καi γνωσθέντα περί

nόψεγος, ει; Sκ.είJ:ου dγ1 1 οι)οn ΘεΟν», S;τεt %αΊ' α'tηδν εκ τα')J)

φύσεωc: κόσμου καi άnό αύτό άγνοήσr~ τόν Θεόν» , έnει­

μ6ι1ων ό Θεός )'0'(.()σκεται, ομοιδ11 τι :τιοιΟJJ', ωσ:τιερ

OJ!HVJ'

79

δή κατ·

αύτόv

ό

Θεόc:

γνωρiΖ:εται

μόνον άnό

τά

δντα.

α~, εΊ τις ακούσας εκ τωιι εδωδίμωγ μόγων τρέφεσθ·αί τε και

Πράττει κάτι παρόμο1ον μέ έκείνον ό όποϊοc:, άκούσαc: ότι

σvι•ίστασι1αι τό σ{Ϊ>μα, δεϊ;• ελεγε μηδενός αnαλελειφθαι T(J))'

τό σωμα τρέφετω

εδωδί1ί!ΟJ)', ει rις τοίί ζην ι-:φίεrαι, μηδέ δια}.ιμπά1,ειι• οιrιζ6-

σιμα, θά ελεγεν δτι δποιοc: έπιθυμεϊ νά Ζ:η δέv πρέπει νά

10 μει 1 0J' δοημέραι τε καl ώραι, και ουτω Λ

11JJJ :τιερί τάς :τιολυτε-

καi

συντηρείται μόνον άnό τά φαγώ­

παραλείπη κανέv φαγύJσψον καi

θος cός αναγκαιδτα,α τιρ οίφ ,Η[))! ιlJYθρcbnon· επειθε δοξι.'!­

nουc: νά θεωροϋν άναγ:ωιότατα είc: τόν β:ον την δχρηστον

V

/:;,-

f

\

\

f

.-

ζει11, μηδει•ός τtον κρειπόι,ω;ι δρεγομέγους. Οvτω διαι·οητικ(Ί τ~ς ψυχης ί!J.ψ

n Θεός

f'

γάρ και τφ

ύnέθεω τούς της φύσ,c ..

15 ως λό 1 ·ους, αλλ' cvς :;Ι.f.!Ος ΙΎ)J' ύψηιλοτέραν γνϊ;JΟIJ' χειραγω­

γειν δv11αμέγους. 'llμεiς OV)' τό αυταρκες εκ

rούτωy

(},?0·-

ώραν καi οϋτω θά

nαύη σιτιlόμενοc:

καθ'

,.;

ήμέραν καi

νά μή

ι.ει.ς τρα;,ε~ας αχρησ~ον μαι 1 ιαν και το της γαστριμα12;ιιας nrι-

Οϋτω πράγματι

ό

μή

έπ1θυμοϋν-rεc: τίποτε

Θεόc:

ύπό

έτοnαθέτησεν ιοc: ϋλην τούc: λόγοuc. τηc: φύσεωc:, άλλά μέ

τελεωΙέ'}αJ' ΙQΟίfίί!'" ΚαJ', vnεριjλικες δντες OVTOt, της J'1)Jιίοις

ύψηλοτέραν γνώσιν.

κα;αλλ·ιί}.uv ϊψjφijς ουκ αnανίστασθαι οούλωνται, επαλείφο-

τούc: τό ώφέλιμον παραλείπομεν τά

~

'Ι

,.,,

:τω•υ J.υσι.τει.ειJJ

,,

α

&σΥΙιt οτε

f

,ιιετριως

'

Ι'

εκτειγογτες

~

ως

:i

προϋπόθεσιν δτι

δύνανται

νά χειραγωγοϋν πρόc: τήν

Ήμεϊc: λο1nόν λαμβάνοντεc: nερ1ττά

άνεχαμένουc: τήν τελειοτέραν τροφήv· Ι

απαηωτη-

ύψηλότεροv.

τό δ1ανοητ1κόν τηc: ψυχηc:

τήν

Ι

άνθρώ­

μανίαν γύρω 6πό τόc: πολυτελ:::;ic: τραnέlαc: καί τό πάθοc: τηc: γαστριμαργiαc:,

λαμυάνο)•Τες τr} περιττά :τιαραλε[πομεγ τσίc; μ17 χωροϋοι τίj,'

20 ,ιιεν καί Ί ιγα ΣκύλJ.ω, τϊρ nαγκοσμίφ τούτφ μαστcp, τό

επειθε τούc:

λονότι

cΤvαι

ύπερήλικεc:,

δέν θέλουν

καί νά

άnό αύ­

είc: τούc: μή αν ουτοι,

μο­

άnοκοποϋν όnό

σοηες τijς ακαίροv τροφής. Οϊ δ' (cις ουκέτι παίδες, rlι)'

τήν είc: τά ν11π1α κατάλληλον τροφήν, στήνομεν καί

ώς τέλειοι Ι!))' κακίαν, 17μιγ επανί,σταJJΙαι Και φιλΟJ1 εtΚΟVΟtJ'

ποιαν Σκύλλαν είc: τόν παγκόσμιον τοϋτον μαστόν,

ήμας κατασ:ri'iσαι, μαλλον i) αυτοί προς τό προσηκογ μέτροy

θύνοντεc: ένίοτε μετρίωc: τό δτι δέv ώφελεi πολύ, διά νά

25 αJ·αδραμείν. 7ϊl. Δι.ό ;ωι τόJJ Υίι'ιν μετά του Πατρός ηκειν και

κά­

άnευ­

τούc: άπομακρύνωμεν άπό τήν δκαιρον τροφήν. Αύτοi δέ

,ii''

ώc: μή παϊδεc: πλέον, άλλ" ώc: τέλειοι εic: τήν κακίαν,

έnι­

,UOl'Yjl' ποιείο;Ίαι ειι εκείγφ φασίJ!, (<Ος τοiις λδγους οίδε τfί,;

τίθενται έναντίον ήμωv καί άγωνίΖ:ον-;-α: μαλλον νά κατα­

TOV κόσμου φύσεως· γιι1 cΔσκει γαρ ο{ηος το αληθές. Θεόςi

σnαράtουν ήμδc: παρά

iδέ ή ω.ήθειu. και ύ ,iJς δληΠείας Πατήρ· αλ).ά και :τια1, τό

τάλληλον μέτρον.

30 γ1.νf'}0,κογ Ε',γ τr{) γοr0Jηκαμέ1·φ rΊστήρικταi τε καl μfγει· οi'­

76.

vu

έπ1στρέψουν οί ϊδιοι είc: τό κα·

Διό λέγουν δτι Cά ελΘn ό Yiόc: μετά τοϋ Π ατρόc:

κουγ εγ τφ Θε(;> [;fσται μογίμως ίδρυμένος ό την των οvτωι•

καί θά κάμr~ μονήν είc: έκεϊνον,

γγωσtJ! εlδc[ις· ΊΓm:ου δ' εγ Θε(p 117ν ,UOJf!)Y αμετάολητογ εχον-

λόγουc: τηc: φύαεωc: τοϋ κόσμου· διότι σίiτοc: γνωρίΖ:ει τήν

«ό όποϊοc: γνωρίιει τούc:

άλήθειαν». Θεόc: δέ είναι ή c1λ11θεια καi ό Πατήρ τηc: άλη­ θείac:· άλλά καi nδν γ1νuJσκον στηρίΖ:εται καί μένει εic: τό γινωσκόμεvσV' έnομένωc: ό yνωρiΖ:ων τήv γνι'ίJσιν των όν­

89.

Βλ.

2, 1, 34.

των θά είναι μονίμωc: Cεμελιωμέvοc: είc: τόν Θεόν' άφοϋ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

560

τος, ουκ απεικός έ·κειι1 6ν γε παρά 10V'·IOJJ έλθείJJ λέγεοθαι και \

\

-

(!

?'

I

~

f

\

C

\

Q

τηι· μοι•ηγ πεnοιησu·αι· ((Ουτος εστιJJ, φησι, «και ο φωιος υειf

ου και νοητοί, εμnλεων 10)' JJOVV κεκτημένος». Αϋτη έσι ίι• ίι τελεωτάτη του φιλοσόφου 'θεογνωσία. Έγω δε ακούω του 5 ευαγγελίου λέγοι•τος, δτι δ διάοολος (('Ιρεύστης έστί και ό Jl(}.111ρ 10v ψεύδους αυ~του>>. Οίδα δέ καί τωγ έJΙαJJτίων τηι• αι·­ τήν οvσαν α'ίσθησιγ καί γνωσιι, και έπιστήμφ'. Ό γοvι, εlδc!1ς τή,, αλή,θ·ειαγ και τό ψεviδος έπίcηαται. El γουι•, καΗl τούς του φιλοσόφου λόγους, τό γινωσκογ έν τφ γιγοσκομέιψ έσ,ή10 [!tΚταί τε και ,μέ~rει και •δtu τΟV'ΤΟ κατ' αυτόν ό 11)1' γνωσιν εχωι• των οντωι, εν τc.v Θεφ έστι καί ό Θεός εν αϊηφ, ου­ κουγ και 10 ψεvδος και ό του ψεύδους π α.τ17ρ εν αύτφ πε~ ποίψαι 11))' μονή~r, και ό αύ'ιός οvτός έστι λσιπόι, δ και σr.:δ­ τους γοηταv: ε,μπλεωv τrιν ψυχ1Ίν κεκ,,ημένος· και σν·τως πολi• 15

οκ6:ος έπηλυγάζει τrιν ψυχήν, η τοιαύτα προφέρει διανωί­ ματα. Τί γάρ, ό λέγωγ, {(()[δα σε τί εl, δ αγιος

TOV

Θεοί}>,,

διά τη~, γνϊϊισιγ 1αύ1ην έir έαυτq1 είχε τόJΙ Χριστό11 ; Τί Μ:., δ γιJΙώσκοπ και μή ποιων 10 ι?Δλημα του Θεοv εν έαυ.τϊp ε­ χει μο~rίμως ε1'ιδρυμe1·ον τόι, Θεό)'; Καί πως (<δαρι7σεται :-ισλ20 λάςη; Καί

μη v δ μεν Χριστός εν εύαγγελ[οις εκ μει' ιης

εηολωΨ 1ηρ1ίσεως nρο,σγίι1εσθ·αί ψησι ί'r})' αιιτΟV' και TUU Πατρός έι•οίκησιJf, εκ δέ της f:ι,οικήσεως τηγ l:μψάιιειαι,. 0[,TQIJ'

τος δε αι•τεστραμμέι•ος μεν εκ,εί1,φ έκ της αν'τφ δοκούσης έμφανείας φησί 117ν l:ιιοίκησιJΙ, ·ύπεναντίως δε σαφως, οi•κ 25 έκ Ηι.11' ει·τολcοιι, αλλ' έκ γι,·cv,σεως 11)1' tψφάνεια~r, και γ 1·ώ­ σεως, }}ν έκ της rηφίαεως ,τω~, θείων ειrτολcvν μηδαμώς nροσ­

γίι,εσθαι πρότερον άπεφήι·αω. Τοιού10υ φωτός καί αλη·θ·είας τόι, οίκεί01 1 νουν εμnλεωγ κατεσκεύασεν. Ού μόι,ον δε τάς θεί­ ας έντολάς &δυνάτως εχειι' τrιι' γνώσιν τ,αύτηγ πορίζειν :ιρό30 τεροι· ε'ίρηκ'ε, αλλά καί φιλοσοφία~· ταύ1φ1 εκάλει διά τωι· κα­

τά φιlλοσοφ[αι1 μαθ17111ά1ων χορηγουμέJΙηιι και μωρ(αγ εlι,αι nαρά τ(δ Θεφ ταύτην εφασκε~r· ην οvν μωρlα τότε nροσεί:πε,

561

δέ ουτοc: έχει άμετακίνητον τήν μονήν εic: τόν Θεόν, δέν είναι δτοπον νά λέγεται δτι έκεϊνοc: παρά ό Θεόc: θά ελθπ καί θά κάμπ μονήν· «αύτόc: είναι», λέγει, «ό εχων τόν vοϋν γειμδτον θεϊον καί νοητόν φωc:». Αύτή είναι ή τελειοτάτη Θεογνωσία τοΟ φιλοσόφου. 'Εγώ δέ άκούω τό εύαγγέλιον νά λέγπ, δτι ό διάβολοc: «είναι ψεύστηc: ,καί ό πατήρ αύτοΟ τοϋ ψεύδοuc:» 00 . Γνωρίlω δέ δτι ή αϊ­ σθησιc: καi γνώσιc: καi έπιση1μη περιλαμβάνει καi τά έναντία. "Οθεν ό γνωρίΖων τήν άλήθειαν i:niσταται καi τό ψεϋδοc:. "Αν λοιπόν, κατc.1 τούc: λόγουc: τοΟ φιλοσόφου, τό γινωοκον στηρiΖεται καi μένπ είc: τό γινωσκόμενον καί διά τοϋτο κατ' αύτόν ό εχων τήν γνώσιν των δντων είναι είc: τόν Θεόv κοi ό Θεόc: είc: αύτόν, τότε καi τό φεϋ­ δοc: καi ό πατήρ τοΟ ψεύδουc: εχει κατασκευάσει μονήν εic: αύτόν. καi αύτόc: λοιπόν άκριβωc: ε1να1 ό εχων την ψυχήν γεμάτην νοητοϋ σκότουc:· ·καί πράγματι πολύ σκότοc: σκε­ πάΖει τήν ψυχήν ή όποία προφέρει τοιαϋτα διανοήματα.

Μήnωc: ό λέγων. «γνωρίΖ:ω noϊoc: 1είσαι, ό αγιοc: τοϋ Θεο0» , είχε τόν Χριστόν μέσα του έ!Ξ αίτίαc: τηc: γνώσεωc: ταύ­ τηc:; · Μήπωc: ό γνωρilων καί μή ποιων τό θέλημα τσϋ Θεοϋ εχει μονίμωc: μέσα του έγιωτεστημένον τόν Θεόν;

81

Πωc: τότε «θά δαρη ηολλάc: φοράc:» 8 '; Καί δμωc: ό μέν Χριστόc: λέγει εic: τά εύαγγέλια δτι έκ μέν τηc: τηρήσεως

των έντολων γεννδται ή ένοiκησιc: αύτοϋ καί τοΟ Πα­ 03 τρός; όπό δέ την ένοίκησιν ή έμφάνεια • Ουτοc: δέ άvτιστρόφωc: nρόc: έκεϊνον λέγει δτι άnό τήν κατά τήν γνώμην του ,έμφc.νειαν γεvνδται ή ένοίκησιc:, σαφωc: δέ δχι άnό τάc: ·έντολάc: άlν.λ' άνηθέτωc: άnό τήν γνωσιν ή έμφάνεια, καi μάλιστα γνωσιν διά τήν όnοίαν ποτέ nροη­ γουμένωc: δέν έδήλωσε καθόλου δτι γενναται άnό τήν τή­ ρησιν των θείων έντολων. Τοιούτου φωτόc: καί άληθείαc: έγέμισε τόν νουν του. 'Όχι δέ μόνον ηροηγουμένωc: είπεν δτι είναι άδύνατον αί θεϊαι έντολαί νά nροσnορίσοuν αύ­

τήν τήν γνωοιν, άλλά έπίσηc: τήν έκόλει φ1λοσοφiαν χο­ 80. 82. 84.

Ί ω. 8. 44. Λουκ α 12, Α' Κορ. 3,

81.

47. 19.

83.

Μ ά ρ κ. Ί ω. 14,

1, 24.

21· 23.

ρηγουμένην διά των φιλοσοφικών μαθημάτων ιωί ελεγεν

οτι αύτή είναι μωρία ένώnιον τοΟ Θεο0» • αύτη λοιπόν,

84

36

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

562

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

663

Θεον αvτην εlναι νν')J αποφαίνεται και αύτό,, μετά του ΙΙ α­

τήν όηοίαν έχαρακτήρισε τότε ώc: μωρίαν, τώρα κηρύσσει

τρός τον του ΙΙ ατρός μονογε11fj Λόγον· τοιούτου φωτός και

Θεόν καί μάλιστα αύτόν τοϋτον τόν μετά τοϋ Π ατρόc: μονογενη Λόγον τοϋ Π ατρόc:· τοιούτου φωτόc: καί άλη­

αλη{J,είας τον οlκείοι• νOVJJ εμπλεων κατεσκε·ύααεν.

5 σύ,

77. 'Αλλ' έπει και των .ένωrιίω,, ή αυτή έστιγ αίσθησις, ih φιλόσοφε, :πότ' αρ' εl θερμός, δταγ κατά τήγ nοιότητα

θείαc: έγέμισε τόν νοϋν του.

Ίαύτηγ διακέηταί σου το σώμα, η δτε κατεψυγμένον ταίίτ' έ­

77. 'Αλλ' έnειδή ή αύτή αϊσθησιc: ύnάρχει καί των άντιθέτων, έσύ, ώ φιλόσοφε, πότε ορά γε είσαι θερμός,

χων την έναγτίαν είδείης {J,ερμότητα; Πάηως τότε καί τ17ν

όταν τό σώμα σου εύρίσκεται είc: αύτήν τήν ιωτάστασιν

θερμότητα εν σεαυτφ φέρων αlσθάηJ, οτε κατά ταύτηγ διά­

καί αρχ17 τούτων έοτίv, αλλά και μέσn και κορυφαία· δ Θε/1ς

η δταν τό εχπc: κατεψυγμένον καί γνωρίίπc: τήν άντίθε­ τον θερμότητα; Π άντωc: αίσθάνεσαι δτι φέρειc: μέσα σου τήν Θερμότητα τότε, δταν διάκεισαι κατ' αύτήν. Τότε λοιπόν θά εχπc: καί τόν Θεόν πράγματι μέσα σου, δταν εχπc: τήν θείον εΕιν μέσα σου ψυχικωc:· θεία δέ έlΞιc: είναι πράγματι ή npόc: τόν Θεόν άγάnη· γεννδται δέ αϋτη μόνον διά τηc: ίερδc:

γι'ιρ αγάπη έστίγ, ος έν τούτφ μόνφ και τήν οίκείαν l'λευσιν

έργασίαc: των θείων έντολων· διότι δν είναι άρχή τούτων,

15 καί. μον~71• και έμφάνειαν ,έπηγγε[λατο. Τότε τοί-νυν κ,αl οαυ­

δμωc: είναι καί μέση καί κορυφαία, καθ' δσον ό Θεόc:

τiρ χρήσυ προς διόρθωσιν έ~τέρων άληθως, δτε την τοιαύτψ σχήσεις εκ των ωιούτων ,διάθεσιν· νυν γάρ, τον διορθοίίντα

είναι άγάnη 8 3, ό όηοϊοc: δι' αύτήν μόνον έnηγγέλθη τήν ελευσιν καί μονήν ,καί έμφάνειάν του. Τότε λοιπόν θά έπι­

δποκρι1,ι5,μειι,0ς,

δοθπc: είc: τήν διόρθωσιν των δλλων έnιτυχωc:, δταν θά

κεισαι. Τότε 10ίνυν καί

10 bΙε

1/JY

101'

Θεόν εξεις έν σεαv,τφ αληθώς,

·θε[ωr εξιν έν σεαυτψ Κια7ά ψυχ1JΥ εχεις· θεία δε

01·'-

τως εξις ή προς τάν Θεό~· αγάπη έστt· προσγίνεται δ' α:υ1η, δια μόνης της των {J,είω1r έΨτολων

διαστρέφων καί

ίερας εργασ[ας· ει γαρ

δια,σύρων δήλος

εl.

'Α\i.λ'

l-

άnοκτήσπc: έκ των τοιούτων τήν τοιαύτην διάθεσιν· τώρα

20 01,αι προϊόντος ωiί λόγου. 'Γου δ' έν σχήματι διορθώ,dεως

δμωc:. ύποκρινόμενοc: τόν διορθωτήν, είναι φανερόν δτι διαστρέφειc: καί διασύρειc:. ·Αλλ' δτι διαστρέφειc:, .ένφ ύ­

άις μεν διαστρέφεις διορθοίίν έπαγγελλ6μενος, έκδηλότερον

διαούρειν προθυμείοθ·αι δείγμα σαφές τα

δια μεγίστης σε

νοσουι 1 -

nόσχεσαι νά διορθώσπc:, θά γίνπ έκδηλότερον ιnροϊόντοc: τοϋ λόγου, Τοϋ δτι δέ μέ τό ,πρόσχημα διορθώσεως άπο­ σκοηεϊc: νά διασύρπc: σαφές δείγμα είναι δτι έφρόντιρεc:

25 τι Ϊ.υσι1ελέο1α101, lφαακε, χρήσασθ.αι δε παντάπασιν άπηγιί­

έπιμελωc: νά μή περιέλθουν είc: χεϊραc: μου τά npόc: διόρ­

ρ1ευεν. 'Ό1?εν και 1οίί10 γέγονε δ17πο-υ δήλον, ώς και αύτδς

θωσίν μαc: προτρεπτικά κατά τήν γνώμην σου αύτά συγ­ γράμματα86, Συμβαίνει δηλαδή, ,ώσάν είc: ίατρόc: νά ελε­ γεν δτι ·παρεσκεύασε καταnότιον ώφελιμώτατον είc: τόν

σnουδη; ποι17σαοθαι μη έ1λθείγ ήμίν είς δψιν τα πρας ήμε-.

τέραν δι6ρ~~ωσιν έπιστρεπτικά σοι δοκοvντα τ'αυτι αυγγράμμαια,

a

ωσπερ

1οvτ' οίσθ-α,

,,

αν

"

ει

"

τις

,,.;

,

'

ιατρων nο,ιια μεν

πρότερον,

8

,

σκ,ευασαι

-

τφ

·vίίv εξεφάνη, δηλητηρlων

-

εχ01,1α

δύΥαμιν τά κεκλη 1uένα φάρ,μακα· καί τοvτ' αρα προσεγίνω­ σκες ώς σύ λήσrι κλέmτων, τούτων προφανέντων ήμίν.

30

78.

85. 86,

Ταvτ' αρα και νvΨ ούχ έκόντος εlναι και προς ιας ήμε-

Α" Ί ω. 4, 8" 16, Βλ άνωτέρω 2, 1,

2,

άσθενη, άλλ' ,άπηγόρευσεν έντελωc: νά χρησιμοnοιηθπ. "0πωc: λοιηόν καί σύ ό ϊδιοc: γνωρίίειc:, έγινε φανερόν nροη­ γουμένωc: καί τοϋτο, τό όnοϊον άηεδείχθη πλήρως τώρα, δτι τά άnοκαλούμενα άηό σέ φάρμαιω έχουν δηλητηριώ­ δη δρδσιv· δρα, άφοϋ αύτά έφάνησαν άηό npiv είc: ·ήμδc:,

έγνώριΖ:εc: έπίσηc: ιωί τοϋτο, δτι δέν θά έlΞηnάταc: χωρίς νά γίνπc: άντιληπτόc:.

78. Αύτά λοιπόν τά συγγράμματά σου φθάνουν τώρα

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

564

ΠΑΛΑΜΑ

rέρας 1ϊκει χείρας ταυτί σου τά γράμματα, εν οlς τελευτιΖη, φ~]ς ώς α1•εμέσητοι1 εnί διορθώσει χρήσ:ασθαι ααυτφ, ών ουκ δρ{}ώς περί {Jiεογνωσίας ε'ίρηκέ τις τών οών φίλων.

flYJ ορθώς εlρημένΟJJ Ιψ φίιλφ 5 κεκαθαρ,μένοι TJ)Y καρδία~• δια

70V10

Τό δέ

λέγεις ·εlJJαι· ιϊισ~σιι1 οί

της εγγινοψένης αιηοίς ίερuς

φωτοφανείας, διι εοτι Θεός καί οlον φώς εστι, .μαλλον δέ

πηγή φωτός νοεροv τε και ιlυλοv· οί δέ μή πρός τovro θεωρίας ανα6ε6ηκό,ες εκ της περί πάJΙrα προμηθείας ιόν κοινοy ;τρο­ ,μη·θέα συι·ορώσιJJ, εκ HUY αγαθ·vνοψέ)!ωJ! τήγ αfποαγα{)ότηυι.,

10 εκ

ιiiιι, ζωοποωυμένων την αύτοζωήν, και άπλώς εκ πά11-

τωJJ τό,, τά πάνια οντα και ύπερα~ιιδρυ.μένον πά~ιτωJ!>>. Τουτό εστιι, Ο φησιι, ό φιλόσοφος ΟV'Κ δρ{)ως εy;ει11. Οlδα δέ αυιι))' καί αλλοιε κακώς nρός αυτό διαιεθέντα· αγ)!ο1jσας γαρ οrι

τό Όίον' παραδειγμαιικώς τq} φωτι προσήρτηται, τογ Θεόν

15 eλεγε φάσικειγ 1ί,ιιriς εlδ,έναι, δποίογ φώς ύπάρχει. Δείξαγτες δέ ήμείς nροοπαρακείμεγοy τό ''πηγή φωτός', και οω·ημμέγως α)!αγ11όντες δ~ι ((εατι Θεός

ol01,

565

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

πηγή φω1όςJJ, ήρωτϊό,μεv αv-

είc: τάc: χείρας μαc: παρά την θέλησίν σου • Είc: τό τέλοc: των λέγειc: δτι δέν είναι άΕιόμεμnτον νά έnιδοθ~ είc: την

87

διόρθωσιν ,έκείνων τά όποια είπε περί Θεογνωσίαc: κάnοιοc: άnό τούc: φίλουC: σόυ. Τ ό δέ μή όρΘωc: λεχθέν ύnό τοϋ

φίλου λέγειc: δτι είναι τοϋτο· «oi ·ιωθαροί είc: την καρδίαν γνωρίΖ:οuν διά τηc: έγγιναμένηc: μέσα των ίερδc: φωτοφα­

νείαc:, δτι υπάρχει Θεόc: καί είναι ώc: φωc:, μδλλον δέ ώc: πηγή φωτόc: νοεροΟ καi άυλου· δσοι δέ δέν άνέβησαν είc: τοιοϋτο σημείον θεωρία~ άντιλαμβάνοντciι άnό

την

προ·

μιiθειον διά τά πάντα τον κοινόν προμηθευτήν, άnό τούc: άγαθυνομένουc: την αύτοαγαθότητα, άnό τουc: Ζ:ωοποιουμέ­ νουc: την αύτοlωήν, καi γενικωc: άnό δλα τά δντα τά ηάν­

τα καί ύηερβαίνοντα τά nάντα» 88 • Τοϋτο είναι αύτό τό · ό­ ποίον λέγει ό φιλόσοφοc: δτι δέν είναι

δέ

δτι

αύτόc:

καί δλλοτε διετέθη

όρθόν. ΓνωρίΖ:ω 8 κακωc: πρόc: αύτό '.

ιjγvοήσαc: δηλαδή δτι τό 'ώc:' εχει προοαρτηθη είc: τό φωc:

161•, τ ί 6ούλεται λοιπόγ εγταυθοί τό Όlον'· ό δ' ακωv ιό μο­

nοραδειγματικωc:, ελεγεν δτι ήμείc: λέγομεν δτι γνωρilο­ μεν τόν Θεόν, όποιον φωc: είναι. 'Όταν δέ ήμείc: έδείξα­

λόγησε τήv αγγοιαγ και fjτησε σvγγγώμην· ούδέ γάρ δυιrα-

μεν δτι είναι συνδεδεμένον τό 'πηγή φωτόc:' ιωί άνεγνώ­

20 ιόν αλλως η α11τί TOV rbσω·ει nαραληφθηvαι.

δ' άλλως

σαμεν σuνημμένωc: δτι «ύπάρχει Θεός ώc: πηγή φωτόc:»,

επελά6ετο· «φω·εροv γάρ ovroς,), φησί11, (ιώς και τοίς {}εωρη­

τόν ήρωτήσαμεν, τi σημαίνει έδω τό 'ώc:'· αύτόc: δέ ώμο­

τικωτάτοις εκ ,uόνωγ των QJfTω)! δ Θεός γιγώ,σκε.ται, ή ει·-

λόγησε τήν δγνοιαν καί έlήτησε συγγνώμην • διότι δέν ητο δυνατόν νά nαραληφθη δλλωc: παρά άντί τοΟ 'ώσάν'. ΤdΊρα δμωc: έnελήφθη διαφορετικωc: τοϋ θέ1ματοc:· διότι, λέγει, «άφοϋ είναι φανερόν δη ό Θεόc: γνωρίlεται καi υπό των θεωρηηκωτάτων μόνον άπό τά δντα, ή έδω ηα­

1αvθα παραδιδομέγη

NiJi,

γνώσις Θεού δια )!Οερας φωτοφαγεί­

ας, ώς έτέρα της εκ, I()))J οvτωι, οlισα, ουδαμωι; εστιν αλφ?ής)).

25 'Ανθυ:ιει-εγκείν δή προς τούτ.ο δεί, ώς φανερού γενομέγου δια π}.είσιωγ HVJ' αγωτέρω εiρημέγων, ώς ουκ

,?;,;

τωγ Ο)f­

90

τωι• μόι•ων δ Θεδς γινώσκεται, αλλά και έκ τώγ και?' ύπερο­

ραδιδομένη γνωσιc: τοϋ Θεοϋ διά νοερδc:

χίJJ' μη οvτωv, τουτέ.ατι TCU)f ακ.ι[στων, πρδς δέ και δια φω­

δέν είναι καθόλου άληθήc:, έφ' δσον είναι διάφοροc: τηc:

τός αlωJJίου κϊ1ι H'iΊv δ~tτωv πάγιων ύπερανφκωμένου, 11vι• τε

έκ των δντων». Πρέπει λοιπόν νά άπαντήσωμεν nρός τοϋ­

30 εν αρρα6ιuνας μέρει τοίς αξίοις διδομέ11ου και κατά τόν

φωτοφανείαc:,

li-

το δτι, άφοϋ εγινε φανερόν άnό τά λεχθέντα άνωτέρω

ληκτοv αt('iΊJ'α nεριαvγάζογ10ς αυτούς αλήκτως, εξ αΨάγκης

έν έκτάσει, δτι ό Θεόc: δέν γνωρίιεται μόνον άnό τά δντα, άλλά καί άnό τά ύηεροχικωc: μή δντα, δηλαδή τά δκτιστα,

προσέτι δέ καί διά αiωνίου φωτόc: καi ύπερεγκατεστημέ­ 87. Δι' 'Ισιδώρου, βλ. 2, 1, 2. 88. Χωρίον τηc: Α · πρόc: Άκίνδυνον 12. 89. Έν Α' nρόc: Παλαμδν, Schirό, σ. 240 έ!Ξ. 90. Κατά τήν συνδιάλε!Ξιν ην μνημονεύει καi έν 2, 3. 13.

νου δλων των δντων, τώρα μέν διδσμένοu είc: τούc: άξίους ώς

άρραβωνος;

κατά

δέ

τόν

άτε~εύτητον

αίωνα

περι­

αυγάιοντος dύτους άτελευτήτωc:, κατ' όνάγκην καί ή θεw-

ΤΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

566

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

ΠΑΛΑΜΑ

καί ή ι?εωρία αϋτη ,αληθίjς έοτι και δ μη αληθή λέγων ταύ-

ρία αυτη είναι άληθής καί ό μή άναγνωρίιων αυτην ώς

1ην Θεοv θείας γνώσεως έκ.πε"r.τωκ.εν. ((Άλ(λ' έ'κ τώ1 1 περ~

άληθη έκnίnτει της θείας γνώσεως. «'Αλλά», λέγει, «πόσα

ωj•τόι•η, φηοίν, «οi•·κ εκ τώι, κατ' αυτόν πάσα γι,ώσις τού Θε­

γνωσις τοϋ Θεοϋ ,έnιτυγχάνεται άnό τά περί αύτόν, δχι άnό τά κατ' αύτόν». Ποϋ •είς αύτό τό χωρίον λέγομεν

οv)>. Καί :του έι, τfΊ ριjσει ταύτn λέγομεγ ώς ή θεοφάνεια αv5

567

οντων ί::τερτί1Ί~εμεν αυπ71,· cίις δ' έκ τώ·ν κατ' αυ1 τό,, εστι Θεφ,

ι;μεϊς δτι ή θεοφάνεια αύτή δέν είναι άnό τά ηερί Θεόν; Διότι τήν ύηερθέτομεν όλων των δλλως όντων· ότι δέ

οiιδαμώς εοτι

θεολόγου.;

είναι ώς ηρός τόν Θεόν έκ των κατ' αύτόν, δέν είναι ιωθό­

ού ταύτην μ/Jνη11, αλλά και πολλάς i'iλλας θεωρίας της ά:τό

λου συνημμένον. Θά ήδύνασο δέ νά εϋρπς δτι οί θεολόγοι

τη τcv)• περί

Θεογ ούκ εστι; Πάντων μεν γ(1ρ τών i'iλλως προσκείμενο~,. Εϋροις

δ' αγ τους

Ηvι• κτω~(vι• 1Ί,εογ11ωσίας ύπερτιθένιας

10 rην δέ και

1(1))!

ές τά μάλιστα, ταύ-

lίλλων πασών αποδιαστέλλο11τας και θεωι,υμί­

οχι μόνον ταύτην άλλά r;αί nολλάς δλλας θεωρίας ύηερ­ θέτουν ύnερβολικως της θεογνωσίας

άπό

τά

κτίσματα,

ας ,:Jόχως άξιουη·ας, cίις μόνηγ Θεού ~εο,ποιόν έ'μφάνεια11.

διαστέλλουν δέ ταύτην άnό όλος τάς δλλας καί τήν κατα­

Δεί δ' ήμίι• άρτlως εις πολυ μήκος εκτεο,ο,ιιένφ δοv•JΙ(Η

!Ξιώνουν θεωνυμίας έ!Ξόχως ώς μοναδικήν θεοnοιόν έμφά­

τφ λόγφ πέρας, εlς τό έξης ταμιευ,σαμένοvς τών Περί γι•cv­ σεως λόϊ'(ι))' του φιλοσόφου άπελέγξ·αι την αγνοι.αι,.

νειαν τοϋ Θεοϋ.

Πρέπει όμως τώρα νά ,περατώσω μεν τόν λόγον, διότι άφοϋ έnιφυλά!Ξωμεν τόν ελεγχον

λαμβάνει πολύ μηκος,

,ης άγνοίας των Περί γνώσεως λόγων τοϋ φιλοσόφου εiς rήν οίκ·είαν σειράν'1.

91. «Είς τό έςης ταμιευσαμένους» σημαίνει «ρυθμίσαντας τόν έλεγ­ γον της άγνοίας τοv 6αρλαάμ είς τήν οίκείαν σειράν•. Ό έλεγχος εγινεν έν 2, 1,

3. 1

3, 1

ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΙ\Ι

ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 'Ή ΠΕΡΙ ΘΕΩΣΕΩΣ

Ά).λ'

1.

ΑΠΟ ΤΑ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕΝΩΝ ΑΤΟΠΩΝ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ 'Ή

ΠΕΡΙ

ΘΕΩΣΕΩΣ

1. "Αν ,npάγματι συνέγραψε τό βιβλίον κατά των Μασ­

εl μεy Κα,τά Μααααλιω•ων, καiJάnερ καί ε7ιι­

τί παθών ί(} των θείωJ•

σαλιανων, δriωC: καi έniγpάφετω ύn' αύτοΟ, τί εnαθε καί

ήμcΖηι πατέρα))' αι•αμίξ ταίς εκείνωγ κακοδοξίαις προοάλλε­

προβάλλει τάc: γνώμαc: τιϊ>ν άγiων ήμων Πατέρων άναμί­

ται Και Ήυ.τ' αV 1 IQ)J! επειτα πολύς ρεί, ί(ι))' κατ' ε'κείνοι,ς αφέ-

κτοuc: μέ τάc: κακοδοΕίαc: έκείνων καi έπειτα τρέχει όρ­

γέγραπται, ΙΓ! ΌtΌλίον Πεποίηταt,

10 μενος; El δε κατά τω1, απ' αιώνος άγίων και τώι, αiπο'iς

μητικόc: έναντίον αϊπών, έγκαταλεinων έκείναc:;

"Αν δέ

nμολογείι· αίρου;μέηον ·ήμώιι δει)} εγνω πόλ,ε,ιιον αρααθαι, τί

έθεϊ:φησεν άναγκαϊοv νά σηκώσπ πόλεμον έναντίον των άnό

οούλονται !J.1ασC1αλιω·οί και Βλαχερνίται καί τά τοιαύτα προσ­

τηc: άρχηc: άγiων καJ ήμων των nροτψησάντων νά σuμφω­

ρήμωα; "Η δifλο11 οτι σκψ•rι 'Ι 1 \ :ι;Ολ/,Ι]Υ

' και.

/'1

ποι.κιΛην,

Hl ιοιαντα και προσωπε'ιόι• εσrι,

-1"'

μαι,ι.ον

δ' ε

δ, Ι ;ταντο αnηv,

\

-

μετα

της

'

προc;

15 τούς πολ,ί.ο,'ις &πriτης χαί τήν υυριν nρ(Jς πάηας επιφερόμυ•α,

νωμεν μέ αύτούc:, τί θέλουν oi Μασσαλιανοi, οί Βλαχερ­ νιται καί τά τοιαΟτα όνόματα 1 ; είναι σκηνοΟcσία καi

'Ή

nρσφανώc: δλα ,aύτά

nροσωπειον, τά όποια

μαΖ:ί

μέ τήν

&v{)ρώ­

nολλήν καί nο1κίλην, μδλλον δέ παντοδαπήν, άnάτην έnι­

δόλη;·

φέροuν ιωi τήν ϋβριv πρόc: δλουc:; Οϋτω θά εχωμεν ύβρι·

καί μ~ί πειοθέΥ,ωΥ, ιϊρ τε τοίς αίρετικοίς συι,τετάχθαι καί, τr'jΊ

πθη δλοι nολυτρόnωc:, δσοι μέν έγίναμ:::ν άπό άνθρώnοuc:

ϊν~ ώμε11 (.ίΠα1'Ιες {16ρι,ομέJJΟt κα{, nολλαχc'i)ς, οί με~·

8!;

nωιι

ιόι·

κατ"

γεγοι,ό:ες αV 1 τ(7'ιγ

;τατέρες

μετu

τωγ φωρασά~,zωι,

.~:rειτα δι,'t τω,, λό-γcv1,, ι§λέγχιρ κϊ,!(, ϊαiς μεταξi,

τοΟ κόσμου Π ατέρέc:,

μαΖ:ί μέ έκείνουc: oi όποιοι έφανέ·

δεt,)JΓ1ίς

ρωσαν τόν δόλον καi δέν έnείσθησαν εic: αύτόν, μέ τήν

;ταροιvίαις, δ,σοι δ' αιι :παραχθέντ'ες πεωθ.είε1 1 , δυοϊγ θάτερω•

:ωτηγορiαν δτι συνετάχθημεv μέ τούc: αίρεηκούc: καί εnει­

εξ αJJάγκης παθ'όι 1 τες, η ι,vγ

,α μέ τόν έναντίον αύτων ελεγχον δια των λόγων, τέλοc:

20 τώι· δοκούι 1 τcοι• τούτωιι ελέγχω~· αιrαισχύι,τοι.ς

i}

καί

:πρ6τερ,οι, φαJtεροί γεγ01,ό1τες

1euιι :nεπ}.αvημ,11'ωιι ύ;τάρχογτες, ιφ φανεροί γεγεγ17σθ1 αι σε­

δέ μέ τάc:

Jπούς πρcf;ηι• 17γούμειJ.Οl τοΊΊς 1•ν1 1 κακοδ6ξους γ~,ωριζομένους,

όποίαc: παρεμβάλλει μεταtύ τGJν έλέγχων τούτων, δσοι δέ

25 καί άπλως ίγ' ουτω πάιιτες 7'8 17μείς και τά καθ' ήμϊiς 1εcrt

άναισχύντ::>υc:

παρασυρθέντεc:

καi

έπεiσθησον

φοβεράc: άχρειότηταc:,

εic:

αύτόν,

παθόντες

τάc:

εν έκ

τε καί σεμv(Ί. σχεδόν α;τωηα γέλως ,αναφαγfj κα/, χλεύη και:

των δί;ο τούτων κατ' 6νάγκην, δτι δηλαδή πρσφανωc: έ,nλα­

nαίγ~,ιογ; El δ' /ί.ρα παίζωγ εν σi'! παικτοίς, κεJJάς καί περιι­

νήθηοαν η τώρα η ηροηγουμένωc:, μέ τό νά άnο'δειχθοϋν

τάς και κιοδ1)Ϊ.cvς ί.ογομαχίας τε και ,ανίlθ·έσεις καιJJοτομε'Ζ,

ότι

και ώς nεριπός Ης αViHJς JΙΟμισθ·είη Και, πολύς

rωδό!Ξοuc.· καi γεν1κωc. οϋτω

11)1'

σοφισ,ι-

έθειί.φσυν σεnτοίιc: τοίJc: τώρα θεωρουμένοuc ώc: κα­

δλοι ήμεϊ,::,

καθώc: καί

δλα

σχεδόν τά ίερά καi σεβάσμιο ήμων, θά φανιϋμεν καταγέλα­ :::ποι καί χλευαστοi καί 6στεϊοι. Έάν δέ καινοτομη κενάc,

1. Βλ. κατωτέρω 7. 'Αντί Μασσαλιανών έκαλσϊiντο καί Εύχϊται. Όμφαλοψύχουc: γραμ_μα. 8λ.

2,

έκάλεοε 1, 3.

τούc:

ήσυχαστάc: μόνον εiς τό

πρώτον σύγ­

περιττάc:

καί

κιβδήλουc: λογομαχίαc: καί

άντιθέσειc

nαί­

ί:ων onou δέν χωρεί παιγνίδι καi ύβρiΖ:!l φεΟ άχαλίνωτα

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

570

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

κην άνέδην ύυρί;ει, φευ, εtς

T(t

φρtΚ1(Ι, και σεοάσμια, τί μrj

.πά~•τες

rj

γουν έκτρέπομεν .αυτά~,

εκτρεnόμεθα τουτ,ογ,

T()V

τηJ.ικούτου κακσv μετά Γijς προσηκούσης σφοδρότητας;

εic φρικτά καi σεβάσμια, διά νά νομισθ(ϊ αυτος πλούσιος

καi nολύc είς τήν οοφιστικήν, διατί δέν τόν άnοφεύγσμεν δλοι η εστω δέν τόν έκτρέπομεν μέ τήν άρμόlουσαν σφο­

2. 'ΑJ.λά τοσοvτον απέχει του· τοιαvτα φάγαι τολμαι, αν-

s

δρότητα άnό τό τόσον φοβερόν κακόν;

τ6ς, ωστ•ε και τώι· λ6γωι, άρχό,μενος ου ,μό,,οιr επαγγέλλεται

καt11οτομή·σειιι ούθέJJ, ύ.οιεραγωνιείσθαι,

αλλι}

κιαί

της

φιλοσόφφ πρέποντα

του

Θεοv· 'Εκκλησία;

ζ1'jλοι, κατά τrvι· ει·­

διαστρόφοις δόγμασιν ειπεθρa~μμέ1·ω,, επιδειξάμενος, αφ'

571

3. 1

ov

2. ·Αλλά

τόσον ατολμος είναι αύτός νά εϊnn τοιαϋτα,

ώστε άρχίιων τήν διαπραγμάτευσιν δχι μόνον ύ,nόσχεται

δτι δέν θά καινοτομήσn είς τίποτε, άλλά βεβΟίώνει καί δτι

θά

ύηεραγωνισθ\ϊ τηc:

Έκκλησiαc

τοϋ

Θεοϋ,

έnιδείΕαc:

καf 1ισιι• εδωκει, Δπόι•οιαι, λόγον τιJJcι ποιείσθω της αληθείας,

φιλόσοφον Ζ:ηλον έναντίvν των άνατεθραμμένων είc: διε­

10 και ταϊiτ' ειι τfi προς τούς έτ!εροδόξους ύποκρtσει κα1ά τωι•

στραμμένα δόγματα, α: ου καi εδωσεν είc: μερικούς τήν

ενσεοα)ς ί,(())'Τ(ι)}' δγωι•ιζόμενος. Ου·κοfiγ ουδείς ήμίγ έγκιαλέ­

έντύnωσιν δτι άναnτύσσει τήν άλήθειαν, μολονότι ύnοκρι­

οει δικαίως ύπέρ αiJHVJ' ιlπnλογουμέγοις και τά πρός έκείΥου

νόμενος πόλεμον κατά των έτεροδό!Ξων". ήγωνίlετο κατά

και' αi,,τιiί11 εlρημέγα πρός δύναμιν έξετάζουσί τ,ε και διευ­

των εύσεβώc:

,Ούγουσιι·, t:πεί μηδέ :ιρός εκείνους άπλώς αυτφ φαίνεται υ,ί.

οϋτο νά

15 ιιωι• ό 1ιv1' συ·γγραμψάτωγ αγών, η κατ' εκείνων ων ώς &ιΨι­ μένως ζώντωι,

lj

τι ]Ιjερι τcvν σφών αυ!τών 6lον έχόντωι, ουκ

lώvτων.

'Επομένως κανείς δέν θά έδικαι­

μδc: κατηγορήσn. αν άπολογηθωμεν ύπέρ αύτων

των εύσε,βων, έΕετάσωμεν δέ καi έλέγΕωμεν κατά δύνα­ μιν τά

άπό έκείvον λεχθέντα έναντίον αύτων, καθ' δσον

έμμελ{ιις, ιlλλr} σαφως π,ρός αυ117ι, την ύπ' αύτϊδν πρεσ6ευο­

δλλωστε ό συγγραφικός του άγών δέν φαίνεται νά τείνn

μέι1ην ευσέοειάι· εrιιιγ ή άντίΠεσις, μαλλο~• δέ πρός αντά τrι

άnλως πρός έκείνcuc, ε'iτε ώc: άκολάστωc: Ζ:ωνταc: εϊτε ώc:

θεία της ro11 Θεού 'Εκκλησίας, και?ά προαπαδέ~δεικται, δ6-

παρουσιάΖ:ονταc: κάποιαν άμέλειαν είς τόν βίον των, άλλ'

20 γ,ιιατα και 1άς έκ παλαιοi; κεκρατηκυ[ας έπ' αυτης 7ΤJαραδ611εις και τr.ί

T((})f

άγίων συγγράμματα, ύπέρ

(i))!

11,ιιείς ον λ,ί­

άποτελεϊ

σαφίί°Jc:

άντiΟεdιν πρόc:.

αύτων πρεσβευομένην εύσέβειαν,

αύτήν

ταύτην

τήν

μδλλον δέ, δπως

ύη' εχει

;ιους μόνον, ό,τ.οiους α11 οίοf rε ι:lηJJεν, ff.τοιμοι προέσΠαι, ;ιτ,ρός

άποδειχθη

δε τn.ύτοις καt ;c}ς ήμετέρας, εί δεήσει, ψυχάς· μισθόν δh

της Έκκλησίαc τοϋ Θεοϋ, τάc: nαραδόσειc αί όποίαι έπε­

Ηαι· λόγων 10ύτω11 και της προθέσεως 011τε :mαρ,' άνΠρώπωγ

ιφάτηdαν

25 ζητοvlμε1•, Qψ εχοvσι δι,δόJ'αt μόνον ε;,~(, rών τοιούτων τόι· επαι1'0)',

οiΊδέ γαρ πρός τουτο~, όρώμεν, οvτε παρά Θεαϋ· μιοθάς.

άγίων

προηγουμένως, πρός τά Ίδια τά θεία δόγματα είc: αύτήν άνέκαβεν καί τά συγγράμματα

Πατέρων.

Ύπέρ τούτων ήμείς

εϊμεθα

ετοιμοι

των νά

προτάΕωμεν όχι μόνον λόγους κατά τήν δύναμίν μας, άλλά

γάc· &ποδιδουσσ ού χρεωστείται. Τουτο μεν οvν και ανάγκην

έπίσηc: καί τάc: ψυχάc: μας, δν χρειασθfϊ μισθόν δέ δι' αύ­

ε:τιτίθ·ησι γράφει~·, τό της οφειλής άπαr]αίτητον. Έκ πολλοίΊ

τούς τούς λόγους καί τήν

μέ11τοι της περί λόγους μελέτης και φιλοτιμlας άφέμενος, ου-

cηό άvθρώπουc:, αύτό τό όποίον μόνον εχουν νά δώσουν

30 δει• (ίοι• εί

,U1]

·σi,ν τέχηJ ταύτους ποωίιμαι, μηδε ραδωνιάν (Χ-

πρότα!Ξιν δέν 2:ητοϋμεν οϋτε

εic: τόιαύτdc: πεpιπτώσειc:. τόν επαινον, άφοϋ δέν άποβλέ­ nομεv είς τοϋτον, οϋτε άπό τόν Θεόν· διότι μισθός δέν

χρεωστείται είc: έκείνουc: οί όnοϊοι άποδiδουν χρέη • Τοϋτο 3

μάλιστα έπιβάλλει καί

τήν συγγραφήν, τό

άναπόφευκτον

της όφειληc: δηλαδή. 'Επειδή δμω.::: έγκατέλειψα πρό πολ­

2. 3.

Πολλοί έnίστευσαν δτι οι ησυχασται ησαν πράγματι Μασσαλιανοι Παρόμοια λέγει έν Α · ,npόc: Άκίνδυνον 1.

λοϋ τήν μελέτην καi τήν αμιλλαν διά τούς λόγους,

δέν

είναι αηορον αν δέν συνθέτω αύτούc: μέ τέχνην, καί δέν

ΥΠIΞΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

572

ΉοδείκJJvμι ΤΟ 61.ολίοι 1 , i} λύρω 1 r) σάλπιγγα, τοϊ!το μέJJ εvηχόι·

ιωθιστω τό βιβλiον ροδωνιάν η λύραν fΊ σάλπιγγα, άφ

τι φθεγγό:μεγος καί τορό~·, ε;,,είνο δ' ύπο της εiψύθμοv σι·ι·­

vόc:: μέν όμιλων εύι"jχωc: καί δuνατως, άφ' έτέρου δέ διά

Π1jκης και της τώιι σχημάτω11 ύπαλλαγης δια ποικίλων τiiιι,

τηc:: εύρύθμου συνθέσεως καί τηc: έναλλαγηc: των σχημά­

τοϋ τόι,ου κρουμάτω1 1 μίαν άρμονία1· έμμελij κεραννύς καi

των >έν μέσψ nο1κiλων τόνων συνθέτων μίαν έμμελη

5 διcί ;τάι•των (fψαίζωγ τ(Η' λόγον. 'Αττικαί γαρ χάριτες και

ε­

άρ·

μονίαν καί έ!ΞωραίΖ:ων διά μέσου όλων τόν λόγον. Πράγμα­

H7JJ•

τι άττικαί χάριτες, κάλλη ονομάτων καί παρισότητεc:: φμά­

J.όγωγ καταγλαtζουσιv· αίς ει μιί καταχρfjαθαι δv~rαίμψ, κrχi-

σεων, άγλαΊΖ:ουν ώσάν ανθη τόν λεψωvα των λόγων· αν

1οι καλλιρρημοι1είι, εφίεσθαι πεφvκcός, εναργές αι• ειη και

δέ έγώ δέν δύναμαι vά ύπερχρησιμοποιήσω ταϋτα, αν καί

ΊΟVΊV δείγμα ΊΟV προς (Χ)'CJψΚψ, αλJιά μη προς έπίδειςπ, ιί-

έκ φύσεωc: άρέσκομοι είc: τήν καλλ;έπειον, είναι καί τσϋτο

ογομά1ω11 κάλλη Κ'αt ;ταρι,σότητες, οlοι1 (t1•θη τογ λεψώ~rα

70 λέγει)! αφιχθαι. Tijς γε ,ιt1}Ι' εJJαποκειμένης δυ;­ !'Οίας τοις ρ1jμασι ,οίη' UJ' φαίηι, εγc;) ;,ρiiηον κάλλος, 8 και

δείγμα τοϋ δτι εφθασα εic:: τήν άπόφσσιν νά γράφω άπό

ψvχης ,εψ' Q()(ί)! οί6,, τε προς ί01' Θεον και

κειμένου

10 μιίς έnί

υλέπει1,· εκείθεν γϊιρ αιπfι τά μετά

10VI0

αλήι'fεων

Tr]J'

καλά, r.ιαν

tj

Tt

ΤΟΙ!­

8. Προσijκο~, δ' εί,ναι 1,ομiζω :τιρδ τώ,· κατά μέρος ελl.γχω)' εκεί,,ο ποιησαι δq).οι,· τίγcς ενεκεν ουτος

άνάγκην καί δχι δι" έnίδει1Ξ1v. Πρώτον δέ κάλλος τσϋ άπο­ ε•c: τούc: λόγοuc: νοήματοc: θά ελεγον ότι είναι

ό,τι καί είc: τήν ψυχήν, νά βλέππ ιωτά τό δυνατόν πρόc: τόν Θεόν καί τr1v cιλήθειαν'

τοv πrεσούτεροι• τρ6τιο1, ετεροl'.

15

573

111,,

τοϋ Πι,εύ­

ματος fJεο:ιοιόJJ χάρtJ: κιωτrιν α::10φηι•αι διιt :ιJ.είοτης δσης

μετά τοϋτο καλά,

διότι άπό έκεϊ πηγάΖ:ουν τά

ον ύnάρχn

κάτι

σπουδαιότερον τούτου

4

κατ' αλλον τρόnον •

3.

Νομίιω

δέ

δτι

άρμόΖ:ει,

nρiν

άnό

τούc: έλέγχουc:

σ:ωvδijς έnοιιίοατ,ο, τοίiϊ αi, ιος έαυτφ του λογογραφείι· 1Sn.6-

εic:: τάc:: λsnτομερείαc:, νά καταστήσω φανερόν τοϋτο· διά

ι'Jεσι 1• t:'ι•στηισάμει•ος, καί10ι αv1·1'fέμενος και αυτός, εl και μ·iι

ποίον λόγον εδωσε τόσην σπουδαιότητα είc: τό νά διακηρύΙΞπ

20 έκ(;))' ϊίι•rtι, ι'hεότητα και, αυτο1?εότητα και θεαρχίαι· {;τιο Τ(ι)1'

κτιστήν τήv θεοπσιόν χάριν τοϋ Πνεύματος, λαβών τοϋτο

&γίω,·

TJ)'' τοιω:Τ1)1' :ιροσειρηοι?αι χάρο1 ; Τ[γος 01"Jι· χάριι•

1171' τnυ Πι,ε{;ματος χάριγ llκτισων αl,rός τε φά1,αι ου πείθε­ ται και 10ι•ς πειι?'cμέγους ι~υσευεις &:τοφαίιιεται και τιάιπα , ί­ ι?nι·, τό τον λόγοι•, κι~rεί πα.σι. ταύτηι, ύποδειξαι κτιστήν, μf.ιιιί-

25 πιJ' αι"Ιiιι.· εΊι,αι φυσικ17~r λέγωγ κπί τ1ις ί.ογικης η1'iσεως εξιγ rFψιομέ1·ηJJ τ,ε και δρωμέι·ην αlσ{}ήσει 17 αlσθ17σει; Τοίς δ,ι!!)­ Ι]ύ?οις Λατί1,οις fι δv1·άμεως εχει χαρίζεται, προς το εκ,εfγωγ ψryό,,ημα δολίως rlμα καl οιαίως ήμiiς ύφελκ6μ;εγος. 'Όται 1 γάρ α;ωύσωμεγ έκ τον Υίοv δι.δ6μενογ τό ΠJJευ:μα και δι' Υίοiί 30 βφ' ι},ιιας τιροχε6μεγω·, είτα και του μεγάλου Βασιλεtου λέ­ ;·οι·τος, ccεξέχεε~r εφ' ήμας δ Θεός τιΊ Πι•ευμα πλουσlως δι(ί

4. ·ο

Παλαμδc: έγραφε πρόc: αναγκηc: και οχ1 πρόc: έπίδειξι;,.

Βλ. Α' πρόc: Άκίνδυνον 14 καί είσαγωγήν 325 έ!Ξ. 5. Βλ. τό κείμενον κατωτέρω έν 25. 6. Ό Παλαμδc: έπ1χειρεί νά παραστήσ!] τόν Βαρλαάμ ώς

καi κατά τήν καταγωγήν. Βλ.

3, 3, 1 ο· 3, 3, 16,

ώc: θέμα

τηc: λογογραφiαc:

του,

μολονότι συνεφώνει

καί

αύτόc::, αν καί δχι έκουσίωc:, ότι ή τοιαύτη χάρις ύnό των

άγίων έχει όνομασθη θεότηc: καi αύτοθεότηc: καί θεαρχία; Διά ποίον λοιπόν λόγον αύτόc: ό ϊδιοc:: δέv πείθεται νά ε'ίπη όκτιστον τήν χάριν τοϋ Πνεϊψατοc: κα] κηρύσσει βείc: τούc:

δυσσε.­

πειθομένοuc: εic: τοΟτο καi κινεί πάντα λiθον,

δπωc: λέγει στήν, λέγων

ό λόγος, δτι

λογικης: φύσεωc:\

αύτή

να άποδεiΙΞn ταύτηv εic: δλουc: κτι­ είναι μίμησ1c:

συγκεκριμένη

καί

φυσική καί

βλεπομένη

αίσθήσεωc:: δσον τό δυνατόν εic: αϊσθησιν;

εΕ:ιc: τηc:

διά

τηc:

Είc: τούc: όμο­

φύλουc: τουc: Λατiνουc:G χαρίΖ:εται μέ δλην τοu τήν δύναμιν έλκύων ήμαc: δολiωc: καi β1αίωc: έ,πίσηc: πρόc: τό φρόνημα έκείνωv. Διότι δταv άκούωμεν cnό αύτόν δτι τό

Πνεϋμα

δίδεται έκ τοϋ Υiοϋ καί nροχέεται είc: ήμαc: διά τοϋ Υίοϋ, εnειτα δέ άnό τόν μέγαν Βασίλειον ότι, «έ!Ξέχεεν είc: ήμαc:

ξένον

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

574

3, 1

575

Υίου αυωv· εξέχεει• ουκ εκτιαεν, εχαρiσατο ΟV'Κ εδημιούρ­

ό Θεόc: τό Πνεϋμα nλουσίωc: διά τοϋ ΥίοΟ αύτοο 1 · έΕέχεε

γηαειι, εδωκεν συ·κ ετωίηαει•))' ώμειr δ' &,,αnεπεωμένοι κτι­

δέν εκτισεν, έχάρισε δέν έ'δημιούργησεν, εδωσε δέν κατε­

10V

ατήγ ΠJΥ χάριν εiιιαι, τί ερουμεγ δίδοσθαι Καt χαρίζεα1J'α(

σκεύασεν»8, εϊμεθα δέ έΕ δλλου πεπεισμένοι δτι ή

και προχεισDαι διύ. του Υίου; Οv·κ αυ'τό τό η7ν χάριν ένερ;~

είναι κτιστή, τί θά ε'inωμεν δτι δίδεται, χαρiιεται καί προ­

5 γο-ί!ι·, εlnερ εκεiιιο μόνον αναρχω1 εlναι φαίμεγ, nασωι δε

χέεται

διά τοϋ ΥίοΟ;

'Όχι

αύτό τό

χάριc:

όnοίον ένεργεί τήν

ενέρ·γειαι' αυτού κτ ισι1ίν, καθάnερ ό γέος ο{πος lσχυρίζεrαι; θεολόγος; "Αρ' Ο'(})! ου τοiίι' αυτό εατιν αι:rικρυς τό τών Αα­

ένέργειαν αύτοϋ κηστήν, όnωc: ίσχυρίί:εται ό νέοc: ουτοc:

τίγων φρό~·η,ιια, δι' ο 1ώ11 της καθ' ή.μας 'Εκκλησίας άnελ1j­

θεολόγοc:;

λανται n·εριοόλωι•, οrι ουχ ή χάρις, αJ.λ' αυτό τό Πγευiμα.

Λατίνων, διά τό όnοίον άηεβλήθησαν άnό τήν nερίβολον

10 rό α.γιοι, κακ 1οiί Υίοiί πέμπεται και δια τού Υίού nροχείται;

τηc: Έκκλησίαc: μαc:, δτι δηλαδή δέν είναι ή χάριc: άλλά αύ­

χάριν, αν αύτό μόνον χαρακτηρίί:ωμεν δναρχον, πόσον δέ

~ Αρα ούτό άκριβωc: δέν είναι τό φρόνημα των

'Ορατε 1r7γ οαθειαν αυτσv και σv·ι1 εακιασμέγην υουλήν καί τό

τό τοϋτο τό δγιον ΠνεΟμα σύτό τό όnοίον καi έκ τοΟ Υίοϋ

δολερόν καί κακ,οiί'ργον τού έγχειρήματος;

πέμπεται καί έκ τοϋ ΥίοΟ nροχέεται 9 ; Βλέπετε τήν βαθεϊαν

4. Τί δ' ουκ εψελ}ει• επί τοvτο παντι τρόnφ αnεύδειν και πα.σαν μηχαν1JΙ' ΚtΨείιι και περιέργως προαοάλλειν, επειδ17

καί οκοτεινήν βουλήν του καί τήν δολιότηrα καί κακουρ­ γίαν τοϋ ·έγχειρήματοc:;

15 φαι,ερώς ουκ είχεγ ό πέρυσι παρά τισύ θ:ειοτά.του οασιλέως

4. Πωc: δέ δέν έnρόκειτο νά σnεύσn μέ πάντα τρόπον

ήμών nρεα6ευ11Ίς εlς Ίωλίαν και τάς ανω Γαλλίας απεαταλ­ μέγος ώς επί π έρσας εκείι•συς εγείρω σιείλααθαι nροσελαύ­ ν,οντος ηρος' αυτός δε τον μεν σκοπού της πρεαυείας επ.ιλα­ ·θόμενος, cδς vατεροι' εκ τώι· εργωγ εφάι,η, nροσχωρ1ίαας δέ 20 τφ πάπ~ και τάς ευχάς εκείνου σωτηρίοvς αυτϊρ γενέσθαι

είc: τοϋτο •καί nδσαν μηχανήν νά κινήοπ καί πολυπραγμόνωc:

λέα ήμων ώc: πρεσβευτής είc: τήν · lraλiav καί τάc: δνω

κατά τήγ όδογ έnειπών, ας και {:πιυοΓωθαι της προς τούτο;·

τήν έρχομένην ανοιΕιν, λησμονήσαc: τόν σιωnόν τηc: nρε­

φερούαης εχόμει,ος, cδς «ιηός φησιν, εn' αυ'τον διετεί11'α10,

σβείαc:, δnωc: άπεδείχθη άργότερα άnό τά εργα, προσχωρή­

είτα και nροσφύσας μεγ ε,κείJJφ τά χείλη και τό γόγυ μεθ' ·17ιδο~-ης, ο'ις l!οικε, και ,αεοάαματος ααnααάμεγος, 11]1' δε κε25 φαλ'rιν ύπαθ-εις ταίς έκεί~-ου χερσ/ καί τή1, i:κείθ'εν σφραγίδα χαίρωγ δεξάμε ι•ος; El γc}ρ μη χαίρων ώς αληθώς άλλ' ύnο­ κρινι'ψε'γQς, 1ίγι πια1ώσε1αι. τό προς ήμας αvvπόκριτον; Τοίς πρός εκείνους εξεγηνεγμέ1,οις λ6γοις, φαίη τις aJ'. Άλλ' ·ιί προσγεγραμμέι,η τελευταία τού1Qις ευχή δε[κγυσιν αυ'τού 10

σαc: δέ είc: τόν ,nάnav καί nαρακαλέσαc: νά τοϋ γίνουν σω­

7.

Τ ί τ.

3, 6.

8. · Ανατρεnτικόc: άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 772 D. 9. Βλ. Περί έκπορεύσεωc: 2, 16 καί πλείστα δλλα χωρία, ένθα δια· κρίνεται ή έ,κnόρευσιc: τηc: ύnοστόσεωc: του Πνεύματοc: έκ του Πατρός, καί ή εκχυσιc: η πέμψιc: τηc: χόριτοc: του Πνεύματοc: διά η καί έκ του Υίου. Βλ. έnίσηc: κατωτέρω

8. 10. Πιθανωc: σχετικάc: είδήοειc: παρείχεν ό Βαρλαάμ είc: εκθεσίν

του πρόc: τόν αύτοκράτορα καί τόν nατριάρχην.

11. 'Εννοοϋνται τά Κατά Λατίνων συγγράμματα του Β α ρ λ ο ά μ,

νά nροσβάλrι ό άnοσταλείc: nέρυσιν όπό τόν θειότατον βασι­

Γαλλίας, άφοΟ δέν ήδύνατο φανερωc: νά nαρακινήσπ τούc: Δυτικούς νά έκστρατεύσουν έναντίον τίϊJV Τούρκων κατά

τήριοι οί εύχαί έκείνου είc: τόν δρόμον, τάc: όnoiac: nροσε­

nάθει καί νά έπικαληται είc: έαυτόν, καθώc: έβάδιlεν είc: τόν nρόc: τοϋτον δρόμον, δnωc: λέγει ό 'ίδιοc: 10 , εnειτο δέ προσ­

κολλήσαc: είc: έκεϊνον τά χείλη καί άσnαοθείc: μέ ήδονήν καί σεβασμόν, όnωc: φαίνεται, τό γόνατον, άnοθέσαc: δέ τήν

κεφαλήν του είc: τάc: χεϊpαc: έκείνου καί δεχθείc: τήν άπό αύτόν σφραγίδα μέ χαράν; Διότι δν δέν τήν έδέχθη ,πράγμα· τι μέ χαράν άλλά μέ ι)nόκρ1σιν, μέ ποίον τρόπον θά άποδεί­

ΙΞπ τό πρόc: ήμαc: άνυn6κριτον; Θά ήδύνατο νά εϊnn κανείς, μέ τούc: έναντίον των Λατίνων συνταχθένταc: λόγουc: του 11 •

'Αλλά ή nροσηρτημένη είc: αύτούc: τελευταίο εύχή δεικνύει 19

τόν όριθμόν. Βλ. είσσγωγήν είc: Λόγουc: όnοδεικηκαύc: καί Fabricius -

Harles, έν PG 151, 1249 - 1253.

576

fΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΤΟΥ

~ι!!'/.2 της ψvχης αυεvαιοJ'" {<παρα'δ ος))

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΙ;ΞΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

,

! ~ γ_αρ, ιι ηcιv, ωαφαvισμφ παJ'-

1ελει τ·ούς τοιούιοvς λόγους, ιί.rίϊε πψΑ.ι·αρχε, ειπερ και εκ

σοv εστι τό ΟΟ)' Πνε'ί}μα, εν α'lϊιΟΙ' Χ(tί μίuι• αργ,ιjν σέ τε και (ΟΥ σόν π αιέρα επαγόμεvον, οπως ,ιιηδει·ί δι' αύτώιι τηλι,5 κούιου κακου α'ίr ιος γέ1tωμαι καμέ της 1οιαύ1ης κακοδοξ [ας

πρό τού τέλους απάλλα;ονη. Ποίφ δέ και )JV)! λόγφ μετά TΎJJ! απ' εκείι,ωι• επά1tοδοι, ευθύς τά τοις Ίταλοις, (ος αποδέδει­

κται, ουι·ηγορουι•τα πε!_!ιέργως συντεθεί,κει συγγ:ράψματα, και τανι' εξ 'Ιταλίας' ώς (1'/)(CΟς εν προοιμίφ γράφει., προς τό 10 ΚαΗί. J1α.σ,σαλιανώΥ γράφειγ κεκινημένος, εl μη και τουrο ύπόκρισις, δ και α·υτός lσχυρίζεται;

5. Τοιγαρουy ΟΚJ))'!) πας λόγος α·υτrρ, κωμφδουοα ;ωι παiζουσα τά 1ίμέτ·ε.ρα, καί 171· Έκ,κληοίαι• εκ,εϊ και σύvοδον ίερrί.ν καί άγίαι• φησί, 1171• 1ώι, Αατί1tωι, ε'Οικε λέγειι,. "Οτι 1.5 γαρ ει· πϊiσι μυ.λ,λοιι και' εκείι 1 ην φροvεϊ, τεκμηριcόσαιτ' ϋ.ν τις

και H,V μηδ' δι•τιγουν οχε1δόν άγιασμόι, d:10 τijς ήμετέρα.:; 'Εκκλησ[ας προσ17κασ19·αι, τούς ε·κείθεν απομάττοι'Τα σ:,iλου.;, και 'ίνα ταλλα παρώ, τοσουτον -ιjδη χρόνον αφ' οvπερ επε­ δήμηαεv ·rίμϊν ούlδεί.ς έάιρακει, αυτόν τijς αγιωτάτηc; εύχαρι20 ατlας εν μει?'έξει γενόμει•ΟJ'' τi χρη λέγειν εύχi)1' η ,επίκ}.η··

σιν ίεραΨ η Τ))Υ εν ι?[!!,t1 ΠΤα/ 1 '}ΟεΙδη σφρα;ιίδα ΚU.(. τα,).,λ'

OOU.

σύμοολα μοναχικης τελειώσεως, ών ανευ ,ιιο1>αχόν είναι nu.ρ' ήμίν ού νομίζεται τοίς τιvι· άγ{ων nατέρωγ θεσ,ιωθ·εσlας ύnεί­ κουσπ; Οbτος γαρ Ο'ιJ>δ' έn' εl,σαγωγfί μογαχικ.ου μυστη,ρίου

25 ευχήν γοvι, ί·ερα1' επεζ171ησε1>, ,aλλ' aυτόπJ.αστός εστι μοJ':Ι.­ χός, ού πολ1'! δ' εlπεϊν και εnίnλαστος- «έκ τωι, καρπώγ)) γάρ, φησ[, ωό δέι"δρογ έnιγιι,ώσκε,αιη. Τσύς γε μην περί μεJ.­ λού,αης κολάσεως μυστικούς αυ•τφ λόγους λεγέτωοαν οί αύη7κοοι. 'Εγc)ι δ' εκ HVJ' τούτωΨ και Τ(ι))' 1οιού1ω11 ούχ ·ι;τι' α12. Βλ. τήν ευχην έν Schirό, Archίvio storico per la Calabria e la Lucania, 1938, σ. 155 - 166. Ή εύχή δεικνύει τάc: άμφιβολίαc: τοϋ Βαρλαάμ περί τηc: όρθότητοc: τοϋ δόγματοc: τηc: Άνατολικηc: Έκκλησίαc:,

δπερ ύπερήαπιlεν. Ό Παλαμαc: ένταϋθα φαίνεται ώc: νά nροβλέπrι ηροο·

577

3, 1

τήν αβεβαιότητα τηc: ψuχ11c: του· διότι, λέγει, «παράδοσε είc: πλήρη άφανισμόν τούc: τοιούτουc: λόγοuc:, λόγε προά­ ναρχε, δν είναι καί άπό σέ τό Πνεϋμά σου, έ,πιφέρον εν α'ίτιον καi μiαν άρχήν σέ καί τόν Πατέρα σου, ώστε νά μή γίνω δι' αύτων αϊτιοc: τόσον μεγάλου κακοϋ, καi άπαλλά!Ξω έμέ τηc: τοιαίπηc: κακσδο!Ξίαc: nρό τοϋ τέλουc:» • Διά ποίον 12

δέ καί τώρα λόγον μετά τήv έπιστροφήν άπό έκεϊ εχει συν­

θέσει εύθύc: άμέσωc: τά περιέργωc: οuνηγοροϋντα πρόc: τούc: Ίταλούc: συγγράμματα, ώc: άπεδείχθη , καί μάλιστα άρχί­

13

σαc: νά γράφη τό Κατά Μασσαλιαvων εργον του άπό τήν Ίταλίαν, δnωc: αύτόc: σημειώνει είc: τό προοίμιον, αν δέν είναι καί αύτό ύnόκρισιc:, δnωc: ό ϊδιοc: ίσχυρίϊεται;

5. Έnομένωc: σκηνσθcοία είναι δλοc: ό λόγοc: του, δια­ κωμωδων καi

nεριnέϊων τά ίδικά μαc:, καί

μέ τήν Έκ­

κλησiαν καi 1εράν καi άγίαν σύνοδον τήν όnοίαν μνημονεύει έκεϊ, φαίνεται νά έννοπ τήν των Λατίνων. 'Ότι βεβαίωc: είc:

δλα συμφωνεί μδλλο ι μέ έκείνην τήν 'Εκκλησίαν, Θά ήδύ­ νατο νά τεκμηριώσ!l κανείc: καi μέ τό δτι δέν προσοικειώθη κανένα άγιασμόv άnό τήν 'Εκκλησίαν μαc:, καθαρίϊοντα τούc: unό έκεί σniλouc:, καί διά να παραλείψω τά αλλα, έnί τόσον

μακρόν χρόνον άφ' δτου έπε'δήμησεν εic: ήμδc: κανείc: δέv τόν είδε νά μετέχπ τηc: άγιωτάτηc: εύχαριστίαc:· τί χρειάιε­ ται νά μνημονεύσωμεν εύχήν η iεράν έπίκλησιν η τήν σταυ­

ροειδη σφραγίδα είc: τάc: τρίχαc: καί δλα τά αλλα σύμβολα τηc: μοναχηc: τελειώσεως, δνευ των όμοiων δέν έγκρίνεται νά εΊναι μοναχόc: ·είc: ι')μδc: oi όnσίοι nειθαρχοϋμεν είc: τάc:

θεσμοθεσίαc: των άγiων Πατέρων; Πράγματι ουτοc: δέν 'έnε­ Ζ:ήτησεν οϋτε ίεράν εύχήν διά τήv είσαγωγήν είc: τό μοναχι­

κόν μυστήριον, άλλ' είναι αύτόnλαστοc: μοναχός, θά έλέ­ γομεν δέ καί έnίηλαστσς· διότι, λέγει, «έκ των καρπων άνα­ γνωpίιεται τό δένδρον»~;. Ώc: nρόc: τούc: μυστικούc: δέ ηερί

κολάσεως λόγουc: του, ac: εϊnουν οί αύτήκοοι •

15

'Εγώ δέ

άnό αύτά καί τά παρόμοια ύnοnτεύομαι δτι κηρύσσει κτι-

χώρηαιν το.ϋ Βαρλαάμ είc: τούc: Δυτικούc:.

13. Βλ. άνωτέρω παράγραφον. 14. Ματ θ. 12, 33· Λ ου κ ο 6, 44. 15. ·ο Παλαμαc: έπικρίνει τόν Βαρλαάμ δι' άnαχήν έ>κ τηc: θείαc:

εύχαp1ατίαc: καί δ1ά μή ληψιν τηc: όρίαηκηc: μοναχικηc: εύχηc:, άδιαφο· ρων περί τοϋ αν είχε λάβει αύτήν έν :ι:raλίςι, καί διά μυστηριώδειc: λό·

γαυc: του περί μελλούοηc: κολάσεωc:. Τό τελευταίον σημαίνει πιθανόν η

δτι ήρνείτο ό Βαρλαάμ τό αίώνιον τηc: κολάσεωc: ιϊ δτι ϊάριν τηc: προσεγ·

γίσεωc: έδέχετα τήν περί καθαρτηρίου πυρόc: διδασκαλiαν των Δυτικων.

37

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

578

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

579

5 δόγμα γαρ αποτρόπαιον απαιr έκ τοιαύτης ανερράγη πηγijς,

στιiν τήν θεοnο1όν χάριν τοϋ Πνεύματοc: δχι άπό δγνοιαν άλλά άπό ,κακόνοιαν· έάν πάλιν άπό δγνοιαν, άφοϋ γράφει κατά των γνωριΖ:όντων, συΖ:εύΕαc: τήν άπόνοιαν μέ τήν ώc: nρόc: αυτά δγνοιαν, τό εγκλημα είναι χειρότερον, δηωc: νομiΖ:ω· διότι όλόκληρον άnοτρ6nαιον δόγμα έςεnήγασεν

αφ' 17ς και νυ·ν ouroς προστάτης πονηρών τε καί πολλώιr αί­

άnό τοιαύτην nηγήν, άπό τήν όnοίαν καί τώρα ουτοc: πα­

γγοίας, αλλ' ύπό κακογοίας, κτιστήγ αύτόν αnοφαίνεσθαι ηιι'

1'fεοποιόν ύπενόησα χάρο•

του Π νεύμαrος- εί δ' αρ' ύπ' α­

γνοίας' επεί καταλογογραφεί των εlδότωι•, α:τόι·οιuι, τfl περί τά τοιαυτα συζεύξας αγνοί(!, χείρον, ώς έγφμαι, τό έγκλημα·

ρουσ:άσθη nροστάτηc: πολλών ικαί nονηρων αiρέσεων, δπωc:

ρέοεωγ ,αιιαπέψφ'εΥ, ώς δ λόγος ,δείξει προϊώΨ.

6.

'Ο μέι, γαρ σοφός τά θεία Μάξιμος, συνφδά 1φ με­

εκ του αεί όντος και άJJεΠΙ-

6. Πράγματι ό μέν σοφόc: είc: τά θεία Μά!Ξιμοc:. συμφώ­ νωc npόc: τόν μέγαν Μακάριον καί δλουc: τούc: δλλουc: ά· γίουc:, δnωc: έ!Ξεθέσαμεν nροηγουμένωc: είc: τήν Περί θείου φωτόc: πραγματεiαν μου 16 λέγει δτι ό άρραβών τηc: μελλού­ σηc: έπαγγελiαc:, ή χάριc: τηc: υiοθεσίαc:, ή θεοnοιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματοc: είναι φωc: τηc: ύnεραρρήτου δό!Ξηc: έπο­

JfV)' μέιr εκ μέρους, επί δέ τον μέλλοντος αlώγος ·ιελε­ φαγερούμεγον 10ίς α;ίcις καί τογ Θεό,, αύ'τοίς δι' /:-

nτευόμενον άnό τούc: άγiουc:, φιοc: ένυnόστατον, δκτιστον, πάντοτε ύnάρχον 1 έκ τοϋ πάντοτε καί άνεπινοήτωc: ύnάρ­

γάλφ 1vlακαρίφ και τοις αλλοις απαοιγ άγίοις, καθάπερ εν

1 Ο 1οίς Περί φωτός θείου εξεγηγεγμέγοις ήμίν λόγοις προεξε­ {J,έ,μεθα, τον αρραυώ~ια της μελλούσης επαγγελίας, της υίοθ'εσίας,

τήγ {J:εοποιόν

εlJtαί φησιι, ύπ.εραρ17του

ωιέρως

11]1' χάρο•

δωρεάν τού Πγεύματος φcί>ς

δόξης

φως εγυπόοταωι,, llκτιοτον, &ει

15 )'ΟΙJΤως,

OJf

τοίς άγlοις

έ·ποπ1ευόμε;,ην,

αυτο·v φανεροvν. Ό δέ φιλόσοφος οvτος ξέγον έαυτόν του τοι­

ο·ι;rου συνορώ11 φωτός, ώς 117ς προς αύτο φερούσης μηδέ προς ολίγον ήμμένος, ψέρειν οlός Τε ων ούδαμως lU τιραξιγ προσέ1?'ηκε11, tJfα δι'

αύ1 της

OV

τfi π[στει TΎ}Jf

προς έκεί~ιηγ φθάσ'{} τηγ

θεωρίαν, αλλά και την πίστιν ϊinαρνησάιιενος και ιοi•:; μή ταύ­ τφι ήρ1·ημ.ένους, αλλά και δι' αύτης

ι'ι.νηγμένοvς, ώς ύπέρ

αυτους τοίς πολλοίς αύ 1 τός δόξαι, τοίς λ6γοις εξουδεγώ,σας,

αθετεί μέt• τiJV χάριγ, ολασφημεί δέ είς τον 11Jς χάριτος Κ.1!-

25 ρι.0J1, α11ψάζει δέ κoιi1fl πάντας τούς αγίους, δσοις έξεγένεω δια πείρας μαθείv τε καί διδάξαι περι τού φωτός της χά­ ρι.τος.

7.

Έπεί δέ τοιαvτα τολμf/σαι 'δειν εγ1 1 ωκεν, ου Σκύθ·αις

ϊΥοικϊiJJt, ούιδ' Άγαρηνοίς ενσιρ,εφόμενος,

aλλ' έν μέση

30 του Χριστο·v Έκκληισίςι, και ταυrα γυγ εΤπερ ποτέ

TOJ'

r[j

J.όγον

της αληθεlας δρθοτομού,ση, πολλι;,v χρηται τφ δ6λφ και συ1•ε-

16. 1, 3

θά δεί!Ξη ό λόγοc: είc: τήν συνέχειαν.

καi

2, 3.

Βλ. ίδίωc:

1, 3, 20· 37. 2, 3, 37.

χοντοc:, φανερούμενον είc: τούc: ά!Ξίουc: καί φανερωνον είc: αύτούc: τόν Θεόν δι' έαυτοϋ, τώρα μέν έν μέρει, είc:

τόν μέλλοντα δέ αίώνα τελειότερον. Ό δέ φιλόσοφοc: ouτoc: έκλαμβάνων έαυτόν !Ξένον πρόc: τό τοιοϋτο φωc:, άφοϋ δέν έβάδισεν οϋτε έn' όλίγον τήν όδόν τήν φέρου­ σαv είc: αύτό, μή δυνάμενοc: νά τό βαστάση καθόλου, δέν nρο'Jέθεσεν είc: τήν nίστιν τήν πρδ!Ξιν, διά νά φθάση μέσψ α(πηc: ·είc: έκείνην τήν θεωρίαν, άλλ' ά,nαρνηθείc: καί τήν nίστιν καί τούι: μή άρνηθένταc: αύτήν άλλά δι' αύτηc: άνυ­ ψωθένταc. Έ!Ξουθενώνων δέ μέ τάc: πραγματείαc: του τοϋτο, διά νά φανη αύτόc: είc: τούc: πολλούc: ώc: ύπεράνω αύτων, άθετεί τήν χάριν, βλασφημεί τόν Κύριον τηc: χάρι­ τοc:. άτιμάΖ:ει δέ δλουc: μαΖ:ί τούc: άγίουc:, δσουc: διά πείραc: κατώρθωσαν νά μάθουν καί διδά!Ξουν περί τοϋ φωτόc: τηc: χάριτοc:.

7. Άφοϋ δέ έσκέφθη δτι εnρεπε νά τολμήση τοιαύταc: ένεργείαc:, μή κατοικων έν μέσψ των Σκυθων οϋτε κινούμενοc: μετα!Ξύ των · Αγαρηνών, άλλ' είc: τό μέσον τηc: Έκκλησίαc: τοϋ Χριστοϋ, καί μάλιστα τώρα περισσότερον άnό nδσαν δλλην φοράν όρθοτσμούσηc: τόν λόγον τηc:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

580 ,'

σκιασμεγως

~,

αγαι•

\

και

μεr

ΤΟΥ ::,

'

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

'

ΠΑΛΑΜΑ ,

επικρυψεως

('f

ο

,.

11

,

:-ιι,εισιης

'\

Ίου.:;

καιά πvι, αγίων προrίι9-εται. λόγους, ώς ύn.έρ αi'nfjς της ων

Χριστοv 'Εκκλησίας και τuίν κατ' αi'η17ν ευ·σε6ών δογμάτων ό ταυrα περιτρέπων ,δ.γωνιζόμεγος. 'Αφεις τοίνvν πάσαν ΠαJ'-

5 ιός αγίου εnω1,vμίαν, τραn,εζούντιόν τινα Θεόδωρον εlς μέ­ σον προιίγαγεν, ο; προέστη μέι: τcαν Βλαχερ1 1 ών, τά 11Ιαο­ οαλια1•cvν δ' εφωράiJη

J'OO(f))'°

TOUTOV

τοίνυν προήyεγκ'εγ

V-

nερ έαυτον δijθεJ.• ιlπολογού 1μεγοι• καί. λέγοι,τα σαφώς μη τη;· {η~ερούσιοι, κρυφιάτηια γfjγ καiJάπερ nρόιερο~• όραιήι, δοξci-

10 ζεο• του' Θεού,

άλλα τηγ δόξαν, δόξαγ δ' εlναι

φάοκοντα

ΘεοίJ φως ΒJ'VJlόσταιοι, και άγένητι:n, και 1Jεόιητα και {}εαρ­ χ[αγ ϊπομαζόμενοι•, και .απλώς οσα περι της θεοποιου δωρε­

άς ιοί; Πγεύματος οί αγιοι ουνεγράψαJ'ΤΟ.

8.

Θεαρχίαν γαρ ιαύτην καί δ.γα{}αρχίαι· καί

θειΊrητα,

15 ώ; dρχηι· υ:'Jι• {)'εουμf:γων οδσα'Ι', πολλαχού τωι• λ6γωγ δ μι:­

γας Διω 1 ύοιος προσεί:rι,εν, ης επέκ,εινα, φησί~,, εlναι τογ Θs­ ΟΥ ώς ύπέρι?εογ 0)fl(l και ύπεράρχιω,. Μάξιμος δέ ό 1Jείος θέωοι~, 1η1, ,?·εό,ητα προοηγ6ρ,ευοε ταύιη~,· τ17ιι δέ iJ·έωσιγ ό­

ρι..ζ6,μεμος, <(εJ"/)7lόστα101JJ) εinεν <ιε}.}.αμψt1', μ17 εχουοαγ γέyι;.

20 σιν, αJ.λ' ιΊ:11εn.ο·ύη10v ΒΥ τοίς aξί()tς φανέρωσιJΙ)), προσθείς και

ταλλ' ο•σα μικcογ αγωτέρω προ1?έJ11ες εψ{}η•με~•.

Βασι­

λείου δέ ιου μεγά}.ου ιΊ.κηκόαμεν είnό~tιος liκτιστογ τα δια του ΥίΌϋ εrρ' ήμας ,t::κχεόμεγο1,. Ίωά1•1ιης δέ ό 117ν γλώττογ χρι)­

σου·ς, τφ Βασιλείου κράτει ιώι• λόγων σvναφθείς, τοΔς 1ε

25 Λατίνους αlοχvνΒί και τα δολεριΊ. του κεΥόφροι·ος τούτου κα­ ταλύσει μηχω117ματα, {(μi) τό,, Θεόιrι1 λέγωΥ, «:αλJ.ιχ τηγ χrί­ ρο• εκχείσθαι)>" και πρό του Χρυοορρήμω•ος πατρός ό ::ιρο­

q:~7της Ίωήλ, μfiλJ.ω· δέ διrι του προφήτου δ Θει}ς .εlπώιt, ουκ 'ι}κχεώ

10

π JΙ'ευ,μά μου', αλλ' <ιεκχεώ άπό του π J'εύματός

30 μουη. El ΓΟί1'1)J! τό Πγευμα μ·η κατακερματίζεται, τί τό εκ του Βλ. Β' Τιμ. 2, 15. 18. Βλ. περi τούτου είσαγωγήν σ. 349. Ό Βλαχερνίτηc: έννοεί πιθανόν δτι δλλοτε έθεώρει όρατήν τήν όύσίαν τbϋ Θεοϋ, καί ηλλαΕε γνώμην μετά τάc: έπικρίσειc: .

17. 19.

.. , 20. Βλ.

Δ ι ον. Άρε ο πα γ ί του. Έπιστολή 2, ,PG 3, 1068 Α-1069 Α κ.ά. 21. Πρόc: Θαλάσσιον 61, 16, PG 90, 644 D. 22. Άνατρεπηκόc: άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29. 772 D. 23. 'Ομιλία 6 είc: Τίτον 5, PG 62, 696.

άληθείαc: 11 ,

χρησιμοποιεί noλuv δόλον.

καί

581

ύnερβολικώc:

συσκοτισμένον, καi προβάλλει τούc: κατά τών όγίών λό­ γου<: μt δψθοvον κρυψίνωαν, ώσάν νά άγωνίΖ:εται ύπέρ αύτη~. τηc: 'Εκκλησίαc: τοϋ ΧριστοΟ καί τών εύσέβών δογμάτων αύτηc: αύτόc: ό όnοϊοc: διαστρέφέι ταϋτα. Άφή­

σαc: λοιπόν καtά μέρο~ πδσαν έ~φραόιν παντόc: άγίου, εφερεν είc: τό μέσον·. κάποιον τράπειούντιον Θεόδωρον, ό όποϊοc: ητd προϊστόμενοc: των Βλαχερνών, άλλ' άπεδεi­ χθη άσθε~ων άπό μασσαλιανισμόν 18 • τοϋτον λοιπον προέ­ βαλε νά άπολογητω δηθεν ύπέρ έαυτοϋ καi νά λέγrι σα­ φώc: δτι. τισρα δέν παραδέχεται όρατην τήν ύriερούσιον κρυφιότητα

τοϋ

Θεοϋ.

δnωc:. nροηγουμένωc: , 19

αλλά τήν

δόΕαν, νά λέγrι δέ δτι δόΕα Θεοϋ είναι φώc: ένυnόστατον

καi άγένητον, όνομαΖ:όμενον έπίσηc: θεότηc: καί θεαρχία,

καί γενικωc: δσα συνέγραψαν . οί δγιοι περί τηc: θεο~οιοϋ ~

.

.

δωρεδc: τοό Πνεύματc){:.

s:

.

Πράγματι θεαρχiαν,

άγαθαρχiαν κάί θεότητα, ώc:

αρχήν των Θεουμένων, έκάλεσε ταύτην είc: πολλά σημεία των nραγματειιυv·. του ό . μέγαc: Διοvύσιοc:, πέραν άπό τι~ν όποiαν λέγει δτι είναι. ό Θεόc: ώc: ύnέρθεοc: καi ύπερ­ άρχιοc:2ό. Ό δέ θείοc: ΜάΕιμοc: ώνόμασε θέωσιν την θεό­

τητα ται'ιτηv· όρίΖ:ωv δέ την θέωσιν, τήν έκάλεσε έvυnό· στατον ελλαμψιv. μή εχουσαν γένεσιν, άλλ' άvεnίνόητον φαvέρωσιν εic: τούc: άίίουc:» 21 , nροσθέσάc: καί δσα δλλα nαρεθέσαμεv όλίγον άνωτέρω. Ήκούσαμεν δέ τόν μέγαν

Βασίλειον νά λέvtl δκτιστοv τό έκχεόμενόν είc: ήμδc: διά τοϋ Υίοϋ~'. ·ο δέ χρυσοϋc: είc: την γλώσσαν 'iωάννηc:, σί.Jναρ­ μοσθεic: μέ τήν δύναμιν των λόγων τοϋ Βασιλείου, θά κατ~ αισχύνη τούc: Λατ~νουc: καi θό καταλ~σπ τό δόλια μηχα­ νήματα τοϋ κενόφρονόc: τούτου, λέγων, «δη δέν έκχέεται

ό Θεοc:, άλλά ~ χάριc:»;! 3 , καί · nρό τοϋ χρυσορρημονοc: riciτpόc: τό εnραtεν 6 nροφήτηc: 'Ιωήλ, μδλλον δέ διά τοϋ προφήτου. ό .Θεόc: είnών, δχι 'θά έκχύοω .τό ηνεϋμα μου',

άλλά «θά έ,κχύσω άnό τό Πνεϋμα μου» 2 '. "Αν 'λοιπόν τόν Πνευμα δέν κα"ΓακερματίΖ:εtαι, tί έκ τοϋ nvευμt:ΙΊ'ο.ι' τοΟ 2:4, Ί.ωήλ 2, 28" ΠράΕ. 2, 17,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

582 Πνεύματος

ΤΟΥ

του Θεού ύπό Θεού· κατ' έπαγγελίαν έφ' fιμας

εκχεόμει•οv Πνεύμα; "Αρ' ΟV'Χ fι του Πνεύματος χάρις ιε καί t:vέργεια, έvέργεια ούσα της ουσίας του Π11εύμαrος; Άλ­ ί.iι. τό παρr1 του Θεού έφ' fιμας έκχεόμε11ον Πνεύμα ουκ eκτι-

s

σrαι κατιχ ιόν μέγαν Βασίλειον. 'Άκτιστος ή χάρις lίρα, καί ιοvτ' έστιν 8 και δίδοται καί πέμπεται και χαρίζεται παρά τοu Υίου rοις μαθηταίς, αλλ' ουκ αύ;τό τό Πνεύμα, και τουι' εσΤι τό δώρον τό θεοποιόν, έ11έργεια δν ού,κ lίκτιστος μ61ιογ

αλλά καί αχcόρυστος 10v παvαγίου Πνεύμαrος. 'Άκουσον δι) 10 πάλιι· του ·μεγάλου Βασιλείου· ttην>> γάρ, φησί, «'προtεται ζω-

171, εlς αλλου ύπδσ1ασι1, τό Πνεύμα, ου χωρίζεται αύ,του>>" και ϊι·α μή τινι δόξυ τηιι καθ' ήμας φυσική~• ίOV'IQV λέγειν ζωή1·,

καίτοι προέσθαι φάμενον, αλJ: ΟV'Χι κτίσαι, μαλλοι• δέ π,ροίF­ σθαι, 8 με1ά του ακτίστσυ καί του ανάρχου πως εμφαντικcίι15 τεράv ι':σΗ.ι·, δμως 'ίνα μ17 δόξrι φvσικόιι τι λέγειν, έπήι•εγκε·

χαί οί μειέχοι•τες αiηου ζώσι θ·εοπρεπώς, ζωήν θείαv και σί',­ ράνιον κεκτημένοιη.

9.

