ΙΔΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΙ ΠΔΙΡΑΙΩ ΓΡΑΦΔΙΟ ΔΠΙ ΣΩΝ ΑΙΡΔΔΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΡΗΚΔΙΩΝ
15νο ΚΑΝΩΝ ΠΡΩΣΟΓΔΤΣΔΡΑ ΤΝΟΓΟΤ ΚΑΙ ΑΠΟΣΔΙΥΙΙ
Κξηηηθή κειέηε ζηό ζύγγξακκα ηνῦ Ὁζηνινγησηάηνπ Μνλαρνῦ π. Δὐζπκίνπ Σξηθακελᾶ κέ ηίηιν: «Ἡ δηαρξνληθή ζπκθσλία ηῶλ Ἁγίσλ Παηέξσλ γηά ηό ὑπνρξεσηηθό ηνῦ 15νπ Καλόλνο ηῆο Πξσηνδεπηέξαο πλόδνπ πεξί δηαθνπῆο κλεκνλεύζεσο πηζθόπνπ θεξύζζνληνο ἐπ’ θθιεζίαο αἵξεζηλ» (θδ. Degiorgio, Σξίθαια 2012)
Πεηξαηεύο Ννέκβξηνο 2012 0
1
15νο ΚΑΝΩΝ ΠΡΩΣΟΓΔΤΣΔΡΑ ΤΝΟΓΟΤ ΚΑΙ ΑΠΟΣΔΙΥΙΙ
2
ΙΔΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΙ ΠΔΙΡΑΙΩ
ΓΡΑΦΔΙΟ ΔΠΙ ΣΩΝ ΑΙΡΔΔΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΡΗΚΔΙΩΝ
15νο ΚΑΝΩΝ ΠΡΩΣΟΓΔΤΣΔΡΑ ΤΝΟΓΟΤ ΚΑΙ ΑΠΟΣΔΙΥΙΙ
Κξηηηθή κειέηε ζηό ζύγγξακκα ηνῦ Ὁζηνινγησηάηνπ Μνλαρνῦ π. Δὐζπκίνπ Σξηθακελᾶ κέ ηίηιν: «Ἡ δηαρξνληθή ζπκθσλία ηῶλ Ἁγίσλ Παηέξσλ γηά ηό ὑπνρξεσηηθό ηνῦ 15νπ Καλόλνο ηῆο Πξσηνδεπηέξαο πλόδνπ πεξί δηαθνπῆο κλεκνλεύζεσο πηζθόπνπ θεξύζζνληνο ἐπ’ θθιεζίαο αἵξεζηλ» (θδ. Degiorgio, Σξίθαια 2012)
Πεηξαηεύο Ννέκβξηνο 2012 3
ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Δἰζαγσγή…………………………………………………………………………….5 ξκελεπηηθή πξνζέγγηζηο ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο ΑΒ΄Ππλφδνπ…..7 πξναηξεηηθφο ραξαθηήξαο ηνῦ Θαλφλνο……………………………..15 Ἀπφπεηξα ζπγθξίζεσο ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο ΑΒ΄Ππλφδνπ κέ ἄιινπο Θαλφλεο……………………………………………………………..17 15νο Θαλψλ ηῆο ΑΒ΄Ππλφδνπ ἐλ ζρέζε κέ ηήλ Ἁγία Γξαθή θαί ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο……………………………………………………..22 1. Θαηλή Γηαζήθε………………………………………………………………..22 2. Ἀπνζηνιηθνί Ξαηέξεο………………………………………………………24 3. Ξαηέξεο 4νπ θαί 5νπ αἰῶλνο………………………………………………26 4. Ξαηέξεο 6νπ θαί 7νπ αἰῶλνο………………………………………………32 Ἡ ἀπνηείρηζηο ζηά ρξφληα ηεο Δἰθνλνκαρίαο……………………………35 Ὅζηνο Θεφδσξνο Πηνπδίηεο…………………………………………………37 Κέγαο Φψηηνο…………………………………………………………………….39 Ἡ ἀπνηείρηζηο ζέ ἐπίπεδν Ρνπηθῶλ θθιεζηῶλ……………………….40 Ἡ ἀπνηείρηζηο ηῶλ Ἁγηνξεηηῶλ Ξαηέξσλ ἐπί Ξαηξηάξρνπ Ἰσάλλνπ Βέθθνπ…………………………………………………................42 Ἡ ἀπνηείρηζηο ηνῦ Ἁγίνπ Γξεγνξίνπ Ξαιακᾶ………………………….45 Ἰσζήθ Βξπέλληνο……………………………………………………………….47 Ἅγηνο Κάξθνο Δγεληθφο………………………………………………………49 Ρφ Αηνθέθαιν ηνῦ 1850……………………………………………………52 Ἡ ἀπνηείρηζηο ηνῦ Ξαιαηνῦ Ἡκεξνινγίνπ………………………………54 Ἡ ἀπνηείρηζηο ηῶλ Ἁγηνξεηηῶλ Ξαηέξσλ ἀπφ ηφλ Ξαηξηάξρε Ἀζελαγφξα……………………………………………………………………………56 Γεληθά ζπκπεξάζκαηα…………………………………………………………58
4
Δἰζαγσγή Νἱ Ἅγηνη θαί Ἱεξνί Θαλφλεο ηῆο θθιεζίαο καο, ζενπλεχζηνπ θχξνπο θαί δηαρξνληθῆο ἰζρχνο, πάληνηε ἀπνηεινῦζαλ θαί ἀπνηεινῦλ καδί κέ ηήλ Ἁγία Γξαθή ηφλ πέξηαην ὁδεγφ θαί θαλφλα πιεχζεσο ζηή δσή ηῆο θθιεζίαο. Θεζπηζζέληεο δέ ἀπφ Θενθφξνπο θαί Ἁγίνπο Ξαηέξεο θαί ἐπηθπξσζέληεο ἀπφ ηήλ θθιεζία ζέ Νἰθνπκεληθέο Ππλφδνπο, ἀθ’ ἑλφο κέλ ἐθθξάδνπλ ηφ ἀιάζεην ηεο θθιεζίαο, ἀθ’ ἑηέξνπ δέ ηνλίδνπλ ηήλ ἀμία ηνῦ Ππλνδηθνῦ ζεζκνῦ ηεο. Ἀιι’ ὅπσο ζηήλ ἱζηνξία ηῆο θθιεζίαο καο παξεξκελεία ηῆο Ἁγίαο Γξαθῆο ἀπφ ηνχο αἱξεηηθνχο πῆξμε αἰηία λά ἐκθαληζζνῦλ πάκπνιιεο αἱξέζεηο, πνχ πξνθάιεζαλ ζάιν, ηαξαρή θαί ἀλαζηάησζε ζηφ ἐθθιεζηαζηηθφ Πῶκα θαί ὁδήγεζαλ ζηήλ ἀπψιεηα πνιιέο ςπρέο, ἔηζη θαί πξνθεηκέλνπ πεξί ηῶλ Ἱεξῶλ Θαλφλσλ, ἐλδερνκέλε παξεξκελεία ηνπο εἶλαη δπλαηφλ λά ὁδεγήζεη ζέ παξέθθιηζε ηνῦ ζθάθνπο ηῆο θθιεζίαο ἀπφ ηήλ ἀζθαιῆ πνξεία ηεο θαί ζηή δηαζάιεπζε ηῆο ἐθθιεζηαζηηθῆο ηάμεσο θαί ἑλφηεηφο ηεο. ἀγαπεηφο π. Δζχκηνο Ρξηθακελᾶο, ἐπαηλεηφο θαηά ηά ἄιια γηά ηφ πφλεκα, ηφ ὁπνῖν ζπλέγξαςε κέ ηφλ παξαπάλσ ηίηιν, ἐπηρεηξεῖ ἑξκελεία ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο Ξξσηνδεπηέξαο (ζηφ ἑμῆο ΑΒ΄) Ππλφδνπ, ἐπηζηξαηεχεη κάιηζηα πνιινχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο θαί παξαδείγκαηα ἀπφ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή ἱζηνξία, πξνθεηκέλνπ λά θαηνρπξψζεη ηήλ ἑξκελεία, ηήλ ὁπνία ζέιεη λά δψζεη ζ’ αηφλ. Θαηαβάιιεη ἀγσληψδε πξνζπάζεηα, κέζσ ηῶλ ἁγηνγξαθηθῶλ παξαπνκπῶλ θαί ηῶλ παηεξηθῶλ θεηκέλσλ, ηά ὁπνία παξαζέηεη, λά πείζεη ηφλ ἀλαγλψζηε γηά ηφλ πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα ηνῦ ἐλ ιφγσ θαλφλνο. Ὅηη δειαδή ὁ Θαλφλαο αηφο ἐπηβάιιεη ηήλ δηαθνπή ηῆο κλεκνλεχζεσο ηνῦ ἐπηζθφπνπ ἐθείλνπ, πνχ θεξχζζεη ἐπ’ θθιεζίαο αἵξεζε, ἔζησ θαί ἄλ δέλ ἔρεη πξνεγεζεῖ ζπλνδηθή θαηαδίθε ηεο αἱξέζεσο ἤ ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ. Ὡζηφζν, ἕλα ηέηνην ζπκπέξαζκα δέλ ζπλάγεηαη ἀπφ ηήλ ἑξκελεία, πνχ ἀπνδίδνπλ ζ’ αηφλ πλεπκαηηθνί θαί θαηαμησκέλνη ἄλδξεο θαί κειεηεηέο ηῶλ Ἱεξῶλ Θαλφλσλ, ὅπσο ἐπίζεο, θαηά ηήλ ηαπεηλή καο γλψκε, νὔηε ἀπφ ηίο παηεξηθέο παξαζέζεηο. Ρφ ζέκα ηῆο πνρξεσηηθῆο ἤ κή ἐθαξκνγῆο ηνῦ Θαλφλνο αηνῦ ἀπνθηᾶ κία ἰδηαίηεξε ἐπηθαηξφηεηα θαί ζεκαζία ζηήλ ἐπνρή καο θαί ἔρεη γίλεη ἀληηθείκελν πνιιῶλ ζπδεηήζεσλ, ἐπεηδή ἔρεη ζπλδεζεῖ ἄκεζα κέ ηήλ παλαίξεζε ηνῦ Νἰθνπκεληζκνῦ, γηά ηήλ ὁπνία, ὅπσο εἶλαη γλσζηφ, κέρξη ζήκεξα δπζηπρῶο, δέλ ἔρεη ἐπηηεπρζεῖ ἐπίζεκε ζπλνδηθή θαηαδίθε ηεο νὔηε ἀπφ Ρνπηθή νὔηε ἀπφ Νἰθνπκεληθή Πχλνδν. 5
Θεσξήζακε ρξένο καο ζηίο γξακκέο, πνχ ἀθνινπζνῦλ παξαθάησ, λά θαηαζέζνπκε ζηφ ὀξζφδνμν πιήξσκα ηήλ ἰδηθή καο ζπκβνιή ζηφ ἐλ ιφγσ πξφβιεκα, ὥζηε λά ἀπνηειέζεη ἀθνξκή γηά πεξαηηέξσ ἔξεπλα θαί κειέηε ηνπ. Ὅζα ἀθνινπζνῦλ παξαθάησ δέλ δηεθδηθνῦλ θάπνην ἀιάζεην, νὔηε ἔρνπλ ηήλ ἀμίσζε πνρξεσηηθῆο παξαδνρῆο ησλ. Γέλ ἔρνπλ, ἐπίζεο, ραξαθηήξα πνιεκηθῆο ἀληηπαξαζέζεσο, ἀιιά ἀδειθηθῶλ ἐπηζεκάλζεσλ θαί παξαηεξήζεσλ, πνχ γίλνληαη ρσξίο πξνθαηάιεςε θαί πάζνο ἐλαληίνλ πξνζψπσλ, δηφηη κνλαδηθφ ζθνπφ ἔρνπλ λά κᾶο βνεζήζνπλ λά ἀπνθχγνπκε ἀθξαῖεο θαί ἐπηδήκηεο ἐλέξγεηεο, νἱ ὁπνῖεο εἶλαη δπλαηφλ λά θαηαιήμνπλ ζέ ζρίζκαηα θαί δηαηξέζεηο, πνχ ἀπνηεινῦλ ηφ ὀδπλεξφηεξν πιῆγκα κέζα ζηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο.
6
ξκελεπηηθή πξνζέγγηζηο ηνῦ 15νπ Καλόλνο ηῆο ΑΒ΄ πλόδνπ Θαη’ ἀξρήλ ὁ Θαλφλαο αηφο ἔρεη δχν ζθέιε. Ρφ πξῶην ἀπνηειεῖ ζπλέρεηα ηῶλ δχν πξνεγνπκέλσλ Θαλφλσλ, ηνῦ 13νπ θαί ηνῦ 14νπ, θαί ἀλαθέξεηαη ζηήλ δηαθνπή ἐθθιεζηαζηηθῆο θνηλσλίαο θαί κλεκνλεχζεσο ηνῦ ὀλφκαηνο ηνῦ Ξαηξηάξρνπ θαηά ηήλ Θεία Ιεηηνπξγία ἀπφ πξεζβχηεξν ἤ πίζθνπν ἤ Κεηξνπνιίηε πξίλ ἀπφ ζπλνδηθή θαηαδίθε ηνπ, ὄρη γηά ιφγνπο πίζηεσο, ἀιι’ ἐμ αἰηίαο ἄιισλ πξνζσπηθῶλ ἁκαξηεκάησλ ηνπ. Θαλφλαο ἀπεηιεῖ κέ θαζαίξεζε ηνχο ἐλ ιφγσ θιεξηθνχο, πνχ ζά ηνικήζνπλ λά πξνρσξήζνπλ ζέ κηά ηέηνηα ἐλέξγεηα. Ρφ δεχηεξν ζθέινο ἔρεη ηειείσο δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν. Ἀλαθέξεηαη ζηή δηαθνπή κλεκνλεχζεσο, ὄρη γηά ζηθῆο θχζεσο παξαπηψκαηα ἤ ἀδηθήκαηα θιεξηθῶλ, ἀιιά γηά ιφγνπο πίζηεσο. Γηά ηήλ πεξίπησζε δειαδή ἐθείλε, πνχ ὁ θιεξηθφο (πξεζβχηεξνο ἤ πίζθνπνο ἤ Ξαηξηάξρεο) ἔρεη παξεθθιίλεη ζέ θάπνηα αἵξεζε θαί δηδάζθεη δεκφζηα θάπνηα αἱξεηηθή δηδαζθαιία. Ἡ αἵξεζε, γηά ηήλ ὁπνία γίλεηαη ιφγνο δέλ εἶλαη λενθαλῆο, ἄγλσζηε ζηφ ἐθθιεζηαζηηθφ ζῶκα, ἀιιά ἤδε «παξά ηῶλ Ἁγίσλ Ππλφδσλ ἤ Ξαηέξσλ θαηεγλσζκέλε», δειαδή εἴηε ἔρεη θαηαδηθαζηεῖ ἀπφ Πχλνδν, εἴηε ἔρεη θαηαγλσζζεῖ γξαπηά ἤ πξνθνξηθά ἀπφ Ξαηέξεο ηῆο θθιεζίαο. Ξνιχ ζνθά ἐδῶ νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο, πνχ ζπλέγξαςαλ αηφλ ηφλ θαλφλα ζέηνπλ ὡο ἀζθαιηζηηθή δηθιείδα ηήλ θαηαγλψζε ἀπφ Πχλνδν ἤ ἀπφ Ἁγίνπο Ξαηέξεο. Θαί ηνῦην, δηφηη κᾶο πνρξεψλεη λά βαδίζνπκε «ἑπόκελνη ηνῖο Ἁγίνηο Παηξάζη», ἀθνινπζνῦληεο θαί ὄρη πξνπνξεπφκελνη ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ θαί πξναξπάδνληεο ηήλ θξίζε αηῶλ ζρεηηθά κέ ηήλ αἵξεζε. Κᾶο πνρξεψλεη κέ ἄιια ιφγηα λά ζηεξηρζνῦκε ζηήλ δηάγλσζε, πνύ ἐθεῖλνη ἔθακαλ, κέ ηήλ δχλακε θαί ηφλ θσηηζκφ ηνῦ Ἁγίνπ Ξλεχκαηνο ὡο πξφο ηήλ ἐλ ιφγσ αἵξεζε. Κάιηζηα ζηή δηαηχπσζε ηνῦ Θαλφλνο αηνῦ ρξεζηκνπνηεῖηαη ιέμε δηάγλσζε, πνχ εἶλαη παξκέλε ἀπφ ηήλ ἰαηξηθή ὁξνινγία, ἀθξηβῶο γηά λά δνζεῖ ἔκθαζε θαί λά ηνληζηεῖ ηφ γεγνλφο, ὅηη δέλ εἶλαη ἁξκφδην ηφ θάζε κέινο ηῆο θθιεζίαο λά ἐπηζεκάλεη θαί λά δηαγλψζεη κέ ἀζθάιεηα ηήλ αἵξεζε, δηφηη δέλ ἔρεη ηίο ἀλάινγεο πλεπκαηηθέο πξνυπνζέζεηο. Ὅπσο ἀθξηβῶο δέλ εἶλαη ἱθαλφο θαί ἁξκφδηνο ὁ θαζέλαο λά δηαγλψζεη κέ ἀζθάιεηα κία ἀξξψζηηα, ἀιιά κφλνλ νἱ ἰαηξνί θαί κάιηζηα νἱ εἰδηθεπκέλνη ἐμ αηῶλ ἐπηζηήκνλεο. πίζεο, κέ ηήλ παξαπάλσ θξάζε «παξά ηῶλ Ἁγίσλ Ππλφδσλ…» νἱ ζπληάθηεο ηνῦ Θαλφλνο ἐπηδηψθνπλ λά ἐκπλεχζνπλ ζηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο ηφλ ζεβαζκό πξόο ηόλ 7
πλνδηθό ζεζκό ηῆο θθιεζίαο. πνκέλσο, θξάζε ηνῦ π. Δζπκίνπ: «Ἡ ἔθθξαζηο αηή ἐπίζεο ηνῦ παξφληνο Θαλφλνο
‘θαηεγλσζκέλε παξά ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ ἤ Ππλφδσλ’ δέλ ζεκαίλεη ὅηη δηά κία ‘κή θαηεγλσζκέλε’ αἵξεζε ὀθείινπκε παθνή εἰο ηνχο ἐπηζθφπνπο θαί ηνχο θνξεῖο ηῆο αἱξέζεσο…» (ζει. 27-28) εἶλαη
κεηέσξε θαί ἄζηνρε. Γηφηη, ὁ Θαλφλαο δέλ θάλεη ιφγν γηά κή θαηεγλσζκέλε, ἀιιά γηά θαηεγλσζκέλε αἵξεζε. Ξξέπεη ἀπαξαηηήησο λά πξνεγεζεῖ δηάγλσζε θαί θαηάγλσζε ηῆο αἱξέζεσο θαί θαηφπηλ λά ἐπαθνινπζήζεη ηφ ηί δένλ γελέζζαη κέ ηνχο αἱξεηηθνχο ἐπηζθφπνπο, ἄλ δειαδή ζά θάλνπκε παθνή ζ’ αηνχο ἤ ὄρη, ὅπσο ἀθξηβῶο ζέ κηά ἀξξψζηηα πξέπεη ἀπαξαηηήησο λά πξνεγεζεῖ δηάγλσζή ηεο θαί θαηφπηλ λά ἐπαθνινπζήζεη ζεξαπεία. Δἶλαη ἀλφεην θαί ἄζηνρν λά ὁκηινῦκε γηά ζεξαπεία κηᾶο ἀξξψζηηαο, πξνηνῦ λά ἔρνπκε ηήλ δηάγλσζή ηεο. Αηή δέ δηάγλσζε, ὅπσο ἐιέρζε, δέλ εἶλαη ἔξγν ηνῦ θαζελφο, ἀιιά κφλνλ ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ, ὅπσο ηνῦην ζαθέζηαηα θαίλεηαη ἀπφ ηήλ δηαηχπσζε ηνῦ θαλφλνο. πίζεο, ἔθθξαζηο ηνῦ Θαλφλνο «πξφ ζπλνδηθῆο δηαγλψζεσο», δέλ ἀλαθέξεηαη ζηήλ αἵξεζε, ἀθνῦ αηή ἔρεη ἤδε δηαγλσζηεῖ θαί θαηαγλσζηεῖ «παξά ηῶλ Ἁγίσλ Ππλφδσλ ἤ Ξαηέξσλ», ἀιιά ζηφλ ἴδην ηφλ αἱξεηηθφ. Ρφ ὅηη ἐδῶ ὁ Θαλφλαο ἐπηηξέπεη ηήλ δηαθνπή ηῆο κλεκνλεχζεσο ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ «πξφ ζπλνδηθῆο δηαγλψζεσο», αηφ δέλ ζεκαίλεη, ὅηη θαηαξγεῖηαη ἀλάγθε ηῆο ζπλνδηθῆο δηαγλψζεσο θαί θαηαγλψζεσο αηνῦ, ὅπσο ζά ἐμεγήζνπκε παξαθάησ. Ξνιχ ζσζηά θαηφπηλ δηαηππψλεη ὁ π. Δζχκηνο ὅηη ζηήλ πεξίπησζή ηεο κή θαηεγλσζκέλεο αἱξέζεσο «ὁ δξφκνο ηῆο ἀπνηεηρίζεσο δέλ εἶλαη ἀζθαιήο» (ζει. 28). Θαί ὄρη κφλνλ δέλ εἶλαη ἀζθαιήο, ἀιιά θαί ιίαλ ἐπηθίλδπλνο, δηφηη ζέ πεξίπησζε ιάζνπο θαί ἐζθαικέλεο δηαγλψζεσο ηῆο αἱξέζεσο, ὁ ἀπνηεηρηδφκελνο ἀπνθφπηεη ηφλ ἑαπηφ ηνπ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο θαί ράλεη ηήλ ζσηεξία ηνπ, ἐπηπιένλ δέ πξνθαιεῖ θαί ζρίζκα ζηήλ θθιεζία θαί ἔηζη γίλεηαη αἴηηνο ἀπσιείαο θαί ζέ ἄιιεο ςπρέο. Κηά ηέηνηα ἐλέξγεηα καξηπξεῖ ὄρη κφλνλ ἐπηπνιαηφηεηα θαί βηαζχλε, ἀιιά θαί ἔιιεηςε ηαπεηλψζεσο, δηφηη ἐπηρεηξεῖ λά πνθαηαζηήζεη ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο, πνχ εἶλαη νἱ κφλνη ἁξκφδηνη γηά ηήλ δηάγλσζε ηῆο αἱξέζεσο. πίζεο, ηφλ Θαλφλα αηφλ πξέπεη λά ηφλ ἑξκελεχζνπκε ζηό πλεῦκα θαί ζηή ζπλάθεηα ηῶλ δχν πξνεγνπκέλσλ, ηνῦ 13νπ θαί 14νπ Θαλφλνο θαί ηνῦ πξψηνπ κέξνπο ηνῦ 15νπ. Ὅπσο δειαδή νἱ δχν παξαπάλσ θαλφλεο (13νο θαί 14νο) θξίλνπλ ἀπαξαίηεηε ηήλ ζπλνδηθή θξίζε θαί ἐμέηαζε ηῶλ ζηθῶλ παξαπησκάησλ ἤ ἄιισλ 8
ἀδηθεκάησλ ηνῦ πηζθφπνπ, πξίλ ἀπφ ηήλ δηαθνπή ηῆο κλεκνλεχζεψο ηνπ, ἔηζη θαί πνιχ πεξηζζφηεξν ηψξα, ὅηαλ δειαδή πξφθεηηαη γηά ηφ ζνβαξφηαην παξάπησκα ηῆο ἐθπηψζεσο ζέ θάπνηα αἱξεηηθή δηδαζθαιία, ζεσξεῖηαη ἀλαγθαία ζπλνδηθή θξίζηο θαί ἐμέηαζηο ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ, ἔζησ θαί ἄλ δέλ ἀλαγξάθεηαη ξεηῶο ζηφ δεχηεξν κέξνο ηνῦ 15νπ, ἁπινχζηαηα, δηφηη αηφ εἶλαη θάηη ηφ αηνλφεην. Θαί εἶλαη αηνλφεην ὄρη κφλνλ, δηφηη ηφ ἀπαηηεῖ ζπλάθεηα κέ ηνχο δχν πξνεγνπκέλνπο Θαλφλεο, ἀιιά θαί δηφηη ηφ ἀπαηηεῖ ὅιε Ππλνδηθή Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο καο. Ὅπσο γλσξίδνπκε, νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο ζηίο Ππλφδνπο, πνχ ζπγθξνηνῦζαλ, δέλ πεξηνξίδνλην κφλνλ ζηήλ θαηαδίθε ηῆο αἱξέζεσο, ἀιιά πξνρσξνῦζαλ ἐπηπιένλ θαί ζηήλ θαηαδίθε ηῶλ αἱξεηηθῶλ. Δἶλαη ἄζηνρε θαί ἀλαθξηβήο ἱζηνξηθά ζέζε, ηήλ ὁπνία δηαηππψλεη, ὅηη αἵξεζε ηῆο Δἰθνλνκαρίαο δέλ εἶρε θαηαγλσζηεῖ ζπλνδηθά ἀπφ ηῆο ἐλάξμεψο ηεο (726) κέρξη ηήλ Ε΄ Νἰθνπκεληθή Πχλνδν (787), « ὁπνία ηήλ θαηέζηεζε θαηεγλσζκέλε» (ζει. 28), δηφηη ἀγλνεῖ ἤ ζέιεη λά ἀγλνεῖ, ηήλ Σνπηθή ύλνδν ηῆο πξίαο ηό 7261, ζηήλ ὁπνία κάιηζηα πξσηνζηάηεζε ὁ κεγάινο Ξαηήξ ηῆο θθιεζίαο Ἅγηνο Ἰσάλλεο ὁ Γακαζθελφο. πνκέλσο, ηά παξαδείγκαηα, ηῶλ Ἁγίσλ δέθα Καξηχξσλ θαί ηῆο Ἁγίαο Θενδνζίαο, πνχ ἀλαθέξεη παξαθάησ (ζει. 35-36), πνχ πξνρψξεζαλ ζέ ἀπνηείρηζε θαί ἐκαξηχξεζαλ θαηά ηήλ πξψηε πεξίνδν ηῆο εἰθνλνκαρίαο ἐπί εἰθνλνκάρνπ Ξαηξηάξρνπ Ἀλαζηαζίνπ, ὅπσο ἐπίζεο θαί ηῶλ Ἁγίσλ Θενθίινπ, Ινγγίλνπ ηνῦ Πηπιίηνπ, παηίνπ θ.ιπ., πνῦ ἀλαθέξεη παξαθάησ (ζει. 37), δέλ ἀπνηεινῦλ παξαδείγκαηα Ἁγίσλ, πνχ ἀπνηεηρίζηεθαλ ἀπφ κή θαηεγλσζκέλε αἵξεζε, δηφηη αἵξεζε εἶρε θαηαγλσζηεῖ ζπλνδηθά ἤδε ἀπφ ηῆο ἐκθαλίζεψο ηεο ηφ 726. πίζεο, εἶλαη ἄζηνρε ζέζε ὅηη ηά παξαδείγκαηα ηῶλ παξαπάλσ Ἁγίσλ ἀπνηεινῦλ ὄρη ἁπιῶο ἐθαξκνγή, ἀιιά θαί «πέξβαζε θαί αηνῦ ηνπ 15νπ Θαλφλνο ηῆο Ξξσηνδεπηέξαο Ππλφδνπ» (ζει. 38). Ἡ ἔλλνηα ηῆο πεξβάζεσο ηῶλ Ἱεξῶλ Θαλφλσλ εἶλαη ἐπηλφεζηο ηνῦ π. Δζπκίνπ, δηφηη πνπζελά ζέ θαλέλα Θαλφλα δέλ πἱνζεηεῖηαη θαί ἑπνκέλσο εἶλαη μέλε πξφο ηήλ Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο. Θάζε πέξβαζηο θηλδπλεχεη λά θαηαληήζεη παξάβαζηο ἀπφ πεξβνιηθφ, κή θαη’ ἐπίγλσζηλ δῆιν, δηφηη ὁ δηάβνινο γλσξίδεη λά πιαλᾶ ηφλ ἄλζξσπν ὄρη κφλνλ ἀπφ ηά ἀξηζηεξά, ἀιιά θαί ἀπφ ηά δεμηά. Πηήλ ἑπφκελε παξάγξαθν (ζει. 28) πνιχ ζσζηά δηαηππψλεη ὅηη
« ἔθθξαζηο ‘θαηεγλσζκέλε παξά ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ ἤ Ππλφδσλ’ 1
Β. ΠΡΔΦΑΛΗΓΖΠ, θθιεζηαζηηθή Ἱζηνξία, Αζήλαη 1970, § ηζη΄, ζ. 259.
