./
f'.. f'..
//
//
(J) ,
ι
ω C\J (J) T�
U'(J)
00 ι-- -' . 'w ω •
>
c::
ωω ΝΝ
><6 U'
�Cf)
��
��
r
ι
�
..
ΝΑ 1103 24& Nf 1 q:.rg
3
Ι
c- 2-
Ή ίστορία τής έλληνικής μεταπολεμικής άρχιτεκτονικής εΙνaι
ι
, ,<
γεμάτη όπά μοναχικούς άγώνες νέων όρχιτεκτόνων πού ξεκίνη σαν μέ αίσιοδοξία Υιό νά μεταφέρουν στή χώρα μας τίς κατακτή σεις τής σύΥΧρονης άρχιτεκτονικής σκέψης, νά τίς προ σαρμόσουν στίς σuvθηκες τού τόπου καί νά τίς έξελίξοuν, πλοuτίζοντάς τες μέ πρωτότυπες ίδέες καί μέ τ6 διδάγματα της ντόπιας άρχιτεκτονικής παράδοσης. Σόν δλους όμως τούς μονα χικούς άγώνες, αί προσπάθειες αύτές πέτυχαν λίγες μόνο καί , .... μικρες νικες. Σέ μιά περιθωριακή καπιταλιστική κοινωνία δπως ή έλληνική, τό άποτέλεσμα κάθε 6νθρώπινης δραστηριότητος έπηρεάζεται άπο φασιστικά όπό τίς γενικότερες δυσμενείς συνθήκες τίς όποίες διαμορφώνει ενα συγκεχυμένο αλλά καί πολύ καθοριστικό πλέγ· μα αντικρουόμενων συμφερόντων καί έξαρτήσεων. Καί ή όρχιτε· κτονική δέν είναι δυνατό νά όποτελέσει εξαίρεση σέ αύτό τόν κανόνα. 'Έτσι, τά λίγα αξιόλογα αρχιτεκτονικά εργα πού πραγμα· τοποιήθηκαν στόν τόπο μας μέ τόσους αγώνες από τό 1950 ως σήμερα, ύποβαθμίζονται συνεχώς μέσα σέ ενα έκρυθμο περιβάλ· λον πού άντανακλδ. την ανομία καί την αμάθεια τής άρχουσας τόξης, τή φαυλότητα μιας εξουσίας πού καταστρέφει τό παρελ· θόν χωρίς νά έχει κανένα όραμα γιά τό μέλλον. Τό καταθλιπτικό αύτό πλαίσιο εξηγεί την άπαισιοδοξία πού σιγά σιγά άναπτύχθηκε σέ μερικούς μεγαλύτερους αρχιτέκτονες μέ πλούσιο αγωνιστικό παρελθόν, καθώς καί τήν τάση τών νεώτερων γιό συλλογική ·δράση, τόσο στό στενό αρχιτεκτονικό πεδίο όσο καί στό εύρύτερο πολιτικό. Ό Τ.Χ. Ζενέτος ήταν ενας από τούς σημαντικότερους εκπροσώ· J πους τής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής γενιάς. Ταλαντούχος συνθέτης, μέ αρτια επιστημονική κατάρτιση καί εύρύτατες τεχνο· λογικές γνώσεις, άκούραστος ερευνητής, μέ έντονο κaί ούσιαστι· κό κοινωνικό προβληματισμό, αντιμετώπισε μέ τήν ίδια εύσυνει· δησία, σοβαρότητα καί συνεπεια όλα τά εργα πού μελέτησε· έργα πού χαρακτηρίζονται όπό ΤιΊ λειτουργικότητα της όργάνωσης, "
The history of postwar Greek architecture abounds with the solitary struggles ΟΙ young architects who started out ίη all optimism to introduce ίη Greece the achievements οΙ contemporary architectur· al thought which they aspired to adapt to 10caJ conditions and enrich with their οννπ originaJ contributions and the teachings of our architectural tradition. Like all solitary causes, these struggles achieved but a few and minor . victories. Ιη a marginal capitalist country such as Greece, the result ΟΙ all human endeavour is decisively influenced by the general adverse conditions generat6d by a con1used but νθΓΥ determinative network of conflictual interests and dependences. Architecture is πο •
eχceρtion to this rule. Accordingly, thefew noteworthy architectural works created ίπ ουΓ country since 1950 are being steadily downgraded ίπ this aberrant environment which reflects the lawlessness and ignorance οΙ the ruling class and the depravity ΟΙ an authority thatdestroys the past but lacks any vision for the future. This dismal reality can account for the pessimism that has spread lίke a slow contagion among the militant architects ΟΙ the '1ilties and the tendency among younger architects Ιο join forces ίπ collective action, ποΙ only ίπ their strictly professional lie!d but ίη the broader field of politics as well.
Τ. Ch. Zenetos was one of the outstanding representatives ΟΙ the
postwar generation of Greek architects. With his talent for composition, his thorough professional training and knowledge of technology, he was a tireless researcher deeply concerned with social problems, who 1aced with the same seriousness· and conscienciousness all the works he designed: works distinguished by their functional organization, clarity of form, perspicuity ΟΙ construction, flexibility and the ορροήυπίΙΥ they ρrovided the user
τήν καθαρότητα τής μορφής, τη σαφήνεια τής κατασκευής, τήν εύελιξία καί τή δυνατότητα συμμετοχής τού χρήστη στή διαμόρ φωση τού περιβάλλοντός του, τη χρήση προηγμένης τεχνολογίας καί τήν ανάδειξη τών λεπτομερειών, τόν σεβασμό τού τοπίου η τή δραστική έπέμβαση στό περιβάλλον, άνάλογα μέ τήν περίπτωση. Τό έργο τού Τ.Χ. Ζενέτου, άποτέλεσμα ένός τεράστιου μόχθου καί πολλών προσωπικών θυσιών, έκτιμήθηκε ίδιαίτερα από ενα μικρό κύκλο νέων άρχιτεκτόνων, πολλούς όπό τούς όποίους έπηρέασε σημαντικά. Ό 'ίδιος όμως αίσθανόταν παραγκωνισμέ νος, άπομονωμένος καί άπογοητευμένος από τήν εξέλιξη πού επαιΡνε ή διαμόρφωση τού περιβάλλοντος καί ή ποιότητα ζωής στή χώρα μας. Μέ τή μελέτη του γιά τήν πόλη του μέλλοντος" προσπάθησε νό αγνοήσει τήν πραγματικότητα καί νά σχεδιάσει γιά τίς έπόμενες γενιές. Στή στυγνά πραγματιστική δμως εποχή μας δέν ύπάρχει χώρος γιό ούτοπιστικά όράματα. 'Έτσι, κουρασμένος από τόν ανισο άγώνα, αποφόσισε νά βάλει τέρμα στή ζωή του, μέ εναν τρόπο πού διερμήνευε ταυτόχρονα τήν άπελπισία καί τη διαμαρτυρία τών μοναχικών άνθρώπων σταν διαπιστώνουν πώς δέν μπορούν πιά νά ζήσουν δημιουργικά μέσα σέ ενα αφιλόξενο καί άνοίκειο περιβάλλον.
Ό Τ.Χ. Ζενέτος ήταν από τούς παλαιότερους φίλους καί συνεργά τες των 'Αρχιτεκτονικών Θεμάτων. Τήν παρουσίαση μιάς επιλογής άπό τό συνολικό του εργο, καθώς καί μερικών σημειωμάτων του μέ σκεψεις γιά τήν αρχιτεκτονική πού αφησε, πέρα από χρέος φιλίας, τή θεωρούμε ίδιαίτερα χρήσιμη Υιό τούς σημερινούς νέους αρχιτέκτονες, σέ πολλούς από τούς όποίους τό έργο του δέν είναι αρκετά γνωστό. Χωρίς όμως τή γνώση τής ίστορίας μας, ίδιαίτερα τής πιό πρόσφατης, δέν είναι δυνατό νά προχωρήσουμε. Καί ή συμβολή του Τ.Χ.Ζενέτου στήν ίστορία τής μεταπολεμικής ελληνικής άρχιτεκτονlκής καί άναμφισβήτητη είναι καί σημαν· τική. 'Ορέστης 8, Δουμάvης
to shape his οννη environment, the use ΟΙ advanced technology, the highlighting of detail, and respect 10r the landscape ΟΓ drastic rearrangement of the environment, whichever was called for ίπ each case The work ΟΙ T.Ch. Zenetos . the product of tremendous eflort and many personal sacrilices has met with particular appreciation among a small group ΟΙ young architects, many of whom it has influenced signilicantly. He himself, however, lelt elbowed aside, isolated and disillusioned by the course ΟΙ events, the deterioratton ΟΙ the man·made environment and the quality of lί1θ ίπ ουΓ country. .
•
•
Ιπ his design for the city of the future he tried to byp. produce a blueprint for coming generations. But ίπ our grim!y pragmatic times there was πο place for utopian visions. Exhausted by the unequaJ struggle, he decided to end his lίlθ ίη a manner that registered both the despair and the protest οί 10Πθ men when they find they can ηο longer lίνθ creatively ίη an inhospitable and uncongenial environment. Τ. Ch. Zenetos was ΟΠθ of the oldest Iriends and contributors of Architecture ίπ Greece. The presentatIon of a selection of his works and some ΟΙ the notes he left containing his thoughts οπ architecture is ηοΙ merely a Iriendly gesture; it is, ίπ our ορίπίοπ, particularly useful for today's young architects, many ΟΙ whom are not sufficiently 1amiliar with his work. We cannot advance without a knowledge of our history, especially ουΓ recent history. And Τ. Ch. Zenetos' contribution to the history of postwar Greek architecture is both significant and incontestable. ..