Και τοίι,vν fι τοιαύτη {}ε[α και ουράνιος ζωή Τ(ι)V ,Jεο­

πριεπα1ς ι·cόηωι, εν Η{) μετέχει~, ί1Jς αχωρίσrου ΤΟΌ Π νεύ·-

20 ματr.ς ζωης ( ωστιερ και ό π αυλος εζη ((11]1' του ενοικήσα;!Τ')ς ι?είαν χαί αί·διοJΙ>> iuJ.I(Ί τον θείον Μάξιμον ((ζωήν)>), ή τοι·­ αύτη rοιγαροv,, ζωιί αεί μέν έστι, φυσικώς ενυπιiρχουσα τςί:ι

Πνεύματι 1?εοnοιεί1• i';ξ άϊδίοv ·nεφvκότι, Πιrευμα τε και θεό­ της ::ψσσαγορεύεται δικαίως παρά 1511, άγίων, &τε δωρaεά iJ'εo-

25 ποιος

1011

διδόιrτος Π1•ε15ματος fίκιστα χωριζομένη, φως δέ

εστι, δι' απορρήωυ έλλάμψεως χορηγουμέ~·η και τοίς ήξι.ω­ μέι1οις εγ1·ωσμέγη μόνοις, έ1•υπάσ1αr6ς γε .μψ,, ούχ eι'1ς αύθ1J­ π601ατος, &λλ' έπεί είς αλλου ύπ6στασι11 τό Π1•,ευμα προtειαι

αϊπή)!, f!.ι, fι και θεωρείται· τοιοvτον γάρ τό κυρίως έvυπ6;.

30 ιηατοι•, ο{, και?•' έαυτό ούδ' έν τfί ούσίq., ,άλλ' εγ τfί {ηιοστάσει. θεωρούμε1!()1ι. Εί ,δέ και ετερός έτι τρόπος, δι' ον ένυπόστα-

25. Άνατρεπτικόc: όπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 772 Β. 26. Περί όποριων, PG 91, 1144 C. 27. Δ ι ον. Ά ρ ε ο π σ γ ί τ ο ΙJ, 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α. 28. Β σ σι λείου, Άνατρεπτικόc: άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 772 Β. Πρβλ. Μ ο 1Ξ ί μου, Πρόι:: Θαλάααιον 61, 16, PG 90. 644 D.

583

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

Θεοϋ είναι τό έ,κχεόμενον είc: ήμας ύnό τοϋ Θεοϋ κατά τήν ύnόσχεσιν

Πνεuμα;

~ Αρα δχι ή χάρις καί ένέργεια τοϋ

Πνεύμαrοc:, ή όnοία είναι ένέργεια της ούσίαc: τοϋ Πνεύ­ ματος;

·Αλλά τό ύnό τοϋ Θεοϋ έκχεόμενοv είς

ή μας

Πνεϋμα δέν εχει κπσθη κατά τόν μέγαν Βασίλειον. "Αρα δκτιστοc: είναι ή χάρις, καί τοϋτο είναι έκεϊνο τό όnοϊον

δίδεται, πέμπεται καί χαρίΖ:εται άnό τόν Υiόν είc: τούς μα­ θητάς, άλλ' δχι τό 'ίδιον Πνεϋμα, τοϋτο είναι τό θεσnοιόν δωρον, όλλ' δχι τό ϊδιο,1 τό Π νεϋμα, τοϋτο είναι τό θεο­ nοιόν δωρον, ένέργεια δχι μόνον δκτιστος άλλά καί άχώ­ ριστοc: τοϋ nαναγίου Πνεύματος. "Ακουσε σχεηκωc: πάλιν τόν μέγαν Βασίλειον, λέγοντα, « 1 ή Ζ:ωή τήν όnοίαν έκnέμ­ nει τό

Πνεϋμα είc: δλλην ύnόστασιν δέν χωρίΖ:εται άnό

αύτό». Καί διά νά μή νομίσn ιωνείς δτι έννοεί τήν ίδι­ κήν μας φυσικήν Ζ:ωήν, μολονότι είπε έςέnεμψε καί δχι

κτίΖ:ει, μδλλον δέ έκπέμπει, τό όποίον μαΖ:ί μέ τάς λέςεις δκηστον καί δναρχον είναι κάπως έμφαντικώτερον, δμως

διά νά μή φανn δτι έννοεί κάτι φυσικόν, προσέθεσε· «καί οί μετέχοντες αύτοϋ Ζ:οϋν θεοnρεnωc:, εχοντες θείον καί ούράνιον Ζ:ωήν» .

25

9. Ή τοιαύτη λοιπόν θεία καί ούράνιος Ζωή των θεο­ πρεπϊί>ς

Ζώντων διά

της μετοχης

της άχωρίστου

Ζωης

τοϋ Πνεύματος (καθώς καί ό Παϋλοc: εΖη «τήν θείον καί 26

άϊδιον Ζ:ωήν τοϋ ένοικήσαντος» κατά τόν θείον Μάςιμον ) ή τοιαύτη λοιπόν Ζωή ύφίστ,aται παντοτινά,

,

ένυπάρχοuσα

είς τό Πνεϋμα τό όnοϊον έκ φύσεως θεοποιεί άϊδίως, άπο­ 21

καλεϊται Πνεϋμα καί θεότης ύπό των άγίων δικαίωc: , ώc: θεοnοιός δωρεά μή χωριΖ:ομένη καθόλου τοϋ χορηγοϋντοc:

Πνεύματος, είναι δέ φως, άφοϋ χορηγείται δι' άnορρήτου έλλάμφεως

καί

γνωρίΖ:εται

μόνον

ύnό των ήςιωμένων,

ένυπόστατοc: μέν, δχι δέ ώς αύθυπόστατος άλλ' ιiJC: έκnεμ­

nαμένη ύπό τοϋ Πνεύματος είς δλλην ύπόστασιν, έντός της όποίαc: ,καί θεωρεϊται 28 • διότι τό κυριολεκτικωc: ένυπό­ στατον είναι τοιοϋτο, ώστε νά μή θεωρηται καθ'

έαυτό

οϋτε είc: τήν ούσίον, άλλ' είς τήν ύnόστασιν. "Αν δέ ύπάρ­

Χ!l καί ξJλλος τρόπος, δις:ι τόν όηpiον κ;g,λε:ϊτφ (Jπό τιpγ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

584

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ iΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΑΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

585

ως καλείται παρά τωJJ αγιωJJ, έραΪfμεν προϊόντες. 'Υπέρκει­

αγιωv ένυnόστατοc:,

ται δέ της έν αυτφ και έξ αυτού θεουργου ζωης

π νευμα

·~πέρκειται δέ τό δγιον Πνεϋμα τιϊc: είc: αύτό καί έfΞ αύτοϋ

&γων, ώς οlκ,είας έμq;ύτοv ενεργείας, ηιις και έμφερ17ς

θεουργοϋ Ζ:ωηc:, ώc: έμφύτου ένεργείαc: του. ή όnοία είναι

εστ tJ! έκείνφ, εl και μη ακριϋϊiις <ωι,·δεμίαν)) γάρ, φησίν, 'ό-

όμοία μέ έκεϊνο, δν καί όχι άκριβωc:· διότι, λέγει, «δέν

10

5 ρώμεν θέωσι~•

ij

ζωήν,

10

1f ιις ακριϋώς έμφερ17ς εσιι 1fj πά,·­

θά

τό

βλέnομεν καμμiαν θέωσιν

εϊnωμεν

i1

είc: τήν

σuνέχείαν.

1

1,

(ωήν, ή όnοία είναι άκριβωc:

των ύπερκειμένη κατά παοαy ύπεροχήν αlτίψ)" ωστε έμφερrις

ομοiα μ-': τήν ύnερκειμένην δλων κατά

μέι,, αλiλ' ΟV'Κ ακριυως. Ουχ ώς α'ίτιον δέ μόνω, ιSπέρκειτrι.ι

αίτίαν»""" ώστε είναι μέν όμοία, άλλ' δχι άκριβωc:. Δέν ύnέρ­

π νευμα τό αγιω,, αλλά και δια τό πολλοσ1όν του δ6ματος

κειται δέ μόνον ώc: αϊτιον τό δγιον Πνεϋμα, άλλά καί διό τό

nασαν ύnεροχήν 1

10 αεί

10

λ1jμμα ειγαι, μη τό

7l(l)1

1ης θείας εγεργείας χωρου,·-

1 Ο τος του λα,ιι6άνοντος. Οϋτω πολυτρόnως ύnέρ τό τοιουτογ φ(ι>ς και ϊJj)J τοιαύιψ ϊίκ.τtσlΟJ} ,ελλαμψίν τε καί ζωή)' καί

1(t

7/ΓJ.­

δτι τό λαμβανόμενον είναι πάντοτε τό nολλοστόν τοϋ δό­

:..1c·πc:. :ωΘ' δσον ό λαμβάνων δέ χωρεί τό σύνολον τηc: Cείcc: ένεργείαc:. Τόσον nολυτρόnωc: ύπάρχει ό Θεόc: ύnέρ

ραπλήσια ύπάρχει δ Θεός. Ταύτα μέι, Οi'ν ό μέγας Βασίλειος.

τό τοιοϋτον φωc: καί τήν τοιαύτην δκτιστον ελλαμψιν καί

Συμεc)Jν δέ ό ενθεος ]1εταφρασ117ς, εκ του πρcό:τ()U

Ζ.ωήν καί τά παραπλήσια. Ταϋτα λοιπόν λέγει ό μέγαc: Βα­

10.

6ι6λίου του μεγάJ.ου .~1ακαρίου συνταξάμει,ος Κεφαλαιώδεις

σίλc1οc:.

15 λόγους, περί του φωτός τούτου και της δόξης ταύιης έμμε­

1Ο. Ό δc Συμεών ό εvθερμοc: Μεταφραστήc:, συνθέ­

λως αμα καί έι·αργως εξηγείται διεξ,σδικώτερον. ΟV'δέι· δ'

cαc: έκ τοϋ πρώτου βιβλίου τοϋ μεγάλου Μακαρίου Κεφα­

οίω• καί Η1'α εξ αυτωy cίις οίόγ τε συνελόντα και ύποτεμιJ­

λαιιίJδειc: λόγουc:. άναnτύσσει τά περί τοΟ φωτόc: τούτου

με;ισγ §γταvθοί προθεί~,αι προς τφ μέγα τι τφ προκειμέJ'r!>

καi τιϊc δόcηc: ταύτηc: διεΕ:οδικώτερον μέ έπιμέλειαν καί

λόγφ συντελεϊι,, ουδέν 1jπov λυσιτελουμτα και προς Ι1) )' Τ(ι))'

tνάργειαν συγχρόνωc:. Ώφέλιμον δέ θά εινω νά συλλέfΞω

20 ει,τvγχαl'όι•τωl' ιlJφέλειαγ. Έγ γουψ τφ έ!:;ηκοστφ δεvτέρφ

μcρ1κά άπό αύτά κατά τό δυνατόν καί νά τά παραθέσω

κεφ(!Jλαίφ φησί· <(Μωα1jς δ μαχάριος ·ίπιέδειξε τύnω• διc} της

έδω έν έnιτομη, δχι μόνον διότι συντελοϋν μεγάλωc: είc:

τφ προαcίΙJιφ

η

τήν προκειμένην διαπραγμάτευσιν, άλλά καi διότι συμβάλ­

αυωu

επιλαμπούσης του Πι;εύματος

δ6ξης

τfj T(ι)Jf δικαί­

λουν δχι όλίγον είc: τήν ώφέλειαν των άναγνωστων. Eic:

δοξαοθ17αεται των άγίωι·, .fίγ δό-

τό έΕ:ηκοστόν δεύτερον λοιπόν κεφάλαιον λέγει" «ό μακά­

25 ξαι• dnό τοίi 1·vν ι1ν τφ εσω ,δ,γθρc6πφ αί nισταί τcοι, ciγίωι•

ριοc: Μωυσηc: ύπέδειfΞε τύπον διά τηc: δό!Ξηc: τοϋ Πνεύμα­

'α1 1 ακεκαλυμμέ­

τοc: ή όποία έπέλαμnεν εic: τό πρόσωπόν του καί τήν όnοίαν

γφ :τροσr(Jnφ, ωvτέστι ιφ εσω α~η?gώπφ, τή~, δόξαν Κυρί­

κανεic δνθρωnοc: δέν ήδύνατο vά άνατενίσn, πωc: θά δο­

ουδείς ,α;γθρc[)7l(ι)1! (ΧΙΒJ![σαι ηδύγαιο, ]l(JJς εν

(ι)}! &ι,aα1&αει rc}

αcbματα

εχειν κα1αξιοvιιται ψυχαί· ήμείς γάρ, φησί1', ου

κατοnτρι1:;όμεθα,

τιΊ,, αι'•τι11· εlκό1'C1 μεωμορφούμεJ'(ιι r1:;;ό

δόξης εlς δόξα,•)). Και f,)f τ(ρ έξηκοστφ τρίτφ-

«TYJ)t δόξω,

30 -ί}ι• t:Jtτεvθει•, ύ)ς ε'ίρη~αι, πλουτοναιν αί των αγίων ψvχαί,

!Ξασθοϋν τά σάψατα των άγiων κατά τήν άνάστασιν των

δ,καίων, τήν

όποίαν δόcαν

κατα!Ξιώνονται νό

εχοuν άnό

τώρα είc: τόν έσωτερικόν δνθρωnον αί πιστοί ψυχαί των άγίωv·

διότι, λέγει, ήμειc

'είc: άποκαλυμμένον πρόσωπον,

δηλαδή είc: τόν έσωτερικόν δνθρωπον, άντικατοπτρίΖ:ομεν 29. Δ ι ον. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο u, Περί θείων όνομάτων 2, 7, PG 3, 645 Β. 3·0. Β' Κορ. 3, 18. 31. Περί ύψώσεωc: νοόc: 1, PG 34, 889 C. Βλ. καi Όμιλiαν 5, 11 PG 34, !;i16 BC.

τ1']ν δό!Ξαν' Κυρίου, μεταμορφούμένοι κατά τήν αύτήν είκόνα

όπό δό!Ξηc: είc: δό!Ξαν''10 »'11 •

Καί

είc: τό έfΞηκοστόν τρίτον

1

1

1

!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

586

εκείνη καλύψει και άμφιάοει τά γυμνά σώματα έv 1ll άνα­

λέγει· «ή δό!Ξα, μέ τήν όnοίαν nλουτοϋν αί ψυχαi τών ά­

οτά:οει και εlς ουρανούς άνάρπαστα ποιήσει, περιοεολημένα

γίων ά,nό έδGJ, όnωc: έλέχθη, θά καλύψι:, και ένδύσι:, τά γυμνά σώματα εic: τήν άνάστασιν καί θά τά άναρnάσι:, είc:

τfι

T,(VJJ

αγαι'Jων εργων Και τfj του Πνεύματος δόξl], 1)Υ ε1•-

1ευJ?'εν, οΊς εφην, αί

5

587

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

Hai,

άγίων ελαχον εχειν ψυχαί· και οί;-

τός εσονταt)). Τοντ' ί'iρα τό φως έκεί~,ο, κατά τόν μέγαν Διο­

τούς ούρανούc:, περιβεβλημένα μέ τήν δό!Ξαν των άγαθών εργων καί τοϋ Πνεύματος, τήν όnοίαν, όnωc: είnα, έπέτυ­ χον άπό ·έδι7J νά εχουν αί ψυχαi των άγίωv· καί οϋτω δο­

τω δοξασθέι,τες οί αγιοι θ;είφ φωτί συν τcp Κυρίφ διαπα~'­ ιrύσιον, ο τούς των άnοατόλωJ! εκκρίτους nεριέλαμψει• επί τnί:

Εασθέντεc: οί δγιοι μέ θείον φως θά είναι διοnαντοc: μαΖί

όρους· (<ΟταJ!)) γάρ, φηοίι•, «ί'iφ1'Jαρτοι και αθάι1 ατοι γεγc{ψειqα

μέ τόν Κύριον» 32 • Τοϋτο δρα είναι τό φως έκείνο, κατά τόν

και της χριοτοειδους και μακαριωτάτης εφικώμε{)α λήξεως,

μέγαν Διονύσιον,

10 Jl(l)'101ε OVJ! Κvρίφ, κατά τό λόγιον εσόμεθα, της μεγ δρα­

άnοστόλουc: έnί

τό όnοϊον nεριέλαμψε τούς έκκρίτουc: τοϋ όρους·

διότι,

λέγει,

«όταν γίνωμεν

της αυτού {)'εοφαι,είας .εγ πα1,άγι•οις θεωρίαι.ς αποπληρούμε­

δφθαρτοι καί άθάνατοι καί φθάσωμεν είc: τήν χριστοειδη

νοι φανοτάταις μαρμαρυγαίς ήμας περιαυγαζούοης, cδς τοί.,ς

ιωί μακαρίαν κατάλη!Ξιν, θά ε'ίμεθα πάντοτε μαlί μέ τόν

μαθητάς εν εκείι,17 τfι 1?ειοτά117 μεταμορφώσειη. Τοντ' αρα

Κύριον κατά

fJ'εϊκόι, t1 στι τό φϊδς cός και Ί ωάι,~,ης εν τfj 'Αποκαλύψει l-:-

αύτοϋ θεοφάνειαν μέ nανάγνους θεωρίας καθώς μας πε­

15 φη και τοίς άγίοις πάσι συνδοκεί. Γρηγόριος δέ δ της ~?εο­

ριαυγάlει μέ φανοτάταc: μαρμαρυγάc:, δπωc: τούς μαθητάc:

λογίας έπci.ιrυμος, «ηξει μέν)), φησl, (ψετά σώματος, cός ό ,;-

κατ' έκείνην τήν Θειοτάτην μεταμόρφωσιν» . "Αρα θεϊκόν

μός λόγος, τοιουτος δέ οΊος c;Ύφθη τοίς μαθ·ηταίς εν τφ ορει,

είναι τοϋτο τό φως, δπωc: είπε ,καί ό 'Ιωάννης είc: τήν

Jj

παρεδείχ{)η, ύnερνικcvσης

10

σαρκίον της 'θεότητας)).

11. ((Ά,λλ' αίσι'}ητόν 17ν)>, φηοί, ωο φώς εκείνο και δι' 20 άέρος όρητόι,, τότε γεγονος προς ΘΚ71Jληξιν και ευθ'vς (J;'Τ()­

τό λόγιον~\

nληρούμενοι

άnό

τήν όρατήν

34

Άnοκάλυψιν:ι• καί συμφωνοϋν όλοι οί δγιοι. Ό δέ έnώνυ­ μοc: της θεολογίας Γρηγόριος λέγει, «θά ελθι:, μέν μετά σιiJματος,

δnωc: είναι

ό

λόγος μου,

τοιοϋτοc: δέ

όnοίοc:

ί'εJ!όμει,οι•, καί {)·εότης λέγεται ώς σύμοολον θεότητας)). Της

ώφθη άnό τούς μαθητάc: είς τό όρος η nαρεδείχθη, καθώς

ΚαtJ!ΟψωJ'ίας 1JΚΟυσtαt Και αυθημεριVJ] θεότης, αίσθ'l)Ι'Ι) ΚΠΙ

3

έφ' 17μέραν φθειρομένη,

ή θεότης ύnερενίκησε τό σαρκiον» 6. 11. «~Αλλ' αίσθητόν ητο», λέγει, «τό φως έκείνο καi

κατr'i. 1(1 καλούμενα TW)' ζώων εφήμερα, μάλλον δέ και 101)-

όρατόν δι' άέρος, γενόμενον τότε πρόc: εκπλη!Ξιν καί εύ-

25 τωι· δλι:γοχρονιωτέρα, αΜJ'ωρόν γιναμένη τε και λυομένη, μαλ­

9ύc: διαλυόμενον, λέγεται δέ θεότης ώc: σύμβολον θεότη·

γε11ητή, εφ' 17μέρω,

γι1 1 ομέ1•η και

λοι.• δέ ((γε1 1ομέ11η μέ)! πο1ε, ο'1αα δε ουδέ7Τ!Ο1ε» ,'

Τοιαύτη

τος».

Όnοίο

φθειρομένη κατά τά καλούμενα έφήμερα Ζώα, μδλλον δέ όλrγοχρονιωτέρα καί τούτων, αύθωρεί γινομένη καi λυο­

101; μέλλονrος αίιv~,ος. Τί φfις; Τοιαύτn θΕ:ότη:ι

γινομένη

μένη, μδλλον δέ «γενομένη κάποτε, ποτέ»'17 ,

Τοιαύτη λοιπόν θεότης

άλλά

καί

θεότης,

ει•ίκησέ ποτε, ,άλλ' {ι'!Τ!ερνικq, διηvεκιος· αλλά κάπι

έφημέρωc:

έφήμεροc:

ο{;γ {)εό1ης ύ:τερειιίκηrJε 71))! προσκωιητrιν ,έκείι•ηιr και όμό­

30 χη,σάσης, αJ,λ' ύπερJJtΚ(Vσης, και, ουκ επί του παρόντος μόι•ΟJJ,

κτιστή,

ήκούσθη

Πεοι1 σάρκα, 1ί μή ούσα θεότης ουδέποτε; Μαλλο1, δέ οi!χ ύ:ιt,ρ­

oiJ γαρ εlπεν ύπερ,ιι-

καί

καινοφωνίσ

αίσθητή

έφημέρωc:

μή ύnάρχουσα

ύnερνίκησε τήν προσκυ­

νητήv έκείνην καί όμόθεον σάρκα, ή όnοία δέν είναι nσrέ 32. PG 34. 35. 36. 37.

Περί ύψώσεωι: νοόι: 2, PG 34, 517 ΑΒ. Περί θείων όνομάτων 1, 4, Ά π ο κ.

Έπιστολή Βλ. 2, 3,

34, 892 ΑΒ. Βλ. καί Ό.μιλίαν 5, 12, 33. Α' Θε σ. 4, 17. PG 3, 592 BC.

21, 23 ές. 22, 5. 101, PG 37, 181 ΑΒ, 55.

Θεότης;

Μδλλον δέ δέν ύπερενίκησε κάποτε, άλλά ύnερ­

vικδ διηνεκωc:· διότι δέν είnεν ύπερνικησάσηc:, άλλά ύπερ­ νικιiJσηc:, όχι δέ μόνον έπί τοϋ παρόντος, άλλά καi κατά

rόν μέλλοντα αiωνα. Τί λέγεις; Μέ τοιαύτην Θεότητα θά

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

J8!5

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

589

σvι,ημμέι,ος εσται καί ι'Ίπερι•ικcόμενος είς ά;τείρους αiώι;ας ιι

είναι συνημμένοc: και υπερνικώμενοc: είc: άπείρουc: aiωvac:

Κύριος; Καί ανrι ."Ίάντcιιι, μέι• fιμίν i':κεί, κατrΊ. τϊις α:ιοσ~ο­

ό Κύριοc:; Καί κατά 1άc: άποστολικάc:' " καί πατερικάc: φω­

1

λικάς καί .,ατερικάς φωνάς, εσται δ Θεός. τcρ Χριουp δέ

vάc:39 άντί όλων θά ::::ίναι έκεί δι' ήμδc: ό Θεός, είc: τόv

dιπl ~'ίεότητος qώς προσέσται αlσθητόι·; Και αέρος μεν καί.

Χριστόν δέ άντί θεότητοc: συνυπάρχει φως αίσθητόν; Kai

5 ιόnοv και τfιΊ,.• τοιούτωJ! καυί Τ(Χς αυτr'tς φω11άς ου δ:εησόμειJα

δέν πρόκειται έκεί νά χρειασθωμεν άέρα καί τόπον καί τά

θ·εότητα; ΤΙ ώς δέ καί τοιαύτα

rοιaΟτα κατά τάc: ίδίαc: γvώμαc:, δι' άέροc: δέ θά βλέπω­

σύμυολα i':κ,εί; 7Ιάλιι, εσωuyα, nάλιν αlι•ίγματα, πάλι11 ει• ελ-­

μεν τήν θεότητα; Πωc: δέ θά συνεχίϊ:ουν νά ύπάρχουν έκ:εί

;ι[rηι.• ή προς nρόσω:τοι, θέα; Μαλλοιι ,δέ, εi και τότε τοιαϋ­

τοιαϋτα σύμβολα;

ϊκεί, δι' αέρος δέ οψόμεfJα

T!j)'

Πόλ1ν δηλαδή εσοπτρα, πάλιν αίνίγμα­

τα σύμυολα και εοοπτρα και αlι,ίγματα, φευ τοϋ δόλου r.αί

'rα40, πόλιν είc: τάc: έλπίδαc: θά εύρiσκ:εται ή πρόc: πρόσω­

1 ο της α:cιrίτης, ε'Ψεύσι1ημει• τιvι· ε,λ::ιίδω ι·, κατ εσσιrίσθημει·· ι'JιιΊ­

πον Θέα; Μαλλον όμωc:, αν κ:αi τότε θά ύφίσταvται τοιαϋτα

τητυ. δι' επαγγελίας κτήσεσθαι. 71ροσδοκιίσαγ1ες, 01Ίδ' lδείιι θε­ ότητα nvγχωρσ{,.μ-εθτι., φώς δ' αlοθητiίι• αν,' εκείι•ψ;, φύ:,{)'

σύμβολα, εσοπτρα καί αίνίγματα - φεϋ, ποϊοc: δόλοc: καi · άπάτη - , διεψεύσθημεν των έλπίδων καί κατετροnώθημεv·

ιlλί.(Η!]Ιωτάτ 1jJJ θ·εότητος. Π ϊίις δε και ΤΟ 101.ου10 σύμοολοι· -

διόη; ένψ r1λ,πίσaμεν οτι θά άπσκτήσωμεν θεότητα συμφώ­

ε'ίγε και 10/0l'IOJ' ηι'

-~

Β·εότης

U.)!

κληθείη,' Ουδέ ;ιι'ιρι (fl'-

1 5 ι'tρωnότης δ γεγραμμένος lf.1,θρωπος, οι'!δ' &γγελότης τό ιμι­

Ί'ίς

71011; 7{,jy

άγίωι· σύμοολοι• Κ1tMOJJ

70

ψίCJς εκείJ'Ο

εl;τε; Γρηγιίριος ό θεολόγος, ((φως)), φησίι,, <<ή nαραδειχι?εi­ rια θ'εότης επί ωυ οροvς 10ίς μαθηταίς)),

20 ιίι' και αληθώς Ο·ει'ηης, άλλr}

Y.Tt.010)!

El

01)V

μη αληθιJΙ())'

σύ,ιιΌCΑί.ΟJJ αύτης, 0/!Κ ,~-

δει φ/ι.ι•αι φ(ιις ιί 71αραδειχθεισα ι?εότης, .αλλι} φ(ι>ς τiί παψι­ δειξαι, {}1εότητα, και 01'~ 1 δέ τό παραδείξαν, αλλά

;τεl ,ό

10

δεί!Ξαν, i,.

παρι} rιυνηρτημέι'Ο)) αμυ:δράν εκφαvσιγ 10V' κρι,φίι;ι,

rιις θεότητας σαφc,ις επιδείκι,vσι.~,. Οvτω μεγ οfη, ό 11'71 ι?εά1

25 λογίω, οlκεία1• i':nωγυμίαιr κτησάμεyος. "Ο δέ Χρι•σ6010 1ιιος θεολόγος, (ιλαμπρότεροςη, φησίJJ, ((έαυrοv t:φαίνετο ό Κύριος, n7ς ι1εό1η10ς :ταραδει!Ξάσης ,άς ακτί1ιας αιηηςη. "Ορα και·­

ταυθα 10 nαρr) Π!JΟΟΚείμεvΜ' και σαψrvς εκψαίJΙΟJ• TOV κψι(f'{υυ 1 JJ)f

μδc:

έπετράπη, άντ'

αύτηc: . δέ

βλέπομεν φωc: αίσθητόν,

φύσιν Εένην τελείως πρόc: τήν θεότητα. Πως δέ καί τό

J'ειι σι;,ιι6ολο1, -αγγέλοι•.

12,

νως πρόc: τήν έπαγγελίαν, οϋτε νά 'ίδωμεν θεότητα δέν

εκφανσι11, αλλιί μηδέ 71)!' του ϋ.ρθροv παραδρά,ιη7ς προσ-

30 ι'tήκψ' crί, ϊ'ιιρ ι1·εότηrος εί:cιε1', ιlλλά της ι1εότη10ς, εκείνη.ς

τοιοϋτο σύμβολον

-δν .ητο

το:οϋτον-,

θά ήδύνατο

νά

κληGη Θεότης; Διότι οϋτε ό περιγεγραμμένοc: δνθρωποc: καλείται θεότης

οϋτε

τό

φανεν σύμβολον άγγέλου

άγ­

γελότηc:.

12. Π οϊοc: CΙnό τούc: άγίουc: είπε ποτέ κτιστόν σύμβο­ λον τό φωc: έκείνο;

Ό Γρηγόριοc: Θεολόγος λέγει, «φωc:

ε'fναι ή nαραδειχθεϊσό εic: τούc: μαθητάc: θεότης έπί τοϋ

δρούc:»4t. "Αν λοιπόν δέν ητο άληθινόν καί άληθωc: θεό­ της,

άλλά κτιστόν σύμβολον αύτηc:, δέν εnρεnε νά εϊππ

δτι φώc: είναι η παραδειχθείσα θεότης, άλλα φωc: είναι τό

παραδεϊΕαν τήν θεότητα, καi δχι τό παραδεϊΕαν άλλά τό δεϊΕαν, καθ' δσον η

nρόθεσιc: παρά συνηρτημένη

δηλώ­

νει σαφωc: άμυδράν εκφαόιν τοϋ κρυφίου τηc: θεότητοc:. Οϋτωc: λοιπόν όμιλεί. ό εχων ώc: έπώνυμον τήν θεολογίςιν. 'Ο δέ Χρυσόστομοc:

θεολόγος

λέγει,

«λαμπρότερος τοϋ

έαυτοϋ του έφαίνετο ό Κύριος, καθ' όσον ή θεότης nαρε­

δείκνυε τάc: άκτίναc: τηc:» 42 . Βλέπε καί tδώ την nρόθεσιν 38. Βλ. Α' Κορ. 15, 28. 39. Γρ η γ. Ν ύ σ σ η c:, Περί ψυχηc: ,καi άναστόσεωc:. PG 46, 104 Α. 40. Βλ. Α' Κοο 13, 12. 41: Λόγος 40. 6, PG 36, 365 Α. 42. Χωρίον ,μή άνιχνευθέv,

παρά προσκειμένην καί έκφαίνουσαν σαφώς τήν εννοιαν τοϋ κρυφίου, άλλά μή παραβλέψπc: καί τήν ηροσθήκηv τοϋ

αρθρου· διόη δέν είπε θεότηc:, άλλά 'τηc:' . θεότη_τοc:, .,έκεi-

590

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

15

591

νηc: της άληθινηc:.

1ος σύμοολω• 1ιπάρχον· ψrJJς ακΤιΗς aι, ειεν της θε61ητος ,"

χον

'Ο δέ μέγας Βασίλειος, δει.κνύς εν φως ιόν εν τρισίν ύnο­

άκτϊνεc: τηc: θεότητοc:; Ό δέ μέγα~ Βασίλειοc:· , δεικνύων

στάσεσι nροσκvνούμειιω, Θε6ν, «δ Θε6ς>J, φησί, ((φως οlκωι, α-

δτι ό είc: τρεϊc: ύποστάσειc: προσκυνούμενοc: Θεόc: είναι εν

σύμβολον

Πωc: δέ καί τό άπό !Ξένην φύσιν υπαρ­

τηc: θεότητοc:

φωc:

θά

ήδύνατο νά

είναι

13

φωc:,

λέγει,

«ό

Θεόc: φωc: οίκων

άnρόσιτοv» •· 4

διότι

τό

αληθινόν απρ6σιτο1" δπότε και πε:πτcδκασιν οί άnόστολοι τfj

άπρόσιτον είναι όnωαδήnοτε καί άληθινόν, τό δέ άληθινόν

δόξυ του φωτός τοϋ Υίοv ατ,ενίσαι μι7 δυνηθέντες διά τό εί­

άnρόσιτον· διό καί κατέnεσαν οί άnόστολοι'5. μή δυνηθέν·

J'αι αvrόι, απρόσιτον φως. Φως δέ καί τό Πι,ευμα· <(ος>J, φη­

τεc: νά άτεvίσουν τήν δόςαν τοϋ φωτόc: τοϋ Υίοϋ διότι αύ­

σίι·, <ιελαμψεv εν ταίς καρδίαις 17.μωι· διά JΙγεύματος άγίουη.

τόc: είναι άπρόσιτον φωc:.

El τοίιιυγ 10 απρόσιτω· αληθινόJ! -- απρόσιτοv δ' εκείνο ηι• --ουχ ύπόκρι,σις ~,, θεόrητος rό φως εκεivο, αλλ' ώς αληθόις·

«ό όποϊοc: ελαμψεν είc: τάc: καρδίαc: ήμων δι' άγίου Πνεύ­ ματοc:»•6, λέγει.

Φωc: δέ είναι

καί

τό

Πνεϋμα·

"Αν λοιπόν τό άηρόσιτον είναι άληθινόν

φως αληθιι·ης θεότητος, ου τ·ης του Υίοv μόνΜ, αλλά και τοίι Πι1εύματος καί του Πατρός. Διύ κοινfί πάντες τφ Κυρίφ

τό

ψάλJ.ομε~t τ17ν επέτειοv τελουγτες έορτήJ!'

δχι δέ μόνον τηc: τοϋ Υίοϋ, άλλά καί τοϋ Πνεύματος καί

-

άnρόσιτον δέ ητο έκεϊνο- δέν ητο ύπόκρισιc: θεότητοc: φωc:

έκεϊνο,

άλλ'

άληθινόν

φωc: άληθινηc: θεότητοc:,

«εν τφ φανέντι φωτί σου,

τοϋ Πατρός. Διό όλοι μαΖ:ί ψάλλαμεν εic: τόν Κύριον, τε­

σήμεροv εν Θαοωρίφ,

λοϋντεc: τήν έnέτειον έορτήν τηc: μεταμορφώσεωc:· «Είc: τό φανέν σου φωc:

φϊός ,είδομεγ τον πατέρα,

20

3, 1

ιιjς αJ.ηθιJtιϊς. Πως δέ καί τύ εξ ϊί.λλοτρίας φύσεως θε{ηη-

ε nρ6σt10/!))' 7U γιιρ απρ6σιτο,· nάνrως και αλη·θ•ινόι•, και το

10

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

φως και τό Πι,ευμαη·

σήμερον είc: τό

«τ·ης γαρ σης θε61ητος

εϊδομεν φωc: τόν Πατέρα,

αμυδρά)! παρεγύμvωσας αυτήγn,

φωc: καί τό Πνεϋμα» .

'Εγταυ1?α γου,· ουχ ή πρόθεσις μόνη προσκειμένη, άλλα και IOV Κρυφίου 11JJ! εκφανσιιι εκφαίι,ει. Κοο,fί τοίιιυγ πάιJΙωJ! των άγίων άληθιvην θεότητα τό φως εκείιιο προσαγορεvόντωγ, πως αυτός επήρθ17ς αλλοτριωσαι 25 τοvτο της θεότηrος, κrιστόι· καί αίσθητόν και τοιουτο σύμ6ο­ λον προσειπϊυι' θεότητος αυτό καί χείρογ της καθ' ήμiiς νοή­

0

«Τηc: θεότητόc: σου

rJ σημασία του ονόματος

σεως αποφηνάμενος;

Θαβώριον όροc:.

άπεκάλυψεc: άμυδράν αύγήν» 48 •

Έδω λοιπόν όχι μόνον ή προσκειμένη πρόθεσις, παρά, άλ­ λά καί

11

σημασία τοϋ όνόματοc: nαρουσιάΖ:ει τήν εκφανσιν

τοϋ κρυφiου. Άφοϋ λοιπόν κοιvωc: όλοι οί Gγορεύουν

άληθινήν

θεότητα

τό

φωc:

Πατέρες nροσ­

έκεϊνο,

πωc: έσύ

έίΞυnάσθηc: νά άnο!Ξενώσnc: τοϋτο τηc: θεότητοc:, άποκαλων

13. 'Ο μέι•τοι σοφός τά θεία Μάξιμος, lτερον έτέρου σύμ­

::~ύτό κτιστόν καί αίσθητόν καί άπλοϋν σύμβολον τηc: θεό­

οολον εlωθrlις λέγειι1 αναλογ[ας λόγφ κατά τάς αλληγορίας' 30 01} τό a).αποι• του μείζονος αεί ποιείται σύμοολον, ώς αυτός ϊ(ιήθης δ τά πάντα σοφ6ς, άλλ' Εσθ' δτε και τό μείζον του ελάτ-

rητοc: καi δ,ακηρύ!Ξαc: αύτό χειρότερον τηc: νοήσεώc: μας;

13.

Ό σοφόc: όμως είc: τά θεία Μά!Ξιμοc:, συνηθισμένος

vά χαρακτηρίΖ:n άναλόγωc: των περιστάσεων τό εν σύμβο­ λον τοϋ αλλου κατά άλληγορικήν εννοιαν, δέν κάμνει πάν­

43. 'Ανατρεπτικός άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 640 ΑΒ. 44. Α' Τιμ. 6, 16. 45. Π ράΕ. 9, 4· 26, 14. Ματθ. 17, 6 καί παράλληλα. 46. Β' Κορ. 4, 6. 47. ΈΕαποστειλάριον 6ης Αύγούστου. 48. Τροπάριον 2 της α · ώδης τοϋ Κανόνος της 5ης Αύγούστου.

rοτε τό μικρότερον σύμβολον τοϋ μεγαλυτέρου, όπως ένό­ μισεc: έού ό καθ' δλα σοφός, άλλ' ένiοτε τό μεγαλύτερον τοϋ μικροτέρου, όπωc: καί τό δεσποτικόν έκεϊνο σωμα, τό κρεμασμένοv έnί τοϋ σταυροϋ, καλεί σύμβολον τοϋ προση-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

592

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1

593

1()/'Ος, u'ισπερ και τό δεσποτικόΥ εκεινο σώμα, U.Π?)ωρημέι•οι·

λωμέvου είς τά πάθη σώματος ήμων, τόν δέ 'Ιωσήφ, έρ·

επί τoii σταυρού, σι!μυολωι γε1•έαθαι λέγει TOV προσηλωμένοι,

μηνευόμενον μέ τήν λέtιν πρόσθεσιν,

ω'ίς ;ιάΠεσι σcό,ιωτος 1ίμrvι1 , ιόι· δέ 'Ιωσήφ, πρόσθεσι~, έρμη­

καί πίστεως. Διότι ταυτα, λέγει, ηροσηθέμενα είς τά ιπροη·

νευόμει1ογ, αρειης κυ.ί. πίστεως σύ.μυο}.011 . Τu.vτα γάρ, φησί. 5 προσrιθ{ιιενα τοις πάθ·εσι πρότερω· ενιοχημέμοις, αποκαι?η­ λούσιι· u.ύιιuv εκείvοι·ς, dις δ Ίωσιιφ του στu.υροv τδγ Κύριον. Οfπος 10ίvυι 1 καταφα1tκης και &ποφατικης θεολογίας σύμυο­ λογ αJ.J.η 1 1 οψ:ί'η• 10 ψcος εκειγο προσηγόρευσεν, ώς .μεiζογ ελα_ι­

γουμένως κρατουντα πάθη, άποκαθηλώνουν έκείνους άnό

ιό)Ι(ιJΥ και (iiς f;J' t:αυτϊρ

TJJY

1 ο παρεκτικόι, αυ·ι~7ς ύπάρχον.

της ·θεολογίας γ1•ωσιJ' i,;χον καί

Τί δέ; οϊ,χί και τi'ι,, Μ ω-ϋ 1σ1)1"

ο{πος 1iJς πρω•οfας σύμ60,λω 1 εί:τε και τον ΊJλίαJΙ τijς κρίr:ε­ ως; "Αρ' οi!ι· ουδ' οvτοι &ληθr»ς παρijσαι 1 , αλλrt φάιJ'ματα nάiιr' εκείι·α και {ι;ιόκρισις ην; Καί τις αι· 1ov1' εlπείι· 1ολμ1ί­ σαι Ηvι 1 άπά~ιrcω·, διι ,ιοί δ καλός Βαρλαάμ, δ και το φως

σύμβολον άρετης

49

αύτά, όπως ό '1 ωσήφ τόν Κύριον άnό τόν σταυρόν . Ουτος λοιπόν άλληγορων έκάλεσε τό φως έκεϊνο σύμβο­ λον καταφατικης καί άnοφαηκης θεολογίας, ώς μεγαλύ­ τερον των μ1κροτέρων καί ώς εχον μέσα του τήν γνώσιν

της θεολογίας καί παρέyον ταύτην. Τί δέ συμβαίνει; δέν εΊnεν ουτος καi τόν Μωυσην σίJμβολον της προνοίας καί τόν Ήλίαν της κρiσεως"0 ; ~ Αρα λοιπόν οϋτε ούτοi δέν παρευpiσκοντο άληθως, άλλά όλα έκεϊνα ήσαν φάσματα καί ύπόκρισιc; Ποιος άπό όλους θά έτόλμα νά εϊπι.1 τουτο,

.15 εκ•εινΟ αλλοτρίωι θ·sότητος φύοtJ' εlρηκιος ύποκρt.J Ο,ιtένψ' θ εό­

πΜ1ν του καλοϋ Βαρλαάμ, ό όποϊος καί τό φως έκείνο ώνόμασε φύσιν iΞένην ηρός τήν θεότητα καi ύποκρινομέ­

τητα; Καlτοι σχεδόν πας δ χορος τωv ενθέ-ωι• θ·εολόγω~• τού­

νην ηiν θεότητα; Καί όμως όλος σχεδόν ό χορός των

ωυ χάριν σύμοολο~, άnλcΖις εφυλάξαιιιο 117JJ του φωτός εκεί­

ένθέων θεολόγων έπεφυλά)(θη νά ιωλέσπ σύμβολον τήν

νου χάρtι' προσειπείν, Ίνα μιj rις ϊΊπό του τοιούτου προσρήμr,­

χάριν του φωτός έκείνου διά τόν λόγον τουτον, άκριβως

ιος διu. Tljl' όμωνυμ[ω• εκ1ραnεις Κltστόν και αJ.λό7ρt.01'

1

1

JIJ-

δ1ά νά μή παραπλανηθη κανεic: άπό τήν τοιαύτην όνομα­

20 μ[n17 θεότηιος τό 1Ιειότατον έκείJJΟ φως· έπεί σύμοολο)' 1'fε6-

σίαν λόγω όμωνυμίας καί νομiσπ κτιστόν καi tένον πρός

1ητος λεγόμει•όJ' Τ·ε Και J'ΟΟύμειιον ΟVJ 1 ε1ως και ύγιως κα r'

την θεότητα τό θειότατον έκεινο φως· έnειδή μέ κανένα

ου 1 δέ,,

τρόπον δέν θά ϊδπc νά άντιτiθεται είc: τήν άλήθειαν τό νά λέγεται ιωi νοηται συνετως καί λογικώς σύμβολον θεό·

αν Ίδοις

117

1

αληθείq. προσισ1άμει 01 • 1

11. "Βστω γr}ρ και σύμυολον 1Jεότητπς ,. καθάπερ δικ-αιοίς αυ,τός. Ουδ' ουτως 17,ιιας αίρήσεις, οΜ' άποσ117σεις, εi! ϊ(),?ι, 25 της μακαρισιfjς ελπίδας· παγ γctρ σύμοολον η εκ τijς φύσεώς

τητος.

14. ., Ας

είναι πράγματι καί σύμβ::~λον θεότητας, δπως

χει. Και γάρ, 1ί}.ίου μέλλ01,10ς αγ[σχει~,, του κατ' αυτόν φω­

ίσχυρi2:εσω έσύ. Οϋτε οϋτω δέν πρόκειται νά :μας κυριεύ· σπc οϋτε νά μας άπομακρύvπc άηό τήν μακαριστήν έλπί­

τός φυσικόν σύμυολόν εσιιιι δ ορ1'fρος, και της του ;ιvρός καυ­

δα, γνώριΖ:έ το καλά· διότι παν σύμβολον η είναι έκ της

στικijς δvγάμεως ή θέρμη φυσικόιι σύμυολό1' εστι. Τό δέ μr1

φύσεωc:

έστιιι ov σύμυολόJι εστι1', i} ψύσεως έιέρας παντάnασιιι ύπάρ­

30 φυσικόι• ,η καθ' έαυτi'ι πεφυκός ύφεσιηκέν.αι γίvετα[ ποτε πα­

ρά lOVς χρωμέγους σύμυο).011 , ώς ό πυρσός επιόΥιωι• 7ΙΟ 1,8-

μ[ωγ, η κατ' οlκείαι1 μέv φύσιν ουχ ύφέστηκ'ε, γίJηαι δ' οίόι·

49. Βλ. Περί άποριων, PG 91, 1376 CD καί 1377 Β. 50. Αύτόθι, PG 91, 1165 Β -1168 CD.

του

πράγματος

τοϋ

όηοiου

είναι

σύμβολον,

η

άνήκει είc: όλλην έντελως φύσιν. Διότι όταν πρόκειται νά άνατεiλπ ό r1λιος, φυσικόν σύμβολον τοϋ φωτός του είναι ό όρθροc: καJ της καυστικης δυνάμεως φυσικόν σύμβολον είναι ή θέρμη. Τό δέ μή φυσικόν σύμβολον η ένφ έκ φύ­ σεωc: ύφiσταται καθ' έαυτό γίνεται άναλόγως πρός τούς χρησψοποιουντας αύτό σύμβολον, όπως ό πυρσός κατά τήν έπέλευσιν πολεμίων, η δέν ύφίσταται μέν αύτοτελως,

38

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

594 1t

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

φάσμα κατιί χρείω, της nρονοίας' δ και του•τ' αυτο μόνοι,

σύμοολόν εστι. Τοιαυτα δέ εοτι τά τοις προφήταις αlσθητως καί. εν σχήματι δεικνύμενα, οlον τό

10v

Ζαχαρίου δρέπανον

καί αί πελέκεις του Ίεζεκ117λ καί ε'ί τι τούτων παραπλήαιον.

5

Τό μεν oiJv φυοικόν &ει σύ~,εοτι τfj φύσει παρ' ης ιό εlναι l:iχει, φυσικόι, γάρ· τό δ' εξ ετέρας φύσεως καθ' έαυτήv ύφε­ στηκυίας &εί συνεivαι τφ οημαινομένφ 1ών &δυνάτων παν­ τάπασιν ύπάρχει· κωλύει δέ ουδέν εlναι πρότερον

r}

ϋστεροv

εκείνο, ο τί ποτε καθ" έαυτ6 εστι· τό δέ μή καθ·' έαυτό ·ύφε-

10 στηκός οϋτε πρότερον οϋΠ' υσrεροι• ύπάρχει δύι•ατον

-·

του;ο γάρ α­

επ' ολίγον δέ φανέν, είf' εύ•θύς προς ΤΟ μι) ον

-

χωρεί και &φαvίζειαι nαντάnασιJt. Έπεί τοί~,vν σύμοολοJt τό

i':ν 1ψ Θαοωρίφ φϊ»ς, μι) φυσικόv, 15 σταrοJ" αλλ'

φυισικόv ε·OllJ! η

1/

OV'

φvσικόγ· καί εl

ij καθ' έαυΗΊ ύφεσιηκός r} φάσμα μόJ!Ον ανυπόεl φάσμα μόνοι, α1'υπόστατον, οϋτε 17v οϋτε εmιν

οϋτε εσται εοαεί τοιοvτος δ Χρισιός. 'Ότι δ' εσται εσαεί τοι­ οϋ:τος δ Χριστός, και δ εξ 'Αρείου Πάγου Διοι,.ύοιος και Γρη­

γόριος δ θεολόγος και πάιrιες οοοι τουτογ εξ ούρc.ι~-ου μετά τ·ης δόξης ίjξοντα προσδέχογται, καθάπερ και μικρόν αJJωτέρω

20 δέδεικται, .παριοτασιy ε11 αργι5)ς· ουκ αρα φάσμα μόγον άvυ,.

'

_.

ποοτατον το φως

~

-

εκ·εινο

Τ

1]1'.

10v μέλλοντος ες αnειρογ τοι­ οίfτος Ε•σται, ,αλιί.α και προ Η]ς επί 10 ορος (}ναοάσεως 10!.-

15.

Και μ17γ ο·υ μόJJω• επί

οfi·τος ύπηρχει, δ Χρωτός. "Ακουοοv του τά θεία σοφου Δαμα25 οκηνου· <<.μεταμορφουται Χριστός, ούχ ο ού·κ ην προ·σλα6ό 1uενος,

ου·δέ εlς δπερ ΟV'Κ ην μεταοαλλόμε~,ος, &λλ' οπερ t)JJ τοίς οl­

κείοις μαθηταίς εκφαινόμενος, διανοίγων τούτωι, τά ομματα :ωί. εκ τυφλών έργαζ6μενος ολέ:ποντας· μέιιωγ γαρ αυτός έ~ι

ωυ•τότητι :παρ' 8 τό πρίν, τοίς μα-θηταίς έωρατο φαιγό\uενος·

30 αυτός γάρ έστι ΤΟ φϊός ΤΟ αληθιι·όν,. το της δ6ξης ώράϊσμαη.

595

γίνεται δέ ώc: είδος φάσματος κατά χρησιν ύnό της nρο­

νοίαc:, nραγμα τό όnοϊον είναι μόνον σύμβολον. Τοιαϋτα δέ είναι τά αίσθητωc: καί σχηματικωc: δει•κνυόμενα είc: τούς 51

προφήταc:, δπωc: τό δρέπανον τοϋ Ζα~αρίου ιωί αί nελέ­ κειc: τοϋ ϊεΖεκιι']λ5 2 καί δλλα παραπλήσια. Τό φυσικόν λοι­ πόν συνυπάρχει •πάντοτε μέ τήν φύσιν άnό τήν όnοίαν έ­ χει τό είναι, έφ' όσον είναι φυσικόν' τό άnό δλλην δέ φύσιν αύτοτελωc: ύφισταμένην έχον τό είναι είναι τελείως άδύνατον νά συνυnάρχr~ μέ τό σημαινόμενον. Δέν ύnάρχει

δέ κανέν έμnόδιον νά είναι πρότερον η ϋστερον ό,τι ύφί­ σταται καθ' έαυτό, ένψ τό μή ύφιστάμενον καθ' έαυτό δcν εfναι οϋτε πρότερον οϋτε ϋστερον -διότι τοϋτο είναι άδύνατον-, άλλά φανέν έn' όλίγον, έnειτα προχωρεί άμέ­ σωc: πρόc: τό μή δν καί άφανiΖεται τελείως. 'Επειδή λοι­ πόν τό φως είc: τό Θαβώριον είναι σύμβολον, θά είναι η φυσικόν η μή φυσικόν' καί δν είναι μή φυσικόν, τότε θά είναι η καθ' έαυτό ύφιστάμενον η άnλωc: άνυnόστατον

φάσμa- άλλ' αν είναι άnλωc: άνυnόστατον φάσμα, τότε ό Χριστός οϋτε ητο οϋτε είναι οϋτε θά είναι διαπαντός τοιοίίτοc:. "Οτι δέ θά είναι •διαπαντός ό Χριστός τοιοϋτοc:,

παριστάνουν έναργωc: καί ό Άρεοnαyίτηc: Διονύσιος καί ό Γρηγόριος Θεολόγος καί δλοι παραδέχονται δτι ουτος

θά ελθr~ άnό τόν ούρανόν μετά δόcηc:, καθώς καί όλίγον άνωτέρω άηεδείχθη• 3 • δέν ητο έπομένως άnλωc: φάσμα άνυnόστατον έκεϊνο τό φως.

15. Καί μάλιστα δχι μόνον κατά τό μέλλον θά είναι είc: τό δnειρον τοιοϋτος, άλλά καί nρό τηc: είc: τό δρος άναβάσεωc: ητο τοιοίίτος ό Χριστός. "Ακουσε τόν σοφόν είc: τά θεία Δαμασκηνόν' «μεταμορφώνεται ό Χρι·στόc:, όχι προσλαμβάνων ό,τι δέν ητο, οϋτε μεταβαλλόμενος είς δ,τι •δέν ητο, άλλό έμφανίΖων είς τούς μcθητάς τους δ,τι ητο, δια­ νοίγων τούς όφθαλμούς τούτων καί καθιστων αύτούc: έ,κ τυ­

51. Ζαχ. 5, 1 κ.έ.

52. Ί ε Ζ:. 9, 2. 53. Βλ. άνωτέρω 1 Ο· 11. 54. Ί ω. Δα μα σ κ η ν ο ϋ, 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωσιν 12 · 13. PG 96, 564 C - 565 Α.

φλων βλέποντας, διότι, ένψ nαρέμενεν είc: τήν nροηγουμέ· νην ταυτότητα, έβλέnετο φανερά άnό τούc: μαθητάς· διότι

αύτόc: είναι τό φωc: τό άληθινόν, τό ώράϊσμα τηc: δόcηc:» • 54

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

596

Τοvτο δείκJ>υσι καί ό μέγας Βασίλειος- <ιδιεφαίνεrοJJ γάρ, φη­ σίJJ, ((Οίόv Ι! ψϊuς διι} ύεJ.ίι•ων uμέγωιr, 10υ1έστι δια της εξ 1ίμιΊπ σαρκός του Κυρίου,

τοις εχουσι 5

11

{/εία δύJ,α,μις αi'nov διαυγάζουσα

τούς όφ{Ιαλμοϊ•ς

η7ς καρδίας κεκαθ'αρμένους)).

'Αλλά καί 1ά ετησίως ε,ι.' Έκχιι:ησίας ι'ι,δόμεγα, ((ΤΟ γαρ 1JΠΟ 1Ύj)' σάρκα κεκρύφΠαι ,ό

)l!)J'

παραδεικνυόμεJ'ΟΥ)) και ωό αρχέ­

Τ'i)Π,Qjf κu.l 1._);ιέρ9:uJτο1:· κάλλος τδ liλλο παρίοτηοιJJ

1)

·v·Vv

nαραγυμJ"ούμ.ενον)),

τί

δτι προϋπηρχε; Τ ί δέ καί ή μειαστοιχείω­

οις τοi3 17μει έρου φυράματος και

1;

κατ

αυτό ι?εουργία καί

10 ή ι?εϊκιί αναμόρφωσις; ,,Αρ' οi)χ liμα τfΊ προολήψει 1111'

du-

χι)ν ει•θύς t:τελεοιουργ ι7θη; Τοιγαρουν εκείγ,ος μέι· 10ιου1ος η1· κcι.i nρότερω·, τοις δέ

1(())!

α.τιοοτ6λωγ αμμαοι, 1ό1ε θεf.αι,

δύι·αμιι· ενθείς, i'πα6λέψαι καί lδείν α-ι•τούς ,ιε7lοίη.κε1'. Οi•κ

αρα φάσμα ην 10 ψαις εΚSt)'Ο, και γαρ εσαεί τε εσιαι κσ.ί

15

i/Jt

εκ της αρχής.

16.

ΕΊ δε η,,, και l:>αται Sοαεί, καt γ·UJ· ,εσ1ι, τοιού1ος ιlι,ιι.

Ταιγ γάρ α10:ιω1άτωι• μέχρι μέι, της θειοτάιης εJ' Θα6cλψ εκεί~>ης θέας και t'οαεί 1οιοv1ω• είι·αι κατά τόJ' .ιιfν.λω·τα αlιu­ γα, τόι• δέ μεταξύ χρό"οι· i)λλοιcuσι?αι ,r1ι• δόξαγ ταιJτψ cιno-

20 θέμ,εγω•. 'Ότι δι'; καί γυν c(/!;;, δεξιιJ της μεγαλωούJ>ης i':ιι ύψη­ λοις)) ο·vτω λάμnων κάθηται., δεί μέJJ πάνιας επεσθαί τε κ~ι πείθ'εσθαι τφ λέγογτι, ((δευτ' επί τό ϋρος αγαοάγτες τό liγι­ OJ!,

ΤΟ εnσυράJ'tο)', οψόμε1?α ι?εότητα α:ϋλον Π αψός και

ματος ει• Υίφ .,UΟ)!ΟγεJ"εί αnαστράπτουοαιη).

IJ νεύ­

El δέ τις έJJί μrι

25 δείJΙ εικειγ ο'ί.εται, ;ιειθαρχείτω ·ωίς δυο{, μαλ}.ον δέ παοι τοις ύ.γiοις. Ό γάρ αι•ιί λυχγίας τfj Κρ17τυ χρησάμε~>ος, οlα λιίχι,σς λογιχός καi

ίερός, 'Α "δρέας ό Μακάριος, εξυμJJι7ιι,

τό ει· Θαυωρίφ λάμψω, φως, ωουτο», φησίν, ω7 νοητ·ι1 δια­ κόσμησις

di3λως έστιωμέι 1 η

τεκμ17ριον τΗ}εται

της περί

ή-

30 μας του ιλόγου φιλα))Πρω:rιfας)). ΊΌv1' α-ιηό σχεδόJJ καί ό μέ55. 56.

Χωρίον ,μή άνιχνευθέν. Βλ. καί 1, 3, Δέν διατηροϋνται είc: τούc: έν χρήσει

597

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

8λ. είc: τρίτον στιχηρόν τηc: λιτηc: τηc: 6ηc: Αύγούστου. 57. Ό Παλαμδc: ένταϋθα φαίνεται δεχόμενοc: ηiν λήψει θέωσιν του σώματοc: του Χριστοϋ. 58. Έ β ρ. 1, 3. 59. Κανών Δα μα σ κ η ν ο Q εic: 6ην Αύγούστου. πάριοv θ' ώδηc:.

μέσου τηc: έΙ ήμων σαρκόc: -τοϋ Κυρίου, ή θεία δύναμιc: αύτοϋ

διαυγά(ουσα

παρόμοια

άμα

τfi

δεύτερον

δμωc:

προσ­

τρο·

τούc:

εχονταc: τούc:

όφθαλμούc:

τηc:

καρδίαc: καθαρούc:» 5 ". 'Αλλά καi τά κατά τήν έτησίαν έορ­

η1ν ψαλλόμενα εic: τήν 'Εκκλησίαν, «τό δτι είχε κρυφθη ίJπό τήν σάρκα τό τιίφα παραδεικνυόμενον» , καi «τό άρ·

56

χέτυπον καi ύπέρφωτον κάλλοc: τό τώρα παραγυμνούμενον»,

τί δλλο παριστοϋν παρά δτ1 προϋπηρχεν; Τί συμβαίνει δέ μέ τήν μεταστοιχείωσιν τοϋ φυράματόc: μαc; καί την είc: αύτό θεοuργίαν,

καθώc:

καi τήν Οεϊκην

μεταμόρφωσιν;

~ Αρα 57

5έν έτελέσθη εύθύc: μέ την πρόσληψιν εic: την άρχήν ; Έπομένωc: έκείνοc: μέν ητο τοιοϋτοc: καί προηγουμένωc:, τότε δέ ένθέσαc: θείον δύναμιν είc: τούc: όφθαλμούc: των

άποστόλων. τούc: κατέστησεν iκανούc: νά άναβλέψουν καί ϊδουν. Δέν ητο δρα φάσμα τό φωc: έκεϊνο, διότι καi δια· παντόc: θά είναι καί έΕ άρχηc: ητο.

16. "Αν δέ ητο καi θά είναι διαπαvτόc:, δρα καί τιί>ρα είναι τοιοΟτοc:. Θά ητο πράγματι άτοπύπατον, μέχρι μέν τηc: θειοτάτηc:

έκείνηc: θέαc: ε\c: τό Θαβώρ

καi είc: τόν

μέλλοντα οίωνα διαnαντόc: νά είναι τοιοϋτοc:. είc: τόν έν­

διάμεσοv δέ χρόνον νά εχπ άλλοιωθπ άποθέσαc: την δόΕαν ταύτην. 'Ότι δέ κάθεται καί τάφο λάμπων ούτω «είc: τά

δεΕιά τηc: μεγαλωσύνηc: εic: τά ύψηλά» , πρέπει βεβαίωc: 58

δλοι

νά

άκολουθοϋν καi νά πεiΡωνται

είc: τόν λέγοντα,

«έμπρόc:, άφοϋ άvαβωμεν είc: τό δροc: τό άγιον, τό έ,nουρά­ νιον, ac: 'ίδωμεν δϋλσν θεότητα Πατρόc:

καί

Πνεύματος

5

άπαστράπτοuσαν είc: τόν μονσγενη Υίόν» 9. 'Εάν δέ κανείς νομiΖ'η ότι δέν πρέπει νά ύπακούrι είc: ενα,

δc: πειθαρχη

ric: τούc: δύο, μαλλον δέ είc: δλουc: τούς άγίουc:. Ό χρη­ σιμοnοιήσαc: άντi ίερόc: λύχνοc:,

26' 43. ϋμνουc:,

Τοϋτο δεικνύει καi ό μέγαc: Βασίλειος, ό όποίοc: λέγει· «διε­ φαίνετο ιυσάν φωc: διά μέσου ύαλίνων ύμένων, τουτέστι διά

λυχνίαc: την

μακάριος

Κρήτηv,

Άνδρέαc:,

ώc:.

έΕυμνων

λογικός καί τό

λάμψαν

ε1e; τό Θcβώρ1ον δροc: φωc:. λέγει «τοϋτο έσθiουσα άυλωc: ή νοητή δrακόσμησrc: ύnολογίlει ώc: τεκμήριον τηc: nρόc: ήμδc: φιλανθρωniαc: τοϋ Λόγου» 60 • Τό ϊδιον σχεδόν λέγει

60.

Λόγοc: 7 είc: μεταμόρφωσιν PG 97, 933

C.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

598

ΠΑΛΑΜΑ

;:ας Διονύσιος λέγει, τάς άνωτάτω τάξεις τώ1• ύπερκσσμίωι•

J•όωJ' εξυμνών" ού' γαρ της τριαδικής, φησί, δόξης μόνης μέ­ τοχοι γίι•ΟΨϊαt και θεωροί, άλλα Και της 'Jησου φωτοφανείας· μvοvπαι. γαρ της θεωρίας κατηξ ιωμέναι 1αύτης, θεουρ-

5

φϊος υντα και αtΊτόν, «.ώς άλη-θώς αύτφ πλησιάζοvσαι και της γι:cvσεως 1U)V ΊJεουργώι• αύτου φώτων εν πρώτn μετουσίq.

γιγqιιεJJΟΙ)J. Ό δέ μέγας Μακάριος, οlα γλώττn χρώμει,ος ,ς,σ σοφcρ ΣυμεώηJ, μάλλοι, δέ συγχρώμενος, ώς αρα δυσί γλώτταις 7[!ανόιεgον αιrακηρύξη 1ΎίV αλήθειαν, ωό φύραμα)),

10 q:ηοί . (Πfjς ά1 1 θρωπίνης φύσεως,. απερ

ό Κύριος άνέλαυειr,

έκάθιπει• έν δεξ ι.ι'j 1ijς μεγαλωσύνης εν ούρανοίς, πλήρες δύ­ ξ ,1·ς, ουκ§ιι μό1:φ τr'(> προσώnφ, ώς ό Μωϋσijς, άλι;.' δλφ τφ

οr!ηιωω. Τοιγα.ροvι· άναλλοlωτον εχει τό φiiις εκείνο ό Χρι­

στός, μαλλοι• δέ καί άεί είχ·ε κα.ί άεί εχει κα.ί αεί εξει 10VIO 15

c)·)' αιΊυp. El δ' ην και 10 φώ_; καθ' 8 ελαμψει,

εστι και εσται, ού·κ ην αρα φάσμα επί του ορους ό Κύριος,. ούδ' αυτό

τοuτο μόμω· άνυπόοτατον σύμ6ολον.

17. El

lέ τις φαίη τών κάθ' εαυτό μεν ύφεοτηκό,των

είι,α.ι της ιον σημαινο!,ιtένου άπεσχοινισμένον φύσεως, σύμυο-

20 λον δ' ε;α:[νου κατά χρήσιν γεγονός, δειξάτω που και ποίόι• ι'σΙt ιοv:ο, και ταύτα δι' αυ•τijς

τ1jς πείeας πεφηνός άπρό­

σιΤΟJ', και οΔχ άπλcος δμμcισιν άπρόσιτον, <<πρηνείς» γάρ, φη­ σίJJ, <<εlς γίjγ ltnεσον οί μα{fητα.ίη, και μη~, ου·δαμόθεν αλλο1?•εν, ίi, ι μίι ε.Υ, του nρoσ>t1JJ!1]TOV μόνου τηλαυγώς άπήοτραψε ΠψJ-

25 οώ:τ.οι• τε κα.ί σώματος· αλλως τε, ·εί τών κα{)Ρ έαυτό μ),γ 1'•ψεr;-ηκό,ω11 ε1η, σvνέσται ·δε τφ Χριστφ διηνεκώς ε~, τοίς ({!(»ΟΙ τοίς έ:τ.ερχομέιιοις, εκ τριώ1' φύσεω11 και ούσιών σύι,­

θετος εοται δ Χριστός

εκ·εί, άνθρωnί1,ης τε και θείας καί.

της τοiί φωτός έκ,είνοι·. Σαφi:ς αρα γέγονε και άποδέδεικται

30 J.αιυτρως clις οϋτε τώγ καθ' έαυτό ύφεστηκότων καί ηjς 1?•ε6η11ας ονκ άλλότριό1, i'Jστι τό φώς έκείιrο. Δεί μέγτοι νvi, εί­ πr:ίν, ιJvταυθα τον λόγου γενομένοις, πϊίΊς την θεουργογ 7α1)-

61. Περί οίφανίου ίεραρχίαc: 7, 2, PG 3, 208 C. 62. Βλ. σχετικόν Περί ύπομονηc: 4, PG 34, 868 CD. 63. Κανών Κοσμδ τοϋ Μελψδοϋ είc: 6ην Αύγούοτου, πρώτον τρο· nάριον ώδηc:. Βλ. καi Ματθ, 17, 6.

e·

599

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ό μέγας Διονύσιος, έ!Ξυμνων τάc: άνωτάταc: τά!Ξειc: των ύπερκοσμίων νόωv· διότι, λέγει, δέν γίνονται μόνον τηc: τριαδικηc: δό!Ξηc: μέτοχοι καί θεωροί, άλλά καί τηc: φωτο­

φανείαc: τοΟ '1 ησοο· διότι, κατη!Ξιωμέναι τηc: θεωρίας τού­ της, μυοϋνται δτι φωc: θεουργόν είναι καί αύτόc:, «πλησιά­ lουσαι άληθωc: είc: αύτόν καί φθάνουσαι είc: πρώτην με­

τουσίαν τηc: γνώσεως των θεουργων αύτοΟ φώτων» • Ό δέ μέγας Μακάριος, χρησιμοποιων ώc: γλωσσαν τόν σοφόν Συμεών, μαλλον δέ συγχρησιμοnοιων ώστε νά διακηρύ!Ξπ τήν άλήθειαν τρανότερον μέ δύο γλώσσα<:, λέγει, «τό φύ­ ραμα τηc: άνθρωπίνηc: φύσεω<:, τό όποϊον άνέλαβεν ό Κύ­ 61

ριος, έκάθισεν είc: τά δε!Ξιά τηc: μεγαλωσύνηc: έν ούρα­

νοϊc:, nληρεc: δό!Ξηc: δχι είc: τό πρόσωπον μόνον, δπωc: ό Μωυσηc:, άλλά εic: δλον τό σωμα» 62 • Έηομένωc: ό Χριστός εχει άναλλοίωτον τό φως έκεϊνο, μδλλον δέ πάντοτε τό είχε, πάντοτε τό εχει •καί πάντοτε θά τό έχπ μαlί του. Έάν δέ ητο, είναι καί θά είναι, δέν ητο δpα φάσμα τό φως κατά τό όnοϊον έλαμψεν ό Κύριος είc: τό δροc:, οϋτε άπλωc: άνυnόστατον σύμβολον.

17. "Αν δέ θά έλεγε κανείς δτι 'ίδιον το Ο καθ' έαυτό ύφισταμένου είναι νά είναι !Ξένον πρόc: τήν φύσιν τοϋ ση­ μαινομένου, καί εγινε σύμβολον έκείνου κατά nερίστασιν,

δc: δεί!Ξη nοϋ καί ποίον είναι τοϋτο, καί μάλιστα άφοϋ διά έφάνη άπρόσιτον, καi δχι άπλωc: είc: τούς

τηc: πείρας

όφθαλμούc: 6πρόσιτοv·

διότι,

λέγει,

«πρηνείς έπεσαν είc:

τήν γην οί μαθηταί» 63 , καί βεβαίως δχι άηό ότιδήποτε δλλο παρά μόνον έκ τοϋ δτι άπήστραψε τηλαυγωc: άnό προσκυ­

νητόν πρόσωπον καί σωμα. "Αλλωστε. δν ητο τοϋτο έκ

των καθ' έαυτά ύφισταμένων, θά συνυnάρχπ δέ μέ τόν Χρι· στόν διηνεκωc: είc: τούς έπερχομένουc: αίωναc:, ό Χριστός θά είναι έκεϊ σύνθετος έ:κ τριων φύσεων ιωί ούσιων, άν­

θρωπίνηc:, θείας καί έκείνου τοϋ φωτόc:. "Εγινε λοιπόν σα· φέc: καi άnεδείχθη λαμnρωc: δτι τό φωc: έκείνο δέν είναι !Ξένον οϋτε nρόc: τά καθ' έαυτά ύφιστάμενα οϋτε nρόc: τήν θεότητα. Πρέπει δμωc: τώρα, άφοϋ έφθάσαμεν είc: τό ση­

μείον τοζίτο, νά ε'ίnωμεν nωc: οί δyιοι λέγο~ν ένυπόστατογ

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

600

ΠΑΛΑΜΑ

\'ΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

Τψ χάριν, ΤΟ θείον TOVTO δηλοvότι φως, 8)'VΠ6στατοι1 οί α­ γι.οί φασιν.

18.

Ώς μέν ούv ουχί τό αυ,θvπ6στατον διά ισϋ τοιούτου

προσρήματος αύτφ προσμαρτυρουσι, δijλoi, μέv· και αnο τoi'j

601

3. 1

τι')ν θεουργόν ταύτηv χάριν, τό θεϊον τοϋτο φωc: δηλαδή.

18. Έt δλλου δτι oi Π ατέρεc: μέ τι')ν λέtιν ένυnόστα­ τον δέν τοϋ nροσμαpτυροΟν τό αύθυnόστατοv, είναι

βε­

βαίωc: φαvερόv καi άnό τό γεγοvόc: δτι αύτοi δέν είπαν

5 μηδέποτε αυτούς εlπειv έv ίδί,1- ύnοστάσει τοϋτο, καθάnερ και

ποτέ δτι τοϋτο είναι είc: ίδιαιτέραν ύ,nόστασ1ν, δnωc: καί

c'ι, αλλοις πρότερον εlρήκαμεν, εκδηλ6τερον δέ ~,αί διά τi'jς

αλλα σημεϊα nροηγουμέvωc: άνεφέραμεν"', έvτονώτερα δέ

nροτεθειμέJ,ης ανεφάvη διαιρέσεως. 'Εnεί δέ α~·υπόοτατο~- ου το ,UJJ δv μόνον λέγεται, ουδέ τό φάσμα μόνον, αλλά κα1 1ό• 1α7.1Ί διαπίnτον και παραρρέον, εν T(fJ φθείρεσθαί τε γι~ιό10 μεJ•ΟJ' Και πεnαυμένον ευι?ι',ς γει:6μεγογ, όnοίογ ασrρι;.-ι{j;; τε

άνεφάvη

καi διά τηc:

nροηγηθείσηc: δ1ακρiσεωc:. 'Επειδή

δέ άνυnό.::πατον δέν λέγεται μόνον τό μή δν, ουτε μόνον τό φάσμc, άλλά καi τό ταχέωc: διαφεϋγοv καί διαρρέον, τό όnοϊοv μόλ1c: φθείρεται, γίνεται,

καί

μόλιc: γίνr1,

παύεται,

και ορωπης φύσις, αλλά δ17 και δ ήμέτερος λόγος καi. τό

δπωc: εΤναι ή φύσ1c: τηc: άστραnηc: καί βροντηc:, άλλά φυσικά

νόημα, τι'ι μ6νιμον εκείνοι δεικγύJ 1 rες του φωτός εκείι•ου και

καί ό λόγοc. μαc: καί τό διανόημά μαc., έκεϊνοι δια νά δεί­

καθ·εστηκός, ,ένυπόστατο~: nρσσειρψωσιιι αυ·το κα,λως, ο[ογ ύnο­

tουν τό

μέ1'αv καί μ1) άστρα;ιης δίκην 15 χοι, το,Ίς δριvντας.

fj

λόγου

i}

; 1 017ματος παρατρt:-

Ό δέ σοφώωτος οfiτος, πρι), η γvω,,αι

μόνιμοv καi κατεστημένον τοϋ

φωτός

έκείνοu,

καλωc: τό έnωνόμασαν ένυnόστατον, διότι παραμένει καί δέν nαρατρέχει

τούς βλέnονταc: ιί>σάν άοτραπή η

117v του έιιυποστάτου τούτου σημασίαν, τοΊς ·εlρηκόσιν ιδς i}σε­

η διανόημα. Ό δέ σοφώτατοc: αύτόc:,

λόγος

npiv μάθη τήv σημα­

οηκόσιν επιτίθεται. Καlτοι HtlJ' καλcvς εl2ηκ61ωv α:ιΤ'εχό,ιυ:­

σίαν τοϋ ·ένυnοσ,άτου τούτου, έπιτiθεται κατά των εinόν­

γος και μ17 τοίς οlκείοις άvαπλcωμοϊς τά έκείνω~, κατ' έκείνωι 1

των αύτό οϋτω

έ!;ηγούμεγος, ·εΖ;ιερ μ1Ί f;)JVJτόστατοv τοvΠ' οuτω λέγειγ ΟΌΤΙJς

τούc: καλωc: εinόνταc: καί δέν ήρμήνευε τούc: λόγουc. των

20 προ17ρε'ίτο παρά το μι) 1Sn6σ1ασιv ίδίω 1 έχειν, η κατηγόρει μi.ν

μέ iδ1κo1.Jc: του άvαπλασμούc: ένοντίον των, αν ουτοc: δέν

άλλ' ού·χ οSς αίρετι.καιv, ού,δείς αγ 17μιΤιν 17/;ίω,σε,, αι·τιλέ;:ειι·

προέκρινε νά καλη τοϋτο ένυnόστατον διά τόν λόγον τοϋ­

προς αi'η6ν. ΆλJ.ά 10ύ1ωι· μέ,, αλις. 'Ότι δέ καl

δεύτερnι·

τον, άnό τό δτι οέν εχει ίδίαν ύnόστασ;ν, η τούc: κατηγό­

τούτου, εύσευcας

ρει μέν όλλ' δχι ti.ic: αiρετικούc., κανείς άπό ήμδc: δέν θά

ετερο)•

αημαιJJόμενόι, έ,στι του έγυποσ1άτου

τε και καλως 25

011

E.'XOV,

εφθημεν εlπόJΙΤες. Νυ·ν δ' έπαγελθείν δέ-

εlς τά έξης 117ς προκει.μέJJης αποδείξεως.

ιί)C: άσεβων,

Καί

δμωc., αν δέν ήνώχλει

είχε τήν άtίωσιν νά φέρr~ άντiρρησιν πρόc: αύτόν.

Άλλ'

άρκετά δι" αύτά. 'Ότι δέ ύπάρχει καί δευτέρα διαφορετι­

ΕΊ τοίνVJJ φυσικcΊν σύμοολ61, έστι το φcvς έκεινο,

70

κή σημασία τοϋ ένυποσΤάτου τούτου, εύσεβήc: καί καλή,

J.άμψαJ! έn' vρους από του σωτηρος, ουκ αμφοτέρωJJ Ί(C)J.'

8)'

rό εϊnομεv nρό όλίγοv. Τώρα δέ πρέπει νά έnανέλθωμεν

19.

αυτϊρ φύσεώγ έστι φυσι.κάJ•" διάφορα γαρ έκατέρας τούτω1· έστί

εic: τήν συνέχειαv τηc: προκειμένηc. έκθέσεωc:.

T(l φυσικrί. Ti"jς γοv1 1 αJΙ{}ρωnίJJης είγαι φύσεως αδύ1·α30 τον- ού γαρ φως ήμιν 1ί φύσις και ταϋ·1?' οίοι, 1]1' έκείνο· και

νο, τό όnοϊον ελαμψεν εic: τό δροc. άnό τόν ΣωTi°jpa, δέν

,ιι17ν ού•δ' άνέοη τότε τό Θαοcόριοι, ω1Ίς εκκρlτουι:; έnrηόμει·ος

είναι φυσ1κόν ιωί των δύο τούτων φύσεων· διότι τά φυσικά

19.

'Εάν λο1πόν εiναι φυσικόν σύμβολον τό φωc: έκεϊ­

:::ίvar διάφορα τηc: κα€εμιαc: άnό αύτ6c: τάc: δύο. Νά είναι της άνθρω,πίvηc: φύσεως είναι βεβαίως άδ(ινατον· διότι

φύσιc: μαc: δέv είναι φωc:,

64. Βλ. άνωτέρω 9. Δέν εχει ύπ' δψιν Λεόντιον τόν Βu2:άντιον, τάν κuρίωc: όναnτύξαvτα τήν περί ένυποοτάτου διδαοκαλίαν.

καi μάλιστα ώσάν

ι']

έκεϊvο· καί

έt δλλου τότε ό Κύριος δέν άνέβη εic: τό Θαβώριον δροc:

nαραλαμβάνων μαιί του τούc: έ~κρiτουc: μαθητάc:, διά νά

602

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

603

μαθητcαι•, Ίνα δείξη α11 θρωnος υπάρχων ( 1ριε­

δεί!Ξπ δτι είναι ανθρωποc: (διότι ηδη έ,πί τριετίαν έβλέπετο

τίαι1 γαρ 1fδη έωράτο σvνδιαιτcόμενος και συμπολιτευόiμει·ος

νά συνδιαιτδται καi συμβιοτεύπ. διά νά χρησιμοποιήσωμεν

καί, κατά τό λόγιοι, εlπειν, συι,αλιζόμsι,ος αύ'τοις), d}.λ' Ίνα

γραφ1κήν λέ!Ξιν, νά συναλίlεται 65 μέ αύτούc:), άλλά διά νά

ό Κύριος

T(J)Y

εστι τό τού πατρός άπαύ-

δείΕ!l κατά τό ψαλλόμενον δτι αύτόc: είναι τοΟ Πατρόc: τό

γασμα. Προς δέ τούτοις αV'δέ σύ αγ· αυτός, ουδ' ε'ί τις τολμη­

άπαύγασμα 66 . Πρόc: τούτοις δέ οϋτε έσύ άκόμη, οϋτε δποιοc:

ρότερος άι,αφαJΙείη σου, σ~\ιιοολον τοvτ' (Χ)' της αι·ι?·ρωπότητος

δλλοc: ,όναφανfι τολμηρότερος άnό σέ, θά ήδύνατο νά εϊnπ

φαίη, αλλά της θεότητας. Εί τοίνυν φυσικόι, σύμοολόJΙ εiιJ'ΤΙ

τοϋ ιο σύμβολον τηc: άνθρωπότητοc:,

τijς δέ φύσεως της ανθρω;rιίνης ουκ eστι, φυσικό~, αρα ούμ­

"Αν λοιπόν είναι

οολοι,

10 φως εκείJΙΟ της TOV μονογεyους θεότητος ύπάρχει,,

άνθρωπίνηc: φύσεωc:, άρα είναι φυσικόν σύμβολον τηc: θεό­

10 καθά και ό εκ Δαμασκού θΙείος 'Ιωάννης άριδ1Jλως εδίδαξει.·

τητοc: τοϋ μονογενοϋc: τό φωc: έκεινο, δπωc: μδc: έδίδα!Ξε

17,uάς· ((αι•άρχως>> γάρ, φησίι,, <,δ Υ ίι'ις εκ ωυ Πατρός γεννη­

καταφανωc: ό έκ Δαμασκοϋ θείοc: Ίωάννηc:· διότι, λέγει,

δείξrι, κατά τό q,δόμεyο1 1 , οτι 5

αυ 1 τός

φuσικόν

άλλά τηc: θεότητοc:.

σύμβολον, δέν

είναι

δέ τηc:

θείς, τι'ιι• φυσικήν ακ;ίνα Ιi:ναρχοJΙ κέκτηται της θεότητας· ή

«ό Υ!όc: γεννηθεic: ά,πό τόν Πατέρα άνάρχωc:, κατέχει άν­

δέ της θεότητος δόξα, και δόξα του σώ.,ιιατος γίJΙ,ε7:αι)). Τοι­

άρχωc: τήν φυσικήν άκτιvα τηc: θεότητοc:: ή δέ δόΕα τηc:

γαρου·ν ου γέγονεν,. 01Ίδ' ljρξατο, ουδ' εληξε· τά γαρ φυσικιί 15 σύμοο}.α σύι•εστιγ άεί τfί φύσει ης σύμοολά εοτι, ΟV'Κ αεί μέι,

θεότητοc:, γίνεται καί δό!Ξα τοϋ σώματοc:» • Έπομένωc: δέν εγινεν οϋτε ηρχισεν οϋτε εληςε· διότι τά φυσικά σύμβολα

ογτα σύμοοJ.α, ουνόντα δέ αεί, ,επεί και ό πολύς τά θεία Μά­

συνυπάρχουν πάντοτε μέ τήν φύσιν τηc: όποίαc: είναι σύμ·

67

ξιμος αι•αρχα και ατελεύτητά φησι nάJΙτα τά π,ερί Θεό~, ου­

Gολα, μή δντα μέν πάντοτε σύμβολα, άλλά πάντοτε συνόν­

σιωδώς θ·εωρούμεJ'α. Π ολλοιγ δ' οι!lων κατ' αυτόι, τωγ περί.

τα, έπειδή •καi ό πολύς είc: τά θεϊα Μά!Ξιμοc: καλει δναρχα

Θεόν ου•σιωδοις θεωρουμέJ'ωJ! καί τφ λόγφ της άπλότητος ίί-

καi άτελεύτητα δλα τά περί τόν Θεόν ούσιωδωc: παρατη­

20 κωτα λvμαο•ομέγων, πολJιφ μfί.λλοJ! τό φωτοειδές εκεινο οι:_ιι­

ρούμενα68. Ένψ δέ είναι πολλά τά κατ' αύτόν παρατηρού­

ϋολοι•,

μενα ούσιωδωc: πρόc: τόν Θεόν, χωρic: νά καταστρέφουν

8)' αυ 1 τιαιr ύπάρχο~,, οι• 1δέν εποίσει ϋλάϋος. 'Ότι δέ των περί Θεό~ι οvσιωδϊiις θεωρουμένω1• και

καθόλου τήν ίδιότητα τηc: άπλότητοc:, πολύ περισσότερον

ωvτό ε,r;τι τό φϊiις, εκ πολλc1)JΙ μεν και αλλω1', μάλιστα δέ εκ

δέν θά έπιφέρπ καμμiαν Ζ:ημίαν τό φωτοειδέc: έκεινο σύμ·

20.

το>J· εn' Έκκλησίας ε:ιετείως ψαλλομένων διδαοκόμεθ·α, ' , ' nαραστασι~, αρκεσει·

cfιι1

25 εv εlς

((11)JJ

κεκρυμμέγη~ι άοτραnην ύπο την σάρκα

βολον, εν έ!Ξ αύτων.

20.

117ς οι•οιcόδους σου, Χριστέ, καί θείας εύ,;rιρ,επείας

λά δλλα, ·πρό πάντων δέ άπό τά ψαλλόμενα είc: τήν 'Εκ­

Ρ,)• δγίφ ύπέδειξας ορει, ευεργέτα,

κλησίσν έτησίαν έορτήν, εν των όnοίων θά άρκέσr. πρόc:

τοίς

e:πόδειΕιv·

συμπαρου'σιν εκλάμψας μαθηταίς)).

«τήν κρυμμένην ύπό τήν σάρκα άστραnιiν

Οlι μι71, άλλα και δ σοφός τrt θεία Μάξιμος, αύτό1, έαυτοv

30

'Ότι δέ καi τοΟτο τό φωc: είναι έκ των παρατηρου­

μένων ούσιωδωc: περί τόν Θεόν, διδασκόμεθα καί άιnό πολ­

τιϊc: ούσιώδουc: καi θείαc: εύπρεπείαc: σου Χριστέ,

σύμϋα;.01' γενέσθαι διct φιλα1η?•ρωπίαJ! εlρηκuJς εκει, φυσικογ

έπέδειΕεc: είc: τό αγ:ον δροc:, εύεργέτα,

55. 66.

n ρ ά ε.

Έφύμνιον

Κοντακίου

καί

Οϊκοu

της

έορτης

της

Μεταμορφώ·

σεως.

Λόγος είς μεταμόρφωσιν 12, PG 96, 564 Β. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 D. Κάθισμα β · μετά τόν Πολuέλαιον της 6ης Αύγούστοu, μή χρησι,μοποιούμενον ηδη, πολλάκις δέ άπαντων ένταϋθα. ·· Αρχεται ηδη εύρεία χρησις της ύμνογραφίας της έορτης της Μεταμορφώσεως.

67. 68. 69.

έκλάμψαc: εic: τούc: παρισταμένουc: μαθητάc:»"9.

1, 4.

·Αλλ'

όμως καί ό σοφόc: ε·ίc: τά θεια Μάtιμοc:, λέγων δτι ό

ϊδιοc: εyινεν

έκει σύμβολον

έαυτοϋ

70. Περί άποριων, PG 91, 1165 D.

άπό φιλανθρωπίαν' ,

0

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

604

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3. 1

εδειξε σύ,ιι6ολο1' τοιηί τό φCις. Έπι με,, γαρ του μ17 φυοι.­

εδειtε σύμβολον τοϋτο τό φωc:. Διότι έπί μέν τοϋ μή φu­

κου, ι'ίλλου αλJ.ο ·σ15ιι6ολό,, εστιν, αλ}.' οi!κ αυτό

οικοϋ, σύμβολον είναι κάτι δλλο ένόc: δλλοu, άλλ' όχι κάτι

7l

έαυτου· οτε

δ!' Τ(! σύμοολοι• ,1ξ εκείι•ΟV ΟΥ τυγχάνει ψVΟtΚ(Vς ~V ούμοο~ λόJJ εΟΤιJ', αiηό έαυτοv ούμ6ολογ γίv·εσθα[ φαμεν. Ή yαρ καυ5

605

στιχίι

1011

πυρ·ός δύι·αμις, τήν αlσθήσει μεθεκτήιι θέρμηι' σύμ-

6ολοι· έαυτηc; nροοαλλομένη, γ{γεται σύμϋw.ον αυτή διjnου

τι

έαuτοϋ· δταν δέ τό σύμβολον προέρχεται άπό έκεϊνο

rοϋ όnoiou είναι σύμβολον, λέγομεν δτι γίνεται αύτό έαu­ τοϋ σύμβολον. 'Επί παραδείγματι ή καυστική δύναμιc: τοϋ

nυρόc:,

προβόλλοuσα

ώc:

σύμβολον

έαuτηc: τήν διά τηc:

αiαθήσεωc: μεθεκτήν θέρμην, γίνεται ή ίδ:α σύμβολον έαυ­

t:αυτης, εχουσα ,llCV 1ΓJ.1!TJ]i' αει μεθ' έαυτης, μ[α δ' ο.μως 00-

τηc:, εχοuσα ταύτην πάντοτε μα(ί τηc:, άλλα μή ύφ1σταμένη

σα και διπΧόψ• ουδ'

καμμίαν διπλότητα, χρησιμοπο:οϋσα δέ ταύτην ώc: σύμβο­ λον φυσικωc:, όταν παρουσ1ασθη rό δεκτικόν. Ώσαύτωc: καί τό φωc: τοϋ ήλiου, οταν πρόκειται νά όνατείλn, προβάλ­

l))'l

ιι·αΟV)' ύφισταμέJΥη δι' αυτήι,, χρω­

,ιι,~1'1) δ' cος συμ66λφ ταύτπ φυσικ(δc;' ήJΥίκ' αν παρfj 'τό δεκ111 ο ;:όJ'. 'Ωσαύτως και τό του 1ίJ.ίου φως μέλλοντος άι,ίσχειν, σι1 .ιι­

(iολοJ' προ6αλλόμει,οι: τό κα11} τογ ορθρο11 τηλαυγές, αί}τι) f:-

λον σύμβολον τό κατά τόν δρθρον τηλαυγέc:, γίνεται τό 'ίδιον σύμβολον

έαuτοϋ.

ΓνωρίΖ:ομεν δέ καί τό

φωc: τοϋ

αι•τοΓ, σύμ6ολ6)' εσΊΙ γι11όμε1'Ο1'. 'Ίσμεγ δε και τό ήλίοv φως·

ήλίοu· διότι ιωi έκεϊvο είναι ουλληπτόν μέ η1ν όψιν, μέ

ΚιJ.Υ.Sι1'Ο yάρ .J.η-:1161, εστι 11) ,οψει, δι.' ης και TOV λυκαυγοvς

r iv όποίαν εχομεν τήν ίκαvότητα νά άντιλαμβανώμεθα καi 1

rlιιτιλαμυάιrεο{)αι πεφvκαμει,· δ δε του ήλίοv δ{σκος ουδε :-ιροο-

τό λυκαυγέc:, ό δέ δίσκοc: τοΟ ήλίοu δέν έπιτρέπει οϋτε

15 ιδείν ολ(ι)ς συγχωρεί τινα και τό λαμπρό)' αύτφ σχεδόιr δ­

νά τόν .άτενiσn κανεic: άκόμη καi ή λαμπρότηc: του είναι

ι'fέατογ κα{}έοτηκε. Της τε θέρμης του πυρός α;γτιλαμ6ω,ο­

,ιιιiι·η 1) δφή, της ;ωυοιικifς δυι•άμεως, ης σύμ6ολον εlναι

111,1

σχεδόν άθέατοc: άnό αύτόν. Ή δέ άφή, ένQJ άνηλαμβάνε­ τcιι

η'1ν θέρμην τοϋ nυρόc:,

δέν έχει

καμμίαν άντίληψιν

rηc: καυστικηc: δυνάμεωc: τηc: όnοίαc: εϊπαμεν δτι είναι σύμ­

ιJ/:ρ,μηγ εφημεγ, 1αύ1ης ovv εΥδησι~, ο'V'δ' ηγτιγουγ έχει ή άψή.

βολον ιΊ θέρμη, πλήν δσοv νά γνωρiΖ:n δτι αϋτη ύπάρχει,

:τλιJJ' OGOJ' ε[δέι•αι 1αύτηι1 ΟVσαι:, αλλ' ουχ ο[α, ουδ' οαη τίς

άλλ' δχι όποία οϋτε πόση είναι" διότι δλλωc: θά κατήντα

20 εrι~ι· φθιtσειε γ(tρ (/.)', ;τυρ ολη γειιομένη και ίΟ άφιιι· StJ!αι

(Χ:ΊΟΟαλ)ομέΥη, ΠΒt[!ωμένη /lΓΟ'Jείγ δι' έαtπης τ[ ίΟ ΚCll'GτtΚόJ' :':rπt.1' 8 nρουάλ}ετα:

71)J'

θέρμη~·. διό και προσϋαJ.είν ποτε

10?.-

ιιrίσασα, πάραυτα ,Ίαλιι•δρομεί και προτρο:τάδην φεύγει, τ17ς

nρrίς ΙΟ μαθ'είι1 άρμης οί;ύ μετάμελογ λαοουοα. Μεθεκτιί μέι, 25 ο'{,,, fι.φfj πυρός δύι•αμις, ή 1'Jέρμη, πάντn δ' αμέι?·εκτος 17 καυσις.

vά

yivn

δλη πϋρ καi νά χάσn τό νά είναι άφrJ, αν έπειρό­

rο vά μόθn έμηράκτωc: τί είναι τό καυστικόν τόν όποϊσν πpαβάλλει τήν θέρμην, διό καi αν τσλμήσn ποτέ νά rιροσ­ Gάλη

τό

καuσηκόν

σώμα,

άμέσωc:

ύποχωρεϊ

κα]

φεύγει

προτροπάδην, μεταμεληθεϊσα πικρωc: διά τήν όρμήν πρόc: μάθησιν. Είναι λοιπόν μεθεκτή είc: τήν όφήν ή δύναμις τοϋ nυρόc:, ή θέρμη, έντελωc: δμωc: άμέθεκτοc: ή καϋσιc:.

21. Ει γσvJ" επί τούτωι, οϋτω, πcvς α~> τις φαίη γι,ωσυ'ιJJ

21. .. Αν λοιπόν έπ1 τούτων συμβαiνπ οϋτωc:, πωc: Θά

γί1 1 εσθαι TΎJJJ εν α::ιοκρύφοις ύπεραγιδρυμένην θ·ε6τητα, γγω­

ήδύνατο νά εΤηη κανεic: δτι γίνεται γνωστή ή εic: άποκρύ­

σΠέηος του ψvσικοv οvμ66λοv rαύτης; Τ ί γάρ; εl τό καϊ ορθρω, ούμυολο~> ήμεριι'ΟV φωτός αnρόσιτογ αψεσιι, ύπηρχεν

30 οvχ ηττοι,

i)

δ ι'jλιος, μfiλλoJJ δέ κχχκείνου μαλλον, ηγ /lγ α13-

φουc:

χύJρουc: ύπεραν1δρυμένη

φuσικόν σύμβολον ταύτηc:;

θεότηc:,

δταv

γνωσθη τό

Τί συμβαίνει λοιπόν;

"Αν τό

κατά τόν δρθρον σύμβολον τοϋ ήμεριvοϋ φωτόc: ητο άπρό­

σιτον εic: τούc: όφθαλμούc: όχι όλιγιίηερον άπό τόν ιϊλιον, μαλλον δέ περισσότερον όπό αύτόν, θά ητο δυνατόν εic:

606

ταiς 11))' 1ίμέρω 1 εκείνην θεάσααθαι 1} θειiοθαι γοϊίιι αλλο τι κατ' αυτήν; Πc,ις οδν αν ιόν αναJ,όγως κατάλληλον ηλων ε­ κείι1ης της 17.μ{;ρας γνCη,αι εδvιιήθ·ησαν οlον φcvς εοτιν; Οϋτω και πολλψ μαλλοJΙ τά θεία μόναις ταίς μετοχαίς επιγιJΙώσκε5 ται, αυτά δε κατά I1JJ' έαυτων ιδρυσ[ν τε Και αρχήν οfά ΠΟΤέ εστιv οί,δεις οlδεv, οvδέ των 8)1 τοις ύπερκοσμίοις ανω,άτω ι·όωv, οϋκουν δοα γε 17μας εlδέναι.