9
δέλ πεξηζσξηνπνηεῖ ηήλ Ἁγία Γξαθή νὔηε θαζ’ νἱνλδήπνηε ηξφπν ἐπηβνπιεχεηαη ηήλ αζεληία ηεο, ἀιιά ζεκαίλεη ηφ ἐπηπιένλ» . Θαί ὄρη κφλν ζεκαίλεη ηφ ἐπηπιένλ, ἀιιά ζεκαίλεη ἐπίζεο θαί ηφ ἀληίζηξνθν. Ὅηη δειαδή νὔηε Ἁγία Γξαθή πεξηζσξηνπνηεῖ ἤ θαζ’ νἱνλδήπνηε ηξφπν ἐπηβνπιεχεηαη ηήλ αζεληία ηνῦ Θαλφλνο. πνκέλσο, ἔθθξαζε, πνχ δηαηππψλεη «ἄλ πάξμεη αἵξεζηο,
ὁπνία ἀληηζηξαηεχεηαη ζηήλ Ἁγία Γξαθή ἤ ἀθπξψλεη θάπνηα ἐληνιή θαί δηδαζθαιία ηεο, πξέπεη ἀκέζσο λά ἀπνηεηρηζζνῦκε ἀπφ ηνχο θνξεῖο ηεο, ρσξίο λά ἀζρνιεζνῦκε κέ ηφ ἄλ ἔρεη θαηαδηθαζζεῖ ἀπφ ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο ἤ ηίο Ππλφδνπο» (ζει. 28), εἶλαη ἄζηνρε θαί
ιαλζαζκέλε. δῶ ὁ π. Δζχκηνο ἐπηθαιεῖηαη ηήλ Ἁγία Γξαθή θαί κάιηζηα ηήλ πεξηέξα αζεληία ηεο ζέ ζρέζε κέ ηφλ Ἱεξφ Θαλφλα, γηά λά πεξηζσξηνπνηήζεη ηφλ ἐλ ιφγσ Θαλφλα. Ρφ ὅηη κία αἵξεζε ἀληηζηξαηεχεηαη ηήλ Ἁγία Γξαθή, αηφ δέλ ζεκαίλεη ὅηη νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο θαί νἱ Πχλνδνη δέλ ἔρνπλ ιφγν θαί ξφιν. Ἀπελαληίαο ζεκαίλεη ὅηη θαινῦληαη πξνπάλησλ ηψξα λά παίμνπλ θπξίαξρν ξφιν ζηήλ δηάγλσζε θαί ἀληηκεηψπηζε ηῆο αἱξέζεσο. Νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο εἶλαη νἱ θαη’ ἐμνρήλ ἁξκφδηνη, ιφγσ ηνῦ ζείνπ θσηηζκνῦ, ηφλ ὁπνῖνλ δηαζέηνπλ, λά δηαθξίλνπλ κέ ἀζθάιεηα, ὅηη ἐλ ιφγσ αἵξεζε ἀληηζηξαηεχεηαη ηήλ Ἅγηα Γξαθή ἤ θάπνηα ἐληνιή ηεο θαί λά πξνρσξήζνπλ ζηή ζπλέρεηα ζηήλ θαηαδίθε ηεο. Πηή ζπλέρεηα (ζει. 30) πξνζπαζεῖ λά δψζεη ἀπάληεζε ζηφ ἐξψηεκα, πφηε ὁ αἱξεηηθφο, ὁ ὁπνῖνο ἀξρίδεη λά θεξχηηεη «γπκλῆ ηῆ θεθαιῆ ἐπ’ θθιεζίαο αἵξεζηλ», παχεη λά εἶλαη κέινο ηνῦ Πψκαηνο ηνῦ Σξηζηνῦ. Γέλ εἶλαη ὀξζή ζέζηο ὅηη ὁ αἱξεηηθφο, πνχ ζά πιαλεζεῖ ἀπφ κηά αἱξεηηθή δηδαζθαιία, θαζίζηαηαη ἀκέζσο μέλνο πξφο ηφ Πῶκα ηνῦ Σξηζηνῦ. Δἶλαη ἕλα ἄξξσζην κέινο ηῆο θθιεζίαο, ηφ ὁπνῖν θθιεζία πξνζπαζεῖ λά ἐπαλαθέξεη κέ δηαθφξνπο ηξφπνπο (λνπζεζίεο θ.ιπ.) ζηήλ ξζφδνμε δηδαζθαιία θαί λά ηφ ζεξαπεχζεη ἀπφ ηήλ ἀξξψζηηα ηῆο αἱξέζεσο. άλ δέ ὁ αἱξεηηθφο ἐμαθνινπζεῖ λά ἐπηκέλεη πεηζκαηηθά ζηίο αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο, ηφηε ηφλ ἀπνθφπηεη ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο ἐπίζεκα δηά ηνῦ ἁξκνδίνπ ἐθθιεζηαζηηθνῦ ὀξγάλνπ ηεο, δειαδή ηῆο Ππλφδνπ. Ρφ ὅηη θθιεζία ἔρεη κέζα ζηνχο θφιπνπο ηῆο ἄξξσζηα κέιε εἴηε ἐμαἰηίαο αἱξεηηθῶλ δηδαζθαιηῶλ, εἴηε ἐμαἰηίαο ἄιισλ, ζηθῆο θχζεσο ἁκαξηεκάησλ, αηφ δέλ ζεκαίλεη ὅηη παχεη λά εἶλαη ἄζπηινο θαί ἄκσκνο, ζχκθσλα κέ ηφλ ιφγν ηνῦ Ἀπνζηφινπ Ξαχινπ ζηήλ θ. 5, 27, ὅπσο ἀθήλεη λά ἐλλνεζεῖ ὁ π. Δζχκηνο. Ἡ θθιεζία εἶλαη ἄζπηινο θαί ἄκσκνο ἐμαἰηίαο ηῆο Θεθαιῆο ηεο, ηνῦ Σξηζηνῦ, θαί ἐμαἰηίαο ηῶλ κειῶλ ηεο ἐθείλσλ, πνχ ἔρνπλ ζεξαπεπζεῖ ἀπφ ηήλ λφζν ηῆο ἁκαξηίαο ἤ ηῆο αἱξέζεσο, δειαδή ηῶλ Ἁγίσλ, θαί ὄρη 10
ἐμαηηίαο ηῶλ κειῶλ ηεο, πνχ βξίζθνληαη ἀθφκε πφ ζεξαπείαλ. Νὔηε κπνξνῦκε λά ζεσξήζνπκε ηήλ θθιεζία «ἀλνκνηφκνξθε θαηά ηήλ πίζηε» (ζει. 30-31), ἐπεηδή ἔρεη κέζα ζηνχο θφιπνπο ηεο, κέρξη ηήλ ὁξηζηηθή ἀπνθνπή ηνπο, πνιιά ἤ ὀιίγα, ἄξξσζηα κέιε, ιφγσ αἱξέζεσο. Γξάθεη, ἐπίζεο, ὅηη « ἀπφθαζηο ηῆο Ππλφδνπ πεξί ηῆο ἀπνθνπῆο
θαί θαηαδίθεο ηνπ (ηνῦ αἱξεηηθνῦ) ἔρεη ηήλ ἔλλνηα ηῆο ἀπνδνρῆο ηῆο ιφγσ αἱξέζεσο ἀπνθνπῆο ηνπ ἀπφ ηφ Πῶκα ηνῦ Σξηζηνῦ, θαηά ηφλ ηχπν ηῆο παξαηηήζεσο θάπνηνπ δη’ αἰηήζεψο ηνπ ἀπφ θάπνην ὀξγαληζκφ, ζχιινγν θ.ιπ.» (ζει. 31). Ἡ ἀπφθαζε ηῆο Ππλφδνπ δέλ ἔρεη ἁπιῶο κφλνλ ηήλ ἔλλνηα ηῆο «ἀπνδνρῆο», ἀιιά ἐπηπιένλ, ἀθ’
ἑλφο κέλ ηῆο δηαγλψζεσο κηᾶο ἀξξσζηεκέλεο θαηαζηάζεσο, πνχ ἔρεη θαηαζηεῖ ἀλίαηνο, θαί ἀθ’ ἑηέξνπ ηῆο δηαζθαιίζεσο ηνῦ πνινίπνπ γηνῦο ἐθθιεζηαζηηθνῦ Πψκαηνο ἀπφ ηήλ ἀξξψζηηα ηῆο αἱξέζεσο. Ἡ Πχλνδνο δειαδή κέ ηήλ θαηαδηθαζηηθή ἀπφθαζή ηεο ἀθ’ ἑλφο κέλ ἀπνθφπηεη ηφλ ἀληάησο λνζήζαληα αἱξεηηθφλ, ἀθ’ ἑηέξνπ δέ πξνθπιάζζεη ηφ ἐθθιεζηαζηηθφ Πῶκα ἀπφ ηήλ κεηάδνζε ηῆο αἱξεηηθῆο δηδαζθαιίαο ζηά πφινηπα γηῆ (ξζφδνμα) κέιε ηεο. Ἡ ἀπνθνπή ἀπό ηό ῶκα ηῆο θθιεζίαο δέλ γίλεηαη θαηά ηξόπνλ ἀόξαην θαί αὐηόκαην, ἀπφ κφλε ηεο, κφιηο δειαδή ἐθπέζεη ὁ αἱξεηηθφο ζηήλ αἵξεζε, ὅπσο ἀθήλεη λά ἐλλνεζεῖ ὁ π. Δζχκηνο κέ ηήλ θξάζε «ὁ θνξέαο θαηεγλσζκέλεο αἱξέζεσο εἶλαη, ιφγσ ηῆο αἱξέζεσο, μέλνο πξφο ηφ Πῶκα ηνῦ Σξηζηνῦ» (ζει. 31), ἀιιά κέ ηήλ ζπγθεθξηκέλε θαηαδηθαζηηθή ζπλνδηθή ἀπόθαζε. Ἄλ ἀπνθνπή ηνῦ αἱξεηηθνῦ γηλφηαλ αηφκαηα, ἀπφ κφλε ηεο, ζά ἦηαλ πεξηηηή ζπλνδηθή θαηαδίθε ηνπ. πίζεο, θξάζε ηνῦ Θαλφλνο «ςεπδεπίζθνπνο θαί ςεπδνδηδάζθαινο» δέλ ζεκαίλεη θαη’ ἀλάγθελ ηφλ ἀπνθνκκέλν ἀπφ ηφ Πῶκα ηνῦ Σξηζηνῦ. Πεκαίλεη ὅηη ὁ ἐπίζθνπνο αηφο ὀθείιεη λά ἀπνθνπεῖ ζπλνδηθά, ἔζησ θαί ἄλ αηφ δέλ ἔρεη γίλεη κέρξη ηψξα. Ὅπσο γηά παξάδεηγκα, ἕλαο ἐπίζθνπνο, ὁ ὁπνῖνο ἔρεη πέζεη ζηφ ἁκάξηεκα ηῆο πνξλείαο, ζεσξεηηθά θαζίζηαηαη κέλ ςεπδεπίζθνπνο, ιφγσ ηῆο ζαξθηθῆο πηψζεψο ηνπ, ὡζηφζν ὅκσο κέρξηο ὅηνπ θαζαηξεζεῖ ζπλνδηθά, ζεσξεῖηαη θαλνληθφο ἐπίζθνπνο θαί ἐμαθνινπζεῖ λά ηειεῖ ἔγθπξα κπζηήξηα, παξά ηήλ ἀλαμηφηεηά ηνπ. Κφλνλ ὅηαλ θαζαηξεζεῖ ζπλνδηθά παχεη λά εἶλαη ἐπίζθνπνο, δηφηη ηφηε ράλεη ηήλ Σάξηλ ηῆο Ἱεξσζχλεο. πνκέλσο, ζπλνδηθή πξάμε ηῆο θαζαηξέζεσο θαί ζηή ζπλέρεηα ηῆο ἀπνθνπῆο ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο δέλ ἔρεη ηππηθφ, ἀιιά νζηαζηηθφ ραξαθηήξα. Νὔηε, ἐπίζεο, ἔρεη ηήλ ἔλλνηα «ηῆο παξαηηήζεσο θάπνηνπ δη’ αἰηήζεψο ηνπ ἀπφ θάπνηνλ ὀξγαληζκφ, ζχιινγν θ.ιπ.» (ζει. 31), δηφηη ἐδῶ δέλ ἔρνπκε 11
νἰθεηνζειῆ παξαίηεζε ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο, ἀιιά νζηαζηηθή πξάμε ἀπνθνπῆο ηνπ παξά ηήλ ζέιεζή ηνπ. Ἕλα παξάδεηγκα ἀπφ ηφλ ρῶξν ηῆο Ἰαηξηθῆο κπνξεῖ λά κᾶο βνεζήζεη ζηήλ πξνθεηκέλε πεξίπησζε : Ὅηαλ θάπνην κέινο ηνῦ ζψκαηφο καο πάζεη γάγγξαηλα, ηφηε λέθξσζε ηνῦ κέινπο αηνῦ δέλ γίλεηαη ἀκέζσο, ἀιιά πξννδεπηηθά. Πηήλ πεξίπησζε αηή ὁ ρεηξνπξγφο δέλ θφβεη ἀκέζσο ηφ κέινο αηφ, ηνῦ ὁπνίνπ πάζρεη αἱκάησζε θαί θηλδπλεχεη λά λεθξσζεῖ, ἀιιά θαηαβάιιεη θάζε δπλαηή πξνζπάζεηα λά ἀπνθαηαζηήζεη ηήλ αἱκάησζε θαί λά ζψζεη ἔηζη ηφ πάζρνλ κέινο. άλ, παξά ηίο ἐπίκνλεο πξνζπάζεηέο ηνπ, δέλ θαηνξζψζεη ηίπνηε, ηφηε ἐπέξρεηαη λέθξσζε ιφγσ θαθῆο αἱκαηψζεσο ηνῦ κέινπο. πφηε πιένλ ὁ ρεηξνπξγφο εἶλαη ἀλαγθαζκέλνο λά ἀπνθφςεη ηφ κέινο, γηά λά κήλ κεηαδνζεῖ γάγγξαηλα θαί ζηφ πφινηπν ζῶκα. Θαηά παξφκνην ηξφπν ὁ αἱξεηηθφο, πνχ ζά λνζήζεη ἀπφ ηήλ γάγγξαηλα ηῆο αἱξέζεσο, θαζίζηαηαη ἀλάμηνο ηεο ἀξρηεξσζχλεο (ςεπδεπίζθνπνο). μαθνινπζεῖ, ὅκσο, παξά ηήλ ἀξξψζηηα ηνπ, λά εἶλαη κέινο ηῆο θθιεζίαο. Ἡ θθιεζία, δηά ηῶλ πλεπκαηηθῶλ ρεηξνπξγῶλ ηεο, ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ, θαηαβάιιεη θάζε δπλαηή πξνζπάζεηα λά ηφλ ζεξαπεχζεη θαί λά ηφλ ἐπαλαθέξεη ζηήλ ξζφδνμε δηδαζθαιία. άλ δέλ θαηνξζψζεη ηίπνηε, ηφηε πιένλ ηφλ ἀπνθφπηεη ὁξηζηηθά κέ ηήλ ρεηξνπξγηθή πξάμε ηῆο θαζαηξέζεσο θαί ηνῦ ἀλαζεκαηηζκνῦ. Ὅπσο δέ ρεηξνπξγηθή ἐπέκβαζε ηῆο ἀπνθνπῆο νὔηε ἀπφ κφλε ηεο γίλεηαη νὔηε ηήλ πξαγκαηνπνηεῖ ἀπφ κφλν ηνπ ηφ πφινηπν Πῶκα, ἀιιά κφλνλ ὁ ρεηξνπξγφο, ἔηζη θαί ἀπνθνπή ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο νὔηε αηφκαηα γίλεηαη νὔηε εἶλαη ἔξγν ηνῦ θάζε κέινπο ηῆο θθιεζίαο, ἀιιά κφλνλ ηῶλ πλεπκαηηθῶλ ρεηξνπξγῶλ, δειαδή ηῶλ ἐπηζθφπσλ ἐθείλσλ, πνχ ζπλνδηθῶο ζά θαζαηξέζνπλ θαί ζά ἀλαζεκαηίζνπλ, δηφηη αηνί κφλνλ ἔρνπλ ιάβεη ηήλ ἐμνπζία ηνῦ δεζκεῖλ θαί ιχεηλ θαί θαη’ ἐπέθηαζηλ θαί ηνῦ ἀπνθφπηεηλ. Ρφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο ηφ κφλν, πνχ κπνξεῖ λά θάλεη, κέρξηο ὅηνπ πξαγκαηνπνηεζεῖ ζπλνδηθή ἀπνθνπή ηνῦ αἱξεηηθνῦ, εἶλαη λά ἐπηζεκάλεη ηήλ αἵξεζε, λά ἀληαγσληζηεῖ πξφο αηήλ, ἀληηπαξαζέηνληαο ηήλ ξζφδνμε δηδαζθαιία, λά δεηήζεη ἀπφ ηήλ Ἱεξαξρία ηήλ ἐπίζεκε ζπλνδηθή θαηαδίθε ηεο θαί ηνῦ ἐλ ιφγσ αἱξεηηθνῦ θαί λά ιάβεη θάζε δπλαηή πξνθχιαμε, ἀπνκαθξπλφκελνο ἀπφ ηφλ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν. παξψλ Θαλφλαο δίδεη ἐπηπιένλ ηήλ δπλαηφηεηα ηῆο ἀπνηεηρίζεσο, δειαδή ηῆο δηαθνπῆο ηῆο κλεκνλεχζεσο ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ, κέ ηήλ πξνυπφζεζε βέβαηα πάληνηε ὅηη νἱ αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο λά ἔρνπλ θαηαγλσζηεῖ ἀπφ Πχλνδν ἤ ἀπφ Ξαηέξεο ηῆο θθιεζίαο. 12
Ξέξα γηά πέξα ἄζηνρνη θαί ἐζθαικέλνη εἶλαη ἐπίζεο θαί νἱ ἰζρπξηζκνί ηνπ, ὅηη ζηήλ «πεξίπησζε ηῶλ ζεκάησλ ηῆο πίζηεσο ὁ
θάζε πηζηφο γίλεηαη θξηηήο θαί δηθαζηήο πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο ηνῦ ἀηάθησο πεξηπαηνῦληνο ἐπηζθφπνπ θαί ‘ζηέιιεηαη’ ἀπφ αηφλ ζχκθσλα κέ ηήλ ἔθθξαζε ηνῦ κεγάινπ Ἀπνζηφινπ ηῶλ ζλῶλ: ‘Ξαξαγγέινκελ δέ κίλ…’»2 (ζει. 41-42). Ἀιινίκνλν, ἄλ ὁ θάζε πηζηφο κεηαβιεζεῖ ζέ θξηηή θαί δηθαζηή θαί ηνπνζεηήζεη ἔηζη ηφλ ἑαπηφ ηνπ πεξάλσ Ππλφδσλ θαί Ξαηέξσλ θαί ἔρεη ηήλ ἀμίσζε λά θξίλεη ηήλ ἀθεξαηφηεηα ηῆο πίζηεσο ηνῦ θάζε ἐπηζθφπνπ. Πηήλ πεξίπησζε αηή θαηαξγεῖηαη θάζε ἔλλνηα ἐθθιεζηαζηηθῆο εηαμίαο, θαηαξγεῖηαη νζηαζηηθά ὁ Ππλνδηθφο Θεζκφο ηῆο θθιεζίαο, ἀλαηξέπνληαη ηά πάληα θαί ἐπηθξαηεῖ κία ραψδεο θαηάζηαζε, ζηήλ ὁπνία θάζε πηζηφο, ἀλάινγα κέ ηφ ἐπίπεδν ηῆο πλεπκαηηθῆο ηνπ θαηαζηάζεσο, θξίλεη θαί ἀμηνινγεῖ πφζν «ξζφδνμνο» ἤ πφζν «αἱξεηηθφο» εἶλαη ὁ θάζε ἐπίζθνπνο. Πηνχο πηζηνχο αηνχο, πνχ ζά θζάζνπλ ζέ κηά ηέηνηα θαηάζηαζε πιάλεο θαί πεξεθαλείαο ἁξκφδεη ὁ ιφγνο ηνῦ ΜΓ΄ (64νπ) Θαλφλνο ηῆο Ξελζέθηεο Νἰθνπκεληθῆο Ππλφδνπ : «Ρί ζεαπηφλ πνηεῖο πνηκέλα, πξφβαηνλ ὧλ;
Ρί γίλε θεθαιή, πνχο ηπγράλσλ; Ρί ζηξαηεγεῖλ ἐπηρεηξεῖο, ηεηαγκέλνο ἐλ ζηξαηηψηαηο»; Θεφο λά κᾶο θπιάμεη ἀπφ ηέηνην
θαθφ! Θάηη ἀλάινγν κέ ηήλ παξαπάλσ θξάζε ζέιεη λά ἐθθξάζεη ὁ π. Δζχκηνο, ὅηαλ ὁκηιεῖ πεξί ηῆο «ἐμ ἐλζηίθηνπ ἀπνηεηρίζεσο». Κέ ηήλ θξάζε αηή ζέιεη λά δειψζεη ὅηη ηφ ἔλζηηθην ηνῦ θάζε πηζηνῦ θαί ὄρη γλψκε θαί θξίζηο πλεπκαηηθῶλ ἀλδξῶλ θαί ζενθφξσλ Ξαηέξσλ, θαιεῖηαη λά γίλεη θξηηήο θαί ὁδεγφο ζηήλ ἀπνηείρηζε θαί ἀπνκάθξπλζή ηνπ ἀπφ ηφλ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν. Γη’ αηφ θαί ζέ πνιιά ζεκεῖα ηνῦ βηβιίνπ ηνπ γξάθεη: «Δἶλαη ζαθήο, ινηπφλ, γξακκή
ηῶλ ξζνδφμσλ πξφο ηνχο αἱξεηηθνχο ἐπηζθφπνπο θαί θιεξηθνχο κή θαηαδηθαζζέληαο πφ Ππλφδνπ, ἀζρέησο ἄλ ζπγθεθξηκέλε αἵξεζηο εἶρε θαηαδηθαζζεῖ ἤ ὄρη. Αηφ ἀπνδεηθλχεη ὅηη ἀπνκάθξπλζηο ηῶλ ξζνδφμσλ ἀπφ θάζε αἵξεζε θαί θάζε αἱξεηηθφ ἦην Ξαξάδνζηο, ὁπνία ιεηηνπξγνῦζε ὡο ἔλζηηθην ὄρη κφλν εἰο ηνχο θιεξηθνχο, ἀιιά θαί εἰο ηφλ ἁπιφ ιαφ» (ζει. 84). Θαί ἀιινῦ: «Αηή ἀθξηβῶο εἶλαη ἐμ ἐλζηίθηνπ ἀπνηείρηζηο ηῶλ ξζνδφμσλ, ρσξίο θπζηθά λά ἀλακέλνπλ ζπλνδηθή ἀπφθαζε, ὁπνία λά θαηαδηθάδεη ηνχο ζπγθεθξηκέλνπο αἱξεηηθνχο» (ζει. 85). Πέ ἄιιν ζεκεῖν: «Δἶλαη ἀιήζεηα ὅηη νἱ ξζφδνμνη ηήλ ἐπνρή ἐθείλε ηνῦ Ἁγίνπ (Κάξθνπ ηνῦ Δγεληθνῦ) ἦηαλ πνιχ πηφ εαίζζεηνη ζηά ζέκαηα ηῆο πίζηεσο ἀπφ 2
Α΄ Θεζ. 3, 6.
13
ηνχο ξζνδφμνπο ηῆο ἐπνρῆο καο. Γηά ηνῦην, ὡο ἀπφ ἐλζηίθηνπ, ζά ιέγακε, ἀπεηεηρίδνλην ἀπφ ηνχο ἑλσηηθνχο θαί ιαηηλφθξνλεο πηζθφπνπο θαί θιεξηθνχο» (ζει. 200). Ρέινο, « … ἀπνηείρηζηο ἀπφ ηνχο αἱξεηηθνχο πνηκέλεο πξέπεη λά ιεηηνπξγεῖ κέζα καο ὡο ὀξζόδνμν ἔλζηηθην, θάηη δειαδή ζάλ ηφ ηίλαγκα ηνῦ ρεξηνῦ καο, ὅηαλ ἔιζεη ζέ ἐπαθή κέ ηή θσηηά» (ζει. 212). Ἡ ἀληίιεςε αηή
εἶλαη θαηλνθαλήο θαί μέλε πξφο ηήλ Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο, δηφηη νδείο Ἱεξφο Θαλψλ ὁκηιεῖ πεξί «ἐμ ἐλζηίθηνπ ἀπνηεηρίζεσο». Κηά ηέηνηα ζεψξεζε θαί ἀληηκεηψπηζε, πνχ βαζίδεηαη ζηφ ἔλζηηθην, νζηαζηηθά θαηαξγεῖ ηνχο Ἱεξνχο Θαλφλεο, ηφ Ξεδάιην θαί ηίο Ἅγηεο Ππλφδνπο, ὁδεγεῖ ζέ πξνηεζηαληηθέο λννηξνπίεο, ὅπνπ ὁ θάζε πηζηφο γίλεηαη ὁ ἴδηνο Ξαξάδνζε, θθιεζία. Θάζε πηζηφο γίλεηαη ἕλαο Ξάπαο, ὁ ὁπνῖνο κπνξεῖ λά ἀπνθαζίδεη ζέ ζέκαηα πίζηεσο, ρσξίο λά δεζκεχεηαη ἀπφ θαλέλα θαί ἀπφ πνπζελά.
14
Ὁ πξναηξεηηθόο ραξαθηήξαο ηνῦ Καλόλνο πεηδή ὁ Θαλφλαο αηφο, ὅπσο ἐιέρζε πξνεγνπκέλσο, βξίζθεηαη ζέ ζηελή λνεκαηηθή ζπλάθεηα κέ ηνχο δχν πξνεγνπκέλνπο (13 ν, 14ν θαί πξῶην κέξνο ηνῦ 15νπ), ζεσξεῖηαη ἀλαγθαία ζπλνδηθή θξίζε θαί θαηαδίθε ηνῦ ζπγθεθξηκέλνπ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ, πνχ κέρξη πξνηηλφο ἦηαλ «πξφεδξνο», θαλνληθφο ἐπίζθνπνο, θαί ζηή ζπλέρεηα ἔπεζε ζηήλ αἵξεζε. πεηδή δέ ἀθξηβῶο ὁ Θαλφλαο ἀπαηηεῖ ηήλ ὀλνκαζηηθή ζπλνδηθή θαηαδίθε ηνπ αἱξεηηθνῦ, δέλ εἶλαη δπλαηφλ ἀπνηείρηζε ἀπφ αηφλ λά ἔρεη πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα. Ἄλ ὁ Θαλφλαο πνρξέσλε ηνχο πηζηνχο λά ἀπνηεηρηζηνῦλ ἀπφ αηφλ, ζά ἦηαλ πεξηηηή ζπλνδηθή θξίζηο θαί ἀπνθνπή ηνπ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο, ἀθνῦ ηήλ θξίζε θαί ηήλ ἀπνθνπή ζά ηήλ εἶρε θάλεη ἤδε ὁ ιαφο, ἀπνηεηρηδφκελνο ἀπφ αηφλ. Δἶλαη ἐπίζεο ζεκαληηθφ λά ηνληζηεῖ ὅηη ὁ Θαλψλ αηφο, ἐλῶ ἐπαηλεῖ κέλ ἐθείλνπο, πνχ ἀπνηεηρίδνληαη ἀπφ ηφλ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν «πξφ ζπλνδηθῆο δηαγλψζεσο», δέλ ἐπηβάιιεη ὅκσο θάπνηα πνηλή ζ’ ἐθείλνπο, πνχ ρσξίο λά ἀπνδέρνληαη ηίο δηδαζθαιίεο ηνῦ ἐλ ιφγσ ἐπηζθφπνπ, ἐμαθνινπζνῦλ λά ηφλ κλεκνλεχνπλ, ἀλακέλνληεο ζπλνδηθή δηάγλσζε θαί θαηαδίθε θαί ἀληαγσληδφκελνη κέ θάζε ηξφπν πξφο ηήλ αἵξεζε. άλ ὁ Θαλφλαο εἶρε πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα, ζά ἔπξεπε λά πάξρεη ὁπσζδήπνηε κία ἀλάινγε δηαηχπσζε γηά ὅινπο ἐθείλνπο, πνχ ἐμαθνινπζνῦλ λά ἔρνπλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν πξίλ ἀπφ ηήλ ζπλνδηθή θαηαδίθε ηνπ, θαί ζηή δηαηχπσζε αηή ζά πῆξρε πξνβιεπφκελε πνηλή, ἀθνῦ κάιηζηα πξφθεηηαη γηά ἕλα ηφζν ζνβαξφ ζέκα, ὅπσο εἶλαη αἵξεζε. Θά ἔπξεπε δειαδή ὁ Θαλφλαο, κεηά ηήλ θξάζε: «Νἱ γάξ… ἑαπηνχο ηεο πξφο ηφλ θαινχκελνλ ἐπίζθνπνλ
θνηλσλίαο ἀπνηεηρίδνληεο… ηῆο πξεπνχζεο ηηκῆο ηνῖο ξζνδφμνηο ἀμησζήζνληαη», λά πεξηιακβάλεη ηήλ ἀθφινπζε θξάζε: «Νἱ δέ ηῆο πξφο ηφλ θαινχκελνλ ἐπίζθνπνλ πξφ ζπλνδηθῆο δηαγλψζεσο κή ἑαπηνχο ἀπνηεηρίδνληεο θαζαηξείζζσζαλ θαί ἀθνξηδέζζσζαλ». Ρέηνηα ὅκσο θξάζε δέλ πάξρεη. Ὅπσο πνιχ εὔζηνρα παξαηεξεῖ ὁ ἀείκλεζηνο ἀξρηκ. π. πηθάληνο Θενδσξφπνπινο3, ὁ Θαλφλαο αηφο
«δέλ λνκνζεηεῖ πνρξέσζηλ, ἀιι’ ἁπιῶο παξέρεη δηθαίσκα. Νδακνῦ ιέγεη ὀθείινπλ νἱ θιεξηθνί λά ἀπνρσξίδνληαη ἀπφ ηνηνχηνπ ἐπηζθφπνπ πξφ ηῆο θαηαδίθεο αηνῦ νδέ ὁκηιεῖ πεξί ηηκσξίαο ηηλφο ἤ θαί ἁπιῶο ἔζησ κέκςεσο, θαηά ηῶλ κή ἀπνρσξηδνκέλσλ, θαίηνη εἶλαη ζπλήζε εἰο ηνχο Ἱεξνχο Θαλφλεο ηά 3
ΑΟΣΗΚ. ΔΞΗΦΑΛΗΝΠ ΘΔΝΓΩΟΝΞΝΙΝΠ, Ρά δχν ἄθξα˙ Νἰθνπκεληζκφο θαί Εεισηηζκφο, ἐθδ. Ἱεξνῦ Ἡζπραζηεξίνπ Θεραξηησκέλεο Θενηφθνπ 2008, ζ. 95.
15
«θαζαηξείζζσ» πξνθεηκέλνπ πεξί θιεξηθῶλ κή ἐθπιεξνχλησλ εἰο ηφ ἀθέξαηνλ ηάο ἑαπηῶλ πνρξεψζεηο. Ἁπιῶο ιέγεη ὅηη νἱ ἀπνθνπηφκελνη ἀπφ ηνηνχηνπ πηζθφπνπ Θιεξηθνί δέλ εἶλαη θαηαθξηηένη. Ὅηη ηνῦην εἶλαη ἀιεζέο πείζεη θαί ηφ γεγνλφο ὅηη, ἐλῶ ἐλ ηῆ καθξᾶ ἱζηνξία ηῆο θθιεζίαο θαζεξέζεζαλ ἀκέηξεηνη ἐπίζθνπνη ἐπί αἱξέζεη, νὐδέπνηε ἐηηκσξήζε θιεξηθόο ηίο ἤ θαί ἁπιῶο ἐπεηηκήζε δηά ηφλ ιφγνλ ὅηη δέλ ἔζπεπζε λά ἀπνζρηζζῆ πάξαπηα ἀπφ ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ, ἀιι’ ἀλέκελε ηήλ ὑπό ζπλόδνπ θαηαδίθελ αὐηνῦ». Πέ ἄιιν ζεκεῖν 4 πάιη ζεκεηψλεη ὅηη «ἐάλ θθιεζία ἐζεψξεη ὀθεηιήλ ηνῦ θιεξηθνῦ ηήλ ἄκεζνλ ἀπφζρηζηλ αηνῦ ἀπφ ἐπηζθφπνπ πεζφληνο εἰο αἵξεζηλ, ζά εἶρε ζεζπίζεη εἰδηθνύο θαλόλαο ἐπί ηνῦ ζεκειηψδνπο αηνῦ δεηήκαηνο θαί κάιηζηα αζηεξνηάηνπο. Γέλ ζά ξθεῖην λά ὁκηιήζεη πεξί ηνῦ δεηήκαηνο αηνῦ νἰνλεῖ ἐλ παξελζέζεη, δειαδή δέλ ζά ξθεῖην λά παξεκβάιε ἁπιῶο κίαλ ἐμαίξεζηλ εἰο θαλφλαο ζεζπηζζέληαο πξφο ἀπνζάξξπλζηλ ἀθξηβῶο θαί ηηκσξίαλ ηῶλ ζρηζκάησλ».
4
ΑΟΣΗΚ. ΔΞΗΦΑΛΗΝΠ ΘΔΝΓΩΟΝΞΝΙΝΠ, Ρά δχν ἄθξα˙ Νἰθνπκεληζκφο θαί Εεισηηζκφο, ἐθδ. Ἱεξνῦ Ἡζπραζηεξίνπ Θεραξηησκέλεο Θενηφθνπ 2008, ζ. 140.
