Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 14

PAPPY' BOYINGTON Ο "ΑΣΣΟΣ" ΤΩΝ ΠΕΖΟΝΑΥΤΩΝ

Μ Η Ν ΙΑ ΙΟ Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Κ Α Ι Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΑ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤ Ο Ρ ΙΑ

H

i

\

h

U

i J

ί

ί

ΰ

i /

j L

·

Ό UP ’/ J il'M ü i i m. Λί'ΜΪΪΛΆν'/· . ...... . .. ............ ν ■

Ο ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ · ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑλ Ο ΚΑΡΟΛΟΣ ΜΑΡΤΕΛΑΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΧΑΙΤΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΑΑΜ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ V IIIΜ Π ΤΟ 1940 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ (1917-18}: Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΊΚΕΡΑΥΝΟΒΟΛΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ1 ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΡΟΔΟΣ: ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΙΠΠΟΤΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ™»· 6 Η Μ Α ΧΗ ΣΤΟ ΕΫΛΑΟΥ (1807) "0 ΒΡΥΧΗΘΜΟΣ ΤΟΥ ΛΙΟΝΤΑΡΙΟΥ" 14 Ο ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ 2 2 SS - Η ΦΟΒΕΡΟΤΕΡΗ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ "ΜΗΧΑΝΗ" ΣΤΟ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 3 2 Η Α Ν ΤΙΜ Ε ΤΩ Π ΙΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑ ΛΙΚ Ω Ν ΑΡΜ ΑΤΩ Ν ΑΠΟ ΤΗΝ V IIIΜ Π ΤΟ 1940 40

Ο ΦΡΑΓΚΟΣ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΣ ΚΑΡΟΛΟΣ Μ ΑΡΤΕΛΛΟΣ Κ Α Ι Η Α Ν Α ΧΑ ΙΤΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛ Α Μ Σ Τ Η Μ Α ΧΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ (7 3 2 μ.Χ .)

4 6 ΣΥΝΤΑΓΜ ΑΤΑΡΧΗΣ GREGORY "PAPPY" BOYINGTON 0 "ΑΣΣΟΣ" ΤΩΝ ΠΕΖΟΝΑΥΤΩΝ 51

Μ Ε ΣΑ ΙΩ Ν ΙΚ Η ΡΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΙΠΠΟΤΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ (4ος αι. - 1309)

5 6 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤ Η Ν Π Α ΛΑ ΙΣΤΙΝ Η (1917-1918) 6 2 ΣΧ Ε Δ ΙΟ ΜΑΡΣΑΛ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ 6 8 Η Δ Ρ Α ΣΗ ΤΟΥ Υ /Β “ΚΑΤΣΩΝΗΣ" ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 1ΠΠ

η Φ Υ Λ Λ Ο Το γαλλικό ιππικό συντάσσσεται λίγο πριν εξαπολύσει τη 9ρυλική επέλασή του "μετ'επιστροφής" κατά του ρωσικού πεζικού στο Εϋλάου. Κάτω από τις οπλές των αλόγων κείτονται νεκροί Ρώσοι γρεναδιέροι (πίνακας του Jean Baptiste Edouard Detaille).

ΜΟΝΙΜΕΣ 4 5 76 77 78 79 80 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρ χές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ Μ Π ΛΑ ΒΕΡ-Σ · Α Ρ Μ Γ · \- Λ .· ~ - Σ . ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ·ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Α ντισ τράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποσ τράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ —ο : · - · Κα θηγητής Στρατιω τικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποσ τράτηγος ε.α., Κ αθηγητής Στρα τιω τικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩ ΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποσ τράτηγος ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ V x r . o e c j o : Λ ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣ / ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ V =Α=£ν ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΑΦ ΒΡ^-Σ K S U . - 1 ΝΙΚΟ Σ ΝΙΚΟ ΛΟΥΔΗΣ / ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟ Σ ΓΙΑΝ ΝΟΠΟΥΛΟ Σ / ΙΩ ΑΝΝΗΣ ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟ Σ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ / ΓΙΑΝ ΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜ ΗΣ · ΕΠ ΙΜ Ε ΛΕ A W E S 'S ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ ΟΠΟΥΛΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘ ΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟ Μ ΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ " Ε Ρ · ^ · I " · ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ θ . 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · ΣΥΝΔΡΟ ΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 11 ΤΕΥΧΗ): 8 800 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛ ΙΟ θΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-Ο Ρ^.·, I V ; ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 10.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 10.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 10.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ E T O F A " Ξ · Α Θ Η Ν Α · Υ Π ΕΥ Θ ΥΝ Ο Σ ΣΥΜ Φ Ω ΝΑ ΜΕ ΤΟ Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ Π ΑΝΕΛΗΣ, Θ εμ ισ το κ λ έο υ ς 49, Α θήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠΕΥ Θ ΥΝΟ Σ: ΣΤΑΥΡΟΣ Π ΑΝΕΛΗΣ · FILM S: G R A F F T · Ε Κ Τ Υ Π Ο Σ - ι ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΩΝ 100 ΕΤΩΝ ΤΗΣ Ιης ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΠΕΖΙΚΟΥ Μια σημαντική στρατιωτική επέτειος εορτάζεται τη χρονιά που διανύουμε. Πρόκειται για την επέτειο της συμπλήρωσης 100 ετών από τη συγκρότηση της Ιης Μεραρχίας Πεζικού (Ιη ΜΠ), η οποία έγινε το 1897, λίγο πριν από την κήρυξη του ατυχούς, ό­ πως αποδείχθηκε για τη χώρα μας, ελληνοτουρκικού πολέμου. Στα πλαίσια των εορταστικών εκ­ δηλώσεων που έχουν προγραμ­ ματιστεί για να τιμηθεί το “ιωβη­ λαίο" της Μεραρχίας, είναι και η εξαιρετική πρωτοβουλία της δι­ οίκησης των Ελληνικών Ταχυδρο­ μείων (ΕΛΤΑ) να θέσουν σε κυκλοφορία έναν ειδικό σφραγι­ στικό δακτύλιο που θα φέρει το ακόλουθο σύνθημα: “I ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΕΖΙΚΟΥ, 100 ΧΡΟΝΙΑ, 1897-1997". Ο συγκεκρι­ μένος δακτύλιος θα προσαρμοσθεί στη μηχανή σφράγισης ό­ λων των ταχυδρομείων της χώ­ ρας, για την αποτύπωση του συνθήματος στους φακέλους αλληλογραφίας που θα διακινηθούν κατά το χρονικό διάστημα 1-31 Οκτωβρίου 1997. Οσοι ενδιαφέρονται για φιλοτελικούς, ιστο­ ρικούς ή συναισθηματικούς λό­ γους να αποκτήσουν αυτό το σφραγιστικό αποτύπωμα, θα πρέπει να φροντίσουν έγκαιρα, διότι στη συνέχεια δεν θα έχουν άλλη δυνατότητα απόκτησής του. Κατά το παρελθόν, από τις φιλοτελικές στήλες των αδελ­ φών περιοδικών “Σύγχρονος Στρατός” και “Σύγχρονη Αερο­ πορία και Ναυτικό” είχαμε δια­ τυπώσει αρκετές φορές την απο­ ρία μας, ως προς το γιατί τα ΕΛΤΑ δεν φρόντιζαν να τιμήσουν -ή τι­ μούσαν εξαιρετικά σπάνια - με φιλοτελικό τρόπο (έκδοση ανα­ μνηστικής σειράς γραμματοσή­ μων, κυκλοφορία ειδικού σφρα­ γιστικού δακτυλίου κλπ.) σημα­ ντικά στρατιωτικά γεγονότα και επετείους της πατρίδας μας. Φαίνεται πως είτε οι δικές μας εκκλήσεις και η κριτική, μαζί με αυτές άλλων συναδέλφων, “ έπιασαν τόπο” , είτε η διοίκηση των ΕΛΤΑ αποφάσισε να τροποποιή­ σει τη φιλοτελική πολιτική που α­ κολουθούσε μέχρι τώρα. Ο,τι από τα δύο και αν συμβαίνει, ευχόμαστε η πολιτική αυτή να συνεχισθεί με συνεχώς αυξανό­ μενους ρυθμούς διότι είναι εθνι­ κή ανάγκη.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ “ ΙΩΝΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ” Σειρά εκδηλώσεων με την ε­ πωνυμία “ Ιωνικές Μνήμες” διοργάνωσε ο Δήμος Νέας Σμύρνης, κατά το διάστημα 13-22 Σεπτεμ­ βρίου 1997, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 75 ετών από την καταστροφή της Σμύρνης και την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού και εκατοντάδων χιλιά­ δων προσφύγων από την ιωνική γη. Η τελετή έναρξης αυτής της σειράς εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε από το δήμαρχο Νέας Σμύρνης Γ Σιότροπο και ακολού­ θησε η θεατρική παράσταση “ Σφήκες” του Αριστοφάνη με το θίασο του ηθοποιού Κώστα Βουτσά. Στα πλαίσια των εκδη­ λώσεων αυτών, στις 19 Σεπτεμ­ βρίου πραγματοποιήθηκαν τα ε­ γκαίνια του Φωτο-ιστορικού Αρχείου του Δήμου Νέας Σμύρ­ νης, στις αίθουσες του ΝΠΔΔ της Εθνικής Εστίας. Η έκθεση παρέμεινε ανοικτή για τους επι­ σκέπτες για ένα εικοσαήμερο.

50ή ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΕΞΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΟΥ “ΣΧΕΔΙΟΥ MARSHALL” Φέτος γιορτάζονται στις ΗΠΑ και πολλές ευρωπαϊκές χώ­ ρες τα 50 χρόνια από την εξαγγε­ λία του περίφημου “Σχεδίου Marshall” (1947) από τον ομώνυμο υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ

και πρώην αρχηγό του Αμερικανι­ κού Στρατού (κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ), Στρατηγό George C. Marshall. Με το σχέδιο αυτό προβλεπόταν η με κάθε τρόπο ενί­ σχυση των σε οικτρή κατάσταση ευρισκόμενων - λόγω των τερά­ στιων καταστροφών από το Β' ΠΠ - οικονομιών του συνόλου σχε­ δόν των ευρωπαϊκών κρατών, α­ κόμα και των ηττημένων - ιδιαίτε­ ρα της Γερμανίας. Ετσι τέθηκαν οι πρώτες στέρεες Βάσεις για την ανασυγκρότηση (οικονομική, κοινωνική και πολιτική) της Ευρώπης. Τα ευεργετικά μέτρα (αλλά και οι οικονομικές παρο­ χές) του "Σχεδίου Marshall’' έφθασαν μέχρι τη χώρα μας και τη βοήθησαν αποφασιστικά να ανα­ κάμψει μετά από μια δεκαετία πολέμων, όπως ήταν γι' αυτήν η δεκαετία του ‘40. Το αν επιτεύ­ χθηκαν πολλά ή λίγα δεν σχετίζε­ ται τόσο με τα παρεχόμενα από το πρόγραμμα κονδύλια, όσο με το αν έγινε σωστή και ορθολογι­ κή κατανομή και εκμετάλλευσή τους από τους αρμοδίους. Στα πλαίσια των εορταστι­ κών εκδηλώσεων, στις 5 Ιουνίου 1997 πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Κοιμητήριο των ΗΠΑ στο Arlington (όπου βρίσκεται ο τάφος του Στρατηγού Marshall) ειδική τελετή για την επίσημη πα­ ρουσίαση ενός νέου αμερικανι­ κού αναμνηστικού γραμματοσή­ μου, αφιερωμένου στη σημαντι­ κή αυτή επέτειο. Τα “ αποκα­ λυπτήρια" ενός μεγενθυμένου ο­ μοιώματος του νέου γραμματο­ σήμου πραγματοποίησαν από κοινού ο υφυπουργός Πολιτικών Υποθέσεων των ΗΠΑ Thomas Pickering και ο αναπληρωτής γενι­

Η στιγμή των αποκαλυπτηρίων του μεγενθυμένου ομοιώματος του νέου αναμνηστικού γραμματοσήμου, που είναι αφιερωμένο στην επέτειο της συμπλήρωσης 50 ετών από την εξαγγελία του “Σχεδίου Marshall” (φωτ. “AUSA News ”, Vol. 19, No. 9, Ju ly 1997).

κός διοικητής της Ταχυδρομικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ Michael S. Coughlin. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην τελετή παρέστησαν, μεταξύ των άλλων, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Gerald Ford, καθώς και ο προσκληθείς ειδικά για το σκοπό αυτό Γερμανός καγκελάριος Helmut Kohl.

ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΠΙΛΟΤΟΥ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Στις 11 Απριλίου 1997 απο­ στρατεύτηκε από τις τάξεις του Ναυτικού των ΗΠΑ η Πλοίαρχος Jane Skiles Ο’ Dea, η οποία υπήρ­ ξε, ως εκείνη τη στιγμή, η αρχαιό­ τερη στη σειρά ιεραρχίας γυναί­ κα πιλότος στην ιστορία της Αε­ ροπορίας του Αμερικανικού Ναυτικού. Η O' Dea ανήκε στην ο­ μάδα των πρώτων έξι γυναικών οι οποίες, “ σπάζοντας” το ως τότε επικρατούν κατεστημένο της αν­ δροκρατίας στο χώρο της Αερο­ πορίας του Αμερικανικού Ναυτι­ κού, έγιναν δεκτές για τη βασική πτητική εκπαίδευση πιλότου στην αεροπορική βάση του Ναυτικού NAS Corpus Christi, στο Τέξας. Η πλοίαρχος κέρδισε τις πτέρυγες ιπταμένου του Ναυτι­ κού τον Απρίλιο του 1973, ανοίγοντας έτσι μια νέα εποχή και προτρέποντας κατά κάποιο τρόπο άλλες ομόφυλές της να ακο­ λουθήσουν το παράδειγμά της. Υπήρξε η πρώτη από τη σειρά της στην οποία ανατέθηκε η διοίκη­ ση ναυτικής μονάδας (του Κέ­ ντρου Βασικής Εκπαίδευσης Ναυτικού στην Ινδιανάπολη/ Navy Recruiting District) και η πρώ­ τη που επελέγη για το βαθμό της πλοιάρχου, με βάση πάντα την α­ ξία της, τις ικανότητές της και τις βαθμολογίες που είχε συγκε­ ντρώσει κατά τη σταδιοδρομία της στο Ναυτικό. Η Πλοίαρχος Ο’ Dea, κατά τη διάρκεια των 23 ετών υπηρεσίας της στην Αεροπορία του Αμερικα­ νικού Ναυτικού συμπλήρωσε πε­ ρισσότερες από 3.000 ώρες πτή­ σης με διάφορους τύπους αερο­ σκαφών, μεταξύ των οποίων ήταν C-130, C-1A, Τ-34, EC-130Q κ.ά., ενώ παράλληλα υπηρέτησε στις πολεμικές Μοίρες VR-24, VT-2, VQ-4, καθώς και στο αεροπλανο­ φόρο USS “ Lexington” (AVT-6).

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Γάννο Α γ γ ελ ο , Λ ά ρ ισ α . Το πρό­ βλημα του τρόπου γραφής των ξένων ονομάτων μας έχει απα­ σχολήσει σε σημαντικό βαθμό. Πιστεύουμε ότι έχετε παρατη­ ρήσει σε πάρα πολλά άρθρα και των τριών περιοδικών ότι η γραφή των ξένων ονομάτων γί­ νεται με ελληνικούς χαρακτή­ ρες και σε λιγότερα με λατινι­ κούς. Η σωστή απόδοση ξένων ονομασιών στα ελληνικά απαι­ τεί άριστη γνώση της αντίστοι­ χης γλώσσας, που δεν είναι πά­ ντα η αγγλική. Μεγαλύτερες δυσκολίες παρουσιάζονται στα γερμανικά, τα γαλλικά και τα σλαβικά ονόματα, ιδίως όταν ο συνήθως αγγλομαθής συγγρα­ φέας τα ερμηνεύει σύμφωνα με τους αγγλικούς κανόνες γραμματικής, που φυσικά δεν έχουν καμία σχέση με την αντί­ στοιχη π.χ. γαλλική γραμματι­ κή. ΓΥ αυτό πολλές φορές τα ο­ νόματα αφήνονται στην ξένη γραφή. Πάντως, πιστεύουμε ότι η ανάγνωση των ονομάτων Phantom, Spitfire, Bismarck, Sukhoi, Patton κλπ. δεν δημι­ ουργεί δυσκολίες. Ζ α χ α ρ ή Θ ω μά, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η . Στο άρθρο για την Ιβο Ζίμα, ο Στρατηγός Κουριμπαγιάσι πα­ ρουσιάζεται ως ικανός αξιωμα­ τικός που γνώριζε τις δυνατό­ τητες και τις αδυναμίες του Ια­ πωνικού Στρατού και Ναυτικού και επέλεξε έναν άλλο τρόπο ά­ μυνας της νήσου “εκτός κανο­ νισμών” . Ο συγγραφέας πα­ ρουσιάζει τις ενέργειες του στρατηγού χωρίς να ασκεί αρ­ νητική κριτική. Στην απάντηση προς την επιστολή σας αναφέρεται πάλι ότι ο στρατηγός “ εί­ χε άγνοια του κανόνα’’ περί μη έναρξης πυρών. Το άρθρο έλε­ γε ότι ήταν απλά ένα σφάλμα. Πιστεύουμε ότι παρανοήσατε πολλές φράσεις του άρθρου και της απάντησης. Ο συγγρα­ φέας είναι της άποψης ότι ο Στρατηγός Κουριμπαγιάσι έπραξε ό,τι ήταν δυνατό για να αποτρέψει την κατάληψη της Ιβο Ζίμα από τους Αμερικα­ νούς. Πουθενά δεν υπονοείται ότι θα ήταν σωστή μια άλλη μέ­ θοδος άμυνας. Σε ποιό σημείο διακρίνατε εμπάθεια κατά των Ιαπώνων; Πού διαβάσατε ότι οι Ιάπωνες αξιωματικοί δεν ήταν ι­ κανοί; Το ότι το ιαπωνικό αρχη­ γείο θα άφηνε αβοήθητη την Ιβο Ζίμα αναγράφεται και στο ί­ διο το άρθρο, πράγμα που ανέ­ μενε και ο Κουριμπαγιάσι. Θα ε­ πιθυμούσαμε να μας γνωρίσετε τις πηγές που χρησιμοποιήσα­

τε για να αντλήσετε τα δικά σας συμπεράσματα για τη μάχη αυτή. Κ α ρ κ ά ν η Φ ώ τη, Α θ ή ν α . Η καλύ­ τερη πολεμική αεροπορία είναι εκείνη που θα νικήσει σε έναν πόλεμο. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γερμανία είχαν πολύ καλές α­ εροπορικές δυνάμεις, με καλά αεροσκάφη και άριστους πιλό­ τους. Οι Γερμανοί ηττήθηκαν εξαιτίας πλήθους συνεχόμενων σφαλμάτων. Σε απόλυτους α­ ριθμούς αεροσκαφών, οι ΗΠΑ παρέταξαν την ισχυρότερη αε­ ροπορία στο τέλος του Β'ΠΠ. Ενα απ’ ευθείας πλήγμα με μια βόμβα μεγάλης ισχύος μπο­ ρούσε να καταστρέψει ένα Tiger ή Panther. Ακόμα και σύγ­ χρονα άρματα μπορούν να καταστραφούν από βόμβες 1.000 lb ή 2.000 Ib. Ο Καναδικός Στρα­ τός κατά τη διάρκεια των μα­ χών στη βόρεια Ευρώπη, το 1944-45, χρησιμοποιούσε αμε­ ρικανικά άρματα μάχης τύπου Sherman. Το μέγιστο βεληνεκές των γερμανικών όλμων 120 mm του Β'ΠΠ ήταν 6 km. Οι σύγχρο­ νοι όλμοι των 120 mm έχουν βε­ ληνεκές 8-10 km. Η διατρητική ικανότητα μας βολίδας εξαρτάται από την απόσταση που βρί­ σκεται ο στόχος, το πάχος της θωράκισης και τη γωνία πρό­ σκρουσης. Αν το αεροσκάφος είχε ελαφρά θωράκιση και η α­ πόσταση βολής ήταν μικρή, ε­ πιτυγχανόταν διάτρηση. Το βά­ ρος μιας ρωσικής ρουκέτας ΒΜ-13, που συνήθως ονομαζό­ ταν Katyusha, ήταν 42,3 kg, από τα οποία 18,5 kg ζύγιζε ο κώνος μάχης, που περιείχε 4,6 kg ε­ κρηκτικών. Τα γερμανικά φλο­ γοβόλα άρματα του Β'ΠΠ επι­ τύγχαναν βεληνεκές φλόγας 50-60 m. Το αμερικανικό φλογο­ βόλο άρμα Μ-67 (επί σκάφους Μ-48), επιτύγχανε βεληνεκές 90 m. Η Κίνα έλαβε μέρος στο Β ’ΠΠ στο πλευρό των συμμά­ χων, αν και βρισκόταν σε πόλε­ μο με την Ιαπωνία από το 1937, ύστερα από εισβολή της τε­ λευταίας στα εδάφη της. Κ ο ν το γ ιά ν ν η Μ ά ρ ιο , Θ ε σ σ α λ ο ­ ν ίκ η . Για περισσότερες πληρο­ φορίες παρακαλούμε επικοινω­ νήστε τηλεφωνικά με τη γραμ­ ματεία του περιοδικού. Γκοσ π οδίνη Π α ν α γ ιώ τη , Ξ ά ν θ η . Ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια. Σχετικά άρθρα θα δημο­ σιευτούν στο μέλλον.

Γεω ργα κόπ ουλο Α π ό σ το λο , Ν έ ο ς Κ ό σ μ ο ς, Α θ ή ν α . Ευχαρι­ στούμε για τις υποδείξεις και τις επισημάνσεις. Κάποια από τα άρθρα που μας προτείνετε θα δημοσιευτούν πολύ σύντο­ μα. Οπως βλέπετε και σε αυτό το τεύχος υπάρχουν ενδιαφέ­ ροντα θέματα. Κ ο τίδ η Γ ιά ν ν η , Σ α λ α μ ίν α . Ορι­ σμένες ερωτήσεις σας δεν θα μπορούσαν να απαντηθούν μέ­ σα από τη σελίδα αυτή, για ευνόητους λόγους. Πριν το 1974 και ιδίως όταν η ελληνική μεραρχία ήταν εγκατεστημένη στην Κύπρο (1964-67), το σύ­ στημα διοίκησης ήταν αρκετά περίπλοκο, αφού οι διαταγές δίνονταν από την Ελληνική και την Κυπριακή κυβέρνηση, κα­ θώς και από το ΓΕΕΘΑ, όπου υπάγονταν όλες οι ελληνο­ κυπριακές δυνάμεις σε περί­ πτωση πολέμου. Από εκεί και πέρα άρχισαν οι παρεκτρο­ πές... Α θ α ν α σ ιά δ η Ν ίκ ο , Β ά ρ κ ιζα , Α θ ή ν α . Τα αίτια της ήττας των Μακεδόνων στην Πύδνα και στις Κυνός Κεφαλές μπορούμε να πούμε, συνοπτικά, ότι ήταν η κακή επιλογή εδάφους, η πει­ θαρχία (Πύδνα), η υπεροχή των Ρωμαίων ιππέων σε ποιότητα και η χρήση ελεφάντων.

nSSHJSS, ä « · « . ......

* · η ί!

Το ειδικό τεύχος Μ ΕΤΡΗΣΤΕ ΤΗΝ ΕΥΦΥΪΑ ΣΑ Σ διατίθεται από τα γραφεία του περιοδικού, στους αναγνώστες του. Για να το προμηθευτείτε, αρκεί να στείλετε ταχυδρομική

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Δεν γίνονται δεκτές απαντή­ σεις στο photoquiz από ανα­ γνώστες που στέλνουν πολλα­ πλές “οικογενειακές” επιστο­ λές, οι οποίες καλύπτουν διά­ φορους πιθανούς συνδυα­ σμούς απαντήσεων. Ανώνυμες επιστολές δεν απαντώνται. Ολες οι επιστολές 9α πρέπει να έχουν ονοματεπώ­ νυμο, διεύθυνση και τηλέφω­ νο. Το περιοδικό μπορεί να δη­ μοσιεύσει ή να απαντήσει σε ε­ πιστολές χωρίς να αναφέρει το όνομα του αποστολέα, αν το ζητήσει ο ίδιος. Οσοι αναγνώστες επιθυμούν πληροφορίες σχετικά με συνδρομές, αγορά παλαιών τευχών και πόστερ, παρακαλούνται να επικοινωνούν τηλε­ φωνικό με τη γραμματεία του περιοδικού κατά τις εργάσι­ μες ημέρες και ώρες.

επιταγή 600 δρχ. στη διεύθυνση: ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, Τ .0. 3951, 10210 Αθήνα, σημειώνοντας απαραιτήτως στο πίσω μέρος της την ένδειξη "ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ IQ"

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Μετά τη συντριβή τη ς Πρωσσίας, ο Ναπολέων βρέθ ηκε στον κολοψώνα της δ όξα ς του και πίνακες του μυθοποιημένου κα τα κτητή, όπως αυτό το υπέροχο δημιούργημα του Ja cq u e sL o u is David, γέμισαν τις βασιλικές αίθουσες της Ευρώ πης. Η επιμονή του όμως να εγκα τα σ τή σει μια χιμαιρική “νέα τάξη πραγμάτω ν" για ολόκληρη την ήπειρο το 1807, προκάλεσε την άμεση αντίδραση τη ς πληγω μένης

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΙΣ 8 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1807 Η “ΜΕΓΑΛΗΣΤΡΑΤΙΑ" ΤΟΥ ΝΑΠΟΑΕΟΝΤΑ ΥΠΕΣΤΗ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΧΑΙΤΙΣΗ ΤΗΣΑΠΟΤΟΥΣ ΚΑΡΤΕΡΙΚΟΥΣ ΡΩΣΟΥΣ, ΣΤΗ ΧΙΟΝΟΣΚΕΠΑΣΤΗ

Η ΜΑΧΗ ςτο

L \# Λ

Λ. / ΐ \ /

cYA AUY

( 1807)

ΠΕΔΙΑΔΑ ΤΟΥ ΕΥΑΑΟΥ ΣΕ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗ ΦΟΒΕΡΗ ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΔΙΕΞΗΧΘΗ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ, ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΑΕΜΩΝ ΤΟ ΟΠΛΟ ΤΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ ΑΠΕΚΤΗΣΕ ΜΙΑ ΥΠΕΡΟΧΗ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΠΠΙΚΟ, ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΧΕΙ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΣΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΑΠΟΓΟΝΟΥΣ TOY.

"Ο ΒΡΥΧΗΘΜΟΙ ΤΟΥ ΛΙΟΝΤΑΡΙΟΥ Η όμορφη γυναίκα που π εριφ ερόταν άσκο­ πα εκείνο το φοβερό Ιανουάριο του 1807 στις λασπωμένες α κτές τη ς Β αλτικής όπου λυσσομανούσαν οι παγωμένοι άνεμοι, με τα μάτια κόκκινα απ’ το κλάμα και τα μικρά παιδιά τη ς να κρέμοντα ι φοβισμένα από το φουστάνι της, δεν ήταν άλλη από τη βασίλισσα Λουίζα τη ς Πρωσσίας. Το κοριτσάκι τη ς με τη ν κοκκινισ μένη από το κρύο μύτη θα γινόταν αργότερα τσαρίνα “πασών των Ρωσιών” , ενώ το δεκάχρονο αγόρι ήταν ο μ ετέπ ειτα Γουλιέλμος Α ’, ο πρώτος αυτοκράτορας τη ς ενοπ οιημένης Γερμανίας, Σε αυτόν θα παρέδιδε, 63 χρόνια μετά, το σπα­ θ ί του ο η ττη μ ένο ς στο Σ εντά ν Ναπολέων Γ ’, ανηψιός του θρυλικού Βοναπάρτη. Το 1807 όμως η Λουίζα, βασίλισσα χωρίς βα­ σίλειο, χωρίς στρατό, χωρίς καμία ελπίδα σωτηρίας, ήταν βυθισ μένη στην πιο μαύρη α­ πελπισία. Γύρω, σε όλη τη ν περιοχή, το χιόνι έπ εφ τε α­ σ ταμάτητα σε χοντρές, πυκνές νιφάδες, μέσα σε μια ανυπόφορη σιωπή, υφαίνοντας το σάβανο τη ς πρωσσι­ κής μοναρχίας. Ο θυελλώ δης Βοναπάρτη ς είχε χρειασ τεί μόλις 33 η ­ μ έρ ες για να καταστρέψ ει τις σ τρατιές τη ς Πρωσσίας και μαζί με α υ τές το μύθο της πρωσσικής παντοδυναμίας, Ο κεραυνοβόλος ναπ ολεόντει­ ος π όλεμος εναντίον τω ν επι-

Γάλλος αξιω ματικός του 11ου Σ υ ντά γμ α το ς Ουσσάρων. Σύμφωνα με τον Σ τρ α τη γό Lasalle “Κανένας πρα γμ ατικός ουσσάρος δεν ζει πάνω από τα 30!”. Ο ίδιος “παραβίασε” ελαφρώ ς το α πόφ θεγμά του, χά νο ντα ς τη ζωή του σ το Β ά γκρ α μ στα 34 του χρόνια.

/ /

γόνων του Μεγάλου Φ ρειδερίκου είχε προκαλέσει τρ όμο σε τέτο ιο Βαθμό, ώστε προς στιγμή φ ά νηκε ό τι κάθε ελπίδα για αντίσταση στο γαλ­ λικό “ οδοστρω τήρα" είχε εκλείψ ει. Παρόλα αυτά στο σκοτεινό ευρωπαϊκό σ τερέω μα είχε αρχίσει να φαίνεται επ ιτέλους κάποιο φως. Ο τρ ο μ ερ ό ς στρατηγικός θρίαμβος των Γάλλων δ εν π έτυχε και το υς π ολιτικούς στόχους τη ς εκσ τρατείας. Τόσο η πτώση του Βερολίνου, όσο και η διάλυση του Πρωσσικού Στρατού, κατά παράδοξο τρόπο δεν έφ ερα ν τη ν ειρήνη. Οι τύ ­ χες τη ς πρωσσικής υπόθεσης είχαν περάσει πλέον από τα αδύναμα χέρια του Φ ρειδερίκου Γουλιέλμου σε αυτά τη ς αποφασιστικής συζύ­ γου του, Βασίλισσας Λουίζας, πό'υ με τη ν αταλάν τευ τη στάση τη ς και τη ν υποστήριξη αρκετώ ν αδάμαστων Πρώσσων πατριωτών είχε στερήσει το ν Ναπολέοντα από μια αποφασιστική νίκη ό­ πως αυτή του Α ούσ τερλιτς. Μ ετά από το σοκ τη ς Ιένας, ο τσάρος είχε πάρει^ τη ν απόφασή του να πολεμήσει πάλι και οι διπλωματικοί ελιγ­ μοί για να του επ ιβληθεί το γαλλικό status quo α­ π οδείχθηκαν ατελέσ φοροι. Με χαρακτηριστική απροθυμία ο Ναπολέών άρχισε Υα αντιμετω πί­ ζει τη ν προοπτική τη ς αναμέτρησ ης με τις ρω­ σικές σ τρατιές στις ανα τολικές εσχατιές τη ς Ευρώπης και να χαράζει ανάλογα τα στρατηγικά του σχέδια. Από τα τέλη ακόμα του Οκτωβρίου του 1806, οι α υξανόμενες πληροφορίες για τις ρού­ σικες σ τρατιω τικές κινήσεις έπεισαν το ν α υ τό κράτορα πως θα ήταν θ εμ ιτό να οδηγήσει το στρατό του πάνω από το Βιστούλα πριν του επι­ τρ έψ ει να σταματήσει για να ξεχειμω νιάσει. Αν οι Γάλλοι κατελάμβαναν εγκαίρω ς καίρια ση­ μεία ανατολικά του μεγάλου ποταμού, τα σώμα­ τα θα ήταν σε καλή θέση να καλύψουν τις πο­ λιο ρ κητικές επιχειρήσεις που συνεχίζονταν α­ κόμα εναντίον των Βαλτικώ ν φρουρίων, έχο­ ντας π άντοτε τον Ο ντερ ως ασφαλή δ εύ τερ η γραμμή άμυνας στα μετόπ ισ θέν τους. Αλλωστε η απόφαση του Ν απολέοντα να εισβάλει στην Πολωνία δ εν υπαγορευόταν μόνο από καθαρά σ τρατιω τικούς λόγους. Τα τελευ τα ία 35 χρόνια η άτυχη χώρα είχε διαμελισ τεί τρ εις φ ο ρ ές μ ε ­ τα ξύ των ισχυρών και ακόρεστω ν γειτόνω ν της.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

8

τη ς Πρωσσίας, τη ς Αυστρίας και τη ς Ρωσίας. Παρουσιαζόταν έτσι στον Ναπολέοντα η ευκαιρία να παίξει το ρόλο του “ ε λ ευ θ ερ ω τή ” που θα ανα­ βίωνε το αρχαίο πολωνικό βασίλειο υπό τη σκέπη τη ς Μ εγάλης Στρα­ τιάς. Στις 10 Δ εκεμβρ ίου 1806 οι π ροφυλακές του III Σώματος του Στρατάρχη Davout εισήλθαν, παρελαύνοντας θριαμβευτικά, στη Βαρ­ σοβία, ξεσηκώ νοντας θ ύ ελλα ε ν ­ θουσιασμού από το ν ντόπιο πλη­ θυσμό. Την Πρωτοχρονιά του 1807 ο ίδιος ο Ναπολέων κατέφ θασ ε με πο­ λυπληθή στρατιωτική και διπλωματι­ κή συνοδεία, εγκαθισ τώ ντας το επι­ τε λ ε ίο του στην πολωνική πρω τεύ­ ουσα, ενώ βορειότερα, τα Σώματα V και VII περιδιάβαιναν τη ν Πομερανία αιχμαλω τίζοντας Πρώσσους φυγάδες, με το ν Lannes να παραπονείται στον αυτοκράτορα ότι συναντούσε στα Βαλτικά παράλια άμμο χ ειρ ό τε­ ρη από αυτή τη ς Συρίας! Από το Νο­ έμβριο όμως οι Γάλλοι α ντελήφ θησαν τη ν είσοδο μιας τεράσ τιας ρωσι­ κής δύναμης 56.000 ανδρών στα πο­ λωνικά εδάφη. Η κρίση κορυφωνόταν. Τη στιγμή ακριβώς που ο στρα­ τό ς των Romanov ήταν έτοιμ ος να συνδράμει ενεργά τη ν ταπεινω μένη Πρωσσία, δ έχ θ η κε ένα πισώπλατο κτύπημα. Στις 27 Δ εκεμβρ ίου 1806 ο σουλτάνος τη ς Τουρκίας Σελίμ Γ’, κάτω από τη ν επιρροή τη ς ε ξ ’ αγχι­ στείας θ εία ς του Βαλιδέ (που δ εν ή ­ τα ν παρά μια φημισμένη Γαλλίδα καλλονή από τη Μαρτινίκα), κή ρυ ξε το ν πόλεμο στον τσάρο. Χάρη στις προτροπές του Γάλλου πρεσβευτή, Συνταγματάρχη Sebastian!; αλλά και στο χρυσάφι που ο Ναπολέων έρ ιξε σαν βροχή στην αυλή του με ανατολίτικη απλοχε­ ριά, ο “ η γέτη ς τω ν πιστών” (σουλτάνος) απο­ φάσισε να πάρει τη ν π οθητή εκδίκηση από το ν προαιώνιο εχθ ρό του. Η Ρωσία δ εν μπο­ ρούσε να α ρ νη θεί το ν πόλεμο, ο ύ τε στρα­ τιωτικά, ο ύ τε ηθικά, ακόμα και Ον αυτό σήμαινε διμέτωπο αγώνα. Υποχρεώ θηκε έτσι να καθηλώσει τρ εις πολύτιμες μεραρχίες της στη Μολδαβία, τη στιγμή που ο Ναπολέων έκρουε τη δυτική τη ς θύρα. Η συγκέντρωση και ο συντονισμός του Ρωσικού Στρατού ήταν ανέκα θεν υπόδειγμα βραδύτητας, παρά το σχετικά μικρό μ έγεθ ος τω ν δυνάμεών του. Το Δ εκέμβριο του 1806, καθώς οι Γάλλοι εισ έρχονταν στην Πολωνία, ο Στρατάρχης Alexander Kamenskoi είχε υπό τις διαταγές του 70.000 άνδρες διεσπαρμέ­ νους ευρ ύτα τα σε π ολλές παράλληλες φά­ λα γγες που κινούντο προς τη Βαρσοβία, ενώ μπορούσε να υπολογίζει στο αξιόμαχο των 15.000 κατατρεγμένω ν Πρώσσων του Στρα­ τηγού Lestocq. Οι π ολεμιστές του τσάρου, σ τρατολογημένοι από τις χιλιάδες δουλοπά­ ροικους τη ς ρωσικής υπαίθρου, ήταν από μι­ κρά παιδιά συνηθισμένοι να αντέχουν στις πλέον δυσ μενείς σ υνθήκες και τις φ ο βερ ό ­ τε ρ ε ς κακουχίες, ενώ οι σ κληρές τιμω ρίες

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Πολωνία 1807: Εχο ντα ς καταλάβει χω ρ ίς αγώνα τη Βαρσοβία, οι Γάλλοι αιφνιδιάστηκαν από τη ρωσική αντίδραση, αλλά αντεπιτέδηκα ν γρήγορα α να γκά ζοντα ς τους υ ποχω ρούντες Ρώ σους να εμπλακούν δύο φ ο ρές σε μ ά χη : την πρώτη στο Ιόνκοβο για λ ίγε ς ώ ρες και τη δεύτερη στο Εϋλάου για μια “α τελείω τη ” ημέρα.

στο στρατό δ εν ή τα ν σπάνιες. Παρόλα αυτά διατηρούσαν μια πιστή αφοσίωση προς το ν τσάρο, το υς αξιω ματικούς το υς και τη ν πα­ τρίδα, στην υπηρεσία τη ς οποίας μπορούσαν να υπομείνουν τις χ ειρ ό τερ ες στερήσ εις χω­ ρίς ο ύ τε ένα παράπονο και να πολεμήσουν με έναν ηρωισμό που προκαλούσε δέος στους εχθ ρο ύς το υς. Ενας Γάλλος που υπήρ­ ξε αυτόπ της μάρτυρας σε μια σύγκρουση με το ρωσικό πεζικό στο χωριό Γκολύμιν, λίγο πριν το Εϋλάου, α νέφ ερ ε μια απίστευτη, σχε­ δόν υπερφυσική συμπεριφορά των ρωσικών σ τρατευμάτω ν: “ Αν και οι σ τρατιώ τες μας το υς πυροβολούσαν από απόσταση 25 βημά­ των, αυτοί συνέχιζαν να βαδίζουν χωρίς να α­ νταποδίδουν τα πυρά, γιατί αν το έκαναν θα έπρεπε να σταματήσουν και κάθε λεπ τό το υ ς ήταν πολύτιμο... Οι δρόμοι ήταν γεμ ά ­ το ι από νεκρούς και τραυματίες, αλλά δεν ακουγόταν ο ύ τε ένα βογκητό πόνου γιατί το απαγόρευαν οι διαταγές τους! Νομίζαμε ότι πυροβολούσαμε σκιές. Μόνο όταν οι άνδρες

μας ρίχτηκαν πάνω στους Ρώσους με τη ν ξιφολόγχη και άρχισαν να το υς τρυπούν πείστηκαν ότι είχαν να κάνουν με ανθρώ πους” . Απένα­ ν τι σε τέτο ιο υ ς σ τρατιώ τες ήταν σί­ γουρο πως η μάχη θα ήταν απεγνω­ σμένη. Οι αρισ τοκράτες αξιω ματι­ κοί το υ ς όμως δ εν δ ιέθ ετα ν τις ί­ διες π ολεμικές α ρ ετές. Ο ίδιος ο τσάρος είχε ομολογήσει στο Γάλλο Στρατηγό Savary τη ν κατω τερότητα των στρατιωτών του, τη ν επομένη του τρομερού Α ούσ τερλιτς: “ Π είτε στον κύριό σας ότι αποσύρομαι. Π είτε του ότι έκανε θαύματα χθες. ότι η μάχη έχει αυξήσει το θαυμα­ σμό μου απέναντι του, ότι είναι έ ­ νας άνθρωπος χρισμένος από τον Ουρανό, ότι θα χρειαστούν εκατό χρόνια για να φτάσει ο σ τρατός μάυ το δικό το υ ” . Οσο για το ρωσικό γενικό στρα­ τηγείο, αντιμετώ πιζε τεράσ τια προ­ βλήματα. Ζήλιες, μηχανορραφίες, πληγωμένοι εγωισμοί και μικρό­ ψυχοι υπολογισμοί είχαν επιφέρει πλήρη παράλυση. Κανένας όμως δ εν ή ξερ ε ποιός θα δ ιευθ ύνει τον πόλεμο και ο τσάρος δ εν βιαζόταν να πάρει απόφαση. Ο Kutusov είχε αποκλειστεί, αφού βρισκόταν σε δυσ μένεια από τό τε που εξέφ ρασ ε με παρρησία τις απόψεις του μετά το Α ούσ τερλιτς, και ο γηραιός Kamenskoi αναγκάστηκε να παραι­ τη θ ε ί προφασιζόμενος λόγους υγείας, όταν οι δύο υπαρχηγοί του (Bennigsen και Buxhowden) διέδωσαν τη φήμη πως τρ ελά θ ηκε! Αλλά και ανάμεσα στους σ τρατιώ τες του Ναπολέοντα το ηθικό ή τα ν χαμηλό. Αν και η Μεγάλη Στρατιά έμοιαζε πλέον ακαταμάχη­ τη με τα 61 συντάγματα πεζικού και τις 204 ί­ λ ες ιππικού που δ ιέ θ ε τε συνολικά μέσα στη Γερμανία, οι Γάλλοι έσερναν τα βήματά τους προχωρώντας σκυθρωποί. Το σύστημα αντι­ καταστάσεων ουσιαστικά δ εν λειτουργούσε και οι άνδρες γνώριζαν ό τι η μόνη π ιθανότη­ τα να επισ τρέφουν στο σπίτι το υς ήταν σε περίπτωση σοβαρού τραυματισμού ή αν οι μονάδες το υ ς καταστρέφονταν. Η δ υ σ εντε­ ρία θ έρ ιζε και τα τρόφιμα είχαν γίνει δυσ εύ­ ρετα, καθώς η Πολωνία ήταν α ρκετά άγονη και αραιοκατοικημένη για να μπορέσουν να τα π ρομηθευτούν επί τόπου. Στα μικρά φτω­ χικά χωριά οι σ τρατιώ τες έβλεπ αν με οίκτο το υς κατοίκους αντικρύζοντας τις ξύλινες καλύβες το υς και οι μόνες πολω νικές φρά­ σεις που έμ α θ ε γρήγορα ολόκληρη η Στρατιά ήταν α υ τές που αντιστοιχούσαν στη λέξη “ ψωμί” και στις λ έξεις “ δ εν υπάρχει". Τα κα­ ραβάνια του εφοδιασμού μ ετέφ ερ α ν μερί­ δ ες αποξηραμένου βοδινού για τέσ σ ερις μέ­ ρες, αλλά και α υ τές σπάνια διανέμονταν, ε­ κτός αν επ ίκειτο μια κρίσιμη μάχη. Ολοι ήλπιζαν πως μ ετά τις σαρωτικές νίκες κατά των Πρώσσων θα απολάμβαναν το υς καρπούς μιας μακράς ειρήνης, αλλά διαπίστωναν ότι κάθε μέρα το υ ς έφ ερ νε βα θύτερ α μέσα

στην παγωμένη απεραντοσύνη τη ς Πολω­ νίας. Χρόνος για ανάπαυση και αναδιοργά­ νωση δεν υπήρχε, ενώ ακόμα και οι στρα­ τάρχες μουρμούριζαν δυσαρεστημένοι. Ανατολικά του Πόζναν οι σ υνθήκες άλ­ λαξαν απότομα προς το χειρότερο. Ενώ μέχρι το τέλο ς του Ν οεμβρίου ο καιρός ήταν ήπιος, τώρα έβ ρεχε καταρρακτωδώς. Οι Γάλλοι βετεράνοι θα π ροτιμού­ σαν χίλιες φ ορ ές το χιόνι και το ν πάγο από τη βροχή, γιατί ακόμα και ο κύριος δρόμος που σ υνέδεε το Πόζναν με τη Βαρσοβία δ εν ήταν στρωμένος και δεν υπήρχαν χαντάκια στις π λευρές του. Οι αναρίθμητοι βάλτοι που διέσχιζε το ν με τέτρεπ α ν σε ένα απίθανο έλος με λάσπες και πεσμένους κορμούς δέντρω ν που συσσωρεύονταν γύρω από καλαμιές. Φυσικά υπήρχε π άντοτε και ο εχθρός. Στις 26 Δ εκ εμ ­ βρίου το Σώμα του Lannes συγκρούστηκε σε μια σύντομη - αλλά βίαιη - μάχη με 37.000 Ρώ­ σους στο Πουλτούσκ και γλύτωσε μόνο από τη ν έγκαιρη άφιξη του Davout, που εξισ ορρό­ πησε τη ν κατάσταση. Ακόμα οι Ρώσοι φαίνο­ νταν να δ ια θ έτου ν και αρκετά ισχυρό πυρο­ βολικό, παράγοντα που δ εν εκτιμ ή θ η κε ανά­ λογα. Είναι α ρκετά περίεργο το γεγονός ότι ο Ναπολέων, που προερχόταν από το πυροβο­ λικό, δ εν είχε δώσει ιδιαίτερη έμφαση στη συγκεντρω τική ισχύ πυρός. Συγκριτικά, κατά

τη διάρκεια του Επ ταετούς Πολέμου ο Μέγας Φ ρειδερίκος είχε κατά μέσο όρο έξι πυροβόλα ανά 1.000 άνδρες του, ενώ ο Να­ πολέων σπάνια είχε παραπάνω από τρία για κάθε 1.000 άνδρες - συχνά δε και λιγότερα. Η ιδιοφυία του έ γ κ ειτο στο γεγο ­ νός ότι τα χρησιμοποιούσε καλύτερα από οποιονδήποτε αντίπαλο.

ΙΟΝΚΟΒΟ: ΤΟ ΘΗΡΑΜΑ ΞΕΦΕΥΓΕΙ

Ο γερ μ α νικ ή ς κ α τα γ ω γ ή ς Σ τρ α τη γ ό ς Levin B en n ig sen (1735-1626), υ π η ρ έτη σ ε τη Ρω σία ξεκ ιν ώ ν τα ς ω ς απλός σ τρ α τιώ τη ς τη ν επ οχή τη ς Μ ε γ ά λ η ς Α ικ α τερ ίν η ς κα ι δ ια κ ρ ί& η κ ε σ ε α ρ κ ε τέ ς μ ά χ ες σ το πολω νικό έδ α φ ο ς . Ε μ ελ λ ε να είν α ι ο π ρώ τος δ ιο ικ η τή ς που 9 α έδ ιν ε έν α σ κ λη ρ ό μ ά θ η μ α σ το υ ς υπ ερ φ ία λο υ ς Γάλλους, αποσπ ώ ντας μ ια α ιμ α τη ρ ή ισοπ αλία σ το Εϋλάου.

Από τις μ έρ ες που βρισκόταν ακόμα στο πρωσσικό έδαφος, ο Ναπολέων είχε καταστρώσει τα σχέδιά του για τη ν αναμέ­ τρηση με το υς Ρώσους, υπολογίζοντας πως θα κατάφερνε να το υς παγιδεύσει στον πο­ ταμό Νάρεβ, βορειοανατολικά τη ς Βαρσο­ βίας. Στα χαρτιά ο ταχύς αυτός ελιγμός ήταν άριστος, αλλά τα εξου θενω μ ένα γαλλικά σ τρα τεύμα τα δ εν ήταν σε θέσ η να το ν εκτελέσ ουν με επιτυχία. Επιπλέον ο Bennigsen, που είχε αναλάβει τη διοίκηση του συνόλου τω ν ρωσικών δυνάμεων, δ εν π αρέμεινε α­ δρανής, αλλά κινήθ ηκε επ ιθετικά προς το Νότο. Ηταν καλή κίνηση γιατί ο Ναπολέων, αποθαρρυμέΫο^-από τα ατυχή συμβάντα του Π ουλτούσκ και του Γκολύμιν και πεπεισμέ­ νος ότι οι Ρώσοι θα περίμεναν το ν ερχομό τη ς άνοιξης πριν διακινδυνεύσουν ο,τιδήποτε, είχε δ ια τά ξει τελικά τα σ τρατεύματά του να διασκορπιστούν αναζητώ ντας χειμερινά καταλύμματα, α να θέτο ντα ς τη μεγαλύτερη περιοχή στον Bernadotte που υποστήρίζε τις πολιορκίες' του Ν τάντσιχ και τη ς Καινίξβέργης. Η προέλαση τω ν Ρώσων αιφνιδίασε το υς π άντες, ωθώντας νότια το υ ς λιγοστούς σ τρατιώ τες του Ney και πρδκαλώντας π υρε­ τό δρασ τηριότητας στο επ ιτελείο το υ Ναπολέοντα. Εκεί “ ένας από το υς καλύτερους ε ­ π ιτελάρχες του κόσ μου” , ο μικροκαμωμένος αλλά α εικίνη το ς Στρατάρχης Alexandre Berthier, που είχε τη φήμη πως σε κάποια εκ ­ σ τρατεία εργάσ τηκε άυπνος επί 13 μ ερ ό ­ νυχτα, σκόρπισε στις 27 Ιανουαρίου το υ ς έ ­ φιππους αγγελιοφ όρους του μ ετα φ έρ ο ντα ς σε όλη τη Μ εγάλη Στρατιά διαταγές για άμε­ ση ισχυρή αντεπίθεση. Δυστυχώς για το υς Γάλλους μερικοί από το υς ‘ταχυδρ όμους'’ έ ­ πεσαν στα χέρια των Κοζάκων, δίνοντας στον Bennigsen μια σαφή εικόνα για τη διάταξη και τις π ροθέσεις του Ναπολέοντα. Μ ε λίγη τύ ­ χη ο δ ίχρ ονος στρατηγός ίσως προλάβαινε να π λήξει το υς Γάλλους διαδοχικά, κτυπώντα ς γρήγορα και με συντριπτική αριθμητική υπεροχή. Η προοπτική αυτή όμως του φ άνη­ κε ριψοκίνδυνη και λαμβάνοντας τις αναφο­ ρ ές που μιλούσαν για τη ν εμφάνιση τω ν εξαι-

Η μάχη το υ Ε ϋλάου, σ τα π αγω μένα εδ ά φ η τη ς Α να το λ ική ς Π ρω σσϊας, ή τα ν η φ ο ν ικ ό τερ η τω ν Ν α π ο λ εό ντειω ν π ολέμιον ως το 1807. Ο Γάλλος α υ το κ ρ ά το ρ α ς δ ια κ ινδ ύ ν ευ σ ε ε π ιτιθ έ μ ε ν ο ς μ ε α νεπ α ρ κ είς δ υ νά μ εις , μ ε α π ο τέλ εσ μ α τη ν ολοσ χερ ή κ α τα σ τρ ο φ ή το υ V II Σ ώ μ α το ς , α π έφ υ γ ε δ ε τη ν ή τ τ α μ ό νο χ ά ρ η σ τη ν εκ π λ η κ τικ ή δτπλή επ έλα σ η το υ ιππικού το υ .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

JO ™

ρετικώ ν ιππέων του Murat και του IV Σώματος του Soult, αποφάσισε να υποχωρήσει διαγώ­ νια προς τη ν Ανατολική Πρωσσία, κατά μήκος τη ς κοιλάδας του ποταμού Αλε. Στις 3 Φε­ βρουάριου, στο Ιόνκοβο, ο Ναπολέων κατόρ­ θωσε να το ν προλάβει και το ν ανάγκασε να σταματήσει και να πολεμήσει, αλλά δ εν μπο­ ρούσε να σ υγκεντρώ σει α ρ κετού ς άνδρες αρκετά γρήγορα ώστε να νικήσει πριν βασι­ λ έψ ει ο ήλιος. Ετσι ο Bennigsen, χάνοντας μόνο 1.600 αιχμαλώτους, ξεγλύσ τρησ ε βο­ ρ ειότερ α επω φελούμενος από τη ν ομίχλη και τη ν παγωνιά, με το υς Γάλλους αφηνια­ σμένους να το ν καταδιώκουν. Το απόγευμα τη ς 7ης Φεβρουάριου 1807 ο Murat και ο Soult βρίσκονταν στο Εϋλάου, βαθιά μέσα στα εδάφη τη ς Ανατολικής Πρωσσίας. Ο Joachim Murat, ο ψηλός π ολεμι­ στής από τη Γασκώνη με τη ν επιδεικτική ε μ ­ φάνιση, είχε διανύσει ήδη πολύ δρόμο από ε ­ κείνη τη ν παγερή μέρα του Οκτωβρίου του 1795, όταν έφ ερ ε θ ριαμβευτικά στον Βοναπάρτη τα 40 πυροβόλα από το Σαμπλόν για να αιματοκυλίσουν μαζί το εξαγριω μένο πα­ ριζιάνικο πλήθος μπροστά στον Κεραμεικό. Τώρα ο κύριός του είχε εμπ ισ τευθεί σ’ αυτόν εκ τό ς από το χέρι τη ς αδελφ ής του, Caroline, και τη διοίκηση τη ς εντυπωσιακής Ε φ εδρεί­ ας Ιππικού, το καμάρι των γαλλικών ενόπλων δυνάμεων. Κανένας άλλος στρατός στην Ιστορία δ εν είχε σ υγκεντρω μένους στις τά ­ ξεις του τόσους έξοχους η γ έ τες ιππικού, ό­ σους η Ε φεδρεία τη ς Μ εγάλης Στρατιάς, Η έ ­ ξαρση, κληροδότημα τη ς Επανάστασης, οι ά­ φ θ ο νες ευκα ιρίες για προαγωγές σε ανώ τε­ ρους βαθμούς, ο φλογερός ενθουσιασμός για το ν αυτοκράτορα και ο φυσικός ατομικι­ σμός και η ζωντάνια του γαλλικού εθνικού χαρακτήρα, συνδυάστηκαν για να προσδώσουν ένα ακαταμάχητο σφρίγος στο ιππικό του Ναπολέοντα. Αν και υπήρχαν πολλοί φημισμένοι η γέτες , υπήρξαν τέσσ ερις καβαλά­ ρηδες που τα ονόματά το υς έγιναν σύμβολα μέσα στο ναπ ολεόντειο μύθο με το μίγμα φαντασίας, π εριπ έτειας και τραγωδίας που το ν χαρακτήριζε. Ηταν όλοι μόλις 30 χρόνων, επιβλητικοί, θαυμάσιοι πολεμιστές, ριψοκίν­ δυνοι και με το βαθμό του στρατηγού (ο Lasalle, ο λα τρ ευ τό ς του ελαφρού ιππικού, ο Colbert των ουσσάρων, ο Sainte-Croix των δραγώνων και ο πελώριος μαυρογένης Montbrun των ελαφρώ ν κυνηγών). Την ίδια μέρα η προω θημένη Εφεδρεία Ιππικού ενισ χύθηκε από το VII Σώμα του Augereau και το ν ίδιο το ν Ναπολέοντα με τη ν Αυτοκρατορική Φρουρά. Το σκοτάδι είχε πέ­ σει νωρίς και το κρύο ήταν ανυπόφορο. Οταν βράδιασε η θερμοκρασία έπεσε στους -10 βαθμούς και το ξημέρω μα στους -16. Περισ­ σ ότερο από τυχαίους π αράγοντες παρά από τη ν πρόθεση του Ν απολέοντα να ανακουφί­ σει κάπως το υς καταπονημένους π ολεμιστές του εξασφαλίζοντας μια στοιχειώδη άνεση για τη νύχτα, ο Murat και ο Soult διεκδίκησαν το χωριό του Εϋλάου από το ν εχθρό και πέτυχαν να το κυριεύσουν μ ετά από οκτάωρη μάχη, πληρώνοντας ένα αρκετά 6αρύ τίμημα. Το επόμενο πρωί, όταν η ομίχλη σηκώθηκε, οι Γάλλοι διέκριναν ανάμεσα από σποραδικές

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

χιονοπτώσεις τη στρατιά του Bennigsen παρ α τετα γμ ένη κατά μήκος μιας μακριάς ρά­ χης, ανατολικά του Εϋλάου. Ο τόπος γύρω από το χωριό είναι ανοικτός, χωρίς λόφους, με α ρ κετές λίμνες που το χειμώνα παγώνουν σε τέτο ιο βαθμό ώστε το ιππικό μπορούσε να καλπάσει πάνω το υ ς άφοβα.

ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΧΙΟΝΙ Ο Ναπολέων έσ τεκε έκπληκτος, αλλά και ενθουσιασμένος. Από τη ν ημέρα του Αούσ τερλιτς έ τρ ε φ ε μια περιφρόνηση προς τη ρωσική διοίκηση και δεν είχε υπάρξει ενδιά­ μεσα κανένα γεγονός που να το ν κάνει να αλ­ λάξει αυτή του τη ν πεποίθηση. Από τη γενική εικόνα που έδινε ο εντυπωσιακός όγκος των ρωσικών δυνάμεων, υπέθεσε σωστά ό τι οι άνδρες του υστερούσαν αριθμητικά, αλλά ή ­ ταν ατάραχος. Μ ετά το Ιόνκοβο ο Γαλλικός Σ τρατός είχε διασπαρεί σημαντικά, πράγμα που.καθιστούσε τη συγκέντρωσή του για μά­ χη αρκετά προβληματική. Σε εκείνη τη χιονι­ σμένη τοποθεσία είχε μαζί του μόνο 45.000 άνδρες και 200 πυροβόλα, αλλά ο Davout με άλλους 15.100 σ τρατιώ τες απείχε μόλις 23 χιλιόμετρα και σίγουρα θα έσπευδε προς το ν αυτοκράτορά του. Μια ακόμα τελευ τα ία διατα­ γή έφ υ γε προς το ν Ney, αλλά ήταν μάλλον απίθανη η συμμετοχή των 14.500 ανδρών του. Στην πραγματικό­ τη τα ο Bennigsen είχε ήδη 67.000 άνδρες και 460 πυρο­ βόλα, ενώ ο Lestocq εκινείτο αθόρυβα προς το σημείο της

το αριστερό πλευρό του Bennigsen με τη σφύρα που θα σχημάτιζαν οι ενω μένες δυνά­ μεις των Murat, Davout και Augereau, κερδίζο­ ντας τη νίκη. Αλλά ο Davout, παράγονταςκλειδί τη ς “αποφασιστικής μάζας” , δ εν ήταν ακόμα παρών. Οι μεραρχίες του Soult προχώρησαν πά­ νω στο χιόνι και τα παγωμένα ρυάκια υφιστά­ μενες α ρ κετές απώλειες από το ν έντονο βομβαρδισμό, που χαλάρωσε αναπόφευκτα τις γραμμές και τη ν τάξη το υς. Το χιόνι έπε­ φ τε τόσο πυκνό ώστε συχνά τύφλω νε τους άνδρες, που σταματούσαν για να προσανα­ τολιστούν. Τα σύννεφα έμοιαζαν να φτάνουν ως τις κορυφ ές των δέντρω ν και ο καιρός ή­ ταν γενικά τόσο απαίσιος, ώστε ο Σ τρατάρ­ χης Davout είπε αργότερα πως οι σ τρατιώ τες είχαν τη ν αίσθηση ό τι πολεμούσαν τη νύχτα. Στα μισά τη ς διαδρομής οι άνδρες το υ Soult κτυπ ήθηκαν από μια δυναμική αντεπίθεση του ρωσικού πεζικού, που το υς γύρισε αλα­ φιασμένους πίσω στο Εϋλάου και τη ν προ­ στασία τω ν ερειπωμένων κτισμάτων του. Η α-

εξεχω ν η γ η το ρ α ς ιππικού το υ 19ου αιώ να. Ο ίδιοο ο

π ροσ ω π ικό τητα του γαμπρού το υ : “Α δυνατώ να κατα λά βω πως ένας μ π ο ρ ει να είν α ι τοσ ο γεννα ίο ς μονο ο τα ν ειχε τον εχθρό α π έν α ν τι το υ ■ α λλά τ ό τ ε ή τα ν ίσω ς ο

κρίσης. Στις 08.00 οι Ρώσοι άνοιξαν τη μάχη σφυροκοπώντας το χωριό με το πολυάριθμο πυροβολικό τους. Μισή ώρα αργότερα ο Να­ πολέων έρ ιξε το Σώμα του Soult πάνω στο δ ε ­ ξιό πλευρό του εχθρού, ελπίζοντας ότι θα πετύχαινε να το καθηλώσει και να απορρο­ φήσει εκ εί σταδιακά όλες τις ρωσικές ε φ ε ­ δρείες, Οταν θα γινόταν αυτό θα σ υνέθλιβε

ναποδιά αυτή ενόχλησε το ν Ναπολέοντα, κα­ θώς υπήρχε άμεσος κίνδυνος να χαθεί η πρωτοβουλία κινήσεων και να α φ εθ ού ν οι Ρώσοι να υπαγορεύσουν τη ροή τη ς μάχης. Θ έλοντας να αποφύγει με κάθε τρόπο ένα τέτο ιο ενδεχόμενο, δ ιέτα ξε άμεσα το VII Σώ­ μα του Augereau (με δύναμη μόλις 9.000 ανδρών) να προελάσει για να προστατεύσει το υς κλονισμένους άνδρες του Soult, “ παίρ-

ν ο ντα ς” τη ρωσική πίεση από πάνω τους. Ο Στρατάρχης Pierre Francois Charles Augereau, με τη λεβ έντικη κορμοστασιά και τη γαμψή μύτη, ακόμα και στα 51 του χρόνια ήταν αναμφίβολα μια επιβλητική φιγούρα. Π ροερχόμενος από ταπεινή καταγωγή, είχε τη φήμη εξα ιρ ετικά γενναίου αλλά και φιλο­ χρήματου ανθρώπου. Δ εινός ξιφομάχος στα νιάτα του, υπήρξε “το καλύτερο σπαθί του βασιλικού ιππικού” (όπως θα μπορούσαν να βεβαιώσουν πολλά από τα θ ύματά του). Α ργότερα γύρισε ολόκληρη τη ν Ευρώπη πο­ λεμώ ντα ς ως μισθοφόρος το υς Τούρκους υπό τις διαταγές του φημισμένου Suvorov και λιπ οτάκτησε από το στρατό του Μεγάλου Φ ρειδερίκου παίρνοντας μαζί 60 συναδέλ­ φους του! Είχε συνδέσει τη ν τύχη του με αυτή του Ναπολέοντα από τα πρώτα επανα­ στατικά χρόνια, διαδραματίζοντας αποφασι­ στικό ρόλο στην αμφίρροπη μάχη του Καστιλιόνε (1796). Η 8η Φεβρουάριου 1807 θα ήταν για το ν σκληροτράχηλο πολεμιστή η φ ο β ε­ ρότερη μέρα τη ς ζωής του. Αν και βαριά άρ­ ρωστος, με το κεφάλι του τυ λιγμένο σε ένα τεράσ τιο λευ κό μαντήλι για προστασία από το δριμύ ψύχος, ήταν πάντα μπροστά μαζί με το υ ς άνδρες του. Η διαταγή το υ Ναπολέοντα για επίθεση ή ρθ ε στο VII Σώμα α ρ κετά πρόω­ ρα, σε αντίθεσ η με το αρχικό σχέδιο, και ό­ πως ήταν φυσικό δ εν είχε τη ν άνεση χρόνου για να οργανώσει σωστά τις γραμμές του. Επιπλέον ο δρόμος μπροστά το υ καλυπτό­ ταν από μια ξαφνική, δυνατή χιονοθύελλα, με νιφ άδες που ο άνεμος τις έριχνε στο πρό­ σωπο των καρτερικώ ν Γάλλων στρατιωτών. Οι μ α χητές το υ Augereau βάδισαν, παρόλα αυτά, σ ταθερά μπροστά, με τις μεραρχίες των Στρατηγώ ν Desjardins και Heudelet να προηγούνται, όταν, απ οφ εύγοντας τη ν κακο­ καιρία, βρέθηκαν απέναντι στις κάννες μιας τεράσ τιας ρωσικής πυροβολαρχίας με 70 πυροβόλα. Αυτή άνοιξε πυρ εναντίον τους σχεδόν ε ξ' επαφής, θ ερ ίζοντά ς το υς κατά ε ­ κατοντάδες. Το ρωσικό πεζικό, κατηφ ορίζοντας με α­ λαλαγμούς από τις θ έσ εις του, αποτελείω σε τη ν καταστροφή λογχίζοντας το υς επιζών τες και ωθώντας το υς με το ν όγκο του ανά­ μεσα στις θ ίνες χιονιού στην πεδιάδα του Εϋλάου, ενώ το πυροβολικό συνέχιζε να σκορπά το θάνατο. Ο Ναπολέων παρακο­ λουθούσ ε τη σφαγή από το καμπαναριό της εκκλησίας του Εϋλάου, όταν η προσοχή του εστιάσ τηκε σε ένα σημείο του πεδίου τη ς μά­ χης όπου ένα “ τετρά γω νο” Γάλλων στρατιω­ τώ ν είχε απομονωθεί κυκλω μένο από χιλιά­ δ ες Ρώσων. Στο κέντρο του τετραγώ νου κά­ ποιος κυμάτιζε τη σημαία με το ν “ α ε τό ” σαν να ή θ ε λ ε να δ είξει πως το 14ο Σύνταγμα Π ε­ ζικού κρατούσε ακόμα. Ο επιχρυσωμένος ορειχάλκινος “ α ε τό ς ” που κοσμούσε τις κο­ ρυφ ές από τα κοντάρια των σημαιών του Γαλ­ λικού Στρατού, συμβόλιζε τη σχεδόν μυστικι­ στική προσήλωση τη ς μονάδας στον αυτοκράτορα, στου οποίου το όνομα ο “ α ε τό ς ” απονεμόταν, και η απώλειά του στη μάχη ήταν η χειρ ότερη ατίμωση που μπορούσε να τύχει σε μια μονάδα. Ο Ναπολέων, θαυμάζοντας το θάρρος τω ν αμυνόμενων, δ ιέτα ξε το ν

Το γαλλικό ιππικό συντάσσεται λίγο πριν εξαπολύσει τη θρυλική επέλασή του “μ ε τ ’ επ ισ τρ ο φ ή ς’’ κατά του ρω σικού πεζικού στο Εϋλάου. Κάτω από τις οπλές των αλόγω ν κείτονται νεκροί Ρώσοι γρεναδιέροι.

Augereau να σ τείλει αμέσως έναν αγγελιοφ ό­ ρο μέσα από το πλήθος των Κοζάκων για να δ ιατάξει το 14ο Σύνταγμα να υποχωρήσει. Οι πρώτοι δύο αγγελιαφόροι δ εν τα κατάφεραν. Ο τρ ίτο ς ή τα ν ο 24χρονος Λοχαγός Marcellin de Marbot. Ο τολμηρός ουσσάρος ίππευε ένα από τα πιο ατίθασα άλογα του Γαλλικού Στρατού, τη Lisette, που είχε ήδη σκοτώσει έ ­ ναν ιπποκόμο. Καλπάζοντας σαν το ν άνεμο πέρασε άοπλος ανάμεσα από το υς Κοζά­ κους, που δ εν πρόλαβαν να αντιληφ θούν το ν παράτολμο εχθρό, και με ένα άλμα πάνω από σωρούς πτωμάτων β ρ έθ η κε μέσα στο “ τετρ ά γω νο ” του 14ου Σ υντάγματος. Μ ε τέ ­ φ ερ ε αμέσως τη διαταγή στο διοικητή τη ς μονάδας, έναν περήφανο ταγματάρχη, που του απάντησε ότι ήταν αργά πια για να σωθεί το Σύνταγμα, καθώς μια τεράσ τια φάλαγγα ρωσικού πεζικού πλησίαζε από στιγμή σε στιγμή. Εδωσε στον Marbot το ν “ α ετό ", με τη ν παράκληση να το ν πάει στον αυτοκράτορα προκειμένου να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Τη συγκινητική εκείν η στιγμή οι επιζώ ντες του 14ου φώναξαν με όλη το υς τη δύ­

ναμη “ Vive Γ Empereur!” και ο Marbot γύρισε το άλογό του για να φύγει. Πριν προλάβει να ξεκινήσ ει, οι Ρώσοι είχαν ξεχ υ θ εί μέσα στο “ τετρ ά γω νο ” και ακολούθησαν φ ο β ερ ές μά­ χες σώμα με σώμα. Ο Marbot δ έχ θ η κε τη ν ε ­ πίθεση ενός Ρώσου γρεναδιέρου, που έκανε το λάθος να μπήξει τη ν ξιφολόγχη του στο πλευρό τη ς Lisette. Το άλογο αφήνιασε και γυρίζοντας προς το γρεναδιέρο το υ έσχισε ολόκληρο το πρόσωπο και το ν ποδοπάτησε μέχρι θανάτου, πριν σ τραφεί με τα χύ τητα έξω από το “ τετρά γω νο ” παίρνοντας το νεα­ ρό ουσσάρο μακριά από το ν κίνδυνο. Στο μ ε­ τα ξύ η τύχη του "α ετο ύ ” έγραφε ένα θρύλο για ολόκληρη τη Μεγάλη Στρατιά. Μια ρωσι­ κή οβίδα τραυμάτισε το ν επόμενο crua.ocpoρο του 14ου Σ υντά γμα τος'κα ι έκοψ ε το ν "α­ ε τ ό ” από το κοντάρι τη ς σημαίας, στέλνοντάς το ν να στροβιλίζεται στον αέρα πριν τ ε ­ λικά πέσει στο χιόνι. Μέσα στο πανδαιμόνιο των εκρή ξεω ν και τη ς σφαγής, ένας ατρόμη­ το ς Γάλλος γρενα διέρος το υ 105ου Σ υντάγ­ ματος Πεζικού το ν περιμάζεψε, τον έκρυψ ε στο χιτώνιό του και αργότερα το ν επ έστρεψ ε στους συναδέλφους του. Ηταν 10.30 και ο Ναπολέων βρισκόταν α­ ντιμέτω πος με το φάσμα μιας αποτρόπαιος και ταπεινω τικής ήττα ς. Ο Soult είχε στριμω­ χ τέ! στο Εϋλάου από όπου είχε ξεκινήσ ει πριν δυόμισυ ώρες, ενώ το Σώμα του Augereau είχε καταστραφεί ολοσχερώς ως μάχιμη δύναμη, με το υς λίγους επ.ζώ ντες ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

12

το υ να προσπαθούν να σ υντάξουν τις δια­ λ υ μ έν ες γραμμές το υ ς και το ν ίδιο το στρα­ τάρχη να κείτετα ι πληγωμένος. Π οτέ μ ετά το Μ αρένγκο ο Ναπολέων δεν είχε αντιμετω πί­ σει μια παρόμοια απελπιστική κατάσταση και χρειαζόταν ένα απεγνωσμένο εγχείρημα για να τη σώσει. Το γαλλικό κέντρ ο όχι μόνο είχε αποκρουσθεί, αλλά είχε κτυπ ηθεί θανάσιμα και τώρα ήταν ορθάνοικτο. Ο Ναπολέων δεν είχε άλλο τρόπο να το ενισχύσει εκ τό ς από τη ν υπέροχη Ε φεδρεία Ιππικού του Murat, που ήταν πανέτοιμη πίσω από το Σώμα του Augereau. Οι 10.700 άνδρες τη ς θα είχαν τη συνδρομή των ασύγκριτων ιππέων τη ς Αυτοκρατορικής Φρουράς που οδηγούσε ο Στρα­ τάρχης Bessieres. Ο κορμός τη ς Εφεδρείας α π οτελείτο από τη ν 1η, τη 2η και τη ν 3η Μ ε­ ραρχία Δραγώνων και από τη 2η Μεραρχία Θωρακοφόρων, ενώ υπήρχαν και αρκετοί ουσσάροι, λογχοφόροι, κυνηγοί και έφιπποι γρεναδιέροι. Ο Γασκώνος σ τρατάρχης επέλασε στις 11.30 κατά του “ αποσβολωμένου” ρωσικού πεζικού με τη συνήθη ο ρμ ητικό τη τά του, ανεμίζοντας τη ν επίχρυση ράβδο του αντί για το ξίφ ος. Εκατό χιλιάδες άνδρες και των δύο στρατών παρακολούθησαν ένα από τα πιο περίφημα θ εάματα στην ιστορία των π ολέ­ μων, όταν οι 80 γαλλικές ίλες ξεχύθ ηκα ν με ξέφ ρ εν ο καλπασμό πάνω στο χιόνι για να κομματιάσουν το ρωσικό κέντρο και να δώ­ σουν χρόνο στον Ν απολέοντα να αλλάξει τη ροή τη ς μάχης. Η τεράσ τια δύναμη κονιορτο­ ποίησε το υς Ρώσους που υποχωρούσαν από τη ν π ερίμετρο του χωριού και αποσπώντας τη μεραρχία δραγώνων του Emmanuel Grouchy, για να σαρώσει το ν εχθρό που είχε αφανίσει το Σώμα του Augereau, έ ­ πεσε πάνω στην κύρια γραμμή άμυνας του Bennigsen σαν τυφώνας. Ο Σ τρ α τη­ γός d’ Hautpoul οδήγησε το υς θωρα­ κοφόρους του ανάμεσα στη μ ε­ γάλη ρωσική πυροβολαρχία των 70 πυροβόλων σπαθίζοντας το υς π υροβολητές και κατασ τρέφ οντας το υ ς κιλλίβα­ ν τες , διαπέρασε τη ν πρώτη γραμμή του ρωσικού πεζι­ κού, έπ ειτα τη δ εύ τερ η και εμφ ανίσ τηκε μπροστά στις ρωσικές εφ εδ ρ είες σ υντρίβοντάς τις με τη ν ορμ ητικό τη τά του. Πίσω του ακολουθούσ ε το ιπ­ πικό τη ς Φρουράς, οι μ ε­ ραρχίες των Στρατηγώ ν Klein και Milhaud και έ ξι ί­ λ ες έφιππων κυνηγών υπό το ν Στρατηγό Nicholas Dahlmann, ο ο­ ποίος δ έχ θ η κε ένα θανά­ σιμο τραύμα και π έθανε τη ν επό­ μενη μέρα. Εχοντας β ρ εθ εί ουσια­ στικά στα μετόπισ θεν τη ς ρωσικής παράταξης, οι Γάλλοι ιππείς εξεπλάγησαν όταν είδαν τις εχθ ρικές μονάδες που είχαν προσπεράσει να έχουν εκτελ έσ ει μεταβολή και να αναδιοργανώνονται με με

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

τωπο προς τα ανατολικά! Παρά τη φοβερή κούραση τη ς επέλασης, οι μονάδες τη ς Ε φ ε­ δρείας Ιππικού σχημάτισαν πάλι μια τεράσ τια συμπαγή φάλαγγα και επέλασαν πάλι από το ν ίδιο δρόμο που είχαν έλθ ει, σπάζοντας για μια ακόμα φορά τις ρωσικές γραμμές και κατακόπτοντας το υς π υρ οβολητές που έβρι­ σκαν στο διάβα τους. Οταν έφτασαν τελικά στις θ έσ εις εκκίνησ ής το υς διαπίστωσαν ότι οι απώλειές το υ ς είχαν α νέλθ ει σε 1.500 άν­ δρες, το 14% τη ς αρχικής δύναμης. Το υπε­ ρήφανο γαλλικό ιππικό είχε δράσει για πρώ­ τη φορά ως αυτόνομο και κύριο επιχειρησια­ κό όπλο και είχε δώσει στον Ν απολέοντα την ανάσα ζωής που ζητούσε. Ο Bennigsen τρ ομ οκρα τήθ ηκε. Αντί να συνεχίσει τη ν κίνησή του κατά του απο­ γυμνω μένου γαλλικού κέντρου με τις μάζες του πειθαρχημένου πεζικού του, ακινητοποιή θ η κε στις θ έσ εις του. Το πόσο εύκολα θα μπορούσε να έχει διασπάσει τη συνοχή τη ς Μ εγάλης Στρατιάς και να κερδίσει τη μάχη, φαίνεται από το γεγονός ότι λίγο πριν από τη μεγάλη γαλλική επέλαση το ρωσικό πεζικό λίγο έλειψ ε να αιχμαλωτίσει το ν ίδιο το ν Να­ πολέοντα, όταν σάρωσε σαν παλλιροϊκό κύ­ μα το επ ιτελείο του αυτοκράτορα κοντά στο νεκρο τα φ είο του Εϋλάου. Ο Ναπολέων σώ­ θ η κε από το υς 100 άνδρες τη ς ακολουθίας του, που θυσίασαν τη ζωή το υς μέχρι να καταφ θάσ ει ένα τάγμα τη ς Φρουράς, το οποίο απώθησε το υ ς Ρώσους πεζικάριους εκκα θ α ­ ρίζοντας πάλι το χώρο. Καθόλη τη διάρκεια τη ς δοκιμασίας ο Ναπολέων ήταν ατάραχος και α ρ νή θη κε να δ εχ θ εί το άλογο που έ ­ φ ερ ε ο Στρατάρχης Berthier για να το ν φυγαδεύσει. Σ τεκό τα ν πεζός, ακίνητος, κοιτώ ντας το υ ς Ρώσους να πλησιάζουν, μουρμουρίζοντας “τ ι τόλμη! τι τό λμ η !” . Κάποια στιγμή γύρισε για να πει κάτι στο Στρατηγό Corbineau που σ τε­ κόταν δίπλα του, ό­ τα ν μια εχθρική οβί­ δα κομμάτιασε ξα φ νι­ κά το ν υπέροχο εκείνο αξιω ματικό χωρίς να βλάψει καθόλου τον Ναπολέοντα. Στο μετα ξύ η βασί­ λισσα Λουίζα με τα παιδιά τη ς συνέχιζε το μακρύ τα ­ ξίδι προς τη ν Ανατολική Πρωσσία μέσα από δρό­ μους που ήταν γεμ ά το ι έ λ ­

Οι θω ρακοφ όροι του Γαλλικού Στρ α το ύ απέκτησαν μια φήμη που ά γ γιξε τα όρια του μύθου. Α νδρες ψηλοί, που ζύ γ ιζα ν 148 κιλά μα ζί με τη θωράκισή τους, ίππευαν το 1807 σε υπέροχα ηρωσσικά άλογα και έφ εραν ένα •ιακρύ σπαθί μ ή κους 0,93 m, ένα ζευγάρι πιστολιών και ένα κοντόκαννο μουσκέτο.

κηθρα-ασθενοφόρα φορτω μένα τραυματίες, ετοιμοθά να τους και πτώματα. Στο δρόμο για το Μ έμελ, παρά το πυκνό χιόνι, είδ ε μια τ ε ­ ράστια πυρκαγιά που φώ τιζε το χλωμό ορίζο­ ντα. Ηταν μεσημέρι. Ρώτησε το ν οδηγό τη ς άμαξας και εκείνο ς τη ς απάντησε ουρλιάζο­ ντας κόντρα στον άνεμο: “Το Εϋλάου καίγε­ τα ι!” . Το ρωσικό και το γαλλικό πυροβολικό εί­ χαν μ ετα τρ έψ ει το μικρό πολωνικό χωριό σε αποκαΐδια, αλλά ο ήχος του ασταμάτητου βομβαρδισμού πνιγόταν από τη ν κακοκαιρία. Τη στιγμή εκείνη ο Bennigsen είχε σ υνέλθει από το σοκ και επανακτούσε τη ν ισορροπία του, όταν ο Davout φ ά νηκε επ ιτέλους από τα δεξιά και διατάχθηκε από το ν Ναπολέοντα να επ ιτεθ εί άμεσα, ενώ Soult, Augereau και Murat κρατούσαν γερά τη γαλλική παράταξη. Οι πεινασμένοι, παγωμένοι και κατάκοποι άν­ δ ρες του Davout έδωσαν το ν καλύτερο εαυτό το υς και μέχρι τις 15.30 τσάκισαν το ρωσικό πλευρό, που άρχισε πλέον να αποσυντίθεται. Ο θρίαμβος των γαλλικών όπλων φαινόταν πάλι στον ορίζοντα, αλλά τη στιγμή που κρίνονταν όλα ο Lestocq εμφ ανίσ τηκε στο προ­ σκήνιο με το υς 9.000 Πρώσσους του. Οταν αντίκρυσαν για πρώτη φορά από μακριά το λ ευ κο ντυ μ ένο διάστικτο πεδίο τη ς μάχης, οι άνδρες του Lestocq π αρα ξενεύτηκαν που μπορούσαν να διακρίνουν καθαρά τις λάμ­ ψεις και το ν καπνό των πυροβόλων χωρίς να ακούνε κανένα ήχο. Η χιονόπτωση και το σφύριγμα του ανέμου έπνιγαν κάθε θόρυβο. Οι ενισχύσεις α υ τές κατάφεραν να στηρί­ ξουν το υ ς εξα ντλη μ ένο υ ς Ρώσους, υποχρε­ ώ νοντας το ν Davout να οπισθοχωρήσει. Στις 7 το απόγευμα εισ ήλθε καθυσ τερημένα στη μάχη και ο Ney, που ακολουθούσ ε τον Lestocq κατά πόδας. Χωρίς χρονοτριβή έπληξε το βόρειο ρωσικό πλευρό, αναπτερώνο­ ντας το ηθικό τη ς Μ εγάλης Στρατιάς, αλλά καθώς η νύχτα κάλυπτε σιγά σιγά το μαρ­ τυρικό Εϋλάου και τη γύρω παγωμένη ερη­ μιά χαλάρωσε τη ν πίεσή του και στις 22.00 ευθυγραμμίσ τηκε με το IV Σώμα του Soult, ενώ η μάχη έσβηνε με τις τε λ ε υ τα ίες ομο. βροντίες.

ΜΙΑ ΑΙΜΑΤΗΡΗ ΙΣΟΠΑΛΙΑ Καμία πλευρά δεν είχε νικήσει, αλλά οι Γάλλοι είχαν ματώσει πολύ περισσότερο. Δύο από τα τέσσερα σώματά το υς είχαν αποδεκατισ τεί και το ηθικό το υς είχε κουρελιαστεί. Για πρώτη φορά είχαν χάσει έ ξι “ α ε το ύ ς ” σε μια μάχη. Τα θαυμάσια σ υντάγματα του ιππι­ κού είχαν περάσει δια πυρός και σιδήρου, χά­ νοντας πολλούς από το υ ς καλύτερους άν­ δ ρες τους. Υπήρχαν πια περισσότεροι καβα­ λάρηδες από ότι άλογα, καθώς τα τελευτα ία σκοτώ θηκαν κατά εκα το ντά δ ες από το ε­ χθρικό πυρ ή έπεσαν στις χιονισμένες χαρά­ δρες σπάζοντας τα πόδια το υς και έπρεπε να θανατωθούν. Ομως και τα υπόλοιπα σώματα παρουσίαζαν κενά στη σύνθεσή τους, με ε­ ξαίρεση τη Φρουρά που είχε παραμείνει σχε­ δόν ανέπαφη. Ο Bennigsen είχε ακόμα τουλά­ χιστον 60.000 αξιόμαχους και οργανωμένους άνδρες, και μια κρίσιμη υπεροχή 2 προς 1 σε

πυροδολικό. Ενιωθε όμως εξα ντλημ ένος από τη ν ένταση τη ς ημέρας, αβέβαιος για τη ν κατάσταση των Γάλλων και φοβισμένος από τη ν πιθανότητα να έχει ο Ναπολέων κά­ ποιους κρυφούς άσσους στο μανίκι του. Πα­ ρά τις έν το ν ες πιέσεις τω ν επιτελώ ν του να επιμείνει δίνοντας μια δ εύ τερ η μάχη στις 9 Φ εβρουάριου, δ ιέτα ξε το συμμαχικό στρατό να υποχωρήσει κατά τη διάρκεια τη ς νύχτας. Η ανεξήγητη αυτή κίνηση άφησε το ν Βοναπάρτη κύριο του πεδίου τη ς μάχης - και τη ς φρίκης που το κάλυπτε. Το ξημέρω μα φα νέ­ ρωσε ένα χιονοσκεπές τοπίο κατάσπαρτο με

μήθηκαν σε άλλα σώματα. Ηταν η πρώτη φ ο­ ρά από το 1804, οπότε σ υγκροτήθηκε η Μ ε­ γάλη Στρατιά, που ένα σώμα τη ς διαλυόταν και οι σ τρατιώ τες κουνούσαν τα κεφάλια το υς αναλογιζόμενοι το ν κακό οιωνό. Παρά τις 14 ώρες σφαγής, η μάχη του Εϋλάου πρα­ κτικά δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια αιματηρή ισοπαλία. Ισως ο Ναπολέων να νι­ κούσε αν τηρούσ ε το δικό του ρητό, που συνόψιζε τη ν εμπειρία από τις εκσ τρα τείες του ως το 1806: “ Η τέχ νη του να το π ο θ ετείς τα σ τρατεύματα είναι η μεγάλη τέχ νη του πολέμου. Τοποθέτησέ τα π άντοτε με τέτο ιο τρόπο ώστε, ότι και αν πράξει ο εχθρός, να εί­ ναι σε θέση να σ υγκε­ ντρω θούν μέσα σε λί­ γ ες μ έ ρ ε ς ” . Πίστευε πως τα γαλλικά σώμα­ τα ήταν αρκετά κοντά ώστε να μπορέσουν να ενω θούν για μια απο­ φασιστική μάχη, αλλά η π ραγματικότητα το ν διέψευσε. Από σφάλμα

Μια θρυλική σ τιγμ ή! Ο Λ ο χα γό ς Marbot ιf P .- -im U επιχειρεί να σώσει τον “α ετ° " του 14ου ί Σ υ ντά γμ α το ς Π εζικού που μάχεται ηρωικά. Οι 36 αξιω ματικοί και οι 590 ά νδρες του Σ υ ν τά γ μ α το ς έπ εσ α ν μ έχ ρ ις εν ό ς και θ ά φ τη κ α ν σ ε έν α ν ο μ α δ ικ ό τά φ ο σ το πεδίο τη ς μ ά χη ς του Εϋλάου. ¥·Τ ΐ:' w 8 " *i» V

πτώματα τόσο μακριά, όσο μπορούσε να δει το ανθρώπινο μάτι. Ανθρωποι και άλογα κείτο ντα ν σε παραμορφω μένες θ έσ εις, πολλές φ ο ρ ές σε σωρούς, ανάμεσα σε συντρίμμια από κιβώτια οβίδων και κάρα. “Τι σφαγή!” έ ­ λεγε ο Ney, “ και χωρίς κανένα απ οτέλεσ μα” . Σε κάποια σημεία φρέσκο χιόνι είχε καλύψει μερικώς τα τρ ομερ ά σημάδια του αγώνα, ενώ αλλού μεγάλες κηλίδες αίματος είχαν μετατραπεί σε μια κίτρινη κρούστα από τις οπλές τω ν αλόγων. Το αποκρουστικό θέα μ α σοκάρισε ακόμα και το ν Ναπολέοντα, που έγραψε στην αυτοκράτειρα σκιάζοντας κάπως τη ν α­ λήθεια: “ Η νίκη είναι δική μου, αλλά έχω χά­ σει πολλούς άνδρες - δ εν με παρηγορεί η σκέψη ότι οι απώλειες του εχθρού ήταν μ ε­ γ α λ ύ τερ ες ” . Αν και π αραδέχτηκε ότι είχε 7.600 θύματα, ο αριθμός των Γάλλων νεκρών και τραυματιώ ν πιθανότατα προσέγγιζε τις 25.000, ενώ αυτός των Ρώσων τις 20.000. Στο χειρουργείο εκσ τρατείας που έστησε σε μια παλιά αποθήκη ο π ερίφημος Γάλλος γιατρός Larrey, το σκηνικό θύμιζε τη ν Δαντική κόλα­ ση. Ο Ναπολέων περπάτησε αμίλητος ανάμε­ σα στα ακρωτηριασμένα παλικάρια του στρα­ το ύ του και γυρίζοντας κάποια στιγμή προς το ν SoultTOu ψιθύρισε: “ Στρατάρχα, οι Ρώσοι μας έκαναν μεγάλη ζημιά” . Ο Soult, πάντα ε ­ τοιμόλογος, του απάντησε: “ Κι εμ είς σ’ αυτούς. Οι σφαίρες μας δ εν είναι από βαμβά­ κι!” . Για μια ολόκληρη εβδομάδα η Στρατιά έ ­ μεινε κοντά στο πεδίο μάχης του Εϋλάου, ~ριν αρχίσει να κινείται πάλι αργά προς χώ­ ρους στρατωνισμού τη ς Ανατολικής Πρωσσίας. Εκεί το Σώμα του Augereau διαλύθηκε και οι επιζώ ντες τη ς χιονοθύελλας κατανε-

εκτίμησ ης ο Bernadotte δ εν είχε κλη θεί να συμπράξει με τις κύριες δυνάμεις παρά στις 3 Φ εβρουάριου, όταν ήταν πολύ αργά για να προλάβει τη μεγάλη αναμέτρηση. Ακόμα δεν εκτιμ ή θ η κα ν σωστά η απαίσια κατάσταση των πολωνικών δρόμων, η ασταμάτητη δρά­ ση των Κοζάκων (που έκοβαν συνεχώς τις ε ­ πικοινωνίες) και το πεσμένο ηθικό ανδρών και αξιωματικών μέσα στη Μεγάλη Στρατιά. Ο Ναπολέων σ τάθηκε αρκετά τυχερ ός ώστε να αποφύγει τη ν ή ττα στο Εϋλάου και την αιχμαλωσία. Ο πάντα πιστός και ικανός Davout το ν έσωσε και λίγο έλειψ ε να κερδίσει τη μάχη για λογαριασμό των Γάλλων το από­ γευμα. Το ό τι η κατάσταση τελικά σταθεροπ οιήθηκε ο φ είλετα ι περισσότερο στα ρωσι­ κά λάθη, παρά στις γαλλικές ικανότητες. Ακόμα έγινε φανερή η ανάγκη για περισσότε­ ρο ελαφρύ ιππικό και ειδ ικότερ α λογχοφό­ ρους, καθώς η Ρωσία έριχνε στον πόλεμο μ ε­ γάλους αριθμούς από επ ιδέξιους έφιππους άνδρες. Το δριμύ ψύχος τη ν ημέρα εκείνη μάλλον “ συμμάχησε” με το ν Ναπολέοντα στον αγώνα του κατά των Ρώσων, παρά τη συμφορά του VII Σώματος. Οι άνδρες του Bennigsen πέρασαν τη φοβερή νύχτα τη ς 7ης Φ εβρουάριου στην ύπαιθρο, εκτεθ ειμ έν ο ι στα στοιχεία τη ς φύσης, ενώ οι Γάλλοι βρή­ καν κάποιο καταφύγιο στα ερείπια του χωρι­ ού. Επιπλέον το παγωμένο έδαφ ος απαγό­ ρευσε στους Ρώσους να εφαρμόσουν την

προσφιλή το υς αμυντική τακτική, που προέβλεπε τη δημιουργία βαθιών οχυρωματικών γραμμών γύρω από τις θ έσ εις τους. Αν είχαν οχυρω θεί όπως συνήθιζαν, η περίφημη επ έ­ λαση του Murat θα είχε, κατά πάσα π ιθανότη­ τα, διαφ ορετική κατάληξη. Παρά το λουτρό αίματος στο οποίο υπο­ βλήθηκε για πρώτη φορά η ως τό τ ε νικηφ ό­ ρα Μ εγάλη Στρατιά, το “ κορσικανικό λιοντά ­ ρι” είχε βρυχηθεί πάλι ανταποδίδοντας το πλήγμα με δύναμη. Στο συμμαχικό στρατό­ πεδο όμως, η προσωρινή ανάσχεση του γαλ­ λικού κολοσσού φά νηκε σαν λαμπρή νίκη. Οι συγκρούσεις με το υς Ρώσους θ α στοίχιζαν από δω και πέρα ακριβά στον Ναπολέοντα, ό­ μως η “ νίκη ” του Εϋλάου κόστισε ακριβά στον τσάρο, που αντάμειψ ε το ν - τυπικά - νι­ κητή Bennigsen με δώδεκα χιλιάδες ρούβλια το χρόνο ε φ ’ όρου ζωής. Μαζί με το πρώτο έμβασμα του έσ τειλε το παράσημο το υ Αγίου Ανδρέα και μια θ ερ μή επιστολή: "Σ' εμάς, σ τρατηγέ μου, έλαχε η δόξα να νικήσουμε αυτόν που ως τώρα ήτα ν α νίκη τος". Ο Bennigsen εκτίμησ ε δεόντω ς τόσο το ' εμάς ", όσο και τα δώδεκα χιλιάδες ρούβλια. Τόσο ο Ναπολέων, όσο και ο τσάρος Α λέ­ ξανδρος, ελάχιστα επηρεάστηκαν από το ο­ λοκαύτω μα του Εϋλάου. Ο πρώτος βρήκε κα­ ταφύγιο στην παρηγορητική αγκαλιά τη ς γ ο η τευ τική ς Πολωνής κόμησσας Walewska στο κάστρο του Φίνκενστάιν, ενώ ο δ ε ύ τε ­ ρος εξόρ κιζε το υ ς σ τρατηγούς το υ να αποδυθούν σε μια ακόμα προσπάθεια για να ε ξο ­ ντώσουν το ν τύραννο. 0 α χρειαζόταν μια δ εύ τερ η ανθρωποβόρα μάχη στη Φρίντλαντ. το καλοκαίρι του 1807, για να π ετύχει επ ιτέ­ λους ο Ναπολέων μια αποφασιστική νίκη και να πειστεί ο τσάρος ό τι το σ υμφέρον του υπαγόρευε τη συνεργασία. Π έν τε χρόνια αρ­ γότερ α όμως ο Ναπολέων θ α ξεχάσει το πι­ κρό μάθημα του Εϋλάου και θα οδηγήσει τη ν πιο επιβλητική Μεγάλη Στρατιά που είχε ποτ έ στην καρδιά τη ς Ρωσίας και στον όλεθρ ο ενός φοβερού χειμώνα.

"jß ■■■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) David Chandler: ON THE NAPOLEONIC M R S . Greenhill Books, 1994. (2) David Chandler: THE CAMPAIGNS OF NAPOLEON, Macmillan Publishing Company. 1966. (3) David Chandler: DICTIONARY OF THE NAPOLEONIC WARS, Greenhill Books. 1993. (4) Owen Conelly: BLUNDERING TO GLORY. Scholarly Resources, 1987. (5) John Elting: SWORDS AROUND A THRONE. The Free Press, 1988. (6) Michel de Grece: ΝΑΠΟΛΕΩΝ: Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, Εκδόσεις Κάκτος. 1996. (7) Philip Haythornthwaite: NAPOLEON S MILITARY MACHINE, Sarpedon Publishers. 1995. (8) Philip Haythornthwaite: DIE HARD!. Arms & Armour Press, 1996. (9) A.G. MacDonell: NAPOLEON AND HIS MARSHALS , Prion, 1996. (10) Ira Meistrich: EN AVANTI, Military History Quarterly, Spring 1989. (11) Theodore Rabb: DAVID’S NAPOLEON. Military History Quarterly, Spring 1997.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η ΠΕΡΣΙΚΗ Η ΣΥΝΗΘΗΣ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΟΤΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΙΚΩΝ ΠΟ ΛΕΜ Ω Ν 01 ΠΕΡΣΕΣ ΕΠΕΧΕΙΡΗΣΑΝ ΝΑ ΥΠΟΤΑΞΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ Μ Ο Ν ΑΔΙΚΟ ΟΠΛΟ ΤΟΝ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΟΓΚΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟΥΣ, ΔΕΝ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟ ΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΟ Ν Μ Ο Ν ΑΔΙΚΗ ΠΗΓΗ ΓΝΩΣΗΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ, ΤΟΝ ΗΡΟΔΟΤΟ. ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ΠΕΡΣΙΚΗ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΠΟΔΕΙΧΘΗΚΕ ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ Μ ΕΘ Ο ΔΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ, ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΤΑΙ, ΟΧΙ ΒΕΒΑΙΑ ΠΑΝΤΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ, ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟ.

δ ρυ τής τη ς μεγάλης περσικής αυτοκρατορίας ήταν ο Κύρος, που ανήκε στην οικογένεια των Αχαιμενιδών. Γύρω στο 550 π.Χ., με μια εντυπωσιακή εκσ τρα­ τεία κατανίκησε το υ ς Μ ήδους, ένα σ υγγενικό προς το υ ς Πέρσες λαό, στους οποίους ήταν μέχρι τό τε υποταγ­ μένη η περσική γη, που εκτεινό τα ν νοτιοδυτικά του σ ημε­ ρινού Ιράν και έφ τα νε ως το ν Περσικό κόλπο. Η απαλλαγή από τη ν κυριαρχία τω ν Μήδων ήτα ν ο θ εμ έλ ιο ς λίθος για τη ν οικοδόμηση τη ς Περσομηδικής αυτοκρατορίας. Η φι­ λοσοφία του Κύρου για τη ν κυριαρχία και τη ν επιβολή κα­ ταγράφεται εύγλω ττα στη φράση που του αποδίδει ο Ηρό­ δ ο το ς (μετ....): “ Οι μαλθακές και εύ φ ο ρ ες χώ ρες γεννούν μαλθακούς άνδρες και κακούς στρατιώ τες. Ετσι οι Π έρ­ σες προτίμησαν να ζουν σε άγονη γη και να κυβερνούν, παρά να καλλιεργούν εύ φ ο ρ ες πεδιάδες και να είναι υπό­ δουλοι σε άλλους” . Α κολουθώ ντας τέτο ια φιλοσοφία, οι Πέρσες επεκτάθ ηκα ν ραγδαία και ήδη το 546 π.Χ. όλες οι ελλ η ν ικές πό­ λεις τη ς Ιωνίας είχαν π ερ ιέλθει υπό περσικό έλεγχο. Μό­ λις το 530 π.Χ., τη ν εποχή δηλαδή του θανάτου του Κύ­ ρου, ολόκληρη σχεδόν η μέση Ανατολή βρισκόταν κάτω από τη ν περσική κυριαρχία ύστερα από μια σειρά από κεραυνοβόλες εκσ τρ α τείες. Ο γιος του Κύρου, ο Καμβύσης, που διαδέχθηκε το ν πατέρα του στο θρόνο τη ς Περσίας,

Ι

Π έρσ η ς “α θ ά να το ς”, όπως απεικονίζεται σε ανάγλυφο στα Σούσα, από τον 5ο αιώνα π.Χ. (Σήμερα στο μουσείο του Λ ούβρου στο Παρίσι).

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ ΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟ Σ Φιλόλο γος-Ισ τορικός

κα τέκτησ ε τη ν Αίγυπτο και μεγάλα τμήματα τη ς Λιβύης, σ υμπεριλαμβανομένης και τη ς ελληνικής πόλης τη ς Κυρήνης, προωθώντας π λέον τα όρια τη ς αυτοκρατορίας πολύ πέ­ ραν του ασιατικού χώρου. Η βασιλεία του Καμβύση έ λ η ξε το 522, όταν εκδηλώ θηκε μια εξέγερσ η υποδουλωμένων λαών στο ίδιο το περσικό έδαφ ος, όμως τη ν αμέσως επόμενη χρονιά, το 521, τα ηνία τη ς αυτοκρατορίας ανέλαβε ένας άνθρωπος με στιβαρή προσωπι­ κό τη τα και μεγά λες ικανότητες, ο Δαρείος Α ’, που καταγόταν και αυτός από ένα παρα­ κλάδι τη ς μεγάλης οικογένειας των Αχαιμενιδών. Ο Δαρείος σε σύντομο διάστημα επανέκτησε το ν πλήρη έλεγχο τη ς διακυβέρνησης του κράτους και επ ιδόθηκε σε μια προσπά­ θ εια αναδιοργάνωσης τη ς χώρας, αλλά και νέω ν επ εκτατικώ ν δραστηριοτήτων.

Ολη αυτή η εκπ ληκτική περσική επ έκτα ­ ση, που έφτασ ε στο απόγειό τη ς επί βασιλεί­ ας Δαρείου Α ’, ο φ είλετα ι σε μια σειρά από παράγοντες που αξίζει να αναφερθούν σε συντομία. Καταρχήν η χρονική συγκυρία φαί­ νετα ι ότι ευνόησε τη ν περσική εξάπλωση, κα­ θώς κατά το 6' μισό του 6ου αιώνα οι άλλες μεγά λες δυνάμεις τη ς εγγ ύ ς και τη ς μέσης Ανατολής ή τα ν συγκριτικά εξα σ θ ενη μ έν ες και δ εν ήταν σε θέσ η να ανακόψουν τη ν επ έ­ κταση μιας νεαρής και αποφασισμένης δύνα­ μης με ικανή και φιλόδοξη ηγεσία, όπως ήταν η Περσία του Κύρου. Για παράδειγμα, η Λυδία του διάσημου βασιλιά Κροίσου, που εμφ ανιζόταν ως αντίπαλο δέος στο χώρο τη ς Μικράς Ασίας, ήταν αναμφίβολα μια παρηκμασμένη δύναμη με π εριορισμένη δ υνα τό τη ­ τα και, πιθανώς, επιθυμία να α να μετρ ηθ εί με

Ο Η ρ ό δ ο το ς, π ατέρας της ιστορίας κατά τη ρήση του Κικέρωνα, έδωσε με το έρ γο του πολλές π ληροφ ορίες για το υς Π έρσες, όπως άλλω στε και για άλλους αρχαίους λα ούς. Η αντικειμενικότητα με την οποία προσπάθησε να παρουσιάσει του ς Π έρσ ες δεν άρεσε πάντα σ τ ο υ ς συμπατριώ τες του, με α ποτέλεσμα να χα ρα κτη ρισ θ εί ακόμα και “φ ιλοβά ρβα ρος”

15

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

I

!

1 16

το υ ς σ κληροτράχηλους και αποφασισμένους Πέρσες. Επιπλέον, η Περσία ήταν συγκριτικά α­ νεκτική απέναντι στις τοπ ικές ιδια ιτερ ό τητες των κατακτημένω ν λαών και έδ ειχ νε σεβασμό στις τοπ ικές θ ρη σ κευ τικές σ υνή θειες και τα έ ­ θιμα, κάτι που προκαλούσε τη ν υποστήριξη ή τουλάχιστον τη ν ανοχή των κατακτημένω ν λαών προς το υ ς Πέρσες α φ έν τες τους. Επίσης το περσικό διοικητικό σύστημα φ ρόντιζε να προ­ σαρμόζεται στις κατά τόπους ειδ ικές σ υνθήκες και οι μηχανισμοί οργάνωσης και διοίκησης, ό­ πως δ ιευ θ ετή θ η κα ν κυρίως στα χρόνια του Δαρείου (521 -486), αν και ακραιφνώς γραφ ειοκρατι­ κοί επανδρώνονταν κυρίως από μη-Πέρσες και συχνότατα από Ελληνες. Ετσι αμβλυνόταν ση­ μαντικά η εντύπωση ότι η κρατική μηχανή ε λ ε γ ­ χόταν από έναν ξένο δυνάστη που απλά απο­ μυζούσε το υς υπόδουλους λαούς. Α υτοί είναι ορισμένοι βασικοί λόγοι που ευνόησαν τη δημιουργία και τη μακρόχρονη επι­ βίωση του περσικού κράτους, το οποίο είχε β έ­ βαια πάντα μοναρχικό π ολίτευμα και σ υγκε­ ντρω τικό σύστημα διακυβέρνησης. Τα κέντρα διοίκησης του περσικού κράτους έδρευαν σε πόλεις όπου ο Πέρσης βασιλιάς διατηρούσε του θησαυρούς του και οι σ ημ α ντικότερ ες από α υ τές ήταν τα Σούσα, τα Εκβάτανα και η Περσέπολη. Στα χρόνια του Δαρείου Α ’ η α υ τοκρα το ­ ρία ή τα ν διαιρεμένη σε είκοσι μεγά λες επαρ­ χίες, τις γνω στές σατραπείες, που τις διοικού­ σαν μέλη τη ς περσικής αριστοκρατίας, συχνά στενοί σ υγγενείς του Πέρση βασιλιά. Αυτοί οι δι­ ο ικητές - οι σατράπες - είχαν α υ ξη μένες πολιτι­ κές και σ τρατιω τικές εξου σ ίες και ήταν βέβαια υπεύθυνοι για τη συγκέντρωση των φόρων, αλ­ λά και για τη στρατολόγηση ανδρών για το στρα­ τό τη ς αυτοκρατορίας. Σε ό λες τις σημαντικές επαρχιακές πόλεις υπήρχαν φ ρουρές, που εκ τελούσαν αστυνομικά καθήκοντα αλλά τα υ τό χρ ο ­ να λειτουργούσαν και ως εγγύηση τη ς βασιλι­ κής εξουσίας στις πιο απομακρυσμένες γω νιές το υ κράτους, εκ εί όπου τοπικοί άρχοντες ήταν πιθανό να έδειχναν τάσεις απόσχισης ή, έστω, κατάχρησης των εξουσιώ ν που το υς είχαν παραχωρηθεί. Τέτοια ήταν σε αδρές γραμμές η δομή και η οργάνωση του περσικού κράτους, το οποίο όφ ειλε τη ν ύπαρξή του στους λόγους που ανα­ φ έρθηκαν παραπάνω, αλλά πρωτίστως στην ίδια του τη ν ισχύ. Ε γγυητής τη ς ισχύος και επ ομέ­

νως και τη ς ενό τη τα ς τη ς περσικής αυ τοκρα το ­ ρίας, δ εν ήταν άλλος από το στρατό, στον οποίο οφειλόταν κατά πρώτο λόγο η τόσο ταχεία εξάπλωση τη ς κυριαρχίας τω ν Περσών.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΣΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Αν και οι γνώσεις μας για τη δομή και τη ν ορ­ γάνωση του περσικού στρατού είναι μάλλον πε­ ριορισμένες, η μ ελ έτη τω ν εκσ τρατειώ ν και των μεθόδω ν που χρησιμοποιούντο υποδεικνύει ότι η προσέγγιση του πολέμου από το υς Πέρσες ή ­ τα ν συστηματική και δ εν θα ήτα ν υπερβολή αν χαρακτηριζόταν σχεδόν επαγγελματική. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ό τι ανάμεσα στους αρχαίους λαούς, μόνο οι Ρωμαίοι θα μπο­ ρούσαν να συγκριθούν με το υς Πέρσες σε μεθ ο δ ικό τη τα και επινοητικότητα. Πριν δούμε ορι­ σμένα παραδείγματα που αποδεικνύουν το υ λό­ γου το αληθές, ας δούμε ποιά ήτα ν η βασική ορ­ γάνωση των περσικών ενόπλων δυνάμεων. Τον πυρήνα του στρατού αποτελούσε ένα σώμα πεζικού δέκα χιλιάδων ανδρών, το διάση­ μο σώμα των “ αθανάτω ν” , μια και υπήρχε μέρι­ μνα ώστε η δύναμη του σώματος αυτού να παρα­ μ ένει σταθερή. Αυτή η επ ίλεκτη δύναμη απαρτι­ ζόταν κυρίως από γνήσιους Πέρσες, αν και είναι γνωστό ό τι π ολλές φ ορές υπηρετούσαν στους “ α θά να τους” άνδρες από τα συγγενικά φύλα των Μήδων και των Ελαμιτών, λαών που κατοι­ κούσαν στο σημερινό νότιο Ιράν. Από τις 10.000, χίλιοι ήταν επιφορτισμένοι αποκλειστικά με τη φρούρηση του Πέρση βασιλιά και απάρτιζαν μια σωματοφυλακή που δ εν απομακρυνόταν π οτέ από το μονάρχη. Υπήρχαν επίσης μονάδες ιππι­ κού που, όπως και το πεζικό, ήταν οργανω μένες σε δεκαδική βάση, αποτελούσαν δηλαδή ομά­ δες με δύναμη από δέκα ως και δέκα χιλιάδες άνδρες. Είναι γνωστό ότι οι Πέρσες ήταν δεινοί ιππείς, κατά συνέπεια το περσικό ιππικό ήταν μια πολύ αξιόμαχη και απ οτελεσματική δύναμη που ευθυνότα ν άμεσα για π ολλές από τις στρα­ τιω τικές επ ιτυχίες των Περσών. Α υτές οι κύριες δυνάμεις πεζικού και ιππι­ κού έδρ ευ α ν κατά βάση στα διοικητικά κέντρα τη ς αυτοκρατορίας, ενώ στις επαρχίες σ τάθ­ μευαν και άλλες μονάδες που είχαν, όπως προαναφ έρθηκε, αστυνομικό ρόλο ή λειτουργούσαν ως συνοριακές φ ρουρές. Α ντίθετα με το υ ς “ α­ θ α νά το υ ς” , οι μονάδες α υ τές επανδρώνονταν κυρίως από το ν τοπικό πληθυσμό και συχνά υπηρετούσαν σ' α υτές και μισθοφόροι. Για τις ανάγκες μεγάλων εκσ τρατειώ ν γινόταν β έ­ βαια γενική επιστράτευση και κα­ νένας δ εν μπορούσε να αποφύγει τη ν υποχρεωτική σ υμμετοχή στο στράτευμα. Ο Η ρόδοτος μας πα­ ρουσιάζει λεπ τομερειακά τη σύν­ θεση τη ς ογκώ δους στρατιάς του Α ιχμ ές βελών που βρέθηκαν στο πεδίο τη ς μ άχης των Θερμοπυλών. Οπως αναφέρει ο Η ρ ό δ ο το ς, τα περσικά βέλη ήταν τόσο πυκνά που θα μπορούσαν να κρύψουν τον ήλιο (Αρχαιολογικό μουσείο Αθήνας).

ΙΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ρ ετικά εξοπλισμένοι από το υ ς άνδρ ες του πεζικού. Κάποιες όμως μονάδες ιππικού δ ιέ­ θ ετα ν χάλκινα ή σιδερένια κράνη και έφ εραν φολιδω τούς μετα λλικού ς θώ ρακες, που προσ έφ εραν μεγάλη προστασία από τα εχθρικά πλήγματα. Ο οπλισμός το υ ς μπορούσε να πε­ ριλαμβάνει κυρτό σπαθί και τσ εκούρι και β έ ­ βαια, όπως και οι Ελληνες, δ εν χρησιμοποι­ ούσαν σέλα ή αναβολείς. Γενικά το περσικό ιππικό χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως ευκίνητη εξέδ ρ α εκτό ξευ σ η ς όπλων, χωρίς αυτό β έ­ βαια να σημαίνει ότι δ εν συγκρουόταν, κατά περίσταση, και με ιππικό του εχθρού. Η υπε­ ροχή το υ ιππικού τω ν Περσών στηριζόταν στις ανώ τερες ράτσες αλόγων που δ ιέθετα ν, αλλά και στα αποτελεσ ματικά δόρατα που χρησιμοποιούσαν οι ιππείς. Στη μάχη το ιππι­ κό ήταν αναμφίβολα η πιο επίφοβη περσική δύναμη και δ εν είναι τυχαίο το ότι σε π ολλές περιπτώσεις οι Ελληνες δίσταζαν να έλθ ου ν αντιμέτω ποι μαζί του ή απέφευγαν πεδιάδες

Φοινικικό πλοίο, όπως απεικονίζεται σε ανάγλυφο του 7ου π.Χ. αιώνα. Οι Φοίνικες αποτελούσαν τον κύριο κορμό των πληρωμάτων του περσικού πολεμικού ναυτικού.

Ξέρξη το 480 π.Χ., η οποία απαρτιζόταν από άνδρες προερχόμενους από 45 διαφ ορ ετι­ κούς λαούς, και ήταν οργανωμένη σε 29 διοι­ κήσεις και έ ξι σώματα στρατού. Αν και η περ­ σική αυτοκρατορία ήταν πρωτίστως μια δύ­ ναμη ξηράς, δ εν πρέπει να π αραβλεφθεί η ύ­ παρξη αξιόλογης ναυτικής ισχύος που υπο­ στήριζε και επ έβαλε τη ν επ εκτατική πολιτική τω ν Περσών βασιλέων. Το ναυτικό επανδρω­ νόταν από πληρώματα που π ροέρχονταν από κα τα κτη μένες χώρες με ναυτική παράδοση, κυρίως Φοίνικες, Κυπρίους, Αιγυπτίους, Κίλικες, αλλά και Ελληνες από τις πόλεις των ιω­ νικών παραλίων.