Orestis Β. Doumanis
ι
6
χωρίς σαφές όριο. Γιά τόν κάτοικο δσο γιά τόν άνθρωπο στόν δρόμο. Τά σύγχρονα προβλήματα κάνουν 6λοένα καί πιδ φανερή τήν ανάγκη πολιτικοποίη· σης καί «συμμετοχης» τού άρχιτέκτονα, όλλιως είναι άδύνατο νά τά άντιμετωπίσει σωστά, δσο ταλέντο ή καλή θέληση καί άν διαθέτει. Ό ρόλος τού άρχιτέκτονα συνε· χώς άπομακρύνεται άπό τό παλαιό πρότυ· πο καί σήμερα άρχίζει νά γίνεται συνεργά· της τών κατοίκων μαζί μέ τούς όποίους διαμορφώνεται. Ό Theo Crosby Κ.α. ανα φέρουν τήν δλο καί μεγαλύτερη σήμερα σπανιότητα σημαντικών αρχιτεκτονικών έργων, αν καί δέν ςέρω αν αύτό όφείλεται στίς παραπάνω ζυμώσεις καί τάσεις, πού όκόμα δέν έχουν ύλοποιηθεί παρά μόνο σποραδικά. Γιό τήν ώρα, έπειδή τό κτιστό περιβάλλον όταν γίνει διαρκεί πολλά χρό· νια, προσανατολίστηκα στήν έρευνα γιά τήν «αρχιτεκτονική τού μέλλοντος" δπου προτείνω μιά ιιμή αρχιτεκτονlκή,,_
Δέν μιμήθηκα τόν Mies van der Rohe, οϋτε J. φυο/κά τόν Corbu. Αύτός, ένώ έδωσε μfά
Ι
ένότητα aτόν έσωτερικ6 χώρο, δημιούρ γησε ένα σαφές όριο πού τόν χωρίζει όπό τόν έξωτερικό, καί ετσι εκανε ώρaία KOU' τιά. Ή προσπάθειά μου ήταν νά ένοποιή σω τ6ν έσωτερικό χώρο μέ τό περιβάλλον,
Ι did πα! imitate Mies νΒΠ der Rohe. much
'Ερεύνησα καί σχεδίασα άρχιτεκτονική στά πλαίσια μιας μερικά άναπτυγμένης βιομηχανικά χώρας ό Ιδιώτης έπιχειρημα· τίας ήταν ό πελάτης μου. Δέν είχα τήν εύκαιρία νό μελετήσω τήν κατοικία γιά τόν μεγάλο όριθμό, παρά μόνο σέ έπίπεδο πολεοδομικό-οίκιστικό (πχ aτή μελέτη γιό τήν Άγ. Γαλήνη). Τό πρόβλημα αύτό lείναι σαφέστατα πολιτικό (οίκονομικό) καί �δlαφωνώ - τουλάχιστο θεωρητικά - μέ τίς διεθνείς τάσεις γιά φτηνή κατοικία. Νομί-
Ι
/ess Corbu who, whi/e giving ίΠΙθΓίΟΓ space
future, which Ι propose shou/d 'non-architecture ".
Contemporary ρrob/ems increasing/y drive
Ι have investigated architectural probJems and designed buildings for a country ίπ the stage of partiaJ industrial deve/opment; my client was the private businessman. / have πο! had the opporfunity (ο design houses for the masses except οπ the Ιθνθl of regiona/ and urban p/anning (for instance, ίπ the planning for Aghia GaJini). This
continuously learning from them.
and / disagree - in theory at any rate - with the ίΠΙθΓΠΒΙίΟΠΒI trends toward low·cost housing. Ι believe that the house should be society's most e/aborate and /uxurious product; houses, not monuments (banks and such estab/ishments ίπ ουΓ time have rep/aced the temples and pyramids of bygone days), because houses account for 75 per cent of the built environment. The
a uπίΙΥ, created a defίnite boυndary between interior and exterior. thus making handsome boxes. ΜΥ own effort has been (ο inlegrate the interior with the θΠVΙΓΟΠ ment, with πα c/ear dividing Iίne between the tWQ. For the sake both of the resident himse/f and the man ίπ the street.
home the need (σ, ρolitical aW8reness and "participation" on the part of the architect, for it is otherwise impossible for him to approach them effectively, πο matter how much talent ΟΓ goodwill he is endowed with. The role of the architect is constantly moving away from the o/d model: he is becoming today a collaborator, a partner of the ΡθΟΡ/θ who lίνe ίπ his buildings, Theo
Grosby and others ροίπ! ου' the increasing rarity, ίπ ουΓ day, of important architecturaJ works, though Ι am πο! sure this can be attributed to the evolutions and trends mentioned above, which so far have materiaJized but sporadically. For the time being, since the built environment, once built, lasts for many years, my research is
oriented towards the architecture of the
be
a
•
problem ;s νθΓΥ clearly po/itίcaf (economic)
contradiction and dead·end which define contemporary society led me ιο search for ΒΠ "e/ectronic city planning" applicable Ιο ΒΠΥ and all political regimes (but, Ιο the extend that ίΙ constitutes a revo/utit1Aary innovation, /ike all changes, ίΙ will have Ιο be brough/ abou/ by l/1e working c/ass). ΜΥ work ;s separated ίπΙο professionaJ and
•
\ ζω δτι ή κατοικία πρέπει νά εΙναl τό πολυτελέστερο προϊόν τής κοινωνίας καί ΟΧΙ τά μνημεία (σήμερα οί Τράπεζες κ.6., δπως παλαιά ΟΙ ναοί καί οί πυραμίδες), μιά κα; άποτελεί τά 75% τού δομημένου περιβάλ λοντος. Ή όντίφαση καί τό άδlέςοδο της" αημερινής κοινωνίας μέ 6δήγησαν στήν έρευνα γιά μιά «ήλεκτρονική πολεοδομία» πού άναφέρεται σέ όποιοδήποτε πολιτικό καθεοτώς (άλλά όπως κόθε όλλαγή θά πραγματοποιηθεί όπό τήν έργατική τάςη). Ή δουλειά μου, όπό τά πράγματα, χωρίζε ται αέ δραστηριότητες έπαΥΥελμοτικές καί έρευνητικές. Ή έρευνα ύπάρχει πάντα στίς τελευταίες, άλλ6 σπάνιο ταυτίζεται μέ τή βασική έρευνα πού είναι κοινωνικο οικονομική. Σάν τέτοια μπορεί νά άναφερ· θούν ΟΙ χωροταςικές καί πολεοδομικές μελέτες μου· οί προτάσεις τους όμως δέν έφαρμόστηκαν. Στίς σύγχρονες τάσεις, μέ βρίσκει άντί θετο ό προσανατολισμός τής έρευνας στή φτηνή κατοικία. Τό πρόβλημα ε/ναι περισ σότερο θέμα μεταλλαγής. Άντί γιό τήν έγκατάλειψη παλαιών οΙκισμών καΙ' άνά· πτυςη νέων, μέ σπίτια-καταφύγια γύρω άπό άχρηστα μεγαθήρια μιας ουμβατικής γραφειοκρατίας, θά ποέπει TQ μέγιστο ποσοστ6 rfιc OίKOδOUΙKΠ(: IJΙΟUΠΥανιας να στραφεί στήν κατοικία για να δπuιoυρyπ· θεί ένα άνθfJώπlνO περιΒάλλον. Τά πιό «πμcδοευτικα" ρευματα στις δυτικές χώ ρες δέν άντέδρασαν στή σημερινή μορΦιί τής χωροταςίας, ούτε στίς άχρηστες έπεν·
research activities. Βυ! only seldom do the latter become basic research, which is socio-economic. ΜΥ regional and city
planning designs can be classified as such basic research; but the proposals they contain have not been implemented.
The ΡΓθνΒlθΠΙ orientation of present day research towards low-cost housing finds me ίπ total disagreemenf. The problem is primarily a question of shift in focus. lnstead ο{ abandon;ng o/d housing and deve/oping new projecls, with the houses as dormitories around the useless be
hemoths of conventiona/ bureaucracy, the greater ΡΓΟΡΟΓΙίοπ of the building industry ought 10 ΙυΓΠ Ιο housing and try (ο create a humane environment. Even the most "progressive" movements ίπ Western countries have ποι reacted agains! the current form of urban planning, nor against use/ess investments and the vast
transportation facilities used to move the myriads of "workers" they require. Reac Ιίοπ has sprung from other professiona/ fie/ds, concerned about the fact that low-cost housing is a new madness boding the most destructive possible conse· quences forman. Use/essmarble banks. for instance, prevent neilher inflation nor unemployment. The construction industry
7
δύσεις καί τά τεράστια εργα μεταφοράς τών μυριάδων "έργαζομένων" πού άπαι τούν. Μιά άντίδραση προέρχεται άπά άλ λες έπιστήμες, μιά καί τό φτηνά σπίτι είναι ενας νέος παραλογισμός μέ τίς καταστρο φικότερες δυνατές συνέπειες γιά τόν άν θρωπο. Ή άχρηστη μαρμάρινη Τράπεζα, πχ, δέν άΠOrρέπει ούτε τόν πληθωρισμό ούτε τήν άνεργία. Ή κατασκευαστική βιο μηχανία πρέπει νιf άσχοληθεί κυρίως μέ τίς κατοικίες, μέ rή διατήρηση καί βελ τίω ση όσων ύπάρχουν (στά πλαίσια ένός σχε δίου άΠOKένrρωσης) καΙ' τήν κατασκευή νέων μέ ίδιαίτερες άπaιrήσεις. Στήν 'Ολλανδία (δπως καί σέ πολλές εύ ρωπαϊκές χώρες) γιά τήν άντιμετώπιση τού στεγαστικού προβλήματος προσανα τολίζονται στή χρηματοδότηση τών ένδια φερομένων καΙ' δχι τών οΙκοδομικών έπι χειρήσεων πού κερδοσκοπούν μέ ξένα Kεφάλaια (π.χ. H.L.M.). Ή πολιτική αύτή έχει σάν στόχο νά ύπάρχει έλεΥχος άπευ θείας όπό τούς ένδιαφερομένους. Ή «προοδευτική" μερίδα τής οΙκοδομικής βιομηχανίας πού κατάλαβε τόν κίνδυνο, άνακάλυψε, μέσο τών τεχνικών-έκφρα στών της τύπου Habraken, τό δόλωμα τής .συμμετοχής., τή δυνατ6τητα δηλαδή γιά «έλεύθερη» έπιλογή τής διάτα ςης τών χώρων. 'Έτσι, τό χρήμα ξαναγυρί ζει στίς οίκοδομικές έπιχειρήσεις πού κατασκευάζουν πιά σκελετούς. ύποδοχής μέ κάποια διάρκεια ζωής καί στίς συνερ γαζόμενες βιομηχανίες πού παράγουν
«στοιχεία πληρώσεως» μέ μικρή διάρκεια ζωής. Μέ τόν τρόπο αύτό οί τελευταίες καλύπτουν τή ζημΙα πού έχουν όπό τήν έπιβράδυνση τού κυΚλώματος «γενική κα τεδάφιση-ξανακτίσιμο" μέ τό όποίο κερ δοσκοπούν. Παράλληλα, καί μέ τή βοή θεια τής δωφήμισης, ή κατοικία γίνεται καταναλωτικό όγαθό όντί γιά όγαθό χρήσης. Τό σύστημα αύτό θά ήταν σωστό σέ μιά κοινωνία στήν όποΙα δέ θά ύπήρχε κερδο· σκοπία στήν παραγωγή καί έφόσον ό σκε λετός ύποδοχης θά ήταν εύκαμπτος. "Ο· σο γιό τά «στοιχεία πληρώσεως" ή περι βλήματα, θά πρέπει νά είναι κινητά καί μέ μικρότερη διάρκεια ζωής, δχι όμως σάν τό προϊόντα τής βιομηχανίας αύτοκινήτων (σπατάλη ένέργειας παραγωγής καί αύξη ση τών όπορριμμάτων). 'Α ντίθετα θά πρέ πει νά είναι στοιχεία σχεδιασμένα μέ τρό· πο πού νά έξυπηρετούν διάφορους τρό πους ζωής, αύξάνovτας έτσι τη διάρκεια χρήσης τών κτιρίων. Στά δημόσια κτίρια (πχ σχολεία), τό σύστημα αύτό όχι μόνο μπορεί νά εχει άμεση έφορμοyrj, άλλά έκεί έπιβόλλετοι νά διαδοθεί. Πάντα μέ άπασχολούσε τό πρόβλημα πώς ν.ά σπάσω τόν κύβο-κουτί, μέ τρόπους πού νά είναι λειτουργικοί καί νά μήν έχουν σάν στ6χο-βόση τή μορφολογία. Σέ ενα εργο όμως ή ίκανοποίηση λειτουρ γικών άναγκων μπορεί νά προκύψει καΙ άπό στοιχεία μέ διαφoρεrιKή λειτουργία. 'Έτσι στήν τρισδιάστατη όψη συνέβαλε ή
πκαλωσιά πού διαρκώς μεταβαλλόμενη περιβάλλει κάθε κτίσμα στή διάρκεια της άνέγερσής του, καί καμιά φορά εΙναι ώpaι ότερη όπό τό κτίριο. 'Έτσι, άντί ή όψη νά είναι ένα έπίπεδο άπολίθωμα εγινε τρισδι άστατη καί μεταβλητή. Μελετώντας συστήματα κατοικίας γιά χα μηλό εΙσοδήματα, συνεργαζόμαστε μέ τό σύστημα προμήθειας έργατικών χεριών στή βιομηχανία καΙ' δημιουργίας κατανα λωτικής άγοράς, ένισχύοντας έτσι τήν έγκατάλειψη των άγΡΟTlκων περιοχών καί τήν έξαφάνιση τής έκεί άγοΡάς. Σπούδασα μόνος καί σπουδάζω συνεχώς, συνεργαζόμενος μέ τούς πελάτες μου καΙ' παρακολουθώντας άλλες έπιστήμες. Σέ αύτό μέ βοήθησε έπίσης ή πρακτική έξά σκηση καΙ' ή συμμετοχή σέ έπιτροπές τών συλλογικών όργάνων. Σωστή λύση είνω τά μικρά γpaφεία πού άνταποκρίνονται στήν άνθρώπινη κλίμα κα. Μέ ένα μικρό γραφείο μπορούν νά άντιμετωπιστούν καί μεγάλα προγράμμα τα. Τό δυναμικό τών γραφείων δέν πρέπει νά μετριέται σέ όριθμό ύπαλλήλων άλλά σέ δυναμικό γνώσεων καί ένημέρωση, έπι στημονική καΙ' πολιτική. Τ.Χ Ζενέτος
musl lυrn its attention ρrimarily (ο hoυsing,
consumer commodity rather than a utility
(ο maintain and improve existing homes (within the framework οΙ a decentra/izing p/an), and (ο create new high standard
commodity. This constructίon system woυld be all right ίπ a society ίπ which there were πο profiteering ίπ production and
housing.