16
Ἀπόπεηξα ζπγθξίζεσο ηνῦ 15νπ Καλόλνο ηῆο ΑΒ΄πλόδνπ κέ ἄιινπο Καλόλεο Ρφ δεχηεξν κέξνο ηνῦ βηβιίνπ ηνπ ἀθηεξψλεη ὁ π. Δζχκηνο ζηήλ πξνζπάζεηά ηνπ λά ζπγθξίλεη ηφλ ἐλ ιφγσ Θαλφλα κέ ἄιινπο Θαλφλεο, νἱ ὁπνῖνη, θαηά ηήλ ἄπνςή ηνπ, ζπλεγνξνῦλ θαί ἐπηβεβαηψλνπλ ηφλ πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα ηνπ. Ξξφο ηφλ ζθνπφ αηφ ἀλαθέξεη ηφλ 31ν Ἀπνζηνιηθό Καλόλα. Θαη’ ἀξρήλ πνιχ ζσζηά παξαηεξεῖ ὅηη «ὁ Θαλψλ αηφο θαζαηξεῖ ηνχο θιεξηθνχο θαί
ἀθνξίδεη ηνχο ιατθνχο, νἱ ὁπνῖνη ζά θάλνπλ παξαζπλαγσγή, δειαδή ρσξίο ηήλ ἄδεηα ηνῦ ἐπηζθφπνπ ζά θηίζνπλ ἐθθιεζία θαί ζά ζπγθεληξψλνληαη ἐθεῖ δηά λά ἐπηηεινῦλ ηίο ιαηξεπηηθέο ηῶλ ζπλάμεηο. Ἡ πξνυπφζεζηο, πνχ ἀλαθέξεη ὁ Θαλψλ, δηά λά εἶλαη ζχλαμηο ὄλησο παξαζπλαγσγή θαί ζπλεπῶο ἐθάκαξηνο, εἶλαη ‘κεδέλ θαηεγλσθῶο ηoῦ ἐπηζθφπνπ ἐλ εζεβεία θαί δηθαηνζχλε’ δειαδή, ὅπσο ἑξκελεχεη ὁ Ὅζηνο Ληθφδεκνο ὁ Ἁγηνξείηεο ‘ρσξίο λά γλσξίδεη αηφο πψο ζθάιιεη θαλεξά ἤ εἰο ηήλ εζέβεηα ἤ εἰο ηήλ δηθαηνζχλε, ηαπηφλ εἰπεῖλ ρσξίο λά γλσξίδεη αηφλ πψο εἶλαη θαλεξά ἤ αἱξεηηθφο ἤ ἄδηθνο’» (ζει. 59). Ρφ ὅηη ὁ παξψλ Θαλφλαο ζέηεη ὡο ἐμαίξεζε γηά ηήλ ἀπνκάθξπλζε ἀπφ ηφλ ἐπίζθνπν ηά ζέκαηα πίζηεσο θαί δηθαηνζχλεο, δέλ ζεκαίλεη ὅηη δίδεη ηφ δηθαίσκα ζηφλ θάζε πηζηφ, λά γίλεη θξηηήο θαί δηθαζηήο αηνῦ ηνῦ ἐπηζθφπνπ, ἐάλ θαί θαηά πφζνλ δειαδή ὁ ἐπίζθνπνο αηφο εἶλαη αἱξεηηθφο ἤ ἄδηθνο. Θαί ηνῦην, δηφηη, ὅπσο ἤδε ἐηνλίζζε, δέλ εἶλαη ἁξκφδην θαί ἱθαλφ ηφ θάζε κέινο ηῆο θθιεζίαο λά θάλεη αηφ ηφ ἔξγν ἀιάλζαζηα θαί δίθαηα, ἐπεηδή δέλ ἔρεη ηήλ ἀλάινγε πλεπκαηηθή ὡξηκφηεηα θαί γλψζε. Αηφ ηφ ἔξγν ἀλήθεη κφλνλ ζέ Πχλνδν ἐπηζθφπσλ. άλ ὁιφθιεξνη Πχλνδνη ἐπηζθφπσλ ζπλέβε, ὅπσο γλσξίδνπκε ἀπφ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή καο ἱζηνξία, λά πιαλεζνῦλ θαί λά βγάινπλ ἐζθαικέλεο θαί ἄδηθεο ζπλνδηθέο ἀπνθάζεηο γηά δηάθνξα πξφζσπα, πφζν κᾶιινλ εἶλαη εὔθνιν λά πιαλεζεῖ θαί λά πέζεη ἔμσ ἕλαο ἁπιντθφο πηζηφο, ἀλψξηκνο πεξί ηήλ πίζηηλ θαί ηήλ πλεπκαηηθήλ δσήλ; Ρνῦην γηά παξάδεηγκα ζπλέβε ζηήλ Πχλνδν ηῆο Γξπφο (404), ὁπνία ἀδίθσο θαί παξαλφκσο θαζήξεζε ηφλ Ἅγην Ἰσάλλε ηφλ Σξπζφζηνκν θαί ηφλ ἔζηεηιε ζηήλ ἐμνξία. μάιινπ ηφ ὅηη ὁ Θαλφλαο αηφο δέλ παξέρεη ἕλα ηέηνην δηθαίσκα ζηφλ θάζε πηζηφ, θαίλεηαη ἀπφ ὅζα λνκνζεηνῦλ νἱ 13νο, 14νο θαί 15νο Θαλφλαο ηῆο ΑΒ΄Ππλφδνπ, νἱ ὁπνῖνη θαηά ηξφπν ζπκπιεξσκαηηθφ ἔξρνληαη λά δηαζαθήζνπλ ηφ λνεκαηηθφ πεξηερφκελν ηνῦ ἐλ ιφγσ Ἀπνζηνιηθνῦ Θαλφλνο. μ αηῶλ νἱ 13νο, 14νο θαί ηφ πξῶην κέξνο ηνῦ 15νπ ἀπεηινῦλ κέ θαζαίξεζε ηνχο θιεξηθνχο ἐθείλνπο, πνχ ζά ηνικήζνπλ 17
λά ἀπνκαθξπλζνῦλ θαί δέλ κλεκνλεχζνπλ, ηαπηφλ εἰπεῖλ ἀπνηεηρηζηνῦλ, ἀπφ ηφλ νἰθεῖν ἐπίζθνπν, πξνηνῦ Πχλνδνο λά ἐμεηάζεη θαί θαηαδηθάζεη ηά ἐγθιήκαηα θαί παξαπηψκαηα (ἤ ἀδηθήκαηά) ηνπ. 13νο κάιηζηα αἰηηνινγεῖ παξαθάησ, γηαηί ἐπηβάιιεη κία ηέηνηα πνηλή : « γάξ ἐλ πξεζβπηέξνπ ηάμεη
ηεηαγκέλνο θαί ηῶλ Μεηξνπνιηηῶλ ἁξπάδσλ ηήλ θξίζηλ θαί πξφ θξίζεσο αηφο θαηαθξίλσλ, ὅζνλ ηφ ἐπ’ αηῶ ηφλ νἰθεῖνλ παηέξα θαί ἐπίζθνπνλ, νὗηνο νδέ ηῆο ηνῦ πξεζβπηέξνπ ἐζηίλ ἄμηνο ηεο ηηκῆο ἤ ὀλνκαζίαο». άλ ὁ ἐπίζθνπνο θαηεγνξεῖηαη γηά αἵξεζε, ηφηε θαί πάιη Πχλνδνο (πνιιῶ κᾶιινλ ηψξα) εἶλαη ἁξκνδία λά θξίλεη θαί λά ἀμηνινγήζεη ἐάλ θαί θαηά πφζνλ ὁ ἐπίζθνπνο εἶλαη αἱξεηηθφο, ἔζησ θαί ἄλ αηφ δέλ ἀλαγξάθεηαη ῥεηῶο ζηφ δεχηεξν κέξνο ηνῦ 15 νπ Θαλφλνο. Ὅπσο ἐμεγήζακε ζηφ πξνεγνχκελν θεθάιαην, νἱ ζπληάθηεο ηνῦ Θαλφλνο ηφ ζεσξνῦλ αηφ ὡο θάηη ηφ αηνλφεην. Θαί εἶλαη αηνλφεην ὄρη κφλνλ, δηφηη ηφ ἀπαηηεῖ ζπλάθεηα κέ ηνχο δχν πξνεγνπκέλνπο Θαλφλεο, ἀιιά θαί δηφηη ηφ ἀπαηηεῖ ὅιε Ππλνδηθή Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο καο. άλ ἐμεηάζνπκε ηά Ξξαθηηθά θαί ηνχο Θαλφλεο ηῶλ Ππλφδσλ (Νἰθνπκεληθῶλ θαί Ρνπηθῶλ), ζά δηαπηζηψζνπκε ὅηη νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο δέλ πεξηνξίδνλην κφλν λά ἐπηζεκάλνπλ θαί λά θαηαδηθάζνπλ ηήλ αἵξεζε, ἀιιά θαί αηνχο ηνχο ἰδίνπο ηνπο αἱξεηηθνχο. πνκέλσο θξάζε ηνῦ π. Δζπκίνπ «νδεκία πφλνηα
δπλεηηθῆο ἑξκελείαο (ηνῦ 31νπ Ἀπνζηνιηθνῦ) δχλαηαη λά πάξμεη»
(ζει. 61), εἶλαη ἄζηνρε θαί κεηέσξε. Νζηαζηηθά ἀπνηειεῖ ἕλα ςεπηνδίιεκκα. δῶ δέλ ηίζεηαη ζέκα δπλεηηθῆο ἤ κή ἑξκελείαο ηνῦ Θαλφλνο, (ὁ Θαλφλαο νὕησο ἤ ἄιισο εἶλαη πνρξεσηηθφο), ἀιιά ζέκα ὀξζῆο θξίζεσο ηῶλ ἀδηθεκάησλ ἤ ηῶλ αἱξεηηθῶλ δηδαζθαιηῶλ ηνῦ ἐπηζθφπνπ. Ρφ ἐξψηεκα, π. Δζχκηε, εἶλαη πνηόο εἶλαη ὁ ἁξκόδηνο λά θξίλεη ἕλα ηέηνην ἐπίζθνπν. Ρήλ ἀπάληεζε ζ’ αηφ ηφ ἐξψηεκα ηήλ δίδνπλ, ὅπσο δηαζαθήζακε παξαπάλσ, ἀθ’ ἑλφο κέλ νἱ 13νο, 14νο θαί 15νο Θαλφλαο θαί ἀθ’ ἑηέξνπ δηαρξνληθή Ππλνδηθή Ξαξάδνζηο ηῆο θθιεζίαο καο. Ἀπφ ηά παξαπάλσ, ἐπίζεο, γίλεηαη θαλεξφ ὅηη εἶλαη ηειείσο ἄζηνρε ζχγθξηζε ηνῦ ἐλ ιφγσ Θαλφλνο κέ ηφλ 15ν ηῆο ΑΒ΄. Ἀλαθέξεη ἐπίζεο ηφλ Α΄ Καλόλα ηνῦ Μεγάινπ Βαζηιείνπ. Πηφλ Θαλφλα αηφλ ὁ Κέγαο Ξαηήξ, ἀθνῦ πξνεγνπκέλσο ἑξκελεχεη ηί εἶλαη αἵξεζε, ηί ζρίζκα θαί ηί παξαζπλαγσγή, ζηή ζπλέρεηα θάλεη ιφγν γηά ηφ βάπηηζκα ηῶλ αἱξεηηθῶλ θαί ηῶλ ζρηζκαηηθῶλ. Ἀλαθέξεη ὁξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ζρηζκαηηθῶλ, ηῶλ ὁπνίσλ ηφ βάπηηζκα γίλεηαη θαη’ νἰθνλνκίαλ δεθηφ, θαζψο θαί κέ πνηά θξηηήξηα ζά πξέπεη λά ἐθαξκφδεηαη ἀθξίβεηα ἤ νἰθνλνκία 18
ζηφ ζέκα ηνῦ βαπηίζκαηνο. Πηή ζπλέρεηα ὁ π. Δζχκηνο κεηαθέξεη ηά πεξί νἰθνλνκίαο θαί ἀθξηβείαο ηνῦ ἐλ ιφγσ θαλφλνο ζηφλ 15ν ηῆο ΑΒ΄ θαί ἐμεηάδεη, ἄλ ἀπνηείρηζε ἤ κή ἀπνηείρηζε ἀπφ ηφλ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν ἀπνηειεῖ ἐθαξκνγή ηῆο ἀθξίβεηαο ἤ ηῆο νἰθνλνκίαο. Θαί ηνῦην δηφηη, ὅπσο ζεκεηψλεη παξαθάησ : «Ρφ λά
ἐθιάβεη θάπνηνο ἕλα Ἱεξφ Θαλφλα, θαί κάιηζηα δνγκαηηθφ, δπλεηηθά, (δειαδή ἄλ ζέιεη δχλαηαη λά ηφλ ἐθαξκφζεη), αηφ λνκίδσ δέλ πάξρεη ζάλ δηδαζθαιία ζηφ Ξεδάιην, νὔηε ζάλ παξάδνζε ζηήλ θθιεζία» (ζει. 64). Θαηαιήγεη δέ ζηφ ζπκπέξαζκα ὅηη «δέλ πάξρεη ὄρη πεξίπησζε δπλεηηθῆο ἐθαξκνγῆο, βαζηζκέλε ζηήλ δηδαζθαιία ηῆο θθιεζίαο, ἀιιά νὔηε πεξίπησζε λνκίκνπ νἰθνλνκίαο» (ζει. 65). Θαη’ ἀξρήλ ζά ζέιακε λά πνγξακκίζνπκε
θαί κάιηζηα κέ θεθαιαία γξάκκαηα, ηφ ἑμῆο : Ρφ ηί ἀπνηειεῖ ἀθξίβεηα θαί ηί νἰθνλνκία ζηφ ζέκα ηῆο ἀπνηεηρίζεσο ἀπφ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν θαίλεηαη μεθάζαξα ἀπφ ὅιε ηήλ πλνδηθή Παξάδνζε ηῆο θθιεζίαο καο. Φαίλεηαη δειαδή ἀπφ ηφ γεγνλφο ὅηη νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο, πνχ ζπλεθξφηεζαλ ηίο δηάθνξεο Ππλφδνπο, ἐπεθύιαζζαλ δη’ ἑαπηνύο ηφ δηθαίσκα λά θξίλνπλ, θαηαδηθάζνπλ, ἀπνθφςνπλ κέ ἀθνξηζκφ θαί ἀλάζεκα, δειαδή ἀπνηεηρίζνπλ, (κέ ζπλέπεηα λά δηαθφςνπλ θαηφπηλ θαί ηήλ κλεκφλεπζε), ηνχο αἱξεηηθνχο ἐπηζθφπνπο. Αηή ἴδηα Ξαξάδνζε ἀπνηειεῖ ηήλ ἀθξίβεηα θαί ὄρη ὅζα δηαιακβάλεη δεχηεξε παξάγξαθνο ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο ΑΒ΄. Γέλ εἶλαη δπλαηφλ παξάγξαθνο ἑλφο Θαλφλνο λά ἐπέρεη ζέζε ἀθξηβείαο, λά ἀλαηξέπεη θαί λά πεξηζσξηνπνηεῖ κία ὁιφθιεξε Ππλνδηθή Ξαξάδνζε αἰψλσλ, Νἰθνπκεληθῶλ θαί Ρνπηθῶλ Ππλφδσλ. άλ ὁ 15νο Θαλφλαο ηῆο ΑΒ΄ἀπνηεινῦζε ηήλ γξακκή ηῆο ἀθξηβείαο, ηφηε νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο ζά πεξηνξίδνλην ζηίο Ππλφδνπο λά θαηαδηθάζνπλ κφλν ηήλ αἵξεζε θαί ὄρη θαί ηνχο αἱξεηηθνχο, δηφηη θαηαδηθαζηηθή θξίζε θαί ζηή ζπλέρεηα ἀπνηείρηζε ἀπφ αηνχο, ὄθεηιε λά γίλεη ἀπφ ηνχο ἰδίνπο ηνπο πηζηνχο. Κηά ηέηνηα γξακκή, ὅκσο, πνηέ δέλ ἐθαξκφζηεθε ζηήλ Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο καο. Ἡ ζηάζε θαί δηαγσγή ηῶλ Ἁγίσλ ηεο θθιεζίαο καο, πνχ ἀγσλίζηεθαλ ἐλαληίνλ ηῶλ αἱξέζεσλ ηῆο ἐπνρῆο ησλ, κᾶο βνεζεῖ λά ζπλεηδεηνπνηήζνπκε θαιχηεξα ηήλ παξαπάλσ ἀιήζεηα. Οἱ Ἅγηνη Μάμηκνο ὁ Ὁκνινγεηήο θαί σθξόληνο, γηά παξάδεηγκα, πνχ ἀγσλίζηεθαλ θαηά ηῆο αἱξέζεσο ηνῦ Κνλνζειεηηζκνῦ, ἐμαθνινπζνῦζαλ λά ἔρνπλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ αἱξεζηάξρε Πέξγην Θσλζηαληηλνππφιεσο ηνπιάρηζηνλ κέρξη ηφ 634, ὁπφηε ζπλεθιήζε Ρνπηθή Πχλνδνο ηῶλ Ἱεξνζνιχκσλ, πνχ θαηαδίθαζε ηφλ Κνλνθπζηηηζκφ, ἄλ θαί ὁ Πέξγηνο εἶρε ἀξρίζεη λά 19
θεξχζζεη ηήλ αἵξεζε ἤδε ἀπφ ηφ 615, δειαδή ἐπί 19 ρξφληα. Γέλ ἔζπεπζαλ δειαδή, ἀκέζσο κεηά ηήλ δηαπίζησζε ηῶλ αἱξεηηθῶλ ηνπ δηδαζθαιηῶλ, λά ηφλ ἀλαζεκαηίζνπλ θαί λά ἀπνηεηρηζηνῦλ ἀπ’ αηφλ, ἀιιά μεθίλεζαλ ἀληηαηξεηηθφ ἀγψλα κέ ζπγγξάκκαηα, πνχ ζπλέγξαςαλ, θαί δηαιφγνπο, πνχ εἶραλ κέ δηάθνξα ἐθθιεζηαζηηθά πξφζσπα, κέ ζθνπφ λά ἐπηζεκάλνπλ ηήλ αἵξεζε θαί λά εαηζζεηνπνηήζνπλ ηφ ἐθθιεζηαζηηθφ πιήξσκα, ἔηζη ὥζηε λά ἐπηηχρνπλ ηήλ ζπλνδηθή θαηαδίθε ηεο αἱξέζεσο. Κάιηζηα εἰδηθφηεξα ὁ Ἅγηνο Κάμηκνο, πνχ ἦηαλ ςπρή ηνῦ ἀληηαηξεηηθνῦ ἀγῶλνο, ἐπερείξεζε ὁιφθιεξε πεξηνδεία (Θξήηε, Βφξεηνο Ἀθξηθή, Οψκε) πξφο ηφλ ζθνπφ αηφ. Ἔηζη, ἐπέηπρε δεχηεξε Ππλνδηθή θαηαδίθε ηεο αἱξέζεσο ζηή Οψκε ζηή Πχλνδν ηνῦ Ιαηεξαλνῦ (649), πνχ εἶρε ἐπηζεκφηεξν ραξαθηήξα ζέ ζρέζε κέ ηήλ πξνεγνχκελε ηῶλ Ἱεξνζνιχκσλ, ἀθνῦ ηψξα πιένλ ὄρη κφλνλ θαηαδηθάζηεθε αἵξεζε, ἀιιά ἐπηπιένλ ἀλαζεκαηίζηεθαλ θαί νἱ αἱξεηηθνί Ξαηξηάξρεο Θσλζηαληηλνππφιεσο Πέξγηνο, Ξχξξνο θαί Ξαῦινο. άλ νἱ ἐπίζθνπνη ηῆο Ππλφδνπ αηῆο (ηφ 649), ἀιιά θαί ὁ ἴδηνο ὁ Ἅγηνο Κάμηκνο, ζεσξνῦζαλ ηνχο παξαπάλσ αἱξεηηθνχο ὡο ἤδε εξηζθνκέλνπο ἐθηφο ηεο θθιεζίαο (ἀλαζεκαηηζκέλνπο), ιφγσ ηῶλ αἱξεηηθῶλ ηνπο δηδαζθαιηῶλ, ηφηε γηαηί λά ηνχο ἀλαζεκαηίζνπλ; Κία ηέηνηα ἐλέξγεηα ζά ἦηαλ πεξηηηή. Ρίζεηαη ινηπφλ ηφ ἐξψηεκα: Ξφηε ὄλησο νἱ αἱξεηηθνί αηνί ἀλαζεκαηίζηεθαλ; Ὅηαλ ἄξρηζαλ λά δηδάζθνπλ ηίο αἱξεηηθέο ηνπο δηδαζθαιίεο (615) ἤ κεηά ἀπφ 34 ρξφληα, ὅηαλ ζπλεθιήζε Πχλνδνο ηνῦ Ιαηεξαλνῦ; Ἀζθαιῶο, ὅηαλ ζπλεθιήζε Πχλνδνο. Πηή ζπλέρεηα ἀλαθέξεη κία ζεηξά Θαλφλσλ (Ἀπνζηνιηθῶλ θαί ηῆο ἐλ Ιανδηθεία Ρνπηθῆο Ππλφδνπ), πνχ ἀλαθέξνληαη ζηά ζέκαηα ηῶλ ζπκπξνζεπρῶλ κέ αἱξεηηθνύο θαί ηῶλ κπζηεξίσλ αηῶλ. Ἀζθαιῶο ὅινη αηνί νἱ Θαλφλεο ἔρνπλ πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα. Νἱ αἱξεηηθνί αηνί, γηά ηνχο ὁπνίνπο ἐδῶ γίλεηαη ιφγνο, ἀλήθνπλ ζέ αἱξέζεηο, πνχ ἔρνπλ θαηαδηθαζηεῖ ἐπίζεκα ἀπφ Ππλφδνπο θαί ὀθείινπκε λά ηνχο ἐθαξκφζνπκε, ρσξίο λά ἐμεηάζνπκε, ἄλ νἱ ἴδηνη νἱ αἱξεηηθνί ζάλ πξφζσπα ἔρνπλ θαηαδηθαζηεῖ ἀπφ Πχλνδν. Πηήλ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ὀθείινπκε λά ιάβνπκε π’ ὄςηλ καο, ἐθηφο ἀπφ ηνχο παξαπάλσ Θαλφλεο, θαί ηνχο Θαλφλεο Α΄, Β΄ θαί Ε΄ ηῆο Γ΄Νἰθνπκεληθῆο, νἱ ὁπνῖνη θαηαδηθάδνπλ κέ ἀθνξηζκφ θαί θαζαίξεζε θάζε θιεξηθφ ἤ ιατθφ, ὁ ὁπνῖνο ζά παξαζπξζεῖ ζέ γλσζηή αἵξεζε, πνχ ἔρεη ἤδε θαηαδηθαζηεῖ ἀπφ Πχλνδν θαί ζά ἔξζεη ζέ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο αἱξεηηθνχο αηῆο ηῆο αἱξέζεσο. Ἡ δηαθνξά ηνῦ 15νπ ηῆο ΑΒ΄ ἀπφ ηνχο Θαλφλεο ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο εἶλαη ὅηη αηνί κέλ θαηαδηθάδνπλ κέ ἕλα γεληθφ, κή ὀλνκαζηηθφ, 20
ἀθνξηζκφ θάζε κεηαγελέζηεξν αἱξεηηθφ γλσζηῆο θαί νο θαηαδηθαζκέλεο ἀπφ Πχλνδν αἱξέζεσο, ἐλῶ ὁ 15 ηῆο ΑΒ΄ ἀπαηηεῖ θαί ηήλ ὀλνκαζηηθή θαηαδίθε ηνπ αἱξεηηθνῦ. Ρνῦην θαίλεηαη ἀπφ ηήλ δηαηχπσζε ηνῦ Θαλφλνο : «Νἱ γάξ δη’ αἵξεζηλ ηηλά παξά ηῶλ
Ἁγίσλ Ππλφδσλ ἤ Ξαηέξσλ θαηεγλσζκέλελ ηῆο πξόο ηόλ πξόεδξνλ θνηλσλίαο ἑαπηνύο δηαζηέιινληεο…». Γειαδή νἱ θιεξηθνί αηνί ἔπαπζαλ λά κλεκνλεχνπλ ηφλ κέρξη πξνηηλφο πξόεδξό ηνπο, ηφλ ἱεξαξρηθά πξντζηάκελφ ηνπο. Πηήλ πεξίπησζε αηή εἶλαη ἀλαγθαῖν λά ἐπαθνινπζήζεη ζπλνδηθή ἐμέηαζε θαί θξίζε αηνῦ ηνῦ θιεξηθνῦ-πξνέδξνπ, δηφηη, ἄλ ὄλησο εἶλαη αἱξεηηθφο θαί δέλ κεηαλνεῖ γηά ηίο αἱξεηηθέο δηδαζθαιίεο ηνπ, πξέπεη λά θαζαηξεζεῖ, γηά λά παχζεη ηφ ζθάλδαιν θαί λά πξνθπιαρζεῖ ηφ πνίκλην, ηνῦ ὁπνίνπ αηφο πξνΐζηαηαη, ἀπφ ηίο αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο.
21
Ὁ 15νο Καλώλ ηῆο ΑΒ΄ πλόδνπ ἐλ ζρέζε κέ ηήλ Ἁγία Γξαθή θαί ηνύο Ἁγίνπο Παηέξεο Ρφ ηξίην κέξνο ηνῦ βηβιίνπ ηνπ ὁ π. Δζχκηνο ηφ ἀθηεξψλεη ζηήλ πξνζπάζεηά ηνπ λά θαηαδείμεη ὅηη ηφζν Θαηλή Γηαζήθε ὅζν θαί νἱ Ξαηέξεο ἐπηβεβαηψλνπλ θαί ζπλεγνξνῦλ πέξ ηνῦ πνρξεσηηθνῦ ραξαθηῆξνο ηνῦ Θαλφλνο. Θά ἀλαθεξζνῦκε ἐλ ζπληνκία ζ’ ὅιεο αηέο ηίο πεξηπηψζεηο. 1. Καηλή Γηαζήθε Ἀπφ ηήλ Θαηλή Γηαζήθε ἀλαθέξεη θαη’ ἀξρήλ δχν ρσξία, ηφ Γαι. 1, 8, «ἀιιά θαί ἄλ κεῖο ἤ ἄγγεινο ἐμ νξαλνῦ εαγγειίδεηαη
κίλ παξ’ ὅ εεγγειηζάκεζα κίλ, ἀλάζεκα ἔζησ. Δἰ ηίο κᾶο εαγγειίδεηαη παξ’ ὅ παξειάβεηε, ἀλάζεκα ἔζησ», θαί ηφ Ρίη. 3, 10 «αἱξεηηθφλ ἄλζξσπνλ κεηά κίαλ θαί δεπηέξαλ λνπζεζίαλ παξαηηνχ, εἰδῶο ὅηη ἐμέζηξαπηαη ὁ ηνηνῦηνο θαί ἁκαξηάλεη ὧλ αηνθαηάθξηηνο». Κέ βάζε ηφ πξῶην κελ ρσξίν βγάδεη ηφ ζπκπέξαζκα, ὅηη «δέλ ρξεηάδεηαη ἄιιε ἀπφθαζε Ππλφδνπ παξά κφλν πξφο θαηνρχξσζε ηῶλ ξζνδφμσλ» (ζει. 77), κέ βάζε δέ ηφ δεχηεξν ὅηη ιέμε «αηνθαηάθξηηνο» ζεκαίλεη «ηήλ αηφκαηε ἀπνθνπή ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο, ρσξίο ἀπφθαζε Ππλφδνπ» (ζει. 77). Ρφ ὅηη ηά ζπκπεξάζκαηα αηά εἶλαη
αζαίξεηα, κφιηο εἶλαη ἀλάγθε λά πνγξακκηζηεῖ, γηά ηνχο ιφγνπο, πνχ ἐμεγήζακε παξαπάλσ, ζηφ πξνεγνχκελν θεθάιαην, ὅπσο ἐπίζεο θαί ζηφ θεθάιαην ηῆο ἑξκελείαο ηνῦ Θαλφλνο. Ξέξαλ αηῶλ, ἐδῶ πξνζζέηνπκε, ὅηη νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο, νἱ ὁπνῖνη εἶραλ π’ ὄςηλ ηνπο ηά παξαπάλσ ρσξία (ὅπσο θαί ηά ἄιια ρσξία, πνχ ἀλαθέξεη παξαθάησ), θαί κέ βάζε αηά ἐξχζκηδαλ ηήλ δηαγσγή ηνπο ἀπέλαληη ζηίο αἱξέζεηο θαί ζηνχο αἱξεηηθνχο, δέλ θαηελφεζαλ θαί δέλ ἑξκήλεπζαλ ηά ρσξία αηά, ὅπσο ηά ἑξκελεχεη ὁ π. Δζχκηνο. Γέλ ἔβγαιαλ δειαδή ηφ ζπκπέξαζκα ὅηη δέλ εἶλαη ἀλαγθαία ζπγθξφηεζε Ππλφδνπ, ὁπνία ζά θαηαδηθάζεη ηήλ αἵξεζε θαί ζά ἀλαζεκαηίζεη ηνχο αἱξεηηθνχο, ἐπεηδή εἶλαη ἀξθεηφ ηφ «ἀλάζεκα» ἤ ιέμε «αηνθαηάθξηηνο», γηά ηήλ «αηφκαηε ἀπνθνπή ηνῦ αἱξεηηθνῦ ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο», πνχ ἐμαπνιχεη ζηά ρσξία αηά ὁ Ἀπ. Ξαῦινο. Ἀπελαληίαο ἐζεψξεζαλ ρξένο ηνπο λά ζπγθξνηήζνπλ Ππλφδνπο θαί ζπλνδηθά λά ἐμνπδεηεξψζνπλ ηίο πιάλεο ηῶλ αἱξεηηθῶλ θαί ἔηζη λά ἐθαξκφζνπλ ζηήλ πξάμε ηφ «ἀλάζεκα» ηνῦ Ἀπ. Ξαχινπ, ἀλαζεκαηίδνληεο θαί αηνί κέ ηήλ ζεηξά ηνπο ηνχο αἱξεηηθνχο. Γέλ εἶλαη δπλαηφλ Ἁγία Γξαθή λά 22
ἀθπξψλεη ηήλ Θαλνληθή Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο, δηφηη ηά δχν αηά κεγέζε, Γξαθή θαί Ξαξάδνζε, ὡο ἰζφθπξα, ἀιιεινζπκπιεξψλνληαη κεηαμχ ηνπο, ὥζηε λά ἀπνηεινῦλ ἕλα ἑληαῖν ζχλνιν. Ό, ηη ἐιέρζε γηά ηά δχν ρσξία, πνχ ἐμεηάζακε, ἰζρχεη θαί γηά ηά ἄιια ρσξία, πνχ ἀλαθέξεη ζηή ζπλέρεηα (Β΄Ἰσ. 10, Β΄Θφξ. 6, 14-17, Β΄Ξεηξ. 2, 1, Ἔθ. 4, 5). Γειαδή θαί ηά ρσξία αηά δέλ θαηαξγνῦλ ηήλ ἀλάγθε ηῆο Ππλνδηθῆο θαηαδίθεο ηῶλ αἱξέζεσλ θαί ηῶλ αἱξεηηθῶλ.
23
2. Ἀπνζηνιηθνί Παηέξεο. Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο ἀλαθέξεη ἕλα ρσξίν ἀπφ ηίο Ἀπνζηνιηθέο Γηαηαγέο : «ἴλα κήπνηε εἴπε ὁ ιατθφο ὅηη ἐγψ
πξφβαηνλ εἰκί θαί ν πνηκήλ. Θαί νδέλα ιφγνλ ἐκαπηνῦ πεπνηῆκαη. πνηκήλ ὄςεηαη θαί αηφο κφλνο εἰζπξαρζήζεηαη ηήλ πέξ ἐκνῦ δίθελ. Ὥζπεξ γάξ ηῷ θαιῶ πνηκέλη ηφ κή ἀθνινπζνῦλ πξφβαηνλ ιχθνηο ἔθεηηαη εἰο δηαθζνξάλ, νὕησ θαί ηῷ πνλεξῶ πνηκέλη ηφ ἀθνινπζνῦλ πξφδεινλ ἔρεη ηφλ ζάλαηνλ, ὅηη θαηαηξψμεηαη αηῶ. Γηφ θεπθηαῖνλ ἀπφ ηῶλ θζνξέσλ πνηκέλσλ» 5. Κέ βάζε ηφ ρσξίν αηφ ζπκπεξαίλεη : «Δἶλαη ἄξαγε δπλαηφλ λά πεξηκέλεη ἀπφθαζε Ππλφδνπ ηφ πξφβαην, γηά λά ἀπνκαθξπλζεῖ ἀπφ ηφλ ιχθν; Θαί εἶλαη δπλαηφλ λά κήλ βιαθζεῖ παξακέλνληαο ἐθθιεζηαζηηθά θνληά ηνπ, ζχκθσλα κέ ηήλ δπλεηηθή ἑξκελεία ηνῦ πφ ἐμέηαζηλ Θαλφλνο»; (ζει. 79). Πηφ παξαπάλσ ρσξίν γίλεηαη ιφγνο γηά πνηκέλεο-θζνξεῖο, ἀπφ ηνχο ὁπνίνπο θαινῦληαη ηά πξφβαηα λά ἀπνκαθξπλζνῦλ. Θαη’ ἀξρήλ ζηφ ρσξίν αηφ δέλ γίλεηαη ιφγνο ἀπνθιεηζηηθά πεξί αἱξεηηθῶλ πνηκέλσλ, ἀιιά πεξί πνλεξῶλ πνηκέλσλ, πνχ εἶλαη κία γεληθφηεξε ἔθθξαζηο, δηφηη πνλεξνί πνηκέλεο δέλ εἶλαη κφλνλ νἱ αἱξεηηθνί, ἀιιά γεληθφηεξα ἄλζξσπνη δηεθζαξκέλνη, πνχ κέ ηήλ δσή θαί ηά ἔξγα ηνπο, ζθαλδαιίδνπλ θαί θαηαζηξέθνπλ ηίο ςπρέο ηνῦ ινγηθνῦ πνηκλίνπ ηνπο. Ὅπσο ηνλίζακε παξαπάλσ ζηφ θεθάιαην ηῆο ἑξκελείαο ηνῦ Θαλφλνο, δέλ εἶλαη ἱθαλφ θαί ἁξκφδην ηφ θάζε πηζηφ κέινο ηῆο θθιεζίαο λά δηαγλψζεη κέ ἀζθάιεηα ηίο αἱξεηηθέο δηδαζθαιίεο ηνῦ ἐπηζθφπνπ, πνχ θαηεγνξεῖηαη γηά αἵξεζε, νὔηε ἐπίζεο λά θξίλεη ἄιια ἀδηθήκαηα θαί παξαπηψκαηά ηνπ. Ρφ ἔξγν ηῆο δηαγλψζεσο θαί ηῆο θξίζεσο ἀλήθεη ζηνχο ἐπηζθφπνπο, νἱ ὁπνῖνη θαινῦληαη Ππλνδηθῶο λά θξίλνπλ ηφλ θαηεγνξνχκελν ἐπίζθνπν. Γέλ ὑπάξρεη θαλέλαο Καλόλαο ηῆο θθιεζίαο, πνύ δίδεη ἕλα ηέηνην δηθαίσκα ζέ ἁπινύο πηζηνύο. Ἀιινίκνλν ἄλ ὁ θάζε πηζηφο κπνξνῦζε λά πνθαηαζηήζεη ηήλ Πχλνδν. Θά ἐπηθξαηνῦζε ηφηε κία ραψδεο θαηάζηαζε κέζα ζηήλ θθιεζία. πνκέλσο ηήλ θξάζε ηνῦ ρσξίνπ ηῶλ Ἀπνζηνιηθῶλ Γηαηαγῶλ, «…δηφ θεπθηαῖνλ ἀπφ ηῶλ θζνξέσλ πνηκέλσλ», ζά πξέπεη λά ηήλ ἑξκελεχζνπκε ὡο ἑμῆο : «Φεπθηαῖνλ ἀπφ ηῶλ θζνξέσλ πνηκέλσλ, ηῶλ ὁπνίσλ ηά
δηεθζαξκέλα ἔξγα ἤ δηεθζαξκέλε δηδαζθαιία, ἔρνπλ δηαγλσζζεῖ θαί θαηαθξηζεῖ ἀπφ Πχλνδν ἐπηζθφπσλ». Γηά λά θαηαιάβνπκε θαιχηεξα πφζν ιαλζαζκέλε εἶλαη ἑξκελεία, πνχ δίδεη ὁ π. Δζχκηνο ζηφ παξφλ ρσξίν, ἄο ζθεθζνῦκε ηήλ ἀληίζεηε 5
Β΄ βηβιίν θεθ. 10.
24
πεξίπησζε. Ρήλ πεξίπησζε δειαδή, πνχ ὁ ἐπίζθνπνο ἄδηθα θαηεγνξεῖηαη κέ ζπθνθαληηθέο θαηεγνξίεο, γηά δῆζελ ζηθά παξαπηψκαηα ἤ γηά δηδαζθαιίεο ηνπ, πνχ, ἐπεηδή παξαλνήζεθαλ, ζεσξήζεθαλ ὡο αἱξεηηθέο. Ρί γίλεηαη, ινηπφλ, ζηήλ πεξίπησζε αηή; Ξνηφο παίξλεη ηήλ εζχλε ηφζν γηά ηίο ἄδηθεο θαηεγνξίεο ἑλφο ἀζψνπ ἀλζξψπνπ ἤ ηφ ρεηξφηεξν γηά ηφ ζρίζκα, πνχ ζά ἐπαθνινπζήζεη ἐμαἰηίαο ηῆο ἀπνκαθξχλζεσο ηνῦ πνηκλίνπ ἀπφ ἕλαλ ἄμην ἐπίζθνπν; Θαί δέλ εἶλαη ιίγεο νἱ πεξηπηψζεηο ἀδίθσλ, ζπθνθαληηθῶλ θαηεγνξηῶλ ἤ παξαλνήζεσλ. Πηή ζπλέρεηα ἀλαθέξεη ρσξίν ηνῦ Ἁγίνπ Ἰγλαηίνπ ηνῦ Θενθφξνπ:
«Δἰ δέ νἱ ηνχο ἀλζξσπίλνπο νἴθνπο δηαθζείξνληεο ζαλάησ θαηαδηθάδνληαη, πφζσ κᾶιινλ νἱ ηήλ Σξηζηνῦ θθιεζίαλ λνζεχεηλ ἐπηρεηξνῦληεο, αἰσλίαλ ηίζζνπζηλ δίθελ… κνίσο δέ θαί πᾶο ἄλζξσπνο ὁ ηφ δηαθξίλεηλ παξά Θενῦ εἰιεθῶο, θνιαζζήζεηαη, ἀπείξσ πνηκέλη ἑμαθνινπζήζαο θαί ςεπδῆ δφμαλ ὡο ἀιεζῆ δεμάκελνο»6. Πηφ ρσξίν αηφ ὁ Ἅγηνο ζεσξεῖ ἀμηνθαηάθξηην ηφλ ἄλζξσπν ἐθεῖλν, πνχ, ἐλῶ ἔρεη ιάβεη ἀπφ ηφλ Θεφ ηφ ράξηζκα ηῆο δηαθξίζεσο, δέλ ἀπνκαθξχλεηαη ἀπφ ἄπεηξν πνηκέλα θαί ἀπνδέρεηαη ηίο ςεπδεῖο δηδαζθαιίεο ηνπ ὡο ἀιεζεῖο. δῶ ὁ Ἅγηνο ὁκηιεῖ γηά ηήλ εἰδηθή πεξίπησζε ηνῦ ἀλζξψπνπ ἐθείλνπ, πνχ ἔρεη ηφ ράξηζκα ηῆο δηαθξίζεσο. Γέλ ἀλαθέξεηαη ζηνχο ἀλζξψπνπο, πνύ δέλ ἔρνπλ αὐηό ηό ράξηζκα. Θαί αηνί βέβαηα ἀπνηεινῦλ ηήλ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία, δηφηη πνιχ ὀιίγνη εἶλαη ἐθεῖλνη, πνχ ἔρνπλ ἀμησζεῖ λά ιάβνπλ ἕλα ηέηνην ράξηζκα. Ἡ θθιεζία, ὅκσο, δέλ ἐλδηαθέξεηαη κφλνλ γηά ηνχο ὀιίγνπο ραξηζκαηνχρνπο, ἀιιά ἐλδηαθέξεηαη λά πξνθπιάμεη ὅιν ηφ πιήξσκα ηῶλ πηζηῶλ ἀπφ ηήλ ιχκε ηῆο αἱξέζεσο. Ρφ ὅηη ὁ Ἅγηνο «πνπζελά δέλ ἀλαθέξεη ἀπφθαζε Ππλφδνπ» (ζει. 80) δέλ ζεκαίλεη ὅηη θαηαξγεῖ ηήλ ἀλάγθε Ππλνδηθῆο ἀπνθάζεσο. Ἡ Ππλνδηθή ἀπφθαζε εἶλαη ἀλαγθαία γηά ηνχο πνιινχο ἐθείλνπο, πνχ δέλ ἔρνπλ ηφ ράξηζκα ηῆο δηαθξίζεσο.