Ο ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΠΠΕΩΝ Την εποχή που στην Ελλάδα επικρατού­ σε το πρότυπο του βαριά εξοπλισμένου πολεμιστή-οπλίτη που έ φ ερ ε ως κύριο όπλο το δόρυ, τα πράγματα στον περσικό στρατό ή­ ταν τελείω ς διαφορετικά. Κατά τη ν ελληνική αντίληψη, το βασικό όπλο του Πέρση πολεμι­ στή ή τα ν το τό ξο και είναι χαρακτηριστική η ρήση του Η ροδότου, ό τι τα παιδιά τω ν Περ­ σών μάθαιναν τρία πράγματα: να ιππεύουν, να τεντώ νο υν το τό ξο και να λένε τη ν αλή­ θεια. Οι Πέρσες πεζικάριοι έφ ερα ν βέβαια και δόρυ, όμως π ρω τεύον όπλο θ εω ρ είτο το τό ξο . Αυτή τη ν άποψη τουλάχιστον είχαν οι Ελληνες, που π ολλές φ ορές περιέγραφαν συμβολικά τη ν αντιπαράθεση μ ετα ξύ Ελλή­ νων και Περσών ως αντιπαράθεση ανάμεσα στο δόρυ και στο τό ξο (π.χ. ο Αισχύλος στην τραγωδία “ Πέρσες"). Το πεζικό τω ν Περσών, τουλάχιστον το σώμα τω ν “ αθανάτω ν” , φορούσε λεπιδωτό χιτώνιο, δηλαδή ένα είδος ελαφριάς πανο­ πλίας. Αυτή παρείχε κάποια προστασία αλλά εκτιμά τα ι ό τι ήταν πολύ ακριβή και δ εν μπο­ ρ ούμε να θεω ρήσ ουμε ότι μπορούσαν να την “ ο ο μ ηθ ευ τού ν όλοι ανεξαιρέτω ς οι πολεμι­ στές. Ετσι φαίνεται ότι ή τα ν προνόμιο των ε ­ κ λ ε κ τώ ν δυνάμεων, ενώ οι υπόλοιποι άν: ; ε ς φορούσαν απλούς θώ ρακες παραγεμισ_έ . ους με ύφασμα ή δέρμα. Στο κεφάλι δεν

Η Δ Υ Ν Α Σ Τ Ε ΙΑ Τ Ω Ν Α Χ Α ΙΜ Ε Ν ΙΑ Ω Ν Α χαιμ ένης

Τείόπης

νύρος

Α ριαράμνης

Κ αμβύσης

ΚΑΜ ΒΥΣΗΣ (530-522)

Αρσάμης

Ά τοοσ α

+

Α Α Ρ Ε ίΟ Σ (522 - 486)

Α ρταφ έρνης (Σατράπης)

Α ρτάβανος

κόρη + Γ οβρύας

Ξ ΕΡΕΗ Σ

Α ρ τοζόσ τρ α + Μ αρ δόνιος

(486 - 465)

ΑΡΤΑ ΞΕΡΕΗ Σ (465 - 424)

φορούσαν κράνος, αλλά κάποιο ελαφρύ κα­ πέλο ή κάλυμμα. Π ροστατεύονταν από μια μικρή ασπίδα επ ενδ εδ υμ ένη με δέρμα και έ ­ φεραν ένα βραχύ δόρυ και βέβαια το τό ξο . Η φ α ρέτρα κρ εμότα ν συνήθως από τη ζώνη, πλάι στο δ εξιό μηρό. Ο οπλισμός των Π ερ­ σών πολεμιστών συμπληρωνόταν από ένα κοντό, πλατύ και ευθύ ξίφ ος που ονομαζό­ ταν “ ακινάκης” . Το ξίφ ος αυτό ήταν αναρτημένο στο δ εξιό μέρος τη ς ζώνης και φαίνεται ό τι είχε ιδιαίτερη συμβολική αξία για το υς Πέρσες, αφού οι ευ γενείς το έφ ερα ν και σαν κόσμημα. Στη νότια Ρωσία, συγκεκριμένα στις εκβ ο λ ές του Δνείπερου ποταμού, έχει β ρ εθ εί ακινάκης με κατεσ τραμμένη τη σιδε­ ρένια λάμα, αλλά άθικτη τη χρυσή λαβή που είναι στολισμένη με π ολύτιμους λίθους. Αρχαίες πηγές (Παυσανίας, Δ ημοσθένης) μας π ληροφορούν ότι στον Παρθενώνα φυλασσόταν ο ακινάκης του Μαρδόνιου, που ήταν πολύ μεγάλης αξίας. Οι Σ κύ θες πίστευ­ αν ό τι έβλεπ αν στον ακινάκη τη ν εικόνα του πολέμου και γι' αυτό το ν λάτρευαν και προσ έφ εραν σ’ αυτόν θυσίες. Οι Π έρσες ιππείς δ εν ήταν πολύ διαφο­

Η δυναστεία των Αχαιμενιδών, από την οποία προήλθαν όλοι οι σημαντικοί βασιλείς του περσικού κράτου ς. Οι χρ ο ν ο λ ο γ ίε ς δείχνουν τα χρόνια της βασιλείας κάθε Πέρση ηγεμόνα. Με κεφαλαία αναγράφονται όσοι δ ιετέλεσα ν βασιλείς. Οι γενιές ανάμεσα στον Αχαιμένη και τον Τείσπη δεν είναι βέβαιες. Οι πολυάριθμοι γάμοι του Δαρείου κάνουν σχεδόν αδύνατη την καταγραφή ενό ς πλήρους οικογενεια κού δέντρου, γι' αυτό εδώ αναγράφονται μόνο οι βασικές προσω πικότητες.

17

και ανοικτούς χώρους όπου θ α υπήρχε πιθα­ νότη τα να εμπλακούν σε μάχη με Π έρσες ιπ­ πείς. Η θεμελίω ση τη ς περσικής ισχύος κυρίως πάνω στην α π οτελεσ ματικότητα του τό ξο υ και στη δράση του ιππικού, οδήγησε και στην υιοθέτηση ανάλογων τακτικώ ν στο πεδίο τη ς μάχης. Η μ ελέτη τη ς μάχης το υ Μαραθώνα και ειδικά αυτής των Πλαταιών. δείχνει ότι κλασική τακτική το υ περσικού πε­ ζικού ήταν η δημιουργία ενός τοίχου από ασπίδες, πίσω από το ν οποίο οι το ξό τε ς θα δημιουργούσαν - με τις π υκνές ριπές βελών αναστάτωση και αποδιοργάνωση στις γραμ­ μ ές του εχθρού, δημιουργώ ντας ευνοϊκές προϋποθέσεις για αποτελεσ ματική δράση του ιππικού. Υπό α υ τές τις σ υνθήκες εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος ότι, αν το πεζικό κα­ θηλω νόταν και αναγκαζόταν να πολεμήσει εκ του συστάδην, η εξουδετέρω σ η τη ς ι­ σχύος του τό ξο υ - λόγω εκμηδένισ ης τη ς α­ πόστασης - και η κα τω τερ ότη τα το υ εξοπ λι­ σμού τω ν Περσών, ιδιαίτερα σε σύγκριση με το υ ς “ σ ιδηρόφ ρακτους” και βαριά οπλισμέ­ νους Ελληνες οπλίτες, οδηγούσαν το υ ς ΠέρΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Χάλκινο περσικό κράνος, λάφυρο τη ς μ άχης του Μαραθώνα. Οι Αθηναίοι το αφιέρωσαν σ τον Ολύμπιο Δία, όπως μας π ληροφ ορεί σ χετική επιγραφή (Μ ουσείο Ολυμπίας).

σες π ολεμιστές σε πολύ μ ειονεκτική θέση.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΣΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Η μ ελέτη των ιστορικών πηγών και ιδιαίτερα το υ Η ροδότου, ο οποίος μας παρέχει πλήθος πληροφοριών για το πώς αντιλαμβάνονταν οι Π έρσες το ν πόλεμο και πώς οργάνωναν τις ε κ ­ σ τρα τείες τους, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η περσική προσέγγιση του πολέμου ήταν ιδιαίτε­ ρα συστηματική. Οι Πέρσες σχέδιαζαν τις επιχει-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ρήσεις το υ ς με μ εθ ο δ ικό τη τα και φαντασία και αντιμετώ πιζαν ορθολογικά τα προβλήματα που ανέκυπταν στον πόλεμο. Ο Η ρόδοτος παρουσιά­ ζει με γλα φυρό τρόπο τη ν περσική φιλοσοφία περί πολέμου μέσα από κάποιες διηγήσεις του. Παρά το γεγονός ό τι συχνά ελέγχοντα ι για τη ν ι­ στορική το υς αξιοπιστία, δίνουν μια διαφωτιστική εικόνα για το ν ιδιαίτερο τρόπο με το ν οποίο αντιμετώ πιζαν οι Πέρσες μια πολεμική επιχείρη­ ση. Για παράδειγμα, διαβάζουμε ότι ο Κύρος, για να αντιμετω πίσει το ιππικό των Λυδών, χρη­ σιμοποίησε ένα σώμα από καμήλες που π ροξε­ νούσαν φόβο και αναστάτωση στα άλογα, ρίχνο­ ντας κάτω το υ ς έμπ ειρους Λυδούς αναβάτες τους. Σε άλλη περίπτωση ο Κύρος, κατά την προέλασή το υ εναντίον τη ς Βαβυλώνας, χρειά­ σ τηκε να διαβεί το ν ποταμό Γύνδη, έναν παρα­ πόταμο του Ευφράτη. Αντί να περάσει με πλωτά μέσα, ξεκίνησ ε μια τεράσ τια επιχείρηση διαίρε­ σης του ποταμού σε 360 μικρά κανάλια που χύ­ νονταν στον Τίγρη σε ένα σημείο βόρεια τη ς Βα­ βυλώνας. Φαίνεται ότι α ντικειμ ενικό ς σκοπός του Κύρου ή τα ν να β ρ εθ εί πίσω από τη ν κύρια α­ μυντική γραμμή τη ς Βαβυλώνας, το λεγόμενο “ Μηδικό Τείχος” , 130 χλμ. βόρεια τη ς πόλης και ακριβώς ανάμεσα στον Τίγρη και το ν Ευφράτη. Και αν ακόμα, η επιχείρηση διαίρεσης του ποτα­ μού θ εω ρ η θ εί αδύνατη και υπερβολική, υπάρΤο σ τενό τερο σημείο τη ς χερσονήσ ου του Αθω, όπου ο Ξ έ ρ ξη ς προχώ ρησε στις ερ γα σ ίες για τη γνω στή διώρυγα, όπως φαίνεται από αεροφω τογραφία. Ακόμα και σήμερα διακρίνονται ίχνη από το κολοσσιαίο αυτό έργο (φωτ. Ιστορία του Ελληνικού Εθ νου ς, Εκδοτική Αθηνών).

χουν α ρκετά δείγματα παρόμοιων κολοσσιαί­ ων επιχειρήσεων που γνω ρίζουμε ό τι ανέλα6αν οι Πέρσες και π ροξενούν και σήμερα ιδι­ αίτερη εντύπωση. Α ρκετά αργότερα, όπως πληροφορούμα­ στε, ο Δαρείος είχε δημιουργήσει ένα μακρύ κανάλι που σ υνέδεε το ν ποταμό Νείλο με την Ερυθρά θάλασσα. Αν και το έργο αυτό δεν π ραγματοποιήθηκε αμιγώς για στρατιω τι­ κούς σκοπούς, δ εν ισχύει το ίδιο και για τη ν περίφημη διώρυγα που διανοίχτηκε από το ν Ξέρξη στη δάση τη ς χερσονήσου του Αθω κατά τη ν εκσ τρατεία του 480 π.Χ. Η κατα­ σκευή τη ς διώρυγας αυτής κρ ίθηκε σκόπιμη για να απ οφ ευχθεί η επανάληψη του παθή­ ματος του Μαρδόνιου, ο οποίος 12 χρόνια νωρίτερα είχε απωλέσει μεγάλο μέρος του στόλου του στην προσπάθειά του να περιέλθ ει τη χερσόνησο εν μέσω μεγάλης θαλασ­ σοταραχής. Ο Η ρόδοτος κρίνει το έργο αυτό ως πράξη ασέβειας και μεγαλομανίας του Ξέρξη και θεω ρ εί ό τι ήτα ν άσκοπη η κατα­ σκευή του, εφόσον μια δίολκος κατά το πρό­ τυπο αυτής που λειτουργούσ ε στα αρχαία χρόνια στον ισθμό τη ς Κορίνθου θα ήταν αρ­ κετή. Σ' αυτό το σημείο μπορεί κάποιος να διακρίνει το ν ερασιτεχνισμό των Ελλήνων σε αντίθεση με τη ν επαγγελματική αντίληψη των Περσών περί πολέμου. Πέραν του ό τι η λύση τη ς διόλκου θα ήταν επίσης πολύ χρονοδόρα, μια και ο περσικός στόλος ήταν τ ε ­ ράστιος, η διώρυγα ως μόνιμο έργο θα δι­ ευκόλυνε τη ναυτιλία στο Αιγαίο. Μ εταξύ Ελλησπόντου και Θερμαϊκού δ εν υπήρχαν λι­ μάνια που να προστατεύουν τα πλοία από το υς νοτιοδυτικούς και δόρειους ανέμους που φυσούν έντο να στην περιοχή, ενώ με τη ν διώρυγα τα πλοία θ α έβρισκαν καταφύ­ γιο ε ίτε στον όρμο τη ς Ακάνθου, ε ίτε στον Σιγγιτικό κόλπο. Στο σημείο αυτό οφ είλουμε να επισημάνουμε ό τι στις πηγές δ εν υπάρχει σύμπτωση απόψεων ως προς το αν ολοκλη­ ρώθηκε η κατασκευή τη ς διώρυγας ή όχι, ού­ τ ε ως προς το αν χρησιμοποιήθηκε το πέρα­ σμα από το ν Ξέρξη. Η περσική μ εθ οδ ικότητα απεικονίζεται και στον προσεκτικό τρόπο με το ν οποίο προετοίμασε ο διάδοχος του Δαρείου Καμβύσης τη ν περσική εισβολή στην Αίγυπτο. Ιδιαίτερο ενδιαφ έρον παρουσιάζει ο τρόπος με το ν οποίο ο Καμβύσης πέρασε τη ν έρημο του Σινά: με τη βοήθεια ενός τοπικού η γεμ ό ­ να το πρόβλημα τη ς μεταφ οράς νερού αντι­ μετω πίστηκε με τη ν επιστράτευση πλήθους από καμήλες φ ορτω μένες με ασκιά γεμάτα νερό. Το βάρος που δινόταν στην οργάνωση τη ς επ ιμελητεία ς και του εφοδιασμού των στρατευμάτω ν φαίνεται και στην εκσ τρατεία του Ξέρξη το 480 π.Χ., όταν είχαν επ ιλεγεί π έντε στρατηγικά σημεία ως κέντρα αποθή­ κευσης π ρομηθειώ ν για το ν π ροελαύνοντα στρατό. Επρόκειτο για τη Λευκή Ακτή στη θάλασσα του Μαρμαρά, τη ν Τυρόδιζα στην ανατολική Θράκη, το Δορίσκο, τη ν Ηιόνα στον ποταμό Στρυμόνα και τη Θ έρμη (πιθα­ νώς σημερινή Θεσσαλονίκη), ό λες π εριοχές ελεγχ ό μ ενες από το υ ς Π έρσες και κοντά σε αγροτικές εκτάσ εις με αξιόλογη παραγωγή.

Ο Δ α ρ είο ς Α ' σε &ρόνο με τα σύμβολα τη ς εξουσία ς, όπως εικονίζεται σε ανάγλυφο του ανακτόρου τη ς Π ερσέπ ολης.

Ας επ ανέλθουμε όμως στα επ ιτεύγματα του μηχανικού των Περσών. Θα πρέπει να ση­ μ ειω θεί ό τι και πριν από τα χρόνια του Ξέρξη οι τεχ ν ικ ές ζεύ ξη ς υδάτινων κωλυμάτων και προσπέλασης εμποδίων είχαν εξελ ιχ θ εί, πι­ θ α νότα τα και με τη συνδρομή Ελλήνων ειδι­ κών. Ο Δαρείος, αλλά και ο Κύρος (όπως είδα­ με νωρίτερα), απ έφ ευγε σε περίπτωση υδάτι­ νων εμποδίων να διακινδυνεύει τη διαπεραίωση μεγάλου αριθμού ανδρών με πλωτά μέ­ σα. Για τη μεγάλη εκσ τρατεία του στην Ευρώπη το 514 π.Χ. ανέθ εσ ε στο σπουδαίο μηχανικό τη ς εποχής Μανδροκλή, από τη Σά­ μο, τη ν κατασκευή μιας γέφ υρας για τη ζεύ ­ ξη του Βοσπόρου. Αργότερα, κατά τη φάση τη ς εκσ τρα τεία ς που αφορούσε επίθεση κα­ τά των Σκυθών, κατέστη αναγκαία η διάβαση του Δούναβη. Γι’ αυτό το σκοπό κατασκευά­ σ τηκε μια πλωτή γέφ υρα σ τερεω μένη σε π ολλές μικρές βάρκες χωρίς καρίνα, που εί­ χαν μ ετα φ ερ θ εί γ ι’ αυτό το σκοπό. Η κατα­ σκευή π ραγματοποιήθηκε από το ναυτικό κλιμάκιο που ακολουθούσ ε το στρατό και το οποίο απαρτιζόταν κυρίως από Ιωνες, υπό τη διοίκηση του επίσης Ελληνα Ιστιαίου από τη Μ ίλητο. Στην ίδια εκσ τρατεία ο Δαρείος δ ιέ­ τα ξε τη ν κατασκευή μικρών οχυρών ανά ΙΟ­ Ι 2 χλμ προέλασης, τα οποία ίσως αποτελούσαν τυπική περσική μ έθοδο ελέγχου σε νεοκα τακτημένα εδάφη που δ εν περιελάμβαναν πόλεις και κατοικούντο κυρίως από νομαδι­

κούς λαούς. Εντυπωσιακή είναι και η αναφορά στις π ολιορκητικές μεθ όδ ου ς τω ν Περσών. Κατά τη ν περσική εκσ τρατεία στη Λιβύη το 514 π.Χ. π ολιορκήθηκε η πόλη Βάρκη. στην ανα­ τολική ακτή του κόλπου τη ς Σύρτης. Σύμφω­ να με τη ν αφήγηση του Η ροδότου, οι Πέρσες επί εννέα μήνες πραγματοποιούσαν εφ ό ­ δους και παράλληλα έσκαβαν υπονόμους προς τη ν κατεύθυνση του τείχο υς τη ς πό­ λης. Η τέχ νη τη ς διάνοιξης "λαγουμιών και τη ς κατασκευής υπονόμων ήτα ν κλη ρο δό τη ­ μα τω ν Ασσυριών, όμως οι Πέρσες εφάρμο­ σαν κατά κόρον και τελειοπ οίησαν α υ τές τις τεχ νικές. Σ την περίπτωση τη ς πολιορκίας τη ς Βάρκης αξιοσημείω τη είναι και η αντί­ δραση των πολιορκημένω ν στις περσικές προσπάθειες. Π εριέφ ερα ν μια χάλκινη ασπί­ δα μέσα στην πόλη, τη ν ακουμπούσαν στο έ­ δαφος και από τη ν αντήχηση τη ς ασπίδας ε­ ντόπιζαν σε ποιό σημείο το έδα φ ος ήταν υπονομευμένο. Κατασκεύαζαν τό τε παράλ­ ληλους υπονόμους και κατέσφαζαν το υ ς Π έρσες “ κα τα δρ ομ είς” λαγουμιτζήδες. Ως γνήσια αυτοκρατορική δύναμη, η περσική πολεμική μηχανή γνώ ριζε πώς να πολιορκεί πόλεις και να πραγματοποιεί εκ ­ σ τρα τείες μεγάλης κλίμακας σε μεγά λες α­ ποστάσεις, μακριά από τις κυ ριό τερ ες περσι­ κές πόλεις και βάσεις. Η σύνδεση τω ν προω­ θημένω ν δυνάμεων με τις βάσεις και τα κέΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ντρα ανεφοδιασμού ήταν άριστα οργανωμένη και θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφερόμαστε στην ταχυδρομική υπηρεσία του περσικού στρα­ τού, τη ν οποία ο ίδιος ο Η ρόδοτος εκθ ειά ζει λ έ ­ γοντας χαρακτηριστικά ό τι “ δ εν υπάρχει θ νη τό ον που να τα ξιδ εύ ει όπου θ έ λ ε ι τα χύ τερ α από το υς Πέρσες α γγελιοφ όρ ου ς” . Επρόκειτο για μια αλυσίδα γρήγορων ιππέων που έδιναν ταχύ­ τατα τη ν αλληλογραφία ο ένας στον άλλον, σ υνδέοντας έτσι τις αχανείς εκτά σ εις τις περσι­ κής αυτοκρατορίας. Η λειτουργία τη ς υπηρε­ σίας αυτής μπορεί να σ υγκριθεί με το περίφημο pony express στις ΗΠΑ κατά τα μέσα του περα­ σμένου αιώνα, όπως μας το περιγράφει ο Μαρκ Τουαίν. Οσον αφορά το εγκωμιαστικό σχόλιο του Η ροδότου, σ' αυτό συμφωνεί και ο Ξενοφών, που αναφέρει ότι το περσικό ταχυδρομείο τα ξί­ δ ευ ε με τη μεγαλύτερη τα χύ τητα που είχε επι­ τε υ χ θ εί π οτέ από άνθρωπο στην ξηρά - βέβαια με τα δ εδομένα εκείν η ς τη ς εποχής. Ολες α υ τές οι αναφορές σε οργανω μένες υπηρεσίες διαβιβάσεων, π ολιορκητικές τε χ ν ι­ κές, ύπαρξη οργανωμένου σώματος μηχανικού κλπ. θυμίζουν ρωμαϊκές π ολεμικές π ρακτικές και ιδιαίτερα το υς π ολέμους που διεξήχθησαν από στρατιω τικούς όπως ο Καίσαρ, ο Σκιπίων ή ο Τραϊανός, οι οποίοι ανήγαγαν το ν πόλεμο σε επι­ στήμη και σχέδιαζαν τις επιχειρήσεις το υ ς με γνώμονα και τη ν ελαχιστοποίηση των απωλειών. Η διοικητική μέριμνα και η οργάνωση του περσι­ κού στρατού φανερώ νουν πως η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και η διατήρηση τω ν απωλειών σε όσο το δυνατό χαμηλότερα επίπεδα δ εν μπορεί παρά να εν δ ιέ­ φεραν το υς Πέρσες στρατιω τικούς η γέτες. Εχο­ ντας αυτό υπόψιν πρέπει ίσως να είμασ τε επι­ φ υλακτικοί στις διηγήσεις του Η ροδότου περί π ρο μελετη μένη ς θυσίας χιλιάδων ανδρών τόσο στο στενό των Θερμοπυλών, όσο και στην πο­ λιορκία τη ς Βαβυλώνας από το Δαρείο.

Είναι βέβαια αλήθεια ό τι τα σ τρατεύματα του Ξέρξη π ροέρχονταν από π ολλές υποταγμέ­ νες π εριοχές τη ς αυτοκρατορίας και ελάχιστα μπορούν να συγκριθούν με το υς σκληροτράχη­ λους και εμπ ειροπόλεμους π ολεμιστές του Κύρου, οι οποίοι δημιούργησαν ουσιαστικά την περσική αυτοκρατορία. Στα χρόνια του Ξέρξη η αυτοκρατορία είχε ήδη αρχίσει να εισέρχεται στη φάση τη ς παρακμής, αφού οι άνδρες από τις υποδουλω μένες επαρχίες έπρεπε συχνά να μα­ στιγώνονται για να μην εγκαταλείπ ουν τη θέση τους. Στα επόμενα χρόνια, επί βασιλείας Αρταξέρ ξη και μετά, η παρακμή άρχισε να διαφαίνεται περισσότερο, καθώς η περσική ισχύς βασιζό­ ταν πια και σε μισθοφόρους και μάλιστα Ελλη­ νες. Δ εδομένου και του απολυταρχικού πολιτι­ κού συστήματος τη ς Περσίας, επόμενο είναι ότι η ζωή των στρατιωτών δ εν είχε για τη ν ηγεσία τη ν ίδια αξία που είχε στις ε λ ε ύ θ ερ ες ελληνικές κοινωνίες, εφόσον μάλιστα εντάσσονταν όλο και περισσότεροι υπόδουλοι ά νδρες στις περσι­ κές ένοπλες δυνάμεις. Παρόλα αυτά, η σε επαγ­ γελμα τικά πλαίσια οργάνωση του περσικού στρατού, τουλάχιστον κατά τα χρόνια τη ς ακμής (επί Κύρου, Καμβύση και Δαρείου), επιβάλλει να είμασ τε τουλάχιστον επιφυλακτικοί απέναντι στις αναφορές του Η ροδότου σε μαζικές θυσίες ανδρών για τα κτικο ύς σκοπούς.

ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ Οσον αφορά το μ έγεθ ος του περσικού στρατού που ή λθ ε το 480 π.Χ. να “ καταπ νίξει” τη ν Ελλάδα, σύμφωνα με τη ν κοινή αντίληψη, δ εν υπάρχει αμφιβολία ότι επ ρόκειτο για ένα ε ­ ντυπωσιακό - αριθμητικά - στράτευμα, το οποίο προήλαυνε προς το Νότο σε παράλληλη κατά το δυνατόν πορεία με το στόλο, ώστε να υπάρχει και η δ υνα τό τητα παροχής κάλυψης και αλληλοϋποστήριξης. Δ εν είναι εύκολο να πει κάποιος με ασφάλεια πόσος πραγματικά ήταν αυτός ο στρατός, όμως τα εκατομμύρια που αναφέρει ο Η ρόδοτος είναι αναμφίβολα υπερβολές. Ο ιστο­ ρικός από τη ν Αλικαρνασσό μιλάει επίσης για συμμετοχή 80.000 ιππέων και για ναυτικό με δύ­ ναμη 1.207 πολεμικά πλοία και 3.000 μικρότερα σκάφη. Σε επόμενα χρόνια το μ έγ εθ ο ς του περ­ σικού σ τρα τεύματος α νήλθε στο μυθώδη αριθ­ μό των π έντε εκατομμυρίω ν, που χρειά σ τηκε ε ­ πτά μ έρ ες και επτά ν ύ κτες - ο αγαπημένος αριθ­ μός των παραμυθιών - για να διαβεί το ν Ελλή­ σποντο. Πέρα από το παραμυθικό στοιχείο που εύλογα - άρχισε κάποια στιγμή να π εριβάλλει γ ε­ γονότα τόσο σπουδαία όπως οι Περσικοί π όλε­ μοι, είναι γνωστή η γενικό τερ η τάση να αποδίδε­ ται στον εχθρό υπερβολική αριθμητική ισχύς για να εξα ρ θ ο ύν τα επ ιτεύγματα των νικητών. Δ εν είναι άλλωστε τυχαίο ό τι τόσο ο Ξενοφών, όσο και ο Αρριανός, αναφέρουν υπερβολικούς αριθμούς για τις δυνάμεις του Κύρου πριν από τη μάχη στα Κούναξα και του Δαρείου Γ του Κοδομανού πριν από τη μάχη στα Γαυγάμηλα. Οι

Δύο π ο λεμιστές τη ς φρουράς του Δ α ρ είου , Μ ήδος (αριστερά) και Π έρσ η ς (από ανάγλυφο του ανακτόρου σ την Γίερσέπολη).

περισσότεροι αριθμοί που αναφέρουν οι Ελληνες ιστορικοί για το υ ς Ασιάτες δ εν φαί­ νετα ι να είναι αξιόπιστοι, με εξαίρεση ίσως το ν Θουκυδίδη που δίνει π άντοτε πολύ πιο αληθοφ ανείς. Δ εδ ο μ ένη ς και αυτής τη ς αναξιοπιστίας, έχει υποστηριχθεί ότι ο Ξ έρξης δεν δ ιέ θ ε τε π ερισσότερους από 100.000 άν­ δρες - μεγάλοι κα τα κτη τές όπως ο Μ έγας Α λέξανδρος και ο Αννίβας, ξεκίνησ αν με 40.000 και 60.000 άνδρες αντίστοιχα. Και αυτή η άποψη ακούγεται με τη σειρά τη ς α­ κραία. Η εκτίμηση των Bury και Meiggs ό τι η χερσαία δύναμη πλησίαζε τις 200.000 και το ναυτικό ανερχόταν σε 800 περίπου π ολε­ μικά πλοία, φαίνεται πιο ρεαλιστική. Πά­ ντω ς οποιαδήποτε εκτίμηση και αν δ ε ­ χτο ύμ ε, ακόμα και τη ν πιο σ υντηρητική, οι ελλη νικές δυνάμεις υπολείπονταν σε κάθε περίπτωση κατά πολύ ένα ντι των αντιπάλων τους, επομένω ς δεν μειώ νε­ ται καθόλου η αξία τη ς επιτυχίας τους.

Κλίμα κες αναρρίχησης και π ο λιορ κη τικός κριός, μηχα νές που χρη σιμοποιούντο για την εκπόρ9ηση οχυρώ ν πόλεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ Οποια και αν ήταν η δύναμη τη ς στρα­ τιάς του Ξέρξη, το σίγουρο είναι ότι οι Ελλη­ νες είχαν να αντιμετω πίσουν ένα ισχυρό εκσ τρα τευτικό σώμα συνοδευόμενο από αξιό­ λογη ναυτική δύναμη, με καλή οργάνωση και ενοποιημένη διοίκηση. Η στρατηγική των εισβολέων, όπως έχει προαναφερθεί, ή ­ ταν απλή: Στρατός και στόλος να προχω­ ρούν κατά το δυνατόν σε αρμονία, ώστε να μπορούν οι χερσαίες δυνάμεις να υποστηριχθούν από το ναυτικό σε περίπτωση σοβα­ ρής απειλής από το ν εχθρό. Η θρακική ε κ ­ στρατεία του Δ αρείου,η μακεδονική εκσ τρα­ τεία του Μαρδόνιου και βέβαια η εκσ τρατεία του Ξέρξη, πιστοποιούν τη ν ύπαρξη αυτής τη ς θεμελιώ δους στρατηγικής. Η υιοθέτηση αυτού του δ όγματος επιβεβαιώ νεται και από το ν ίδιο το ν ιστορικό, όταν μας π ληροφορεί ότι ο αδελφός του Ξέρξη και αρχηγός του στόλου Αχαιμένης α ρ νήθηκε τη ν πρόταση του Δημάρατου να αποσπαστεί μέρος των πλοίων στη νότια Πελοπόννησο, για να κατα­ λάβει τα Κύθηρα. Ο Πέρσης ναύαρχος υπο­ σ τήριξε ό τι η διάσπαση του στόλου θ α καθι­ στούσε τη ν περσική δύναμη πιο ευάλω τη σε εχθρικά πλήγματα και θα αφαιρούσε από ό­ λες τις δυνάμεις τη δ υνατότητα τη ς αλληλοϋποστήριξης. Με αυτή τη βασική στρατηγική και έχο­ ντας ως α ντικειμ ενικό σκοπό τη ν κατάληψη όλης τη ς Ελλάδας, οι Πέρσες πραγματοποίη­ σαν τη ν τρ ίτη εκσ τρατεία το υ ς στον ελληνι­ κό χώρο. Δ ιέθ ετα ν μεγάλη εμπειρία από άλ­ λ ες κα τα κτη τικές επιχειρήσεις - θυμίζουμε ότι ο Ξ έρξης είχε μόλις διεξαγάγει εκσ τρα­ τεία κατά τη ς Αιγύπτου - και είχαν πραγματο­ ποιήσει εντυπωσιακές π ροετοιμασίες, έχο­ ντας λάβει υπόψη το υ ς όλα τα φυσικά και λο­ γιστικά προβλήματα που προέκυπταν από την κίνηση ογκώδους στρατιάς σε μεγάλη α­ πόσταση και σε έδαφ ος όχι π άντοτε ελεγχ ό ­ μενο από φ ιλίες δυνάμεις.

λευ τα ίος παρακάλεσε το βασιλιά να απαλλά­ ξε ι ένα από τα τρία επ ισ τρατευμένα παιδιά του από τη στρατιωτική υποχρέωση. Στη δ εύ τερ η περίπτωση, κάποιος Λυδός με το ό­ νομα Πύθιος, αφού πρόσφερε στον Ξέρξη τεράσ τιο χρηματικό ποσό. το υ ζήτησ ε να μη σ τρ α τευ θ εί ο γιος του. Η απάντηση το υ Ξ έρ­ ξη ή τα ν να εκτελ έσ ει με ειδ εχθ ή τρόπο το γιο, αφού πρώτα θύμισ ε στον Πύθιο ό τι ο ί­ διος δ εν είχε απαλλάξει από τη σ υμμετοχή στην εκσ τρατεία τα ίδια του τα παιδιά, αλλά και πολλούς άλλους σ υγγενείς και φίλους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Α νεξάρτητα από τη ν ατυχή για τους Π έρ­ σες έκβαση τη ς επιχείρησης (δεν είναι του π αρόντος να σ υζητηθούν σι μεγά λες μάχες που δόθηκαν και η σθεναρή στάση των Ελλή­ νων καθόλη τη διάρκεια του πολέμου), οι Πέρσες έδ ειξα ν για μια ακόμα φορά ότι δ ιέ­ θ ετα ν μια εντυπωσιακή πολεμική μηχανή, η οποία ήδη από τα χρόνια του Κύρου είχε δο­ μ ηθ εί σε συστηματικά πλαίσια, με αξιόλογη οργάνωση και σύγχρονες για τη ν εποχή με­ θ όδους. Η περσική αυτοκρατορία, μια από τις σ ημ α ντικότερ ες που άνθισαν στα αρχαία χρόνια, σ τήριξε τη ν ύπαρξή τη ς σ’ αυτή ακρι­ βώς τη ν πολεμική ισχύ, αλλά και στην α ντίλη­ ψη που είχαν οι Πέρσες για το ν πόλεμο. Για το υς Πέρσες ο πόλεμος ήταν μια πολύ σοβα­ ρή υπόθεση και δ εν είναι τυχαίο ό τι οι Πέρ­ σες βασιλείς έχαναν συχνά γιους και α δ έλ­ φια στις εκσ τρα τείες. Είναι χαρακτηριστική η αντίδραση του Δαρείου και του Ξέρξη σε δύο περιπτώσεις προσπάθειας αποφυγής τη ς σ τράτευσης. Στην πρώτη ο Δαρείος σκότωσε όλα τα παιδιά του Οιόβαζου, όταν ο τ ε ­

(1) ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ, Βιβλία 1-9. εκδ. Ζαχαρόπουλου. (2)ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ-ΚΥΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ. εκδ. Ζαχαρόπουλου. (3) ACHAEMENID HISTORY, vol. 2: The Greek sources, Leiden. (4) Bury J.B. & Meiggs R.: A HISTORY OF GREECE. Oxford, 1900. (5) Bum A.R.: INTRODUCTION IN HERODOTUS, the Histories, Penguin London, 1972. (6) Burn A.R.: PERSIA AND THE GREEKS. London. 1962. (7) Ceadel M.: THINKING ABOUT PEACE AND WAR. Oxford, 1987. (8) Cobet J.: “HERODOTUS AND THUCYDIDES ON WAR” IN PAST PERSPECTIVES, London. 1979. (9) Garlan Y.: WAR IN THE ANCIENT WORLD (translated from French by Janet Lloyd). London. Chatto and Windus, 1975. (10) Gould J.: HERODOTUS. London. 1989. (11) Hart J.: HERODOTUS AND GREEK HISTORY, London, 1982. (12) Hignett C.: XERXES' INVASION OF GREECE, Oxford, 1963. (13)HornblowerS.: THUCYDIDES. London. 1987. (14) How W. W. and Wells J. (H. W.): A COMMENTARY ON HERODOTUS. Oxford. 1912. (15) Immerwahr H.R.: “HERODOTUS ", p. 426-441. in Easterling P. and Knox B.M.W. CAMBRIDGE HISTORY OF CLASSICAL LITERATURE. Cambridge. 1985. (16) Lazenby J.F.: THE DEFENCE OF GREECE 490479 BC, Warminster, 1993. (17) Lewis D.M.: “Persians in Herodotus " in THE GREEK HISTORIANS. LITERATURE AND HISTORY. Papers presented to A.E. Raubitschek. p. 101-117. Stanford, 1984. (18) MomiglianoA.: “Some observations on causes of war in ancient historiography” in STUDIES IN HISTORIOGRAPHY, London. 1966. (19) Myres J.: HERODOTUS, FATHER OF HISTORY. Oxford, 1953. (20) Sage M.: WARFARE IN ANCIENT GREECE. New York, 1996. (21) Shimron B.: POLITICS AND BELIEF IN HERODOTUS, Stuttgart (HISTORIA Einzelschritten. Heft 58), 1989. (22) Shipley G.: “The limits of war" in WAR AND SOCIETY IN THE GREEK WORLD. London. 1986. (23) Ste Croix G.E.M.: HERODOTUS. G&R 24. p. 130. 1977. (24) Wardman A.E.: HERODOTUS ON THE CAUSES OF GRAECO-PERSIAN WARS. AJPh 82. p. 134-150. 1961. (25) Εγκυκλοπαίδεια Δρανδόκη. "Πυρσός" Α9ήνα, 1935.

21

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

Τελετή του Συ ντά γμ α το ς S S “ Der Führer" το 1944. για την απονομή του Στα υρού Ιπποτών του Σιδηρού Στα υρού στον διοικητή του.

ΓΑ Β ΡΙΗ Λ-Μ ΙΧΑ Η Λ Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΑ Δ Η Σ Ιστορικός-Α ρχα ίο λόγος

Ε Υ Ρ Ω Π Η Σ . Ο Α Π Ο Λ Ο Γ Ι Σ Μ Ο Σ ΤΩΝ Σ ΦΑ ΓΩ Ν ΚΑΙ ΤΩΝ Β Ι Α Ι Ο Τ Η Τ Ω Ν ΠΟ ΔίΕΠΡΑΞΑΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ

ΠΟΛΕΜΟΥ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΑΞΕΠΕΡΑΣΤΟΣ ΚΑΙ ΓΕΜΙΣΕ ΜΕ ΦΡΙΚΗ ΤΟΥΣ Σ Υ Μ Μ Α Χ Ο Υ Σ ΚΑΙ Ο Λ Ο Κ Λ Η Ρ Η ΤΗΝ ΑΝ Θ Ρ Ω Π Ο ΤΗ ΤΑ Σ Τ Η Δ Ι Κ Η ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Τ

α αρχικά Ες-Ες, κατά τη ν ίδρυσή το υ ς το 1923, δήλω ναν το υ ς SaalSchutz, δηλαδή το υ ς φ ρ ο υρ ού ς τη ς αίθουσας, ρω μαλέους ν εα ­ ρούς κάτω τω ν τρ ιά ντα π έν τε ετώ ν με μαύ­ ρα πουκάμισα, που είχαν ως καθήκον, κατά τη διάρκεια τω ν ναζιστικώ ν σ υγκεντρώ σ ε­ ων στις μπυραρίες, να π ετο ύ ν με τις κλω­ τσ ιές έξω από τις α ίθουσ ες το υ ς εν ο χ λ η τι­ κούς. Α ρ γό τερ α τα αρχικά αυτά σήμαιναν Stoss Truppe, δηλαδή “ ο μ ά δ ες κρ ο ύ σ η ς” , που χρησ ίμευαν ως προσωπική φ ρουρά το υ ίδιου το υ Χ ίτλερ, και τελ ικ ά κα τέλ η ξα ν να σ ημαίνουν Schutz-Staffel der Nationalsozialistischen Deutschen Arbeiten Partei: “ Σώμα Π ροστασίας το υ Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κ όμ μ α τος τω ν Εργα­ τώ ν". Αρχικά ή τα ν διακόσιοι περίπου έν ο ­ πλοι και είχαν δ ιο ικη τή το ν Ερχαρτ Χάιντεν. Το α ρ χηγείο το υ ς βρισ κόταν σε ένα παλιό γκρ ίζο σπίτι σ την Σέλλινγκσ τρασ σ ε στο Β ε­ ρολίνο. Η πρώτη ένοπλη ομάδα, η "Στάμπ βαχε Μ π ερλίν” , ιδ ρ ύ θ η κ ε επίσημα στο Βερολίνο στις 17 Μ αρτίου 1933, δώ δεκα μ έρ ες μ ετά τις εκ λ ο γ ές που ανέβασαν το ν Χ ίτλερ στην Κ αγκελλαρία το υ Ράιχ και έδωσαν σ τα θ ε­ Ο Α δόλφ ος Χ ίτλερ επιθεωρεί τιμητικό απόσπασμα ρ ές βάσεις σ την πρώτη ναζιστική κυ β έρ ν η ­ των S S . Α ριστερά του ο Χάινριχ Χίμμλερ. ση. Ο Χ ίτλερ είχε ανάγκη από ένο π λες ομά-

24

Ο Χίμμλερ ανάμεσα σ το υ ς άνδρες του ; τον καιρό τη ς παντοδυναμίας του.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

το ύ ) από το υ ς Βόλφ και Σ έλλενμ π ερ γκ, η π αντοδυναμία τω ν SS απλώ νεται σαν μια γιγάντια αράχνη που τυ λ ίγ ει ολόκληρη τη Γερμανία. Από τη συγχώνευση όλω ν τω ν α­ στυνομιώ ν φ θ ά ν ει σ την οργάνωση τω ν “ ο­ μάδων κρούσ ης SS” και από τη ν ασ τυνό­ μευση τω ν εμπ ορικώ ν και βιομηχανικώ ν ε-

δ ες που θ α π ρο σ τά τευ α ν τα πρώτα βήματα τω ν καινούργιω ν αφεντικώ ν. Ετσι το Μάιο το υ ίδιου χρόνου δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε η “ Ειδική Ομάδα Ες-Ες Τσόσσεν” , το ν Ιούνιο η “ Ειδι­ κή Ομάδα Ες-Ες Γ ιο ύ τεμ π ο ρ γ κ” και το ν Ο κτώ βριο η “ Σ ω ματοφ υλα κή Ες-Ες του Α δόλφου Χ ίτλ ερ ", δηλαδή το σύνολο των “πραιτω ριανώ ν” που θ α υπερασπιζόταν με τα όπλα το ν ανώ τατο αρχηγό. Η έδρ α τη ς Σ ω μα τοφ υλα κής ή τα ν στη σ τρατιω τική σχολή το υ Λ ίχ τερ φ ελν τ. Το Μάιο το υ 1934 η Σω ματοφ υλακή α π ο τελ είτο από 12 αξιω μα­ τικο ύ ς, 85 υπ αξιω ματικούς και 346 ά νδρ ες κα τα ν εμ η μ έν ο υ ς σε δύο τά γμ α τα , ένα λόγο π υροβολητώ ν, μια διμοιρία διαβιβάσεω ν και μια μπάντα. Α υτή η μικρή - αλλά ε ν ε ρ γ η ­ τική - δύναμη α π οτέλεσ ε το ν πυρήνα τη ς π αρασ τρατιω τικής οργάνωσης τω ν SS, η ο ­ ποία σ υγκέντρω σ ε κάτω από τις σημαίες τη ς πάνω από 1.000.000 ε θ ε λ ο ν τέ ς μ α χη τές από ό λ ες τις χώ ρες τη ς Ευρώπης.

Ο Ζεππ Ν τή τριχ, διοικητής τη ς 1ης Τεθωρακισμένης Μ εραρχίας των S S “Leibstandarte A do lf Hitler” στην Ελλάδα.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ Τρεις εβ δ ο μ ά δ ες μ ετά τη “ Ν ύχτα τω ν Μ εγάλω ν Μ αχαιριώ ν” , με επίσημο ψ ήφι­ σμα, τα SS (για τις μ εγ ά λ ες υπ ηρεσ ίες τις οποίες π ροσ έφ εραν ειδικά κατά τη διάρ­ κεια τω ν γεγονό τω ν τη ς 30ής Ιουνίου 1934) ανα κη ρύ χθη κα ν σε α υ τόνο μο σώμα, ε ν τ ε ­ λώς α ν εξά ρ τη το από τα Τάγματα Εφόδου το υ Ρεμ (Rohm). Στα χρόνια που α κο λ ο ύ θ η ­ σαν, σ φ υ ρ η λα τη μ ένη από το ν ακούρασ το και φ ιλόδ ο ξο Χάιντριχ και (μ ετά το θά να τό

πιχειρήσεων, στη δ ημιουρ γία τω ν φ οβερώ ν σ τρα τοπ έδω ν σ υγκέντρω σ ης. Στις β Ιανουαρίου 1929 ο Χ ίτλ ερ διορίζει ως ανώ τατο αρχηγό τω ν SS το ν Βαυαρό Χάινριχ Χ ίμμλερ. Για το ν Χ ίμμλερ τα SS δ εν ή τα ν ένα οπ οιοδήπ οτε σώμα ή φρουρά “ π ραιτω ριανώ ν” . Η ταν μια τά ξη ευγενώ ν, ένα ε κ λ ε κ τό δ είγμα ανθρώπων, που είχαν τη βιολογική ικα νό τητα να ολοκληρώ σουν μέσα σε 120 χρόνια τη ν “ αναπαραγω γή”

τη ς ξεχω ρισ τής γ ερ μ α ν ική ς φ υλής: ά νδρ ες ψηλοί, λεπ τοί, με ξα ν θ ά μαλλιά και γαλανά μάτια. Γι’ α υ τό το 1935 ίδρυσε ένα ινσ τιτο ύ ­ τ ο που είχε ως προορισμό τη ν αναζήτηση τη ς καταγω γής τη ς α ρ χέγονης γερ μ α νική ς φ υλής. Για το ν ίδιο σκοπό έφ θ α σ ε στο σημ ειο να σ τείλ ει ειδική αποστολή στο Θ ιβ έτ, με τη ν εντο λ ή να β ρ ει τα ίχνη τω ν πανάρχαιων Γερμανών, τω ν γνήσ ιω ν Αρίων. που κατά τη ναζιστική δοξασία πέρασαν από ε ­ κεί. Ο Χ ίμμλερ έ θ ε σ ε σ κληρούς ό ρο υς για τη ν κα τά τα ξη και όπως έ λ ε γ ε αργότερα: “ Αρχισα πρώτα απ' όλα να απαιτώ ύψ ος πά­ νω από 1,60 m, γ ια τί ξέρ ω πως οι άνθρωποι που το ύψος το υ ς υπ ερβα ίνει ένα ν ορισ μέ­ νο α ρ ιθ μό εκα το σ τώ ν π ρέπ ει να έχουν κατά κάποιο τρόπ ο το κα τά λλη λο αίμα. Δ ια λέ­ γ ο υ μ ε εκ είν ο υ ς οι οποίοι πλησιάζουν π ε­ ρισ σ ότερο από σ ω ματικής π λευρ ά ς τη ν ι­ δανική εικόνα το υ άνδρα το υ βό ρ ειου τ ύ ­ που. Πιστεύω ό τι α υ τή η διαλογή δ ε ν θ α σταματήσ ει. Κ άθε χρόνο οι απαιτήσεις μας θ α α υ ξά νοντα ι σύμφωνα με το υ ς γ ερ μ α ν ι­ κο ύς φ υ λ ετικ ο ύ ς νόμ ου ς και ανάλογα με τη ν άνοδο το υ γερ μα νικο ύ λαού. Θ έλο υ μ ε να μην έχουν στο μ έλ λο ν όλοι οι γ ιο ί μιας ο ικο γένεια ς εγ γ εγ ρ α μ μ έν η ς στη Βίβλο κα­ τα γω γή ς τω ν SS” το δικαίωμα να γίνουν α υ το μ ά τω ς μ έλη το υ ς . Θ έλο υ μ ε να γίνει δ εκ τό και να α ναγνω ρισ θεί από εμ ά ς ως SS μόνο ένα μ έρ ο ς τω ν παιδιών αυτώ ν τω ν οι­ κογενειών. Εξάλλου, π ροσπ αθούμε να μπορ εί να μπαίνει π ά ν το τε στα τά γ μ α τα Π ρο­

25

,

■■■«

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

Παρέλαση των S S σ το υ ς δρόμους του Β ερο λίνο υ , μετά την εκστρατεία στη Δύση το 1940.

στασίας το επ ίλ εκτο τμ ή μ α και το καλύτερ ο γερ μα νικό αίμα ολό κληρ ου το υ λ α ο ύ ” . Για το υ ς ά νδ ρ ες τω ν SS ο Χ ίμμλερ κα­ θόρ ισ ε έναν ειδ ικό τρόπ ο δ ια τρο φ ή ς, με δάση τη σούπα από σίκαλη και μ ετα λ λ ικό νερ ό, και δημ ιο ύρ γησ ε το ν ε ξευ τε λ ισ τικ ό “ γαμήλιο κώδικα τω ν SS” , ο οποίος υπ οχρέ­ ω νε κά θ ε μελανοχίτω να υποψήφιο γαμπρό να ζη τή σ ει ειδική άδ εια έγκρισ ης για τη μέλλουσ α σύζυγό το υ. Η αίτηση γάμου ε ξ ε ­ τα ζό τα ν από ένα “ Γραφείο φ υ λ ή ς ” , το ο ­ ποίο τη ρ ο ύ σ ε “ Βιβλίο καταγω γής τω ν SS” . Η κοπέλλα, σύμφωνα με το ν “ κώ δικα” υπο­ χ ρεω νό τα ν να περάσει π ροηγουμένω ς από εξέτα σ η τω ν ιατρώ ν τω ν SS για να αποδειχ θ ε ί ό τι δ εν υ π έφ ερ ε από σ ω ματικές ή ψ υχικές α σ θ έν ειες, ό τι ή τα ν γόνιμη και ό τι στις φ λ έ β ε ς τη ς έ τρ ε χ ε καθαρό “ ά ρ ειο ” αί­ μα, που δ εν είχ ε “ μ ο λ υ ν θ εί” από επ ιμιξίες το υ ο ικογενεια κού τη ς δ έν δ ρ ο υ με σλαβι-

ΜΕΡΑΡΧΙΕΣ ΤΩΝ SS

26

1η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ L e ib s ta n d a r te A d o lf H itle r ” 2 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ D a s R e ic h ” 3 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ T o te n k o p f” 4 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ P o liz e i I ” 5 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ W ik in g ” 6 η Μ ε ρ α ρ χ ία Α λ π ιν ισ τώ ν τω ν S S “ N o r d ” 7 η Μ ε ρ α ρ χ ία Α λ π ιν ισ τώ ν τω ν S S “ P rin z E u g e n ” 8 η Μ ε ρ α ρ χ ία Ιπ π ικού τω ν S S “ F lo ria n G e y e r ” 9 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ H o h e n s ta u ff e n " 10 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ F r u n d s b e r g ” 1 1 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ N o r d la n d ” 1 2 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία τω ν S S “ H itle r - J u g e n d ” 1 3 η Μ ε ρ α ρ χ ία Α λ π ιν ισ τώ ν τω ν W a ff e n S S “ H a n d s c h a r ” 1 4 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ G a liz ie n ” 1 5 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ L e t t la n d ” 1 6 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ R e ic h s f u h r e r S S ” 1 7 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ G o e t z v o n B e r lic h in g e n ” 1 8 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ H o r s t W e s s e l” 1 9 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ L a tv ia " 2 0 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ E s t la n d ” 2 1 η Μ ε ρ α ρ χ ία Α λ π ιν ισ τώ ν τω ν W a ffe n S S “ S k a n d e n b e r g ” 2 2 η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Ιπ π ικού τω ν S S “ M a r ia T h e r e s a ” 2 3 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ N e d e r la n d ” 2 4 η Μ ε ρ α ρ χ ία Α λ π ιν ισ τώ ν τω ν W a ffe n S S “ K a r s tja g e r ” 2 5 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ H u n y a d i” 2 6 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ G o m b o s ” 2 7 η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ L a n g e m a r k ” 2 8 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ W a llo n ie ” 2 9 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ Ita lia " 3 0 ή Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ W e is s r u th e n ie n ” 3 1 η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ B ö h m e n u n d M a h r e n ” 3 2 η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ 3 0 J a n u a r ” 3 3 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ C h a r le m a g n e ” 3 4 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ L a n d s to r m N e d e r la n d ” 3 5 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ P o liz e i I I ” 3 6 η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν W a ff e n S S “ D ir le w a n g e r ” 3 7 η Μ ε ρ α ρ χ ία Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν Ιπ π ικού τω ν S S “ L u tz o w ” 3 8 η Τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η Μ ε ρ α ρ χ ία Γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν τω ν S S “ N ib e lu n g e n ”

~ - - Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

κές, εβ ρ α ϊκ ές ή ά λ λ ες “ κ α τώ τερ ες " φ υ λές από το έ το ς 1750!! Κ άθε άνδρας τω ν SS είχε α ύ ξο ντα α­ ριθμό και τη ν ομάδα αίματός το υ χα ρ α γμ έ­ νη με τα το υ ά ζ κάτω από τη μασχάλη. Ε κεί­ νοι που γ ίνο ντα ν δ εκ το ί ο ρκίζο ντα ν σύμφω ­ να με το ν α κό λου θο τύπο: “ Ο ρκίζομαι πί­ στη και τιμ ή σε σένα Α δόλφ ε Χ ίτλερ , το ν αρχηγό. Ο ρκίζομαι υπακοή μ έχρ ι θ α νά του σε εκ είν ο υ ς που θ α ορίσ εις αρχηγούς. Είθε να γ ίν ει α υ τό με τη β ο ή θ εια το υ Θ ε ο ύ ” .

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η εκπαίδευσ η τω ν SS τη ς Σ ω μα τοφ υλα ­ κής το υ Α δόλφου Χ ίτλ ερ άρχισε στο κ έ ­ ν τρ ο ν εο σ υ λλέκτω ν τη ς 3ης Π ερ ιφ ερ εια ­ κής Δ ιοίκησ ης τη ς Ράιχσβερ, το υ ανασ τη­ μένου δηλαδή Γερμανικού Σ τρ α το ύ. Πρώ­ το ς δ ιο ικη τή ς δ ιο ρίσ θη κε ο Σ υ ντα γμ α τά ρ ­ χης Μ πους το υ 9ου Σ υ ντά γμ α το ς Π εζικού το υ Πότσδαμ, ενώ σ υγχρόνω ς σχηματίσθηκαν και άλλα τά γ μ α τα σ το Α μβούργο, το Μόναχο, το Α ρολζεν, το Ε λλβ ά γκεν και το Β ο λ τερ ν τίγ κ εν , υπό τη ν ονομασία “ Π ολιτι­ κά Τ μ ήμ α τα ” ή “ Ε κα το ντα ρ χ ίες Στρατώ ν ο ς ” . Από τις 14 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1934 πήραν τη ν ονομασία “ Σ τρ α τεύ μ α τα Δ ιάθεσ ης ΕςΕς (SS Verfugungstruppen) και έγινα ν ο π υρήνας το υ μ ελ λο ν τικο ύ σ τρα τού τω ν μελανοχιτώ νω ν πολιτοφυλάκων. Ενα από τα πρώτα μ έτρ α το υ Χ ίμμ λερ ή ­ τα ν η ίδρυση, στη θέσ η ενό ς παλαιού πυρι­ τιδ οπ οιείο υ σ το Νταχάου (15 χλμ. περίπου από το Μόναχο), ενό ς σ τρα τοπ έδου σ υ γκέ­ ντρω σ ης τω ν κομμουνισ τώ ν και τω ν σο­ σιαλδημοκρατώ ν, το υ ς οποίους είχε συλλάβει ό τα ν ή τα ν δ ιο ικη τή ς τη ς π ολιτικής α­ σ τυνομίας τη ς Βαυαρίας. Μ ε τη ν ίδρυση

ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ WAFFEN SS Παρά την ιδ ια ίτερ α κλεισ τή και απόλυτη, στο θ έμ α του προσηλυτισμού, ναζισ τική ιδ ε­ ολογία, π ολιτικοί και αρ γότερα σ τρατιω τικοί λόγοι οδήγησαν τις ανώ τατες αρχές του Γ Ράιχ να υπ οστηρίξουν το σ χηματισμό ανάμι­ κτων στρατιω τικώ ν μονάδω ν ή συχνά μονά­ δων οι οποίες α π οτελούντο αποκλειστικά από ξένο υ ς . Σ τα θ ερ ό σημείο ανα φ ορά ς στην ιστορία των ξένω ν SS α π οτελεί η εκσ τρα τεία κατά τη ς Ρωσίας. Τα σ τρ α τεύ μ α τα α υτά δεν χρησιμοπ οιήθηκαν παρά ελάχιστα σε άλλα μέτωπα. Λόγω του ιδ εολογικού το υ ς χαρα­ κτήρα, δ ια τέθ η κ α ν κυρίως στον π όλεμο ε κ ε ί­ νο, ο οποίος για τον Χ ίτλ ερ τουλάχιστον είχ ε ιδεολογική χροιά, δηλαδή στον π όλεμο κατά το υ κομμουνισ μού. Η ταν τόση η έμφαση που ή θ ε λ ε να δώσει ο Φ ύρερ σ τον α ντικομμουνισμό, ώ στε η επ ίθεση στη Ρωσία χαρακτηρί­ σ τη κε “ αντιμπ ολσεβικικός αγώ νας” ή “σ ταυροφ ορία κατά του μπ ολσεβικισμού", Ο α ντικομμουνισ μός ήταν η βάση πάνω σ την ο­ ποία σ τη ρ ίχτη κε η προπαγανδιστική εκσ τρα ­ τεία που εφ άρμοσ αν οι Γερμανοί, κυρίως στη Γαλλία και τις Β ό ρ ειες Χώ ρες, με στόχο τη σ τρατολόγηση εθελοντώ ν. Αρχικά χρησιμοπ οιήθηκαν σ την αντιμετώ πιση του α ντα ρ το ­ πολέμου στα κα τεχό μενα εδάφ η, κατόπιν ό­ μως, λόγω των απωλειών τη ς Β έρ μα χτ, εν τά ­ χθη κα ν πλήρως στο Γερμανικό Σ τρ α τό ή δια­ τήρησαν τη ν α υτονομία το υ ς ως αμιγώ ς ξ έ ­ νες μ ονά δες - δ ιο ικ ο ύμ εν ες όμως από Γερμα­ νούς αξιω ματικο ύς. Α υ τές οι μονά δες αγω νίστηκαν με τον ίδιο (αν όχι μ εγα λύ τερ ο ) ζήλο σε σχέση με α υτόν των Γερμανών στρα­ τιω τώ ν, ακόμα και όταν μ ερ ικές φ ο ρ ές δ εν μιλούσαν καν τη γερ μα νική γλώσσα. Δύσκο­ λα συλλαμβάνονταν αιχμάλω τοι και οι π ερι­ πτώσεις λιπ οταξίας ήταν σπάνιες. Α υτό οφ ειλόταν σ την αυσ τηρή π ειθαρχία, στις σχεδόν σ υντρ ο φ ικές σχέσ εις με το υ ς α ξιω ματικούς, σ τον υψηλό β α θ μ ό εκπ αίδευσης και στη ρι­ ψ οκίνδυνη και μοιρολατρική αντίληψ η για τη ζωή - κοινό σ τοιχείο σε πολλά τυχοδιω κτικά σ τρ α τεύ μ α τα των π ερασμένω ν αιώνων. Η εικό να του φ ανατικού SS ο οποίος ε ­ ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να μάχεται ακόμα και όταν κ ά θ ε ελπίδα είχ ε χ α θ εί, σ τηρ ίζετα ι κατά μ ε­ γάλο μέρ ο ς στα κατορθώ ματα αυτώ ν των ξ έ ­ νων. Α υ τές οι ε θ ν ικ ό τ η τε ς , εκ τό ς από το υ ς Γερμανούς και το υ ς Α υστριακούς οι οποίοι α­ ρ ιθμούσ α ν 410.000, ήταν: Αλβανοί 4.000, Α ρ μένιοι 2.000, Αγγλοι 100, Βέλγοι (Βαλλόνοι) 8.000, Βόσνιοι 15.000, Βούλγαροι 3.000, Γεωργιανοί 2.000, Γάλλοι 10.000, Δανοί 6.000, Ε λβ ετο ί 600, Ε λληνες 1.000, Ε σ θονοί 15.000, Ινδοί 5.000, Ισπανοί 500, Ιταλοί 10.000, Καυκάσιοι 15.000, Κιργίσιοι 2.000, Κοζάκοι 30.000, Κ ρ ο ά τες 10.000, Λ εττο ν ο ί 25.000, Λιθ ο υ α ν ο ί 5.000, Ν ορβηγοί 8.000, Ο λλανδοί 40.000, Ο ύγγροι 40.000, Ο υζμπέκοι 2.000, Ο υκρανοί 30.000, Ρουμάνοι 5.000, Ρώσοι 18.000, Σέρ βο ι 4.000, Σλοβένοι 6.000, Σ ο υ η ­ δοί 300, Τάταροι 10.000, Τουρκμένιοι 15.000, Τσεχοσλοβάκοι 5.000, Φ ινλανδοί 4.000, Φλαμανδοί 10.000, διάφοροι γερ μα νικής καταγω ­ γής 300 .0 0 0 (Α λσατοί, Γερμανοί από τη Βοημία -Μ οραβία, Λ ο υξεμβο υρ για νο ί, Πολωνοί, Ρώσοι (το υ Βόλγα), Σβολάκοι, Σ ο υ δ ή τες , από το Σλέσ βιγκ-Χόλσ ταϊν, Τυρολέζοι κ.ά.).