prov;ded the built-on frame were f1exib/e. As for the add-on e/ements. these shoυld be
/π Holland (as ίπ many other ΕυΓΟΡθΒΠ countries) the housing prob/em has engen dered a tendency (ο finance the Ρθορlθ directly concerned rather than the con strυction companies wMch use borrowed capita/ for profitable specu/ation (e.9. H.L.M.). The aim οΙ this po/icy is Ιο give the people concerned direct controf. Reafizing the danger to themsefves, the "progressive" executives οΙ the building industry discovered, throυgh their experts spokesmen like Habraken, the ΙυΓθ of "ρartίcίρatιΌπ"; the possibIΊίty, that is, οΙ a "free" choice οΙ spatial layoυt. Ιπ this way,
movab/e and Jess durab/e but not obso/es cent Iike the products of the automobi/e industry, which waste energy ίπ production and create junk. They shou/d be designed ίπ such a way as (ο serve various different
incomes, we aid and abet the system that supρ/ies /abour Ιο the bui/ding industryand swells the consumer market, thereby contributing to the abandonment of the countryside and the disappearance qf the rura/ market.
ways of life, thereby pr% nging the term of use of the bui/dings. Ιπ pubJic utilίty bui/dings (e_g. schoo/s), ποΙ on/y is /his system direct/y app/icab/e, but ίΙ shou/d and must be adopted οπ a wide scaIe.
/ have studied a/one and / study constantly, working with my c/ients and keeping υρ to date with other sciences and professions. /π this / have been he/ped by my practice
the money finds its way back Ιο the construction companies which constrυct
/ have a/ways been concerned with the prob/em οΙ breaking the cube/box, ίπ ways that wou/d be functiona/ and not based οπ
(ΟΓ aiming at) the morρh% gica/ effect.
"bυift-on" Irames οΙ a certain durabifity,
However, ίπ any given work, the fuffillment of lunctiona/ requirements may often be
and Ιο the associated industries which produce "add-on" modυfarelements of low durability. The /atter thus make υρ for the loss they incur through the s/owdown ίπ the demo/ition / rebui/ding cyc/e which is their source οΙ profit. At the same time, with the heιp of advertising, housing is becoming a
forthcoming from elements which have a different function. Thus, the three dimensiona/ity of the facade can be enhanced by the scaffo/ding, which girds θνθΓΥ building with a changing pattern during construction and sometimes is more aesthetic than the buίlding itseff. As a
resu/t, bui/ding exteriors ΒΓθ πο longer ΡθIΓίfίOO f/at surfaces, but three-dimen siona/ and changeab/e.
LΠ designing systems of housing for low
and by my membership ίπ committees of collective bodies. The right so/ution is small lίrms which conlorm (ο the human sca/e. Α small lίrm can hand/e /arge projec/s /00. The potentia/ of a lίrm should not be measured by the number of persons ίt emp/oys but by its potential ίπ brainpower, knowledge and expertise, both professional and politica/. Τ. Ch. Zenetos
8
'Η
άρχιτεκτονική του Τ.Χ. Ζενέτου. 'Αρχές καί στόχοι
τού άρχιτέκτονα Α.Ν. Παπαναστασίοu
ο ι'
Θά πρέπει νά έξετάσει κανείς συνολικά τό έργο τού τ.χ. Ζενέτου γιά νά ξεχωρίσει τούς συγκεκριμένους στόχους πού έπι δίωξε συστηματικά καί μέ συνέπεια νά πετύχει στίς περισσότερες μελέτες του. Οί στόχοι αύτοί οί όποίο ι χαρακτηρίζουν τήν άρχιτεκτονική όργάνωση καί μορφή τών κτιρίων πού μελέτησε καί τίς πολεο δομικές καί ρυθμιστικές μελέτες πο_ ύ έκ πόνησε είναι βασικά εξl. Τούς άναφέρου με χωρίς προσπάθεια ίεράρχησής-.ους: α) χρήση προκατασκευής, β) ε ύελιξία-κινητικότητα, γ) μέριμνα γιά τόν ήλιασμό καί τήν ήλιο προστασία, δ) άνακύ κλωση καί άπoφυγή_σπαιά� ύλικού καί ένέ ργειας, ε) ένταξη στό περιβάλλον η διαμόρφωση τού περιβάλλοντος γιά τήν άνάδειξη τού έργου καί στ) χρήση προηγμένης τεχνολογίας.
α) Χρήση προκατασκευής.
Τήν άναγκαία γιά τήν έποχή μας μετάβαση άπό τή χειρωνακτική στή βιομηχανική δό μηση, προσπάθησε ό Τ.Χ. Ζενέ τος νά τήν πραγματοποιήσει άπό τά πρώτα του ηδη έργα. 'Έτσι, μελέτησε κτίρια μέ μορφολο γία προκατασκευής έστω καί αν, έπειδή οί τότε συνθήκες δέν έπέτρεπαν τήν έφαρ μογή της, κατασκευάστηκαν μέ παραδοσι ακές μεθόδους. Είχαν δμως τά κτίρια αύ τά τή δυνατότητα, σέ μιά μελλοντική έπέ κταση , νά δεχτούν μιά πλήρη η μερική προκατασκευή (έργοστάσια Φίξ καί Apco, είκ. 1,2) . Σέ μεταγενέστερα έργα κατάφε ρε καί έφάρμοσε άρκετά έκτεταμ' έ νη προ κατασκευή (έ ργοστάσιο Bravo, είκ. 3), άκόμη καί μέ έργοδότες κρατικούς φο ρείς (γυ μνάσιο στόν" Αγ. Δημήτριο, είκ. 4), ένώ συνέχισε νά μελετάει τήν έφαρμογή τής προκατασκευής σέ άκόμα μεγαλύτε ρη κλίμακα, άπό μεγάλα συγκροτήματα ως όλόκληρους οίκισμούς (ξενοδοχείο στή λεωφόρο Κηφισίας, Πλακιάς, Άγία Γαλή νη, είκ. 5-7) .
β) Εύελιςία - κινητικότητα
Ή εύελιξία καί ή κινητικότητα έξαρτώνται αμεσα η άπορρέουν άπό τήν προκατα-
The architecture of. Τ. Ch. Zenetos. Princip/es and aims
by Α.Ν. Papanastassiou, architect
If one iS to understand the particuIar aims Τ. Ch. Zenetos pursued so methodicaIIy and consistentIy in most of his projects and designs, one must examine his work as a whoie. One finds that SiX basic aims emerge from the architecturaI organization and form of the bu iIdings he designed and the urban pIanning projects and master pIans he authored. We Iist them here without attempting to pIace them in any order of priority: a) Use of prefabrication. b) FIexibiIity and mobiIity. c) Expos ure to sunIight and protection from soIar heat and gIare. d) Recyc l ing and conservation of materials and energy.
e) Adaptation of the work to the natural environment, ΟΓ rearrangement of the environment as a setting for the work. f) Use of advanced technology. 1. Use of prefabrication The transition, necessitated by ουΓ times, from manual to ind u striai mode of building was the object of Τ. Ch. Zenetos' efforts; an objective he endeavoured to reaIize from the νθΓΥ beginning of his career. He designed bu ildings with a prefabrication morphology even though cond itions at that time precluded its appI ication and trad i tional construction methods were used. ΗοννθνθΓ, those buil dings heId the possibi li ty of l ater expansion by fuII ΟΓ partial
prefabrication (Fix Brewery, Apco Factory, fig. 1,2). In l ater projects he succeeded in using prefabrication fairly extensiveIy ( Bravo Factory, fig. 3), even when his employers were government agencies (schoolhouse at Aghios Dimitrios, fig. 4); meanwhile he continued investigating the uses of prefabrication on a stilI larger scale, from large complexes to entire housing settiements (hotel on Kifissias Ανθ., Plakias, Aghia Galini, fig. 5-7). 2. F/exibi/ity and mobi/ity Flexibility and mob i l ity are d irectly depen dent on, ΟΓ res u l t from, prefabrication ΟΓ the reverse. The basic rdea and aim was a three-dimensional grid as a med ium in
j
9
5
7 8
9
10
i
��-----J
�-...----_�
�
10
σκευή η τό άντίστροφο. Ή βασική ίδέα στόχος ηταν ενας τρισδιάστατος κάνα βος-φορέας στόν όποίο θά έντάσσονταν τυποποιημένα στοιχεία, όριζόντια η κατα κόρυφα, σταθερά η συρόμενα, άδιαφανη η διαφανη, μονωτικά η δχι, μέ μιά πλήρη έλευθερία κίνησης καί γι' αύτό μέ δυνατό τητα σέ κάθε στιγμή διαμόρφωσης το ύ χώρου άνάλογα μέ τίς άνάγκες ' καί τίς συνθηκες (κλιματολογικές, κοινωνικές, ψυχολογικές), είτε αύτές είναι μακροχρόνιες (σύνθεση οίκογένειας) ε'ίτε βραχυ χρόνιες (καιρικές), (είκ. 8-10).