6
Ξξφο θεζίνπο, ΒΔΞΔΠ 2, 291.
25
3. Παηέξεο 4νπ θαί 5νπ αἰῶλνο Ἀπφ ηνχο Ξαηέξεο ηνῦ 4νπ αἰῶλνο ὁ π. Δζχκηνο ἀλαθέξεη θαη’ ἀξρήλ ηφλ Μέγα Βαζίιεην. Ξαξαζέηεη ἀπνζπάζκαηα ἐπηζηνιῶλ ηνπ (πηζηνιή 242 ηνῖο Γπηηθνῖο 7, πηζηνιή ηνῖο ἁγησηάηνηο ἀδειθνῖο θαί ἐπηζθφπνηο ηνῖο ἐλ ηή Γχζεη 8, πηζηνιή 92 πξφο Ἰηαινχο θαί Γάιινπο πηζθφπνπο 9, πηζηνιή 238 ηνῖο Ληθνπνιίηαηο Ξξεζβπηέξνηο10, πηζηνιή 240 ηνῖο Ληθνπνιίηαηο Ξξεζβπηέξνηο 11), κέζα ἀπφ ηά ὁπνία ὁ Ἅγηνο πεξηγξάθεη ηήλ ηξαγηθή θαηάζηαζε, ζηήλ ὁπνία ηφηε εἶρε πεξηέιζεη ξζφδνμε θθιεζία, θαζψο πέκελε θνβεξφ δησγκφ ἀπφ ηνχο Ἀξεηαλνχο. πηζηφο ιαφο ηνῦ Θενῦ, θαζνδεγνχκελνο ἀπφ ηφλ Ἅγην, εἶρε δηαθφςεη θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο αἱξεηηθνχο ἐπηζθφπνπο θαί ηνχο ὁκφθξνλαο ησλ θαί πξνηηκνῦζε λά πξνζεχρεηαη ζηήλ ἔξεκν, ἐγθαηαιείπνληαο ηνχο λανχο, ηνχο ὁπνίνπο εἶραλ θαηαιάβεη νἱ Ἀξεηαλνί. Πρεηηθά κε ηήλ δηαγσγή αηή ηνῦ Ἁγίνπ θαί ηνῦ πνηκλίνπ ηνπ ἔρνπκε λά παξαηεξήζνπκε ηά ἑμῆο : Ρφ πνίκλην δέλ ἐλεξγεῖ αζαίξεηα, ἀπφ κφλν ηνπ, βαζηδφκελν ζηήλ δηθή ηνπ θξίζε, ἀιιά ἔρεη ἀζθαιῆ θαί ἀπιαλῆ ὁδεγφ ηνπ ηφλ κεγάιν θσζηήξα ηῆο Θαηζαξείαο θαί ἄιιεο ὀζηαθέο κνξθέο ηῆο ἐπνρῆο ἐθείλεο. Ἀιιά θαί ὁ Κέγαο Βαζίιεηνο δέλ ἐλεξγεῖ θαί αηφο αζαίξεηα. Ἔρεη θαί αηφο ὡο ἀζθαιῆ θαί ἀπιαλῆ ὁδεγφ ηνπ ηίο ἀπνθάζεηο ηῆο Α΄ Νἰθνπκεληθῆο Ππλφδνπ, ὁπνία θαηεδίθαζε ὄρη κφλν ηήλ αἵξεζε, ἀιιά θαί ηφλ Ἄξεην θαί ηνχο ὁκφθξνλάο ηνπ. Ξνιχ ζσζηά ἐδῶ ζηήλ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ὁ Ἅγηνο δηέθνςε θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο ἀξεηαλνχο ηεο ἐπνρῆο ηνπ, ἔζησ θαί ἄλ αηνί δέλ εἶραλ ἀλαζεκαηηζηεῖ ὀλνκαζηηθά ἀπφ Πχλνδν. Θαί ηνῦην δηφηη ἐθ’ ὅζνλ Α΄ Νἰθνπκεληθή δηέθνςε θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ Ἄξεην, αηφ ζεκαίλεη ὅηη θαη’ ἐπέθηαζηλ δηαθφπηεη θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ θάζε ἄιινλ κεηαγελέζηεξν ἀξεηαλφθξνλα θιεξηθφ, ἔζησ θαί ἄλ αηφο ὁ ζπγθεθξηκέλνο θιεξηθφο δέλ ἔρεη ἀλαζεκαηηζηεῖ ἀπφ ηήλ θθιεζία. Αηή ηήλ δηαγσγή ηνῦ Ἁγίνπ ἀπνηχπσζε θαί θσδηθνπνίεζε ἀξγφηεξα Γ΄Νἰθνπκεληθή Πχλνδνο, ὁπνία ζηφλ Ε΄ Θαλφλα ηεο ιέγεη :
«Δἰ θσξαζεῖελ ηηλέο, εἴηε ἐπίζθνπνη εἴηε θιεξηθνί εἴηε ιατθνί, ἤ θξνλνῦληεο ἤ δηδάζθνληεο ηά ἐλ ηῆ πξνθνκηζζείζε ἐθζέζεη παξά Σαξηζίνπ ηνῦ Ξξεζβπηέξνπ πεξί ηῆο ἐλαλζξσπίζεσο ηνῦ 7
ΔΞΔ 2, 28. 8 ΔΞΔ 2, 20. 9 ΔΞΔ 3, 86. 10 ΔΞΔ 3, 220. 11 ΔΞΔ 3, 226.
26
Κνλνγελνῦο ἱνῦ ηνῦ Θενῦ, ἤγνπλ ηά κηαξά θαί δηεζηξακκέλα ηνῦ Λεζηνξίνπ δφγκαηα, ἅ θαί πνηέηαθηαη, πνθείζζσζαλ ηῆ ἀπνθάζεη ηῆο Ἁγίαο ηαχηεο θαί Νἰθνπκεληθῆο Ππλφδνπ. Ὥζηε δεινλφηη, ηφλ κέλ ἐπίζθνπνλ ἁπαιινηξηνῦζζαη ηῆο πηζθνπῆο θαί εἶλαη θαζεξεκέλνλ, ηφλ δέ θιεξηθφλ ὁκνίσο ἐθπίπηεηλ ηνῦ θιήξνπ. Δἰ δέ ιατθφο ηίο εἴε, θαί νὗηνο ἀλαζεκαηηδέζζσ, θαζ’ ἅ εἴξεηαη» 12. Ρά αηά λνκνζεηνῦλ θαί νἱ δχν πξνεγνχκελνη Θαλφλεο, δειαδή ὁ Α΄ θαί ὁ Β΄ ηῆο αηῆο Ππλφδνπ13. πνκέλσο εἶλαη ιαλζαζκέλε ζέζε ηνῦ π. Δζπκίνπ ὅηη «εἶλαη ζαθήο ινηπφλ γξακκή ηῶλ ξζνδφμσλ
πξφο ηνχο αἱξεηηθνχο ἐπηζθφπνπο θαί θιεξηθνχο κή θαηαδηθαζζέληαο πφ Ππλφδνπ, ἀζρέησο ἄλ ἡ ζπγθεθξηκέλε αἵξεζηο εἶρε θαηαδηθαζηεῖ ἤ ὄρη» (ζει. 84), δηφηη ὁ Ἅγηνο θαί ὁ
ιαφο δέλ ἐλεξγνῦζαλ ἄζρεηα κέ ηίο ἀπνθάζεηο, ἀιιά κέ βάζε ηίο θαηαδηθαζηηθέο ἀπνθάζεηο ηῆο Α΄ Νἰθνπκεληθῆο Ππλφδνπ. πίζεο δπλάκεη ηῶλ Θαλφλσλ Α΄, Β΄ θαί Ε΄ ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο ἦηαλ θαηαδηθαζκέλνη θαί νἱ αἱξεηηθνί ἐπίζθνπνη θαί θιεξηθνί, ἄλ θαί ὄρη ὀλνκαζηηθῶο, ἀιιά θαηά ἕλα γεληθφ ηξφπν. Ππκπεξαζκαηηθά κπνξνῦκε λά πνῦκε ὅηη ζηήλ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ὁ Ἅγηνο θαί ὁ ιαφο νζηαζηηθά ἐθαξκφδνπλ ἀθ’ ἑλφο κέλ ηίο ἀπνθάζεηο ηῆο Α΄ Νἰθνπκεληθῆο, ἀθ’ ἑηέξνπ δέ ηνχο παξαπάλσ ἀλαθεξζέληαο Θαλφλαο ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο, ἔζησ θαί ἄλ νἱ Θαλφλεο αηνί ζεζπίζζεθαλ ἀξγφηεξα. Γέλ κπνξνῦκε λά πνῦκε ὅηη ἐδῶ ὅ Ἅγηνο ἐθαξκφδεη ηφλ 15ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄, δηφηη ηφ πλεῦκα ηνῦ Θαλφλνο αηνῦ, ἀιιά θαί ὁ ζθνπφο, γηά ηφλ ὁπνῖν ἐγξάθε, εἶλαη δηαθνξεηηθφο. Θαλφλαο αηφο ζεσξεῖ αηνλφεηε ηήλ ἀλάγθε ηῆο Ππλνδηθῆο θξίζεσο (ὀλνκαζηηθά) ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ, δηφηη αηφ ἀπαηηεῖ, ὅπσο ἐιέρζε ἤδε, λνεκαηηθή ζπλάθεηά ηνπ κέ ηνχο δχν πξνεγνπκέλνπο (13ν, 14ν θαί πξῶην κέξνο ηνῦ 15νπ). Ξάλησο Ππλνδηθή θαηαδίθε ηῶλ αἱξεηηθῶλ, εἴηε ὀλνκαζηηθά εἴηε κή ὀλνκαζηηθά, εἶλαη ἀπαξαίηεηε θαί πνπζελά ζέ θακκηά πεξίπησζε δέλ πάξρεη δηαθνπή ἐθθιεζηαζηηθῆο θνηλσλίαο (ἀπνηείρηζε) ρσξίο θαηαδίθε ηῶλ αἱξεηηθῶλ. πνκέλσο ἀγσληψδεο πξνζπάζεηα ηνῦ π. Δζπκίνπ λά πείζεη ηφλ ἀλαγλψζηε γηά «ἀπνηείρηζε πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο», εἴηε ηῆο αἱξέζεσο εἴηε ηῶλ αἱξεηηθῶλ, ἐπαλαιακβάλνληαο παληνῦ ζ’ ὅιν ηφ βηβιίν ηνπ ηήλ παξαπάλσ θξάζε εἶλαη ἐζθαικέλε. Ἁπινχζηαηα ὁ θαλφλαο αηφο ἐπαηλεῖ κέλ ὅζνπο ἀπνηεηρίζηεθαλ ἀπφ αηφλ πξφ ηῆο ζπλνδηθῆο θαηαδίθεο ηνπ, δέλ ηηκσξεῖ, ὅκσο, ὅζνπο, ἀπφ ζεβαζκφ πξφο ηφλ Ππλνδηθφ ζεζκφ ηῆο θθιεζίαο, πεξηκέλνπλ Ππλνδηθή θξίζε, 12 13
ΝΠΗΝΠ ΛΗΘΝΓΖΚΝΠ ΑΓΗΝΟΔΗΡΖΠ, Ξεδάιηνλ, ἐθδ. Οεγφπνπινο, Θεζζαινλίθε 1991, ζ. 173. Ὅ.π., ζζ. 170-171.
27
( ὁπνία ὁπσζδήπνηε πξέπεη λά ἐπαθνινπζήζεη), ρσξίο λά ἀπνδέρνληαη ηίο αἱξεηηθέο ηνπ ζεσξίεο θαί ἀληαγσληδφκελνη κέ θάζε ηξφπν πξφο ηήλ αἵξεζε. Κεηά ηφλ Κέγα Βαζίιεην ἀλαθέξεηαη ζηφλ Μέγα Ἀζαλάζην. Βαζηθά ὅ, ηη ἐιέρζε γηά ηφλ Κέγα Βαζίιεην, ἰζρχεη θαί γηά ηφλ Κέγα Ἀζαλάζην θαί γηά ηνχο ἄιινπο Ξαηέξεο, ὅπσο ζά δνῦκε παξαθάησ. Πηήλ παξάγξαθν αηή ζά θάλνπκε κεξηθνχο ἐπί πιένλ ζρνιηαζκνχο. Θαη’ ἀξρήλ παξαζέηεη ἀπφζπαζκα ιφγνπ ηνπ, ζηφ ὁπνῖν δηδάζθεη ηνχο Σξηζηηαλνχο λά δηψρλνπλ ηφλ ἐπίζθνπν ἤ θιεξηθφ, ὅηαλ αηνί «θαθῶο ἀλαζηξέθνληαη θαί ζθαλδαιίδνπζη ηφλ ιαφλ»14. δῶ δέλ γίλεηαη ιφγνο γηά αἵξεζε, ἀιιά γηά ἄιιεο θχζεσο ἁκαξηήκαηα (ζηθά παξαπηψκαηα ἤ ἀδηθήκαηα) ηνῦ ἐπηζθφπνπ, πνχ πξνθαινῦλ ζθάλδαιν ζηφλ ιαφ. Αηνῦ ηνῦ εἴδνπο, ὅκσο, ηά ἁκαξηήκαηα ξπζκίδνπλ, ὅπσο εἴδακε νἱ Θαλφλεο 13 νο, 14νο θαί ηφ πξῶην κέξνο ηνῦ 15νπ ηῆο ΑΒ΄. Πέ ἀπφιπηε ζπκθσλία κέ ηνχο παξαπάλσ θαλφλεο εἶλαη θαί ὁ Ἅγηνο Ἰσάλλεο ὁ Σξπζφζηνκνο, ὁ ὁπνῖνο ζ’ ἕλα ἑξκελεπηηθφ ηνπ ιφγν ζηήλ Β΄ πξφο Ρηκφζενλ ἐπηζηνιή παξαηεξεῖ : «Δἰ κέλ γάξ δφγκα ἔρεη δηεζηξακκέλνλ θἄλ
ἄγγεινο ἤ, κή πείζνπ. Δἰ δέ ὀξζά δηδάζθεη, κή ηῷ βίσ πξφζερε, ἀιιά ηνῖο ξήκαζηλ… Ἀιι’ νὗ δίδσζη πέλεζη, θεζίλ, νδέ θαιῶο δηνηθεῖ. Ξφζελ ζνί ηνῦην δῆινλ; Ξξίλ ἤ κάζεο, κή κέκςε, θνβήζεηη ηάο εζχλαο. Ξνιιά ἀπφ πνλνίαο θξίλεηαη… Δἰ δέ θαηέκαζεο θαί ἐμήηαζαο θαί εἶδεο, ἀλάκελε ηόλ θξηηήλ. Μή πξναξπάζεο ηνῦ Υξηζηνῦ ηήλ ηάμηλ. θείλνπ ηαῦηα ἐζηί ἐμεηάδεηλ, ν ζνῦ. Πχ δνῦινο εἰ ἔζραηνο, ν δεζπφηεο. Πχ πξφβαηνλ εἰ, κή ηνίλπλ πεξηεξγάδνπ ηφλ πνηκέλα, ἴλα κή θαί ἐθ’ νἶο ἐθείλνπ θαηεγνξεῖο, εζχλαο δῶο»15. Πηήλ πξνθεηκέλε πεξίπησζε δέλ ἰζρχεη γλψκε
ἑλφο κεκνλνκέλνπ Ξαηξφο (ηνῦ Κεγάινπ Ἀζαλαζίνπ), ἀιιά ὅζα λνκνζεηνῦλ Ππλνδηθῶο νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο, πνχ ζπλέηαμαλ ηνχο παξαπάλσ Θαλφλεο, νἱ ὁπνῖνη ἔρνπλ ἰζρχ λφκνπ κέζα ζηήλ θθιεζία. Γέλ ζά ζρνιηάζνπκε ηφ ἀπφζπαζκα ἀπφ ηήλ πξφο Γξαθφληηνλ ἐπηζηνιή ηνῦ Ἁγίνπ 16, δηφηη ἔρεη παξεκθεξέο πεξηερφκελν κέ ηίο ἐπηζηνιέο ηνῦ Κεγάινπ Βαζηιείνπ, ηίο ὁπνῖεο ἤδε ζρνιηάζακε. Ρφ ἴδην ἰζρχεη θαί γηά ηφ ἀπφζπαζκα ηῆο ἑξκελείαο ζηφ θαηά Καηζαῖνλ Δαγγέιην 17, ὅπσο ἐπίζεο θαί γηά ηφ ἀπφζπαζκα ηεο ἐπηζηνιῆο ηνπ πξφο κνλαρνχο 18. Ἡ ἀπάληεζηο ἔρεη ἤδε δνζεῖ ἀπφ ὅζα ἐιέρζεζαλ πξνεγνπκέλσο. Δἶλαη ιαλζαζκέλν ηφ 14
P.G. 33, 35. ΔΞΔ 23, 492-494. 16 Ξξφο Γξαθφληηνλ ἐπηζηνιή 1, 4, ΒΔΞΔΠ 33, 172. 17 ΒΔΞΔΠ 33, 197. 18 ΒΔΞΔΠ 33, 182. 15
28
ζπκπέξαζκα, πνχ βγάδεη ζηφ ηέινο, ὅηη «εἶλαη ἄμηνλ ἰδηαηηέξαο
πξνζνρῆο ηφ ὅηη παληνῦ νἱ Ἅγηνη ὁκηινῦλ γηά ηφ θξφλεκα θάπνηνπ πξνθεηκέλνπ πεξί ἐθθιεζηαζηηθῆο θνηλσλίαο θαί ὄρη γηά ηήλ ἀπφθαζε ηῆο Ππλφδνπ» (ζει. 92). Νἱ Ἅγηνη «ὁκηινῦλ γηά ηφ θξφλεκα θάπνηνπ πξνθεηκέλνπ πεξί ἐθθιεζηαζηηθῆο θνηλσλίαο», ὄρη
παξαζεσξνῦληεο θαί πεηῶληεο ζηόλ θάιαζν ηῶλ ἀρξήζησλ ηίο πλνδηθέο ἀπνθάζεηο Οἰθνπκεληθῶλ θαί Σνπηθῶλ πλόδσλ, ἀιιά κέ βάζε αὐηέο ηίο ἀπνθάζεηο. Ἅγηνο ὅ,ηη ἔιεγε θαί ὅ,ηη ἔπξαηηε, ηφ ἔιεγε θαί ηφ ἔπξαηηε, ἔρνληαο π’ ὄςηλ ηνπ ηίο ἀπνθάζεηο ηῆο Α΄ Νἰθνπκεληθῆο, ὁπνία, ὅπσο ἤδε ἐιέρζε, θαηεδίθαζε ὄρη κφλν ηήλ αἵξεζε, ἀιιά θαί ηφλ Ἄξεην θαί θαη’ ἐπέθηαζηλ θαί ὅινπο ηνπο ὁκφθξνλέο ηνπ. Κέ ηήλ ιαλζαζκέλε ἑξκελεία, πνχ δίδεη ὁ π. Δζχκηνο ζηά παηεξηθά θείκελα, ηηλάδεη θπξηνιεθηηθά ζηφλ ἀέξα ὅιν ηφλ Ππλνδηθφ ζεζκφ ηῆο θθιεζίαο θαί εἰζάγεη ἕλα πλεῦκα ἀθαηαζηαζίαο θαί ἀληαξζίαο, ὅπνπ ὁ θάζε πηζηφο θαιεῖηαη λά πνθαηαζηήζεη ηίο Ππλφδνπο θαί λά γίλεη θξηηήο θαί δηθαζηήο ηῶλ αἱξεηηθῶλ δηδαζθαιηῶλ ηνῦ θάζε ἐπηζθφπνπ. Γέλ ζά ζρνιηάζνπκε ἀπνζπάζκαηα ιφγσλ θαί ἐπηζηνιῶλ ηνῦ Ἁγίνπ Ἰσάλλνπ ηνῦ Υξπζνζηόκνπ θαί ηνῦ Ἁγίνπ Γξεγνξίνπ ηνῦ Θενιόγνπ, ηά ὁπνία παξαζέηεη ζηή ζπλέρεηα, δηφηη ἀπάληεζε γηά ὅι’αηά ἔρεη ἤδε δνζεῖ κέ ὅζα ἐιέρζεζαλ ζηίο παξαγξάθνπο ηνῦ Κεγάινπ Βαζηιείνπ θαί ηνῦ Κεγάινπ Ἀζαλαζίνπ. ξρφκαζηε ζηήλ παξάγξαθν ηνῦ Ἁγίνπ Κπξίιινπ Ἀιεμαλδξείαο. δῶ θάλεη ιφγν γηά ηίο ηξεῖο ἐπηζηνιέο, πνχ ἔζηεηιε ὁ Ἅγηνο Θχξηιινο πξφο ηφλ Λεζηφξην, κέ ηίο ὁπνῖεο πξνζπαζεῖ λά ηφλ λνπζεηήζεη θαί λά ηφλ ἐπαλαθέξεη ζηήλ ξζφδνμν δηδαζθαιία. Γέλ δηαθφπηεη δειαδή ὁ Ἅγηνο ἀκέζσο ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία καδί ηνπ, ὅπσο ζά ἐλεξγνῦζε ὁ π. Δζχκηνο, ἄλ ἦηαλ ζηή ζέζε ηνπ, ἄλ ιάβνπκε π’ ὄςηλ καο ηά ὅζα πεξί «ἐμ ἐλζηίθηνπ ἀπνηεηρίζεσο» (ζει. 84-85) ἀλαθέξεη, ἤ ὅζα ζέ ἄιιν ζεκεῖν ηνῦ βηβιίνπ ηνπ ἀλαθέξεη : «ὁ πξαγκαηηθά ξζφδνμνο
ἐλεξγεῖ εἰο ηά ζέκαηα ηῆο πίζηεσο ἐκπεηξηθά θαί δέλ ρξεηάδεηαη θαλφλαο δηά λά ὁξηνζεηήζεη ηήλ γξακκή ηνπ, ἀιιά ἀπνκαθξύλεηαη ἀπό ηήλ αἵξεζε θαί ηνύο αἱξεηηθνύο πάξαπηα» (ζει. 26). Ἄλ ὅκσο «δέλ ρξεηάδεηαη θαλφλαο δηά λά ὁξηνζεηήζεη ηήλ γξακκή ηνπ», ηφηε γηαηί ἔθαλε ηφλ θφπν λά γξάςεη
ἕλα ὁιφθιεξν βηβιίν, γηά λά ἑξκελεχζεη ηφλ 15ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄; Ἅγηνο ἀληηκεησπίδεη ηφλ Λεζηφξην ζάλ ἄξξσζην κέινο ηῆο θθιεζίαο θαί ζάλ ζνθφο ἰαηξφο θάλεη ὅ,ηη εἶλαη δπλαηφλ γηά ηήλ ζεξαπεία ηνπ. Ὅηαλ, ὅκσο, δηαπίζησζε, κεηά ηίο δχν πξῶηεο ἐπηζηνιέο, ὅηη δέλ ζεξαπεχεηαη, ἀλαγθάδεηαη ζηήλ ηξίηε, λά ηνλ 29
ἀπεηιήζεη ὅηη, ἄλ δέλ παχζεη ηίο αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο, ζά δηαθφςεη θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία καδί ηνπ 19. Δἶλαη δέ ιάζνο αηφ πνχ ἀλαθέξεη, ὅηη δῆζελ ὁ Ἅγηνο «ζά δηέθνπηε ηήλ
ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία καδί ηνπ ρσξίο λά ἔρεη θαηαδηθαζηεῖ ἀπφ Πχλνδν ὁ Λεζηφξηνο» (ζει. 108), δηφηη ὁ Ἅγηνο δηέθνςε ηήλ
ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ Λεζηφξην κεηά ἀπφ δχν Ρνπηθέο Ππλφδνπο, κία ζηήλ Οψκε ἀπφ ηφλ Ξάπα Θειεζηίλν θαί κία ζηήλ Ἀιεμάλδξεηα ἀπφ ηφλ Ἅγην, πνχ ἔγηλαλ ηφ ἴδην ἔηνο ηφ 43020. Ρφ ὅηη πξνεγήζεθαλ νἱ δχν αηέο Πχλνδνη θαί θαηφπηλ ἐπαθνινχζεζε ὁ ἀλαζεκαηηζκφο ηνῦ Λεζηνξίνπ, θαίλεηαη θαί ἀπφ ηήλ ἐπηζηνιή, πνχ ἔζηεηιε ὁ Ἅγηνο πξφο ηφλ θιῆξν θαί ηφλ ιαφ ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο : «Ρνῖο ἀγαπεηνῖο θαί πνζεηλνηάηνηο ἀδειθνῖο
πξεζβπηέξνηο, δηαθφλνηο, θαί ιαῶ Θσλζηαληηλνππφιεσο, Θχξηιινο ἐπίζθνπνο, θαί ἡ ζπλειζνῦζα ύλνδνο ἐλ Ἀιεμαλδξεία ἐθ ηῆο Αἰγππηηαθῆο δηνηθήζεσο, ἐλ Θπξίσ ραίξεηλ… πεηδή δέ θαί ἐμ ὧλ παξ’ κίλ ἐπ’ ἐθθιεζίαο ιαιῶλ νὗ παχεηαη θαί ἐθ ηῶλ ἐγγξάθσο ἐμεγήζεσλ αηνῦ πεπιαλεκέλνλ εξίζθνκελ θαί νὗ κεηξίσο δπζζεβνχληα πεξί ηήλ πίζηηλ, ινηπφλ ἀλαγθαίσο ἤιζνκελ ἐπί ηφ ρξῆλαη δηά πλνδηθνῦ γξάκκαηνο αηῶ δηακαξηχξαζζαη, ὡο εἰ κή ἀπνζρνηην ηήλ ηαρίζηελ ηῶλ ἑαπηνῦ θαηλνηνκηῶλ θαί θαηά ηήλ ὁξηζζεῖζαλ πξνζεζκίαλ παξά ηνῦ ὀζησηάηνπ θαί ζενζεβεζηάηνπ ηῆο Οσκαίσλ θθιεζίαο ἐπηζθφπνπ Θειεζηίλνπ… νὐδέλα θνηλσλίαο ἔρεη ηόπνλ πξόο ηνύο ἱεξέαο ηνῦ Θενῦ, ἀιι’ ἔζηαη πάλησλ ἀιιόηξηνο…»21. Ἡ παξαπάλσ ἐπηζηνιή εἶλαη ἕλα Ππλνδηθφ θείκελν ηῆο Ππλφδνπ ηῆο Ἀιεμαλδξείαο, κέ ηήλ ὁπνία ὁ Ἅγηνο ἀθ’ ἑλφο κέλ ἐθηζηᾶ ηήλ πξνζνρή ηνῦ θιήξνπ θαί ηνῦ ιανῦ πάλσ ζηφλ θίλδπλν ηῆο αἱξέζεσο, ἀθ’ ἑηέξνπ δέ ηνχο ἐλεκεξψλεη ὅηη Πχλνδνο ἔζηεηιε Ππλνδηθφ γξάκκα πξφο ηφλ Λεζηφξην θαί ηνῦ ἔδσζε πξνζεζκία, ἀπφ θνηλνῦ κέ ηφλ Ξάπα Θειεζηίλν, ὅηη «εἰ κή ἀπφζρνηην», ἐάλ δέλ ἀπνκαθξπλζεῖ θαί δέλ ἀλαζεκαηίζεη ηίο αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο, «νδέλα θνηλσλίαο ἔρεη ηφπνλ», ζά παχζνπλ πιένλ λά ἔρνπλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία καδί ηνπ. Αηφ ζεκαίλεη ὅηη, ὅηαλ ἐγξάθε ηφ Ππλνδηθφ γξάκκα, Πχλνδνο εἶρε κέλ θαηαδηθάζεη θαί ηφλ Λεζηφξην θαί ηίο αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο, ὡζηφζν δέλ ἔθξηλε ζθφπηκν λά δηαθφςεη ἀκέζσο ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία καδί ηνπ. Αηφ ζά γηλφηαλ κφλν κεηά ηήλ ιήμε ηῆο πξνζεζκίαο θαί κέ βάζε ηίο δχν αηέο Ρνπηθέο Ππλφδνπο. Θαί ζηήλ πξνθεηκέλε δειαδή πεξίπησζε ἔρνπκε δηαθνπή ἐθθιεζηαζηηθῆο 19
PG 77, 108A. ΒΙΑΠΗΝΠ ΦΔΗΓΑΠ, θθιεζηαζηηθή Ἱζηνξία , η. Α΄, Αζήλαη 2002, ζζ. 607-608. 21 PG 77, 124A. 20
30
θνηλσλίαο κεηά θαί ὄρη πξφ Ππλνδηθῆο θξίζεσο. Ἀπφ ηφ ἴδην Ππλνδηθφ θείκελν, ἐπίζεο, θαίλεηαη ὅηη ὁ Ἅγηνο ηφηε κφλνλ πξνηξέπεη ηφλ ιαφ λά ἀπνζρηζζεῖ ἀπφ ηφλ Λεζηφξην, ἐθ’ ὅζνλ ἀπνδεηρζεῖ ἀκεηάπεηζηνο ζηίο αἱξεηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο : « ...κήηε θνηλσλεῖλ αὐηῶ, εἰ κέλεη ιύθνο ἀληί πνηκέλνο» . Ἡ εἴδεζε, πνχ κᾶο κεηαθέξεη ὁ Ἅγηνο, ὅηη ὁ ιαφο, ὅηαλ γηά πξψηε θνξά ἄθνπζε ηίο αἱξεηηθέο δηδαζθαιίεο ηνῦ Λεζηνξίνπ ἔθπγε ἀκέζσο ἀπφ ηφλ Λαφ κέ βνή θαί ἀιαιαγκφ : «θαί γέγνλε κέλ θξαπγή κεγάιε παξά παληφο ηνπ ιανῦ θαί ἐθδξνκή…», δείρλεη κέλ πφζν ἀλεπηπγκέλν ἦηαλ ηφηε ηφ ξζφδνμν αἰζζεηήξην ηνῦ ιανῦ θαί ὅηη δηέθνςε πξφ Ππλνδηθῆο θξίζεσο θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ Λεζηφξην, ὡζηφζν ὅκσο δηαγσγή αηή ηνῦ ιανῦ δέλ δηθαηψλεηαη θαί δέλ βξίζθεη θαλέλα ζηήξηγκα ζέ θαλέλα Θαλφλα ηῆο θθιεζίαο, νὔηε θαί ζέ αηφλ ἀθφκε ηφλ 15 ν ηῆο ΑΒ΄, ὁ ὁπνῖνο ὁκηιεῖ «δη’ αἵξεζηλ ηηλά παξά ηῶλ Ἁγίσλ πλόδσλ ἤ Παηέξσλ θαηεγλσζκέλελ». Ἄλ δηαγσγή αηή ηνῦ ιανῦ εἶρε πἱνζεηεζεῖ ὡο λφκνο κέζα ζηήλ θθιεζία, ζά εἶρε ἀπνηππσζεῖ κέ θάπνηνλ ζπγθεθξηκέλν Θαλφλα ζηήλ ἀκέζσο ἐπαθνινπζήζαζα Γ΄Νἰθνπκεληθή Πχλνδν. Ρέηνηνο ὅκσο θαλφλαο δέλ πάξρεη. πνκέλσο, δηαγσγή αηή ηνῦ ιανῦ δέλ κπνξεῖ λά ἀπνηειέζεη παξάδεηγκα πξφο κίκεζε θαί γξακκή πιεχζεσο ζηή δσή ηῆο θθιεζίαο.