Α νδρες τη ς Μ εραρχίας “ Das R e ich ” διέρχονται μέσα από ρωσικό χωριό.

α υ τού το υ σ τρα τοπ έδου εγκα ινιά ζετα ι το φ ρ ικτό και αποτρόπαιο δ ίκ τυ ο τω ν σ τρ α το ­ π έδω ν σ υγκέντρω σ ης, το οποίο κάλυψε ο­ λόκληρη τη Γερμανία και ο ρισ μένες ευρ ω ­ π αϊκές χώ ρες, πάντα υπό τη ν αιγίδα τω ν SS. Τον Ιούνιο το υ 1934 οι ά νδ ρ ες τω ν SS π ρω ταγω νιστούν σ την εξόντω σ η τω ν α ν τι­ ζήλω ν το υ ς, τω ν ανδρώ ν τω ν Ταγμάτων Εφόδου (τω ν γνω στώ ν S.A.) το υ Ερνστ Ρεμ. Ο Ρεμ, σ τενό ς σ υνερ γά τη ς το υ Χ ίτλερ , κλ έ­ β ο ντα ς όπλα από σ τρα τώ νες και α π οθήκες το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ είχε κ α τα φ έρ ει να ενώ σει το υ ς οπαδούς το υ Χ ίτλερ σε ένα π αρασ τρατιω τικό καλά εκπ α ιδ ευ μένο σώ­ μα, 500.000 περίπου ανδρών. Η μεγάλη δ ύ ­ ναμη και η επιρροή τη ν οποία είχ ε απ οκτή­

σει με α υ τό το σώμα, το ν κα τέσ τη σ ε επ ικίνδυνο στα μάτια το υ Χ ίτλερ , γεγ ο ν ό ς το οποίο επ ιτά χυνε τη ν πτώση το υ. Μ ετά από δια­ τα γή το υ Χ ίτλ ερ ο Χ ίμμλερ. μαζί με το ν Γκαίρινγκ και το ν Χάιντριχ. κα τά ο ερ α ν να π αγιδεύσουν το ν αρ χη­ γό τω ν S.A. με τη ν ψ ευδή κατηγορία τη ς ο μ ο φ υ λο φ ι­ λίας και τη ς προδοσίας κα­ τά το υ Φ ύρερ. Κατά τ η ν π ε­ ρίφ ημη “ Ν ύχτα τω ν Μ εγά ­ λων Μ αχαιριώ ν” ο Ρεμ ε ξ ο ­ ν τώ θ η κ ε και η S.A. εκ μ η δ ενίσ θηκε. Σε έ ν δ ειξη ανα­ γνώ ρισης τη ς προσφοράς το υ Χ ίμμ λερ σε α υ τό το ε ­ π εισόδιο, ο Χ ίτλ ερ έδω σε τη ν άδεια σ τον αρχηγό τω ν SS να δ ημ ιο υρ γήσ ει τα κ τι­ κές ένο π λες μ ονάδες, μια π αραστρατιω τική κο μ μ α τι­ κή π ολιτοφ υλακή, όπως εί­ χε κάνει ο Μ ουσολίνι σ την Ιταλία. Μ ε το θ ά να το το υ προ­ έδρ ου το υ Ράιχ. φ ο ν Χ ίντεμπουργκ, ο Χ ίτλ ερ έγινε π ρόεδρος, κα γκελλά ριος και συγχρόνω ς δ ιο ικη τή ς τω ν Ενόπλων Δ υνάμεω ν το υ γερ μα νικο ύ έθ νο υ ς. Ο δ ρ ό ­ μος ά ν ο ιξε για τη στελέχω ση τω ν SS και δημ ιο υρ γήθ ηκα ν οι π ρώ τες το υ ς σ χολές αξιω ­ ματικών. Η πρώτη ιδ ρ ύ θ η κ ε στη Ν ότια Γερ­ μανία τη ν 1η Ο κτω βρίου 1934 (στο Μ π αντ Ταιλτς τη ς Βαυαρίας) και η δ εύ τερ η τη ν 1η Φ εβρουάριου 1935 στο Μπράουνσβαϊχ. Η εκπαίδευσ η ή τα ν σ τρα τιω τικού τύπου, αλ­ λά ακόμα πιο έ ν το ν η . Η δ ιάρ κειά τη ς ή τα ν 10 μ ή ν ες και η επιλογή σκληρή. Κ άθε τμ ή μ α α π ο τελ είτο από 240 υποψ ήφιους α ξιω μ α τι­ κούς, χωρίς να χ ρ ειά ζετα ι τίτλ ο ς σπουδών για τη ν εισαγωγή το υ ς . Α κο λού θη σ ε η ί­ δρυση και άλλων παρόμοιων σχολών σ την Πράγα, το Κ λά γκενφ ου ρ τ και το Πόζεν-Τρεσκάου, ενώ οι σχολές τω ν υπαξιω ματικώ ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

X Γόνος μιας τυπ ικής α σ τικής ο ικ ο γ έν εια ς το υ Μ ονάχου και έχ ο ν τα ς ως νονό το υ το ν πρί­ γκιπα Χάινριχ φ ον Β ίττελσ μπ α χ (σ την υπηρεσία το υ οποίου α ν ή κ ε ο π α τέρ α ς το υ ), ο Χάινριχ Χ ίμ μ λ ερ γ ε ν ν ή θ η κ ε σ τις 7 Ο κτω βρίου 1900. Αρχικά δ ο κίμασ ε να α κ ο λ ο υ θή σ ει σ τρατιω τική κ α ρ ιέρ α , αλλά δ εν κ α τά φ ερ ε να ον ο μ α σ τεί α­ ξιω μα τικός παρά μόνο ότα ν η μεγά λ η σ ύρραξη το υ Α ’ Π αγκοσ μίου π ολέμου είχ ε τελ ειώ σ ει. Χω­ ρίς π όρους, απ οφάσισε τελ ικ ά να α σ χ ο λ η θεί με τη γεω πονία, π αίρ νοντα ς το δίπλωμά το υ το 1922. Ε ίχε μάλισ τα α ρχίσει να μ α θ α ίν ει και ρω­ σικά, σ κ επ τόμενος να εγ κ α τα λ είψ ε ι τη Γερμα­ νία, η οποία εκ είν η τη ν π ερίοδο π ερνούσ ε βα ­ θ ιά οικονομική κρίση. Η ζωή το υ θ α ήτα ν όμοια μ ε τη ζωή τόσω ν και τόσω ν άλλω ν αστών του Μ ονάχου, αν κάποια μέρα δ εν εισ ερ χ ό τα ν σ την “τρ ο χ ιά ” εν ό ς άλλου α π ο γο η τευ μ έν ο υ αστού μ ε α π ω θημένα, το υ Α δό λφ ου Χ ίτλ ερ . Ο ταν ο Χ ίμ μ λ ερ “γ ρ ά φ τη κ ε" στα S S είχ ε α ύ ξο ν τα α ρ ιθ μ ό 168, αλλά η ά νο δός το υ ήταν πολύ γρήγορη. Το Δ ε κ έμ β ρ ιο του 1 9 2 4 ήτα ν ήδη υπ οδιοικητής.Τον Ιού λιο του 1928 πα­ ν τρ ε ύ τ η κ ε τη Μ ά ρ γ κ α ρ ε τ Μ π ό ν τεν (μ ε γ α λ ύ τε ρή το υ κα τά επ τά χρ όνια ) και εγ κ α τα σ τά θ η κ ε σε ένα μικρό α γρ όκτημα έξω από το Μ όναχο, ό ­ που το ζευ γ ά ρ ι ζο ύ σ ε π ουλώ ντας τα προϊόντα το υ και από το επ ίδομα 200 μάρκων που έπ αιρ­ ν ε ο Χ ίμ μ λ ερ από το κόμμα. Το 1929 γ εν ν ιέτ α ι και η μοναχοκόρη το υ ς , η Γκούντρουν. Σ τις 6 Ιανουα ρ ίου το υ ίδ ιο υ χρόνου όμως ο Χ ίτλ ερ δ ιορ ίζει το ν Χ ίμ μ λ ερ α ρχηγό τω ν S S . Από ε κ ε ί­ νη τη στιγμή και μέχ ρ ι τη ν ημέρα που οι ε θ ν ικ ο σ οσ ια λισ τές α ν ή λ θ α ν σ την εξο υ σ ία (3 0 Ιανουα ρίου 1933), η ζωή το υ Χ ίμ μ λ ερ γ ίν ετα ι ένα με τη ν ιστορία το υ ναζισ μού. Ο ναζισ μός αναπ τύσ ­ σ ετα ι ραγδαία και γ ίν ετα ι σιγά-σιγά το δ ε ύ τε ρ ο σε δ ύνα μη κόμμα μ ετά το υ ς σ οσ ια λδημο κρά ­ τ ε ς . Τα S S , που εμ φ α ν ίσ τη κ α ν αρχικά από τον Χ ίμ μ λ ερ ως “ π ο λ ιτο φ υ λ α κ ή ” το υ κό μ μ α το ς και στη σ υνέχεια ως “ κ ρ ά το ς, εν κ ρ ά τ ε ι” , π αύουν εκ ε ίν η τη ν επ οχή να εξελ ίσ σ ο ν τα ι και επ ισκιά­ ζοντα ι από τη ν π αντοδυναμ ία των S .A . (τω ν Ταγμάτω ν Ε φ όδο υ το υ Ερνστ Ρ εμ). Ο εικ ο σ ιεν νεά χρ ο ν ο ς Χ ίμ μ λ ερ ή τα ν τ ό τ ε έν α ς ν έο ς με χλω μό πρόσωπο, κ υ ρ το ύ ς ώ μους, χοντρά μυω­

είχαν έδρ α το Ράντολφ τσ ελ, το Α ρ νεμ σ την Ο λλανδία,το Λ ά ουενμπ ουρ γκ σ την Π ομερανία, τη Λουμπλιάνα στη Γιουγκοσλαβία, το Λ ουμπ λίνιτς, το Πόζεν-Τρεσκάου, το Μπρεσλάου-Λίσσα, το Μ πύτοβ, το Αϊπελ, το Μ πράουνσμπεργκ, το Ρέκαι, το Βιντάου και το Ν όυσ ταντ αμ Ρύμπ ενμπ εργκε. Σ ύ ντο μ α οι τά ξ ε ις τω ν μελανοχιτώ νω ν άρχισαν να πυκνώ νουν και κο ντά σ τους π ρώ τους μυώ δεις π ο λιτο φ ύ λα κες, το υ ς α­ π ο τυ χ η μ έν ο υ ς δ ια νο ού μενο υ ς και το υ ς μι­ κροασ τούς, π α ρ α τη ρ ή θ η κε μεγάλη π ροσέ­ λευσ η και τη ς α νώ τερ ης α ρ ισ το κρ α τική ς τά ξη ς ως εκπροσώπου τη ς Δ εξιά ς. Βρί­ σ κουμε ονόματα όπως το υ πρίγκιπα το υ Β ά λντεκ και το υ Π ύρμοντ, το υ δούκα το υ Μ εκλεμ β ο ύ ρ γο υ , τω ν πριγκίπων Χ ρισ τόφ ο­ ρου και Γουλιέλμου τη ς Εσσης, το υ π ρίγκι­ πα Χ ο ε ν τζό λ λ ερ ν -Ε μ ν τεν το υ οίκου Ζιγ κμ α ρ ίνγκεν, το υ κό μ η τα Σούλενμπ ουργκ, το υ κό μη τα φ ο ν Ραίντερν, τω ν βαρώνων ' ΡΑΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

A

I

πικά γυαλιά και μικρό ψ αλιδισ μένο μουσ τάκι. Ζ ο ύ σ ε ακόμα μια απλή αστική ζωή και π ροτι­ μούσ ε να μ έν ει σ χεδόν απομονω μένος σ το α ­ γ ρόκτημά το υ έξω από το Μ όναχο. Το π άθο ς το υ ή τα ν τα S S και π ροσ π αθούσε α θ ό ρ υ β α να τα μ ε τα τ ρ έ ψ ε ι σ ε επ ίλ εκτο σώμα μαχητώ ν ανώ ­ τε ρ ο τω ν S .A . Το 1931 ο ν ο μ ά ζετα ι β ο υ λ ευ τή ς το υ Ράιχσ ταγκ και στο τέ λ ο ς το υ ίδιου χρόνου δ ιο ρ ίζει το ν Ρ άινχα ρτ Χ ά ιν τρ ιχ α ρχηγό Ασφαλ εία ς , μια ς υπ ηρεσ ίας η οποία απορρόφ ησε σ ταδ ιακά ό λ ε ς τις τοπ ικές α σ τυ ν ο μ ίες το υ κόμ-

Ο ικογενειακή φωτογραφία του Χάινριχ Χίμμλερ με τη γυναίκα του Μ άργκα, την κόρη τους Γκού ντρο υ ν και τον υιοθ ετημένο γιο τους Γκέχα ρντ. μ α το ς, σ υμ π ερ ιλα μ β α νο μ ένη ς και τη ς Γκεσ τά ­ πο, που είχ ε οργανώ σ ει ο Γκαίρινγκ σ την Πρωσσία το 1933. Η αποφασιστική καμπή στη σ τα δ ιο ­ δ ρομία το υ Χ ίμ μ λ ερ π αρο υσ ιάζεται σ τις 30 Ιου νίου 1934, η μ ερ ο μ η ν ία κατά τη ν οποία ο Χ ίτ ­ λ ερ και ο Χ ίμ μ λ ερ θ α βγουν ν ικ η τέ ς από τη δ ια ­

φ ον Τρ άουενφ ελντ και Γκόλτς, το υ κό μη τα Μ πάσσεβιτς-Μ περ κ.ά. Ηδη πριν από το τ έ ­ λος το υ Ισπανικού εμφ υλίου π ολέμου το 20% σ χεδόν τω ν ανώ τερω ν αξιω ματικώ ν τω ν SS ή τα ν ε υ γ εν ε ίς σε αναζήτηση π ερ ι­ πετειών. Το υπόλοιπο, δηλαδή η βάση τω ν μονάδων, α π ο τελ είτο από νεα ρ ού ς αστούς, πρώην α ξιω μα τικούς, α γ ρ ό τες και β ε τε ρ ά ­ νους τη ς Ράιχσβερ. Η στολή το υ υποψήφιου αξιω ματικού τω ν SS α π ο τελ είτο από 27 κομμάτια, αλλά η στολή τω ν αξιω ματικώ ν ή τα ν π ο λ υ τελ έσ τα ­ τη και ρ α μμ ένη στα μ έτρ α το υ ς. Υπήρχαν σ τολές για κά θ ε χρήση, π ροσ εκτικά μ ε λ ε ­ τη μ έ ν ε ς και ρ α μ μ ένες με ύφασμα άρισ της π οιότητας. Η εκπαίδευσ η ή τα ν σκληρή: ελιγ μ ο ί στα βουνά, στη λάσπη, στο νερό, κάτω από το ν κα υ τό ήλιο και ασκήσεις επιβίωσης όπως τω ν Αμερικανώ ν πεζοναυτών. Μ ετά από ο ­ λ ό κ λ η ρ ες ώ ρες ε ξο υ θ ε ν ω τικ ή ς π ορείας με

N

P

I

X

μάχη που ξέσπ ασε α νά μεσ α σ το Σ τρ α τό και τα S S από τη μια π λευρά και στα Τάγματα Εφ όδου του Ρεμ από τη ν ά λλη. Σιγά-σ ιγά θ α γίν ει ο από­ λ υ το ς κ υ ρίαρχος τω ν μάχιμω ν S S και όλων των μυστικώ ν υπηρεσιώ ν (σ υ μ π ερ ιλαμβ ανομένης και τη ς Αμπ βέρ το υ Ν αυά ρχου φον Κ ανάρη), ε ­ πίτροπος το υ Ράιχ σ την εφ α ρ μ ο γ ή τη ς ρατσ ι­ σ τικής π ολιτικής, επ ικεφ α λ ή ς τη ς Υπηρεσίας Εξοπ λισμού και το υ Ε φ εδ ρ ικο ύ σ τρ α το ύ , ανώ ­ τα το ς επ ιθεω ρ η τή ς τω ν σ τρατοπ έδω ν αιχμαλώ ­ τω ν π ολέμου τη ς Β έρ μ α χ τ και δ η μ ιο υ ρ γ ό ς των 38 μεραρχιώ ν των W a ffe n S S . To 1943 δ ιο ρ ίζε­ ται υπ ουργός Εσω τερικώ ν και το 1944, μ ετά την α π ο τυ χη μ ένη απόπειρα τω ν σ τρατηγώ ν κατά του Χ ίτλ ερ (20 Ιο υ λ ίο υ ), α να λ α μ β ά ν ει και τη ν α­ νώ τατη διοίκηση των σ τρ α τευ μ ά τω ν το υ Α νατο­ λικού μετώ π ου. Ο Γάλλος ψ υ χ ία τρ ο ς Φ ρανσουά Μπαιλ, που ε ξ έ τ α σ ε στη Ν υ ρ εμ β έρ γ η το υ ς κ υ ρ ιό τε ρ ο υ ς αξιω μ α το ύ χο υ ς το υ Ν αζισ μού, χα ρ α κτή ρ ισ ε τον Χ ίμ μ λ ερ άνθρω π ο διπρόσωπο μ ε α νεξιχ ν ία σ το και β α θ ιά υπ οκριτικό χα ρ ακτή ρ α, πολύ ψ υχρό, φ ιλό δ ο ξο και μ ε άσ βεσ τη δίψα για εξο υ σ ία . Εί­ ναι μ ο χ θ η ρ ό ς και κ α κ εν τρ εχ ή ς άνθρω π ος, με ε ξ α ιρ ε τικ ή δ ιέγ ερ σ η και σ υγχρόνω ς μια έντονη α νά γκη για χάδια και σ τοργικό περιβάλλον. Ο υπ ερ β ο λ ικό ς β α θ μ ό ς υ π ερ δ ιέγ ερ σ η ς το ν οδ η ­ γεί σ ε ξα φ ν ικ ές , α μ ε τά κ λ η τε ς και ά καμπ τες α ­ π οφ άσεις. Η άγρια επ ιθυ μ ία το υ να έχ ει πάντα την τ ε λ ε υ τα ία λ έξη σ ε κ ά θ ε σ υζήτησ η, το π εί­ σμα το υ , μια σπάνια υπ οκριτική ικα ν ό τη τα και η μεγά λ η δ ο λ ιό τη τά το υ σ υ ν ο δ εύ ο ν τα ν από μια τυ ρ ρ α νική φύση, μεγά λ η ερ γ α τικ ό τη τα , α υ το ­ μα τισ μ ό ρ ο υ τίν α ς , α δια φ ορ ία και μανιακό εγω ι­ σ μό” . Α υ τό το ια τρ ικό ισ τορικό χα ρ ακτη ρ ίζει κα θα ρ ά ένα ανισόρροπ ο και εξ α ιρ ε τικ ά επ ικίν­ δυνο ά το μ ο το οποίο κανονικά θ α έπ ρεπ ε να εγ κ λ εισ τεί σ ε φ ρ εν ο κ ο μ είο , σαφώ ς α κατά λληλο για φ υσ ιο λο γική α σ τική ζωή. Τα ξα ν θ ά μωρά τον εν θ ο υ σ ία ζα ν και η μ εγ α λ ύ τερ η απόλαυσή του ή τα ν να ζει σ την ύ π αιθρο μέσ α στη φύση. Κ υρι­ ευ ό τα ν από α λ η θ ιν ή αγωνία ό τα ν έβ λεπ ε κυ ν η ­ γο ύ ς να π υρ οβολούν πουλιά και ζώα στο δάσος. Ε λ εγ ε χα ρ α κτη ρ ισ τικά : “ Πώς μπορεί κ α νείς να ευ χ α ρ ισ τιέτα ι π υ ροβολώ ντας ξα φ νικά έν α φτω ­ χό ζώο που βόσ κει α μ έρ ιμ ν ο στη χλόη εν ό ς δά-

το βήμα τη ς χήνας α κολουθούσ αν βραδ υ νές δ ια λ έξεις για τη ν ιστορία και τα κα­ θ ή κ ο ν τα τω ν SS, ανάγνωση τη ς ε φ η μ ε ρ ί­ δας “ Μ αύρο Σώ μα” και π ροετοιμασ ία για τη ν ορκωμοσία. Η σ τρατιω τική εκπαίδευση π ερ ιελά μβα νε επίσης πολλά σπορ, όπως ποδόσφαιρο, α θ λη τικο ύ ς αγώ νες στα στάδια, δ ιεθ ν ή το υ ρ νο υ ά ξιφασκίας, ο ρ ει­ βασία, καθώ ς και μ ηχανολογικές μ ε λ έ τε ς πάνω στα άρματα μάχης, τα α υ το κίνη τα , τις μ ο το σ υ κ λ έ τες κλπ. Α κόμα όμω ς και στα SS υπήρχε η ώρα τη ς χαλάρωσης και τη ς δια­ σ κέδασης, με χορούς ο ργανω μένους από τις κο π έλλες τη ς οργάνωσης “ Πίστη και Ο μ ο ρφ ιά ” , που είχαν επ ιλεγεί ανάμεσα στα κα λύ τερ α δ είγμ α τα το υ άρειου και εθ ν ικ ι­ στικού γερμανισ μού. Από τα μέσα το υ 1936 ο Χ ίμμλερ, με τη σ υγκα τάθεσ η το υ Χ ίτλερ, όρισε ό τι οι άν­ δ ρ ες τω ν SS δ εν θ α δικά ζοντα ν ο ύ τε από κρατικά, ο ύ τε από κο μμ α τικά δικαστήρια.

Χ

Ι

Μ

Μ

σους; Αν το κ α λ ο εξε τά σ ο υ μ ε π ρ όκειται για κα­ θ α ρ ή δ ολοφ ονία. Κ ά θ ε ζώο έχ ει το α ν α φ α ίρ ετο δικαίω μα να ζή σ ει''. Σ τη ν ιδιω τική ζωή του ο Χ ίμ μ λ ερ ή τα ν κα­ λός ο ικ ο γ εν ειά ρ χ η ς και ευ σ υ ν ε ίδ η το ς δ η μ ό ­ σιος υπ άλληλος. Κ ατά το ν ε γ κ υ ρ ό τε ρ ο βιογρά ­ φο το υ , το ν Φ ρ ισ ά ουερ , ο Χ ίμ μ λ ερ δ εν προσπά­ θ η σ ε π οτέ να γίν ει π λούσιος όπως έπ ραξαν ά λ­ λοι α ξιω ματούχ οι το υ Γ Ράιχ. Ζ ο ύ σ ε μ ε το μι­ σ θό το υ , 2 4 .0 0 0 μάρκα το χρόνο. Ο τα ν α ν τ ιμ ε ­ τώπιζε ο ικ ο ν ο μ ικ ές δ υ σ κ ο λ ίες έπ α ιρνε δ άνειο από το τα μ είο το υ κό μ μ α το ς, το οποίο όμως ε ­ π έσ τρ εφ ε μέχρ ι και τ ε λ ε υ τ α ίο μάρκο. Ο τα ν το 1940 δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε π αράνομο ερ ω τικό δ εσ μό με τη γρ α μ μ α τέα το υ , τη ν Ε ντβιγκ, και α π έκτησ ε μαζί τη ς δύο κ ό ρ ες (τη Χέλγκα και τη Δ ω ρ ο θέα Ν α ν έ ττα ), τις α να γνώ ρ ισ ε αμέσ ω ς επισήμως. Α υτή η π αράνομη σχέση β ά ρ α ινε τόσ ο πολύ στη σ υνείδησ ή το υ , ώ σ τε τον β α σ ά νιζε μέχρ ι τη στιγμή το υ θ α ν ά το υ το υ . Σ το π νεύμα του κυ ρ ιαρ χούσ ε μια π ρω τοφανής σ ύγχυσ η από ρα­ τσ ισ τικ ές θ εω ρ ίε ς , π ρ ο κ α τα λ ή ψ εις και απαρά­ δ εκ το υ ς π οιοτικού ς διαχω ρισ μούς τω ν α νθρ ώ ­ πων. Λόγω τη ς π αθο λο γικής π ροσήλωσής του στο έν δ ο ξο π α ρ ελ θ ό ν τη ς Γερμανίας, θ εω ρ ο ύ ­ σε το ν ε α υ τό το υ ως μετενσ άρκω σ η το υ α υ το κράτορ α Ε ρρίκου Α ' (9 1 9 -9 3 6 μ.Χ .), που είχ ε χτυπ ήσ ει αλύπ ητα το υ ς Σ λ ά β ο υ ς και το υ ς Ο ύ γ ­ γρου ς. Η αρ ρω σ τημ ένη φ α ντασ ία το υ το ν έ κ α ­ ν ε να ε ν δ ια φ ε ρ θ ε ί, μ ε μεγά λη σπατάλη μέσων και ανθρώπων, για τις α π ό κρ υφ ες έν ν ο ιε ς των

αλλά θ α έδιναν λόγο για τις π ρά ξεις το υ ς μόνο σ την οργάνωσή το υ ς . Α υτό σήμαινε πως ό τι και αν έκαναν ή τα ν απ ρόσβλητοι και για το ν πολίτη δ εν υπήρχε καμία προ­ στασία από τις ε ν δ εχ ό μ ε ν ε ς β ια ιό τη τες. Για να μπορούν να π α ρα κολουθούν ό ­ λ ε ς τις α σ τυ νο μικές δ ρ α σ τη ρ ιό τη τες σ το ε ­ θ νικό έδ α φ ο ς και α ρ γό τερ α στις κα τεχ ό μ ενες χώ ρες, ιδρ ύθ ηκα ν σ τους κόλπους τω ν SS ε ιδ ικ ές ο μά δ ες με τη ν προσωνυμία “ Ν ε­ κρ ο κ εφ α λ ές SS” (Totenkopfwachsturmbanne SS). Α υ τές οι μονάδες, οι οπ οίες απ αρτίζο­ ντα ν από ε θ ε λ ο ν τέ ς εκπ α ιδ ευ μ ένο υ ς στην επίβλεψ η τω ν σ τρατοπ έδω ν σ υ γκέντρ ω ­ σης, δ εν υπάγονταν ο ύ τε στην Αστυνομία ο ύ τε στη Β έρ μαχτ. Η ταν α ν εξά ρ τη τα έν ο ­ πλα σ τρ α τεύ μ α τα τω ν SS. Η διάρ κεια υπη­ ρεσίας αυτώ ν τω ν ανδρώ ν ή τα ν 12 χρόνια, ενώ τω ν εθ ελ ο ν τώ ν τω ν SS 4 χρόνια. Σε π ε­ ρίπτωση επ ισ τράτευσ ης α υ τές οι μονάδες

Λ

Ε

Ρ

γ ο τθικώ ν οβελίσκω ν, για το μονα χικό Τάγμα τω ν Ρ οδοσ ταυριτώ ν και για το ν τρόπ ο που επ ε­ ξε ρ γ ά ζο ν τα ν οι Β ίκιγκς το υ ς μ ετα λ λ ικ ο ύ ς κρί­ κους. Επί χρόνια στα υπ όγεια τη ς Γκεστάπο, στο Β ερ ο λίνο , μια ομάδα ανθρώπων ερ γ α ζό τα ν π ροσπ αθώ ντας να κ α τα σ κευ ά σ ει χρυσό σ ύμ­ φωνα μ ε τις σ υ ν τα γ ές και τα π ειρά μα τα το υ Ν οσ τράδ αμ ου, ενώ έν α ς από το υ ς πιο δ ιάσ ημους Γερμανούς β ιολόγου ς, ο κ α θ η γ η τή ς Ερνστ Σ ά ιφ φ ερ , α ν έ λ α β ε να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει ένα άλογο ικανό να α ν τέχ ε ι και σ τις πιο χα μ η λ ές θ ε ρ μ ο ­ κρασ ίες. Εχει α ν α φ ε ρ θ ε ί ότι ο Χ ίμ μ λ ερ στις πιο τρ ε λ λ έ ς φ α ντασ ιώ σ εις το υ ο ν ειρ ε υ ό τα ν ότι οι ά ν δ ρ ες τω ν SS, μ ετά τη ν ολοκληρω τική κα τά κτησ η τη ς Ρωσίας, έπ ρεπ ε να ζο υ ν οχυρω μένοι σε κάστρα, κα τά το σ ύσ τημα τω ν παλαιών Τευτόνω ν ιπποτών. Τα κάστρα α υτά δ εν θ α ήταν κα τα σ κευ α σ μ έν α μ ε σ ύγχρονη τεχν ο λ ο γ ία και το ιδ ανικό α υ τό άλογο, που θ α δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε ο Σ ά ιφ φ ερ και το οποίο κατά τη γνώ μη του τα ί­ ρ ια ζε σ του ς κυ ρίαρχου ς SS, θ α ή τα ν γΓ α υ το ύ ς μέσο μ ετα κίν η σ η ς και πηγή τυ ρ ιο ύ , γ ά λ α κτο ς και κ ρ έα το ς . Ε ίναι α ξιο π ερ ίερ γ ο το πώς α υ τό ς ο ά νθρ ω ­ πος, ο τόσ ο μ ε θ ο δ ικ ό ς , π αγερός και σκληρός, π ρ ο ξενο ύσ ε α ρ κ ε τή σ υμπ ά θεια σ το υ ς γύρω το υ : Οι S S το ν απ οκαλούσαν "ο Ε ρ ρίκο ς μ α ς ” , η γ υνα ίκα το υ Μ π όρμαν το ν έ λ ε γ ε στα παιδιά τη ς ο “θ ε ίο ς Χ ά ιν ι” , ενώ ο Χ ίτλ ερ το ν π αρομοί­ α ζε μ ε το ν Ιγ ν ά τιο Λ ογιό λα , σ υγ κρ ίν ο ν τα ς προ­ φανώ ς τη σ κληρή εσ ω τερική π ειθα ρ χ ία των SS μ ε τη ν π ειθα ρ χία το υ Τ ά γματο ς των Ιησουιτών. Ε κείνο που φ α ινό τα ν σ τον Χ ίμ μ λ ερ ως σ κλη ρό τητα ή κακία, δ εν ήτα ν σ την π ραγ­ μα τικ ό τη τα παρά η εν ε ρ γ η ­ τικ ό τη τα , το π άθο ς και ο α­ π εριόρισ τος ζήλος εν ό ς α ν ­ θρώ π ου με α σ ήμα ντη προ­ σω πικότητα, που ά γ γ ιζ ε τα όρια το υ σ υνα ισ θημα τισ μού σ τις σ χέσ εις το υ μ ε το ν Χ ίτ­ λ ερ . Η ειλ ικ ρ ιν ή ς αφοσίωσή το υ και το σ χεδόν μυ σ τικι­ σ τικό π ά θο ς το υ δ είχ ν ο υ ν τη ν π αθο λο γική α νά γκη του

είχαν ως κα θ ή κον να ενισ χύσ ουν το ν α­ σ τυνομικό μηχανισμό τη ς χώρας. Μ ετά τη διάλυσή το υ ς, το φθινόπω ρο το υ 1939, δημ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε η Μ εραρχία Ες-Ες “ Ν εκ ρ ο κ ε­ φ αλή", η οποία υπ ηρέτησ ε στο σ τρα τόπ εδο το υ Νταχάου υπό το ν α ντισ τρά τηγο τω ν SS Τ έοντορ Αϊκε.

ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ Το έργο το υ ς ή τα ν καθαρά ασ τυνομικό και το εκτελο ύ σ α ν με το ν πιο βάρβαρο τρ ό ­ πο. Ο Α ϊκε έ λ ε γ ε σ τους ά ν δ ρ ες το υ “ Π ρέπει να υ π ο φ έρ ετε, να υ π ο φ έρ ετε φρικτά, για να γ ίν ε τε Γερμανοί άνδρ ες, σ κληροί σαν α­ τσάλι και όχι θ ηλυπ ρεπ είς υπάνθρω ποι” . Οι “ Ν εκ ρ ο κ εφ α λ ές ” είχαν τρ εις μ ό νιμ ες έ ­ δ ρ ες: στο Νταχάου, στο Μ π ούχενβαλντ και στο Ζακσενχάουσεν. Στα τρία α υ τά σ τρ α τό ­ πεδα εκ ρ α το ύ ν το 20.000 αιχμάλω τοι και 1.000 ακόμα σε 25 μ ικ ρ ό τερ α σ τρα τόπ εδα

Χα ρα κτηριστική πόζα χαιρετισμού του Χάινριχ Χίμμλερ με επίσημη στολή των SS.

Χ ίμ μ λ ερ να σ τη ρ ιχ θ εί κάπου ή σ ε κάποιον για να νιώσει σι­ γ ου ριά και α σ φ ά λεια . Π αρόλα α υ τό πρόδω σε το ν Χ ίτλ ερ ότα ν έ ­ νιω σε ότι είχ ε έ ρ θ ε ι η στιγμή. Σ τις 2 3 Απριλίου 1945 ζητά τη μεσ ολά ­ βηση το υ Σ ο υ η δ ο ύ κό μ η το ς Φ όλκε Μ π ερ ν α ν τό ττε για μια σ υνάντησ η με το ν Α ϊζεν χ ά ο υ ερ , π ρ ο τείν ο ν τα ς τη ν άν ευ όρων παράδοση τη ς Γερμανίας στις ΗΠΑ και τη Β ρ ετα ν ία υπό το ν όρο ο πό­ λ εμ ο ς να σ υ ν εχ ισ τεί στο α να το λ ικ ό μ έ­ τωπο κα τά τω ν Ρώσων. Μ ό λ ις ο Χ ίτλ ερ έ ­ μ α θ ε α υ τή τη ν προδοσία, έξα λ λ ο ς έ ­ γρ α ψ ε στη δ ια θή κ η το υ : "Π ρ ιν πεθά νω , διαγράφ ω από το κόμμα και απαλλάσσω από όλα τα κα θή κ ο ν τα το υ το ν πρώην αρχηγό των S S και υπ ουργό των Ε σω τερικώ ν Χάινριχ Χ ίμ μ λ ε ρ ” . Σ τις 23 Μ α ίο υ ο Χ ίμ μ λ ερ π ροσ παθεί να δ ια φ ύ γ ει μ ε πλαστή τα υ τό τη τ α , αλλά σ υλ λ α μ β ά ν ετα ι και α ναγνω ρί­ ζετα ι από το υ ς Α γγλο υς, οι οποίοι το ν οδ ηγού ν στο “ Ε ιδικό Κ έν τρ ο Α νακρίσ εω ν" του Λ ύ ν εμπ ουργκ. Ο λα πια έχ ο υ ν τελ ειώ σ ει γΓ αυτόν. Τα S S το υ είχ α ν δ ια λ υ θ εί. Α μέσ ω ς υ π οβά λλετα ι σε σω ματική έ ρ ε υ ν α , αλλά μόλις ο γ ια τρ ό ς Ο υ έλ ς το ν δ ια τά ζει ν' α ν ο ίξει το στόμα το υ . ο Χ ίμ μ λ ερ σ τρ ίβ ει απότομα το κεφ ά λ ι το υ και σ φ ίγγει δ υ ν α τά τα δ όντια το υ , σ πάζοντας τη ν αμπούλα μ ε το υδ ρ ο κυ ά ν ιο που β ρισ κότα ν στη θ έσ η ε ­ νός σπασμένου δ ο ν τιο ύ το υ - όλοι οι αξιω ματο ύ χο ι το υ ναζισ μού είχαν μια τέ το ια αμπούλα στο σ τόμα το υ ς για να α υ το κ το ν ή σ ο υ ν οε π ερί­ πτωση αιχμαλω σ ίας το υ ς . Ο θ ά ν α το ς έρ χ ετα ι λίγο πριν τα μεσ ά νυχτα και το πτώμα το υ , τυ λ ιγ μ έν ο σ ε κ ο υ β έ ρ τες , θ α τα φ ε ί μ ετά από δ ύο μ έ ρ ε ς σε ένα λάκκο που θ α α ν ο ιχ τεί σε ένα δ άσ ος κοντά στο Λ ύνεμπ ουργκ.

29

σκορπισμένα σε ολόκληρη τη Γερμανία. Το φθινόπω ρο το υ 1939 τα σ τρα τόπ εδα έφ θ α σαν τα 16 μεγάλα (με 320.000 κρ α το ύ μ ε­ νους) και τα 50 μικρά (με 75.000 κρ α το ύ μ ε­ νους), ενώ το 1943 υπήρχαν 20 μεγάλα με 500.000 κ ρ α το ύ μ ε ν ο ι^ και 65 μικρά με 97.000. Ε ιδικές φ υ λ α κές υπήρχαν και στο Β ερολίνο, στο μέγαρο Κολούμπια Χάουζ και σ την οδό Σ τρ α τη γο ύ Πάπε. Τα σ τρ α τό ­ π εδα σ υγκέντρω σ ης χω ρίζονταν σε τρ εις κα τη γο ρ ίες, τα “ I” (σ τρατόπ εδα εργασίας), τα “ II" (σ κλη ρό τερα από τα π ροηγούμενα και τα “ III” (που τα έλ εγ α ν και μ ύλου ς ο­ στών). Ο ταν δ ό θ η κ ε η εν το λ ή για τη ν 'τ ε λ ι­ κή εκκα θ ά ρ ισ η ” , δηλαδή τη ν εξόντω σ η τω ν Εβραίων, τα σ τρα τόπ εδα έγινα ν το φ ρ ικτό τε ρ ο δράμα το υ 20ού αιώνα. Ο απολογισμός τω ν εκκαθαρίσ εω ν που έγινα ν από α υ το ύ ς το υ ς μελανσ χίτω νες εί­ ναι τρ ο μ α κτικ ό ς: 4 ή 5.000.000 Εβραίοι οι ο ­ ποίοι εξο ν τώ θ η κ α ν μαζικά από τη ν πείνα ΣΤΡΑΤίΩΤ ΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ανάπαυση νεοσυλλέκτω ν στο στρατώνα τη ς “Leibstandarte A dolf Hitler” στο Β ερολίνο.

Α υ τές οι ο μ ά δ ες ή τα ν τέσ σ ερις και είχαν ως αποστολή τη συσ τη­ ματική εξόντω σ η κά θ ε κ α τώ τε­ ρης φ υλής στις ν εο κ α τα κ τη μ ένες χώ ρες. Η 1η δ ιεξή γα γε επι­ χειρ ήσ εις στη Λ εττο ν ία , στη Λι­ θουανία και σ την Εσθονία, η 2η γύρω από τη Μόσχα, η 3η στην Ο υκρανία και η 4η στην Κριμαία και το ν Καύκασο,

Μ αθητευόμενοι αξιω ματικοί σε α θ λη τικούς αγώ νες.

και το υ ς φούρνους, 2.500.000 Πολωνοί που σ κοτώ θηκαν κατά τη ν εισβολή το υ 1939 και τη ν καταστολή τη ς ε ξέγ ερ σ η ς τη ς Βαρσο­ βίας, 520.000 Τσιγγάνοι θ εω ρ ο ύ μ εν ο ι ως πα­ ράσιτα, 473.000 Ρώσοι αιχμάλω τοι π ολέμου που εκ τε λ έ σ τη κ α ν κατά παράβαση τη ς σ υνθ ήκη ς τη ς Γενεύης και 100.000 περίπου ανίατοι α σ θενείς για λόγους ευθανασίας. Ο ταν οι να ζισ τικές σ τρ α τιές εισ έβαλαν στη Ρωσία στις 22 Ιουνίου 1941, ε τέ θ η σε λ ειτο υ ρ γ ία μια φ ο β ερ ή “ μ ηχα νή ” , μοναδική στο είδ ο ς τη ς. Η ταν οι π ερ ίφ η μ ες “ Ο μάδες Εργασίας” που υπ οδιαιρούντο σε “ Αϊνζατσ κ ο μ μ ά ν το ς ” και “ Ζ ό ν τερ κ ο μ μ α ν το ς ” . ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η σ τρατιω τική οργάνωση τω ν SS α ν ετέθη από το ν Χ ίμμλερ σ τον Σ τρ α τη γό Πωλ Χ άουζερ τη ν 1η Ο κτω βρίου 1936. Ο σχημα­ τισ μός τω ν μεραρχιώ ν υπ ήρξε αλματώ δης. Στα μέσα το υ 1940 ή τα ν 100.000 άνδρες, στο τέ λ ο ς το υ ίδιου χρόνου 150.000, στα τ έ ­ λη το υ 1941 220.000, στα τέ λ η το υ 1942 330.000, στα τέ λ η το υ 1943 540.000 και στα τέ λ η το υ 1944 910.000, με σύνολο 38 μ ερ α ρ ­ χίες, χωρίς τα Ειδικά Σώματα. Σε έ ν δ ειξη α­ νώ τα της τιμ ή ς, οι σ τρ α τιώ τες τη ς 1ης, τη ς

2ης, τη ς 3ης και τη ς 9ης Μ εραρχίας φ ο ρ ού ­ σαν π εριβραχιόνιο με το όνομα τη ς μονά­ δας το υ ς γρα μ μένο με ασ ημένια γράμματα. Τα τμ ή μ α τα είχαν τη ν α κόλουθη διάρθρω ­ ση: η “ ομάδα" αντισ τοιχούσ ε με σώμα σ τρατού, η “ τα ξια ρ χ ία ” ή “ μ ερ α ρχία ” με μ ε­ ραρχία, η “ σ τού ρ μμ π α νν” με τάγμα, η “ σ τού ρ μ" με λόχο, το “ σ τρ ά τευ μ α " με δι­ μοιρία και το “ σαρ" με μάχιμη μονάδα. Το σ ύνθημα τω ν SS ή τα ν “ Η τιμή μου ο νο μά ζε­ τα ι Π ίσ τη” . Ο αρχηγός τω ν SS, δηλαδή ο Χάινριχ Χ ίμμλερ, είχε το βαθμό το υ στρα­ τάρχη. Τα SS είχαν 37 σ χολές για τις διάφ ο­ ρες ειδ ικ ό τη τε ς : 3 για το τεθω ρ α κισ μ ένο πεζικό, 11 ιππικού και μηχανοκίνητω ν, 3 τ ε ­ θω ρακισμένω ν, 2 π υροβολικού, 1 μηχανι­ κού, 1 αλπινιστών, 4 διαβιβάσεων, 5 υ γειο ­ νομικού, 1 αντικατα σ κοπ είας, 2 δ ιερ μ η ν έ­ ων, 1 οπλουργών, 1 διαχειριστών, 1 μουσι­ κής και 1 σω ματικής αγωγής. Στη σχολή μουσικής εισ ερχότα ν κάποιος στα 14 χρό­ νια το υ και γινό τα ν διπ λω ματούχος το υ βιο­ λιού, το υ πιάνου, τη ς θ εω ρία ς τη ς μουσι­ κής, τη ς δ ιεύθ υνσ ης ορχήσ τρας κλπ. Τα SS δ ιέ θ ε τα ν επίσης ειδικά τά γμ α τα φ ρούρησ ης στη διάθεσ η τω ν διοικήσεω ν που υπήρχαν σε ολόκληρη τω ν Ευρώπη, από τη ν Ιταλία μ έχρ ι το ν Καύκασο και τη Σερβία, 6 σχολές εκπ α ίδευσ ης σ τρ α τευ μ ά ­ τω ν και τα χυ δρ ομ ική υπηρεσία δ ια ιρ εμ ένη σε 5 το μ είς , καθώ ς και ένα σώμα “ βοηθώ ν ’ τη ς Luftwaffe για τη ν α ντιαεροπ ορική ά­ μυνα (18.917 νέο ι και 2.500 ν έες , από το υς οποίους π ερισ σ ότεροι από 6.000 ή τα ν Ρώ­ σοι και Ουκρανοί). Προς το τέ λ ο ς το υ π ολέ­ μου π ρο σ τέθ ηκα ν 6 ακόμα μ ερ α ρ χ ίες και 1 τά γμα Φινλανδών. Τα SS π ίσ τευαν στη νίκη μέχρι το τέ λ ο ς και ενώ ο Ε ρυθρός Σ τρ α τό ς π ροήλαυνε προς τη ν Κ εντρ ική Ευρώπη άρ­ χισαν να εκπ α ιδ εύ ου ν τα σ τελέχη τη ς τ ε ­ θ ω ρ α κισ μένης μεραρχίας π εζικού “ Βαλλ εν σ τά ιν ” στην Πράγα, το ν Απρίλιο του 1945.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Ο λες οι μ ερ α ρχίες τω ν SS συμμετείχαν σε όλα τα θ έα τρ α το υ π ολέμου, ενσω ματω ­

Π υ ρ ο β ό λ α ε φ ό δ ο υ S tu G III μ ε ρ α ρ χ ία ς SS.

μ έν ες αρχικά στις σ τρ α τιές τη ς Β έρ μ α χτ και α ρ γό τερ α ως α ν εξά ρ τη τε ς μ εραρχίες, κυρίως προς το τέ λ ο ς το υ π ολέμου. Ο Χ ίτ­ λ ερ δ εν είχε καμμία αντίρρησ η στο να ε κ ­ π αιδεύσ ει και να σκληραγω γήσει τις επ ίλε­ κ τε ς μ ονά δες ασ φαλείας το υ, σ τέλνοντάς τις στα π ολεμικά μέτωπα. Α υτό α π οδ είχθη ­ κε π ολλές φ ο ρ ές σωτήρια κίνηση, κυρίως προς το τέ λ ο ς το υ π ολέμου, π ερίοδο κατά τη ν οποία το η θ ικό τη ς Β έρ μ α χτ είχε πέσει κα τακόρυφ α και οι λ ιπ ο τα ξίες πολλαπλασιάζονταν ανησ υχητικά. Στο Ανατολικό μ έ­ τωπο ειδικά τα SS π ολεμούσ αν με ανδρεία και αυτοθυσ ία, κάτω από δ υ σ μ ενείς π ολλές φ ο ρ ές σ υνθ ήκες. Κέρδισαν με τη ν αξία το υ ς το σεβασμό και τη ν εκτίμησ η τω ν συναδέλφω ν το υ ς τη ς Β έρ μα χτ, που δ εν το υ ς είχαν δ ει π οτέ με καλό μάτι και το υ ς θεω ρούσ αν απ όλεμους και δ ειλού ς. Π ολ­ λές φ ο ρ ές χρησ ιμοπ οιήθηκαν για να καλύψ ουν τις απ ώ λειες το υ μετώ που και ά λλες τό σ ες θυσ ιάσ τηκα ν μάταια, για να σώσουν το γό η τρ ο τη ς Β έρ μ α χτ και το υ “ α ή ττη το υ άριου" σ τρατιώ τη από σ υντρ ιπ τικές ή ττε ς . Α λλα ξαν τη ροή τη ς μάχης, κερ δ ίζοντα ς το ν απ αραίτητο χρόνο για αναδίπλωση και υποχώρηση το υ Γερμανικού Σ τρ α τού. Σ τη ν εκσ τρ α τεία κατά τη ς Πολωνίας, έ ­ λαβαν μ έρ ο ς σι ε ξή ς μερ α ρχίες: 1η, 2η, 5η, 7η, 15η, 20η, 22η, 23η, 25η και 27η. Κατά τη ς Ο λλανδίας πολέμησ αν οι 1η, 2η και 3η, κατά τη ς Γαλλίας οι 1η, 2η, 3η και 4η και κατά τη ς Ελλάδας η 1η και η 4η. Κατά τη ν απόβαση στη Ν ορμανδία στις επ ιχειρήσ εις έλαβαν μ έρ ος οι 1η, 2η, 9η, 10η, 12η, 17η, 34η και 37η. Σ τη ν επιχείρηση τω ν Α ρδεννώ ν σ υ μ μ ε­ τείχ α ν οι 1η, 2η, 9η και 12η. Για τη ν υπ ερά­ σπιση τη ς Β ιέν ν η ς δ ια τέθ η κ α ν οι 2η, 9η και

29η. Για τη ν καταδίω ξη τω ν παρτιζάνων στη Σερβία είχαν δ ια τεθ εί οι 2η, 4η, 7η, 11η, 13η και 21η. Οι απ ώ λειες τω ν SS κατά τη διάρκεια το υ π ολέμου, σε όλα τα π ολεμικά μέτωπα, υπ ολογίζονται σε 180.000 νεκρ ο ύ ς, 400.000 τρ α υ μ α τίες και 40.000 α γνοο ύμ ενου ς.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κατά τη διάρκεια τω ν τελ ευ τα ίω ν η μ ε ­ ρών το υ π ολέμου, ε κ τό ς από το υ ς Γάλλους ε θ ε λ ο ν τέ ς τω ν SS οι οποίοι έπεσαν μέχρις ενό ς π ολεμώ ντας φ α νατικά για το ν Φύρερ, ό λ ες οι ά λ λ ες μ ονά δες π αραδόθηκαν και τη ν τε λ ε υ τα ία στιγμή σ κέπ το ντα ν μόνο τη φυγή. Μ ετα ξύ 25 Ιουλίου 1947 και 9 Απριλίου 1948, 24 δ ιο ικ η τές ομάδω ν ή διοικήσεω ν δι­ κάσ τηκαν από το δικαστήριο τη ς Ν υρ εμ ­ β έρ γη ς. Ολοι ανήκαν στα SS. Εξι από α υ το ύ ς ή τα ν σ τρατηγοί: ο Μ έραρχος Ο ττο Ο λ εντο ρ φ και οι Ταξίαρχοι Χ ά ιντς Γιόστ, Ερβιν Σ ο υλτς, Ερικ Νάουμανν, Ο ττο Ρας και Φ ραντς Σιξ. Ο Ο λ εντο ρ φ ομολόγησ ε πως είχε εξο ν τώ σ ει περίπου 90.000 άτομα και ε κ τε λ έ σ τη κ ε, όπως και ο Νάουμανν. Ο Γιοστ κα τα δικά σ τη κε σε ισόβια (η ποινή το υ μετα τρά π η α ρ γό τερ α σε 1θ ετή φυλάκιση). Ο Ρας δ ιέφ υ γ ε τη ν τιμω ρία για τί π έθανε από τη νόσο το υ Πάρκινσον. Ο Σ ο υ λτς είπε πως τα παιδιά και οι γ υ να ίκες έπ ρεπ ε να εκ τελ ο ύ ν τα ι όπως και οι ά ν δ ρ ες και κα τα δι­ κά σ τηκε σε φυλάκιση 20 ετώ ν, η οποία μ ει­ ώ θη κε α ρ γό τερ α σε 15. Ο Σ ιξ είπε ό τι οι ε ­ κ τελ έσ εις παιδιών και γυναικώ ν ή τα ν λυπη­ ρό γεγονό ς, αλλά ό τι η ε κ τέλ εσ η τω ν ε ν η λ ί­

κων Εβραίων ή τα ν δίκαιη. Κ αταδικάσ θηκε σε 20 χρόνια φ υλακή, που μειώ θηκα ν αργό­ τε ρ α σε 10.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) C. Bloch: LA NUIT DES LONGS COUTEAUX. Julliard, Paris, 1967. (2) G. Blond: VAGONIE DE L ALLEMAGNE Fayard, Paris, 1952. (3) E. Calic: HIMMLER ET SON EMPIRE. Stock. Paris, 1966. (4) J. Delarue: HISTOIRE DE LA GESTAPO. Fayard, Paris, 1962. (5) L. van Greelen: LES WAFFEN S S AU COMBAT. France-Empire, Paris, 1965. (6) E. Kogon: L ’ETAT SS, Seuil. Paris. 1970. (7) H. Landemer: LES WAFFEN SS. Livre de Poche, ed. Bailand, Paris. 1972. (8) R. Lazzero: Ol ΣΧΟΛΕΣ TON ΕΣ-ΕΣ. Ιστορία Εικονογραφημένη, Πάπυρος Πρεςς. τευχ. 95. 1976. (9) J. Mabire: LES PANZERS DE LA GARDE NOIRE, Presses Pocket, Presses de la Cite. Paris. 1978. (10) G. Mayda: ΧΙΜΜΛΕΡ - Ο ΔΗΜΙΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, Ιστορία Εικονογραφημένη. Πάπυρος Πρεςς, τεύχ. 88, 1975. (11) H. O degardandJ. Deeter: FOREIGN VOLUNTEERS OF HITLER'S GERMANY. Odegard. London, 1968. (12) W. Shirer: LE TROISIEME REICH. Stock. Paris. 1959. (13) D. Virgili: Η ΧΙΤΛΕΡΙΚΗ ΛΕΓΕΩΝΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ, Ιστορία Εικονογραφημένη. Πάπυρος Πρεςς, τεύχ. 121, 1978.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

Ενα ιταλικό εγκα τα λειμμένο L3-33 με τον Ελληνα στρατιώ τη να ποζά ρει πάνω του. Η κατηγοριοποίηση αυτών των ιταλικών οχημάτω ν ως ελαφρών αρμάτων είναι μάλλον υπερβολική. Πρόκειται για ελαφρά ερπυστριοφ όρα τεθω ρακισμένα οχήματα οπλισμένα με πολυβόλο, ανάλογα με τα βρετανικά Bren Carrier.

Ιταλικό μέσο άρμα μ άχης Μ13/40 καταληφ θέν από Ε λλη νες στρα τιώ τες. Πρω τοχρησιμοποιήθηκε το Δ εκέμβρ ιο του 1940στη Λιβύη. Η φωτογραφία ελήφθη πιθανώς το 1941 στη Βόρεια Ηπειρο. Το άρμα είχε βάρος 14 ί, θωράκιση μ έγισ το υ πάχους 30 mm και οπλισμό ένα πυροβόλο 47 mm και τρία πολυβόλα των 8 mm. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

'Ή ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨ ΕΩΣ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ", ΕΙΠΕ Ο ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ FOCH. ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗ NO ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ 1940, ΟΑ ΗΤΑΝ ΧΡΗΣΙΜ Ο ΝΑ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ ΜΙΑ ΠΤΥΧΗ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Α Ν ΔΕ ΣΥΝΥΠΟΛΟΓΙΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΚΑΤΑ ΤΟ 1940 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟ Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΝΤΙΜ ΕΤΩ ΠΙΣΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΑΡΜΑΤΑ, ΤΟ ΘΕΜΑ ΑΠΟΚΤΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΣΗΜΑΣΙΑ.

Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ VIII ΜΠ ΤΟ 1940 Π Α Ν Α ΓΙΩ ΤΗ Σ ΝΙΚΗ ΤΟ Π Ο ΥΛΟ Σ

πό το 1919 μ έχ ρ ι το 1927 ο Ιτα λ ικ ό ς Σ τρ α ­ τ ό ς δ ιέ θ ε τ ε μ όνο έν α λόχο αρμάτω ν. Τ ό τε (1927) σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε έ ν α α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο σ ύ­ ν τα γ μ α α ρ μ ά τω ν τω ν π έ ν τ ε τα γμ ά τω ν. Μ ε τα ξύ 1920 και 1930 κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν α ρ κ ε τά π ειρ α μ α τικ ά τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν α ο χ ή μ α τα , όπω ς τ ο τ ρ ο ­ χ ο φ ό ρ ο Pavesi και τ ο ε ρ π υ σ τρ ιο φ ό ρ ο Ansaldo, αλλά κ α ν ένα από α υ τά δ ε ν υ ιο θ ε τ ή θ η κ ε . Το 1931 κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ ε κα τό π ιν α δ εία ς τ ο β ρ ε ­ τα ν ικ ό ε ρ π υ σ τρ ιο φ ό ρ ο ό χ η μ α Garden-Loyd M ark VI. Μ ε 6άση α υ τό α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η κ α τα σ κ ευ ή τ η ς ιτα λ ι­ κή ς ε κ δ ο χ ή ς το υ L3/33 και σ τη σ υ ν έχ εια το υ β ε λ τιω ­

Α

μ έν ο υ L3/35. Το 1936-37 σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ α ν π έ ν τ ε σ υ ν τά γ μ α τα α ρ μ ά τω ν π εζικο ύ (Reggimento Fanteria Carrista), τα ο ­ ποία χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν π ερ ιο ρ ισ μ έν α κ α τά τη δ ιά ρ ­ κ εια τ η ς ε κ σ τρ α τ ε ία ς σ τη ν Α ν α το λική Α φ ρ ική και τ η ν Α ιθιοπ ία . Σ το ν Ισπ ανικό ε μ φ ύ λ ιο π ό λ εμ ο , μ ε τ α ­ ξύ τω ν δ υ ν ά μ εω ν π ου έ σ τ ε ιλ ε η Ιτα λία γ ια τ η ν ε ν ί­ σχυση το υ Σ τρ α τη γ ο ύ Φ ρά νκο π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν και δ ύ ο τά γ μ α τα αρμάτω ν. Τα τά γ μ α τα α υ τά , ε ξο π λ ισ μ έ ­ να μ ε ά ρ μ α τα L3/35, α π ο δ είχ θ η κ α ν α νίκα να να α ν τι­ μ ετω π ίσ ο υ ν τα β α ρ ύ τε ρ α ρω σικά ά ρ μ α τα μ ε π υ ρ ο ­ β ό λ ο π ου δ ιέ θ ε τ α ν οι κ υ β ε ρ ν η τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις . Μ ε

Ιταλικό ελαφρύ άρμα L3-33. Διακρίνονται τα δίδυμα πολυβόλα των 8 mm. Η παλαιοτερη ονομασία του ήταν CV33 S erie II. Τέθηκε σε υπηρεσία το 1933.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

τ η λ ή ξη το υ Ισπ ανικού ε μ φ υ λ ίο υ σι Ιτα λ ο ί σ υ γ κ ρ ό τη σ α ν μια αμ ιγώ ς τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η μ ερ α ρ χ ία , η οπ οία έ λ α β ε μ έρ ο ς μ όνο σε α σ κή σ εις μ έχ ρ ι το 1941. Ο σ ον α φ ο ρ ά τ ο δ ό γ μ α χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη ­ σ ης τω ν α ρ μ ά τω ν , οι Ιτα λ ο ί τα δ ιέσ π ειρ α ν για τη σ υ ν ο δ εία και τ η ν υ π ο σ τή ρ ιξη το υ π εζικο ύ , α κ ο λ ο υ θ ώ ν τα ς τ ις ιδ έ ε ς τω ν Γάλλων και τω ν Αγγλω ν. Α υ τό το ρ όλο α­ ν έ θ ε σ α ν σ τα ά ρ μ α τα και κ α τά τ ο ν Ισπανι­ κό ε μ φ ύ λ ιο , α λλά και ε ν α ν τίο ν τ η ς Γαλ­ λία ς και σ τη Λ ιβ ύ η το 1940. Η σ χεδίασ η τω ν α ρ μ ά τω ν τ ο υ ς και η τα κ τικ ή χ ρ η σ ι­ μοπ οίησ ή το υ ς , δ ε ν επ η ρ ε ά σ τη κ α ν από α υ τ έ ς τω ν Γερμανώ ν, μ ε τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς υ π ή ρ ξα ν σ τεν ο ί σ ύμμαχοι.

ΑΡΜΑΤΑ Κ ΑΙ ΑΝΤΙΑΡΜ ΑΤΙΚΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΣΤΡΑΤΟΥ

■■

Σ τη ν Ε λλά δα π ρ ο π ο λεμ ικ ά είχ α ν παρ α γ γ ε λ θ ε ί 14 ά ρ μ α τα από τη Β ρ ετα ν ία , αλλά δ ε ν π α ρ ελ ή φ θ η σ α ν πριν από τ η ν έ ­ κ ρ η ξη το υ π ο λ έμ ο υ . Από π λ ευ ρ ά ς α ν τια ρ μ α τικ ώ ν όπλω ν π α ρ ελ ή φ θ η σ α ν (το 1938) 24 π υ ρ ο β ό λ α Rheinmetall τω ν 37 mm. Τα π υ ρ ο β ό λ α α υ τά π ρ ο ο ρ ίζ ο ν τα ν α ρ χικά γ ια τα ο χυ ρ ά και γ ι’ α υ τό επ ιδ ιώ χ θ η κ ε η π α ρ α γ γ ελ ία το υ ς μ α ­ ζί μ ε ε ιδ ικ ο ύ ς έσ το ρ ε ς .Τ ελ ικ ά π α ρ α δ ό θ η ­ καν σε κ ιλ λ ίβ α ν τα μ ε ε λ α σ τικ ο ύ ς τ ρ ο ­ χ ο ύ ς και το ν _ επ ό μ εν ο χ ρ ό ν ο έ γ ιν ε η πα­ ρα λα β ή τω ν εσ τόρω ν, Η ε ν το λ ή για τη ν π α ρ α γ γ ελ ία ά λλω ν 36 τέ τ ο ιω ν π υ ρ ο β ό ­ λω ν δ ε ν δ ό θ η κ ε , λόγω το υ μ εγ ά λ ο υ χ ρ ό ­ νου π α ρ ά δ οσ η ς που έ θ ε τ ε η ετα ιρ ία . Την ά ν ο ιξη το υ 1939 π α ρ α γ γ έλ θ η κ α ν από τη Β ρ ε τα ν ία 1.786 α ν τια ρ μ α τικ ά επ α ­ ν α λ η π τικά τ υ φ έ κ ια τω ν 14 mm, λόγω αδ υ ν α μ ία ς χ ο ρ ή γ η σ η ς π υροβόλω ν. Ο α ρ ιθ μ ό ς π ου π α ρ α γ γ έ λ θ η κ ε α π έβ λ επ ε σ το ν εξο π λ ισ μ ό τω ν τα γ μ ά τω ν π εζικο ύ σε ικα­ ν ή α ναλογία, ό μω ς μ έχ ρ ι τ η ν έ ν α ρ ξη το υ π ο λ έμ ο υ είχα ν α π ο σ τα λ εί μ όνο 24 τ υ φ έ ­ κια για ε κ π α ιδ ε υ τικ ή χρή σ η, μ ε 500 φ υ σ ίγγια . Επίσης για α ν τια ρ μ α τικ ή χ ρή σ η είχα ν π ρ ο β λ ε φ θ ε ί και τα 32 υ π ά ρ χο ντα βαριά π ο λ υ β ό λ α Hotchkiss τω ν 13,2 mm, τα ο ­ ποία ο ρ γ α ν ώ θ η κ α ν σε π ο λ υ β ο λ α ρ χ ίε ς τω ν οκτώ . Α κ ό μ α δ ια σ κ ευ ά σ τη κ α ν 50.000 β λ ή μ α τα π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ τω ν 75 mm για α­ ν τια ρ μ α τικ ή χ ρή σ η τω ν α ν τίσ το ιχ ω ν π ε­ δ ινώ ν και ο ρ ε ιβ α τικ ώ ν π υ ρ ο β ό λ ω ν και μ ετα τρ ά π η κ α ν 25.000 π αλαιά β λ ή μ α τα (κυρ ίω ς τω ν 120 mm) για α ν τια ρ μ α τικ ή χρή σ η, α φ ο ύ ο π λ ίσ τη κα ν με π α λα ιο ύς γ α λ λ ικ ο ύ ς π υ ρ ο σ ω λή ν ες οι ο π ο ίο ι ανασ κ ευ ά σ τη κ α ν μ ε τά ή ά ν ευ επ ιβ ρ α δ ύ ν σ εως.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΙΝΔΟΥ-ΚΑΛΑΜΑ Η π ερ ιο χ ή Π ίν δ ο υ -Κ α λ α μ ά ε κ τ ε ίν ε τ α ι από το Ιόνιο π έλ α γ ο ς μ έχ ρ ι το ό ρ ο ς Γρ ά μ μο ς και έ χ ε ι α ν ά π τυ γ μ α 100 km π ερ ί­ που σ ε ε υ θ ε ία γ ρ α μ μ ή . Το έ δ α φ ο ς ε κ α τ έ ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

ρ ω θ εν τω ν ε λ λ η ν ο α λ β α ν ικ ώ ν σ υνόρω ν είν α ι γ ε ν ικ ά ο ρ ειν ό , ειδ ικ ά α υ τό ε ν τ ό ς τ η ς Ε λλά δα ς. Μ ε τα ξύ Σ μ ό λ ικα και Τύμφ η ς ρ έ ε ι ο π ο τα μ ό ς Α ώ ος, ο ο π ο ίο ς δια τ η ς σ τενω π ο ύ τ η ς Μ έ ρ τζ α ν η ς ε ισ έ ρ χ ε τα ι σ το α λ β α ν ικό έ δ α φ ο ς , μ ε τα ξ ύ δ ε Γράμ­ μου και Σ μ ό λ ικ α ρ έ ε ι ο π ο τα μ ό ς Σαραν τά π ο ρ ο ς , σ υ ν δ ε ό μ ε ν ο ς σ τη Μ έ ρ τζ α ν η μ ε τ ο ν Αώο. Μ ε τα ξύ τω ν ο ρ έω ν Τσαμαν τά και Π α ρ α μ υ θ ιά ς ρ έ ε ι π ρος το Ιόνιο ο π ο τα μ ό ς Κ α λα μ ά ς (Θ ύ α μ ις), μαζί με μ ε ρ ι­ κ ο ύ ς π α ρ α π ο τά μ ο υ ς (Γόρμος, Λ α γκα β ίτσα). Μ ε τα ξύ τω ν ο ρ έω ν Τσ αμαντά και Ν εμ έρ σ κ α ς ρ έε ι, μ ε ΒΔ κ α τεύ θ υ ν σ η , ο π ο τα μ ό ς Δ ρ ίν ο ς. Από π λ ε υ ρ ά ς σ υγκο ινω νιώ ν, από τη ν Α λβ α νία ε ισ έ ρ χ ο ν τα ι οι π α ρα κά τω α μ α ξι­ το ί δ ρ ό μ ο ι: • Π ρ ε μ ε τ ή - Κ λ ε ισ ο ύ ρ α - Μ έ ρ τ ζ α ν η Κ αλπ άκι-Ιω άννινα. • Λ εσ κ ο β ίκ ι - Μ έρ τζα νη -Κ α λ π ά κι-Ιω άννινα. • Α ρ γ υ ρ ό κ α σ τρ ο - Γ εω ρ γ ο υ τσ ά τες Κ α κα βιά-Κ αλπ ά κι-Ιω άννινα. • Αγ. Σ α ρ ά ντα Κ ο ν ίσ π ο λ η -Φ ιλ ιά τεςΗ γ ο υ μ εν ίτσ α - Μ α ρ γ α ρ ίτι-Π ρ έβ εζα (παρα­ λια κή). • Π α ρ α π ό τα μ ο ς - Μ ενίνα -Π α ρ α μ υ θ ιά -Κ α ν α λλ ά κ ι-Π ρ έβ εζα . Ε γκάρ σ ιο δ ρ ο μ ο λ ό γ ιο υπ ή ρχε μόνο ένα : Η γ ο υ μ εν ίτσ α -Π α ρ α π ό τα μ ο ς -Μ εν ίν α Σ ο υ λ ό π ο υ λ ο -Ιω ά ν ν ιν α -Μ έτσ ο β ο . Από π λ ευ ρ ά ς α μ υ ν τικ ώ ν το π ο θ εσ ιώ ν υ φ ίσ τα ν τα ι βασ ικά δ ύο , α υ τή τω ν σ υνό ­ ρων, η οποία σ τε ρ ε ίτα ι β ά θ ο υ ς και πα­ ρ ο υ σ ιά ζει δ υ σ κ ο λ ίε ς ο ργά νω σ η ς, και α υ τή τ η ς ν ό τια ς ό χ θ η ς το υ Κ αλαμά. Η τ ε ­ λ ε υ τα ία κ α θ ο ρ ίσ τη κ ε από τ η ν VIII ΜΠ, κα ­ τό π ιν δ ια τα γ ή ς το υ ΓΕΣ (6-9-39), ως η α­ μ υ ν τικ ή το π ο θ ε σ ία τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς (το ­ π ο θ εσ ία ΙΒα). Κ ρ ίθ η κ ε ω ς η π λ έ ο ν ε ν δ ε δ ε ιγ μ έ ν η δ ιό τι π α ρ έχ ει π ολλά π λ ε ο ν ε κ τή ματα: • Σ το ιχ ίζ ε τα ι από ψ η λ ο ύ ς και απ ό­ τ ο μ ο υ ς ο ρ ε ιν ο ύ ς ό γ κ ο υ ς από το δ ε ξιό (υψ. Γκραμπ άλα) μ έχ ρ ι το α ρ ισ τε ρ ό (ο­ ρ ειν ό ς ό γ κ ο ς Σ ο ύ τισ τα ), σ ε σ χήμα π ε τά ­ λου. • Κ α λ ύ π τει π λήρω ς τ ο έ δ α φ ο ς πίσω τ η ς , το οπ οίο ε υ ν ο ε ί τ η ν κ α λ υ μ μ έ ν η κα τά β ά θ ο ς δ ιά τα ξη τω ν δυνάμεω ν. • Η μ ο ν α δ ικ ή σ τεν ω π ό ς τ η ς το π ο ­ θ εσ ία ς, σ τη ν οπ οία σ υ γ κ λ ίν ο υ ν οι δ ύ ο κ ύ ρ ιε ς α ρ τη ρ ίε ς π ου ο δ η γ ο ύ ν από τη ν Α λβ α νία σ τη ν Η π ειρ ο (Α ρ γ υ ρ ό κ α σ τρ ο Κ αλπ άκι-Ιω ά ννινα και Λ εσ κοβ ίκι-Κ α λπ ά κι-Ιω άννινα), είν α ι υ π ο χ ρ εω τικ ή για τη ν κίνησ η π ρ ο ς Ιω άννινα. • Το σ χ ετικ ά ο μ α λό έ δ α φ ο ς μπ ρ ο­ σ τά από τ η ν το π ο θ εσ ία , δ ια τ έ μ ν ε τα ι σ χ ε­ δ ό ν π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ ο μ έτω π ό τ η ς από ε ­ κ τ ε τ α μ έ ν ο έ λ ο ς που σ χ η μ α τίζετα ι από τ ο ν π ο τα μ ό Καλαμά.

Α Μ Υ Ν ΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟ ΠΟΘ ΕΣΙΑΣ ΕΛΑΙΑΚ ΑΛ Α Μ Α-Α/Τ ΑΜ ΥΝΑ Η VIII ΜΠ γ ια τ η ν οργάνω σ η τ η ς το π ο ­

θ εσ ία ς σ υ γ κ ρ ό τη σ ε από το 1939 ε ιδ ικ ή ε ­ π ιτροπ ή ο χύ ρω σ ης, α π ο τε λ ο ύ μ ε ν η από τ ο υ ς Σχη (ΠΒ) Π. Μ α υ ρ ο γ ιά ν ν η , α ρ χη γό Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , Ανχη (ΠΖ) κ. Δ ρ ίβ α , ε π ιτ ε ­ λά ρχη , Τχη (ΠΖ) Π. Π ετρ ο υ τσ ό π ο υ λ ο , Δ ντή το υ 3ου ΕΓ, και Λ γό (M X) Μ. Σ ο ύ λη , τ ο ν μ ο ν α δ ικ ό α ξιω μ α τικ ό το υ Μ η χα νικο ύ που δ ιέ θ ε τ ε η Μ ερ α ρ χία . Π α ρ ό τι ζη τή θ η καν ά λ λ ο ι δ ύ ο α κό μ α α ξιω μ α τικ ο ί το υ Μ η χα νικο ύ , τ ε λ ικ ά δ ε ν δ ια τέθ η κ α ν . Η ε ­ π ιτροπ ή μ ε τά από λ ε π το μ ε ρ ή μ ε λ έ τ η το υ ε δ ά φ ο υ ς , τό σ ο επί τ η ς μ ε θ ο ρ ίο υ , όσο και επί τ η ς το π ο θ ε σ ία ς α ν τίσ τα σ η ς Ε λαίαςΚ αλαμά, κ α τά ρ τισ ε το π ρ ό γρ α μ μ α τω ν έρ γ ω ν που έπ ρ επ ε να ε κ τε λ ε σ το ύ ν . Από π λ ε υ ρ ά ς π ισ τώ σ εω ν σ τη Μ ε ρ α ρ ­ χία δ ια τ έ θ η κ ε ποσό 1.420.000 δρχ. κα τά τα έ τ η 1939-40, ποσό α σ ή μ α ν το α ν ληφ θ ε ί υπόψ η ό τι α π ο τέ λ ε σ ε μ όνο τ ο 1,3% τω ν π ισ τώ σ εω ν που δ ια τ έ θ η κ α ν για τη ν οχύρω σ η σ τη ν π ερ ιο χ ή Μ α κ εδ ο ν ία ς Θ ρ ά κ η ς κ α τά τ η ν ίδια π ερ ίο δ ο . Για το λ ό ­ γο α υ τό δ ε ν κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν μ ό νιμ α έρ γ α (από σ κ υ ρ ό δ εμ α ) όπω ς α υ τά που γ ν ω ρ ίζ ο υ μ ε σ τη λ ε γ ά μ ε ν η “ Γραμμή Μ ετ α ξ ά ” , ε κ τ ό ς από ο ρ ισ μ ένα π ο λ υ β ο λ εία , τα οπ οία λ α ξ ε ύ θ η κ α ν σε βραχώ δη υψώ ­ μ α τα από ε ιδ ικ ο ύ ς τ ε χ ν ίτ ε ς που μ ετα κ λ ή θ η κ α ν από τ η ν Α θ ή ν α και τα οπ οία ή ­ τα ν ίσης α ν θ ε κ τ ικ ό τ η τ α ς μ ε τα μ όνιμα . Για τ η ν ά μ υ να ε ν α ν τίο ν τω ν α ρ μ ά τω ν κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν α ν τια ρ μ α τικ έ ς τά ­ φ ρ οι, α ν τια ρ μ α τικ ά φ ρ ά γ μ α τα , α ν τια ρ μ α ­ τ ικ έ ς υ π ο ν ο μ εύ σ εις (τα σ η μ ερ ινά ν α ρ κ ο ­ π έδια ) και έ γ ιν α ν υ π ο ν ο μ εύ σ εις ο δ ώ ν και γ εφ υρ ώ ν. • Α ν τια ρ μ α τικ έ ς τά φ ρ ο ι κ α τα σ κ ευ ά ­ σ τη κ α ν σ υνο λικά σε μ ή κ ο ς 4,5 χ λ μ . στη ζώ νη π ρ ο κά λ υ ψ η ς και σ τη ν το π ο θ ε σ ία α­ ν τίσ τα σ η ς. - Ζώ νη π ρ ο κά λυ ψ η ς: Σ το ν ά ξο ν α Μ έρ τζα ν η -Κ α λ π ά κι τά φ ρ ο ς μ ή κ ο υ ς 100 m κ ο ­ ν τά σ τα σ ύνορα, μ ε τ α ξ ύ τω ν λό φ ω ν Δ το υ π οτ. Σ α ρ α ντα π ό ρ ο υ και Β το υ φ υ λ α ­ κίου Π α ντα ζή. Από Μ ε σ ο γ έφ υ ρ α μ έχ ρ ι τα υψ ώ μα τα το υ Α η δ ο νο χ ω ρ ίο υ τά φ ρ ο ς μ ή ­ κο υ ς 200 m. Σ τη γ έ φ υ ρ α Μ έ ρ τζ α ν η ς και από τ ις δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς το υ δ ρ ό μ ο υ τά φ ρ ο ς μ ή κ ο υ ς 200 m. Σ το ν ά ξο ν α δ ά σ ο ς Μ π ούνα ς-Χ ά νι Δ ε λ β ιν ά κ ι τά φ ρ ο ς μ έσ α σ το δ ά ­ σος, κα θ ώ ς και δ ύ ο φ ρ ά γ μ α τα από κ ο ρ ­ μ ο ύ ς δ έ ν τρ ω ν μ ή κ ο υ ς 60 m. Σ το ε σ ω τε ρ ι­ κό α υ τώ ν τ ο π ο θ ε τ ή θ η κ α ν β λ ή μ α τα π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ ω ς π α γίδ ες. - Τ ο π ο θεσ ία Ε λαίας: Μ ία τά φ ρ ο ς ε ξω ­ τε ρ ικ ά το υ λ ό φ ο υ Κ α λπ ακίου (μ ή κ ο υ ς 550 m) και ο κτώ εσ ω τερ ικ ά , μ ε τ α ξ ύ το υ λ ό φ ο υ Κ ρ ίμ α τα και τω ν υψ ω μάτω ν Σ ο υ δ εν ώ ν, σ υ ν ο λικο ύ μ ή κ ο υ ς 1100 m. Οι τά φ ρ ο ι ή τα ν β ά θ ο υ ς 4 m και π λ ά το υ ς 4 m. • Α ν τια ρ μ α τικ ά φ ρ ά γ μ α τα από σ ιδη­ ρ ο τρ ο χ ιές . Σ το ν ά ξο ν α Κ α κα βιά -Κ α λπ ά κι π έ ν τ ε φ ρ ά γ μ α τα . Σ τη ν π ερ ιο χ ή μ ε τα ξ ύ Μ ο ν ή ς Σω σσίνου και χω ριού Ρ επ έτισ τα φ ρ ά γ μ α μ ή κ ο υ ς 2 km, π λ ά το υ ς 4 m και ύ­ ψ ο υ ς 3,5 m, κα θ ώ ς και τέ σ σ ε ρ α φ ρ ά γ μ α ­ τα από σ ιδ η ρ ο τρ ο χ ιέ ς . Επίσης 12 φ ρ ά γ ­ μ α τα από σ ιδ η ρ ο τρ ο χ ιέ ς σ τη ν π ερ ιο χ ή Κ αλπ ακίου.

ν τισ μ έ ν η ς ) και δ ιέ θ ε τ ε σ υ νο λικά τά γ μ α ­ τα π εζικο ύ , δ ύ ο τά γ μ α τα π ο λ υ β ό λ ω ν και 10 π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίες . Σ το ν τ ο μ έ α Ν εγρά δω ν είχ α ν δ ια τ ε θ ε ί κα ι ό λα τα α ν τια ρ μ α ­ τ ικ ά μ έσ α τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς , δ η λ α δ ή η VIII Α ν τια ρ μ α τικ ή Π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία (τέσ σ ερ α π υ ρ ο β ό λ α τω ν 37 mm) σ το ν υ π ο το μ έα Κ αλπ ακίου και ο λ ό χ ο ς β α ρ έω ν π ο λ υ β ό ­ λω ν (τέσ σ ερ α π ο λ υ β ό λ α τω ν 13.2 mm) σ το ν υ π ο το μ έα Β ρ ο ν τισ μ έν η ς .

Χ Ρ Η ΣΙΜ Ο Π Ο ΙΗ ΣΗ ΤΩΝ ΑΡΜ ΑΤΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ 28/10/40 Κ Α Ι Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ

Αλλο ένα ιταλικό λάφυρο. Το ελαφρύ άρμα L3-35 ή CV35. Οι διαφ ορές του σε σχέση με το L3-33 είναι ελά χιστες και επικεντρώ νονται στην ανάρτηση και τη μέθ οδο κατασκευής.

• Α ν τια ρ μ α τικ έ ς υ π ο ν ο μ εύ σ εις (ναρ­ κοπ έδια ). Τ έ το ιε ς έ γ ιν α ν σ τη ν π ερ ιο χ ή Μ ε σ ο γ έ φ υ ρ α ς -Μ έ ρ τζ α ν η ς -Χ ά ν ι Δ ελ β ιν ά κι. Επίσης μ π ρ οσ τά από τα υψώμ. Μ ο ν ή ς Σ ω σ σ ίνου -Ρ επ έτισ τα ς. 1.200 β λ ή μ α τα π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ τ ο π ο θ ε τ ή θ η κ α ν μ ε τα ξ ύ το υ λ ό φ ο υ Κ αλπ ακίου, μ π ρ οσ τά από τη Μ ο νή Β ελ λ ά ς , και το υ λ ό φ ο υ Κ ο υ μ ά τα . • Υ π ο ν ο μ εύ σ εις. Υ π ο ν ο μ εύ θ η κ α ν οι γ έ φ υ ρ ε ς και τα ευ π α θ ή σ η μ εία τω ν δ ρ ό ­ μων από τη μ ε θ ό ρ ιο μ έχ ρ ι τ η ν το π ο θ εσ ία α ν τίσ τα σ η ς, ως ε ξ ή ς : Σ τη ν ο δ ό Μ έρ τζα νη -Κ α λπ ά κι οι γ έ φ υ ρ ε ς Μ εσ ο γ έφ υ ρ α και Χ άνι Μ π ου ρ α ζά νι και η ο δ ό ς σε π έ ν τ ε ση­ μ εία . Η ο δ ό ς Κ α κα βιά -Κ α λπ ά κι σε ο κτώ σ η μ εία και οι γ έ φ υ ρ ε ς Α ρ ιν ίσ τα ς-Κ τισ μ ά τω ν -Χ ά ν ι Δ ε λ β ιν ά κ ι και Αγίων. Η ο δ ό ς Η γ ο υ μ εν ίτσ α ς-Ιω α νν ίν ω ν σε π έ ν τ ε ση­ μ εία σ τη ν π ερ ιο χ ή Μ ενίν α ς.

ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ Α Ν ΤΙΠ Α ΛΩ Ν ΔΙΑΤΑΞΗ Ιτα λο ί Σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Η π είρ ου ή τα ν π ρ ο ­ σ α ν α το λ ισ μ ένο τ ο XXV ΣΣ Τσ αμουριάς, που π ερ ιλ ά μ β α ν ε τ η ν 23 ΜΠ “ Φ ερ ρ ά ρ α ” , τ η ν 51 ΜΠ "Σ ιέ ν ν α ", τ η ν 131 ΤΘ Μ “ Κ έ ­ ν τ α υ ρ ο ς ” και τη Μ ερ α ρ χ ία Ιππικού. Οι ι­ τ α λ ικ έ ς μ ερ α ρ χ ίε ς α π ο τε λ ο ύ ν το από δ ύ ο σ υ ν τά γ μ α τα , η δ ε Μ ερ α ρ χ ία Κ εν τα ύ ρ ω ν δ ιέ θ ε τ ε τ ο 31 Σ ύ ν τα γ μ α Α ρ μ ά τω ν τω ν τεσ σ ά ρ ω ν τα γ μ ά τω ν (150 ά ρ μ α τα π ερ ί­ που σ υνο λικά ) και το 5 Σ ύ ν τα γ μ α Β ερ σ α λ λιέρ ω ν τω ν τρ ιώ ν τα γ μ ά τω ν (δ ύ ο επ ί α υ το κ ιν ή τω ν και έν α μ ο το σ υ κ λ ε τισ τώ ν ). Δ ύο τά γ μ α τα α ρ μ ά τω ν (60 ά ρ μ α τα ) είχ α ν δ ια τ ε θ ε ί σ το XXVI ΣΣ, έν α σ τη Μ ερ α ρ χ ία “ Φ ερ ρ ά ρ α ” (50 ά ρ μ α τα ), ενώ η Μ ερ α ρ χ ία “ Κ έ ν τα υ ρ ο ς " έ μ ε ιν ε μ ε έ ν α μ ό ν ο τά γ μ α α ρ μ ά τω ν (π ερίπ ου 40 ά ρ μα τα ).

Ο τα ν μ ιλ ά μ ε γ ια ά ρ μ α τα , α ς μη φ α ­ ν τα σ το ύ μ ε β έβ α ια κ ά τι όπω ς α υ τό που ο ­ ν ο μ ά ζο υ μ ε σ ή μ ερ α ά ρ μα μ ά χη ς, ο ύ τ ε και ά λ λ α α ν τίσ το ιχ α το υ Β ’ΠΠ. Τα ά ρ μ α τα τω ν Ιτα λώ ν ή τα ν τα Carro Veloce L3/35 με β ά ρ ο ς 3,5 t, μ ή κ ο ς 3,40 m, ύ ψ ο ς 1,30 m, π λ ά το ς 1,40 m και κ ιν η τή ρ α Fiat ισ χύος 42 bhp. Η μ έγ ισ τη τα χ ύ τη τ ά τ ο υ ς επ ί οδώ ν ή τα ν 45 km/h και ε κ τ ό ς ο δώ ν 10 km/h. Η θ ω ρ ά κισ ή τ ο υ ς ε ίχ ε π άχος 15 mm μπ ρ ο­ σ τά και 10 mm πίσω. Είχαν ικ α ν ό τη τα δ ιά ­ βα σ η ς τά φ ρ ο υ π λ ά το υ ς 2 m, οπ λισ μό δ ύ ο π ο λ υ β ό λ α και δ ιμ ε λ έ ς π λήρω μα. Κ α τά τ η ς το π ο θ ε σ ία ς Ε λαίας θ α ε ­ ν ερ γ ο ύ σ ε η Μ ερ α ρ χ ία “ Φ ερ ρ ά ρ α ” , οι δ υ ν ά μ ε ις τ η ς ο π ο ία ς είχ α ν κ α τ α ν ε μ η θ ε ί σ ε 4 φ ά λ α γ γ ε ς (τα κ τικ ά σ υ γ κ ρ ο τή μ α τα θ α λ έ γ α μ ε σ ήμ ερ α ): Σ α π ιέντζα , Κ εν τρ ικ ή , Τρίτσιο και Σ ο λίνα (μ ε το τά γ μ α α ρ μ ά ­ τω ν). Σ υ νο λ ικ ά η “ Φ ερ ρ ά ρ α ” δ ιέ θ ε τ ε 9 τά γ μ α τα π εζικο ύ , έ ν α τά γ μ α α ρ μ ά τω ν, ένα τά γ μ α μ ο το σ υ κ λ ε τισ τώ ν , μια επ ιλαρχία, 4 λ ό χ ο υ ς ό λμ ω ν και 29 π υ ρ ο β ο λ α ρ ­ χ ίες . Η Μ ερ α ρ χ ία “ Κ έ ν τ α υ ρ ο ς ” β ρ ισ κ ό τα ν πίσω από τη Φ ερ ρά ρ α , σ το Τ επ ελέν ι, αποτ ε λ ο ύ μ ε ν η από έ ν α τά γ μ α α ρ μ ά τω ν, έν α τά γ μ α β ερ σ α λ λ ιέρ ω ν και έ ξ ι π εδ ιν έ ς π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίες . Σ το ν τ ο μ έ α τ η ς Π ίνδ ου , σ το δ ε ξιό π λ ε υ ρ ό τ η ς VIII ΜΠ, θ α ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε η Μ ε ­ ραρχία Α λπ ινισ τώ ν “ Τ ζ ο ύ λ ια ” , μ ε κ α τ ε ύ ­ θ υνσ η τ ο Μ έ τσ ο β ο

Ε λ λ η ν ες Η VIII ΜΠ ε ίχ ε δ ια ιρ έσ ει τ η ν τ ο π ο θ ε ­ σία α ν τίσ τα σ η ς σε τ ρ ε ις τ ο μ ε ίς : Ν εγρά δων, Κ α λα μά και Θ εσ π ρ ω τία ς. Ο το μ έ α ς Ν εγρ ά δ ω ν, π ου κ ά λ υ π τε τ η ν το π ο θ ε σ ία Ε λαίας, ε ίχ ε υ π ο δ ια ιρ ε θ ε ί σ ε τ ρ ε ις υποτ ο μ ε ίς (Σ ο υ δ ενώ ν , Κ α λπ ακίου και Β ρο-

Τα ά ρ μ α τα μ έχ ρ ι α υ τή τ η ν η μ ε ρ ο μ η ­ νία είχ α ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί σ το ν Ισπανικό ε μ φ ύ λ ιο π ό λ εμ ο και κ α τά τ ις ε κ σ τ ρ α τ ε ί­ ε ς τω ν Γερμα νώ ν σ τη ν Π ολω νία και τη Γαλλία. Σ το ν Ισπ ανικό ε μ φ ύ λ ιο είχ α ν λά ­ β ε ι μ έ ρ ο ς μ ο ν ά δ ε ς α ρ μ ά τω ν τω ν Ιτα λώ ν και τω ν Ρώσων, ενώ ο ι Γερ μ α ν ο ί είχ α ν σ τ ε ίλ ε ι σ υ μ β ο ύ λ ο υ ς και ά ρ μ α τα , μ ε επ ι­ κ ε φ α λ ή ς τ ο ν μ ε τ έ π ε ιτ α φ η μ ισ μ έν ο Σ τρ α ­ τ η γ ό τω ν Τ εθ ω ρ α κισ μ έν ω ν φ ο ν Τόμα. Σ τη ν Ισπανία δ ε ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν ά ρ ­ μ α τα σε μ εγ ά λ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς ο ύ τ ε μαζικά, η επ ίδρ α σ ή τ ο υ ς ό μω ς, ειδ ικ ά η ψ υ χ ο λ ο ­ γ ικ ή , ή τα ν μ εγ ά λ η μ ε τ α ξ ύ τω ν αντιπάλω ν. Οι Γερμανοί, οι π ρώ το ι π ου χ ρ η σ ιμ ο ­ π οίησ α ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ο υ ς σ χ η μ α τι­ σ μ ο ύ ς και τ η ν τα κ τικ ή το υ α σ τραπ ιαίου π ο λ έμ ο υ , είχ α ν τα γ νω σ τά α π ο τε λ έσ μ α τα σ τη ν Π ολω νία και τη Γαλλία. Οι π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς από τ η ν π ρ ό σ φ α τη χρ ή σ η α ρ μ ά τω ν, α κ ρ ιβ ε ίς ή φ α ν τα σ τικ έ ς δ ιο γ κ ω μ έ ν ε ς από τ ο ν Τύπο τ η ς επ ο χή ς, άσ κησ α ν μ εγ ά λ η επ ίδρ α σ η σ το ν Ε λ λη ν ικο Σ τρ α τό . Ε ιδικά η σ ε το σ ο σ ύ ν το μ ο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α κ α τά ρ ρ ευ σ η τ η ς Γαλ­ λ ία ς, σ τα π ρ ό τυ π α το υ σ τρ α το ύ τ η ς οπ οί­ α ς ή τα ν π ρ ο σ α ν α το λ ισ μ έν ο ς ο Ε λ λ η ν ι­ κό ς Σ τρ α τό ς (εγ χ ειρ ίδ ια , σ χ ο λεία αλλά κα ι νο ο τρ ο π ία ), π ρ ο κ ά λ εσ ε ιδ ια ίτε ρ η ε ­ ντύπ ω σ η σ το υ ς Ε λ λ η ν ες α ξιω μ α τικ ο ύ ς , η π ρ ο σ π ά θεια ό μ ω ς γ ια π ρ ο μ ή θ ε ια α ν τια ρ ­ μ α τικ ο ύ οπ λισ μού απ έδ ω σ ε τα π εν ιχ ρ ά α π ο τε λ έσ μ α τα που π ρ ο α ν α φ έρ θ η κ α ν μ έ ­ χ ρ ι τ η ν κ ή ρ υ ξη το υ π ο λ έμ ο υ . Μ έσ α σ’ α υ τό τ ο κλίμ α η VIII ΜΠ κ λ ή ­ θ η κ ε να α ν τιμ ετω π ίσ ει τα ά ρ μ α τα τω ν Ιταλών. Ο Σ χ η ς Α σ η μ α κό π ο υ λο ς. δ ιο ικ η ­ τ ή ς το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ ά μ εσ η ς υ π ο σ τή ρ ι­ ξη ς τ η ς VIII ΜΠ, α ν α φ έρ ει: “ Εις Ιω άννινα α φ ίχ θ η ν τ ο ν Μ ά ρ τιο το υ 1940 και α ν τ ε λ ή φ θ η ν τ η ν ύ π α ρ ξιν ε ις τ ο υ ς Α ξιω μ α τικ ο ύ ς και ε π ο μ έ ν ω ς και ε ις τ ο ν σ τρ α τό ν , υ π ε ρ β ο λ ικ ο ύ τίν ο ς φ ό β ο υ ε κ τ η ς α ερ ο π ο ρ ία ς και τω ν μ η χ α ν ο κ ιν ή ­ τω ν μέσων. Εν π επ ο ιθ ή σ ει κ α τεπ ο λ έ μ η σ α τ ο υ ς φ ό β ο υ ς τ ο ύ τ ο υ ς δ ια σ υ ζη τή σ εω ν, ε θ ε ώ ρ η σ α δ ε ε π ά ν α γ κ ε ς επ ί π λ έ ο ν να εκ τε λ έ σ ω ε ιδ ικ ή ν δ ια τ ο ζ ή τη μ α τ ο ύ τ ο διάλ ε ξ ιν ε ις α ξιω μ α τικ ο ύ ς φ ρ ο υ ρ ά ς, ε κ σ το ι­ χ είω ν τ α οποία ε ίχ ο ν π ρ ο σ κ ο μ ίσ ει ε ξ Ιτα ­ λία ς, η λ η μ μ έ ν ω ν ε κ το υ Ισ π ανικού ε μ -

35

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

φ υ λ ίο υ π ο λ έμ ο υ και τ η ς Π ο λ ω νική ς ε κ ­ σ τρ α τεία ς . Εκ τ η ς δ ια λ έ ξε ω ς τ α ύ τη ς , σ τη ρ ιζ ο μ έ ν η ς ε ις σ αφή π ο λ εμ ικ ά δ ε δ ο ­ μ έν α ε κ τω ν άνω ε κ σ τρ α τε ιώ ν και ε ις ε ξ έ τα σ ιν λ ε π το μ ε ρ ή τω ν τε χ ν ικ ώ ν ιδ ιο τή τω ν τω ν α ερ ο π λά νω ν και μ η χ α ν ο κ ιν ή τω ν μ έ ­ σων, λα μ β ά νω μ ό ν ο ν τ ο σ υμπ έρασ μα, (ε ­ π ίλο γο ν τ η ς δ ια λ έ ξε ω ς ): Εις τα Α λ β α ν ικά ο ρ ειν ά ε δ ά φ η , όπου ε λ ά χ ισ το ι δ ημ όσ ια ι ο δ ο ί υ π ά ρ χουν και η κίνη σ ις ε κ τ ό ς τ ο ύ ­ τω ν είν α ι λία ν π ερ ιο ρ ισ μ έ ν η και ε ις α υ τά τα ά ρ μ α τα μ ά χη ς, ο κ ίν δ υ ν ο ς τω ν μ η χ α ­ ν ο κ ιν ή τω ν μέσ ω ν δ ε ν είν α ι σ οβ α ρ ό ς. Θα τα σ τα μ α τή σ ω μ ε ε ν τ ό ς τω ν σ τεν ώ ν κ ο ι­ λά δω ν δια κω λ υ μ ά τω ν και δ ι’ α μ έσ ο υ β ο ­ λ ή ς το υ κα τά β ά θ ο υ ς τ ε τ α γ μ έ ν ο υ ε λ α ­ φ ρ ο ύ σ υ ν ή θ ο υ ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ μας. Η α ερ ο π ο ρ ία είν α ι ό π λον μ ά λλ ο ν κυ ρ ίω ς κα τά το υ η θ ικ ο ύ , τω ν π ό λ εω ν και τω ν μ ετό π ισ θ ε ν σ το υ Σ τρ α το ύ . Η α κ ρ ί­ β εια τ η ς β ο λ ή ς το υ είν α ι το 1/3 π ερ ίπ ου τ η ς α κ ρ ίβ ε ια ς το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Δ ε ν ε ί­ ναι ό π λον φ ο ν ικ ό ν κα τά δ ιε σ π α ρ μ έ ν η ς γ ρ α μ μ ή ς μ ά χ η ς τω ν Μ εραρχιώ ν. “ Επί π λ έο ν ε ξ ε τ έ λ ε σ α άσ κησ ιν φ ρ ο υ ρ ά ς μ ε τά σ τρ α τε ύ μ α τ ο ς ε ν τη ο ­ ποία α π εικό νισ α τα ά ρ μ α τα μ ά χη ς δ ι’ ε ­ φίππω ν και π ρ ο σ επ ά θ η σ α να κ α τα δ ε ίξω ε ις τ ο υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς , ό τι ε φ ' όσ ον δ ε ν δ υ ν ά μ ε θ α να σ τα μ α τή σ ω μ εν τα ά ρ μ α τα ε λ λ ε ίψ ε ι π υ ρ ό ς, να μ η ν α ιφ ν ιδ ια ζό μ ε θ α αλλά να π α ρ α μ ερ ώ μ εν ε ις π λα γία ς π ερ ιο χάς, μη π ρ ο σ ιτά ς ε ις ά ρ μ α τα και από ε κ ε ί να μ η ν α φ ίν ω μ εν δια τω ν π υρώ ν μ α ς να π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή τα ά ρ μ α τα το ε χ θ ρ ικ ό ν Π εζικό ν , ό τ ε τα ύ τα , αρ γά ή γ ρ ή γο ρ α , θ α ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ο ύ ν δια σ υ γ κ εν τρ ώ σ εω ς υπό φ ιλ ία ς δ ιο ική σ εω ς, κάπ ου π ρ ο ς τα οπίσω, δ ηλ. επ ί τ η ς π ο ρ εία ς τω ν μέσ ω π υ ρ ό ς και τω ν κ ω λ υ μ ά τω ν ” . Β έβ α ια μ π ο ρ εί κά π ο ιο ς να α σ κή σ ει κ ρ ιτικ ή σ τα λ ε γ ά μ ε ν α το υ Σχη Α σ ημ α κό π ο υ λο υ, α λλά σε κ ά θ ε π ερίπ τω σ η η Μ ε ­ ραρχία δ ε ν ε ίχ ε ά ρ μ α τα και τ ε λ ικ ά και οι Ιτα λ ο ί κ α τ' α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο ενή ργη σ α ν. Επίσης και ο δ ιο ικ η τή ς τ η ς VIII ΜΠ, Υ π τγό ς Χ α ρ ά λα μ π ος Κ α τσ ιμ ή τρ ο ς , σε π ε­ ρ ιο δ ε ίε ς το υ σ τις μ ο ν ά δ ες , ε ξη γ ο ύ σ ε σ υνεχώ ς σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς ό τι τα ά ρ μ α τα μ π ο ρ ο ύ ν να δ ρ ά σ ο υ ν μ όνο σε π εδ ιν ό έ ­ δ α φ ο ς το οπ οίο έ χ ε ι επ ισ η μ α ν θ εί από το π υ ρ ο β ο λ ικό , σ τις δ ε υ π ο χ ρ εω τικ ές δ ια ­ βά σ εις έ χ ο υ ν α ν ε γ ε ρ θ ε ί φ ρ ά γ μ α τα και κ α τα σ κ ευ α σ τεί α ν τια ρ μ α τικ έ ς τά φ ρ ο ι. “ Ε π ο μ έν ω ς ” κ α τ έ λ η γ ε , γ ια να α π ο β ά λλ ει τ η ν ψ υ χ ο λ ο γικ ή επ ίδρασ η τω ν α ρ μ ά τω ν τα οπ οία δ ε ν ε ίχ ε καν α ν τικ ρ ύ σ ει το π ρ ο ­ σωπικό τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς , “ δ ε ν π ρ έπ ει να τα θ ε ω ρ ώ μ ε ν ω ς επ ικ ίν δ υ ν ο ν και α ή ττη τ ο ν ό π λον το υ ε χ θ ρ ο ύ , ο ύ τ ε να π το ο ύ μ ε θ α και να α ν η σ υ χ ώ μ εν ε ξ α υ το ύ υ π ερ ­ β α λ λ ό ν τω ς ” .

ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ Αγώ νας Π ρ ο κά λυ ψ η ς Από τ ις 05.30 τ η ς 2 8η ς Ο κ τω β ρ ίο υ ο ε χ θ ρ ό ς άρ χισ ε α ιφ ν ιδ ια σ τικά τ η ν ε π ίθ ε ­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

σή το υ σε ό λο το μ έτω π ο τ η ς VIII Μ ε ρ α ρ ­ χ ία ς μ ε τά από σ φ ο δ ρ ή π ρ ο π α ρ α σ κευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , και τα τμ ή μ α τα το υ π εζι­ κο ύ απ ώ θησ αν ε ύ κ ο λ α τα φ υ λ ά κια π ρ ο ­ κά λυ ψ η ς, τα οπ οία σ υ μ π τύ χ θ η κ α ν σε δ ια δ ο χ ικ έ ς το π ο θ ε σ ίε ς π ρος τα πίσω σ ύμφ ω να μ ε τ ο σ χέδιο. Τα απ οσ π άσ ματα κ α τα σ τρ ο φ ώ ν το υ Μ η χα νικο ύ τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς, π αρά τ ο πυρ το υ ιτα λ ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ εκπ λή ρω σ α ν τις α π ο σ το λ ές που το υ ς είχ α ν α ν α τε θ ε ί, δ η λ α δ ή τ ις α ν α τιν ά ξε ις τω ν γ εφ υ ρ ώ ν και τμ η μ ά τω ν οδών. Ιδ ια ίτερ η σ ημασ ία ε ίχ ε η κ α τα σ τρ ο φ ή τω ν γ ε φ υ ρ ώ ν και τμ η μ ά τω ν οδών. Ιδ ια ίτε ρ η σ ημασ ία ε ίχ ε η κ α τα σ τρ ο ­ φ ή τω ν γ εφ υ ρ ώ ν το υ Δ ρ ίνο υ π ο τα μ ο ύ σ τα Κ τίσ μ α τα (απόσπασμα Α νθυ π ο λοχα γού Μ η χα νικο ύ Κ. Π ελ έν η ), δ ιό τι θ α επ ι­ β ρ ά δ υ ν ε σ τη σ υ ν έχ εια τ η ν κίνη σ η τω ν μ η χ α ν ο κ ιν ή τω ν φαλάγγω ν. Επίσης α να τιν ά χ θ η κ ε η γ έ φ υ ρ α Αγίω ν επί το υ Γόρμου π ο τα μ ο ύ (απόσπασμα Α νθυπ ασ π ισ τή Μ η ­ χ α νικο ύ Α ν δ ρ έα Τ σ εκένη ), η οπ οία κα τα σ τρ ά φ η κ ε ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά , κα θ ώ ς και η Μ ε σ ο γ έφ υ ρ α επ ί το υ Αώ ου π ο τα μ ο ύ . Ε ξα ίρ εσ η α π ο τέ λ ε σ ε η γ έ φ υ ρ α Χ άνι Μ π ου ρ α ζά νι επ ί το υ Αώ ου π ο τα μ ο ύ , η ο ­ ποία δ ε ν κ α τέ σ τη δ υ ν α τό να κα τα σ τρ α φ ε ί λόγω κα κ ή ς π υ ρ ο δ ό τη σ η ς . Η π ρώ τη ιτα λ ικ ή φ ά λ α γ γ α από έ ξ ι ά ρ ­ μ ατα, κ ιν ο ύ μ ε ν η επί τ η ς α μ α ξιτή ς ο δ ο ύ

πίσω, έπ εσ α ν σε ν α ρ κ ο π έδ ιο και δ ύ ο από α υ τά α ν α τιν ά χθ η κα ν . Κ α τά τ ο χ ρ ό ν ο α υ τό το π υ ρ ο β ο λ ικ ό (Π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία Καφ ίρη και Ο υ λ α μ ό ς Π απ απ οσ τόλου) έ β α λ ­ λ ε σ υνεχώ ς κ α τά τω ν α ρ μ ά τω ν , μ ε α π ο τέ ­ λ εσ μ α τα υπόλοιπ α να ε π ισ τρ έ φ ο υ ν πί­ σω. Οι Ιτα λ ο ί τ η ν π ρώ τη μ έρ α εισ χώ ρησ αν μ έχ ρ ι τη γ ρ α μ μ ή Κ ερ ά σ ο β ο -Χ ά νι Δ ε λ β ιν ά κ ι-Δ ρ υ μ ά δ ες -Χ ά ν ι Μ π ου ρα ζά νι-Κ α βά σιλα. Η VIII ΜΠ δ ιέ τ α ξ ε όπως, κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τ η ς ν ύ χ τα ς 28/29 Ο κ τω β ρ ίο υ , τα τμ ή μ α τα π ρ ο κά λ υ ψ η ς κ α τα λ ά β ο υ ν τη ν ε ν δ ιά μ ε σ η το π ο θ ε σ ία γ ια τ ο ν αγώ να τη ς ε π ο μ έ ν η ς . Την ε π ο μ έ ν η μ έρ α , 29 Ο κ τω ­ β ρ ίου , οι Ιτα λοί, α ν και είχ α ν χά σ ει τ η ν ε ­ π αφή μ ε τα τ μ ή μ α τα π ρ ο κά λ υ ψ η ς, δ ε ν κιν ή θ η κ α ν δ ρ α σ τή ρ ια . Σ τις 16.00 μια μ ηχα ­ ν ο κ ίν η τη φ ά λα γ γ α που κ ιν ή θ η κ ε από το Χ ά νι Τ ζε ρ α β ίν η δ έ χ θ η κ ε π υρά π υ ρ ο β ο λ ι­ κού και κ α λ ύ φ θ η κ ε π ρ ο ς το Χ ά νι Δ ε λ β ινάκι. Τη ν ύ χ τα 29/30 Ο κ τω β ρ ίο υ ό λα τα τμ ή μ α τα π ρ ο κά λ υ ψ η ς σ υ μ π τύ χ θ η κ α ν σ τη ν το π ο θ ε σ ία α ν τίσ τα σ η ς. Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τω ν επ ο μ έν ω ν η μ ε ρ ώ ν οι Ιτα λο ί π ρ ο ώ θ ησ α ν τα τ μ ή μ α τα και τα μ έσ α το υ ς και α σ χ ο λ ή θ η κ α ν μ ε τ η ν π ρο π α ρ α σ κευ ή τ η ς επ ίθ ε σ ή ς τ ο υ ς κα τά τ η ς το π ο θ ε σ ία ς Κ αλπ ακίου, π α ρ ε ν ο χ λ ο ύ μ ε ν ο ι από τ ις β ο ­ λ έ ς το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Την 1η

Αρμα μ άχης Μ 13/40στην Κλεισούρα, μετά την κατάληψή τη ς σ τις 10 la vo u apiou 1941. Πιθανώς πρόκειται για το Μ13/40 τη ς ά λλης φω τογραφίας, από άλλη οπτική γωνία.

Π ρ ε μ ε τή -Μ έ ρ τζ α ν η , β λ ή θ η κ ε από πυρά π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και σ τα μ ά τη σ ε μπ ροσ τά σ τη ν κ α τ ε σ τρ α μ μ έ ν η γ έ φ υ ρ α Μ εσ ο γ έφ υ ρ α ς (Μ έρ τζα ν η ς ). Τα ά ρ μ α τα προσπ ά­ θ η σ α ν να π α ρ α κ ά μ ψ ο υ ν τη γ έ φ υ ρ α και απ ο π ειρ ά θ η κ α ν να κ ιν η θ ο ύ ν από το ν α υ χ έν α σ τη δ ε ξ ιά ό χ θ η το υ Α ώ ου. Τα δ ύ ο π ρώ τα ά ρ μ α τα έπ εσ α ν σ τη ν ε κ ε ί α ν τια ρ ­ μ α τική τά φ ρ ο , τα δ ε υπ όλοιπ α γύ ρ ισ α ν

Ν ο ε μ β ρ ίο υ έ φ τα σ ε σ τη ν π ερ ιο χ ή α ν α το ­ λ ικ ά το υ Χ άνι Τ ζερ α β ίν η και η Μ ερ α ρ χ ία “ Κ έ ν τ α υ ρ ο ς ” , γ ια να σ υ μ β ά λ ει σ τη δ ιά ­ σπαση τ η ς το π ο θ εσ ία ς . Η π ρο ώ θ ησ η τω ν μ η χ α ν ο κ ιν ή τω ν μέσ ω ν κ α θ υ σ τέ ρ η σ ε ση­ μ α ν τικ ά λόγω τ η ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς τω ν γ ε ­ φ υ ρ ώ ν και τμ η μ ά τω ν τω ν οδών. Το απ ό­ γ ε υ μ α τ η ς ίδιας μ έρ α ς ο ρ ισ μ ένα ά ρ μ α τα κ ιν ή θ η κ α ν από Δ ο λια νά π ρ ο ς Π αρακάλα-

I ϊ,οσ&ίΐ» 2242 ^ΔίβψΟΧΟΡ

J

" !Pam
!eRy>°-

»/Icwsia

Thoüua

.is ./faszapaj^eftBljjjwß /10
^.Λάβόατη

IQ A N N IN A 1

ΕΙΣΒΟΛΗ ITAAIKQN 0AAAJT9N £11 ΗΠΕΙΡΟΝ

\^>ίϋιάχ(

( Άπό 28-31 Ό κ τυ δ ρ ίο ν 1 9 4 0 ΚΛΙΜΑζ

1:400.000

ΤοηοΒί&ία aur/sra&izx Κατα/1ηρ$ίί6α/ dient νπο rCv r^jnuoTu:

■ml

4 W M*

.Τ.ΠΡ.Φ *

Πρόκαταs)nytu/ί, με*3 την i'.y'x^n/ τυν Διαόοχικαι ?,οποσόόϊαι KarctArXfidtioot αηό 28a O im jß p io v

ΟηόΊταΑικών $aAoyy*n/ Όόος

Σκυοοατρυι^ς

Ημιονική

37 μο. Το Π υ ρ ο β ο λ ικ ό το υ υ π ο το μ έα Γκρίμ π ια νη ς (Τ χη ς Δ. Κ ω σ τά κη ς) έ θ α λ ε ε ν α ­ ν τίο ν τ ο υ ς και κ α τ έ σ τρ ε ψ ε έ ν α ά ρ μ α και έν α ό χ η μ α , τα δ ε υπ όλοιπ α κ α λ ύ φ θ η κ α ν σ το δ ά σ ο ς τ η ς Μ ο ν ή ς Ιακώ βου.