22. Ου μι7ν σΜέ τό σύοολον τούθ' άπλως έωράκασιν Ot τσv Κυρίου μαθηταί, μη πρότερον uφθαλμούς λα6611 7 r-; ~, ους 1 ο ου ;ιρ6ιεροJJ εlχον, ώς εκ τvφλωJΙ γενέσθαι ολέποντες' κατά τογ εκ Δαμασκοv θείον '1 ωάJΙνηι1 , και lδείν τό ακτιοτον εκεί­ ι·ο φως, ό'ιστε εl καί ,δφθαλμοίς εγένετο ληπτόν, αλλ' υπέρ

15

3, 1

607

αύτούc: νά ϊδουν τήν ήμέραν έκείνην η νά βλέπουν τίποτε όλλο κατ' αύτήν;

Πωc: λοιπόν θά ήδύναντο νά γνωρίσουν

ποίον φωc: είναι ό τηc:

ήμέραc:;

άναλόγωc: κοτάλληλοc:

Οϋτωc:

έπιγινώσκονται

ηλιοc: ·έκείνηc:

πολύ

περισσότερον

τά θεία μέ μόναc: τάc: μετοχάc:, τί δέ είναι άκριβωc: αύτά τά 'rδια κατά τήν σύστασιν καί τήν άρχήν δέν γνωρiΖει κα­ νείc:, καί μάλιστα οϋτε άπό τούc: μεταΕ:ύ των ύπερκοσμίων όνω νόων, δσον τουλάχιστον γνωρίΖ:ομεν ήμείc:.

22. ·Αλλ' άπλωc:

τό

δμωc:

μαθηταί τοϋ Κυρίου δέν είδον οϋτε

oi

σύμβολον τοϋτο,

όφθαλμούc:, τούc: όnoiouc: γίνουν ,άπό

τυφλων

πρίν

δέν

λάβουν

είχον

βλέποντεc:.

κατά

τότε,

τόν έκ

διά

νά

Δαμασκοϋ

δφθαJ.μούς γεγενημένοις και πνευματικ17 δυνάμει το·v πνευ­

ματικου φωτός αJΙτιλαμοαvομέγοις. Οϋτω κατ' α'ίσ1?ησιν και ύπέρ αΥσθηοιν τό φως εκείνο τό απόρρητον, το απρ6σιτογ, ,ό

ώστε δν καί εγινε καταληπτόν δι' όφθαλμών, εγινε πάντωc:

}.είας ευ•πρέΠJεια. Το τοιοiίτο το[νυν αλλότριόν αοι δοκεί θεό­ τητας, αiσθ•ητόν τε και κτιοιόν σύμοολον και δι' αέρος δρα-

τόιι; 'Αλλ' ώς μεν ουκ αλλότριον, άλλα φυσικδν θεότητας, αυ­

θις ακουσωι του τά ·θ·εία σοφοϊί Δαμασκηνού J.έγω•τος, «ουκ επίκτητο~-, ώς ό Λιfωiiσης, εσχε ιό της θεΕας δόξης (δράϊσμα, ώλλ' εκ της εμφύτου ·θείας δόξης τε και λαμπρ6τητος))· και πάλιν, ωους κορυφαίους HVY ϊιποστόλων προσλαμοάνεται μ{ιρ25 τυρας της οlκε[ας δόξης τε και θεότητος, αποκαλ1',nτει δ,<: αi'ηοίς η7γ οlκείαν θε6τηταη, τ·ην άnάντων επέκεινα, την μό­ γηι, και ύπερτελη καί nροτέλειον. 'Ότι δέ συ1δ-έ δι' αέρος δ­ ρατ6ι·, δεlκνυσι1' δ μέγας Λιοι1 ύσιος και δσοι μετ' αυτού ιn~ μέλλοντος αlωνος φrvς 1ov10 δνομάζουσιν, δτε ουκ άέρος ή-

11

άπό

όφθαλμούc: οί

όποίοι

όκτιστον έκείνο

εφθασαv

ύπεράνω

φωc:.

όφθαλμων

καί άντιλαμβάνονται τό πνευματικόν φϊ::c: μέ πνευματικήν

δύναμιν. Οϋτω κατ' αϊσθησιν καί ύπέρ αϊσθησιν είναι τό φωc:

έκείνο

τό

άπόρρητον,

τό

άπρόσιτον,

τό

όϋλον,

τό

6κτιστον, τό Θεοποιόν, τό ,ά'ίδ1ον, ή λαμπρότηc: τηc: θείαc:

φύσεωc:. ή δόΕ:α τηc: θεότητοc:, ή εύπρέηεια τηc: ούρανίου

βασιλείαc: • Τό τοιοϋτο λοιπόν φωc: σοϋ φαίνεται

12

Ε:ένον

πρόc: τήν θεότητα, σuμβολον αίσθητόν, κτιστόν καί δι' άέ­

ροc: όρατόν

73

;

•

Αλλ' δτι δέν είναι Ε:ένον, άλλά φυσικόν τηc:

θεότητοc:, δκουσε πάλιν τόν σοφόν είc: τά θεία Δαμαοκη· νόν νά λέγn, «δέν ελαβεν έπίκτητον τό ώράϊσμα τηc: θείαc: δόΕηc:, δπωc: ό Μ(.~uσηc:, άλλ' άπό τήν εμφυτον θείον δό­ εaν καί λαμπρότητα»"· καί πάλιν, «κατά τόν μέλλοντα αίω­

να Θά εϊμεθα πάντοτε μαΖ:ί μέ τόν Κύριον1 ", βλέπσντεc: τόν Χριστόν άστράπτοντα μέ τό φωc: τηc: θεότητοc:· τοϋτο τό φωc: είναι

πάλιν,

71. 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωοιν 12, PG 96, 564 C. 72. "Ηδη Σ u με ώ ν ό Νέο c: ,καλεί τό ηϋρ δκτιστον καί δϋλον, Θείων έρώτων ϋμνοι 1, ε,κδ. 'Ιωάσαφ, Άθηναι, μέρ. 2 α. 1. 73. Βλ. άνωτέρω 10. 74. 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωοιν 10, PG 96, 561 D. 75. Α' Θεσσ. 4, 17. 76. 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωσιν 15 · 16, PG 96, 569 ΑΒ. 77. Αύτόθι, PG 96, 557 C.

ϊδουν τό

προηγουμένωc:

εωc:

θείον Ίωάννην , καi νά

αϋλον, τό ακτιστον, τό θεοnοιόν, τό αί'διον, ή λαμnρότης της θείας φύσεως, 1) δόξα της θ·ε6τητος, 1) της ου·ρανίου υαοι­

20

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

νικητήc: εναντι

«προσλαμβάνει

μάρτυρας της

οίκεiαc:

τούc:

όλοκλήρου τηc:

ιωρυφαίουc:

δόΕ:ηc: καί

φύσεωc:76 •

καί

άποστόλουc: ώc:

θεότητοc:,

άηοκαλύπτει

δέ είc: αύτούc: τήv σiκεiαv θεότητα» 1 7, τήν έπέκεινα δλων, τήν μόνην ύπερτελη καi προτελείαν. 'Ότι δέ δέν είναι σϋτε

διά μέσου τοϋ άέροc όρατόν, δεικνύει ό μέγας Διονύοιοc: καί οί συμφώνως μ:': αύτόν όνομάΖοντεc: τοϋτο φως τοϋ

ί'"ΡΗΓΟΡΙΟΥ

608

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1

ΠΑΛΑΜΑ

μίγ εσται χρεία κατ' αυτούς, προς δέ τούτοις και δ μέγας Βrι.­

οίλειος τοις δψι?αλμοίς της καρδίας τοvω λέγωγ δρατ6γ. 'Ό­ τι δε Ουδ' αι,σθ·ητ0) 1 1 εστt σVνtδεtJJ Και ιψ μrι δι' αέρος EιJ'ΙJ.t

όραΗ>JΙ, α}.λά Κ<ίl)' Ιψ Θαυωρίφ λιίμψαι, ύπέρ η,λιον ουδέ το'iς 5 πλησιοχώροις ώπται. Σiι δέ τοοούτοις και επί τοσουτοJΙ εΕι•­

μιιοvοι 10 τοιοvτο φως αJΙτtκε[μει,ος άγ[οις, αρ' OV' δήλος εl eίλασφημiδι, έ,αΊJΥ εlς τον Θε6v;

28. Ου παύσυ τοιγαροv11, JJ

αJ1 θρωπε,

τό φως τής θεί­

ας και ου·σιώδους ευπuεπεiας, ΟV'Κ αίοΠητοy μόνοι• και ΚΊt10 ατόν, αλλα και χείρω, της 1ίμετέρας γοήσεως αnοφαιΥόμηος; Χειροι• γοήσεως, ω γη και. ουρανέ, καί πά11τες οί ει, αv,τοϊς τό φως όρωι•τες ,ης ι~εiας οασιλείας, τηιι καλλον171, του μέλ­

λο1110ς αlϊΖη•ος, τrι ι, δ6ξαγ της φύσεως της θείας; Φι';';ς, u κατ' εκοτασι11 πάσης αlσθητijς καί yοερας αντιλήψεως οί d15 πόσω;,οι, κατά τον Κρήτης θεσπέσιοJt Άν:δρ,έαν, εϊδοι•, ωr,'iJ μηδόλως UQUY 10 ογτως όραν είσδε:δεγμένοι και τψ πάσχεtι' τά θεία τιογ ύnέρ φύοιγ 117i- α'ίσθησιιι προσιέμε1,οι)); Τ ί γάρ; ου δαιμο;,ιώδης 1) χείρωι• ,διαJJοίας επί τώJJ τοιούτωι• έκστα­ σις; Δαιμονιώδη τοίνυ~< εnαθοy εκστασιJ', ι;) τijς άιιηκο·ύστου 20 ακοijς, αί του Κυρίου μύσται, καίτοι κοιι•fj ι.έγc,,1 παρελά6ομει• προς τογ Χρωτό1, στι ((1() uσχετοJ! της σijς φωτοχυσίας

και ,άnρ6σιτοJ' της θε6τητος θ,εασάμεγοι TCO)'

25

αποστό:ι.ωιι οί πρόκριτοι επί του οροvς'

τ171, 1~εiαν ηλλοιώθησαι• εκστασιγJJ;

Πώς δ' ούκ αι1 (1λοίης και κτίσμα λέγωγ τόι, Θεό~·, ό Ηtς οi•­

σιώδεις ει•εργείας αiπου κτιστιΊς αnοφαιι·6μεγος; Ού γrΊ.ρ αν τούτο φαίη τις JJOVV έχων, οτι ή οι:οιώδης αγαθ·ότης και ζωrι ή ύnερούσιος ουσία του Θεοv εστιv· ου γαρ τό ούσιιοδες 30 ή τrί. ουσι(f;δη εχοvοα· κατrί. δέ ΗιJΙ μέγω· Δι.ω•ύσιοι•, «01ω• τiιγ ύπερούσιοJJ κρυφι6τητα Θεόιι 17 ζω17γ η ουσ[αJ! δι,ο,ιιάσωμεγ,

78. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 BC. 79. Λόγοc 7 είc μεταμόρφωσιν, PG 97, 949 C. 80. 'Αnόστιχα έσnερινοϋ 6ηc Αύγούστου, τρίτον στιχηρόν,

609

μέλλοντοc: aiωvoc:•~. όπότε δέv θά χρειαlώμεθα άέρα κατ

αύτούc:, nρόc: τούτοιc: δέ καί ό μέγαc: Βασίλειοc: λέγων τοϋτο όρατόv μέ τούc: όφθαλμούc: τηc: καρδίαc:. 'Ότι δέ δέν εΤναι οϋτε αiσθητόv, είναι δυνατόν vά άντιληφθη κα­ νεic:. καi άnό τό δτι δέν είναι δι' άέροc: όρατόv, άλλά καi εic; τό Θαβώριον, ένφ ελαμψεν ύnέρ τόν ηλιον δέν ί,')ψθη οϋτε άπό τούc: nλησ1οχώρουc:. Έάν δέ .άντιτιθέμενοc: είc: τόσουc: καi τόσον πολύ έΕuμνοϋvταc: τό τοιοϋτο φωc: uγίουc:, δέν είναι nροφανέc: δτι βλασφημεϊc: έκουσiωc: τόν Θεόν;

23. Δέv θά nαύσηc: λοιπόν, ώ δνθρωnε, νά κηρύσσηc: τό φώc: τηc: Θεiαc: καί ούσιώδουc: εύηρεnείαc:, δχι μόνον

αiσθητόν καi κτιστόν, άλλά καi χειρότερον τηc: νοήσεώc: μαc:; Χεφότερον νοήσεωc:, ώ γr1 καi ούρανέ, καi δλοι ο/ έντόc: αύnΤ,v βλέnοvτεc: τό φωc: τηc: Θείαc: βασιλεiαc:, τήν καλλοvήν τοϋ μέλλοvτοc: aiωvoc:; τήν δόΕ:αν τηc: θείαc: φύ· σεωc:; Φωc:, τό όποϊο είδαν είc: εκστασιν άnό nασαν αiσθη­ τήν καί νοεράν άντίληψιν oi άnόστολοι, κατά τόv Θεσnέ· σιον ·Ανδρέαν Κρήτηc:, «Καθ' δσον διά τοϋ μή όρδν καθό­ λου έδέχθησαν τό δντωc: όρδν καi διά τοίί nάσχειν τά 9 θεϊα άπέκτησαv τήv αϊσθησιv των παρά φύσιν»' • Ti δέ; Δέν είναι δαιμονιώδηc: ή χειροτέρα άnό διάνοιαν εκστασιc: έni των τοιούτων; "Εnαθον λοιπόν δαιμονιώδη εκστασιν,

-όποiα άνήκοuστοc: άκοή- οί μύσται τοίί Κυρίου, μολονότι κο1·ιωc: nαρεΜβομεν άnό τόν Κύριον νά λέγωμεν nρόc: Τ(Ν Χριστόν οτι

«τό άβάστακτον τηc: φωτοχυσίας σου

καi άnρόσιτοv τηc: θεότητόc: σου ίδόντεc: έπί τοϋ δρουc: οί πρόκριτοι των άηοστόλωv,

έδοκiμασαν τήν θείον εκστασιν»"°;

ΠGJc: δέ δέν θά ,κατήνταc: νά λέγηc: καί κτίσμα τόν Θεόν ό διακηρύσσων κτιστάc: τάc: ούσιώδειc: ένεργείαc: . αύτοίί; Δέν Θά ήδύνατο νά ε'ίnri ό έχων νουν τοίίτο, δτι ή ούσιώ­ δηc: όγαθότηc: καi Ζ:ωι'l είναι ή ύnερούσιοc: ού,σiα τοϋ Θεοu· δ;ότι ri έχουσα τά ούσιώδη δέν είναι τό ούσιωδεc:. Κατά δέ τόν μέγαν Διονύσιον, «στον όνομάσωμεν Θεόν η Ζωήν

39

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ.: ΤΟΥ

610

ονδέv ετερω, ~,οοίιμεv

ΠΑJ\ΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ fΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

611

τάς έκ·διδομένας εκ Θεού του άμε­

η ούσίαν τήν ύnερούόιον κρυφιότητα, δέν έννοοϋμεν τίποτε

θέκτου nρον<0ηιικάς δυνάμεις)), Δυνάμεις μεν olιv αVϊαι οv­

,1-

αλλο παρά τάς παρεχομέvας άη6 τόν άμέθεκτον ιΘεόν προνοητικός δυνάμεις» 81 • Είναι λοιπόν αυται αί ούσιώδεις δυνάμεις, έκεϊνο δέ τό όnοϊον κατέχει τάc: δυνάμεις τού­ τος συγκεντρωμένος καi ένιαίας είναι ύnερούσιον, μαλλον

24. 'Ο δέ φιλόσοφος ουτας nροϊώv, ου τοvιο μόνοv αλλά

δέ αύθυnερουσίως ύnερούσιον 82 • οϋτω λοιπόν καί τό θε­ ουργόν έκείνο φως είναι ούσιωδες, άλλά δέν είναι αύτό

Jj

οιιvδεις, ύ:τερούσιω, δf5, μάλλον δέ καί. αiΥθ11iιε.ρουοίως ύπερού­ σιογ, τό ταύτας. τάς δυγάμεις ·ουνειλημμένως τε καί έ~rιαίως

5 eχω,· οϋτω τοίνvν κα/, 10 {}εουργοι, εκείνο φως ουσιωδές l]l /}',

άλλ' Ο'VΚ αυτό ουσία του Θεου.

και πασω• δύναμιν καί ει 1 έργειαι, Θεαίι ΚΗσ117ν είναι άπο­ φαίι•ε1αι, καίτοι. HJ)Y άγίων λεγόντων φω,ερώς δτι της άκτί-

10 σταυ φιίσεως και 1ά φυσικά πάντα και πασα δύναμίς τ.ε και

l:νέργεια ακτιστός εσ~ιν, ιίίσπερ καί τά της κτιστfjς φύσεως κτιστά. «'Αλλά :rιϊδς)), φησiν, ,ωυκ Ίfσrιν ή ύπερούσιος ουσία

ωv Θεοu, ε'ίnερ δεσποτικούς φέρει χαρακτήρας, ,εl πάσης δρωμέ~tης

τε και νοουμέJJης κτίσεως επέκεινα, το ύπέρ α'ί-

15 σι?ησιγ, ιό ·ύπi.:2 JJόησιν, 10 κυρίως Q}', τό άει δν, τι; αϋλο1', το

ούσiα τοϋ Θεοϋ.

24. 'Ο δέ φιλόσοφοι::: ουτος nροχωρων, διακηρύσσει ότι όχι τοϋτο μόνον άλλά καi nδσα δύναμις καi ένέργεια

τοϋ Θεοϋ είναι κτιστή, μολονότι οί αγιοι λέγουν σαφώς ότι της άκτίστου φύσεως όλα τό φυσικά καi nδσα δύναμις καi ένέργεια ε'ίναι δ:κτιστος, όπως καί τά της κτιστηc: φύσεως είναι κτιστά. «'Αλλά πως»; λέγει, «δέν ύnάρχει ή ύnερούσιος ~ύσία τοίί Θεοϋ,

άφοϋ φέρει

δεσποτικούς

χαρακτηρας,

Q(Χ ,ου τωι• άπάντων ·εv·κρ-ίνειαι, τωγ &σαφώ~- η λύοο, Ηuι·

αν είναι έπέκεινα πάσης όρωμένηc καί νοουμέvης κτίσεως, τό ύnέρ αϊσθησιν, τό ύnέρ νόησιν, τό κυρίως όν, τό πάν­ τοτε δν, τό δϋλον, τό άναλλοίωτον, καί μάλιστα λεγόμε· νον όnό σας ένυnόστατον; Πως δέ λέγετε τήν ούσίαν

20 απ6ρωγ, αλλ' ήμας t:ξελέγχει, cvς γομίζει., μαλλ01, δέ προι?έ­

τοϋ Θεοϋ έnέκεινα του τοιούτου φωτός»; Δέν λέγει δέ

αJ'αλλοίωτοJ', και ταiίτα παρ' ύμών ένυπόστατον λεγ6με~•ο,·;

Πώς δέ του τοωύτου φωτός τήν οϊ•σία,. του Θεοv έπέκεινrJ. φα1ε;)). Ταvτα δέ

OV'

διαnορηιικως εκείνος λέγει, nοθωγ nα­

μενος w.,έγχε Ο', είθ', ώς 'μ17

δυνάμενος,

μαν εις

έξυορίζε ι

καθ' ήμω1•, J'VY μέJ' αθλίως διεφθάρθαι 10 κριτικΔι• rης '!j'Vriίς lαχυριζ6μενος,

J!VY

δέ των πώποτ~ αίρειικc'iΊi1 έκείνωι·

Μασσαλιανωι' 'ίσους τε και χείρους λέγω~r, αλλο,ε δυσσεοεϊς

25 καί. πολv,θέους- αλλά γάρ ου1δ' ασευε'iς και ,ά{}έους και nαν>,ί.­

ταϋτα έκεϊνος άπορων, nοθων όnό κάποιον. διευκρίνηοιν των άσαφειων η λύσιν των άnοριων, άλλά έεελέγχει ήμας, δnωc: νομίΖει, μαλλον δέ ·ένφ nροετίθετο νά έλέγ!Ξπ. έπειτα μή δυνηθείς έεεμάνη καί μας ύβρίΖει, δλλοτε μέν ίσχυρι­ Ζό,μενος δτι έχει άθλίως διαφθαρη τό κριτικόν της ψυχης

αιλλων 1Jμίν επωνυμία nροσ­

μας, αλλοτε δέ λέγων ότι εϊμεθα ϊσοι καί χειρότεροι άπό έκείνους τούc: παλαιούς αiρετικούς, τοίις Μαοσαλιανούς , αλλοτε δέ ότι έϊμεθα δυσσεβεϊς καί πολύθεοι· άλλά βεβαί­

ιjκουοα, καίτοι nαρ' αυτωι• των ύπ' αι•τον λεγομένω~, πάσης

ως δέν εnαυσε νά μας καλη ί1σεβεϊς 1καί άθέους καί έντε­

30 ήμας ακωι• έξαiρει1αι μέμψεως· εnει γάρ φησιν εν ήμας λέ­

λωc άλιτηρiουc:. 'Όπως δέ αύτός iσχυρίΖεται καi έ!Ξqγγέλλει είς όλους μέ γράμματα καi προφορικωc:8 \ διθεί'ται είναι τό

παοιν αλιτηρίως κωλεϊν nαρυτήσαιο. Διθ'εtται δέ εσΗ~>, ώς IJ.'IJrQς και δια. γραμμιί.των καί διrl αr6μαιος lσχνρίζεται και :ιηψιαγγέλλει ΠαΟtΨ, 1J μαλλrη,

1())1'

γειν τϊι ε:rιέκειγα nάι,τωJ,, και ωυτο 117ν ύπερουσι6τητα εκ,εί­

ι'ψ ει•α Θεόι, ήμας }.t:γειι· μαρτυρεί, rό δε φως εκείνο οϊ,κ 81. Περί θείων όνομάrων 2, 7, PG 3, 645 Α. 82. Βλ, αύτόθι 5, 1 έ!;., PG 3, 816 BC. 83. Άλλ' ό Βαρλαάμ ,κατά τήν'τότε οuνήθειαν Μασααλιανούι::: έκά·

λει κcii τοω:ϊ οuγχρόνοuι::: του Βογομήλοuι:::

84. Βλ, Γ · nρόι::: 'Ακίνδuνον 1 .

83

nροσηκον είς ήμδς άnό περισσότερον άnό τά αλλα όνομα, μολονότι μέ τά 'ίδια τά λεγόμενά του έΕαιρεϊ ήμας άκου· σίως άnό nασαν μέμψιν· έnειδή δηλαδή iσχυρίΖεται δτι ήμείς εν λέγομεν τό έnέκεινα δλων, καi τοϋτο μαρτυρεί ότι ήμεϊς λέγομεν τήν ύπερουσιότητα έκείνην ένα Θεόν,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

612

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

613

οvσίω', αλλά της ουσίας έκείJ'ης ει,έργειαιr, ην ουσίαι, μίω·

τό δέ φώc: έκείνο δχι ουσιαν, όλλά ένέργειαν τηc: ούσίαc:

τε ούσαι• ε'ίπομει' και επέκειJ'α πάντων ώς πά·ιrια εγεργοv­ ενέργειαν 1αύ1ηγ της μιας έκ,είνης

έκείνηc:, διά τιiν όnοίαν ούσίαν ε·:πομεν δτι είναι μία καί έnέκεινα πάντων, έφ' όσον ένεργεί πάντοτε. Άλλ' οϋτε,

ουσίας φαίημεν αχώριστοι•, αύι•θειος ή ύπερουσι61ης έκείγη

αν Θά έλέγομεν τήν ένέpγε,αν τα(πην άχώριστον τηc: μιδc:

5 παρά TOVIO εσται· η γαρ αι, ουδεμία ηι• άπλfj ουσία, ε'ίγε

παρξιιr lδiαν εχοη,; Εί δέ διά τό αναρχω, εt1'αι καί ταύτψ

έκείνηc: ούσiαc:, Θά είναι διά τοϋτο σύνθετος ή ύnερουσιό­ τηc: έκείvη· δ1ότι πράγματι καμμία ούσία δέν θά ί'jτο άnλη, δν συνέβαινε τοϋτο· διότι δέν θά ητο δυνατόν νά ϊδπc: ό­ ποιανδήnοτε ούσίαν ανευ φυσικηc: ένεργεiαc:. Πώc: δέ δέν Θά έφερε δεσποτικούς χαρακτηραc: τό θεοnοιόν φώc:, τό όnοϊον καί σu ό ϊδrοc:, πιεΖόμενοc: άnό τήν άλήθειαν των 85 nραγμάτων, εχαρακτήρισεc: σύμβολον θεότητοc: ; 'Εφ' ό­ σον δέ εδω oi δγιοι λέγουν ένunόστατον δχι τό αύθυnό­

1rμ' ει·έργειαv, ακτιστόν τε καί απερινόη101,, ΘειΊ1, αλλον απαg-

στατον, nωc: τοϋτο είναι κάποια δλλη ούσiα καθ' έαυτήν,

1ίζεις ει• ταίς σv~,εταίς σο/! ύπονοiαις καί τό του Θεοv θέλημα

ιϊ nωc: ό μή έχων ίδ:αιτέραν ϋnαρΕιν είναι αλλοc: δεύτερος

15 Θεό;: ίJμίν αλλω· α.,αρτίαει.ς, τού σεπτού ltlαξίμου λέγοι,10:;,

Θεόc:; Έάν δέ έκ τοϋ δτι καί ή ένέργεια αύτή είναι δναρ­

«ίδσπερ ή θεiα φύσι.ς ~ί τρισυπ6σ1α1ος, αγαρχος, ακτιατος, ι1-

χοc:, δκηστοc: καί · άnερινόητοc:, έσύ μέ τά συνετά συμπε­

περιΥ6ηως, uπλ-;j >ιαί iΊ.αύΥθετος όλότητι {,πάρχει,

σαι•. Άλλ' οvδ', εlς

1tJ1'

IOVTO ην· ουσίαν γαρ φυσικ1jς (}/)!,ευ

ενεργείας ουδ' ήντιJtοvν

αν 'ίδοις. Δεσποτικούς δέ :i.cίJς ουκ αν φέροι χαρακτ'ιjρας Ι()' θεοnοιόι• φως, Ο και αυτός [πιο τ1jς των :πραγμάτωι• αληθeί­ ας συγωσθε/.ς {J,εότητος :προσείπες σύμοολω•; Έι,υπόστατω• δέ

10 ου τό αυ'θυπόστατον ενταv·θα ιλ,εγόντων τcuν άγίων, πώς α).'Α.η τις ουσία καθ' αύτήJt,

i}

πc,ις ίfτερος δεύτερος Θεός ό μiι

v-

οϋτω καί

ράσματά σου κατασκευάΖ:ειc: αλλον Θεόν, θά μας κατα­

τό ταύτης ι'fέλημω>· ,ό αυτό δ' άι· ε'ίποις καί επί :πααc,ιν τι,1;'

στήσπc: δέ καί τό θέλημα τοΟ Θεοϋ δλλον Θεόν, ένφ ό

φυσιΚ(V)' έ~,εργειιuv αυ·1ijς.

σεπτός ΜάΕιμοc: λέγει, «δπωc: ή θεία φύσιc: ή τρισυπόστα­

μiμη,σις, εξις οlισr.ι της γοεριiς και λογικ1jς φύσεως, από

,fj:;

τος, δναρχοc:. α;σιστοc:, όnερ1νόητοc:, άnλη καί άσύνθετοc: 86 cic: όλότητα ύπάρχει, οϋτω kai τό θέλημα ταύτηc:» ' τό

πρώτης

λο­

'ίδιον δέ θά ήδύνασο νά εϊππc: καί δι' όλαc: τάc: φυσικάc:

25.

20

ι,'Αλλ(ί iJεo:'lotάπJ, φησί, ιιδώρόν έστιι· ή

10v

διακοσμήσεως αρχομέΥη και τοίς εαχάτοις

Θεοί)

1(0)!

γικωΥ πεgατου,ιιέν-η, έπεί και δ μέγας Διονύσιος, έρμψ·εύ(,)1'

ένεργεiαc: αύτηc:.

πώς ,ύπέρ {) 1 εαρχία1' δ Θεός έστιι', 'εl θεότητα', φησί, '~•οήσαις

25. Άλλα Θεοποιόν δώρον είναι,,, λέγει. «ή μίμησις

25 ιό χρ1Ί,ιια τού θεοποιου διvρου καl ιό αμίμητον μίμημα ων

τοΟ ΘεοΟ, ή όnοία είναι έΕιc: τηc: vοερας καί λογικηc: φύ­

ύπερθέου καί ύπεραγcΊ.ι?οv'. 'Αλί.', ώγαθέ, πρc7ιιο}' μέν δ α­

σεως, ·άρχiΖοuσα άnό τήν πριiπην διακόσμησιν καί φθά­

γιος τψ μιμήματι τό αμίμητοy προαέθηκε~,·

μαλλοιr OVJ' μί­

νουσα εic: τά τελευταϊα των λογικών, έπειδή καί ό μέγας

ευπαράδ,εκτος αυτός εσn θατέρ~ι

Διονύσιος, έρμηνεύων πώς ό ~Θεός είναι ύnέρ θεαρχίαν,

μησις η άμιμησία· 7!Q)ς

OUJJ

oi•

16 τε

λέγει, «αν ώc: θεότητα ήννόεις τό nρδγμα τοϋ θεοποιοΟ

30 {)εοποιόι• δCιρον και 10 αμίμητοι· μί_uημα, έμοι δοκώι1 τού-ι~'

δώρου καί τό άμίμητον μίμημα τοϋ ύπερθέου καί ύηερα­

μερίδι μόι·υ

προσΜμεγος; 'Έπει.ι' έκ·είγος δύο εlπι::,

γάθου' »87. Άλλά; ώ άγαθέ, πρώτον μέν ό αγιοc: προσέθε­ οεν είc: τό μiμημα τό άμiμητοv· δέν είναι λοιπόν μδλλον μi,μησιc: παρά άμιμησία· πως λοιπόν θά είσαι έσύ ό ίδιος 85. · Ανωτέρω

86. 87.

έν παραγρ. 1 Ο. Πρόc: Μαρίvοv, PG 91, 268 D. Έπιατολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α.

παραδεκτός, άφοϋ προσθέτειc: μόνον εic: τήν μίαν μερίδα; "Επειτα έκεϊνος είπε δύο, άφ' ένόc: μέν τό θεοποιον δώ­ ρον καί άφ' έτέροu τό άμίμητον μίμημα, διδάσκων ήμδc:,

·514

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

··

ιίμι1ς διδάσκων, (j)ς εί και παρ' έαυτου θεωθηναι ανθρω.ψηι

615

όnωc: νομίlω, τοϋτο, οτι μολονότι είναι άδύνciτον νά θεωθfi

ιlδύJ1αωι<, δ.φωμαιωμέγον τφ δ.μιμήτφ Θεrρ δια μιμήσεως,

ό δνθρωποc: μόνοc: του άφομο10ύμένοc: μέ τόν άμίμητον

&λλά δεί μιμείσθαι τον δ.μίμη10γ· οϋτω γαρ αν τύχοι του -δcί)­

διά μιμήσεως, άλλό πρέπει νά μψηται τόν άμίμητον· διότι οϋτω θά ήδύνατο νά •έπιτύχπ τό δωρον της θεοnοιοϋ χά­

ρου του Πεοποιου· καί. Θεός θέσει χρηματίσειε.

Δύο τοίγυι·

ιι.ποξέσα:; μεν ΤΟ)·' σύνδεσ,ιιοιr, δ.~ιτ' αi'nov δέ nροσγράψας 11j)'

ριτος καί θά καταση:; θέσει Θεόc:. Ένφ ·λοιπόν ό μέγας πατήρ ώνόμασε δύο τά παρεκτικά της θεώσεως, έσύ ·έΕέ· κοψεc: τό ενα, παραχαρόtαc: χωρίς νά τό έςηγήσπc:· άnο­

αιιτωι•υμία;•, οvτω τό .ρηtόν ήμίν δηθεν διευκρινών ανέγγω;,

Εέσαc: δέ τόν σύνδεσμον καί όντ' αύτοϋ προσθέσαc: τήν

«εl θεό:ηrα καί ·αγαθότητα

αντωνυμίαν, άvέγνωσεc: κατά τόν έ!Ξηc: τρόπον τό ρητόν

5 το; μsγά}.ου τά παρεκτικά φαμέιιου της θεώσεως, αυ-τός θά­ τερογ εξέκοψας, παραχαράξας, αλλ' οi,κ εξηγησά·μει•ος· καί

γοήσεις τό χρημα του θεοποιοίο

10 ι':'Jρr;υ, αυτό τό δ.μίμητον μίμημα τού ύπερθέουη.

26. Π ρι1ς δέ τούτοις καί φυσικήν εξιν λέγεις τι7ιι χάριι• τiίς θειbσεως, τουτέrπι δυιιάμεω; φυσικης ειιτελέχειάγ τε και

ov

δ1ευκρινίlων τάχα αίπό είc: ·ήμδc:, «δν ώc: θεότητα καί άγαθότητα έννοήσπc: τό άγαθόν τοϋ θεοποrόϋ δώρου, αύτό τό άμίμητσν ,μίμημα τοϋ ϋπερθέοu,,.

τiΊ τωι• Μασσαλιαιγ'j))! οι•τως, rfις ουκ οι­

26. Πρόc: τούτοrc: όvομάlειi::: τήν χάριν τηc: θεώσεωc:

σι?·α, περιπέπτωκας α:rιάη)" φύσει γαρ εσται κατι'ι :rιιlσαν αJΙάγ-

έnίσηc: φuσικήν ε!Ξιν; ,δηλαδή ένεργοnοίησιν καί φανέρω·

φανέρωσιν, (lφ'

σται και τοις δροις της φύσεως εμπεριλαμ6άνεσθ'αι πέφυ;:ε.

σιν φuσικηc: δυνάμεως, άφ' δτοu nέριέnεσεc: πράγματι είc: τήν άηάτην των Μασσαλιανων, χωρίς vά τό γνωρίlπc:·

ΛΙιί τοίJΙιπ· 1171• σαυιοiί :rιεριτροπ17ι 1 Ηον άσφαλιος έστώτωι 1 J.ϊ­

διότι ό θεούμενοc: θά είναι άναγκαιότατά φύσει Θεός, δν

;·ε, μηδέ μιSιμον τοίς δμωμι710ις

:rιίστιιr επιχείρει nροσ-

ή θέωσιc: γίνεται ,κατά φυσικήν δύναμιν καί είναι καμωμέ­

1ρίψασι?αι, 7(( ;crρός αλ17θεια11 αίσχη σcι τοίς αλλοις άποματτό-

νη .νά έμnεριέχεται εic: τούς δρουc: τηc: φύσεως. Μή άnο­

20 _ιιει·ος, _ιια)).ΟJ! δ' αναιδϊος εκε{νω11 ώς 1Οtούτων κα.ταψευδό.:.

δίδπc: λοιπδ,ν·είc: τούς σταθέρ-ά ίστομένουc: τήν ίδικήν σου

ί 5 κψ Θεός θεο{ψεγος, εl κατά φυσικήγ δύναμιγ ή θέωσις

1171,

,ιιsνος. 'Α ι.λά και ΓlV'ΤΟς διδάακου παρα ΤώJ'

είδ6τω1 1

i}

l:'-

::ταρ(Ί

έκτρσπήν καί μή έnιχεφπc: νά έπιρρίψηc: μομφήν είc: τούς

rc7'ψ v:τ' έκείιrωιr δεδιδαγμέι•ω1 1 , ώς ασχετός εοτι :ταιιτάπασι.ι•

όιjωμήτουc: ·ώc: nρόc:: τήν nίστiν, μεταβιβάlων τά άληθωc:

~ί 1η:; 1'}εcbοεως χάρις, ούκ έχουσα 11711 οίανουιι δεκτικήν έαι·­

iδικά σου α'ίσχη εic: τόύς aλλουc:, μσλλpν δέ ψευδολογων

;ης ει, 1fί φύσει δύι•α,ιιι,·· έπεί οί,κέτι χάρις ,Ιστlν, αλλά 11jς

είc: βάρος έκείνωv δτι τά εχουν. 'Αλλά καί σύ ό 'ίδιος_ νά

25 κατrί 1ή11 q;ι•σικ1711 δύιιαμι~, έι•εργείας φωιέρωσις, και οvδι': παράδο~οιr εσται ΤΟ γεJ•όμενΟJJ, εl κατά δεκr ικiιν δύγαμιι• φύ­

διδάσκεσαι

άnό τούς γνωρίlονταc: η άπό τούς διδαγμέ­

νουc: ύπ' έκείνων; ότι ή χάριc τηc: θεώσεωc: είναι έντελωc:

σεως ή ι9έωσι.ς ε'ίι( φύσεως γι'ιρ Ζiιι εlκuτως εργω,, αλ}.' Oi!

άφόρητοc:, μή εχοuσα καμμίαν δύναμιν είς τήν φύσιν δε­

Θεσv διSιρω·

κτικήν εαι,της58 ' καθ' όσον δέν θά ητο χάρις, άλλά · φανέ­

17 θέωσις ε!η, καi δυνήσεται και φύσει Θεός δ

τοιαiίτος είι 1 αι καl κι•ρίiος προσαγορεύεσθαι· ουδέ γαρ ΙΙJ.λο

30 rι κα~'tέοτηκ•ει• ~ί κατά φύσιι1 τϊiJγ οντων έκάστου δύναμις -ί} φύπεως πρι'ις ι!~·f:ργειω• δ:rιαρά6ατσς κίνησις.

Πως δέ καί

pωσ1c: τηc: ένεργείαc: κατά τήν φυσrκιiν δϋναμιν;

καί τό

σuμ6άν δέν θά είναι παράδοtον, αν ή θέωσιc: ητο κατά δεκτικήν δύναμιν φύσεως·

διότι

εύλόγωc: θά

φύσεως, άλλ' όχι δώρον Θεοϋ ή θέωσιc:,

ήτο εργον

καί ό μέτοχος

αίηηc: θά δυ~η_θfj νά_ είναι. καί φύσει Θεός κ_αί ι
κωc: νά προσαγορεύεται .. Πράγματι ή κατά φόσιν δvναμιc: 88. Βλ. Μ α Ι; i μ ο u, Πρόc: Θαλάσσιοv 22, 5, PG 90, 324 Α. 'Εν τφ τμήματι τούτφ, ώc: καi εύθύc: άνωτέρω 9τηρίϊ:εται ι;:ίc: τόγ Μό!:ιμον,

καi κατωτέρω,

·

ό

Παλαμι'.iς

έκάστου δντοc: δέν είναι τί,ποτε δλλο παρά άnαρόβατοc: κίνησις φύσεwc: npόc: ένέργειαν. Πως δέ ή θέωqιc: έκστα-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

616

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΑΟΓΟΣ

617

3, 1

εξίσrησιν έαυrόϋ ιόν θεονμενον ή fΗωσις, εl τοίς οροις ,ή:;

σιάΖ:ει iόν θεούμενον άπό τόν έαυτόν του, αν αύτή περι­

φ~;σεως αύ'rή περιε{ληπται, σι:J•ιδείl'

λαμβάνεται είc: τά πλαίσια τηc: φύσεωc:. δέν

27.

Ύπέρ φύσιν τοίνυν και

1Jεώσεως χάρις και άπείρως

ovx

εχω.

άρεr1ίν καί

τά τοιαϋ{)'

γJ'cίΊσιν ή ,ή:;

ώιαντα κατrί

δύναμαι νά

άντιληφθιϋ.

τό1•

27. Ή χάριc: τηc: θεώσεωc: λοιπόν είναι ύnέρ φύσιν,

5 lίγων Μάξιμογ ταύrης αποδεί· aρετη μεν γάρ πασα καί ή

cφετήν καί γvωα~ν καί όλα τά τοιαΟτα κατά τ6ν αγιον Μά­

έφ' ήμίν του Θεον μfμησις προς ΙΙ/Υ θε[αγ ενωσι,ν έπιτι7δr;ι­ ω· ποιείται

τό1 1 κεκτημένον, ή δε χάρις αύι'J)JΙ τελετοvργrί

rtί1' απόρρητοι, ει•ωσιγ· δι' αύτijς γάρ ολος μεν 5λοις τοϊς

αξΕοις δ Θεός περιχωρεί, &λφ δέ ολοι περιχωρουσι~, δι.ιιtώς 10 οί αγιοι Hp

Θεcρ, ολον άντιλα6ό1ιτες έαvrcvi, 1())! Θεό~, κι;,ί.

της προς αυ•1011 αναοάσεως

OtQJJ ε;ιαθλ01 1

αύτΟJ! μιίι 1 οι1 κrησά­

tιμον89

{1πέχοuν

καί

έφ'

ή

ταύτηc:

ήμϊν

tnείρωc:.

μίμησ:c:

τοϋ

Βεβαίως

Θεοϋ

πόσα

καθιστζι

·άρετή

έπιτήδειον

Τόν κάϊοχον npc;c. ϊήν Θείαν ενωσιν, ή χάριc: δμωc: τελε­ σ:οuργεϊ αύτι1ν ταϊιτην τήv άπόρρητον ενωσιν διότι δι' αύ­

τηc: δλοc. ό Θεόc: περιχωρεί εic: δλουc: τούc: άtίουc:' , είc:

0

όλον δέ τον Θεόν περιχωpοϋν δλοι

oi δγιοι όλικώc:, προσ­

μεΥΟt rόι, Θε6ι,, «ψυ'Χ17ς προς σώμα περιφύΥτα τρόπω•, ώς οί­

λαβόνΤεc: άντi εαυτόν δλοv ϊόν Θεόν καi ώc: έnαθλον τηc:

κείοις μέλεσω, Καt P;)t αύτφ ε[Υαι καrαξιώσαγτα δια ηjς f.1'1'·

πρόc:

ποστάτον κατά δωρεα1' και χάριν του άγίον Πνε·ύματος vί,:.

Θεόv, «πz;,1φuέντα κατά τόv τρόπον ψυχης πρόc: σώμα ώc:

15 {},εσίας. 'Όταγ ο{;ν ακούσης ένδημείγ ήμίι> διά τώιι dQBTrv;1())!

Θεόν

r)

διci. της μ1 1 ήμης ένιδρυμέγον εχειγ τουτογ έι, έ­

αυτοίς, μι7 τοvθ'' άπ},ώς γόμιζε θέωσι1', την τών άρετϊΖιι• r.τιj­ σι;•, αλλά

αύτά

όναβάσεωc:

είc: οίκεία μέλη» 1", καi

άnοκηiσαντεc:

αύτόν

καταtιώσαντα νά

μόνον

τόν

εύρίσκωνται είc:

έαυτόv διό τηc: ένυποστάτου υ1οθεσίαc: κατά δωρεάν καί χάριν τοΟ άγiου Πvεύματοc:. 'Όταν λοιπόν άκούΟ!lC: δτι ό

1111' δι' αρετcvJJ προσγιγομέγην του Θεου λαμπρότηιπ

Θεόc: ένδημεi εic: riμδc: διά των άρετων η δτι διά τηc: μνή­

και χάρι~•, ;ω{fάπερ καί δ μέγας φηαι Βασlλειος, οrι 'ψL'Χ'!

μηc: έχομεν τοΟτον θεμελιωμένον μέσα μe1c: , μή νομίl!lC:

20 τϊ:; φvσικr'ι..ς δρμc'tc- οlκείq τε ασκήσει και τfΊ 6οηθείq του Πι·ειi.

θέωσrν άπλιοc: τοϋτο, τ11ν άπόκτησιν των άρετων, αλλά τήν

ματος συηωξήσασα, άξfα γί~-εται έJΙ ιfΊ δικαίq του Θεου κρί­

δι' ,όρετών προσγ1νομένην λαμπρότητα καί χάριν τοϋ Θε­

οsι η7ς χάρυι ων Θεοv διδομένης λαμπρότητας τοίς άγ[οις.

οΟ, δπωc: λέγzι καi ό μέγαc: Βασίλε1οc: , δτι μ;α ψυχή, ή

'Ότι δέ φCις Ι] χάριτι 10V Θεου διδομέι·η λαμπρότης, μαθι7συ

όποία

παρά του λέγΟ}'ίΟς, ((qr,ις ιί εκείθεν λαμ7lρόιης τοίς έJ!ταυΠα

?'> κεκαθαρμt:1·οιc, ή~·lκ' αγ έκλάμφωσιι1 οί δίκαιοι cός δ ifλ ιο;,

92

93

μέ τήν ίδι,κήv τηc:

δσκησιν

Πνεύματοc συνηί;IΞησε τάc:

καί

την βοήθειαν τοΟ

φυσικάc: όρμάc:,

τήν δ11ωίαν κρίσιν τοΟ ()εοϋ

γίνεται

κατά

ά(iα της λαμπρότητοc:, τηc:

ι;ί1, 'ίσrαιαι δ Θ.,ός ,•'ν μέσψ, θεώι, δ,.,rωγ και 6ασιλέω1', δω­

δεδομένηc:

σ,υ.λωγ ;~αί διαιρώ1• τάς άξlας 117ς i':κεi1?ε1• μακαριότητας)),

"Οτι δέ φιοc: είναι ή δrά τηc: χάριτοc: τοΟ ΘεοΟ διδομένη

'Ότι δέ ύπεροvρά1'1ό)' έστι τουιο και ύπερκόσμιον, ούδεις αγτε­

λαμπρότηc:, θά μάθt1c: Cιηό τόv λέγοντα δτι «φωc: είναι

ρεϊ· οϋκου~ι οστις, <σn ι~περουράνιον,>, φησί, <(φώς

cιπό έκεί παρεχομένη εic: τoiJC: έδιϋ Ι<εκαθαρμένουc: λαμ­

r.1, rαίς 1r,>1'

30 άγαι1ω~, έπαγγελίαις έκδέχεrαι», περι οlι καί Σολομc;))' λέγsι.

δ:ά

πρότης, δταν

τηc:

χάριτοc: τοϋ ΘεοΟ εic:

τούc:

άγίουc:. ή

oi δίκαιοι έκλάμψουν ύJσάν ό ηλιοc: , είc: τό

94

μέσον τϊ"JV 6nοίων ώc: GεGJv ; καi βασιλέων ϊσταtαι ό Θεόc:, 9

89.

Περί άποριων,

PG 91, 1237 D.

90. Αύτόθι, 1076 C. 91. Αύτόθι, 1088 BC. 92. Β α σ.ι λείου, 'Επιστολή .2,. 4, PG 32, 229 Β.

93. Περί 'Αγίου Πνεύματος 16, 40, PG 32, 141 ΑΒ.

94: 95. 96.

Ματ θ. 13, 43. Ψ αλ μ, 81, 1. Χωρίον μι; άνιχνευθέν.

διαστέλλων καi διαφ:.ϊJV τούc: ό[iouc: τιϊc: άnι') ,έκεϊ μακα­ ριότητοc»9Ό

'Ότι

δέ τοΟτο εΤvω

ύπερουράνιον καί

ύπερ·

κόσμιοv, δέν θά άντεiπn κανείς, δχι φυσικά ό λέγων, «τό

ίJnερουράvιον φωc: c;κολουθεί τάc: έπαγγελiαc: τιϊ>ν θων»,

περί

τοϋ όποiου καi

ό

Σολομc:ίJV λέγει,

«φωc:

άγα­ εic:

fΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

θΤ8

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ·JΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1

ΠΑΛΑΜΑ

.((φως δικαίοις διαπαντόςη· και ό απόστολος, ((ευχαριστουν,ες

τούc:

τ(α Θεφ τϊρ ίκα~,cfισαντι 11μϊiς

σrοϋντεc: τόν Θεόν τόν ίκανώσαντα ήμδc: είc: τήν μερίδα

.~)'

τfi ,uερlδι ων κλήρου 1ϊ,ιι,

δικαiουc:

διαπαντόc:»" 7 ,

καί.

ό

άπόστολοc:,

«εύχορι­

τοϋ κλήρου των άγίων είc: τό φωc:» . 98

δ:γίων έ1-· τι.α φωτ[JJ.

28. Ου· μι7ν αλλά και διά σπουδης και μελέτης έγγί~,εσθαί . 5 τφ οοφlαν }.έγοντες, ουκ αυτό τουιο ΙΎJΙ' σπου·δ17ι: η. l1)1' με­

"10

619

28. Άλλ' δμωc:, καί δταν λέγωμεν δτι διά σπουδηc: καί μελέτης δημιουργειται

είc: κάποιον σοφία,

δέν λέγο­

λέτψ' σοφίω· φαμέν, αολλ(t. τό δι' αντϊδ,, προσγει,όμε1,ον. "Αλ­

μεν σοφίαν αύτην ταύτην την σnουδήν ιϊ την μελέτην, άλ­

λως τε καί διαφόρως έι•δημών έστι τοις c~ι,θριuποις ό Κύρι­

λά τό δι' αύτων προκαλούμενον. "Αλλωστε ό Κύριος ένδη·

ος, κα,ά

αξίω• καί, ΤΟ)' ,ρύnον ιών ζητούνιων αυτόν' έ­

μεί · είc: τούc: άνθρώπουc: διαφοροτρόπωc: κατά τήν 1 ά!Ξίαν

·11,(ρως μέιτ γάρ τφ ,ιρακτικφ, έτέρως δέ τrp fΙεωρητικ~v ;ωί

καί τόν τρόπον των 2:ητ~ύντων αύτόν· όλλωc. είc: τόν πρα­

71))'

T(f) t)JlΟΠΗΚψ fi}.λως, Καt 1.ίλλως με~' η α1•{fψίJnοις ΟΠΟVδα[οις,

κτικόν, αλλωc: είς τόν Θεωρητικόν, αλλωc: είc. τόν έnοπτι­

ι~ιέρως δέ θ·εοίς ηδη γεγοJJόοι~•. Ά λλcί και κατ' αίπηι• ηί J'

κόν, καί αλλωc: μέν είc: δνταc: 2:ηλωτάc: άνθρώπουc:, δλλωc:

θεία~· ε;ιοψία11 ;-ιολλαί διαφοραί· καί τοίς προφ17ιαις γάρ, 1((1 '

,,

μπ· (Παρ,

,.,,

τφ

~::,

ο

η

~-~

1Jnαρ,.

•

rJI'

,.

,t

ιf'

αιJJιγμαϊω'Ι'' .uει•τοι.

\

και

.,

Ι

εσοnτρω,·,

δέ είc: ηδη γενομένουc: θεούc:.

θείον

έποψίαν 'ύhάρχουν

·Αλλά καί κατ' αύτήν τήν

πολλοί

διαφοραϊ καί άnό

μέν

ε'ίδει. κrι.ί οiι δι' αί1,ιγμ&1ωJJ'JJ r'fιφθη. Θεnv

τούc: προφήταc: ωφθη είc: τόν ενα δνειρον, είc: τόν αλλον

15 δέ ορασιι' ακούω,, εν εϊδει Υ.αί οiΎ δι' αιι•ιγμάτων; αναμι 1 ή~

όπτασία, δι' αίνιγμάτων δμωc: καί έσόπτρων, είc: τόν Μωυ­

σθητι του λέ·μ>1•1ος, · ((.θέωαιν, r·ηιι κατ' είδος έ1ιvπ6σ1ατοι, l'λ­

σην δέ «μέ δψιν καί δχι δι' αίνιγμάτων»" • Άκούων δέ δρα­

ιφ δέ Μωί}σfj

((f;J'

9

λαμψο•, ίjτις οiικ εχει γέ11εσΙJJ, αλ,λ,' α11επιι1 όη1011 εν τοiς αξ[ο!,ς

σιν Θεοϋ μέ δψιν καί όχι ,δι' αίνιγμάτων, ένθυμήσου τόν

φαι,έρωοΙJ', χαί

{,;τέρ νοίi;· και λόγον ειr 1(.Q αφθάρτφ 1άίι,

λέγοντα1. «θέωσιν, τήν κατά θέαν ένυπόστατον ελλαμψιν,

{))!Ι(ι))J αιrvι'ι μυοτικ17γ §ι,ωοο, πρός rό,r Θεό~-, καθ' 1]Υ rό φως

ή όποία δέν εχει γένεσιν, άλλ' άνεπινόητον φανέρωσιν είc:

20 τιίς αφω,οvς καί. 1Sπερcιρρήτου δόξης οί α/ι.οι εποn.τεύο~rτε:;,

τούc: ά!Ξίουc:, καi τήν ύπέρ νοϋν καί λόγον μuστικήν ενω­

11}1·

της μυκαρfας /.fRl(t

7()))'

;·i-

σιν πρόc: τόν Θεόν είc: τόν αφθαρτον αίωνα των δντων,

μεγάλου Θεαυ και Π ατρό:;

κατά τήν όποίαν οί αγιοι, έποπτεύοντεc: τό φώc: · τηc: άφα­

αt'ω δυι·άμεων και αυrοί. δεκτικοι

1'01'1ΙΗ χαι?αcότητος, και

I1)J' 101!

. ε-:1fκληοι1·, σv_ιι6ολο1• οvσω, ι1jς εγυποοτάτοv τ,ε και εJί-vπά!]­ υίοθεσίσ:;,

ηί έπιφοιτιίοει τij:: χάριτος υίοι Θεοv χρ·ημrπίζο1,σf

τήν έnίκλησιν τοϋ μεγάλου Θεοϋ καί Πατρόc:, σύμβολον τηc:

κτο1: κατc'r δωρ·εclι· ;ωί χάρο· τοu cςfov

25 και3"

r},

ένυnοστάτου καί ένυπάρκτου υίοθεσίαc: κατά δωρεάν καί

τε Κll.t Ηοοηαι πάνrες οί αγιοιη.

29.

νοϋc: καί ύπεραρρήτου δό!Ξηc:, γίνονται καi αύτοί δεκτικοί τηc: μακαρίαc: καθαρότητος μαlί μέ τάc: δνω δυνάμεις, καi

Π, 1 εύματος

Τοvτο ,οί~'Uι' rί μέγας ΔιοJJύοιος, άλλαχοv μέ,, αρχί­

χάριν τοϋ άγίου Πνεύματοc:, κατά τήν όποίαν διά της έnι­

rrωτον ι:ικτίJJα καί ·ι9•εουργικόι· καλέοας φως, t::ιrταvθα δέ ·θ·εrι­

φοιtήσεωc: τηc: χάριτοc: δλοι

Π()t(,)1' διορΟ)' και αρχ17ι• ι?εότητος, δηλαδι7 1'fε(!JΟεως, προς 1ι'ι1·

είναι υίοί

30 ερωτιίοω•τα ncιJς δπερ 11Ψαcχίαι•, τουτέστ lJ' ύπερ αρχ-ηJJ θεfι­

τητος, Μιάρχει 1, Θ1:ός, αποκρινόμε,•6ς φησιν, α1ς εl Θεδι•

29.

Θεοϋ,,.

Τοϋτο λοιπόν τό φώc:

δώρον καi άρχήν θεότητοc:~,

nοκρινόμενοc: δέ K(il

ό μέγας Διονύσιοc: άλλοϋ

έκάλεσεν άρχiφωτον άκτίνα καi θεουργικόν2, έδω δέ Θεο­ nοιόν

97 .. Π ο ρο ι μ. 13, 9. 98. Κολ. 1, 12 (ύμδς). 99. Ά ρ ι θ. 12, 8, βλ. 2, 3, 59. . . 1. Μ ο Ε i ,μου, Μρός Θαλάσσιον 61, PG 90 636 CD έΕ. iδίως σχόλιον 16, αύτ. 644 C. Βλ. 1, 3, 20· 3, 3, 13. 2. Περί ούρανίου ίεραρχίας 3, 3, PG 3, 165 Α. 3. 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α.

oi όyιοι καθίστανrαι καί θά

πρόc:

έκείνον ό

δηλαδή θεώσεωc:. 'Α­ όποίο.c:

ήρώτησε~

· nωc:

ό Θεόc: ύnάρχει ύnέρ. θεαρχί.αν, δηλαδή ύπέρ άρχήν θεό­ rητοc:, λέγει δτι, δν άκούων δτι ό Θεός όρδται «μέ δφιν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ. ΤΟΥ

620

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

άκούω1, δρώμενο,ν (<εν εϊδει και ού δι' αινιγμάτων)>, και ψvχι}ς

."'Τψ>:; rιrομα τρόπω, ιοίς αξίοις rίις οlκε[οις μέλεσι nεριφυό­ μειrοι• καl κατά τ-οσοvτοιr έvούμειrον αυτοίς άις ολον μέι: αϊ·7())' περιχωρείι• έκείι,οις Ι.ίλοις, ολοvς δέ αυτούς αvι?ις δλι5 r.C>ς εκεf1ψ, r.αι Πι,ευμα δι' ι•ίου πλουσίως εφ' 17μας χεόμε­

νω', αί.λ' αιι κτιζόμει'ΟJ', και μεταλαμοαναμεΥΟV 1ίμίν και δι' ήμΓΟ1' λαλοί!·ι•, ταυτα 1οίιιυι• ακούων, ει μ17 κατ(l τη1• ύnερQύ­ Οtοι• οι•σίω, νομίσεις όρασθαι τόιι Θεόι,, αλλά κατά τiιι· θsrι­ 10

621

και οχι δι' αίνιγμάτων»' καί nεριφύεται κατά τόν τρόπον

ψυχης

npόc: σωμα

είc:

τούς

ά!Ξiουc:

ώς

μέλη του

καί

ένώνεται μέ αύτούc: τόσον στενωc: ώστε δλοc: μέν αύτόc: vά nεριχωρη είς έκείνουc: δλους, δλοι δέ αύτοί πάλιν νά

nεριχωροΟν όλικωc: είc: έκείνον καί δτι ΠνεΟ'μα χέεται είc: ήμαc: δι' Υίοϋ πλουσίωc:5, άλλά δέν κτίlεται, καί μεταλαμ· βάνεται άnό ήμαc: καί λαλεί δι' ήμων, δν λοιπόν, άκούων

rαΟτα,. δέν νομίσrιc: δτι ό Θεόc: όpαται κατά τήν ύnερού­

;7οιόν δωρεάν τε και ένέργειαν αύτου, ίΎJ)' χάριγ τijς ι•ίοι?ε~ σία:;, 117 J' αγέι•ητοι, θέωσιν, τηι, κατ' εlδος εΥυπόστατοιr ελ­

γειαν αύτοΟ, τήν χάριν τηc: υίοθεσiαc:, τήν άγέννητον θέω.­

λαμψι 1·, εl τουτο ι·οή(JJεtς 1?εότητος άρχήιr, το θεοποιόιr δcορο•,

σιν, τήν κατ· είδος ένυnόοτατον ελλαμψον, καί δν τοΟτο

Tr! _ιιε:εχ/,μεJ'Οιr και δψόμεJJΟJJ {,περφυοις, ύπερ 11JJJ αρχηι' τα11-

cιον ούσίαν,

άλλά

κατά τήν θεοnοιόν δωρεάν καί ένέρ­

έννοήσnc: άρχήν θεότητοc:,

τό Cεοποιόν δωρον,

τό μετε­

1ην c'ΓiTtJJ 1) Ιιπεράρχιος ουσία του Θεου. Έκεί11 η μεy γr}ρ σχ,ϊ­ rιι.ς. εl και .ιιίι φυσικιί, και aσχετος, ούχ ώς ύπερφv~Ίς μόι,σι·, 15 αλλά και ΟJς σχέσις- nϊvς -γαρ 1) σχέσις σχέοι.11 αV'/?ις εξει ." 'Π δ.<: οf;σία του Θεοί: 01';χ rδς σχέσις ασy:ετος, ά,J.λ' ώς και αi•­ τι7ι,• Τ(ι)}' 1;περφυϊiη, οχέσεωι• έπέκειJ'α. ΚακείΥης μεν έκάστφ

Διότι έκείνη μέν είναι σχέσις, δν καί μή φυσική, καί ασχε­

Η,ιιι i)ξιωμέ~,rω· οlκείως τε και καταλλήλως πα.οι μέτε·στιι··

είναι δσχετοc: δχι ώc: σχέσις, άλλ' ώc: έnέκεινα καί αύτων

ιί δέ ου·οία TOV Θεοv και. πάντωι, τϊiιν ,ιιεθεκτώγ ύπερεξήρηται. 20 30. 'Ο δέ cυό θεοποιάι, δ(7ιρογ εί;οl)) λέγωι, ((τ,ελειωτικ11ι·

των ύηερφυων σχέσεων. Καί άπό έκείνην μέν, τήν θέωσιν,

,ijς λογι;,ijς φ11σεως α:τό τifς πρcbτης διακοσμήσεως άρχομέ­ ''Ψ' κ.α/, τοίς έοχάτοι.ς Η»ν λογι.κο>JJ περατουμέιιη~f)ι, και τϊι TOl' Χριο10[; ευrη•j•ελίφ δΓίJ.6:; έστιν αγτιτα1τ6μεyος. El γr}ρ

καί καταλλήλως· ή δc ούσία τοΟ Θεοϋ είναι ύnερεΕηρμέ­

ή θέωσις τ·ελεωί 11Ίι• λογικ17ι, φύσιν, άλλ' ούχ ύπέρ ταύ-,ηι'

rηc: λογικηc: φύσεως άρχίΖ:ουσαν άnό τήν πρώτην διακόσμη­

25 :cτοιεί.τrι.ι τοi,ς θεοειδείς, εξι.; ούσα τ17ς λογικijς φύσεως, dι; t:;,

φvrΗκ1jς δυι·άμεως προεί.~'tούσης ·εlς έι 1 έργεια1', ου-χ ·ιί:crέρ

χόμενον καί όρώμενον καί ένούμενον ύnερφυωc:, τότε ή ύnεράρχιοc: ούοία τοΟ ΘεοΟ εΤvαι ύnέρ τήν άρχήν ταύτην.

τοc:, δχι μόνον ώc: ύπερφυήc:, άλλά ιωί ώc: σχέσις· διότι nωc: ή σχέσις θά εχπ πάλιν σχέοιν;

Ή δέ ούσία τοϋ Θεοϋ

χορηγείται είc: δλουc: τούc: ήξιωμένουc:, είc: έκαστον οiκείωc: νη όλων των μεθεκτων.

30. Ό δέ λέγων «τό Οεοnοιόν δωρον εΕιν τελειωτικήν σιν καί είναι

nερατουμένην

είc:

τά τελευταία

φανερόν δτι άντιτίθεται

των

6

λογικων» ,

καί είc: τό εύαγγέλιον τοϋ

rρύσιγ ;•fι·οιπαι οί α;,ιοι Πεούμενοι, ουδ' έκ Θεου γει J'ώντrι.ι.,

Χριστοϋ. 'Εάν πράγματι ή Cέωσιc: τελειοnοιη τήν λογικήν

οvδέ Πνεv•,ιιά εl-σιι·, cvς εκ Πνεύματος γεγενηι.ιιένοι, οfδέ μ6-

φύσιν,

1

ι·οις rποίς πιοτεύοι•οιι• F-l:; τι'ι 01•ομα αυτού 3Ω σθαιι)

n

Χρ-ιστός ιιε!:ουσίαγ εδωκεγη

τέκ1 1 α

1

Θεου γει έ-

έπιδημήσας· και πρύ

της i':πιδημ[ας γc}ρ αiΊτοiι πασιι• ένυπijρχει• εθνεσt)', εϊτε ψυ-

άλλά δέν -καθιστςΊ τούc: θεοειδείς ύnέρ αύτήν, έφ'

δσον είναι εΕιc: τηc: λογικηc: φuσεωc: ώc: προκληθείσα άnό φυσικήν δύναμιν nροχωρήσασαν είc: ένέργειαν, δέν φθά­ νουν ύnέρ φύσιν

oi

δγιοι

θεούμcνοι, οϋτε

γεννώνται

έκ

Θεοϋ 7 , οϋτε ΠνεΟμα είναι, ώc: γεννημένοι έκ Πνεύματοc: ,

8

οϋτε ό Χριστός μέ τήν έnιδημiαν του «εδωσεν έ!Ξουσίαν

4.

μίου

'Αριθ.

12, 8,

Β α σ I λείου,

5. Τ ί τ. 3, 6. Βλ. 5, PG 29, 772 D. 6. Άνωτ. παραγρ. 25. 8. Ί ω. 3, 6.

Άνατρεnτικόc:

άπολογ.

7.Ίω.1,13.

9.Ίω.1,12.

Εύνο·

1

νά γίνουν τέκνα ΘεοΟ είc: τούc: πιστεύοντας είc: τό όνομα αύτοΟ» μόνον

9

διότι καί nρό τηc: έπιδημiαc: αύτοϋ ένυnηρ­

χεν είc: δλα τά εθνη, αν βεβαίως φυσικωc: ένυηάρχπ είc:

!

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

622

,623

τοίς νυιι δυσοεdέσι τι::

rήν λογικήν ψυχήν, καί τώρα είς δλους τούς δυσσεβεϊς

και ασεοέσι,, α.πu.σιν. "Ειι, ε'ίJ1;ερ ή θέωσι.ς εξι.ς ε'στί τελειω­

καi άοεβεϊς. Προσέτι, αν βεβαίως η θέωσιc: είνοι εΕιc: τε­

τικr; της λογικιjς φύσεως, οί "Ελληνες λογικοί τελείως oi'iκ

λειωτική

Jισω 1 , αλί.' οvδ' οί εκ:πεσόνι,ες αγγελοι· τοι.γu.ροvJ' ου κακώς

ήσαν τελειωτικωc: λογικοί, άλλ' οϋτε οί έκπεσόντες δγγε­

ΟΙΚ(V:; ι!.ι•εοτι. τzί λογικ?ί ψυχfl, και

5

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ; ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ )!'V'))

φύσεωc:, οί άρχαϊοι

'Έλληνες δέν

γι,ιόσει χρδ:ιιπαι, τijς δί:: κατ' αυτήν qπισικ17ς εξ·εως εστέ­

λοι· έπομένως δέν χρησιrμοποιοϋν ·κακώς τήν γνώσιν, άλλά

ρηηαι. ΠCις ovv δικαίως ύτιεύθν}'Οι; Και μrιν ουκ είναι μαλ­ λον ουσίας ουσίαν και οί εξω φασί σοφοί. Πως OVY ϊίγγελοι

είναι δι,καίως ύπεύθυνοι; Καί όμως άκόμη καί oi εΕω σο­

1ll

αγγέλωJΙ }.ογικοί μό.λJ.,οι, l) ψvχ17 ψυχιjς; Οί γϊιρ ατελείς τηι• ήλικίαι· ουκ εν τιί ψύσει ηjς ψvχίjς, αλλ' εν τ'fi ωv σcόμαως 10 εχοV'σι το ατ.ελές. "Αρ' οvν ·θέωσις ή τδ φρονείι, διδούσα 1ί­ ί.ικία; Και γJJωστικωτέρους δε μαλλον αλλους αλλω~·, ου πα­ ρά τiιν 117ς ψυχής φύσιν πεφυκέναι λογιζόμεθα, παρά δε την του σώματος κρ,ιJ.σιι' . .,. Αρ' οv·ν θέωσις ή τελεστικη προς ,εvφυ­ ίω' κρασις; Καl 1ιιι' εvφυίαv δε δώρον οvσω1 'ίσμεν Θεού, 15 ιιίν δε γνcvσt)' ου μόνον Θεοv δώρον, άλλrt και τελειωτtίΩJΥ τί'f ς λογικής φύσεως εξιJJ, oi'., δώρον δε θέο:ποιόν, ου γαρ ύ­ περφυές, εκείνου δντος ύnέρ, φ1ίσο·. Είεν δ' αν καl. πάντ•ες, οί με~, μαλλ011 οί δ' ηηΟJ', θεοί δ' ομως άπαξάπαντες αι1 θρω­ ΠΟΙ καί. ϊiγγελοι· αεί δε ατελείς ·D·εοί και 17μίθεοι τό δαιμό20 νιο~• φύλον. Ουκ αρα 1'!έωσις η εξις αϋτη· ητις γάρ :ιιοτ' αι, ε'ίη τελειωΤΙΥ.17 τη; λογικής φύσεως f;ξις, είτε γνώσις, είτε κράσις, είτε εvφυία σcόματός τε και ψυχ17ς, θύραθει, i} οίκο­ θει· προογινομέι·η, λογικούς ακριυως οlς αν επιγέγοιτο τε­ λέσειεγ, αλλ' OV'J.ι και θεούς. 25

τηc: λοyικης

31. 'Αλλct γάρ, σπερ αι•ιιnέρω δέδεικru.ι, i1/Y μεν εκ πίστεως εlς ει,έργειαν προοiiοαν υίοθεσίω' και την θεοποιόJ'. δωρεαl' 1αύ1ηι' οί αγιοι σαφc7Jς ενυπόστατόν φασι1,· ο{πος δε 1ι7ι 1 1?εομι.μησίαν ί}ν ~?εαρχίω• και θεο:τοιόι, δώρον μόνος ά­ :ιάΥ,ων ·ύπεvόησεν, ουκ ενυπόστατοιι είναι διισχυρίζεται· τοι-

30 γαρουν έτέρα εσ,ι nαρα 11)Υ τοίς πατράσt)J εγγεγενημέι•ην τε

είναι στερημένοι φυσικης δι'

,αύτήν εΕεως.

Πως

λοιπόν

φοί λέγουν δτι δέν ύπαρχει ούσία περισσότερον ούσiας. Πωc:

λοιπόν

ψυχή ψuχης;

δ.γγελοι

θά

είναι

λογικώτεροι

άγγέλων

η

Πράγματι οί άτελεϊς κατά τήν ·ηλικίαν δέν

εχουν εJς ·τιΊν φύσιν της ψυχηc: άλλ' είc: τήν τοϋ σώματος

τήν

άτέλειαν.

φρόνησιν

~ Αρα

11λικία;

καμωμένοι

λοιπόν θέωσιc: είναι ή

'Επίσης,

γνωστικώτεροι

λογιΖόμεθα δ.λλων

δχι

δτι λόγψ

δίδουσα τήν μερικοί

είναι

τηc: φύσεως

της ψυχηc:, άλλά άπό τήν κρδσιν τοϋ σώματοc:. ~ Αρα λοι­

πόν θέωσις είναι ή τελεστική nρός εύφυϊΌν κρδσιc:;

!Α­

ναγνωρίί:ομεν δέ έπίσης δτι η εύφuΤα είναι δωρον Θεοϋ,

ή δέ γνωσιc: όχι μόνον δωρον Θεοϋ, ·άλλά καί τελειωτική εςις

της

λογικης

φύσεως.,

δχι

δμως

θεοποιόν

δώρον

διότι δέν είναι ύπερφυέc:, ένφ τό θεοnοιόν είναι ύηέρ φύ­

σιν. Έt δ.λλου, ·. ον ήτο φυσι 1 κόν δωρον ή θέωσις, θά ,ήσαν όλοι θεοί, αλλοι περισσότερον καί όλλοι όλιγώτερον, πάν­ τως δμωc: θεοί δλοι γενικωc: δνθρωnοι καί δγγελοι· πόντο·

τε δέ άτελέΊc: θεοi καί ιiμίθεοι οί τοϋ δαιμονίου φύλου. Δέν είναι λοιπόν θέωσιc: ή εΕιc: aύτή' διότι,

καί αν είναι εi:ιc: τελειωτική

γνωσιc:,

εϊτε κρασιc:,

εϊτέ

της

εύφυία

όnοιαδήηοτε

λογικηc: φύσεως,

σώματος

καί

εϊτε

ψuχης,

nροσγινομένη άπό εςω η άπό μέσα, θά ήδuνατο νά κατα­ στήσn

άκριβωc: λογικούς ,έκείνουc: είc: τούc: όnoίouc:

θά

έπήρχετο, άλλ' δχι καί θεούς.

3·1.

'Αλλά βεβαίως, όπως έδείχθη όνωτέρω 10 , ϊήν μέν

uίοθεοiαν την έκ πίστεωc: προβόσαν είc: ένέργειαν καi την

Θεοποιόν ταύτην δωρεάν oi όγιοι λέγουν οαφωc: ένυ:nόd:rα­

1 Ο.

Παράγρ.

9, 18.

τον· OUTOC: δέ ίσχυρίΖεται QΤΙ ή θεομιμησία, την όποίαν μόc voc: αuτόc: άπό δλοuc: έκλαμβάνει θεαρχίαν καί θεοποιόν δώρον, δέν είναι ένυnόστατοc:· έπομένωc: είναι δλλq θέω-.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

624

σιc:, διάφοροc: άπό τήν έμφυτευομένην είc: τούc: πατέρας

και εγι•ωσμένφ θέωσιν. Jιfάξψος δε ό 1Jείος OUr. (1)ΨJH)O,ΙX10JJ μόι•οv. είπε ταύτφ 1 , αλλά και αγέι,ητο1 1 , και ουκ ακrιστον μόι·οι·, αλλ,i και άπερίγραnτον και ύnέρχρονον, ώς και τοί)ς αυτιις εvμοιρηκόιας δι' αυτ111· dκτίσ10υς, «:νάρχαυς και απε5 ριγράnτους τελέσαι, καίτοι δια την οίκεlαν φύσιν t::ξ οi)κ ί5ι·­

των γεγω·ό1ας. Οvτος δέ, «α μ17 έώρακ.εν εμοατε·ύω~·η, ΚΊt­

ΟΤf))' >ιαί φvσικί7ν και ύnό χρ6νο11 ίσχυρ[ζεται ιην θέωσιγ εlι'rΗ. σαφϊός παρ' έαυτο11 δημιουργϊόν αυτψ•, αφ' ης και ϊΟΥ Θε­ ())J

δrjλός

i::OTO'

εlς κτiσμα κατασπα>J'. 'ΙΙ

μέι1

γάρ θέωσις ΚΙ!.-

ι,χ τοi•ς πατέρας ουσιώδης εστί,, ενέργι::ια Θεσυ· fις δέ ,ιv­ σίας αί οί'.,σιιiιδεις ειιέργειαι κτισταί, κτωτή και αϋτη t:ξ άι·άγκης. 'Γαύτrι δέ τfί ατοπίrι: πολυτρόπως lίν τις 'ίδοι κc,ί πολλάκις τον ταλαίπωρον τοvrον nεριπίπ1οy1α· ου γαρ t::ρvθρυΊ, πάσας τάς εμφύτους του Θεοv δυνάμεις τ•ε καί ενεργείας Κ7115 ,στας α:ωφαο•όμει•ος, καίτοι ι·αόν Θεοv ζώντος τώι• αγίων εκασΙΟΥ εiι•αt nεnιστεύκαμεJι δια την ε·νοtΚΟVΟαΥ χάριι1 • Π {;j;

10

οlΨ ναός Θεού τό του κτίσματος οίκητήριον; πώς δέ 1ούτω1· εκαστος ακτωτος δια 1·1111 χάριν, εί κτισι·ή; Έκείι·ο δέ ιιιιι και λίαγ θ·αι•_ιιάζει.ν εnεισι, πώς και αυ·τός 1J•εουργικόι 1 λέγωι• 20 ύnο

1(<)/! παιέρω1r καλείοθαι ΤΟ εγ τφ Θαυωρίφ ί.άμψαγ φι-;';;, εlτ' αυτός θ·εοnοιογ δώρον τούτο λέγειν ουκ ανέχεται. Ου μiιι·

αλλ' επειδ·ι) ·ή θεοnοιός δωρεά τοίt π,,εύματος ένέργει.ά εο,ι Θεοί;, ό δέ Θεός άπό των ε·νεργειών εχει τάς επωι'Vμία,/

( rJ γά? ύπερουσιό1ης dι•ώγυμός έστιγ αυτου, ε'ίπερ εξ αρε25 τ·ίjς μόνr;ς καί σοφίας 17 θέωσις ύnηρχει') ούκ li1• Θεάς ώς

Εχωt' θεοnοιάν ει•έργειαι, εκαλείτο ό Θεός, της σοφίας κrι.ι αρετής ταύιηγ αV'IOV δήλην ποιούσης τ17ν ε1'έργεια1', αλλ' οi,δ' liν ύπέρι'J.εος ηκ·οι-εν, ύJς ταύτης 1ης θε6τη;ος ε:τέκειγα ύnάρ­ χων· αnέχρησε γαρ α.γ α.Ζ,1q""ι δ::τέρσοφον και δnεράγαθοιι ;,-:αί

11. Περί άποριιϊ.ιν, PG 91, 1137 κ.έ. 12. Κολ. 2, 18. 13. Α' Κ ο ρ. 3, 17 κ.ά.

14. Αί έπωνuμίαι τοίi Θεοίi προέρχονται έκ των ένεργειιϊ.ιν του. Βλ. Βαοιλείου, Έn1στολή 189, 8, PG 32, 696, Γρηγ. Θεο· λ ό γ ο υ, Λόγοc. 30, 18, PG 36, 128 Α, Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ ί­ τ ου, Περί θείων όνομάτων 12, 2, PG 3, 969 C. Ή παροϋσα όνομα­ σία

'Θεόc.'

έκ τηc.

'θεώσεως·

εΤναι ταυτολογική.

625

καί άναγνωpιί,ομένην άπό αύτούc:. Ό δέ θεΊοc: ΜάΕιμοc: είπε ταύτην δχι μόνον ένυπόστατον, άλλά καί άγένη­ τον, δχι μόνον δκτιστον, άλλά καί άπερίγραπτον καί ύπέρχρονον, ώστε οί άποκτήσαντεc: αύτήν νά καθίστανται 1

έΕ αίτίαc: τηc: δκτιστοι, δναρχοι καί άπερίγραπτοι 1, μολο­ νότι κατά τήν φύσιν των εγιναν ,έε ούκ δντων. Ουτοc: δέ, «εiσβάλλων είc: πράγματα τά όποϊα δέν είδεν» , ίσχυρί­ 12

(εται δτι ή Θέωσιc: είναι κτιστή καί φυσική καί εγχρονοc:, δημιουργGJν ταύτην σαφωc: μόνοc: του, έΕ ου καί είναι φα­

vερόν δτι καταβιβάί,ει τόν Θεόν εic: κτiσμα. Πράγματι ή μέν θέωσιc: κατά τούc: Πατέραc: είναι ούσιιi>δηc: ένέργεια Θεοϋ, ή δέ ούσία τηc: όnοίαc: αί ούσιιίJδειc: ένέργειαι είναι

κτιστοί. είναι κατ' άνάγκην κτιστιi καί αύτή. Δύναται δέ νά ϊδπ κανεic: τόν ταλαiπωρον τοϋτον νά περιπίπτη πολυτρό­ πως καi πολλάκις είc: αύτήν τήν άτοπίαv- διότι δέν έρυ­ θριδ νά κηρύσση κτιστάc: δλαc: τάc: έμφύτουc: δυνάμειc: καί ένεργείαc: τοϋ Θεοϋ, μολονότι ήμε"ίc: πιστεύομεν δτι ειωστοc: των άγ:ων είναι ναόc: Θεοϋ ·ί,α>ντοc: λόγψ τηc: 13

ένοικούσηc: είc: αύτόν χάριτοc:. Πωc: λοιπόν θά είναι ναόc: Θεοϋ τό οίκητήριον τοϋ κτίσματοc:; Πωc: δέ εκαστοc: των άγiων θά είναι λόγφ τηc: χάpιτοc: δκτιστοc:, αν αύτή είναι κτιστή; Μοϋ ερχεται δέ νά θαυμάί,ω πολύ τοϋτο, nGJC: δη­ λαδή ένψ καί ό 'iδιοc: βεβαιώνει δτι τό είc: τό Θαβώριον λάμψαν φωc: καλείται θεουργικόν ύπό των Πατέρων, εnει­ ,α ό ϊδιοc: δέν δέχεται νά τό λέγη θεοποιόν δώρον. 'Αλλ' δμωc:, έπειδή ή θεοποιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματοc: είναι ένέργεια τοϋ Θεοϋ, ό δέ Θεόc: εχει τάc: έπωνυμίαc: άπό τάc: ένεργείαc: (διότι ή ύπερουσιότηc: αύτοϋ θά είναι άνώ­ νuμοc:, αν βεβαίωc: ή θέωσιc: προήρχετο μόνον άnό τήν άρετήν καί τήν σοφίαν), δέν θά ήδύνατο νά κληθπ Θεόc: ώc: εχων θεοποιόν ένέργειαν ό Θεόc:1 4. άφοϋ ταύτην τήν ένέργειαν αύτοϋ θά έδείκνυον ή σοφία καί άρετή αύτοϋ, άλλ' οϋτε ύπέρβεοc: θά ώνομάί,ετο, άφοϋ θά ύπηρχε πέραν αύτηc: τηc: θεότητοc:· διότι άρκετόν θά τοϋ ητο νά λέγεται ύnέρσοφοc: καί ύπεράγαθοc: καί τά τοιαϋτα. Έπομένωc: ή 40

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

626

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1

ΠΑΛΑΜΑ

,627

τά ιοιαυια λέγεσθ·αι, Τοιγαρονν αλλα, παρά Ι1]Υ αρετήν καί

χόριc: καί ένέργεια τηc: θεώσεωc: είναι κάτι όλλο, διάφο­

την σοφίαν ή χάρις και ή ενέργεια τijς θεώσεώς εσιι.

ρον άπό τιiν άρετήν καi σοφίαν.

.'32.

Των ιοfί, καλοv τοίνυ11 ΒαρJ..αάμ εlς ημάς λοι·δοριωι'

dιλ,ογήσα111ες

( ου

γαρ εlς ή μας, αλί: εlς τούς πατέρας αναφέ~

5 ρανται· τούτων γάρ είσι τά ύυρι.σμένα δόγματα, μαλλα,ν δέ ούδέ &κείγωι, ίϊπτεται· ,τrύων γάρ τις, δ φασιν,. εlς οv:ρανόν,

ου τον ούρανόν αλλ' έαvτcΊv ποιεί κατάπτυστον )· ουκουν ήμείς παρ' οιrδέν τάς υδελυράς ταύιας

υλασφημίας

ήγησάμει•οι,

32. ·Αψηφήσαντεc: λοιπόν τάc: εic: βάροc: μαc: λοιδο­ ρίαc: τοϋ καλοϋ Βαρλαάμ (διότι δέν άναφέρονται είc: ήμαc: άλλ' είc: τούc: Π ατέρac:· πράγματι αύτων είναι τά ύβρισμέ­ να δόγματα, μαλλον δέ οϋτε έκείνων δπτοντaι· διότι, δ­ πωc: λέγουν, δποιοc: πτύει είc: τόν ούρανόν, δέν κάμνει rόν ούρανόν κατάητυστον όλλ' έαυτόν) · ήμεϊc: λοιπόν μή ό­

ειδησιν ζη-

ποδώσαντεc: καμμίαν βαρύτητα είc: τάc: βδελυράc: αύτάc: βλασφημίαc:, ώσάν νά ήρώτα διαπορητικωc: τί άραγε είναr θέωσιc:, θά άποκριθωμεν είc: αύτό συμφώvωc: μέ τιiν 1δοθε"i­ σαν εic: ήμαc: δύναμιν παρά τοϋ Κυρίου. 'Όταν, ω βέλτιστε, άκούηc: θεοποιόν ένέργειαν Θεοϋ, καί θεουργόν χάριν Πνεύ­ ματοc:, μή noλunpayμovfιc: καί μή ,lητfιc:, nωc: τοϋτο, nωc: έ· κείνο, καi πωc: δχι, καί μάλιστα άφοϋ δέν πρόκειται νά φθό­ σηc: είc: τόν Θεόν χωρίς αύτιiν, συμφώνως πρόc: τούc: όμιλή­ σανταc: περί αύτηc:, άλλά νά ,διατηρfιc: τά εργα, διά των ό­ nοίων θά έnιτύχηc: έκείνηv· πράγματι τότε θά γνωρίσηc:

1ωJΙ, ωίς ,Ίεπειραμένοις μεν πιοτεύων, λαμυάJΙει Η τijς a,λη-

καi ταύτην κατά δύναμιν· διότι μόνον ό μαθών διά nείραc:

2.Ο {fείας ιJΙδαλμα,. παρ' έαυrοv δέ διανοούμενος και τού ινδάλ­

γνωρίlει τάc: ένεργείαc: τοϋ Π νεύματοc: κατά τόν μέγαν Βασίλειον 15 • Ό δέ lητων τήν γνώσιν npiv άnό τά εργα, ον μέν nιστεύη είc: τούc: δοκιμάσανταc:, λαμβάνει κάποιον 'ίνδαλ­ μα τηc: άληθείαc:, δν δέ διανοηται άφ' έαυτοϋ καί έκnέση τοϋ ίνδάλματοc:, τότε καυχαται nολύ ώσάν νά είiρε καί

cv·σανεί διωwρητικως ηρεω, τί ποι' αρα θέωσίς εστιv, d,ω-

10 κρι~rούμε{}α προς τοντα κατά την επιμετρηθείσω1 ήμίν :παρά Κυρίου ϊ%vαμιν.

Έ11έργειαν

Θεοv

1~εοποιόν, ώ 6έλτιστε, α·

κούων και Πνεύματος χάριν θεουργόν, μ11 :τιολυπραγμόyει, μη,δέ ζήτει, nαις μεν 1ου10, πως δ' εκειι•ο, πως δέ μή, και

ιαvτα ταύτης ίiνευ ι1.117 γενήσεσθ'αι μέλλων έv Θεφ,. κατά τούς

15 ΠSQt U'1fίfjς ειπόνιας, αλλα T(iH' εργωι• εχου δι' ών εκε{ιτης τεύξn· τότε γr'ι.ρ και ταύιην εισυ κατά ιό εγχωροvν- μόψος

γάρ δ πείρq μαθών οlδε τcίς ενεργείας του Πνεύμαrος, καιά τον μέγαν Βασίλειο~,. Ό δέ προ

1WJI

l-5ργωy

11JY

ματος διαπεσιvJΙ, εlθ' ώς εύρηκc:Jς μέγα φvσαται και :τιολi•ς κατά των πεn•ειραμέJΙω11 (1Jς πεπλανημένων nνεί. Μη πολv­

πραγμόγει. τοίνυν, αλλ' εnov τοις nsπειραμέ~,οις, μάλιστα μέν ."iiργοις, εl δέ μη τούτοις, 1οίς λόγοις γονJΙ, αρκούμενος ταίς

25 πσ.ραδειγματικαίς εκφάνσεσιν αύ·τijς· ή γάρ θέωσις ύπερών11μος. Δια καί ήμείς πολλά περί 17συχίας συγγραψάμεγοι, iτiiJ!

όρμςι δυναμικωc: κατά των πεπειραμένων ώc: πεπλανημέ­ νων. Μή nολυnραyμονfιc: λοιπόν, άλλά νά άκολουθfιc: τοι)c:

οαμέγωJΙ, οvδαμοv nερί {)·εώαεως &ι,αγράψαι τεθαρρ17καμεγ·

nεnειραμένουc:, μάλιστα μέν μέ εργο, δν δέ δχι μέ αύτά, τουλάχιστον μέ λόyουc:, άρκούμενοc: είc: τάc: nαραδειyμα­

l'V)) δ' εnείnερ ανάγκη λέγειΥ, ερούμεν, ε1;σεοfj μέy τfί του

τικάc: έκφάνσειc: αύτηc:· διότι ή θέωσιc: είναι ύnερώνυμοc:.

μεν TQ)Y :πατέρων :Jιροτρεψαμέ1 1 ω1', )'VY δέ των αδελφών αlτη­

30 Κυρίοι· χriριτι, nαραστijοαι δέ οvχ ικανά· καl. ,}.,εγομέ~•η ;,-άρ

Διό καi ήμεΊc:, άφοϋ σuνεγράψομεν πολλά περί ήσυχίαc:.

όλλοτε μέν κατόπιν nροτροnηc: τιον Πατέρων, ·όλλοτε δέ κατόπιν αίτήσεωc: των άδεινφων , δέν έτολμήσαμεν nοu­ 16

θενά 15. Βλ. τοϋ Χ ρ u ο οστό μ ο u κατωτέρω 3, 3, 3, Είι:: Ήσαfαν 1; PG 56, 14. 16. Τό εε προηγούμενα βιβλία, έε ων τά τρία nρωτα είναι άπαν· τήοειι:: είι::

άδελφόν.

νά

yράψωμεν

περί

θεώσεωc:·

έnειδή

δμωc: τώρα

παρέστη άνάyκη νά ε'ίnωμεν, θά εϊnωμεν μερικά, μέ την χάριν τοϋ Κυρίου εύσεβη, άλλ' όχι ίκανά νό δώσουν άκρι­

βη εiκόνa· διότι ή θέωσιc: μένει όρρητοc: καί δταv όνομά-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

628

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

αeρη ως εκείνη μέ,·ει, μόνοις ενώνυμος, κατά τούς :ιατέρ,ις φά1,αι, ταίς ευμοιρηκόσιν αυτης.