31
4. Παηέξεο 6νπ θαί 7νπ αἰῶλνο. Ἀπφ ηνχο Ξαηέξεο ηνῦ 6νπ θαί 7νπ αἰῶλνο ὁ π. Δζχκηνο ἀλαθέξεη ηφλ Ἅγην Κάμηκν ηφλ κνινγεηή θαί ηφλ Ἅγην Πσθξφλην Ἱεξνζνιχκσλ. Πρεηηθά κέ ηφλ Ἅγην Μάμηκν ἔρνπκε ἤδε ἀλαθεξζεῖ ἐλ ὀιίγνηο ζηήλ παξάγξαθν, πνχ ἀλαθέξεηαη ζηφλ Κέγα Βαζίιεην. δῶ ἐπηπιένλ πξνζζέηνπκε ηά ἑμῆο. Θαί ζ’ αηφλ ηφλ Ἅγην παξαηεξνῦκε ηήλ ἴδηα δηαγσγή, ὅπσο θαί κέ ηφλ Ἅγην Θχξηιιν. Ὅια ηά ἀπνζπάζκαηα ηῶλ ιφγσλ ηνῦ Ἁγίνπ, ηά ὁπνία παξαζέηεη ὁ π. Δζχκηνο, ηνπνζεηνῦληαη ρξνλνινγηθά κεηά ηήλ ζχιιεςή ηνπ ἀπφ ηφλ Αηνθξάηνξα Θψλζηα θαί ηήλ ἀπνινγία ηνπ ἐλψπηνλ ηνπ αηνθξάηνξνο θαί ηνῦ αἱξεηηθνῦ Ξαηξηάξρνπ Θσλζηαληηλνππφιεσο Ξαχινπ, ὅπσο θαί θαηά ηφλ ρξφλν ηῆο πξψηεο ἐμνξίαο ηνπ ζηήλ Βηδχε ηῆο Θξάθεο, δειαδή κεηά ηήλ Ρνπηθή Πχλνδν ηῶλ Ἱεξνζνιχκσλ (ἐπί Ξαηξηάξρνπ Ἱεξνζνιχκσλ Πσθξνλίνπ), ηίο Ρνπηθέο Ππλφδνπο ηῆο Ἀθξηθῆο (ηῶλ ἐπαξρηῶλ Λνπκηδίαο, Βπδαθηλῆο, Καπξηηαλίαο θαί Ἀλζππαηηθήο Ἀθξηθῆο), θαί ηήλ Πχλνδν ηνῦ Ιαηεξαλνῦ. πνκέλσο ὁ Ἅγηνο ζ’ ὅιεο ηίο δηαδνρηθέο ἀλαθξίζεηο θαί πηέζεηο, πνχ ἐδέρζε, εἶρε πξφ ὀθζαικῶλ ηνπ ὅιεο ηίο ἀπνθάζεηο ὅισλ ηῶλ παξαπάλσ Ππλφδσλ θαί κάιηζηα αηῆο ηνῦ Ιαηεξαλνῦ (449), ζηήλ ὁπνία, ὅπσο ἐιέρζε, θαηαδηθάζηεθε ὄρη κφλνλ αἵξεζε, ἀιιά ἐπηπιένλ ἀλαζεκαηίζηεθαλ νἱ αἱξεηηθνί Ξαηξηάξρεο Θσλζηαληηλνππφιεσο Πέξγηνο, Ξχξξνο θαί Ξαῦινο. Ἅγηνο δηέθνςε ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο αἱξεηηθνχο Ξαηξηάξρεο, βαζηδφκελνο ζηίο παξαπάλσ Ππλνδηθέο ἀπνθάζεηο θαί ἀλαζεκαηηζκνχο. Αηφ θαίλεηαη θαζαξά ἀπφ ηά ἴδηα ηά θείκελα. Γηά παξάδεηγκα, ζηήλ ἀλάθξηζε, πνχ δέρζεθε ἀπφ ηνχο ἀπεζηαικέλνπο ηνῦ αηνθξάηνξα πξνθεηκέλνπ λά ηφλ κεηαπείζνπλ, ηνῦ ἔζεζαλ ηφ ἑμῆο ἐξψηεκα : «Ρφηε ιέγεη πξφο αηφλ ὁ ἔπαξρνο : θνηλσλεῖο ηῆ
θθιεζία ηῶλ ὧδε ἤ ν θνηλσλεῖο; - Ἀπεθξίζε θαί εἶπε: νὗ θνηλσλῶ. - Ιέγεη αηῶ δηά ηί; - Ἀπεθξίζε : Ὅηη ἔμσ ἔβαιε ηάο πλόδνπο»22. Γειαδή δέλ θνηλσλεῖ ἐθθιεζηαζηηθά, ὄρη γηαηί ὁ ἴδηνο
ἀπφ ηήλ ἰδηθή ηνπ πξνζσπηθή θξίζε ἔβγαιε ηφ ζπκπέξαζκα, ὅηη θθιεζία ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο βξίζθεηαη ζηήλ αἵξεζε, ἀιιά δηφηη «ἔμσ ἔβαιε ηάο Ππλφδνπο», δηφηη ἀπέξξηςε ηίο Ρνπηθέο Ππλφδνπο, πνχ ἀλαθέξακε παξαπάλσ. πνκέλσο εἶλαη κεγάιν ιάζνο αηφ, πνχ ἀλαθέξεη παξαθάησ, ὅηη « ἀπνηείρηζηο αηή ηνῦ
ζίνπ ἐγίλεην πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο, δειαδή πξίλ θαηαδηθαζηνῦλ νἱ αἱξεηηθνί παηξηάξρεο θαί ἐπίζθνπνη ἀπφ Πχλνδν» (ζει. 116). 22
Φηινθαιία 15Γ, 102.
32
Ἔρνπκε θαί ἄιιε κία ραξαθηεξηζηηθή καξηπξία ηνῦ Ἁγίνπ, θαηά ηφλ ρξφλν ηῆο πξψηεο ἐμνξίαο ηνπ ζηήλ Βηδχε, πνχ ἀπνδεηθλχεη ηφ Ππλνδηθφ ηνπ θξφλεκα. Ὅηαλ ὁ ἀπεζηαικέλνο ηνῦ Ξαηξηάξρνπ ἐπίζθνπνο Θενδφζηνο ἐπξφηεηλε ζηφλ Ἅγην λά ἔιζεη ζέ θνηλσλία καδί ηνπο κέ ηήλ πφζρεζε ὅηη ἐγγξάθσο ζά ἀπνδερζεῖ ηήλ ξζφδνμε δηδαζθαιία, ὁ Ἅγηνο θαί πάιη ἀξλήζεθε: «Θαί ηφηε ἀπνθξηζεῖο ὁ
Θενδφζηνο ἐπίζθνπνο εἶπε… εἰ ηί εἶπαλ νἱ Ξαηέξεο ιέγσ θαί ἐγγξάθσο εζέσο πνηῶ, δχν θχζεηο θαί δχν ζειήκαηα θαί δχν ἐλεξγείαο. Θαί εἴζειζε κεζ’ κῶλ θνηλσλήζσλ, θαί γελέζζσ ἕλσζηο. - Γέζπνηα, ἐγψ ν ηνικῶ δέμαζζαη ζπγθαηάζεζηλ παξ’ κῶλ ἔγγξαθνλ πεξί ηνηνχηνπ πξάγκαηνο, ςηιφο πάξρσλ κνλαρφο. Ἀιι’ ἐάλ θαηέλπμελ κᾶο ὁ Θεφο, ηάο ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ δέμαζζαη θσλάο, θαζψο ἀπαηηεῖ ὁ Θαλψλ, πξόο ηόλ Ρώκεο πεξί ηνύηνπ ἐγγξάθσο ἀπνζηείιαηε, ἤγνπλ ὁ Βαζηιεχο θαί ὁ Ξαηξηάξρεο θαί θαη’ αηφλ Πχλνδνο. γψ γάξ νδέ ηνχησλ γελνκέλσλ θνηλσλῶ, ἀλαθεξνκέλσλ ηῶλ ἀλαζεκαηηζζέλησλ ἐπί ηῆο Ἁγίαο Ἀλαθνξᾶο» 23. δῶ ὁ Ἅγηνο δέλ ζεσξεῖ ηφλ ἑαπηφ ηνπ ἁξκφδην, γηά λά πξαγκαηνπνηήζεη ηήλ ἕλσζε κέ ηνχο αἱξεηηθνχο, παξ’ ὅιν πνχ αηφο ἦηαλ ςπρή ηνῦ ἀληηαηξεηηθνῦ ἀγῶλνο θαί πάλσ ζηήλ δηδαζθαιία ηνπ ζηεξίρζεθαλ νἱ ἐξγαζίεο ηῆο Ππλφδνπ ηνῦ Ιαηεξαλνῦ. Ἡ ἕλσζηο ἔπξεπε λά γίλεη πάιη κέ λέα Πχλνδν, ὁπνία ζά ἀπνδερζεῖ ηνχο αἱξεηηθνχο, ἐπηζηξέθνληαο ζηήλ ξζφδνμν πίζηε, θαί ζά ἄξε ηά ἀλαζέκαηα. Γη’ αηφ θαί πξνηξέπεη ηφλ Θενδφζην : «πξφο ηφλ Οψκεο πεξί ηνχηνπ ἐγγξάθσο ἀπνζηείιαηε», λά ζηείινπλ δειαδή ἔγγξαθν ὁκνινγίαο πίζηεσο ζηφλ ἐπίζθνπν Οψκεο, ὥζηε ἐθεῖλνο ζηή ζπλέρεηα κέ βάζε ηήλ ὁκνινγία αηή, λά ζπγθαιέζεη Πχλνδν, γηά λά γίλεη ἐπίζεκα Ππλνδηθή ἀπνθαηάζηαζηο. πνκέλσο, εἶλαη ιαλζαζκέλα ηά ζπκπεξάζκαηα, πνχ βγάδεη ζηή ζπλέρεηα ὁ π. Δζχκηνο, ὅηη δῆζελ «ζηίο ζπδεηήζεηο κέ ηνχο
ἀληηπξνζψπνπο ηνῦ αηνθξάηνξα θαί ηνῦ Ξαηξηάξρνπ ζηήλ ἐμνξία θαί ζηήλ Θσλζηαληηλνχπνιε, νδφισο ἀλέθεξε ὁ Ὅζηνο ηήλ Πχλνδν ηῆο Οψκεο, ἀιιά πάληνηε πξνέβαιε ηφ ξζφδνμν δφγκα ζέ ἀληηπαξάζεζε κέ ηήλ αἵξεζε ηνῦ Κνλνζειεηηζκνῦ» (ζει. 128).
Πρεηηθά κέ ηφλ Ἅγην σθξόλην Ἱεξνζνιύκσλ ὁ π. Δζχκηνο ἀλαθέξεη ἀπφζπαζκα ηνῦ ιφγνπ ηνπ «Ξεξί ἐμαγγειηῶλ», κέ ηφ ὁπνῖν ὁ Ἅγηνο ηαπηίδεηαη, πιήξσο ζά ιέγακε, κέ ηφλ 15ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄: «Δἰ δέ ηηλέο ἀπνζηαῖελ ηηλφο ν δηά πξφθαζηλ ἐγθιήκαηνο, ἀιιά δη’ αἵξεζηλ πφ Ππλφδνπ ἤ Ἅγίσλ Ξαηέξσλ θαηεγλσζκέλελ, ηηκῆο θαί ἀπνδνρῆο ἄμηνη, ὡο νἱ ξζφδνμνη»24. Ξξάγκαηη ἐδῶ ὁ 23 24
ΔΞΔ 15Γ, 38-40. PG 87Γ, 3369D.
33
Ἅγηνο ἐπηηξέπεη ηήλ ἀπνηείρηζε ἀπφ ηφλ αἱξεηηθφ ἐπίζθνπν κφλνλ πφ ηήλ πξνυπφζεζε ὅηη αἵξεζε ἔρεη θαηαγλσζζεῖ ἀπφ Πχλνδν ἤ ἀπφ Ἁγίνπο Ξαηέξεο. Κέ ηήλ παξαπάλσ θξάζε ὁ Ἅγηνο δέλ ἀπνθιείεη ηήλ ἀλαγθαηφηεηα ηῆο ὀλνκαζηηθῆο Ππλνδηθῆο θαηαδίθεο ηνπ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ. άλ ἐλλννῦζε θάηη ηέηνην, ζά ηφ ἔιεγε κέ ζαθήλεηα. ηξφπνο ηῆο δηαηππψζεσο αηῆο ηῆο θξάζεσο ηνῦ Ἁγίνπ, κᾶο βνεζᾶ λά θαηαιάβνπκε θαιχηεξα ηφλ πξναηξεηηθφ ραξαθηήξα ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο ΑΒ΄. Ἅγηνο ιέγεη : «εἰ δέ ηηλέο ἀπνζηαῖελ…», ἐάλ δειαδή θάπνηνη ἀπνζηαηήζνπλ, ἀπνηεηρηζηνῦλ, αηνί «ηηκῆο θαί ἀπνδνρῆο ἄμηνη». Ἅγηνο δέλ ιέγεη : «ὀθείινπλ νἱ πάληεο λά ἀπνζηαηήζνπλ, λά ἀπνηεηρηζηνῦλ». άλ ὁ ιφγνο ηνπ εἶρε πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα, δέλ ζά εἶρε αηή ηήλ δηαηχπσζε: «άλ θάπνηνη…».
34
Ἡ ἀπνηείρηζηο ζηά ρξόληα ηῆο Δἰθνλνκαρίαο. Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο ἀλαθέξεη ὁξηζκέλνπο Ἁγίνπο θαί κνινγεηάο, πνχ ἀγσλίζηεθαλ ζζελαξά ἐλαληίνλ ηῆο αἱξέζεσο ηῆο Δἰθνλνκαρίαο, πέθεξαλ δησγκνχο, κεξηθνί ἀπφ αηνχο ἐκαξηχξεζαλ γηά ηήλ ἀιήζεηα ηῆο πίζηεσο, θαί νἱ ὁπνῖνη βέβαηα ἀπνηεηρίζηεθαλ ἐθθιεζηαζηηθά ἀπφ ηνχο εἰθνλνκάρνπο Ξαηξηάξρεο. Θαηά πεξίεξγν ηξφπν ὅκσο ἀγλνεῖ (ζθφπηκα ἄξαγε;) ηφλ Κεγάιν Ξαηέξα θαί δηδάζθαιν ηῆο θθιεζίαο καο Ὅζην Ἰσάλλε ηόλ Γακαζθελό. Κέγαο αηφο Ξαηήξ πῆξμε ὁ πλεπκαηηθφο γέηεο ηνῦ ἀληηαηξεηηθνῦ ἀγῶλνο θαηά ηῶλ Δἰθνλνκάρσλ, ὄρη κφλνλ δηφηη κέ ηίο ηξεῖο πεξίθεκεο πξαγκαηεῖεο ηνπ «Ξεξί ηῶλ ἱεξῶλ εἰθφλσλ»25, θνληνξηνπνίεζε θπξηνιεθηηθά ηά ζενινγηθά ἐπηρεηξήκαηα ηῶλ εἰθνλνκάρσλ, ἀιιά θαί δηφηη πξσηνζηάηεζε ζηήλ ζχγθιεζε Ρνπηθῆο Ππλφδνπ ζηή Ππξία ηφ 726 (δειαδή κέ ηήλ ἔλαξμε ηνῦ ἀληηαηξεηηθνῦ ἀγῶλνο), ὁπνία θαηαδίθαζε ηήλ αἵξεζε. Κέ ηήλ Πχλνδν αηή ἔρνπκε ηήλ πξψηε θαηαδίθε ηῆο αἱξέζεσο θαί ἑπνκέλσο αἵξεζε ἦηαλ ἤδε θαηεγλσζκέλε Ππλνδηθά ἀπφ ηφ 726. πίζεο, ὁ π. Δζχκηνο ἀγλνεῖ ἤ ζέιεη λά ἀγλνεῖ, κία ἄιιε πνιχ ζπνπδαηφηεξε Πχλνδν, ηήλ Πχλνδν ηνῦ Ιαηεξαλνῦ, πνχ ἔγηλε ηφ 769 ζηή Οψκε, ζηήλ ὁπνία ζπκκεηεῖραλ ηά ηέζζεξα ἀπφ ηά πέληε Ξαηξηαξρεῖα (Οψκεο, Ἀιεμαλδξείαο, Ἀληηνρείαο, Ἱεξνζνιχκσλ). Ἡ Πχλνδνο αηή, πνχ κπνξνῦκε λά πνῦκε ὅηη ἦηαλ ζρεδφλ Νἰθνπκεληθή, θαηεδίθαζε θαί πάιη ηήλ αἵξεζε θαί εἰδηθφηεξα ηήλ Δἰθνλνκαρηθή Πχλνδν ηῆο Ἱέξεηαο (754). δῶ δειαδή ἔρνπκε θαηαδίθε ὄρη κφλνλ ηῆο αἱξέζεσο, ἀιιά θαί ηῶλ εἰθνλνκάρσλ ἐπηζθφπσλ, πνχ ἔιαβαλ κέξνο ζηή Πχλνδν αηή. Ρφ ζπκπέξαζκα εἶλαη ὅηη ὅινο ὁ ἀληηαηξεηηθφο ἀγψλαο ἀπφ ηήλ ἀξρή ὡο ηφ ηέινο δέλ ἔγηλε πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο θαί θαηαδίθεο ηῆο αἱξέζεσο, ἀιιά κεηά ἀπφ Ππλνδηθή θξίζε : α) ηῆο Ρνπηθῆο Ππλφδνπ ηῆο Ππξίαο (726), β) ηῆο Ππλφδνπ ηνῦ Ιαηεξαλνῦ (769) θαί γ) ηῆο Ε΄Νἰθνπκεληθῆο Ππλφδνπ (787). Νἱ δέ Ἅγηνη Ξαηέξεο θαί κνινγεηέο, ὅινο ὁ ιαφο, ὁ θιῆξνο θαί νἱ κνλαρνί εἶραλ πξφ ὀθζαικῶλ ηνπο ηίο παξαπάλσ Ππλφδνπο, θαζψο θαί ηά ζπγγξάκκαηα ηνῦ ζίνπ Ἰσάλλνπ ηνῦ Γακαζθελνῦ ὡο ὁδεγφ θαί γξακκή πιεχζεσο ζηήλ ἀπνηείρηζή ηνπο ἀπφ ηνχο αἱξεηηθνχο ἐπηζθφπνπο. Ἀπνηεηρίζηεθαλ δέ ὄρη ἐθαξκφδνληεο ηφλ 15ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄, ὅπσο ζέιεη λά πηζηεχεη ὁ π. Δζχκνο, ἀιιά κέ βάζε ηίο παξαπάλσ Ππλφδνπο, θαζψο θαί ηνχο Θαλφλεο Α΄, Β΄ θαί Ε΄ ηῆο 25
PG 94, 1232-1420.
35
Γ΄Νἰθνπκεληθῆο. μάιινπ, ἄλ ἑμαηξέζνπκε ηφλ Ἅγην Πηέθαλν ηφλ Λέν θαί ηνχο Ἁγίνπο, πνχ ἐκαξηχξεζαλ ζηά ρξφληα ηνπ εἰθνλνκάρνπ Ξαηξηάξρνπ Ἀλαζηαζίνπ, ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηῶλ Ἁγίσλ, πνχ ἐκαξηχξεζαλ ἤ ἐδηψρζεζαλ ἀπφ ηνχο αἱξεηηθνχο, ηνπνζεηνῦληαη ζηήλ πεξίνδν κεηά ηήλ Ε΄ Νἰθνπκεληθή, ὅπσο ηνῦην ζαθέζηαηα θαίλεηαη θαί ἀπφ ηφλ θαηάινγν ηῶλ ὀλνκάησλ, πνχ παξαζέηεη ὁ π. Δζχκηνο (ζει. 138-139). Νἱ κή ἀπνηεηρηζζέληεο ἐπίζθνπνη, γηά ηνχο ὁπνίνπο θάλεη ἐθηελῆ ιφγν ν π. Δπζχκηνο (ζει. 132-137), ὀξζῶο ἐζεσξήζεζαλ ἔλνρνη θαί πφινγνη ἀπφ ηνχο Ξαηέξεο ηῆο Ε΄ Νἰθνπκεληθῆο, δηφηη δέλ ἔιαβαλ π’ ὄςηλ ηνπο ηίο δχν πξνεγνχκελεο Ππλφδνπο, ηήλ Πχλνδν ηῆο Ππξίαο (726) θαί ηήλ Πχλνδν ηνῦ Ιαηεξαλνῦ (769). Κέ βάζε ηά παξαπάλσ, δέλ εζηαζεῖ ηφ ζπκπέξαζκά ηνπ ὅηη δῆζελ «ὅινο ὁ ἀγψλαο ηῶλ ὁκνινγεηῶλ
θαηά ηήλ πεξίνδν ηῆο εἰθνλνκαρίαο ἐγίλεην ρσξίο θἄλ αἵξεζηο λά εἶλαη θαηεγλσζκέλε» (ζει. 131).
36
Ὅζηνο Θεόδσξνο ηνπδίηεο Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο ἀλαθέξεη θαη’ ἀξρήλ ὅηη
«ὁ Ὅζηνο ζεσξνῦζε αἵξεζε ηήλ δεκνζία θαί ζπλνδηθή ἀζέηεζε ἔζησ θαί κηᾶο εαγγειηθῆο ἐληνιῆο» (ζει. 143). Πρεηηθά κέ ηφ ηί εἶλαη αἵξεζε ἔρνπκε ηφλ ἐπίζεκν ὁξηζκφ, πνχ κᾶο δίδεη ὁ Κέγαο Βαζίιεηνο, ὁ ὁπνῖνο κάιηζηα εἶλαη θαηαρσξεκέλνο ζηφλ πξῶην ηνπ Θαλφλα, πνχ πάξρεη κέζα ζηφ Ξεδάιην (ζει. 587) : «Αἱξέζεηο κέλ
(ὀλφκαζαλ νἱ παιαηνί) ηνχο παληειῶο ἀπεξξεγκέλνπο θαί θαη’ αηήλ ηήλ πίζηηλ ἀπειινηξησκέλνπο». Γέλ ηαπηίδεη δειαδή ἐδῶ ὁ
Κέγαο Βαζίιεηνο ηήλ ἁκαξηία ηῆο αἱξέζεσο κέ ηήλ ἁκαξηία θαί ἀζέηεζε θάζε ἄιιεο εαγγειηθῆο ἐληνιῆο. Ρήλ ἴδηα δηάθξηζε κεηαμχ ἁκαξηίαο ηῆο αἱξέζεσο θαί ἄιιεο θχζεσο ἁκαξηεκάησλ βιέπνπκε λά θάλνπλ θαί νἱ Θαλφλεο 13νο, 14νο θαί 15νο ηῆο ΑΒ΄, γηά ηνχο ὁπνίνπο ἔγηλε ἤδε ιφγνο πξνεγνπκέλσο. Αηή δηάθξηζηο, πνχ ἔρεη ἀπνηππσζεῖ ζηνχο παξαπάλσ Θαλφλεο, ἀπνηειεῖ θαί ηήλ ἐπίζεκε ζέζε ηῆο θθιεζίαο θαί ὄρη γλψκε ἑλφο κεκνλσκέλνπ Ἁγίνπ, ηνῦ ζίνπ Θενδψξνπ ηνῦ Πηνπδίηνπ. Π’ αηήλ ἀληίιεςε ηνῦ ζίνπ Θενδψξνπ πεξί αἱξέζεσο ὀθείιεηαη θαί ὀμχηαηε ἀληίδξαζή ηνπ ζηφλ παξάλνκν γάκν ηνῦ αηνθξάηνξα Θσλζηαληίλνπ ηνῦ ΠΡ΄ κέ ηήλ ζπγγελῆ ηνῦ ζίνπ Θενδφηε, ηφλ ὁπνῖν ὅκσο (γάκν) ἐδέρζε θαη’ νἰθνλνκίαλ ὁ Ἅγηνο θαί κνινγεηήο Ξαηξηάξρεο Θσλζηαληηλνππφιεσο Ληθεθφξνο, ηφλ ὁπνῖν ὁ Ὅζηνο Θεφδσξνο ἀπνθαινῦζε «κνηρεηαλφ» γηά ἕλα δηάζηεκα. Ὅπσο δέ εὔζηνρα ἔρεη παξαηεξεζεῖ «ηά παιαηφηεξα πξνζσξηλά ζρίζκαηα ηνῦ ζίνπ
Θενδψξνπ ηνῦ Πηνπδίηνπ γηά ηίο νἰθνλνκίεο ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηξηαξρῶλ Ραξαζίνπ θαί Ληθεθφξνπ ‘ν κηθξφλ πηῶκα ηνῖο παηξάζηλ ἔδνμε, ἀιι’ ὅκσο πάιηλ δηνξζψζαην’» 26. Ἀθφκε θαί ὁ βηνγξάθνο ηνπ, Κηραήι ὁ Πηνπδίηεο, δέλ ηνικᾶ λά πνζηεξίμεη ηήλ πξάμε ηνῦ ζίνπ Θενδψξνπ27. Ρά ζρίζκαηα αηά θαηέθξηλαλ κεηαμχ ἄιισλ νἱ ἱεξνί Κεζφδηνο θαί Γνζίζενο 28. πίζεο, δέλ ηά ἀθνινχζεζαλ ἄιινη κνλαρνί ἐθείλεο ηῆο ἐπνρῆο, νἱ ὁπνῖνη ἀλεδείρζεζαλ κεγάινη Ἅγηνη. Ρέηνηνο ἦηαλ ὁ κέγαο κνινγεηήο Θενθάλεο, ὁ ὁπνῖνο ζηήλ «Σξνλνγξαθία» ηνπ ἀλαθέξεη ηήλ ἀπφζρηζε ηνῦ ζίνπ Θενδψξνπ ἀπφ ηήλ ‘Ἁγία θθιεζία’ θαί ηφλ ‘ἁγηψηαην παηξηάξρε’ Ληθεθφξν. Ἡ αἰηία ηῆο θαηαθξίζεψο ηνπο ἦηαλ ὅηη δέλ πῆξρε δήηεκα πίζηεσο, ἀιιά ἀπφθιηζε ἀπφ ηνχο Ἱεξνχο Θαλφλεο. Βέβαηα ὁ Ὅζηνο Θεφδσξνο εἶλαη Κέγαο κνινγεηήο ἕλεθα ηῶλ ξστθῶλ ἀγψλσλ 26 27 28
Ξεξί Ραξαζίνπ θαί Ληθεθφξνπ ηῶλ ἐλ ἁγίνηο Ξαηξηαξρψλ, PG 99, 1853C. PG 99, 157D.
Ξεξί Ραξαζίνπ… ὅ.π., PG 99, 1853D.
37
ηνπ ἔλαληη ηῆο εἰθνλνκαρηθῆο αἱξέζεσο. Κφλν ηά πξνζσξηλά ζρίζκαηά ηνπ γηά ηίο ἀλσηέξσ νἰθνλνκίεο δέλ κπνξεῖ λά ἀπνηειέζνπλ θαλφλα γηά ηήλ θθιεζία». Ὄρη κφλνλ δέ νἱ παξαπάλσ ἀλαθεξζέληεο Ἅγηνη ἀπνδνθίκαζαλ ηά ζρίζκαηα ηνῦ ζίνπ Θενδψξνπ, ἀιιά θαί νἱ Ἅγηνη Κεζφδηνο Ξαηξηάξρεο Θσλζηαληηλνππφιεσο, Ὅζηνο Ἰσαλλίθηνο, Κηραήι Ππλάδσλ, Δζχκηνο Πάξδεσλ, Αἰκηιηαλφο Θπδίθνπ, Θενθχιαθηνο Ληθνκεδείαο, Γαληήι ὁ Πηπιίηεο θ.ἄ29.
29
ΚΝΛΑΣΝΠ ΒΑΠΗΙΔΗΝΠ ΓΟΖΓΝΟΗΑΡΖΠ, Ἀληηπαηεξηθή ζηάζε ηνῦ Εεισηηθνῦ Ξαιαηνεκεξνινγηηηζκνῦ, Ἅγηνλ Ὄξνο 2000, ζζ. 12-13.
38
Μέγαο Φώηηνο Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο παξαζέηεη δχν ἀπνζπάζκαηα ιφγσλ ηνῦ Ἁγίνπ30, ζηά ὁπνῖα νζηαζηηθά ὁ Ἅγηνο ἐπαλαιακβάλεη ηήλ πινχζηα πξνγελέζηεξε παηεξηθή παξάδνζε ζρεηηθά κέ ηήλ ζηάζε ηῶλ πηζηῶλ ἀπέλαληη ζηνχο αἱξεηηθνχο. πνκέλσο, δέλ ρξεηάδεηαη λά ηά ζρνιηάζνπκε, δηφηη ἀπάληεζε ἔρεη ἤδε δνζεῖ κέ ὅζα ἐιέρζεζαλ ζηά θεθάιαηα ηῶλ πξνγελεζηέξσλ κεγάισλ Ξαηέξσλ. δῶ ηνῦην κφλνλ ζά πνγξακκίζνπκε ὅηη ὁ Ἅγηνο, γξάθνληαο γηά ηήλ ζηάζε ηῶλ πηζηῶλ ἀπέλαληη ζηνχο αἱξεηηθνχο, κέ θαλέλαλ ηξφπν δέλ ἀπνζθνπνῦζε λά ἀρξεζηεχζεη ἤ λά πεξηζσξηνπνηήζεη ηφλ πξσηαξρηθφ ξφιν ηῶλ Ππλφδσλ ζηήλ δηάγλσζε θαί θαηάγλσζε ηῆο αἱξέζεσο θαί ηῶλ αἱξεηηθῶλ, ὅπσο ἀθήλεη λά ἐλλνεζεῖ ὁ π. Δζχκηνο : «ρσξίο δηαδηθαζίεο ἤ ἀπνθάζεηο Ππλφδσλ» (ζει. 148). Νὔηε θαηά δηάλνηαλ κηά ηέηνηα ζθέςε. Γηφηη πῶο εἶλαη δπλαηφλ ὁ Ἅγηνο λά ἀγλνήζεη ἕλα ζεζκφ, ὁ ὁπνῖνο εἶρε παγησζεῖ πιένλ ὡο παξάδνζηο ἐλλέα αἰψλσλ ζηή δσή ηῆο θθιεζίαο, θαζ’ ὄλ ρξφλνλ κάιηζηα ὁ ἴδηνο ὡο Ξαηξηάξρεο Θσλ/ιεσο ζπλεθξφηεζε δχν Ππλφδνπο, ηήλ Ξξσηνδεπηέξα, θαί ηήλ Πχλνδν ηνῦ 879, ὁπνία ζηή ζπλείδεζε ηῆο θθιεζίαο ζεσξεῖηαη ὡο Ἡ΄ Νἰθνπκεληθή, κέ ηήλ ὁπνία κάιηζηα ἐπέθεξε ηφ πξῶην θαίξην πιῆγκα θαηά ηνῦ Ξαπηζκνῦ;
30
ΔΞΔ 12, 400, 31 θαη ΔΞΔ 13, 290, 25.
39
Ἡ ἀπνηείρηζηο ζέ ἐπίπεδν Σνπηθῶλ θθιεζηῶλ Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο ἐμεηάδεη ηήλ πεξίπησζε, πνχ κηά ὁιφθιεξε Ρνπηθή θθιεζία ἔρεη ἐθπέζεη ζέ κηά αἵξεζε, ὅπσο ηνῦην γηά παξάδεηγκα ζπλέβε κέ ηήλ Ρνπηθή θθιεζία ηῆο Οψκεο, ὁπνία ἤδε ἀπφ ηίο ἀξρέο ηνῦ 11νπ αἰψλα, κέ ηφ λά ἀπνδερζεῖ ἐπίζεκα ηήλ αἱξεηηθή δηδαζθαιία ηνῦ Filioque, ἐμέπεζε ζηήλ θαηάζηαζε ηῆο αἱξέζεσο. Δἶλαη κεγάιν ιάζνο αηφ πνχ ἀλαθέξεη, ὅηη «ὁζάθηο κηά Ρνπηθή θθιεζία ἀπεδέρεην δεκνζίσο θαί
ζπλνδηθῶο κηά αἵξεζε, νἱ ἄιιεο Ρνπηθέο θθιεζίεο ἀπεζρίδνλην ἀπφ αηή πξό ζπλνδηθῆο θξίζεσο» (ζει. 150). Οὐδέπνηε κία
Σνπηθή θθιεζία ἀπεζρίζζε ἀπό ἄιιε, ιόγσ αἱξέζεσο, ρσξίο πλνδηθή θξίζε θαί ἀπόθαζε. Δἰδηθά γηά ηήλ πεξίπησζε ηῆο Ρνπηθῆο θθιεζίαο ηῆο Οψκεο, Ππλνδηθή θαηαδίθε ηεο, ιφγσ ηῆο αἱξεηηθῆο δηδαζθαιίαο ηνῦ Filioque, πξνυπῆξρε ἤδε ἀπφ ηφλ 9o αἴσλα ζηή Πχλνδν ηνῦ 879. Ρφ ἀπφζπαζκα ηνῦ ζίνπ Θενδψξνπ ηνῦ Πηνπδίηνπ, πνχ ἀλαθέξεηαη ζηήλ θθιεζία ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο θαηά ηφλ θαηξφ ηῆο Δἰθνλνκαρίαο εἶλαη πνιχ δηαθσηηζηηθφ : «ἐθ’ νἶο ἐηκήζε ηῆδε ἐθθιεζία ηῶλ ἑηέξσλ
ηεηηάξσλ ἀλαζεκαηηζκνῖο πνβαιινκέλε αἰσλίνηο ζθξαγίδη ηνῦ Ἁγίνπ Ξλεχκαηνο»31. Γειαδή θθιεζία ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο
ἀπεθφπε ἀπφ ηίο ἄιιεο Ρνπηθέο θθιεζίεο, ηίο θθιεζίεο ηῶλ ἄιισλ ηεζζάξσλ Ξαηξηαξρείσλ, κέ αἰψληα ἀλαζέκαηα. δῶ πξνθαλῶο ὁ Ἅγηνο ἔρεη π’ ὄςηλ ηνπ ηήλ Πχλνδν ηνῦ Ιαηεξαλνῦ (769), δηφηη θαηά ηήλ Πχλνδν αηή θαηαδηθάζηεθε αἵξεζε θαί ἐθπεζνῦζα ζηήλ αἵξεζε θθιεζία ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο θαί ζ’ αηήλ ἐπίζεο ἐθθσλήζεθαλ ηά ἀλαζέκαηα. Ἡ πξνζπάζεηα, ηήλ ὁπνία θαηαβάιιεη ζηή ζπλέρεηα ὁ π. Δζχκηνο, λά πξνζαξκφζεη ηήλ ἀπφζρηζε κηᾶο Ρνπηθῆο θθιεζίαο ἀπφ ἄιιεο κέ ηφ πεξηερφκελν ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο ΑΒ΄ εἶλαη ηειείσο ἄζηνρν, δηφηη ὁ ἐλ ιφγσ Θαλφλαο δέλ θάλεη ιφγν γηά ἀπνηεηρίζεηο ζέ ἐπίπεδν θθιεζηῶλ, ἀιιά ζέ ἐπίπεδν πξνζψπσλ, ζπγθεθξηκέλσλ αἱξεηηθῶλ. Ἡ δηαθνπή ηῆο κλεκνλεχζεσο ἀπφ ηά δίπηπρα ηνπ Ξάπα Πεξγίνπ ηφ 1009 ἀπφ ηφλ Ξαηξηάξρε Πέξγην, (ζει. 154), πνχ ζεκαίλεη νζηαζηηθά ηήλ ἀπνηείρηζε ηῆο θθιεζίαο ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο ἀπφ ηήλ θθιεζία ηῆο Οψκεο, δέλ ἔγηλε ζέ ἐπίπεδν πξνζψπσλ, ἀιιά ζέ ἐπίπεδν θθιεζηῶλ. Ὅηαλ κηά θθιεζία ἀπνηεηρίδεηαη ἀπφ ἄιιε θθιεζία, αηφ γίλεηαη πάληνηε Ππλνδηθῶο θαί πνηέ ζέ πξνζσπηθφ ἐπίπεδν Ξαηξηαξρῶλ. Ἄξα, ὁ 31
PG 99, 1417C, D.