Η μάχη το υ Καλπ ακίου (Ε λ α ία ς ) Σ τις 2 Ν ο ε μ β ρ ίο υ ά ρ χισ ε η ιτα λ ικ ή ε ­ π ίθ εσ η κ α τά τ η ς το π ο θ ε σ ία ς Κ αλπ ακίου, μ ε ισχυρή π ρ ο π α ρ α σ κευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και δράσ η τ η ς α ερ ο π ο ρ ία ς. Για τ η ν α ε ρ ο ­ π ορία π ρ έπ ει να σ η μ ειω θ ε ί ό τι δ ρ ο ύ σ ε χω ρίς σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο σ χ έδ ιο κ α θ ό λ η τη δ ιά ρ κ εια τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν και σ υνεπ ώ ς τα α π ο τε λ έσ μ α τα τ η ς ε ν ε ρ γ ε ία ς τ η ς δ ε ν ή τα ν σ η μ α ν τικά . Οι Ιτα λ ο ί δ ε ν κ α τό ρ θ ω ­ σαν να διασ π άσ ουν τ η ν το π ο θ εσ ία , παρά μ ό ν ο να κ α τα λ ά β ο υ ν τ ο υψ. Γκραμπ άλα, το οπ οίο α ν α κ α τα λ ή φ θ η κ ε από ε λ λ η ν ικ ά τμ ή μ α τα τ η ν ε π ό μ ε ν η μέρ α . Για τ η ν ε π ό μ ε ν η μ έρ α , 3 Ν ο εμ β ρ ίο υ , η ιτα λ ικ ή δ ιο ίκη σ η απ οφ άσ ισ ε τη σ υ ν έχ ι­ ση τ η ς ε π ίθ ε σ η ς γ ια διάσπαση τ η ς το π ο ­ θ εσ ία ς Κ α λπ ακίου, μ ε α ν ά θ εσ η τ η ς δ ιά ­ σπασης σε ισχυρή μ η χ α ν ο κ ίν η τη φ ά λ α γ ­ γα. Μ ε τά τ η ν απ όφ αση α υ τή η ε ν έ ρ γ ε ια

τ η ς διάσ π ασης α ν α τ έ θ η κ ε σ τη Μ ερ α ρ χ ία “ Κ έ ν τ α υ ρ ο ς ” , η οπ οία θ α ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε κα ­ τά μ ή κ ο ς τ η ς α μ α ξιτή ς ο δ ο ύ π ρ ο ς Καλπ άκι από τη θ έσ η Αγιοι, π ρ ο σ τ α τε υ ό μ ε ν η σ τα π λ ε υ ρ ά τ η ς από τ ις φ ά λ α γ γ ε ς τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς “ Φ ερ ρ ά ρ α ” . Για τ η ν εκπ λ ή ρ ω ­ ση τ η ς α π ο σ το λή ς τ η ς η Μ ερ α ρ χ ία “ Κ έ ­ ν τα υ ρ ο ς ” θ α ενεργο ύσ ε με δύο φ ά λαγ­ γ ε ς : Η ν ό τια (δ εξιά ) π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ ­ θ υ ν σ η Αγ. Α θ α ν ά σ ιο ς -Β ρ ο ν τισ μ έν η και η β ό ρ ε ια (α ρ ισ τερ ή ) κ α τά μ ή κ ο ς τ η ς α μ α ξι­ τ ή ς ο δ ο ύ π ρ ο ς Καλπάκι. Σ τις 3 Ν ο ε μ β ρ ίο υ σ τις 16.00,50-60 ά ρ ­ μ α τα και 80 π ερ ίπ ου μ ο το σ υ κ λ έ τε ς , μ ε τά από σ φ ο δ ρ ό β ο μ β α ρ δ ισ μ ό π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και α ερ ο π ο ρ ία ς , ε π ιτέ θ η κ α ν κ α τά τ η ς τ ο ­ π ο θ εσ ία ς Κ α λπ ακίου (η β ό ρ ε ια κ α τ ε ύ ­ θ υ ν σ η τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς “ Κ έ ν τ α υ ρ ο ς ” ) κι­ ν ο ύ μ ε ν α επ ί τ η ς ο δ ο ύ Δ ολια νά -Κ α λπ ά κι. Κ α τά τ η ς φ ά λ α γ γ α ς α υ τή ς ά ρ χισ ε να β ά λ λ ε ι τ ο π υ ρ ο β ο λ ικ ό το υ τ ο μ έ α Ν εγράδ ω ν και το υ υ π ο το μ έα Γκρ ίμ π ια νη ς. Ε ιδι­ κά τ ο π υ ρ ο β ο λ ικ ό το υ υ π ο το μ έα Καλπα­ κίου, τ ο οπ οίο α π ο τε λ ε ίτο , ε κ τ ό ς τ η ς VIII Α ν τια ρ μ α τικ ή ς Π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία ς υπό τ ο ν Υπλγό (ΠΒ) Χαιλή, από δ ύ ο π ε δ ιν έ ς π υ ρ ο ­ β ο λ α ρ χ ίες τω ν 75 (Λ γοί (ΠΒ) Κ. Σ ε ρ β ε τ ά ς

και Γ Α λ εξό π ο υ λ ο ς ) και μια π υ ρ ο β ο λ α ρ ­ χία τω ν 105 Σ κ ό ν τα (Λ γός (ΠΒ) Κ. Καραπ ά νος) υπό τη δ ιο ίκη σ η το υ Τ χη (Π Β) Γ Α ν δ ρ ο υ λ α κ ά κ η , τ έ θ η κ ε σ ε σ υ ν α γ ερ μ ό δ ιό τι ε ίχ ε π ρ ο σ α ν α το λ ισ τεί ε κ τω ν π ρ ο τέρων σ ε α ν τια ρ μ α τικ ό ρόλο. Η ιτα λ ική φ ά λα γ γ α , α φ ο ύ έ φ τα σ ε σε απ όσ τασ η 500-600 m από τ η ν το π ο θ ε σ ία Κ αλπ ακίου, α ν α γ κ ά σ τη κ ε να σ τα μ α τή σ ει λόγω τω ν π υρώ ν το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ κα ι να κ α τ α τ μ η θ ε ί σ ε δ ύ ο κλιμ ά κια . Το π ρώ το κ λ ιμ ά κ ιο (15-20 ά ρ μ α τα ) π ρο χώ ρ ησ ε α­ φ ο ύ αραίω σ ε τ ις α π ο σ τά σ εις μ ε τ α ξ ύ τω ν α ρ μ ά τω ν , το δ ε δ ε ύ τ ε ρ ο (30-40 ά ρ μ α τα κ α λ ύ φ θ η κ ε δ ε ξ ιά και α ρ ισ τερ ά το υ δ ρ ό ­ μου και α κ ο λ ο ύ θ η σ ε το π ρ ο η γ ο ύ μ εν ο από απ όσ τασ η 300 m. Το π ρ ώ το κλιμά κιο, β α λ λ ό μ εν ο , έ φ τα σ ε σε απ όσ τασ η 300 m από τ η ν το π ο θ εσ ία , όπ ου σ υ ν ά ν τη σ ε σ υ ρ μ α το π λ έ γ μ α τα και φ ρ ά γ μ α τα από σι­ δ η ρ ο τρ ο χ ιέ ς επί τ η ς ο δ ο ύ . Α ν α γ κά σ τη κ ε τ ό τ ε να β γ ε ι από τ ο δ ρ ό μ ο και να π ροχω ­ ρ ή σ ει από τ ις δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς δ ε ξιά και α ρ ι­ σ τερ ά το υ δ ρ ό μ ο υ σ το π εδ ιν ό και ο μ α λό έ δ α φ ο ς , ο π ό τε τα π ρ ο π ο ρ ε υ ό μ ε ν α δ ύ ο ά ρ μ α τα έπ εσ α ν μ έσ α σ τη ν υπάρχουσα (κ ρ υ μ μ έ ν η ) α ν τια ρ μ α τικ ή τά φ ρ ο . Τα επ ό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

38 ™

μ εν α κ ιν ή θ η κ α ν π ρ ο ς τα π λ ευ ρ ά γ ια να β ρ ο υ ν ε λ ε ύ θ ε ρ η δ ίο δ ο , α λλά έπ εσ α ν σ το ο ρ γ α ν ω μ έν ο ν α ρ κ ο π έδ ιο και ο ρ ισ μ ένα αν α τιν ά χθ η κ α ν . Τα υπ όλοιπ α ά ρχισ αν να κι­ ν ο ύ ν τα ι εμ π ρ ό ς και πίσω σε ά τα κ το σ χη­ μ α τισ μ ό και τ ε λ ικ ά α ν α γ κ ά σ τη κ α ν να α­ π ο σ υ ρ θ ο ύ ν κά τω από τα σ υ γ κ ε ν τρ ω τικ ά π υρ ά το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Οι μ ο το σ υ κ λ ε τισ τές , οι ο π οίοι α π ο β ιβ ά σ τη κ α ν για να δ ι­ ευ κ ο λ ύ ν ο υ ν τ η ν κίνησ η τω ν α ρ μά τω ν, δ ε ν κα τό ρ θ ω σ α ν να π ρο χω ρ ήσ ου ν δ ιό τι β ά λ λ ο ν τα ν από τ ο π υ ρ ο β ο λ ικό . Ο ι Ιτα λ ο ί ε γ κ α τ έ λ ε ιψ α ν 9 ά ρ μ α τα , έν α γ ε φ υ ρ ο φ ό ρ ο ό χ η μ α το οπ οίο δ ε ν π ρ ό λα ­ β α ν να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ο υ ν, 50 μ ο το σ υ κ λ έ τ ε ς , τέ σ σ ε ρ α π ο λυ β ό λα , π ολλά τυ φ έ κ ια και π υρ ομ α χ ικά , 20 ν ε κ ρ ο ύ ς και 12 τρ α υ μ α τίε ς . Η ε π ιτυ χ ία α υ τή μ ε τ α δ ό θ η ­ κ ε γ ρ ή γ ο ρ α σε ό λο τ ο μ έτω π ο και ε ξύ ψ ω ­ σ ε τ ο η θ ικ ό τω ν μαχητώ ν. Η ν ό τια φ ά λ α γ γ α επ ίσ ης δ ε ν κ α τ ό ρ ­ θ ω σ ε να π ροχω ρ ήσ ει, α φ ο ύ κ α θ η λ ώ θ η κ ε από το π υ ρ ο β ο λ ικ ό σ το ν Αγ. Α θα νά σ ιο, η δ ε Μ ερ α ρ χ ία “ Φ ερ ρ ά ρ α ” ελ ά χ ισ τα απ ο­ τε λ έ σ μ α τ α π έτυ χ ε. Η VIII ΜΠ σ χ η μ ά τη σ ε τ η ν εντύ π ω σ η ό τι τ η ν ε π ό μ ε ν η μ έρ α ο ε ­ χ θ ρ ό ς θ α επ α ν α λ ά μ β α νε τ η ν επ ίθ εσ ή το υ και γ ι’ α υ τό απ οφ άσ ισ ε τη σ ύ μ π τυ ξη τω ν υ π ο το μ έω ν Γκ ρ ίμ π ια ν η ς και Γρανιτσ ο π ο ύ λ α ς ν ο τίω ς το υ Κ αλαμά. Η σ ύ­ μ π τυ ξη ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε τη ν ύ χ τα 3/4 Ν ο ε μ ­ β ρ ίο υ και η το π ο θ ε σ ία ισ χ υ ρ ο π ο ιή θ η κ ε π ερ ισ σ ό τερ ο δ ιό τι ο Κ α λα μ ά ς σ υνισ τού σε σ οβ α ρ ό α ν τια ρ μ α τικ ό κώ λυμα. Τη ν ε π ό μ ε ν η μ έρ α , 4 Ν ο εμ β ρ ίο υ , ο ε ­ χ θ ρ ό ς π ρ ά γ μ α τι επ α ν έλ α β ε τ η ν επ ίθ εσ ή το υ , χω ρίς σ η μ α ν τικά α π ο τελ έσ μ α τα . Τη ν ύ χ τα 4/5 Ν ο εμ β ρ ίο υ σ τά λ θ η κ ε μπ ροσ τά από τ η ν το π ο θ ε σ ία Κ αλπ ακίου τμ ή μ α Μ η χα νικο ύ υπό τ ο ν Α νθσ τή Αν. Τ σ εκένη , το οπ οίο κ α τ έ σ τρ ε ψ ε μ ε δ υ ν α μ ίτη τα εν ν έα ά ρ μ α τα π ου είχ α ν ε γ κ α τ α λ ε ιφ θ ε ί ε ­ κ ε ί από το υ ς Ιτα λ ο ύ ς τ η ν π ρ ο η γ ο υ μ έ ν η . Για τ ις 5 Ν ο ε μ β ρ ίο υ σ τη Μ ερ α ρ χ ία ’ Κ έ ν τ α υ ρ ο ς ” ε ίχ ε α ν α τ ε θ ε ί η επ α νά ληψ η τ η ς π ρ ο σ π ά θ εια ς διάσ π ασης τ η ς ε λ λ η ν ι­ κή ς το π ο θ ε σ ία ς μ ε τ α ξ ύ Π α λη ο κ ά σ τρ ο υ και Κ αλπ ακίου. Σ τις 14.30, μ ε τά από σ φ ο ­ δ ρ ή π ρ ο π α ρ α σ κευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και α ε ­ ρ οπ ορ ία ς, το Π εζικό το υ ε χ θ ρ ο ύ άρ χισ ε τ η ν επ ίθ εσ ή το υ . Τ α υ τό χρ ο ν α ισχυρή φ ά ­ λ α γ γ α α ρ μ ά τω ν από το χω ριό Π αρα κά λα μ ο ς ε ξό ρ μ η σ ε για να δ ια β εί τ ο ν Κ αλαμά. Τα ά ρ μ α τα β λ ή θ η κ α ν από τα εύ σ το χ α και σ υ γ κ ε ν τρ ω τικ ά π υρά το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και α ν α σ τρ ά φ η κ α ν , κα τα δ ιω κ ό μ εν α δ ε από τ α π υρά δια σ κο ρ π ί­ σ τη κ α ν και κ α θ η λ ώ θ η κ α ν σ τις ε λ ώ δ εις ε ­ κ τά σ ε ις το υ Κ αλαμά. Ο ρ ισ μ ένα αχρη σ τε ύ θ η κ α ν , 15 δ ε π ερ ίπ ου ε γ κ α τα λ ε ίφ θ η κ α ν σ τα έλ η και π ερ ισ υ ν ελ έγ η σ α ν α ρ γ ό τε ρ α από τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες . Η ν έ α ιτα λ ική ε π ίθ εσ η σ τις 7 Ν ο ε μ ­ βρ ίο υ δ ε ν κ α τό ρ θ ω σ ε να διασ π άσει τη ν το π ο θ ε σ ία Κ αλπ ακίου. Σ το μ ε τα ξ ύ η VIII ΜΠ, η οπ οία ε ίχ ε π α ρ α λ ά β ει α ν τια ρ μ α τι­ κά τυ φ έ κ ια τω ν 14 mm μ ε τά τ η ν έ ν α ρ ξη τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν , δ ιέ θ ε σ ε έ ξ ι από α υ τά σ το Μ η χ α ν ο κ ίν η το Σ ύ ν τα γ μ α Ιππικού

: ~ ΰΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

π ου έ φ τα σ ε τ ο α π ό γ ευ μ α α υ τή ς τ η ς μ έ ­ ρα ς σ τα Ιω άννινα και 12, ο ρ γ α ν ω μ έν α σε τ ρ ε ις ο μ ά δ ε ς τω ν 4, σ το ν υ π ο το μ έα Κ αλ­ π ακίου. Οι α ν τια ρ μ α τικ έ ς ο μά δ ες σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ α ν και υ π έσ τη σ α ν τα χ ύ ρ ­ ρ υ θ μ η εκ π α ίδ ευ σ η σ τα Ιω άννινα, από α­ ξιω μ α τικ ό το υ ε π ιτε λ ε ίο υ τ η ς Μ ε ρ α ρ ­ χίας. Από τ ις 8 Ν ο ε μ β ρ ίο υ οι Ιτα λ ο ί α νέσ τειλ α ν τ ις ε π ιθ ε τ ικ έ ς το υ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς και τ η ν π ρ ω το β ο υ λ ία α ν έ λ α β ε η ε λ λ η ν ικ ή π λευρ ά .

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Επί τω ν Ιτα λικώ ν εν ερ γ ειώ ν Οι Ιτα λ ο ί δ ιέσ π ειρ α ν τα ά ρ μ α τά το υ ς μ ε βάση τ η ν α ρ χή “ να έ χ ο υ ν ό λ ο ι από λ ί­ γ ο ” , μ ε α π ο τέ λ εσ μ α από τα 150 π ου δ ιέ ­ θ ε τ α ν να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ο υ ν 90 μ ό ν ο σ τη ν κύ ρ ια ε π ιθ ε τικ ή τ ο υ ς κ α τεύ θ υ ν σ η . Η Μ ε ­ ραρχία "Κ έ ν τα υ ρ ο ς " που α ν έ λ α β ε τη δ ιά ­ σπαση τ η ς το π ο θ ε σ ία ς , ε ίχ ε μ ό νο 50 ά ρ ­ μ α τα . Δ η λ α δ ή δ ε ν δ ιδ ά χ θ η κ α ν τη μαζική χ ρη σ ιμ οπ οίη σ η τω ν α ρ μ ά τω ν από το υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς γ ια τ η ν ε π ίτ ε υ ξ η α π οφ α σ ισ τι­ κο ύ α π ο τε λ έσ μ α το ς , α υ τό π ου ο Γ κ ο υ ν τέ ρ ια ν α π ο κ α λο ύ σ ε Klotzen nicht Kleckern (κ ο υ β α δ ιές , όχι π ιτσ ιλίσ ματα). Η επ ίθ εσ η σ χ εδ ιά σ τη κ ε και ε κ τ ε λ έ ­ σ τη κ ε μ ετω π ικά ε ν α ν τίο ν ο ρ γ α ν ω μ έν η ς το π ο θ εσ ία ς , α υ τό που ο Liddel Hart αποκ α λ ε ί “ κ α τά τ η ς π ερ ισ σ ό τερ ο α ν α μ ε ν ό ­ μ ε ν η ς , και γ ι’ α υ τό π ερ ισ σ ό τερ ο ο ρ γ α ­ ν ω μ έ ν η ς ” . Η επ ίθ εσ η μ ε κ α τεύ θ υ ν σ η από δ υσ μά ς π ρ ο ς α ν α το λ ά ς επί τ η ς ο δ ο ύ Η γ ο υ μ εν ίτσ α ς -Σ ο υ λ ό π ο υ λ ο θ α α π ειλ ο ύ ­ σε τα νώ τα τ η ς α μ υ ν τικ ή ς δ ιά τ α ξη ς τ η ς VIII ΜΠ , α λλά δ ε ν α ν τιμ ε τω π ίσ τη κ ε από τ η ν ιτα λ ική π λευ ρ ά . Το ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο α υ τό ε ίχ ε α ν η σ υ χ ή σ ει σ ο β α ρά τη δ ιο ίκη σ η τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς, η οπ οία ε ίχ ε π ρ ο σ α να το λίσ ει και κλιμ α κώ σ ει κ α τά λ λ η λ α τ ις δ υ ν ά μ ε ις τ η ς σ τη ν π ερ ιο χ ή Σ ο υ λό π ο υ λο . Επίσης οι Ιτα λ ο ί υ π ή ρ ξα ν ά κα μ π το ι σ τη ν ε φ α ρ μ ο γ ή τω ν σ χεδ ίω ν τ ο υ ς και δ ε ν ενίσ χ υ σ α ν τη δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο υ σ α π α ρ α λια κή π ρ ο σ π ά θεια π ρ ο ς Π α ρ α μ υ θ ιά , π αρά τ ο ό τι α υ τή ε υ ο δ όθ ηκε. Ο Ιτα λ ικ ό ς Σ τρ α τό ς α π ο β ιβ ά σ τη κ ε σ τη ν Α λ β α ν ία τ ο ν Α π ρίλιο το υ 1939. Π α­ ρ ό λα α υ τά ό μω ς δ ε ν γ ν ώ ρ ιζε τ η ν έκτα σ η τω ν ερ γα σ ιώ ν α μ υ ν τικ ή ς οργά νω σ η ς σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Η π είρ ου. Ε κ τό ς α υ το ύ , δ ε ν δ ιε ν ε ρ γ ή θ η κ α ν α ν α γ νω ρ ίσ εις π ριν από τ η ν έ ν α ρ ξη τω ν επ ιθ έσ εω ν , μ ε σ υ ν έ­ π εια τα ά ρ μ α τα να δ ο κ ιμ ά σ ο υ ν ο δ υ ν η ρ έ ς ε κ π λ ή ξε ις π έ φ το ν τα ς σ τις α ν τια ρ μ α τικ έ ς τά φ ρ ο υ ς και τα ν α ρ κ ο π έδ ια ή π ρ ο σ κρ ο ύο ν τα ς σ τα α ν τια ρ μ α τικ ά φ ρ ά γ μ α τα . Οι Ιτα λ ο ί επ ίσ ης δ ε ν επ εδ ίω ξα ν να λ ά β ο υ ν σ τε ν ή επ α φ ή μ ε τ η ν το π ο θ εσ ία , να ε ν ε ρ ­ γ ή σ ο υ ν λ ε π τ ο μ ε ρ ε ίς α ν α γ νω ρ ίσ εις τω ν θ έ σ ε ω ν τω ν δ ια φ ό ρ ω ν όπ λω ν και να κα ­ τ ε υ θ ύ ν ο υ ν α να λόγω ς τα τμ ή μ α τα τ η ς ε ­ π ίθ εσ η ς π ρ ο ς τ ο υ ς α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ο ύ ς σ κο ­ π ούς. Α ν τίθ ε τα , τα ά ρ μ α τα ο δ η γ ή θ η κ α ν σ τη ν το π ο θ ε σ ία σ ε σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς μ ά λ ­

λ ο ν π ρ ο έλ α σ η ς π αρά ε π ίθ ε σ η ς και έ τσ ι έγ ιν α ν ε ύ κ ο λ η λ ε ία τω ν π υρώ ν το υ π υ ρ ο ­ β ο λ ικ ο ύ . Ο λ ε ς οι ε π ιθ έ σ εις α π οδ ιο ρ γα ν ώ ν ο ν τα ν μ ε τ η ν έ ν α ρ ξή το υ ς από τα π υρά το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , χω ρίς η α μ υ ν τικ ή το π ο θ ε σ ία να υ φ ίσ τα τα ι α νά λο γη π ίεση. Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τ η ς ε π ίθ ε σ η ς η σ υ ν ερ ­ γασ ία μ ε το π εζικ ό υ π ή ρ ξε α νύ π α ρ κτη . Ε φ ό σ ον η το π ο θ ε σ ία ή τα ν ο ρ γ α ν ω μ έν η και τα κω λ ύ μ α τα δ ε ν ε π έ τρ ε π α ν τ η ν κί­ νησ η τω ν α ρ μ ά τω ν, δ ε ν έ γ ιν ε α υ τό που α π ο κ α λ ο ύ μ ε επ ίθ εσ η το υ π εζικο ύ μ ε τα ά ρ μ α τα να υ π ο σ τη ρ ίζο υ ν δια πυρών. Ο μω ς και η σ υνερ γα σ ία μ ε τα ά λλα Ο πλα δ ε ν ή τα ν ε π ιτυ χ έ σ τε ρ η . Το π υ ρ ο ­ β ο λ ικ ό έ β α λ λ ε σωρό β λ η μ ά τω ν κ ά θ ε δ ια ­ μ ε τ ρ ή μ α τ ο ς κ α τ α ν έ μ ο ν τα ς τα π υρά το υ σε ό λ ε ς τ ις ο ρ α τ έ ς α μ υ ν τικ έ ς θ έ σ ε ις και δ ια σ π είρ ο ν τά ς τα κα τά π λά το ς και βά ­ θ ο ς , έ τσ ι ώ σ τε σπάνια να επ ιτυ γ χ ά ν ει π υ κ ν έ ς σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ εις , η δ ε επ ίθ εσ η ά ρ ­ χ ιζε μ ε τ ά τ η ν άρση τω ν π υρ ώ ν το υ π υ ρ ο ­ β ο λ ικ ο ύ . Το μ ηχ α νικό , μ ά λλ ο ν α ν επ α ρ κ ές , κα ­ θ υ σ τέ ρ η σ ε τη γ εφ ύ ρ ω σ η και τ η ν α π οκα ­ τά σ τα σ η τω ν κ α τα σ τρ ο φ ώ ν τω ν οδών. Και κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τ η ς ε π ίθ ε σ η ς τ ο μη-

υ π ο ν ο μ εύ σ εις τω ν ο δ ώ ν κ α θ υ σ τέρ η σ α ν σ η μ α ν τικ ά τ η ν κίνησ η τω ν ιτα λ ικώ ν μ η ­ χ α ν ο κ ίν η τω ν φαλάγγω ν. Η ε π ιμ ε λ η μ έ ν η κα τα σ κ ευ ή τω ν α ν τια ρ μ α τικ ώ ν κω λ υ μ ά ­ τω ν α π έ δ ε ιξε τ η ν α ξία το υ ς . Τα ιτα λ ικά ά ρ μ α τα έπ εσ α ν α κρ ιβ ώ ς πάνω το υ ς . Το π υ ρ ο β ο λ ικ ό α π ο δ ε ίχ θ η κ ε ο βασι­ λ ιά ς το υ π εδ ίο υ τ η ς μ ά χη ς. Ε χ ο ν τα ς ο ρ ­ γα νώ σ ει π ρο το υ π ο λ έμ ο υ τη β ο λή τ ο υ μ ε μ εγ ά λ η επ ιμ έλ εια , α κ ρ ίβ ε ια και λ ε π τ ο μ έ ­ ρεια , γ ν ω ρ ίζ ο ν τα ς καλά τ ο έ δ α φ ο ς μ π ρ ο ­ σ τά το υ , μ ε βάση λ ε π το μ ε ρ ή σ χ εδ ια ­ γ ρ ά μ μ α τα , κ α τό ρ θ ω σ ε μ ε τ ις ε ύ σ το χ ε ς β ο λ έ ς το υ να ε π ιβ λ η θ ε ί το υ α ν τιπ ά λ ο υ . Η σ υ ν τρ ιβ ή τω ν α ρ μ ά τω ν κ α τά τ η ν επ ίθ εσ η τ η ς 3 η ς Ν ο ε μ β ρ ίο υ κα τά το υ Κ αλπ ακίου, α π ο τε λ ε ί κυ ρ ίω ς έ ρ γ ο το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , δ ιό τι η α ρ χή π ου λ έ ε ι ό τι τα κω λύ μ α τα υ π ο σ τη ρ ίζο ν τα ι δια π υρ ώ ν β ρ ή κ ε π λήρη εφ α ρ μ ο γ ή . Ο Β ρ ε τα ν ό ς Σ τρ α τη γ ό ς Π έρ ρ υ , δ ιο ι­ κ η τή ς τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η ς μ ερ α ρ χ ία ς τ η ς 8 η ς Σ τρ α τιά ς , ό τα ν ε π ισ κ έ φ θ η κ ε τ η Μ ε ­ ραρχία σ τις α ρ χ ές Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1940 ε ξ έ φ ρ α σ ε τ ο θ α υ μ α σ μ ό το υ γ ια τ η ν α ν τια ρ ­ μ α τικ ή οργάνω σ η το υ ε δ ά φ ο υ ς τ η ς Μ ε ­ ρ αρχία ς. Οι Ε λ λ η ν ες μ α χ η τέ ς , π ου δ ε ν είχ α ν ξα ν α δ ε ί ά ρ μ α τα , α π έκ τη σ α ν α υ το π επ ο ί­ θ η σ η ό τα ν ε ίδ α ν πως α ν τιμ ε τω π ίζο ν τα ι και κ α τα σ τρ έ φ ο ν τα ι. Δ ε ν σ υ ν έβ η ό μ ω ς τ ο ίδιο και μ ε το Γενικό Ε π ιτελ είο , σ το ο ­ π οίο ο φ ό β ο ς τω ν ιτα λ ικώ ν α ρ μ ά τω ν ε π έδ ρ α σ ε μ ά λλ ο ν α δ ικ α ιο λ ό γ η τα (αν κρ ί­ ν ο υ μ ε από τ ο ν τρ ό π ο π ου τ α χρ η σ ιμ ο π ο ί­ η σ α ν οι Ιτα λοί) σε ό λα τα σ χέδ ια και τ ις α­ π ο φ ά σ εις το υ μ έχ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ π ο λ έ ­ μου, μ ε σ υ ν έπ εια ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς σ τη ν Α λβ α νία να κ ιν η θ ε ί κ α τά μ ή κ ο ς τω ν κ ο ρ υ φ ο γ ρ α μ μ ώ ν ο ρ ειν ώ ν ό γκω ν, π αρά μέσ ω π εδ ινώ ν διαδρόμω ν. Ελλη νες σ τρα τιώ τες π α νηγυρίζουν πάνω σε ένα κα τεστραμ μ ένο L3-33. Η σειρά των L3 κατα σκευά στηκε σε 1.300μονάδες.

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ χα νικό δ ε ν β ο ή θ η σ ε α π ο τε λ εσ μ α τικ ά σ τη διάσπαση τω ν κω λυμ ά τω ν, ο ύ τ ε επ εχ είρ η σ ε ν υ κ τ ε ρ ιν έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς π ρ ο ς α υ τή τ η ν κ α τεύ θ υ ν σ η . Το ο ρ ε ιν ό έ δ α φ ο ς τ η ς Η π είρ ου δ ε ν α­ π ο τε λ ε ί δ ικ α ιο λ ο γ ία γ ια τ η ν α π ο τυ χ ία τω ν αρμάτω ν. Οι Γερ μ α νο ί έ ξ ι μ ή ν ε ς α ρ ­ γ ό τε ρ α χρ η σ ιμ οπ οίη σ α ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ­ ν ε ς μ ερ α ρ χ ίε ς κα τά τ η ν επ ίθ εσ ή τ ο υ ς ε ­ ν α ν τίο ν τ η ς Ε λλά δα ς, μ ε α ρ κ ε τή επ ι­ τυ χ ία . Ο ργάνω σ αν επ ίσ ης τα χ υ κ ίν η τα απ οσ π άσ ματα ά μ εσ η ς επ έμ β α σ η ς , α π ο τελ ο ύ μ ε ν α από σ το ιχ εία α υ το κ ιν ο ύ μ εν ω ν π ο λυ β ό λω ν, τ μ ή μ α τα μ η χ α ν ο κ ίν η το υ π ε ­ ζικο ύ κα ι μ η χ α ν ικ ο ύ (τα οπ οία π ρο σ κόλλ η σ α ν σ τις ο ρ ε ιν έ ς μ ερ α ρ χ ίε ς για τ η ν ε κ ­ μ ε τά λ λ ε υ σ η ευ κα ιρ ιώ ν), τα οπ οία ή τα ν πιο α π ο τε λ ε σ μ α τικ ά από δ υ σ κ ίν η τε ς μ ο ­ ν ά δ ε ς επ ιπ έδ ο υ μ ερ α ρ χ ία ς. Κ ά τι α ν τί­ σ τοιχο έκ α ν α ν και ο ι Σ ύ μ μ α χο ι α ρ γ ό τε ρ α , κα τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν σ το

ο ρ ε ιν ό έ δ α φ ο ς τ η ς Ιτα λία ς.

Επί τω ν ελλη ν ικ ώ ν εν ερ γ ειώ ν Η ε π ιμ ε λ ή ς α μ υ ν τικ ή οργά νω σ η τ η ς το π ο θ ε σ ία ς Ε λα ία ς-Κ α λα μά υ π ή ρ ξε α ξιο ­ θ α ύ μ α σ τη , κ ρ ιν ό μ ε ν η α κ ό μ α και μ ε τα σ η μ ερ ινά δ ε δ ο μ έ ν α , κα ι μ π ό ρ εσ ε να αποκ ρ ο ύ σ ει τ η ν επ ίθ εσ η το υ ε χ θ ρ ο ύ . Κ α θ ί­ σ τα τα ι δ ε π ερ ισ σ ό τερ ο σ η μ α ν τικ ή αν λ η φ θ ε ί υπόψ η ό τι οι ε ρ γ α σ ίε ς ε κ τ ε λ έ σ τ η καν σε δ ιά σ τη μ α ε ν ό ς σ χ εδ ό ν έ τ ο υ ς μ ε π ε ν ιχ ρ έ ς π ισ τώ σ εις από τ ο προσω πικό τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς μ ε τη σ υ ν δ ρ ο μ ή τω ν κα ­ το ίκ ω ν τ η ς π ερ ιο χ ή ς . Η υ ψ ηλή π ερ ί κα ­ θ ή κ ο ν τ ο ς α ν τίλ η ψ η τ η ς δ ιο ίκ η σ η ς τ η ς Μ ερ α ρ χ ία ς δ ε ν τ η ς ε π έ σ τρ ε ψ ε να “ ο ­ χ υ ρ ω θ ε ί” πίσω από ε ύ κ ο λ ε ς π ρ ο φ ά σ εις π ερ ί έ λ λ ε ιψ η ς μέσ ω ν και υ λικώ ν και υπ ο­ β ο λή αναφορώ ν. Οι α ν α τιν ά ξε ις τω ν γ εφ υ ρ ώ ν και οι

(1) Η ΠΡΟ ΤΟΥ ΠΟ ΛΕΜ ΟΥ Π ΡΟ Π ΑΡΑ ΣΚΕΥΗ ΤΟ Υ ΕΛ Λ Η Ν ΙΚΟ Υ ΣΤΡΑΤΟΥ, 1923-1940. ΓΕ Σ/Δ ΙΣ, 1969. (2) ΙΤΑΛΙΚΗ Ε ΙΣ Β Ο Λ Η 28 Οκτωβριου-17 Νοεμβρίου 1940, ΓΕ Σ/Δ ΙΣ, 1960. (3) ΑΝΕΦ ΟΔΙΑΣΜ ΟΙ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Ε ΙΣ ΥΛΙΚΑ Ο Π ΛΙΣΜ Ο Υ-Π ΥΡΟ Μ ΑΧΙΚΩ Ν Π Υ Ρ Ο Β Ο Λ ΙΚ Ο ΥΠ Ε ΖΙΚΟ Υ, 1940-41, ΓΕΣ/Δ ΙΣ. 1982. (4)Α ντγου Χαρ. Κατσιμήτρου: Η Η Π ΕΙΡΟ Σ ΠΡΟΜ ΑΧΟΥΣΑ, ΓΕΣ/Δ ΕΚ. 1982. (5)Ανχη Ad. Κ ο ρ ό ζη : 01 ΠΟΛΕΜ ΟΙ 1940-41. ΕΠ ΙΤ ΥΧ ΙΑ I ΚΑ Ι ΕΥΘ ΥΝ ΑΙ, 1958. (6)Α ντγου Δημ. Κα9ενιω τη: AI ΚΥΡΙΩ ΤΕΡΑ Ι ΣΤΡΑ ΤΗ ΓΙΚΑ I Φ ΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ 1940^1. 1946. (7) 01 ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ ΕΣ ΕΚΣΤΡΑ ΤΕΙΕΣ ΣΤΑ Β ΑΛΚΑ Ν ΙΑ , ΓΕΣ/7ο Ε Γ, 1993. (8) Encyclopedia of Tanks.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε το Πολεμικό Μουσείο για την παραχώρηση των ψωτογραφιων.______________

ΣΤΡΑΤΙΩΤ'ΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

ΕΧΟΝΤΑΣ ΕΝΩΣΕΙ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΦΡΑΓΚΙΚΑ ΦΥΛΑ, Ο

“Μ ΑΓΙΟΡΔΟΜ ΟΣ” ΚΑΡΟΛΟΣ

ΜΑΡΤΕΛΛΟΣ (714-741) ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ Ο ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΚΑΡΟ ΛΙΔΩ Ν (ΤΗΣ “ΑΓΙΑΣ ΡΩ Μ ΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΚΟΥ ΕΘ ΝΟ ΥΣ”), ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΜ ΕΛΛΑΝ ΝΑ ΠΑΓΙ ΟΠΟΙ ΗΣΟΥΝ Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ, ΠΕΠΙΝ Ο Σ Γ Ο ΒΡΑΧΥΣ (741-768), ΚΑΙ Ο ΕΓΓΟΝΟΣ ΤΟΥ, Ο ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ ΚΑΡΟΛΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ Η ΚΑΡΛΟΜΑΓΝΟΣ (768-814). ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, ΜΕ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΤΟΥ Ν ΙΚ Η ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 732 ΣΤΟ ΠΟΥΑΤΙΕ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΕΙΣΒΟ ΛΕΩΝ, ΕΣΩΣΕ ΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΤΑ ΤΡΟΠΟ ΠΑΡΑΠΛΗΣΙΟ Μ Ε ΕΚΕΙΝΟ Ν ΠΟΥ Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΛΕΩ Ν Γ ΙΣΑΥΡΟΣ ΑΠΕΚΡΟΥΣΕ ΤΗΝ ΑΡΑΒΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΣΤΟ Ν Ο ΤΙΟ ΑΝ ΑΤΟ ΛΙΚΟ ΣΥΝΟΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΟ 717-718 ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟ 740 ΣΤΟ ΑΚΡΟΗΝΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ.

ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ροσ ω πικότητα κα τα λ υ τική ς σημασίας στη μεσαιω νική γα λλική ιστορία κατά το α' μισό το υ 8ου μ.Χ. αιώνα, ο Κ άρολος Μ α ρ τέλ λ ο ς (λατινικά: Carolus Martellus, γαλλικά: Charles Martel) υπ ή ρξε ο δ ε ύ τε ρ ο ς ανάμεσα σε τρ ε ις ισχυρούς “ μαγ ιο ρ δ ό μ ο υ ς ” (major domi) το υ πρώιμου γα λλικού μεσαίωνα, κ α τευ θ ύ ν ο ν τα ς τις υ π οθέσ εις και τις τύ χ ε ς το υ φ ρα γκικο ύ βασ ιλείου τω ν “ νω θρώ ν” Μ ερο βιγγείω ν βασιλέων για είκοσ ι π έν τε περίπου χρόνια, από το 714/717 έω ς το 741 μ.Χ. Οι άλλοι δύο γνω σ τοί “ μαγ ιο ρ δ ό μ ο ι” (δηλ. “ δ ια χειρ ισ τές το υ ο ίκ ο υ ” , άρα τω ν κρατικώ ν υποθέσεω ν) υπ ήρξαν ο πα­ τέ ρ α ς το υ Καρόλου Μ α ρ τέλλου , Πεπίνος Β ’ το υ Εριστάλ (687/688-714), καθώ ς και ο γιο ς το υ , Πεπίνος Γ ’ ο Β ραχύς (741-768 και βασιλιάς τω ν Φ ράγκω ν/ “ ρ η ξ Φ ραγγία ς” από το 751/752). Π ραγματικά, οι τρ εις α υ τές δ υ να μ ικές π ροσ ω π ικότητες υπήρξαν π ραγματικοί “ δ ια χ ειρ ισ τές” όλω ν τω ν π ολιτικώ ν, σ τρατιω τικώ ν, κοινω νικώ ν και εμπ ορο-οικονομικώ ν υπ οθέσ εω ν το υ φ ρ α γκικο ύ βασ ιλείου για ο γδ ό ν τα περίπου χρόνια, κατά τη ν τε λ ε υ τα ία π ερίοδο τη ς δ υνασ τείας τω ν Μ ερ ο β ιγγείω ν “ νω θρώ ν βασ ιλέω ν” . Ο Κάρολος Μ α ρ τέλλο ς, που π έτυ χ ε να ενώ σει υπό τη ν εξου σ ία το υ το φ ρ α γκικό έ ­ θνο ς, υπ ήρξε μια από τις σ η μ α ν τικ ό τερ ες π ροσ ω π ικότητες τη ς μεσ αιω νικής Ευρώπης και έχ ει χα ρα κτη ρ ισ τεί (H. Davis) ως “ ο π ρα γμα τικός ιδ ρ υ τή ς τη ς Α υτοκρ α το ρ ία ς τω ν Καρολιδώ ν” , τη ν οποία στη σ υνέχεια παγιοποίησαν και ισχυροποίησαν ο γιο ς το υ και ο εγγονό ς το υ, δηλ. οι Πεπίνος Γ ’ ο Βραχύς και Κ αρλομάγνος.

,

ΑΛ ΕΞ Η Σ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ, M . Phil Δ ρ Φ. Επίκουρος ερευνητής βυζαντινής ιστορίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών

Ο ΦΡΑΓΚΟΣ

ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΣ

Ο

Σ

Μ

Α

Ρ

ϊ

ί

Α

Λ

Ο

Ε

ΚΑΙ Η ΑΝΑΧΑΙΤΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ (732 μ.Χ.)

Ο Κάρολος Μαρτέλλος

απωθεί τους Μουσουλμάνους εισβολείς στο Πουατιέ τον Οκτώβριο του 732 μ.Χ. (λεπτομέρεια από ζωγραφικό πίνακα του Σαρλ Στεμπέρ στο Μουσείο των Βερσαλλιών, 19ος αι.).

ΠΡΩΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΓΙΩΣΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣΜ ΑΓΙΟΡΔΟ Μ Ο Σ 0 ρόλος των “ μαγιορδόμων” , οι οποίοι ανέλαβαν τα ηνία του πρώιμου μεσαιωνι­ κού γαλλικού κράτους μετά το θάνατο του τελευταίου αξιόλογου Μεροβιγγείου βασι­ λιά, του Δαγοβέρτσυ Α ’, το 639 μ.Χ., υπήρξε καθοριστικός, όπως εξάλλου παρατηρεί στο έργο του ο γνωστός βιογράφος του

Ο πάπας Γρηγόριος Β ' (715-731).

Καρλομάγνου, Εγινάρδος ή Εϊνχάρδος. Γεννημένος γύρω στο 688, ο Κάρολος Μαρτέλλος οφείλει τη μεταγενέστερη του ονομασία “ Μαρτέλλος(=σφυροκοπητής) στο τρομερό του όπλο, τη σφύρα (λατ martellus, γαλλ. m a r t e a u που τόσο αποτελεσματικά χειριζό­ ταν στις πολυάριθμες μάχες στις οποίες έλαβε μέρος, ιδιαί­ τερα στη μεγάλη σύγκρουση στο Πουατιέ το 732. Ο πατέρας του, Πεπίνος 9 ο Νεώτερος του Εριστάλ. είχε διατελέσει “ μαγιορδόμος" της Αυστρασίας (του βορειοανατο­ λικού τμήματος της Γαλλίας) και περί το 687 688 ( εποχή γέννησης του Καρόλου) είχε κατορθώσει να υποτάξει στην εξουσία του και τη Νευοτρία (βορειοδυτικά Γαλνα^ γενόμενος κατά τον τρόπο αυτόν "μαγιορδόμος' όλων των Φράγκων. Μετά το θάνατό του όμως, το 714. κανένα από τα δύο νόμιμα παιδιά του δεν ζούσε. Στη διαθήκη του, πάντως, ο Πεπίνος Β ’ δεν όριζε κληρονόμο το νόθο γιο του Κάρολο, αλλά το μοναδικό απόγονο του πρωτότο­ κου γιου του, Γριμοάλδου, τον οκτάχρονο εγγονό του. Θευδοάλδο. Η ουσιαστική κηδεμονία του τελευταίου, ό­ μως, ως την ενηλικίωσή του, περιήλθε στα χέρια της δυναμικής χήρας του Πεπίνου, Πλεκτρούδης. ένα από τα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πρώτα μέτρα της οποίας ήταν να συλλάβει και να δοκιμάσει να εξοντώσει (παρολίγο να το κατορθώσει) τον εικοσιεξάχρονο τότε θετό της γιο, τον Κάρολο Μαρτέλλο, γιο της παλλακίδας Αλφαϊδας ή Αλπαϊδας, ο ο­ ποίος τότε είχε ήδη δείξει αξιόλογα στοι­ χεία αποφασιστικότητας, γενναιότητας αλ­ λά και φιλοδοξίας. Η προσπάθεια της Πλεκτρούδης, όμως, δεν είχε αποτέλεσμα. Παράλληλα με τον α­ γώνα της για εξόντωση του Καρόλου και των υποστηρικτών του, η δυναμική χήρα εί­ χε να αντιμετωπίσει και διάφορα επαναστα­ τικά κινήματα εκ μέρους διαφόρων Φρά­ γκων αρχόντων, που κάθε άλλο παρά ευχα­ ριστημένοι είχαν μείνει από τη διαθήκη του Πεπίνου Β ’. Ετσι σταδιακά σχηματίστηκε συνασπισμός που στρεφόταν όχι μόνο κατά της Πλεκτρούδης, αλλά και κατά των δικαι­ ωμάτων του φυλακισμένου από αυτήν Κα­ ρόλου. Τον εκτενή αυτό συνασπισμό αποτελούσαν ο “ μαγιορδόμος” της Νευστρίας, Ραγινφρέδος ή Ραγενφρίδος, ο Φράγκος δούκας της Ακουιτανίας (νοτιοδυτικής Γαλ­ λίας) Εύδης ή Εύδος, οι Φρίσσιοι των Κάτω Χωρών (Βελγίου-Ολλανδίας) υπό τον ηγε­ μόνα τους Ράντμποντ, καθώς και οι Σάξονες των πέραν του ποταμού Ρήνου περιο­ χών. Η αντιπαράθεση αυτή έμελλε να μετεξελιχθεί σε φονικό εμφύλιο πόλεμο στο φραγκικό έθνος, που έληξε μετά από μια πενταετία (714-719) με την τελική απόλυτη επικράτηση του Καρόλου Μαρτέλλου. Ενώ είχαν αρχίσει τα επαναστατικά κι­ νήματα που προαναφέρθηκαν, καθώς και οι πρώτες εμφύλιες συγκρούσεις στα πεδία των μαχών, ο Κάρολος κατόρθωσε να δρα­ πετεύσει από τα δεσμά του, το 715, και να συγκεντρώσει τις πιστές σ’ αυτόν δυνάμεις στη Γαλλία. Ο Ραγινφρέδος και οι Νευστριανοί είχαν ανακηρύξει ηγεμόνα των Φρά­ γκων τον σαραντατριάχρονο Χιλπέριχο Β ’, τον οποίο είχαν υποχρεώσει να εγκαταλείψει τη μοναστική ζωή. Πράγματι, όπως απο­ δείχθηκε, ο Χιλπέριχος Β ' υπήρξε ένας από τους λίγους Μεροβιγγείους ηγεμόνες που δεν υπήρξαν “ νωθροί" και προσπάθησε να αντιμετωπίσει τον διαρκώς ισχυροποιούμε­ νο Κάρολο Μαρτέλλο. Ο τελευταίος, όμως, τελικά εξόντωσε τους δύο ισχυρούς αντι­ πάλους του στις μάχες της Αμπλέβ (716) και του Βινσύ (717), ενώ στην περίφημη μά­ χη της Σουασσόν (719), βορειοδυτικά του Παρισιού, που χαρακτηρίστηκε από τον Charles Oman ως “η τελευταία συνδυασμέ­ νη ενέργεια των Μεροβιγγείων και των Νευστριανών” , κατόρθωσε να νικήσει και τον τρίτο επικίνδυνο αντίπαλό του, τον Εύδη της Ακουιτανίας. Ετσι η βόρεια Γαλλία είχε περιέλθει στα χέρια του. Η επικράτηση του Καρόλου Μαρτέλλου ολοκληρώθηκε με τήν εκούσια υποταγή της Πλεκτρούδης και των Αυστρασιανών ο­ παδών της. Ο Κάρολος είχε υποστηρίξει από το 717 τα δικαιώματα -στο μεροβιγγειανό θρόνο- του Κλοθαρίου Δ ’ (717-719), αλ­ λά μετά τη μάχη της Σουασσόν ο παλιός ε­ χθρός του, Χιλπέριχος Β ’, υποτάχθηκε και αυτός με αντάλλαγμα την επανάκτηση του : -Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

φραγκικού στέμματος (719-720). Στη συνέ­ χεια ο Κάρολος ανέβασε στο θρόνο των Μεροβιγγείων τον Θευδέριχο Δ ’ (720-737), τον τελευταίο Μεροβίγγειο που βασίλευσε στα χρόνια της δικής του εξουσίας. Κατά το διάστημα 719-724 ο Κάρολος Μαρτέλλος, ως “ μαγιορδόμος” όλων των Φράγκων πλέον, επανέφερε το κράτος του σε ειρήνη και τάξη, ενώνοντας για πρώτη φορά την Αυστρασία και τη Νευστρία υπό την ηγεμονία του. Ο άσπονδος αντίπαλός του, Ραγινφρέδος, αναγκάστηκε να τον α­ ναγνωρίσει, στέλνοντάς του τους γιους του ως ομήρους. Από το 724 και εξής ο Κάρο-

Αραβες Ομαϋάδες ηγεμόνες της Ισπανίας (“ Ανδαλουσίας” , εκ του αραβικού alAndalus), είχαν αρχίσει να εισβάλλουν στα νοτιοδυτικά γαλλικά εδάφη ήδη από το 718, αλλά το 720-721 ο Ακουιτανός δούκας Ε ύ ­ δης (που προαναφέρθηκε) τους νίκησε στην Τουλούζη, όπου σκοτώθηκε ο ηγέτης τους, στρατηγός αλ-Σάμαχ. Το 725 ο εμίρης Ανμπασσάχ ιμπν Γιόχιμ κατέλαβε πολλά φραγκικά εδάφη ως τον ποταμό Ροδανό, η μεγάλη όμως μουσουλμανική εισβολή άρχι­ σε το 732, υπό την καθοδήγηση του δυναμι­ κού εμίρη της Κόρδοβας, Αμπντ αλ-Ραχμάν αλ-Γκαφίκι. Ο τελευταίος, με πολλά μαυρι-

ΓΕΝ ΕΑ ΛΟ Π Α ΤΟΥ ΚΑΡΟ ΛΟ Υ Μ Α ΡΤΕΛΛΟ Υ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΙΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ Πλεκτρούδη (σύζυγος)

Πεπίνος Β του Henstal=A*
\ Γ ριμοάλδος (μαγ. Νευστρίας, +714)

Δράγων (+708)

I

Κάρολος Μαρτέλλος (μαγ. Αυστρασίας 717, μαγ. όλων των Φράγκων 719-741)

Θευδοάλδος (εγγΰνός και νόμιμος διάδοχος. Πεπίνου Β ) Καρλομάνος Πεπίνος Γ ο Βραχύς (μαγ. Αυστρασίας (μαγ. Νευστρίας 741-747, ως το 747) μαγ. όλων των Φράγκων 747-754, βασιλιάς Φράγκων 754-768)

Καρλομάγνος (βασιλιάς των Φράγκων 768-800, αυτοκράτορας Δύσης 800-814) Γ ενεαλογικός πίνακας του Καρόλου Μαρτέλλου και του Καρολιδικού οίκου (Μ ΓΕ ‘Υδρία").

λος αισθάνθηκε αρκετά ασφαλής, έτσι ώ­ στε να αρχίσει μια σειρά στρατιωτικών επι­ χειρήσεων και εκστρατειών κατά των εξω­ τερικών εχθρών του φραγκικού κράτους, οι οποίοι είχαν ενισχύσει τους Νευστριανούς κατά τη διάρκεια της εμφύλιας διαμάχης του 714-71-9. Οι δύο σημαντικότε­ ροι από αυτούς τους εξωτερικούς εχθρούς ήταν οι γερμανόφωνοι λαοί των Σαξόνων και των Φρισσίων, οι οποίοι κατοικούσαν πέρα από το Ρήνο, στις Κάτω Χώρες (ΒέλYto-Ολλανδία) και στη βόρεια Γερμανία.

Η ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΠΟΥΑΤΙΕ Πασίγνωστος και αποφασιστικός υπήρ­ ξε ο ρόλος του Καρόλου Μαρτέλλου στην απόκρουση της μεγάλης μουσουλμανικής απειλής από την Ιβηρική χερσόνησο (Ισπα­ νία) στη Γαλλία, την περίοδο 718-737. Οι

Γ ρίφφων

Βερχάρδος

Λ

Καρλομάνος

τανικά-βερβερικά στρατεύματα της βόρει­ ας Αφρικής, πέρασε τα Πυρηναία όρη και πλησίασε το Μπορντώ, καταστρέφοντας πόλεις και πυρπολώντας χριστιανικούς να­ ούς. Ο κίνδυνος παρουσιαζόταν καταλυτι­ κός και άμεσος. Ο παλαιός εχθρός του Καρόλου, ο Ε ύ ­ δης της Ακουιτανίας, που ένα χρόνο πριν (731) είχε επαναστατήσει και πάλι κατά της φραγκικής εξουσίας συμμαχώντας με το Μουσουλμάνο εμίρη της Σεπτιμανίας (με­ σογειακής ακτής της Γαλλίας), Οθμάν ιμπν Νέζα, γνώρισε την ήττα από τον Αμπντ αλΡαχμάν αλ-Γκαφίκι και ζήτησε απεγνωσμέ­ να τη βοήθεια του επικυρίαρχού του, Καρό­ λου Μαρτέλλου. Ο τελευταίος, ανταποκρινόμενος στην έκκληση αυτή, κινητοποίησε τις φραγκικές δυνάμεις της επικρατείας του, πέρασε τον ποταμό Λίγηρα και βάδισε προς συνάντηση του εισβολέα με κατεύ­ θυνση το Μπορντώ. Η μοιραία συνάντηση έλαβε χώρα στην κεντροδυτική Γαλλία προς τα τέλη Οκτω­ βρίου του 732, κοντά στην πόλη των Πικτάβων (“ in suburbio Pictavensi” ), ανάμεσα στις πόλεις Πουατιέ (Poitiers) και Τουρώνη (Tours), το κύριο θρησκευτικό κέντρο της μεσαιωνικής Γαλλίας. Η περιοχή της πολύ-

νεκρής σύγκρουσης που ακολούθησε είναι ακόμα γνωστή ως “ moussais de la bataille” (στρόβιλος της μάχης), ενώ οι υπολογισμοί των μελετητών της μάχης σχετικά με τους αριθμούς των αντιμαχομένων ποικίλλουν. Από τις επικρατέστερες απόψεις, άλλες α­ νεβάζουν τους Μουσουλμάνους σε εκατό χιλιάδες και τους Χριστιανούς σε εβδομή­ ντα δύο χιλιάδες, ενώ άλλες μιλούν για στρατό εισβολής εξήντα πέντε χιλιάδων. Μετά από αναμονή έξι ημερών με τα δύο ογκώδη στρατεύματα παρατεταγμένα το ένα απέναντι στο άλλο, οι Μουσουλμά­ νοι επιτέθηκαν πρώτοι, αλλά διασπάστηκαν τελικά από το αδιάσειστο φραγκικό “ τεί­ χος” των σιδηρόφρακτων ιπποτών και ανα­ γκάστηκαν να υποχωρήσουν με βαριές α­ πώλειες. Χριστιανικές πηγές ανεβάζουν τις ημέρες διάρκειας της μάχης σε επτά, αλλά η άποψη αυτή ελέγχεται. Δεν φαίνεται να έ­ χει δίκαιο ο Edward Gibbon γράφοντας ότι οι δύο στρατοί πολεμούσαν αδιάκοπα. Εδώ ο Βρετανός ιστορικός φαίνεται να έχει -όπως και άλλοι μεταγενέστεροι ερευνητές- πα­ ρασυρθεί από τις υπερβολικές μαρτυρίες των δυτικών (λατινικών) πηγών, όπως της “ Ιστορίας των Λογγοβάρδων” του Παύλου Διακόνου και του “ Βίου του πάπα Γρηγορίου Β ’” του Αναστασίου Βιβλιοθηκάριου (δηλ. του βιβλιοθηκάριου της Ρωμαϊκής Εκκλησίας), που μιλούν ανεξέλεγκτα για πολυάριθμους νεκρούς ανάμεσα στους Μουσουλμάνους, οι οποίοι έφθαναν τον υπερβολικό αριθμό μεταξύ τριακοσίων σαράντα και τριακοσίων εβδομή­ ντα πέντε χιλιάδων (!), σε αντίθεση με τους μόλις χιλίους έως χιλίους πεντακοσίους Χριστιανούς νεκρούς. Περισ­ σότερο ρεαλιστική και αποδεκτή φαί­ νεται η εκδοχή των μουσουλμανικών πη­ γών, που ανεβάζουν τη διάρκεια της μάχης (το 114 μετά Εγίραν) σε δύο ημέρες. Οι ίδιοι οι Μουσουλμάνοι, πάντως καθώς σημειώ­ νει ο ισλαμολόγος J. Saunders, θεώρησαν τη μάχη αυτή συμφορά για το Ισλάμ, αποκαλώντας την “ Balat al-Shubada” , δηλαδή

Charlemagne” , πίστευε ότι η βυζαντινή από­ κρουση των Αράβων προ των τειχών της Κωνσταντινούπολης το 717-718 “ υπήρξε γεγονός πολύ σημαντικότερο της μάχης του Πουατιέ” για τη σωτηρία της χριστιανι­ κής Ευρώπης, δεν θα πρέπει να υποτιμάται η σημασία της μάχης του Πουατιέ. που σήμανε την αποτυχία της αραβικής εισβολής στη Γαλλία -και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη από το δυτικό σύνορό της. Δεν εί­ ναι λίγοι οι Βυζαντινολόγοι-συγγραφείς εγ­ χειριδίων βυζαντινής ιστορίας. Ελληνες και ξένοι (Αλεξάντρ Βασίλιεφ, Γκιόργκι Οστρογκόρσκυ, Κωνσταντίνος Αμαντος. Διονύ­ σιος Ζακυθηνός, Αικατερίνη Χριστοφιλο­ πούλου, Ιωάννης Καραγιαννόπουλος. Τηλέ­ μαχος Λουγγής και άλλοι), που συγκρίνουν τη μάχη του Πουατιέ σε σπουδαιότητα με τις δύο αποκρούσεις των Αράβων στα τείχη της βυζαντινής πρωτεύ­ ουσας, το 673/674 - 677/678 επί Κων­ σταντίνου Δ' και το 717-718 επί Λέοντος Γ' Ισαύρου, καθώς και με τη μεγά­ “ οδό των μαρτύρων Απεσταλμένοι του λη βυζαντινή νίκη κατά των Αράβων ει­ , π ν κ π ιη παττα Γρηγοριου Γ σβολέων της Μικράς Ασίας στο Ακροητης πίστης , αν και η (731.741) γθναΤιστοί ηττα τους αυτη αποζητούν τη βοή9εια νό (σημ. Afyun Kara Hisar στην Τουρκία) το 740 μ.Χ. Οπως τόνισε χαρακτηριστι­ δίδεται από τον Η. του Καρόλου κά ο T Λουγγής, “ η απόκρουση της α­ Davis περισσότερο Μαρτέλλου. Ισως ο στην εσωτερική αναπρώτος από τους ραβικής απειλής στα τείχη της Κων­ ταραχή της γονατιστούς ιεράρχες σταντινούπολης (718) και στο Πουατιέ μ ο υ σ ο υ λ μ α ν ικ ή ς (στα αριστερά) να (732), αποτελούν τα δύο ορόσημα στον είναι ο ίδιος ο Ισπανίας, παρά στην αγώνα του μεσαιωνικού χριστιανικού Γ ρ η γ ό ρ ιο ς ο Γ . ομόψυχη αντίσταση κόσμου για την αυτοδύναμη ανάπτυξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού". του χριστιανικού ευρωπαϊκού κόσμου. Οπως και να έχει το Πρέπει να τονιστεί εδώ, πάντως, ότι η πράγμα, πάντως, γεγονός παραμένει ότι χριστιανική νίκη στο Πουατιέ δεν πέτυχε στο Πουατιέ σβήστηκαν οι ελπίδες του την ολοκληρωτική απομάκρυνση των Μουσουλμάνων από τα ευρωπαϊκά εδάφη. Ισλάμ για κατάληψη της Ευρώπης. Με το πρόσχημα της εκδίωξής τους. λοι­ πόν, ο Κάρολος Μαρτέλλος παράλληλα έθραυσε τας τοπικάς αντιστάσεις και εχάραξεν τον δρόμον της καρολινείου ενότητος” , όπως χαρακτηριστικά έγραψε η Αικ. Χριστοφιλοπούλου. Οι νικημένοι Αραβες α­ ποσύρθηκαν στις περιοχές της Ναρβόννης και της Προβηγκίας, απ' όπου έμελλαν να εκδιωχθούν οριστικά το 759 από τον γιο του Καρόλου Μαρτέλλου, Πεπίνο Γ τον Βραχύ. Στο μεταξύ το 735 ο Γιουσούο. γιος του σκοτωμένου στη μάχη του Πουατ.έ εμ ρη Αμπντ αλ-Ραχμάν αλ-Γκαφίκι της Κόρδο­ βας, κατέλαβε προσωρινά την Αρλέτη (Arles) και την Αβινιόν, υποχρεώνοντας τον Κάρολο να εκστρατεύσει και άλλες φορές κατά των Μουσουλμάνων (736-737). νικώ­ ντας τους αποφασιστικά το 737 σιτ Ναρβόννη, κοντά στον ποταμό Μπεβρ ■B e . -e1.