33. ΊΙ φύσει τοιγαρουv {)ε61ης, 11 &ρχ1) της {)εώσεως, έξ 10 {)·εουσθαι 1οίς {)εομέJ!οtς έστίν,

ης ώς αιτίας αμεθ·έκτου

5 αϋτη τοίγυy ή 7lάΥτωγ έnέκειγα {)εαρ,χικω1ά1η μακαριότης α­

όρατός έσιι καθ•' έαυτήν αlσθήσει τε και νφ, αοωμάτφ 18 και σώματι συνδεδεμένψ και, έκοτfj έαvτου τι τούτων ε.,ί

10

κρεϊηον θ·εωθέι,· μόιψ γαρ ιφ καθ' ύnόατασιν ήνωμέι,φ

νφ και σώματι εlναί ί8 και γενέσθαι θεατη πιστεύεται, 1ο καί μ·rι

cl

κατά 111)! οlκείαν φύσιγ έαvτώJ'. Μόνα γαρ εκεί;•α

ισιαρουσίq,

10v

χρίοyτος ολου» εθεώ{)ησαν και την ισψ ε1 1έy­

γειαΥ 1fί 'θ·εο11σ17 Ουσίq. προσελάΌΟ)'10 1 ΠΙJ.ισωr α'!!'1Ύj)J ανελ}.ι.,(7'Jς

χωρήσαγτα και δι' έαυτώy έκφήγω·τα· και γαρ ((SY τφ Χρι­ στφ nαΥ

10 πλήρωμα της θεότητος σωματικώς>) κατά τόν ιl-

15 nόστολοΥ <ιοiκε'i». Διό καί τών άγίων εlσίν ο'ι μετά τiJY διrλ σαρκός του Θεοϋ έnιδημίαΥ οίόν τι πέλαγος απεριόριστογ ιό φως εκείνο ε'ίδοι,, εξ έγiις δίσκου, του nροσκυνητου δηλ01,ό: ι σώματος, παραδόξως nροχεόμεγογ, ώς και οί απόστολοι

τοίί ορους. Οϋτω μέν

t;;'!t OVJ' '/) απαρχή τε{)έωται του 17με1έρa'ι

20 φυράματος. 'Η δέ τώι• τεθεωμένων αγγέλωγ και αι,{)ρώπuπ ilέωσις ουχ 17 ύπερο1Jοιός εστιν οvσiα τού Θεου, αλλά της ύ­ nεροvσίου ουσίας του Θεου εγέργεια, τοίς τεθεωμέyοις ε;,ιι­

nάρχουσα,

OV'X

ώς

1]

τέχνη εν τφ τεχνητφ ( ουτω γαρ το'ί ς

δημιουργικώς nροηγμέγοις εγεστο, ή προαγαγου·σα ταύτα δύ-

25 ναμις, έπιφαινομένη πασιν η και έμφαινομέ11η}' αλλ' ιcώς JJ τέχιrη εν τς_,; αΥαJ,,αοόιπι αυτήνη, κατα ταν μέγαν Βασίλεια1"

( διό και δργαιrά είσι του άγ[ου Πι•εύματος οί αγι.οι, 11Ίι· αυ117ν έκείιψ nροαειληφ6τες ένέργ·ειαν)' και ή των λεγομέι 1 (1))J πίστις έτο[μη,

1(1 χαρίσμαΙα των [αμά1ων, τα ενεργ17ματα των 30 δυνά,ιιεωγ, ή πρόγι·ωσις, ή ,UJ} αντιλεγομένη σοφία f}y και

Ζεται άκόμη, είναι δέ, κατά την γνώμην των Πατέρων, έπώνυμοc: μόνον έκείνων οί όποϊοι τήν εχουν άποκτήσει. 33. 'Επομένωc: ή φύσει θεότηc:, ή άρχη τηc: θεώσεωc: 7. άπό τήν όποίαν ώσάν άπό άμέθεκτον αίτίαν .προέρχεται τό 1

θεοϋσθαι είc: τούc: θεοuμένοuc:, :ιύτrΊ ή έπέκεινα όλων θεαρχικωτάτη μακαριότηc:18 είναι καθ' έαυτην άόρατοc: μέ αϊσθησιν καί νοϋν άσώματον καί ουνδεδεμένον nρόc: σώμα,

εστω καί αν κάτι άπό αύτά έκστασιασθn έαuτοϋ nρόc: τό άνώτερον θεωθέν· διότι n1στεύεται ότι είναι καί γίνεται

θεατή μόνον ύπό τοϋ καθ' ύnόστασιν ήνωμένου νοϋ καί σώματοc:, αν καί όχι κατά την φύσιν των. Διότι μόνα έκεϊ­ 19 να «μέ την παροuσίαν όλοκλήρου τοϋ χρίοντοc:» έθεώθη­ σαν καί προσέλαβαν 'ίσην ένέργειαν μέ την θεοϋσαν ού­ σίαν, την όποiαν έχώρεσαν πλήρωc: όλόκληρον καί έφανέ­ ρωσαν δι' έαυτων· διότι κατά τόν άnόστολον «έν Χριστφ κατοικεί όλόκληρον

τό

17. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ, Περί έκκλησιαστικηc: ίεραρ· 1, 4, PG 3, 376 Β. 18. Αύτόθι 1, 3, PG 3, 373 D. 19. Γ ρ η γ. Θεολόγου, Λόγος 30, 21, PG 36, 13·2 Β. 20. Κ ο>λ. 2, 9. 21. Βλ. μή άνιχνευθείσαν nαράθεσιν έκ Βασιλείου έν 1, 3, 29. 22. Περί 'Αγίου Πνεύματος 26, 61, PG 32, 180 C, ·

πλήρωμα

τηc:

θεότητοc: σωματι­

κωc:»20. Διό καί ύπάρχοuν μερικοί άnό τούc: άγίουc:, οί όnοίοι μετά την σαρκικην έnιδημίαν τοϋ Θεοϋ είδαν τό φωc:

έκεϊνο

ώσάν

πέλαγος

άnεριόριστον, προχεόμενον

παραδόΕωc: άnό cva δίσκον, τό nροσκυνητόν δηλαδή σω· μα 21 , δnωc: εΤδον καί οί άnόστολοι έπί τοϋ όρουc:. Οϋτω λοιπόν έθεώθη ή άπαρχή τοϋ φuράματόc: μας. Ή δέ θέω­ σιc: των θεουμένων άγγέλωv καί άνθρώnων δέν είναι ή ύnερούσιοc: ούσiα τοϋ Θεοϋ, άλλά ένέργεια τηc: ύπεροu­ σίου ούσίαc: τοϋ Θεοϋ, ένuπάpχουσα εic: τούc: θεωμένοuc:, δχι δπωc: ή τέχνη είc: τό τεχνητόν (διότι οϋτωc: ένυnάρχει

είc: τά δημιουργικωc: ·κατασκευασθέντα ή δύναμιc: ή όnοία τά κατεσκεύασεν,

έnιφαινομένη

η καί

έμφαινομένη είc:

δλα), άλλά «δπωc: ή τέχνη εic: τόν άναλαβόντα αύτήν»,

κατά τόν μέγαν

Βασiλειον22

άγίου Πνεύματοc: οί χίαc:

629

άγιοι,

(διό καί είναι όργανα τοϋ πpοσλαβόντεc: τήν ίδίαν μέ

έκεϊνο 1ένέργειαν, καί ή βε6αία πίστιc: των λεγομένων, τά 2 χαρίσματα των ίαμάτων, τά ένεργήματα των δυνάμεων 3, ή πρόγνωσιc:, ή άναντίρρητοc: σοφία τήν όnοίαν ό Κύριοc: 23. Α' Κ ο p. 12, ~· 1Q· 26" 3Q,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

630

631

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3. 1

ΠΑΛΑΜΑ

νον Μ, αλλά και ιί του· Πνεύματος άγιαστικη μετάδοσις, εξ

ωναμασε Πνεϋμα τοϋ Πατρόc: ήμών~ι, έπi πλέον δέ καi ή όγιαστική μετάοοσιc: τοϋ hνεύματοc: χορηγουμένη έt αύ·

αυτών καί δι' αfι,τcΖJγ χορηγοvμένη τοίς άγιοζομένοις με,' ω'ι-

τοϋ καί δι'

101:ς· Ηλήψομαι γϊ~ρ από του Πνεύματος του επί σέ και θ·ήσω

διότι ό Θεόc: είπε πρόc: τόν Μωυσfjν «θά λάβω άπό τό έπi σέ Πνεϋμα καί θά θέσω έπ' αύτούC,»~\ δταν δέ ό Παϋλοc: έnέθεσε τάc: χεϊραc του εic: τούc: δώδεκα έφεσiοuc:, «ηλθε

Πνεύμα τού Πατρός ιίμϊον ό Κύρ{)ις ll(!Οσηγόρευσειι, ου μό­

5 ε:τ' αiηούς)), 7lρ(ίς τον ΜωUσην είπεν δ Θεός, και του Παύ­ λου τάς χειρας εnιθ•έyτος τοίς δεκαδύο Έφεσίοις <<ηλθε τό

αύτων είc: τούc: μετ· αύτούc: άγιαΖ:ομένοuc:·

ζόμενο1•, ού' δημιουργούμενον))' ε,νυπάρχον τοίς μέν ά1ελέσι ,.

τό δγιον Πνεϋμα έπ' αύτούc: καϊ άμέσωc: «έλάλουν γλώσ­ σαc: καi προεφήτεuοv» 26 • Έπομένωc:, όταν μέν σκεnτώμε­ θα τήν οίκείαν όΕ:ίαν τοϋ Πνεύματος, τό θεωροϋμεν μαι! μέ τόν Πατέρα καi τόν Υίόν, δταv δέ σuλλονιΖ:ώμεθα τήν είc: τούc: μετόχοuc: ένεργοuμένην χάριν, λέγομεν δτι τό Πνεϋμα ε'ίναι μέσα μαc:. «έκχεόμενον npόc: ήμδc:, δχι κτι­ Ζ:όμενον, διδόμενον εic: ήμδc:, 6χ1 nοιούμενον, χαριΖ:όιμε­

ετι, κατά τό1, μέγαγ αvι?ις φάι•αι Βασίλειον, (»σnερ τις διά-

νον,

Π~ιευμα 1() αγιον εn' αυ 1 τούς, ελάλουν Ίε)) πάραυτα <<γλώσσαις

καί. προεφ17τευοι 1 )). Ον'ΚΟVν ΟΗ11' μέν την οlκείαν αξίω, του Πνεύμα τος εν1·οώμrον, μετά Π ατρϊις αυ'το και Υίοiί· θεωροι;ω μεν, οrαν δέ 1i7ν είς τούς μετόχους ενεργουμένην χάριιι ενθυ­ μηθϊiιμεν, ι~~, ήμί~· είναι

17μας,

10

Π εί)μα λέγομεν, <ίεκχεόμενο1, πρίΊς

ου ;πιζ6μενο1ι, διδόμενον ήμίν, οό ποιούμε~,01 1 , χαρι­

15 1?εσις ί<διά τιΊ τiJς γνώμης άνίδρvτrΗ~J, τοίς δέ τειλ,εωτέροις cός εξ ι.:; έn/κτητος' ltστι δ' t:φ' ιΙι.ι• ενερριζωμένη και ταύrης μfiλλον· Η(iις γαρ tί δύναμις)), ψησί,

δφθαλμϊp. οίlτως

rJ

((10V

όραν εν τψ ύγια[JΙΟ1'71

ενέργ•εια το1j flγεύματος εν ηj ~εκαθ·αρ­

ένuπάρχον,

διά νά

έκφρα­

σθώμεν πάλιν κατά τόν μέγαν Βασίλειον, είc: μέν τούc: άκόμη άτελεϊc:, ώσάv διάθεσιc: «λόγψ τοϋ άθεμελιώτου τηc: γνώμηc:», εic: δέ τo1:ic: τελειοτέροuc: ώσάv εΕιc: έniκτήτοc:, είc: μερικούc: δέ ώσάv λειτουργία ριlωμένη <':~κόμη καί πε· pίσσότερον άnό αύτήV' διότι, λέγει «δnωc: ή δύναμις τfjc:

μέηι ψυχfί)).

34. Τοι;,αροiίν οvχ ή ύnερούσιος ουσία τοv Θεοiί t:στιJ, ή

20

δχι δημιοuργούμενον» 21 •

θεο7lοιλς δωρεr't του Πνεύματος, άλλ' ή της ύnερουσίαυ ου­

όράσεωc: ύnάρχει ε1c: τόν ύγιη όφθαλμόν, οϋτωc: ή ενέρ­

γεια τοϋ Πνεύματοc: υπάρχει είc: τήν καθαρμένην ψuχήv» •

28

εl

34. Έπομέvωc: ή θεοποιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματος δέν

χαι καθ' έαυτ1711 ·αμέρισ10ς εκεί~ιη. Τίς γά.ρ των κτιστώ~, χω­

είναι ή ύπερούσιοc: ούσία τοϋ Θεοϋ, άλλ' ή θεοποιόc: ένέρ­

ριjσαι δύνrιιτ' αν ,ολ171 1 11)ν

γεια τηc: ύπερουσίαc: ούσίαc: τοϋ Θεοϋ, καi οϋτε όλόκλη­

σίας του Θεοu i/εο:ωιrJς ενέργεια, και ουδέ αϋ1η nασα,

απειραδ{;ναμον δύναμιν του Π11ε1!-

2s ματος, 71λ17ir ταυ κυηθέ~•10ς ε11 παρθενικfΊ

νηδ·ύι,.

nαρουσf1

ροc:

αύτή,

ί:.'ιν

καi έκεiνη

καθ'

έαυτήν

είναι

άμέριστος.

Πνεύμαως άγίου και της τοϋ ύψίστου δυνάμεως επισκιάσει.;

Δiότι · ποίος · άπό τόύc: κτιστούς θά ήδύνατο νά χωρέση

Διϊ) και ιαιlJ')) μέ1• ο[ηο:; i':χώρησε ωό nλήρωμα 1ης {1'εότη-

όλόκληρον τήν άπειροδύναμον δύναμιν τοϋ

10ς», «εκ δέ του πληρώματος αυτού ήμείς πάντες έλάυομει•)),

πλην τοϋ κuηθέvτοc: ε·ίς παρθενικήν νηδύν μέ τήν παρου·

Πανταχοίi μέι·

σίαν τοϋ άγίου Πνεύματοc: καi τήν έπισκiασιν της δυνά­

30 ,τ}.ηροί

ovv ή ουσία TOU Θεαυ· 10 γαρ π νεiίμα, φηπί. l/(l)'1(l κα1c'ι 71J)' ουσίαν· πα111αχαV: δέ και 17 θέωσι::;,

Πvεύματοc:,

μεως τοϋ ύψiστου 29 ; Διό καi ουτοc: έχώρεσεν «όλόκληρον τό πλήρωμα τηc: θεότητος»~0 • '"άπό τό πλήρωμα δέ αύτοϋ

24. 25.

26. 27. 772D. 28. 29.

J().

Ματθ. 10, 20. 'Αριθμ. 11, 17. Π ρ ά !Ξ. 19, 6. Βασιλεiου, 'Ανατρεπτικός Περί 'Αγίου Πνεύματοc Λο υ κα 1, 35. Κ Q λ.

2, 9.

έλάβομεν δλοι ήμεϊc:»:11 • Παντοϋ λοιπόν ειvαι ή ουσία τοϋ

Θεοϋ· διότι τό Πνεϋμα, λέγει, γεμiΖ:ει τά πάντα άπολογ.

Εύνομiου

5,

PG

29,

ούσίαv· nαντοϋ δέ είναι

26, 61, PG 32, 180 CD.

31.

32.

Ί ω. 1, 16. Σ Q φ. Σ ο λ.

1, 7,

32

κατά τήν

καi ή θέωσις, έvυnάρχουσα εic:

,,i :!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

632

i:ι•υnάρχοv,σα αφράστως ταύιυ και άχώριστος έκείνης ούσα, ατε φυσικίι δύναμις αύιijς. Άλλ' ωσπερ το πυρ άφανές έστι μιί ncοκειμέι 1 ης ·υλης

r}

αίοθ·ητηρίου ταυ χωρονντας ιιίν φω­

ιιστικ17ν ένέργειαν ανταυ, οϋτω δη και

633

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

17 {}έωσις άθεώρηυ'ις

αυτην άφράστωc: καi οίισα άχώριστοc: έκείνηc:, ώc: φυσική δύναμιc: αύτηc:. Άλλ' όπωc: τό nϋρ είναι άφανέc:, αν δέν ύφίσταται ϋλη η αίσθητήριον συλλαμβάνον τήν φωτισηκήν ένέργειάν του,

οϋτω καi ή θέωσιc: είναι

άθεώρητοc: αν

5 εσιι μίι προκειμένης ϋλης τijς χωροι5σης την iJ!είαν εμφάι,,c,ι­

δέν ύnάρχn ϋλη χωροϋσα τήν θείαν έμφάνειαν· όταν δμωc:

ω1· ή1ιίκα δ' αν επιτηδείας ϋλης άπερικαλύ ..τως έχούσης ε:11-

εϋρrι κατάλληλον ϋλην έλεuθέραν, τοιαύτη δέ είναι πδσα

λιίυηται, τοιαύτη

λογική φύσις καθαρά άπηλλαγμένη άnό τό κάλυμμα της

δέ έστι. nασα λογικ17 κεκαθαρμένη φύσις

τό ,ης nολυει,δσυς κακίας ουκ έnιφερομένη κάλυμμα, τηνικαυ­

nολυειδοϋc:

τα και αύ·τι1 φως πνευματικόν δραται, μάλλον δέ κάκείνο11ς

φως, μδλλον δέ καθιστζι καί έκείνουc: nνευματιrκόν φως.

10 φως ποιεί n~·ευματικόν. <("" Αι1λον)) γάρ, φησίv, ((άρετfjς Θεόι•

γει,έσfΙαι και

Hp

καθαρωτάτφ φωτι κατασιράnτεσθαι, 11ίς ή­

μέρας εκείι•ης Υίόν

γενόμενο1 1 ,

}.ος γ(ι.ρ ταύτην ποιεί ηλιος, δ

η μη διακόπτεται ζόψρ· αλ­

10 άληθιJ'οι· φως απαστράnτοπ,

δ;. έ;τειδrίν cίπαξ εnιφαύσυ ήμίν, ούκέrι έν δυσμαίς κρύ:ττε15 rαι, &Ucί πάντα ηj φωτιστικfj έαυτου δυνάμει περιπτυξάμε­

yος,

διηνεκές

και

άδιάδοχον τοίς

αξίοις

τό φϊίις

έμnοιεί

και αι}rούς τοίι:; μετέχοντας του· φωτός εκείνου αλλους ιJλίου:;

δ.nε1:?αζόμενσς». Τότε γάρ και «οί δlκαιοι εκλάμψουσιν cfις δ ίμιος)). Ώς ποίος fjλιος; Ώς εκείνος δήnοvθεν ό τότε και :ω

1·1:-:1,

τοίς αξ{οις φαινόμενος.

35.

Όρq.ς σnως αύτηι, προσκ·τι»1J1αι 11Ί11 ένέργειαγ

T')V

θο­

λερό.:: τοfίτω· και αvχμι!Jδη υίον, επειδά,, τfi δυ~,άμει του Πνrού­

.ιιατος φωrοειδης γένηται και εμμιχι~rί 1fj άληθι17j και {•ψηλ!ί καθαρότητι, διαφαί11 εrαί πως και αύτος εν εκείνn και ακτf-

30 1•ω:• έμ:1[:7.,λα·αι καί, φως γ{ι 1 εται κατά την του Κυρlου ύπ6·­ rιχεσι1,, ος τοί,ς δικαίους λ(ψψειν ώς ό fjλιος έnηγγείλατο,,.

r·

33. Τό χωρίον τοϋτο έν πρός Άκίνδυνον 5, άποδίδεται είς τόν Βασίλειον, άλλά δέν άνιχνεύθη ύφ' ήμων. Βλ. συγγενές έν Περί Ά· γίου Πνεύμα:rος 9, 23, PG 32, 109 ΑΒ. 34. Μα τθ. 13, 43. 35. Ματ θ. 13, 43.

βλέπει

πνευματικόν

ται άnό Ζόφον· διότι δλλοc: ηλιοc: είναι αύτόc: ό όnοίοc:

την nραγματοπο:εϊ, ό άnοστράnτωv τό άληθινόν φως, ό όποίοc:, όταν δnαΙΞ φέ!Ξn είc: ήμαc:, δέν κρύπτεται πλέον είc: τήν δύσιν, άλλά nεριπτυχθεic: τά πάντα μέ τήν φωτι­

σηκήν δύναμiν του, φέρει είc: τούc: ά!Ξίουc: φωc: συνεχές καί

άδιάκοπον

καί

καθιστζι

cλλouc:

ήλίουc:

αύτούc:

οί

όnοίοι μετέχουν τοϋ φωτός έκείνου»'13 • Διότι τότε καί «οί

δίκαιοι θά λάμψουν ώc: ό ηλιοc:»'1 Ό Ώc: ποϊοc: ηλιοc:; Ώσάν έκεϊνοc:

βε;βαίωc:

35.

101'

αύτή

νόμενος υίόc: τηc: ήμέρας έκείνηc: ή όnσία δέν διακόπτε·

1ί} ίου 11ίς δικαιοσ15νης; Δ ιό και {}εοσημίαι διάφοροι και χπ­

οι'>με11ος. ovrω και ό γοfίς Ο άν/}ρ(/J7lί1'Ος, καταλιnω1,

ιωi

Θεός καί νά καταστράnτεται μέ τό καθαρώτατον φωc:, γε­

'!1J?ία Π~•εύματος άγ[ου τελείται δι' αιηων. «Ώς γάρ ό 7ΙΒ­

25 rια·ος φωτοειδ17ς γίνεται, τφ καθαρφ τον αίθέρος εγαλληι­

τότε

Διότι, λέγει, «'βραβείον τηc: άρετηc: είναι vά γίvn κανείc:

τούc: ά!Ξίοuc:.

!J(1ει,Ος)), φησίJΙ, «οvτος αηρ &1,ωσθεις ύπό 11ίς υίας του Πν,1ί-

κακίαc:.

1,

ό όποϊοc:

τότε

καί

τώρα

φαίνεται είc:

Βλέnειc: πως άπσκτοϋν αύτήν τήν ένέργειαv τοϋ

ήλίοu της δικαιοσύνης;

Διό καί δι' αύτων τελοϋνται διά­

φοροι θεοσημίαι καί χορηγία άγiου Πνεύματοc:. Διότι, λέ­ γει,

«δπωc: ό nερίγειοc: ουτοc: άήρ,

άνuψωθείc:

άπό τήν

βίαν τοϋ ,άνέμοu γίνεται φωτοειδ11c:, μεταβαλλόμενοc: άnό τήν καθαρότητα τοΟ αίeέροc:. οϋτω καί ό άνθρώπινοc: νοϋc:,

καταλιnών τοϋτον τόν θολερόν καί !Ξηρόv βίον, μόλιc: γί­ νn φωτσειδήc: μέ τήν δύναμιν τοϋ Πνεύματοc: καi

άναμι­

χθfi μέ τήν άληθινήν καi ύψηλήν καθαρότητα, διαφαίνεται κάπως καi αύτόc: είc: έκεiνηv καi γεμίlει άκτϊναc: καί γίνε­ ται φωc: κατά τήν ύπόσχεσιν τοϋ Κυρίου, ό όnοϊοc: έnηγ­ γέλθη δτι οί δίκαιο: θά λάμψουν ιi>c: ό ηλιοϊ1 ;;»π 6 • Τοϋτο βλέ-

36.

Χωρίον

μή

άνιχνευθέν,

συγγενές

πρός

τό

έν

·1ω

ά ν ν ου

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

634

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

Τοϊ,το καί επί γ1jς όραψεν ;ιιvάψει•οι· ε;-ιί κατόπτρου l) υδα­ τος· δεξ,J.,uεJ'α γαρ τιΊι· τοϋ ψ,ίου ακτίνα, αλJ.ην ιlφ' έα1:1{ιι·

c'ι.κτίιια :ιοιεί. Και ~ίμείς τοίι·ι:ι•, ε'ί,ε κατα)ι:ιό1'Τες το περ[­ γειοι, ωιότος /iγω γε~,οίμεθα, φωτοειδείς γενηοόμεθα, τϊρ ιJ.5 ληθιιιcρ φωrί τοϋ· Χριστοv εμπελάσαντες, είτε

}.ηι'fο•όι·,

10

φώς Τ() δ­

635

3, 1

πομεν νά γίνεται καί έni γηc: έnάνω είc: κάτοπτρον η ϋδωρ· διότι

ταϋτο

δεχθέντα

τήν

άκτίνα

τοϋ

ήλίου

δημιουρ­

γοϋν δλλην ίδικήν των άκτϊνα. Καί ήμεϊc: λοιπόν, αν μέν φθάσωμεν έπάνω έγκαταλείψαντεc: τό γύρω άnό τήν γην

σκότοc:, θά γίνωμεν φωτοειδεϊc: nλησιάlοντεc: τό άληθινόν

ει• η7 οκοτίc,ι λάμπονj), και μέχρις ήμι'iιγ κατα-

φι,JC: τοϋ Χριστοϋ, δν δέ καταβη μέχρις ήμων τό άληθινόν

8αiη, και 1ίμείς φως εσόμεθα, καθά πού φησι τοίς μαθηταίς

φωc: τό «λάμπον είc: τήν σκοτiαν»:17 , θά γίνωμεν φωc: οί

δ Κύριος. Οvτως η θεοποιος δωρεα του Πνεύματος φr7ις ϊ­

ϊδιοι,

πτ n· δ.πόρρητογ καί φϊος nοιεί 1?-είον ωvς πλουτήοαντας αv-

Οϋτω ή Θεοnοιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματοc: είναι άπόρρητον

((1()

10 τιίι 1 , οι'• φω1ύς μδγογ Jιληρcί'ι·σασα τούτους αϊδίου, αλ,λct κrιί

φωc:

δπωc: καi

λέγει

καθιστξι

κάπου είc: θείον

φιοc:

38

τούc: τούc:

μαθητάc: ό Κύριοc: • άnοκτήσανταc: αύτήν,

γι·ώσιι· κα1 tωηγ ·θεωψεnη χαρισαμέγη. Ουτως δ ΤΙ αυί.ο,

όχι μόνον γεμίlουσα αύτούc: μέ άϊδιον φωc:, άλλά καi χα­

01'ικέτι ΤΙ}/! ΚΤΙGΊ.1))' tω17γ, ιlλί.α ωηv

81'0tΚήσανΤΟς δ.tδιο;

ρίlουσα θεοnρεnη γνωσιν καί Ζωήν. Οϋτω κατά τόν θείον

·θ•είαιι εζη "Δ.1άξιμοιr· οϋτως οί προφηται cfις

tΛάΕ:ψον ό Παϋλσc: δέν εlη πλέον τήν κτιστήν Ζωήν άλλά

Οιrια έr~)Qύ)Jr τ(l ,ιιι]πr1J γεγο,·ό1α· αVτο)ς εlδε -τδν Θ-ε(}γ Οστις οVκ

rήν "άΤδιον Ζωήν τοϋ ένοικήσαντοc: Χριστοϋ» " οϋτωc: οί

(ωι'ί)')) καυ'ι

10)!

10V

15 {ι)).οτρίψ, αλλι} ψυσικψ συμυό},φ ΠJ'ευμαrικως tc{ιρακει· αt'­

τrίJ!" ου l]J't'(J/Κ()J! δf; λέγω σύμϋολοJ' θεου

nροφητα; εβλεnον ώc: ύnάρχοντα τά μή γενόμενα

άκόμη·

-- ο και τοϋτ' αV'ΤίJ

ουτωc: είδε τόν Θεόν όnοιοc: άντίκρυσεν αύτόν δχι μέ Εέ­

ο:1ερ α1• αιηι'f1ίσει. fι αΊσθιjσει υλέnιj­

νον άλλά μέ φυσικόν σύμβολον πνευματικωc:· μή φυσικόν

i} ιlκούφαι και δι' αέρος έγεργηται· έπεί, οταγ δψθαλ­

δέ σύμβολον Θεοϋ -τό όποιον μόνον αλλωστε είναι σύμ­

,/J,ό)'(/)' σιίμυολόν έσΊΙJ' ταί τε

39

.ι;ύς όρf.Jι, ο·υχ ώς δψ1Jαλμι1ς δρq,, αλλ" ϊvς τfi

δυ11 άμει

τοίi

20 ΠJΨ1ίμα10ς δι.αγοι.χθείς, οι•κ &λλο1ρfφ συμ66λφ τον Θεο1· δ­

ρϊJ, καί. 1011θ' ήμείς α'ίσι?ησιν ύnερ α'ί.σθησίν φα,UΕΤ.

βολοντηc:

λέγω έκείνο τό όnοϊον βλέπεται

αίσθήσεωc:

ώc:

αίσθήσεωc:

καi

η άκούεται διά

ένεργεϊται

διά

τοϋ

άέροc:· έπειδή, δταv ό όφθαλμόc: βλέπων δέν βλέπει ώc:

86. Γνώρισμα μέ1·τοι τον φωrος έκείνοv, κατάπαυσις τι'Ζιι··

όφθαλμόc:.

άλλ'

ώc:

διανοιχθείc:

διά

τηc:

δυνάμεωc: τοϋ

μη καλc7\Jι 1ίδο1,cο1• τε και παθών tγγινομέ~,η τfi ψυχfί, λο;•ι­

Πνεύματοc:, βλέπει τόν Θεόν δχι μέ Eέvov σύμβολον, καί

ομιοJ' εlρψ·η και κατάστασις, (t;•άnrιι·,;ι.ς και χαcά π.ιιει·,αατικι;.

τοϋτο λέγομεν ήμεϊc: αϊσθησ1ν ύnέρ α'ίσθησιν.

25 nεριq0 ρό1•ησις ανθριl)πωγ δόξης, ταπεfνωσις αγαλλιάσει άnορ­

36. Γνώρισμα nάντωc: τοϋ φωτόc: έκείνου είναι ή γεν­

ρήτφ συ~·ημμέιιη, κόσ.ιιου μίσος ΟV'ραγ{ωγ ερως, μαλλοJJ δε μό­

νωμένη είc: την ψυχήν κατάnαυσιc: των μή καλων ήδονων

)'(Ιtι του Θεο1"'5 1ών ovcro 1 ωι·· προς δε τούτοι.ς, εί' :ωι τούς δ-!

καi

ψθαλμο1'ις τοϋ υλέποι,τος OV :τερικαJ.ύψειέ Ης 11)ΥtΚαυτα. μό­

άνάπαυσιc:

J'ΟΙ', ,lλλα Και εξορύξειεν, ουδl-;ν

10 ψ(Ο,.

άνθρώnουc: δό!Ξηc:, ταπείνωσιc: συνδεδεμένη μέ άnόρρητον

30 Π Cις α,, ι;vι· nεισθ•είη τις τrρ δι.' ιχέρ,ος δρατr11 1 τούτο ι11ω­

άγαλλίασιv, μ•σοc: κόσμου, εpωc: ούρανίων, μαλλον δέ μό­

φαι1•0,ιιέι'(!) και μηδει, λCΙγικfj ψι•χfi λυσιτελές, Ο Jς ταις σω-

νον τοϋ Θεοϋ των ούρανιί:Jv· npόc: τούτοιc: δέ, καi δν άκό­

1J110J!

τηλαυγαις ορq 0

nαθων,

είρήνευσιc: καί

μη τότε δχι

βλέποντοc:, Σι να

i του, Κλi'μαΕ. 26, PG 88, 1033 Β. 37. Ίω. 1, 5. 38. Μ α τ θ. 5, 14 - 16. 39. Περί άποριων, PG 91, 1144 BC. Βλ. Γaλ. 2, 20.

χαρά

καί

καταπράϋνσιc: των λογισμων,

πνευματική,

περιφρόvησιc:

τηc: άπό

μόνον σκεnάσn κανείc: τούc: όφθαλμούc: τοϋ

άλλά καί έξορύ!Ξt1, θά βλέππ

τηλαυγωc: τό φωc:. Πωc: λοιπόν είναι

παρ'

δλα αύτά

δυνατόν νά nεισθη

κανείc: είc: αύτόν τόν διακηρύσσοντα τοϋτο τό φωc: όρατόν δι'

άέροc:

καi

κατά τίποτε

ώφέλιμον είc: την ψυχήν,

ώc:

636

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1

ματικαiς αlσθή·οεσι nροσηκον; Άλλ' ό θεατής έκείνος, γοr~η·

(i)ς ού τfί αlσθ17σει rι αlσθήσει θεώ,uεγός έστι, JJψ ο'ίεται δραι··

εξετάζωγ δέ καί αγασκοnούμενος' ούδ' έκείJ!Q)! εύρίσκει περί το rrως έκείJJΟ έJ'εργουγτα· και 10V1' εστιJJ Ο J'όησιν ύnέρ 5

νόηοίν φαμε1,, τουτο δια τούτωγ λέγογτες' ώς ό εχων

VOVJ'

και α'ίσθησο• δρ{f,, -ι',nέρ ταυ·τα δέ αμφότερα. Μή μέvτοι τofi μεγάλου Δ ιω-υσίου nρός Τιμό1Jεοι• λέγο111ος άκούωJ!, rδς
rιίσ1J1ίσεις κατάλιnε και τας ~rοερας έ11εργεlας καί προς ιι'ι 1ο

01,Ηος i'Jγ ά1'ατά1?ητ t)), 1ω7 δύ~•ασθαι. λογiσrι τότε

1011

{iγ{)ρωnοι·

διανοείσθαι η δράν ( ου γαρ άnοοοληγ πάσχει τούτων

701)'

δυ,.άμεω~·, εl μ17 κατ' εκnληξιJ,), του δε κατά 11ΊJ• εJ 1 ωσ,,. φω­

τός και 1iJς κατά τοίiτο έι,εργείας τάς γοερας ένεργε{ας ::-ια~1 -

τάnασιι1 αnολιμnά1,εοθαι διδάσκου. Και τουτο δείκνvσι. σα­ ψr7)ς δ κορ1:φαίος και θεμέλιος τfις 'Εκκλησίας Πέτρο:;. Κυ.15 T(l γr'ι'] 1111' ωρω• της ίερι1ς Π εγτηκοστ·ης έκείνηγ, καθ' ηι•

637

άνηκον είc: τάc: σωματικάc: αiσθήσειc:' 0 ; Άλλ' ό θεατήc: έ· κεϊνοc:, κατανοων δτι δέν θεδται διά τηc: αίσθήσεωc: ώc: αίσθήσεωc:. νομίΖ:ει δτι βλέπει διά νοϋ· έΕ.ετάΖ:ων δέ καί άνασκοπων, δέν εύρίσκει δέ οϋτε έκεινον νά ένεργfi περί τό φωc: έκεϊνο· αύτό δέ είναι δ,τι λέγομεν νόησιν ύπέρ νόησιν, δηλώνοντεc: διά τούτων τοϋτο, δτι ό εχων νοϋν καi αϊσθησιν βλέπει, ύπέρ άμφότερα δέ ταϋτα. Άκούων δμωc: τόν μέγαν Διοvύσιον νά λέγπ πρόc: Τιμόθεον, «έγκα­ τέλειψε τάc: αίσθήσειc: καi τάc: νοεράc: ένεργείαc:, καi άνυ­ ψώσου πρόc: τό δντωc: δν»'1. μή νομίσπc: δτι δέν δύναται τότε ό δνθρωποc: νά διανοηται καί νά βλέππ (διότι δέν ύφίσταται άφαiρεσιν τούτων των δυνάμεων, παρά μόνον κατ' εκηληΕ.ιν), άλλ' 6ντιθέτωc: νά μανθάvπc: δτι αί νοεροί ένέργειαι ,ύηολείηονται έντελωc: τοϋ κατά τήν ενωσιν φω­

τόc: καί τηc: κατ' αύτό ένεργείαc:. Καί τοϋτο δεικνύει σα­

της άnορρήτου και θ•ε[ας 17ξ lO'VIO &1'(()σεως, και τούς συμπεφω­

φωc: ό κορυφαϊοc: καi θεμέλιοc: τηc: Έκκλησίαc: Πέτρος.

τ ισμέι•οι•ς ηδει καί τούς συγειλεγ,ιιέJ!ους έrhρα και των :-ιρό αvH7Ji.o λεγομέι•ωι, ηκροfί.το καί του διαστήματος ηjς ίJ.ιιέρας γάρ, φησίJr, «έστιγ (:Jρα της ήμέρας,).

Κατά τήν ώραν έκείνην τiϊc: ίερδc: Πεντηκοστηc:, •κατά τήν όποίαν ήΕ.ιώθη τηc: άπορρήτοu καί θείαc: ένώσεωc:, καί τούς συμφωτισμένουc: έγνώριΖ:ε καί τούc: συνηθροιομένουc:

20 ((Τό γιίρ έnικαλυ::-ιτο,ιιένου τοv α1 1 1Jcωn{J'OV γQi, παρr} της έι·ερ­

εβλεπε καί τά λεγόμενα ί~πό αύτούc: ηκουε καi τό χρονι·

γείας τcίJ άγίου Πι,εύματος έξεστηκότας τοι,ς t:~•ερynvμένους

κόν σημείον τηc: ήμέραc; άντελαμβάνετο· διότι, λέγει, «τρί­

γiJ·εσι1αι παρ,} 11Ί)Ι επαγγελίω, ειπι της θείας επιδημίας. Ού γαρ εκφρων γίι•εται ό ι1εόληπτος· ολως δέ. τίι.·α λό;,01·

τη ωρα τηc: ήμέραc: είναι»". «Τό νά ύφίστανται εκστασιν

/)χει έκ 10v της σοφίας Π?Jεύματος μεμηνότι. παραnΧήσιο1.'

τοc: δι' έπικαλύψεωc: ϊοϋ άνθρωπίνου νοϋ είναι εΕω άπό

εnησθά1rετο· ωρ{τη))

25 γί1·εσθαt)); ΗΊ φαις γctρ τοϋτο και. σοφία εστι Θεο·ϋ, έγγι,·ο­

οί ένεργούμενοι παρά τηc: ένεργείαc: τοϋ άγiου Πνεύμα­ τήν έπαγγελίαν τηc: θείαc. έπιδημίαc:. Διότι

ό θεόληπτος

μέγη τιρ τε~?·εωμένφ και μrι χωριζομέγη του Θεου· Ηδι' αί•-·

δέν γίνεται εκφρων· γενικωc: δέ κατά ποίαν λογικήν έκ

του)) γάρ, φησί, ι<πασα γγωπις αποκαλύπτεται και Θει'ις nρός

τοϋ ι,νεύματοc: τηc: σοφίας θά έγίνετο δμοιοc: μέ μανια­

ά,;.11θ 1ει.α,• τfί φιλουμέ~η7 ψvχfi γγωρίζεταιη, αλλrί και δικαιο­

κόν»43;

ούι·η καi &γιότης και έλευθερία. "Ακοvσον [Ιαι5λου, ;(οnου

γεννωμένη είc: τόν θεωμέvον καί μή χωριΖ:ομένη τοϋ Θε­

30 τό ΠJ·εvμα Κυρίου, έκεi έλεvι~ερίαη· και πάλιν, «8ς εγε1,ήθη

Τό

οϋ· διότι,

φωc: τοϋτο πράγματι είναι

λέγει,

«δι' αύτοϋ

καί

σοφία Θεοϋ,

άποκαλύπτεται πόσα

γνωσιc:

1ίμiν σοφία άnό Θεοv και δικαιοσύν·η καί &γιαπ,ιιός και απο-

καί ό Θεόc: γνωρίΖ:εται άληθωc: άπό τήν άγαπομένην ψυ­

40. Βλ. λόγους Βαρλαάμ άνωτέρω 11, 41. Περί μυστικης θεολογίας 1, 1, PG 3, 997 Β. 42. n ρ ά ι::. 2. 15.

θερία. "Ακουσε τόν Παϋλον, «δπου είναι τό Πνεϋμα Κυρίου,

43. Β α σι λείου,

Είς Ήααίαν, προοίμιον, PG 30, 125 Β. Βλ. Π ρο,κοnίου, Είς Ήοαίαν, PG 87, 1817 Α. 44. Μακαρίου. Περί έλευθερίας νοός 23. PG 34, 957 6, 45. Β' Ι<ορ. 3, 17.

1

I, ί

1

χήν»44, άλλ" έηiσηc: καί δικαιοσύνη καί άγιότηc: καί έλευ· έκεί είναι έλευθερία» 4 • καί πάλιν, «ό όποιοc: εγινε δι' ήμδς σοφία έκ Θεοϋ καί δικαιοσύνη καί άγιασμόc: καί άπολύτρω-

ιι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

638

ι.υτρωσιςχ,. "Ακουσοv

10v

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

μεγάλου Βασιλείου, «HJ κο·ηΠέν ύ­

639

σiς»'a. 'Άκουσε τόν μέγαν Βασίλειον, «τό κινηθέν 'ύnό άγίου

'!ΙΟ Πyεύματος αγίου κίvησιν δ)διον, ζώον αγιον εγένετο· ε­

Πνεύματος είc: όίδιον κίνησιν, έγινε ιωον αγιον· έλαβε δέ ό

σχε δέ αξίαι• α.ι·ι'iρω:'lος, Πνεύματος είσοικισθέγτος εJ! αύτφ,

δνθρωποc:, δταν είσηλθεν είc: αύτόv πνείίμα, ά!Ξίαν προφή­

'!Ιροφ17ιου, αποστόλου, αγγέλου, Θεου, UJV πρόί'ερον 'γη και

του,

άηοστόλου,

άγγέλου, Θεοϋ,

ένφ ηροηγουμένωc: ήτο

5 σποδός'n. 'Άκουσον ιοϋ χρυοου την γλωπαv Ίωάννου, κιό

Ύiϊ καi σnοδόc:' » • 'ΆΙΚουσε τόν Χρυσόστομον Ίωάννην,

στόμα δι.' ου δ Θεός φθέγγεται στόμα εστι Θεού· καθάπερ

,~τό στόμα, διά τοϋ όnοίου όμιλεϊ ό Θεόc:. είναι στόμα Θε­

γαρ 10VIO TU ατόμα της ψυχης 1J,U(f)Y εστι, καίτοι ψυχ17ς 01JΚ

οϋ· δπωc: δηλαδή τοϋτο τό

εχούσης στόμα, ουτω και ΤΟ στόμα των '!ΙΙ]Οψητων στόμα εσrι

μολονότι ή ψυχή δέν εχει στόμα, οϋτω καi τό στόμα των

Θεουl). "Ακουσο./! επισφραγιζομέJ·ου 1αυτα του Κυρίου· μετά

nροφητων είναι στόμα Θεοϋ» •

10 γαρ

15

47

48

στόμα είναι τηc: ψυχηc: μαc:, 49

"Ακουσε τόν Κύριον νά

HJ ειπείν Ηδώσω uμίν στόμα ;~αι σοφία/! ?ί OV δυΡήΟΟJ'Ταt

έnισφραγίlπ ταϋτα· πράγματι, άφοϋ είπε «θά σαc: δώσω

αιπειnεiι, ουδέ αJ'τισ117ι•αι πάντες οί αvιικείμεvοι. ύμiν))_. επ11-

στόμα 1 καί σοφίαν είc: τήν όnοίαν δέν θά δυνηθοϋν νά άν·

JJεγκε~ι· ,ω·v γαρ ύμείς εσιε οί λαλοϋJJτες, αλλά τό Πvενμα ΊΟU

rείηουν καί νά άντισταθοϋν δλοι οί άντιτιθέμενοι είc: σαc:»' ,

1Ι αψύς ύμωγ 10 λαλούν ε.ν ύμί~ιη.

nροσέθεσεν· «διότι δέν θά είσθε σείc: οί όμιλοϋντεc:, άλλά

37. Ταύηι γof!J' τfί σοφίq, χρήσαοθαι κακώς 01:Οκ ενι. Και 7 ί ί.έγω χρ17σασθαι; και γαρ οvιδέ κιήσασθαι ταύτη~• ει·ι 11) )'

rό Πνεϋμα τοϋ Πατρός τό λαλοϋν μέσα σας»"1.

αρχ17ι• μη nροκαθηράμει·ον δια nράξεως· καί τονιό εσιι ,ό

νείς κακωc: τήν σοφίαν αύτήν. Καί τί λέγω, νά χρησιμοnοι­

;ιαρc't τοϋ σοφοϋ Σολομώντος λεγ6μεp01•, οτι «εlς κακόιεχι•ον

ήσn; Διότι οϋτε νά τr1 ν όηοκτήσπ κατ' άρχήν είναι δυνα­

ψυχή,· ουκ εlσελι-:1;σεται σοφία, ουδέ κατοικήσει εν σr!ψα11, καιαχρέφ άμαρτίας))· εl γαρ και φθr5.σει την δ.ρχην ήμίν ε~ψ-

0

37. Δέν είναι βεβα.ίωc: δυνατόν νά χρησψοnοιήσn κα­

τόν, αν δέν nρσκαθαρθfi διά nρά!Ξεωc:· καί τοϋτο είναι τό λεγόμενον άnό ϊόν σοφόν Σολομωντα,

δτι

«είc: κακότε­

20 κιομέγη ταις εισαγωγικαίς καλώς κεχρημένοις αρεταίς, με­

χνον ψυχήν δέν θα είσέλθη σοφία, οϋτε είc: σωμα γεμδ­

τα6αλJ.άι,τωγ ήμcΤJ.ι, εnί τό χεiρον αφ{nταται. «Πι:εϋμα /•:χρ

τον άμαρτίαν θά κατοικήση»" 2 • διότι καi δν άκόμη κατ' άρ­

αγιοι' παιδείας εnω·ασηjσεται άπό λογισμών ασυJtέτωγη, κατά

χήν nροφθάσπ νά ε!σέλθπ μέσα μαc:,

τόν αυτόν Σολομώνυι. Την δ' εκ φύσεώς τε καί μαι1ιjσεως

οϋμεν 1καλωc: τάc: εiσαγωγικάc: άρετάc:, μόλις άλλά!Ξωμεν

σοφίαν ΚΤΙ)Οαιτ' αγ τις και TίcJJf τους ιρό;τους ?tοΥηρωιr ΚΙαt

πρόc: τό χειpόϊεpον, άπομακρύνεται. «Διότι τό αγιον πνεϋ­

25 χρ~ίσαιτ' l-1.ν ταύτη καταλλ1jλως ιοίς τρόnοις, ωσπερ καί τfj

μα

nαιδείαc:

άηομακρύνεται

καθώc: χρησι·μοnοι­

άnό τούc:

άσυνέτουc: λογι­

ψύσει. Τοοοv-ιο γουι• αϋτη της πνευματικής σοφlας α;τοδεί,

σμούc:»"3, κατά τόν 'ίδιον Σολομωντα. Τήν δέ ·έκ φύσεωc:

δnόσον καί το1'3 Τlνει'Jμαιος 17 φύσις. Που ιοιγαροϋγ εlσιιr οί

καi μαθήσεωc: σοφίαν θά

λέγοι·τες οrι. δια μαθ17σεως την τωι• nροφητών καί αnοσ16·

noιoc: πονηρός είc: τούc: τρόπουc: καί θά ήδύνατο νά τιiν

λωι• σοφίαιι κrι[ηιει'Ία;

χρησιμοποιήσn καταλλήλως

30

ήδύνατο νά μέ

άnοκτήσπ καί κά·

τούc: τρόπουc:, δnωc:

καί

38. "Οτι δέ δι,:χ τον φοJΊός εκείνου και 17 πιιευματική

την φύσιν: Τόσον δέ ύστερεϊ ενανη τηc: nνευμαηκης σο­

Α' Κορ. Γεν. 18, Β α σ Iλ ε

noO είναι οί λέγοντεc. δτι όηοκτωμεν διά μαθήσεως τήν

φίας, δσον καί ή φύσιc: εναντι τοϋ πνεύματος. Έπομένωc: 46.

47.

1, 30.

27.

48. ίου, Άνατρεnτικόc: άnολογ. Εύνομίοu 5, PG 769 8. 49. Βλ. σχετικόν nρόc: τοϋτο, Είc: Ήσαiαν 1, PG 56, 13 κ.έ. 51.

Λουκα Ματθ.

52.

Σ ο φ.

50.

29.

σοφίαν των προφητων καί άnοστόλων;

38. 'Ότι δέ καί ή πνευματική σοφία δίδεται διά τοϋ

21, 15. 10, 20.

Σολ.

1, 4.

53.

Αύτόθι

1. 5.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

640

641

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

54

σοφία δίδοrαι, oύJJδ-vo καrά ταi'Jτογ λεγόγτωγ ακο-υσοι·. ((Τ('ρ

φωτόc: έκείνου, ακουσε δύο είδήμοναc: νά όμιλουν όμου •

γc1ρ μακαρίφ))' φησί, ((n αύλφ 1() 8λλάμψαγ 81' τfί όδcp φαις' δι,' συ και εlς τρίτογ ΟV'ραιιόν ηρται και μυστηρίων αλαλ171ωι1 ακουοη7ς 8γέγε10, ου νοημάτων τις καί γγώσεως φωτισμός

Διότι, λέγει, «Τό έλλάμψαν είc: τόν μακάριον Παυλον φώc: είc: τήν όδόν, διά του όποίου άvυψώθη εic: τρίτον ούρα­ 55 νων καί εγινεν άκουστήc: άρρήτων μυστηρίων , δέν ητο

5 ην, αλλ(t δυνάμεως του αγαθοv Πνεύματος καθ' ύnόστασιν

φωτισμόc: νοημάτων καί γvώσεωc:, άλλά ελλαμψιc: τηc: δυ­

εν ~π ψυχfί ελλαμψις, OD τ~γιι ύπεροοληγ της λαμll,ρότητος οί τοις σαρκός οφθαλμοί μη διενεγκότες αnετυφλιbθησαγ, δι' ου

νάμεωc: του άyiou Πνεύματοc: ~καθ' ύπόστασιν εic: τήν ψυ­

πασά τε γJιώσις αποκαλύπτεται καί Θεός προς άλή{J,ειω' η;

αξί(ι- καί φιλουμέ11n ψvχfί γνωρίζεται». Τοvτο το φως καi 10 ζωή 807/.J' &ίδιος, 8ι 1 ιεμένη τφ τε{J<εωμένφ και μιί χωριζομέ-

τσυ Θεοv. Οίίτως δ Π ιιυλος ελεγε, «ζώ δέ ουκέτι 8γιb, ζΠ δέ 8)' 8μοί Χριστόςη. Ουτω περί τον Παύλου Μάξιμός φησιιι, ώς «τήγ του 8J'οικήσα1110ς εζη θείαν και άίδιο1, ζω1711 ». Οϋτω Βασίλειος ό μέγας εlnεν,, «ην ζω1ίν είς έτέρσυ ύnόστασιv 15 προιηαι ΤΟ ΙΤνεvμα, OV' χωρίζεται αυωυ, αλλ' ιΊ5σπερ ;ιυρrjς' 10 μέγ εστιν ή σVJ!OV'Oa θερμότης, 10 δε ηγ παρέχει τφ υδατι lj έτέρφ 1/)'t IWJ' τοιούτωγ, ουτω και αί'!-τό και εγ έα-υτφ εχε,ι την ζω~ίγ καί οί μετέχω·τες αύ1 τουi ζώσι ι'tεοπρεπώς, ζωηJ'' θ·είαι, και ου·ράι·ιο1t κεκτημένοιη. Αυτη εοτι11 ή ζωiι ηγ οίι.ο 20 τος αλλαχού «κίγησtJΙ)) nροσείnε ((7lJ!ε-υματικηγ και αιδtΟJ')), καί τοι· μετ,ασχόγτα ταύτης αγιογ τελέσαι, (<"/1)1' οιττα και πηλό;• πρότεροΥ>>. ΠOV' εlσιγ οί λέγοντες κτιοτηγ την {}•εουργόγ χάρι ;• του Θεού και μηδεγ ;-:-ιλ11γ της 1Sπερουσιό1η1ος αύτοv άtδιογ; 39. 'Αί.λ' ερεί τι.ς ζωην λέγειγ τΟVΙΟ)! άίδιο1•, αλλ' ουχί. 25 φως; 'Αλλ' οί λέγο111ες ελλαμψιJ' αtδιογ και δόξω, όρωιΊι· άtδιοJJ φϊuς δήπου λέγουπιγ αtδιον τοίς άγίοις μόγοις μεθε­ κτόJΙ. "Οτι δέ και ό μέγας Βασίλειος φώς οlδε τοίς τοιού­ τοις μεθεκ1ό1·, γοερόJΙ, προκόσμιόν τε και ύ;ιερκόσμιον, ε'ίση σαφώς 111)' 'Εξα17μεροJΙ αι1 rου μετά χείρας λαοώ11· ((λογιζό30 μεθω, γάρ, φησί11 , (<οτι, ε'ίπερ τι ην προ της του αίσΠητο'ίr 1'1}

τοϋ

54. Τοϋ

Μα κ α ρ ί ο υ καί τοϋ έρμηνευτοϋ αύτοϋ Σ υ με ώ ν Μ ε τ α φ ρ α σ τ ο ϋ, Περί έλευθερίας νοός 23, PG 34. 957

ΑΒ. Βλ. καί άνωτ. nαράγρ.

55. 57. 85, PG 58.

36.

Βλ. Β' Κ ο ρ. 12, 2 κ.έ. 56. Γα λ. 2, 20. Περί άnοριων, PG 91, 1144 BC. Πρβλ. Κεφάλαια διάφορο 5.

90, 1384 D. Βλ. παράγρ. 35.

'Ανατρεπτικός άπολ.

Εύνομίου 5, PG 29, 772

χr1ν, του όποίου τήν ύπερβολι·κήν λαμπρότητα μή βαστά­ σαντεc: οί σαρκικοί όφθαλμοi άπετυφλώθησαν, διά του ό­ ποίου άπσκαλύπτεται πδσα γνωσιc: καi γνωρίΖεται άληθωc: ό Θεόc: ύπό τηc: ά!Ξίαc: κ.αί άγαnωμένηc: ψυχηc:». Τουτο τό φωc: είναι καί Ζωή άΤδιοc:, έμφυτευομένη είc: τόν θεωμέ·

νον καί μή χωριΖομένη του Θεου. Οϋτωc: ελεγεν ό Παυ­ 5 λοc:, «Ζω δέ δχι πλέον έγώ, άλλά lfi μέσα μου ό Χριστόc:» Ό Οϋτω λέγει περi τοΟ Παύλου ό Μάςιμοc:, δτι «ειη τήν

θεiαν

καi άίδιον

Ζωήν του

ένοικίσαντοc: είc:

σύτόν» . 51

Οϋτωc: cίnεν ό μέγαc: Βασίλειοc:, «ή Ζωή τήν όποίαν έκ­ πέμπει τό Πνευμα είc: ύπόστασιν αλλου, δέν χωρίΖεται ά­ nό αύτό, άλλά δπωc: του πυρόc: αλλο είναι ή συνυπάρχου­ σα θερμότηc:, δλλο δέ έκεiνη τήν όnοίαν παρέχει εic: τό ϋδωρ η είc: κάτι παρόμοιον, οϋτω καi αύτό εχει είc: έαuτό τ1'jν ϊωήν καi οί μετέχοντεc: αύτου Ζ:ουν θεοπρεπωc:, έ­ χοντεc: θείαν καi ούράνιον lωήν» 58 • Αύτή είναι ή Ζωή τήν όποίαν άλλου όνομάΖ:ει ουτοc:, «κίνησιν πνευματικήν καi άΤδιον», λέγων έπίσηc: δτι ό μετασχών αύτηc: καθίσταται 59 δγιοc:, «ένιϊ! προηγουμένωc: ητο γη καi πηλόc:» • Που είναι oi λέγοντεc: κτιστήν τήν θεουργόν χάριν του Θεου καi τί­ ποτε δλλο άϊδιον πλήν αύτηc: ταύτηc: τηc: ύπερουσιότητοc:;

39. Θά εϊπη δμωc: κανεic: δτι ουτοc: λέγει Ζωήν άΤδιον, όλλ' δχι φωc:; 'Αλλ' οί λέγοντεc: έλλαμψιν άίδιον καi δό­

tαν όρατήν άϊδιον λέγουν βεβαίωc: φωc: άίδιον μεθεκτόν μόνον άπό τούc: άγίουc:. 'Ότι δέ κο: ό μέγαc: γνωρiΖει φωc: μεΘεκτόν άnό τούc: τοιούτουc:, νοερόν, προκόσμιον καi ύπερκόσμιον, θά μάθηc: σαφωc: CN λάβnc: εic: χείραc: τήν

:Ι

'Ι

1

ΈΕ:αήμερον αύτου· διότι, λέγει, «λογιΖόμεθα δτι, δν ύπηρ1

Β.

59. Αύτόθι. 769 Β. Βλ. παράγρ. 35· nρ6λ. Γεν. 18, 27.

41

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

642

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

ΠΑΛΑΜΑ

643

τούτου καί ψθαρτού κόσμου συστάσεως, εν φωτ/. αν ηιr δηλο­

χε κάτι πρό τηc: συστάσεωc: τοϋ αίσθητου τούτου καί φθαρ­

νόzι• ουτε γαρ αί ίCVV αγγέλων αξίαι ουτε πασαι αί επουρά­

του κόσμου, θά ητο προφανωc: είc: φωc:· διότι οϋτε αί τά­ !Ξειc: των άγγέλων οϋτε δλαι αί έπουράνιαι στρατιαί οϋτε γενικωc: παν ώνομασμένον η άκατονόμαστον των λογικων

νιαι στρατιαί ουτε ολως, εl τ[ εστιν ωνομασμένον

1)

ακατονό­

μασΤ')Υ τών λογικών φύσεων και των λειτουργικών πνευμά-

5 τωJΙ, εν ω~ότφ διηγεν)). Διό καί ήμίν δ αiηός επεύχεται εκεί λέγων· «ό π α117ρ του αληθινού φωτός, ό την ή μέραν κοσ,111ί­ σας τφ ουριινίφ φωτί, Ο τrιν νύκτα φαιδρύγας 1αίς αυγαίς τού

φύσεων :καί λειτουργικων πνευμάτων, διηγον είς σκότοc:» • Διά τοϋτο ό ϊδιοc: έπεύχεται δι' 1 ήμαc: έκεί λέγων· «ό Πα­ τήρ του άληθινου φωτόc:, ό στολίσαc: την ήμέραν μέ τό 00

σ,ογ φώς αυτός εστιγ δ Θεός, Γρηγόριος δ της θεολογίας

ούράνιον φωc, ό φαιδρύναc: τήν νύκτα μέ τάc: αύγάc: του πυρόc, ό εύπρεπίσαc: τήν άνάπαυσιν του μέλλοντος αiω­ νος μέ τό νοερόν καί δπαυστον φως, ε"ίθε νά φωτίση τάς 1 καρδίας μας έν έπιγνώσει της άληθείας»c . 40. 'Ότι δέ τουτο τό νοερόν, προκόσμιον καί άτελεύ­

επcbνvμος σαφα>ς εξείπε· «6ουληθείς» γάρ, φησίν, «δ Θεάς

τητον φως είναι ό 'ίδιος ό Θεός, διεκήρυΕεν ό επωνυμος

πυρός, Ο του μέλλοντος αlcvνος την α1 1 άπαυσιν ευψειι[σας τφ γοερφ και απαύσιφ φωτ[, φωτίσειειr ήμων τάς καρδίας ει··

1 Ο επιγνώσει της αληθείας>>.

40.

'Ότι δέ τό ΨΟερόν του:το και προκ6σμιον και απαυ­

τόνδε ·ιόγ κόσμω' συσηjσασθαι, τοίς μεν αϊδίοις αυτός εστι

15 φως, ουκ αλλο· 1ί γ(ίρ εδει φωτός έτέρου τοίς τό μέγιατογ εχουαι;)), Ί'οv·το διί τό φως και πυρ εσ7t θεϊοv και αϋλο,,,,

ψvχιΊ.ς φω~[ζι;ιγ πεφυκός.

Τοvτο

γάρ, κωrl τόι 1 μέγαν α{μ

θις φάναι Βασίλειογ, ΚUJ' τοίς αποστ6λοι.ς ενήρ;ιησεν, ή~,ίκα ι;λάλουγ ;ιvuί.ι•αις γ,λcvσοαις,

8

καί ΙΙ αύλοι 1 περιλάμ·ψαν, υ7ι·

20 μεν αΊσθησιγ της οψεως αυ'101; 17μω;ρωσε, τοί>ς δέ δψθαλμούς τ~jς καρδ[ας εφώτιοεν- ου γιΊ.ρ χωρει σαρκός δρασις ε~είνου τού φωτός ιηι' δύι·αμιι·. Τοvτο τό nvρ ϊ'!Jψθη Μωϋσfί εγ τfί

6άίψ τούτο εν εΊδει οχήματος τόν Ήλίαν εκ της γης ανήρ­ πασε· τούτου ων πυρός 117ν ειιέργειαγ ζητών δ μακάρ·ιος Δαυίδ

25 ί:λεγε, «δοκίμασόγ μ,ε, Κύριε, και nείραο!Jν με, n.ύρcοοον 10Vς γεφρούς μου καί τrιν καρδ[αι, μου)). Τούτο τό πύ·ρ 117ν καρ­ δίαγ Κλεόπα και του σ1Ίν αiηφ εθέρμανε, λαλούντος τού σω­

τijρος αυτο'ϊς μετά 1!1γ εκ ι•εκψ,Jν ανάστασι1•. Καί. οί αγγε­ }.οι δέ και ΤΙ.χ λειτουργικά πνεύματα τούτου τοv1 πυρός μετέ-

30 χοvσι κατά τό γεγραμμέι1οι,,

((0

ποιώ~, το·vς αγγέλους αύτοv

π~,εύμαrα και τοi,ς λει.τουργούς αύτοv nvρος φλόγα)).

60. 61. 62. 63.

65. 66.

Είς ΈΕαήμερον 2, Είς ΈΕαήμερον 2, Λόγος 44, 3, PG Π ρ ά Ε. 2, 3 έΕ. ΈΕ. 3, 2. Δ · Β α σ. 2, 11.

5, ,PG 29, 40 C. 8, PG 29, 52 Β. 36, 609 BC. 64.

Τούω

της θεολογίας Γρηγόριος οαφως· διότι, λέγει, «θελήσας ό Θεός νά συστήση τόν κόσμον τουτον, διά μέν τούς άϊδίους αύτός είναι φωc:, δχι δλλο- τί δλλο φGJC~ ·έχρειάΖον­ το οί εχοντεc: τό μέγιστον;» 62 • Τουτο πράγματι τό φως είναι

πυρ θείον καί δυλον, καμωμένον νά φωτίΖη ψυχός. Τοϋτο, διά νά έκφρασθωμεν κατά τόν μέγαν Βασίλειον, ένήργη·

σε καi είς τούς άποστόλουc:. όταν έλάλουν μέ πυρίνας γλωσσαc: 6 :ι, τό όποίον, δταν περιέλαμψε τόν Παυλον, τήν μέν α'ίσθησίν του ήμαύρωσε, τούc: δέ όφθαλμούc: της καρ­

δίαc: ·έφώτισεν 64 • διότι δέν χωρεί τήν δύναμιν του φωτός έκείνου δρασιc: σαρκός. Τουτο τό πυρ ωφθη ύπό του Μωυσέωc: είc: τήν βάτοv0 •• τουτο έν εϊδει όχήματος άνήρπα· σε τόν Ήλίαν άπό την γην66 • τούτου του πυρόc: άναΖητων τήν ένέργειαν ό μακάριος Δαυίδ ελεγε, «δοκίμασέ με,

Κύριε, καί πείραΕέ με, πύρωσε τούc: νεφρούς μου καi τήν καρδίαν μου» 67 • Τουτο τό πϋρ έθέρμανε τήν καρδίαν του Κλεόπα καί τοϋ συντρόφου του, δταν έλάλει είς αύτούς ό 68 Σωτήρ μετά τήν έκ νεκρων άνάστασιν . Καi οί δγγελοι δέ καί τά λειτουργικά πνεύματα μετέχουν τούτου του πυ­

ρός κατά τό γεγραμμένον, «ό καθιστων τούς άγγέλους αύτοiJ πνεύματα καί τούς λειτοuργούc: αύτου φλόγα nuΠ ρ ά Ε.

9, 3

,κ. έ.

67. 68.

Ψ α λ μ. 25, Λ ο υ ,κ δ 24,

2. 32.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

644

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ιό πvρ τιίν εν τiί) όφθαλμς_ο δω~όν κατακαίον, καθ·αρόν τον γουν

dποκαθίστησο·,

'iι 1 α

τό καιr} φύσιν άπολαοω~t διορατικόν μιί το

ρόc:» 0 ~. Τοϋτο δοκόν,

645

3, 1

τό πϋρ, κατακαιον τήν είc: τόν όφθαλμόν

άπσκαθιστδ τόν νοϋν καθαρόν,

οϋτωc:

ώστε

άπο­

ει, τφ ιϊφθαλμrρ του dδελφου κάρφος δρq,, αλλά διη~,εκώς τά

λαμβάνων τήν ,κατά φύσιν διοραηκήν δύναμιν νά μή βλέ­

του; Θεου θαυμάσια καται 1 οfj κατά τόν λέγοντα, (<αποκάλυ·ψοι'

πn τό είc: τόν όφθαλμόν τοϋ άδελφοϋ κάρφοc: , άλλά νά

5 το·ύς όφθ·αJ.μο·ύς μου και κατανο·ήσω τά 1}αυμάσια εκ του νό­

70

κατανο(ϊ διηνεκιϊ!c: τά θαυμάσια τοϋ Θεοϋ

κατά τόν λέ­

μου σουη. Τουτο τό πυρ δαιμόνων εστί φυγαδευηjριον και κα­

γοντα, «διάνοιΙΞε τούc: όφθαλμούc: μου καί θά ικατανοήσω

κίας

τά θαυμάσια άπό τόν νόμον

πάσης &1,αλωτικόι,, άμαρ·τίας αJJαιρετικόν, ά1 1 αστάσεως

71

σου» • Τοϋτο τό

πϋρ είναι

δύιrαμις και αθανασίας ενέργεια, ψυχών άγίωJJ φωτισμός και

φυγαδευτήριον

λογικϊ,ιι· δυJJάμεω1• σύστασις. ΊΌυτο καί ήμείς εύιξώμεθ·α φθά-

κίας, άναιρετικόν άμαρτίαc:, δύναμιc: άναστάσεωc: καi έν­

10 σαι και εις ήμας, 'ίJJα nάJJτοτε εν I({J ψωτι nερ,ιnατDVJJΤες, μηδέ­

έργεια άθανασίαc:, φωτισμόc: άγiων ψυχων καί ίσχύc: λογι­

δαιμόνων,

καί

καταστροφικόν

πάσηc:

κα­

nοτε κclJJ προς ,οραχύ nροσκόψωμεν.

κων δυνάμεων. Τοϋτο δc: εύχηθιομεν καί ήμεϊc: νά φθάσn

41. Ό δέ Χρυσόστομος 1~εολόγος, διιΜσκωι, τί εοτι υί ·φιος, 8 ραγήσεται. nρώϊμοy τφ ελεοVντι, <
καί είc: ήμδc:, ώστε βαδίlοντεc: πάντοτε εic: τό φωc: , νά

15 17,ιιιι· δείκι 1 υσι και τούς αγγέλους και τάς αύλr}ς τάς 6ασι­

τό φωc:. τό όποϊον θά άνατείλn πρωΤμωc: είc: τόν έλεοϋν­

λικάς· αν γαρ τού φωιός ιούτου καταξιωθfjς, και ταυια οψει,

τα73, λέγει, «δέν είναι τοϋτο τό αίσθητόν, άλλά δλλο πολύ

και άnαλλαγήσυ ;ιεέιινης καί dnελεύσ17 ενθα άπέδρα ιιδύνη

καλύτερον,

καί λύπη, ει•θα πολλ17 ή χαρc't και ή εlρ17νη και

αγάπη, εη9α

άγγέλουc: καi τάc: βασιλικάc: αύλάc:· διότι, αν άlΞιωθ(ϊc: τού­

ζωη αtϊ).ΙttΟς Και δόξα αρρητος Και κάλλος αφραστω·· πάιιτα

του τοϋ φωτόc:, θά Ίδnc: καί αύτά, θά άπαλλαγ(ϊc: της γεέν­

20 τοί1•vι1 φέρω,ιιεν ευκόλως, 'ίνα του ειrδύματος επιτύχωμεν της

νηc: κσί θά μεταβηc: έκεϊ άπό δποu έχει έΕαφανισθη όδύvη

1}

οασυλείας των ουρα)'(ον καί τ17ς άnορρήτου δόξης εκείνης):.

'Αλλά γάρ εlς

αρχ1711

72

μή προσκόψωμεν ποτέ οϋτε κατ' έλάχιστον.

41.

Ό δέ Χρυσόστομοc: Θεολόγοc:, διδάσκων τί είναι

τό

όποϊον

μαc:

δεικνύει

τόν

ούρανόν,

τούc:

καί λύπη 74 , δπου πολλή είναι ή χαρά καί ή είρήνη καί

ή

έτέρα.ι, αναγαγόνιες τον λόγον, ε­

άγάnη, δnου ύπάρχει αίώνιοc: lωή, δρρητοc: Ζωή ικαί δφρα­

nα~1έλθ·ω.ιιει, εlς τά τον· μεγάλου ]lαχα,11ίου οlς σuJ·η,ιιu&ω 7 τάς

στον κάλλοc:· δc: βαστάΖ:ωμεν λοιπόν δλα εύκόλωc:, διά νά

αρχάς καί

έπ1τύχωμεν τό ένδυμα τηc: βασιλεiσ.c: των ούρανων καi τηc:

nροτάσεις τ(i))! το·υ κενόφρονος λ6γων,

άφ'

(i))J

25 ο'ίεrαί τι καθ' ήμων και τijς αληθε[ας συμnεραίνειι1 , nροθ·έι,­ τες εlς μέοοy απελέγξομεν.

άnορρήτου έκείνηc: δόΕηc:».

·Αλλ'

δμωc: δc: φέρωμεν τόν λόγον είc: νέαν άρχήν,

έnιστρέφοντεc: είc: τά τοϋ μεγάλου Μακαρίου, είc: τήν συνά­ φειαν των όποίων θά nροβάλωμεν πρόc: ελεγχον τάc: άρ· χάc: καί

προτάσειc:

των

λόγων τοϋ

κεvόφρονοc:

τούτου,

διά των όnοίων νομίlει δτι δύναταt νά έtαγάγn συμπερά­

69. Ψ α λ μ. 103, 4. 70. Ματθ. 7, 3. 71. Ψαλμ. 118, 18. 72. Α' Ίω. 1, 6, Άnοκ. 21, 24. 74. Ή σ. 58, 8. Τό σψί:όμενον ύnόμνημα τοϋ Χρυσοστόμου,

Είc Ήσαίαν, άναφέρεται μόνον εic τά πρώτα κεφάλαιο καί βεβαίωc δέν πε­ ριέχει τό άνωτέρω χωρίον.

74.

Έ!;

εύχηc τηc

νεκρωσίμου

άκολουθίαc.

σματα καθ' ήμων και τηc: άληθείαc:.

3, 2

3, 2

ΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ

ΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤ Α ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ

1.

5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΩΝ ΑΤΟΠΩΙ\Ι ΑΠΟ

ΑΤΟΠΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

ΤΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ

'Ίlρετό τις των εlσαγομέvωv, εl δυνατόν ιΊ.νθρι/J;ιφ

1. Ί-Ιρώτησε κάποιοc: άnό τούc: άρχαρίουc:, αν είναι δυ­

τfi προειρημέvn διαρκείν καταοτάαει. Συμεώvης τοί.νυν δ πε­

νατόν είc: δνθρωnον νά

ριδέξ ιος και πολύς αμφότερΟJι, ήδύς τε καί εv{)'εος μεταφρα­

μένην κατάστασιν. Ό Συμεών λοιπόν, ό όμφιδέΣΞιοc: καί ίκανόc: είc: άμφότερα, σuγχρόνωc: γλuκύc: καί ένθεοc: έρ­ μηνεuτήc:, λέγει ώσόν έκπρόσωποc: τοϋ μεγάλου Μακαρίου πρόc: τόν έρωτήσαντα· «ή μέν χάριc: δέν ύnάρχει διάστη­

στής, ύ'Jς εκ προσώπου του μεγάλου Μακαρίου πρός τόv ερω-

117σαντά φησι1;· «ή μi;ι• χάρις ουκ l!στιv οτε μή σύνεστι καί.

1 Ο ώς ψvσιχό.ν

1t και πεnηγός εγγίvεται τφ δvθρc(Jnφ φ σύιιε­

ατι μία δέ ούσα, πολυτρόπως,

cδς

δ.1ιι'i'ρcvποv συμφέρω, οlκοι,ομεί καί /.0) 1

τσιv

μα κατά τό όnοϊον δέν συνυπάρχει, άλλά έγγίνεται ώc:

φώς εστι μεν ϋτε μϋ).•

κάτι φυσικόν καί πάγιον είc: τόν δνθρωπον είc: τόν όηοϊον

t'ι'i'έλει,

10

σταθεροποιηθfι είc: τήν nροειρη­

πρός

τό

εκλάμ:1:ει, εστι δ' οτε και συστέλλεται, καίτοι γε τijς λαμ­

ένuπάρχει· ένι9 δέ είναι μία, οίκονομεϊ τά πράγματα

δnωc:

πος εξετάζεται». Έιι δέ τrμ έ6δομηκοστcρ τετάρτφ κεφαλαίφ

θέλει, nολuτρόnωc: nρόc: τό συμφέρον τοϋ άνθρώnοu, καί τό φωc: ένίοτε μέν έκλάμπει περισσότερον, ένίοτε δέ συστέλλεται, μολονότι ή λαμπάc: καίεται δσβεστa· όταν δέ

Jl(1λι1,• φησίι·· 1ί καθαcα1; τι7v lδίαv αnολαυουσα φύσιν ψυχή

φαιδρuνθfι περισσότερον, τότε καί ό δνθρωnοc: θεωρεϊται

«τρανο"iς καί ·αι·εnικωλύωις δθα,λμο"iς τ17ν δ6ξαιι του ιΊ.ληθι­

εύρισκόμενοc: ώσάν είc: ύnερβολικήν μέθην έκ τηc: άγά­

νοv φοηός κατοπτεύει)) και οί τοιοf)τοι /iι,θρωποι. «καίτοι τό

πηc: τοϋ Θεοϋ» 1 • Eic: δέ τό έβδομηκοστόν τέταρτον κεφά­

:ιάδος

aσ6εστα

καιομένης· ϋταν

δέ φαιδρυν·θ'1J πλέον,

16τε

15 κα{Ι/ι:ιερ i:ι· ,1ιέι9π πλείονι τ·ης του Θεοv αγάπης καί ό lί.ι,θρω­

20 (Ηcος :ιερικείμενοι η)ς σαρκός, αλλ' οvν διcl τόv ιΊ.ρρα66':ιJJα του Πνεύματος εl' τ{p ασφαλεί α1J1 τοίς κείται Ία

7Q)J!

ελπίδωJ',

κcιί οτι συμυασιλεύουσι τψ Χριστφ και εν πλεονασμς,v και πε­ ριουaίςι

Πι·εύματος

εσογται ουδέν αίηοϊς τό εvδοιαζόμενοJ'"

αι)τόθει; ;'rtρ ifδη πρός εκείνοι; άρπάζονται

τό1 1

αlώ1 1 α

και τά

25 εκεi κάλλη και θαύματα καθορcvσι· κα1'i'άπερ γαρ ό σωματικδς δφθ'αλμός, ιΊ.nαθως τε και ϊΊγιiί'->ς εχων, ταίς ήλιακαίς αυγαίς ι'i'αρρούντως

ενατενίζει, ο:υτω καί

οvτοι φωτει~,φ

χρ(bμε~·οι

και διακεκαθ:αρμένφ τφ νςv, τάς ιΊ.δύτους αυγrίς Κυρίου δια­

παντός εποπτcύουσι)). Καi. πriλιν, ω7

f~ιαύτη»,

φησί, ωσ1-;

3ι, Πι,εύματος ελλαμψις ουχ οΤον νοημάτων μόνον αποκά,λυψίς

Είc: άπόδοσιν τοϋ Μα κ α ρ ίο υ, Περί άγάπηc: 9, PG 34, 916 BC Βλ. Β. Κ ο ρ. 1, 22. 3. Περί ύψώσεωc: νοόc: 13, PG 34, 901. Ό Παλαμδc: είχεν δλλην διαίρεσιν ύπ" όψιν (έν δέ τψ έβδομηκοστψ τετάρτψ).

1.

2.

λαιον πάλιν λέγει· ή ψυχή

ri

όnοία έχει καθαρόν τήν φύ­

σιν της «κατοπτεύει τήν δόΣΞαν τοϋ άληθινοϋ φωτόc: μέ τρανούς 1 καί

άνεμποδίστους όφθαλμούς», καi

oi τοιοϋτοι

δνθρωποι, «μολονότι περιβάλλονται τό βάρος της σαρκός,

πάντωc: αί έλπίδες των λόγψ τοϋ άρροβωνος τοϋ Π νεύ­ ματος: είναι άοφαλεϊς ,καi δέν ύnάρχει καμμία ,άμφιβολία

δτι ουτοι θά συμβασιλεύσουν μέ τόν Χριστόν καi δτι θά Ζ:οϋν μέ άφθονίαν καί

περίσσειαν

Πνεύματοc:· διότι

άnό

έδω ηδη άρnάΖ:ονται πρόc: έκεϊνον τόν αίωνα καi άντικρύ­ Ζ:ουν τά έκεί κάλλη καi θαύματα· δnωc: δηλαδή ό σωματι­ κόc: όφθαλμός, όταν είναι άπαθήc: καi ύγιής άτενίΖ:ει μέ θάρρος τάς ήλιακάς άκτϊνας, οϋτω καί αύτοi χρησι,μοnοι­

οϋντες φωτειvόν καί καθαρισμένον νοϋν, έnοπτεύοuν δια­ παντός τάς άδύτοuς αύγάc: τοϋ

Κυρίου» 3 • 'Επίσης λέγει,

«ή τοιαύτη έλλαμψις τοϋ Πνεύματος δέν είναι μόνον ώσάν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

648

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

649

3, 1

εσιι και φωτισμός χάριτος, ωσπερ, ε'ίρηται,. αλλ' ύποστατικηυ

άnοκάλυψ1c: νοημάτων καi φωτιαμόc: χάριτοc:, όnωc: έλέ­

φωτός έν ταίς ψvχαίς 6ε6,αία και διηνεκής ελλαμψις' τό γαρ

χθη, άλλά βεβαία καί συνεχής ελλαμψις ύποστατικοϋ φω­

εlπεί~ι 'εκ- σκ6τοvς φώς λάμψει ας ελαμψεν

τόc: είc: τάc: ψυχός· δ1ότ1 τά λόγια, 'θά λάμψπ άnό τό ακό·

81'

ταίς καρδίαις

ήμωγ προς φωτισμογ της γνώσεως της δό;ης του Χριστοί:/,

5 ;{αί τ6, 'φώrωογ τούς δψθαλμσύς μου, μήποτε 1Ίπι·ώσω είς 1?άναrον', τουτέστιν, ϊνα μrι λvομέ.ι 1 ης τ·ίjς σαρκός ή ψvχ17 έnι­

τος φίί>c: αύτόc: ό όποϊοc: ελαμψεν είς τάc: καρδίας ήμων

nρός φωτισμόν τηc: γνώσεως της

δό!Ξηc: τοϋ Χριστοϋ'

4

καi 'φώτισε τούc: όφθαλμούc: μου, διά νά μή τυχόν κάποτε

σκοτ17ται τξι IOV' θα1'άrοv της κακίας καλύμματι, προς δέ και

κοιμηθGJ μέχρι θανάτου'", δηλαδή διά νά μιi τυχόν κατόπιν

τό, 'αποκάλι!ψΟ)' ιούς ,οφθαλμούς μου και κατω 1 017σω 1α θαυ­

Ciαλύσειυc: τηc: σαρκόc: ή ψυχή έπισκοτισθη μέ τό θανά­

μάσια έκ του 1 1 r5ψov σου', καί

σιμον κάλυμμα

16,


10 και τιίν &λήθειά.J' που, αυτά με όδηγήσοvσι καί α:ξοvσιν εiς ορος αγιόν

OOV

και ε[ς Τα σκηνώματά σου)), αλλα ,U1JJt Και Ίό,

τηc: κακ:αc:, προσέτι

δέ

καί

'άποκάλυφε

τούc: όφΟαλμούc: μου καi Θά κατανοήσω τά θαυμάσια έκ τοϋ

νόμου σου'6, κα1

'έΕαπόστειλε τό φωc: σου καi τήν άλή­

'εσημειώθη έφ' ήμας τό φως τον nροσώnοv σου, Κύριε', τήι,

θειάν σου, αύτά θά μέ όδηγr'ισουν καί θά μέ φέρουν εic: τό

αύτήι1 ακολουθίαγ του σκοπού παρίσιησυJ. Καί, ωψ μακαρίφ

δγιόν σου όροc: καi είc: τά σκηνιi.Jματά σου' , καί ώσαύτως

δέη, φησί, cιΠαύλφ rό ελλάμψα1' εν τ'fί όδψ φως, δι'

ov καί

,ό 'έσημειώθη είc: ήμδc: τό φωc: τοϋ προσώπου σου, Κύριε' ,

15 εlς τρίτογ ουραι:ΟΥ ηρται και μvσιηρίων άλαλήτω1, (tΚΟVσ,ι7ς

όλο αίιτά τά λόγια έχουν τό 'ίδιον νόημα» • Καί «τό εic: τόν

{γέι-εrο, ου· νοημάτωJJ τις ~αί γνώοεως φωτισμός ην, ιυ.λά

μακάριον δέ Π αϋλοv έλλάμψαν είc: τήν όδόν φωc: , λέγει,

δυJΙάμεωc; του αγαθοί! πνεύματος κα{}' -δπόστασιν εν τfί ψυχ?7

διά τοΟ όποfου άνυψώΘη εic: τρίτον ούρανόν καί

ελλαμψις,

άκουστιic: άλαλήτων μuστηρίων ', δέν ητο φωτισμόc: νοημά­

of. TJ)V

οφθαλμοί ,ιιιί

vπερυο}.tj1! της λαμnρ6τητος Ot της σαρκδς

διει•ε;;κόιηες απετυφλώθησαιι, δι'

ov πασά τε

20 ')Ψ(Οσις α:τοχαλ11πτεται και Θεός προς αλή1J'ειαν 1?7 αξίςι και.

8

9

10

2. Ταυτα .ιιέι, 1αύτ17· θαvμαστόιν δέ ΟV'δέ1', εί εγ κρίσει

εγινεν

1

των 'καί γνώσεωc:, όλλά ελλαμψις δυνάμεως τοϋ άγαθοϋ Πνεύματος καθ' ύπόστασιν είc: την ψυχήν, τοϋ όποίοu τιiν ύπερβολικήv λαμπρότητα

φιλοvμέν17 ψι·χΠ γνωρίζεΊαω,

25

7

φθαλμοί

μή

βαστάσαντες οί

όπετυφλώθησαν, διά

τοϋ όnοίοu

σαρκικοί

ό­

άποκαλύnτεται

ΤΟ'Vς λόγους οlκ01ιομουγτες οί αγιοι καl. τ'fί '1()))1 ακροωμέιrω1·

πδσα γνιϊJα1c. καί γνωρiΖ:εται άληΘωc: ό Θεός άπό τιiν ά­

δυνάμει σύμμετροy 1i7ν διδασκαλία1 1 αποδιδ6ντες πολυτρόπως

ίίαν καi c1γαnωμένην ψυχήν» Ό

'

τας

'

'

ορασεις

'

ταvτας

δ ιερμφ:εvουσιι,. ' 'Ο

στός έρμηι·εύς ΣυμεώJJ, εκ

'

μεντσι

θ ·ει?ς ~

του διr} πείρας καλώς

'

και

1

2. ΟCπωc: εχοuν ταϋτα. Δέν είναι δέ καθόλου άςιο­

πι-

εlδότος

θαύμαστον δν oi αγιο1 έρμηνεύουν πολυτρόπωc: τάc: όρά­

τάς μυστικάς και τελεστ ι.κrχς ενεργείας του· πνεύματος μυη­

σε1c:

-θε{ς, ώς απ' εκείνου πάλι.),' φησίν, ακούοντες του λ6γου τιjς

άποδίδοντεc: τήν διδασκαλiαν συμμέτρωc: πρόc: τήν δύνα­

οασιλείας κα1 :τρός δ&κρυα καrαγ6μενοι, μ17 τοiς ήμετέροις

μ1ν ηϊ)ν άι<9οωμένων. Ό θεϊοc: δμωc: καi πιστός έρμηνευ­

30 τούτοις έι·αnομείι•ωμεν διiκρvσι, μηδέ τ'fί ήμώγ ακοΠ, ri1ς κα­

τήc: Σuμει;Jν, μυηθείc: άπό τόν γνωρiΖ:οντα καλωc: τάς μυ­

).ϊϊις ακούσαγτ ες, και

αρκούν,ως

μηδέ τοίς οφθαλμοίς, ιlις

καλόις

εχειγ έαvτοi,ς ,λογισcόμεθα· «και

lδ6ηες,

γάρ

εlοίν

ταύταc:,

στ:κάc:

καi

οiκονομοϋντεc: τούς

τελεστικάc:

λόγους

ένεργείαc: τοϋ

Πvεύματοc:,

καί

λέγει

πάλιν dJσάν έκ μέρουc: έ,κείvου, άκοί1οvτεc: τόν λόγον της βασιλεiαc: ιωJ έκσπωvτεc: εiς δάκρυα, νά

Β · Κ ο ρ. 4, 6. 5. Ψ ο λ μ. 12, 4. Ψ α λ μ. 118, 18. 7. Ψ α λ μ. 42, 3. 8. Ψαλμ. 4, 7. 9. Περί έλευθερίας νοός 22, PG 3,4, 956 D - 957 Α. 1 Ο. Π ρ ά ε. 9. 3. 11. Β' Κ ο ρ. 12, 2 κ.έ. 12. Περί έλευθερίας ναός 23, PG 34, 957 ΑΒ.

4. 6.

κριηκωc:

μή άρκεσθωμεν

είc: σύπΊ τά ίδικά μαc: δάκρυα, οϋτε είc: τήν άκοήν μας ώc: άκούσαντcc: καλωc:, ο(jτε

cic.

τούc: όφθαλμούc: ώς iδόντεc:

καλωc. καί nιστεύσωμεν ότι εχομε'ι ό,τι χρειάΖ:εται" «διότι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

650

ΤΟΥ

ΠΛΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1

651

ίΞ!τερα ϊ!ιτα ,ωί. ετεροι δφθαλμαί και κλαvθμοι ετεροι, c~ις Μ, 1ε

ύnάρχουν δλλα ώτα καί άλλοι όφθαλμοί καί δλλοι κλου· 13 Θμοί, onωc: έnίσηc: καί διάνοια καί ψυχή όλλη , nρδγμα

και γιι•(uΟΚΟJ' και τό του Θεου {)'έλημα έν αληθείct, :ποιου·ιη,·

τό όnοϊον είναι τό 'ίδιον τό θεϊκόν nνεϋμα καί έnοuράνιον,

5 ιcτοις μέι•τcι 117.ν αρετ17v ι'ίκροις και (DV ενεργώς τό J'οερόι,

τό ,άκοϋον καί κλαίον, τό εύχόμενον καί γνωρίlον, καί τό

φως ταίς κσ.ρδίαις εJ'έλαμψεJ' εnίδηλα ταυια και καταφαJιη

έκτελοϋν πράγματι τό θέλημα τοϋ <Θεοϋ» • «αύτά βεβαίωc:

γlνεται· Ίελείων' γάρ, δ μακάριός φησι Παύλος, 'ή στερειt

γίνονται πρόδηλα καί καταφανη εiι:: τούc: κορuφαίοuι:: κατά

τροφ1j, τών διcί 117ν εξιγ τc); αlσθητήρ,ια γε;ιυμνασμέJJωJ' ::ιρός

τήν άρετήν, είc: των όnοίων τάc: καρδίαc: ένέλαμψεν ένερ­

τ11ν του' καλου τε και κακοv διι'ικριοιν'· αλλά κ,αί δ θείος Π έ-

γωι:: τό νοερόν φωι::· διότι, λέγει ό μακάριοι:: 'Παϋλοc:, 'ή

1 ο τρος ψησί, 'και ϊψεις εχοnες 101' προφητικόν λόγον, φ κα­

στερεά τροφή είναι των τελείων, των γυμνασμένων είc:

λι~)ς ποιείτε προσέχωιτες, cός ,λύχνφ φαίνογτι εγ αύχμηρ(,7'ι

τά αίσθητήρια μέ τήν εΕ:ιν nρόι:: τήν διάκρισιν καλοϋ καi

καl διάνοια καί ψυχή ετέρα, οnερ έστίν αυτό τό θεϊκόν ΠνείΊ­ μα και έnοvράι•ιοιr, τό ακουό1' τε και κλαίοι,,

εύχόμει·όι1

16-

14

:-ιφ, εως 01~ 17,ιιέρα διαυγάσπ και φωσφόρος α11ατελεi έι, ταίς

κακοϋ''•· άλλά καί ό θείοι:: Πέτρος λέγει, 'καί σείc: έχοντεc:

καρδlαις υμών')).

τόν nροφητικόν λόγον, είc: τόν όnοίον καλωc: κάμνετε νά

3.

Ό δέ Βαρλ,αάμ, τιi τοι.αvτα :πά11τα παρ' ούδεγ θέμε-

1 5 J'Ος, αλλά και ;τροθ{ιιεJΙΟς

ι»ς

TOV

]jι[ αοσαλ ιανω11 {;πάρ,χΟJ• rα

δόγματος, του προστάτοv τούτων ΒλαχερJΙίτοv ποιείται συλλή­

προσέχετε,

ώc:

λύχνον φέγγοντα

είι::

σκοτεινόν

τόπον,

εωc: δτοu φέtn ή ήμέρα καί άνατείλn ό φωσφόρος είc: τάc: καρδίαc: σαc:' » •

16

11

υδφ• αnαγτα καί, ασεοείς αυτός φανερώς αnοφηνάμεγος εί1 1 αι

3. Ό δέ Βαρλαάμ μή ύnολογίlων καθόλου δλα αύτά,

το1Ίς &tδιοι, αλλο rι nαρrί, 117γ οvσ[αγ του: Θ εου λέγοντος, τό

καί ίσχuριlόμενοc: δτι άνήκουν είc: τό δόγμα των Μασσα­

ΤΎ/1' &tδιοι· δόξα~, του Θεου δριιν TζiJ Βλαχερνίτυ τούτcρ φέ-

λιανων, τά άnοδί·δει δλα μαlί εic: τόν προϊστάμενον αύτόν Βλαχερνίτην 18

καί,

διακηρύσσων φανερώς

δτι

είναι

άσε­

20 ρω11 χαρίζεται. που γαρ εκείγος εfψηται ,ω7 τ17ν ούσίω• όρα71}1' λέγω~, του Θεου, αJ.JΛ τrιν αtδιον δόξα~,; El γrίρ τουτ' εί­

βεϊc: οί δεχόμενοι άϊδιον κάτι δλλο πέραν τηc: ούσίαc: τοϋ

πει1, rός μεταμαθ61,τα την ε1Ίσέ6ειr11 1 , πάσης άι· ήμείς τουτο1•

Θεοϋ, μεταφέρων χαρίlει είc: τήν Βλαχερνίτην τοϋτον τό

(ι.:τελ1'ισαμε11 αlτ ίας, επεί και Στέφανος τη11 ύnερουράγιον είδε

όρον τήν άΤδιον δόtαν τοϋ Θεοϋ. Πράγματι nοϋ εύρίσκε·

δόL'rο1 TOt'' Θεού. Τ ίς γcίρ ηγ χρεία τους ούρα~rους διαγοιγη-

ται νά λέγn έκεϊνοc: όρατήν δχι τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, άλ­

25 .1,ω, εl μ17 τ171· ιΊπέρ αύτους δόξαγ ιί {Jεατι7ς αύηjς εκει11ος,

λά τήν άϊδιον δόf:αν;

Διότι, δν είπε τοϋτο, ήμεϊc: θά τόν

όρα1 1 ; 'Αλλά καί τοίς δφι?αλμοίς είδει•· «ατειιίσας γάρη, φησίν,

άnηλλάσσομεν πάσης κατηγορίαc: ώc: μσθόντα πάλιν τήν

ιιείδει')). 'Αλλά ΚΓl/ υπέρ α1·rιι?ησιν έώρακει, αύτήJ'" ποία γαρ

εύσέβειαν, έφ' όσον καί ό Στέφανοι:: είδε τι']ν 1 ύnεροuρά­

οψεως lσ7ί1ς μέχρις αιΊτϊvν εΗfε'ίν των ύ:περουραν{ων δυJ'η­

νιον δόΕ:αν τοϋ Θεοϋ.

Πείη

ούρανοί, δν δέν έnρόκειτο νά βλέnn τήν ύnεράνω αύτων

&11;

Γρηγόριος δέ δ της θεολογίας έπώγυμος λέγω~• της

30 δ.ϊδίου δόξης τοi1ς αγγέλους θ·εωρούς' μή και αυτός τραnε­ Ζ:ούντ ιος δ Βλαχερι,ίτης 'f/1'; Ρq,δίως δ' άιι α13τ?ις οlμαι καί. τούς Ε,)! ουρα.JJοις αγγέλους Δπό της πλάνης ,α,λ{()JΙαι φαlης'

()

Ποία χρεία

δόcαν ό θεατήc: τηι:: έικεϊνοc:; μούc:

είδεν·

διότι,

λέγει,

ητο νά διανοιγοϋν οί

·Αλλά καί μέ τούι:: όφθαλ­

«άτενίσαι::

ύnέρ αϊσθησιν τήν είδε· διότι

είδεν» .

Βλ. "Ομιλίαν 28, 5, PG 34, 713 ΑΒ. Βλ. Περί φυλακηc: καρδίας 14, PG 34, 841 Α. Έβp. 5, 14. 16. Β' Πέτρ.1, 19 Περί έλευθερίαc: νοόc: 27, PG 34, 960 C. Βλ. 3, 1, 1. 19. ράε. 1, 55 έε. Λόγος 28, 31, PG 36, 72 C.

n

'Αλλά

καί

ποία δύναμιc: όράσεωc: θά

ήδύνατο νά φθάσn εωι:: τά ύnεροuράνια;

13. 14. 15. 17. 18. 20.

19

Ό δέ έnώνuμοc:

τηc: θεολογίαc: Γ ρηγόριοc: μέ τό νά λέγη τούc: άγγέλοuι:: (άνατείλη).

20

θεωρούc: τηι:: άϊδίου δόf:ηc: , μήnωc: ητο καί αύτόc: ό τρα­

nεlούντιοc: Βλαχερνίτηc:;

Νομίlω δτι εύκόλωc: Θά ελεγεc:

δτι καί οί είι:: ούρανούι:: δγγελοι κατελήφθησαν άnό τήν

ι

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

- ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

652

653

3, 2

ωύς κατ' εκεί1ιους ειι γfι οιοvν j7ρημέι1ους εγκρίι•αι τοiς κα­

πλάνην, σύ ό όποιος έτόλμησεc: νά συμπεριλάβnc: είc: τούc:

κοδόξοι,ς τολμήσας' τούς γε μην εξυμνουvτας την μοι1 αρχικω-

κακοδόiΞουc: τούc: προτιμήσανταc:

νά

1ά:ψ" τριάδα, (;)ς φυοιΚ1))' ουιια'ιδtοΨ δ6ξαιι ΠQΟΌαλλομέι•ηιι Και

γι''μ:,

μάλιστα

επιποθουντας ΓΙ]JJ αφθ•εγκτοJJ ιδειγ α{ηήJJ" η fl1\J και Τούτους

τάτην Τριάδα, ώc: προβάλλουσαν φυσικήν συναΤδιον δόiΞαν

5 τοις

J1 rωσαλ ιαJ'οις

ει,αριθμήσωμεν; Τούς δ' επευχομέι,ους ύ­

οί

άγγελοι

έiΞυμνοϋντεc:

oi

Ζ:οϋν άγγελιικωc:

έπi

τήν μοναρχικω­

καi ποθοϋνταc: νά ϊδουν τήν άρρητον αύγήv· θά συγκατα­

.τιιΊ τ~jς ουσιώδους α'ίγλης καταυγασθΓjναι του ΘεοiJ και τυχείι·

λέtnc: λοιπόν καi

οvτω της φωτοδότιδος αυ'γης, ποίας ερουμεν αυτούς αίγλης

roύc: έπευχομένουc: δέ νά καταυγασθοϋν άπό τήν ούσιώδη

αύτούc: εic:

τούc:

Μασσαλιανούc:;

Διά

καί αϋγης εψ7,1·; Ου γϊφ ή γνώσις, ην σύ μόνψ λέγεις θεί­

αϊγλην τοϋ Θεοϋ καί νά έπιτύχουν οϋτω τήν φωτοδότιδα

οι, φϊός, ουσιόJδης α'ίγλη

αύγήν,

TOV'

Θεού εστιν. Οί δ' lδό11τες ((1)Ί)!

ποίαν

αϊγλην

καi

αύγήν

άγαποϋν,

θά

εϊπωμεν;

1 Ο κεκρυμμέJ'J))' rlστραπ17ν ύπό την σάρκα της ούσιώδοvς ε{ι,πρε­

Διότι δέν είναι μόνον ή γνωσιc:, τήν όποίαν μόνην λέγειc:

πείαςη τοϊί Χρισrοv, τίνα οοι δοκουσιν &στραπην lδειJΙ; (){,

έσύ θειον φωc:, ούσιώδηc: αϊγλη τοϋ Θεοϋ. Οί δέ ίδόντεc:

γrίρ δ17 10 αίσθητόν φως ουσιώδης εστιν ευ'πρέn~ια Θεοv.