40
Ξαηξηάξρεο Πέξγηνο ἀπεζρίζζε ἀπφ ηφλ Ξάπα θαί ηήλ θθιεζία ηῆο Οψκεο κεηά ἀπφ Ππλνδηθή ἀπφθαζε ηῆο Ρνπηθῆο Ππλφδνπ ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο, ζηήλ ὁπνία ἀζθαιῶο θαηαδηθάζηεθε θαί ὁ Ξάπαο Πέξγηνο ὡο αἱξεηηθφο. Ἡ θξάζε, πνχ ἀλαθέξεη παξαθάησ, πεξηέρεη ἀληίθαζε θαί παξαινγηζκφ : « Ξαηξηάξρεο ινηπφλ
Θσλζηαληηλνππφιεσο (κεηά ηῆο πεξί αηφλ Ππλφδνπ) ἀπεζρίζζε ἀπφ ηφλ Ξάπα πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο (δει. Νἰθνπκεληθῆο Ππλφδνπ)…» (ζει. 154). δῶ ἀθήλεη ἐλλνεζεῖ ὅηη Ρνπηθή θθιεζία ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο ἀπεζρίζζε ἀπφ αηήλ ηῆο Οψκεο πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο, ἐπεηδή δέλ ζπλεθξφηεζε Νἰθνπκεληθή Πχλνδν. Ὡζηφζν, ὅπσο εἶλαη γλσζηφ ἀπφ ηήλ Ππλνδηθή παξάδνζε ηῆο θθιεζίαο, κία Ρνπηθή θθιεζία δέλ ἀπνζρίδεηαη ἀπφ ἄιιε Ρνπηθή κέ Νἰθνπκεληθή Πχλνδν, ἀιιά κέ Ρνπηθή.
41
Ἡ ἀπνηείρηζηο ηῶλ Ἁγηνξεηηῶλ Παηέξσλ ἐπί Παηξηάξρνπ Ἰσάλλνπ Βέθθνπ Πρεηηθά κέ ηήλ ἀπνηείρηζε θαί ηφλ καξηπξηθφ ζάλαην ηῶλ ἐλ ιφγσ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ, ὁ π. Δζχκηνο παξνπζηάδεη ηφ ζέκα, ἀπνζησπψληαο νζηαζηηθέο ιεπηνκέξεηεο, νἱ ὁπνῖεο βέβαηα δέλ ηφλ βνεζνῦλ λά βγάιεη ηά ζπκπεξάζκαηα, πνχ ζέιεη. Θαη’ ἀξρήλ πξέπεη λά ζεκεησζεῖ ὅηη, κεηά ηφ ζρίζκα ηνῦ 1054, ὅπνηε δηεθφπε πιένλ ἐπίζεκα πάζα ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία ὅισλ ηῶλ Ξαηξηαξρείσλ ηῆο Ἀλαηνιῆο κέ ηήλ Οψκε, ἐδεκηνπξγήζεζαλ ζηφ Βπδάληην δχν ζξεζθεπηηθέο παξαηάμεηο, πνχ ἀληηζηνηρνῦζαλ ζέ δχν ζενινγηθά ξεχκαηα : ηφ ῥεῦκα ηῶλ λσηηθῶλ ἤ Ιαηηλνθξφλσλ θαί ηφ ῥεῦκα ηῶλ ἀλζελσηηθῶλ ἤ ξζνδφμσλ. Νἱ πξῶηνη, ἐπεξεαζκέλνη ζέ κεγαιχηεξν ἤ κηθξφηεξν βαζκφ ἀπφ ηήλ Ιαηηληθή ζενινγία θαί ηίο αἱξεηηθέο δηδαζθαιίεο ηῶλ Ξαπηθῶλ, ἦηαλ ἄλζξσπνη κέ κεησκέλε ξζφδνμν αηνζπλεηδεζία, ἐλεθαλίδνλην ὡο πέξκαρνη ηῆο ἑλψζεσο θαί πίζηεπαλ ὅηη κέ ὁξηζκέλνπο ζπκβηβαζκνχο θαί πνρσξήζεηο ζέ ζέκαηα πίζηεσο ζά κπνξνῦζε λά ἐπηηεπρζεῖ θαί πάιη ἕλσζηο Ἀλαηνιῆο θαί Γχζεσο, ὁπνία βέβαηα ἐζεσξεῖην ὡο ἐπηηαθηηθή ἀλάγθε, πξνθεηκέλνπ ἔηζη λά ἐμαζθαιηζηεῖ ζηξαηησηηθή βνήζεηα ἀπφ ηφλ Ξάπα γηά ηήλ ἀληηκεηψπηζε ηῶλ ζσκαλῶλ. Γη’ αηφ θαί πξσηνζηαηνῦζαλ ζηνχο δηαιφγνπο κέ ηνχο Ξαπηθνχο, πνχ ἔγηλαλ νθ ὀιίγνη ἀπφ ηφ ζρίζκα θαί ἐληεῦζελ. Γέλ κπνξνῦζαλ λά ἐλλνήζνπλ ὅηη ζηά ζέκαηα ηῆο πίζηεσο δέλ ρσξνῦλ ζπκβηβαζκνί θαί πνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο. Ἀληίζεηα νἱ ξζφδνμνη, ἀθνινπζνῦληεο ηήλ καθξαίσλα Ἀπνζηνιηθή θαί Ξαηεξηθή Ξαξάδνζε, δέλ ἐδέρνλην θαλέλα ζπκβηβαζκφ, πνχ αηφ ζά ἐζήκαηλε πξνδνζία ηῆο πίζηεσο θαί ἀπψιεηα ηῆο ζσηεξίαο, θαί θακκία πνρψξεζε, ἀθφκε θαί ἄλ ἐπξφθεηην γηά ηήλ ζσηεξία ηῆο παηξίδνο. Ἦηαλ κάιηζηα ἕηνηκνη λά ζπζηάζνπλ θαί ηή δσή ηνπο ἀθφκε, ράξηλ ηῆο πίζηεσο. ηνπνζεηνῦζαλ, πνιχ ζσζηά, ζέ πξψηε πξνηεξαηφηεηα ηήλ πίζηε θαί κεηά ηήλ παηξίδα, δηφηη ἐπίζηεπαλ ὅηη παηξίδα δέλ ζά ζσζεῖ ἀπφ ηφλ Ξάπα, ἀιιά κφλν ἀπφ ηφλ Θεφ, ἐθ’ ὅζνλ δηαθπιαρζεῖ ἀθεξαηφηεηα ηῆο πίζηεσο. Βέβαηα ἱζηνξηθή ζπλέρεηα ηῶλ πξαγκάησλ ἐδηθαίσζε ηειηθά ηνπο ξζφδνμνπο θαί ὄρη ηνχο Ιαηηλφθξνλεο. ληεῦζελ πξνέθπςε κηά ἀέλλαε θαί ἀθαηάπαπζηε πάιε θαί ἀληαγσληζκφο κεηαμχ ηῶλ δχν κεξίδσλ, ὁπνία ζπλερίδεηαη κέρξη ζήκεξα. Κφλν πνχ ηνχο ηφηε Ιαηηλφθξνλεο ἔρνπλ ἀληηθαηαζηήζεη νἱ ζεκεξηλνί Νἰθνπκεληζηέο. θεῖλν, πνχ πξέπεη λά ηνληζηεῖ κεηά ἀπφ ηήλ ζχληνκε αηή εἰζαγσγή, εἶλαη ὅηη νἱ ξζφδνμνη δέλ δηέθνπηαλ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή 42
θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο, (παξ’ ὅιν πνχ αηνί δέλ εἶραλ ἀθξαηθλῶο ξζφδνμν θξφλεκα), παξά κφλνλ ὅηαλ αηνί πξνρσξνῦζαλ, κεηά ἀπφ δηαιφγνπο θαί ζπλνδηθέο δηαδηθαζίεο, ζέ ἐπίζεκε ἕλσζε κέ ηνχο Ξαπηθνχο. Θαί ηέηνηνπ εἴδνπο ἑλψζεηο, κᾶιινλ ςεπδνελψζεηο, ἔγηλαλ δχν κέρξη ηψξα. Ἡ ςεπδνέλσζηο ηῆο Ιπψλ ηφ 1274 θαί αηή ηῆο Φεξάξαο-Φισξεληηαο ηφ 1438-39. Ρά ἀπνζπάζκαηα ηῶλ ζηνκαξηχξσλ, πνχ παξαζέηεη ζηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο, πξνέξρνληαη ἀπφ ηήλ πξψηε ςεπδνέλσζε ηῆο Ιπψλ. Ρφ ὅηη νἱ πεξί νὖο ὁ ιφγνο ζηνκάξηπξεο κέρξη ηήλ Πχλνδν ηῆο Ιπψλ δέλ δηέθνςαλ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο, θαίλεηαη θαί ἀπφ ηήλ παξαθάησ ἱζηνξηθή ιεπηνκέξεηα, ηήλ ὁπνία θαίλεηαη λά ἀγλνεῖ ὁ π. Δζχκηνο : Θαηά ηφ 1273 ὁ βαζηιεχο Κηραήι ὁ Ξαιαηνιφγνο δήηεζε ηήλ γλψκε ηῶλ Ἁγηνξεηηῶλ Ξαηέξσλ γηά ηίο ἑλσηηθέο ηνπ πξσηνβνπιίεο θαί γηά ηφλ θηινπαπηθφ «Ρφκν πίζηεσο», πνχ εἶρε ζπληάμεη κέ Ιαηηλφθξνλεο θιεξηθνχο32. Νἱ Ἁγηνξεῖηεο Ξαηέξεο δη’ ἐπηζηνιῆο ηνπο ηφλ πξνέηξεςαλ ηφηε λά κή πξαγκαηνπνηήζεη ἕλσζε κέ ηνχο ἀκεηαλνήηνπο Ιαηίλνπο, δηφηη δηαθνξεηηθά ζά δηαθόςνπλ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ὅζνπο ηήλ ἀπνδερζνῦλ 33. Ρφ ζπκπέξαζκα εἶλαη ὅηη δέλ ζά πξέπεη λά ζπγρέεηαη δηαθνπή ἐθθιεζηαζηηθῆο θνηλσλίαο κέ ηνχο Ξαπηθνχο κέ ηήλ δηαθνπή αηῆο κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο. Ἄιιε ἡ κία ἀπνηείρηζε θαί ἄιιε ἡ ἄιιε ἀπνηείρηζε. π. Δζχκηνο, ζπγρένληαο αηέο ηίο δχν κνξθέο ἀπνηεηρίζεσο θαί ἐπηθαινχκελνο ηφλ 15 ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄, δίδεη ηήλ ἐζθαικέλε ἐληχπσζε ζηφλ ἀλαγλψζηε ὅηη νἱ ζηνκάξηπξεο εἶραλ δηαθφςεη ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο πξφ ηῆο Ππλφδνπ ηῆο Ιπψλ. Θαί ἐδῶ ηίζεληαη ηά ἀκείιηθηα ἐξσηήκαηα : Ἄλ νἱ ἐλ ιφγσ ζηνκάξηπξεο ἐζεσξνῦζαλ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο αἱξεηηθνχο, γηαηί δέλ ἐθάξκνζαλ ηφλ 15ν ηῆο ΑΒ΄ θαί δέλ ἀπνηεηρίζηεθαλ ἀπφ αηνχο πξό ηῆο Ππλφδνπ ηῆο Ιπψλ, ἀιιά ηφλ ἐθάξκνζαλ κφλν κεηά ἀπφ αηήλ; Ἄλ ὁ ἐλ ιφγσ Θαλφλαο εἶρε πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα, ζά ἔπξεπε λά ηφλ ἐθαξκφζνπλ ὁπσζδήπνηε θαί ἀπέλαληη ζηνχο Ιαηηλφθξνλεο. Φαίλεηαη εἶραλ ιηγφηεξν δῆιν γηά ηήλ πίζηε ἀπφ ηφλ π. Δζχκην! Θαί γηαηί θαηεγνξεῖ ἐκᾶο, πνῦ ἀθφκε ἐμαθνινπζνῦκε λά ἔρνπκε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο ζεκεξηλνχο Ιαηηλφθξνλεο (γξάθε Νἰθνπκεληζηέο), ἐλῶ παξάιιεια ἀγσληδφκαζηε θαηά ηῆο αἱξέζεσο κέ θάζε ηξφπν, ἐπηδεηνῦληεο ηήλ Ππλνδηθή θαηαδίθε ηεο; Ξῶο νἱ 32
Β. ΠΡΔΦΑΛΗΓΖΠ, θθιεζηαζηηθή Ἱζηνξία, Ἀζήλαη 1970, § θγ΄, ζ. 386 θαί ΗΩΑΛΛΖΠ ΑΛΑΠΡΑΠΗΝ, « ζξπινχκελνο δησγκφο», ἐλ Ἀζσληθῆ Ξνιηηεία, Θεζζαινλίθε 1963, ζ. 229. 33 ΘΑΙΙΗΠΡΝΠ ΒΙΑΠΡΝΠ, Ξεξί ηνῦ Πρίζκαηνο ηῆο Γπηηθῆο θθιεζίαο, Ἀζήλαη 1896, ζ. 108.
43
ηφηε ζηνκάξηπξεο δέλ ἐκνιχλνλην ἀπφ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία ηνπο κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο θαί ἐκεῖο κνιπλφκαζηε ἀπφ ηνχο Νἰθνπκεληζηέο; Ξέξαλ ηνχηνπ νἱ Ξαηέξεο, ἀπνηεηρηδφκελνη κεηά ηήλ ςεπδνέλσζε ηῆο Ιπψλ, εἶραλ πξφ ὀθζαικῶλ ηνπο πξῶηνλ κέλ ηήλ Ζ΄ Νἰθνπκεληθή Πχλνδν (879), δεχηεξνλ ηήλ Ρνπηθή Πχλνδν ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο ηνῦ 1054 ἐπί Ξαηξηάξρνπ Κηραήι Θεξνπιαξίνπ, ζηήλ ὁπνία ὄρη κφλνλ θαηαδηθάδεηαη αἵξεζε ηνῦ Ξαπηζκνῦ θαί ηφ Filioque, ἀιιά ἐπηπιένλ ἀλαζεκαηίδεηαη θαί ὁ Ξάπαο Ιέσλ ὁ Θ΄, ηξίηνλ ηίο Ρνπηθέο Ππλφδνπο ηῶλ ἄιισλ ηξηῶλ Ξαηξηαξρείσλ, πνχ ἐπαθνινχζεζαλ κεηά ηφ ζρίζκα ηνῦ 1054, πνχ θαί αηέο δηέγξαςαλ ἀπφ ηά δίπηπρα ηφλ Ξάπα, θαί ηέινο ηνχο Θαλφλεο Α΄, Β΄ θαί Ε΄ ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο.
44
Ἡ ἀπνηείρηζηο ηνῦ Ἁγίνπ Γξεγνξίνπ Παιακᾶ Ἅγηνο Γξεγφξηνο ὁ Ξαιακᾶο, ἀθνινπζῶλ ηήλ καθξαίσλε Ππλνδηθή Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο, δέλ δηέθνςε ηφ κλεκφζπλν ηνῦ Ξαηξηάξρε Θαιέθα πξφ ηῆο Ππλφδνπ ηνῦ 1341, ὅπσο ἰζρπξίδεηαη ὁ π. Δζχκηνο, ἐπηθαινχκελνο ηφλ Ἁγηνξεηηηθφ Ρφκν (ζει. 175). άλ ὁ Ἅγηνο θαί νἱ Ἁγηνξεῖηεο Ξαηέξεο, πνχ πνγξάθνπλ ηφλ Ρφκν, ἀπεηεηρίδνλην πξφ ηῆο Ππλφδνπ ηνῦ 1341, ζά ηφ ἔγξαθαλ αηφ ζηφλ ἐλ ιφγσ Ρφκν κεηά πάζεο ἐπηζεκφηεηνο θαί ὄρη ζηφλ ηφπν ηῆο πνγξαθῆο ἑλφο ἐθ ηῶλ πνγξαςάλησλ, ηνῦ πηζθφπνπ Ἱεξηζζνῦ θαί Ἁγίνπ Ὅξνπο Ἰαθψβνπ. Ρφ ὅηη ὁ Ἅγηνο καδί κέ ηνχο ἀληηπξνζψπνπο ηνῦ Ἁγίνπ Ὅξνπο ἦιζαλ ζηήλ Θσλζηαληηλνχπνιε, θέξνληεο καδί ηνπο ηφλ Ἁγηνξεηηηθφ Ρφκν θαί ἐπηδεηνῦληεο Ππλνδηθή ἐμέηαζε ηῶλ αἱξεηηθῶλ δηδαζθαιηῶλ ηνῦ Βαξιαάκ, θαζ’ ὄλ ρξφλνλ Ξαηξηάξρεο Θσλζηαληηλνππφιεσο ἦηαλ ὁ Θαιέθαο, δείρλεη ἀθξηβῶο, ὅηη ηήλ ἐπνρή ἐθείλε (Ἀπξίιηνο 1431), ηφζν ὁ Ἅγηνο ὅζν θαί νἱ Ἁγηνξεῖηεο ἐμαθνινπζνῦζαλ λά ἔρνπλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ Θαιέθα. Γηφηη, ἄλ εἶραλ δηαθφςεη ηφ κλεκφζπλφ ηνπ, δέλ ζά ἐδέρνλην λά ζπκκεηάζρνπλ ζηή Πχλνδν ηνῦ 1341, ζηήλ ὁπνία πξφεδξνο ἦηαλ ὁ Θαιέθαο. Ἡ ἀπνηείρηζε ηνῦ Ἁγίνπ ἔγηλε θαηά ηφλ ρξφλν ηῆο παξακνλῆο ηνπ ζηήλ θπιαθή (1343-1347), δειαδή κεηά ηήλ Ππλνδηθή θαηαδίθε ηεο αἱξέζεσο. Ρνῦην θαίλεηαη θαί ἀπφ ηήλ καξηπξία ηνῦ ἰδίνπ ηνῦ Θαιέθα ζηήλ ἐγθχθιην ἐπηζηνιή ηνπ, ὁπνία ἐγξάθε θαηά ηήλ πεξίνδν αηή: «Ρφλ Ξαιακᾶλ θαί ηνχο
ὁκφθξνλαο αηνῦ θαί πάληα ηά ἀζεβῆ αηῶλ δφγκαηα, νἰθεηφηεξνλ δέ εἰπεῖλ παξαιεξήκαηα, ηνχο ηε ἐθδηθνχληαο θαί ἐθιακβάλνληαο θαί ἐθδερνκέλνπο ηά ἐλ ηῷ Ρφκσ (ηῷ Ἁγηνξεηηηθῶ) θαηά ηήλ αηῶλ ἐμήγεζηλ, κᾶιινλ δέ θιπαξίαλ θαί ν θαη’ ἔλλνηαλ ζενπξεπῆ θαί ξζφδνμνλ… ηνικήζαληαο ἀθαλνλίζησο θαί ἀθξίησο ἀπνθφςαη ηφ κλεκφζπλφλ κνπ, ηῷ ἀπφ ηῆο Εσαξρηθῆο θαί Ἁγίαο Ρξηάδνο δεζκῶ θαζππνβάιινκελ θαί ηῷ ἀλαζέκαηη παξαπέκπνκελ. Ἡ πνγξαθή Ἰσάλλεο ἐιέσ Θενῦ ἀξρηεπίζθνπνο Θσλζηαληηλνππφιεσο, Λέαο Οψκεο θαί Νἰθνπκεληθφο Ξαηξηάξρεο»34. Πηφ θείκελν αηφ γίλεηαη θαη’ ἀξρήλ ιφγνο γηά ηφλ Ἁγηνξεηηηθφ Ρφκν, ηφλ ὁπνῖν ὁ Θαιέθαο ἐδῶ θαηαδηθάδεη ὡο πεξηέρνληα ἀζεβῆ δφγκαηα, παξαιεξήκαηα θαί θιπαξίεο. Ρφλ Ρφκν, ὅκσο, αηφλ ηφλ εἶρε πνγξάςεη θαί ὁ ἴδηνο ὡο ξζφδνμν ζηήλ Πχλνδν ηνῦ 1341. Ἄξα, θαηαδίθε ηνπ Ρφκνπ ἀπφ ηφλ Θαιέθα ἔγηλε κεηά ηήλ Πχλνδν αηή θαί ἑπνκέλσο ἐγθχθιηνο αηή ἐπηζηνιή, ζηήλ ὁπνία γίλεηαη κλεία ηῆο δηαθνπῆο ηνῦ 34
PG 150, 863D.
45
κλεκνζχλνπ ηνῦ Ξαηξηάξρνπ ἀπφ ηφλ Ἅγην, ἐγξάθε ὁπσζδήπνηε κεηά ηήλ Πχλνδν, ὅηαλ δειαδή ὁ Ἅγηνο βξηζθφηαλ ζηή θπιαθή. πίζεο, ζηφ ἴδην ζπκπέξαζκα ζρεηηθά κέ ηφλ ρξφλν ἀπνηεηρίζεσο ηνῦ Ἁγίνπ θαηαιήγνπκε θαί ἀπφ ηήλ ζενινγηθή πξαγκαηεία ηνῦ Ἁγίνπ : «Ὅηη παξεμήγεζίο ἐζηη θαί ἀλαζθεπή ηνῦ Ρφκνπ ζαθήο» , ὁπνία θαί αηή ἐγξάθε θαηά ηφλ ἴδην ρξφλν : «Νθνῦλ θαί
πνιππιαζίσο θαί πνιπεηδῶο ἐλέρεηαη θαί ηνῖο ἐλ ηνχησ ηεζεηκέλνηο ἐλδίθσο ἀθνξηζκνῖο ηε θαί ἀλαζεκαηηζκνῖο θαί ηαῖο θξηθψδεζηλ ἐθείλαηο ἀπνθεξχμεζη… θαί ὡο ηά ηνῦ Βαξιαάκ θξνλῶλ θαί ηαῦηα ἐθζχκσο ἐπεθδηθῶλ θαί ηαῦηα κεζ’ νὕησ πεξηθαλεῖο ηνχο ἐιέγρνπο θαί κεηεγγξάθνπο νὕησ ηάο ἀπνθάζεηο, ἄο ρεξζίλ νἰθείαηο πεζεκήλαην θαί αηφο»35. Κεηαθξάδνπκε : «πνκέλσο (θαί ὁ Θαιέθαο) ἐλέρεηαη (ζπγθαηαξηζκεῖηαη) πνιχ πεξηζζφηεξν θαί κέ πνιινχο ηξφπνπο θαί εἰο ηνχο εἰο αηφλ (ηφλ Βαξιαάκ) ηεζεηκέλνπο ἐλδίθσο ἀθνξηζκνχο (δειαδή ζηνχο ἀθνξηζκνχο πνχ ἐμεθσλήζεζαλ Ππλνδηθῶο ἐλαληίνλ ηνῦ Βαξιαάκ) θαί ζηίο θξηθηέο ἐθεῖλεο ἀπνθεξχμεηο, πνχ ἔγηλαλ ἐλαληίνλ ηνπ. Ἰζρχνπλ δέ ὅινη αηνί νἱ ζπλνδηθνί ἀλαζεκαηηζκνί θαί εἰο ηφλ Θαιέθα, δηφηη θξνλεῖ ηά ηνῦ Βαξιαάκ θαί δηθαηψλεη ἐθζχκσο ηήλ δηδαζθαιία ηνπ θαί κάιηζηα κεηά ἀπφ ηφζν πεξηθαλεῖο ἐιέγρνπο θαί γξαπηάο ἀπνθάζεηο (πνχ ἔγηλαλ θαηά ηή δηάξθεηα ηῆο Ππλφδνπ), ηίο ὁπνῖεο ἀπνθάζεηο πέγξαςε θαί ὁ ἴδηνο κέ ηά ρέξηα ηνπ». Ἅγηνο ἐμεγεῖ
ὅηη ὁ Θαιέθαο ζπγθαηαξηζκεῖηαη ζηνχο ἀθνξηζκνχο, πνχ ἐμεθσλήζεζαλ ἐλαληίνλ ηνῦ Βαξιαάκ, ἐπεηδή ἐπερείξεζε λά ἀθπξψζεη θαί λά ἀλαηξέςεη ηφλ Ἁγηνξεηηηθφ Ρφκν, ηφλ ὁπνῖν ἀπεδέρζε Πχλνδνο ὡο θαηά πάληα ξζφδνμν, ηφλ ὁπνῖν ἄιισζηε θαί ἴδηνο πέγξαςε. Ἔηζη ἀπέδεημε ὅηη «θξνλεῖ ηά ηνῦ Βαξιαάκ», ἀπνδέρεηαη ηίο αἱξεηηθέο δηδαζθαιίεο ηνῦ Βαξιαάκ. Ἄξα, ἀπνηείρηζε ηνῦ Ἁγίνπ δέλ ἔγηλε πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο, ἀιιά κέ βάζε ηίο ἀπνθάζεηο ηῆο Ππλφδνπ, ηφζν ζρεηηθά κέ ηήλ αἵξεζε ὅζν θαί κέ ηήλ θαηαδίθε θαί ηνχο ἀθνξηζκνχο ηνῦ ἰδίνπ ηνῦ Βαξιαάκ. Ξξνρψξεζε δέ ζηή δηαθνπή ηνῦ κλεκνζχλνπ ηνῦ Θαιέθα, ἔρνληαο π’ ὄςηλ ηνπ ὄρη κφλν ηίο ἀπνθάζεηο ηῆο Ππλφδνπ ηνῦ 1341, ἀιιά θαί ηνχο Θαλφλεο Α΄, Β΄ θαί Ε΄ ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο, ὅπσο ἐμεγήζακε ζέ πξνεγνχκελν θεθάιαην. Ἡ ὀλνκαζηηθή θαηαδίθε ηνῦ Θαιέθα ἔγηλε ἀξγφηεξα ηφ 1347.
35
ΔΞΔ 3, 692.
46
Ἰσζήθ Βξπέλληνο Θαί ηφ κεγάιν αηφ παηεξηθφ ἀλάζηεκα ηῆο ξζνδνμίαο, ὁ Ἰσζήθ ὁ Βξπέλληνο, παξαηεξνῦκε ὅηη ἔρεη ηφ ἴδην θξφλεκα θαί ὅηη ἀθνινπζεῖ ηήλ ἴδηα γξακκή πιεχζεσο, ηήλ ὁπνῖα ἀθνινχζεζαλ ἀπέλαληη ζηφλ Ξαπηζκφ νἱ πξνγελέζηεξνί ηνπ Ἅγηνη Ξαηέξεο θαί ζηνκάξηπξεο, ζηνχο ὁπνίνπο ἀλαθεξζήθακε παξαπάλσ. Θαί αηφο δειαδή, ὅπσο θαί νἱ πξνεγνχκελνη, δέλ ἐδέρεην θαλέλα ζπκβηβαζκφ ζέ ζέκαηα πίζηεσο, πνχ αηφ ζά ἐζήκαηλε πξνδνζία ηῆο πίζηεσο θαί ἀπψιεηα ηῆο ζσηεξίαο θαί θακκία πνρψξεζε ἀθφκε θαί ἄλ ἐπξφθεηην γηά ηήλ ζσηεξία ηῆο παηξίδνο. Ἦηαλ κάιηζηα ἕηνηκνο λά ζπζηάζεη θαί ηήλ δσή ηνπ ἀθφκε, ράξηλ ηῆο πίζηεσο. Ὡζηφζν δέλ ξλεῖην ηνχο δηαιφγνπο κέ ηνχο Ξαπηθνχο, ὅπσο αηφ θαίλεηαη θαί ἀπφ ηφ θείκελν ηνῦ π. Δζπκίνπ : «Πηίο
δηαιέμεηο κέ ηνχο παπηθνχο ἀληηπξνζψπνπο, αηφο ἐθαιεῖην λά ἀληηπαξαηάμεη ηφ ξζφδνμν δφγκα θαί λά δηαιερζεῖ κέ αηνχο ὡο ἐθπξφζσπνο ηῶλ ξζνδφμσλ, αηφο ὁκίιεη ζέ ὅιεο ηίο ἐπίζεκεο πεξηζηάζεηο …» (ζει. 183). Νὔηε ἐπίζεο δηέθνςε ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο ηῆο ἐπνρῆο ηνπ, πνχ ἐπηδεηνῦζαλ ηήλ ἕλσζε κέ ζπκβηβαζκνχο θαί ἀζέηεζε ηῆο ξζνδφμνπ πίζηεσο. Ἦηαλ, ὅκσο, ἀλέλδνηνο θαί ἀλππνρψξεηνο ἀπέλαληη ζηνχο Ιαηίλνπο θαί δέλ δερφηαλ θακκία ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κ’ αηνχο θαί κέ ὅζνπο εἶραλ ἐλσζεῖ κ’ αηνχο, ὅπσο αηφ ζπλέβε ζηήλ πεξίπησζε ηῶλ πηζθφπσλ ηεο Θχπξνπ, νἱ ὁπνῖνη ἐδήισλαλ ἐκπξάθησο θαί ἐλππνγξάθσο, θαηά ηήλ ρεηξνηνλία ηνπο ἐλψπηφλ ηνπ Ιαηίλνπ ἀξρηεπηζθφπνπ, ὅηη πνηάζζνληαη ζηήλ θθιεζία ηῆο Οψκεο, ὅηη ὁκνινγνῦλ ηφλ Ξάπα ηῆο Οψκεο «ἅγηνλ θαί ηήλ ἁγίαλ
θθιεζίαλ ηῆο Οψκεο ξζφδνμνλ θαί Θαζνιηθήλ θθιεζίαλ»
(ζει. 186). Ἀγσληδφηαλ ἐπηπιένλ λά πείζεη ηνχο Ιαηηλφθξνλεο ηῆο ἐπνρῆο ηνπ κέ θάζε ηξφπν λά κήλ πξνρσξήζνπλ ζηήλ πξαγκαηνπνίεζε ηῆο «ἐπαξάηνπ ζπγθαηαβάζεσο»36, δειαδή ζηήλ ἕλσζε κέ ηνχο Ξαπηθνχο, ρσξίο λά ἀπνβάιινπλ ηφ Filioque θαί ηίο ἄιιεο θαηλνηνκίεο ηνπο. Αηφ θαίλεηαη θαί ἀπφ ηφ παξαθάησ πεξηζηαηηθφ : Ρφ 1406 ηφ Νἰθνπκεληθφ Ξαηξηαξρεῖν ηφλ ἀπέζηεηιε ζηήλ Θχπξν, (πνχ ηφηε βξηζθφηαλ θάησ ἀπφ θαζεζηψο Φξαγθνθξαηίαο θαί θπξηαξρίαο ηῶλ Ιαηίλσλ), γηά λά δηαπξαγκαηεπηεῖ ηήλ ἕλσζε ηῆο θθιεζίαο ηῆο Θχπξνπ, κέ αηήλ ηῆο Θσλζηαληηλνππφιεσο, ηνῦ ἔδσζαλ δέ ὁδεγίεο λά δηεπζεηήζεη ηφ δήηεκα κέ νἰθνλνκία. Βξπέλληνο πξάγκαηη πῆγε ζηήλ Θχπξν, 36
ΗΩΠΖΦ ΒΟΔΛΛΗΝΠ, Ρά εξεζέληα, Ιφγνο ζπκβνπιεπηηθφο, Θεζζαινλίθε 1991, η. Α΄, ζ. 403.