11
Υ) Μέριμνα Υιό τόν ήλιασμό καί τήν ήλlOπροστασία
Λόγω τού κλίματος, ή ήλιοπροστασία όπο τελεί βασικό πρόβλημα γιό τό μεγαλύτερο τμημα της χώρας μας. Μιά άντιμετώπιση είναι ή βαθμιαία κλιμάκωση της έντασης τού ηλιου άπό έξω πρός τά μέσα (μέ πέργκολα η περσίδες, συμπαγές στέγα στρο). Τή λύση αύτή τη συναντάει κανείς στή λα'ίκή νησιώτικη άρχιτε κτονική (Σαν ,ορίνη, είκ. 11) καί αύτήν έφάρμοσε ό Τ.χ. Ζενέτος (κατοικία Siemens στή Νέα Κηφισιά, είκ. 12), Ή παράδοση μας κληροδότησε έπίσης τή λύση τών μικρών όνοιγμάτων (λόγω τών παραδοσιακών ύλικών κατασκευης). Ή λύ ση δμως αύτή έχει πολλά καί γνωστά μειονεκτή ματα (έλλειψη θέας, δημιουργία θαμπώματος όπό τρύπες δυνατού φωτι σμού σέ σκοτεινό περιβάλλον κλπ.). Σήμε ρα δμως τά κατασκευαστικά προβλήματα πού τήν έπέβαλαν εχουν ξεπεραστεί, Μ έ τ ή χρησιμοποίηση μεγάλων όνοιγμάτων πού μέ διάφορα μέσα, σέ ενα, δύο η τρία έπίπεδα, έξασφαλίζουν τη δυ νατότητα βαθμιαίας αύξομείωσης της έντασης τού φωτισμο ύ , ό Τ.χ. Ζενέτος όπέφυγε τά παραπάνω μειονεκτήματα, δημιουργών 'τας ενα «φιλτράρισμα" φωτισμού καί θερ μοκρασίας (πολυκατοικία στή λεωφόρο 'Αμαλίας, κατοικία. στή Νέα Κήφισιά, είκ. 13-15). Κάτι παραπλήσιο ύπάρχει στή λαϊ κή μας παράδοση στά παλαιά όθηναϊκά χαγιάτια-λιακωτά (είκ. 16). Ύπάρχουν βέ βαια στά έργα τού Τ.χ. Ζενέτου πάντα καί τά βοηθητικά στοιχεία προφύλαξης, δπως μαρκίζες που αυξομειώνονται ανάλογα με τον προσανατολιισμό (γυμάσιο στον Άγ. Δη μήτριο, κατοικία στην Κηφισιά, είκ. 1719) η έξωτερικές περσίδες (έργοστάσιο Βιανίλ, είκ. 20).
which to i ncorρorate standard eIeme nts, fixed ΟΓ s l i d i n g , opaque ΟΓ transparent, i n s u lar ΟΓ otherwise, with complete free dom of movement and therefore with the poss i b i l ity of rearrang i n g the space at any time to meet new req u irements and conditions (cl imatic, sociaI, psychoIog ical), res u Iting from lo ng- (composition of the fam i ly) and short-term changes (weather), (fig. 8-1 Ο). 3. Exposure to sunlight
and protection from the solar heat and glare
Because of the c l imate, protect ion from the solar heat and glare is a basic problem ίπ most parts of ουΓ cou ntry. One so l ution is to provide for a gradual attenuation of the s u n's i ntensity from outside to i nside (through the use of pergoIas, louvres, solid awn i ngs). This sol ution which can be fou nd ίπ ουΓ island architecture (Santor i n i , fig. 11), was appl ied by Zenetos ίπ the Siemens Residence at Kifissia (fig. 12). Trad ition has bequeathed us the use of sma l l apertures (necessitated by the
12
13
traditional buil d i n g materials used). The severaI d isadvantages of this solution, however, are only too wel l -know n : Iack of a view, dazzlement res u l t i n g from the con centration of bright l ight through a small aperture i nto a dark i nterior, etc. ΤοdaΎ the constru ction Iimitations which necessi tated it ori g i naIIy πο longer exist. ΒΥ using large apertures which (through the use of devices operating ίπ one, two ΟΓ three IeveIs) permit one to regu late the i ntensity of the l i ght, Zenetos overcame the d isad vantages mentioned above and created a "filtration" of light and temperature (apart ment house οπ Amalias Ave., residence at Nea Kifissia, fig. 13-15). Somethi n g ap proaching this can be seen ίπ the old Athenian verandas and patios of ουΓ vernac u l ar architecture (fig. 16). Zenetos' works additiona l ly conta i n a ux i l i ary protec tive elements s u ch as marquees, which vary ίπ size according to the exposure (schoolhouse at Aghios Dimitrios, resi dence at Kifissia, fig. 17-19), ΟΓ external Iouvres (VianiI Factory, fig. 20).
11
16
15
L
- ::
::.::::;:;.:..--:-
tl.D 17
18 �.
19
20
12
δ) Ά νακύκλωση καί άπαφυγή σπατάλης ύλικαύ καί ένέργειας
Ή ένεργειακή κρίση πού τόσο πολύ προ βλημάτισε όλόκληρο τόν κόσμο τά τελευ ταία χρόνια, έθεσε πολύ ώμά τό θέμα της
σπατάλης aτήν καταναλωτική κοινωνία μας. Σπατάλη πού ξεκινά όπό τήν ένέρ γεια καί φτάνει aτά άντικείμενα χρήσης. 'Έτσι σέ δλο τόν κόσμο, παράλληλα μέ τήν έρευνα γιά καινούριες πηγές ένέργει-
Ι Ι
Ι .../
----------
ας, συστηματοποιήθηκε καί ή προσπάθεια έξοικονόμησης ύλικού μέ τήν όνακύ κλω ση, είτε της πρώτης ϋλης είτε αύτούσιου τού όντικειμένου. Ό Τ.Χ. Ζενέτος όσχολήθη κε μέ τήν έρευ να καί τίς έφαρμογές καί aτούς τρείς αύτούς τομείς: α) Μελέτη νέων πηγών ένέργειας (χρησι μοποίηση τού άνέμου γιά παραγωγή ήλε κτρικης ένέργειας, Πλακιάς, είκ. 21), β) 'Ανακύ κλωση της πρώτης ϋλης ( κλειστά κυκλώματα νερού στήν πόλη τού μέλ λοντος), γ) 'Ανακύκλωση αύτούσιου τού όντικειμέ νου (καθίσματα τρακτέρ καί αύτοκινήτων, φωτιaτΙKό όπό έξάτμιση αύτοκινήτου καί τρίποδο φωτογραφικης μηχανης, ε[κ. 22-24).
ε) 'Ένταξη στό περιβάλλον η διαμόρφωση τού περιβάλλοντας γιά τήν άνάδειξη ταύ εργαυ
Δ ύ ο ηταν οί τρόποι μέ τούς όποίοuς όντι μετώπιζε τό πρόβλημα τρύ περιβάλλον τος ό Τ.Χ. Ζενέτος. 'Όταν τό περιβάλλον είχε ίδιαίτερο χαρακτήρα καί ένδιαφέρον, μελετούσε κατασκευές πού δέν θά τό όλλοίωναν, κατασκευές δηλαδή πού ήταν πολύ έλαφρές ώaτε νά μή προβάλλονται (Πλακιάς, βράχος, είκ. 25). 'Όταν πάλι τό lιtλΤO_Ι{
ΤΟΜ ...
21
24
22 4. Recycling and conservation of materials and energy
The worIdwide energy crisis ίπ recent years has brought υρ very starkIy the question ΟΙ waste ίπ our consumer society. Waste starts with energy and continues aII aIong the line to the l i n ished object used. As a resuIt, whiIe the search 10r new energy sources goes on, an intensive and systematic drive is under way a l l over the worId to prevent waste ΟΙ materiaIs through recyclίng, either ΟΙ the raw materiaI ΟΓ the fi nished object. lenetos' appIied research focused οπ : a) The study ΟΙ Πθνν sources ΟΙ energy (use ΟΙ wind- power to produce eIectricity, lig. 21), b) the recycIing ΟΙ raw materiaIs (cIosed water suppIy circuits ίπ the city ΟΙ the future), c) the recycIing ΟΙ the finished object (seats from tractors and cars, Iighti ng fixtures
Irom automobiIe exhausts and camera tripod, l i g . 22-24). 5. Adaptation of the work
to the environment, αΓ rearrangement of the environment as a setting for the work
Zenetos deaIt with the environment ίπ οπε οΙ two ways. When the environment was ΟΙ a unique character ΟΓ ΟΙ particuIar interest, he designed structures which wouId not aIter ΟΓ encroach uροπ it; structures, that is, which were so Iight as not to obtrude (rock ίπ PIakias, fig. 25). When, οπ the other hand, the environment was neutraI ΟΓ ind ifferent, he stressed the structure (NationaI Bank οΙ Greece Branch Oflice ίπ the ThessaIon iki industriai zone, fig. 26) ΟΓ even i ntervened rad ically by rearranging the Iandscape as a setti n g for the structure (residence at Psychiko 1961, re"sidence at Lagonissi, lig.
27, 28). 6. Use α( advanced technology
(e/imination of superfluous trave/ing time)
Most people look uροπ advanced technolo gy as a n enemy that ends by catching man ίπ its gears and ensIav i n g him. CharIie ChapIin gave us a poig nant illustrat ion of this ίπ "Modern Times". Τ. Ch. lenetos perceived technology from the opposite viewpoint. And he used it prec isely as it was meant to be used and for the purpose it is i ntended to serve: to release man Irom secondary ΟΓ routi ne (but necessary) Iabours and give him more time for leisure, human contacts, self improvement and other similar activities which are the truly worthwhi l e human lunctions (fig. 29-31):
13 περιβάλλον ηταν ουδέτερο η όδιάφορο, τότε τόνιζε τό εργο ('Υποκατάστημα Έθνικής Τράπεζας στή βιομηχανική ζώνη . Θεσσαλονίκης, είκ. 26), η όκόμα έπενέβαι νε ριζικά, διαμορφώνοντας ό ίδιος τόν χωρο πού θά δεχόταν τό εργο (κατοικία στό Ψυχικό, 1961 καί κατοικία στό Λαγο νήσι, είκ. 27, 28).