Ο ΑΠΟΗΧΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Ο πάπας Γρηγόριος Γ

Η χριστιανική Ευρώπη, οφείλει πολλά στη μεγάλη νίκη του Καρόλου Μαρ­ τέλλου το 732 στο Πουα­ τιέ. Οπως έγραψε ο σπουδαίος Βρετανός ι­ στορικός John Bagnell Bury στο έργο του “ History of the Later Roman Empire” , η μάχη αυτή “προμήνυσε τη μεγάλη εποχή των Καρολιδών” . Παρά το γεγονός ότι ο μεγάλος Βέλγος ιστορικός Henry Pirenne, στο κλασι­ κό του σύγγραμμα “ Mahomet et

(731-741).

43

Η ΑΝΤΙΜ ΕΤΩ ΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Την περίοδο πριν από την εκδήλωση της μεγάλης μουσουλμανικής εισβολής του εμίρη της Κόρδοβας, ο Κάρολος Μαρ­ τέλλος είχε κατορθώσει να υποτάξει τους Σάξονες, μεταξύ των ετών 730 και 732. νι­ κώντας τους επανειλημμένα στις κοιλάδες του Βέσερ (Weser). Λίγο μετά κατέκτησε ε­ πίσης το βασίλειο των Βουργουνδών. κατά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

την περίοδο 733-736, ενώ το 734 συνέτριψε στη μάχη του ποταμού Boorne τους πρώην συμμάχους των Νευστριανών, τους Φρισσίσυς, από τους οποίους είχε νικηθεί σε προηγούμενες μάχες. Με το θάνατο του Εύδη, το 735, ο Κάρολος Μαρτέλλος εισέ­ βαλε στην Ακουιτανία γενόμενος κύριος του Μπορντώ, ενώ για έξι ολόκληρα χρόνια (735-740) πολέμησε με πείσμα κατά του νέ­ ου Ακουιτανού δούκα, Χουνόλδου, έως ότου έγινε απόλυτος κύριος της νοτιοδυτι­ κής Γαλλίας. Μετά το θάνατο του Μεροβιγγείου βασιλιά Θευδερίχου Δ ’ (721-737), ο Κάρολος Μαρτέλλος δεν ανέβασε στον α­ δύναμο θρόνο των “ νωθρών” ηγεμόνων άλ­ λο βασιλιά, κάτι που πραγματοποίησε το 742 ο γιος και διάδοχός του, Πεπίνος Γ ’ ο Βραχύς. Ακριβώς μέσα στην εξαετία μετα­ ξύ 737 και 742, εποχή μετάβασης από τον Κάρολο Μαρτέλλο στον Πεπίνο Γ ’, ο θ ε ­ σμός του “ μαγιορδόμου” έφθασε στη με­ γαλύτερη ισχύ του. Ας θυμηθούμε εδώ ότι ο πρώτος Λατίνος συγγραφέας που είχε α­ ναφερθεί στο θεσμό αυτό (“ domus regiae major” ) ήταν ο περίφημος Γρηγόριος της Τουρώνης (περ. 538-περ. 594), στο πολύτιμο σύγγραμμά του “ Historia Francorum". Κύρια πηγή ισχύος του Καρόλου Μαρ­ τέλλου υπήρξε ένας ευρύς και ισχυρός κύ­ κλος οπαδών του, οι οποίοι αποτέλεσαν τον κύριο όγκο των στρατιωτικών του δυνάμεων σε μια εποχή που το ιππικό εξε­ λισσόταν στο να καταστεί το βασικότερο στοιχείο των στρατών της ευρωπαϊκής Δύ­ σης. Η Ρωμαϊκή Εκκλησία, πάντως, επέκρινε τον Κάρολο, επειδή ο τελευταίος εξα­ σφάλισε την υποστήριξη των οπαδών του διαμοιράζοντάς τους μεγάλα κομμάτια γης ως “ φέουδα” , τα οποία είχε αποσπάσει από την κυριότητά της. Είναι όμως γνωστό ότι αναγκάστηκε να το πράξει αυτό σε περιό­ δους μεγάλης κρίσης, για να μπορέσει να ε­ ξασφαλίσει την απόλυτη υποστήριξη των α­

-Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κολούθων του, που προέρχονταν κατά με­ γάλο ποσοστό από τις τάξεις των χωρικών της υπαίθρου, οι οποίοι ήταν ακτήμονες. Από την άλλη πλευρά και σε εποχές σχετι­ κής ηρεμίας, ο Κάρολος Μαρτέλλος δεν παρέλειψε να πραγματοποιήσει αρκετές δωρεές σε αββαεία και μοναστήρια, όπως για παράδειγμα στον Αγιο Διονύσιο στα προάστεια του Παρισιού, που υπήρξε και ο τόπος ταφής του το 741. Σημαντικός υπήρξε ακόμη ο ρόλος του Καρόλου -σε συνεννόηση με τον πάπα Γρηγόριο Β ’ (715-731)- στην υποστήριξη του προσηλυτιστικού έργου του αγίου Willibrord της Ουτρέχτης στις Κάτω Χώρες, ανάμεσα στους Φρισσίους, τους Εσσιανούς και τους Θουριγγίους, και του αγίου Winfrith ή Βονιφατίου, του “ αποστόλου των Γερμανών” , κατά τη μακρά περίοδο 723/724-754.0 ίδιος ο Βονιφάτιος έγραφε ότι χωρίς τη βοήθεια του πρίγκηπα των Φράγκων δεν θα μπο­ ρούσε να έχει κυβερνήσει την εκκλησία και να φροντίσει το ποίμνιό του, ούτε ακόμα να προστατεύσει τους ιερείς του στην πρό­ σφατα εκχριστιανισμένη Γερμανία (σημα­ ντικές λεπτομέρειες για το έργο των δύο αυτών, αλλά και άλλων ιεραποστόλων του μεσαίωνα, δίνει η ιστορικός Eleanor Duckett στα έργα της “ Anglo-Saxon saints and scholars” και “ The wandering saints of the early Middle Ages"). Τελικά, από το 724 και εξής ο Κάρολος κατόρθωσε να επεχά ου κτεινει τη φραγκική εαπεικονιςει ΓΟϋς πιρροή στη Γερμανία. εμπορικούς Μεταξύ 724 και 727 νίδρόμους και τις κησε και υπέταξε οριπόλεις της Ευρώπης στικά τον δυναμικό και τον δούκα της Βαυαρίας, μεσανατολικό Χουκβέρτο (Huckbert), r ' ε ν ώ ,™ 727-728 αντιμετωπισε επιτυχως σε

" οσμο λ,γα χρονια μετα τη μαχη του μ ΠουατΥ (ΜχΓ Ε “ Υδρία” ).

μάχη το δούκα της Σουαβίας, Λαντφρέδο (Lantfred), ο οποίος βρήκε το θάνατο.

ΣΧΕΣΕΙΣ Μ Ε ΤΗΝ ΠΑΠΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Σύμφωνα με το “ Παπικό Βιβλίο" (το γνωστό στους μεσαιωνολόγους “ Liber Pontificalis” ), το 739 ο Κάρολος Μαρτέλλος δέχθηκε πρέσβεις από τον πάπα Γρηγόριο Γ ’ (731-741), που του έφεραν επιστολή του Ρωμαιοκαθολικού ποντίφηκα απευθυνόμε­ νη στον “ subregulo Carolo” (υποτελή Κάρο­ λο), μαζί με πολλά πλούσια δώρα -ανάμεσά τους και τα χρυσά κλειδιά του τάφου του α­ γίου Πέτρου στη Ρώμη. Οι πρέσβεις του πά­ πα έκαναν έκκληση στον Φράγκο “ μαγιορδόμο” , έναν από τους ισχυρότερους ηγε­ μόνες της Δύσης την εποχή εκείνη, να στεί­ λει στρατό και να υπερασπίσει την Αγία Εδρα από την εισβολή του Λογγοβάρδου βασιλιά Αιουτπράνδου. Σε αντάλλαγμα ο Γρηγόριος Γ ’ προσέφερε την ανακήρυξη του Καρόλου ως επικυριάρχου ηγεμόνα των παπών στη θέση του Βυζαντινού αυτοκράτορα (που την εποχή εκείνη ήταν ο Λ έ ­ ων Γ ’ Ισαυρος: 717-741). Ο Κάρολος, όμως, με διπλωματία απέφυγε να έλθει σε ρήξη με τους Λογγοβάρδους, οι οποίοι τον είχαν βοηθήσει σημαντικά κατά της μουσουλμα­ νικής απειλής. Ετσι, όπως αναφέρει ο I Λουγγής στο έργο του για τις βυζα­ ντινές πρεσβείες στη Δύση, ο Κάρο­ λος αντέστειλε μεγαλοπρεπή δώρα στον Γρηγόριο Γ ’, χωρίς όμως να δεσμευθεί με συγκεκριμένες προτάσεις για στρατιωτικές ενισχύσεις, αρνούμενος με τον τρόπο αυτό να αναμιχθεί στις περίπλοκες υποθέσεις της Ιταλίας. Τον Οκτώβριο του 741 (τον ίδιο μήνα της μεγάλης του νίκης στο Πουατιέ πριν από μια δεκαετία) ο Κάρο­ λος Μαρτέλλος, ο “ εγκαινιαστής μιας νέας και καλύτερης εποχής της ιστο­ ρίας της Ευρώπης” κατά την περιγρα­ φή του Charles Oman, πέθανε στα πε­ νήντα τρία του χρόνια, στα ανάκτορά του στο Κερζύ -σουρ- Ουάζ (Quierzy sur- Oise), ως “ μαγιορδόμος” . Είχε αποφύγει με συνέπεια να οικειοποιηθεί το στέμμα των Μεροβιγγείων, κάτι που έμελ­ λε να πραγματοποιήσει ο διάδοχός του, Πε­ πίνος Γ ’, με την ευλογία της Παποσύνης στην εγκάρδια συνάντησή του με τον πο­ ντίφηκα Στέφανο Γ' (752-757) στο Πόντιόν (Ponthion) της Γαλλίας (στις 6 Ιανουαρίου 754), τότε που ο πάπας απένειμε στον Πεπί­ νο και στους δύο γιούς του το βυζαντινά τίτλο του “ πατρικίου των Ρωμαίων” (patricius Romanorum), αναγνωρίζοντάς τον ως μοναδικό βασιλιά των Φράγκων. Το 741 το φραγκικό κράτος διαμοιρά­ στηκε με τη διαθήκη του Καρόλου Μαρτέλ­ λου ανάμεσα στους δύο ισχυρότερους από τους τρεις γιους του (από τη γυναίκα του, Χροτρούδη), τον Πεπίνο, που ονομάστηκε “ μαγιορδόμος" Νευστρίας, και τον Καρλο-

Παλαιό παράσταση (μινιατούρα) που εικονίζει τις αντίπαλες παρατάξεις στο Πουατιέ το 732 μ.X.

μάνο, που έγινε “ μαγιορδόμος” Αυστρασίας. Από το 747, όταν ο ευλαβής και θρη­ σκευόμενος Καρλομάνος παραιτήθηκε και ασπάοτηκε το μοναχισμό στο Monte Cassino των Βενεδικτίνων, ο Πεπίνος Γ' ο Βραχύς παρέμεινε ο μόνος και αδιαφιλονίκητος η­ γεμόνας του φραγκικού έθνους. Την τύχη του αυτή την όφειλε, χωρίς αμφιβολία, στο μακροπρόθεσμο και ουσιαστικό έργο του πατέρα του, του θριαμβευτή κατά των Μουσουλμάνων, του πολεμάρχου και ικα­ νού διπλωμάτη, του πρώτου εγγυητή της ε­ νότητας των φραγκικών φύλων. Η ενότητα αυτή έφθασε στο απόγειό της κατά τη μακρά βασιλεία του εγγονού του Καρόλου Μαρτέλλου, του Καρλομάγνου, βασιλιά των Φράγκων (768-800) και πρώτου αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Φραγκικού έθνους (800-814).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) G. Adams: CIVILIZATION DURING THE MIDDLE AGES, Λονδίνο, 1910. (2) E. Almedingen: CHARLEMAGNE: A STUDY, Λονδίνο, 1968. (3) S. Bachrach: CHARLES MARTEL, MOUNTED SHOCK COMBAT, THE STIRRUP AND FEUDALISM, Studies in Medieval Renaissance History 2,1970. (4) J. Bryce: THE HOLY ROMAN EMPIRE, t έκδοση, Λονδίνο, 1928. (5) J. Bury: HISTORY OF THE LATER ROMAN EMPIRE... A.D. 395-800,2 τόμοι, Λονδίνο 1889, ανατ. Αμστερνταμ 1966. (6) CAMBRIDGE HISTORY OF ISLAM, 2 τόμοι, 1970, ανατ. 1980 (συλλογικό έργο). (7) C. Davis: MEDIEVAL EUROPE, Λονδίνο, 1963. (8) Dictionary of the Middle Ages, Νέα Υόρκη 1982-1989 (λήμματα “ Carolingians”, “ Mayor of the Palace” , "Merovingians" του P. Geary, Charles Martel” του J. Strayer, "Poitiers battle of’ του Th. Noble). 9) E. Duckett: ANGLO-SAXON SAINTS AND SCHOLARS, Λονδίνο, 1967.

(10) Της ιδίας: THE WANDERING SAINTS OF THE EARLY MIDDLE AGES, Λονδίνο, 1964. (11) H. Ebling: PROSOPOGRAPHIE DER AMTSTRAEGER DES MEROWINGERREICHS VON CLOTHAR II. (613) BIS KARL MARTELL (741), Beiheft der Francia 2, 1974. (12) Encyclopaedia Britannica, ιε' έκδοση, Σικάγο, 1980 (λήμματα “ Charles Martel” , “Pepin the Short" της E. Duckett). (13) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, Αθήνα, 1996-(λήμμα “Αβδουραχμάν... ο λ-Γκαφίκι” του Α. Σαββίδη). (14) C. Fenolio: ΠΟΥΑΤΙΕ: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ 732, Ιστορία Εικονογραφημένη (Παπύρου) 53, 1972. (15) Η. Fisher: A HISTORY OF EUROPE, A

Εφιπποι Αραβες τοξότες σε μάχη, από τμήμα παλαιού αραβικού χειρογράφου.

Λονδίνο, 1972. (16) Ε. Gibbon: THE DECLINE AND FALL OF THE ROMAN EMPIRE, Γ , Νέα Υόρκη. 1923. (17) L. Halphen: CHARLEMAGNE ET L EMPIRE CAROLIGNIEN, Παρίσι, 1947. (18) E. Hlawitschka: KARL MARTELL. DAS ROEMISCHE KONSULAT UND DER ROEMISCHE SENAT, Festschrift E. Ennen. 1972. (19) J. Jarnut: UNTERSUCHUNGEN ZUR HERKUNFT SWANAHILDS, DER GAW N KARL MARTELLS, Zeitschrift fuer bayerische Landesgeschichte 40, Μόναχο. 1977. (20) N. Καραπιδάκης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ, 5ος-11ος AI.. Αθήνα. 1996. (21) LEXIKON DES MITTELALTERS. ΜόναχοΖυρίχη, 1977-1997 (λήμματα “ Karl Martelf. “ Poitiers Schlacht von Okt. 732 " του U. Nonn. “Karolinger” του Th. Zotz, “ Hausmeier" του J. Fleckenstein, “Merowinger" του H. Anton). (22) F. Lot: ETUDES SUR LA BATAILLE DE POITIERS, Revue beige de Philologie et cf - stoire 26, Βρυξέλλες, 1948. (23) T. Lounghis (T. Λουγγής): LES AMBASSADES BYZANTINES EN OCCIDENT...407-1096. Αθήνα. 1980. (24) T. Λουγγής: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ... 395-1071, Αθήνα. 1989. (25) Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια ~Υδρια". Αθήνα 1978-1988 (λήμματα “Αυστρασιε “Βουργουνδία" του Τ. Λουγγή.“Κάρολος Μαρτέλλος", “ Μεροβίγγειοι” του Α. Σαββιδη. “ Πεπίνος Β ’ του Εριστάλ”, “Πεπίνος Γ ο Βραχύς” της Φωτ. Βλαχοπούλου). (26) H. Mikoletzky: KARL MARTELL UND GRIFO. Festschrift E. Stengel, 1952. (27) U. Nonn: DAS BILD KARL MARTELLS IN DEN LATEINISCHEN QUELLEN VORNEHMUCH DES 8. UND 9. JAHRHUNDERTS, Fraehmittelalterüche Studien, 4, Βερολίνο, 1972. (28) Tou ιδίου: VON MAJOR DOMUS ZUM REX. DIE AUFFASSUNG VON KARL MARTELLS STELLUNG IM SPIEGEL DER TITULATUR Rheinische Viertelsjahrsblaetter 37. Βόννη 1973. (29) Του ιδίου: DIE SCHLACHT BEI POITIERS Beitraege zur Geschichte des Regnum Francorum, επιμ. R. Schieffer. 1990. (30) C. Oman: THE DARK AGES. EUROPEAN HISTORY, 476-918, Λονδίνο. 1908. (31) Tou ιδίου: A HISTORY OF THE ART OF WAR IN THE MIDDLE AGES, A’: A.D. 378-1278. βελτιωμένη β’ έκδοση, Λονδίνο. 1924. (32) Η. Pirenne: MAHOMET ET CHARLEMAGNE ανατύπ. Παρίσι, 1970. (33) M. Rouche: V AQUITAINE DES WISIGOTHS AUXARABES, 418-781, Παρίσι. 1979. (34) J. Roy-J. Deviosse: LA BATAILLE DE POITIERS, 1966. (35) J. Sauders: A HISTORY OF MEDIEVAL ISLAM. Λονδίνο, 1978. (36) J. Semmler: DIE PIPPINIDISCHE ■ KAROLINGISCHEN SUKZESSIONSKRISE. 714-723. Deutsches Archiv fuer Erforschung des Mittelalters 33, Κολωνία, 1977. (37) Z. Τσιρπανλής: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, δ' αναθεωρημένη έκδοση, Θεσσαλονίκη. 1996.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Σ . ΔΙΑΒΑΤΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ GR ((

ΡΑΡΡΥ

Η

BOYINGTON 0 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ BOYINGTON ΗΓΕΙΤΟ Μ ΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΠΙΤΥΧΗΜ ΕΝΕΣ Μ ΟΙΡΕΣ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΩΝ ΣΤΟΝ Β ’ ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ. ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗΣ ΣΤΑΔΙΟ ΔΡΟ Μ ΙΑΣ ΤΟΥ, ΤΟΣΟ ΜΕ ΤΙΣ ΙΠ ΤΑ Μ Ε Ν Ε Σ ΤΙΓΡΕΙΣ” ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗ Μ Ο ΝΑΔΑ ΠΟΥ 0 ΙΔ ΙΟ Σ ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΗΣΕ ΕΚ ΤΟΥ Μ Η ΔΕΝ Ο Σ (VMF-214, ΤΑ “ΜΑΥΡΑ ΠΡΟΒΑΤΑ’’), ΚΑΤΕΡΡΙΨΕ 28 ΙΑΠΩ ΝΙΚΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ (Ο ΠΡΩΤΟΣ ΑΣΣΟΣ ΤΗΣ ΑΕΡΟ ΠΟ ΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΕΖΟΝΑΥΤΩΝ). Η VMF-214 ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΤΗ ΘΗΤΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟ Υ ΕΧΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ 203 ΕΧΘΡΙΚΑ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜ Α ΔΩ ΔΕΚΑ ΕΒΔΟ Μ ΑΔΩ Ν. Ο “ΡΑΡΡΥ", ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΦΩΝΑΖΑΝ ΧΑΪΔΕΥΤΙΚΑ ΟΙ Α Ν Δ ΡΕ Σ ΤΟΥ, ΚΑΤΑΡΡΙΦΘΗΚΕ Μ ΑΖΙ ΜΕ ΤΟ “ΝΟΥΜ ΕΡΟ 2 ” ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΑΕΡΟ Μ ΑΧΙΑΣ ΜΕ ΤΡΙΑΝΤΑ ΕΧΘΡΙΚΑ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑΣΕ ΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ 20 Μ ΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ, ΤΟΥ ΑΠΟ ΝΕΜ ΗΘ ΗΚΕ ΤΟ “ΜΕΤΑΛΛΙΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΚΟΓΚΡΕΣΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΑΙΡΕΤΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Α Ν Δ ΡΕ ΙΑ Σ ΜΕΤΑΞΥ 12/9/43 ΚΑΙ 3/1/44 ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ Ν Η ΣΩ Ν ΤΟΥ ΣΟΛΟΜ ΩΝΤΟΣ.

0 Ταγματάρχης GregoryBoyington.

Gregory Boyington γεννήθηκε οτις 4 Δεκεμβρίου 1912 στην πόλη Coeur d’ Alene της Πολιτείας Idaho. Από έφηβος είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερη αγάπη για τα αεροσκάφη, πράγμα που ταίριαζε και με τ ατίθασο χαρακτήρα του. Αρχισε τις σπουδές του στο τμήμα μηχανολόγων αεροσκαφών του Πανε­ πιστημίου της Washington, απ’ όπου αποφοίτησε το 1934, Στη συνέχεια εργάστηκε για δύο περί­ που χρόνια ως μηχανικός αεροσκαφών στην ε­ ταιρία Boeing, στο Seattle, αλλά πάντα διατηρού­ σε την επιθυμία να γίνει μάχιμος πιλότος. Το Φ ε­ βρουάριο του 1936 κατατάσσεται στις εφεδρείες του Σώματος των Αμερικανών Πεζοναυτών (USM C Reserve) και ταυτόχρονα εγγράφεται στη σχολή ιπταμένων της αεροπορικής βάσης Ναυτι­

0

"

/ /

Ο

"Α Σ Σ Ο Σ

κού (NAS) της πόλης Pensacola, απ’ όπου αποφοι­ τά ως μάχιμος πιλότος. Η απόφαση να εγκαταλείψει την πολιτική ζωή ήταν το επόμενο βήμα για το νεαρό Boyington και την πήρε χωρίς δεύτερη σκέψη. Τον Ιούλιο του 1937 παραιτείται από την καλοπληρωμένη του εργασία στη Boeing και κα­ τατάσσεται ως μόνιμος ανθυπολοχαγός στους Πεζοναύτες. Από τα τέλη του 1940 υπηρέτησε ως εκπαιδευτής στη σχολή στην οποία και ο ίδιος φοίτησε.

ΤΟΝ ΠΕΖΟΝΑΥΤΩΝ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ KINA Το καλοκαίρι του 1941 ήταν γεμάτο δράση για πολλούς αεροπόρους, όχι όμως και για τον Gregory Boyington. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος διένυε ήδη το τρίτο έτος του και ο πάντα ανήσυχος Boyington δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος με τις συγκινήσεις που του προσέφερε η ιδιότητά του ως εκπαιδευτή πιλότων στη βάση της Pensacola. Τον Ιούνιο του 1941 αποφάσισε να δεχθεί την πρόσκληση-πρόκληση που του προσέφερε ο Ταγματάρχης Claire Lee Chenault και να γίνει μέλος της CAMCO, της εταιρίας-πρόσχημα που είχε στηθεί πριν από λίγα χρόνια με σκοπό την αναδιοργά­ νωση της πολεμικής αεροπορίας του Τσιανγκ Καί Σεκ στην Κίνα. Οι υποσχέσεις του Chenault, εκτός από δόξα, άφθονη δράση και κινεζικά παράσημα, περιλάμβαναν και σημαντικά οικονομικά οφέλη, συνδυασμό που για τον Boyington ήταν ακαταμάχητος. Οι “ Ιπτάμενες Τίγρεις” του Chenault (επίση­ μη ονομασία “ Σμηναρχία Αμερικανών Ε θ ε ­ λοντών" - AVG) έγραψαν το δικό τους έπος κατά τη διάρκεια του Σινοϊαπωνικού πολέ­ μου και τα βαμμένα με σαγόνια καρχαρία Tomahawk έγιναν διάσημα. Στις “ Ιπτάμενες Τίγρεις” ο Boyington συνάντησε μερικούς από τους καλύτερους πιλότους καταδιωκτικών των ΗΠΑ και έμα­ θε να πολεμά κάτω από άθλιες συνθήκες διαβίωσης (στην AVG μόνο το οινόπνευμα έρρεε άφθονο), με σχεδόν πλήρη ανυπαρ­ ξία στρατιωτικών κανόνων. Τον Ιούλιο του 1942 η AVG διαλύθηκε και οι πιλότοι της εί­ τε επέστρεψαν στην Αμερική, είτε επέλεξαν να μείνουν στην Κίνα και να ενσωματω­ θούν στην νεοϊδρυθείσα “ Αεροπορική

Δεκέμβριος 1943. Ο “ Pappy” Boyington “ επί τω έργω", προετοιμάζοντας το “ κοπάδι" του για μια ακόμα έξοδο πάνω από τη Rabaul.

Ομάδα Κίνας” του Ταξίαρχου (πλέον) Claire Lee Chenault. Ο Boyington αποφάσισε να α­ ποχωρήσει και να επιστρέφει στην πατρίδα και στο αγαπημένο του Σώμα των Πεζο­ ναυτών. Ηταν βέβαιος πως η εμπειρία που είχε αποκτήσει ως πιλότος καταδιωκτικών (τριακόσιες έξοδοι και έξι καταρρίψεις, εκ των οποίων του αναγνωρίστηκαν 3,5) θα του έδινε μια μάχιμη θέση (ίσως και διοίκη­ ση μοίρας) σε ένα από τα θέατρα επιχειρή­ σεων του Ειρηνικού.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ “ΚΟΥΡΣΑΡΟ” Η επανέταξή του στο Σώμα των Πεζο­ ναυτών το Σεπτέμβριο του 1942 του επιφύ­ λαξε και μια έκπληξη: το καταδιωκτικό F4U Corsair. Το νέο δημιούργημα της Vought διέ­ θετε κινητήρα 2.000 ίππων, έξι βαριά πο­ λυβόλα (τα περίφημα “ πενηντάρια” ) και ή­ ταν κατασκευασμένο σαν βράχος! Μοναδι­ κή παραφωνία στο σχεδίασμά του αποτελούσε η καλύπτρα του πιλοτηρίου, η οποία περιόριζε αρκετά το οπτικό πεδίο του χειρι­ στή. Τα πτητικά χαρακτηριστικά και η ισχύς

Το Μετάλλιο Τιμής του Κογκρέσου απενεμήθη στον Ταγματάρχη Boyington “ ...δια ασυνήθη ηρωισμό υπεράνω της κλήσης του καθήκοντος” .

πυρός του όμως εντυπώσιασαν αμέσως τον Boyington. Αν με το Ρ-40 του στην Κίνα μπο­ ρούσε να φέρει σε δύσκολη θέση τα ιαπω­ νικά καταδιωκτικά, με το Corsair πίστευε ότι οι αντίπαλοί του δεν θα είχαν καμία τύχη!

Curtiss Ρ-40Β Tomahawk των “ Ιπτάμενων Τίγρεων” . Ο Boyington ανήκε στη δύναμη της 1ης Μοίρας της AVG (“ Αγγελοι της Κόλασης"). Το αεροσκάφος του έφερε τον αριθμό σειράς “ Ρ8182" και τον τακτικό αριθμό “ 21” στην άτρακτο.

Το (ανεπίσημο) έμβλημα της VMF-214. Παρόλα αυτά το νέο απόκτημα της Αεροπο­ ρίας του Ναυτικού δεν κρίθηκε κατάλληλο για επιχειρήσεις από αεροπλανοφόρα και έ­ τσι ικανός αριθμός από αυτά διατέθηκε στο “ φτωχό συγγενή” , την Αεροπορία των Πεζοναυτών. Μετά από μετεκπαίδευση λίγων εβδο­ μάδων στα Corsair, ο Ταγματάρχης Gregory Boyington αναλαμβάνει τη διοίκηση της 122ης Μοίρας Δίωξης των Πεζοναυτών (VMF-122), με την οποία όμως δεν είδε πολύ δράση. Σε αντίθεση με τις μάχες στους αι­ θέρες, ο θερμόαιμος ταγματάρχης είχε εμπλακεί σε ικανό αριθμό καυγάδων. Σε έναν από αυτούς έσπασε τον καρπό του και νο­ σηλεύτηκε σε νοσοκομείο (πηγές αναφέ­ ρουν ότι “ παραλήπτης” της γροθιάς ήταν ανώτερος του αξιωματικός). Οταν η VMF122 αποσύρθηκε αφού συμπλήρωσε έξι ε­ βδομάδες στο θέατρο επιχειρήσεων, ο Boyington έμεινε χωρίς μονάδα και φυσικά είχε εξαιρετικά μικρές πιθανότητες να του δοθεί νέα διοίκηση.

VMF-214 - ΤΑ “ΜΑΥΡΑ ΠΡΟΒΑΤΑ” ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ Τον Αύγουστο του 1943 ο Ναύαρχος William “ Bull” Halsey ζήτησε από το Ναυτικό και τους Πεζοναύτες νέες μοίρες καταδιω­ κτικών, για να βοηθήσουν στις υπό εξέλιξη επιχειρήσεις στην περιοχή των νησιών του Σολομώντος (Solomon). Κατά κανόνα, σι μοί­ ρες αεροσκαφών οργανώνονταν σε μητροπολιτικό έδαφος και στέλνονταν στην πρώ­ τη γραμμή μετά από τη σχετική εκπαί­ δευση. Η στιγμή όμως ήταν κρίσιμη και για ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τους Πεζοναύτες δεν υπήρχε αυτή η πο­ λυτέλεια. Υπό τις συνθήκες αυτές ο Αντι­ στράτηγος Mitchell, διοικητής των αεροπο­ ρικών δυνάμεων των Πεζοναυτών στο νότιο Ειρηνικό, έδωσε εντολή άμεσου σχηματι­ σμού μιας νέας μοίρας δίωξης (VMF-214), η οποία θα μετείχε το συντομότερο δυνατό στην υποστήριξη του αγώνα κατά των θ έ ­ σεων των Ιαπώνων στην περιοχή των κε­ ντρικών Solomon (σύμπλεγμα Russell). Διοι­ κητής της VMF-214 ορίστηκε ο μόνος δια­ θέσιμος τη στιγμή εκείνη, ο Ταγματάρχης Gregory Boyington, ο οποίος ανέλαβε να ορ­ γανώσει και να εκπαιδεύσει όποιους πιλό­ τους ήταν δυνατό να βρεθούν, σε διάστη­ μα τριών το πολύ εβδομάδων! Οι οιωνοί για την καινούργια αυτή μονά­ δα δεν ήταν καθόλου ευνοϊκοί. Στον Boyington δόθηκαν 27 πιλότοι, με μέσο όρο ηλικίας τα 21 χρόνια και 200 ώρες πτήσης ο καθένας. Εκτός από τον ίδιο, μόνο δύο πι­ λότοι είχαν πολεμήσει και σχεδόν κανένας δεν είχε ξαναδεί Corsair στη ζωή του! Τα μό­ να θετικά στοιχεία της ό­ λης υπόθε-

για τη μονάδα τους, που την αποκαλούσαν “ Boyington’s Bastards” (η απόδοση στα ελ­ ληνικά είναι προφανής). Ο Walton άλλαξε το τελευταίο σε “ Black Sheeps” (Μαύρα Πρό­ βατα), για λόγους δημοσίων σχέσεων τις ο­ ποίες είχε κατά νου να προωθήσει.

Η VMF-214 ΣΤΗ BOUGAINVILLE ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ Το Σεπτέμβριο του 1943 η VMF-214 (28 πιλότοι, ο Walton και ο γιατρός της μοίρας) μεταφέρθηκε 880 χλμ. βόρεια, στο Guadalcanal. Διοικητικά ανήκε στην 14η Σμηναρχία (MAG-14) υπό τον Συνταγματάρ­ χη Brice. Μαζί με τις VMF-212, VMF-215 και VM F (Ν)-531 έπρεπε να μοιραστούν τα 27 Corsair που διέθεταν οι Πεζοναύτες στην περιοχή, πράγμα καθόλου εύκολο, δεδο­ μένου ότι η Μοίρα δεν διέθετε ούτε ένα μηχανικό! Στην πρώτη τους

τυχίες για την VMF-214. Η ομάδα των “ α­ προσάρμοστων” , όπως την αποκαλούσαν, είχε μεταμορφωθεί σε ικανό αντίπαλο των Ιαπώνων και ισάξιο συμπολεμιστή των άλ­ λων πολεμικών μοιρών που επιχειρούσαν στην περιοχή. Ο πανταχού παρών αξιωματικός της υπηρεσίας πληροφοριών, Frank Walton, εκ­ μεταλλεύτηκε τις πρώτες επιτυχίες της μονάδας και για να προσελκύσει ευμενή δημοσιότητα συνεργάστηκε με τον πολεμι­ κό ανταποκριτή της εφημερίδας “ Chicago Daily News", George Weller, δίνοντάς του όλα τα στατιστικά στοιχεία των επιχειρήσε­ ων. Ο George Weller δημοσίευσε σειρά από χρονογραφήματα που έκαναν το γύρο του κόσμου. Τα “ Μαύρα Πρόβατα” ήταν πια η διασημότερη μονάδα στον Ειρηνικό και ο Boyington αποτελούσε “ καυτό” θέμα --για τους συντάκτες των εφημερί­ δων. Στις εβδομάδες που θα ακο­ λουθούσαν ο “ Pappy” θαπεριστοιsg§, χιζόταν πάντα από δημοσιογράα φους, ακόμα και κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων!

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ^ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΥΡΟ Το Vought F4Ü-1A Corsair “ Lulubelle” , προσωπικό α ερ ο σ κ ά φ ο ς του Ταγματάρχη Gregory “ Pappy” Boyington , διοικητή της VMF-214. Vella Lavella, Δεκέμβριος 1943.

σης ήταν ότι η διοίκηση του είχε δοθεί “ εν λευκώ” και ότι πολλοί από τους υφισταμέ­ νους του έτρεφαν τόσο σεβασμό προς τους στρατιωτικούς κανόνες όσο και ο διοι­ κητής τους (δηλαδή... κανέναν). Το αλλο­ πρόσαλλο αυτό συνονθύλευμα αμφίβολης στρατιωτικής αξίας (και σε μερικές περι­ πτώσεις μακροσκελούς ποινικού μητρώου) πιλότων, μόνον ο Boyington θα μπορούσε να το δαμάσει και να το μετατρέψει στην κα­ λύτερη μοίρα καταδιωκτικών του πολέμου! Οι μέρες της προετοιμασίας στο Espiritu Santo στις Νέες Εβρίδες, κύλησαν με εκπαι­ δευτικές πτήσεις εξοικείωσης με το Corsair και αναγνώρισης - από τον ίδιο - του έμ­ ψυχου υλικού που του είχε δοθεί. Τα περί τεχνικής αερομαχιών διδάγματά του ήταν άμεσα κατανοητά σε όλους: “ Δεν υπάρχει καμία τακτική, απλά μπαίνεις στη μάχη από καλή θέση και καταρρίπτεις τον πρώτο α­ ντίπαλο που θα βρεθεί μπροστά σου. Τα υπόλοιπα είναι ένστικτο” . Στην προσπάθειά του για εμψύχωση και δημιουργία καλής α­ τμόσφαιρας στη Μοίρα είχε και έναν ανέλ­ πιστο σύμμαχο, τον αξιωματικό της υπηρε­ σίας πληροφοριών Frank Walton, η τοποθέ­ τηση του οποίου είχε γίνει για λόγους πα­ ρακολούθησης του ίδιου του Boyington! Κατά τη διάρκεια των εβδομάδων της εκ­ παίδευσής τους οι πιλότοι της VMF-214 εί­ χαν ήδη αποφασίσει και χρησιμοποιούσαν παρατσούκλια για τον καθένα (“ Pappy” , δη­ λαδή “ μπαμπάς” για τον διοικητή τους) και ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(από τις 12 Σεπτεμβρίου μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου), οι πιλότοι της VMF-214 “ δανεί­ ζονταν” τα αεροσκάφη και τις υπηρεσίες αυτών που τα συντηρούσαν και πετούσαν σε αποστολές κατά της νήσου Bougainville, από τη βάση της Munda στη Νέα Γεωργία. Οι αποστολές αυτές αφορούσαν κυρίως συνο­ δεία βομβαρδιστικών της Αεροπορίας του Στρατού ή του Ναυτικού (Β-24 Liberator/B25 Mitchell ή SBD Dauntless) και προσβολή ευκαιριακών στόχων. Τα περίφημα fighter sweep (“ σκούπισμα” ενός τομέα από τα κα­ ταδιωκτικά του εχθρού), που αποτελούσαν την “ ειδικότητα” του Boyington, είχαν απα­ γορευτεί από τη διοίκηση της Σμηναρχίας, ο Boyington όμως προετοίμαζε τους πιλό­ τους του γι’ αυτά, αφού ήταν σίγουρος ότι θα κατόρθωνε τελικά να πείσει τους ανωτέρους του για τη χρησιμότητά τους στη φθορά των δυνάμεων του εχθρού. Οι αποστολές συνοδείας απαιτούσαν την κάλυψη μεγάλων αποστάσεων με χαμη­ λή ταχύτητα σε σταθερό ύψος και ήταν συνήθως βαρετή υπόθεση για τους πιλό­ τους της VMF-214. Μερικές φορές όμως τα ιαπωνικά καταδιωκτικά εμφανίζονταν και η απραξία διακοπτόταν από λίγα λεπτά βίαιης και θανάσιμης μάχης. Στις περιπτώσεις αυτές ο εχθρός είχε το πλεονέκτημα, αφού μπορούσε να επιλέξει τον τρόπο και τον τό­ πο της επίθεσής του και να απεμπλακεί κα­ τά βούληση. Οι έξι εβδομάδες της πρώτης περιοδείας πέρασαν με εξαιρετικές επι­

Η VMF-214 επέστρεψε στην αφετηρία της στο Espiritu Santo περί τα μέσα Οκτω­ βρίου του 1943. Εκεί ανασυντάχθηκε, πήρε (επιτέλους) νέα αεροσκάφη (το νέο μοντέ­ λο F4U-1A, με ενιαίο κρύσταλλο στην καλύπτρα) και στελεχώθηκε από καινούργιους πιλότους. Παρά την εξαιρετική επιχειρησια­ κή απόδοση της Μοίρας (σχεδόν 50 καταρρίψεις, από τις οποίες ο Boyington είχε πετύχει έξι), ο “ Pappy” συνέχιζε την εκπαί­ δευση των πιλότων του. Από αυτούς είχε χάσει μόνο τρεις στις προηγούμενες επιχει­ ρήσεις, αυτοί που απέμεναν όμως, μαζί με τους 16 νεοφερμένους, είχαν πολλά να μά­ θουν. Εκτός από την εκπαίδευση στον αέ­ ρα, ο Boyington συγκέντρωνε τους πιλότους του τα απογεύματα ή τις βροχερές μέρες και τους έθετε διάφορα επιχειρησιακά προ­ βλήματα. Για να προκαλέσει τη σκέψη τους και να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους απαι­ τούσε γρήγορες απαντήσεις, αφού όπως έ­ λεγε: “ ...προσπαθούσα να τους αναγκάσω να αντιδράσουν αντανακλαστικά. Σε μια αε­ ρομαχία δεν έχεις χρόνο για να επιλέξεις την κίνησή σου, πρέπει να αντιδράσεις σε κλάσμα του δευτερολέπτου. Εργο του πιλό­ του καταδιωκτικών είναι να ρίχνει εχθρικά αεροσκάφη. Ο καλός πιλότος είναι πάντα έ­ τοιμος για μάχη, η ευκαιρία για να νικήσεις τον αντίπαλο μπορεί να σου δοθεί και να χαθεί την ίδια στιγμή” . Επίσης, πέρα από τις ιδέες του περί έλλειψης τακτικής σε μια αερομαχία, ο Boyington γνώριζε τα σημεία υπεροχής του αντιπάλου, πάντα δε προέτρεπε τους πιλότους του να αξιοποιούν τη φανταστική ταχύτητα βύθισης του Corsair και να μην εμπλέκονται σε κλειστή αερομαχία με τα ευέλικτα Zero. Ο κινητή­ ρας του αεροσκάφους τους είχε τα αποθέ­

Σκηνή τρόμου για οποιονδήποτε Ιάπωνα πιλότο της εποχής, ίσως το τελευταίο πράγμα που &α έβλεπε στη ζωή του! (Ενα από τα αρκετά Corsair που εξακολουθούν να πετούν, σε μια εντυπωσιακή φωτογραφία). ματα ισχύος που χρειάζονταν για την τεχνι­ κή του “ hit and run” (κτύπα και φύγε) και έ­ τσι μπορούσαν γρήγορα να ανακτούν την κινητική ενέργεια που απαιτείται για μια γρήγορη διαφυγή ή για επανάληψη της δια­ δικασίας. Αυτός ήταν και ένας από τους λό­ γους που πίστευε ότι το F4U ήταν το καλύ­ τερο καταδιωκτικό για να εφαρμόσει τα “fighter sweep” .

RABAUL, ΤΟ “Κ Λ Ε ΙΔ Ι” ΤΩΝ ΝΗ ΣΙΩ Ν ΤΟΥ ΣΟ ΛΟ Μ Ω ΝΤΟ Σ Το Νοέμβριο του 1943 η VMF-214 ήταν πάλι στην πρώτη γραμμή, όμως η θέση των Ιαπώνων στη Bougainville είχε αποδυναμω­ θεί. Οι Πεζοναύτες είχαν καταφέρει να δη­ μιουργήσουν προγεφύρωμα στη δυτική α­ κτή του νησιού και μάλιστα με περίμετρο αρκετά μεγάλη ώστε να δημιουργηθεί ένας μικρός διάδρομος, ως σταθμός ενδιάμεσου ανεφοδιασμού για τα φίλια αεροσκάφη που επιχειρούσαν κατά του επόμενου μεγάλου στόχου, της Rabaul στη Νέα Αγγλία. Ο ναύ­ σταθμος της Rabaul δεν ήταν κάτι το συνη­ θισμένο. Οι Αμερικανοί τον αποκαλούσαν “ Ιαπωνικό Pearl Harbor” . Προστατευόταν από πέντε αεροδρόμια και μεγάλο αριθμό αντιαεροπορικών και φυσικά οι Ιάπωνες θα τον υπερασπίζονταν μέχρι τέλους. Τα “ Μαύρα Πρόβατα” επιχειρούσαν από τη Munda και τη Vella Lavella με τα ίδια καθήκο­ ντα όπως και πριν (συνοδεία βομβαρδιστι­ κών και προσβολή επίγειων στόχων) και είχαν στο ενεργητικό τους την καταστρο-

Nicolas Trudgian, “ Gunfight Over Rabaul” . 0 πίνακας αυτός μας μεταφέρει λίγη από την ατμόσφαιρα των βίαιων αερομαχιών πάνω από τη Rabaul το φθινόπωρο του 1943, αναπαριστώντας πολύ πειστικά τα Β-24 της Αεροπορίας του Αμερικανικού Στρατού ενώ προσβάλλουν το λιμάνι της Rabaul, με τα Corsair της VMF-214 να εμπλέκονται σε αερομαχία με ιαπωνικά Zero.

φή αρκετών δεκάδων πλωτών μέσων του ε­ χθρού, καθώς και πολυάριθμων στρατιωτι­ κών εγκαταστάσεων. Ηταν ξεκάθαρο πως σε έναν αγώνα φθοράς όπως αυτός, νικη­ τής θα ήταν εκείνος που θα άντεχε περισ­ σότερο. Ο Boyington είχε τελικά καταφέρει να πείσει τους ανωτέρους του για τη χρησι­ μότητα των αποστολών “fighter sweep" και σε κάθε ευκαιρία έθετε το σχέδιό του σε ε­ φαρμογή.

FIGHTER SWEEP Μ Ε ΤΗ Μ ΕΘΟ ΔΟ ‘PAPPY’ Στο “ fighter sweep" οι κανόνες του παι­ χνιδιού δεν έμοιαζαν με αυτούς μιας απο­

στολής συνοδείας ή μιας απλής περιπο­ λίας. Ο επιτιθέμενος εξορμούσε με τη μέγιστη δύναμή του (μέχρι και 80 αεροσκάφη), με μοναδικό σκοπό να βρει και να κατα­ στρέψει τα καταδιωκτικά του αντιπάλου. Δεν υπήρχε καμία “ ύπουλη” τακτική. Επρόκειτο για έναν “ καβγά" στον αέρα. Τέτοιες αποστολές εκτελούσαν και άλλες αεροπο­ ρίες (η Luftwaffe κυρίως, αλλά και η RAF ο Boyington όμως προχώρησε ακόμα π.ο πο­ λύ. Πολλές φορές τα συμμαχικά καταδιω­ κτικά δεν έβρισκαν αντιπάλους τουλάχιστον που να έχουν διάθεση για μάχη,. Τοτε ο Boyington κατεύθυνε το σχηματισμό του πάνω από κάποιο εχθρικό αεροδρόμιο και προκαλούσε από τον ασύρματο τους Ιάπω­ νες “ να σηκωθούν και να πολεμήσουν ! Αυτό το “ τρυκ” πετύχαινε σχεδόν ιάντα και τα Zero εμφανίζονταν για να δώσουν μά­ χη. Οι αερομαχίες που επακολουθούσα', ή­ ταν πραγματικά επικές και η VMF-214 είχε αρκετές απώλειες, οι αντίπαλοι όμως είχαν πολύ περισσότερες! Η τακτικ" του Boyington λειτουργούσε άψογα κα. y p r . ορα η Μοίρα των “ Μαύρων Προβάτων κέρδισε παγκόσμια φήμη, που σε μερικές περιπτώ­ σεις έφθανε την υπερβολή. Ολη η Αμερική, μέσω του Τύπου, ζούσε από κοντά μέρα με την μέρα τη δράση του Boyington και της “ παρέας των καβγατζή­ δων” του. Η φήμη κάποια στιγμή ξεπέρασε την πραγματικότητα, παρουσιάζοντας τους πιλότους της VMF-214 σαν ήρωες πρώτου μεγέθους. Ο ίδιος ο Boyington απομυθοποί­ ησε την κατάσταση στο (best-seller) βιβλίο που έγραψε, τονίζοντας ότι μερικές φορές

49

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

οι άθλοι που του καταλογίζο­ νταν ήταν προϊόντα καθαρής ανοησίας από μέρους του, που είχαν όμως ευτυχή κατάληξη. Οι φήμες, που τον ήθελαν μέθυσο και ατίθασο είχαν με­ γάλη δόση αλήθειας, αλλά όλοι οι συνάδελφοί του συμφωνούν στο ότι ο Boyington δεν πετούσε ποτέ σε κατάσταση μέθης, παρά το ότι αντιμετώπιζε πράγ­ ματι πρόβλημα αλκοολισμού. Η αμερικανική κοινή γνώμη δεν ενδιαφερόταν όμως για όλη την αλήθεια (όπως ισχύει με τα Μ Μ Ε και σήμερα) και έ­ βλεπε στο πρόσωπο του Ταγματάρχη Boyington έναν κλασικό “ σκληροτράχηλο" πεζοναύτη - θρύλο - και πράγματι, αυτός δεν την απογοήτευσε. Η τελευταία αποστο­ λή του Boyington αξίζει να αναφερθεί με πε­ ρισσότερες λεπτομέρειες, αφού αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανόητης γενναιότητας που τον διέκρινε.

Ο ΘΥΤΗΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΘΥΜΑ Το πρωί της 3ης Ιανουαρίου 1944 ο Boyington και η Μοίρα του απογειώθηκαν για άλλη μια αποστολή “fighter sweep” πάνω από την Rabaul. Ο ίδιος λέει πως όλα άρχι­ σαν στραβά εκείνη τη μέρα, αφού το αερο­ πλάνο του είχε βλάβη και αναγκάστηκε να πάρει ένα από τα εφεδρικά της Μοίρας. Λί­ γο πριν από την απογείωση όμως ο υπόλο­ γός του κατάφερε να το επισκευάσει και έ­ τσι την τελευταία στιγμή άλλαξε πάλι αερο­ πλάνο. “ Νούμερο 2” του για την αποστολή αυτή ήταν ο Νεοϋορκέζος Λοχαγός George Ashman. Λίγο πριν φθάσουν πάνω από τη Rabaul εντόπισαν δέκα Zero να ξεπροβάλ­ λουν μέσα από τα σύννεφα και αμέσως εφόρμησαν εναντίον τους, πιστεύοντας ότι θα τους ακολουθούσε και η υπόλοιπη Μοί­ ρα. Ο “ Pappy” κατέρριψε αμέσως ένα Zero και ακολούθησε τα υπόλοιπα κάτω από τα σύννεφα. Αμέσως μετά ο Ashman κατέρριψε και αυτός ένα Zero, που έπεσε φλεγόμενο ακολουθούμενο από άλλο ένα, θύμα του Boyington. Μέχρι εκείνη τη στιγμή όλα πή­ γαιναν καλά. Είχαν ήδη σημειώσει τρεις καταρρίψεις και είχαν τρέψει σε φυγή τα υπό­ λοιπα Zero. Νόμισαν πως τα αεροσκάφη που φάνηκαν να κατεβαίνουν προς το μέρος τους ήταν η υπόλοιπη δύναμη της VMF-214, που επιτέλους κατέφθανε για να ενωθεί μαζί τους. Η μοίρα όμως έπαιξε άσχημο παι­ χνίδι και στους δύο. Το σχηματισμό που κατευθυνόταν επάνω τους αποτελούσαν τα είκοσι Α6Μ5 Zero της 253 Μοίρας του Ιαπω­ νικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού! Σχεδόν αμέσως το Corsair του Λοχαγού Ashman κτυπήθηκε καίρια και άρχισε να χά­ νει ύψος φλεγόμενο. Ο Boyington, αψηφώ­ ντας τα εχθρικά αεροσκάφη που άρχισαν να “ συνωστίζονται” στην ουρά του, ακο­ λούθησε τον συνοδό του καλώντας τον συνεχώς να εγκαταλείψει το καταδικασμέ­ νο Corsair του, πράγμα που όμως δεν έγινε. Ο Ashman ήταν προφανώς ήδη νεκρός. Τα ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μερικό από τα 27 Corsair της Munda. Τα καταδιωκτικά των Πεζοναυτών έφΒασαν μόλις μια εβδομάδα μετά την κατάληψη του (κατ’ όνομα μόνο) αεροδρομίου και τα μοιράζονταν τρεις μοίρες δίωξης.

εχθρικά πυρά άρχισαν να “γαζώνουν” και το δικό του αεροπλάνο, καθώς προσπαθού­ σε να διαφύγει χρησιμοποιώντας το τε­ λευταίο “ ατού” που διέθετε “ καρφώνο­ ντας” το ρύγχος του Corsair προς τα κάτω. Τα εχθρικά καταδιωκτικά τον ακολούθησαν στη βύθισή του και πριν η μεταξύ τους από­ σταση ανοίξει, κατάφεραν και άλλα πλήγ­ ματα στο θήραμά τους. To Zero που έδωσε τη χαριστική βολή στο Corsair του Boyington ανήκε στον άσσο Masajiro Kawato (18 καταρρίψεις). Ο Boyington γράφει: “ Το αερο­ σκάφος μου άρχισε να φλέγεται ενώ ήδη βουτούσα με ταχύτητα 650 περίπου χιλιο­ μέτρων την ώρα και κατάλαβα πως δεν θα τα κατάφερνα. Γνωρίζοντας πως αν σταμα­ τούσα την κάθοδο θα ήμουν σίγουρα νε­ κρός, ανέστρεψα το αεροσκάφος για να το εγκαταλείψω” . Οι θύτες του είδαν το αλεξί­ πτωτό του και τον ίδιο να πέφτουν στη θά­ λασσα και αποφάσισαν πως το κυνήγι δεν είχε τελειώσει ακόμα (όπως διαπιστώθηκε αργότερα, είχαν ανακαλύψει την ταυτότη­ τά του). Για είκοσι λεπτά περίπου τα Zero πραγματοποιούσαν διαδοχικές χαμηλές διελεύσεις πολυβολώντας τον αβοήθητο Boyington στο νερό, πριν η εμφάνιση της υπόλοιπης VMF-214 τους τρέψει σε φυγή. Τα επόμενα εικοσιτετράωρα, όλοι οι πιλότοι της MAG-14 “ χτένιζαν” την περιοχή, χωρίς όμως να βρουν κανένα ίχνος του. Στις 5 Ιανουαρίου 1944 το όνομα του Ταγματάρχη Boyington αναφέρθηκε στις καταστάσεις α­ πωλειών με το χαρακτηρισμό “ Μ ΙΑ” (απωλεσθείς εν υπηρεσία).

ΑΙΧΜ ΑΛΩΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ Στην πραγματικότητα ο Boyington συνελήφθη αιχμάλωτος από ένα διερχόΜενο ια­ πωνικό υποβρύχιο και πέρασε τους επόμε­ νους είκοσι μήνες του πολέμου σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων, καταλήγοντας στο Omori της Ιαπωνίας, απ’ όπου απε­ λευθερώ θηκε στα τέλη Αυγούστου του 1945. Οι Ιάπωνες τον είχαν χαρακτηρίσει ως αιχμάλωτο “ ειδικής μεταχείρισης” και δεν δημοσίευσαν το όνομά του στις καταστά­

σεις του Ερυθρού Σταυρού όπως προβλέπει η Συνθήκη της Γενεύης. Η αιχμαλωσία του ήταν εξαι­ ρετικά σκληρή, με βασανι­ στήρια, απομόνωση και ελ­ λιπή διατροφή. Η VMF-214 διαλύθηκε αμέσως μετά το χαμό του διοικητή της, στον οποίο ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούσβελτ απένειμε το Σταυρό του Ναυτικού (Navy Cross) και των ανώτερη διάκριση των ΗΠΑ, το Μετάλ­ λιο Τιμής του Κογκρέσου (Congressional Medal of Honor). Οταν ο Αντισυνταγματάρχης Boyington επέστρεψε στην πατρίδα, το μετάλλιο του παραδόθηκε από τον ίδιο τον Χάρυ Τρούμαν. Τον Αύγουστο του 1947 ο Gregory Boyington αποστρατεύτηκε με το βαθμό του συνταγματάρχη. Κατά τη διάρ­ κεια της δεκαετίας του ‘50 εξέδωσε το βι­ βλίο “ B aa Baa Black Sheep", το οποίο απο­ τελεί εξαιρετικό ανάγνωσμα για τους φί­ λους της αεροπορίας, αλλά και για κάθε άλ­ λο ενδιαφερόμενο.

“ΜΑΥΡΑ ΠΡΟΒΑΤΑ” ΣΤΗ Μ ΙΚΡΗ ΟΘΟΝΗ Πολλοί ίσως θυμούνται την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά του NBC, με τον David Conrad στο ρόλο του “ Pappy” Boyington, που προβλήθηκε επανειλημμένα από το δίκτυο (1976-1978), αλλά και από τη δική μας τηλε­ όραση κατά τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90 (οι φανατικοί του είδους μπορούν να προμηθευτούν και τα 35 επεισόδια σε βι­ ντεοκασέτες). Ο ίδιος ο Boyington ήταν τε­ χνικός σύμβουλος της παραγωγής και επέ­ τρεψε την άμεση διασύνδεση των φαντα­ στικών ιστοριών της σειράς με το βιβλίο του και την ίδια τη VMF-214. Το γεγονός αυτό δεν του το συγχώρησαν οι συμπολεμι­ στές του και ο ίδιος έδειχνε αργότερα μάλ­ λον μετανιωμένος. Τον Αύγουστο του 1988 ο Gregory Boyington έχασε την πολύχρονη μάχη του με την επάρατη νόσο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) AMERICAN VOLUNTEER GROUP, Operational Archives. (2) Boyington G.: BAA BAA BLACK SHEEP, G.P. Putnam & Sons, New York, 1958. (3) Brooks J.: THE COMPLETE DIRECTORY TO PRIMETIME NETWORK TV SHOWS, 1946 PRESENT, Ballantine Books, New York, 1992. (4) Jablonski E.: AIRWAR, Doubleday & Company, Stow, 1971. (5) Skulski P.: ASY PRZESTWORZY 1939-1945, Ace Publications, Wroclaw, 1995. (6) Styling M.: CORSAIR ACES OF WORLD WAR 2, Osprey Publishing, London, 1995. (7) United States Marine Corps: AWARD RECIPIENT ARCHIVES.

ΑΘ ΗΝΑ ΝΤΟΥΛΙΑ Εκπαιδευτικός, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Τμήματος Ιστορίας Λαογραφίας ΠΤΔΕ

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΡΟΔΟΣ

Η ΡΟΔΟΣ, ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΑΤΟ ΕΜ ΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ Κ ΑΙΡΙΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΕ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΡΟΛΟ ΣΤΑ Μ ΕΣΑΙΩ Ν ΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. Η ΕΞΕΧΟΥΣΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΠΟΥ ΚΑΤΕΙΧΕ ΣΤΟ ΧΑΡΤΗ, ΣΥΝΕΤΕΛΕΣΕ ΣΤΟ ΝΑ ΕΧΕΙ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΡΟΛΟ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΜ ΠΟΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΑΜ ΕΣΑ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΡΑΤΗ. Δ Ε Ν Ε ΙΝ Α Ι ΤΥΧΑΙΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΠΟΛΛΑ ΞΕΝΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΥΛΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΝ ΝΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΟΥΝ, ΠΡΟΣΑΡΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΤΙΣ ΗΔΗ ΚΑΤΑΚΤΗΘΕΙΣΕΣ ΕΠΑΡΧΙΕΣ ΚΑΙ ΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΑΝΤΙ ΣΤΑΘΗΚΕ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΤΟ ΕΠΟΦΘΑΛΜΙΟΥΣΑΝ ΚΑΙ ΑΝΤΕΞΕ ΣΤΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟ ΛΙΟ ΡΚΙΕΣ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗ.