47
ἀιιά δέλ πήθνπζε ζηίο ἀπαξάδεθηεο ἐληνιέο ηῆο Ππλφδνπ, λά ἔιζεη ζέ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηφλ θιῆξν ηῆο λήζνπ. Θαί ηνῦην δηφηη ὁ θιῆξνο ἤζειε κέλ ηήλ ἕλσζε κέ ηνχο ξζνδφμνπο, δέλ εἶρε ὅκσο θακκηά δηάζεζε λά δηαθφςεη θάζε ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηήλ Οψκε. Ἀξγφηεξα ζέ εἰδηθή κειέηε ηνπ, πνχ ἐμεθψλεζε ηφ 1412 πξφο ηήλ Ἱεξά Πχλνδν, ἐπέθξηλε ὅζνπο πξνζπαζνῦζαλ παξάινγα λά δηθαηνινγήζνπλ ηνχο ἐθηφο θθιεζίαο εξηζθνκέλνπο Θππξίνπο θαί ἐπηζπκνῦζαλ ηήλ ἕλσζε καδί ηνπο 37. Ὅι΄αηά καξηπξνῦλ ὅηη ηφζν ὁ Ἰσζήθ ὅζν θαί νἱ πξνγελέζηεξνη Ξαηέξεο, γηά ηνχο ὁπνίνπο ἔγηλε ιφγνο παξαπάλσ, εἶραλ ηήλ ζηνηρεηψδε δηάθξηζε λά θαηαιάβνπλ ηήλ δηαθνξά ἀλάκεζα ζηνχο Ιαηίλνπο θαί ζηνχο Ιαηηλφθξνλεο, ἔηζη ὥζηε ἀπφ κέλ ηνχο πξψηνπο λά ἀπνηεηρίδνληαη, ὄρη ὅκσο θαί ἀπφ ηνχο δεπηέξνπο. Ρήλ ὁπνία δηάθξηζε, ερῆο ἔξγνλ ζά ἦηαλ, λά κπνξέζνπλ λά ἀληηιεθζνῦλ ηφζν ὁ π. Δζχκηνο ὅζν θαί ἐθεῖλνη, πνχ ηφλ ἀθνινπζνῦλ. Θαί ἄλ κή ηί ἄιιν ηνπιάρηζηνλ λά παχζνπλ λά θαηεγνξνῦλ ὅζνπο ζήκεξα, κηκνχκελνη ηφλ Ἰσζήθ ηφλ Βξπέλλην, ἀγσλίδνληαη ἐλαληίνλ ηῶλ αζαηξεζηῶλ θαί ἄιισλ ἀπαξαδέθησλ ἐλεξγεηῶλ ηῶλ ζεκεξηλῶλ Ιαηηλνθξφλσλ-Νηθνπκεληζηῶλ, ρσξίο λά θφβνπλ ηφ κλεκφζπλφ ηνπο.
37
ΗΩΠΖΦ ΒΟΔΛΛΗΝΠ, Ρά εξεζέληα, Κειέηε πεξί ηῆο ηῶλ Θππξίσλ πξφο ηήλ ξζφδνμνλ θθιεζίαλ κειεηεζείζεο ἑλψζεσο, η. Β΄, ζζ. 23, 24.
48
Ἅγηνο Μάξθνο Δὐγεληθόο Θαί ὁ Ἅγηνο Κάξθνο ὁ Δγεληθφο κέ ηήλ ὅιε ζηάζε ηνπ ἀπέλαληη ζηή ςεπδνζχλνδν Φεξξάξαο-Φισξεληίαο ἔξρεηαη λά ἐπηβεβαηψζεη ὅια ὅζα πξνεγνπκέλσο ἐιέρζεζαλ πεξί ἀπνηεηρίζεσο ζηά πξνεγνχκελα θεθάιαηα. μαθνινπζνῦζε λά ἔρεη ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο ηῆο ἐπνρῆο ηνπ, ἄλ θαί ἐγλψξηδε ηά θξνλήκαηά ηνπο, θαί πξίλ ἀπφ ηήλ Πχλνδν θαί θαηά ηήλ δηάξθεηα ηῆο Ππλφδνπ. Κφλν κεηά ηήλ πνγξαθή ηῆο πξνδνηηθῆο γηά ηήλ ξζνδνμία ἑλψζεσο δηέθνςε, ὅπσο θαί ὄθεηιε βέβαηα, ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ὅζνπο πέγξαςαλ ηήλ ἕλσζε, κηκνχκελνο νζηαζηηθά ηνπο Ἁγίνπο ζηνκάξηπξεο, πνχ ἐκαξηχξεζαλ ἐπί Ξαηξηάξρνπ Βέθθνπ κεηά ηήλ πξνδνηηθή ἕλσζε ηῆο Ππλφδνπ ηῆο Ιπψλ (1274). Π’ αηφ ηφ ζπκπέξαζκα ζπλεγνξνῦλ ὅια ηά θείκελα, πνχ παξαζέηεη ὁ π. Δζχκηνο. Πέ θαλέλα ἀπφ ηά θείκελα αηά δέλ πάξρεη παξακηθξή ἔλδεημηο πεξί ἐπηζήκνπ ἀπνηεηρίζεψο ηνπ πξίλ ἀπφ ηήλ Πχλνδν. Θαη’ ἀξρήλ, ἄλ ὁ Ἅγηνο εἶρε δηαθφςεη ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο πξίλ ἀπφ ηήλ Πχλνδν, δέλ ζά δερφηαλ θἄλ λά ζπκκεηάζρεη ζ’ αηήλ. Ὡζηφζν δέρζεθε λά ζπκκεηάζρεη, παξ’ ὅιν πνχ ἑλσηηθή ζχλνδνο ζέ ἰηαιηθφ ἔδαθνο πξνεηνηκαδφηαλ πφ ἀπαξάδεθηεο πξνυπνζέζεηο. αηνθξάησξ, ἔπεηηα ἀπφ ἀπαίηεζε ηνῦ παπηθνῦ ἀληηπξνζψπνπ, ἔπεηζε ηνχο Ξαηξηάξρεο ηῆο Ἀλαηνιῆο λά κήλ ἀπαηηήζνπλ ἀπφ ηνχο ηνπνηεξεηέο ηνπο λά ἀπνδερζνῦλ κία ἕλσζε ζχκθσλε κέ «ηάο παξαδφζεηο ηῶλ Ἀγίσλ Νἰθνπκεληθῶλ Ππλφδσλ θαί ηῶλ δηδαζθάισλ ηῆο θθιεζίαο» 38, ἀιιά ἀληηζέησο ὁπνηαδήπνηε κνξθή ἑλψζεσο ζά ἀπνθαζηδφηαλ θαηά ηήλ ἑλσηηθή Πχλνδν! Πέ θνηλέο δέ ζπλεδξίεο ηῶλ ἐπηζεκνηέξσλ θιεξηθῶλ θαί πνιηηηθῶλ ηῆο ἐπηθξαηείαο (1436) πνζηεξίρζεθε ζπκβαηηθή ἕλσζε, δειαδή θαη’ νἰθνλνκίαλ ἀλαγλψξηζε ηῶλ αἱξέζεσλ ηῆο Οψκεο, ρσξίο ὅκσο πνρξεσηηθφ ραξαθηήξα γηά ηήλ ξζνδνμία 39, ἐλῶ ὁ βαζηιεχο ἐθξφληηδε λά ἀπνθιείεη ηήλ ζπκκεηνρή ηῶλ ἐρζξῶλ ηῶλ ιαηηληθῶλ θαηλνηνκηῶλ ἀπφ ηήλ Πχλνδν40. ξζφδνμνο ιαφο, νἱ πεξηζζφηεξνη πίζθνπνη θαί πνιινί Ἁγηνξεῖηεο Ξαηέξεο, ἐπεηδή δηέβιεπαλ ηήλ ἀπνηπρία ηῆο Ππλφδνπ θαί ηφλ κεγάιν θίλδπλν, πνχ ἀπεηινῦζε ηήλ ξζνδνμία, ἀπέθξνπαλ κέ ἐπηκνλή ηήλ ζπκκεηνρή ζηήλ ἑλσηηθή Πχλνδν ηῶλ Ιαηίλσλ θαί ἀπνδνθίκαδαλ ηήλ ζρεδηαδνκέλε ἕλσζε 41. Ξαξά ηαῦηα θαί παξά ηίο δπζνίσλεο αηέο πξνβιέςεηο, ὁ Ἅγηνο ἀλερψξεζε καδί ηνπο θαί κέ ηφλ «πξνδηεθζαξκέλνλ»42, ὅπσο ηφλ ραξαθηεξίδεη ζηήλ «Ἔθζεζή» ηνπ, Ξαηξηάξρε Ἰσζήθ γηά ηήλ Φεξξάξα, ἄλ θαί ἐγλψξηδε ὅηη ἐθεῖ πξφθεηηαη λά 38
SYLVESTRE SYROPOULOS, Les Memoires, Roma 1971, ηκῆκα γ΄, θεθ. ε΄ – ζη΄, ζ. 166. Θ.Ζ.Δ. 4 (1962-1968) 277. 40 ΑΛΓΟΔΑΠ ΓΖΚΖΡΟΑΘΝΞΝΙΝΠ, ξζφδνμνο ιιάο, ἐλ Ιεηςία 1872, ζζ. 92-93. 41 Π. ΚΞΗΙΑΙΖΠ, ξζνδνμία θαί Ξαπηζκφο, η. Β΄, Ἀζήλαη 1969, ζ. 19. 42 ΑΓΗΝΠ ΚΑΟΘΝΠ ΔΦΔΠΝ, Ἔθζεζηο, θεθ. ζη΄, PO 17, 448. 39
49
δηεμάγεη ἕλα ηηηάλην ἀγψλα, γηά λά πείζεη ὄρη κφλνλ ηνχο Ιαηίλνπο, ἀιιά θαί ηνχο Ιαηηλφθξνλεο ζπλεπηζθφπνπο ηνπ, πνχ ἦηαλ ἕηνηκνη λά πνγξάςνπλ ηήλ ἕλσζε κέ ἀλεπίηξεπηνπο ζπκβηβαζκνχο ζέ ζέκαηα πίζηεσο. Λά ηνχο πείζεη δειαδή ὅηη ζηά ηῆο πίζηεσο δέλ ρσξεῖ νἰθνλνκία θαί ζπγθαηάβαζηο. κέγαο ἐθθιεζηάξρεο Πχιβεζηξνο Ππξφπνπινο, ζηά ἀπνκλεκνλεχκαηά ηνπ, κᾶο πιεξνθνξεῖ ὅηη, θαηά ηή δηάξθεηα ηῶλ ζπλεδξηάζεσλ ζηή Φισξεληία ζέ θάπνηα ζχλαμε ηῶλ ξζνδφμσλ, πνχ ἔθαλαλ, γηά λά πάξνπλ θαηεπζχλζεηο ζηήλ ἀληηκεηψπηζε ηῶλ Ιαηίλσλ :
«Ξάιηλ κεηά παξαδξνκήλ κεξῶλ δχν, ζπλειζφλησλ κῶλ εἰο ηφλ παηξηάξρελ ὡο ἔζνο, ιφγνη πνιινί πεξί ηῆο ἑλψζεσο ἐθηλήζεζαλ θαί παξεθίλνπλ θαί ἠμίνπλ ηόλ θέζνπ ρξήζαζζαη νἰθνλνκία ηηλί θαί ζπγθαηαβάζεη. Ὁ δέ ἔιεγελ: νὐθ ἐθρσξεῖ ζπγθαηάβαζηο εἰο ηά πεξί ηῆο πίζηεσο»43. Ρήλ ἑπνκέλε κέξα, πνχ δηεμήρζε λέν ζπκβνχιην ηῆο ξζνδφμνπ ἀληηπξνζσπείαο, ὁ Ππξφπνπινο ἀλαθέξεη ηά ἑμῆο : « …θαί ἀγαλαθηήζαο (ὁ Ἅγηνο) ηήλ ἰηακφηεηα θαί ηφ ζξάζνο αηῶλ (ηῶλ Ιαηηλνθξφλσλ ἀξρηεξέσλ) θαί θαηαιαβῶλ ὅηη πάληεο ζρεδφλ πξνδεδνκέλνη θαί ἕηνηκνί εἰζί πξφο ηήλ ηνῦ Ιαηηληζκνῦ ζπγθαηάζεζηλ, ἐζηώπεζε»44. Γειαδή ὅηαλ ὁ Ἅγηνο θαηάιαβε ὅηη ὅινη ζρεδφλ εἶραλ ἤδε πξνδψζεη ηήλ πίζηε θαί ἦηαλ ἕηνηκνη λά πνγξάςνπλ ηήλ ἐπαίζρπληε ἕλσζε, δέλ ἀπνηεηρίζηεθε, ὅπσο ζά ἐλεξγνῦζε ὁ π. Δζχκηνο θαί νἱ ὁκφθξνλέο ηνπ, ἀιιά ἐζηώπεζε, δειαδή ἐμαθνινπζνῦζε λά ἔρεη ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία καδί ηνπο. πνκέλσο εἶλαη πέξα γηά πέξα ἐζθαικέλν θαί δέλ ἔρεη θαλέλα ἔξεηζκα ηφ ζπκπέξαζκα, πνχ βγάδεη, ὅηη δῆζελ «ὁ Ἅγηνο ἦην θαη’ νζίαλ
ἀπνηεηρηζκέλνο ἀπφ ηήλ Φισξεληία, θαζ’ ἤλ ζηηγκήλ αηφο ἤζειε λά παξακείλεη ζηά ὅξηα ηῶλ Ξαηέξσλ θαί νἱ πφινηπνη πξνηηκνῦζαλ ηφλ ζπκβηβαζκφ θαί ηφ βφιεκα» (ζει. 214).
Ἅγηνο ἀγσλίζζεθε κέ ἀθαηακάρεηε γελλαηφηεηα, γηά λά καηαηψζεη ηήλ ζπκβαηηθή ἕλσζε. Ἔπεηηα, ὅκσο, ἀπφ ηήλ πξαγκαηνπνίεζή ηεο (1439) ζπληζηνῦζε ζηνχο ξζνδφμνπο: «Γεῖ γάξ παληάπαζηλ ἐθείλνπο (ηνύο Λαηηλόθξνλαο) εἶλαη θερσξηζκέλνπο ἠκῶλ» 45. Νἱ κεηά ηήλ ςεπδνζχλνδν ἀγῶλεο ηνῦ Ἁγίνπ γηά ηήλ ἀθχξσζε θαί ηήλ Ππλνδηθή ἀπνθήξπμή ηεο ἔθεξαλ θαξπνχο. Ξξάγκαηη, Ρνπηθή Πχλνδνο ζηά Ἱεξνζφιπκα ηφ 1443, ζηήλ ὁπνία ζπκκεηεῖραλ νἱ ηξεῖο Ξαηξηάξρεο ηῆο Ἀλαηνιῆο (Ἀιεμαλδξείαο, Ἀληηνρείαο, Ἱεξνζνιχκσλ), θαηεδίθαζαλ θαί ἀπεθήξπμαλ ηίο ἀπνθάζεηο ηῆο ςεπδνζπλφδνπ Φεξξάξαο-Φισξεληίαο, θαζήξεζαλ δέ ηφλ ἑλσηηθφ Ξαηξηάξρε Θσλζηαληηλνππφιεσο Κεηξνθάλε 46. πίζεο, ἕλσζε ἀπνθεξχρζεθε ἀπφ ηίο θθιεζίεο ηῆο Ρξαπεδνῦληνο, Οσζίαο, Κνιδνβιαρίαο, Ἰβεξίαο θαί Πεξβίαο, ἀπφ ηνχο Ἁγηνξεῖηεο 43
ΠΙΒΔΠΡΟΝΠ ΠΟΝΞΝΙΝΠ, Ρά ἀπνκλεκνλεχκαηα, ΣΗΗ, ζ. 444. Ό π., ζ. 446. ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ ΕΦΕΣΟΥ, Άπολογία, PG 160, 537A. 46 Μ. ΓΕΔΕΩΝ, Πατριαρχικαί πίνακες, σσ. 349-350. 44 45
50
Ξαηέξεο47, θαζψο ἐπίζεο θαί ἀπφ κεγάιε Ρνπηθή Πχλνδν, πνχ ζπγθνηήζεθε ζηφ Λαφ ηῆο Ἁγίαο Πνθίαο ζηή Θσλζηαληηλνχπνιε ηφ 1450. Πηή Πχλνδν αηή ζπκκεηεῖραλ νἱ παηξηάξρεο Ἀιεμαλδξείαο, Ἀληηνρείαο θαί Ἱεξνζνιχκσλ, δεθαέμη ἀξρηεξεῖο, θιεξηθνί θαί κεξηθνί γνχκελνη48.
47 48
Θ. ΒΙΑΣΝΠ, Ἡ ρεξζφλεζνο ηνῦ Ἁγίνπ Ὄξνπο Ἄζσ, ζ. 81. ΑΛΓΟΔΑΠ ΓΖΚΖΡΟΑΘΝΞΝΙΝΠ, Ἱζηνξία ηνῦ Πρίζκαηνο, ζ. 161.
51
Σό Αὐηνθέθαιν ηνῦ 1850 Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο παξνπζηάδεη πνιχ ζπλνπηηθά ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θαηάζηαζε θαηά ηήλ πεξίνδν ηῆο Ρνπξθνθξαηίαο-λεηνθξαηίαο, δειαδή ἀπφ ηφλ 15ν κέρξη θαί ηφλ 19ν αἰψλα, ἐλῶ θάλεη ἐθηελέζηεξε ἀλαθνξά ζηφ ζρίζκα ηῆο ιιαδηθῆο θθιεζίαο ηνῦ 1833. Ξαξακεξίδνκε ηφ ζέκα ηνῦ ζρίζκαηνο, ἐπεηδή αηφ δέλ ἔγηλε γηά ιφγνπο πίζηεσο, ἀιι’ ἐπεβιήζε ἄλσζελ ἀπφ ηνχο Βαπαξνχο γηά ιφγνπο πνιηηηθῆο ζθνπηκφηεηνο. Θά πεξηνξηζηνῦκε κφλν ζέ κηά κηθξή ἀλαθνξά ζηνχο Ἁγίνπο ηεο πεξηφδνπ αηῆο θαί ἰδηαίηεξα ζηνχο Θνιιπβάδεο Ξαηέξεο, Ὅζην Ληθφδεκν ηφλ Ἁγηνξείηε, Ὅζην Ἀζαλάζην ηφλ Ξάξην, Ἅγην Θνζκᾶ ηφλ Αἰησιφ, Ἅγην Καθάξην ηφλ Ξάηκην θ.ἄ. θαί ζηή ζηάζε, πνχ ἐηήξεζαλ ἀπέλαληη ζηνχο Ιαηίλνπο θαί ζηνχο Ιαηηλφθξνλεο ηῆο ἐπνρῆο ησλ, γηά ηνχο ὁπνίνπο, πεξηέξγσο, θαλέλα ιφγν δέλ θάλεη (γηαηί ἄξαγε;) ὁ π. Δζχκηνο. Θαη’ ἀξρήλ ἐθεῖλν, πνχ πξέπεη πξίλ ἀπ’ὅια λά ηνληζηεῖ ἐδῶ, εἶλαη ὅηη ὅινη νἱ Ξαηξηάξρεο Θσλζηαληηλνππφιεσο κεηά ηήλ ἅισζε ἦηαλ ἀλζελσηηθνί, ἐπεηδή αηφ ἐπέβαιε ὀζσκαληθή πνιηηηθή ηῆο ςειῆο Ξχιεο. Ρφ γεγνλφο αηφ ἀπνηειεῖ ἀιεζηλή εινγία ηνῦ Θενῦ, ἀπνηειεῖ ζά ιέγακε, ηήλ κεγάιε πξφλνηα ηνῦ Θενῦ ζηφ Γέλνο καο, γηά λά κᾶο πξνθπιάμεη ἀπφ ηφλ θίλδπλν ηνῦ Ξαπηζκνῦ θαί ηνῦ Ξξνηεζηαληηζκνῦ, πνχ ἦηαλ ἀζπγθξίησο κεγαιχηεξνο ἀπφ αηφλ ηνῦ Ἰζιάκ. Θαηά ηήλ πεξίνδν ινηπφλ αηή ηφ Φαλάξη γίλεηαη ηφ πξνπχξγην ηῆο ξζνδνμίαο, ὁ θπκαηνζξαχζηεο ηῆο Ξαπηθῆο (Νληηηθῆο) θαί Ξξνηεζηαληηθῆο πξνζειπηηζηηθῆο πξνπαγάλδαο, πνχ ἔθαλε θνβεξή ζξαχζε ζ’ ὅιε ηήλ Βαιθαληθή ρεξζφλεζν θαί ηήλ Κηθξά Ἀζία. Αηήλ ἀθξηβῶο ηήλ ἀληηπαπηθή ζηάζε ηνῦ Φαλαξίνπ εἶραλ π’ ὄςηλ ηνπο νἱ Θνιιπβάδεο Ξαηέξεο θαί αηή ἀπνηεινῦζε γη’ αηνχο ζεκεῖν ἀλαθνξᾶο, πνχ θαζφξηδε ηήλ ζπκπεξηθνξά ηνπο ζέ ὅιεο ηίο ἀμηνδάθξπηεο πηψζεηο θαί πξνδνζίεο ηῆο πίζηεσο, πνχ παξαηεξήζεθαλ θαηά ηήλ πεξίνδν αηή ἀπφ δηάθνξνπο ἐπηζθφπνπο θαί κνλαρνχο, πνχ κέ ηήλ ζπκπεξηθνξά ηνπο εἶραλ νζηαζηηθά ἑλσζεῖ κέ ηνχο Ιαηίλνπο θαί Ξξνηεζηάληεο. Ἀθ’ ἑλφο δειαδή δέλ εἶραλ θακκηά ἐθθιεζηαζηηθή ἐπηθνηλσλία κέ ὅινπο αηνχο ηνχο ἐπηζθφπνπο, πνχ πξφδσζαλ ηήλ πίζηε θαί θξάγθεςαλ, ἀθ’ ἑηέξνπ δέ ἔθαλαλ πνδεηγκαηηθφ ἀγψλα, γηά λά κεηαδψζνπλ θάπνην πλεπκαηηθφ θῶο ζηφλ ξζφδνμν ιαφ θαί λά ηφλ πξνθπιάμνπλ ἀπφ ηήλ παπηθή πξνπαγάλδα. ἱεξφο Καθάξηνο ὁ Ξάηκηνο δηεθήξπηηε κέ πφλν : «Ἀπφ ηφζαο Ππλφδνπο Ρνπηθάο θαί
Νἰθνπκεληθάο ἀθσξίζζεζαλ θαί ἀλεζεκαηίζζεζαλ νἱ Ιαηίλνη, θαί 52
ἀθφκε ἀκθηβάιιεηο ἀλίζσο θαί εἶλαη ἀλαζεκαηηζκέλνη; Ἀθφκε δέλ ηφ πηζηεχεηο πῶο εἶλαη αἱξεηηθνί;… Θαί πῶο ἐζχ θξαηεῖο ηνχο Ιαηίλνπο δηά ξζνδφμνπο;…Ξνῖνλ ζεκεῖνλ εἶδεο ἀπφ αηφλ ηφλ θξαξφπαπαλ πψο δχλαηαη λά ηειεηψζε κπζηήξηνλ, θαί πξνζηξέρεηο εἰο αηφλ θαί ἐμνκνινγῆζαη; …Ἀπφ ηφλ Θεφλ ηφλ ὕςηζηνλ, ηφλ παληνδχλακνλ, ρσξίδεζαη ηήλ ὥξαλ ἐθείλελ»49. δέ Ὅζηνο Ἀζαλάζηνο ὁ Ξάξηνο, ὅπσο θαί ὁ Ὅζηνο Ληθφδεκνο50, ἀληηζηεθφηαλ ζηνχο Ιαηηλφθξνλεο ηῆο ἐπνρῆο ηνπ θαί ἐδίδαζθε: «Ρίο νὔλ ηνχο πάληε ἀβαπηίζηνπο
(Ιαηίλνπο) ἐξεῖ κή δεῖλ βαπηίδεζζαη, ηῆ θαζνιηθῆ πξνζεξρνκέλνπο θθιεζία; νδείο δήπνπ λνῦλ θαί θξελῶλ κή ἐμεζηεθῶο. Ρνηγαξνῦλ βαπηίδνληαη παληαρνῦ, θἄλ ηηλέο, πάζεη κᾶιινλ ἤ θαί ἀκαζεία θηλνχκελνη, εἰζέηη θαί λῦλ ἀληηιέγεηλ ἐζέινπζη, ηήλ θεξνκέλελ Γηάηαμηλ πξνβάιινληεο, ηήλ κχξσ δερνκέλελ ηνχο ἀπφ Ιαηίλσλ ἐπηζηξέθνληαο»51.
49
ΔΦΟΑΗΚ ΗΔΟΝΠΝΙΚΩΛ, Δαγγειηθή Πάιπηγμ, Ιφγνο εἰο ηήλ ἑνξηήλ ηῶλ ηξηῶλ Ἱεξαξρῶλ, ἐλ Ἀζήλαηο 1867, ζζ. 326-327. 50 ΝΠΗΝΠ ΛΗΘΝΓΖΚΝΠ ΑΓΗΝΟΔΗΡΖΠ, Ξεδάιηνλ, Ἀζήλαη 1970, ζεκείσζηο ζηφλ κζη΄ Ἀπνζηνιηθφλ, ζ. 56. 51 Ρνῦ ἰδίνπ, πηηνκή εἴηε ζπιινγή ηῶλ ζείσλ ηῆο πίζηεσο δνγκάησλ, ἐλ Ιεηςία ασζη΄, ζζ. 350-352.
53
Ἡ ἀπνηείρηζηο ηνῦ Παιαηνῦ Ἡκεξνινγίνπ. Ρφ ζέκα ηῆο ἀπνηεηρίζεσο ηῶλ Ξαιαηνεκεξνινγηηῶλ δηαπξαγκαηεχεηαη ἄξηζηα ὁ π. Δζχκηνο, κέ πνιιέο καξηπξίεο ἀπφ ηνχο Ξαηέξεο θαί ηήλ Θαλνληθή Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο θαί δέλ ἔρνπκε λά ἐθθξάζνπκε θακκία ἀληίξξεζε. Πέ ἕλα κφλν ζεκεῖν πηζηεχνπκε ὅηη ἀζηνρεῖ. Ἰζρπξίδεηαη ὅηη : «Ξάλησο εἶλαη
πξνηηκψηεξν λά ἀλήθεη θαλείο ζέ ζρίζκαηα θαί παξαηάμεηο (ἄλ βεβαίσο ἐληφο αηῶλ δέλ ἐκθηινρσξνῦλ αἱξεηηθέο δνμαζίεο), παξά ζέ αἱξεηηθνχο πηζθφπνπο, δηφηη ζχκθσλα κέ ηνχο Ξαηέξεο αἵξεζηο ζέ ρσξίδεη ἀκέζσο ἀπφ ηφλ Θεφ» (ζει. 257-258). Θά πξνηηκνῦζε ινηπφλ λά ἀλήθεη ζηφ ζρίζκα ηῶλ Ξαιαηνεκεξνινγηηῶλ; Γηφηη θαί ζηφ ζρίζκα αηφ δέλ ἐκθηινρψξεζαλ αἱξεηηθέο δνμαζίεο, νἱ δέ ὀπαδνί ηνπ θξαηνῦλ ἀπαξαζάιεπηα ὅια ηά ὀξζφδνμα δφγκαηα ἀλφζεπηα θαί ἀθέξαηα. Ὡζηφζν γλσξίδνπκε πνηά ἦηαλ ὅιε πνξεία θαί ἐμέιημηο ησλ κέρξη ζήκεξα, ηήλ ὁπνία ἐμέιημε θαί ὁ ἴδηνο γλσξίδεη, δηφηη ηήλ πεξηγξάθεη ἄξηζηα κέ ὅζα ἀλαθέξεη : «Αηφ
ὅκσο πνχ ἀπνδεηθλχεη ηφλ ἐθηξνρηαζκφ αηῆο ηῆο ἀπνηεηρίζεσο εἶλαη δεκηνπξγία πνιιῶλ Ππλφδσλ κή ἐρφλησλ κεηαμχ ησλ νδεκία ἐθθιεζηαζηηθή ἐπηθνηλσλία. Ππλφδσλ νἱ ὁπνῖεο κία πνιεκεῖ ηήλ ἄιιε, Ππλφδσλ ἀιιεινθαζαηξνπκέλσλ, νἱ ὁπνῖεο ἔρνπλ ἕλα κφλν ζπλδεηηθφ θξίθν θαί θνηλφ γλψξηζκα, ηήλ κεηά πάζνπο ἐκκνλή εἰο ηφ παιαηφ κεξνιφγην. Αηφ ἀπνηειεῖ ἕλα εἶδνο ἰδηνηχπνπ Ξξνηεζηαληηζκνῦ …Αηή θαηάζηαζηο ηῶλ ἀληηκαρνκέλσλ Ππλφδσλ, ἴζσο εἶλαη κεγαιπηέξα ἀπφδεημηο δηά ηφ ὅηη ἐλ θαηξῶ αἱξέζεσο δέλ δεκηνπξγνῦκε αζαίξεηα Πχλνδν…»
(ζει. 257). Ιεηηνχξγεζε δειαδή θαί ζέ αηνχο, ὅπσο πνιχ ζσζηά ἀλαθέξεη, ὁ πλεπκαηηθφο λφκνο ηῆο ἀληαπνδφζεσο, ὁ ὁπνῖνο ιέγεη, ὅηη ἀπφ αηφ ηφ παξάλνκν, ηφ ὁπνῖν πξάηηεηο, λνκίδνληαο ὅηη πεξεηεῖο ηφλ Θεφ, ἀπφ αηφ θαί ζά ηηκσξεζεῖο. Ρνχο ἐηηκψξεζε, ινηπφλ, ὁ Θεφο, ἀθήξεζε ηήλ Σάξηλ Ρνπ ἀπφ αηνχο, δέλ εφδσζε ηήλ πξνζπάζεηά ηνπο, ηνχο παξέδσθε «εἰο ἀδφθηκνλ λνῦλ πνηεῖλ ηά κή θαζήθνληα»52. Ξῶο, ινηπφλ, ἐμεγεῖηαη λά πξνηηκᾶ αηνχο, πνχ θαηαδηθάδεη θαί ὁ ἴδηνο; πσζδήπνηε ἐδῶ πάξρεη ἀληίθαζηο ζηά ιεγφκελά ηνπ. Ξέξαλ ηνχηνπ μερλᾶ ὅηη ηφ ζρίζκα δέλ ἐπνπιψλεηαη νὔηε κέ αἷκα καξηπξίνπ, ὅπσο ραξαθηεξηζηηθά ηνλίδεη ὁ ἱεξφο Σξπζφζηνκνο; Ρφζν αἵξεζε ὅζν θαί ηφ ζρίζκα ὁδεγνῦλ ἐμ ἴζνπ ζηήλ ἀπψιεηα ηῆο ζσηεξίαο, δηφηη θαί ζηίο δχν θαηαζηάζεηο ἔρνπκε ἔθπησζε ἀπφ ηφ Πῶκα ηῆο θθιεζίαο. άλ ὁ π. Δζχκηνο 52
Οσκ. 1, 28.
54
ἀπνηεηρίζηεθε ἀπφ ηήλ θθιεζία ηῆο ιιάδνο, ἐπεηδή πηζηεχεη, ὅηη αηή ἔρεη πέζεη ἐμ’ ὁινθιήξνπ ζηήλ αἵξεζε ηνῦ Νἰθνπκεληζκνῦ, δέλ βξίζθεηαη δέ ἐπίζεο νὔηε ζηνχο Ξαιαηνεκεξνινγῆηεο, ηφηε ινηπφλ πνῦ βξίζθεηαη ξζφδνμνο θθιεζία; Γηφηη, δέλ εἶλαη δπλαηφλ λά ράζεθε, ἀθνῦ «πχιαη ἅδνπ ν θαηηζρχζνπζηλ αηῆο» 53. Ἄο θάλεη ηφλ θφπν λά κᾶο ηήλ πνδείμεη, γηά λά μέξνπκε θη ἐκεῖο. θηφο θη ἄλ πηζηεχεη ὅηη θθιεζία εἶλαη ὁ ἴδηνο θαί ὅζνη ηφλ ἀθνινπζνῦλ ἤ ἄλ θθιεζία εἶλαη ἀφξαηε, θαηά ηήλ πξνηεζηαληηθή ἐθθιεζηνινγία, ὅπνηε ςάρλνπκε λά ηήλ βξνῦκε. Ξάλησο λνκίδνπκε ηφ ἀζθαιέζηεξν γη’ αηφλ ζά ἦηαλ λά ἀθνινπζνῦζε κέ ηαπείλσζε ηήλ ζηάζε θαί ηήλ δηαγσγή, πνχ ἐηήξεζαλ ἀπέλαληη ζ’ αηήλ ηήλ παλαίξεζε κεγάιεο ζχγρξνλεο ζηαθέο κνξθέο, ὅπσο ὁ Γέξσλ Ξαΐζηνο ὁ Ἁγηνξείηεο, ὁ Ὅζηνο Ἰνπζηίλνο ὁ Ξφπνβηηο, ὁ Γέξσλ Πσθξφληνο ηνῦ Ἔζζεμ, ὁ Γέξσλ θξαίκ ὁ Φηινζεΐηεο θ.ἄ., πνχ ὅινη ηνπο ἔδεζαλ κέζα ζηφ πεηζί ηνπο ηήλ αἵξεζε αηή. άλ πάιη ἀμηψζεθε λά ιάβεη ἀπφ ηφλ Θεφ κεγαιχηεξα θαί ςειφηεξα ραξίζκαηα ἀπφ αηνχο θαί ἔρεη πξννξηζηεῖ ὡο ἄιινο Κάξθνο Δγεληθφο, ὡο λένο ἄηιαο ηῆο ξζνδνμίαο, λά ζψζεη ηήλ ξζνδνμία, αηφ ζά εἶρε γίλεη θαλεξφ κέρξη ηψξα ζηφλ πηζηφ ιαφ ηνῦ Θενῦ. Ρέηνηνπ, ὅκσο, κεγέζνπο παηεξηθφ ἀλάζηεκα δέλ θαίλεηαη λά εἶλαη ὁ π. Δζχκηνο.
53
Καηζ. 16, 18.