σ τ) Χρήση προηγμένης τεχνολογίας
(κατάργηση περιττων μετακινήσεων γιά τήν έξοικον6μηση χρ6νοu)
Οί περισσότεροι έρευ νητές βλέπουν τήν προηγμένη τεχνολογία σάν έχθρό πού τελικά υποδουλώνει τόν ανθ ρωπο στά γρανάζια της. '� CharIie ChapIin παρουσί ασε πολύ παραστατικά αυτή τήν έκδοχή στούς « Μοντέρνους καιρούς •. Ό Τ.χ. Ζενέτος είδε τήν τεχνολογία όπό τήν όντίθετη σκοπιά. 'Έτσι, τή χρησιμο ποίησε όκριβως μέ τή μορφή πού πρέπει νά εχει καί, γιά τόν σκοπό γιά τόν όποίο πρωτοεφαρμόστη κε, τήν όπελευθέρωση δηλαδή τού όνθρώπου όπό όπαοχολήσεις δευτερε ύουσες η ρουτίνας (πού είναι δμως όπαραίτητο νά υπάρχουν) ωστε νά τού μένει περισσότερος έλεύθερος χρό νος γιά όνθρώπινες έπαΦές (διασκέδαση , μόρφωση), δηλαδή σωστές όνθρώπινες λειτου ργίες, (είκ. 29-31).
25
ο
"_
"
!
����) ��
('Fr��99nF���
)
1
27
29
30
31
14
Μελέτες
-
�Έρyα
Τ.Χ. Ζενέτου
Τ. Ch. Zenetos: Works and projects Μονοκατοικίες Detached suburban houses Κατοικία, Κυκλάδων, Αίγάλεω, 1956
Κατοικία, Γκορτσολόγου 2, Σπάρτη, 1957
. r· ·
ΙΥ
Υ'
... ..
Ι'
15
Κατοικία, Π. Ζέρβου 13, Ψυχικό, 1957
(βλ. καί 'Αρχιτεκτονική 14 /1959 καί Ζυγός 11/1961)
i Ι
- ι
"\ .
Ι ι
ι
����.
-
f·
.
ι ! ,
.
'Ξ1ι§ :;r-: •
-
-....-
i
Ι
ί hsι-/-ι'+'i:':1 Ι Ι
-
Ιi
, ,
Ιι
Ιί i i
i
Ι
cd �_ Κατοικία, ΚIτέζα Κάλμη, 'Αττική, 1959
-1
J,1 r ι!
HllHIIJt Ι
ί6 Κατοικία, Δερεχάνη 32, Καβούρι, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961 καί 'Αρχιτεκτονική 45/1964)
. __ ._.--
----._:_._._.
_ _._. -
Ό -' _ . _ _._
.. :- ι':· .....
.j Ι '1' .
.
,
·
·1
.·.Ι
•
-.-
17 Κατοικία έταιρείας Siemens, Χεληδονοϋς 3, Νέα Κηφισιά, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961 καί 'Αρχιτεκτονική 32/1962)
Ι
18 Κατοικία, Ξόνθου 23α, Γλυφόδα, 1961
;
'1· �
!ΙΙ
• •
.
Ι
J-f
Ι
�
ίΞ:<, �-:-- ....,...J...I:lιίιιιlι�� ιιi __ίιιL' Ι
ι.ι
)"j
ι"
."
"-t-
. ,μ., -';:
""'1 � ..
1' -
.Η/Ι!!! Hl\Ht
ι: .Ll.(vn
'1
.
Ι
�OΙ'
• •
"μ: Ι
(
ι 1
-Ι'
_____
�
_====_=�_...l J___________
-J
19 Κατοικία, Ξάνθου 21, Γλυφάδα, 1961 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονική 62/1967)
'ΣΙΙ'Τl;ο
1,.
8�.( 1,,1 .. ���'-..
"..)....... �. β. y�"""....\ ζ. " r.ru.<ι'" b. 11 �.. ! ... t<...
PIι"-.ιί� ΟΓ " su...... .,.ε,t. β W,nJt.\. C ΕJιι:ιιινα,Ι.,.,. Ρ
βA�IC
iNc.;,.�L�
r..
ε .....β_ι"' ...�
""""""'=:::1
��BIB Β::Β
' 00
Ι ι
����_c:J-=-=�-I-�Q� J,
20 Κατοικία, Καλάρη 7, Ψυχικό, 1961 (βλ. καί World Architecture 3/1966 καί 'Αρχιτεκτονική 56/1966)
21
Κατοικία, Μερόπης 13, Γλυφάδα, 1962
ί
,ΥΑΙΙ ι" 1. Σ.11Ι(6, .. '1 , j λ
1I
0111: 111rιl�, ι:ι. πι : ,Ι'
:ιι\�����. ;��'[':", ..=--,
I.:.:.:.rlL:��.�1
,� j��--(-Κατοικία, 'Αμάρυνθος, Εϋβοιά, 1963
l
22
Κατοικία, Καβούρι, 1964 Ή κατοικία όποτελείται όπό δύο «μανιτά ρια». Τό ενα στεγάζει τό καθιστικό καί τήν ύποδοχή μέ πυρήνα τήν κουζίνα, καί τό αλλο τήν ίδιωτική ζώνη τών γονέων μέ πυρήνα τήν περιοχή τού dressi n g . Τά λου τρά βρίσκονται στήν περίμετρο καί όποτε λούν «κ ύριους χώρους» μέ βεράντα, στέ γαστρο καί κήπο. 'Ένας διάδρομος σύνδεσης-καθιστικό έ νώνει τά δύο μανιτάρια, δημιουργώντας ενα α'ίθριο. 'Ένα συρτό σκιάδιο όροφής καλύπτει δλο τόν ένδιάμεσο ύπαίθριο χώ ρο ιϊ τμήματά του (δπως τά συρτά καπάκια o..'lli; καροσερί τών αύτοκινήτων). Σέ «δη μιουργημένη» όπό τήν «γλυπτική έδά φους ύποδοχής» "bψομετρική διαφορά (δπως πειραματικά έφαρμόστηκε σέ προη γούμενες κατασκευές μέ σκοπό τή μείω ση τού ϋψους τής οίκοδομής, πχ κατοικί ες στό Ψυχικό, 1961 καί στή Γλυφάδα) βρίσκεται ή περιοχή τών παιδιών καί αλλοι βοηθητικοί χώροι' Σέ προέ κταση τού χώρου διαμονής, μετά τή βεράντα, βρίσκεται ή πισίνα. 'Αριστερά καί δεξιά τό εδαφος κατηφορίζει πρός τή θάλασσα σάν όμμουδιά. Γιά νά όπελευθε ρωθεί τελείως ή δψη όπό τά σκούρα, οί όδηγοί έπεκτείνονται εξω όπό τό κτίριο, δημιουργώντας ύπαίθριες γfιJνιές (μιά τε λειοποιημένη έφαρμογή ,ής λύ σης τής κατοικίας στή Νέα Κηφισιά).
23 Κατοικία, Λ αγονήαι, 1965 Ή μορφολογία τού έδάφους καί ή τοπολο γία όδήγησαν σέ ενα συνδυασμ ό τω ν λύ σεων «γλυπτικής έδάφους ύποδοχής» καί «ενταξης στίς ισομετρικ ές καμπύλες». Ή κατοικ ία τοποθετήθηκε σέ ενα μέσο ύψό μετρο καί μέ ρος τής κορυφής τού λόφου κ όπηκε γιά νά εχει ό χωρος διαμονής άμφίπλευρη θέα, έ νω τά προϊόντα τής έ κσκαφής δημιούργησαν δύο λ όφους στά Ω κρα, προεκτείνοντα ς τίς ισομετρικές καμπύλες. 1.
Προοπτικό. Στό κέντρο ή κομμένη κορυφή τού λόφου γιά διαμπερή θέα. Στά δύο δκρα ΟΙ τεχνητοί λόφοι άπό τά προϊόντα της έκσκαφης. 2.
Κά τοψη τού κυρίως Ισογείου.
ι/ω ΚΟΝτελΙΗ 11.. �-
3.
Σκίτσο με λέτης. Σύστημα ή λιοπροστασίας μέ άνάλογη κλίση στεγάστ ρου. Α. Στέγα στρο μέ κλίση πρός τά κάτω στή δυτική Σ τέγαστρο μέ κλίση δψη (βοη θη τικά) . Β. μεσημβρία (καθημε πρός τά πάνω στή ρινό). 4,5.
\
Πρόπλασμα μελέτης γιά τή διαμόρφωση τσύ «έδάφους ύποδοχης» καί τήν κτιριο λογική έ νταξη .
2 4
3
�----�--���
ι.