«τήν άστραπήν τήν κρυμμένην ύπό τήν σάρκα τηc: ούσιώ­

π r7Ί; δέ καί κτιοΤΟJΙ 10 της ανωτάτω Τρ,ιάδος ουσιώδες φως;

δουc: εύπρεπείαc:»

Τί τσίι 1 1}.)J οουλόμεγος Λ1ασσαλιανών τά τοιαύτα γράφεις εl-

δτι είδαν;

15 )Jαt χαί

20

τοσούτοις τε Κ,αι τηλικούτοις αντιλέγεις, αvθρωπε;

21

τοϋ Χριστοϋ, ποίαν άστραπι']ν νομίιειc:

Διότι βεβαίωc:

τό

αίσθητόν φωc:

δέν είναι

ή

ούσιώδηc: εύπρέπεια Θεοϋ. Πωc: δέ θά ητο κοί κτιστόν τό

αρα τοι',ς Μασσαλια,rι:_;ς δρι?οδόξους i} τούς -δρι?οδόξοvς &πο­

ούσιωδεc: φωc: τηc:

φηvαι J.11ασσαλιανούς Κ,αι μV'σαρούς; Και γαρ εκ Ηοι

σc,ιι·

γράφων δτι τά τοιαϋτα είναι των Μασσαλιανων καί άντι­

λόγων 8Κ,άτερογ εκοαίη αJf. Σέ διΊ που χοροί,, τάξομειι ήμείς;

λέγειc: είc: τόσουc: καί τόσον σπουδαίουc: δνδραc:, όνθρω­

1

'Αλλrt τοίίτο μέι• αφώμεν· μικρον γrίρ δσογ εσται φανερόι1 •

πε;

άνωτάτηc: Τ ριάδοc:;

Τ Αρά γε θέλειc: νά

Τί

άνακηρύiΞnc: τούc:

λοιπόν θέλειc:

Μασσαλιανούc:

4. ((Of .ιιέι, γr1ρ του Βλαχερνίτοv λόγοω, φησίι·, <
όρθοδόiΞουc: η τούc: όρθοδόiΞουc: Μασσαλιανούc. καί μυσα­

Υ.εφαλαίφ 1οιου'1οι· ουμοαί~·ει δέ τσύτους τοις φωιερωτάτοι.ς

ρούc:; Διότι άπό τούc: λόγουc: σου είναι δυνατόν νά συνα­

σχεδόν τι;ι~.· της ΈΥ.Κ,λησίας δογμάτωγ εναντίως εχειι·· :ιρcο­

χθοϋν καί τά

τοι, μέγ γάρ, ογτος δμολογο1,,ιιένου οεοαίως εν εlι·αι μόγο1 1

(ωμεν;

α1•αρχογ και ατc:λεύ,ητω·, 1/jl' ο{ισίαγ του 1(1 πάγτα πεποιηκ125 ως Θεοi\ τά δέ παρά ταύτηιr ;τά~ιτα γενητης είναι φύσεως·,

και μηδεμίαιι rι.ι.):η.ν Ο1J1ό1ητα εi1'(Η μεταξ1:, 'της ουσίας TOV

'Αλλά

δύο. Έοέ δέ

είc: ποίαν χορείαν θά κατατά­

δc: άφήσωμεν τό θέμα

τοϋτο· διότι

θά

φavfi

μετ' όλίγον.

4.

Διότι, λέγει, «οί μέν λόγοι τοϋ Βλαχερνίτου τοιοϋ­

Θεnv κσ.ί Ηοι· γενητc,)ι', οfηος ετόλμησε μετα;ύ τι ·θ·είναι,).:

τοι είναι έν συντομί9· συμβαίνει δέ νά είναι σχεδόν ουτοι

"Ω της αμαθ·ία;, ε'ίπερ ο'ίεται 1οi!'τ' εl~,αι δόγμα της 'Εκκλη­

άντίθετοι

σίας οεοαίως ό,ιωλογούμειιωι· ώ της απονοίας, ε'ίnερ 1fλπισέ.

Πράγματι

30 τι.να τδΊι,

)'OVJ'

εχόγτων δι.,_ί τcον τοιούτων αnατήσει1 1 ρημάτων,

πρόc: τά

φανερώτατα

δόγματα τηc: Έικκλησίαc:.

κατά πρωτον, ένψ είναι

όμολογούμενον μέ βε­

βαιότητα δτι εν μόνον είναι όναρχον καi άτελεύτητον, ή ούσία τοϋ κατασκευάσαντοc: τά

πάντα

Θεοϋ,

δλα δέ

τά

έκτόc: αύτηc: είναι γενητηc: φύσεωc: καί καμμία όλλη όν1 ό­

τηc: δέν

γενητωv, 'Οποία

21. 'Εκ καθίσματος μετά τόν Πολυέλαιον της 6ης Αύγούστου.

ύπάρχει μεταiΞύ

ουτοc:

άμάθεια,

τηc:

έτόλμησε vά αν

voμίlri

ούσiαc: τοϋ Θεοϋ

καί

τοποθετήσn

μεταiΞύ».

δτι

τσϋτο

κάτι

είναι

δόγμα

των

τηc:

Έκκλησίαc: μέ βεβαιότητα όμολογούμενοv· όnοία άnόνοια,

!111

lι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

654

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

καί. ταϊπα του μεγάλου Διονυσίου αι•άρχους και ατελεvτήτuυς διαρρήδηγ φάακοJJτος καί τc}ς ύ,ιο του Θεου εγγινομένας ταις ύnερκοσμίοις δvνάμεσιν ελλάμψεις, φ σvνφδά και Γρηγ6ρι­ ος ό r}εολ6γος τι7ν όρατ17γ αγγέλοις δ6ξαγ του Θεοv αtδων 5 nροσείπεν. 'Αλλ' οbτος ό καινός θ·εολ6γος, ουκ οlδ' δθεν μυη­ θείς, (({:;)))), φησί, ((μ6ι•ον lίναρχον και ατελεύτητογ, 17 ουοiα τον Θεοv· τά δέ nαρϊι ταύτηι, nάιπα γενητijς εστι φύσεως)),

τουτέστι κτιστά εοτι και αρχrιν εοχε και ην οτε ουκ ην. Ί'fl γovy περι ΤΙ)Υ ΟV'Οίαν 1αύτψ, ω μακάριε, nαρά rαύτην διjnrιυ10

θεν- πεgί αvη}ν γάρ εlσι11. Οvκοv'ν οί}δέν των περί αυτήν αν­ αρχω· κατά ωvς σούς λ6γους, αλλ' ην οrε ουκ ηι, τά τοιαυτα πάνθ" άnαξα711λως· μ6νον γαρ aι,αρχον ?] ΟV'Οία κατά σέ. OvΚOVI' fjl' δτε ουκ ην δ Θεός πατήρ· ουκ ουσία γαρ τσVτο, &,.ί).ά παρά την ουσίω1, περί τiιν οv•σίαν iίv. El δέ εξ ι'ι.ϊδίου εσ•τί

Πατι)ρ και ϋ.ι,αρχ6ν i':οτιι• αυτφ τό &γέι,ιιητον, μ6ιον δέ καcci σέ αναρχον ή ουσία του Θεου, τουτ' αυτ6 εαιι τό αγέννητον, OVolα του Θεου, ο τωιι Ευ.ι•ομίου κακοδ6ξων δογμάτων εοτί. ,ο κεφάλαιοJΙ. 'Αλλά καί το γει;ν,ητον rj οiικ tlι,άρχως εχει ό Υί­ ος και ηι' οτε ουκ ·ην γει,.vητώς καί εοται δτε μή, ώς καί 20 Σαοέλλιος αν εlπεγ, iί, ε'ίπερ αναρχον αυτφ γεγγητ6ν, τουτ' αυτ6 εστ ιιr αυτου ουσία, μ6ι·ης ανάρχου Τ'Ι}ς ο·v·οίας οi5σης· ου τijς αυ·τijς αρ' ου·σίας ό Υίός ύπάρχει τφ Π ατρί, αλλά καί της αντικειμένης. 'Γούς αυτούς δ' aι1 τις φαίη λ6γοvς και περί 10V riγίου Πνεύματος, και ωοπερ έκεί τοίς αθετοvοι, 11jV

15

Υίοv θεότητα, οϋτως έι1ιαυθα τοις 7/)'Βυματομάχοις (Χ)!(Ι.­ φανήο17 οvvιστάμενος. Τουτο τοίνυ.ν φανεροv και ανωμολογη­ μέγο~, δ6γ,ιια 1ης 'Εκκλησίας, παρ' πασα αϊρεοις ανείται, καθάπερ από πογηρας τι1 1 ος πηγης; Ου1 κ αρα ε~, μ6νο~, (ΧJ'­ αρχω,, ή ου1 σία του Θεοv· καί. γάρ και τά περί αυηίν &φορι30 ζ6ιιεJΙα πάντα αναρχά έστιγ, οlον αί fποστάοεις, αί σχέσεις,

25

TOlJ'

ov

αν ηλπιlεν ότι

3, 2

655

μέ τά τοιαϋτα λόγια θά έΕηπάτα κάποιον

απο τούc: εχονταc: νοϋν, καί μάλιστα ένφ ό μέγαc: Διονύ­

σιοc: λέγει

όλοφάνερα άνάρχουc: καί

άτελευτήτουc:

22

καί

τάc: ύπό τοϋ Θεοϋ nροκαλουμέναc: εic: τάc: ύπερκοσμίουc: δυνάμειc: έλλάμψειc:, Γρηγόριοc:

έν συμφωνί9 μέ τόν

Θεολόγος έκάλεσεν

άϊδιον

23

όποίον καί

τήν

όρατήν

ό

άnό

τούc: άγγέλουc: δόΕαν τοϋ Θεοϋ. 'Αλλ' ουτοc: ό νέοc: Θεο­ λόγοc,

δέν γνωρίlω άπό

ποϋ μυηθείc:, λέγει,

«εν

μόνον

είναι δναρχον καί άτελεύτητον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, όλα δέ τά

έκτόc:

κτιστά

καί

αύτηc:

είναι

ελαβον

γενητηc:

άρχήν καί

φύσεωc,

κάποτε

δηλαδή

δέν

είναι

ύnηρχον.

Τά

περί τήν ούισίαν ταύτην βεβαίωc, ώ μακάριε, εύρίσκονται άναμφιβόλωc: παρά ταύτηv· διότι

είναι

περί

αύτήν. Έnο­

μένωc: τίποτε άπό τήν περί αύτήν δέν είναι δναρχον κατά

τούc λόγουc σου, άπαντα·

άλλά κάποτε δέν ύnηρχον τά τοιοϋτα

διότι μόνον

δναρχον κατά σέ είναι ή ούσία τοϋ

Θεοϋ. Έnομένωc κάποτε δέν ύπηρχεν ό Θεός Πατήρ· διότι τοϋτο δέν είναι

ούσία,

άλλά παρά

τήν ούσίαν,

έφ' όσον

cίναι περί τήν ούσίαν. 'Εάν δέ ό Πατήρ ύπάρχn έΕ άϊδίου καί τό άγέννητον αύτοϋ είναι δναρχον, μόνον δέ δναρχον είναι κατά σέ ή ούσία τοϋ Θεοϋ, τοϋτο άκριβωc: είναι τό άγέννητον, ούσία τοϋ Θεοϋ, τό όποιον είναι τό κορύφωμα των καικοδόtων δογμάτων τοϋ Εύνομίου. 'Αλλά καί τό γεν­ νητόν, η δέν τό είχεν άνάρχωc ό Yiόc καi ουτοc: κάποτε

δέν ύnηρχε γεννητίi')(: καί

κάποτε δέν θά ύnάρχn,

όπωc

θά ελεγεν ό Σαβέλλιος, η, αν τό γεννητόν αίιτοϋ ητο δναρ­ χον,

τοϋτο

άκριβωc:

είναι

ούσία

αύτοϋ,

άφοϋ

,μόνη

ή

ούσία αύτοϋ θά ητο αναρχοc:· δρα ό Υίόc δέν είναι τηc αύτηc μέ τόν

Πατέρα

ούσίαc:,

άλλά καί

τηc:

άντιθέτου.

Τούc αύτούc δέ λόγουc: θά ήδύνατο νά εϊπn καί περί τοϋ

άγίου

Πνεύματοc:,

καi θά παρουσιασθ(ϊc: σύμμαχος, όπωc:

έκεϊ μέ τούc: άθετοϋνταc η']ν θεότητα του Υiοϋ, οϋτω

έδω

μέ τούc: πνευματομάχουc:. Τοϋτο λοιπόν είναι φανερόν καί ώμολογημένον δόγμα τηc: Έκκλησίαc:, άnό τό όnοϊον nαρα­

22. ηερί θείων ονομάτων 4, 8, PG 3, 704 D. 23. Λόγος 28, 31, PG 36, 72 C.

κινεϊτα ι πασα αϊρεσιc:, ώσάν άπό κάποιαν nονηράν πηγriν;

Δέν εΤναι αρα εν μόνον τό αναρχον,

ή ούισία τοϋ Θεοϋ·

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

656

αί ,)ιακgίσει.ς καί r171λιος αί της ύnεροvσίου ι'Ι·εογο1·ίας εκφιi1 σεις

αnασαι·

και

τοu·τό

έκείι•ο. Παι 10σοvτο τουθ1'

έστιν δμολογο1\αcι•ον,

αλλ'

όμολογούμεν6ν

ώς

έστιν

ουκ

μετι}.

την δια σαρκός θείαι, έπιφά,·ειαv μηδέvα πω τολμ17σαι α,ω5

φήι•ασθαι, μηδέ τω,· αίρέαεσι περιπεοδι•τω,, :ωνηραίς, ο δια 10-V

λέγεοι ο{ηος Εν μό~ιογ (1,JJ'αρχομ,:, τ,ην οl11 σίαJt τοίΊ ΘεοV·, τια­

ρειο17γαγει· αρτίως, rδς αί ·υποστάσεις τε nίiσαι και τά {,nο­ στιηικr'ι. της αι•ω1ά1ω Τριάδος αnαvτα κτιστά.

5. Καί μη~' ερ·οίμην αJ' 17δέωc; τόι, λέγοντα ειι εlι αι μιί10 yo1· lίvαρχοv, τ17ν οv·σίω· του Θεου, τά δέ παρά ταύτηv γεγη­

s

διότι καί τά περί αυτην διακρινόμενα είναι δλα αναρχα,

δπωc: αί ύnοστάσειc:, αί σχέσειc:, αί διακρίσειc: καί γενικωc:

δλαι αί έκφάνσειc: τηc: ύπερουσίου θεογονίac:· καί τοϋτο εί­ ναι όμολογούμενον, άλλ' όχι έκεϊνο. Καί τόσον όμολογού­ μενον ε"ίναι τοϋτο, ωστε μετά τήν κατά σάρκα θείον έπι­ φάνειαν νά μή τολμήσr~ κανείc: ποτέ νά διακηρύ!Ξ!l, οϋτε έκ των περ:πεσόντων εic: πονηράc: αίρέσειc:, αύτό τό όnοϊον παρεισήγαγεν ουτοc: τελευταίωc: μέ τό νά οέχεται εν μόνον αναρχον, τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, δτι δλαι ai ύnο­ στάσειc: καί δλα τά ύnοστατικά τηc: άνωτάτηc: Τριάδοc: είναι κτιστά.

5. Kai ομωc: θά ήρώτων εύχαρίστωc: τόν λέγοντα ότι

της φύσεως· πα~,τοδύvαμοv 17γείται ταύτηJJ ,η ου; Οϊοι1 Ίί

μόνον εν είναι αναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, τά δέ παρ' αύ­

λέγω· εχει τό γvωσιικόν, τό nρογνωστικόν, τό δημιουργικόν,

rήν δτι είναι γενητηc: φύσεωc:· θεωρεί ταύτην παντοδύνα­

10 αυ~,tεκτικό1r, τΟ nρονοητικόJΙ, τδ {Jιεουργικδγ καt r111λόΎς nάJ'­

μον η όχι; Λέγω περίπου· εχει αϋτη τό γνωστικόν, τό προ­

ω ΗΧ τοιαv;α, l) ουκ ltχει; Εί μέι1 γαρ ο·ύκ εχει, ούδl:; Θεός 1

657

εσ: ι J.οιπογ ή μόιιη αuτη αι1αρ7.ος ουσία. Εί δέ l!χει, sl μει· ίiστερόγ ποτε τω;τας τάς δυJJάμεις προσεκτήσαω, λοιπϊ~ν Οτε δ.1ελ1}ς 1jJΙ, 1αV10Jι δ' εlnε1v ol1 δS Θεός· εl δ') Ξξ iiϊδίου

γνωστικόν, τό δημιουργικόν, τό συνεκτικόν, τό προπονη­

τικόν, τό θεουργικόν καί γενικωc: δλα τά τοιαϋτα, fι δέν εχει; Διότι, δν μέν δέν EX!l, δέν είναι οϋτε καν Θεόc: αύ­ τή ή μόνη αναρχοc: ούσία. "Αν δέ EX!l, είc: περίπτωσιν μέν

κατά τήν όποίαν άnέκτησε ταύταc: κάποτε μεταγενεστέ­

εlχε ,αύ7ας Τ(tς δvι,άμεις, ουχ εν μ6ιtΟΥ αναρχον, 1) οι:σfα

ρωc:, λοιπόν αϋτη ητο κάποτε άτελήc:, δηλαδή οϋτε καν

ΊΟV Θεου, αλλά καl.

Θεόc:, εic: περ:πτωσιν δέ κατά τήν όnοίαν είχεν άπό τήν

T(U)'

ταύ1ης δυνάμεων έκι.ίστη ωύτωJJ ..

20 Μία δέ tίvαρχος ουσία, ή ού 1 σία του Θεαv· των γαρ εν αυτfί TO!OlJHfj)f

δvJ'ά,ιιεω~• ου·δεμfα έστιν ου 1 σlα· πασαι δ' έξ ανάγ­

άi1διότητα ταύταc: τάc: δυνάμειc:, δέν είναι εν μόνον τό αναρχον, ή ούσiα τοϋ Θεοϋ, άλλά καί έκάστη των δυνά­ μεων τούτων ταύτηc:. Μία δέ αναρχοc: ούσία ύnάρχει, ή

κης tιιει.οιΥ αεί τfl ΟΙ!σίιt, του Θεσv, ώς δι' αμvδρας εlπεί",

ούσiα τοϋ Θεοu· διότι καμμiα άnό τάc: τοιαύταc: έντόc: αύ­

είκόνος ;ωθάπερ αί τcοι 1 αlσθψίεω~• δυJJάμεις ειι 1fΊ λεγομέ1·17

τηc: δυνάμειc: δέν είναι ούσia· όλοι δέ έ!Ξ άνάγκηc: ένuιπάρ­

;ωι~γj κατά ψvχ1ίν αlσθήσει. Και τουr6 έστι τό φανερό,· καί

χουν πάντοτε είc: τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, δπωc:, διά νά χρη­

25 ασφαλές και &1,ω,ιιολογημέι,ον δόγμα rης 'Εκκλησίας, αλλ' ου;~

σιμοποιιΊσωμεν άμυδράν είκόνα, αί δυνάμειc: των αίσθή­ σεων είc: τήν λεγομένηv κοιvήν κατά ψυχήν αϊσθησιν. Τοϋ­

έκείγο, απαγε. Και γc\g οJς μ[α αναρχος ουσία, ή οϊισίu. τοi\ Θεού, αί δέ nαρά ται!την σvσίαι γενηιης είσι φύσεως, :1αgά της μ6νης ανάρχου καί μ6νης ουσιοποιοv 013σίας γεγωιυίαι'

το δέ είναι τό φαvερόv, άσφαλέc: καί ώμολογημέvον δόγμα τηc: Έκκλησiαc:, όλλ'

δχι έκεϊvο·

αnαγε.

Διότι, δπωc: μία

είναι ή avapχoc: ούσία, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, αί δέ παρά τού­

ΤΟν ισΟJ! τρόπον κα/, μία προνΟ?)ΗΚJ) c%ναμις αναρχος, ή Τ(;('

την ούσίαι είναι γεvητηc: φύσεωc:, γενόμενοι μόνον παρά

30 Θεού, αί δέ παρά ταύτ'ψ γενηυjς φύσεως iJπάρχουσι, καcιi

τηc: αναρχου καί μόvηc: ούσιοnοιοϋ ούσίαc:, ,κατά τόν 'ίδιον τρόπον καί μiα είναι ή προνοητική δύvαμιc:, ή τοϋ Θεοϋ, 42

658

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

τω}· ίiλ,~οπ άπασώ~, του Θεοv φυσικών δυνάμεων ώσαύτως.

Ουχ ει' αρα μόνον αναρχον, ή ο,vσία του Θεαv, τά δέ παρά ταύτην γενητης φύσεως ύπάρχει.

6.

Βούλεται δέ μοι ό λόγος, ύπό τijς αυτοτελοvς και 1ά

5 πάντα :προειληφvίας εξ απείρου φ1Jσεως δδηγούμενος, ου δυ­ ~•άμεις μόJΟΥ, ας και ψυσικάς εγεργείας εύρήσεις πολJ..αχου

τοις άγίοις :πατράσι καλοvμένας, αλλα και εργα του Θεού α~'­ αρχα διασαφησαι και τους πατέρας αρισια και τοvτ' είπεί~•Ι

ιός εv 6ραχει ωίς απειθοiίοι δείξαι. Τί οvν; Ου'Κ εδει

!OV,

10 εργου της προ~,οίας και πρό κτίσεως, ωστ' εlς καιρόν εκαοιογ Τ(ι))Ι Κτtσταις

OJtlWJJ

ΒΚ 10V ,UΎ} Οντος nροελθείν; 0'ΙJΚ εδεt δέ

γνώσεως θεοπρεπους, ωστε γ1 1 όντα πρότερον, επειτα έλέσθαι,

κα,~, μ11 χρογικώς; Τί δε ή του Θεαυ πρόγνωσις, dρ' εοτιν δτε ηρξα10; Της δε αυιοπτικης εκείνης iJ.εωρίας .~νJJ017αειέ 15 τις aι, αρχrιγ και ην οιε ηρξατο δ Θεός κινείοθαι τfί έαvωί­

θεωρίςι; OvμεJJOVY. Μία τοιγαρου'ν πρόνοια αναρχος, ή του Θεοί!, ~ργω· οvσα του Θεου, αί δε ;;ταρα ιαύτην 1ιρδνοιαι, γε­ Ψητης εlσι φύσεως- ΟV'Κ εστι δέ ή πρόJΙοια ουσία του Θεου·

ούχ ε1' αρα μδνον ιό αναρχον, ή ου 1σία του Θεού. Και μί~α

20 :-ιρόγνωσις αναρχδς τε και ακτιστος, ή του Θεου· αί δέ παρά 1αύτην κατά φύσιν ήμ'iν ενυπάρχοvσαι προγνώσεις αρχήν ε­ σχον :παοαι καί κτισταί είοι. Και μία {J,έλησις αναρχος, ή

10v

Θεον, αί δέ παρα 1αύ1ηγ θελήσεις &ρχήν εαχον &αοαι· {}έ-

,

v,ηοιν

δ'ε

'

'.'

-

την οvσιαν του

e· "'εοv

'δ' ου

,

' {) ελ ηαεως '

οι

1τ" ιον

' '

ειπον-

25 τες 1(ΙΥ Α6γον τον Θεοiί ετόλμησαι, εlπείν. ΟΕ δε προορισμοί και απ' αt!'TOV ίΟV ον6ματος ,εμιpαίνουαι 11JY προ τω~, Κ1 ισμά­ Ι(ιJJ' i5παρξιν αVHιJJJ. εl δέ 11ς εθελ17σει μ17 και ;;τροαιων[ους

τούτους λέγει~' ϊξελεγχθήσεται παρά του Παύλου λέγοντας, καvώς ((:ΠQΟί{ιρισε ;;τρό των αίώvω~, ό Θεδς>J.

7.

30

'Αλλck ταυτα μεv σαφώς α.'1-·αρχα εργα του Θεού ~αί.

προαιc{η•ια, οίον ή nρδγJ'ωσις, ή θέλησις, ή πρδνοι.α,

17

αi'ηο-

659

αi δέ nαρά ταύτην είναι γενητηc: φύσεωc:, τό 'ίδιον δέ συμ­ βα;vει καί μέ δλαc: τάc: αλλαc. φυσικάc: δυνάμειc. τοϋ Θεοϋ. Δέν είναι δρα μόνον εν δναρχον, ή ούσiα τοϋ Θεοϋ, τά δέ παρά ταύτην είναι γενητηc: φύσεωc:.

6. Θέλει δέ ό λόγοc: μου, όδηγούμενοc: άnό τήν αύ­ τοτελη καi τά πάντα nρολαμβάνουσαν έt άπείρου φύσιν, νά διευκρινίση δτι ύπάρχουν δχι μόνον δυνάμειc: δναρχοι, τάc: όnοίαc: θά εϋρηc: εic: πολλά σημεία νά καλοϋνται φυ­ σικοί

ένέργειαι

ύnό

τω·ι

Πατέρων,

άλλά καi εργα τοϋ

Θεοϋ άναρχα καi διά βραχέων νά δείcπ είc. τούc: άπει­

θεϊc: δτι καi τοϋτο εΤnον άριστα οί Πατέρεc: • Τί λοιπόν;

24

Δέν ητο άnαραίτητον καί προ τηc: κτίσεωc. τό εργον τηc.

προνοίαc.,

(Jστε

έγκαίρωc: νά nροέλθπ έκ τοϋ μή δντοc:

εκαστον των κτιστών; Δέν ήτο άπαραίτητοc. ή θεοnρεnήc.

γνωσ1c., ώστε nρωτοv νά γνωρίσr~, επειτα δέ νά έnιλέΕπ.

εστω καί δν δχι χρονικι"ί"JC:;

Ή δέ πρόγνωσις τοϋ Θεοϋ

αρά γε είχε κάποτε άρχήv;

Τηc

αύτοnτικηc. δέ

έκείνηc:

θεωρίας θά ιiδύνατο νά νοήσn κανείc. άρχιiν καi ,ό Θεόc:

κάποτε ηρχισε νά κινητω μέ τήν θεωρiαν έαυτοϋ;

"Οχι

βεβαίωc.. Έnομένωc: μία δναρχοc. Πρόνοια ύnάρχει, ,ή τοϋ

Θεοϋ, ουσα εργον τοϋ Θεοϋ, αί δέ πρόνοιαι παρ' αύτήν είναι γενητηc: φύσεως· δέν είναι δέ ή πρόνοια ούσία τοϋ Θεοϋ· δρα δέν είναι εν μόνον τό δναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ. Καί μία πρόγνωσ1c: αναρχοc: καί άκτιστος ύπάρχει, ή τοϋ Θεοϋ·

αί δέ παρ'

αύτήν κατά φύσιν ένυnάρχουσαι

εic. ήμδc. προγνώσεις ελαβον δλαι άρχιiν καi είναι κτιστοί. Καi μία θέλησιc. ύnάρχει, ή τοϋ Θεοϋ, θελήσεις ελαβον δλαι άρχήν·

αί δέ παρ' αύτήν

θέλησιν δέ δέν έτόλμησαν

νά εϊnοuν τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ οϋτε οί είnόντεc: τόν Λό­ 20

γον τοϋ Θεοϋ uiόν θελήσεωc: . Οί δέ προορισμοί φανερώ­ νουν καί μέ

μόνον τό

δνομά των τήν

nρό των αίώνων

ϋπαρςιν αύτωv· δν δέ θελήσπ κανεic: νά μή λέγπ τούτουc. καί nροαιωνίουc:, θά

έλεγχθη άηό

τόν

Παϋλον λέγοντα, 26

24. 25. 26.

Ό Βασίλειοc:, ό ΜάΕιμοc: κ.δ., βλ. ,κατωτέρω ncράγρ. 7 καί 9. Οί Άρειανοί καί nρό αύτών όnολογηταί τινεc: ώc: ό Ίουστίνοc:. Α' Κ ορ. 2, 7.

καθώc: «προώρισε nρό των αιίώνων ό Θεόc:» •

7.

Άλλά ταϋτα μέν είναι σαφωc: δναρχα καί προαιώ­

νια εργα τοϋ Θεοϋ, δnωc: ή πρόγνωσιc., ή θέλησιc:, ή nρό-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

660

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ψία καί ε'ί τι ιούτοις nαραπλ1ίσιοι 1 ' εi δ'

661

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3, 2

't]

i}εωρία και ;7ρ6-

γοια καί πρόγγωσις, προορισμοl τε καί {}έλησις ί'iναρχα εργα

νοια, ιi αύτοψία καί τά παραπλήσια αύτωv· δν δέ ή θεωρία, ή πρόνοια, ή πρόγνωσ1c:, oi προορισμοί καί ή θέλησιc: είναι

τοίi Θεού εστι, καί 17 αρε117 αρα, και γάρ αρετή τούτωι, εκα­

δναρχα έργα τοϋ Θεοϋ, δρα καί ή άρετή, διότι καί έκα­

οιόν εστιγ, αλλrt και

10 χρογικώς, επήγαγεγ, (ωύκ ην γάρ ποτε οτε ΟV'Κ ηγ αρετη καi

στον τούτων είναι άρετή, άλλά καί ή όντότηc:, έπειδή δχι μόνον τηc: ούσiαc: άλλά καί παντόc: δντοc: προηγείται ή όν· rότηc:, διότι είναι πρωτοv· έπειτα ύπάρχει ή άρετή η θέλη­ σιc: η ηροοριαμόc:. ·· Αρα καλωc: λέγει ό πολύc: είc: τά θεία ΜάΕιμοc:. δτι «ή όντότηc: καί ή 2:ωή καi ή άγιότηc: καί ή άpετή είναι εργα τοϋ Θεοϋ δχι ήργμένα χρονικωc:» καί διά νά μή νομiσπ κανείc: δτι ταϋτα είναι εic: αίωνα, δν καί

αγαθόιης καί άγιότης και αθανασία))' πάλιν δέ ϊνα μι7 τις οlη­

δχι χρονικωc:, προσέθεσεν, «δέν ητο κάποτε κατάατασιc:

θείη ΗΧ εν 17μίν 10V10J' λέγειν αl'αρχα, επάγει οτι ωά ήργ,ιιέ­

κατά τήν όnοίαν δέν ύπηρχεν άρετή, άγαθότηc:, άγιότηc: ϊωί άθαvασία» · πάλιν δέ διά νά μή vομiσπ κανείc: δτι ουτοc: λέγει τά έντόc: ήμων δναρχα, προσθέτει δτι «τά ήργμένα είναι καί λέγονται οϋτω διά τηc: μετοχηc: των μή ήργμέ­ νων· διότι nάσηc: Ζ:ωηc: καi άθανασίαc:, άγιότητοc: καί άρε­ τηc:», δηλαδή τηc: φυσικωc: ένυπαρχούσηc: μέσα μαc:, «δη­ μιουργόc: είναι ό Θεόc:» 21 . Ταϋτα λοιπόν έγραψεν είc: τό nεντηκοστόν κεφάλαιον τηc: nρώτηc: Έκατοντάδοc:, είc: δέ

17 οντότης' ε:πεί μη της ούσ{ας μόι>ης, αλ-

5 ).ά και παγτος δντος προηγείται ή οντότης, πρωτογ γάρ εΟΙΙ!'" είτα αρετή εατιJ' ·η θέλησις

προορισμός. Καλως αρ' δ ::~:ο­

1)

λί,ς τά {}εία Νlάξιμός φησι!' οτι ((ή όιπότης και ή ζωη και ή

άγιότης καί ή αρε117 εργα του ΘεΟ'v εlσιν ουκ ήργμένα χuα-

-

ι 1 ικως))

να

\

και

ι,

ι.να

Ι μη

ιις

'

ει,

'

-

αιω1 1 ι

-

ταυτ

?

';'

ειναι

Ι γομισrι,

"

και 1

'

μη

Il7 μετοχfί Τωl' ΟVΚ ηργμέ~ιωι' Και Stσι και }.έγονιαι· πάσης

γc'ιρ ζωijς καί αθανασίας, δγι61ητός τε και άρετifςη, δηλαδιί

15 της φυσικαις 17μίι 1 ει·υπαρχούσης, <<δημιουργός έστιν ό Θεός\),

Ταύτα μέν οvν έν πει•τηκοσιφ κεφαλαlφ της πρcριης Έκατοι•­ ιάδος εϊρηκεν, ει· δέ τφ τεσσαρακοστφ δγδόφ τιjς αv117ς ου­

σιωδώς περί

1011 Θεόν αυτά φησι θεωρείσθαι καί αυτά εl1•αι

τά μεθεκτά, (ί)}' μετέχουσι τά οντα μετέχοντα "αί ήργμέγα ερ20 γα χρονικϊvς, ανrχρχωγ εργωγ έκε{νωι, lJγιωJΙ,

((Q'I)'

;;άρ ποτεη,

τό τεσσαρακοστόν δγδοον τηc: ίδίαc: σειρδc: λέγει δτι ταϋτα

φησl, ((Πρεσυύτερω• άρετ~"Jς τό Όυ·κ ijJΙ', ούδέ τινος αλλου τωι•

nαρατηροϋνται ούσιωδωc: περί τόν Θεόν καί δτι

ε.Ζρημένων-», οlα ιόν Θεόv ε'χοι,τα του εlι·αι μογcότατοι, άϊδίω;

εΤναι τά μεθεκτά, των όnοίων τά δντα μετέχουν δσα είναι

γεννήτορα. Καί ϊι•α μή τινι δ6ξ17 τηγ ύπερουnιάτητα έκεί1'ψ

μετέχοντα καi ήργμένα χρονικωc: έργα, ένίj') έκείνα είναι δναρχα εργa 2 s· διότι, λέγει, «δέν η-rο ποτέ πρεσβύτερον

λέγειγ, fι κατά 1ηγ άπόλυσιγ πάντωJΙ τzj διαγοίq. έπιι'ίάλλο-

25 μει', έ1· τc.v τεσσαρακοστφ εvάτφ έφεξης ευθύς γράφωγ εlπε)' δτι Κ((t «τώι, μεθεκτωγ αnειράκις απεlρως δ Θεός ύπερεξήρη­

αύτά

άρετηc: τό 'μή είναι', οϋτε 1κανενόc: άλλου των λεχθέντων, έφ' δσον ταϋτα εχουν όϊδiωc: μσναδικόν γεννήτορα τοϋ εί­

άγα1Μτητος και δγιότητος και άρεrης. Οϋκουν ταυ-θ'' δπλ(.ίις

ναι τόν Θεόν»'~. Kai διά νά μή νομίσπ κανείς δτι λέγει τήν ύπερουσιότητα cκείνηv, είc: τήν όποίαν φερόμεθα μέ τήν

ή υπερούσιος ουσία του Θεοv εστιv οϋθ' ή ακτι.στος δ.γα{Μτης

διάνοιαν κατά τήν άnόθεσιν ·πάντων, γράφων εύΘύc: είc:

ταt)), της άνάρχου δηλαδή, 1αυ1όι• δ' εlπείγ άκτίστου, έ·κείνης

30 οϋτε ή άtδιος δόξα

i}

ζωι7 και τά τοιαύτα. Κα1 τοοτων γαρ

τό έ'Πόμενον τεσσαρακοστόν ένατον κεφάλαιον εΤnεν δτι «ό

Κεφάλαια θεολογικά 1, 50, PG 90, 1101 ΑΒ. Είς τό σημείον τοϋτο πρέπει νά έΕηγηθfi δτι ό Γρηγόριος βά· σει τοϋ ΜαΕίμου όμιλεί περί ένεργειων άνάρχων τοϋ Θεοϋ, άλλά καί περί έργων άνάρχων (τά άποία άλλοϋ καλεί ένεργήματα). Παρ' αύτά ύπάρχουν έργα ήργμένα χρονικως, λαβόντα άρχήν. 29. Αύτόθι 1, 48, PG 90, 1100 D · 1101 Α. 30. Αύτόθι 1, 49. PG 90, 1101 Α.

27. 28.

Θεόc:

είναι

έΕ:ηρμένοc:

μεθεκτων»'111 , δηλαδή τηc:

άnειράκιc:

άnεiρωc:

άνάρχου η μέ

καί

των

δλλουc: λόγους

ίηc: άκτίστου έκείνηc: άγαθότητοc: καί άγιότητοc: καί άρε­ τηc:. Δέν είναι λοιπόν ταϋτα άnλωc: ή ύπερούσιοc: ούσία

ίΟϋ Θεοίi οϋτε ή δκτιστοc: άγαθότηc: οϋτε ή ά'ίδιοc: δόΕα

η Ζωή καi τά τ9ιςιίjτα. Διότι ις;αί τούτwν Ε;ίναι ύnερεΕηρμ~-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

662

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

rlις αΥτιος δ Θεός ύπερεξfιρηται. Ζωή~· δέ λέγομεν αυιον και αγαθότητα και TCt τοιαυτα, καλουντες αύ,ιπ (ί:ιϊί των παρασια­ τ ικών ένεργειC>ι1 τε καί δυ~'άμεω~, τijς ύπερουσι6τητος έκεί­ ι,ης, έπεί, κατά τόι, μέγα~· Βασίλειο~', πίστωσις πάσης ουσίας

5 ή κατά φύrιί.)' καθέστηκε τα15της ενέργεια, τον JJOVJ' επί τr7ι• φύσιιι άνάγουσα· κατά δέ τον Νύσσης θείον Γρηγόριον καl τούς liλλους πατέρας απαντας, ((ενέργειά εστι φυσική

τική πάσης

δηλω­

17

ουσίας δύναμις, ης μόνον έστέρηται τδ μ17 ογ­

τδ γάρ δv, οi';,σίας τιγ()ς μετέχον, και της δηλούσης αυτήν φι·-

10 οικώς μεθέξει 7!άντως δυνάμεως>J. Άλλα και

ώς ϋλον εJ'

έκάστrι δvτα τών θεοπρεnϊδν εJ'εργειωγ, άφ' έκάστης ογομά­

ζομε~, αv·τόν, υ.φ' ου διαδείκνυται και

10

πασών τούτω)) 1Sπερ­

εξrιρifσθαι. πώς γάρ πολλών ούσών θεοπρεπών ενεψγειων, rι λος έν έκr'ωτη παντάπαοιν &μερ[στως ένυπηρχεγ l'lν και άφ'

15 έκάΟ1'1)ς ολος έωρατ6 τε Και εκαλείτο δια 70 Γης αμερους ά­ πλότηως ύπερφι:ές εl

,11'1) ωύτωι, άπασώ~ι ύπερανέστηκε;

8. Και μ17v εlοιγ αϊ τωγ ταυ Θεοv εγεργειϊδJΙ αρχήν και ληξιγ εσχω', ύ)ς και τούτο πά.ντ,ες οί αγιοι σvμμαρτυρήσουσιy.

El

γάρ καί δ πάντα δοκι7'ιγ ακρι6c,ις γινcόσκεt)! οΤ,τος τ17ι, άρ-

20 χ17ι• εχοι, aπω1 και κτιστον rπείται, δια και ει, εlJΙαι φ17σας αJΙαρχον, τ17ι• ο·v•ο{ωι του Θεου, έπ1711εγκε1, cΙις αν11διrιρημένον, ((Τα δε Παι;_>α Τα1Jί)ί1! γενψης 1ίnάρχει φύσεως», Bt γου11 εκείνος

τα άρχ17·1, λαοόJΙτα και κτιστά απαντα δοξάζει, άλλ' 1ίαείς :πά­ σας μεν τc'tς

Θεου ενεργείας άκτίστοvς ύπαρχούσας οί-

101-;

25 δαμεν, 01Ί ;τάσας δέ άJΙάρχοvς. El γάρ καl μη της δημιουρ .. γικης

δυνάμεως,

αλλά

της κατα

ταύτηγ nράξ!εως,

δηλαδή

117ς ΚαΤ(t Ία δεδημιουργημένα ενεργε[ας, γέγω,εγ αρχ'Ι'J Καi

τέλος, καί 10υτ' εδειξει, δ Λiωυ017ς εlnr;;i, «κατέnr~υσεν ό Θε'

"

'

,.

-

''

7

,,

~

"""

,..,

'!f

~

ος απο παντων τοη· εργων,. ω 11 ηρι;ατο ποιησαω, πως ουν ουκ

30 αλλο nαρr'; Τ(tς οίκε{ας εγεργεfας ή ύπερουπι61ης έκε[νη ειη; ~Ά~λλ' Sρ 1εί τdς dν'άρχους .~γερ·'γείας τα'V'Ίόν' έκε[νn εί11αι_~~ :,~4λλ~

663

voc: ό Θεός ιίιc: αϊτιοc:. Λέγομεν δέ αύτόν ίωι'1ν καi ,άγαθό­ τητα καί τά τοιαϋτα, καλοϋvτεc: αύτόν άπό τάc: ένδεικτικάc: ενεργείας καi δυνάμεις της ύηερουσιότητοc: εκείνης, έπει­

δή κατά τόν μέγαν Βασίλειον πιστοποίησις πάσης ούσiαc: είναι ή φυσικii ,ένέργειά τηc:, άvάγουσα τόν νοϋν έπάνω

εic: τήν φύσιν'"' κατά δέ τόν θεϊον Γρηγόριον Νύσσης καi δλουc: τούc:.

αλλουc:

Πατέρας «ένέργεια

φυσική

είvαι ή

δηλωτική πάσης ούσίαc: δύναμις, τήν όηοίαν μόνον τό μή

δv στερείται" διότι τό δν, μετέχον ούσiαc: τινός, θά μετέχn όπωσδήποτε

φυσικωc:

καί

της

δηλωτικηc:

αύτηc:

δυνά­

μεως» 32. 'Αλλά καi έπειδή ύπάρχει ιίJC: δλον εic:. έκάστην

τιϊJV θεοπρεπων ένεργειων, όνομάlομεν τόν Θεόν μέ βά­ σιν έκάστην αύτϊί>ν, έ!Ξ ου δεικνύεται καi τό δτι είναι ύnερ­

ε!Ξηρμένοc: όλων τούτων. Διότι πωc:, άφσϋ είναι πολλοί ai θεοnρεπεϊc: ένέργει·αι, θά ή•δύνατο νά ύπάρχr, είc:. έκάστην

έντελωc: άμερίστωc:, νά βλέηεται καi νά καληται όλόκλη­ ροc: είc: έκάστην λόγψ τοϋ ύnερφυοϋc: τηc: άμεροϋc: όηλό­ τητοc:, ίΊν δέν ητο ύπεράνω δλων τούτων;

8. Καί δμωc: μερικοί άnό τάc: ένεργείαc:. τοϋ Θεοϋ ελα­ βον όρχήν καi λη!Ξιν, ώc: είναι δυναϊόν νά συμμαρτυρή· σουν όλοι oi δγιοι. ΠράγμαΤ! αν καί ό κατά τήν γνώμην του

άκριβήc:

παντογνώστης

ουτοc:

θεωρεί

κτιστόν

παν

τό έχον άρχήν, διό καί, άφοϋ είπεν ότι εν είναι δναρχον, ή

ούοία τοϋ Θεοϋ, nροσέθεσεν κατ' όντιδιαστολήν, «τά δέ παρ' αύτήν είναι γενητηc: φύσεως», αν καi έκεϊνοc: λοιπόν

δλα τά λαβόvτα άρχήv νομίΖ:ει κτιστά, ήμεϊc: άναγνωρίίο­ μεν μέv δλαc: τάc: ένεργείαc: -rοϋ Θεοϋ άκτίστουc:, δχι δέ δλαc. άvάρχουc: 33 . Διότι, αν καί δέv εγιvεν άρχή καί τέλοc: τηc: δημιουργικηc:. δυνάμεως, άλλά της κατ' σύτήν πρά!Ξε­ ωc:, δηλαδή τηc: ηραγματοποιήσεωc: των δημιουργημάτων,

καί τοϋτο εδει!Ξεv ό Μωυσηc: είnώv «κατέπαυσεν ό Θεόc: 3

Βλ. Έnιστολή 189, PG 3·2, Χωρίον προσηρτημένον είc: τοϋ Μα ε ί μου, PG 91, 281 ΑΒ. 33. Βλ. άνωτ. 4. Κατ' ούαίαν ό

31. 32.

νον

τά

κηστά,

ητοι

τά

,ι:τίσματα,

άnό δλα τά ,εργα τά όnοϊα ηρχισε νά έκτελfϊ» ', nωc: λοιπόν

696 BC. τάc:

Πρόc:

Μαρiνον

πραγματείας

Βαρλαάμ θεωρεί ώc: ύnαρκτόν μό­ ένφ ό Παλαμδc: δέχεται καί τάc:

άκτίστουc: ένεργείαc: ώς ύnαρκτάc:. 'Έχομεν δοc: μεταεύ όνοματισμοϋ καί nραγψατισμοϋ.

ένταϋθα

φάσιν τηc: έρι­ 34. Γ ε v. 2, 3.

δέv. θά ητο κάτι διάφορον άnό τάc: oiκεiac:. ένεργείαc:. ή ύnεροuσιότηc: έκείνη;

·Αλλά θά ε'ίnη ότι .αί αναρχοι ένέρ·

γειαι είναι ταυτόν μέ έκείvην;

'Αλλά μερικοί ά'Πό αύτάc:

ελΌβον τέλοc:, αν καi δχι άρχήν, nραγμα τό όnοίον είπεv

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

664

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

είσιν αϊ ωύτω)! τέλος εσχον, εl καί μή άρχ17ν, 8 καί περί τ~jς

περί τηc:

προγνώσεως τοϋ

Θεοϋ ". 3

του Θεον προγνώσεως δ μέγας είρηκε Βασίλειος. Ουκ αρα

"Αρα δέν είναι τό 'ίδιον οϋτε μέ τάc: άνάρχοuc: ένεργείαc:

1αυ'1ον ουδέ τοίς ανάρχοις ένεργείαις ή ύπερούσιος ουσία τού

ή ύnερούσιοc: ούσία τοϋ Θεοϋ, διά των όnοίων δεικνύεται

Θεού, δι' ώι, και οτι πάσης ενεργείας οίασδηποτουν ου μόνω'

έκεiνη δχι άnλωc: ύnερεΕηρμένη άnό nδσαν όnοιανδήnοτε

ύnερεξrιρημέι'η δε[κι•υται t!κεlνη, αλλά και «άπειράκις απεί­

ένέργειαν,

ρως)) κατά τον πολ~'η• τά 1Jεία Μάξιμον.

τά θεία ΜάΕψον .

άλλά

άπειράκιc: άπείρωc: κατά τόν πολύν είc: 38

9. 'Ό δέ μακάριος Κύριλλος, (ιενέργεια)) φησl, «θεοπρε­

9. ·ο δt μακάριοc: Κύριλλος λέγει, «ένέργεια θεοπρε­

π17ς και δι'ιναμίς έστι 10 εΊναι nω•ταχfi και χωρείι· μεγ δι,'t

nήc: καί δύναμις είναι τό νά είναι παντοϋ ό Θεός καί νά

πάντωJt

χωρη μέν διά πάντων,

10!' Θεόιr, χωρείσθαι δέ ύπ' ουδει•όςJ). Ου τoίJtVJf του, ο 10 φύσις Θεοv; το είJtαι παιηαχού, είπερ μηδέ ήμίJt φύσις i:σ~ί τovro μόι·οι•, το εlι,αί που. Τδ γαρ μηδαμώς ουσία 01,, παίς άν 1)μcVJt ·οVσία είη; ·Ού·κ ά,ρα ταfτrΟ,, nαντάπαοιν επt Θεο-ϊ!

1

ό μέγαc: Βασίλr.ιοc:

665

3, 2

νά μή χωρηται δέ άnό τinοτε» Ό 3

Δέν είναι λοιπόν φύσις Θεοϋ τοϋτο, τό νά είναι nαντοϋ,

αν βεβαίως δέν είναι οϋτε είc: ήμδc: τοϋτο φύσις, τό δτι

εϊμεθα κάπου. Διότι έκεϊνο τό όnοϊον δεν είναι 'Καθόλου

ουσ{α καί ει,έργεια, εl καί ολος ει, έκάστυ έJΙεργεlq, δείκνυ­

ούσία, nωc: θά ητο ούσία ήμων;

ται διά τό 11Jς οϊ•σίας ιΊ.μερές. Ί ωάνι·ης δέ δ ΧρυσορρήμcΜ

έντελωc: ούσία καί ένέργεια έnί Θεοϋ, αν καί αύτόc: δει­

s «015σι((>δη

ει 1 έργειωι))

φησί <<Θεοv

μηδαμου εlι,αι,

ου·

"Αρα δέν είναι τό ϊδιον

;c[!

κνίιεται όλόκληροc: είc: έκάστην ένέργειαν λόγψ τοϋ άμε­

μ17 είι·αι, ά})Λ ,φ ί,περείι•αι τόπου και χρόι1οv και φ15σεως)•.

pίστοu της ούσiαc:. Ό δέ Ίωάννηc: ό Χρυσορρήμων λέγει

Σi, τοlJΙυι• τάχα και 10 μηδαμον είγαι συ τijς ουσίας, δλλ'

δτι «ούσιώδηc: ένέργεια Θεοϋ είναι τό μή είναι πουθενά

ουσίαν του Θεοi·; ερείς, δ μηδ·εμ{αγ διαφοράν εlδc'υς ουσίας

οχι διά τό δτι δέν είναι, άλλά διά τό δτι είναι ύπεράνω

τε και εν·εργείας. Ό δέ μέγας Βασίλειος, ((Π6Ίς οιι καταγέλrι.-

τόπου καί χρόνου καί φύοεωc:»' •

20 στοιιη' φηπί,

10

δημιουργtΚΟ)J ουσίαJt εΊναι ,λέγει~,,

18

Σύ λοιπόν ϊσωc:, άφοϋ

;CQΟ-

δέν άναγνωρίΖ:ειc: καμμίαν διαφοράν ούσίαc: καi ,ένεργείαc:,

1•017τικό1, πάλιι· ουπίαι,, τό προγνωστικό~, ώσαύτως και ά:παξ­

καί τό μή είναι πουθενά θά εϊπι.1c: δτι δέν είναι τηc: ούσίαc:,

((70

10

απλως Π(tσω· ενι':ργειαν ουσ[αι, τίθεσθαι;>). Μάξιμος δέ ιϊ

άλλ' ούσία τοϋ ΘεοΟ. Ό δέ μέγαc: Βασiλειοc: λέγει, «nωc:

θείος, «ή ιΊ.γαι'fότηςη, φησί, «και πάν εΥ τι άγαθότητος εμ;Cε­

δέν είναι καταγέλαστον τό νά λέγωμεν δτι τό δημιοuργι­

ριέχεται λόγφ και &πλcος πάσα ζωή και άθανασία και οσα

κόν είναι ούσία, τό nρονοητικόν πάλιν ούσία, τό προγνω­

25 περί

l()JJ Θεοι• ουσιωδώς {}Ιεωρείτ,αι εργα Θεον είσι και οιΊκ

1Jργμένα χροJΙικcος· ου γάρ ποτε πρεσυύτερωι άρ,ετης

το ουκ

στικόν ιi.1σαύτωc: καi γενικωc: νά θεωροϋμεν ούσiαν nδσαν

ένέργειαν;

»

3

9.

Ό

δc θεϊοc: ΜάΕιμοc: λέγει

~-ή

άγαθότηc:

ηι·, ούδέ ·τι~·ος αλλου τώJJ εlρημένων, καJ! τά μετέχοντα αυτcί-ι~ι

καί παν ό,τι έμπεριέχεται είc: τόν λόγον τηc: άγαθότητος

κατ' αυτά ηρκται του εlναι χροJtικώςη. Οi,δέ1' αρα Ηvι• τοι'­

κσi γενικωc: nασα lωή καί άθανασία καί δσα παρατηροϋν­

·ούτων ουσfα

Θεου έστι~ι, Qiίτε ή ακτιστος άγαθότης, οiίτε

T(:U

30 ή αJΙαρχος καί. ιΊ.Μιος ζωή· ον γαρ έκ των κατ' αυτόν, άλλ' .,

εκ

-

'

των περι,

.,

'

αυτο~,

\

τα

""'

τοιαυτα

,

παντ

:ι

~

εστιν.

rαι

ούσιωδωc:

περί

τόν

Θεόν είναι

εργα

Θεοϋ

καί όχι

r')ργμένα χρονικως· διότι δέν i'jτo ποτέ nρεσβύτερον άρε­ της τό

'μή είναι',

σϋτε

'Κανενόc:

δλλου τιϊJν

λεχθέντων,

/:;στω κ:αi αν τά μετέχοντα αύτων κατ' αύτά εχοuν αρχίσει

35. Σχεηκόν έν Άνατρεnτικφ άπολογ. Εύνομίου 1, 8' PG 29, 528 Β. 3,6. Βλ. χωρίον έν άνωτ. nαραγράφφ. 37. Χωρίον nροσηρτημένον είς τάς Πρός Μαρίνον nραγματείαc: του Μα ε ί μου, PG 91, 281 Β. 38. Αύτόθι. 39. Άνατρεnηκόc: άπολογ. Εύνομίου 1, 8, PG 29, 528 Β. 40. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 D.

\'6

ύnάρχοuv χρον1κu)c:» 40 • "Αρα κανέν άπό αίπά δέν είναι

ούσίσ τοϋ Θεοϋ, οϋτε ή δκτιστοc: άγαθότηc: οϋτε ή δναρ­

χοc κσi ·άίδιοc: ιωή· διότι δλα τά τοιαϋτα δέν άνήκοuν εic: rά 1 κατ' αύτόν άλλά είc: τά περί αύτόν.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

666

10.

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

'Έτι ;ωινfι πάντες οί αγωι πατέρες εnι τής δ.κ,ίrπου

φααι Τριάδος ουκ εo1tJJ ει)ρείι· Ο)J'Ομα τijς φύσεως δηλωτικό)' τω)' δε εJJεργειr,)1! εστι

Hl

(j)'(Ιματα. Και γαρ ή θεότης ,~γsρ­

γεlας εοτί δηλωτιχόι•, τό θέειJJ 17 10 θεαοι?αι i} τό α'ίiJειν ίj 5 11'iv αi'•τοθέωοιv δηλουJJ .. Ταυτό δε τφ {ηιομαζομένφ 71) ύπερ­

φι•ιψοι• ΟV'Κ εο-τ l)'" ου τu.υτι'> αρα ουοlα και. ?,,νέρ,γεια Θεοίλ Ει δέ ΙJ

TOV Θωυ Οε6της χvρίως τ,7ν του Θεου .~ι,έργεια,, διj­

λοί, κτι.σταί δέ εlοο• αοται κατά οέ, κτιστ1j έστι κατά σε καί ή θεότης του Θεοv. 'ΛJ.J.'

ot,

μfπον ?iκτιστος δ.}.λά καί αι·αρ-

10 χος· ΟΙ! γr_ίρ ffcξωό nοτε ϊΟV θεαοι?αι

1(1.

οι•τα IJ εlδJJς ί(!. .·τιiv-

667

3, 2

10. Προσέτι άnό κοιvοϋ δλοι οι αγιοι Πατέρεc: λέγουν δτι 1 έnί τηc: όκτίστου Τριάδοc: δέν ε1ναι δυνατόν νό εύρεθη δνο,μα δηλωτικόν τηc: φύσεωc: ι<:αi δτι τό όνόματα όνήκουν είc: τάc: έvεργείαc:. Διότι ή θεότηc: είναι δηλωτικόν ένερ­

γείαc:, δηλοϋν τό θέειν (τρέχειν) (λάμπειv)

11

12

η τήν αύτοθέωσ1ν •

11 τό θεδσθαι η τό α'iθειν Τό

δέ

ύnερι.uνuμον δέν

είvοι τό 'ίδιον μέ τό όνομα(όμενοv· δρα δέν είναι τό αύτό

ούσία καi ενέργεια Θεοίi. Έάν δέ ή θεότηc: τοϋ Θεοϋ δη­ λώνn κυρίωc: τήν ένέργειαν τοϋ ΘεοΟ, είναι δέ αυται κτι­

σrαi κατά σέ, κτιστι1 είναι κατά σέ καi ή θεότηc: τοϋ Θεοίi.

7α nρiJJ ;·'ΞJ;·έσεcvς α'Vτών {,πέρκειται δ~ δμcvς καt τ{jς έ,"ερ­

·Αλλά

γείας τrη5,ης ~ί ύnερώ1'υμος οδ·σlα του Θεου, καθ' 8σα1, τό ου, ,... ..., ., ' \ ' ,

διότι ό γνωρίΖ:ων τά πάντα nρό τηc: γενέσεως αύτων δέν

τr} τουτον τr'ψ τρότιω• ()J!Ο,ΙΙαζομένου. 'Αλλά τά ΊΟιαυ'1α Θs())' ?-

ένεργείαc: ταύτηc: ή ύnερώνυμοc: οίισiο τοϋ Θεοϋ, καθ' δ­

τως

ει·εργου;·,

του εγεργουμενου, και

-

~

το υ:περωνυμ01 1 , Ίου· χα-

15 1•α oi-Gεo, καί θε6τηια μ[ω, ουδαμ(vς; προσlσταται, εnει μηδ'

αύτή δέν είναι μόνον δκτιστοc: άλλά καί αναρχοc:·

ηρχισε ποτέ νά θεδται τό δντa· ϊιnέρκειται δμωc: καί τηc: σον τό οϋτωc:

ένεpγοϋv

είναι τοΟ έvεργουμένου

καί τό

if-

ύnερώνυμον είναι τοΟ κατά τοϋτον τόν τρόπον όνομαΖ:ομέ­

}.ωγ καλείσι1αι. 'Ορq,ς οnως ήμεiς ακρι6ωc: δμολογουμε~ 1 10Τς

νου. ·Αλλά τά τοιαϋτα δέν έμποδίί:ουν καθόλου νό σεβώμεθα

·ψ.ιον .ί!ι,α κι~ί φως Ξν αf,ψου νομίζειν, τό και την άκτίηt

' ,

ενα Θεόν καί μίαν θεότητα, καθ' δσον καi τό δτι καλείται

αγιοις;

Σύ δέ δ τιΊ. με{},sκτά λέγων κ1ισ1ι't. καi ο·δχ1 τι), εργη

καi ή άκτίc: ιϊλιοc: δέν έμnοδiί:ει νά δεχώμεθα εναν ιϊλιον

20 :π:Ιοπα μόνον, ιΗλι't. χαί 1άς δυνάμεις και εγεργείας πάσας ,ον

καi εν φωc: αύτ'Οϋ. Βλέπειc: nωc: ήμεϊc: άκριβωc: συμφωνοϋ­

11.

Θεου δ.ρχήJJ εχειν χρω 1 ικ171 1 καί τέλ·ος, ()) της παραπληξiας

μεν μέ τούc: άγiouc:;

και η}: :πrtι 1 τα τολμώους δ.δεάΊς (1)7,ΟJ!Οίας' άσs6είς άnοφα~ι·ό­

11.

Σύ δέ ό όnοίοc: καi τό μεθεκτά λέγειc: κτιστά καi

,ιιενος ;ωι. Ιl7"Οr}tσμ(.» ΚΟ:t σ.J!αθέματι καθυnουάλ,λων τους κ-:.ιί

δχι μόνον δλα τό εργα, άλλά καί δλαc: τάc: δυνάμειc: καi

1iiι11 ,'ι.κτfπ1ωγ εvεργειωγ εnέκειγα κατ' ού'Ο.{αι, τόν Θεόν δο-

ένεργείαc: τοϋ

25 !;ά(ω11ας άγίους, ε;,εί κατ' αiηήν πάσης ύπέρκεπαι θέσεφ:: l'S

και ιιφαι.ρέσεως, συ το[~1ν'J! Τ·Οιαντα λέγων και φρονωΥ ε­

καi

τέλοc:,

Θεοϋ

δέχεσαι

δτι

εχοuν

ω τηc: nαραnλη!Ξίαc: καi

άρχήν χpοvικήν

άφόβωc: nαντόc:

μου

όnονοίαc:, άnοφαινόμενοc: άσεβεϊc: κα] ύηοβάλλωv εic: άφο·

χεις 8:π:ωc: δείξυς μ,7 τοίς δ.n' αlι:'Ζ)) 1 ος κακοδ6ξ,οις έ~•αρίθμιος , , , , ,

ρισμόν καi άνάθεμα

Trt

ώc: κατ' ούσίον πέραν καi τιϋν άκτiστων ένεργειων, 1 έnειδή

.~ργα τοίί Θsofi,. αλ,ω και τάς δυ~·άμεις rijς αiJθυnερουσίου φδ-

κατ' αύτήν είναι ύnεράνω πάσηc: θέσεωc: καi άφdιρέσεωc:• 3 ,

30 nεως ι5 κsίνης κτισ1άς δ.nοφαι1 1 6μεγος; Καfτοι το15νομα τovlo,

σύ λοιπόν λέγων καί φρονων το1αϋτα δϊινασαι νά άποδεί­

,ι

· ωγ,

και

~

1αυτ

<ι.

ουχι

rας

~

f'

εJJεργειας

f

μονσν

,

πασας

,

και

'Ί7 οi•οlαΊ μι.ας ηυν τοιούΗιJ')! δυ1•άμsωγ σημαντικό,,

Ι'

:παγια

toύc:

nιστεύονταc: τόν

Θεόν άγίουc:

801!')! ετιί

ί:nc: δτι δέν συγκαταλέγεσαι μέ τούc: άπ' αίωvοc: κακοδό­

Θsο11 . Φησ1 γrtf.! δ ε!Ξ 'Αρε{οv Πάγου Διονύσιος, <(εί τiιν ύnερ-

ΙΞουc:, καί μάλιστα δταv διιακηρίισσr,c: κτιστάc: δχι μόνον δ­

41. Βλ. άνωτ. 3, 1, 31 καί τάς έν σημειώσει παραπομnάc:. 42. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π ο γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 956 Α. 43. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί μυστικης θεολογίας 1, 2, PG 3, 1000 8.

λαc: τάc: ένεργείαc: καi δλα τά εργα τοϋ Θεοϋ, άλλό

καί

τάc:

Καί

δuνάμειc: τηc: ,άvθυnερουσiου

έκεiνηc:

φύσεωc:;

δμωc: τό δνομα τοϋτο, 'ή ούσiα', είναι σημαντικόν μιδc: των

τοιούτων δυνάμεων έπί τοϋ

Θεοϋ.

Διότι λέγει

ό

έΕ

Ά-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

668

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

669

3, 2

ουσιον κρvφιότητα ΘεόJ! f} ζωή1 1 r} ούσίαν r} φως ΙJ λόγα 1 •

ρε ίου Πάγου Διονύσιος, «δν όνομάσωμεν Θεόν η Ζ:ωήν η

()J!Ο,llάσομεJι, ουδεν ετερο11 νοουμεν 17 τας είς ήμας εξ αυΊιjς

ούσίαν η φως η λόγον τήν ίιπερούσιον κρυφιότητα, δέν

;τροαγομένας δυνάμεις εκθΕωτικάς η ουσιοποιούς η ζωογόνους

έννοοϋμεν τίποϊε αλλο παρά τάς είς ήμός άηοστελλομέ­

·ί) σοφοδιlιρ,ους)). 'Όταν οvν αυτός λέγnς εν είναι μόνοι• 1iι 1 -

νας άπό αύτήν έκθεωηκάς η ούσιοποιούς η Ζ:ωογόνους η

5 αρχοι,, l}))' σvσ{αν του Θεού, μίαι 1 μόνην δίδως ήμίν 'VOELΊ\

σοφοδώρους δυνάμεις»". 'Όταν λοιπόν σύ λέγεις δτι μόνον

Θεού δύναμιι, αναρχοι•, την οvσιοποιόν, τcίς δέ παρά ταύτηι·

εν είναι δναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, έπιτρέπεις είς ήμός

ύn() χρόνον. Πως oDιJ ή μεν οι·σιοποιός του: Θεου δύJιαμις,

νά έννοήοωμεν

?iναQχος, ή δέ ζωοmοιός εξει χρογικ1Ί1· άρχψ:, fί τε ζωογόγος

ούσιοποιόν, τάς δέ παρ' αύτήν •έγχρόνους. Πως λοιπόν ή

χαί

μέν ούσιοποιός δύναμις τοϋ Θεοϋ είναι δναρχος, ή δέ Ζ:ωο­

1ο

1)

σοφοδότις; 'ΊΙ γαρ πασα αναρχος {)εία δι'παμίς

SOll)'

μόνον μίαν δύναμιν Θεοϋ

δναρχον,

τήν

i} ουδεμία. Σi, δέ τιιι· μ[αι• μό~·ηγ λέγωι· και κατασκευάζω~· t'i-

ποιός θά εχ!l χρονικήν άρχήν, rΊ Ζ:ωογόνος καί οοφοδότις;

κτιστω,, τάς αλλας εκυάλλεις του άκτ ίστου· πάσας δέ ΚΊιστr'ις

Διότι

rl:.:οφαινόμεγος, σω·εΛfr;.λ,λF-ι.ς και τ1ί1· μίαι,. Τοιοvτον γαρ τό

δέ λέγων καί κατασκευάΖ:ων δκτιστον μόνον τήν μίαν, τάς

ψεύδος και έαυτq} άνακόλ,ουθόι• εστι και αυτεπίυουλο1·, εί;~δ-

αλλας έκβάλλεις άπό τό δκτιστον· άvσκηρύσσων δέ δλαc:

7(Ος, 'ι1 1 α fΊ καt nρr); αL1 τΟ ψευδές τε καl λυμαγτικόν, αV·τδ Sφ

1

κτιστός, συνεκβάλλεις άπό τό ακτιστον καi αύτήν τήν μίαν.

'Αλλ' ι:ρει διcί 1ης οιΊα[ας εκ·είνο λέγF.ιν, 10 μοναχ,Ζις

θον πρόc: έαυτό καί αύτεπίβουλον, εύλόγως, ώστε νά ·είναι

πόσα θεία

δύναμις είναι

αναρχος fι

καμμία.

Σύ

Πράγματι τό ψεϋδοc: είναι τοιοϋτον καi τόσον άνακόλου­

15 έαι110 χωρουJ' ;ωί αυ,τό έαυιοv δι' έαυιού καταψευδόμενοι•.

12.

fι

και έ1 1 ιαίως εχογ ει• έαι•,ϊp πάσας Ηίς δυνάμεις ταύ1ας; 'Αλ­

καί

λά nράηοι, μέι, Θεόι, εδει τούτο ι'ιι•ο,ιιάσαι· 1αι;1ην γαρ 1111·

ϊδιον έναντίοv έαυτοϋ καί καταψευδόμενον τό ίδιον έναν­

φω,•17ι 1 ΊJΠΟ 1ίjς 'Εκκλησίας εn' εκF.ίι•ου παρελάυομει 1 • Και

τiον έαυτοϋ.

11J>

oV ί'(/.!._} {~Κ τifς οi'_,οfας ό ών, άλλ'

1::%

τό εχον μοναδικως καί ένιαίως μέσα του δλας τάς δυνά­

τοσ οιr70ς 17 ουσία· αϊ•:ος γrίρ ό r!\ιι δλον έι, έαυτrρ συν,είλη,μ,'

μεις ταύταc:;

70 ϊ[γrιι. 'Έ:ΊF.Ι.τα, εi και

Θεόν· διότι

(l.)'If, 1iJς Όυσίας' ηj 'Θεος' εχρ11-

σατn rμω7j, εδFι :Ί.[!ΟΟχρ17σασfJαι 1ϊρ 'ψύσει', Και ταύτα περί

έπιτιθέμενον τό

Μήπως θά εϊπt1 δμως δτι διά τηc: ούσίας έννοεϊ

12.

20 Μωi;σfί r~έ χρημrπίζωι, ό Θεός, ουκ εlπε~, ((εγώ είμι. ή οvσία)), riλλ~ {(βγιό εlμι ό ω,,η·

πρός έαυτό ψευδές καί λυμαντικόν,

'Αλλά πρωτον

μέν

έπρεπε

νά τό

αύτήν τήν όνομσσίαν παρελάβομεν

έκκλησίαν διά τήν εννοιαν ταύτην.

Καί

όνομάσ!l άπό

τήν

είς τ6ν Μωuσην

25 τιjς χάριτnς και ΙΓΤιι• χάριτι θεrι>ν, ους και χάριτι ά1rάρχους

δέ ·όμιλων ό Θεός δέν είπεν «έγώ είμαι ή ούσi 1 α», άλλά «έ­

Υ.αι ακτίστους οί flγιο[ ψασι, της 1JΠοθέσεως Ηι>ν λόγων O'IJ:_

γώ είμαι ό ών» ", καθ' δσον δέν προέρχεται άπό τήν ού­

αης. "Εδει 1'0ίηιγ λέγει.ι·, Ηείς δ φύσF.ι αναρχος Θεός)),

σίαν ό ων, άλλ' άπό τό δν ή ούσιa· διότι αύτός ό ων έμπε­

0{!-

4

pιέχει

η7ν κί.έψαι τούς ακούωηας προήνεγκε τον λ6γον, ουκ εκείνο

άντί της ούσiας έχρησιμοrιοίει τό δνομα Θεός, θά έπρεπε

30 λέ;ιω1 1 ιι,δγ,01, αι,α2χογ, τό ένιαlως 1ά πάιtΤα σ1η 1έχοι• καί προ-

vά

είς έαυτόν όλόκληρον τό

16

τος δi: καί ιό ΘF.ός αμsίψας καί το φύσει καταλιπr!JJΙ, cδς ε­

προσθέση

τό

«φύσει»,

είναι' •

καί μάλιστα

καί των κατά χάριν θεων, τούς όποίους

χάριτι ·άνάρχους

44. Περί θεiων όνομάτων 2, 7, PG 3, 645 Α. 45. Έ Ε. 3, 14. 46. Βλ. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγος 45, 3, PG 36, 625 C. 47. Βλ. ΜαΕίμου, Περί άποριων, PG 91, 1144BC,

κιαί άκτiστουc: , δταν 11

"ΕΙΠειτα, καί περί

oi

αν

της χάριτος

αγιοι λέγουν καί

όμιλοϋν

περί των

λόγων.

'Έπρεπε λοιπόν νά λέγουν, «είς είναι ό φύσει αν­

αρχος

Θεός».

nραλείψας ωστε νά

Ουτος

δέ

άντικαταστήσαc:

τό φύσει, διετύπωσε

τό

Θεός

καί

τόν λόγον κατά τρόπον

ύποκλέψη τούc: άκούονταc:,

λέγων δναρχον δχι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

670

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

67!

έχον· εl γcίρ ωυτο ελεγε, πως αι· τάς έν αυτφ διηιάμεις ψυ­

μόνον τό

σικάς δεικι 1 ύειν έοnούδαζε κτιστάς;

τοΟτο, nωc: θά έφρόντιΖε νά δεικνύη κτιστάc: τάc: είc: αύτό

, 13. 'Ότι δ' οvτος τάς δv~·άμεις κτιοτας ήγείται του ΘF-­

συνέχον καί προέχον

πάντα·

διότι,

αν

ελεγε

φυσικάc: δυνάμειc:;

σίί, α;,ωvσοv φιυ 1 ερως αυτου 1Ι()UΤΟ λέγοντος. ΠροεpεγκιJJν γάρ

13. 'Ότι δέ ουτοc: θεωρεΊ ϊάc: δυνάμειc: τοΟ ΘεοΟ κτι­

5 τόJJ μέγαγ Διονύσιον φάοκοντα cψ,εf}εκτως αιηοε'iναι και αv­

στάc:, δκουε νά τό λέγη ό rδιοc: φανερωc:. Πράγματι προ­

τοζωήv καί. αiηοθεότητα τάς f;κδιδομέι 1 ας εκ Θεου του αμε­

βάλλων τόν μέγαν Διονύσιον λέγοντα, «μεθε·κτωc: αύτοΟ­

θέκτοv προιιοητικάς δυγάμεις,

τr} δντα οlκείως έαυτοίς

nαρειv καί αύτοΖωην καί αύτοθεότητα τάc: έκπεμπομέναc:

μετέχοντα και ζώντα και εvΟ·εα και εστι και λέγεται, διό

έκ τοΟ άμεθέκτου ΘεοΟ προνοητικάc: δυνάμεις, των όποίων

και πρώτως αυτc1))' ό αγαθός ύποοτάτης λέγεται ,εlναt)), ουJ,-

τά όντα μετέχοντα κατά δύναμιν εκαστον είναι καi λέγον­

rln

1

10 λογιl,;όμεγος εκ το{ηωv εφεξής οvτος, ,((OVΚOVY)),. φηοίν, ω7 ε)J­

γεΊται αύτων ό άγαθόc: ύηοστάτηc:» ,

ι•όμασεν, ουκ αε[ εlσιν, αλλά και τούτων ύποστάτης εστι~· δ α­

την συνέχειαν ουτοc: μέ βάσιν 1 αύτά λέγει, «ή έδυJ αύτο·

γαθός))" και πάλιν, (<εφη μέν τις ·θεαρχίω 1 εlναί ί Ο"α και ·Οεό­

θεότηc: καί τά

τητα, ης εξl7ρψιθαι ΊΙ)J! πάντων αρχ17Ψ, αει δέ ουδαμως ει-

δυνάμειc:, δέν ύφίοτανται πάντοτε, άλλ6

15 πεJΙ αvτψ,· εlι•αι. ;ιϊιρ και ταύτης ύπ:οστάτιν' την πάντων αl­

43

δλλα,

τά όηοΊα

συλλογιί:όμενοc: είc:

ό μέγαc: ώνόμασε

σαφωc:

καί τούτων ύnο·

οτάτηc: είναι ό άγαθόc:» · καί πάλιν, «είπε μέν κάηοιόc: δτι

τ[αy))" και πάλο 1 , ω7 μεν αμέι?·εκτος δόξα του Θεου ιΗδιον μέJJ,

ύπόρχ:::ι θεαρχία

οi'ι μ17ν ετερογ 117ς ου•σίας, ή δέ μεθεκτη ετερογ μέJJ της ου­

εεηρμένη ή πάντων άρχή, άλλά δέν τήν είπε καθόλου ησν­

σίας ΊΟV Θεου, ου μ,711 &ίδιον- καί 1α1;1ης γc}ρ, ύποστάτις ε­

τοτε1νήν, έφ' δσον καi ταύτηc: ύποστάτιν θεωρεΊ την πάν·

στ/γ ή :πάι,τω~ι αlrία)). "Οιι μεν οvν· ψευδός εστιJ' ως ή ιιί'διnς

των aiτiav»· καί πάλιν, «ή μέν άμέθεκτοc: δό!Ξα τοΟ Θεοϋ

20 δόξα του Θεου ή ,ουσία του Θεού έστιγ ή άμέθεκτος, l/δειξεγ

εΊναι μέν

καί

άίδιοc:;

δχι

θεότηc:,

ύηεράνω

τηc: όποίαc:

δμωc: διάφοροι:: τηc:

ούσίαc:,

είναι

ή

δέ

δ ι~εωρούς δόξης αϊδίοv τους αγγέλους είρηκώς, δ και α~·ω-

μεθεκτr'j

1,(2ω εt:ωΙ', δι.' ov και cίις

δμωc: άίδιοc:, έφ' όσον καi ταύτηc: ύnοοτάτιc: είvαι ή πάντων

σvιιαποδείκJtυιαι·

r)

&ίδι1ος του Θεοv δόξα μεθεκτ17

τό γαρ του' ΘεοfΊ! δρατον όπωσδψ-ιοτε ;ωί

με11εκrόι•. 'Αλλrχ και ό μέγας Διονυσιος, «κυκλικώς)), φηοi~•,

25

ται δντα καί ί:ι~ντα καί ενθεα, διό καί λέγεται δτι προη·

ταυ:θα αυτοθεότης και ταλλα, α σαφως δυvάμεις δ μέγας 0)-

((Of

{fεiοι ΚtJJOV1'1αt JΙόες, έ~ιούμε~ιοι ταίς ανάρχοις και (ι1ε­

λευ1ήτοις

i:1ιλιίμψεσι τού καλον' και αγαi}ου)). Πως

OVJ!

αί

αίτiα,,.

ε1ναι

μέν διάψοροc: τηc:

ούσίαc:

'Ότι λοιπόν ψεΟδοc: είναι δτι

τοΟ

ΘεοΟ,

δχι

ή όϊ'διοc: δόεα τοΟ

ΘεοΟ είναι ή άμέθεκτοc: ούσία τοΟ ΘεοΟ, εδειΙΞεν ό είπών τούc:

άγγέλουc.

θεωpdύc: άϊδίουc: δόεηc:,

δπωc:

είπα

καί

1

άνωτέρω· ', δ1ά τοΟ όποίου συναnοδεικνύεται καί δτι ή άϊ­

α1'αgχπι r.αι α1ελε11τητοι ελλάμψεις αvται ουχ ε1εραί εlσι της

διοc: δόlΞα τοΟ ΘεοΟ είναι μεθεκτή· διότι τό

αμεθ·έκωυ 01Ίο{αc; του Θcου, διαψοράν προς τσ6τηι' εχουσαι,

ΘεοΟ είναι όπωσδήποτε καί μεθεκτόν. 'Αλλά καί ό μέγαc:

όρατόν τοϋ

εl και αχώρισωι αV!J]ς εlσι; ΠρωΓΟJΙ μεγ γαρ έκείJΙη εν,.

Διονύσιοc: λέγει, «κυκλικωc: •κινοΟνται οί θείοι νόεc:, ένού­

30 αί δέ ελλάμψεις αvται πλείο'ι•ς, αναλόγως και τοις με1έχου­

μενοι μέ τάc: άνάρχουc: καi άτελεuτήτουc: έλλάμψειc: τοΟ

σιι, οlχεiως r'γιέιιει,οι και τfi διαφ6ρφ τοvτω~ι δεκτικ1Ί δω·ά-

καλοΟ καi άγαθο0» • Πωc: λοιπόν αί άναρχοι καi άτελεύτη­ 50

τοι

αύταί

έλλάμψειc:

ούσiαc: τοϋ Θεοϋ,

δέν είναι

διαφέρουσαι

διάφοροι τηc: άnό αύτήν, άv

άμεθέκτοu καί είναι

άχώριστοι αύτηc:; Διότι πρωτον μέν έκείνη είναι εν, αύταi

48. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 953 D · 956 Α. 49, Έν ,παραγρ. 3, Λόγοc; 28, 3,1, PG 36, 72 C. 50. Περί θείων όνομάτων 4, 8. PG 3, 704 D.

δέ αi έλλάμψειc: είναι nερισσότεραι, έμβαλλόμεναι καί είc:

τούc: μετέχονταc: κατά την άναλογίαν ε·καστον καi πληθu-

,jι 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

672

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

ΠΑΛΑΜΑ

μει πληθυιιόμεναι· και γαρ οvτω και <<Ιlνε·ύμαrος αγίου μερι­ σμοί», κατά τον Παυ'λον. 'Έπειτ' εκείνη μεν ύnερούσιος οι'·­ σία, ταύτης δ' εlναι τάς ελλάμψεις ταύτας ενε(!'γείας ij ενέρ­ γειαν ()1J'δένα οlμαι αντερείν, άλλ' οvδ' δτι μεΠεκταί εlσιι·, 5 έκείγης ουσης αμεθέκτου. 14. Και ,U17ν πάσα ενωσις δι' επαφijς αίσθητijς μεγ εnί

των αlσθ·ητώ~•, γοερας δ' επί 1ώι1 y,οεριύJ'" επεί δ' ενωσίς ε­

στι ,ώι, εJ,λάμψεων εκείγων, και επαφ1) αρα, δηλονόιι νοερά, μαλλον δέ πνεvμαιικ1ί. ΊΙ δέ ουσία του Θεου ανέπαφος καθ' 10 έαvτfιΥ. "Ετι ή προς τάς ελλάμψεις ενωσις, τί γε αλλο η δρα­ οίς εστι~•; 'Οραται αρ' εlσίι, εκείναι αί ελλάμψεις τοίς ηξιω­ μέγοις· 17 δέ ουσία του Θεο·υ ,άόρατός εστι παντάπασι· και μεν δ17 αί 1Jγαρχοι και ατελεύτητοι ελλάμψεις φώς εlσιν αναρ­ χον και ατελε·ύτητογ. 'Έ·στι1t άρα φώς αtδιιn, αλλο nαρά τiιι1 15 01'!σiαγ του Θεου, οi}χι ΟV'σία και αυτό ύπάρχογ, αnαγε, αλί.'

εγέργεια υ7ς ύnεροv·σιότητος εκείνης. Έπει δ' αγαρχόν ε­ στι και αΓελεύτητον 10V1ι νοητογ κυρίως'

10 φως, ΟVΙε αlσθητόι•

801tJt

Q'UTε

αλλά πνευματικόν και θεϊκόν, τώγ κτιστC'))'

πάντων ·ύπεροχικώς εξnρημένοιι· τό δε μήτε αίοθητόν ιοίιε 20 νοητόν ΟV'δ' α,ιοι'tιjσει fι αlσθ17σει ύποπίπτει σι!'t)ε ι1 οερf!, δυ) ri-

μει καθ' αύ11jν. Οvκουν ου· μόJΙΟΥ 1() δρώμενοJt, αλλά και Ιj δρώσα δύι 1 αμις τύ πιιευμαllΚΟJ' εκείνο φως, ουτ' α'ίσθηοίς ε0Ιl1' αϋτε νόησις, αλλά :π~ιευματική τις δύναμις, τώ1, κτισΗVJ'

λογικαίς καθαραίς φύσεοιγ εγγι~ιομένη χάριτι.

15. Διά

25

10'VTO

και Γρ17γόριος δ μέγας θεολόγος ου μό-

')ΑΟJ' «θ•εωροi)ς δόξης άϊδίΟV)) τους αγα~'}ούς ιιγγέλους ε'ίρηκεγ. αλλά καί. «ιιϊδίως)), δεικ~•ύς ώς QV κτισηι, φvσικ'fj και γοερq,

δω·άμει 1ί7ν αtδιον δόξα!' οί αγγελοι θεωρονσι τοϋ Θεού, αι,­ λά δv1,άμει αϊδίφ, 7111ευματικΠ και θεiκfι, «ουχ '/γα δοξασΟfι

30 Θεός)), φησίν, @ίι γάρ εστιγ δ προστεθήοεται τφ πλήρ·ει καί

673

νόμεναι κατά τήν διάφορον δεκτικήν δύναμιν τούτων· διότι οϋτω κατά τόν Π αϋλον ύnάρχουν καi «μερισμοί άγίου Πνεύματοc:»"1 . 'Έπειτα έκείνη μέν είναι ύnερούσιοc: ούσία, ότι δέ ai έλλάμψειc: αύταi είναι ένέργειαι η ένέργειαι ταύ­

τηc: δέν νομίΖ:ω ότι θά εχπ κανείc: άντίρρησιν δnωc: οϋτε δη είναι μεθεκταί, ένψ έκείνη είναι όμέθεκτοc:. 14. Καί ομωc: ηδσα ενωσιc: συντελείται δι'

έπαφηc:,

αίσθητηc: μέν έnί των αiοθητuJν, νοερδc: δέ έnί τCJν νοε­

ρωv· έnειδή δέ παρατηρεϊται ενωσιc: μέ τάc: έλλάμψειc: έ­ κείνηc:, δρα καί έπαφή, προφανωc: \/Οερά, μαλλον δέ πνευ­ ματική. Ή δέ ούσία τοϋ Θεοϋ είναι καθ' έαυτήν άνέnαφοc:.

Προσέτι ή πρόc: τάc: έλλάμψειc: ενωσιc:, τί δλλο είναι παρά δρασιc:; "Αρα όραταi είναι έκεϊναι αί έλλάμψειc: άnό τούc: άΕ:ιωμένουc:· ή δέ ούσία τοΟ Θεοϋ είναι έντελωc: ·άόρατοc:· καί βεβαίωc: αί αναρχοι καί άτελεύτητο1 έλλάμψειc: είναι φωc: δναpχον καί άτελεύτητον. "Αρα ύnάρχει άϊδιον φωc:

διάφορον τηc: ούσίαc: τοΟ Θεοϋ, τό όnοϊον δέν είναι καί αύτό ούσία, δnαγε, άλλ' ένέργεια τηc: ·ύnερουσιότητοc: έ­ κείνηc:. 'Επειδή δέ τό φωc: τοΟτο είναι δναρχον καί άτε­

λεύτητον, δέν είναι οϋτε αίσθητόν οϋτε νοητόν κυριολεκτι­ κCχ:, άλλά πνευματικόν καί θεϊκόν, ύnεροχικωc: έ!Ξηρμέ­ νον δλων τGJν κτιστωv· τό δέ μr1τε αίσθητόν μήτε νοητόν

δέν ύnοniητει οϋτε είc: αϊσθησιν οϋτε εic: νοεράν δύναμιν καθ' αύτήν. Έπομένωc: δχι μόνον τό όρώμενον, άλλά καί ή όρωσα τό πνευματικόν έκεϊνο φίi°Jc: δύναμις, δέν είναι

οϋτε αϊσθησιc: οϋτε νόησιc:, ·άλλά πνευματική δύναμιc:, έ!Ξηρ­ μένη ύπεροχικωc: δλων των κτιστών γνωστικών δυνάμεων

καί διά τηc: χάριτοc: γεννωμένη είc: τάc: λογικάc: καθαράc: φύσειc:.

15. Διά τοϋτο και ο μέγαc: Θεολόγοc: Γρηγόριος είπε roύc: άγαθούc: άγγέλουc: δχι μόνον «θεωρούc: άϊδίοu δό­ Εηc:», άλλά καί ωάϊδίωc:», δεικνύων δτι οί δγγελοι δέν θεω­ ροϋν τήν άϊδιον δό!Ξαν τοϋ Θεοϋ μέ κτιστήν, φυσικήν καί νοεράν δύναμιν, άλλά μέ άΤδιον, nνευμαηκήν καi θεϊκήν δύναμιν, «δχι διά νά δο!Ξασθη ό Θεός, έφ' δσον δέν ύnάρ­

51.

Έ

6

ρ.

2. 4.

χει τίποτε τό όnοϊον νά δύναται νά προστεθf1 είc: τόν nλή43

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

'674

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

τοις αλλοις χορηγψ TQ)J' κuλ6'.Jν, αλλ' ινα μη λείηJ

675

ευιερ­

ρη καi είc: τόν πpόc: τούc: δλλουc: χορηγόν των καλGJV, άλ­

γετείσθαι καί ταίς πρriηαις μευ:ι Θεόν φ{,σεσtΥ)), Όρ[jς dις

λά διά νά μή λεinπ ή εύεργεσία οϋτε nρόc: τάc: nρώταc: με­

από φύσεως εχοvσι ι~)ι' αiδtο)" δ6ξαν αϊδίως δραν, αλλ'

10

αγιοι• ,{γένεω)> κατά το~, μέγaι, Βασίλειον· «εσχε δέ αν11ρω­

τά Θεόν φύσειc:»" 2 • Βλέ'Πειc: δτι δέν έχουν έκ φύσεωc: τό όρον άϊδίωc: τήv c.1ίδιον δόΕ:αv, άλλά προσλαμβάνουν τήν δύναμιν ταύτην καί τιiν θεωρiαν, εύεργετούμενοι ύnό τηc: άϊδίου φύσεωc:, δnωc: καί οί αγιοι; «Διότι τό κινηθέν ύnό roO άγiου Πνεύματοc: είc: άΤδιον κίνησιν, έγινεν δγιον Ζωον»

nος, :ινεύματος εlσοικιοθ/;ντος εν αυτφ, αξlαν προφ17τον, α­

κατά τον μέγαν Βασiλε!οv· «tλσβε δέ ό δνθρωnοc:, άφοΟ

ποστόλου, αγγέλου, Θεοu, ω," πρότερον 'γij και σ:ποδός'. Τ(Ιι-

10 αύιης δ1ί δυνάμεως οί ν6ες ευμοιροvντες, αυτοί λέγονται ό­

είσακίσθη είc: αύτόν Πνεϋμα, ά(ίαν προφήτου, άποστό­ λου, άyγέλου, ΘεοΟ, ένψ nροηγοuμένωc: ήτο Ύfι καί σnο­

OVY.

ύnό της αϊδίοv φύσεως εv,εργ:.ηούμενοι την δύναμιν ταύτη~,·

5 και τήν {Jεωρίαν προσλαμυάνονιαι,

καθάnερ

και οί αγιοι;

(ιΤό γαρ κινηθε}' ύπό J1γεύματος άγίο-υ κίνησιν αtδιον, ζώω'

15

ραν, ουτω κατά νουν και ύπέρ γοfΊν εστι ιο φϊάς εκεϊνο· αλ­

δόc:'"3»54. Τοιαύτην δέ δύναμιν κατέχοντεc: οί vόεc:, λέγετοι

λά καί έαvτοtς λέγονται δράν, αvτωττικόν γαρ εκείν6 εστι

δη αύτοi βλέπουν, οϋτω δέ τό φωc: έκεϊνο εΤναι κατά νουν

τό φως' επεί γηυσιικ[j κτιστfi δυνάμει αληπιον, όρατόν δέ

καί ύnέρ νοϋν· άλλό λέγεται οτι βλέπουν

καi

έαυτούc:,

τοίς αξίοις.

διότι είναι αύτοnτικόν τό φωc: έκεϊνο, έ'Πειδή είναι άσύλ·

16. Διιί ωvω ό μέγας Διω,ύσιος (ικυκλικως εΊnε κινε~σθαι τους γόας, ένουμέι'ΟVς ταίς ανάρχοις και α1ελευ1ήτο: :;

ληnτον άηό γνωστικήν κτιση']ν δύναμιν, όρατόν δέ άnό

ελιλάμψεσι~·. Έπισιijσαι δέ καί του:,ο χρ17, ώς ουχ άnλως ό

16. Δ1ά τοϋτο ό μέγαc: Διονύσιοc: είnεν δτι οί νόεc:

τούc: άtίouc:.

πά~1J? ύπέρ αnανιας ηκριυωμένος οvως κυκλικώς 101Ίς νόας

κινοϋνται κυκλικωc:, ένούμενοι μέ τάc: άνάρχουc: καί ότε­

ειρηκε κιvείσθαι ταις ανάρχοις ένουμένους έλλάμψεσιγ, αλλϊι

λευτήτοuc: έλλάμψειc:"'. Πρέπει δέ νά nροσέtωμεν καί τοΟ­

20 'λέγεσθαι' κι~,εισθαι, ύποσημαίνωι",

ιδς εγφμαι, τό μη φί'­

το, δτι ouτoc: ό περισσότερον όλων άκριβολόγοc: δέν εί­

μο­

nεν άnλωc: δτι oi νόεc: κινοϋνται κυκλ:κωc: ένούμενοι μέ

λνσμον πειραν ουδέποτε λαυείν συγκεκληρωμένοι ιυγχάνουσιμ

τάc: άνάρχουc: έλλάμψειc:, άλλά ότι 'λέγεται' ότι κινοϋνται,

εξ αρχijς ηj χάρηι. 'Ότι δέ τό 1010VTO φως και ή δρώσα

ύnοδηλώvων, δnωc: έγώ vομiΖ:ω, ότι ή το;αύτη ενωσιc: δέν

τουτο δύναμις ου φυσι;,cως τοίς ύnερκοσμίοις εννεστιν αγγέ-

είναι φυσική δι' αύτούc:, αν καί, έπειδή ποτέ δέν ελαβον

25 λοις και παρά ιού εχ1'fίσ10υ τούτοις ενι μαρτυρίαν α{θις α­

πείραν μολυσμοϋ, είναι συνημμένοι ές άρχηc: μέ τήν χάριν.

σικι71' αυτοίς εlναt ί1)V ΤΟtαύτηι' ενωσιν, ει και δια

10

ξιοπιστοrέρω', ο φασι παρ-ίσασθαι· τό γαρ εκπτωτον εκείνωι,

'Ότι δέ τό τοιοϋτο φωc: καί ή όρωσα τοϋτο δύναμιc: δέν

και δαιμ6νιω•

ένυnάρχει φυσικωc: εic: τούc: ύ'Περκοσμίουc: άγγέλουc:, εί­

φύλον του μι';γ φωτός και της δρώσης τούτο

δυνάμF:ως εστέρηται, ούδεγος δ'i-; των φυσικών" ουκ αρα φυ­

ναι

σικόν οϋτε το φ/Λς ουτε ή οραοις εκείι,η. Και μην 01Ίδέ νοfι-

είnείν μαρτυρίαv καί ά'Πό τόν έχθρικώτατον npόc: αύτούc:·

30 σεως ,~στέρηται

10

δαιμόνιογ ψίΊλον- γόες γάρ είσι και τό εί­

J'αι ουκ ,1::ι.οοεuλήκαοι καί, «οίδά σε τίς εl>)_. φασίν, ((δ αγιος

δυνατόν νά ηορισθωμεν πάλιν άtιοnιστοτέραν οϋτωc:

διότι τό εκnτωτον έκείνων καi δαιμόνιον φϋλον, τοϋ μέν φωτόc: καί τηc: βλεnούσηc: τοϋτο δυνάμεωc: έχει στερηθη, δχι δμωc: καί των φυσικων· δρα 5έν είναι φυσικόν οϋτε

52. 53. 54.

Λόγος 28, 31, Γεν. 18, 27. Β α σι λ ε i ου,

Άνατρεπτικός

άnολογ.

Εύνομίου

,

769ΗΒ.

55. 56.

τό φωc: οϊιτε ή όρασιc: έκεiνη. Καί δμωc: τό δαιμόνιον φϋ­

PG 36, 72 C.

Περί θείων όνομάτων Μ ά ρ κ.

1,

2,ι

4. 8, PG 3. 704 D.