55
Ἡ ἀπνηείρηζηο ηῶλ Ἁγηνξεηηῶλ Παηέξσλ ἀπό ηόλ Παηξηάξρε Ἀζελαγόξα Πηφ θεθάιαην αηφ ὁ π. Δζχκηνο πεξηγξάθεη ζπλνπηηθά ηφ ἱζηνξηθφ ηεο ἀπνηεηρίζεσο ὁξηζκέλσλ Ἁγηνξεηηηθῶλ Κνλῶλ (ὀθηψ ηφλ ἀξηζκφ) θαί ηήλ παχζε π’ αηῶλ ηῆο κλεκνλεχζεσο ηνῦ Ξαηξηάξρνπ Ἀζελαγφξνπ θαηά ηήλ ηξηεηία 1970-1973. Πρεηηθά κέ ηήλ ἀπνηείρηζε αηή ἐπηζεκαίλνπκε ηά ἑμῆο : Ἡ δηαθνξεηηθή ζηάζηο θαί ηνπνζέηεζηο ηῶλ Ἁγηνξεηηηθῶλ Κνλῶλ εἰο ὅ,ηη ἀθνξᾶ ηήλ κλεκφλεπζε ηνῦ Ξαηξηάξρνπ ὀθείιεηαη, θαηά ηήλ ηαπεηλή καο γλψκε, ζηφλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν κέ ηφλ ὁπνῖν ἐμεηίκεζαλ ηήλ ἄξζε ηῶλ ἀλαζεκάησλ ηνῦ 1965. Νἱ κέλ πξῶηεο, πνχ ἀπνηεηρίζηεθαλ, εἶδαλ ζηήλ ἄξζε αηή ηήλ ἕλσζε ξζνδνμίαο θαί Ξαπηζκνῦ, παξά ηίο πάξρνπζεο δνγκαηηθέο δηαθνξέο. ζεψξεζαλ, δειαδή, ὅηη θαί ζηήλ πξνθεηκέλε πεξίπησζε παξαγκαηνπνηήζεθε θάηη ἀλάινγν κέ ηίο ςεπδνελψζεηο ηῆο Ιπψλ ηφ 1274 ἤ ηήλ ςεπδνέλσζε ηῆο Φεξξάξαο-Φισξεληίαο ηφ 1438-9. Ὅπνηε ὡο ἄιινη ζηνκάξηπξεο ἐπί Βέθθνπ ἤ ὡο ἄιινη Κάξθνη Δγεληθνί ὕςσζαλ ηά ιάβαξα ηνῦ ἀγῶλνο, ἄλ θαί ὄρη ἐπηηπρῶο, δηφηη ηνχο ἔιεηπε ηφ καξηπξηθφ θξφλεκα, πνχ εἶραλ νἱ πξναλαθεξζέληεο. Ἔηζη ἔζβεζε ὁ ἀγψλαο ηνχο ἄδνμα θαί ηαπεηλσηηθά, ὅπσο ζπάεη κία ζαπνπλφθνπζθα. Ρφ ρεηξφηεξν, ὅκσο, εἶλαη ὅηη ηαπείλσζε θαί ὁ ἐμεπηειηζκφο ηῶλ παξαπάλσ Ἱεξῶλ Κνλῶλ ἐζήκαηλε κία ζξηακβεπηηθή λίθε γηά ηνχο Νἰθνπκεληζηέο, νἱ ὁπνῖνη ζηφ ἑμῆο ζά ζπκπεξηθέξνληαη κέ ηφλ ἀέξα ηνῦ ληθεηνῦ θαί ζά θαηνξζψλνπλ λά ἐπηβάιινληαη ζηνχο Ἁγηνξεῖηεο θαί λά ηνχο θιείλνπλ ηφ ζηφκα ζέ ὅπνηα ηπρφλ κεηαγελέζηεξε δηακαξηπξία ηνπο. Αηφ ἀθξηβῶο βιέπνπκε λά γίλεηαη κέρξη ζήκεξα, ὅπνπ νἱ Νἰθνπκεληζηέο θαηνξζψλνπλ δπζηπρῶο κέ ηίο ἀπεηιέο θαί ηίο θνβέξεο λά ἐπηβάιινπλ ζηγήλ ἰρζχνο ζ’ ὅινπο ζρεδφλ ηνχο Ἁγηνξεῖηεο, ἔηζη ὥζηε ηψξα πιένλ, ἔρνληαο ἐμαζθαιηζκέλα ηά λῶηα, λά πξνρσξνῦλ ἀθάζεθηνη ζηά ἑλσηηθά ηνπο ζρέδηα. Νἱ ἄιιεο Κνλέο, πνχ δέλ ἀπνηεηρίζηεθαλ, δέλ ἐζεψξεζαλ ηήλ ἄξζε ηῶλ ἀλαζεκάησλ ὡο de facto ἕλσζε κέ ηφλ Ξαπηζκφ, ἀιιά ἁπιῶο ζάλ ἕλα πξῶην βῆκα πξφο ηήλ ἕλσζε. Ἡ κέρξη ηψξα πνξεία ηῶλ πξαγκάησλ ἀπέδεημε ὅηη ἄξζε ηῶλ ἀλαζεκάησλ δέλ ἀπνηεινῦζε ηήλ ἴδηα ηήλ ἕλσζε, δηφηη ηφ θαιά ὀξγαλσκέλν θαί κειεηεκέλν ζρέδην ἑλψζεσο, πνχ θαηέζηξσζε ηφ Βαηηθαλφ ἤδε ἀπφ ηφ 196554, πξνέβιεπε ηήλ ἄξζε ηῶλ ἀλαζεκάησλ ὡο ἕλα πξῶην βῆκα πξφο ηήλ ἕλσζε θαί ὄρη ὡο ηήλ ἴδηα ηήλ ἕλσζε. 54
Ξεξηζζφηεξα ζρεηηθά κέ ηφ ζρέδην ηνῦ Βαηηθαλνῦ βιέπε: ΑΟΣΗΚ. ΞΑΙΝΠ ΓΖΚΖΡΟΑΘΝΞΝΙΝΠ, Ἡ ξζνδνμία κπξνζηά ζηή ζχειια ηνῦ ζπγρξφλνπ πξνηεζηαληηθνῦ θαί παπηθνῦ Νἰθνπκεληζκνῦ, Ξεηξαηεχο 2011, ζζ. 86-91.
56
Ρφ ζρέδην πξνέβιεπε κεηά ηήλ ἄξζε ηῶλ ἀλαζεκάησλ ηήλ πξνιείαλζε ηνῦ ἐδάθνπο κέ ηφλ «Γηάινγν ηῆο ἀγάπεο θαί ηῆο θαηαιιαγῆο», ζηή ζπλέρεηα ηφλ ζενινγηθφ δηάινγν, θαηφπηλ ηήλ ἀλαγλψξηζε ηνῦ Ξαπηζκνῦ ὡο θαλνληθῆο ξζνδνμνχζεο θθιεζίαο κέ ηφλ παξακεξηζκφ ηῶλ πνηθίιισλ δνγκαηηθῶλ δηαθνξῶλ (βι. ἀπνθάζεηο ηνῦ Balamand) θαί ηέινο ηήλ ἐπηθέληξσζε ηῆο ζεκαηνινγίαο πάλσ ζηφ ἐπίκαρν θαί ἀθαλζῶδεο ζέκα ηνῦ Ξξσηείνπ. Θαί ἀθξηβῶο ζ’ αηφ ηφ ζεκεῖν ηνῦ δηαιφγνπ βξηζθφκαζηε ζήκεξα. πνκέλσο νἱ Ἱεξέο Κνλέο, πνχ δέλ ἀπνηεηρίζηεθαλ, εἴηε ἐλ γλψζεη ηνπο, εἴηε ἐλ ἀγλνία ηνπο, δέλ ἔπεζαλ ἔμσ.
57
Γεληθά ζπκπεξάζκαηα Ἀπφ ηήλ ὅιε θξηηηθή κειέηε ηνῦ βηβιίνπ ηνῦ π. Δζπκίνπ ζά κπνξνχζακε λά θαηαιήμνπκε ζηά ἀθφινπζα ζπκπεξάζκαηα: Α) Γηάρπηε ζ’ ὅιν ηφ βηβιίν, ἀπφ ηήλ ἀξρή ὡο ηφ ηέινο, εἶλαη πξνζπάζεηα ἀπαμηψζεσο θαί πεξηζσξηνπνηήζεσο ηνῦ Ππλνδηθνῦ Θεζκνῦ ηῆο θθιεζίαο, ἐλῶ παξάιιεια πεξηνλίδεηαη ἀληίιεςε ηῆο ἀηνκηθῆο εζχλεο ηνῦ θάζε πηζηνῦ γηά ηήλ ἐπηζήκαλζε, δηάγλσζε θαί πξνθχιαμή ηνπ ἀπφ ηήλ αἵξεζε. Κία ηέηνηα ζέζε, ὅκσο, εἶλαη ἀληίζεηε θαί μέλε πξφο ηήλ Ξαηεξηθή θαί Ππλνδηθή Ξαξάδνζε ηῆο θθιεζίαο. Νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο ἐζέβνλην ηφλ Ππλνδηθφ Θεζκφ ὡο θφξελ ὀθζαικνῦ θαί ἔδηλαλ πξψηε πξνηεξαηφηεηα ζ’ αηφλ, ηφζν γηά ηήλ δηεπζέηεζε θαί ἐπίιπζε ηῶλ πάζεο θχζεσο ἐθθιεζηαζηηθῶλ δεηεκάησλ, ὅζν ἐπίζεο (πξφ πάλησλ) γηά ζέκαηα αἱξέζεσο. Β) ξφινο ηῶλ ἀιεζηλῶλ πνηκέλσλ, ραξηζκαηνχρσλ θαί δηαθξηηηθῶλ Γεξφλησλ θαί πλεπκαηηθῶλ Ξαηέξσλ, πνχ πάληνηε πῆξραλ θαί πάξρνπλ κέζα ζηήλ θθιεζία (πάξα ηφ γεγνλφο, ὅηη εἶλαη ζπάληνη θαί δπζεχξεηνη ζήκεξα), πνβαζκίδεηαη θαί ζρεδφλ ἐθκεδελίδεηαη. Νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο ηῆο ἐπνρῆο καο, νἱ θσηηζκέλεο αηέο ςπρέο, νἱ ὁπνῖεο πξφ πάλησλ ζήκεξα, ἐλ θαηξῶ δειαδή αἱξέζεσο, θαινῦληαη λά παίμνπλ θπξηαξρηθφ ξφιν θαί λά θαζνδεγήζνπλ ηφ πνίκλην, (ηφ ὁπνῖν ζηήλ πιεηνλφηεηά ηνπ παξακέλεη ἀθαηήρεην θαί ἀπιεξνθφξεην) ζηφ εἰδηθφ αηφ θαί πνιχ πεχζπλν ζέκα ηῆο ἀπνηεηρίζεσο, παξακεξίδνληαη. Ξνπζελά ζηφ βηβιίν ηνπ δέλ γίλεηαη ιφγνο γηά ηίο κεγάιεο ζηαθέο θαί ραξηζκαηνῦρεο κνξθέο ηῆο ἐπνρῆο καο, ὅπσο ὁ Γέξσλ Ξαΐζηνο ὁ Ἁγηνξείηεο, ὁ Ὅζηνο Ἰνπζηίλνο ὁ Ξφπνβηηο, ὁ Γέξσλ Πσθξφληνο ηνῦ Ἔζζεμ, ὁ Γέξσλ Ξνξθχξηνο ὁ Θαπζνθαιπβίηεο, ὁ Γέξσλ θξαίκ ὁ Φηινζεΐηεο θ.ἄ. Ξνπζελά δέλ γίλεηαη ιφγνο γηά ηήλ ζηάζε, πνχ ἐηήξεζαλ ἀπέλαληη ζηήλ αἵξεζε ηνῦ Νἰθνπκεληζκνῦ. μ ὅζσλ γλσξίδνπκε, ἐλῶ ὅινη νἱ πξναλαθεξζέληεο ἐπεζήκαλαλ θαί θαηαδίθαζαλ ηήλ αἵξεζε, θαλέλαο ἐμ αηῶλ δέλ ἀπνηεηρίζηεθε. Κφλνλ ὁ Γέξσλ Ξαΐζηνο δηέθνςε πξνζσξηλά ηφ κλεκφζπλν ηνῦ Ξαηξηάξρνπ Ἀζελαγφξνπ ζηήλ ηξηεηία 1970-1973. Ρί ζπκβαίλεη ινηπφλ; Ὅινη αηνί νἱ Ἅγηνη Γέξνληεο, γηά ηνχο ὁπνίνπο πάξρνπλ ἀπνδεδεηγκέλεο καξηπξίεο κέ ζαπκαζηά γεγνλφηα ἀπφ ηήλ δσή ηνπο, πνχ ἀπνδεηθλχνπλ ηήλ ἁγηφηεηα ηνῦ βίνπ ηνπο, ἔπεζαλ ἔμσ θαί πιαλήζεθαλ ζηφ δσηηθῆο ζεκαζίαο γηά ηήλ ζσηεξία αηφ ζέκα ηῆο ἀπνηεηρίζεσο; Γέλ λνκίδνπκε. Θά θαηαινγίζνπκε ζ’ αηνχο παξάβαζε ηνῦ 15νπ Θαλφλνο ηῆο ΑΒ΄ Ππλφδνπ; Ἀζθαιῶο ὄρη. Δἶλαη 58
δπλαηφλ λά κήλ δήηεζαλ θαί λά κήλ ἔιαβαλ πιεξνθνξία ἀπφ ηφλ Θεφ γηά ηφ δήηεκα αηφ, πνχ εἶλαη δήηεκα δσῆο θαί ζαλάηνπ; Ὄρη βέβαηα. Νἱ Ἅγηνη αηνί Ξαηέξεο εἶραλ πιεξνθνξία, δέλ ἀκθηβάινπκε θαζφινπ γη’ αηφ, ἀκθηβάινπκε ὅκσο ἄλ ὁ π. Δζχκηνο εἶρε πιεξνθνξία λά γξάςεη αηφ ηφ βηβιίν, πνχ ἔγξαςε, κέ ηφλ ηξφπν πνχ ηφ ἔγξαςε. Ἕλα ἀπφ ηά δχν πξέπεη λά γίλεη : Ἤ λά ἀθνινπζήζνπκε ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο θαί λά δηαγξάςνπκε ηφ βηβιίν ηνῦ π. Δζπκίνπ ἤ λά ἀθνινπζήζνπκε ηφλ π. Δζχκην θαί λά δηαγξάςνπκε ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο. Ὡζηφζν, ὁ Θεφο κᾶο ἔδσζε πνιιέο καξηπξίεο, κέ ζαπκαζηά γεγνλφηα, γηά ηήλ ἁγηφηεηα ηῶλ πξψησλ, ἐλῶ δέλ κᾶο ἔδσζε θακία καξηπξία γηά ηήλ ἁγηφηεηα ηνῦ δεπηέξνπ. Γ) Πηή ζέζε ηνῦ ξφινπ ηῶλ Ἁγίσλ Ξαηέξσλ ηνπνζεηεῖηαη ηφ ἔλζηηθην θαί εἰζάγεηαη ἔλλνηα ηῆο «ἐμ ἐλζηίθηνπ ἀπνηεηρίζεσο». Ρφ ἔλζηηθην δειαδή θαί ὄρη θξίζε θαί θαζνδήγεζε πφ ηῶλ Ἁγίσλ θαί θσηηζκέλσλ Γεξφλησλ εἰο ὅ,ηη ἀθνξᾶ ηήλ ἀπνηείρηζε, θαιεῖηαη λά γίλεη ὁ ὁδεγφο καο ζ’ αηήλ. Ἀιινίκνλν, ὅκσο, ἄλ ζπκβεῖ θάηη ηέηνην, δηφηη ηφ ἔλζηηθην θαί ἀηνκηθή θξίζηο ηνῦ θαζελφο πνιιέο θνξέο κᾶο ἐμαπαηᾶ, ἰδίσο ὅηαλ ὁ ἄλζξσπνο δέλ ἔρεη ἀθφκε θαζαξίζεη ηήλ ςπρή ηνπ ἀπφ ηά πάζε θαί δέλ ἔρεη ἀμησζεῖ ζείνπ θσηηζκνῦ. Ἡ «ἐμ ἐλζηίθηνπ ἀπνηείρηζηο» δέλ καξηπξεῖηαη ζέ θαλέλα Θαλφλα ηῆο θθιεζίαο θαί εἶλαη μέλε πξφο ηήλ Ξαξάδνζή ηεο. Γ) Ξαξεξκελεχεη ηφλ 15ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄, δηφηη ἀδπλαηεῖ λά ηφλ δεῖ κέζα ζηή ζπλάθεηά ηνπ κέ ηνχο δχν πξνεγνπκέλνπο, 13 ν, 14ν θαί ηφ πξῶην κέξνο ηνῦ 15νπ, ὅπσο ἐπίζεο θαί ζέ ζπλάθεηα κέ ηνχο Θαλφλεο Α΄, Β΄ θαί Ε΄ ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο. Νἱ Θαλφλεο ηῆο Γ΄ Νἰθνπκεληθῆο θαηαδηθάδνπλ κέ ἕλα γεληθφ, κή ὀλνκαζηηθφ, ηξφπν θάζε αἱξεηηθφ γλσζηῆο θαί θαηαδηθαζκέλεο αἱξέζεσο, ἐλῶ ὁ 15νο ηῆο ΑΒ΄ ζεσξεῖ αηνλφεηε ηήλ ἀλάγθε ηῆο Ππλνδηθῆο θξίζεσο (ὀλνκαζηηθά) ηνῦ ζπγθεθξηκέλνπ αἱξεηηθνῦ ἐπηζθφπνπ, πνχ κέρξη πξνηηλφο ἦηαλ «πξφεδξνο», θαλνληθφο ἐπίζθνπνο, θαί ζηή ζπλέρεηα ἔπεζε ζηήλ αἵξεζε, δηφηη αηφ ἀπαηηεῖ, λνεκαηηθή ζπλάθεηά ηνπ κέ ηνχο δχν πξνεγνπκέλνπο Θαλφλεο. Ξάλησο Ππλνδηθή θαηαδίθε ηῶλ αἱξεηηθῶλ, εἴηε ὀλνκαζηηθά εἴηε κή ὀλνκαζηηθά, εἶλαη ἀπαξαίηεηε θαί πνπζελά ζέ θακκηά πεξίπησζε δέλ πάξρεη δηαθνπή ἐθθιεζηαζηηθῆο θνηλσλίαο (ἀπνηείρηζε) ρσξίο θαηαδίθε ηῶλ αἱξεηηθῶλ. πνκέλσο ἀγσληψδεο πξνζπάζεηα ηνῦ π. Δζπκίνπ λά πείζεη ηφλ ἀλαγλψζηε γηά «ἀπνηείρηζε πξφ ζπλνδηθῆο θξίζεσο», εἴηε ηῆο αἱξέζεσο εἴηε ηῶλ αἱξεηηθῶλ, ἐπαλαιακβάλνληαο παληνῦ ζ’ ὅιν ηφ βηβιίν ηνῦ ηήλ παξαπάλσ θξάζε εἶλαη ἐζθαικέλε. 59
πίζεο, ἀγλνεῖ ἤ ζέιεη λά ἀγλνεῖ ηίο ἑθάζηνηε Ρνπηθέο Ππλφδνπο, πνχ ζπγθξνηνῦζαλ νἱ Ξαηέξεο ἀκέζσο ἤ ιίγν κεηά ηήλ ἐκθάληζε ηῆο αἱξέζσο, νἱ ὁπνῖεο ἔπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηήλ ἀπνηείρηζε ηῶλ Ξαηέξσλ. Δ) Ππγρέεη ηήλ ἀπνηείρηζε κεηαμχ Ιαηίλσλ θαί Ιαηηλνθξφλσλ ζηήλ ἐπνρή κεηά ηφ ζρίζκα ηνῦ 1054. Ὅπσο ἤδε ἔρεη ηνληζηεῖ, νἱ Ξαηέξεο δέλ δηέθνπηαλ ηήλ ἐθθιεζηαζηηθή θνηλσλία κέ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο (παξ’ ὅιν πνχ αηνί δέλ εἶραλ ἀθξαηθλῶο ξζφδνμν θξφλεκα), παξά κφλνλ ὅηαλ αηνί πξνρσξνῦζαλ, κεηά ἀπφ δηαιφγνπο θαί Ππλνδηθέο δηαδηθαζίεο, ζέ ἐπίζεκε ἕλσζε κέ ηνχο Ξαπηθνχο. Θαί ηέηνηνπ εἴδνπο ἑλψζεηο, κᾶιινλ ςεπδνελψζεηο, ἔγηλαλ δχν κέρξη ηψξα. Ἡ ςεπδνέλσζηο ηῆο Ιπψλ ηφ 1274 θαί αηή ηῆο Φεξάξαο-Φισξεληίαο ηφ 1438-9. Αηφ θαίλεηαη μεθάζαξα θαί ἀπφ ηά ἴδηα ηά θείκελα, πνχ παξαζέηεη ὁ π. Δζχκηνο, ἀιιά θαί ἀπφ ἄιιεο πεγέο. Ἄλ, γηά παξάδεηγκα, ὁ Ἅγηνο Κάξθνο ὁ Δγεληθφο εἶρε ἀπνηεηρηζηεῖ ἀπφ ηνχο Ιαηηλφθξνλεο ηῆο ἐπνρῆο ηνπ, δέλ ζά δερφηαλ θαζφινπ λά ζπκκεηάζρεη ζηήλ ςεπδνζχλνδν ηῆο Φεξάξαο-Φισξεληίαο. πνκέλσο, νἱ Ἅγηνη Ξαηέξεο, πνχ ἔδεζαλ κεηά ηφ ζρίζκα, ἔζεηαλ ὡο ὄξν δηαθνπῆο ηνῦ κλεκνζχλνπ ηήλ ἕλσζε κέ ηφλ Ξαπηζκφ θαί ὄρη ηίο πξνζπάζεηεο γηά ηήλ ἕλσζε ἤ ηνχο δηαιφγνπο. ΠΡ) Θάλεη ηφ κεγάιν ιάζνο λά ἐθαξκφδεη ηφλ 15 ν Θαλφλα ηῆο ΑΒ΄ ζηήλ πεξίπησζε ηῆο αἱξέζεσο ηνῦ Νἰθνπκεληζκνῦ. παξαπάλσ Θαλφλαο ἐπηηξέπεη ηήλ ἀπνηείρηζε κφλν ζέ πεξίπησζε αἱξέζεσο θαηεγλσζκέλεο ἀπφ Πχλνδν ἤ ἀπφ Ἁγίνπο Ξαηέξεο :
«Νἱ γάξ δη’ αἵξεζηλ ηηλά παξά ηῶλ Ἁγίσλ Ππλφδσλ ἤ Ξαηέξσλ θαηεγλσζκέλελ…». Νἰθνπκεληζκφο δέλ ἔρεη θαηαδηθαζηεῖ κέρξη
ζήκεξα ἀπφ Πχλνδν (Ρνπηθή ἤ Νἰθνπκεληθή). Κφλν ἀπφ ζπγρξφλνπο Ξαηέξεο, πνχ ἀλαθέξακε παξαπάλσ, ἔρεη θαηαγλσζηεῖ, ρσξίο ὅκσο ὅινη αηνί λά ἔρνπλ ἀπνηεηρηζηεῖ. Θαί δέλ ἀπνηεηρίζηεθαλ, δηφηη εἶραλ ηφλ ἀλάινγν θσηηζκφ λά δηαθξίλνπλ ηήλ ἀλάγθε ηῆο Ππλνδηθῆο θαηαδίθεο ηῆο θαηλνχξγηαο αηῆο αἱξέζεσο. Αηφο, ἄιισζηε, ἦηαλ ὁ θχξηνο ζθνπφο θαί θπξία ἐπηδίσμηο ηῶλ ἀξραίσλ κεγάισλ Ξαηέξσλ, ἐπίηεπμε ηῆο Ππλνδηθῆο θαηαδίθεο ηῶλ αἱξέζεσλ θαί ηῶλ αἱξεηηθῶλ ηῆο ἐπνρῆο ησλ. Ρφηε κφλν ὁ ἀγψλαο ησλ ἀπνθηνῦζε ζηέξεα βάζε θαί ἀδηάζεηζην ζεκέιην. Θαί ἀθξηβῶο πάλσ ζ’ αηή ηήλ βάζε ηῆο Ππλνδηθῆο θαηαδίθεο ἐζηήξηδαλ θαηφπηλ ηήλ ἀπνηείρηζή ηνπο ἀπφ ηνχο αἱξεηηθνχο. Δζχο ἐμ ἀξρῆο πξέπεη λά ηνλίζνπκε ὅηη αἵξεζε αηή δέλ ηαπηίδεηαη νὔηε κέ ηφλ Ξαπηζκφ νὔηε κέ ηφλ Ξξνηεζηαληηζκφ θαί 60
εἶλαη κεγάιν ιάζνο λά ζπγρένληαη νἱ αἱξέζεηο αηέο κεηαμχ ηνπο, ἔζησ θαί ἄλ εἶλαη ζηελά ζπλπθαζκέλεο θαί ἀιιεινπεξηρσξνχκελεο κεηαμχ ηνπο. Νἰθνπκεληζκφο εἶλαη ἕλα θαηλνχξγην ζξεζθεπηηθφ κφξθσκα ηνῦ 20νπ αἰῶλνο, πνχ γελλήζεθε, κεγάισζε θαί γαινπρήζεθε κέζα ζ’ ἕλα θιίκα θαί ζέ κηά ἀηκφζθαηξα πλεπκαηηθή, πνχ θπξίαξρν ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκά ηεο εἶλαη ηφ ζηνηρεῖν ηνῦ ζξεζθεπηηθνῦ ζπγθξεηηζκνῦ, ηῆο ἀλακίμεσο δειαδή θαί ἐλαξκνλίζεσο πνηθίιισλ αἱξεηηθῶλ ζεσξηῶλ θαί ζξεζθεπηηθῶλ ἀληηιήςεσλ, πνχ ἀλήθνπλ ζέ δηάθνξεο ρξηζηηαληθέο ὁκνινγίεο ἤ θαί ζξεζθεῖεο. Αηφ δέ ηφ πλεῦκα ηνῦ ζξεζθεπηηθνῦ ζπγθξεηηζκνῦ, ζχκθσλν θαηά πάληα κέ ηφ πλεῦκα θαί ηήλ θπξίαξρε ἰδενινγία ηῆο Λέαο πνρῆο, ἦηαλ ἄγλσζην κέρξη πεξίπνπ ηά ηέιε ηνῦ 19 νπ αἰῶλνο ζηίο αἱξεηηθέο παξαζπλαγσγέο ηνῦ Ξαπηζκνῦ, ηνῦ Ξξνηεζηαληηζκνῦ, ηνῦ Κνλνθπζηηηζκνῦ θαί ζηήλ Κία, Ἁγία, Θαζνιηθή θαί Ἀπνζηνιηθή ξζφδνμε θθιεζία. πηπιένλ κέζα ζηνχο θφιπνπο ηῆο θνβεξῆο αηῆο αἱξέζεσο θπνθνξνῦληαη θαί ἀλαπηχζζνληαη θαηλνχξγηεο αἱξεηηθέο ζεσξίεο, ὅπσο ζεσξία ηῶλ θιάδσλ, ζεσξία ηνῦ δνγκαηηθνῦ κηληκαιηζκνῦ, ηῆο βαπηηζκαηηθῆο ἑλφηεηνο θ.ἄ., πνῦ ἦηαλ ἄγλσζηεο κέρξη ηφηε ζέ θάζε κηά ἀπφ ηίο παξαπάλσ ρξηζηηαληθέο ὁκνινγίεο. Θαί ζηήλ πξνθεηκέλε, ινηπφλ, πεξίπησζε ηῆο ζπγρξφλνπ αηῆο αἱξέζεσο ηνῦ Νἰθνπκεληζκνῦ εἶλαη ἀλάγθε θαί ἐκεῖο, ἀθνινπζνῦληεο ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο καο, λά ζηξέςνπκε ηήλ πξνζνρή καο πξφο ηήλ θαηεχζπλζε αηή θαί λά ἐληείλνπκε ηφλ ἀγψλα καο, κέρξηο ὅηνπ ἐπηηεπρζεῖ Ππλνδηθή θαηαδίθε ηεο αἱξέζεσο. Δἶλαη ληξνπή γηά ὅινπο καο, θιεξηθνχο θαί ιατθνχο, ηφ γεγνλφο ὅηη κέρξη ζήκεξα θαί ἐλῶ ἔρνπλ παξέιζεη ζρεδφλ ἑθαηφ ρξφληα, δέλ ἐπεηεχρζε αηφο ὁ ζθνπφο. Δἶλαη δέ ἄζηνρν ηφ ἐπηρείξεκα, πνχ πξνβάιιεη ὁ π. Δζχκηνο, ὅηη «εἶλαη
κάηαην λά πεξηκέλσκε ἀπφθαζε Ππλφδνπ ( ὁπνία ζά θαηαδηθάζεη ηφλ Νἰθνπκεληζκφ) θαί ἐπαλαθνξά ζπλνδηθή εἰο ηήλ ξζνδνμία, ἐθ’ ὅζνλ θαηά θνηλήλ ὁκνινγία θαί δηδαζθαιία ηῆο Ἀπνθαιχςεσο θαί ηῶλ Ξαηέξσλ πεξί ηῶλ ἐζράησλ, ὅια ζά βαδίδνπλ πξφο ηφ ρεηξφηεξν, θθιεζία δηά ηῶλ ἐθπξνζψπσλ ηεο ζά ζπκβηβαζζεῖ θαί ζά πξνδψζεη, νἱ Ἅγηνη ζά ηηεζνῦλ, νἱ ξζφδνμνη ζά δηαβηψλνπλ ζηίο ἐξήκνπο θαί ζηά βνπλά, θθιεζία ζά δηαζσζεῖ εἰο ηήλ ἔξεκν, νἱ πιεῖζηνη ηῶλ ξζνδφμσλ θιεξηθῶλ θαί ιατθῶλ ζά ζθξαγηζηνῦλ θαί ἐπηζήκσο ζά πξνζθπλήζνπλ ηφλ Ἀληίρξηζην»
(ζει. 310). άλ εἶλαη κάηαην λά πεξηκέλνπκε ἀπφθαζε Ππλφδνπ θαί ἐπαλαθνξά Ππλνδηθή ζηήλ ξζνδνμία, ηφηε αηφ ζεκαίλεη ὅηη ἔρεη θαηαιπζεῖ θαί θαηαζηξαθεῖ ηφ Ππλνδηθφ Ξνιίηεπκα ηῆο θθιεζίαο, ἔρεη παξαιχζεη ὅινο ὁ ἐθθιεζηαζηηθφο ὀξγαληζκφο, θαί κάιηζηα 61
θαηά ηέηνην ηξφπν, ὥζηε δέλ πξφθεηηαη λά ἐπαλαιεηηνπξγήζεη πιένλ ζηφ κέιινλ. Αηφ ζεκαίλεη ὅηη ηά πάληα ἔρνπλ πιένλ ἀλαηξαπεῖ, δέλ ἔρεη κείλεη ηίπνηε ὄξζην, θθιεζία ἔρεη πνζηεῖ λαπάγην θαί «πχιαη Ἅδνπ θαηίζρπζαλ» αηῆο. Γέλ εἶλαη, ὅκσο, ἔηζη ηά πξάγκαηα. Ὄρη! Ἀιινίκνλν, ἄλ θζάζνπκε ζέ ηέηνηα ζπκπεξάζκαηα, ηά ὁπνῖα κάιηζηα ἔξρνληαη ζέ εζεία ἀληίζεζε κέ ηνχο ιφγνπο ηνῦ Θπξίνπ καο. Ἀιινίκνλν, ἄλ κᾶο θαηαιάβεη ὁ παληθφο θαί λνκίζνπκε ὅηη ζήκεξα θθιεζία δηαζψδεηαη κφλν ζηά βνπλά θαί ζηίο ἐξεκηέο ἀπφ ἐιάρηζηνπο πηζηνχο, ἐλῶ ἐπίθεηηαη ἐληφο ἐιαρίζηνπ ρξφλνπ ἔιεπζε ηνῦ Ἀληηρξίζηνπ. Βέβαηα, θθιεζία πάληνηε ζηήλ ἱζηνξηθή ηεο δηαδξνκή εἶρε ζηξακκέλα ηά βιέκκαηά ηεο πξφο ηά ἔζραηα θαί δνῦζε κέ ηήλ πξνζδνθία ηῆο ἐιεχζεσο ηνῦ Θπξίνπ. Ἡ ἐζραηνινγηθή αηή πξνζδνθία ἦηαλ κάιηζηα ἰδηαίηεξα ἔληνλε ζηά Ἀπνζηνιηθά ρξφληα. Ὡζηφζν, ηφ γεγνλφο αηφ θαζφινπ δέλ ἐκπφδηζε ηνχο Ἀπνζηφινπο θαί ζηή ζπλέρεηα ηνχο Ἁγίνπο Ξαηέξεο λά ράζνπλ ηήλ ἐπαθή ηνπο κέ ηφ ἐδῶ θαί ηφ ηψξα ηῆο ἐθθιεζηαζηηθῆο πξαγκαηηθφηεηνο, λά ἀλαπηχμνπλ ηφλ Ππλνδηθφ ηεο Θεζκφ θαί λά δηαηππψζνπλ Θαλφλεο, πνχ ζά ξπζκίδνπλ ὅιεο ηίο πηπρέο ηῆο ἐθθιεζηαζηηθῆο δσῆο. μ ἄιινπ κεγάιεο Ἁγηνξεηηηθέο κνξθέο ηῆο ἐπνρῆο καο, ὅπσο ὁ Γέξσλ Ξαΐζηνο, ὁ Γέξσλ θξαίκ ὁ Φηινζεΐηεο θ.ἄ., ἔρνληεο π’ ὄςηλ ηνπο ηίο πξνθεηεῖεο ηνῦ Ἁγίνπ Θνζκᾶ ηνῦ Αἰησινῦ, πνχ δέλ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ἀθφκε, κᾶο πιεξνθνξνῦλ ὅηη δέλ ἔρνπκε ἀθφκε θζάζεη ζηήλ ἐπνρή ηνῦ Ἀληηρξίζηνπ.
62