5
24 Κατοικία, Έλικωνος 7-Γ. Παλαμα, Ψυχικό, 1966
-
Καταικία, Γορτυνίας-Λεβίδη", Κηφιαιά, 1968
ι
Ι
25 Κατοικία, Ίθάκης 4, Κοκκιναράς, 1972
26
Κατοικία, Χελιδονοϋ, Νέα Κηφισιά, 1973 Τό οίκόπεδο εχει εκταση 81.100 Τ.μ. καί μεγάλη ποικιλία ένδιαφερόντων, δπως χώ ρους πυ κνού πρασίνο υ , έλεύθερους χώ ρους, μεγάλες καί μικρές κλίσεις, πολλά ύψηλά καί χαμηλά δέντρα κλπ. 'Έτσι, τόσο ή έπιλογή της θέσης της κατοικίας δσο καί ή μορφή της ηταν άπο τέλεσμα άφενός της άπόλυτης τήρησης των άπαιτήσεων ένός έκτεταμένου κτιριο λογικού πρoγράμμbτoς καί άφετέρου της μέγιστης δυνατης έκμετάλλε υσης των στοιχείων TqO φυσικού περιβάλλοντος καί της ενταξης της κατοικ ίας σέ αύτό. Συγκεκριμένα, ή τοποθέτηση τού κτιρίου στήν κορυφή ένός ρέ ματος καί ή μορφή πολυγώνου προβόλου πού εχει, δίνει τήν έντύπωση έπέκτασης των καμπύλων τού έδάφους, ένω συγχρόνως διατηρεί κάτω άπό τόν πρόβολο αθικτο τόν φυσικό χωρο. Έπίσης, ή δημιου ργία ένός μεγάλου αί θρίου στόν πυρήνα τού κτιρίου, ό όποίο ς έπιτρέπει τή διατήρηση μεγάλων δέντρων πού βρίσκονται στή θέση αύτή, καθώς καί ή διατήρηση δύο αλλων μεγάλων δέντρων μέ τή δημιου ργία ένός άνοίγματος στήν πλάκα, μέσα άπό τό όποιο περνό τό ενα, καί κατάλληλης ύποδοχης-έσοχης στό μπαλκόνι, έκεί πού βρίσκεται τό αλλο, δέν άπομακρύνει τό φυσικό περιβάλλον άπό τούς χώρους διαμονης, ύποδοχης καί άναψυχης, παρά τό μεγάλο μέγεθος της . κατοικίας. Ή άρχιτεκτονική τού κτιρίου είναι κλα σική , παρ' δλες τίς πρωτότυπες 'ίσως έκ φράσεις διαφόρων χώρων, οί όποίες έκτός άπό τό δτι προσδίνουν �να ίδιαίτε ρο ένδιαφέρον σέ χώρους μέ στατική μόλλον χρήση, είναι άπόλυτα έξυπηρετι κές καί άπλές καί διακρίνονται γιά τή λειτουργικότητά τους. Ή κωνική μορφή του κτιρίου καί ή στροφή τού αξονά του, μέ βασικό κριτήριο τόν σωστό προσανατολισμό των διαφόρων χώ ρων, έπιτρέπει τήν άξιοποίηση τού απλε του φυσικου φωτισμου της 'Αττικης, ένω ή καθ' ϋψος άνάπτυξή του διευ κολύνει τήν έπικοινωνία μεταξύ των διαφόρων χώρων, περιορίζοντας τίς άπαιτούμ8-Vες διαδρο μές. Ταυτόχρονα, ό χωρος πρασίνου πού θά καταστραφεί γιά νά κτιστει τό κτίριο, είναι ετσι σχετικά πολύ μικρός, ένω τό κτίριο άποκτό καί τήν έπιθ υ μητή μακρο θέα (Πάρνηθα - Πεντέλη) ή όποία δέν θά άποκόπτεται πιά άπό τό περιβάλλον αύτό δάσος. Τό κτίριο, ή συνολική έπιΦάνεια τού όποί ου είναι 2. 800 Τ.μ. περίπου μέ πρόβλεψη γιά μελλοντική έπέκταση σέ 3. 770 Τ.μ., περιλαμβάνει μεγάλους χώρους ύποδο χης δπου μπορούν νά συνυπάρξο υν διά φορες χωριστές έκδηλώσεις, ένω ή διάτα ξή τους έπιτρέπει τή δημιουργία τού άπα ραίτητου μικροπεριβάλλοντος της καθη μερινης ζωης της οίκογένειας. Περιλαμ βάνει έπίσης βιβλιοθήκη μέ είδικούς χώ ρους ο ίκογενειακων κειμηλίων, α'ίθουσες άναψυχης, συγκρότημα γραφείων, τόν χω ρο διαμονης των γονέων τελείως άνεξάρ τητο άπό τούς ύπόλοιπους, τούς τέσσερις κοιτωνες των παιδιων μέ ίδιαίτερο χωρο παιχνιδιων, συγκρότημα δύο ξενώνων, κα θώς καί χώρους έργασίας (καθημερινό) καί γυ μναστικης. Τέλος, ή διαμόρφωση του έξωτερικου περιβάλλοντος βασίστηκε στήν άρχή της μή έπέμβασης στό τοπίο, της διατήρησής του δηλαδή στή φυσική του κατάσταση , καί στή δημιου ργία κατάλληλων έξυπηρε-
τήσεων μέ τήν έκμετάλλευση της μεγά λης ποικιλίας ένδιαφερόντων τού φυσι κού περιβάλλοντος. 'Έτσι, προτείνεται ή δημιο υ ργία πισίνας, φυσικης λίμνης, άθλοπαιδιων, περιπτέρων κήπου, χώρων
..,j, ,ι...J·1··· Ι "�ιί'� ""
Τ' �
-•.•••. π; ο, 'ι
ύπαίθριων έκδηλώσεων, έξωκλησιού, θερ μοκηπίο υ , σταύλων, έλικοδρομίου κλπ. καθώς καί συγκροτήματος κατοικιων γιά τό βοηθητικό προσωπικό, άποθηκων, γκα ράζ κλπ.
27
Πολυκατοικίες Apartment bui/dings Πολυκατοικία, Άρτέμιδος, Ήλιούπολη, 1954
,
Υ
�
-ι' <"
�
I�I1II.
JHIi!'
1
)ι HHIIj -"1 j
Διπλοκατοικία, Θησέως 3; 'Εκάλη, 1958 (βλ. καί Ζυγός 11/1961)
, �
..
�.
�,
Η'ΙΙ;
,.,. .-
-
ω,τι !litl1 αι -J
28 Διπλοκατοικία, Καληαπέρη 24, 'Αθήνα, 1958 (βλ. καί Ζυγός 11/1961)
-Ι�,. ,/J:Ι-ι" ..... 4 ( .f .ν. >
.,
" t. f
m
ιmmu
c..
29 Πολυκατοικία, 'Αμαλίας-Δαιδάλου, 'Αθήνα, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961, 'Αρχιτεκτονική 39/1963 καί World Architecture 1/1964 )
30 Πολυκατοικία, Ήρώδου Άττικού 17, Άθήνα, 1959 (βλ. κaί World Architecture 2/1965)
-4
Ι ι
31 Πολυκατοικία, Συγγρού 49, 'Αθήνα, 1962 (βλ. καί Άρχιτεκτονική 62/1967)
.'
Β.
Πολυκατοικία, Φράττη-Προπυλαίων 17, 'Αθήνα, 1963 (βλ. καί Ζυγός 11/1961)
Β.
32
Πολυκατοικία, Ναρκίσσου 41, Ψυχικό, 1970 (βλο καί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 4/1973)
Πολυκατοικία, Κλεομένους 11, 'Αθήνα, 1972
Ό
,0- ___._._0_0 ___0_'_0_0 __0___ Ι
Ι
-+Ι
ι
ι
33
Διαμερίσματα Apartment interiors 'Εσωτερική δισμόρφωση διαμερίσματος, Ήρώδου Άττικού 17, Άθήνα, 1959 (βλ. κaί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 5/1974) .. _-
9
7
Ι
10
Ι �.
L/ "-J
�ίg?
3
2
ι" �4 ' � I
-
fmHNHw
6
5
7
ι--
6
'Εσωτερική διαμόρφωση διαμερίσματος, "Φάρος", Καβούρι, 1965 (βλ. κaί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 4/1973)
Ι rΊ rιΊ 4
.� L
14
15
"
θ
7
.
34 'Εσωτερική δισμόρφωση διαμερίσματος, "Φάρος", Καβούρι, 1965 (βλ. καί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 4/1973)
D Ο[ D
~
<
,
_1
/ / / ,
/
,
/
'
,
"
, ,
/ / /
ι
D ΕΕΒ ffij
----
Ι
'Εσωτερική διαμόρφωση δισμερίσματος, Τσόχα 3, Άθήνα, 1965 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 2/1968)
��i ιι
1
. /
tll
G
35 'Εσωτερική δισμόρφωση διαμερίσματος, Κλεομένους 11, Άθήνα, 1972
36
Σχολικές έγκαταστάσεις School buildings Γυμνάσιο 1500 μαθητων, Πριάμου-Καλλιθέας-Παπάγου-Θρασυβούλου, 'Άγ. Δημήτριος, 1969 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 5/1971)
5,
�-
'----""
37
Τεχνική Σχολή ΚΕΚΑΤΕ ΟΑΕΔ, Αίγάλεω, 1975 Τό ΚΕΚΑΤΕ καί Κέντρο Μαθητείας Άθη νων θά άναγερθει σέ οικόπεδο ιδιοκτησί ας τού ΟΑΕΔ, μέ εκταση 20 στρέμματα στό Αιγάλεω. Βασική άρχή στήν άρχιτεκτονική διάρ θρωση τού συγκροτήματος είναι ό διαχω ρισμός των δύο κύριων λειτουργιων τού προγράμματος, δηλαδή της εκπαίδευσης καί της παροχης ύπη ρεσιων. Τά κτίρια τοποθετούνται κατά τέτοιο τρό πο, ωστε νά διατηρούνται μεγάλοι άκάλυ πτοι χωροι, νά δημιουργειται σωστή συ σχέτιση των λειτο υργιων μέ τόν ελεύθερο χωρο, ελάχιστη επέμβαση στίς στάθμες τού φυσικού εδάφους καί διατήρηση τού χαμηλού πρασίνου πού ύπάρχει στό οικό πεδο. Ή προσπέλαση των πεζων καί ή κ υ κλοφο ρία τους στό συγκρότημα γίνεται μέ εναν άξονικά τοποθετημένο στεγασμένο πεζό δρομο πού όδηγει άπό τήν εϊσοδο στή μεγάλη αύλή Ι{ρί ταυτόχρονα διαμοιράζει τήν κίνηση σέ εγκάρσιους μικρότερους στεγασμένους πεζοδρόμους, άπό τή μιά πλευρά πρός τό συγκρότημα εκπαίδευσης (τάξεις, εργαστήρια) καί άπό τήν αλλη πρός τό συγκρότημα παροχης ύπηρεσιων (διοίκηση-διαμονή-σίτιση-ψυχαγωγία). Ή κίνηση των τροχοφόρων περιορίζεται στίς εισόδους καί τούς χώρους στάθμευσης, ενω γιά τό συγκρότημα των εργαστη ρίων στήν πλευρά της ύποχρεωτικης πρασιας. Ή δλη άρχιτεκτονική διάταξη δομειται σέ κάναβο 0,90 μ. κοινό στά διάφορα κτίρια, πού εμφανίζεται στά ύαλοστάσια των δψε ων, ενω ο ί όριζόντιες μαρκίζες, τά στη θαια καί οί ποδιές πού χρησιμαποιούνται συντελούν στή μορφολογική ενοποίησή τους. "ΑΥ καί προσφερόταν ή δυ νατότητα, δέν εγινε στή φάση αύτή εφαρμογή συσ\ημά των μεταθε �ιalιερισμόTωσης T(� ρων (πραγμα πού μπορει νά γίνει σέ μελ ΛoVτΙKές εφαρμογές). Ό συνολικός όγκος τού συγκροτήματος είναι 42. 065 Κ.μ. καί ή δαπάνη προϋπολογί ζεται σέ 11Ο εκ. δρχ. (1975) .
--
.
��
.