5,

PG 29,

λον δέν στερείται οϋτε νοήσεωc:· διότι είναι νόεc: καί δέν εχουν άπσβάλει τό είναι καi λέγουν, «γνωρίΖ:ω noίoc: είσαι,

ό αγιοc: τοϋ Θεοϋ»" 6 , ό όnοϊοc: «,καί δέν αφηνε τά δαιμόνια

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

676

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

,fjδεισω 1

70V ΘεουίJ, ας ((Και ουκ 17φίει τrt δαιμόνια λαλείν, δτι

,οι• Χριστόι• αυτόν είι·αι)). Διό και ό {}εολόγος -εl:πεν· <ια:11,­ σιεις τfj {}-εό,φι; τουτο οvδέ οί δαίμονες».

El

δέ θεότητα Ί­

σασι, και 1ουι' εlδέναι αiηούς ανάγκη, οτι τ6:ηι κιιοτωι, ουδέν

5 εστι~, εκεlνη.

17.

Ουκ άρα γγii.,σίς εστι τό φως εκείνο, ουτε -ή διά καυ:ι.­

φάοεύπ οiίτε ή δι' αποφάσεωγ προογενομένη. Καί μεν δή j!Qvς

μέν εστι ILUJ' :ιοι•ηρrJJν εκr.ωτος αγγέλων, αλλ' 'dσσύριος', προ­ φητι;{ως εlπείι·, κακιJJς χ.ρώμεyος τfΊ γνώσει· 1φ δέ φωιί ε-

1Ο κε/yφ χρijσθαί τιναν κακως ού·κ ενι· πρός γάρ τά χείρω νεύ­

σαντος ευθύ; αφίπταται, καιαλιnόν ερημο,, Θεου τύν novηρij. χρησάμεγω, σvγκαrα{}έσει.

ΤοιγαροfJ1, τό φως έκείνο και ιj

i:!λλαμψι,ς ι'όησις ουκ εστιν, εl μι) όμωι·ύμως λέγοιτο, μάλιστα δια τuιr ευμοιρουντα l'O'ι!JJ, c:δσ:ιερ και {}εότης διcί τον εγερ-

15 γουιιzα Ι'Ι/1' απόρρψοιι χάριν-

θεΟΠΟtΟς γάρ έστιν ε11έργει,α,

10V ει,εργοvντος Πι·εύματος fjκιστα χωριζομένη, ηργμέJΙΟV μέι·

του δια καθ·αρό,ητα πεφωτισμένου και και' αυτό

10

πεφω­

τίσθαι, διό καί καθαρότης 1οvτο παρά τωγ πατέρωγ /Jγομά­

ζειαι, τr;ίι δέ φωτός καί της ελλάμ:ψεως δ.ι•άρχοv οi3σης. Καί

20 του10 δείκγυται μαλλον ι:ni των &νθρcόπω1•, δηλαδιί τωι• dγ­ γεJικως ;τεφωτισμένωJ' εnιτυχ6νιων 117ς 17·εώσεως, τόν πολiιν

Ht

o'i

κατά

θεία Μά~ιμοι: ωης αφανούς και ύπεραρρήτου

δόξης τό φϊός εποπτεύοντες, της μακαρίας μετά των αι,ω δυ­ ~·άμεωγ καί αυωί δεκτικοί γf1·οηαι καθαρότητοςη.

18. El

25

δέ και It)J' αlilα1 1 , εξετάσομεγ, δι' f}γ δ καινοφα-

γrις οvτος 11)Υ {},εωτοιόν δωρεc}ιr τofy Πνεύματος, μαλλοJJ

δε

:ιάσας Ηις διπάμεις του Θεου, κτισιάς εlι·αι κατεσκεύασε, με-

1r}

1ήι· ποvηράJΙ εκείνην τωJJ αίρ,έσεοη, πηγήιr, ην (Χj!(ι)1έρω

d:ιηλέi·ξαμεγ, ου'δεμίαι, ε15ρήσομεγ l:τέραν η δτι 1011 Θεόγ ·ύ-

30 noo,ijr;αι ταύrας δ μfγας εφη Διονύσιος, τοvτο δε ϋπαeξιι, δηλοί μόνοι,, αλλ' ου·χι και ρουγ και

57. 58. 59. 60. 62.

i::11

Μάρκ.

677

νά όμιλοΟν, διότι έγνιίφιΖ:ον δτι είναι αύτόc: ουτοc: ό Χρι­ στόc:»"7. Διά τοϋτο κα1 ό θεολόγοc: εΤnεv· «άπιστεϊc: είc: τήν 8

θεότητα; τοϋτο δέν πράττουν οϋτε οί δαίμονεc:»" • "Αν δέ γvωρίΖ:ουν θεότητα, είναι άνάγκη νά γνωρiΖ:ουν καί τοΟτο, δτι έκεiνη δέν είναι τίποτε άπό τά κτιστά.

17. 'Άρα δέν είναι γνί:Jσ1c. τό φωc: έκείνο, οϋτε ή διά καταφάσεων ίΊπακτωμένη οίjτε ή δι' άποφάσεων. Καί βε­ βαίως

εκαστοc:

μέν

των nονηρων

άγγέλων

είναι

νοϋc:,

άλλ' 'άσσύριοc:', δ1ά νά χρησιμοnοιήσωμεν προφητικήν εκ­ φρασιν3', χρηοιμοποιών κακωc: τήν γνώσιν· νά χρησιμοποιή­

ση δέ κανεic: κακϋ)c: τό φωc: έκεϊνο δέν είναι δυνατόν" διότι, δν κλίνη nρόc: τό χειρότερον, εύθύc: άnομακρύνεται,

έγκαταλεϊnον ερημον Θεοϋ τόν χρησ1μοnο1ήσαντα nονηράν συγ,κατάνευσιν. Έπομένωc: τό φα>c: έκεϊνο καί ή ελλαμψιc: δέv είναι νόησις, έκτόc: αν λέγεται καθ' όμωνυμiαν, κυρίως

διά τόν εύποροΟντα νοϋν, δnωc: καί θεότης διά τόν ένερ­ γοϋντα τήν άnόρρητον χάριν· διότι είναι θεοπαιόc: ένέργεια, μή χωριΖ:ομένη καθόλου άπό τό έvεργοϋν nνεϋμα, έφ' δσον

ό μέν διά καθαρότητα φωτισμένοc: εχει

αρχήν καi κατ'

αύτήν ταύτην τήν φuJτισιν, διό καί τοϋτο όνομάΖ:εται καθα­ ρότηc: παρά των Πατέρων, τό δέ φώc: καί ή ελλαμψιc: εί­ ναι

δναρχα. Καί τοΟτο δεικνύεται περισσότερον έπί των

άνθρώπων.

δηλ01δ1i των άγγελικωc: φωτισμένων καί

τυχόντων τήν θέωσιν,

θεϊα

οί

όnοϊοι

ΜάίΞιμον «έποnτε6οντεc: τό

ι:ιπεραρρriτου δόΕηc:,

γίνονται καi

έnι­

κατά τόν πολύν εic: τά

φG)c: τηc:

άφανοϋc:

καi

αύτοί δεκτικοί τηc: μα­

καρiαc: καθαρότητοc: μα(i μέ τάc: δνω δυνάμειc:» •

60

18. "Αν δέ έΕετάσωμεν καί τήν αίτίαν, διά τήν όποίαν ό καινοφαvήc: ουτοc: Θεολόγοc: κατεσκεύασεν δτι ·ή θεο­ ποιόc: δωpεά τοϋ Πνεύματος, μδλλον δέ δλαι

ai δυνάμειc:

τρόπον της υπάρξεως· τοιγα­

τοΟ Θεοϋ είναι κτιστοί, μετά τήν πονηράν έκείνην πηγήν

1(())' κτιστnις οιιτωγ και επι των &κτίστως 01,τωγ

των αίρέσεων, τήν όnοίαv ήλέγίΞαμεν άνωτέpω , δέν Θά

1, 34· Λοuκδ Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό γ ο Ή σ. 10, 12 έlΞ. Χωρίον μη άνιχνεuθέν. Περί θείων όνομάτων 11,

10)'

4, 41. u, Λόγοr:. 45, 27, PG 3-6. 661 61. Παράγρ. 4. 6, PG 3, 953 Β,

61

εϋρωμεν καμμίαv δλλην παρά δτι ό μέγαc: Διονύσιος εfnεν Α.

62

ότι ταύταc: ύηέστησεν ό Θεόc: ,

τοΟτο δέ δηλώνει μόνον

υπαρςιv, άλλ' όχι καί τόν τρόπον τηc: ύπάρςεωc:· έπομένωc:

καi έni των κτιστως δντων καi έnJ

των άκτίστωc: δντων

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

678 εκ- Θεοv ρηθ'είη

aJf.

ΠΑΛΑΜΑ

Ό γαρ μέγας Βασίλειος επί τε του Υίοι'J

εχρήσωο τfi λέξει ταύτυ εlnών, ((ό γαρ τετοκc'ος υώλοvς δρό­

θό ήδύνατο νά λεχθ(ϊ ,έκ Θεοϋ. Πράγματι ό μέγαc: Βασί­ λειοc: έχρησιμοnοίησε τήν λέΣ:ιν ταύτην εinών, «'διότι ό

σου σι•χ ιΊμοίως τάς ΤΒ Cώλαυς καί τον Υ ίον ύnεστήσατα ;η' κα­

γεννήσω:: βώλουc: δρόσου';'1 δέν ύnέστησεν όμοίωc: τόσον

nί 101j άγίου ΤΙνεύμαως, ΗΠνεvμωJ γάρ, φησί, «στόμαως Θε-

τάc: βώλουc: δσον καί τόν Υίόν;

5 α'ίi, ϊ1α μι; ΗΟ)! εξωι1έν τι και τώιt κτισμάτων σιηό κρίJtπς, αλλ'

6

» ',

καί έπi τοϋ άγiου Πνεύ· 6

((iOVTO

μστοc:, διότι λέγεt, «πνεϋμα στόματοc: Θεοϊί ", διά νά μή τό θεωρήσπc: ώc: κάτι των εεωθεν καί των κτισμάτων, άλλά νά

της κατά τ1ίν ύπ6στασιν lδι6ιητος σημείον εχ,ει, τc} διιϊ του

τό δέχεσαι ώc: εχον τήν ύnόστασιν έκ Θεοϋ» " καi πάλιν,

(i)ς t:κ Θεαv 1Y)J! ύπ6στασιν έχον δοξάζης))' και πάλιν·,

10

679

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

66

Υίον γι 1 ωρίζεσθαι και έκ του' Πατρός ύφεστάναω. Π οJ.λαχοv

«σημείον τηc: κατά τήν

δέ Υ.αt Γρηγόριος δ θεολόγος ύnόστασιν ονομάζει

τον Υί-

τό δτι γνωρίΖ:εται διά τοϋ Υίοϋ καi 1 ύφίστατα1 έκ τοϋ Πα­

ΤΟίΥυJ! τάχ' αν 1Jμιν r)ια Tf.l 10!-

τρόc:»67. Πολλαχοϋ δέ καί ό Γρηγόριος Θεολόγοc: ύnόστα­

;Ί(!ΟU/(;Ι}·ιον γένι;ησιv.

OV

23!

(ΙV!α :-r!}Οίίρ1ίμα1α r.αι 7();1 Υίό1·

i}

και ΊΟ Π'ι•εvμα

αγιοι·

10

(t-

Τ1Οδείξ17ς κτίσμα, ό δt' ΟVδ,~ν ετεροy τας θείας δυνάμεις Κτt'

σ1ας

iJ

~

:-Ίϊω

'

Ι'

ωτσφαι.ι;ομε1Ός

~,~,

η

ο,ι

'

και

,

τουτωγ

~

'

υποοταrις

'~

εστυ

πάηωγ αlτία. Καί. ουδε 1ου10 σu1,εώρακας ώς έ;:εi ταύτας

ύnόστασιν ίδιότητοc: εχει τοϋτο,

σιν όνομάlει τήν nροαιώνιον γέννησιν τοϋ Υiοϋ . 68

"Ισως

λοιπόν μόc: άnοδείεr~c: μέ βάσιν αύτάς τάc: όνομασίαc: δτι καί ό Υίός η καί τό δγιον Πνεϋμα είναι κτίσμα, έσύ ό

: 5 τάς δι; ιηιμει.ς καθ' ύπεροχ11ν μ17 οϋσας εδειξει; δ μέγας Δ ιο­

όnοίοc: άnοφαίvεσαι οτι αί θεϊω δυνάμειc: είναι κτιστοί, όχι διά τinοτε δλλο παρά διότι καί τούτων ύnοστάτιc: εί­

γύσιος· ει.-τci)" rάρ, <Πrtς ,~κδιr5ομέ~·ας έκ Θεου· του αμεθέκτου

ναι ή αίτία πάντων, Καί δέν ,άντελήφθης οϋτε τοϋτο ότι

προ~ιοητι;.υ)ι; δω·άμεtς)), εn17γαγεν, (((δv τά οντα μετέχοντα και

5ντα λέγεωω. ,τriντως ιδς τω1, δυJJάμεων εκείγων αυσω1, ύ­

ό Δ10νίισιοc: εδειεεν έκεϊ ταύταc: τάc: δuνάμειc: ώc: μή οϋσαc: καθ' 1 ύnεροχήν· διότι, όφοΟ εΙnε, «τάc: έκnεμπομέ­

πέρ T(l ι))'Τ(l. Καί

ναc:

/11)1' ό σοφός ,ά θεια Μά;ιμος 17ργμέγα λέ-

Τάς γουJΙ .~κ της 1Ίnερουσίαυ κρυφιότητος προϊούσας

δυνάμFις fκι?εωτικας

1] OUOtOTΙOtOVς ι} σοφοδώρους

χ6ντωι• εlι•αι ηηιίζr-:ι.;

1}

τοϊί

npοσέθεσεν,

2C γω1· τά _ιιε:iχοπα, αυ'κ ηργμένα φησ't τά με{}εκτά.

19.

έκ

TQ)V μεrε­

Ηον μεθεκτών; Άλλ' εl τϊίιν μετε­

z6ντω>', δει7σει δυνάμεις όμοίας ζητείν έτέρας, ιΙ:ιv με-{Jέξου-

σμεθέκτου «των

ΘεοΟ

όnοίων τά

προνοητικός δντα

δυνάμειc:»,

μετέχοντα λέγονται

δντα» 69 , πάντωc: ώc: ιέκ τοΟ δτι αί δυνάμεις έκεϊναι είναι

ύnέρ τά δντα. Και δμως ό σοφόc: εic: τά θεία Μάειμοc:, ένψ λέγει

riργμένα τά

μετέχοντα,

τά μεθεκτά λέγει

μή

10

ήργμένα •

25 σtJJ, Όψ:ς (ι)ς πί δυνάμεις εξ αΥάγκης των μει'tεκτω11, αλλ'

19. 'Αλήθεια, τάc: nροβαλλομέναc: άnό την ύπερούσιον

σfy τα>J/ ιυ:υ·ι.ό1•1ωv .εlσί; Προς δέ, ε'ίπερ ή t-3κθεωτι;~ή δύ11 α­

κρυφιότητα έκθεωηκάc: η ούσιοnοιούc: η σοφοδώρουc: δυ­

μις Δ,έryις ι}κθεωτικης δείται, και γαρ· οϋτω μετέχον, άλλ'

νάμειc: νομίlειc:. δτι .είναι έκ των μετεχόντων η των μεθε­

OV μεθt:ΚΤ(i)' ιτν ειη, κδκε[η7 δεήαει c.ίλlλης Κα/ ταύϊ!) πά).ιγ i':-

κτιϊ>ν; Άλλ' αν είναι έκ· ιrGJV μετεχόντων, θά χρεισσθοϋν

63.

Ί ώ β

38, 28.

64. Άνατρεnτικόc: άnολογ. Εύνομίου 2, 23, PG 29, 624 Α. Ή γραφή nαραλλάσσει μεταΕύ 'ύπεστήσατο' καi 'έτεκνώσατο' κατά χεφό· γραφα. Χρησιμοποιείται καi έν Συνοδικφ τόμφ τοϋ 1351, (PG 151, 744 Β), άλλ' ό Ν. Γρηγοραc: ήμφεσβήτησc τήν γνησιότητά του λόγφ rηc: nαραλλαγηc:, δ1ό ό Παλσμδc: συνέτα!Ξεν έrΊιστολι'ιν 'nρόc: τόν έρω­ τήσαντa· Περί τηc: .Βασ1λεiου ρήσεωc:. 65. Ψαλμ. 32, 6. 66. Όμιλία εic: 32 ψαλμόν 4, PG 29. 333 Β. 67. 'Επιστολή 38, 4, PG 3·2, 329 C. 68. Βλ. Λόγουc: 20, 6, PG 35, 107_2 C, 42, 16, PG 36, 477 ΑΒ κ.ά. (39. Περί θείων όνομότων 11, 6. PG 3, 956 Α.

δλλαc: όμοiας δυν:άμεις, τα)ν όnοiων θά μετάσχουν. Βλέ­ nε1c: δτι αί δυνά,μειc είναι .κατ' άνάγκην έκ των μεθεκτων, cιλλά

δέν εiναι έκ

των μετεχόντων;

Προσέτι δέ,

αν

ή

έκθεωτική δύναμιc: χρειάlεται όλλην έκθεωτικήν, διότι ού­ τω θά είναι κάτι μετέχον, ,άλλ' δχι

μεθεκτόν,

καi

έκείνη

θά χρειασθη δλλην καί αύτή πάλιν αλλην, καί τοϋτο έn' 70. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 CD καi 1. 50; 90, 1101 6. .

PG

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

680

s

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

τέρας και τοvτο εn' α:ιειρον. Ί-1 εκθεωτικη αρα δύναμις με1?ε­

αnειρον. "Αρα ή έκθεωτική δύναμιc: είναι μεθεκτόν, άλλ'

;:ιόν, αλλ' ου μετέχον εστίι 1 • 'Έτι, εnειδήnερ είσι τα μετέχοι·­

δχι με-:-έχον. Προσέτι, έπε1δ1Ί πρόκειται διά μετέχοντα τοΟ

τα Θεου,

117ι; ουσίας αντου μεθέξοvσιν η της δυνάμεως ιι

ΘεοΟ, θά μετέχουν η της οίισiαc: αύτοϋ η τηc: δυvάμεωc:

τijς ει,εργείας. 'ΛJ,λα 11jς δvι,άμεως και ένεργεlας ον μει'Jέ-

ιϊ της ένεpγ:::ίαc:. 'Αλλά τηc: δυνάμε:ωc: καί τηι: ένεργείαc:

ςουσι· μcτέχωrτα γαρ

δέν

ij

και ταυ1ά εlσι Και κτιστα ΚαΤ(t

ll]I'

Θά

μετάσχουν· διό-π

καi

αύτά

είναι

μετέχοντα καί

OrJJ' οοφίαι·· ούκοvν της ουσίας του Θου μεθέξουσιν, οnερ α­

κτιστά κατά τήν iδικ11ν σου σοι~:αv· έπομένωc: θά μετάσχουν

τοnόν έστι. Προσέτι και αvται αί δυνάμεις, ,εί μη των μεθε­

τηc:

κτ6Ί~r, άλί.('ι τcί'η• .ιιετεχό.~·τοη· ,ϊlει 1 , τ ίιιος γε αλλου μεθ·έξοv­

αύταi αί δuνάμειc:, αν δέν cίναι έκ των μεθεκτων άλλά

σι1·

των

11

της 1S:ιερουσίοv ούσίας του Θεου; Ού γαρ δυνάμεων

1 ο τέρωι,

;1άλι1 1

i:-

όμοίωJ'. Δύο τοlνυν τα ατοπα συμϋήσεται· τό τε

με{)εκι171, είJ'αι

117v ούσίαν τον Θεου: και το τας δυνάμεις οι'·­

οϊισiαc:

τοϋ

ΘεοΟ,

μετεχόντων,

δπερ

τίνοc:

είναι

δλλου

ίιnεροuσίου ούσίαc: τοϋ Θεοϋ; μειJν

άτοπον.

Προσέτι

θά

μετάσχουν παρά

δχι

φυσικά

πάλιν όμ:)ίων. Δύο λοιπόν

ατοπα

ολλων

θά

καί τηc:

δυνά­

σuμβοΟν·

δτι

σίας γε;ιει,{Jο,?αι και 01.)χ άπλώς ούσlας, άλλ' ονσlας Θεο·v·

1'1 ούσίcι

ή /f PI' γr}ρ δύ1ιαμις πρόεισt)' εlς ενέργειαν και έκ της ενερ­

tγιναν ούσiαι

;·είαc: τc'ι αnοrι-:λεσμα γίνεται· ή δε ούσία τοϋτ' αύτό έσιι μετε-

διότι ή JΙ~ν δύναμ1c: πραβαiνει εic: ένέργειαν καί άπό τήν

15 χοαέ~•η και τiiς αυτής ού•σίας κατά μετοχην ποιείται τά μειέ­

τοϋ ΘεοΟ θά είναι

καί

δχι

μετεχομένη

χόντων εl,•rιι τιχι; δvι:άμεις καί κτιστάς, καθάπερ· ουτος, lί1·-

κατά

μετοχήv ούσίαc:.

11711 011·rιlαi· 1οί,

20.

καi

ούσίαι,

tvέργειαν γίνεται τό άποτέλεσμa· ή

αύτό

1ως ::rολ{Πεόr: έστι.11, ουχί μίαν ·εlναι δεικι,vς

μεθεκτή

άnλωc:

χο1•τα. Όρq,ς τιίν άτοπία1' f5σην, και ώς δ λέγων Τ(1Jν μετε­

Θεου, αλJΛ ;ιολJ,άς και διαφόρους; 20

681

3, 2

καi

καθιοτςί τά Βλέπειc:

ότι

άλλ'

ai

ούσίαι

δέ ούσία

μετέχοντα

πόση είναι

δυνάμεις

Θεοϋ·

είναι τοΟτ

τηc:

ή

αύτηc:

άτοnία

καί

πύ)c: ό λέγων δτι αί δuνάμε1c: είναι έκ των μετεχόντων καί

κτισταi, δπωc: αύτόc:, εiναι δντωc: πολύθεοι::, έφ' δσον δει·

'Ί!ιιείς 0011 οί Θεόν ενα προσκυνουντες πανταδύ1 1 αμοι·,

TC7>JJ μεθ•εκτriΊ,, εl1 1αι τcίς δv,,άμεις 'ίσμεγ του Θεοϋ, συμφfvι•ως

κνϊJει δτι ή ούσία τοϋ Θεοϋ δέν είναι μία, άλλά πολλοί καί διάφοροι;

τοϊς /ιγίοι.,. και ουδέποτε ήργμένας πάσας,. ούχ ώς ένεργεi,,

20. Ήμεϊc: λοιπόν oi προσκυνοϋvτcc: ένα παντοδύναμον

άλλ' ώς {,nάcχειν, εl καt μη καθ' έαυτάς· μεθεκτάς μεν γάρ.

Οεόν, γνωρίιομεv δτι αi δυνάμει<:: τοϋ Θεοϋ εiναι έκ των

rhς ε, 1 Θεφ προϋπαρχσύσας, ό μέγας εφη Διονύσιος, τά δΡ

μεθεκτων,

συμφώvωc:

nρόc: τούc:

άγίουc:

Πατέρας,

καί

25 με{rεκ1ά ()υδέ;ιοτε ηρξατο. κατα ταν f}.είαν Μάξψον, ταυ εl­

δλαι δέv ελcβον ποτέ όρχήν, δχι πρόc: τό ένεργεϊν άλλά

~•αι . ούδ' ifσιι ((nρεουύτεροι, αυτών τα Όύκ ην'>,, &λλ' άεt εl­

π:,όc: τό ύπά:,χειν, αν ιωi δέν ύπάρχουν καθ' έαυτάc:' διότι

(ί!)' έκ

είναι μεθεκταί,

1011 άει οιοτος Θεου, περι αύτον άχωρlστως άει οιrτ.α

ώc: πpοί'πάρχουσω έν Θεψ, εfπεν ό μέγαc:

και έ,, αύτϊfΊ εη,π!tρχrη•τα συι•αϊδlως. Ού γάρ δη φσϋηθηπfι­

Διοv(;σιοc: , τά δέ

,ιιεθά σου τά ,ης μαrαιοτεχγ{ας σοφlσματα καl· τάς διθεtαr:

Θεϊον

30 και πσλυθεtας και τσύς ουι 1θέ1ουc; θεούς, α συ καθάπερ 1l1'ΓΙ

71

ΜάΕψοv,

αύτων τό

μεθεκτά

νά

"δέν 11το'», άλλ'

είναι

πάντοτε

είναι

κατά τόν

«nρεσβύτερον

πάντοτε έκ τοϋ πάντοτε

ovτoc:

Ι'(Ις ,U1] 701'C: lγ ήλικfq. ε'Ο 'ίσθι, αλJ.α τά νήπια, Και δι'

καί ένυπάρχοντα έν αύ,ίί°J συναϊδίωc. Ό Διότι δέν θά φοβη­

i)

ύπάρχοντα

r1ρχισaν ποτέ, οϋτε

μnρμολύκια κα~?'' 17μc'iJν και τωγ άγ{ωγ προ6άλλn, δεδι116,ιιε­ (i>1'

Θεοϋ,

δέv

ύnάρχουv,

περί αύτόν άχωρίστωc: 1

e~-JΙ,.Ιε'.r τά σοφ'σματα τηc: ματαιοτεχνiαc: σου 'κα: τάc: 'διθείαc:

r~ai 71. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 956 Α. 72. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 D, (;;)εολόγου, Λόγος 42, 17, PG 36, 477 C.

δnερ έκ

Γρηγ.

ηολυ9ε;αc: καί τούc: συνθέτοuc: θεούc:,

τcι

όnοϊα προ­

Gάλλειe; έσύ ώσάν σκιάχτρα έναντίον ήμων καί των άγίων, έκφοβiΖ:ων

όχι τούc:

έν

ήλικί9, γνώριιε καλωc:,

άλλά τά

ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ

682

ΠΑΛΑΜΑ

683

ΥΠΕΡ ΤΩΝ !ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 2

π1'! :πάοχεις ήμcίιν καταψεύδn ταις σεαυτού λόγοις ώς πολλιί­ κις δείκιΨται περιτρεnόμενος και σαυτφ ουγκατασπάσαι τούς

v11n1a, κα1 δ1ά τών όποίων δσα υφιστασαι έσύ άπσδίδε1c: ψευδώc. είc: ήμαc:, nεριστρεφόμενοc: μέ τούc: λόγουc. σου

αλλους, φευ, r:.πιχειρων, ώς ,ϊ,ιν ορθών δογμάτων ΟV1'αnαγιt­

δnωc: nολλάκιc: δεικvϊιεται καί έnιχεφών φεϋ νά συμnαρα­

γοις δολίως, περιοάλλων ωι:; ι};~ Τ(ι)J! λόγων τεχνάσμαση·.

σύp(]c: μαlί σου τούc: αλλοuc:, μέ σκοπόν νά τούc. συνα­

.::"1 . « "'ΙΊ ;

5

'

μεν

'

γu.g,J,

'

'·'δ ια φηαιι•_, ,ωι

' ακτιστα ''

)ωι

,, '

πω,Λα φα-

τε, ύφειμένα τε και τό τούωJ11 ύπερκείμενοι1 ·, πολJ.ούς λέγειε Πεούς,

iJ

παyάγnc: δολiωc. όnό τά όρθά δόγματα, περιβάλλων αύ­ τοίιc: μέ τά έκ τιϊ:Jv λόγων τεχνάσματα.

δέ μή διηρημέ))ως ύπό του Θεοv ύφεστηκότα καi

21. Διόη λέγει, ,,καθ' δσσν μέν λέγετε πολλά άίδια

τοί: αι'πον Θεοv τιΊ με)} δόξαν όρα1ήν, τό δε ουσίαν άόρατ01 1 , (.vς

κcιi όκτιστα, ίJφειμένα

i!χο1•ιος Δϊδίως και αμφότερα, τούς δύο Θεους είς lνα ουηiγε-

γετ::; πολλούc: θεούc., καθ' δσον δε δέν υφίστανται δι(]ρη­

10 1ε σύι,θεων ΘεόJJ)). Προς τίνα οί τοιουτοι λόγοι καί ή ίiσχε­

μtvα άπό τόν Θεόν ή όρατιi καi ή 6όρατοc: ούσία, άλλά

·ιος ;-:αταrμορr'ι, και τrt (f.7!1}γορευμένα 1αυτα εγκλ·ήματα, μίϊ.}­

άvήκουν εic: τόν Ίδιον Θεόν, ώc: εχοντα άϊδίωc: άμφότερα,

}οιι δέ ).ηρ17μαrα; "[1 πα.σι δηλογ, και• ι7μείς μrι }.έγωμc:ι·;

συνάγετε τοι'Jc: δύο θεούc: είc: ενα σύνθετον Θεόν». Πρόc:

καi

τό ύnερκείμενον τούτων,

λέ­

'Λ;-:οκύ.-:ιτε ;·cίρ τοJι' εlρηκότων αγίων τά μεθεκτά πολλά τε

ποϊοv όπευΘύvονται οί τοιοϋτοι λόγοι καί ή δσχετοc. κατα­

και πάJJΤα u.ι·αρχα και ΤΟ)! Θεόιι ατcειράκι.ς άπείρως ύπεξηgη-

φορά καi αυτά τά c!nηγορευμένα εγκλήματα, μδλλον δέ

15 μέι•ο;• τούτων καί ι01':ς είπόιιτας τiιν θεωρητικiψν δ6ξαv

ιοι"i

ληρήματα;

"Η είνω είc. δλουc: φανερά, εστω καί αν δέν

Θεου &tδιον καί συvαtδιογ αuτφ. Δωμεν δ' ομως ημείς διιχ

τά λέγωμεν ήμεϊc.; Δ:ότι ήκούσατε τοϊ,c. άγίοuc: νά λέγουν

6gαχέων λόγο)! δ.,ιυς ταυrα λέγεται· και γαρ και ημείς ()/)) 1(i-

πολλά τά μεθεκτά καi όλα αναρχα καi τόν Θεόν όnειρά­ κιc: άnεiρωc. ύnερεiΞηρμένον τούτων καi τούc είnόνταc: τήν

δομει' εκε[νοις.

22. ΊΙμεις, ι!J οέλΙΙ.στε, ταiiτα πάντα εχειν τδν Θεόν ιμα20 μεΥ, μω.ιωιι δέ, ϊJ'α κατι}

7())1

μέγαv Διονύσιον •ε'lπωμεν, nρ'Jέ­

χει~t και ύ:τιερέχειν &σχέΗι)ς ;-:αι συνειλημμένως και ένιαίως' ιδς

1]

1

θεωρητήν δό!Ξαν τοϋ Θεοϋ άίδιον καi συναiδιον μέ αύτόν ".

,. Ac:

δώσωμεν δμωc. καi ήμειc. βραχύν λόγον περί τοϋ nώc:

λέγονται ταϋτα' διότι καi 11μειc: συμφωνοϋμ:::ν μέ έκείνουc..

ψυχι) l!7.ει. μονοειδως εν έαυτjj πάσας τας προνοητι.κι'ις

22. Ήμεϊc:, ώ βέλτ1στε, λέγομεν δτι ό Θεόc. εχει όλα

r>-

αύτά, μδλλον δέ, δ1ά νά όμιλήσωμεν κατά τόv μέγαν Διο­

τοιi πώματος ι)υν(ί.μεις. "Ως συν ή ψυχη και των δφθ-αλμων κε;ωμμέι·ι,ιJΙ

r)

τιυν (j)J(ι))> i':κκεκωφημένωv εν έαυτfi εχει κατ

25 οvδι':ν iίποv l(tς :πcω·οηιικc'ι.ς τοίΎ σώματος δυνάμεις, ουτω και του κόο,ιιου ,ιο;πω οι;τος ,cίc; nρονοητικάς του κόσμου δυγάμεις ε1χεν δ Θεάς ;-:αί ιός

1)

ψvχ17 OV% εστιJJ .άnλιος αί πρω·οητικαι

νύσιον,

προέχει καi

uπερέχε1 11 δλων αύτων άσχέτωc: καi

συνολ1κιοc: καi ένιαiωc;"', δnωc: ή ψυχή εχει μονοειδωc. μέ­

σα τηc.

δλαc. τάc:

nρονοητικάc: τοϋ

σώματοc: δυνάμειc, • 76

'Όπωc: λο:nόν ή ψυχή, άκόμη κα1 δταν είναι ·έ!Ξωρυγμένοι

r\

δι.·ι·άμεις, &λλα δυνάμεις εχει, 015τω διί και δ Θεός· και cδς

οί

1/

τηc: τάc: προνοηηκάc δυνάμειc: τοϋ σώματοc:, οϋτω καί

ψυχι; μfα και άπλη και ανύν{J.ετός εστι,. μηδαμώς διι} τι}ς

30 ;' ., (('UTf'j ;-:αί ΝΞ αυτης διηιάμεις πολλαπλασιαζομέιrη η ()1))1Η11ε-

όφθαλμοi

τά

· ,,πα

~κωφά,

εχει

δχι

όλιγιίηερον

Θεόc: είχε τάc. προνοητικάc. τοϋ κόσμου δυνάμειc:,

μέσα ό

άκόμη

ιωi δταν ό κόσμοc: δέν ύnηρχεν άκόμη· καί δnωc: ή ψυχή

δέv εivαι άηλιϊκ: με1c.,

73. 74. 75, 76.

Μα Ε i μ ο u, Κεφάλαια Θεολογικά Περί θείων όνομάτων 5, 5, PG Αύτόθι 5, 6, PG 3, 820 D. Αύτόθι 5, 7, PG 3, 821 Β.

1, 49, PG 90, j 101 3. 820 Β.

Α

oi

nρονοητ1καί δυνάμειc., όλλά εχει δυνά­

οϋτω βεβαίωc;

καί ό Θεόc:'

καί

δnωc:

ή ψυχή είναι

μία καί cιπλη καί άσύvθετοc:, μrι nολλαnλασιαιομένη ιωί ουvτι3εμέvη καθόλου έt αίτίαc. των εic: αύτήν καί έ!Ξ αύ­ τηc: δυνάμεων, οϋτω καί ό Θεόc.. καθώc. είναι δχι μόνον

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

684

ΠΑΛΑΜΑ

μf,,η, ο·vτω καi, ό Θεός, ου πολυδύναμος μό~,ον αλλά και πrσ­

τοδύ,,α,ιιος ύ;τάρχωJJ, δια τάς εν αυτφ δυνάμεις τού ένιαίπι' καί ι1jς ά!lλότητος ουκ εκχωρεί. Πω.λα δ' αγ τijς ψυχijς καί εργα κωά σεαι,ΗΊ,, εξετάζων καταμάθοις,

a.

και ίΟΪ! σώματr:ς

5 διεζεvγμέγη εχει καί τc,ο σώματι τούτωι, μεταδίδωσι σω,εζευ­

γμέι·η. Ου μη]' αλλrί 11/1' αύτοζωήν και αυτοθέωσι~, και Ι(1 ΤΟ!αV7Γ1 Ί(J)J' l>J'T(J)1' αρχάς Και παραδε[γματα λέγωγ Ο μέ 1 •ας Διο1'ύσιος, σι, ;ιρο{:,χειι· τόι} Θεό,, αi'ηιί. q:ησι. Πως οvι· ίl προέχει ό Θεός αρκιά; El δέ και cf)ς δωρεάς προοάλλετrιι, 10 π6Ίς δωρε'iται α οt',κ εχει; εl δέ και προορισμούς κα/, ι?είrι

θελ1ίματα τά αυτϊι ταύτα ό αυ,ός φr;σι, πϊός οί προορισμοί και

τα θεία θeλ1ίμα1α ουκ αναρχα Και ακτ ιστά f',σΙΙ; Πως

Oi'i'

!ιιωλογ,ουμένως ι(ει• μόι'ΟJ' άναρχοι•, 17 οιισία τού Θεού, ΗΙ. Μ: παρr} 1αύ1ηι• γ.εrητijς lιηι φJσεως χ:αί άρχήν εσχε χροιrικήι')ι; 1::, Τίς

:ωτε τοίΊτο τrΤιιι fιγίωι' εlπεν; ει δέ μηδείς, ;,rΤις δ,ιιο­

λογείται;

28.

Συμείρει δέ τούτφ και ετεροι• τrJιy rhσαύτως όμο}Λ­

γοvμέι•ωι•, ((μηδε,ιιίαι, αλληJJ είναι ι'η,τότητα μεταξv τ1jς σι:.­ rιfας τον Θεοί! και 1ι::'ι1• γει•η TQH')).

20 Πα λέγει

11711

El μέv 0(1)! οι,σiαν και!Ταυδ11ι 1 αμι1· του Θεού 1171 ,ιιεΠεκιηγ και ουσιοποιr,1·, 1

ί)ι· και rι.Δτπουσίωσιι· δ μέγας rινουάζει Διο1Jύσιος, ουκ εδει q,/ι·ηι ηjς οi'1σίας ί()V Θεου και

70)) 1

γενητωv ά~1.ως ;,rάντωιι

μηδf:1 1 BiJ''αt μεrαξι), (iλλ(Χ τ(7')J' γεγητ(()γ μόν,011 01Jσι.ώ1J, §:τzr:.l,

τr7ι1• ί,(VJ'I(I))' Τι ί,(U)'ί(JJ1', αίσθητι,κϊvς ,η λογικως ;ι~, ri•χ iΊ ουσrσποιός του Θεου δύJJαμις ποι.ητική &λλ'

1'}

JΙΟερως,

17 ζωο:-ωι­

δς, και HOJ' nοψι.ζομέvωγ ή σοφοποιός, κα1 τών θεουμέι•ωι• ·ή ~?εοποι6ς, r'ιrp' ιΓιι, καί Θει'))' και σοφlα1' και ζωή1•, αλλ' οi•κ οι~σίαv ,ιιό1•οι, γηουμέγ τε καί δι•ομάζομε~, τηι, ύnερούrιιοv καl έι,ιαlα,, κρυφιότητα ϊκεί1 1 ηιJ.

30

()11()!0)',

κανταυθα

καί

El

δ' εκείγην αυ·τήJJ την 1'i:τε.Q-

α,ιιέθεκτω•, κρvφιότητά φηrιι, τή~ι

i:·

α;ιοκρ1Ιφοιc: 11περrο•ιδρι'μέγη γ ( ηι, καί δ,γωτέρω μόνη~, αvαρ-

7,011

Περί θείων όνομάτων 5, 8, PG 3, 824 C. Αύτόθι 5, 8, PG 3, 824 C. Λόγοι τοϋ Βαρλαάμ., οϋς βλ. άνωτέρω nαράγρ άκολουθοϋντες κατωτέρω. 80. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 956 Α. 81. Βλ. αύτόθι 5, 2, PG 3, 816 C.

77. 78. 79.

oi

εί;·αι lσχvρίtετο, nεριελr1ιι, αυτής χακϊίΊς τάς σιηιαϊδίουc;

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΙ\Ι, ΛΟΓΟΣ

3, 2

685

πολυδύναμοc: άλλά καί nαντοδύναμοc:, δέν έκτοnίlεται άnο τό ένιαϊον ιωί τήν άnλότητα ές αiτίαc: των είc: αύτόν δυνά­ μ::::ων. ΈΕετά2:ων δέ τόν έαυτόν σου θά δυνηθnc: νά άντι­ ληφθf\c: δτι

εΤναι

nολλαί

λειτουργίαι

τηc: ψυχηc:,

τάc:

ό­

ποiαc: εχε1, καi δταν είναι διεΖ:ευγμένη τοϋ σώματοc:, καί μεταδίδει είc: τό

σιϊψα,

τό.

ό

Άλλ'

δντων

δμωc:

καί

δταν

είναι

συνεΖ:ευγμένη

μέγαc: Διονύσιοc:,

ηαραδείγματσ

τήν

λέγων

αύτοΖ:ωήν

καi

μέ αύ·

άρχάc:

των

αύτοθέωσιν 77

καi τά τοιαϋτα, δέν λέγει δτι ό Θεόc: τά έχει πρωτοc: ; Πωc: λοιπόν

Θεόc:;

είναι

άρκτά

αύτά

τά όποϊα

πρωτοc: έχει

ό

"Αν δέ τά nρσβάλλη καί ώc: δωρεάc:, nωc: δωρίΖ:ει

δσα δέν έχει;

"Αν δέ ό ϊδιοc: λέγη αύτά τά ϊδια .nροορι­

σμούc: καί θεία Θελήματα 7 ~,

n6°Jc: οί προορισμοί καί τά θεία

θελήματα δέν είναι αναρχα καί ακτιστα; Π ώc: λοιπόν όμο­ «εν

Θεοϋ, τά δέ

nap' αύτήν είναι γενητηc: φύσεωc: καί ελαβον

χρον1κr1ν τοϋτο;

άρχήν»

μόνον 79

;

όναρχον

Ποϊοc:

άπό

ύ'Πάpχει,

r1

λογουμένωc:

τούc:

άγίουc:

ουσια είπε

τοϋ ποτέ

"Αν κανείc:, nωc: είναι όμολογούμενον;

23. 'Αναμιγνύει δέ μέ αύτό καί αλλο άnό τα ομοίωc: όμολογούμενα, «δτι καμμία αλλη όντότηι::: δέν υπάρχει με­ ταfΞύ τηc: ούαiαc: τοϋ Θεοϋ καί των γενητωv». 'Άν λοιπόν καi ,έδω ούσiαν λέγn τήν μεθεισήν καi ούσιοnοιόν δύναμιν τοΟ Θεοϋ, τήν όποίαν ό μέγαc: Διονύσιοc: όνομάιει αύτο­ cυσiωσιν50, δέν επρεπε νά ε':nη δτι δέν ύnάρχει τίποτε τό

μ:ταΈ:ύ τηc: ούσίαc: τοϋ Θεοϋ ιωί των γενητίi)ν όλων γενι­ κωc:, cιλλά μόνον των γενητfJV ούσιωv, έnειδή τίίΊν Ζώντων ι;JC: Ζώντων, αiσθητικGJC: η λογικιΊ>c: η νοερωc:, είναι ποιητι­

κή δχι ή ούσιοποιόc: άλλά ή Ζ:ωοποιόc: δύναμιc:, των σοφιιο­ μένων ή σοφοnοιόc:, καi των C:::ουμέvων ή θεοnοιόc:. 'Από αύτάc: τάc:

δυνάμειc:

νοοϋμεν

καi

όνομάΖ:ομεν

Θεόν καί

σοφίαν καi Ζ:ωήν τήν ύπερούσιον καi ένιαiαν έκείνην κρυ­

φιότητα. "Αν δέ λέvr1 έκείνηv τήv ίδiαν ύnερούσ:ον, έδω

4.

οθεν

κα1

δέ καi άμέθεκτον ιφυφιότητα, τήν είc: άηόκρυφα ύnεριδρυ­ μένην81

(δ1ά τήν όποίαν καί άvωτέρω ίσχυρiιετο ότι είναι

μόνη αναρχοc:,

άφαιρέσαc:

δίους αύτηc: δυνάμειc: καi

αnο

αυτην

ένεργείαc:,

κακωc: τάc:

συναϊ­

μδλλον δέ τά θεο-

ΓΡΗΓΟΡiΟΥ

636

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

αυτης δυι,άμεις τε r.αί ειιεργείαc;, μαλλογ δέ τcί: θεοπρεnέστα­

τα εκείνα εργα, ιά μηδέ;~οτε ηργμένα), εl τοίνυν ταύ1ψ' λϊ­

s

nρεnέοτατα έκείνα εργα, τά ούδέποτε ήργμένα), αν λοι­ πόν λέγn αύτήν, καi βεβαιώνη δτι μετα!Ξύ αύτηc: καί των

γει, και, ταύτης και τωιι γε~·ητωι, μηδεμίαν l.iλλην είναι μετα­

γενητων δέν υπάρχει καμμία δλλη όντότηc:, αύτήν λοιπόν

ξύ ΟJΙΙόΙ1]Τ(t ψl)OtV, Cl'VI1\/JI λοιnόν ψησι ΤΎ)J! ύπερούσtΟJ' Ουσίω·

τήν ύπερούσιον ούσίαν τοϋ Θεου λέγει όντότητα των γε­

του Θεοiι ιΊ~ιτότητα των γεγφωι1 01ς μεθεκτ11ν ύnάρχειν· του­

νητων διότι είναι μεθεκτή· κατέστησε δέ τουτο 1 καταφανέc:

το δέ αυτό καταφανές και δια του μηδεμίαν αιλλην φάναι nε­

καi

nοίηκεv· εl γαρ μη αλλη, αυτή εξ ανάγκης. Μεθέξοvσι.ν αρα 1(1 ;ιενητr'ι. πάντα της άμεθέκταv .ουσίας του Θεου. Π r»ς γαρ ου μεθέξει 1ijς ?ητότητος εκασ·τον τω11 γενητων; ΠCις δέ ε10 σται i} αlϊον η χρόνος η τόπος και ,ά έν αύτοίς, εl μη τον εlναι, ταύτόJΙ δέ εlπειν δν·τότητος, μετέχει; Μεθέξει 1οί11 υ1,, ε'ίnερ lοται 10ύτων εκαστον, οοα τε οi'Υσίαι είοι και οοα μ17, τ11ς ούοlας του Θεου· ουκ αλλη γάρ, αλλ' αϋτη μόνη κατά nέ ....

τωγ

1s

687

3, 2

.....

γε,,ητων

'

εσ, ιιι

'

,

ον1οτης-

-,

και

\

'

.,

'

το πανΊων ατο:πωιαΊον,

r::ι

οτι

διά του δτι

ύnάρχn

δλλη,

σχουν δλα τά Διότι

δέν

κατ'

εί'Πε καμμίαν

άνάγκην είναι αύτή.

"Αρα

δν

θά

δέν μετά­

γενητά τηc: άμέθεκτηc: ούσίαc: του Θεου.

nωc: δέν θά μετάσχπ

γενητGJV;

δλλην· διότι,

τηc:

όντότητοc:

εκαστον των

Πως δέ θά ύnάρ!Ξπ η αίών η χρόνοc: η τόπος

καi τά έντόc: αύτων, αν δέν μετέχπ τοϋ είναι, δηλαδή τηc: όντότητοc:;

Θά μετάσχr~ λοιπόν εκαστον τουτων ,έφ' ,δσον

υπάρχει, εϊτε ούσiαι είναι εϊτε δχι, τηc: ούσίαc: του Θεοο· διότι κατά τήν αnοψίν σου δέν εΊναι δλλη άλλά μόνον αύ­

οι';δέ οϋσfαι. εοονται Ηι ουσίας μετέχοντα, και ταυτα θείας.

τή όντότηc: των γενητωv- ,κ,αi τό άτοπώτατον δλων είναι δτι

24. Ει δέ καί αρχ17 εolt των δπωσδήποτε οντωγ ή οντό­ της, nως ουχι και ύnέρ αvηίν εστιν δ ύπεράρχιος; El δ' άρχrι ΙίΟJ' εξ ανιης ες αJtάγκης ύπερέχει, πcος ουχ ύ:πέρ τά οηα

κδν ούσίαι.

ή οντότης; ΕΊ δ' αvτη μέγ υπέρ τά μετέχοντα, δ δ' ύnεράρχιος 20 {,71?,ρ α1;1ήν, πϊδς ου μεταξ·υ τών μετεχ6ντωv και 117ς αμεθέ­

τά μετέχοντα ούσίαc:, καi μάλ1στα Θείαc:, δέν είναι

24.

οϋτε

"Αν δέ ή όντότηc: είναι καi άρχή των όnωσδήnοτε

όντων, πωc: δέν είναι καi ύnέρ αύτήν ό ύ'Περάρχιοc:;

"Αν

δέ ή άρχή κατ' άνάγκην ύ'Πεpέχπ των έ!Ξ αύτηc:, nωc: δέν

ΚΊΟV [,:;rερουσιόrητος ή μεθεκτ17 οντότης; Και μην αί τοιαυται

είναι ύnεράνω των όντων ή όντότηc:;

"Αν δέ αϋτη είναι

αnrι.σαι αρχαί ουδέ)' ετερόν είσιν η οί λόγοι των ογτων και

ύnέρ τά μετέχοντα,

είναι ύnέρ αύτήν,

τά παραδε[γματα, μεθεκτοί μεν τοίς οvσιν, εξυρημένοι δέ

πωc: δέν είναι μεταΕύ των μετεχόντων καi τηc: 1άμεθέκτου

των 01rτωJ', cvς τφ δημιουργικφ νφ ενυπάρχοντες και πρου-

ύηzρουσiότητοc:

25 ::τάρχοι•τες, ;πD1 ' σί\ς γέγονε ,ά πάγια.

Πως ουν ουκ εlσί.ν

τοιαυται

ή

ό

δέ 'ύπεράρχιοc:

μεθεκτή

όντότηc:;

Καί

δμωc:

δλαι

αί

άρχαί δέν είναι τίποτε είμή οί λόγοι των δντων

οl,τοι μπα!ΞΖ1 του άμεθέκτου καί ,ων μετεχόντωγ; Ον μ171·

καi τά παραδείγματα, μεθεκτοi μέν ύnό των δντων, άπηλ­

ιtλλ' επsιδιjπερ εlσι 1(( μετέχοντα Θεοv, ή δέ υπερούσιος Οι'­

ι\αγμένοι δέ άηό τά δντα, διότι ένυnάρχουν είc: τόν δημι­

σ[α ωιi Θευu παντάnασιν αμέθεκτος, εστι.ν αρα τι μεταξυ τΓις

ουργικόv νουν καί 'Προϋπάρχουν αύτοϋ καi διότι κατ' αύ­

άμεΟέκτοv ουσίας καl. των μετεχόγτωΨ, δι' o{j ταύτα του Θε30 ου μετι;χουσιγ, "Α1, δέ 01) ανέλnς τό μεταξύ TOV' άμεθέκτοι·

τούc: εγιναν τά πάντα. ·Π ιϊιc: λο,nόν δέν είναι ουτοι μετα!Ξύ

Y.Γf.t Τύ))' μετεχόγτω~·, ω της ζημίας, δι.έστησας ήμας Θεr;υ,

ύnάρχουν τά μετέχοντα Θεου, ή δέ ύπερούσιοc: ούσία του

τι'ι συι•δου11 ϊκ μέσου ποι.ησάuει,ος και χάσμα μέγα και άδιά-

του άμεθέκτου καί των μετεχόντων; Άλλ' δμωc:, έφ' δσον

θεου είναι έντελωc: άμέθεκrοc:, ύnάρχει άρα κάτι μετα!Ξύ τηc: άμεθέκτου ούσίαc: καί τι:Οv μετεχόντων, διά τοϋ όnοίου

ταυτα μετέχουν τοΟ Θεου. "Αν δέ σύ άφαιρέσnc: τό μετα­ Εύ τοϋ άμεθέκτου καi των μετεχόντων, όnοία ί:ημία,

μόc:

c~nέκοψεc: άnό τόν θεόν, άηομσκρύναc: τόν ούνδεσμον καί

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

688

ΤΟΥ

689

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

ΠΑΛΑΜΑ

υατοι, μεταξ'υ ,θέμεJ'ος εκείι1 οv καί της γεγέσεως και δωιχι;­

σεως HtH' γεvητό)1'. Δsί δη ζητείν 't)μας Θεόι, ετερον ουκ Q}'-

τοnοθετήοαc: μεταεu έκεiνου καί τηc: γενέσεωc: καi διοι­ κήσεωc: των γένητων μέγα καi άδιάβατον χάσμα" • 'Όθεν 2

τα ,UUVOJ' αυ 1 101ελη, αυrει'έργητοι•, αυ'101' εαVΗ!)' δι' εαυ1οίJ θειJι­

nρέπει νά Ζ:ητώμεν δλλον Θεόν, ό όnοϊοc: δέν είνα1 μόνον

μενογ, άλλα και άγαίlόv, οvτω γαρ ουκ αρκεσθήσεται κιγείσθu.ι

αύτοτελήc:, αύτενέργητοc:, θεατήc: έαυτοϋ δ~' έαυτου, άλλά

5 μόι1οι1 7?) fαυτοv {}εωρ_ία· μηδ' U,)'8}0 δειj μόJJOJ', αλJ.α και 'Ι}Π&ρ­

καi άγαθόc:, διότι οϋτω δέν θά άρκεσθη νά κινηται μόνον διά τηc: θεωρiαc: έαυτοϋ· οϋτε όνενδειic: μόνον, άλλα καί

nληρέοταΊΟJ',

OV1W

γ(χρ οουλόμεγος ως αγαiJος του εV ποιείι•

ουκ αδ~Ψάτως εξει· μηδ' αΚί))1)101' μό))ΟJ! αλJ.α καί Κtι 1 ούμεΥΟJ,', οϋτω γαρ απασι ;,αρέσται ταίς δημιοvργι,καίς καί 7l1]01'0)j7l-

καίς nροόδοις τε καl, εγεργείαις. Και απλώς δεί ζητεϊι,

1j-

ύnερnληρέστατοc:, διότι ώc: άγαθόc: θέλων οϋτω δέν θά είναι άνίκανοc: νά εύεργετ(ϊ οϋτε άκiνητοc: μόνον άλλά και κινούμενοc:, διότι οϊιτω Θά παρίσταται ε1c: δλοuc: διά

10 μας Θεό1 1 ΟJ'7α nως μεθεκ-ιάιι, {Η) με1έχω11ες εκαστος οlκείως

rών δημιουργ~κών καi προνοητ1κων προόδων καί ένεργει­

έαvτοv κατα τήι• ·ι,ίjς μεθ,έξεως α1'αλογίαν οντες και ζϊοιηες

ων. Καί γεν~κωc: πρέπει νt. Ζ:ητωμεv Θεόν, ό όnοϊοc: είναι

και tγθεοι εσόμεθα.

όηωσδr1ποτε μεθεκτόc:, τοϋ

μετέχοντεc:

εκαστοc:

Η(

παραδείγματα και προϋπάρχοvσο•, αλλ' ουχ cδς ουσίαι οf;δ'

είναι δύο η πολλά σημεία, πολύ περ~σοότερον ά 1 ποποιεϊται

25. "Εστιν lfρα ιι μεωξύ 1ώJJ γεγητώJJ και τιjς αμεθέκωv ύnερουσιύιητος εκείνης, οi'ιχ εγ μόγοv, άλλrt καί :τιολλά και

15 1οσαvτα, όnόσα δ17 και τcί μετ,fχοι,τα. Ταvτα δ' ου καθ' έαι·­ τά, 1ά μέσα εκείνα δηλαδή· δυ~•άμεις γάρ είσι της ύπερου­ σιότητος εκε[γης, μοι 1 αχ{(>ς και ειrιαίως προειληφυίας και ΩVJ'­ ειληψυίας 11)1'

I(j))'

μεθεκτι]η, απασαγ 'ΤΟJ.η,θύ1ι, δι' ηι, Καία 7,}ς

προόδους πολυ;'lλασιαζομέJJη και μετεχομένη παρrί. πάvιωι, ,],,_

20 εκφοι11ίιως εχεται. του &με{Νκτοv και f:γός. Εί γαρ και Τ(Ι

του κύκλου κέ111ρον, εχογ 117γ του άφιέι,αι παρ' έαυτοv cτάσ'l.ς τας του κύκλου γψι.,ιιμας δύναμιι, εJJ έαυτφ, ου δύο ,η ποί.λιί

εστι. σημεΊα, πολλφ μαλλογ δ Θεός παοαν διnλόην άπαναi1 1 ε­ ται, τι~ς δvJ>άμεις έν έαυτcρ και τά παραδε[γματα τωιι γει•η-

25

όποίου

προσφόρωc: πρόc: έαυτόν, 6ντεc: δέ καi Ζωvτεc: κατά τήν άναλογiαν τηc: μεθέ!Ξεωc:, θά εϊμεθα ενθεοι. 25. Ύnάρχε1 δρα κάτι μετα!Ξύ των γενητων καi τηc: άμεθέκτου έκεiνηc: ύπερουσιότητοc:, δχι μόνον εν, άλλά ιωί πολλά καi τόσα, δσα άκριβωc: είναι καi τά μετέχοντα. Ταϋτα δέ, τά μεσαϊα δηλαδή, δέν είναι καθ' έαυτά· διότι είναι δυνάμειc: τiϊc: ύnερουσιότητοc: έκεiνηc:, ή όποία εχει προλάβει καi συλλάβει μοναδ1κωc: καi ένιαίωc: όλην την πληθύν των μεθεκτων, έt αίτίαc: τηc: όnoiac: nολλαnλασια­ Ζ:ομένη κατά τάc. προόδουc: καί μετεχομένη ύnό όλων συνέ­ 83 χεται άνεκφοιτήτωc: μέ τό άμέθεκτον καi εν • Διότι, αν rό κέντρον τοϋ κύκλου, εχον μέσα του τήν δύναμιν νά άφήνπ όφ' έαυτοϋ 6λαc: τάc: γραμμάc: τοϋ κύκλου, δέν

HiJV nροέχω,,. 'Υ πιίρχουσιγ ο{;γ αί ωιαvται δυνάμεις καl.

ιδς αυθυπόσ1α1α, ουδέ

1t

ταυτα σvντειλοϋ,σιν ,είς τό είγαι

1())1

Θεόι,· ~'•ποστά1ης ,tάρ εστ ιι, αυιC))ι, άλλ' ουχ Λnό 1ούτω1, 1~φέ­

σ1ηκει• αυτός· ον γ11.r,ι υχ ,ιεQ,ί Θεόν έστι~• ουσία 10v Θεοv, αυ' 30 αi'ηός έστιν ουσlα τω~• περι αυτόν. "Ή μεν lστιν αυτός ύnερ­ ούσιος ουσία, ϊίρρητός τε και ά:περινόητος, ασχετός τε και ά82. Ό Παλαμαc ευριοκει εiι: τάc άκτίστουc ένεργείαc μεσάΖοντο μεταΕύ άνθρώπων καί ουσιαc τοϋ Θεοϋ, 83. Βλ. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π ο γ ί τ ο υ,

13, 2, PG 3, 977 C.

Περί θείων όνομάτων

84. Περί θείων όνομάτων 1, 7, PG 3, 596 C- αυτόθι 11. 6, PG 3,

956Α.

ό Θεός nδσαν δ1πλόην, καθώc: εχει μέσα του έκ των προ­

τέρων τάc: δυvάμειc: καi τά nαραδεiγματα των γενητων.

Υπάρχουν λοιπόν αί τοιαϋται δυνάμειc: καί τό παραδείγμα­ τα καi nροϋηάρχοuν, άλλα δχι ώc: ούσiαι οϋτε ώc: αύθu­ πόστατα, καί οϋτε συντελοϋν κατά τίποτε εic: την ϋnapf.ιv 8 τοϋ Θεοu· διότι είναι ύnοστάτηc: αύτων ', άλλά δέν έθεμε­ λ1ώθη αύτόc: ύπό τούτων· διότι δέν είναι τά περί Θεόν ούσία τοϋ Θεοϋ, άλλ' αύτόc: είναι ούσία τιΪJν περί αύτόν. Καθ' δσον μέν είναι αύτόc: ύnερούσιοc: ούσiα, είναι δρρη­

τοc: καi άvεπ1νόητοc:, ασχετοc: καi άμέθεκτος, καθ' όσον 44

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

690 μέθ·εκτος,

tJ

και σοφία

1(i))t

ΠΑΛΑΜΑ

691

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2

δέ εσιιν 01Jυία των ()ντων Καt ζωή των ζώv1ωv

δέ είναι ούσία των όντων καί Ζ:ωή των Ζ:ώντων, σοφία των

σοφιζομέvωv και άπλως πάντωv των δnωσοfίι,

γος καί επιστήμη και επαφ17 και αίσθησις καί δόξα και φαιι­

σοφ1Ζομένων καi γενικϋχ: όντότηc: καί καλλοποιόc: δύνα­ μιc: δλων των όπωσδήποτε δντων, νοεϊται καί λέγεται καί μετέχεται άnό τά γενητά. Διότι, δν κατά τόν μέγαν Διο­ νί:σιον «ό Θεόc: γνωρίΖ:εται όχι μόνον δι' άγνωσiαc:, άλλά κα] διά γνώσεωc:, κα] ύπάpχrJ αύτοϋ νόησιc:, λόγοc. καi έπιστήμη, έπαφή καi αϊσθησιc:, δόcα καi φαντασία, όνομα

τασία και Ο)!Ομα }tαt τliλλα πάνταη, τοιγαροvv και μέ1Jεξίς ε­

καi δλα τά δλλα"", έηομένωc: ύπάρχει καi μέθεcιc: αύτοϋ,

σιιν αύ•τοv, ιΟVΙΟ μεγ δια τό v6ησιν αυτού' ύπάρχειv καί αί-

άφ' ένόc: μέν διότι υπάρχει vόησιc:, α'iσθησιc: ,καi έπαφή αύτοϋ, ά~· έτέpου δέ ύφίσταται ό επειτα ,παρατεθείc: συμ­ περιληϊπ1κιίηατοc: λόγοc:. "Αρα ό αύτόc: Θεόc: είναι άμέ· Θεκτοc: καί μεθεκτόc:, τό εν ώc: ύπερούσιοc:, τό αλλο ώc: εχων ούσιοποιόν δύναμιν καi παpαδειγματικήν καί τελι­

οι,των ονιότης και δύναμις καλλοτιοιός, καί νοείται και λέ­

γεται καί μετέχεται παρά των γενητων.

El

γαρ κατά τόv

5 μέγα~· Δι01:ύσιοv (<Ου' δι' αγνωσίας μόνοv, αλλα καί δια γγcv­ σεως ό Θεός γιηbσκεται καί εστιv αύ•τού και vόησις και λό­

1 Ο σθησιν και επαφήν, τούτο δέ δια ί())l' ϋστερον εnενηνεγμ{vον σvμnεριλψιτικcbιατοv JcόγoJJ. Άμέ{}εκτος αρα και ,ιιεf}εκΗΊς 1)-

nάρχει δ αυτι'ις Θεός, εκείJJΟ μεν (Ως ύπερούσιος, τουω δέ rίις ού•σιοnοιόν εχω~ι δύναμίγ τε και εγέργειαv παραδειγματt\

\

κην και

'

τεχικηγ '\

-

των

'

κήν των ·πάντων ένέργειαν.

παντων.

αύθυπάρκωvς εδόξασα~, uρχιίς αυγu.ιτiοvς 1ψ Θεφ. Τούωυς

26. 'Αλλά βεβαίωc: ό Πuθαγόραc:, ό Πλάτων καi ό Σωκράτηc. έlΞέλαβοv ταπειvωc: καί άναΕ:iωc: τοϋ Θεοϋ τά τοιαϋτα παραδείγματα ώc: αύθυπάρκτουc: καί συναιτίουc:

αlΗα,έοv cδ; πολvθέους, οϊτιvες μεταξύ της ύnεροvσιό­

μέ τόv Θεόν άρχάC:86 • Τούτουc: λοιπόν πρέπει νά κατηγο­

26.

15

'ΑλλΔ γrΊ.ρ τά τοιαvτα παραδείγματα Πvθαγόρας

κu.ί Πλά,ωv καί Σωκράτης ταπει~,ως καί αναξίως του Θεοv

OfJY

τφος εκείγης και των γενηrων θείας ουσiας έτέρας αρχι;{άς

ρ:iσωμεν ώc: πολυθέοuc:, οί όποϊοι αύτοσχεδιάσαντεc: •έτο­

20 Ίων O)'l(ι))S σ.υrοσχεδιάσαγι,ες παρ' έαvτων ύnέστησαJ!, ((α'ς ου-

ποθέτησαv μεταΕύ τrιc: ·ύπερουσιότητοc: έκείνηc: καi των

1ε

αιηοι fίδεισω'η κατά το λόγιον (<ουτε οί πατέρες αvτϊονη.

γενητων, «τάc: όποίαc: οϋτε αύτοί έγνώρισαν» κατά τόν λό­

oi πατέρεc: των» 87 • Ήμεϊc: δέ καi οί πατέρεc:

'Ημείς δi: χαί οί 7,ατέρες ήμων ουδεγ 1ού1ωv αυθύπαρκ1ογ δο­

γον «οϋτε

ξάζομεγ, ουδ' αJJαίτωv ovδi: σvνα[τιογ Θεφ, διο και τι.ροορι­

μαc: δέν θεωροϋμεν τίποτε άπό αύτά αύθύπαρκτον οϋτε

σμούς και ,φογ11 (hσεις ταυ,ά φαμεν και θελήματα Θεου, οντα

άναίηοv σϋτε συναίτιον μέ τόν Θεόν, διό καί καλοϋμεν

25 μi:ι, τιρό ΗΟΥ κτισμάτων εν αυτψ

-

πώς γαρ οϋ;

-

προηγμέ­

ταϋτα

προορισμούc: καi

προγνώσειc: καί θελήματα Θεοϋ,

)!(ι))' δ' ϋστερογ ιών κτισμάτωγ κατ' αύ-τά. ((Εtπε)) γάρ, φησί,

ύπάρχοντα πρό των κτισμάτων εic: αύτόν -'ΠWC: όχι;

ωωί εγέJ,ετο και ΤΟ έννόημα εργοv ην και πάντα οσα ηθέλη­

ένψ τά κτίσματα παρήχθησαν ϋστερα συμφώνωc: πρόc: αύ­

π,<;γ εποίηπε1,,).

γουν και μη πολλάς φαμει,· ύπερουσlως αρ­

τά. Διότι, λέγει, «είπε καi εγινε, καί ή σκέψιc: εγινεν εργον

χικάς τε και nοιη1tκάς τωγ γεγονότωγ ουσ[ας, αλλ' εγ niiσαJΙ

κοi επρα!Ξεν δλα δσα ήθέλησεν» 88 • Μολονότι βεβαiωc: δέν λέγομεν πολλάc: ύπερουσiωc: άρχ1κάc: καi ποιητικάc: ούσiαc:

El

30 δι;,λόηγ α.ΤlαΥαtΨό,UΒJΙΟΥ Και κατα μίαν έ~ιοειδη Και VΠΞ(}1}J!ω­ μένψ άnλό,ητα τα πολυειδη και μεριστα προάγογ, αλλα παν­ τοδ15γαμογ τουτ' 'ίσμεν και συνεκτικόν άπάJJ1ων, ώς έ1t έαvτq"Ί 85. Περi θείων όνομάτων 7, 3, PG 3, 872 Α. 86. "Ήτοι τούς άριθμούι::. καί τάι::. iδέαι::. ώι::. άνεΣ;αρτήτουι::. τοϋ Θεοί) πραγματικότηται::..

87.

Ί ερ.

16, 13

- ,

των γεγονότων, άλλά εν •άποποιούμενον πδσαν διπλόην καί προβάλλον κατά μίαν έvοε,οfΊ καi ύπερηvωμένην άπλό­ τητα τc.1 nολυειδη καi μεριστά όντα, άλλά άναγvωρiΖ:ομεν τοΟτο πανταδί1ναμον καi συνεκτικόν

------88.

Γεν,

Γ ρ η γ.

1, 3.

Θεολόγου, Λόγοι::. 113, 11.

Ψαλμ.

38, 9,

άnάντων, PG

3·6,

ώc:

εχον

320 C.

Βλ.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

692

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

τά πάντα έχον καί προ κτlσεως. <<Εί γαρ δ εlς fjλιος)), καrά τον μέγαν Διονύσιον φάναι, ωας των πολλων μειοχώ~· αlτίας ε1, έrωτφ μω•οειδως προείληφε, τιολλφ μiiλλον επί της αυτοί;

καί πάγιων αlτίας ,τροϋφεστάvαι τά πάνιωγ τωγ ογτων παρα-

5 δε[γμαια κατά μία~· ύπερούαιον ενωσιν συγχωρητέωrη.

27.

'ΆΕστιγ

OVJ'

καί αεί εστι και κ1.:ρ[ως εστι προορισμr)ς

καl. :-ιρόγνωσις και πρόι 1 οια και τά τοιαύτα, και αδιαιρέτως η~•ωνται 1ϊρ Θεr,ο καί της ύnερουσιότηιος εκείνης ετερά έσιι, και ί,πέρ αυτά εστιν εκεl11η· πcος γαρ

015;

Τ ί ονν; επεί ταv-

10 τα καιά τι~·α ίίπαρξίγ έστιγ αεί, l!στι δέ και ό Θεός αεί,, Μο η πολλοί. εοω•ιαι {}εοi; Διι'ιτι δ' αi'ηφ ταiίτα ηγωνται &διαιρi-

1ως, σύ~-θε;ος εοται δ Θεός ήμί~-; 'Ότι δ' αv κατ' αυτά γε­ γό~-αμεJJ, ου του; Θεού, αλλ' έτέρωγ ποι·ήματά εσμεγ; "Ί-Ι ΠIJV σί, καί

1011 επί. γ17ς εκ Θεοv ήμίγ ύπηργμέ~1 01, οασιλέα δ{σ

15 ποι.ήσεις 6αοι,λι::ας καί. έκ δι5ο 6αοιλειωφ ούvθετογ αποδε[ξεις ΤΟ οασίλειοι• αiΊτφ καl αλλοι, δή ΊιJJα και ΟV'Κ αυιόJΙ ερεις ΗCΨ dξιωμάτωιr πρ1Jταη1t, ϋτι όρισμφ καί -θελήματι οlκείφ τά σχ17,ιιατα ποιείται και δ δρισμος αυ'ΗΡ γίγεται σεπτογ fί_ 1,ομά τε και

693

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΙ'J, ΛΟΓΟΣ 3, 2

αξίωμα έκάστφ τωγ εν τέλει; Κσ.JΙταiί·θα γάρ

20 μεταξi_, του επιιάηο?tτΟς και ί(()JJ ύnακου6Ψτωγ ,§ξ αγάγκης rουπ[ταγμιχ εοτιJ!. 'Αλλ' ουδε το δ'ι5Ψασθα[ τις αν ειποι μiι προέχειγ -ήμίι• τύ~r οαοιλέα, εοιι δ' δnη και τό προειδέηιι,

εl καί μ17 επί πασι καί διά πα11-ι6ς. ""Αρα δέ και τδ,, δρι.­ σμύγ αv1ό1· μετά ι17ς συγκλήωv θήσομεν, Βτι μη 6ασιλεfα ε-

25 στίν δ δριομός' καθάπερ εκεί σv τά μεθεκτά κτιστά, ϋτι μ.17 ταiίτ' t:01ί1· ή ούσlα 10v Θεου; Έκ 10ιούτων άρχcvγ και ουτως δμολογου.ιιέJΙωι, διθειτας και πολv{Ιεtτας lδει!;ας το1'Jς ορθο­ δ6ξο1Jς.

μέσα του τά πάντα καί πρό τηc: κτίσεωc:. «Διότι, δν ό ηλιοc: είναι είc:», διά νά εϊπωμεν κατά τόν μέγαν Διονύ­ σιοv, «έχει

συμπεριλάβει

άπό nρίν μονοειδίi>c: μέσα

του

τάc: αίτίαc: των πολλών μετοχ6Ίν, πολύ περισσότερον έπι­ τρέπεται

νά

προϋφίστανται

τά

παραδείγματα

όλων

των

όντων κατά μίαν ύπερούσιον ενωσιν έπί της αίτίαc: αύτοϋ καί των πάντων»'~.

27. 'Υπάρχουν λοιπόν, καί μάλιστα ύπάρχουν πάντοτε καί

κυριολεκτικωc:.

nροομισμός,

πρόγνωσις, πρόνοια κcαί

τά τοιαίίτα, καί είναι αδιαιρέτως ήνωμένα μέ τόν Θεόν καί είναι διάφορα άπό τήν ύπερουσιότητα έκείνην, καί έκεiνη είναι ύπεράνω αύτων· nωc: όχι; πόν;

Ti συμβαίνει λοι­

'Επειδή ταΟτα κατά κάποιαν ϋnαρ!Ξιν ύπάρχουν πάν­

τοτε, ϊιπάρχει δέ καί ό Θεόc: πάντοτε, θά ύπάρχοuν δύο η περισσότεροι Θεοί; Διά τόν λόγον λοιπόν δτι ταϋτα εί­ ναι ήνωμένα άδιαιρέτωc: μέ αύτόν, θά είναι σύνθετος ό Θεόc: ήμων;

'Ότι δέ πάλιν κατεσκευάσθημεν κατ' αύτά,

ε'iμεθα ποιήματα δχι τοΟ ΘεσΟ, άλλά δλλων; 'Αλήθεια, έσύ καί τόν ,έπί γηc:: έγκατεστημένον ύnό τοΟ Θεοϋ βασιλέα

μαc:: θά κάμηc:: δύο βασιλεϊc:, θά άποδεi!Ξηc: δτι τό βασί­ λειόν του είναι ότι

κάnοιοc:

άf;ιωμάτων,

καί

όπό δύο βασιλείας,

δχι

αύτόc:

είναι

θά εϊnnc:

πρύτανις

των

διά τόν λόγον δτι κάμνει τάc:: ένεργείαc: μέ

όρισμόν καί σεπτόν

σύνθετον

αλλοc::

οίκεϊον θέλημα

δνομα

καi

ά!Ξίωμα

καί είc:

ό

όρισμόc:

εκαστον των

του

γίνεται

όρχόντων;

Διότι καi έδω έ!Ξ άνάγκης τό έπίταγμα είναι μετα!Ξύ τοϋ έπιτάσσοντοc: καί των ύnακουόντων. 'Αλλά δέν θά ήδύνατο νά εϊπη κανεic: οϋτε δτι τό δύνασθαι δέν εχει άnό πριν ό βασιλεύc:, ένίοτε δέ καί τό γνωρί(ειν, δν καί όχι είc: δλα καί διά παντός. 'Άρά γε θά θεωρήσωμεν καi τόν όριομόν αύτόν μα(ί μέ τήν σύγκλητον, διά τόν λόγον ότι ό όρι­

σμόc: δέν είναι βασιλεία, όπωc:: θεωρείς έσύ

έκεϊ κτιστά

τά μεθεκτά, διά τόν λόγον δτι ταϋτα δέν είναι ούσία τοΟ 89. Περί θείων όνομάτων 5, 8, PG 3. 824 BC. 90. Έν ,·έλει τοϋ βιβλίου oi κώδ. Σι καi V2 συνάπτουν ε!; nατερικό χωρία,

όναφερόμενα είς τήν

νοιαν των λέ!;εωv.

κατά

γράμμα

καi

τήν

κεκρυμμένην εν·

ΘεοΟ;

Άπό

έδειξεc: τούς

τοιαύταc:

καi

οϋτωc::

όμολογουμέναc:

όρθοδό!Ξοuς διθι;:"ϊταc: καi

άρχάc:

πολυθεΊτας

90

.•

ΕΚ

s

3,3

3,3

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ ΤΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ

1.

1. Τόσα λοιπόν καί τοιαϋτα ε1νaι καi εic: αύτό τό ση­

'Ά μεν Ο'Dν προσκρούει τfί άληθεί<Έ καί τφ τής dλη-·

και προτάσεωJJ, ας ουως κατ' αυτ17ς 117ς αληθείας προύοάλλε­

προσκρούουν είc: την άλιiθειαν ,καi εic: τόν Θεόν τηc: άληθεiαc: δ1ά των

το, τοσαvιά εστι καί τοιαiJ-ια καί είς τοvθ' ηκοJJτα κακοδοξί­

θεωρουμένων άπό αύτόν ώμολογημένων άρχων καί προ­

ας. "Ά δ' εξ clίi· ο'ίεται συμπεραίνειν, ακων μέJ!, έαυτου δ'

τάσεων, τάc: όποίαc: ουτοc: προέβαλε κατ' αύτηc: τηc: άλη­ Θεiαc:. Μέ αύτά δέ τά όποϊα συμπεραίνει κατά ύnόθεσιν

1Jείας Θεrρ διrί T(L)V αντφ δοκούγτων άνωμολογημένωJJ άρχων

1 Ο ομως αVΠ'ις τι•γχά~,ει καταμαρτvρr7ιν ( εκείJJΟV γαρ ουχ έκόι·­ τος είJ!αΙ

nρός rctς 17μετέρας fίκει χεϊρας τα

εκείJJΟV συγ­

μείον κακοδοtiαc: φθάνουν αύτά τά όποϊα

καταμαρτυρεί πάλιν έ:ναντiοv έαυτοΟ άκοuσiωc:

(καθ' δ­

γράμματα καi τον σιηγραφέα σφϊiJJJ οlα πονηρόι, ώσανει nροσ-

σοv παρά τr'ιν θέλησιν έκείvου τά συγγράμματα αύτοϋ έ·

17γγειλεν). α τοίνυγ αvθις εκ τωγ μετα χείρας ήμί11 αυτοu

φθασαν εic: χεϊραc: μου 1 καi κατά κάπο1ον τρόπον παρου­

συγγραμμάτωι 1 αJJαφα{γεται κω~ως φρογων, κατ' ουδέ~r αnά-

σiασαν τόv συγγραφέα των ώc: πονηpόv) · αύτά λοιπόν τό

15 δει των περί αυ'ΤΟV προειρημένωγ εκεί11ων. 'Έχει γαρ ιl~ς

όnοΤα

άναφαίvεται δτι

οvνaλόντα Γf'(ίι•αι 10σαύ1ηγ ;ωκα1•ο[ας ύnεροολήJJ', ώς τούς μ"/.:γ πρcφήτας ύnό δαιμόι•ων ε~,εργείσθαι δεικ~,ύναι, τους δέ κd:­

άπό έκεϊvα τά προλεχΟέντα περi αύτοϋ • Διό νά εϊπω έv

τα τό τοv Θεου ευαγγέλιον :ιολιτευσαμένους άγlους τοίς αί­

συντσμiς~,

ρετικοίς

δεικνύπ δτι

20 TOJ)'

αυ;,rετάχθαι,

τ1)ν δέ προφητωJ! και άποσ,όλωJΙ και

και' αυτούς αρει1711 κακ[α~, ε[γαι και ΟVΚ αρε117J! απο­

φαί11εσθαι. ''Αρά τις γέγωιεγ εξ αl'ωνος του τοιού10υς συντι­

θέντος ααι

Hp

συγγραμμάτων

φροvεϊ κακωc: έκ τGΝ εic: χεϊραc:

μαc:

αύτοϋ,

δέν Ο!αφωνοϋν κατά

τίποτε

2

εχει

τόσον

ύπcρβολ1κήν

κακόνοιαν,

ωστε

νά

oi μέν προφηται έvεργοϋνται ύπό δαιμόνων, οί δέ αγιοι oi όποιοι έπολ1τεύΘησαv κατά τό εύαγγέλιοv του Θεοϋ είχον σuνταχθη μέ τούc.: ο!ρεηκούς καi νά άπο­

κακοδοξ6τερος; ""Αρά τις δυνήσεται νεμεσή­

φαίvετοι δη ή άρετή των προφητών, τίί"Jν άποστόλων καi

nρός Τ())! τοι.αυτα συγγραφ6μενογ αντιλέγογτι; "'Αρά

τ~ϋν όπαδωv των εΤvω κακία καi όχι άρετή. Τ Αρά γε κατά

λ6γο1 1 ς

τινι μετιΊ.

10))!

άγίων εσται μερις τα τοιαύτα συγγράμματα

25 στέργα1ιτι καi κατηγοροvντι τιΊΊιι μi7

ταύτα

στεργ6JΙτων;

Τί

γαρ εί μι7 φα~,ερως εστι11 ιΊ λέγει τούτων, άλλ' έξ (i)J! λέ~ γει συνάγεται; Τοια/ίπα

111-

οαι?έα του σαταγα, τα του nονη­

ροv μυστήρια! (Χ τοίς 15:πέχουοιγ αυτφ 1α rΙΗα ψιθυρ[ζει, οι',

η1ν δ,άρ:<:ειαν τι•Jν αiώνωv

εγινε

κανεic.:

κακοδοίότεροc:

άπό αiπόν τόν συντάοσοvτα τούc: το1ούτους λόγους; Τ Αρά γε Θά δυνηΘη κανεic: νά άγανακτήσπ έναντiον τοϋ συγγρά­ ψαντοc: τοιαϋτα;

Τ Αρά γε θά ύπάρΕrι μερίc: μετά των ά­

γίων εic.: κάποιον δεχόμενσν τά τοιαϋτα σuγρόμματα καi κατηγοροϋντα τούc: μι'] δεχομένουc: ταuτα; Ποiαν σημασίαν

εχει, αν μερικά άnό αύτά δέv διακηρύσσn φανερως, άλλά

1. 2.

Βλ. βιβλία

2, 1, 2· 2, 3, 78.

Ο Παλαμδι: έννοεί δτι καi τά νέα συγγράμματα τοϋ Βαρ­ λαάμ, ητοι τά Κατά Μασσαλιανων, συμφωνοϋν μέ τά προηγούμενα, Τ9 άναφερθέντα ι;;ίι: τήν δευτέραν τριάδο,

συνάγονται άnό δσα λέγει;

Τοιαϋτα

εΤναι τά βαθέα τοϋ

Σαταvα, τά μυστήρια τοϋ nονηροΟ, τά όnοϊα ψιθυρίlει είc:

τοίις τείνοντας εic: αύτόν τά ώτα, χωρic: νά χαλαρώνr~ η

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

$96

χαλώ1, και ύπεκλ11σπ

5

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

τόvον ηjς φωνής, α~λλα τό ολα6ε­

έΕαοθεvη τόν τόνον τηc: φωvηc:, άλλα ί~ποιφύπτων τό βλα­

ρό~· ύποκρύπτωJ• 10V νοήματος. Ήμείς δ' οπως εκαστον Hl)J'

βερόv τοϋ voiiμaτoc:. 'Ημεϊc: δέ θά .παροuσιάσωμεν έδω διά

εlρημένω)• κατασκει}άσαι πειραται, δια 6ραχέω~, ενταύθα φu.­

βραχέων πώc: nροσnαθεϊ νά

νερcbσομειι, και ;τρ6'ιτ0J' δια ,[vωγ δαψογιώδει.ς, φευ, τους

χθέντων, κα1 nρι,πον 01cί ποίων, μέσων ό λόγοc: του δει­

ε;ι,ι)έους πgοφ17τας δείκJJvσιν ό λόγος αύτφ.

κνύει

2.

1())1

Τr.ίς όράπεις τούτων χε{ρους εΖναι νοήσεως κατασκε1)ά_

δαιμονιώδειc:,

2.

φεϋ,

χαλκεύση εκαστον των λε­

τούc: ένθέουc: προφήταc:.

Παρουσ1άΖ:ε1 τάc: όράσειc: αύτιον νά είναι χειρότε­

(ει και iί.:tοrραίνεται ι:δ:; φαντασίας οϋσας, εl και αlσι~ητάς,

ροι νοήσεωc: καί αποφαίνεται δτι είναι φαντασίαι , αν καί

Ζνα την γνώσιν 15περέχουσαν τούτων επιδείξΊΓ είτα προϊοπ

αiσθηταί, διά νά έπιδεiiΞη τήν γνώσιν ύπερέχουσαν τούτων·

ωΊτός φησι

επειτα nροχωρων αύτόc: λέγει πάλιν «δτι είναι

:1άλι11 <<εμπαθη τυγχάνειν η

δαιμοJtιώδη

γουJΙ,

1 Ο ίJς αν ένερ;,οίη καΙ(Χ χείρω γοήσεως εγέργειαJΙη. ΉΕ'πεί τοί­ )/1))!

6

οί προφijται ηρ έώρων

(<
γάρ αlσ{J-ητ17 τις)), φησι'~-

μέγας Βασίλειος, «ή 1ώ1, προφητών ορασις, άλλ' ύπα τοv

3

η δωμοv:ιίJδηc: ό

έμnαθήc:

voOc: ό όnοϊοc: Θά ένήργει κατά ένέργειαν 'Επειδή λοιπόν oi προφηται εβλε­

χειροτέραν νοήσεωc:». nον διά

νοϋ

(«διότι

είναι

αίσθητή ή

δρασιc: των προφη­

γοίJ κατανrιcn·ιιέι·η, του Θεού φωτίζω•τος αύτδJ!'J)" και πάλο·,

των», λέγει ό μέγαc: Βασίλειοc:, «άλλά κατανοοuμένη ύπό

(inροεrhρων οϊ προφηται τr} μέλλοντα, τυ7ωύμενοι τιρ Πνεύ-

rοϋ νοϋ, κατόπιν φωτισμοϋ του ύn6 τοίJ Θεοο,, • καί πά­

15 ματι 10 ήγεμωι.κδν))), εl γοvγ JJζV

.~1, Π~-εύματι έώρω1• οί πψι­

1

λιν,

«σi

προφηται

προέβλεπαν

τά

μέλλοντα,

τunούμενοι

φηται, ω'1,εργείq. δέ χείρογι γο17σεως»' cδς οvτος είπεν, αυ­

είc: τό

,η

προφητα, εβλεπον διό νοϋ έν πνείψατι, «δι' ένεργεiαc: δέ

δέ δαι1101Jt(όδης,

17δονάς }:αι δδξας

01αJ! μη

20 Π,·εvμα και

10

;ιερι χρήματα και

τάς κιί.τω

ενεργfi, αρ' ού' κατά τον τα τοιαύτα λ:"-­

γω·1α δω,ιιω 1 ι({Jδης ή

25

697

3, J

θεlα ορασις εκείνη;

Tl

δt το θεiοJ'

φϊάς έχείνο, τό την ,ορασιν ταύτη·,, εμποιοv1·:

ήγεμοvικόν ύnό τοϋ

χειροτέραc: νοήσεωc:», δαιμονιώδηc:,

Πvεύματοc:»•),

δπωc: είπεν

δταν δέv ένεργ(ϊ δια

ouτoc:,

αν λοιπόν οί αίίτη

δέ είναι

χρήματα καί

διά τάc

κάτω ήδονάc καί δόΕαc:, cφα δέν .::::fναι δαιμονιώδηc: ή θεία

'Λλλα rρέποιτο επl. τι1ιγ κεφαλη11 το τοιούτο 01λάσφημο,· τοi,

όραcιc: έκεivη κατά τόν λέγοντα τοιαϋτα;

Τί

δέ γίνετω

τοιούτους λόγους συι•τιθέντος' μαλλον δέ και της αiHOV ;',Ξ­

τό Πνεϋμα έκεινο και τό φωc: έκεϊνο τό όnοϊον nροκαλεϊ

φαλης διαΠSΓι(Η' ύ)ς πορροηάτω γένοιτο, προς 10 μη ον χω­

τήv δρασιv ταίιτην;

(!ηΟαJ', μετάμελΟJ' λα/J6JJϊΟς και μεταμα{J,61,τος 11])' αλ17θεια1 1 •

στραφrj

έπί

3. Πόι'tεJ• δ17 τcρ 1ηλικο{πφ 661~ρφ περιέπεσ'S1·; lροιτ6 τις

σοντοc:,

μδλλοv

ε'ίθε

άπό τήν κεφα­

μηδέν, άφοϋ αύτόc: μετανοήση καi μcιθη έκ νέου τήν αλή­

δυ~,ατο~· έρμηνευι7ij,·αι ί.6γφ

1011

,ωϊ,

τρδπον της προφητικης iίψl'­

μακράν,

λόγοuc: σuντάσ­

λήν

πατράσι λέγουσιν,

φύγη

διαniπτοuσα καί

φύσιι• έξερε11νησF:1',

1οίς

νά

δέ

αν. Έnε1 ί.6)'φ και (τιλοσοφlq. φvσι.κ[J τά ύπέρ λ6γον τε καί δπειΠήσας

αύτοϋ

·Αλλά εϊθε ή τοιαύτη βλασφημία νά

τηc: κεφαληc: τοϋ το1οίποuc:

μεταβαίνοuσα

,nρόc:

τό

θειαν

ως, άλλ' t'κείΨις ,rιr51•nς οίδε σαφϊος, δ τfi πεlρq. μαθι/η,· εί

3. ·Από ποϋ λοιπό'/ έπεσεν εic: τόσον φοβερόν βόθρον;

30 γαρ φύσcως :ι!ργα και πάθη πολλά.κις 01'Ίδεις ί'ί,, rιαραο1ήσειε

Θά ήρώτα κανείc:. 'Επειδή έ/Ξηρεύνησε μέ λόγον καi φuσι­

κ,1v φιλοσοφίαv τά 11nέρ λόγον καi φύσιν, όπειθήσαc: είc: τούc: πατέραc:

oi 6ποϊο1 λέγουν, «δέν είναι δυνατόν νά

έr,μηνευθη λογικωc: ό τρόποc: τηc: προφητικηc: θέαc:, άλλ' έκεϊνοc: μόνον τ:')ν γνωρίΖ:ει σαφωc:, ό διά τηc: nείραc: μα­

3. 4.

Λόγοι τοίί Β<φλαάμ, Είc Ήσαϊαν 13, PG

5,. Βλ αύτόθ1

6λ

2, 3, 58. 30, 565 C. nροοiμ1ον, .PG 30, 121'

θών αύτήV' διότι αν πολλάκιc: κανείc: λόγοc: δέν θά ήδύ· Α'

7, PG 30, 452

Α.

νατο νά παραστήσrι έργα καi πάθη φύσεωc:, πολύ μδλλοv

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

698

ΠΑΛΑΜΑ

699

YnEP ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3

λόγος, πολλϊρ μrΊ.λl.οv τr]ς τοi': Πνεύματος ενεργείαςJJ, 8 κr,;

τηc: ένεργc1αc: τοϋ Πvεύμα-ι-οc:»\ πpϋγμα τό 6nοϊον Μνα­

τοις μετά Χρι.ΟΤ()J! rηίαις 'ίδοι τις αν πολ,J.αχου μαρτυρο15uε­

ται vά ϊδη κavεic: μαρτυροίψενο'r καi εic: τούc: μετά Χρι­

VΟ1'. Τοvτο τοίγυy ωι,1ω,• οί,Ίω λεγόηω~·, αυτός φησι Ά-lαο­

στόν άγίουc:. Έvψ λοιπόν αύτοi λέγουν αύτά, αύτόc: λέγει

σαλια~10Vς ε(μαι 1.οι)ς nείρη. δεί;, γι1tώακειγ '/] nε[ρςι fγγωκέ?'t1ι

δη είναι Μασσαλιανοi έκεινοι πού λέγουν δτι πρέπει τά

5 τd τοι.αVτα λέγογτc:ς. Olν,!OVJ/ α-lηδς cδς l:x γεωμετρι.καU

7l/)-

τοιαϋτα νά γνωρ!ϊωντω διά η"μ~ πεiραc: 11 δτι εχουν γνωρι­

ρ[οματος ι'παφαfγεται, πειρω 1 μυσιηρίου θε[ου i) Πνεύματος

σθη διά τηe; nεiραc:. Έπομένωc: αί1τόc: παροuσιάϊεται ώσάν

άγίο~• ενεργείας ούδ' 1ίοτο•οσουγ λαοώv· ου γrΊ.ρ αν Μασσα­

6nό γεωμετο1κόν πόρωμα 7 νά μή εχ1.1 λάβει πεϊραν θείου μu­

λιανδν έαυ1Ο1, (},J'εκήρυττ.εγ. El γο[iγ ό πείρq μαθ(iJν μό-1,·ος

στηρ•οu r) 6ποιασδr1ποτε ένεργείαc: c'1γίου Πνεύματοc:· διότι

οlδε τrίς εγεργείας ΊΟV Jlγεύματος, αυτός δέ πείρq, ουκ ε-

Sέv θά cινεκήρυσσεv έauτόν Μασσαλ1ανόv. "Αν λοιπόν μό­

1 Ο γνωκε και τους πεiρq,

γvόγτας ούδαμως παραδέχεται, τίς

νον ό μαθι;Jv δ:ά πείραc: γνωρί!.η ϊcκ: ένεργεiαc τοϋ Πvεϊι­

ί/τ' α,ιιφιγv017σει μ~7 ψευδολογία)! εΙναι. πασαν τ~7ν περί 117ς

ματοc:, αιJτc'Jc: δt δέν γνωpίΖ:ει διά nείραc ιωi δέν παραδέ­

ι?εοποιοv 70fi Jlγεvμωος F,)Jεργείας αύτq1 γεγενημένηJ/ αδο­

χεται

λεσχiω', Κ(!.t IαUT(l κατά

Θά άμφ16άλr, δη είναι ψευδολογία πόσα ή γενομένη δια

T(j)]I

F,γ πείρq, Ταύτης γεγονότων εξε­

γφιεγμs)}η)J αύ·τc'ρ, μηδαμώς εlδ6τι μήτε α λέγει, μήτε 15 1ίνων δια6ε6αιουται; c,Γλυκύ1ητα γcίρ μέλιτος αJJαγγελεί τοϊς

μ17 γευσαιιέι,σις ;)) ,

17 nαοο~,ιιία φησίJ!' οί δέ μη γευσάμενοι.

nr?Jς &1 1 αγγελσVσο); εlnέ· μαι: εl δΞ καL τοίς γεvοαμένοι.ς ά?-'ίf.­

την

καθόλου ένέργειαv

γει

στοnοιrΊσr~ τήν

σπόστολοJJ

(,cl μ1'ι έcbρακεν εμοατει5ω;,, εlκfί φυσιούμει•ος ύ;,ο

Πνεuματοc:

οϋτε π::ρί ποίων διαβεβαιιίJνει;

ταc:; ",

τοι,αiiτα τερατευόμενος και κατcΊ τόι,

του ΘεοποιοiJ

γνωρίσανταc:, noϊoc: δέν πολυλογία του,

την έδοκίμασαν διά nεiρac:, ένψ δέν γνωρίΖ:ει οϋτε ποία λέ­

γέλωια δφλ~jσουσιΥ εσχατογ; ΤΙ αλλ(ίJ μέντ' αir εΥη ψευδηγδ-

γεfας τoii Πι·εύματος

διά πείραc:

καi μάλιστα έκφερ8εϊσα ύπ' αϊιτοϋ, κατ' έκεivωv οί όποϊοι

λέγοιεν, ilρ' ού· μετ,}. τοiι ψευδόμεγοι δηλοι πεφφ,έναι και

20 cος και κσταγιιωπος μuλJ.OJ' ό περί τάς ύπερφυεiς ένερ­

τούc:

λέψ,Λ

γλυκύτητα

ή

«Διότι

μέλιτοc: εic:

παροιμία.