--
----:: --- .::ι \
___
38 Σχολικό συγκρότημα 5.300 μαθητών, Πυλαία, Θεσσαλονίκη, 1977
Άντικείμενο της μελέτης ήταν νά συντα χθεί τό κτιριολογικό πρόγραμμα τών έγκα ταστάσεων του σχολικου συγκ ροτήματος της Π υλαίας καί νά σχεδιαστεί ή άνάλογη κτιριακή δομή. Τό συγκρότημα άποτελειται άπό δύο γυ μνάσια 840 μαθητών τό καθένα. ενα γενι κό λύκειο 1200 μαθητών, ενα τεχνικό λύ κειο 1800 μαθητών, ενα έπαΥγελματικό λύκειο 600 μαθητών, άθλητικό κέντρο καί κοινόχρηστους χώρους γενικών δραστη ριοτήτων. Γιά τήν άντιμετώπιση του θέματος, λόγω της πρωτοτυπίας πού παρουσίαζε τό πρό βλημα, ή ερευνα π.ού εγινε χωρίστηκε σέ δύο μέρη : α) στό πρώτο έξετάστηκαν οί νέες κατευ θύνσεις καί ή προβληματική πού παρουσι άζεται στή (μέση) παιδεία σήμερα σέ διε θνή κλίμακα' άκολούθησε συγκριτική θεώ ρηση χαρακτηριστικών έκπαιδευτικών συ στημάτων-τύπων πού έφαρμόζονται σέ αλλες χώρες καί μελετήθηκαν σχολικές συγκροτήσεις-τύποι καί άντίστοιχα έκπαι δευτικά συστήματα, καθώς καί ή σχέση σχολεΙο-κοινότητα. Καταγράφηκαν έπί σης τά παιδοψυχολογικά προβλήματα καί οί δυ νατότητες άντιμετώπισής τους, β) στό δεύτερο συσχετίστηκαν τά συμπε ράσματα της άνάλυσης μέ τά δεδομένα του έλλαδικου χώρου καί τή συγκεκριμέ νη θέση, τά χαρακτηριστικά καί τίς δυνα τότητες της περιοχης της Πυλαίας. Ή ερευνα δέν άποκάλυψε ενα ίδανικό σύστημα, άλλά δτι πρέπει σταδιακά νά δημιουργήσουμε ενα δικό μας, πού δέν πρέπει νά είναι στατικά καθορισμένο άλλά νά εχει δυνατότητες έξέλιξης. Άντίστοι χα, ή άνάλυση τών ξένων συστημάτων εδειξε μόνο πιθανές έξελίξεις γιά τόν τόπο μας, πράγμα πού σημαίνει δτι τά σχολεία-συστήματα πρέπει νά έίναι«έξελί ξιμα». Τά προβλήματα πού έμφανίστηκαν σέ ενα σχολειο μεγάλου δυναμικου μαθητών τα ξινομήθηκαν σέ δύο κατηγορίες: α) Ψυχολογικά, πού άναφέρονται στή δυ νατότητα προσανατολισμού, ίσορροπίας καί έπικοινωνίας του μεμονωμένου άτό μου-μαθητη μέσα στό πλέγμα τών σχέσε-
ων πού δημιουργεΙται. β) Πολεοδομικά-λειτουργικά, πού άναφέ ρονται στή σχέση του συγκροτήματος μέ τήν ε ύ ρύτερη περιοχή, τήν πρόσβαση καί άπομάκρυνση τών μαθητών, τή λειτουργι κή συσχέτιση τών μονάδων του συγκροτή ματος καί τήν έσωτερική συγκρότηση τών 'ίδιων τών μονάδων. 'Έτσι προτάθηκε άντίστοιχα: α) ή «κατά κλίμακες όργάνωση» τού συγ κροτήματος, δηλαδή ή ενταξη του μαθητη σέ ποσοτικά διαφορετική κάθε φορά όμά δα παιδιών, σύμφωνα μέ τίς έκπαιδευτικές
αναγκες, καί σέ διαφορετικης κλίμακας . λειτουργική ένότητα, β) ή «κατά σχεδιαζόμενο (operational) σύ στημα» έσωτερική όργάνωση τών σχολι κών μονάδων, πού πετυχαίνεται μέ τό νά δίνεται εμφαση στήν «άσάφειά» χρήσης του χωρου ( u ndesigned space), ωστε ό τρόπος έκπαίδευσης νά άκολουθει τίς άνάγκες καί συγχρόνως τό παιδί νά εχει τή δυνατότητα καί τή διάθεση νά βρίσκε ται στό σχολειο δλη τήν ήμέρα, στά πλαί σια της έξωσχολικης άπασχόλησής του.
39
Μνη μεία. Θέατρα Monuments. Theatres
�
Διαγωνισμός γιό τό Μνημείο των Καλαβρύτων, 1954
40
Θέατρο Λ υκαβηττού, 'Α θή να, 1964 (βλ. καί World A rchitecture 4/1 967)
41
'Εργοστάσια καί βιομηχανικές έγκαταστάσεις lndustrial buiIdings 'Ερ γοστάσιο Φίξ, Συγγρού 53, 'Α θή να, 1957 (βλ. καί Ζυγός 1 1 /1 961 , 'Αρχιτεκτονική 4 1 / 1 963 καί World A rchitecture 1 /1 964)
• . ιιί
.:: J-�:-:� Ό . '.- .�-.- ,- .- .�- � _ . . . . . .
'Εργοστάσιο Χυμοφίξ, Θεσσαλ α νίκη, 1 959 (βλ. καί Ζυγός 1 1 / 1 96 1 )
� ,
" � -' ' '
.
42
Ξηραντήριο Φίξ, Ίωάννινα, 1959
, , =
1,-
'Εργοστάσιο πλαστικων Apco, Πειραιως 72, Μοσχάτο, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961, 'ΑΡΧΙ1'εκτονική 4011963 καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 2/1968)
43
Κτίριο ψυγείων Φίξ, Δ ραγατσανίου-Αίγάλεω, Πειραιάς, 1960 (βλ. καί Ζυγός 11/1961)
'Εργοστάαιο Siemens, Κηφισοϋ 150, Άθήνα, 1962 .'
� ' "-
:1
1
1
•
•
'
". '." "
,.·1
-� -, �
.-
1
"
Ι Τ Ι Ι
1 1 1 1
' 1 '
44
Έργοστάσ/ο χυμών καί κο νσερβών «Κύκνος», Πύργος, 1963 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονική 49-50/1 965)
�. " � __���__._..
.
�_ ί
... .. 1.......
........
--:...... -t----J.. -
-
Έργοστάσ/ο άπορρυπαντικών Β/ανίλ, Ά γ. 'Ά ννης 1 1 1, <Ά γ. Ίωάννης Ρέντης, 1 964 ( βλ . καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 4/1 970)
_
. .
__
. ::=�=- :::::::=:�
__
--
.
---
/ 45
Έργοστάσιο καφέδων Bravo, Κηφισοϋ 1 00, Α ίγ6λεω, 1972 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 9/1 975)
Έργοστάσιο σωλ η νοuρ γίας Γε νικής Έμπορίοu καί Βιομηχανίας Α . Ε., Νέα Κηφισιά, 1974
lί , .
1
Ι·
"
46
Κτίρια γραφείων Office bui/dings Κτίριο γραφείων, Έμ. Μπενάκη-Μαυροκορδάτου, 'Αθήνα, 1958 (βλ. καί Ζυγός 11/1961)
,'-'=,=,�-'- - -
Ύποκατάστημα Έθνικης Τραπέζης, Μοναστηρίου, Βιομηχανική ζώνη Θεσσαλονίκης, 1966 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 5/1971 )
Κτίριο γραφείων, Βουκουρεστίου 36-Σόλωνος, 'Αθήνα, 1969 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 6/1972)
47
Σταθμός λεωφορείων Bus terminal Σταθμός λεωφορείων Α ' ΚΤΕΛ 'Αθηνων, Κηφισίας, Μαρούσι, 1962 ΙΤΙΙ Ι Ι Ι 11 T I Il I I I ! 1 . r r lH I I f t , T " rl l l " Α: I, Τ. Ι .ι
I
.
.
, .� " 1" · 1 - · '1' --[Ξ W " . . ...;..... .... -�Ι'Ι'J ΊΤ ι Ιι--ι!ι -. ι.....::...-=ι
, . .· , .-.· , .." . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' '. · - - 1 · ' I'H 1 . . .. -1..... .--:. ..' 1 1 �-.;1 . ... " .. .. ..... . . . , ' \1 · Γ ' ι::;, _c.:.�, .:J ι • ς 1 �' :.J -:n iS"-'1 . . ... I .. .. · ' ..;...-.._, . . ι (" ' ( ι l � , I . ' , � ! ι .:. ,!�' . ι ι� t. L�.".l o , ..
,
"
' '' ι_ ,·
'Ι Ι>
1
, •._ • •• •
ι, ι
.
.
,'
• • • .
:
.. . . , _ι••
J 1 ";J
�
• •
•
..........,0:. ......:
"
•
] "'-1-- -1" "-ι :;:.::�I· _ ·
' ι ι
,
." ,... �" ••
,,
,,
1 ' 0
.
.
; .;
·-I,::.;: ;J ··'· !.J
·
• •..
.
ι·
,.
..·· · ..· -
I . ' ••
L
�.'-�
•
.,
.,--..
� �.
,
Ι'
...
{, :
ι ·
\'\
- -
Ι \
' � "
,
.) ι
f.
. Ι
.
• ι', Ι
ι - - --
��
\
\
48
Καταστήματα καί περίπτερα έκθέσεων Shops and exhibition pa vilίons Περίπτερο Φίξ, 'Έκθεση Θεσσαλονίκης, 1956
--: -1
1/
!ι
Περίπτερο Πειραϊκής-Πατραϊκής, 'Έκθεση Θεσσαλονίκης, 1958 Ό
49
Κατάατημα, Έρμού 8, 'Αθήνα, 1961
Κατάστημα, Έρμού 49, 'Αθήνα, 1962 '-
50 Κατάατημα, Βασ. Κωνσταντίνου-Σωτήρος Διός, Πειραιάς, 1964 (βλ. καί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 2 /1971)
o� �
EicfJ Α
,J-�-- -
1:1 . -
Κατάατημα, Αίόλου, Άθήνα, 1964
rι � Ι
--
Λ υόμενο περίπτερο έκθέσεως Ε. Κοντέλλης Α.Ε., Βασ. Γεωργίου-Βασ. Σοφίας, Πειραιάς, 1965
OJ
Ο
Ο
-
-J
51 Πολυόροφο κατάατημα, 3ης Σεπτεμβρίου 10, Άθήνα, 1971
_ ι._._ _ __
1 1 - ----
---+
52
Ξενοδοχεία, έστιατόρια καί τουριστικές έγκαταστάσεις Hotel complexes, restaurants and clubs 'Εστιστόριο Medrano, Θεσσσλονίκη, 1956
Ξενοδοχείο, Άμσλίσς-Δσιδάλου, Άθήνσ, 1957
53
'Εξοχικό κέντρο Καλαμπόκα, Κεφαλάρι, 1958
Τουριστική άξιοποίηση Λ αγονησιοϋ, 1959
54 Τουριστικό συγκρότημα 300 κλινών, Θερμή Γιουρντά, 'Ανάβυσσος, 1960
Ναυτικός 'Όμιλος 'Ύδρας, 'Ύδρα "
� ��
�
=----
- Lfx Ψ'
_
55 Είκοσαόροφο ξενοδοχειακό συγκρότημα 1000 κλινών, Κηφισίας 124, 'Αθήνα, 1969 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 5/1971 )
Τουριστικό αυγκρότημα 500 κλινών, Ήρακλειδών-Δραγατσανίου-Καλύμνου, Βούλα, 1973
56
Πολεοδομικές καί χωροταξικές μελέτες Urban and regiona/ p/ans Χωροταξικό άναπτύξεως περιφέρειας Ά γ. Γαλήνης. Ρυθμιστικό σχέδιο πόλεως Ά γ. Γαλήνης, Ρέθυμνο, 1966 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 2/1968, 3/1969 καί 11/1977)
\
Α Γ. ΓΑΛΗΝΗ
... , ' Α
.
..
ι
,
.
,
):. �IIJ' �ιorιι D:ΣΔIOH2000 MA$'[R "LAN 2000
--
_/'
.
•.
L
'I� 1< ιι.. ιοι
...,
Ρυθμιστικό σχέδιο τουριστικής άναπτύξεως Πλακια, Ρέθυμνο, 1966 (βλ. καί 'Α ρχιτεκτονικά Θέματα 2/1968, 3/1969 καί 11/1977)
Ρυθμιστικό σχέδιο τουριστικής άναπτύξεως Βιγλων καί Ματάλων, Ήράκλειο, 1966 - .. . _ . .. .. ..