πο•οc: Θά γvω­

τούc: μή

γευθέν­

Oi δέ μή γευθέvτεc:, nωc: θά

γνωστοπσ1ήσουv; εiπέ μου· αν δέ δuνηθοΟν νά 6ντιλέγοuν εic: τouc: γεuθένταc:, όρα έκτόc: τοΟ δη θά φανοΟν ψευ­

δόμενοι, δέν

8<'1

καταντήσουν καi ιωταγέλαστοι; Πολύ πε­

10ίi JJOOς της σαρκός α1J-:oun. "llρκει μεν οvν τουτι μόνωι, cϊ,

ρισσότεpον δμωc:

ψευδηγόροc: καJ καταγέλαυτοc: θά ητο

μό1101ι: 1μ;-:;,υδογQάrρογ αl1τ();,, &τιελέγξα.~, :-:.ρΟς δΞ τούτφ ~αι τοi.'ς

ό τοιαΟτα

λέγων ·περί

25 αίρεΊΙ;ωίς τοϊις αγfοιις συγτάττογτα (και. γαρ έκε[~,ων εστί λόγος

((,1161'0JJ εlδέJJ(l{. σαφώς τον πε[ρq, μα{tόνταη τάς εJJερ­

τοϋ

τέρατα

Πνεύμοτοc: κοί

δσα δέν είδε,

κατά τι';,ν

τίiJV

ύπερφuων

άπόστολον

ένεργειων

«εiσχωρων εic:

ματαίωc: κα81c-;·άμενοc: ύπερόnτηc: άπό τr'1ν

γείας του Π ι•εύματος, ό δέ 101.,ς του'7ο λέγοντας αίρεrικοi•ς

τάσ1ν τηc: σcφκόc: αύτοϋ» • θά i1ρκε1 λο:πι';ν τοϋτσ μόνον

είι 1 αι διισχvρiζεται)· τουτί μt:J' οiΎν ffρκε~ και ΗJ)ν μετrl Χρι­

νά τόν άποδείΕ:n, οχ1 μόνον ψευδογράφοv, ΓΙpοσέτι δέ 1 καί

στδγ άγίο)γ ;,.;ατ1Jγορ·ο1, αlπδγ &nελέγξαι· τς,V δ8 οϋκ άπέχρη-

ιίJc:

8

συντάσσοντα τούc:

έκείνων

λόγοc:

είναι

άγίουc: μ'::

«δη

τούc: αiρεηκούc

γνωρίϊει

πείραc: μαθών» τάc: έvεργεiαc: τοϋ

σαφωc:

μόνον

Π νεύματοc:,

διά τouc: λέγονταc: τοϋτο ίοχυpiΖ:εται δτι εΙνα, 6. · 1 ω. Χ ρ υ σ ο σ τ ό μ ο υ, Είc: "Ησαϊαν 1, PG 56, 14. 7. ϊ:Ξiρωνεύεται, ώc: συvήθωc:, τήν έnίδοσιν τοϊι Βαρλαάμ εic: τήν γεωμετρίαν, άλλ' ή είρωvι:iα άνταποκρiνι:ται εic: τήν σοβαρω­ τάτην ηεποίθησιν, ϋτι είc: τήν θεολογίαν δέν είναι δυνατόν νό ισχύουν μέθοδοι χρησιμοποιούμενα, είc: θι:τικάc: έnιστήμαc:, 8. Κολ. 2, 18.

(δ1ότι ό

δ,ά

αύτόc: δέ αiρετικοi)

·

τσΟτο λο:πόv ητο άρκετόν νά τόv άποδείt!l κατήγορον καi τίϊ1ν μετά tλλό

Χρ1στ6ν άγiωv·

έχρησψοποίησε

καί

δέν τοΟ εφθασεν cεuτέραν

~~αi

δμωc: τοϋτο,

τρiτην

καi

άκό-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

700

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ

οει·, άλv.ά και δευτέρq, και τρί117 και ετι πλείοσι κατ

αυτιΙπ,

μαλλΟJ' δε καθ' εαυτου με{Jόδοι.ς εχρ17σα1α.

4. Τϊιι): ί'(}ρ άγίω,, έv τοiς ;-.αι'}' έα1Jτούς π11ιι oi'i nρrΊς δ.λ}.1jλους δοr.ούγτωγ διαφωνείγ,

συ;ι'Ί'ράμασι~, ε­

αυτός ποτέ μέι·

~ 10,~του, ποτέ δέ έr.είνου ρ17σει προσ1'}έμε1•ος, δι' .~κείιιης τοϊς

?ί.λλοις αι•αιδι'ί'ις έπιτfι'}εται καί έκκηρύκτους και αποϋλήτοuς nαιε'iται πα~,1άπασιν Ο)ς και αφορισμοίς {ητο()άλλειv και ανα­ {)έμαΟΙ/1'. 01)70)

7(})!

Νι5σσης ,9είογ Γρηγ6ριοv μήτ' έκτος μ17ϊ

ι::ι·τό; εlJJαι του σcόματος λέγογτα τόν νουν διά τιί άσc!ηιατω•

10 τοί; 11}.λοις ε:rεστράτευσεJ, άγίοι.ς, ϋσοι

t:JJ 1fj

καρδ[q τόν γovJ'

εlρήκασι, και ιός &1·ιι1εταγμέvους τfj αληθεlq, 10ϊς αίρειικοiς εΜλΊς i:vηρίι'fμησει•. 'Πμείς δ' αυτοvς συμφώνους &λλήλοις

μη περισσστέραc: μεθόδοuc: κατ'

αύτων, μαλλον δέ καe·

έαυτοϋ.

4. Έnειδ11 δέ ένίοτε φαίνονται νά διαφωνουν οι αγιο1 μεταίΞύ των είc: τά ίδιαiτερα συγγράμματα, αύτόc: χρησιμο­

nοιων χωρίον αλλοτε τούτου καί δλλοτε εκείνου επιτίθε­ ται δι' αύτοϋ άvαιδωc: έναντίον των δλλων καi τούς καθι­ στζι έvτελωc: άnοκηρύκτοuc: καί άποβλήτοuc:, ώστε νά τούc: ύnοβάλλπ είc: ,άφορισμούc: καi άvαθέματα. Οϋτω τόν θείον Γρηγόριον

Νύσσηc: λέγοντα δτι

ό

νοϋc:

δέν

είναι

στράτευσεν έναντίον των δλλων άγίων. 6001 είπαν δτι μαζί

θειαν9. Ήμείc: δέ τόσον είc: τόν Άγιοριτικόν τόμον

15 ι'1Jχijς δευτf:ρφ λ6γφ τρανι';'Jς απεδεί!;αμεv. 'Αλλ' αvθις αi''-

1όν

10)'

Νύσσης οnως τοίς αίρετικοις ουνέ,αξεv ακουσω,·

Ft-

ό

νους είναι εic; τήν καρδίαν, καί τούc: σuγκατέλεcεν εύθύc:

και• τούτφ, και 17μας αϋ101'!ς α13το'ίς, ει, τε τφ Άγιορειτικφ τοια·vτα Τόμφ καγ τφ Περι Προσ-

οϋτε

έκτόc: οϋτε έντόc: του σώματοc: λόγψ του άσωμάτου έnε­

;ωτα 1Cι1• Ψ?ΟV01))}10))'

1(t

701

3, 3

μέ τούc: αίρετικούc: ώc: ,άντιταχθένταc: είc: τήν άλή­ 10

κατά

των φρονοίιντων τοιαϋτα δσον καJ εic: τόν Πεpi nροσευχηc: δεύτερον λόγον

11

άnεδείΕαμεν τρανωc: δτι αύτοi είναι σύμ­

::τ6ι'Τα γrί(>, περί ,ου πρωωμάρτvρος .Στεφάνου ώς «ουκ εν τfj

φωνοι ηρόc: άλλήλοuc: καί είc: τοϋτο καi

α1•11ρωπi11n φύr,ει τε χα/. δυνιίμει μέγωy τό θείοv υλέnει, αλ­

τούc:.

ί.d τιρδς 11)γ τσU άγίο1, Πνεύμα1ος χά.ρι.11 άνακραθείς, Οτι τϊp

Νύσσης μέ τouc: αίρετικούc:. Αύτόc: είπε περί του nρωτο­

20 δμοfφ χπι102ασθαι

'Αλλά

πάλιν δκοuσε

nωc:

σuνέταΕε

ήμείc: nρόc: αύ­

τόν Ίδιον τόν

7ft Χμοια παρά τffς Γραφης μεμαρτύρη­

μάρτuροc: Στεφάνου ότι «δέν βλέπει τό θείον μένων είc:

ται· εl γrίρ ?ι.vι?·ρω:τίη7 φύσει ·ή ΤΟ'ίΥ Πατρός και του Yίofi

τ11ν άνθρωπίνην φύσιν καi δύναμιν, άλλά άνακραθείc: npόc:

r~6!;α χωρητή

αχdιρητωr ϊ't.ποφηνάμε~•ος

τιiν χάριν τοϋ άyiou Πνεύματοc:, καθ' δσον άnό τήν Γρα·

είναι τδ ~'Ηαμα· αλλrί, μήv οϋδε έκείνον ψεύδεσθαι και τη1•

κατέrπη, ψε1,δης rj

φήν μαρτυρείται δτι άnό τό δμοιον καθορωνται τά όμοια·

ίστορίω• Ιi,ληι9εύειγ .ι,&vαγκες,)· ωuτrl τοντσν έν τφ προς rι;ι·

αν πράγματι ή δόΕα τσϋ Π ατρόc: ·καί τοϋ Υiοϋ κατέστη χω­

25 {}είΟJΙ Στέφαγογ έγr.ωμίψ σrιφr'ί'ις εlπόι,τα, πολυτρόπως 1οίς

ρητή άπό τήν άνθρωnίνην φύσιν, είναι ψευδήc: ό άnοφαν­

r,ίρετιχοις t::γκgfγει ΤΟ)' ίίγωι• διά τε την χάριγ και

κρααιγ

( οi'ι

·(Χ?'(t­

Θείc: δτι τό θέαμα ειναι άχώρητσv· άλλ' δμωc: άναγκαίωc:

γϊ~9 άσφαλδίς συγορff. τωγ λεγομέΨων την δύνα­

οϋτε έκεϊνοc: ψεύδεται καί ή ίστοοία άληθεύει» 12 • Τοϋτον

117v

rιι,,)' μάλιστα δέ Π(ΧΙ'Τ(ι)γ &,~οστρακlζει του χορου τϊi'ιν iΊρθο­

λοιπόν τόν δγιον,

δι5f;ωγ τόν ταυτ' εlπό~,τα, Μασσαλιανογ και Βλαχεργfτην έπί

nρόc: τόν θείον Στέφανον, τοποθετεί μεταΕυ των αiρετικων

30 δια6ολfi JΤrιnσαγορεύσας διι_ι 1Ύ)11 5ρασΙ1', αJJΤιΗfξας Γ/.VH,7J 10Vς

έίΞ αίτίαc: τi:Ίc: χάριτοc: καί τηc: άνακράσεωc: (διότι δέν άντι­

ιιόρατοι• είναι τον Θεο~ι λέγοντας.

λαμβάνεται

είnόντα αύτά

σαφωc: είc: τό έγκuJμιον

άσφαλωc: τήν δύναμιν των λεγομένων),

έΕο­

ρίί:ει δέ τόv εinόντα ταϋτα άnό τόν χορόν των όρθοδόΕωv

9. 2. 27.

1 Ο. Βλ.

καi

11. 12.

Τόv

Μακάριον κατά

Έκ τούτου φαίνεται

r·

πρόc: Άκίνδυνον

Έν 2, 2, 27. Α' εic: Στέφανον,

τοϋ

Γρηγορίου

Νύσσης,

οτι τόν Τ όμον σuνέταΕεv

6

άνωτ.

2.

περισσότερον όλων, nροσαγορεύσας αύτόν nρόc: διαβολήν

Παλαμαc:.

Μασσαλιανόν καί Βλαχερνiτην έf. αiτίαc: τηc: όράσεωc:, καi c1ντιτάf.αc:

19.

PG 46, 717

βλ.

Β,

άόρατοc:.

είc:

αύτόν τούc:

λέγονταc.

δτι

ό

Θεός

είναι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

702

5.

ΥΠΕΡ ΤΩΝ iΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

«Τί δέη, φησfι,, (
γονώς, όρ(f. στος

!1ΑΛΑΜΑ

1QJ)J

10)!

Θε6ν; αγγελος γάρ γένοιτ' αΨ, αλλ' δ κράτι­

;,αρ' ήμt)Ι θ'εολόγων (ΧJΙΟδει 10V 1(ϊ})J αγγέλωιι εσχά­

ι01J" εl δέ καί αγγελο;ι γεvέσϋαι δοίημεν)), φησίv, (<αλλ' ο{;δέ 5 l:ίγγελοι

11/ ) 1

ουσίαν δρώσι του ΘεΟU)). π ρός 0)' U)J τις φαiη

5.

«Τί δέ», λέγει, «μέ το οτ1 ό ανθρωποc: ,f,γινεν ύπέρ

ανθρωπον, βλέπει τόv Θεόν; τότε θά έγίνετο 6.γγελοc: άλλ' ό κράτιστοι:

των

iδ1κGJν

έσχάτου των άγγέλωv·

λοc:»,

δικαίως, 'αγγέλωJ! :ΠGJ!J]ρωι• nαίδευμα· και γάρ εκείθεν ,UV1)-

703

3, 3

λέγει,

rοϋ ΘεοΟ».

«ά.λλ'

Πρόc:

οϋτε

αγγελοι

βλέπουν

αύτόν Θci ήδύνατο νά

θεις τω)! άγίωv καη;γορος γέγοJ!ας'. 'Αλλ' ουδ' δται, δ υα­

καiωc:,

οιλεύς εθελήσυ 1ιjς καιrχ ;-ιρόσωποv όμιλίας αξιώσαι τον στρα­

έμuήθηc: καί εγινεc:

τιcbτη~ι, στρατηγός αv ειη δι' α{ηό :πάραυτα, ουδ' οτι εγγύτs-

στρατιώτηc: οϋιε δύναται

'άγγέλων

μαc: θεολόγων υπολείπεται

του

αν δέ δεχθωμεv δτι εγινεν 6.γγε­

nοvηρων

παiδεuμα,

κατr1γοροc: των

τήν

ούσiαν

εϊπrι κανεic: δι­

έφ' όσον άπό άγiων'.

'Αλλά

έκεϊ καi ό

νά καταστη άμέσωc: στρατηγόc:

10 ρος τότε παρίσταται, ;ταρά τοvω τό του' αρχισρατ17γου σχijμο.

μέ τό νά θελήσrι ό βασιλεύc. vό τόν άt1ώσn τηc: 'Κατά πρό­

παρ1jγεγκεJΙ. Η'Αλ}.' OCV;t εJ}l)), [f1)Gί)!, ω,t μ1) δt' αγγέλου Ί,())'

σωπον όμιλiαc: οϋτε 6πέκτησε τό άt:iωμα τοϋ άρχ1στρατή­

Θεόν ανΟρώπφ συJ!Ιυχε'iν' δι' αγγέλων γάρ ίεραρχούμεθα)).

γοu μέ τό δτι παρεστάθη πλησιέστερον. «'Λλλό δcv είναι

Τί nοιεις, αι·θρω.τε; '.Ανάγκας εnιτί-θυς τφ καί των αναγ­

δυνατόν», λέγει, «νά άπαντήση ό Θεόc: τόν 6.νθρωποv εiμ1Ί

κών δεσnότη, τφ καί ιαύτας ήνίκ' αν εθέλ17 λύοντι, εγίοιε

δι'

15 δέ καί μετασκεvάζοvτι 7Ε).έως; Ε'l:ιιέ δήμοι· τίς ην αγγέλωJ•

άγγέλοu· διότι δ1' άγγέλων ίεραρχοίψεθα» . 13

τειc:, δνθρωπε;

πράτ­

Ti

Άnοδίδε1c: άνάγκαc: καi είc: τόν αύθέντην

ό τφ Μω-ϋσΠ εl:ιιcvγ, ((εγιό εlμι δ ωγ, δ Θεός 'Α6ραάμ κι1ί

των cιναγκων, ό όnοϊοc: λύει καJ αύτάc: όσc1κιc: Θέλει, ένiοτε

Ίσαάκ και 'Ιακώ6)), εl μιί ό του Θεοv Υίός, ι:vς και Βασi­

δέ καi τ<':Ιc: μετασκευάί:ει τελεiωc:

λειος ό μέγας λέγει; Τί δέ i':στι 10 εν τ'fί του Ίσραrιλ Έξδδψ

όγγελοc. ητο ό εiπώv εic: τόν ~JΪωυσην, «έγώ είμαι ό ών,

γεγραμμέιιο;ι δτι (<ελϊιλησε Κύρως ::ι.ρι1ς Ιvlωσηv ενώπιος ενω-

ό Θεόc: 'Αβραάμ καi 'Ισαάκ :ωi Ίακώβ» ·, είμή ό Yiόc: τοΟ

20 πίφ, ώς ε'ί τις λαλ17σει nρός τον έαυτου' φίλον)); Τ(ρ δέ 'Α­

'VΠJ]ρχε, nως δ απόσΊΟλός ψησιν ώς «ουκ εtχε κατ' ουδεγuς

ό Κύριοι:

;ης

JJΟμιχης σκιας αυτiJς ό Θεrίς

25 1·είσης χαι του της χriριτος νόμου τραγωθέντος, καθ' ον 01!r:

ί'lγγελος, ουχ i'iι·θρω:ιο:;, αJ,λ' αυτός ό Κύριος εσωσεν 17μας και αυτό ΤΙ) Π 1•ε1;μα TOV Θεοv nασαγ

11)')!

αλήθειαJΙ εδίδαξε;•

ijμας, ουχ ϊ,ιι~ιαJ/ιοθ1ίσεται δι' έαvτου τοις άγ{οις δ Θεός; "Η γενέσθαι με-;, αιJ}ρωnος δι' ήμfiς ουκ α:ιιηξfωσε και σταυ-

30 ρ0}' {,,;τέστη ;.:αl. θϊl.J'αΊΟJ! {,περ ήμcVv, και τα'ίJΙα &σε6ών

01

1 -

εic: τήν npόc:

μόνον διά μεσαΖ:όντωv,

των άγγέλων.

Ό Παλαμδc: άντi

μεσαΖ:όν­

16

; Τί δέ είναι τό

'Έtοδον τοΟ 'Ισραήλ,

τόv Μωυσην

ένώπιοc:

έλάλει κάπο:οc: r:ρόc: τόv φίλον του»

11

δτι

;

λοc:,

άπόστολοc:

πωc:

ό

18

λέγει 9

μωσαϊκοϋ

νόμου ηύδό;-cησεν

δη

οπωc: θά

Ό δέ όμ1λϊϊJν μέ

δταν «ωμοσεν ε1c: έαυτόν» ,

έναvτίον κανενόc: άνωτέροu»' ;

«έλάλησεν

ένωπiψ,

τ(JV Άβραί1μ,

«δέv

αν ητο δγγε­

είχε

νά

όμόση

"Αν δέ εic: τήν σκιάν τοΟ

ό ϊδιοc. ό

Θεόc:

νά όμιλήσπ

είc: τούc: Π ατέραc:, πϋκ:, δταν έΕ;εφάνη ή άλ1iθε1α καί έτρα­

vιυθη ό νόμοι: τηc: χάρ1τοc:, κατά τόν όποιον δέν μδc: εσω­ σεv αγγελοc: οϋτε avθpωnoc:, αύτό τό Πvεϋμα

13. Ό Βαρλαάμ βλέπει τιΊν μετά τοϋ Θεοϋ σuνάφειαν δυνατήv

Εi'πέ μου τώρα· noίoc:

Θεοϋ, δnωc: λέγει καi ό μέγαc: Βασiλειοc: γpαμμένοv

ευδόκησει· δμϊ.ι7σαι Τοις nατράσι, nώς, της δ.ληΟείας εκφα-

;

1

υραuμ ό όμιλαιJ', ιίv[κα «ώμοσε καθ? έαυτΟV)), ε'ίγε αγγελος

μείζονος Δμόσαt)); Ei δ' ε;ιι

14

άλλ' ό ϊδιοc: ό Κύρ1οc:'] 0 καi

τοϋ ΘεοΟ μαc: έδίδαΙΞεν όλην τήν

άλή­

θε1αν2\ δέv θά έμφαν1σθη εύθέωc: είc: τούc: άγίουc: ό Θεόc:;

των τοποθετεί' τάc: άκτίστοuc: ένεργείαc: τοϋ ΘεοΟ.

"Η μήπωc: δέv άπηΕiωσε μέv νά γίνπ δι' 11μαc: δνθρωποc:

14. Βλ. εic: 2, 3, 28.

κοί ύπέστη ύπέρ ήμιον σταυρόν καi θάνατον, μολονότι i'jμε­

15. Έ !Ξ. 3, 14 · 15. 16. Βλ. Άνατρεnτικόν άnολογ. Εύνομίοu 2, 18, PG 29, 609 Β. 17, Έ(. 33, 11, 18. Γεν. 22, 16. 19. Έ β ρ. 6, 13. 20, Ή σ. 63, 9. 21 Ίω. 16, 13. 22 Ρωμ. 5, 6

θα άκόμη άσεβεϊc: κατά :όv άπόστολοv , θά άπαΙΞιιίJσr} δέ 22

ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ

704

1ωv ετι κατά τον απιίπωλω1 , (tl'iJρώnφ δέ αμέσως απαξιώσει,

και εvοι.κ17σαι και εμψανισθίj,·αι. και όμιλησαι, και τουτ' Ο'VΚ ευσεοει μιιJ'ΟJ', αλλά και ηγιασμέι'φ και δι.ά της των tJ,είιιιι.· f:.γτολιi))' Τi)f::!1ίσεως nροκαιtηραμέJιφ σωμά τε και γουv, Καt

s τού πάιιτα δυναμένου Πνεύμαως οχημα και ζεύγος ευφυές

ταύτ' εξειργασμένφ; Τούτο δί1 και αυ'ΤΟς δ Νύσσης {Ι~ϊπς

Γρηγόριος α1tοδεικι,ύς, με,ά τύ μι·ησθηvαι τfjς οvραγίου καί ύπερφυους εκείcJJης του Σzεφάι,ου ·θεωρίας, ,(αρα», φησίν, <(αJ'1?ρωπίvης φύσεως ην Η) κατόρθωμα,; ,'Αρά ιι~·ος τωιι αγγέ10 }.ων nρός τό υψος εκε'ίνο τιίν κάτω κειμένην φύσιν ανα6ι6ά-­

σαι·ως; Ο1JΚ εσΗ ιαvτα· ου γαρ οvτω γt:γραπιαι, οτι Στέ­ φανος τfl c~υγάμει. nολι'Jς 11 της αγγελικης 6οη{Ιείας :rιλ17ρης γεvόμει,ος είδεν α εlδεv, αλJ.' οτι Στέφανος τιλ17ρης ων Πνεύ­ ματος άγίου είδε

11}1'

δόςαν τοv Θεού και

Il)V

μω1 ογενή του

15 Θεου. Ου γαρ εστι, καDάnsρ δ προφήτης ειnε, τό φι:7ις υ­

φθ·ηναι μή ει• φωτι καΠορ(!ιμενω·. 'Όρασο, ovv 1:::νταviJ' ειnl' χωρφrιv δια Πι,εύμα,ος, αλλ' οϊ,χι γνώσιν, και τύ «ουδεις έ­ ώρακε ΘειίνJι· r!πί ταύιης της σημασίας εκλαοόμενος καί. δια­ πορηιικώς άιιτι:θεις τ[ί πvευμαΗΚl) του Στεφάνονv θεωρίrt,, 20 τήγ λύσιι, ε1t171,εγκε κάλλωιά τε και εvσεοέστατα. Πρδς δέ τού­

τοις 01'Jδέ

Ti)J'

ουσίαJt ειπε χωρη117ν ·r} όραιΙ}V, αλλά T1]V δό­

ξαν του Πατρός καί 1ήν χάριν του Π1,εύμα1ος.

6. (ί'Αλλ' εγcbη, φησί, ωηv χάριγ και την δόξαγ ταύτψ ύnερφυη και όμοίαγ ακυύωv Hp Θεφ, 'τφ γάρ όμοίφ', φηοi, 25 ;..:αθοραιαι ,ά δμr;ω', διλ καί, &~τισιω, οδσαν και u1·αρχογ,

ουσίαν 1αύιηι· εlι·αι. λέγω του Θεο·υ>). Και ου δ15να,αι ϊlγαι, ιlι τω~- δγiωJJ α11 τικ.είμε11 ε θεολόγε (,λήσεις γαρ εv 'ίσι'tι 1οί,ς εlδότας ο{',,δαμως, εl Υ.αί τά ΟJ 1 όματα κρύ.,ττων τ~7ν άγiαν ιώι·

άγίωι• διάι·οι.αν (lις r'ι.λλοτριιίφρο11 6ς τιγος nροτεί~ης :cιερι.f:Q30 γως),

01}

δύJ·αται 1οίvυv εyέργεια Θεού ύπερφυ1jς, [iγαρχός τε

Υ.αι ακτtστο; {ι:ιάryιειι· και διr}

11) 7())'

Θεδι• δί.ΟJ! φω 1 :~ρουΨ

23. Π ρ ό !;. 7, 55 · 56.

24. Ψ α λ μ, 35, 10. 25. Α' είc: Στέφανον, PG 46, 716 D • 717 Α.

26. Ί ω. 1, 18. 27. 'Εκ τοϋ Γ ρ 11 γ. Ν ύ σ σ 11 c:, Α' είc: Στέφανον, PG 46, 717 Β. 28. ·ο

705

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3

ΠΑΛΑΜΑ

να ενοικήσr~ καί έμφανισθfl καί όμιλήσr~ είc: δνθρωnον ά­ μέσωc:, μολονότι δέν ητο μόνον εύσεβήc:, άλλά καi ήγια­

σμένοc:, κοί nροκαθαρμένοc: είc: τό σωμα καί νοϋν διά τηc: τηρήσεωc: των θείων έντολων καί είχε καταστήσει ταϋτα όχημα 'καί Ζ:εϋγοc: τοϋ τά πάντα δυναμένου Πνεύματος; Τοϋτο λοιπόν άποδεικνύων καί αύτόc: ό θεϊοc: Γρηγόριοc: Νύσσηc: λέγει μετά τήν μνείαν τηc: ούρανίου 'Καi ύnερφυ­

οϋc: έκείνηc: θεωρίαc: τοϋ Στεφάνου, «άρα τό κατόρθωμα ήτο όνθρωπίνηc: φύσεωc:;

r

Αρα ητο κατόρθωμα κάποιου

άγγέλου άναβ1'βάσαvτοc: τήν κάτω κειμένην φύσιν πρόc: τό ϋψοc: έκεϊνο; Δέν συμβαίνουν ταϋτa· διότι δέν έχει γραφη οϋτω, ότι ό Στέφαvοc: είδεν όσα είδεν, άφοϋ έγινε nολύc: η πλήρηc: τηc: άγγελικηc: βοηθείαc:, άλλ' δη ό Στέ­ φανοc: είδε τήν δόΕαν τοϋ Θεοϋ καί τόν μονογενη τοϋ 23 Θεοϋ, άφοϋ εγιvε nλήρηc: Πνεύματοc: • Διότι δέν είναι δυνατόν, δπωc: είnεν ό nροφήτηc:2 \ νά όφθη τό φωc: δν δέν παρατηρηται είc: φωc:» 25 • 'Όρασιν λοιπόν είπεν έδω χωρητήν διά Πνεύματοc:, άλλ" όχι γνα.1σιν, καί έκλα8ών έπ' αύτηc: τηc: σημασiαc: τό «ούδείc: είδε τόν Θεόν» καί διαnορηηκωc: άντιθέσαc: είc: τήν πνευματικήν θεωρίαν τοϋ Στεφάνου, έπέφερε τήν λύσιν κάλλιστα καί εύσεβέστατα. Πλήν τούτων δέν είnεν οϋτε τήν ούσίαν χωρητήν η όρα­ τήν, άλλά τr'1ν δόΕaν τοϋ Πατρόc: καi τήν χάριν τοϋ Πνεύ26

ματοc::

6. «'Αλλ' έγιυ», λέγει, ,,άκούων δη ή χάριc: καί ή δόtα αϋτη είναι ύnερφυήc: καί όμοία μέ τόν Θέόν, διότι, λέγει, 21 'μέ τό όμοιον καθορωνται τά δμοια' διό καί, καθώc: είναι δκτιστοc: 'Καi δνσρχοc:, τήν λέγω ούσίαν τοϋ Θεοϋ». Kai δέν δύναται νά είναι, ώ άντίπαλε των άγίων θεολόγε (διό­ τι δέν θά διαφύγr~c: καθόλου τήν προσοχήν των γνωριΖόν­ των, δν καί κρύπτων τά όνόματα nροτείνειc: nεριέργωc: τήν άγίαν διάνοιαν των , άγίων ώσάν άνήκουσαν είc: κάποιον άλλοτριόφρονα 28 ), δέν δύναται λοιπόν νά ύπάρχr~ ένέργεια Θεοϋ 'ύnερφυήc:, δναρχοc: καί δκτιστοc:, κσί μέ τό νά φα­ νερώνη δι' έαυτηc: όλον τόν Θεόν είc: τούc: 6λέnονταc: έν

Βαρλαάμ έθεώρει τούc: ήοuχαοτάc: ώc: άλλοτριόφρονα<: η

έτεροδό!Ξου<:,

ητοι ώc:

Μασσολιανούc:.

...."",

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

706

5

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

δι' έαvτης ωίς ·ύπερφυώς έι 1 Π~ιεύμαιι δρώσιν δμοία τφ Θε­

Πνεύματι όμοία μt τόv Θεόν;

φ; «'Άπαγε)), φησίν' ((SV γαρ ακτιστ6ν τε καί αναρχον, ή ου­

είναι

σία του Θεού· πάσα δέ ενέργεια αυτού κτιστή)). Της άσεοείας·

ένέργεια αύτοϋ είναι κτιστή». 'Οποία άσέβεια· διότι η δέν

l} γαρ ουκ εχει φυσικάς και ΟV'σtώδεις ενεργείας δ Θεός και αθεός έστιν δ τούτο λέγων ( τούτο γαρ αντικρυς, φησίν, δτι

είναι ό λέγων τοϋτο

ουκ εστι ό Θεός, οί γαρ αγιοι πατέρες φαvερώς λέγουσι, κατά

δέν ύπάρχει Θεόc:, διότι

τόν ·θε'iον 1Vlάξιμον, μήτε εlναι μήτε γινώσκεσθαι χωρίς της

κατά τόν θείον ΜάΕ:ιμον

ΟVΟt.ώδους αυτης

ενεργείας

1)

iJ

«'Άπαγε», λέγει· «διότι εν

ακτιστοv καί αναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ' πόσα δέ

εχει φυσκάc: καi ούσ1ύJδειc: έvεργείαc: ό Θεόc: καί αθεοc: (πράγματι

oi 09

λέγει καθαρά τοϋτο, δτι

δγιοι Πατέρεc: λέγουν φανερωc: δτι οϋτε είναι οϋτε γνωρiΖ:εται

OVY

6nοιαδήποτε φύσιc: χωρ1c: τι']ν ούσιώδη αύτηc: ένέργειαν),

εvέργειαι και ουδέ

η λοιπόν δέν ύπάpχοuν ούσ1ι.iJδε1c: καί φυσικοί θε1α1 ένέρ­

τ17ν οίανδήποτε φύσιν) 1

{)VΚ εlσιι' ουσιώδεις και φυσικαί ·θι::ίαι

10 Θεός εστι λοιπόν,

ε'ίπερ είσίν ει1 έργc:ιαι θείαι, φvσικαί και

γειαι,

όπότε λοιπόν οέν ύπάρχει οϋτε Θεόc:,

η αν ύπάρ­

ουσιώδεις, κrισταί δέ είσιν αvται, κτιστή εσιαι και ή ταύτας

χοuν θεϊαι ένέpγειαι, φυωκαί καί ούσιώδειc:, εΤναι δέ αυ­

i-:χουσα ουσία του Θεοv· rjς γάρ ουσίας τε καί φύσεως αί φv­

τα, κτιστοί, κτιστή θά

σικαι και ουσιώδεις ένέργειαι κτιοταί, και αυιίι ή

1οϋ Θεοϋ·

ταύτας

εχοvσα φύσις και ουσία κτιστή και εστι και γινώσκεται.

7.

15

Εlπέ δή μοι· πόθεν έι· δυσίγ ένερ,γείαις και φύσεσιν

φυσιιωi

;αιοιοί είσι; Πόθεν δέ καί έν δυσί θ·ελήσεσι γινώσκομεν rι.υ­

καθ' οοον

Είπέ μου τιίJρa·

7.

δκτιστοι

οvν

του Θεού θέλημα, ουχί φύσεώς έστιν ενέργεια Θεού;

εχουσα φύσιc:,

ταύταc: ούσία τηc: όποίαc:

πόν τό

προ αlώJJωJJ; Τί

Θεοϋ;

άπό

που έγνωρίσαμεv δτι

καί

φυσ1καί ένέργειω τοϋ αύτόc: ύnάρχε1

Θεοϋ;

'Από

ό Χρι­

θέλημα ~ Αρα

τοϋ

λοιπόν

δέν

είναι

κτιστόν είναι

τό

Ti

θέλημα

μόνον αλλά και τfί δια σαρκός t!:ιιδημί(J του αωη,ρος επηρεά-

ελαβε θέλησιν τήν όποiαγ δέν είχε προα1ωνiωc:;

άναγκασθείc:

η

έnίσηc: ύπό άρχήν καi μεταβολών

γνώμην;

δέ

αν δέν

είναι λοι­

έvέργεια

ταίς καιJJcφωνίαις ό ταλαίπωρος οvτος, ου τfί θεία φύσει

πόν,

~ Αρα δέ cΤναι

Θεοϋ,

ποϋ

είc: δύο θελήσε1c:,

στου;

25 ζει και χρισιιαJJοκατήγορος έθέλω1, είJJαι του χριστιανώJt εi•­

αί

κτιστοί, καί 'ή ίδία

είχε καί ώc: Θεόc: θέλησ1ν φυσικήν καi θείον;

[πιο χρόJtΟΥ Και αρχή1' εστι και θaJ.ησtJ' εαχεν, ην ΟVΚ είχε

OVJJ; α.ναγκασθείς η μεταυουλευθ·είς; Ουτω

ή καi

στόc: ύπάρχει εic: δύο ένεργείαc: καί φύσειc:, αν δέν είναι

γνωρiί:ομεν δτι

10

καi

ού,ϊα

καi ούσ1ιίJδε1c: ένέργεrαι είναι

τόν, εl μη και δ Θεός θέλησιν είχε φυσι.κήν και θείαν; Τ ί

20 ,, Αρ' οvν κτιστόν εσΗ ιό του άκτίστου θέλημα; "Αρα δέ κ,..ι.ί

ε]ναι

r1

είναι καί γνωρiί:εται κτιστή.

i:Ξγνωμεν Χριστόν, εl μή αί του Θεοv φυσικαι έ~ιέργειαι α­

φύσεωc: τοϋ

,άκτi­

χρόνον,

καί

Πωc: λοι­

Οϋτω

μέ τάc:

οε6ους πληρώματος έαυτοψ έξέ6αλε, μοJJοφυσίτης τε καί μο­

iCΟιVΟψωνίαc: ό ταλαίπωpοc: OUTOC: κακομεταχειpίιεται όχι

νοθελήτης

μόνον την θείον φύσιν όλλά καi τιiν διά σαρκόc: έπ1δημίαν

καί

τr»ν πώποτε άJJαφαγέντΟ!_ν χεlρωJJ ύπό τώJ' Θεού,

rοϋ Σωτηροc: καί Θέλων νά είναι χρ1στ1ανοκατήγοροc: έΕέ­

χωρίς 117ς ιά :πάντα πρώτως έJJεργούσης ουα[ας του Θεού,

βαλεν έαuτόν τοϋ εύσεβοϋc: πληρώματοc: των Χριστιανων,

οlκείωJJ λ6γων {ξελεγχι'Jείς. Εί γαρ πααα ενέργεια

30 κατά τούς έκείνου λόγους, χροJJικήν εαχεJJ αρχήν, καί κτισι17

άποδειχθεic:

ύπό

των λόγων του

μονοφuσiτηc: καi

μονο­

έοιιν έξ άνάγκης ;ιασα ενέργεια Θεου· λοιπόν ουκ είχε,, ό

θελήτηc: χειρότεροc: τGJV άνέκαθεν άναφανέντων: 0 • Πράγμα­

Χριαιός κτιστάς και άκτίστους ενεργεlας φvσικώς, άλλα κτι-

τι, αν πόσα ένέργεια Θεοϋ άπό τιiν τά πάντα

Πρόc: Μαρίνον, PG 91, 96 Β (έπιοτ. πρόc: Νίκανδρον), 200 C. Τά λεγόμενα ένταϋθα ύπό τοϋ Παλαμδ έ!Ξάγονται έ,κ τοϋ τρό­ θεολογήσεωc: τοϋ Μα!Ξίμου, διό τούc: μή δ-;χομένουc: αύτά ,κολεί

29. 30. που

707

3, 3

μονοφυσίταc:

καί μονοθελήταc:.

είχε χρον1κήν αρχήν χωριστά

πρωταρχικωc:

έvεργοϋσαν ούσίαν

τοϋ

Θεοϋ κατά τούc: λόγουc: έκείνου, τότε πόσα ένέργεια Θεοϋ είναι κατ' άνάγκην κτιστή· έπομένωc: ό Χριστόc: δέν είχε κτι­ στάc: καί άκτίστουc: ένεργείαc: φυσικωc:, άλλά μόνον κτιστάc:.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

708

ΠΑΛΑΜΑ

οτάς μόιιογ, μιάς αρα ειιεργείας

f)JJ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

καί ταvτης ού θεiας, άις

οί κακόδοξοι εκειyοι ελεγσν, ύnό γάρ το κτιστον αnασαί εl­ σιγ· εl δέ μιας ηv §γεργείας κα/. μιας φύσεως εξ άJJάγκης

·ηγ, και ταύτης αvθι.ς

UV'

θείας, κατά τούς 7!άλαι πατέ μονοφυ-

5 σίτας, αλλά κτιστής· ης γαρ φύσεως ή εγέργεια κτιστή, lί.κτι­ στος αυτή ουκ εσrι.

8. Προς δέ, εl μη αJJάρχους εχει ει1 εργείας ιί Θεός, τοιί­ των ων εnέκειι,α, καθ·' 0001'

70

εγεργοίJ1! συτω τών ενεργσυ­

μένω11 ύnερέχει, nώς nροάναρχος και ύnεράναρχός εστιν; Ώς

10 γαρ ύnέρθεος ουκ- α1 1 ην, κατά τoJJ μέγαν Διογύοιον, εl μii 17·εότης έλέγετο

10

χρήμα του ·θ·εοnοιον δώρου,

του &ει οντος Θεον κατά τοι• θειογ Μάξιμ01,

8

αει εστιιr εκ

( εl

γαρ μ17 του­

το δοίη τις, της του Θεού φύσεως μεθέξουσι~r οί θεούμεγηι και φύσει εσονται θεοί)· ως

OVJJ,

εl μ17

1)

χάρις της θεώσεως

15 ηγ, οi,κ αν ύnέρθεος έκαλειτο δ Θεδς, οvιως οi·δέ ύnεράι,αρ­

3, 3

709

δρα ήτο μιας ενεργείας καί μάλιστα δχι θείας, δnωc: ελεγον

οί κακόδοΕοι έκείνοι μονοενεργηται, διότι δλαι είναι ύnό τό δκτιστον· αν δέν ητο μιας ένεργείας, θά ήτο άναγκαίωc: καί μιας φύσεως, 'ΚΟi αύτης πάλιν δχι θείας, παλαιούς μονοφυσiτας, άλλά

κτιστης·

διότι

κατά τούς

ή φύσις της

όποίας ή ένέργεια είναι κτιστή, αύτή ή Ίδια δέν είναι δ­ κτιστος.

8. Προσέτι δέ, αν ό Θεός δέν εχπ άνάρχους ένεργείαc: εύρισκόμενος ό Ίδιοc: πέραν τούτων, καθ' δσον τό ένερ­ γοϋν ύnερέχει οϋτω των ένεργουμένων, πως είναι nροά­

ναρχος καί ύnεράναρχος; Πράγματι δnως δέν θά ήδύνατο νά ύnάρχπ ύπέρθεος 1 1<ατά τόν μέγαν Διονύσιον, αν δέv 31

έλέγετο θεότης τό nρδγμα τοϋ άγαθοϋ δώρου , τό όnοίον κατά τόν θείον ΜάΕιμον ύnάρχει πάντοτε έκ τοϋ πάντοτε δντος Θεοϋ 32 (καθ' δσον, αν δέν nαραδεχθη κανείς τοϋτο,

χος κληθείιι αγ, εl μιί, καθάnερ· ό {)είος και τοντο Μάξιμός

οί θεούμενοι θά μετάσχουν της φύσεως τοϋ Θεοϋ καί θά

φησιν, «αJΙαρχα έργα του Θεού εστι~, 17 iΊ.1'ίαJJασία και ή α­

είναι φύσει θεοί)·

πειρία καί

θεώσεως,

17

ϊ'J)Ιrότης και οσα 71ερι τον Θεογ ουσιωδώς θεω­

ρείται)). Πώς δέ και

δπως λοιπόν, αν δέν ητο ή χάρις της

δέν θά έκαλεϊτο ύnέρθεος ό Θεός, οϋτω οϋτε

κατά μέθεξιν της τοιαύτης χάρι.τος,

ύnάρχιος δέν θά ήδύνατο νά κληθrί, αν δέν «είναι δναρχα

20 κατά τόJΙ αύτόι1 αγιοι•, αι·αρχος γίνεται δ uνι'ίρωnος, καιΜnερ

εργα τοϋ Θεοϋ ή άθανασία, ή άnειρία, ή όντότης καί δσα

δ Μελχισεδέκ, (ψήιε αρχήν ήμερϊ(η, μι7τε ζωής τέλος)) εσχη­

ύφiστανται ούσιωδίϊJς περί τόν Θεόlf», καθ<ίJς λέγει έnίσης

κέJJαι μαρ1υρο,ύμει 1 ος, και πας δ κατά Π αυλο~• τiJJΙ του' i':νοι­

ό θείος ΜάΕιμος 33 . Πως δέ μέ μέθεΕιν της τοιαύτης χάριτος,

κήσαι•τος λδγου ζϊvν 1'tείαJΙ και αίδιον ζωψ·, εl μή άναρχος

κατά τόν 'ίδιον άγιον, γίνεται αναρχος ό ανθρωnος, δπως

ή χάρις εΊη;

ό Μελχισεδέ'Κ, ό όnοϊοc: κατά τήν μαρτυρίαν δξ:ν ελαβεν

25

{ι.'Αλλ' εl καί τις δοίη)), φησl~·, ((α,κτίcηους εlναι ειιερ-

«οϋτε αρχήν ήμερων οϋτε τέλος Ζ:ωης»';t καi πας ό Ζων

γείας ΙJείας, ουδείς έdψακε~• αύτάς, εί μή κτισται γεγόJΙασιν)).

κατά Παϋλον τήν θείον καί άίδιον Ζωήν τοϋ έvοικήσαντος

'Ότι μέι·

Λόγου 3 5, αν δέν ήτο αναρχος ή χάρις

9.

0'0)1

ούδέnοτε εκειναι γίJJονται κτιοταί, αλλά μόνα

36

;

τά μετέχοι·τά εστι κτιστά, τώv μεθεκτών nροόντωv εν Θεφ,

9. «'Αλλά καί δν δεχθη κάποιος», λέγει, «δτι ύπάρχουν

καί (lις, εl ,ωΊ τοvτ' εΎη, της ούσlας τοΓι Θεον τά κτ{σμαhα

ακτιστοι θεϊαι ένέργεια1, κανείς δέν τάς είδεν, έκτός δν έγι­

30 με{}t5!:ουσιι,,

8

παντός μii,λλοJΙ ατωrό~r εστι, τούτο μέ~· oviι αφr7J­

μεγ 1fJ11 • ΆJ.λ' ουδε τά πόρρω ώς ύn' οφι'tαλμm';ς ήμείς δρω-

31. 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α. 32. Κεφάλοια περί άγάnης 3, 25, PG 90, 1024 C. 33. ΙΚεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 ο· 1, 50, αύτόθι 1101 Β. 34. Έ 6 ρ. 7, 3. 35. Γα λ 2, 20. 36. Περί άnοριων, PG 91, 1144 BC' Κεφάλαια διάφορα 5, 85, PG 90, 1384D.

ναν κτιστοί». 'Ότι λοιπόν έκεϊναι δέν γίνονται ποτέ κτιστοί, άλλά μόνον τά μετέχοντα είναι

κτιστά,

ένψ τά

μεθεκτά

προϋπάρχουν είς τόν Θεόν, καί δτι, δν δέν συνέβαινε τοϋ­ rο, τά κτίσματα θά μετάσχουν της ούσίας τοϋ Θεοϋ, nρδγμα τό όποίον είναι τό άτοnώτερον δλων, τοϋτο λοιπόν ας τό

όφήσωμεν τώρα. 'Αλλά ήμεϊς μέν δέν βλέnομεν οϋτε τά

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

710

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

ΠΑΛΑΜΑ

μεJJ, ουδέ ΗΧ μέλλοJJτα ώς ενεστώτα, οvδε τό περί ήμϊiιJJ θέ­

711

3, 3

μακριά ώσάν έμπρόc: είc: τούς όφθαλμούς μας οϋτε τά μέλ­

}.η,ιια του Θεοv, εl μ17 εκοαίη, γιJJώσκομε1, ήμείς, οί δέ πρn­

λοντα ώς παρόντα καi δέν γνωρίΖ:ομεν οϋτε τό περί ήμων

φίjται και 1Ύ)J! IC:)J Θεψ nρό

θέλημα του Θεοί} δν δέν nραγματοnοιηθη, οί δέ nροφηται

κασι

5 r6Ί,.

riουλψ·, μψ,ω μαDητωJ 1 ,

HVJJ αlώ1;ωγ εJJυnάρχουσαJJ εγι,c[)­

απο1ελεσθεισαJJ.

Οuτω

και οί

i!κκριτοι

καfJάπερ ακούεις ψάλ},ουσαJJ τήν Έκκλησίω·,

εl μιί εκκεκώφησαι τά ϊδτα,

11711 ουσιcόδη του Θεοii και αί'­

γνωρίΖουν καί τήν έν Θεψ προαιωνίως ένυnάρχουσαν 8ου­ λήν, πρίν άκόμη άnοτελεσθ;ϊ. Οϋτω καί οί εκκριτοι μαθη­ ταί3', όπως άκούειc: τήν 'Εκκλησίαν νά ψάλλη, δν δέν έχπς

&nδ τrl)ν χιιομrί.τc,J1'

κωφαθη, είδον είς τό Θαβιi.>ρ τήν ούσιώδη καί άίδιον εύπρέ­

δ6ςω· του Θεοιϊ, ώς αυτός χαμαιζήλως {,πείληφας, αλJ.' αυ­

πειαν του Θεοϋ'18 , όχι την άηό τά κτίσματα δόΕαν τοϋ Θεοϋ,

ηίν τ~711 ιΎ:0ιέρφuΗΟJJ 10V' αρχε1ύ;cιου κάλλους λαμπρότητα, αiη/,

όπως έκλαμβάνεις έσϊι χαμαιΖήλως, άλλ' αύτήν τήν ,ύπέρ­

διοv εV:rρέ::ι.εια~~ εlδoJt SJΙ ΘαΟfhρ,

oi 1't}ir 1

1 Ο ,δ i'υείδεογ εlδος της {}εϊκης ώραι6τητος, δι'

ov

θεουργείωι.

φωτον λαμπρότητα τοϋ άρχετύπου κάλλους, αύτό τό άνεί­

και τijς τιρrίς πρόσωτιοιι θείας ομιλίας καταξιουται ό αιιθρω­

δεον είδος της

.ιος, αι,τ,ί)• τ1ίι, αί'διο')Ι καί ι;χδιάδοχοJΙ οασιλείαν του Θεοv, αυ­

ουργεϊται

τδ ΤΟ iιπrρ

πον θείας συναναοτροφης, αύτην τήν άΊδιον καί ·άτελεύ­

)JOV)'

και απρόοιτον φως, φως οvράνιο11, αnλετο:·,

Ζfχρcγοι 1 , &tδιον, φrJJς

απαστράπτον

αφ{}αρσίαν, φϊιις

θεοΓπ

καί

θεϊκης ώραιότητος,

καταΕιουται

διά τοϋ

όnοίου

ό δνθρωπος της κατά

θε­

πρόσω·

rητον βασιλείαν τοϋ Θεοϋ, αύτό τό ύnέρ νοϋν καi ,άnρόσι­

rον φως, φως ούράνιον,

αnλετον,

ι\στερογ 11)ι, χάριν του Πνεύματος· μία γαρ· χάρις Πατρ6ς,

άnαστράπτον

φως θεωνον

Υίοv και Πγε1\ιιατος, f}γ εί και σωματικοίς εlδοJΙ οφθαλμοί;,

διότι είδον αύτήν τήν χάριν τοϋ Πνεύματος την όποίαν

r,ι)λrί διr,"οιγrίσιι:,

εnειτα ελαβον καί ένοικον 39 ' διότι μία είναι ή χάρις Πα­

1 ~ 701.Jς 1?εωμέι;οvς· αυτrιν γι'ιρ εlδον ηy καί ενοικον εσχήκασι )'

rv;

εκ τυφλαιγ γειιέσθαι 6λέτιοJΙτας, καrr}

I(>J εΥ. Δ α.ιιασκοv ·θ·ειον 'Ι ωάιΨην) και lδείν τό ακτιστον ε20 κει"Ο ~ιr7Ί-, ο

καωλήκτως

και 1

εcηαι

Πνεύματος,

τούς

άίδιον,

φως

θεωμένους·

τήν όποίαν, δν καί

είδον μέ

τςv μέιλλοJΙτι αίωJJι τοίς άγίοις μόιιοις α­

1J'εατ6ν,

φλGJν νά γίνουν βλέποντες κατά τόν θείον

κατr1

τοi,ς

άγ[ους

Δ ιονύσι6γ τε

Δαμασκοϋ , 40

!Ο. Όρ{f,ς δτι Ηtς Υ.τtσΤfί δυνάμει αοράτους εν τcρ Θεϊ(ι ι':cία,; {;γεργείας οί αγιοι διrχ τον JΙγεύματος, 15τιεραναοάντε.ς

2~ §r:ιυιο15ς~ δgrΤ)σοι; <ϊΌ γc!ρ άξιωθείς)), (pηο[γ, αΞν τc,,TJ , (\ ,, .,, ' ~ :, ,.., " ;cιαι,τας

Υiοϋ καί

δχρονον,

σωματικούς όφθαλμούς, άλλά διηνοιγμένους ώστε άηό τυ­

καi Μάξι_ιιο1'.

γεJJεσu'c!ι.

τρός,

άφθαρσίαν,

εισεται

τους

εν

-

αυτφ

τω~,

0111ων

Θε!.~

καί

νά

ϊδουν

τό

· 1ωάννην

όκτιστον έκεϊνο

φως,

έκ τό

όποiΌν καί είς τόν μέλλοντα αίωνα θά είναι θεατόν ·άτε­ λειώτως μόνον νύσιον41

..

10.

προυφε-

1 καί

άπό τούς άγίους κατά τούς άγίους Διο­

ΜάΕιμον.

Βλέπεις δτι

oi

άγιοι, ύnερβαίνοντεc: έαυτούς, 8λέ­

rι:C)Ίας λόγους καθ' άnλη11 τινα καi άδιαlρετον γJΙώσt}J)J· κα1

πουν διά τοϋ Πνεύματος τάς άοράτους άπό κτιστην δύνα­

;ι;άλιγ, «τ17JJ ψυχή~, τιρός έαυτην και τογ Θεό~, συJΙαχθείσω·,

μιν θείας ένεργείας τοϋ Θεοϋ;

Μ}κ εσται δ εlς τιολλά κατ' επίνοιαγ αυτηγ ετι διαιρωγ λόγος,

νά φθάοn είς τόν Θεόν, θά γνωρίσn όλους τούς είς αύτόν

30 Hf) :"Cf.)Q)T(f) και μόιψ και έι,ι λόγφ τε και Θεφ κατεστεμμ/-

προϋφισταμένους

λόγους κατά

Διότι,

λέγει, «ό άΕιωθείς

κάποιαν άπλην καί

άδιαί­

ρετον γνωσιν,, • καί πάλιν, «δέν θά ίιπάρχη πλέον ό διαι­ 42

3,7. Βλ. 1, 3, 26 • 29· 38 ,κ.ά. 38. Έκ τοϋ δευτέρου καθίσματος μετά -rόν

Πολυέλεον τη<: 6ηc: Αύγούστου, μή χρησιμοποιούμενον ηδη. 39. Ή δκηστοc: ένέργεια, ην είδον oi μαθη-rαi έν Θαβώρ, -rαυτίιε· τσι μέ τήν χάριν τοϋϋ Πνεύμα-rοc:, ην ελαβον βραδύτερον. 40. Λόγοι:: είc: μεταμόρφωσιν 12, PG 96, 564 C. 41. Περί θείων όνομά-rων 1, 4, PG 3, 592 BC. Πρβλ, καi Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 15, 4. PG 3, 353 C.

ρων

συλλογιστικως

είς

πολλά

τήν

ψυχήν

λόγος,

δτον

αύτή συναχθfι πρός έαυτήν καi πρός τόν Θεόν, όnότε θά είναι

στεφανωμένη είς τήν κεφαλήν μέ τόν πρωτον καί

μόνον καί ενα Λόγον καί Θεόν, μέσα είς τόν όnοϊον προϋ-

42.

Μ α ξ ί μου.

Κεφάλαια θεολογικό

2, 4, PG !)9, 1128

Α.

rrHroPιOv

712

rov

nΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3

713

ψ 117ν κεφαλήι·, εν φ κατά μίαν άπερινόητον άπλότητα πάv­

φίστανται ένοειδωc: κατά μίαν άπερινόητον άπλότητα δλοι

τες οί των οι•των λόγοι έ,,οειδως προϋφεσ117κασο•, φ ενατε­

oi λόγοι των δντωv· άτεν!Ζουσα ·ή ψυχή είc: αύτόν, καθώc:

1

Γi;ουσα ΟVΚ εκτος (il!11Jς OJJTι, αλλ' S')! Ολl7 W.ψ Καθ' άπληJJ

δέν είναι έκτόc: αύτηc: άλλά δλοι είc: δλην αύτήν κατά

-:1.[!ΟGUΟλήιι, ε'ίσεται και αv'1'ή τους τώv O)JTω)J λόγους, δι' ους

άπληv έπαφήν, θά γνωρίσπ

,υχό, .,ρίι• ι•υμφευiΗj,•αι τςΤί Λόγφ και Θεφ, ταις διαιρετικαϊς

δντων, διά τούc: όποiουc:, πρίν νυμφευθn μέ τόν Λόγον

~',n1ίγετο μεθόδοιςη. Όρff.ς

θαυμασίως, ταις δ.νθρωπfγαις εξεσιν εγγιJJομt-

καί Θεόν, έδελεάΖετο άπό τάc: διαιρετικάc: μεθόδουc:»' • Βλέπεις δτι δέν βλέπουν κατά τόν ίδικόν μαc: τρόπον οί φθάσαντεc: είc: τόν Θεόν καi θεωθέντεc: καί άτενίΖοντεc: πρόc: αύτόν ένΘέωc:; Δ,ότι βλέπουν θαυμασίωc: τά ύπέρ

1 rι ι'ης τijς τοί! Πγεύμαrος δυJJάμεως, δι' ης δρώσι τιi ύπέρ ήμας.

αϊσθησ1ν διά τηc: αίσθήσεωc: καί τά ύπέρ νοϋν διά τοϋ

s

ώς ου καθ' 11,uας δρωσιγ οί ει·

Θεϊρ γενόμει,οι και θεωθέJJτες καί προς αvτόι, ει 1 {Ηως ατε-

1·ίζοι·τες; Αlσθήσει γ(1ρ τά ύπέρ αίσθησιν και νφ τα ύnιρ 1•of.1· όρC>σι

'llιιω1 1 01!)'

111

αlσθ·ιίσει σvvαnι6ντωιι δ.ει τό ύnέρ α'ίσθησιι·,

rΖις μετά ϊΟV 1)7tS[!φυους και τό ύπερcbνυμογ δειχθ1jναι της δ­

καί

αύτή τούc: λόγουc: των 3

νοϋ. κατόπιν έμφυτεύσεωc: είc: τάc: άνθρωπίναc: ε!Ξειc: τηc: δυνάμεως τοϋ Πνεύματος, διά τηc: όποίαc: βλέπουν τά

11711 διά-

ύπέρ ήμαc:. Ένφ λοιπόν ήμείc: συνάπτομεν μέ τήν αϊσθη­ σιν πάντοτε τό ύπέρ αϊσθησιν, ωστε μαΖί μέ τό ύπερφυέc:

15 1•rιια1• εξcaαrff., καταφλυαρrίιν Η,ιν αlσθητόν τάχα τό θείον οlο­

νά δεχθ!i καi τό ύπερώνυμον τηc: όράσεωc: έκείνηc:, αύ­

.ιιι,:,,ωι·, //ισπερ αν ε'ί τις Η.Τι1' 01:•σία1• Λ,ερούσιοι• λεγόντων τόι·

Θεό?", διελc)Jιι του ύπερουσίου τιΊν ου:σίαν, εlτ' δ.φειδως κατε­

τόc: ό σοφιστήc: τηc: κακίαc:, διαιρων σοφιστικωc: νc>μίΖει δτι λέγει κάτι έναντίον μαc: καί έ!Ξαπατ(ι τούc: παιδαριώδεις

φλυάρει λέ;ιω11, ιός; •(Cεπεί ουοίω• εχειιι

κατά τήν διάνοιαν, ΖαλίΖει μέ τάc: φλυαρίας του τούc: θεω­

ράσεως ι'r.εί1•ης, διαιρωι, σοφιστικως ό ηjς κακίας σοφιστής οϊε:αί τι καθ·' 17μων λέγειι, και ιούς ;ταιδαριcbδεις

T(}Jf

Θεό,, φατε, η τ6Ίι·

lf-

ροϋνταc: αίσθητόν τάχα τό θείον. 'Ενεργεί ώσάν κάποιος

τι 1rίι11 ατόμων. Προς ον αν εΊ:ιοJJ οπερ καί

άπό τούc: λέγοντας τόν Θεόν ούσίαv ύπερούσιον, διασπά­

κιυΜλου τί εοτι ψιλfί μόηJ επι~•οίq, 11εωρούμει,οι, και ουκ

20 σ:ιγ ώJ.ηiJ,ως,

if

ήuεις πψ)ς τόιι φερω1,ύμως λατινέλλφ 1 α δικαίως ωvτον, ώς

σαc: άπό τό ύnερούσιον τήν ούσίαν, νά κατεφλυάρει επει­

'εοικας ουτω

τα λέγων δτι, «ό Θεόc:, έφ' δσον λέγεται δτι εχει ούσίαν,

τϊΊ,, περί

Θεου λόγων επαtειι, cvς οους και

οJ'fις των ι;ιδόι•ταη/. Οϋτω γάρ τό παρ' ήμών nνευματικό11 καί

είναι η

{πέy γουι· λεγόμε1,οι• r.vς αlοθητόν λεγόντων παρακούων 17,ιιώι·

άπλην νόησιν κt:ί

25 κrηηγορείς, καί, διαφορωτάτου οντος ιού κατ' αύτό1, του καθ'

κάτι

άπό τό καθόλου

θεωρούμενα

μόνον κατά

δέν ύπάρχει πραγματικωc:,

η

κάτι τό

άτομικόv,:. Πρόc: αύτόν θά ήδύναvτο οΟτοι νά εϊπουν δ,τι

αu,ό, ιός ταυrοv αυτός ακο1,εις και τr7ιγ περι Θεό~, οσα φυοι­

καί ήμεϊc: δικαίως

κr1 κατ' αυτόν ήγfi.

τΟυτον, &τι 'φαίνεσαι νά καταvοnc: τούc: περί Θεοϋ λόγουc:

11.

«Άλλ' ούδε~,ός)), φησίγ, «εσται διαφέρων δ Θεός Ηvι.·

όρωιιέηυν, εί t:κ

1(0)!

;rερι αυτόν δραται· και γαρ εκασ:τωι

30 101}!(1))' ουκ εκ 1(ι))t κατ' α'i'η6, άλλ' εκ τών περι αi'πό tστι.v,

πρόc: τόν φερωνύμωc: λατινοέλληνα

τόσον δσον βοϋc: ί
δνοc: τούc: άοιδούc:'.

44

Πράγματι πα·

ρακοιΊων τό λεγόμενον άπό ήμαc: πνευματικόν καί ύπέρ

voϋv ώσόν νά έλέγομεν αίσθητόν,

μαt κατηγορεϊc:, καί,

ένψ τό κατ' αύτόν είναι διαφορετικώτατον άnό τό καθ' αύτό, έσύ τό άκούειc: ώc: ταυτόσημον καi τά φυσικά ίδιώ­ 43. Μα!: ί μ ο ιι, Μuαταγωγία 5, PG 91, 681 Β. 44. Τό δνομα έχει διπλην σημαόίαν, 1πρωτον

μέν έθνολογικήν, καθ' ην ό Βαρλαάμ χαρακτηρίΖεται ώc: μιγάς Λατϊνοc: καί 'Έλλην, δεϊιτερον δέ θρησκευτικήν, καθ· ην λέγεται Λατϊνοc: τό δόγμα καί είδωλολάτρηc:, λόγι.ρ τηc: μετά ζήλου άναστροφηc: του μετά των κλα· σικων συγγραφέων.

ματα περί τόν Θεόν θεωρεϊc: ώc: κατ' αύτόν.

11.

«' Αλλά»,

λέγει, «ό Θεόc: δέν θά, διαφέρπ άπό κα­

νέν όρώμενον αν βλέπεται άπό τά περί αύτόv· διότι εκα­

στον άnό αύτά βλέπεται δχι άnό τό κατ' αύτό, άλλά άπό

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

714

δρώμενον" ήλίον γαρ

oi,

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

της ουσίας άντιλαμf3άνεται ή οψις,

άλλα 1(ι))' περί αύτήι))>. ΠρωτοJJ μέν οvν απο του σοι προ1ε1Jέγιος παραδείγματος συκοφάντης έκόJν αναφαίνrι ωv Θεοv και ιϊ,>ν άγίω~ι αυ'ΤΟV' ηJ.ιος γαρ και ή ακτίς και οθεν ή ακτις καλείται, και

5

δύο παρά τοvτο ηλιοι· τοιγαροvν ε'lς Θε­

OV'

ός, εl καί ή tκ Θεοv θεοποιος f}εολογείται χάρις, καl. Ηοιι 7lερί

ijλιόν tσ11

10)!

10

φως' OVΚOVJ' ουσία του ήλίοv. πως

001'

ουσία Θεοί> το tκ Θεου τούς άγίους tπιλάμπον φως; τί δέ 1() του 1Jλίοv φως; δρώμενοι• γίνεται η και προ του· δρασθαι.

1ο

fjl';

π ολλφ μ{ί),λοJJ δήπουθει,

10

θεουργουν τους ·θεωμέι•ους

φr7ις. 'Έπειτα, εl μηδέJJ παρά τοv'το μηδεγος τωι, όρωμένι,η•

διαφέρει δ Θεός, πως Jρά οοί τε και τοίς κατά σέ, μαλλο) δέ και τοίς nολJ.(ρ σου κρείποσιι, αι 1 θρώποις, ούχ δραται; οι σοι 10ίι•υv δφι?'αλμοί, τυφλοί οιrτες προς

15 εποπτευόμεJJΟJJ 1 καί

10 001'

10

τοίς άγίοις ψ'iις

στόμα εμφραξάτωσαν, 1Οtαυτα εις

715

3, 3

τά περί αύτό· έπi παραδείγματι ή δρασιc: δέν άντιλαμβά­ vεται τήν ούσίαν τοϋ ήλiου άλλά τά περί αύτήν». Κατά πρώτον λοιπόν άπό τό

nροβαλλόμενον

παρουσιάΖ:εσαι έκουσίωc:

άγίων αύτοϋ· διότι

παράδειγμά

συκοφάντης τοϋ Θεοϋ

όvομάlεται

μέν iiλιoc: καί

καi

άκτίc:,

σου των

καί

άnό ποϋ είναι ή άκτίc:, άλλά μέ αύτό δέν είναι δύο ηλιοι~;,· έnομέvωc: είc: είναι ό Θεόc:, άκόμη καi αν θεωρηται Θεόc: ή ·έκ Θεοϋ Θεοnοιόc: χάρις, καi τό φωc: άνήκει είc: τά περί rόν ιϊλιοv, δέν είναι λοιπόν ούσiα τοϋ ήλίου. Πωc: λοιπόν ;;ίναι ούσία Οεοϋ τό έκ Θεοϋ έπιλάμπον τούc: άγίουc: φωc:;

τί δέ είναι τό φωc: τοϋ ήλίου; γίνεται μόλιc: βλέπεται iΊ ητο καi

προτοϋ

όρσθrj;

Πολύ περισσότερον βεβαίωc: τό

θε­

ουργοϋν τοϊJc: θεωμένουc: φωc:. "Εnειτα, δν ό Θεόc: παρά rαϋτα δέν δ:αφέρn κατά τίποτε άπό κανέν έκ των βλεπο­ μένων, nωc: αραγε δέν βλέπεται άπό σέ καί τούt ίδίουc:

τό ιJείον φ6'ις εκείνα f3λασφημοΓJ1', διδάξω·τες ώς ού· φυοικόν,

μέ σέ. μδλλον δέ καί άπό τούc: πολύ άνωτέρουc: σου άν­

ούδέ δι' αέρος εκείνο δραιό1'. 'Ό διαf3εοαιούμε1 1 ος αυτός, οι',_

Οp6Jπουc:; Οί όφθαλμοί σου λοιπόν, πού είναι τυφλοί nρόc: τό

δέ

έποπτευόμενον ά'πό τούc: άγiουc:, δc: φράΕουν καί τό στόμα

10)•

μέλλοιηα αlωι•α αι·επηρέαστοιι αψηκας· των θεηγόρω>'

γαc σαφ(J)ς λεγόντων ο'Ίς ουκ αέρος και τοϋ δι' α{ηοί> φωτος

20 τfιτ ε δεηοό,ιιεθα,

01:, 10

μrι

ληπ1ον αlοθητικfΊ δν11άμει

σου,

άφοϋ

βλασφημεϊ τόσον βαρέως εic: τό θείον έκεϊνο

101)'1(}

φωc:, δ1δάακοντεc: δτι έκεϊνο δέν είναι φυσικόν οϋτε όρα­

ψ(ος, 11)11 ;ωλλο~,ηι' το~"ί; μέλλοντος καί μέι•οι,τος αlωνος, αlσι?η-

τόν δι' άέροc:'". Διαβεβαιώνων έσύ ό ϊδιοc: τοϋτο, δέν δφη­

1011

αποφαίνrι και δι' αέρος και

161'

είναι δρατόι,.

σεc: άνεπηρέαστον οϋτε τόν μέλλοντα αίωνα. Ένq) δηλα­

((ΆλJ,' εl και προς τό 10ιοv10 φως ακρασίαγ περίκει­

δή oi θεηγόροι λέγουν σαφωc: ότι τότε δέν θά χρειασθω­

μαιη, φηαίJJ, «αλλ' αι,εφγμέγα ώτα lχων, τον λέγογτος ακούω

μεν οϋτε άέρα οϋτε τό δι' αύτοϋ φωc: , έσύ τό φωc: τοϋ­

12.

25 'cδς έκ τr'iιγ περί αυτόι• γφ μ6ηρ σκιαγραφείται δ Θε6ς, τοσαv­

47

το, τό

μή

άντιληπτόν διά τηc: αiσθητικηc:

δυνάμεως, τήν

τα :Ίεριλάμπω~· ήμ(ΪJJJ 1iι ήγεμονικ61,, και ταύτα κεκαθαρμέι,ωι·,

καλλοvi')ν τοϋ μέλλοντος καi σταθεροϋ αίωνοc:, τό άvακη­

οσα καί οψιι, αο1ρα:ιijς τάχος ούχ ίσταμέJJης'η. "Οι,τως εοι­

ρύσσειc: αiσθητόν καί δι' άέροc: όρατόν καί τότε.

κας τυφλψ παρά

10V

TΓVJ! δρcfηηων περι ψωτος διδασκομένψ,

ος, πρ/γ διακουοαι του διδάσκοι11ος, ύπδ της ύπερ6αλλούσηι;

30 απονο[ας, cδς αύτος κρείπον είδώς τε και διδάξωι,, επαι•ί45. Τό αύτό

(ψευδ.),

άκριβως ,παράδειγμα χρησιμοποιείται είς Ίουστίνου 'Έκθεσ,ν όρθης όμολογίας 12, καί είς αλλα κίεμενα χριστσ­

λογικό.

104

γοντα των

άκούω τόν λέ­

Ότι ό Θεόc: σκιαγραφείται μέ μόνον τόν νοϋν έκ

πcρί

αύτόν, τόσον περιλάμπων

τό

ήγεμονικόν μαc:,

καί μάλιστα δταν ε'ίμεθα κεκαθαρμένοι, όσον καί τι')ν δρα­ 8

46. Λόγοι τοϋ Βσρλαάμ, βλ. 3, 1, 11. 47. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η ς, Περί ψυχης καί όναστάοεως, PG 46. Β.

48. Τοϋ Βαρλαάμ έκ Γ ρ η γ. 0 ε ο λόγου, Λόγος 45, 3, PG 36,

626 C- 628

12. «'Αλλά, αν καί πάσχω άορασίαν πρόc: τό τοιοϋτο φ{όc:», λέγει, «εχων nάντωc: άνοικτά ιοτα,

Α.

σιν ή ταχύτηc: άστραπηc: μή ίσταμένηc:'' ». Πράγματι όμοιά· Ζ:ειc: μέ

τυφλόν διδασκόμενον περί

βλέποντα,

ό

όποϊοc:,

φωτόc:

άnό

κάποιον

πρiν άκούσn τόν διδάσκαλον,

άnό

ύπερβολικήν παραφροσύνην έnαναστατεί κατ' αύτοϋ, ώσάν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

-Ηβ

ΤΟΥ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3

ΠΑΛΑΜΑ

ΊΛΊ

οταrαι rϊρ διδαω~ά,ί.φ. Τί γάρ προϊcόν φηοιι• ό 1?εολόγος ού­

τάχα νά γνωρίιn καί νά διδάΙΞn αύτόc: καλύτερα. Δ1ότι τί

τος; c<Διά τουτο περιλάμπει λίαν άμvδρως ιφ νφ μόνφ τιιι·

λέγει είc: τήν συνέχειαν ό Θεολόγος ουτοc:;

ι'ιρ:ι,ιίι• δ Θεός, ϊvα τφ ληπτφ μεγ ελκn προς εαυτόν, τςο δέ

όρχικωc:

αλήπιψ

ΠΟ·

νοϋν, ώστε μέ τό καταληnτόν μέν νά ελκn npόc: έαυτόν,

5 Ποuμει·ο~ι δέ κα1'Jαίρl7)), Τί καθαίρει :nοθο·ύμει·ο,,; Τόv νούι·

μέ τό άκατάληπτον δέ νά θαυμάιεται, θαυμαιόμενον δέ νά

ιJαι·μάζηται,

ιlρα μόνοι•;

oi5·

ι?αυμαζόμει'Ο)'

δε

ποθ·ηται

πλέοιι,

;ωi. ;ιάρ οίιτος κατά τούς πατέρας ου πολλής

περιλάμπει

πολύ

~μυδρωc:

«Διά τοϋτο μόνον τόν

4

ποθηται περισσότερον, πσθούμενον δέ νά καθαίρn» Ό Τί

α:ιουδιις εlς τό και?ήρασιΊαι δείται, ρq.στά τε της καθαρότητος

καθαίρει ποθούμενον; ~ Αρά γε μόνον τόν νοϋν;

:τέrpυκει• εκπί:ηειι•,, διό και χωρις του θείου πόθου καθαρθ·ε[η

ουτοc: δέν

/ίι·, rlις ό θεολόγος οvτος έδειξε, καί τοίς εισαγομένοις ή τοι-

κατά τούc: ηατέραc: καί έκ φύσεωc: έκπiπτει εύκόλωc: τηc:

εξι1· τε καί

δύ1 1 αμιι'

eo

δχι διότι

χρειάιεται πολλήν φροντίδα διά νά καθαρθf1

δέ θείος ;πόθος, πα.σαι·

καθαρότητος, διό θά ήδύνατο νά καθαρθfi καί χωρίς τόν

ψυχής τε και αώματος κα{}α{ρων και τ(δ

θείον πόθον, δnωc: εδε11Ξεν ό Θεολόγος ουτοc:, •καί ,ή τοιαύ­

10 αύιη κά~'rαρσίς εστι κατάλληλος.

1'(:ι μονιμωτέραν απεργασάμενος ,ηv κάθαροιv, δεκτικόν η7ς

τη κάθαρσις είναι κατάλληλος είc: τούc: άρχαρίουc:. Ό δέ

ι'Ιεοnοιου χάριτος τό~, i'lνθρωπον ποιείται. Δ t(Χ τούτο τό {Ιείοι•

θεϊοc: πόθοc:, καθαίρων πόσαν διάθεσιν καί δύναμιν ψυχηc:

ι,::ιαι'Jοι5.ιιε1,οι· καθαίρει,

καί σώματοc: καί κάμνων μονιμωτέραν είc: τόν νοϋν τήν

καθα'iροι, δε θεοειδείς απεργάζεται·

15 τοιοvτοις δέ γεvοαέι•οις, cδς οlκεlοvς ηδη προσομιλεί ,ιιq Τι )'l'(l)'{Κ()J! δ λόγος

-

τολ­

Θεός θεοίς ε1,ούμενός τε και γνω­

ρι'.:6μει•ος· και τοσουτοι• 'ίσως, οαοιι ηδη γινώσκει τούς γιJ'ω­ ακο,ιιέι·ους)). Π Οfί ΤΟ αμυδροι• ενταυ1'J•α ιης έλλάμψεως; !(Καθ'

ίίrιοJ' ;,,iρ)), ψηοί, <•γινcbσκει δ Θεός αι·το6ς, κατα τοσοfiτον -.,ο πως και αι'•τοί>), φησf, {<γινώσκοvαι Θ,εόv,). Πcος;

OV'

7-

διαι,οlας

rι.ιιι•r1ραίς επι6ολαίς, κα{}άπερ αρχόμενος τιw λόγου ε'ίρηκει•,

αλ,λ' l:ι· Θεφ Θεό,· Ι'lδότες κα1 διcι της προς αι'•τοι• ει,dιοεως ι?p,οειδΡΤς ηδη γεγοι,ότl'ς και ~'}Ι'οt-:ιδεi δυνάμει ταίς θειοτάται.ς

i:7ιΌ(ί.λ)ωηες 7/ιgι.οι 1of', Π11ε1\μαως, αίς έναιενlζειν τοvς μί7

2s ι'fωt-:ιδείς καί ι'(Ρ μ61ψ ζη10υ1>ιας 1ά περί Θεδν αμ·ήχα1·01 1 •

13.

Άλλ' rrις μέι, τfί ,ι'Jεοειδη τογ αJJθρωπο~, ποιούσυ χά­

ριτι τιΖη• Θεόι• γινc!ιοκει. ιί τιαθcό~r, ηδη γέγογε σαφές. Π6ι1εγ δ' 011 καl rrcίις α:vτη εατ/,, είr,όμεθα; Παρά του αύrοίi nάλιι,

i} κrι.ι αλλου του Τ(())' διr} πείρας διδασκόντων. Παρ[τω τol'J'V) 1 30

ό Θεόc:

11 ερος,

riις -:rλεfους Ρtι•αι 101',ς r,υμμαρτvρm7Ψτας. ΕΊπc'ι:ηι γάρ

κάθαρσιν, καθιστςΊ τόν όνθρωnον δεκτικόν τηc: θεοποιοϋ χάριτοc:. Διά τοϋτο τό θείον, «ποθούμενον καθαρίιει, κα­ θαρίΖ:ον δέ

καθιστςi

θεοειδεϊc:·

άφοϋ δέ γίνουν τοιοϋτοι,

συναναστρέφεται ώc: πρόc: οίκείουc: πλέον

- ό λόγοc: άnο­

τολμα κάτι τό θρασύ-, ώc: Θεόc: ένούμενοc: καί γνωριιό­ μενοc: μέ θεούc:· καί 'ίσωc: τόσον, δσον ηδη γνωρίΖ:ει τούc: γνωριί::ομένουc:»" 0 • Ποϋ είναι έδω τό άμυδρόν τηc: έλλάμ­ ψεωc:; διότι, λέγει, «δσον γνωρίΖ:ει αύτούc: ό Θεόc:, τόσον γνωρίιοuν "Οχι

καί

αύτοί

τόν

Θεόν».

Πωc:

μέ όμυδράc: έφόδοuc: τηc: διανοίας,

τόν

γνωρίΖ:ουν;

δnωc: είπεν είc:

τr'1ν όρχήν τοϋ λόγου, άλλά γνωρίΖ:οντεc: τόν Θεόν έν τφ Θεφ καί γενόμενοι ηδη θεοειδεϊc: διά τηc: πρόc: αύτόν ·ένώ­

σεωc: καi μέ τήν θεοειδη δύναμιν έγγίΖ:οντεc: τάc: θειοτά­ ταc: χάριταc: τοϋ

Πνεύματος, τάc: όnοίαc: είναι άδύνατον

νά άτενίσουν οί μή θεοειδεϊc: καί Ζ:ητοϋντεc: τά περί Θεόν μόνον μέ τόν νοϋν 51.

13. 'Ότι πάντωc: ό παθών γνωρίϊ::ει τόν Θεόν μέ τήν χάριν ή όnoia καθιστ(! τόν όνθρωπον θεοειδη, εγινεν ηδη σαφές. 'Από nοϋ δέ θά μάθωμεν δτι αϋτη είναι καί φωc:;

·Από 49. Γ ρ η γ. Θεολόγο u, Λόγοc. 45, 3, PG 36, 628 Α. 50. Αύτόθι. 51. Βλ. 1 3, 18 κ.έ.

τόν 'ίδιον πάλιν η καί κάποιον δλλον έκ των διδα­

σκόντων διά πείραc:.

"Ac:

προσέλθπ λοιπόν όλλοc:, ώστε

oi

συμμαρτυροϋντεc: νά είναι περισσότεροι. Πράγματι ό Μά-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

718

r1 θ·είος Μάξιμος

11711

10

της 1Jείας άπλό1η10ς κρύφιον, επά­

αφαι,ους και ύπεραρρήτου δόξης

719

!Ξιμοc:, άφοϋ είnε nερi τηc: γενησομένηc: κατά τόν μέλλον­ τα αίωνα ένώσεωc: των άγίων nρόc: τό κρύφιον τηc: θείαc:

φώς

άnλότητος, προσθέτει' «κατά τόν όnοϊον, έnαnτεύοντεc: τό

φωc: τηc: άφανοϋc: καi ύnεραρρήτου δό!Ξηc:, γίνονται καi

δεκτικοί γίι 1 01 1 ωι καθαρότητος)), 'Αλλά πόι1·εγ διι και {Ηω­

αύτοί δεκτικοί τηc: μακαρίαc: καθαρότητοc: μαΖ:i μέ τάc: ανω

σις του1ί Η) φ6Ίς; Του αfηου ;τιά,λιν ακοvσο11· εlπών γαρ τι'ιν

δυνάμειc:»" 2 • 'Αλλά άnό nοϋ συνάγεται δτι είναι καi θέωσιc:

1ρόn01· ιί>ς εφικτοy 1ης του Θεου προς τούς θ·εοποιουμέγους

τοϋτο τό φωc:;

εποπιε·ύοι'1ες, 117ς μακαρίας μετά

5

VΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3

ανω δvνάμεωγ και αv-

01'

1ης

ΠΑΛΑΜΑ

γεvησομένην επί ωυ μέλλοντος αlωγος

υ1ιν άγίων ειιωσιJJ προς γει· ((ΚαfJ'

ΤΟΥ

1oi

1(0)!

10

{}ρωπος θεωθfj, τfj

10v

"Ακουσε πάλιν τόν ϊδιον· άφοϋ είπε τόν

a1,-

τρόπον κατά τόν όποϊον είναι έφικτή ή ενωσιc: τοϋ Θεοϋ

ει 1 ανθρωπήσαν10ς Θεού χάριτι θεουρ-

nρόc τούc: θεοποιουμένουc:, δτι δηλαδή γίνεται κατά τόν

έιιάιοεως, ώς ψvχης προς σώμα γίι·ε1αι ιρόποJt, ϊν' δλος

1 Ο γούμενος, εnάγει· ((Ολος άνθρωπος μέΥων κατά ψυχηγ και

τρόπον τηc: ένώσεωc: ψυχηc: nρόc: σώμα,

διά νά θεωθri

σcομα διά 117ν φύσιι, καί δλος γιι 1 όμενος Θεός κατά ψυχή~ι ;ωί

όλόκληροc: ό ανθρωnοc:, θεουργούμενοc: διά τηc: χάριτοc:

σιομα δια 1ηγ χάρι1 1 και τr7ν εμπρέπουσαν αυτφ διόλου θ·είαν

τοϋ ένανθρωπr1σαντοc: Θεοϋ, προσθέτει· «μένων δλοc: ό αν­

117ς μακαρίας δόξης λαμπρότητα)). Εlδες ώς λαμπρότης

10v

θρωποc: κατά ψυχήν καί σωμα έκ τηc: φύσεωc: καi γινόμε­

Θεού έστι τό φως εκείνο; τί οvν, ή λαμπρότης 10v: Θεου κιι-

νο<: δλοc: Θεόc: κατά ψυχήν καi σωμα έκ τηc: χάριτοc: καi

15 στόγ; 'Δλλά 1ων έξ17ς ι'iκουε· ((μεθ·' ην ούκ lστιν επι~ι017σαί

λαμπρό1ερο~ι

r}

11.

έκ τηc: έμπρεnούσηc: είc: αύτόν γενικωc: θείαc: λαμπρότη­

ύψηλόιερο1 1 • τί γαρ θεώσεως τοίς αξίοις ερα­

τοc: τηc: μακαρίαc: δό!Ξηc:»:; 3 • Είδεc: δτι είναι λαμnρότηc: τοϋ

ομιιvτερον;)). 'Ήκοvσας δτι ή λαμπρότης αϋτη θέωσίς εστι

Θεοϋ τό φώc: έκείνο;

και ώς ουδέι, 10ίς αξιωθείσιν ύψηλ6τερον 1ijς θωρίας ταύ-

είναι

κτιστόν;

Τί λοιπόν; ή λαμπρότης τοϋ Θεοϋ

'Αλλά δκουσε τήν συνέχειαv· «μετ' αύτήν

1ης; 'Αλ,ί.(ι θέλεις μαθείιr rfις αϋ1η έστι δι' ης τοις αξίοις

δέν είναι δυνατόν νά έννοήοπc: κάτι λαμnρότερον η ύψη­

20 δ ΘείJς έJΙοvται; Των έξ1jς αvθις ακουσον· ((Καθ' η~, δ Θεός,

λότερον· διότι τί είναι άγαπητότερον άnό τι']ν θέωσιν είc:

θεοίς γει·ομέ~ιοις ένούμε~ιος, τά παι, έαυ10υ ποιείται δι' αγα­

τούc: άγίουc:; ». 'Ήκουσεc: ότι ή λαμnρότηc: αύτή είναι θέω-

θ61η1α)). Τουι' αρα τό θεοποιόν εστι δώρον, δ θ·εό1η1α κα­

01c: καi δτι τinοτε δέν είναι ύψηλότερον τηc: θεωρίαc: ταύ­

λέσας δ εξ 'ΑρεΕου Πάγου τών Άθ1 η~-ών φανό1α1ος φωστ17ρ

τηc: διά τούc: ά!Ξiουc:;

επέκειγα ταύτης ειι:αι, λέγει τ()ν ΘεόJJ. Που· δ17 σοι ή γι:ωοις

cίναι

25 και ή μίμησις και 17 αφα[ρ,εσις, δι' ών σύ σπεύδεις δ.φαιρει­ σθαι

1()))!

πολλων και 117ν έκ πίστεως γγωσιJΙ της ·ύnέρ ήμας

κα/, ον1ως θεομιμησ[ας;

έκείνη

ά!Ξίουc:;

διά τηc:

·Αλλά θέλειc: νά μάθηc: δτι αύτή όnoiac: ό Θεόc

ένώνεται μέ τούc:

"Ακουσε πάλιν τήν συνέχει αν· «κατά τήν ό-nοίαν

ό Θε6c:, ένούμενοc: μέ αύτούc: άφοϋ εγιναν θεοί, καθιστςi τό παν ίδ:κόν του άnό άγαθότητα»"4. "Αρα τοϋτο είναι τό

((Άλλ' ού·χί καί ύπέρ ι() καθ' ύπεροχ17ν μή δ,, 1όι·

θεοnοιόν δώρον, τό όποϊον καλέσαc: θεότητα ό Άρεοπα·

Θεr'η, ειρηκε)), φησίι·, «εί και ύπέρ ταύτηγ 117γ θεότητα προσεί-

γiτηc: φωτεινότατοc: φωστήρ των 'Αθηνών λέγει δτι είναι

14. 30 πε

TOV'10JJ)).

Σοί γε ουκ ειρ,ηκεν, ε·δ οlδα· }.α}.ει γαρ ούκ είς

έπέκεινα ταύτηc: ό Θεόc:"". Ποϋ λοιπόν είναι ή γνωσιc: καi ή μiμησιc καi ή άφαίρεσίc σου, μέ τά όnοϊα σπεύδειc: νά έtaφaviσnc:

καi

τήν έκ πίστεως γνώσιν τηc:

ύπέρ ήμαc:

άληθινηc: θcομιμησiαc:;

52. Βλ. άνωτέρω 3, 1, 28, 53. Περί άποριων, PG 91, 1988 C. 54. Ένθ' άνωτ. 55. 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α.

14.

«'Αλλά», λέγει, «δέν εΊπε τόν Θεόν καί ύπέρ τό

ύπεροχικωc: μή δν, δν καi τόν έκάλεσεν ύnέρ τήν θεότη­

τα ταύτην». Είc: σέ βεβαίωc: δέν είπε, γνωρίΖ:ω καλωc:, διό-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

720

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3

ΠΑΛΑΜΑ

rά σά, αλί.' εlς ωτα ακοvόιrιωι 1 • εστι γαρ μακάριος. 'Όιω γάρ λέγ17 τόι· Θεό1 1 ύnερουσίως εχει.JΙ τό 'ύnερούσιον, ,ί γε αλλο ,λέγει ·ιj δτι ε:ιεί ύnερούσιόν εστι τό καθ' ύnεροχ17ν μι)

δν, υπέρ

s

τοvτο δ Θεός εσ~ιι·, ύπεροvσίως εχων -ιό 'ύπερού-

σιον; 'Γί δέ δ λέγωιι, μαλλον δέ οί λέγοντες, 'εγ γάρ εlσι' κατά -ιί7γ δεσ:ιοτικηγ ευχιJJ' καί δι' ένός ιούς άγiους απαντας

προάγομει!, τ ί οvν οί λέγοντες τijς καθ' ύπερουσιότητα θεώοε­ ως i'uι,είρως εξυρημέι·ογ εlγαι 10JΙ Θεόιr; Τί δέ δ ειπ(ΟJt Π'-t­

οης 1~έσεως και αφαιρέσεως εnέκεινα εlι•uι την

10v

Θεοv

10 ύπεροχιίν; "Αρ' ουχ ύπέρ τό καθ' ύπεροχηι' μη δν, και ύπέρ 1'1]1'

ϊiκτιστωι J:θανασίαν και ζωην και αγαθό1ητά φασιν είγαι

τον Θεόν, εl και. σι'! τούς του'το λέγοντας, :ι!luς τό τijς αiηϊ,π ασφαλούς θ·εολογίας ϋψος ατενίζειν QV δυι•άμει·ος, φευ τ;jς τόλμης, φευ τijς απάτης f}ν επεπόJΙθεις, ασευείς τρω,ώς προσ-

15 είρηκας καί. απεκήρvξας απαJΙτας; Άλλ' εκείνοι σου· καί 11jς σιjς χαμαιζήλου

γγc{ιμης και της πάντα ιολμώση; γλάιττης

μηδέι,α λόγον ποιο1!μει·οι.., και τu 'απειράκις α:rείρως' f;nί

1(}))'

τοιούτωι, ?ιάJΙτων τfi 1J·είq. προσέθηκαν ύπεροχfj, κοινfi πάσαις ΒΙ!J!Οίαις καί πάσι ρήμαοιν iiφραστον εlδ6τες αυτήν. Άλλα

l01!-

20 τωιι μέν αλις.

15.

'Όπως δέ καί 1ήι 1 αρετην κακίαν Ο(J1Ος εποlηοεJ?, c!ις

ει, οραχει δεικτέοι,. Άπάθ-ειαν ,είναι λέγει

117 ι,

του παθητικr;ij

καθ,, εξιν ι·έκρωσιJΙ. ((Αί γαρ, τούτου)), φηαίJΙ, ,(ενέργειαι μιi­ λιστα 7lάι'1ωy εκτυφλουσι

και

κατορύττουαι

1ό θείον δμμα·

25 δει Μι ΚαΗt μηδεμίαJΙ έαυτου δύyαμιν τοiίτο ενεργογ εαΥ>). Βαοαί· ?ιr'"ίΊς κατορύττει τό θείοι, ομμα τό προς τά πονηρά μί­ σος καί 17 προς

101,

Θεό~, και τον nJ.ησίοι, αγιinη; Και ταiίτα

γαρ του nαθητικο•υ είσιγ εJΙέργειαι· ταύrιι γαρ τfΊ δυνάμει της ψυχijς αγα:τώμέιι τε και αnοτρεn6μεθα, οίκειούμεθά τε και

30 αλλοτριούμεθα· μετάθεαιγ τοίνυι· οί ερασται 56. 57.

1(01' καλών ;τσι-

Περί θείων όνομάτων 2, 10, PG 3, 648 D. Ί ω. 17, 21. Οί άπόστολοι κατά τόν λόγον τοϋ Ί ησοϋ είνσι

εν, άρα ό

Γρηγόριοc: παρουσιάΖων τόν Ίωάννην είναι ωσάν νά

παρου­

αιάΖπ δλουc: τούc: άποατόλουc: καί κατά συνεκδοχήν δλουc: τούc: μαθητάc:. 58. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί μυστικηc: θεολογίσc:

1, 2, PG 3, 1000 Β' αύτόθι 5, PG 3, 1048 Β. 59. Μα Ε ί μου, Κεφάλαια θεολογικά 1, 7, PG 90, 1085 αύτόθι 1101 Α κ.ά. 60. Βλ. 2, 2, 23.

s·

721

τι δέν λαλεί είc: τά ίδικά σου, άλλ' είc: κωφων ώτα· διότι είναι μακάριος. Πράγματι, δταν λέγ!l δτι ό Θεόc: εχει ύnερουσίωc: τό ύnερούσιον~6. τί αλλο λέγει παρά δτι έnει­ διi είναι ύnερούσιον τό καθ' ύnεροχήν μή δν, ύπέρ τοϋτο

είναι ό Θεός, εχων ύπερουσίωc: τό ύnερούσιον; Τί δέ ό λέγων, μαλλον δέ οί λέγοντεc:, (διότι κατά τήν δεσποτικήν προσευχήν 'είναι εν' καί διά τοϋ ένόc: παρουσιάΖ:ομεν δ­ λουc: τούς άγίουc:~1 ) • τί δέ έννοοϋν οί λέyοντεc:, δτι ό Θεόc: είναι άπεiρωc: έξυψωμένοc: τηc: καθ' ύnερουσιότητα θεώ­ σεωc:; Τί δέ ό είπών δτι ή ύπεροχή τοϋ Θεοϋ είναι έnέ­ 8 κεινα πάσηc: θέσεωc: καί άφαιρέσεωc:" ; ~ Αρά γε δέν λέ­ γουν δτι ό Θεόc: είναι ύπέρ τό ύπεροχικωc: μή δν καί ύπέρ τήν δκτιστον άθανασίαν, Ζωήν καί όγαθότητα, δν καί σύ, μή δυνάμεvοc: νό άτενiσ!lC: πρόc: τό ϋψοc: τηc: όρθηc: θεο­ λογίαc: των λεγόντων τοϋτο, φεϋ όποία τόλμη 1καί άnάτη

την όποίαν ·ύnέστηc:, τούc: ώνόμασεc: σαφωc: άσεβείc: καi τούc: όπεκήρυςεc: δλουc:; 'Αλλ' έκείνοι, μή ύπολογiΖοντεc: έοέ καί η"ίν ταπειvήν σου γνιί.ψην καi τήν πάντολμον γλωσ­ σαν σου, προσέθεσαν έπί όλων των τοιούτων τό 'άπειράκιc: άπείρωc:'';9 είc: τήν θείον ύπεροχriν, άναγνωρίιοντεc: αύτήν δφραστον γενικωc: άπό δλαc: τάc: έννοίαc: καί δλα τά λό­ για. 'Αλλά άρκετά περί αύτων.