,
7'::':" ,:::=:- ' Q ::: -::::: :
ο
... .......... -... -'-..'-... -"
._ ..... , _ ".- ._.. ... _ _-
/�
/
'-
Μ
Α
Τ Α
Λ
Α
ΡΤΟΜΙ[ΤΙΜΟΗ ... .. .5 Τ
[ R
0'0' ....... ... .... ".'''' ." oc:I.f«.
Ι . ΙΙ_ΙΙΘΙ . CM "
58 Χωροταξικό σχέδιο λεκανοπεδίου Άθηνών. Ρυθμιστικό σχέδιο πόλεως Άθηνών, 1966 (βλ. καί Τεχνικά Χρονικά 3-4/1967)
Λ
59 Χωροταξικό τουριστικής άναπτύξεως Στροφυλιος, Ήλεία- 'Αχαία, 1970. Ρυθμιατικό άναπτύξεως τουριατικής πόλεως Μαύρα Βουνά, 'Αχαία, 1971
Ή μελέτη όφορα τήν τουριστική όξιοποίη ση του δασοκτήματος τής Στροφυλιας, ίδιο κτησίας ΟΔΔ Ε Π , πού καταλαμβόνει έπιμήκη λωρίδα στίς βορειοδυτικές όκτές τής Πελοποννήσο υ , μέ συνολικό όνόπτυγ μα όπό βορρό πρός νότο περί τό 15 χλμ. καί πλότος όπό 500 ως 3. 000 μ. Ή γεωμορφολογία τής περιοχής είναι βα σικό πεδινή μέ έξαίρεση δύο ύψώματα, τό Κουνουπέλι καί τά Μαυρα Βουνά. Είδικό τερα, τό κτήμα όποτελειται όπό όμμώδη παραλία μέ θίνες καί συνορεύει μέ δασώ δη έ κταση σέ όλόκληρο σχεδόν τό μήκος του. Μετά τό Θάσος ύπάρχουν έλώδεις έκτάσεις πού τροφοδοτουνται κυ ρίως όπό ύπόγεια νερά. 'Άλλα χαρακτηριστικά γνω ρίσματα τής γεωμορφολογίας τής Στρό φυλιας είναι ή σχετικά εύθ ύγραμμη καί συνήθως όνεμοδαρμένη όκτή , ή έλλειψη όντικειμένων γιά παρατήρηση στό πέλα γος καί ή ϋπαρξη του δάσους, πού περιο ρίζει τό όπτικό πεδίο πρός τήν ένδοχώρα. Συγκεκριμένα, ή μελέτη προτείνει : 1. 'Ω ς πρός τήν όργά νωση τού χώρου: τήν έξυγίανση τής περιοχής του κτήματος όπό τά έλη μέ τήν κατασκευή δικτύου διωρύγων καί τόφρων μέ πλάτος πού θά κυ μαίνεται όπό λίγα μέτρα ως 100 μ. καί μέσο βάθος 2 μ. 'Έτσι, θά δημιουργη θουν ύγρές όρτηρίες πού θά έπιτρέπουν τήν κίνηση πλοιαρίων, θά αύξήσουν τό όνά πτυγμα τών παραλιακών ζωνών καί θά όποτελέσουν όσφαλέστερο δίκτυο όντι πυρικών ζωνών γιά τήν προστασία του δάσους. Μ έ τόν τρόπο αύτό όποφεύγεται έπίσης ή μορφή της κηπούπολης ίi του συμβατικου « κέντρου διακοπών».
γής στό περιβάλλον, διακρίνονται σέ: α) συγκροτή ματα κλιμακωτά πάνω σέ λόφους, β) συγκροτήματα κλιμακωτά πάνω σέ λό φους πού δημιουργουνται όπό τίς έκσκα φές τών διωρύγων, γ) συγκροτήματα μονάδων πάνω σέ έπίπε δους φορεις ό'πό όπλισμένο σκυ ρόδεμα, δ) συγκροτήματα κτιρίων μοναστη ριακου τύπο υ , ε) συγκροτή ματα σ έ μονάδες-δωμάτια μέ σκελετό όπό όπλιομένο σκυ ρόδεμα, στ) όναρτη μένες μονάδες πάνω σέ φο ρέα-σκελετό όπό όπλισμένο σκυρόδεμα, ζ) παραλλαγή του συστήματος (ε) μέ φο ρέα ύποδοχής δικτύωμα όπό καλώδια. Σέ μικρότερη κλίμακα προβλέποντα ι : α) ένδοθίνια συγκροτή ματα μονάδων, β) πλωτές μονάδες μέ δυνατότητα μετακί νησης,
γ) μονάδες σέ πασσάλους τύπου «λιμναί ου οίκισμο ύ » .
3 . 'Ω ς πρός τ ό δυναμικό τών ξενοδοχεια κών έγκαταστά σεων: τή δημιουργία όμι γών τουριστικών συγκροτημάτων (ξενο δοχείων, έγκαταστάσεων ψυχαγωγίας καί όναψυχής) συνολικου δυναμικου 23.000 κλινών καί συμπλέγματος 14. 000 τουρι στικών κατοικιών συνολικού δυναμικου 41.000 κλινών.
4. 'Ως πρός τή χρηματοδότηση τού εργου:
τή δημιουργία σέ πρώτη φάση του συμ πλέγματος τών το υριστικών κατοικιών (τουριστική πόλη 'Άσπρα Βουνά), πού έχει τή δυνατότητα προπώλησης τών δια μερισμάτων καΙ έκμηδενίζει σχεδόν τήν όνάγκη προσφυγής σέ έξωτερική χρημα τοδότηση γιά τήν έξεύρεση τών κεφαλαί ων πού όπαιτουνται γιά τήν πραγματοποί ηση τού έργου.
2. 'Ως πρός τίς ξενοδοχειακές έγκαταστά σεις: τήν όνάπτυξη τών έγκαταστάσεων
διαμονής κατά τέτοιο τρόπο, ωστε νά προσφέρονται οί όπαιτού μένες όνέσεις, χωρίς δμως ύπερβολική όνάπτυξη τών έγκαταστάσεων στό φυοικό περιβάλλον. Οί τύποι τών ξενοδοχειακών έγκαταστά σεων, όνάλογα μέ τίς όνάγκες προσαρμο-
Σ Τ Ρ Ο Φ Υ Λ Ι Α- Σ Χ Ε Δ Ι Ο Ν l' J.. Ζ Ε Ν Ε Τ Ο Ι
ΚΑ'
Ι Υ ΙΙΙ ΙΙΟΓΑΤ,,"Ι
Τ ΟΥ Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Η Σ
Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Ε Ω Σ
60
61 Ρυθμιστικό 'άναπτύξεως Μονής Άρκαδίου καί εύρύτερης περιοχής Ρεθύμνης. 'Ιερατική καί βιοτεχνική αχολή Μονής Άρκαδίου, Ρέθυμνο, 1975
Τό μοναστή ρι στό Άρκάδι της Κρήτης είναι ενα άπό τά όξιολογότερα ζωντανά όκόμη μνημεία της ίστορίας της Έλλάδας, γιά τό όποίο δπως καί γιά τά αλλα πολυσή μαντα μνημεία, ή όναστήλωση-διατήρηση όποτελεί αμεση όνάγκη. Γιά τίς περιmώ σεις αύτές, δπως καί των ίστορικων οίκι σμων, ή συγκεκριμένη διατήρηση έξαρτό. ται άπό τήν όναπροσαρμογή των χρή σεων. Σύμφωνα μέ τήν πρόταση , τό μοναστή ρι άναζωογονείται μέ τή δημιουργία νέων δραστηριοτήτω\(. 'Έτσι, σέ πρώτη φάση προβλέπονται: α) Σεμινάριο έπιμόρφωσης ίερέων, β) 'Ωδείο ίεροψαλτων, γ) Βιοτεχνικό έργαστή ριο (ξυλογλυπτι κης, όγιογραφίας, ύφαντουργίας), δ) 'Ο ργάνωση τού αμεσου περιβάλλοντος χώρου σέ έθνικό δρυμό. Σέ δεύτερη φάση προβλέπονται: α) 'Ο ρθόδοξο κέντρο κοινωνικων έρευ νων, β) Σύγκλιση συνεδρίων, γ) Κέντρο οίκολογικων έρευνων. Άντικειμενικός σκοπός της πρότασης είναι ή δημιο υργία χώρων σύ μφωνα μέ τίς άνάγκες άναζωογόνησης των δραστηριο τήτων καί της νέας λειτου ργίας τού μονα στη ριού. Γιά τήν καλύτερη άξιοποίηση τού διατιθέ μενου χώρου καί τή σωστότερη λειτου ργι κή διάρθρωση προτείνεται ή σύμπτυξη καί ή όμαδοποίηση των ύφιστάμενων καί των νέων δραστηριοτήτων, Είδικότερα χαρακτηριστικά της πρότασης όποτελού ν : α) ή διατήρηση της χρήσης στά κελιά πού
χρησιμοποιούνται σήμερα όπό τούς μονα χούς, β) ή μετατροπή των έγκαταλειμμένων κε λιων σέ κοιτωνες-κελιά γιά οίκότροφους σπουδαστές, γ) ή όξιοποίήση των ύφιστάμενων κοινό χρηστων χώρων στά πλαίσια τού νέου προγράμματος,
δ) ή τοποθέτηση των χώρων ύπνου σέ δροφο, ε) ό έξοπλισμός δλων των χώρων μέ τίς όπαραίτητες έγκαταστάσεις, όνάλογα μέ τή χρήση τους, στ) ή χρησιμοποίηση της ύφιστάμενης καί ή προσθήκη συμπληρωματικης έπίπλω σης.
i , \
�
'-- = ::: �-----
����E�� ,.,. -
---'-'"
;�:: :.::�=
�
. - -=::;...
J . ...,....
��� :: :=.::::.�
) = i.
.. = �
ΑΡΚΑΑ Ι
ΑΡΚΑ6Ι
i§��::E
,.
ι
[§�--::.Ξ
' L-
62
Ήλεκτρονlκή πολεοδομία. Πόλη τοϋ μέλλοντος Town p/anning and e/ectronics. City of the future 'Ηλεκτρονική πολεοδομία. Πόλη τού μέλλοντος, 1952 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονική 4 2/1963 καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 1/1967, 3/1969, 4 /1970, 7/1973 καί 8/1974)
63
,�
τ
Ι
Ι
Ι
--/
� "-
;
==-=-
�: /;,
*=1= ; ./'
Ι J.
(βλ. καί Άρχιτεκτ-ονικά Θέματα 3/1969)
/"
.ι; ΊΙΙ
,�
------
Γ
'Έπιπλο 2000, 1967
t------.-
�I:ν �I
" . .;�. " .
.
�
�
',,, -
�
Τ
t-
ι-
�
ι"\"
L---"
(,
!
;
64
Διάφορα MisceIIaneous Σκηνικό γιό ενα έργο τού A nouίlh, 1953
Κότερο ιιΖέφυρος», 1965 (βλ. καί Θέματα Χώρου+ Τεχνων 4/1973