15. Πωc: δέ ουτοc: εκαμε καί τήν άρετήν κακίαν, πρέ­ πει νά δειχθfi διά βραχέων. Λέγει ότι άnάθεια είναι ή κατά διάθεσιν νέκρωσιc: τοϋ nαθητικοϋ. «Διότι αί ένέργε1αι τού­ του»,

λέγει,

«τυφλώνουν καί

έξορύσσουν

περισσότερον

άnό δλα τό θείον όμμα· δέν πρέπει λοιπόν νά τό άφήνωμεν

ένεργόν εic: καμμίαν δύναμίν του» 60 . Βαβαϊ πωc: έςορύσ­ σει τό θείον όμμα τό nρόc: τά πονηρά μίσοc: καί ή nρόc: τόν Θεόν καί τόv πλησίον άγάπη; Διότι καi αύτά είναι ένέργειαι τοϋ παθητικοϋ' διότι μέ αύτήν τήν δύναμιν τηc: ψυχηc: άγαnϊi.ψεν καί άποστρεφόμεθα, οίκειούμεθο καί ό­ nοΕενούμεθα· μεταστροφήν λοιπόν κάμνουν αύτης τηc: δυ­ νάμεωc: oi έρασταi των κολων, όλλ' όχι νέκρωσιν, μή κα-

1, 49,

46

i"f2 HΓ0Pf0Y. ΤΟΥ

722

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

η3

3, 3

οvvται ·τijς δυΥ(J.,ιtεως ται,της αλλ' ΟV'χι vέκρωσιv, ο/Jκ ακί,·η­

τακλείοντεc: αuτην μέσα των οκινητον άλλά δε1κνύοvτέc:

τον καιακλείΓ;αι•ιες ϊι• έαυτοίς, rl.i.λ' ε~•έργrη δείξαι·τες έν τfj

την ένεργόν είc: τήν πρόc: τόν Θεόν καi τόν πλησίον άγά·

προς τόι, Θε()j' κrιί. Ηι/ ,γλησίω·
πην, τάc: δύο έντολάc: άπό τάc: όnοία.c: κατά τόν λόγον τοϋ

. τr}

TOJ! ίΟU Κ1·2ίου λόγον ica:rας δ νόμος και οί 7l[!Οψί'j,αι κρέ-

5 μαJ•ται)),

δ' (J.t>HH ΗΙ 11'εί01• ομμα ~-:ιιτοgύπουσι και τόv κατ"'

El

Κυρίου «δλοc: ό νόμοc: καi oi προφητω κρέμοντqι» 1., 'Εάν 6

δέ αύταi έΕορύσσοuν τό θεϊοv δμμα καί καθιστοϋν έμnαθη

αυτάς ζ6Ίι :α {ιπιαθι] ποιουοι, τίς 1ιuv ι'iλλωv αρε1ιu;· ου κα­

Τ(1 (WVTO σuμψlOVWC: μt αύτάC:, ΠΟiΟ άnό

Δα; Τσύ10π ιι,':ι• .

τάc: δέν θά εΤvαι κακία; 'Έκαστον άπό αύτά. πάντωc: έδεί­

ι

oiJ,•

εκαστο~· διrί τε τώv ποοτέοωv ι'7ιιετέρωι· .._ .._ ι

λόγc,Jγ κQ;γ "'[t;'ίς Jϊ;γ Jjμ{γ ΠQΟl·έθ'ειμέJ)Οlς t~δείξαμε.11 1 ;{αταλέ-

TOC:

αλλαc: Qpε­

Ε.αμεν τόσον διά των προηγουμένων πραγματειών μα<; ό­

!;αιιτες κιι.ί i':ξελέγξαντε.;; και δσα και~·' ήμών και ,ιvi, έφ'

σον καί είc: τάς τώρα nαpοuσιαlομέναc: όπςι ήμοc: nραγμα­

10 1]μ<'ΖJ~_ι 1ιu.1έρcοι 1• ·8} 1 rεκ(i)'J! τοις οl;.~είοις λόγοις nροV{)ηκε·,,, &γ·­

τείαc:r.\ ταΕινομ,')σαντεc: ,ωi έλέγεαντεc: δσα αύτόc: έπλα­

καλλω:ιιζόμεvο: τι;ο ::ου•ωι•οί γε;·έσθαι 117ς πψΊς

101\; άγίvυς

σε καi tΕέθεσεν είc: τάc: nραγματείαc: του έναντίον ήμων

117; εϊ,λι~ι1{υ.~-:: κοt.)'UΗ'1ίοομc:;· α[ΥίΟί.'ς.

καi των iδικών μαc:, πατέρων, κολακεuόμενσι μέ τό δτι. έγί­

16. 'J;;κείJ·'Ο μc;;··τοι. nyοΓιι]κsι οv,·ιδεlι", ιiJς Ξ[ τι; f.θ-ελ1j-

vάμε.ν .1<_01νι·)νσi τηc: nρό.G τouc: qyίouc: ϋβρεωc:· όπωσδήποτε

VΌρε(υς· ;ι((,J~τιος ;,ϊιυ .:,:α[

αειε

,

οαταJΊ%Οϊ'

?

οιο:·

~

\

συγj'gαμμα

1ας

.,

υ.:τ

'

,. -

aιrrJJJOς

~,

-

;,v,, ::ro-

αχι:ι

15 J 1 ηu,clς ϊιίρέ(;Ξlς ϊ'η~ομ(ί.οαι., χα7U r:εq,,,0.1.ι.αιrι. (5η;ρημ6γυγ εiς 1/:ς

liλ}~οτε Ιiλ/.(J)ς {j:1060}.αίς ϊκεί;ιου (ρ~ 1 ομ{;J,ας,

t:':rί).ογο;, εl,·c-{ι

τούτcίιJJ 'άπαπι7');' τό τοι- }.α1ι1;έλJ.ψος τουzί 6ι6λίογ. ()ϊ,δέ γάρ παλαιύ.ς δ (αθ'1]χης 10V Θr-:oU %αϊαψευα(ί.μs;--ο ;'., 11jς %U.t-

r1j;

11ijς B
οϊ)δ8 εlς Ι'Ι}ι· θ·είU.J/ ({'ύ(1tJ', άμα[.(C({)}},

ο}ν δια

αλλωστε θά κοινωνήσωμεν ιωi

16.

τηc: εύλογiαc: μέ

. ~ύτούc:.

Έκεϊνο δμωc: πρέπε1 vό κατανοήσωμεν δτι, δν θά

ι')θε:λε κανεic: νά κατονομάση ϊ1c. σαταvικόν σί;γραμμα τάc: όn' όρχηc: εωc: σήμερα πονηράc: αiρέσειc:,

rά κεφάλαια

εic: τόc: ,έπi

ύποβολωv του

Σατανδ

δ1η;Jημένον κα­

μέρουc: άλλοτε αλλωc:

δ1ά των

φυομέvαc:, τοϋτο έδω τό

βιβλίον

6

!Ο r:;αr!%0ς τοi; ΘεοV ε.-υδημίυ.JJ ει'σ:σεγ ιl1 1 ε:-ιηρέαστο: 1 , 01)δ' είς 11/γ

τοϋ λαηνοέλληνοc: είναι έπίπολογοc: δλων τούτων ~. Πράγμα­

.ιJιευματι%1)')· {6ρίάα:; θccuy{αν, 11]1 1 τ1jς dρει·ijς :ιuά·~ιν &διrf­

τι δέν εiνα1 δτι δ1ημφισβ11τησε μέv τr1ν Παλα1όν Διαθήκην

Ολη1011 κο.1!:λι.-:ιε;1, οi,δ,~ τJί τ(Τ)J' μο.κυ.f_][(ι})) dν-δρι7J11 κατd 1in,

rοϋ Θεοϋ άλλά έφείσθη τηc:; Κωνηc:,

1 1 ίiJr α.ί(7!>JΗϊ 1\7ι{}ί:με1·ος ζcυΓJ, το'ίς τοV μέι.,lλο1·ιος rι.lcίnjoς oV;.-:

!-Ιέv είc: η1ν θείον φύσιν όλλά δφησεv άνεπηρέαστον T!~iv

~

/ ,.

επε

υ

αι.ε

2r) χαλοU

'•

'" • .,

τας

και

χεις;ας,

f.ε-2,01' iυι.(.

Α Α

'

α.ι.ι.α

'

%α,r1

/

:uιno.;,

Πεfου, ::ϊ({~ό1'7Ος

~·

ως

Τ/3

...

,..

ει:,ει,·, Y.(lt

.,

/

ι:χωρηοι::

~·1αρέλθ·ό)J1Ος'

ενσαρκον

έπιδημίαν τοϋ θεοϋ, ο(;τε

οϋτε

δη

προσέβαλε

μέν

τήv πνευματικήν θεωρίαν άλλά έγκατέλε1ψεν όδιάβλητοv ηΊν πρδΕ:,ν τηc: άρετηc:, οϋτε δτι έnετέθη μέv έvavτiov τηc:

(1.Jς cδς ε]/ dy11r,:6c7)~'9:; μϊρει, χορηγ[!υμέ:·ου τοτς &ξ[οις, τοϊς

2:ωηc:

γό_υοι 1

κπ/

ισί; μειr} Ί'ό,ιrο;, άγίοις· c5γ .ιρcJς όλίγους

των

μακαρίων

άνδρωv

κατά

τόν

καi iεροϋ καi θείου,

61.

Ματθ.

22, 40. 62. Έν 2, 2, 19· 22 · 24· 3, 3, 12.

63. 1<:ατάλογον των αiρέσεωv, εic: τάc: ό;-;οίοc: περιπiιπει ό Βαρ­ ,αάμ καί ό. 'Λκίνδυνοc:,J συντάσσει. 6 Π αλ α μ ό c; εic; τούς. 'Αντφ· ρ JΤΙκούc; !lpόc: 'Ακίνδuνον, άλλά ,περί αύτϊiΝ συνέθεσε καί 'ίδιον σύγ· γραμμα, "ΕκGεσιc: τηc: Βαρλαάμ καί Άκινούνου δuσσεβημάτων άλλο· κότου πληθύοc:, όπερ έni τοϋ f1Cψ6vτoc: βλ. cic: Δο σ I θ έ ο υ, Τ όμον όγάπηc:,

'!ί:σωv,

1698. σ. 13 · 17 .

παρόντα

αiιοvα

άλλά δέν έnέβαλε τάc: χεϊραc: είc: τοι1c: τοϋ μέλλοvτοc: ωvoc· αύτόc: έπετέθη έναντίον παντόc:, Θά

J!'

ήcπόχησεν

f:rτ' 1jμίγ Τ,{.: ()J!ΊΟ; %α/. uϊΊχ .~~9:/ 'ίί/fίJ 1 , /~Ϊ,..-rιζο_α{;·(;ι 1 ΊF, χπ(. dρ1ί­ 1ι-; :1ρδ

.,

δτι

κα1 άνεφiκτοu,

παρόvτοc: καi

έλπιϊομέvοu

καί

ελεγο\1 ,

παρ~λθόvτοc:,

a!-

καλοϋ

έφικτοϋ

άπό τιίψο χορηγουμένου

ώc; άρραβωvοc: είc: τούc: ά!Ξίουc:, τόσον τοίιc: πρό τοϋ νό­

μου δσοv καi τούc: μετά τόν νόμον άγiουc:. Έvαντίον aύ­ ϊGJV δλων, εκαστοc: των όποίων άντετάχθη χωριστά πρόc:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

724 έκαστος 10,

ΠΑΛΑΜΑ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ

t1· μέρει των 1αίς αίcέσεσι προϊσταμένων άντετάξα-

κοιγfj παυ!J' ο{ιιος αν~ιπαραταξάμεvος νυν, ανάπλεωι1 ;-ιά~

σης δεινής αίρέσεως t:ξε~•ιίνοχε σι'ηγραμμα, πάντας τούς ά­ γίοvς και ,ιάσας σχεδόν τάς τούτων δόξας πολυτρόπως δια6ά}.-

5 λοv, ιός ευχερές εlι•ω /tροθεμένους ήμiiς συλλαυάς όλ{γας έκάστcυ των άγlωJJ, είτα,

117,,

π.ω•ηράν ταύτην δέλταν έπαι·α­

γιη[ισκοΝας, σαφές ευθιις ΠΟι.ησω πασο•, CVς αίρετικούς και δυσσε6είς, αι'Jέους τε και πολυθέους και άλιτηρfοvς 1/ΥΙ)ς αϊ•­

Ηtς γράφαγτας ον παραιτείται καλ.είν.

El

μέv οvν άπιστωι•

10 τις rίμίγ έvαργu)ς έι?έλει ταληθές ίδείγ, 'ίτω παρ' ήμας και μανιJανέτω, Η71ι• τοωιJτωι• συγγραμμάτων ΠQQ1εθέντιω' φανε­

ρcος· rl δ' ευλόγως τε και μrί, τόν των άγlα,ν κατήγορω• σrέργει.ι· αποδέχεται, αυτός τον l:αυτοiι 5αστάσει κρίμα, δστις

''

αν

'J'

η.

ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

άντιnαρετόχθη τώρα μαlί καί

άnηύθυνε

Γ α λ.

ούγραμμα

γεμό·

τον πόσης δεινης αίρέσεωc:, διαβόλλον δλοuς τούς όγίοuς

καί όλος σχεδόν τάς γνώμας των πολυτρόπως, ωστε νά είναι εϋκολον δι' ήμός, nροβάλλοντες όλίγας λέΕεις έκά· στου των άγίων Πατέρων καί εnειτα άναγινώσκοντες έκ νέου τό nονηρόν τοϋτο βιβλίον του νά καταστήσωμεν είς δλους σαφές εύΟύς άμέσως δτι δέν παύει νά άnοκαλfι αί· ρετικούς ,καί δυσοε6εϊc:, άθέοuς καί nολυθέοuς καί άλιτη· ρίους αύτούς οί όnοϊοι εγραψαν τάς λέ!Ξεις τούτος.

"Αν

λοιπόν δυσnιστn κάποιος είς ήμός καί θέλπ πάντως νά ϊδπ καθαρόν τήν άλήθειαν, ας ελθπ πλησίον μας διά νά μάθπ, άφοϋ

όνοιχθοϋν φανερως τά

τοιαϋτα

συγγράμματά του·

δnοιος δμως, εύλόγως η δχι, όnεφόσισε νά συνταχθn μέ κατήγορον των

άγίων, αύτός θά

κρίμα του, όποιος καί αν είναι 1 Ό

Βλ.

725

όλίγοuς άnό τούς προϊσταμένους είς τάς αίρέσεις, αύτός

τόν

64

3, 3

5. 1Ο.

6αοτόσπ μόνος τό

1:·

ΕΥ Ρ Ε Τ Η Ρ

I

Α''

Εύρετr1ρφν χωpίω~ τηc: Γραφηc: Γ έ ν

ε· σ

ι

16 19 20

c

·1

3

G90

2

3

24

4

15 7

66'1 . 72 110

25 33 34 34

;6 7

11 . 17 18

364

3 4·

11 1

138 '192

294 492 5 27 638. 640. 674 ι.

19

17 t 1 Η έ:

398

22

1· · 18 ·

402 702

1G

11

12 16

2

5 14

15 , ·4

6

5

11 3 11 15

7 12 14 ~

Qi

642 510 52. 668. 702 702 510 76 304 510 3ΊΒ

428 514 326

έ.

1 Ο έ. 18 520.524.

40 · 11 11

29 35

έ.

162

548 532 702 702 216

428

Ί'\ριΌμοi

·Έf.οδοc

3

· 14

1 - 20 25 έ.

1

!

22

17 630 8 524. 526. 618 22 340 25 έ. 430 Δ.cυτε.ρονόμισν

·5

5

15

9 Ί ησοϋc:

1

1

1ό

74. 396 84. 13S Νσυrϊ

12 · 13

450

άριθμοί naρanrμnouv δια μέ, τά χω~!ο τ:ϊc Άγiaς Γραφηc: κατά

σειράν εic; τό κεψάλαιον, τόν · στίχον καί τήν σελίδα, διά δέ τά όνό· ματα, πράγματα καi τοnωνυμiεc εic; τήν α:;;λiδα πού εύρίσ:<ονται,

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

728 Κ

ι ΤΟ ί

p

13

ίJ

Α"

158

έ.

1

32

1

35

ι

Βασιλειών

39 42

9 318. 356. 380 298 21 88 36

2 12 17 Γ'

Δ'

2 6 20

έ.

42

77

1

81 83

1 89 102

11 202. 468. 642 468 17 450 11

1

103

Ί ωβ

1

113 115 118

4. 6

16. 18 28 38 · 41

36. 138 37. 202 200

Βασιλειών

12 38

1

Βασιλειών

42 12 13

18 19

1

44 45 46 50 62

5

316 416 416 678 340 548

Ψαλμοί

1

138

140

678 6 530 15 10 460. 462. 478. 704 140 8 166. 648 3 126 14 394 11 372 10 360 19 120 2 218 6 202 25 616 1 43 2 120. 366 3 382 6 232 17 144 1 392 18 448 2 642 4 690 11 242 1 18 366. 644. 648 218 103 482 131 136 12 έ. 298 4

7 12 13 18 23

7 7

10 4 1

10 1 7 • 1Ο

25 27

2 7

Μαλαχίας

Έκκληαιαaτής

340 136 338 274

17 4 5 13

8 10 11 12 ·~aμα

366

i

Ήααϊας

256 5 304 10 676 12 έ. 1 37. 120.202. 140 120 17 330 22 470 31 86 9 653. 644 8 9 420. 498. 702 498 17 268 8 498 22

5 Σοφία

Σολομώντος

1

7 22

Σο φ ί α Σ ε I ρ ά χ

45

55 58 63 65 66

272. 638 98. 282. 638 630 206

4

5

7

10 16 26 40

220 318

11 2

4

7

! 210

Ί ω ή λ

1 !

2

28

Ίερεμίας

Παpοιμiαι

9

580

Ί ω\'·ας

1

9

76 126 5 76 6 7 64. 74. 344. 384 2 έ. 126 126 3 384 10 392 13 a

'

418

2 9 12 1 J 1

1

13

9

θ16

22 α

126

Άββακοίιμ

2

15

Ίεlεκ111λ

176

'

1 9 10

1 έ. 1·7

12

1

15 · 21 2 9 · 19 18 26

22

Δανιήλ

Ζαχαpiας

5 6

88 690 202

11 13

10 16 20

1

1

170

20

3

·~σμάτων

1

166. 648 260 136 166. 648 322 312 280 466 642

\

6

2

4 5

729

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

50. 5(14 468 530

1

7 8

468 50. 594 468 464 388

Σωαάννα

έ.

9

16

434 468 466

1-:0 9

10

f:; Υ ~ Ε ΤΗ ['Ι Λ

23 11 - 19

398 398

<·Ο

23

.24

3

..

7

10 11 12 13

15 16

; 17

18 19 21 22

17 4 8 36. 258. 11 13 14 - 16 48 3 6 7 12 18 45 έ. 16 20 11

168. 534.

352.

322. 630.

542 218 180. 540 124 352 634 66 644 190 374 342 104 340 342 638 68 544 576 256 616

25 33 31 έ. 43 224. 538. 632 52 260 14 248. 412 · 19 124 3 78 24 70 28 206. 514 2· 448 6 590. 598 21 360 6 500 10 470 21 70 44 498 30 .· 226. 470 36 έ: 392 37 74

722 498 138 354 216 344 344 172

10 25 27 30 45 έ. 1 έ. 41

Ματθαίοc:

5

25

12 17 18

20

21

.

θ

24 24 34 35 1 Ζ

12 13 · 16

8

29 42 25 30 26 7

560. 676 412 70. · 676 198 206. 514 204

2·2

24

2

4 6 7 .8 ()

10

11

11 i; 35 9 9 - 10 13 41 44 28 32 έ .. 23 27 · 32 · 16 21 27 13 26

4z:4τ

16 17

· 13 20

1 2

360

500 226 74. 396 216 334

1

464 630 206 462 482 676 576 68 316 70 206. 514 448 116 544 ,74 202, 316 136

. '3

·4 5

.. 6

,. Ίl' ,ο

. 12 14

68 1 '5 168. 420. 634 ,3 68 70. 88. 90 9 620 12 620 13 630 16 18 36. 180. 420. 468. 704 114 19 620 6 318 24 92. 342 39 422 44 92. 342 46 496 45 44: 560 490 9 304 40 έ".: 16-~-1Τ: 544 444. 560 21 21- 23 42. 168. 180 344 23 444. 534. 560 23' 24· · 344. 556

322 · 26 13 496. 562. 704 442 5 540 19 540. 720 21 442 22 έ. · 324 23 442 24 0 68 37 492 29 Πρόtειc:

···-ιωάννηc:

Λοuκδc;

1

138 344 :47 έ. 80. 560 500 2 126 21 314 1 202 Ί 140 13 36 188. 226. 470. 538 15 268. 322. 638 "27 216 316 31 έ. 216 44 642 32 39

Μδρκοc:

1 8

Ύ31

ΙΞΥΡΕΤΗΡΙΑ

3

4 5

"'6

7

8 . 9 14'. ·16' '17 ·ιg

26

602 324 376 έ. G<2 έ:~ 636 15 580 17 324. 376 46 492 15 268 4 176 35 15 216. 372. 428 466 53 55 212 462. 540 650 704 55 - 56 376 17 642. 648 3 t. 590 4 84 11 84 . 17 76 21 '6 630 590 · 14 4 14 t 2

Ρωμa!ουc:

1

4 5 17

20

-198 '192 488 548

737-

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

21 94. 104. 302 22 106. 514 25 94 28 94. 304 5 260 13 78.280 14 494 31 92 5 320 6 704 14 122 23 122. 134 24 122. 248 2 122 11 138 35 · 39 538 2 394 2 έ. 392 3 394 1 394 9 492. 494 34 62 1 348. 392 2 274 1 500 4 256 27 64

2

3 5 7

8

9 9 10 11 12 14 16 Α'

28 30

2

1

i 3

6

Κορινθίουc:

17 80 18 92. 144 20 70. 90. 106. 112. 176. 302. 304. 348. 388 21 33. 70. 82. 92. 94. 100. 102. 296 22 78 23 92 24 82. 516 25 96 26 62. 106. 112 27 70. 304. 306

1

8 10 11

1

12

13

733

ΕΥΡΕΤΗΡΙΛ

106. 302 33. 70. 102. 266. 638 1 80 2 80. 542 4 80. 104 6 66. 78. 102. 106. 114 7 68. 82. 102. 294. 658 8 102 9 110. 184. 224. 312. 484. 486. 504 10 176. 182 184 11 12 176. 184. 496 310 12 · 14 104. 200 13 14 82. 92. 176. 244 15 176 16 86. 176. 184. 294. 496 16 120 17 624 19 92. 560 17 186. 540 19 120 1 62. 80. 358 21 100. 282 16 364 31 136 8 374 9 374. 628. 10 374. 628 28 374. 628 28 · 30 368. 628 30 628 31 368 7 134 8 302 12 170. 230. 456.

550. 588 368 13 368 5 374 13 374 16 368 18 66 20 426 23 28 224. 470. 586 368 41 226 44

14

15

s· 1 3

4

5 G

11

12

Κορινθίουc:

12 62. 112. 200. 274. 348 236 3 174 7 · 11 174. 248 16 174. 636 17 18 164. 174. 242 584 6 124. 154. 162 166. 590. 648 124 7 242 13 172 5 464 17 320 7 84. 232 14 84 15 320. 392 29 2 42. 112. 160 194. 344. 362 374. 478. 480 640. 648. 520 2 έ. 480 3 4 428. 456. 504 308 7

19

4

5 6

1

1

ι

1

3

1

4

1 1

1

5

1 1

6

1

640. 708 466 126 724 398 284

20 · 21 21 10 15 13 14 22 5 8 32 12 18

536 466 82. 466 446 242 490 82 420 498 544 352 314

1

Φιλιηrιησίουc:

1 ,

i

1

2

!

! i

3

1

7 8 11 16 13 19

464 248 172 352 256 420

Κολοσσοείc:

1

2

3

496

20 19 6 10 24 2 Έφεσiοuc:

1

Γσλόταc:

2

3

482. 12 15 28 8 9 230. 628. 18 62. 146. 698 5 9

616 68 66 106 630 624 394 82

7''~-,Λ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Α'

Θεσσαλον;κείc:

.1

3 394 394 1 17 216. 450. 456. 586. 606 314. 394 17

·2 4 5 Α'

Α'

16 16

ο

1

.3

2

374 578

1

1

')

,;.

Έ β-ρ α ίο

1

2 3 5 6

7 11

13

134. 386 574. 620 u c:

Ί ακ.ώ β ο

'j

21 Ο. 596 466 672 120 650 702 516 708 486. 488 490 490 488 486 488 60

3 2 4 6 14 13 20 3 1 3 6 17 t: 39 39 - 40 9

[

540 152 344

(104

(PG 26)

Β)

230 (PG 28)

28 {613)

170

Κατά Άnολι\/αρiοu (PG

Mr:

26)

'1,20(11286) 230 άνιχνεuθέντα 106. 164. 210. 212. 242. 250. 278. 5d6. 616. 628. 632. 676.

J\j\!ΔΡΕΑΣ

1 1

ΚΡΗΤΗΣ

'Ο!.11λία είc Μεταμόρφωι:Ψ.i Α'

1

3 4

5

'Ιωάννου

2 5 6 2 7 έ. 3· 16 1

έ.

4

(PG 97)

498 498 644 460. 493 390 562 390 492

154

Άnοκάλuψιc:

21

2'2

17

23 1 5 23 24

έ.

5 '

160 596 603

Λf\!ΩΝΥΜΑ

106. 250. λ?ΙΣΤΕΙΔΗΣ

278.

616. 642.

Άnολογία (Β1βλ. Έλλ. Πατέρ.

3) 272

2, 1; (135) ΑΡΣΕΝΙΟΣ

42

6" 17

2

7 (933 C) 7 (949 C)

· Αr;οφθέγματ~ Πατέρω_ν (PG 65)

Ίο ύ δα

u

5 78 17 86. 368. 452

496

10.(860ΑΒ)

Ί

446 16 204. 210 16 - 18 448 18 70. 448. 650 19 154 4· 17 494 5-7 498 1~

3 5 6

(PG 25)

36 {896 C) 72 (944)

Γlρόc: "Αντίολον

Τίτο ν

3

'Ελλήνων

Bioc: 'Αντωνίου (PG· '26)

Πέτρου

Τιμ .ό θ ε ον

6 15 .150. 350.

ΑΛΕΙΑΝΔΡΕΙΑΣ

Πρ6(: 'Αντιοχείc:

1 1

Β

s·

466 420 286 53

12 .9 23 15

2

496 590

Ι,ΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι
Πέτρου

Εύρετήριον Πατέρων

2.

35 - 39 (69 -80)

Τιμόθεον

3

392 296 82. 108. 296 82. 296

:25 13 15 17

3

232 136. 314 498 464 586 644 986

428

1

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙΣΆΡΕΙΑΣ

(PG · 29)

1

Κατ· Εύνόμίόu

(108Α)

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ·ομιλία είc: έ[αήμερον

1. 11 (25 BC) 2.5 (40C) 2. 8 (52 Β)

· 48, 8 (449 C) 468 'Ανατρεπτικόc: Εύνόμiου (PG 29) 1,8 {528 Β) 662 12. (540 Α) 196 2,18(609 Β) 702 23 (624 Α) 678 Eic; Ήσαίαν (PG 30) Προοίμ. (221 Α)' 696 (124 Β) 526 7 (452 Α) 696 13 (565 C) 696 'Ομιλiαι διάφοροι (PG 3-1) 12 (397 BC) 76. 286. 288 . (401 Α) '128 Πρόc: τό~c: Jεouc: (PG 31) 2 (565 έ.) 72. 180 308 5_ (576) Όροι κα.τά πλάτοc: (PG 31) 2 (909 BC) 152 Περί άγiοu Πνεύματοc: (PG 32) 184. "632 9 (109 Β) .. 16 (141 ΑΒ) 616 . 628. 630 26 (180 CD) Έrί1στολαί (PG 32} ·2,2 (228 Α) 130. 184 .. 402 4 (229 8) 318. 616 4 (236 C έ.) 308 186 (661 έ.( 308 189,8 (696 BC) ·· 624. 662

408 642 642 Όμrλίαι είc: ψαλμσϊκ: (PG 29) 14,3 (?56BC) 41. 66. 180. 294. 346: 4Q8. _416. 32, 4 (333, 8) 678 206. 242 44 ( 400 CD) 45 (429 Α) 76

(ψεuδ.)

5 (PG · 30) (640 ΑΒ) 590 (769 Β) 638. 674 . 582: 640 (772 Β) (772 D) 574. 580. 620. 630 Άσκητ!κοi διdτά[ειc: (PG 31)' 2,1 (1340 Α) 168

ΓΡΗΓΟΡiΟΣ 'ΘΕΟΛΟΓΟΣ Λόγοι

(1·26. PG

35. ?.7-45,

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

736

PG 36) 4,100 (636 Α) 318. 320 5 (728 Β) 320 6 6 (728 D · 729 Α) 320 16,2 (936 C) 41 · 296 354 2 (936 D · 937 Α) 166. 170 21,2 (1084 D) 74. 288 6 (1088 Β) 294 22 (1105C) 360 24,11 (1181 Β) 480 28,19 (52 Β) 31 (72 C) 51. 650. 654. 670. 672. 624 30,18 (128 Α) 628 21 (132 Β) 90. 690 38,9 (320 C) 40,5 (364 Β} 90. 230. 234 6 (365 Α) 204. 452. 588 112 14 (448 C) 320 43, 11 (509 Α) 454. 530 12 (509 Β) 286 21 (524 C 642 44,3 (609 BC) 668. 714 45,3 (625 C) 716 3 (628 Α) 428 11 (637 8) 284 45,25 (657 D) 676 27 (661 Α) Έnιστολαί (PG 37) 586 101 (181 ΑΒ) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ

Vita S. Benedicti (PL 66) 196 (197 Β) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ Περί 'Κατασκεuηc: άνθρώnου

(PG 44) 8 (145 C) 12 (157 D) 14 (173 D) 15 (177 Β) Περί βίου Μωuσέωc:

404 406 124 404

(PG 44) 518. 532 1 (321 Α) 2 (329 BC) 268. 330. 416.

510 2 (376 D · 377 Α) 508. 520 2 (380 Α) 516 .Eic: έκκλησιαστικήν (PG 44) 4 (684) Είc:

~ Ασμα

όμιλία

186

όμιλία

7 (920) Είc:

184

Μακορισμούc:

6 (1269

(PG

44η

1 (265 i 1

Περi

542

Β)

Πρόc: Εύνόμιον άντιρρητ.

i '

737

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

Β)

PG 44 272

ψιιχfjc: καί άναστάσεωc:

(PG 46) (44 D, 45 D, 69 Β) 124 (104 Α) 588 (104 Β) 468. 484. 714 (104 C) 458 Περί νηπίων (PG 46) (180C-181D) 286 290 ( 181 C) Είc: Στέφανον (PG 46) (716 D · 717 Α) 462. 704 (717 Β) 52. 460. 468. 704 ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΦΩΤΙΚΗΣ

Κεφάλαια

15 16 25 40

(σ.

49 49 68 69 70 73 77 79 97

καί

(σ. (σ. (σ.

(σ. (σ. (σ. (σ.

(ο. (σ. (σ.

(σ.

(εκδ. Ε des Places)

92) 92) 96 έ.) 29. 214. 108) 130. 158. 430 50 126. 119) 128) 129) 130) 132) 133) 134) 159) 152 6λ. καi

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ (Ψευδ.)

194 380 366 164. 38 152 152 254 380 214 110 216 390

ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ

Περί ούρανίου iεραρχίαc: (PG 3)

1.3 3,3 42 2 3 4,4 3 7,2 8. 1 2 2 13,3 15,2 9

(124Α)

(165 Α) 370. (180 Α) 462. (180 Β) (180 C) (181 Β) (192 D) 160. (108 BC) (237 C) (240C-241A) (241 C) (300 C) (329 AC) (340 Α) Περί έκκλ. iεραρχίαc: (PG 1.3 (373 D) 3 (376 Α) 4 (376 Β) 2.1 (392 Α) 68. 334.

160 618 528 466 156 462 466 598 528 464 466 526 168 218 3) 628 552 628 416.

556 3 (397 D · 400 Α) 5.2 (501 C) 6.2έ. (533, έ.) 3 (533 D) 7,2 (553 D)

458 518 324 326 458 Περί θείων όναμάη1.1ν (PG 3) 480 1.4 (592 Α) 4 (592 BC) 206. 222. 240. 450. 456. 470. 504. 524. 53-8. 540. 552. 586. 606. 71 Ο. 156 4 (592 D) 1.5 (593 BC) 156. 186. 204. 464. 472. 476. 552 5 (593 D) 688 7 (596 CD) 468. 526. 8 (597 Α) 156 2,4 (640 D) 230 6 (644 BC) 61 ο. 668 7 (645 Α) 7 (645

Β)

584

10 11 3,1 1 4,5 6 8

720 198 476 316 156 154 654.

(648 D) (649 C) (680 Α) (680Β)

(700 D) (701 Β) (704 D)

9 11 13 19 23 4,33 5,1 2 4 5 6 7 8 9 7.1 3

51. 134. 670. 674. (705Α) 126. 1:}0. 132 324 192 (708 D) 242. 248 (776 ΑΒ) 90 (717 Α) 100 (725 ΑΒ) 108 (733 Α) 610 (816Β) 684 (816 C) 322 (817 D) 682 (820 Β) 682 (820 D) 682 (821 8) 684 (824 C) 692 (824 C) (865C) 192. 244. 502 (869C-872B) 544. 546 536. 690 (872 Α) 676 (953 8)

3 11,6 6 (953 D - 956 Α) 670 .. 688 6 (956 Α) 198. 666. 678 880. 684 624 12 2 (969 C) 688 13,2 (977 CD) Περί μuστικηc: θεολογίαc: (PG 3)

1.1 1 2 3 3 3

(997 Α)

246. 428. 41 Ο 518 (997 Β) 378. 512. 518. 636 666. 720 (1000 Β) 44. 190. 362 (1000 C) 504. 514. 518 512 (1000D) 512. (1000 D - 1001 Α) 512.

3 (1033 BC)

514. 516 190 4Ί'

738

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ (1048ΑΒ)

5

428. 480.

720. Έπ1στολαί (PG 3) 1 (1065 Α) 2 (1 oea Α. 1 069

Α)

6,22 Περί

ΠΟΝΤΙΚΟΣ

Frankenberg) 377) 180. 484

(σ.

(PG 79) 18 (1221

λογισμών

Β)

162. (PG 79) (1177D-1180A) (1180 Α) (1180Α) 318. 356. (1180C) (1180 C) (1185 C) (1200 Α)

234

Περί nρoσεuxfic:

56 57 58 61 62 87 149

Κεφάλαια

πρακτικά

254 318 234 234 166

ΕΚΔΙΚΟΣ

Κεφάλαια

γνωστικά

(Φιλοκαλία

2, 1958) 4 (6. 299)

234

ΗΣΥΧΙΟΣ Περί νήψεωc:

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ

Eic: Άρσένιον (PG 99) 25 (880 BC)

428

ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ

Αύτόλuκον

5)

658

Κατά αίρέοεων (Βιβλ. Έλλ. τέρων

5) (198έ.)

ΙΣΑΑΚ

31 31 32 7,2

Πα­

108

ΣΥΡΟΣ (εκδ.

Σr~ετσιέρη)

(σ.

134) 32 (σ. 140) (σ. 281) (σ. 314) 85 (338" 342) καί

366 152 162. 196 440. 482 45. 110 386

4 (393)

186

(Βι6λ.

Έλλ.

25 (989 Α) 236 (1000D-1001A) 134 26 (1020 Α) ,128 (1033 Β) 252. 632 (1033D-1036A) 252 (1068 D) 396 27 (1997Β) 35-130 (1112 C) 27. 29. 43. 400 (1116C) 278 (1132) 152 28 (1129Α) 360 (1132 C) 384 (1132D) 152.476 (1133Β) 134 (1137C) 152.216 (1140Α) 476 (1148Α) 234 29 (1148 C} 252 (1149Α) 388 βλ. καί 72. 360

ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

"Έκδ. Όρθοδό!Ξοu πίστεως

Πρόc: Θεόδωρον

(PG 94) 2,3 (868

1,11 Β)

90

Όμιλία είc: Μετομόρφωσιν

(PG 96) 7 (557 C) 606 1 Ο (561 D) 606 12 (564Β) 602 12 · 1 3 (564 C 565 Α) 594. 606, 710 15-16 (569ΑΒ) 606 βλ. κ. 596 Κλϊμα!Ξ

1,

2 (σ. 141) 62 (σ. 151) 152

Πατέρων

Α)

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΊΤΗΣ

(Φιλοκαλία

1957)

Πρόc:

9 (1224 ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ

Έnιστολαί (έκδ. Σnετσιέρη)

244 244 380 318

(PG 40)

1,70 (1244Α) 93 (1249 Β) ΗΛΙΑΣ

(Ψεuδ.)

"Έκθεσιc: όρθηc: όμολογίαc:

Όμιλίαι

(εκδ.

των όκτώ

520 548

(PG 6)

ύπό τό όνομα Νείλου ιϊ Μα!Ξίμοu

Κεφάλαια

1,5 (15) 2,25 (38) ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ

508

198. 580. 582. 612. 618. 708. 718 5 (1073 Α) 44. 504. 506 7 (1080 Β) 1 00 204 8,1 (1084έ.) ΕΥΑΓΡΙΟΣ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

(PG 88) (640 Α) (696 D) (796 Β) (804 ΑΒ) (813 Β) 9 (841) 14 (865 D} 15 (900) 1 4 6 7

252 252 360 386 256 152 360 152

(292)

(PG 47) 170. 204

Περί άκαταλήnτοu τοϋ Θεοϋ

(PG 48) 1,5 (706 έ.) 196 3,3 (721) 468 3 (722) 44. 170. 248 Είc: Ήσαίαν (PG 56) 1 (13 έ.) 638 (14) 626. 698 Είc: Ματθαίον όμ,λίαι (PG 57) 23,5 (314) 342 Είc: Ίωάννην (PG 59) 4,4 (50) 80. 342 Είc: Α · πρόc: Κορινθiοuc: PG 61 10,1 (82) 88 Είc: Β · nρόc: Κορινθίοuc: (PG 61) 8,3 (457) 162 Είc: nρόc: Τίτον (PG 62) 5,5 (696) 580 βλ. καί 636. 644 ΚΛΗΜΗΣ

ΑΛΕ:ΕΑΝΔΡΕΥΣ

739

Στρωματείc:

(Βιβλ

Έλλ.

Πατέ·

ρωv

8) 5,1 6.14 7,3 12

(116} (218) (249) (282)

ΚΥΡΙΛΛΟΣ

468 238 368 188

ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Προκστήχησιc:

15 (380

(PG 33)

Α)

466

ΛΕΟΝΤΙΟΣ Κοτά Νεστοριανων

σ1των

καi

(PG 86/1) (1277 CD)

Μονοφυ­

50

ΜΑΚΑΡΙΟΣ (Ψευδ.) Όμιλiαι

1,2 2,4 5,10 11 12 12,14 15,20 16,7 18,2 18,15 34, 1

(PG 34) (452) 156 (465 έ.) 196 (516 ΑΒ) 164. 240 (516 BC) 584 (517 ΑΒ) 586 (665 Β) 160 (589 ΑΒ) 28. 126. 236. 400 (617 D) 134 222 (536) 650 (713 ΑΒ) (744 CD) 156 βλ. καi 21 Ο

ΜΑΚΑΡΙΟΥ Μετφρ.

(Ψεuδ.)

ΣΥΜΕΩΝ

Περί φuλακηc: καρδίαc:

(PG 34) 650 Περί ύnομονηc: (PG 34} 4 (868 CD) 210. 598 13 (876 BC) 250 (876 D) 154. 250 Περί ύψώσεωc: νοόc: (PG 34) 1 (889 C) 164. 240. 5ί3'1 2 (892 ΑΒ) !>fω 6 (893 C) :•,111 13 (901) Ιi,1(1 Περί άγάnηι: (Ρ(; :1'1) 9 (916 !Η:) 1>·11, 14 (841

Α)

740

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

21

(925 C) 26 έ. (928 έ.)

452

222 Περί έλευθερίοc: νοόc: (PG 34) 19 (952 C - 953 Α) 254 11

Α)

(956

21 Ο. 422

(956 BC) 164. 174. 196 22 (956 D - 957 Α) 166. 648 23 (957 ΑΒ) 636. 638 24 (957 Β) 240 25 (957 C) 240 Α)

240

27 (960 C)

650

(960

Κ::φGλαια περί άγάπηc:

1, 1 Ο (964

(1004 Ο) 3,25 (1024 C) 4,78 (1068 8) Κεφάλαια

Θεολογικά

1,7 (1085 31 31

Β}

(636 CD)

(12Α)

(96 Β) (200 C) (268D)

(281 (281

ΑΒ) Β)

Περί άnορ~ων

618 422.

580. 582. 618 (PG 91) 332

Πρόc: Μαρϊνον

(1093 D) (1096 Α}

248 164 48 (1100 D} 602. 660. 666. 678. 680. 708 49 (1101 Α} 480. 660. 682.

(1125-1128)

6,5

452 592 454 480

(1413

ΑΒ)

37. 234 236. 530

Μυσταγωγία

(1168C)

(1241 C) (1376 C 1377 8)

80 (1161Dέ!Ξ} 82 (1164 Α)

616 718 454

476

(1237 D)

710 192 192

5,85 (1384 D) Έn1στολαi (PG 91)

Α)

(1200 Β) (1216C)

2,4 (1128Α) 70 (1156) 76 (1160)

662 664

624 582. 634. 640. 668. 708 (1160-1168 454

(1158

660.708 430

88 (1168ΑΒ) 28. 49. 226. 458. 486 :<.εφάλαια διάφορο (PG 90)

(1137 έ.) (1144 BC)

(1165 BC) 45. (1165B-1168D)

(1104Α)

54

706 706 612

(PG 91)

(1076 C) (1088 C)

720

50(1101ΑΒ)

614

(644 D - 645 Α)

708 172 (PG 90}

720

(PG 90)

(324Α)

382 384

2,6ί

fv!Α:ΕΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ

Πρόc: Θαλάσσιον

(PG 90)

Α)

486 614 480 592 248

(429ΑΒ)

230

Σχ6λ:α

εic:

τό

περί

θείων

Α)

Εnιοτολσί

2,74 (233

Α)

3,238 ( 493 D) βλ.

Περί φύοεωc: άνθριίJnου

(725

κοi

236. 530

ΣΑΡΔΕΩΝ

Έλλ.

Πα·

εύαγγελιστοϋ

(εκδ.

Π. Χρήστου)

6 (σ. 91) (σ. 95) 34 (σ. 104) 40 (σ. 107)

90 370 94. 136 136

46 (ο. 109)

64 72 64

14

51 (σ. 111) 56-57 (σ. 112έ.) 79 (σ. 124) Π ερi

νοητοϋ παραδείσου

208 ( εκδ.

1 (685 D)

204

1

μέρ.

(ο.

1)

Κεφάλαια

606

(εκδ.

(ο.

3,35

έF..

(σ.

11

(σ.

134)

132

έ!Ξ.)

Darrouzes)

172

90)

ΣΥΜΕΩΝ

ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ

(Ψευδ.) Μέθοδοc:

(εκδ.

iερδc:

προοευχηc:

1. Haιιsherr} (σ.

164)

Βίοc: Συμεών (εκδ. 1. HausheιT)

(PG 66)

(1289Α)

98

ΩΡΙΓΕΝΗΣ Κατά

Κέλσοu

τέρων

(ο.

Ομιλία~

Ο.

(Βιβλ.

Έλλ.

Πα­

9}

1,48

(PG 147) (963 Β - 964 Α) 400 βλ. καί 142. 350. 402

132. 134

ΣΥΝΕΣΙΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΤΔΟΣ

454 34. 72

(εκδ.

2)

Περi ένυπviων

Π. Χρήστου)

8

(PG

ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΌΣ Ίωάσαφ

244 676

(PG 65)

Ίωάν.

Θείων έριiπων uμνοι

όνο·

250

(βλ. καi ΜΑΚΑΡΙΟΣ)

Περί

ψυχηc:

636

ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ

ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΗΘΑΤΟΣ

Περί νήψεωc:

(PG 65}

(Βιβλ.

Βίοc:

396

Ν I ΚΗΦΟΡΟΣ ΗΣΥΧΑΣΤΗΣ

(PG 65)

26 (933 D)

Eic: τό π6θοι:

152 164

(PG 40)

Α}

234

Περί των οίομένων έ!Ξ εργων δι·

24 (1064 Β)

ΣΥΜΕΩΝ

116)

712

360

Κεφάλαια νηπτικά

κai

158

ΝΕΜΕΣΙΟΣ ΕΜΕΣΗΣ

31

ΠΡΟΚΟΠ ΙΟΣ ΓΑΖΑΙΟΣ

Eic: Ήσαiαν (PG 87) (1817 Α)

(PG 79)

103)

εic:

192

~ ~σμα

(εκδ.

Rousseaυ)

2

(ο.

87)

184

3. Εύρετήριον Λειτουργικών κειμένων

ΕΡΗΜΙΤΗΣ

12 (908 Α}

ΜΕΛΙΤΩΝ

446

140. 436

Περί νόμου nνευματικοϋ

ιω1οϊίσθαι

275)

(PG 91)

βλ.

ΜΑΡΚΟΣ

(σ.

ΝΕΙΛΟΣ

(PG 4) (344

4)

9

640. 708

(681 Β) (701 C) μάτων

τέρων

741

Απολυτίκιον Χριστουγέννων

170

Άπολuτ.

248

περιτ.

Χριστοϋ

Άπόστιχα έοπεριvοϊί βηc:

Αύγούστου ΈΕαποστειλάριον Μ. Έβδ. Έ!Ξαποστε1λάρ1οv

βηc:

νεκρωσίμου

θίαc:

στου

50. 602. 652. 71 Ο

Ι
608 21 Ο

Αι;-

γούστου

Εύχή

Ι<άθισμα βηc: Αύγού-

590 άκολου-

208. 210. 644

στου

212. 596. 598

Κοντάκιον 6ηc: Αύγούοτου Στιχηρόν βηc: ΑύγούοτοΟJ

602 5!JG

Στιχηρόν

•1(;-1

2611c:

Μαι η ίοο

Τροn(1ρ1ον 5ηι: Λt'ιγοιΊοιοιι

1

1!10

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

4. Εύρετήριοv όνομάτων καi πραγμάτων Α

-

κατά Βαρλαάμ

332.

όnαθήc. 166. 452

Άγαθαρχία

άγαθότ,1c: όγάnη

580 662

έ!Ξιc: θεία

390. -

562. 392. -

καρnόc: άnαθείαc: ρυφή, ρiΖ:α καi

κο·

μεσότηc: άρε·

ηϊc:

390. - npόc: Θεόν καί 390. 392. - χαρι· σμάτων τελειώτατον 368. nλησίον

δγγελο,

462. 464. 466. CΙγγελότηc: 588. άγίων

σοροί

θαυματοnο1οi

372.

άγνωσία

505. 508. όθανασίαι:; χάριc: 418. άGάνατοι 586. αΊσθησ,c: νοερά σθησιv

ύnέρ α'ί­

368. 4ϊ4.

456.

οίσΟήσεωc: έvέργεια

456. -

με­

άλήθεια, μία κατά Βαρλαάμ

268. 180.

τασκευή

454.

άλήθειαι

270.

δύο

33.

Βλ. καi γνωσ:c..

Άνάληψ;c. τοϋ άναμόpφωσ1c.

- ού νεκροί 398. άnαθοϋc. ψυχηc: nαθητικόν 398. άnόδει!;ιι:;, λογική 60. άnόnαυσιc: 484. δυνάμεωc: γνωστικηc: 470. ένεργείαc: ψυχηc: καί σώματοc: 470. μείΖ:ων άφαιρέσεωc: 186. άρnαγή Παύλου έΕαιαία 478. όpραβών, μέλλοντοc: aiί.ίJvoc: 488. - μελλούσηc: έnαγγελίαc: 578. ί~ρχή, αύθύnαρκτοc: 690. αύθυπόστατον 582. 612. 688. αύτοθέωσιc: 199. 664. οuτοθεότηι:; 572. :::ι)τουσία 684. αύτοαοφία 300. 302. όφαίρεσιc: 186. 190. 192. 470. 472. 536. 546. 718. 720. άφΘαρσiα 366. δφθαρτοι 586. c:φομοίωσιc: npόc: Θεόν 334, 336. 556. - διατηρήσεωc: των έν­ τολωv 340. 348. τό nαθητικόν

δκτιστοc:

Σωτηροc. θεϊκή

158.

596.

άvαnvοή

132. ·Αvάστασιc. 418. 450. 484. 584. 536.

ι'Jvαχώρησιι:;

462. 51 Ο. 624. ϊ08. έnοnτικόc. 618. θεωρητι­ κάc. 618. Πvευματικόc. 174. 176. 178. - τέλειοc. 336. - ψυχικόc: 176.

άνθρωnοc. δναρχοc:

ϊ,ΓΊ<'1θεια

S3. 156. 104. 324. 390. 392. 394. 476. 533. 720. - άνθρωnίvη 252. - καpnόc: τηpήσεωc: των έντολων 328.

514. 516. 518. ύnέρφω· 512. γνώθι σαύτόν 84. γνί.ίJσιc: 156. 472. όληθήc: 432. - δυλοc: 362. - Γρα­ τοι:;

Β βcιnτισμα δακρύων

384. 386. βασιλεία ούρανιίJν 126. βίοc:, άκριβέστατος ( ό μονήρηc:) 350. ήσύχιοc: 130. 438.

φηc:

διάφοροc:

μαθημάτων

τηc: των

είσαγωγική

εΕω

διττr1

274. -

ηερί

33

Θεοϋ

548. 550. - έΕω nαιδείαι:; 280. - ή τοϋ nρακτέοu διά­ γνωσιc: 342 θεοnρεnής 658 - Θεοϋ 46. 544. - τό φί.ίJc: 154. 156. 162. 164. 166. - μόνη όνωφελήc: 80. μυστική 172. νοητή 552. - δντων ηονηρά 262. 276. 560. - ού πδσα μακα­ ριστή 180. - τελεία 344. ύnέρ έννοιαν 538. γνωστικοί 35. Γραφή θεία 200. 292. 436. θεόnνευστος 224. 276. 290. 292. 366. - ίερά 148. 276. 328. 366. Βλ. Εύαγγέ· λιον Γραφης γνωσιc: κα·

nεροχή

κϋροc: 42.

-

έναντι

-

326. 542.

τοϋ θύραθεν

276. 278. - ώ­ φέλεια 39. 41. Γραφί.ίJν, άνάγνωσιι:; 328. 334 έ­ ρευνα 342. - μάθησιc: nαρέ· χει κάθαρσιν ψυχηι:; 334.

Δ

438. γλυκύ

γσστ:)ιμαργίαc: nόθοc:

214. διάβολοc: 232.

γvόφοc:

διανοίαι:; εδρα

θείοι:;

510. 518.

558. 504. 506. 508. - μυστικός 512.

218.

-

θυμf\·

ρεc:

διδαqκαλεiοv.

124. 126. 348,

κτίqεωc:

63.

διθεϊα

610.

270.

680.

δόγμα, άnοτρόnαιον

578. - Μασ­ 186. 650. - δό· γματα 64. 80. 298. 332. έκκλησίαc: Θεοϋ 570. 652. 654. 656. ένδιάστροφα 570. - εύσεβη 580. - κα· κόδοςα 654. κατά Βαρ­ λαάμ 444. κατά Χρυσό· στομον 344. ύβρισμένα 626 Θεοϋ γνί.ίJσις 250. σαλιανί.ίJν

252. δόΕα, όίδιοι:;

582. 670. - Θεοϋ 442. 650. 654. 682 - τρια­ δική 160. δύναμις, έκθεωτική 678. 680. νοερά 486. 672. ούσιοποιός 668. δί.ίJρα, Θεοϋ τα

308. -

(ι<ατά

φυσικά

314.

τά μαθήμα­

Βαρλαάμ)

308. 306.

καi nνευματικά

Βλ. χαρίσματα.

Ε

ύ­

μαθημάτων

δάκρυον, γάμοc:

μοτωότητος

διδασκαλία θεόnνευστας

τωτέρα τηι:; θεωρίαc: τοϋ φω­

τόι:; 448.

δαίμων τri ψuxri συνουσιούμενοc:

Γ

743

έγκρότεια,

122 -

ρύθμισιc:

αίσθήσεων

καί έργα άγάnηι:;

έγκύκλιοι:; ηαίδευσιι:;

342. 550. , Βλ.

γνωσιc: καί nαιδεία έΕω. είκονογνώατηι:;

108. 284. 66. - κατ' εiι<όνα 62. 64. 108. 112. 114. άνακαίνισιι:; 68. - κατ' είκό­ να καί καθ' όμοίωσιν 32. - εύρεσις διά τηc: έΕω παι­ δείας 68. 80. εiσnvoai 400. 438. έκθέωσις 180. 186. έκκλησία 64. 86. 150. 352. 436. 466. - ήμετέρα 576. - Θε­ οΟ 304. 326, 420. 570. 574

είκών Θεοϋ

744

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

710.

ίερά

446. - κατά 576. - όρθόδοί;οc: Χριστου 276. 578.

-

Βαρλαάμ

350. 580.

-

στατον

έκκλησiαc:,

άκρ1βέ­

μέροc:

284. - θεμέ· λιοc: (Πέτροc:) 536. -πρόc: Θεόν συνάφεια 542. - φω­ ση'jρεc: 352. έκπόρcυσιc:,

iσοδύνcιμον

τφ

έις

τοϋ Υiοϋ

572. 44. 46. 128. 188. 194. 376. 474. 546. - δωμονιώ­ δηc: 608. νοήσεωc: 528. - νοόc: 196. 246. 248. 476.

εκστασ1c:

νοόc:

128. χείρων

δαlμόνων προφητων

528. -

έκ

c;ντί· διό τοϋ Υiοϋ σοδϊιvαμον

τφ·

εϋρημα

524. τοϋ Yiou, 572. - i-

διό τοϋ Υiοϋ

572. ελλαμψιc:

446. - έντολων Θεού, κέρ­ δοc: 188. 192. 294. 392. τήρησ1c: 322. 330. 344. 432. 444. 446. 555. 556. ένuπόατατοc: 50. 582. 612. δωρεά 622. 630. ενωσιc: 672. άνθρώnων μετά Θεοϋ 192. 194. 462. 476. 616. 718. - διά nροσευχηc: 194. - Θεού μετά αγγέλων 248. - μυστική 618. - nρόc: τό φωc: 472. 480. ύnέρ γvωσιν 472. - ύπέρ νούν 248. 362. 458. 476. 520. ί1nερφυεστάτη 522. cξιc: θεία 562. έργασία ενθεοc: 554. - ίερά 556 Εύαγγέλ~ον,

472.

478. 670. 672. - Πνεύματοc: 166. "'Ελληvε,:: σοφοi 490. 496. 510. - έλλήνων μαθήματα 448.

λόγοc:

voc: 532, εύχή,

46.

tΞ Υ f' Ε ΤΗ Γ I Λ

βλ.

συντετμημέ·

κσi Γραφή.

άδιάλειπτοc:

152. 246 11 Ο. μοναχικοϋ μυστηρίου 576 εύχηc: ?:νέργεια 214 χάρι­ σμα 264. βλ. προσευχή. κλείθρον θησαuρGJV

Βλ. έtω παιδεία. έμnειρία, βεβαιοτέρα άnοδεί!Ξεωc:

- ένεργειων Πνεύμα­ τοc: 698. - nνευματικοϋ δώ­ ρου 310. έμφέρεια πρόc: Θεόν 528. 576.

Ζ

31 Ο

έvέργεια,

αίσθΊΤΙΚή

καί

Ζωή,

άΤδιοc:

532. -

νοερά

520. 636. - ακτιστοc: 610. - θεοnοιόc: 622. 676. - Θε­ οϋ 624. 628. κοινή ψυ­ χ11c: καi σώματοc: 370. 372. 386. 392. - ούσιώδηc: Θεοϋ 624. 664. - φύσεωc: Θεου 662. - θεοπρεπείc: 662. Θεοϋ άκτιστοι άλλ' ούκ άναρ­ χοι 662. 664 . ...,. νοεροί 484. 500. 502. - nνευματικαί 370. t,γτολαi ένοnοιοί 324. 348. 416.

640. -- άνείδεοc: 582. 584.

θεία

Η ήσυχάί';οντεc:

140. 146. 152. 262. 278. 368. 432. 434. 626. ι;σuχασταi 10. 11. 330. 374. ήσυχαστική,

έριc:

7.

-

μέθοδοc:

9. 10. ήσυχία 134. 140. 142. 176. 246. 260. 262. 338. 348. 400. 428. 436. 372: 458. 462. 482. 510. 534. 540. 626.μέΟ'ΟV αίποσυγκεντρώσεωc: 126

ήσuχiαc:, πείρα, χνη

διδάσκαλοι

142.

ή των τεχνων τέ­

350.

745

αμεσοc:

τελειωτάτη

508. 236. 540. -έπ'

δnειροv

368. 370.

Βλ. θεω·

ρiα καi

ορασιc:.

238. Θ

464. 463.

διάφοροc:

θεολογiαc:

θεόc:, 6μcθεκτοc: ο~αρχiα

198. 572. 624. θεηγόροι 272. 418. Οωγενcσία 3-84. θεογνωσία 304. 548. 550. 564. 566. - αύχεί Θεόν διδάοκα­ λον 498. έκ του όκτiστου φωτόc: 538. έκ των δν­ των 538. έ!Ξ άnοφάσεωc: 496. - nαράδοξοc: 106. 288. -- χρ1στιανων 494. 496. θεογνωσiαc: όδόc: 45. - τρό­ πος 536. φωc: 268. 290. 330. βλ. θεολογία. Θεολογία 38. 454. 468. 530. 546. 596. - άnοφατική 460. 474. 476. 500. 502. 504. 512. 514. 516. - άσματικιi 184. - διάφοροc: θεοπτίαc: 236. 238. - Διονυσίου 462. - θεωρία 182. 454. - κα­ ταφατική 27. 540. παντόc: ανθρώπου 508. Πλάτω­ νοc: 438. θεολογίαc: άλη­ Οουc: πηγή 182. έργον 33 - μυστήρια 518. - σύμβο­ λον 452. Βλ. θεογνωσία. θεολόγοι 66. 500 iεροi 168. 468. 488. Θεόπνευστα λόγια 270. 340. 420. Θεοnοιόc:, άnλότηc: 490. δω­ ρεά 578. 580. 582. 612. 622. 676. - χάριc: 714. θ~οnοιόv δωρον 620. 622. 624. 708. 718. Θεό:πηc: 200. 418. 430. 446. 482. θεοητiα 38. 138. 204. 432. -

690. -

έΕ.ω έ·

αuτοϋ

κατά

συγκατάβασ1v

248. -

θεοίc: ένούμενοc:

470 688. 690. όρατόc: τοίc: άγίοιc: 470. πατήρ τηc: άληθείαc: 558. πηγή φωτόc: 564. αύνθετοc: 680. ύnοστάτηc: 688. - φωc: 168. 110. 564. 590. - χάριτι 670. - αυτο­ ψία 658. 660. - γνωσιc. 56. 666. -· δυνάμεrc: 52. 656. 678. 680. - Έκκλησία 304. 328. 420. 570. 574. 710. -έμφάνεια 174. 560. -· έν­ έργε1αι 52. 710. εννοrοι 318. - ένοiκησιc: 704. έργα άναρχα 660. 664. εύnρέnεια 652. 708. - θέλη­ σrc: 658. 706. - θεωρία 36. 37. 190. 194. 312. - iδ1ό­ ητεc: 686. λαμπρότηc: 718 -- όvόματα 662. 666. ούσiα 50. 51. 52. 420. 426. 428. 436. 438. 608. 610. 620. 654. 688 - φύσιc: καi δόξα 442. 468. 664. 682. Οcότηc: 580. 582. - αύθημερινή 586. - άρχή 620. - εννο1α 666. -- σύμβολον 586. 592. θεοφάvεια 156. 204. 228. 470. 566. - όρατή 458. 468. 470. θειύ[)iα 512. άvεiδcoc: 512.άφαiρεσ:c: καί ενωσιc: 186. -δrά nίστεωc: 578. δό!Ξηc: Θεοϋ. 442. cτερον ίJr.ολο· γiαc: 502. Θεου 482. -μεθεκτόc:

κατά

670.

ϊιnόφασιv

5UB.

!>1?

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

740

νόμοc:

κτισμάτων

516. -

494. 498. 458. - πρόσωπον npόc: πρόσωπον 588. Στε­ φάνου 704. τελειωτάτη 588. - φωτόc: 454. 478. Βλ. -

ίΞΥΡΕΤΗΡΙΙ,

Λ

νοερών

θεοπτία καί όρασιc:.

Λατίνων άnoκonijc: αiτια

-

θέωσιc:

51. 198. 256. 446. 458. 620. 624. 630. 718. - άγ­ γέλων κσί άνθρώnων 612. 628. - άγέννητοc: 620. 624. - ένυnόστστοc: έλαμψιc: 580. - μίμησις άμιμήτου 614. σαρκός Χριστοϋ 628. ύ· nερώνυμοc: 626. - ψuχijc: καi σώματος 484. θεώσε­ ωc: άρχή 580, 618. 628. - εκστσσιc: 614. - ,παρεκτι· κά μέσα 614. χαρακτήρ 614. - χάρις 614.

574. 274. νοόc: 56. 62.

λόγοι, αίτιώδειc: των όντων δημιουργικοϋ

64. λουτροϋ άnοχή

326.

νήc:

Μ μάνα,

τύποc:

θείου

φωτός

Μεταμόρφωσ•c:

146. 462. 504. 586.

μεταστοιχείωσις άνθρώnου μετεμψύχωσις

μίμησις

Θεοϋ

202. 460.

228.

596.

84.

616.

Βλ.

θεομψη·

σία.

μνήμη Θεοϋ

άδιάλειnτοc:

ίερωτάτη

390.

324.

μονσχικης τελειιίJσεωc: σύμβολο

576. μονοχικοϋ

300. 556.

ίσάγγελοc:, δνθρωnοι

ίσάγγελοι

188. ίσοθεfαc: έρωc:

μοναχός

μυστηρίου εύχή 576. 132. 324. 326. 576. -

μοναχών, μονοθελήτηc: μονοφυσίτης

κ

μυστήρια, ριον,

καρδία,

καθαρά

208. 256. 484. 486. 530. 554. - νοόc: όρ· γανον 124. 126. 406. ό έσω δνθρωnοc: 532. όργα· νον όργάνων 400. 404. -

νέκρωσις

σαρκικόν λογιστικόν όργανον

-

216. 404. 126. κενώσεως

μυστήριον

κοιλιόψυχοι κόλασιc: καί κτίσεως

χάριτος θρόνος

(κατά οημ.

464.

140 Βαρλαάμ)

15

διδασκαλείον

348.

576

ρίου

Z:ωijc:

πολιτεία

326 -

338.

έαυτόν ύnερανα·

164. -

βαίνων

μονάc:

Ίεραρχίαc: τέλος

γραrιτόc: 494. Θεοϋ 496. - φυσ1κόc: 494 - χάρι· τοc: 496. νοϋc:, άνείδεοc: 236 - ονοματοc: 520. - άnαθήc: καί δυλοc: 230. 458. - άσώματοc: 406. - δαιμόνιοc: 100. - διαφα·

προτύπωσιc:

322.

706. 706.

-

άnόρρητα

190. 576.

μυση,­ μυστη·

698. Ν

398. -

λογιστικοϋ

3-96 354. 396. v:1στεία 354. 356. 358. 380. προαευχijc: ούσία 360. νηψ1c: 142. - λογιστικοϋ βελτίω· ΟιC: 122. 126. 140. 176. νόησιc: 44. 46. 472. 696. ά· nερινόητοc: 45. 524. - ύnέρ νόησιν 636, nαθητικοϋ

κίνησις

κατ·

εύθεiαν

καί

κυκλική

μοναχικόν πείρα

430. 500. 502. - θε­ οε1δήc: 552. - θεόnτηc: 534. όρων τά πνευματικά 186. όφθαλμόc: ψυχijc: 168. ύ· nερουράνιοc: 158. φώc: νο· εράν 166. 168 Χριατοϋ 496. νοϋ διάχυσις 402. - εδρα 406. 698. - είκών 430. - είc: οι:ιραvούc: άνά­ βασις 160. έκστασις 312. - έν~;ργειαι 128. 132. - έ· νοειδήc: συνέλεειc: 36. 132. 324. - ένοίκησιc: είc: τό σω· μα 120. 124. 126. 132. ε!Ξωσιc: καί έπιστροφή 34. 35. 116. 128. 246. 318. έnισκοπή 122. καθαρότη· τηc: 194. κάθαρσις 716. 130. 134. - κρείτ­ των ένέργεια 244 νοητική δύναμιc: 522. - όργανον 124. 126. - οίJσία 128. 130. ούσία ώc: φώc: 430. πρόc: σu,μα συνάφεια 404. συνέλι!Ξιc: καί άνα· 406. φορά πρόc: τόν Θεόν 246. (ΗΗΠολi1 352. φύσιc: 326. - νι,ων κίνησιc: 674. ο υμψίJλοψυχία

39. 262. 264. 13. 36. 140 καί 59. 262. 264. 568.

όμφαλόψuχοι ΟΙ]μ.

747

σημ.

1.

όvτότηc:

660. 686. δρασιc: 44. 46. 472. 672. 674. άγγέλοu 528. άληθείαc: 552. - έν πνεύματι 468. ή

μετά

τοϋ

φωτόc:

ενωσιc:

478. - Θεοϋ 188. 468. 480. 482. 620. - Θεοϋ διά Πνεύ­ ματος 182. 188. 214. 460. 704. - Θεοϋ νοερά 182. θεiων 460. 618. καρδίαc:, ή πίστιc: ήμών 486. κατ· άναλογίσv 534. κρείττων γνώσεως 534. - ούχ ενω· σ,ς 522. ύnέρ αϊσθησιν 650. 712. - ύnέρ θέαν 524. ύnέρ vόησ1ν 488. 500. 502. ύnέρ ϋρσσιν 188. 190. 194. 474. 484. 500. 504. - ύnερώνυμσc: 712. βλ. Θεοnτία

καί θεωρία.

Όρθόδο!Ξοι

652. ούσία 668. ύnεράρχιοc: 620. ύπερούσιοc: 620. 630. 660. 672. 686' ύnερώνυμοc: 666. όφθαλμοί, νοεροί 222 - nvευμσ· τικοί 184. 470. 496. π nάθοc:

56. 394. γσστριμαρ­ 558. - θεουργόν 188. κακόν 394. κοινόν ψuχijc: κσί σώματος 372 μακό· ρ1ον 136. 234. 370. 372. 384. 394 παθών αίτίσ ή πα­ ράχρησις 388. nωδεiα, καθ' 'Έλληνας 56. 294. 328. - ώφέλιμοc: 288. - ε· !Ξω 60. 68. αγονοc: 288. 290. 510. - αίγιJnτιοc: nλοίί­ τοc: 31 Ο. βλαβερά καί μα· γίαc:

/ι18

ΙΞΥΡΕΤΗf)ΙΛ

ταiα

76. 494. - έναντία τηc: 82. - έναοχό·

πνεuιιατικηc:

ληαιc:

μέ

ε1Ξω

παιδείαν 88.

βλ. γν6Ίσ1c: καί έγ1{ί1κλ1οc: παι­ δεία.

παράδοοιc:, 6νθρωπiνη γραφοc:

438. -

182. -

iερό

έγ­

464. -

κεκρατηκuία

570. - nατερ196. 138. 436. - χρrστια­ 'Ιων μυστικωτάτη 534. πένθοc: 256. καθάρσιον 218. - μακάριον 360. 384. 388. 1<ή

Πεντηκοστή

636.

214. 486. 488. 490. 578. άnερίεργοc: 494. - βακτη­ ρία 706. δύνσμιc: ύnερφu­ ήc: 490. Πνείiμα αγιον, θεοnοιοϋν 582. -

φωτiιον

526.

-

νοϋν

nροφητιϊιν

διδασκαλία 34-2. -580. 582. -· χαρi­ 374.

εκχuσιc: σματα

πνεuμcπων πονηρών συνοuσίωσιc:

άνθρώnοιc: nολuθεία

148. 152. 610. 680.

nρό'{νωσιc

πρόνοια

ματα 148. 152. iΊποιοc: 360. - iΊυλοc 42. 192. 230. 356. 432. - είλικρινήc: 484. -έκτενήc: 436. έντολή Θεοϋ 334. Θυγάτηρ καi μήτηρ δακρύων 188. 334. 358. 436. - λατρεία πνευ­ ματική 348 νοερό 264. 354. 358. 362. 36~ 376. 378. 382. 408. - πνευματι­ κή 276. πραγματική 43. - σύvτονοc: 216. - σωμαη-

270. 100. 106. -

360. -

εiλι,κρινοϋc: άnοτελέσματα

376. 476. - ελλαμψιc: 164. -ένέργεια 314. - εί.Ξιc 314. ερωc: 252. - ήδονή 218. ήσuχαστικijc: μέθοδοc: 43. ίερδc: μέθοδοι:: 23. 26. κα­ θαρδc τοκετόc: 196. 238. καιρόc:

360. ομόc:

582.

κατάpγησιc:

-

- oiκoc: 326. - όρι­ 194. 196. - πνεuματι· δώρον 318. προσοχή

198. 23-4. --

ρήματα

σκοnόc:

316.

380.

σχημα

σώματοc:

nροσευχήν

κατά

Πνεύματοc άνενδεήc:

ρετηc:

τιiν

μή φυσικόν

φυσικόν

cιδέc

174.

694. 71 Ο.

τών ήγεμοvικόν σειc

πuθαγορεί-

σώμα.

όμόθεοc:

138. -

586.

266. 272. -

274.

274. - άνθρω­ 33. 104. 322. -άnοστο· λική 272. --δαψονιώδηc: 82. 282. - διnλη 41. 102. 270. 296. - Έλλήνωv μωρία 92.

Χριστοϋ

μοτοc:,

άναμφίλεκτοc:

ωσιc:

-

Έλλήνων

μοc

90. -

Χριστψ

-

ένιαία.

102. -

ε1Ξω

ψεuδώνu­

41. -

έν

εεω 56. 274.

άνίκανοc: nρόc διόρ­

θωσιν των άνθρώπων θεία

456. -

ηιστοίc:

226. 486. 202. i 24. -- σ
φωτιστικόν

θεουργία

μετά

ψuχηc

38. -

χόριc:

Υίόc:,

μακαριότητα

έ1c

δεί.Ξιων

ύπερούσιον

τα

ατου

φυσικά

1ι.λ,:ιC:ηι)(:

ιv γνιίιοr;ι

φωc:

480. 482. 49. 478. 482. άγέννητον

τον

Θεοϋ

-

αiσθήσει

674.

676. άθέο­

580. -

454. -

άίδιον

αίοθήσεωc:

606. 640. 672. -

καi διανοίαc ύψηλότερον ακτιστον

-

598. -

312.

άvαλλοί·

G06. -

άνuπόστατον.

άnαύγασμα

όμοθέου

αnεφον

470 590. - δρτοc: 202. - ούθυnόστσ­

452. -

6πρόσιτον

-

342.

Ο.

61

δό1Ξα

τον

Τ

82.

καί

300 - μαθι~ματα 266. 268. 272. 290. 300. - μαθήματα όψιc νοητc,ι:; 288. μαθημά­ των τέλοc: 268. ώφέλειcι 34. φιλόσοφοι:: άληθήc: 274. 276. φρόνημα σωματικόν 120. 122. φύσιc:, αύθuπερούσιοc: 668. Θεοϋ 442. φύσεωc: άκτί­

άγγέλων

5Ββ

κοινή

2S8. - ί1ποτελέσμα­ 302. cpyov 33. - ίδέcι

σαρκόc:

6νάστασιν

καί

έv λόγοιc

nρά1Ξεσ1

όμ­

τι)ν

712.

έκάοτοu

302. 304. -

600. -

κατά

61 Ο.

Q φιλοσοφία,

ωτον

φiι:οιc:

ού­

61 Ο. 720.

ύnεpοuσιότηc:

σχη­

--

Πατρόc:

212. ύπεράναρχοc: 708. ύnέρθεοc: 426. 624. 708. σία 48.

434.

σωμίπωv, άγίων δόί.Ξα

τοϋ

κοΟέδρα

κατά τήν προσεuχr1v

με­

uίοθεσίαc

180. 622. 578.

218. 220. 226. 364. -

ψuχιiι~

ταποίησιι.: μο

226. 372.

κοινωνία είc: χάριν

ιι,::Οε1Ξ1ι.: είc: τήν η1ι.:

διά

230.

114. -

104. 322. θεουργικιi 268. 272. θύ· 32.

Χριστόc:

ψuχιϊc: όργανον

άβεβαία

-

πνc:υματ1κόν

-

-

πiνη

94.

μεριστcι

αί­

,κupiωc:

140. - συμβόλων cϊδη 49. 50. συνουσία Θεψ 244. 246. 390.

Σ

σοφία

-

σωματικά

μετολήψεωc:

μετασκεuαιομένη

σύμβολα

-

160. 518.

ούσσωμοc

σάρί.Ξ,

έ.

457

σθητά

518. -

178. α'iρεσιc: 178. Χολάνηc 294.

ων

νοιο

όρά­

526. 696.

πυθαγόρειοι πύργοι::

προφη­

-

526. -

φωτο·

συμβόλου εν­

-

Υiοθεσία

576. -

592. 600. -

602.

700.

γ

592

590. 602. 612. 592. 594. - μο­

vοχικηc πλειιίισεωc:

21. 134. 138.

τόμοc: cιγιορειτικόc

270. -

θεολογiαc:

592. -

θεότητοc:

-

749

88.

φυσική 70. σοφίαc: όρχ1) 64. 74. 76. - ε1Ξω χρησ1c: 112. - έρασταi 3-22. - κτι1σιc: 638. λογίων Θεοίi ά­ λήθεια 268. τέλοc: 108. Στωϊκοi 66. ΣτωϊκGJV αϊρεσιc 178. σι)μβολον 590. 592. 594. ό­

πρόσωπον τοϋ εσω όνθρώnοu.

nροφηται

καθ" 'Έλλ;~vαc: μωρανθείσα

92. - Πλάτωνοc: πονηρά 298 Πνεϋμα αγιον 272. -

366.-

476.

658. 660. 692.

όπελαύvοuσα ,πονηρά πνεύ­

ραθεν

τελω­

152. -

δύναμιc:

138. -

Θεοϋ

658. 692. προορισμόc 658. 660. 690. 692. προσευχή 470. όδιάλειnτοc: 42. 70. 152. 230. 314. 394. -

κή η iοuδαϊκή

νική

κόv

πίστιc:

-

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

600. -

δϋλοv

αύτοπτικόν

Βασιλεία

424. 600.

518. 520. 674. Θεοϋ 514. 606.

750

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

608. 160.

βρωμα

-

γνωαιc: φύαεωc:

δόΕα

έποuρανίων

γνόφος

702.

Χριστοϋ

καί

δικαίων

ψuχηc:.

210.-

612. -ένuπόστατον 422. 424. 426. 438. 476. 578. 580. 600. - έν φωτi όρώμενον 462. 478. 522.έποuράνιον 21 Ο. - ή τοϋ Θεοϋ τελειοτάτη θέα 204. Θα­ βώριον 37. 49. 594. -θεατόν αγιοιc: 710. - θεολογίας σύμβολον 452. θεοποιόν 606. - θεότης 198. 232. θεοϋν 71 Ο. θεοuργικόν 618. - θεοuργόν 160. 598. 634. 714. - θέωσιc: 718. ένέργεια

καλλονή τοϋ

μέλλοντος αίω­

νοc:

608. 714. - μέλλοντος 468. - Μεταμορφώ· σεωc: 450. - νοερόν 154. 156. 164. 166. 168. 206. - νοητόν 422. - νοητόν παρεκτικόν γνώσεως 156. 172. 252. - όρατόν πιστοίc: 458. - ούσιώδεc: 650. προαιώνιον 208. - προσώ· που Μωϋσέωc: 162. 164. 172. 174. - πρώτον (Θεόc:) 90. 160. - ύπέρ ο'ίσθΊσΙν 458. -ύnέρ νοϋν 424. ύπέρ δ· ρασιν 520. ύπεροuράνιον 616. - ύπέρ τά δντα 456. - ύποστατικόν 166. 648. -· οίωνοc:

ύπόστασιc: μελλόντων άγαθων

514. δίας

φαί'νον είc: τάc: καρ­

των

γνώρισμα

πιοτών

634.

448.

έηιδημία

242.

- έσχατολογικόc: χαρακτήρ 240. 242. - θεωρία άνωτέ· ρα

τijc:

γνιίJσεωc:

τηc:

448.

Γρα·

θεωρία

206.

προσευχηc:

476. - δόΕα θείαc: 514. 606. 608. -

538.-ενδuμα

φωc:

διά

θεωρία

-

5. Εύρετήριον κυρίων όνομάτων καί τοπωνυμιών

διά σωματικών όργάνων

228. 242. - ίδιότητεc: 454. 606 642. 644. - ούσία 428. - αίσθητά 148.

φωτισμός,

θείος

αίσθήσει

146. 174.

πτόc:

160. - ιjπέρ

-

λη­

νοερός

συμβολικόc:

162. 204 α'ίσθησιν 146. φωτοφάνεια, ίερά 564. Ίησοϋ έν Θαβώρ 160. 208. 598. νοερά 564. Χόριc:, δναρχοc: 708. θεο­ ποιόc: 714. - θεουργός 626. Χάριτος,

δώρα

καi πνευματικό

246. βεβαίωσις 60. γήματα

διδασκαλίας μιτοc:

φυσικό

306. -

ένερ­

διά χάριτος

σuνέπειαι

περί κτιατηc: χά­

572. 574.

Χριστιανισμοϋ

μυστήριον

χριστιανοκατήγοροc: χριστιανων πολιτεία

172.

706. 322.

ψυχή

198. 228. - άπλij 682. - θεοφόροι: 198. - νοερά 226. - πρδγμα παλυδύναμον 124. α'ίσθησιc: 366. γνωστικόν 338. δυνάμεις 682. 684. - δύο καθάρσεις 332. 3-22. έπιθυμητικόν 136. - θέωσιc: 226. - κά· θαρσιc: 294. 334. κάλυμ­ μα 248. νοερά προσευχή 374' 376. - όρμαί φυσικοί 616. - όφθαλμοί 415. 222. 228. 440. - ηαθητικόν 256. 388. 392. 394. 396. - σκό· τοc: 33-0. 332. ύγεία καί τελείωσις 340. 446. φαν­ ταστική δύνcμιc: 526.

ψυχών

μετά

208. 210.

751

θάνατον κατάταΕιc:

'Αβραάμ

492. 702. 578. .. Οροc: 9. 1 Ο. 24.

Διογένης

'Αγαρηνοί 'Άγιον

μεθόριον

-

κόσμου

66 σ;1μ. 15. 11. 12. Δωρόθεος 506. Δισύπατοc:

25.

καί

ύ·

350. Αδάμ 34. 64. 114. 148. 174. 338. 436. Άθανάσιοc: Άδριανουπόλεωc: 25. Άθανάσιοc: Λεπαντρηνόc: 26. ·Αθijναι 286. ·Αθηναίοι 76. 'Άθωc: βλ. .. Α γ. 'Όρος Άγύnτιοc:, - σι 76. 272. 286. 308. 324. 336. 498. 558. ·ΑλέΕανδροc: Κωνσταντινουηόλε· ωc: 150, σημ. 3. Άντώνιοc: ό μέγας 344. 'Άρειος 150 καi 150 σημ. 3. Άριστοτέληc: 272. 416. 420. Άρσένιοc: ό μέγας 428. ΑύΕέντιοc: 25. 26. · Αχιλλεύς 98. περκοσμίων

Είρήνη Χούμναινα

25 98. Έλλάc: 48. 'Έλληνες 32. 60. 68. 84. 90. 92. 100. 108. 252. 266. 272. 282. 290. 292. 300. 302. 304. 308. 320. 324. 336. 498. 514. 558. Έπταπόρη ή Πίεροc: 98. Εϋα 436. Εύάγριοc: 29. Εύκλείδηc: 298. 416. Εύνόμιοc: 52. Εύστάθιοc: Σεβαστείαc: 76. Εύχίται 47. βλ. Μασσαλιανοί. Έλικών

Ζαχαρίσc:

464.

Ζαχαρίαc:

ό

Ζεύc:

Βαραχίου

476.

98.

Βαρλαάμ

430. 84. Βελίαρ 176. Βενέδικτοc: 196 σημ. 13. Βλαχερνίται 29. 47. 51. 568. Ηογ6μηλοι 29. 47. 6λ. Μασσα!Jαρνάβαc:

Ήλίαc:

(μοναχός)

22.

26.

36.

37. 142. 352. Ήλiαc:

(.προφήτης) 138. 202. 352. 454. 592. Ήσίοδοc: 98.

200.

λιι1νοί.

Θαβώρ

1 ιιll1111Jλ

η

14:>.

464.

1 "λιιν,'Η· :?Hfi 1 ι'ινι ιι

...

ι ,,λ,,,ιι

1111

'.>

Λιιν11'1λ Λιι.,,.',

111/1

1/11

11,11

4:1,1 1 lfl

Ίι.ιι

1,1,1

;> :111

ί'4 ί'

37. 146. 160. 204. 206. 208. 222. 226. 228. 230. 240. 242. 450. 540. 710. Θεόδωροι: Βλαβερνίτηc: 29. 47. σημ. 11. Θεόδωρος Τραπεlούτνιοc: 580. (-)1:iιληπτοc Ν1καίαc: 25. Οι:ι'ιληιιτοι: Φιλαδελφείαc: 22. 14?. 352.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

752

8. 9. 14. 25. 31.

Θεσσαλονίκη

10. Νίκαια

46. 47.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

150. (όμολογητήc:)

150 350.

Νικηφόροι::: ό έΕ Ίταλίαc:

22. 24.

Νίκη

ϊ γνάτιοc: Καλόθετοc: Ί εροσόλuμα Ίνδόc:

11. 12. 17.

398.

25.

418.

· ιοuδαίοc:, • οι

146.

304.

388.

428. · ιοuλιανόc: 326

καί

326

σημ.

18.

"lnnapxoc 418. Ί πποκράτηc:

Νικηφόροc:

266.

26. 36. 44. Νι!ίηφόροc:

Χοϋμνοc:

Νικόδημος

26.

Νουμήνιοc:

Πυθαγορικόc:

Καλέκαc:

Παλαιολόγοc: Μιχαήλ

Ίωάννηc:

ΚαντακοuΖηνόc: Κομνηνή 'Άννα

Κορίνθιοι

σημ.

5.

426.

Κοσμδc:

ό

ώδικόc:

212.

350.

Λατίνοι

Λεόντιοc: Βu7.άντιοc:

50. 60.

64.

σημ.

Λουκαc: Λώτ

9. 13. 46.

1 Ο. 262. 47.

(μοναχόc:)

11. 12.

96

86

σημ.

σημ.

Ιηρολόφου μονή

96. 26.

Μαρία

ή

'Όκκαμ ··ομηροc:

Αίγυπτίο

ό

Τύριοc:

Νεϊλοc:

ό

Ίταλόc:

Νεί'λοc:

Καβάσιλαc:

22. 26. 142. 12.

Νεiλοc: ό Κωνστανηνουπόλεωc:

76. 304.

Ούρανία

ή του

ό

29. 25 σημ. 62. 31 σημ.

σημ.

σημ.

Διόc:

152. 13

μέγαc:

Ψιλίιθεοc: Κων)λεωc:

33. 98. 98.

24. 25. 26. Πέρσ:-~c: 418. 432. 574. Πιέρια 98. Πλάτων 34. 86. 96. 302. 416. 420. 690. Πλούταρχοc: 102 σημ. 14. Πτολεμαϊοc: 298. 416. 418. Πuθαγόραc: 690. Πυθογόρειοc: 178.

Ποχuμέρηc:

298. 418. Σελιώτηc: 22. 142. 352. Σηλύβρια 1 Ο. Σιγέρ έκ Βραβάνδηc: 33. Σικελία 260. Σινa (δροc:) 162. ΣιναΤτηc: Ίωάννηc: 43. Σιών 498. Σκύλλα 558. Σκύθηc: 336. 418. 432. 578: ΣκGποc: Έρίγεναc: 27. Σκυρομάτηc:

216. 418. Μασσαλιανοi 29. 47. 186. 568. 580. 610. 614. 708. Μελχεσεδέκ 708. Μιχαήλ Η' ό Παλαιολόγοc: 350. Μαρiνοc:

Φαραώ

14

Σαμουήλ

158.

Τουρκοι

96 378. 380. 48.

Τιμόθεος

Φιλήμων

398.

Μανωέ

αημ.

398. 86. 98. 192. 206. 252. }: ι i:φavoc πρωτομάρτυc: 212. 216 372. 428. 460. 462. 540. Χιιμ~:ών ό Μεσοποταμίαc: 29. :>~ωκράτηc 98. 690. .:.:ωσάννα 434.

25.

69. 492.

Νωε

Ιενοφων

σημ.

Σολομών

Τίμαιος

31. Ίσpαι'1λ 76. 162. 702, σημ. 19. Ιταλία 17. 48. 576. 'Ιταλοί 576. Ίωάννηc: ό Πρόδρομοc: 34. 68. 'Ιωσήφ 592. Ίωσήφ Καλόθετοc: 11. 12. 16 σ:~μ. 37 καί 38.

Ίσiδωροc: Κων)λεωc:

Σόδομα

Λραμπατί':όγλου

25 606

Θεοτόκης

Νικόδημος

Α.

σημ.

26. 246. 56. 62. 464 σ.

29

75. 45. 54. 10. σ. 5. 54. σ.

Άγ!Οpείτηc:

Ούσπένσκη

Π.

Ποι ιαδόπουλοc:

1Ο

27. 58. 26 78. 40

72.

ο.

Ν.

Κεραμεύς

5. 26 ο. 62. 31 Χιιι:ι-υι{:ρηc 29 ο. 75. 186 ο.

1Ιι"·τ,:η,; 98.

σ.

ο.

ο.

Α.

78. 98.

1.

214. Ο. 55 23 σ. 49. 90 ο. 81. 'Ι·Ι 11 1111. 136 σ. 52. 170 ο. •,11 1•ιι; " 14. 248 ο. 20. !/!Ι " 1/ '108. Ο. 13.

Φ11ψϊικ11ι:

J \

Λ.

11

). 1,1'1,111111

Μ

1111·,·,1 11

11,,,

Ι 111',Ι I ι ι 1 (Ι.1t11,ιι

1

ι

.1

:·

11

1 /()

1

1 Ιι ι" ,Ι 1 111 /I

1 f•Ιl

~Jf) Ο.

""·"'"

ι

•

1111,1:Ιt

111

ι

,,

62.

1. ?5 α. 61. 26 :,:ι 11

():>

11

11111 ι;ι

Χαλάνηc:

Πύργοc: 294. 76. 272. 286. 324. Χριστόc:, ίατρόc: 340 '1 ησουc: 266. - μόνοc: Θεόc: καί Πα· τήρ 456. Πατήρ 538. Χριστου δευτέρα παρουσία 242 -δό!Ξα 448. - ελευαιc: 344 . ένέργειαι 706. θελήματα 706. φύσειc: 706

Χαλδαίοι

708. σημ.

Γεννάδιοc:

Δημητρακόπουλοc:

Ίωάσοφ

Φιλόθεος

128. 47 σημ. 181. 142 66. 262 σημ. 9. 266 Σηλυβρίαc: 9. 18. 20

Χωρήβ

(δροc:)

Ώpιγένηc:

138

514. σημ.

55.

Εύρ:::τήριον νεωτέρων συγγραφέων

6.

Δουκάκης

753

,,

Β2.

Frankenberg 180 ο. 82. 484 ο. J. 25 σ. 61. 26 ο. 62. Housherr J. 14 ο. 31. 23 σ. 50. 134 ο. 42. 390 ο. 82. lvanl
Gouillω·d

ΕΚΔ<)ΘΕΝΤΑ Α Τ ό μ

ΠΕΡ! ΕΧΟΜΕΝΝΑ

7-54

Χρον1κή βάσ,c. ηϊι: ήσυχαστ1κιϊc: έριδοc:

7-9

Άφορμοi η1c: ερ1δοc:

9-15 15-17 17-20 21-30

Τά συγγράμματα τοϋ Βαρλαάμ Φιλολογική σύνθεσ1c: τοϋ εργοu Πηγαί τοϋ έργου Ή πρώτη τριάc: Ή δευτέρα τριάc: Ή τρίη τριάc: Τό κείμενον ΚΕΙΜΕΝΟΝ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΙ Σ Η ΠΡΩΤΗ ΤΡ!ΑΣ 'Ερώτησιc: πρώτη Άnόκρισιc: πρώτη · Ερώτησιc: δευτέρα ·Αn6κρισιc: δευτέρα Έρώτησ1c: τρίτη ·Απ6κρισιc: τρίτη Η ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΑΣ

55-724

Διήγησ1c: κοi άνατροπή των ύπό τοϋ φιλοσόφου Βαρλαάμ συγγραφέντωv κατά των iερωc: 1'1συ­ yαί:όντων Περί nρασευχηc: Περί φωτόc: ίεροϋ Η ΤΡΙΤΗ ΤΡΙΑΣ

• Ελεγχοc: δευτέρων σμάτων

Κατάλογοι:::

των έκβαινόντων

έκ των

τοϋ φιλοσόφου Βαρλαάμ προτc1σεων

Κατcιλογοc:

1. 2. 3·. 4. 5. 6.

των έκβαινόvτων

άτόnων

έκ

τοϋ φ1λοσόφου Βαρλαάμ συμπερασμάτων

Εύρετήριοv Εύρετήριον Εύρετήριον Εύρετήρ1ον Εύρετήριον Εύρετήριον

χωρίων τηc: Γραφηc: Πατέρων Λειτουργικών κειμένων όνομάτων καi πραγμάτων κυρίων όνομάτων καi τοπονυμιων νεωτέρων συγγραφέων

των

Όμιλiαι δογματικοί - περιστατικαi

s· Τόμο

c:

έγκωμ1αστικαi

-

('Όροι κατά πλάτοc:) έnιτομήν)

r· Τόμο

c:

ΑΠΑΝΤΑ Μ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

1oc: Άπολογητικά 2oc: 3oc: 4oc: 5oc; 6oc: 7oc: 8oc: 9oc: 1 Ooc: 11 oc: 12oc:

410-567

άτόnων

Όμιλiαι είc: Έ!Ξαήμεροv Όμιλίαι ι:ic: Ψαλμούc: Όμιλiαι ιiθικαi καi πρακτικοί

δοc: Άσκηηκά

260-347 348-409

ij περί θεώσεωc:

(i:ςηντλήθη)

9oc: Άσκητ11,ά ('Όροι κατ 1 Ooc: Δογματικά έργα

56-258 56-59 60-115 116-119 120-145 146-14() 150-259 260-566

τών συμβαινόντων ατοnων έκ των τοϋ φιλοσόφου Βαρλαάμ συμπερα­

Έπιστολοi Έn1στολαi

nαιδαγωγ1καi

31-38 38-46

46-53 54

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

1 oc: Έπιστολαί

2oc: 3oc: 4oc: 5oc: 6oc: 7oc:

Σελ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

u <:

ΑΠΑΝΤΑ Μ.

ΕΡΓΑ

πήσεωc:) Δογματικά Α

(Κατά

είδώλων,

Περί

ένανΘρω·

· (Λόγοι κατά Άρειανων Α- Β)

Δογματικά Β · (Λόγοι κατά Άρειονων Γ -Δ). Δογματικ<:1 Γ · Έpμηνεuτικά Α · 'Ερμηνευτικά Β · ( Έ!Ξηγήσε1c: εic: τούc: Ψαλμούc:) ΊΞρμηνεuτικά Γ · (Έςηγήσειc: είc: τούc: Ψολμούc:) · 1uτορικοδογματικά Α · · 1στορικοδογματικά Β · (έςηντλήθη) Ί στορικοδογματικά Γ' ·Ασκητικά

Διάφορα άμφ1βαλλόμενα

ΑΠΑΝΤΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ

1oc: Προσωπικοί Σχέαειc: κοi Έκκλησιαστική Δ1ακονία Α'

568-645

2oc: Προσωπικοί Διακονία

646-693

3oc: 4oc: 5oc: 6oc: 7oc: 8oc: Ooc: 10oc: 11oc:

694-724 726-754 727- 734 735-741 741 742-750 751-753 753

Β·

Σχtσειc: καi

Έκκληα1οοτική

(ύπό i::κδοσιν)

'Απολογητικά έργα

(έξηντλήθη)

Δογματικά

Όμιλίαι (έ!Ξηντλήθη) Έγκωμ1αστικοi καί Έπ1τάφ1οι Λ6γοr Έπιστολαί (ύnό εκδοσιν) Έπη Δογματικά 'Έπη 'Ηθικά (ύnό εκδοσrν) 'Έπη είc: 'Εαυτόν (ύπό εκδοαιν) 'Έπη εic: Έτέρουc: (ύπό εκδοσιν)

Δ" ΑΠΑΝΤΑ ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ Τ

6 μ ο c:

1oc: Έκκλησιαστική Ί στορία ( Βιβλία Α · -- Γ" ) 2oc: 'Εκκλησιαστική 'Ιστορία (Βιβλία Δ · -ΣΤ 3oc: Έκκληοισυτική 'Ιστορία (Βιβλίο Ζ · 1·)