Χρυσό νόμισμα του Ηράκλειου Α ’ (610641) “ γενειοφόρου" (7ος αιώνας). Επί της βασιλείας του έλαβαν χώρα οι πρώτες αραβικές κατακτήσεις στη Μέση Ανατολή.

Α Π Ο ΤΑ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΙΠΠΟΤΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ (4ος αι - 1309)

ημάδια του μεγαλείου της Ρόδου μπορεί κάποιος να θαυμάσει επισκεπτόμενος σήμερα το νησί και κυρίως το κάστρο της πόλης. Τα μνημεία, η πλούσια παράδοση, (ιστορική και πολιτισμική), το κλίμα, αλλά και οι φυσικές ο­ μορφιές, έχουν μετατρέψει το νησί σε τουρι­ στικό πόλο έλξης, κοσμοπολίτικο κέντρο δια­ σκέδασης και περιοχή ενδιαφέροντος ιστο­ ρικών και αρχαιολόγων μελετητών. Εκατο­ ντάδες χιλιάδες ταξιδιώτες και πολλοί μελε­ τητές από ξένες χώρες, αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα επισκέπτονται τη Ρόδο, όχι μόνο για να θαυμάσουν τις ομορφιές της και τα αξιοθέατά της, αλλά και για να τη μελετή­ σουν. Ο Αισχίνης, ο Στράβων, ο Λουκιανός, ο Οράτιος και πολλοί άλλοι ποιητές και συγγραφείς, έχουν εξυμνήσει την ομορφιά του νησιού και έχουν υπογραμμίσει τη στρατηγικότητα της θέσης του και τη σημασία του στη διαμόρφωση του γεωγραφικού και ι­ στορικού χάρτη της περιοχής. Στις γραμμές που ακολουθούν θα παρα­ κολουθήσουμε την πορεία της πολιτικοστρατιωτικής ιστορίας της Ρόδου από τα πρωτοβυζαντινά χρόνια (4ος-5ος αιώνας) ως την ιπποτική κατάκτηση (1309). Η παρουσία­ ση δεν μπορεί βέβαια παρά να γίνει με τρόπο ευσύνοπτο, με αναφορά στα σημαντικότερα γεγονότα, διευκρινίζοντας παράλληλα κάποιες πτυχές και υπογραμμίζοντας κάποιες

Σ

άλλες σημαντικές πλευρές της ιστορίας του νησιού.

51 ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ. ΠΕΡΣΩΝ, ΑΡΑΒΩΝ, ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΜΑΝΩΝ Η Ρόδος είναι ένα νησί του νοτιοανατολι­ κού Αιγαίου πελάγους, το μεγαλύτερο του νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου και το τέταρτο σε έκταση νησί της Ελλά­ δας. Το ήπιο κλίμα, το γόνιμο έδαφος και η θέση του στο θαλάσσιο κόμβο ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, αποτελούν τους τρεις κύ­ ριους παράγοντες που συνετέλεσαν στη δια­ μόρφωση της πλούσιας ιστορίας του προνο­ μιούχου αυτού νησιού. Οι απαρχές της εμφα­ νίζονται στους αρχαίους μύθους. Ο Πίνδα­ ρος αναφέρει ότι όταν ο κόσμος κατανεμήθηκε ανάμεσα στους Θεούς, ο Ηλιος επέλεξε ως κατοικία του τη Ρόδο. που τότε “ ανέτειλε” από τα βάθη της θάλασσας. Αυτή η προφορική παράδοση βρίσκεται αποτυπωμένη και σε ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών. Η δική μας αναφορά ξεκινά από τον 4ο αιώνα μ.Χ. Το 344/5 έγινε ισχυρός σεισμός στη Ρόδο, ισχυρότερος και σοβαρότερος ό­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μως ήταν αυτός του 515, που επέ­ φερε μεγάλες καταστροφές. Οπως αναφέρει ο Μαλάλας “η Ρόδος επί της βασιλείας του Αναστασίου (σ.σ. του Α') έπαθεν υπό θεομηνίας το τρίτον αυτής πάθος νυκτός". Ο αυτοκράτορας πραγματοποίησε τότε μεγά­ λες δωρεές σε όσους έζησαν και κατασκεύασε μεγάλα κτίσματα στην πόλη. Επισκεύασε τείχη και αγωγούς, λι­ μάνια και δημόσια λουτρά. Η πόλη ύστερα από αλλεπάλληλες συμφορές δεν ήταν δυνατό να κτιστεί όπως ήταν. Γι’ αυτό κατε­ δάφισαν τα παλαιά τείχη και τα περιόρισαν στη σημερινή τους θέση, μέσα στα οποία κτί­ στηκε η μεσαιωνική πόλη, περίπου όπως εί­ ναι σήμερα. Η Ρόδος περιήλθε στη δίκαιο δοσία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κρά τους (Βυζαντίου). Από τον 5ο αιώνα ως τα τέλη του 11ου η Ρόδος δέχθηκε διάφορες ε­ πιδρομές από τους Ισαύρους, τους Σασανίδες Πέρσες, τους Αραβες και τους Σελτζούκους Τούρκους. Τον 5ο αιώνα λεηλατήθηκε από την ορεινή φυλή των Ισαύρων της Μικρά· σίας, οι οποίοι εξαιτίας της ληστρικής και πολεμικής τους φύσης στρατολογούντο από το Βυζάντιο. Την εποχή εκείνη (469470) μια μοίρα Ισαύρων κατευθυνόταν με πλοία στην Κωνσταντινούπολη - Αυτοκράτορας τότε ήταν ο Ζήνων. Περνώντας από τη Ρόδο βγήκαν στην ξηρά και αποφάσισαν, να τη λεηλατήσουν. Πραγματοποίησαν φόνους και αρπαγές, αποκρούστηκαν όμως σε αιμα­ τηρές συγκρούσεις, επανήλθαν στα πλοία τους και συνέχισαν το ταξίδι τους για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί επιχείρησαν να επαναλάβουν τα ίδια, αλλά απέτυχαν και τιμω-

52

ρήθηκαν. Τον 7ο αιώνα η Ρόδος δοκίμασε την επι­ δρομή των Περσών του Σασανίδη σάχη Χοσρόη Β ’, οι οποίοι στον πόλεμο με τον Ηρά­ κλειο Α’ βρήκαν την ευκαιρία, αποβιβάστη­ καν στη Ρόδο σε κάποιο απροσδιόριστο χρο­ νικό διάστημα (μεταξύ 620/21 και 624/25) και τη λεηλάτησαν. Ο Ηράκλειος τους κατατρό­ πωσε οριστικά το 628/29, αφού τους είχε ανα­ γκάσει να αποσυρθούν γρήγορα από το νησί. Εκτοτε οι Πέρσες δεν ενόχλησαν πάλι το κράτος με νέους πολέμους. Το Βυζάντιο α­ παλλάχθηκε από τους Πέρσες, δεν μπόρεσε όμως να αναπνεύσει για πολύ χρονικό διά­ στημα, αφού εμφανίστηκαν οι Αραβες με νέ­ ες επιδρομές. Την εποχή που ο Ηράκλειος διεξάγει τους πολέμους του, έχουμε την εμφάνιση του Μουσουλμανισμού στην Αρα6ία. Οι Αρα­ βες, λαός αφανής ως τότε, με τη διδασκαλία του Μωάμεθ αφυπνίζεται και αρχίζει μια εκ­ στρατεία με το ζήλο του νεοφώτιστου για να επιβάλει τη νέα θρησκεία στους γύρω λαούς. Ετσι πολύ γρήγορα αρχίζουν οι κατακτήσεις τους σε όλη την Αραβία, την Παλαιστίνη, τη Συρία και την Αίγυπτο. Το Βυζάντιο δέχθηκε πρώτο τις επιδρομές τους, αλλά ήταν αποδιοργανωμένο και εξαντλημένο από τους Περσικούς πολέμους και δεν είχε το χρόνο

Γ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχέδιο νομίσματος του μεγάλου Αραβα κατακτητή Μωαβία Α ’, ιδρυτή του Χαλιφάτου των Ομαϋαδών. (Α. Σαββίδης, Οικουμενικό βυζαντινό κράτος και εμφάνιση του Ισλάμ, 1990). Οταν ο Μωαβίας ήταν κυβερνήτης της Συρίας, πραγματοποίησε τη μεγάλη ναυτική επιδρομή του 653/654 κατά της Ρόδου. “ *Ε

Δύο απεικονίσεις του Λέοντα Γ ’ Ισαύρου (717-741) σε νόμισμα (Κ. Αμαντος, Ιστορία, Α’) και σε μικρογραφία χειρογράφου του 14ου αιώνα (Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισίων). Διεξήγαγε σκληρούς πολεμικούς αγώνες κατά των Αράβων στα μικρασιατικά εδάφη.

να ανασυνταχθεί και να οργανωθεί. 0 ναυτι­ κός ανταγωνισμός μεταξύ Βυζαντινής Αυτο­ κρατορίας και Ισλάμ έμελλε να αποτελέσει διαρκή “πονοκέφαλο” για την αυτοκρατορία. Το “ νησί των Ρόδων” δέχθηκε επανει­ λημμένα τις επιθέσεις αλλεπάλληλων αραβι­ κών και τουρκικών στόλων, αρχικά εκ μέ­ ρους τριών χαλιφάτων, του Πατριαρχικού (632-661), του Ομαναδικού (661-750) και του Αββασιδικού (750-11ος αι.), αργότερα δε εκ μέρους των Σελτζούκων Τούρκων, αλλά και των Τουρκομάνων των ναυτικών εμιράτων της δυτικής Μικράς Ασίας. Ο λόγος είναι α­ πλός, αν λάβουμε υπόψη τη σημαντική γεω­

γραφική θέση του νησιού, καθώς και το σπουδαίο οχυρωμένο λιμάνι που διέθετε. Η Ρόδος, πολύ κοντά j, στη Μικρά Ασία, αλλά και στην 11 Κρήτη, αποτέλεσε κόμβο διαμεταU κομιστικού εμπορίου ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί από τον 7ο αιώνα είχαν αντιληφθεί τις μουσουλμανικές βλέ­ ψεις στο νησί. Αυτές στόχευαν κυρίως στην εγκατάσταση αποικίας για τον ασφα­ λέστερο έλεγχο της μεγάλης ναυτικής οδού που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και δια μέσου Τενέδου, Χίου, Σάμου, Κω, Ρό­ δου, Ατταλείας, Κύπρου, Αντιόχειας, Λαοδικείας, Τρίπολης, Βηρυττού, Σιδώνας, Τύρου και Καισάρειας, κατέληγε στο φημισμένο ε­ μπορικό κέντρο της ελληνικής Ανατολής, την Αλεξάνδρεια. Ετσι η Ρόδος θα βρεθεί ανάμεσα σε μια έντονη βυζαντινο-αραβική διαμάχη για ναυτική επικυριαρχία από τον 7ο έως και τις αρχές του 9ου αιώνα. Ο Ηλίας Κάλλιας χαρακτηρίζει τον 7ο αιώνα περίοδο που αναγγέλ­ λει την απαρχή των “ σκοτεινών αιώ­ νων για την Ιστορία της Ρόδου” . Οι Αραβες επιχειρούν την εγκατά­ σταση μόνιμης φρουράς για να τη χρησι­ μοποιήσουν ως ναυτική βάση στο σχέδιό τους για την κατάληψη της Κωνσταντινούπο­ λης μαζί με άλλα σημαντικά κέντρα, όπως αυτά της Λυκίας, της Σμύρνης και της Κυζίκου. Το 653/54 ο Μουσουλμάνος κυβερνήτης της Συρίας Μωαβίας εισβάλλει στη Ρόδο, την καταλαμβάνει και καταστρέφει τον Κολοσσό-Ηλιο που είχε κατασκευασθεί πριν από 1360 χρόνια. Κατόπιν πούλησε τα κομμάτια του περίφημου ορειχάλκινου Κολοσσού-θεού Ηλίου σε κάποιο Ιουδαίο έμπορο από την Εδεοσα. 0 Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννη­ τος (DAI, εκδ. Moravcsik, 84, 86, 88) περιγρά­ φει λεπτομερώς το άγαλμα ως εξής: “ άγαλμα δε ήν του ηλίου χαλκούν, κεχρυσωμένον από κεφαλής έως ποδών, έχον ύψος πήχεις Π' και πλάτος αναλόγως του ύψους... τον εν Ρόδω Κολοσσόν οκτάκις δέκα Λάχης οποίει πηχέων, ο Λίνδιος” . Λέγεται ότι χρειάστηκαν 900 καμήλες για να μεταφέρουν τα κομμάτια του πεσμένου αγάλματος στην Ανατολή. Το 672/73 επιχειρείται άλλη μια επιδρομή του χαλίφη πλέον (από το 661) Μωαβία Α ’ κα­ τά του νησιού. Η δεύτερη αυτή επιδρομή εί­ χε ως αποτέλεσμα μια πρόσκαιρη εγκατά­ σταση μουσουλμανικής αποικίας στο νησί για μια επταετία, ως το 680, οπότε αποχώρη­ σαν οι έποικοι με εντολή του χαλίφη. Το 715 λαμβάνει χώρα στο νησί στασια­ στικό κίνημα του στόλου των Οψικιανών, που έχει ως αποτέλεσμα τη δολοφονία του Βυζα­ ντινού ναυάρχου και την αναγόρευση νέου αυτοκράτορα του Θεοδοσίου Γ Αδραμυτίου. Το 807/8 γίνεται η τελευταία επιδρομή των Αράβων κατά της Ρόδου, από τον ναύαρ­ χο του μεγάλου Αββασίδη χαλίφη Χαρούναλ-Ρασίντ, τον Χουμεϊδ. Σύμφωνα με περι­ γραφή του Θεοφάνη (χρονογραφία, εκδ. de Boor, 483), ο Αραβας ναύαρχος δεν μπόρεσε να καταλάβει το φρούριο της Ρόδου, αλλά ο

Κ Ο Χ5 1 C it tf t

■^''•Χα λ λ ιθ ιη ς 1

π ολλωνα ' *4 . ΜΟΝίϊΤΣΛΜηΐΚΑ* ι ..ΜΟΝΗ ΑΠΟΛΛΩΝΑ Λ \ ',\ J-

‘-·];:&μϊο λ_ IS

>-νίόϊ· ν+ΜΟΝΗ ΑΚΡΑΜΥΤΗ ’γ Γ'ΧΤ0%^/ ΑΓ. ΙΣΙΔΩΡΟΣ

Jüfe- Ε Ξ Ξ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ

ΟΡΟΣ ΚΑΛΑΘΟΣ

λ ΡΧΑ1Α-ΜΕΣΑ1ΩΝΙΚΗ ^ a —ΜΟΝΟΛΙΘΟΣ ΛΑΡΔΟΣ^

Η Ρόδος και το φρούριό της, όπως εικονίζεται σ το ν Giuseppe Rosaccio (Viaggio da Venetia a Constantinopoii, Venezia 1630) (Γ. Γκίκας, Κάστρα, Β ’).

στόλος του καταποντίστηκε κοντά στα Μύρα της Λουκίας μετά από τη θαυματουργή ε­ πέμβαση του τοπικού αγίου, του Αγίου Νικο­ λάου: “Τούτω τω έτει, μηνί Σεπτεμβρίω, ινδικτιών α’, Ααρών, ο των Αράβων αρχηγός, με­ τά του στόλου κατά της Ρόδου Χουμεϊδ εξέπεμψεν. Ούτος αθρόως καταπλεύσας και την Ρόδον καταλαβών πολλήν άλωσιν εποιήσατο εν αυτή. Το μέντοι εν αυτή φρούριον διεφυλάχθη απόρθητον. Εν δε τω επανέρχεσθαι αυτόν φανερώς κατεπολεμήθη υπό του αγί­ ου και θαυματουργού Νικολάου. Ελθών γαρ εις τα Μύρα και την ιεράν αυτού συντρίψαι πειραθείς λάρνακα, άλλην αντ’ εκείνης πλη­ σίον παρακειμένην κατέκλασεν. Αυτίκα τε πολλή ανέμων και θαλαττίων κυμμάτων βρο­ ντών τε και αστραπών ανωμαλία τον στόλον κατέλαβεν, ως ικανά συντριβήναι σκάφη, αυτόν τε τον θεόμαχον Χουμεϊδ επιγνώναι την του αγίου δύναμιν και πάρ’ ελπίδα τον κίνδυνον εκφυγείν” . Πρέπει να αναφέρουμε ότι η Ρόδος από τα τέλη του 7ου αιώνα υπάγεται διοικητικά στο βυζαντινό ναυτικό Θέμα των Καραβησιάνων, το οποίο αργότερα θα μετεξελιχθεί (πρώτες δεκαετίες του 8ου αιώνα) σε Θέμα Κιβυρραιωτών, όπως μαρτυρεί ο Κωνσταντίνος Ζ ’ Πορφυρογέννητος στα μέ­ σα του 10ου αι. στο έργο του “ Περί των θ ε ­ μάτων” (εκδ. Pertusi, 79). Ανάμεσα στις τελευταίες αραβικές και στις πρώτες τουρκικές επιδρομές κατά του νησιού μεσολαβεί μια περίοδος σχετικής η­ ρεμίας για τρεις περίπου αιώνες (807/81090/93), δηλαδή ως την εποχή λίγο πριν από την Α ’ Σταυροφορία. Από το 1090/93, μέχρι και το τελευταίο τέταρτο του 13ου αιώνα έγιναν και τουρκικές επιδρομές εκ μέρους των Σελτζούκων, αλλά και των εμιράτων της δυτι­ κής Μικρασίας. Βέβαια στο διάστημα αυτό δεν εκλείπουν άλλες επιδρομές κατά της Ρό­ δου, όπως εκείνες που πραγματοποίησαν πειρατικοί στόλοι των Δυτικών, ιδιαίτερα των

Ο Κώνστας Β ’ ο “ Πωγωνάτος” (642-668) σε μικρογραφία χειρογράφου του 14ου αιώνα (Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού). Αντιμετώπισε τις πρώτες ναυτικές επιδρομές των Αράβων στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο.

Βενετών και των Πιζάνων. Μεταξύ 1089 και 1093 χρονολογείται επι­ δρομή του ανεξάρτητου Σελτζούκου εμίρη της Σμύρνης Τζαχά, υπάρχουν όμως αμφιβο­ λίες σχετικά με το αν πράγματι κατέλαβε τη Ρόδο. Για το τελευταίο τέταρτο του 13ου αιώνα έχουμε μια πιο σαφή εικόνα για τις τουρκο­ μανικές επιδρομές. Συγκεκριμένα, από το 1250 η Ρόδος βρέθηκε σε χαλαρή εξάρτηση από την Κωνσταντινούπολη, υπό την εξουσία διαφόρων δυτικών πρώην κουρσάρων, όπως των Κριβικιώτη (περ. 1275 - περ. 1278), Giovanni dello Cavo (περ. 1278 - περ. 1282) και Andrea Moresco (1282/3-1305/6), που βρίσκο­ νταν στην υπηρεσία των δύο πρώτων Παλαιολόγων αυτοκρατόρων, Μιχαήλ Η’ (12591282) και Ανδρόνικου Β ’ (1282-1328). Ετσι από το 1278 οργανώνονται οι πρώτες τουρκικές επιδρομές στα παράλια απέναντι στη Ρόδο,

ενώ στις τελευταίες δεκαετίες του 13ου αιώ­ να και στις αρχές του 14ου αιώνα οι Τουρκομάνοι επιχειρούν διάφορες επιδρομές στη Ρόδο. Από το 1300 και μετά οι Τουρκομάνοι του “ Μανταχίου” (Μεντεσέ), εκμεταλλευό­ μενοι και τους σεισμούς που έπληξαν το νη­ σί, πραγματοποιούν εκτεταμένες λεηλασίες, ιδίως το 1302/3, το 1303/4 και το 1307. Το 1306, χρονολογία σημαντική, παρατηρείται συνεργασία Ελλήνων-Τουρκομάνων για την αντιμετώπιση των Ιωαννιτών Ιπποτών. Ακόμα το 1307 επιχειρείται νέα επιδρομή των Τουρκομάνων για να ενισχύσουν τα προγεφυρώματά τους στο νησί, η οποία αποτυγχά­ νει. Τα τελευταία υπολείμματά τους εκδιώκο­ νται στα τέλη του 1310, οπότε τις τύχες του νησιού αναλαμδάνουν οι Ιππότες του Νοσο­ κομείου, οι οποίοι εκδιώκουν τους τελευταί­ ους εκπροσώπους του Εμιράτου του Μεντε­ σέ. Το 1311/12 ο εμίρης του Μεντεσέ. Μασούτ, επιχείρησε απόβαση στη Ρόδο σε μια προσπάθεια να καταλάβει κάποιο τμήμα της, παρά την εμπορική Συνθήκη που είχε υπο­ γράψει με τον “ Μέγα Μάγιστρο” των Ιωαννιτών ιπποτών, Fulques de Villaret. To 1312 ο διά­ δοχος εμίρης Οσμάν μπέης διεξάγει μάχη με τους Ιωαννίτες ιππότες, την οποία και χάνει. Το 1321/22 γίνεται η τελευταία και ουσιαστι­ κή προσπάθεια των Τουρκομάνων του Με­ ντεσέ, υπό τον Οσμάν, για κατάληψη της Ρό­ δου. Από το 1318/19 αναλαμδάνουν την πρω­ τοβουλία του αγώνα οι Τουρκομάνοι του Αϊδινίου. Από το 1310 ως το 1523 οι Ιωαννίτες θα έχουν να αντιμετωπίσουν τουρκομανικές. μαμελουκικές και οθωμανικές επιθέσεις.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΑΛΑΔΩΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΟΥΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ Για τη Ρόδο δεν υπήρχε μόνο η απειλή των Αράβων και των Τουρκομάνων. αλλά και εκείνη των Δυτικών, που αποτέλεσε σοβαρό πρόβλημα. Πλοία της Βενετίας, της Γένοβας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

της Πίζας και του Αμάλφι, μετά την καταστο­ λή της δράσης των Αράβων πλέουν από τον 11ο αιώνα ελεύθερα και εξασκούν το εμπό­ ριο με την ανοχή και την προστασία της Αυτοκρατορίας. Είναι η εποχή κατά την ο­ ποία αρχίζει να διεισδύει η δυτική ναυτική δύναμη, η οποία συνετέλεσε στην εξασθένι­ ση και την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρα­ τορίας. Η οικονομική εκμετάλλευση της χώ­ ρας καταλήγει σε πειρατικές επιδρομές, από αντιζηλία των εκμεταλλευτών. Φυσικά μέσα σε αυτό το κλίμα η Ρόδος προβάλλει ως το “ μήλο της έριδος” μεταξύ Βενετίας και Βυζαντίου, λόγω του ότι είναι σημαντικότατο εμπορικό κέντρο στην περιοχή της ανατολι­ κής Μεσογείου, ενώ η στρατηγική της θέση εξυπηρετεί τα εμπορικά συμφέροντα των διαφόρων διεκδικητών-ανταγωνιστών. Ας μη ξεχνάμε ότι η ναυτιλία στη Ρόδο είχε γνωρί­ σει μεγάλη άνθηση κατά το μεσαίωνα, από την εποχή μάλιστα που ο Μέγας Κωνσταντί­ νος και έπειτα ο Ιουστινιανός Α’ είχαν τοπο­ θετήσει τη Ρόδο επικεφαλής της αυτοκρατορικής “ επαρχίας των νήσων του Αιγαίου” (4ος - αρχές 7ου αι). Από τον 10ο αιώνα και μετά, εποχή που αρχίζει η εμπορική διείσ­ δυση των Ιταλών, η Ρόδος υφίσταται μεγά­ λες καταστροφές. Σ ’ αυτό συμβάλλει και η ά­ λογη και αφελής, εκ μέρους της αυτοκρατο­ ρίας, παραχώρηση προνομίων στους Δυτι­ κούς για την επιτυχέστερη διεξαγωγή του ε­ μπορίου τους. Οι λεηλασίες του Σελτζούκου εμίρη της Σμύρνης Τζαχά στα τέλη του 11 ου αιώνα και οι επεμβάσεις των Φράγκων σταυροφόρων του 12ου αιώνα, δημιούργη­ σαν στο νησί μια ασταθή κατάσταση. Στις αρ­ χές του 13ου αιώνα, το 1204 (χρονολογία βα­ ρυσήμαντη για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία), έγινε η πρώτη άλωση και η διανομή του Βυζαντινού κράτους, από τους σταυροφό­ ρους της Δ' Σταυροφορίας, στην οποία η Β ε ­ νετία έλαβε την “ μερίδα του λέοντος” . Μετά όμως από την κατάληψη της Πόλης δεν πα­ ραδόθηκε όλο το κράτος. Η Νίκαια, η Τραπεζούντα, η Ηπειρος, παρέμειναν ανεξάρτητες. Οι Λατίνοι άρχισαν επιδρομές για να τις κα­ ταλάβουν. Πήραν αρκετά νησιά,όχι όμως και τη Ρόδο, την οποία δεν μπόρεσαν να καταλά­ βουν. Οι Αγγελοι (αυτοκράτορες) είχαν τοπο­ θετήσει εκεί έναν άνδρα με πολλές διοικητι­ κές και στρατιωτικές ικανότητες, τον Λέοντα Γαβαλά, ο οποίος ανακηρύχθηκε ανεξάρτη­ τος ηγεμόνας (ή αλλιώς “ αυθέντης” της Ρό­ δου). Το νησί της Ρόδου παρέμεινε ανεξάρ­ τητο ως και το θάνατο του αδελφού του Λέο­ ντα, του Ιωάννη Γαβαλά (1250), οπότε υποτά­ χθηκε εντελώς στον αυτοκράτορα της Νίκαι­ ας Ιωάννη Γ ’ Δούκα Βατάτζη.

Λέων Γαβαλάς (1204-1240) και Ιωάννης Γαβαλάς (1240-1250) Ο Λέων Γαβαλάς υπήρξε μια παρεξηγημένη μορφή, όπως τουλάχιστον αποκαλύ­ πτουν αρκετές πηγές. Ομως, μια πιο προσε­ κτική ματιά και ένα πιο κριτικό βλέμμα μπο­ ρούν αμέσως να διαπιστώσουν τη μεγαλο­ πρέπεια, τις ικανότητες και την αξία της ση­ μαντικής αυτής προσωπικότητας. Αν μάλιστα ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λάβουμε υπόψη ότι οι περισσότεροι από τους συγγραφείς (οι περισσότερες πηγές τον παρουσιάζουν ως στασιαστή, ανυπά­ κουο, επαναστάτη, ανταπαιτητή του Βυζα­ ντινού θρόνου, συμφεροντολόγο και γενικά με τα πιο μελανά χρώματα) πρόσκειντο στον εκάστοτε αυτοκράτορα ή εργάζονταν για λο­ γαριασμό του, συνεπώς κάθε αντίρρηση ή α­ νυπακοή στο βασιλικό πρόσωπο θεωρείτο ε­ χθρική, μπορούμε να καταλάβουμε το γιατί τον χαρακτηρίζουν έτσι. Μόνο μια πηγή, ο Νι­ κηφόρος Βλεμμύδης, που είχε και την ευκαι­ ρία να συναντήσει προσωπικά τον Λέοντα και να τύχει της φιλοξενίας του, αποφαίνεται γι' αυτόν με θετικά και ευνοϊκά λόγια. Ο Λέων Γαβαλάς καταγόταν από αριστο­ κρατική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Την εποχή που βασίλευαν οι Αγγελοι (11851204), η οικογένεια του Γαβαλά ήταν ισχυροί γαιοκτήμονες στην Κρήτη. Ο Λέων Γαβαλάς διορίστηκε κυβερνήτης από τους Αγγέλους και την κρίσιμη εποχή μετά την πτώση της Βασιλεύουσας (1204) ο Λέων, που έτυχε να βρίσκεται στη Ρόδο (η οποία επρόκειτο να γί­ νει αποικία της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρ­ κου), ανακήρυξε τη Ρόδο ανεξάρτητο νησί και τον εαυτό του ανεξάρτητο δυνάστη/αυθέντη του νησιού. Ηταν η καλύ­ τερη από τις επιλογές που είχε (οι άλλες δύο επιλογές του ήταν είτε να δεχθεί τη βενετι­ κή κυριαρχία, είτε να αναγνωρίσει τη νομιμό­ τητα και την επικυριαρχία του Θεόδωρου Α' Λάσκαρη της Νίκαιας) και αμέσως προσπά­ θησε να σταθεροποιήσει την εξουσία του με την παραχώρηση γαιών και κτημάτων στους οπαδούς του. Ο Λέων φαίνεται ότι παρέμεινε εντελώς ανεξάρτητος καθόλη τη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδώρου Α ’ Λάσκαρη (1204/5-22), ο οποίος δεν φαινόταν να έχει χρόνο να ασχοληθεί με τον δυνάστη της Ρό­ δου, απειλούμενος καθώς ήταν από πολλές πλευρές (Λατίνους, Σελτζούκους, Ελληνες ε­ παναστάτες στην περιοχή της δυτικής και βορειοδυτικής Μικράς Ασίας). Ετσι οι δυνά­ μεις της Νίκαιας ήταν μονίμως απασχολημέ­ νες. Εκείνος που ανασυγκρότησε το στρατό και το στόλο της Νίκαιας και κατάφερε να πε­ ριορίσει σημαντικά τις επιτυχίες των Λατί­ νων στο Αιγαίο Πέλαγος, ήταν ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης (1222-54), διάδοχος του Θεοδώρου Α ’. Γύρω στα τέλη του 1225 - αρ­ χές του 1226 ο Βατάτζης αποφάσισε να ασχο­ ληθεί προσωπικά με τον Λέοντα. Ετσι, επικε­ φαλής ενός στόλου υπέταξε τα νησιά Λήμνο, Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία και Κω. Ο Λέων, ανα­ γνωρίζοντας τον κίνδυνο αποκλεισμού, ανα­ γκάστηκε να αναγνωρίσει την κυριαρχία του αυτοκράτορα, ο οποίος - πάντως - του επέ­ τρεψε να παραμείνει δυνάστης και τον ανα­ κήρυξε “ καίσαρα” . Την ίδια εποχή κυκλοφο­ ρεί μια σειρά χάλκινων νομισμάτων τα οποία στην εμπρόσθια όψη έχουν χαραγμένη την επιγραφή “ Καίσαρ ο Γαβαλάς” και στην οπί­ σθια την επιγραφή “ Ο Δούλος Του Βασιλέως” , ενδεικτική της αναγνώρισης, από τον Λέοντα, της επικυριαρχίας του Βατάτζη. Ο Λέων όμως φαίνεται ότι δεν ήταν ευχα­ ριστημένος από την τότε κατάσταση και προ-

έβη σε νέα αποστασία. Ο Βατάτζης βρισκό­ ταν την εποχή εκείνη στη Λάμψακο, πληροφορήθηκε το γεγονός και αποφάσισε να στείλει το “ μέγα δομέστιχο” Ανδρόνικο Παλαιολόγο, ο οποίος απέτυχε να υποχρεώσει τον Λέοντα σε νέα αναγνώριση της επι­ κυριαρχίας του Ιωάννη Γ ’, αφού ο τελευταί­ ος τον ανακάλεσε για να αντιμετωπίσει νέα επίθεση των Λατίνων. Είναι η εποχή που ο Νικηφόρος Βλεμμύ­ δης φιλοξενείται από τον Λέοντα. Μετά από τα τελευταία γεγονότα ο Λέων αποφασίζει να εξουδετερώσει την απειλή του Βατάτζη συνάπτοντας συμμαχία με τη Βενετική Δη­ μοκρατία, ανταγωνιστή κατά του Λατίνου της Νίκαιας. Υπογράφει εμπορική και στρα­ τιωτική συμμαχία με τον βαίλο Giorgio Marsiglio τον Αύγουστο του 1234, με όρους ευνοϊκούς για τη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου. Πάντως ο Λέων, παρά τις αντιθέ­ σεις του με τον Ιωάννη Γ ’ Δούκα Βατάτζη, του προσέφερε τη βοήθειά του το 1235, ό­ ταν ο αυτοκράτορας με τον Βούλγαρο τσάρο Ivan Asen Β ’ επιτέθηκαν κατά του Λατίνου αυτοκράτορα της “ Ρωμανίας” . Ο Λέων Γαβαλάς υπήρξε μια πολύ δρα­ στήρια προσωπικότητα, προοδευτικός κυβερνήτης, που κατόρθωσε να κρατήσει μια κατάσταση ισορροπίας μεταξύ Νίκαιας και Βενετίας, να διατηρήσει σημαντικό βαθ­ μό ανεξαρτησίας για τη Ρόδο και ταυτόχρονα να ανυψώσει το πολιτιστικό-οικονομικό επί­ πεδο του νησιού. Απόδειξη των διοικητικών ικανοτήτων που διέθετε ο Λέων είναι τα βυζαντινά μνημεία που έγιναν κατά την επο­ χή του, καθώς και κατά την εποχή του αδελ­ φού του Ιωάννη. Ο Λέων Γαβαλάς τα τε­ λευταία χρόνια της ζωής του κυβέρνησε ει­ ρηνικά στη Ρόδο, όπου και πέθανε περί το 1240. Τον διαδέχθηκε ο αδελφός του, Ιωάν­ νης Γαβαλάς (1240-1250), ο οποίος έσπευσε να αναγνωρίσει την επικυριαρχία του Βατά­ τζη. Ο τελευταίος τον έκανε και γαμπρό του, όπως φαίνεται από μια επιστολή που έστειλε ο Κύπριος ηγεμόνας Henri I Lusignan (1218-53) στη Ρόδο μετά το 1240. Η επιστολή αυτή είχε και εμπορικό χαρακτήρα. Την εποχή της ηγε­ μονίας του Ιωάννη κυκλοφορεί νέα σειρά νο­ μισμάτων με την επιγραφή “ Ιωάννης Γαβαλάς - Ο Αυθέντης της Ρόδου” .

Η γενουατική κατάληψη (1248-1250) Στα τέλη του 1248 ένας γενουατικός στό­ λος που σκόπευε να ενωθεί με το στόλο του βασιλιά της Γαλλίας, Λουδοβίκο Θ ’, στη Μέση Ανατολή, περνούσε από τη Ρόδο, την οποία βρήκε αφρούρητη και την κατέλαβε μέσα σε μια νύχτα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι πηγές. Την εποχή εκείνη ο Ιωάννης Γαβα­ λάς είχε μεταβεί, στην πόλη της Βιθυνίας Νι­ κομήδεια, για να συζητήσει με τον Βατάτζη τα σχέδια αντιμετώπισης του Λατίνου αυτο­ κράτορα. Εκεί πληροφορήθηκαν το γεγονός της κατάληψης του νησιού και αμέσως ο Βα­ τάτζης έστειλε τον Ιωάννη Καντακουζηνό, δούκα του Θρακησίου Θέματος, επικεφαλής στόλου στη Ρόδο, με την εντολή να την επα­

ναφέρει στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτο­ κρατορίας. Ο Καντακουζηνός ξεκίνησε στα τέλη του 1248, αποβιβάστηκε στη Λίνδο και από εκεί έφθασε στο φρούριο της Ιαλυσσού, αποκλείοντας έτσι τους Γενουάτες στη Ρόδο, έχοντας καταλάβει όλα τα προάστεια. Οπως όμως αναφέρει ο Ακροπολίτης: “ Εμάχετο δε ως είχε δυνάμεως... τους Γενουϊτας. Επεί δε αξιόμαχος απεστάλη τούτω στρατός εγγύς που του άστεως πηξάμενος τας σκηνάς, επολιόρκει τους εντός Γενουϊτας, ου κα­ τέβλαπτε δε αυτούς, τροφών γαρ ηυπόρουν διαρκών. Τας γαρ των Ροδίων οικίας πλήρεις ευρόντες (σ.σ. τροφών) των ζωαρκών ουδενός των αναγκαίων εσπάνιζον. Συνεκοιτάζοντο δε και τοις τούτων γυναιξί, ειμη τινά έξωρον ούσαν ή το είδος ουκ αγαθήν απήλασαν έξω” . Με άλλα λόγια οι Γενουάτες είχαν κλει­ στεί σε μια πόλη με κάθε είδους εφόδια και, χωρίς να σεβαστούν τίποτα, κράτησαν όλες τις όμορφες γυναίκες μέσα στην πόλη και έ­ διωξαν τις κάπως μεγαλύτερες και όχι τόσο όμορφες! Εκείνη τη χρονική στιγμή πέρασε από τη Ρόδο και ο Φράγκος ηγεμόνας Guillaume de Villehardouin, πρίγκηπας της Πελοποννήσου. Πληροφορήθηκε από τους Γενουάτες τα γε­ γονότα και αποφάσισε να τους βοηθήσει, α­ φήνοντας εκεί 100 Φράγκους ιππότες ιππείς. Ο Καντακουζηνός αιφνιδιάστηκε, υποχώρη­ σε και κλείστηκε στο κάστρο της Ιαλυσσού, όπου πολιορκήθηκε και από τους Φράγκους και από τους Γενουάτες. Ο Ιωάννης Βατάτζης πληροφορήθηκε τις εξελίξεις, πήγε στη Σμύρνη και διέταξε την κατασκευή ειδικού στόλου με 300 ιππείς. Εδωσε την αρχηγία του στόλου στον Θεόδωρο Κοντοστέφανο, μαζί με ένα λεπτομερές σχέδιο του Ιωάννη Γαβαλά με τα πιο κατάλληλα σημεία και επο­ χές του έτους για διεξαγωγή πολέμου στο νησί. Ο Κοντοστέφανος έφτασε στη Λίνδο και από εκεί στη Φιλέρημο, όπου και κατα­ τρόπωσε τους πολιορκητές. Λίγοι μόνο κατάφεραν να διαφύγουν και να κλειστούν στην πόλη της Ρόδου, αλλά και αυτοί παραδόθη­ καν στις αρχές του 1250 - με τη συμφωνία να παραδώσουν την πόλη στον Βατάτζη, ο οποί­ ος θα τους άφηνε να φύγουν σώοι και αβλα­ βείς. Ο αυτοκράτορας δέχθηκε και το νησί παραδόθηκε και πάλι στον Ιωάννη Γαβαλά, στον “ αυθέντη” της Ρόδου. Αλλος ένας κίν­ δυνος είχε περάσει για την αυτοκρατορία και τη Ρόδο, μια και οι Γενουάτες είχαν ως σκοπό να προσαρτήσουν το νησί στη ζώνη επιρ­ ροής τους, ελέγχοντας έτσι το εμπόριο στη Ν.Α. Μεσόγειο. Για την αντιμετώπιση του ζη­ τήματος από την πλευρά του Βατάτζη, ο Γερ­ μανός αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β ’ έστει­ λε συγχαρητήρια επιστολή στον αυτοκράτορα της Νίκαιας. Ο Ιωάννης Γαβαλάς κυβέρνησε μέχρι τα τέλη του 1250, οπότε και πέθανε. Ο θάνατός του σηματοδοτεί το τέλος της ημι-ανεξάρτητης δυναστείας των Γαβαλάδων. Αν και ο Ιω­ άννης είχε γιο, αυτός κατέφυγε στην Κρήτη μαζί με τη μητέρα του. Η Ρόδος κυβερνήθηκε από την αυτοκρατορία της Νίκαιας ως το 1261 και στη συνέχεια (μέχρι την τουρκική κατάληψη της Ρόδου) από τους Παλαιολό-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

~

tU ß.rj

t o H J p h i IV ί.I H i U t i ·Λ K O11 i H 1 II S. 1Ί . CH f>fcl

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη το 717-718 μ.Χ. Μικρογραφία χειρογράφου από το χρονικό του Κωνσταντίνου Μανασσή.

< res

’ -'■ »-Λ

■T^f> <*-ίΓι.

S

< ,

‘,' s oV ·

Γ

Μιχαήλ Η ’ Παλαιολόγος (1259/61-1282). Μικρογραφία χειρογράφου της ιστορίας του Παχυμέρη (Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη Μονάχου). Τον Μιχαήλ Η ’ απασχόλησε το πρόβλημα της διοικητικής κατάστασης της Ρόδου κατά τη λεγάμενη μεταγαβαλαδική περίοδο.

γους της επανακτηθείσας Κωνσταντινούπο­ λης και τους Ιωαννίτες ιππότες. Μέχρι την κατάληψη του νησιού από τους Ιωαννίτες ιπ­ πότες, οι Γενουάτες επανεμφανίστηκαν στο προσκήνιο και καθόρισαν την πορεία του. Το 1278-1282 περίπου διοικητής είναι ο Giovanni dello Cavo, υπό την επικυριαρχία του Μιχαήλ Η'. Την περίοδο 1282/3-1305/6 ο πειρατής Andrea Moresco, με τον τίτλο του “ Μεγάλου δούκα” και υπό την επικυριαρχία του Ανδρό­ νικου Β ’ Παλαιολόγου, κυβέρνησε τη Ρόδο με σκοπό να την προστατεύσει από τις τουρκομανικές επιδρομές της Μικράς Ασίας. Κάθε προσπάθεια γενουατικής κατάληψης και προσάρτησης του νησιού σταμάτησε με την κατάκτηση της Ρόδου από τους Ιωαννί­ τες ιππότες, μετά από τετράχρονη επιχείρη­ ση (1306-1309/10). Οι Ιωαννίτες θα παραμεί­ νουν στο νησί για 213 χρόνια, δηλαδή ως το 1522.

(1) Ακροπολίτης Γεώργιος: ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ, εκδ. August Heisenberg, Λειψία 1903. επανεκδ. ■ σχόλια P. Wirth, Στουτγάρδη, 1978. (2) ΒΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗ ΒΑΤΑΤΖΗ ΤΟΥ ΕΛΕΗΜΟΝΟΣ. εκδ. A. Heisenberg, Byzantinische Zeitschift. 1905. (3) Βλεμμύδης Νικηφόρος: ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΜΕΡΙΚΗ. (Λόγοι α’ και β’), εκδ. A. Heisenberg. Nicephori Blemmydae Curriculum vitae et carmina. Λειψία. 1896. (4) Γοηγοράς Νικηφόρος: ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τομ. Α',εκδ. Βόννης, 1855. (5) ΕΥΑΓΡΙΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. J. Bider -L. Parmentier, Amsterdam, 1984 (ανατ.). (6) Εφραίμ: ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΕΙΣ ΣΤΙΧΟΥΣ. Περίοδος: Ιούλιος Καίσαρ -1261 μ.Χ. (1313 μ.Χ.), P.G 143. 11380. Εκδ. Βόννης, Ephraem Monachi Imperatorum et Patriarcharum Recensus, 1840 (νέα εκδ. με νεοελλ. απόδοση του Οδ. Λαμψίδη, Εφραίμ του Αινίου Χρονογραφία, 2 τομ., Αθήνα 1984-5: Βιβλιοθήκη Ελλήνων Συγγραφέων, Ακαδημία Αθηνών. (7)Ζωναράς Ιωάννης: ΧΡΟΝΙΚΟ, εκδ. Βόννης, τόμοι Α’-Γ’, 1841, 1844, 1897. (8) Θεοφάνης: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. C. de Boor, τομ. Α'-Β’, Mildesheim, 1963 (ανατυπ.). (9) Κίνναμος Ιωάννης: ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΩΝ, βιβλ. 7, εκδ. Βόννης, 1836. (10) Κωνσταντίνος Ζ ’ Πορφυρογέννητος: ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ, εκδ. A. Pertusi, Βατικανό. 1952. (11) Κωνσταντίνος ΐ Πορφυρογέννητος: ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟΝ ΥΙΟΝ ΡΩΜΑΝΟΝ (De administrando imperio), εκδ. G. Moravcsik -αγγλ. μετάφραση R. Jenkinks, Washington, 1967(β' έκδ.). (12) Μαλάλας Ιωάννης: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. Βόννης, 1831. (13) Νικηφόρος, Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ, εκδ. C-de Bood. Λειψία 1880. νέα έκδ. νεοελλην. απόδοση Λίνα Κιοσταρέλη. Αθήνα, 1994. (14)Παχυμέρης Γεώργιος: ΙΣΤΟΡΙΑ, τόμοι Α'-Β'. εκδ, Βόννης, 1835. (15)Χωνιάτης Νικήτας: ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΗΓΗΣΙΣ. εκδ. Βόννης, 1835, και νέα έκδοση J -Ι. van Dieter. Βερολίνο -Ν. Υόρκη, 1975 (Corpus Fontium Historiae, Byzantinae). (16) Παπαχριστοδούλου X.l. (+1989): ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΩΣ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ (1948), Αθήνα 1972 και 1994 (β’ έκδ.). (17) Σαββίδης Α.Γ.Κ.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΡΟΔΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ, εκδ. Τροχαλία, 1994 και 1995(β' έκδ.). (18)Σαββίδης Α.Γ.Κ.: Η ΓΕΝΟΥΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΤΟ 1248-1250 μ.X., πρακτικά τριημέρου Αιγαίου: 21-23 Δεκεμβρίου 1989. Ανατ. από τον τόμο 32 (1990) του περιοδικού ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ, Αθήνα, 1990. (19) Σαββίδης Α.Γ.Κ.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΓΑΒΑΛΑΔΩΝ ΚΑΙ Η ΕΑΛΗΝΟΠΑΛΙΚΗ ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΔΟ ΤΟΝ 13ον αι.. ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 12, Θεσσαλονίκη, 1983. (20) Savvides A.G.C.: RHODES FROM THE END OF THE GABALAS RULE TO THE CONQUEST BY THE HOSPITALLERS A.D.C. 1250-1309. Βυζαντινός Δόμος 2, Αθήνα, 1988. (21) Τσιπαρνλής Z.: Η ΡΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Δωδώνη 20. Ιωάννινα 1991, (εκδ. 1994).

55

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο βασίζεται σε μεταπτυχιακή εργασία που εκπονή&ηκε το 1996 στα πλαίσια του μαδήματος της βυζαντινής-μεσαιωνικής Ιστορίας, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ

(1917-1918) - Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "ΚΕΡΑΥΝΟΒΟΛΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ" Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΓΕΔΕΩ Ν Υποστράτηγος, καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Η Σώματος έξω από την Μπηρσέμπα το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Α ’

Ο Στρατηγός Αλενμπυ.

ΠΑΓΚΟΣΜ ΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Μ ΙΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ 3.000 ΠΕΡΙΠΟΥ ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ

“ΕΦΙΑΛΤΗ" ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΕΣ

,

ΜΑΧΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟ ΡΙΑΣ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ, ΑΠΕΔΕΙΞΕ ΟΤΙ 01 ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥΣΑΝ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΕΙΧΑΝ ΒΡΕΙ ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ “ΚΤΥΠΟΥΝ ΤΑ ΚΕΦΑΛΙΑ ΤΟΥΣ (Ή Μ ΑΛΛΟΝ ΤΑ ΚΕΦΑΛΙΑ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΤΟΥΣ) ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ".

Μ

έχρι το 1917 η Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη στην Αί­ γυπτο, υπό τη γενική διοίκηση του Στρατηγού σερ Αρτσιμπαλντ Μάρραιη, είχε επιτύχει πολύ λίγα πράγματα εναντίον μιας μικτής δύναμης Τούρκων και Γερμανών στο Σινά. Οι μάχες είχαν κρατήσει δυόμισυ χρόνια περίπου και τελικά, όπως εί­ χε συμβεί άπειρες φορές στο Δυτικό Μέτω­ πο, το μέτωπο κόλλησε σε μία γραμμή χαρα­ κωμάτων από τη Γάζα (στη Μεσόγειο Θάλασ­ σα) μέχρι τα πηγάδια της Μπηρσέμπα στους πρόποδες των βουνών 50 χιλιόμετρα ΝΑ της Γάζας. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πολε­ μούσαν οι στρατιώτες κατά μήκος της γραμ­ μής αυτής ήταν πολύ χειρότερες από εκεί­ νες του Δυτικού Μετώπου. Το μεγάλο πρό­ βλημα της παροχής νερού είχε κατά κάποιο τρόπο λυθεί με την κατασκευή αγωγού που μετέφερε το νερό του Νείλου από το Σουέζ στο μέτωπο. Ο Μάρραιη διοικούσε ένα στρατό που α­ ποτελείτο από Αγγλους, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς, Ινδούς και Γάλλους. Οι στρατιώτες του ήταν αγανακτισμένοι μαζί του και δεν του είχαν καμία εμπιστοσύνη επειδή δεν ή­ ταν σε θέση να τους απαλλάξει από αυτή την κατάσταση. Επιπλέον το στρατηγείο του βρι­ σκόταν πολλά χιλιόμετρα μακριά από το μέ­ τωπο, στο πολυτελές ξενοδοχείο Σαδόϊ του Καϊρου. Ενα άλλο ελάττωμα του Μάρραιη, που ενίσχυε την αγανάκτηση των μαχητών του μετώπου, ήταν το ότι διένεμε παράσημα για “ διακεκριμένες πολεμικές πράξεις” σε α­ ξιωματικούς του επιτελείου του που δεν εί­ χαν δει το μέτωπο ούτε στον ύπνο τους! Το μόνο επίτευγμα του Μάρραιη ήταν η μετά από έμπνευση της Βρετανίας- εξέγερ­ ση των Αράβων κατά των Τούρκων, η οποία άρχισε στις 10 Ιουνίου του 1916 από τον Χουσεϊν, σερίφ της Μέκκας και αρχηγό της περιοχής της Χετζάζης. Οι Αραβες, που στην Ευρώπη τους θεωρούσαν δεύτερης κατηγο­ ρίας μαχητές, αρχικά σημείωσαν επιτυχίες,

αλλά οι Τούρκοι αντέδρασαν αποτελεσματι­ κά, πράγμα που ενίσχυσε τη γενική αντίληψη για τη μαχητική τους ικανότητα. Οι Βρετανοί, για να διατηρήσουν ζωντανή την επανάστα­ ση, έστειλαν ένα διπλωμάτη για να συζητήσει την κατάσταση με τους Αραβες. Μαζί του πήγε και ένας αξιωματικός πληροφοριών από το Στρατηγείο των Αγγλων, ο Τόμας Εντουαρντ Λώρενς. Ο Λώρενς συναντήθηκε με έ­ ναν από τους γιους του Χουσεϊν. τον Φεϊζάλ. και έχοντας εκτιμήσει με μεγάλη διορατικό­ τητα την κατάσταση, όταν επέστρεψε στο Κάϊρο συνέστησε την αποστολή χρημάτων, όπλων και συμβούλων στους Αραβες, όχι ό­ μως και στρατιωτικών τμημάτων. Πίστευε ότι οι Αραβες θα πολεμούσαν καλύτερα μόνοι τους σαν αντάρτες. Ο Μάρραιη. που ήθελε να κρατήσει όλες του τις δυνάμεις στην Αί­ γυπτο και την Παλαιστίνη, συμφώνησε και έ­ στειλε πάλι τον Λώρενς στον Φεϊζάλ ως σύμ­ βουλο. Από τότε η εξέγερση των Αράβων συνδεόταν όλο και περισσότερο με την αι­ νιγματική φυσιογνωμία του Λώρενς. Η προ­ σοχή του Λώρενς στράφηκε στη σιδηροδρο­ μική γραμμή που οδηγούσε από τη Δαμασκό στη Μεδίνα, που ήταν η μοναδική γραμμή α­ νεφοδιασμού του Τουρκικού Στρατού. Για να έχει μία βάση από την οποία θα εκτελούσε ε­ πιδρομές κατά της γραμμής αυτής, ο Λώρενς συνέλαβε την ιδέα της κατάληψης της Ακαμπα, ενός λιμανιού στο βόρειο άκρο της Ερυθράς Θάλασσας. Για να επιτεθεί στην Ακαμπα από κατεύθυνση που δεν περίμεναν οι Τού ρκοι πραγματοποίησε μια τεράστια πα­ ράκαμψη 1.300 περίπου χιλιομέτρων μέσα από έρημο που τη θεωρούσαν αδιάβατη και στις 6 Ιουλίου 1917 αιφνιδίασε τελείως τους Τούρκους και κατέλαβε την Ακαμπα. Η λαμπρή αυτή στρατηγική κίνηση έδω­ σε μια σταθερή βάση στους Αραβες και με­ ταμόρφωσε τον Τόμας Εντουαρντ Λώρενς, από απλό αξιωματικό-σύνδεσμο σε Λώρενς

57

Ο Γ ζρμανός Στρατηγός φον Φαλκενχάυν (δεύτερος από αριστερά) με επιτελείς του. ενώ συζητούν με Τούρκο αξιωματικό στην Παλαιστίνη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χάρτης της περιοχής των επιχειρήσεων στην Παλαιστίνη.

β ■

της Αραβίας και πραγματικό ηγέτη της εξέ­ γερσης των Αράβων κατά των Τούρκων. Λίγες ημέρες πριν από την κατάληψη της Ακαμπα από τους Αραβες, είχε φθάσει στην Αίγυπτο ο στρατηγός που θα διεξήγαγε την εκστρατεία στην Παλαιστίνη, ο σερ Εντμουντ Αλενμπυ, αντικαταστάτης του Μάρραιη ως αρχιστράτηγος των βρετανικών δυνάμεων στην Αίγυπτο. Το Μάρτιο του 1917 ο Μάρραιη εκτόξευσε επίθεση κατά της κύ­ ριας αμυντικής τοποθεσίας των Τούρκων, που βρισκόταν μεταξύ Γάζας και Μπηρσέ­ μπα, αλλά η επίθεση είχε μικρή μόνο πρόοδο. Δυστυχώς προβλήθηκε ως μεγάλη επιτυχία και έτσι τον Απρίλιο διατάχθηκε να καταλά­ βει την Ιερουσαλήμ. Ακολούθησε η δεύτερη μάχη της Γάζας, κατά την οποία ο Μάρραιη χρησιμοποίησε και λίγα άρματα, αλλά αυτό στάθηκε αδύνατο να κρίνει το αποτέλεσμα και οι Τούρκοι κατόρθωσαν να ελέγξουν την επίθεση και να την ανακόψουν, με βαριές α­ πώλειες για τους Βρετανούς. Αυτό ήταν και το τέλος της διοίκησης του Μάρραιη. Ο σερ Εντμουντ Αλενμπυ ήταν πρώην γε­ νικός επιθεωρητής του Ιππικού και είχε δια­ δραματίσει σημαντικό ρόλο στην πρώτη μά­ χη του Υπρ στο Δυτικό Μέτωπο, το 1914. Ηταν ψηλός, γεροδεμένος, συχνά είχε εκρή­ ξεις οργής, αλλά είχε και την ικανότητα να ε­ μπνέει τον ενθουσιασμό στους άνδρες του. Ολα αυτά του είχαν δώσει την προσωνυμία “ Ταύρος” μεταξύ των στρατιωτών. Ο Αλεν­ μπυ ήταν αποφασισμένος να σπάσει το μέτω­ πο των Τούρκων, να διεξαγάγει έναν πόλεμο ελιγμών και να αποφύγει την αποτελμάτωση

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

που είχε συμβεί στο Δυτικό Μέτωπο. Πρώτο του μέλημα ή­ ταν να μεταφέρει το στρατη­ γείο του στο μέτωπο και να στείλει στα σπίτια τους πολ­ λούς αξιωματικούς του επιτε­ λείου του, με πρώτους τον επι­ τελάρχη, μερικούς διοικητές συνταγμάτων και ένα διοικητή μεραρχίας. Το ένα πέμπτο των δυνάμεών του ήταν έφιππα τμήματα (4η και 5η Αγγλική Με­ ραρχία Ιππικού, Εφιππη Με­ ραρχία Αυστραλών, Εφιππη Μεραρχία ANZAC και μερικά τάγματα με καμήλες). Τα τμή­ ματα αυτά οργανώθηκαν στο Εφιππο Σώμα Ερήμου υπό τον Αυστραλό Αντιστράτηγο σερ Χάρυ Σώβελ, που θεωρείτο ο καλύτερος διοικητής εφίππων τμημάτων της εποχής του. Στους μήνες που θα ακο­ λουθούσαν, το Εφιππο Σώμα Ερήμου θα υποστηριζόταν από ελαφρά τεθωρακισμένες πυρο­ βολαρχίες εφοδιασμένες με τεθωρακισμένα οχήματα RollsRoyce και περιπόλους ελαφρών οχημάτων με αυτοκίνητα Ford Τ. Η ανάληψη της διοίκησης των βρετανικών δυνάμεων από τον Αλενμπυ συνοδεύτηκε από

προφανής τομέας για την εκτόξευση επίθε­ σης, ενώ στη Μπηρσέμπα υπήρχαν πηγάδια, τα οποία όμως έπρεπε να καταληφθούν γρή­ γορα για να μη μπορέσουν να τα καταστρέ­ ψουν οι Τούρκοι. Ο Αλενμπυ επέλεξε τον α­ νατολικό τομέα (Μπηρσέμπα) για να εφαρμό­ σει την κύρια προσπάθειά του. Προετοιμαζόμενος για να εκτοξεύσει την επίθεσή του έθεσε σε εφαρμογή και ένα σχέδιο παραπλάνησης, με το οποίο προσπα­ θούσε να καταστήσει φανερό ότι η κύρια προσπάθειά του θα στρεφόταν κατά της Γά­ ζας. Η ιδέα ήταν του αξιωματικού πληροφο­ ριών του επιτελείου του Αλενμπυ: ένας αξιω­ ματικός που υποτίθεται ότι θα εκτελούσε α­ ναγνώριση, θα προκαλούσε τις προφυλακές των Τούρκων, οι οποίοι θα τον κυνηγούσαν. Ο αξιωματικός θα υποκρινόταν ότι είχε πλη­ γωθεί και στην “ απελπισία” του για να “ σω­ θεί” θα πετούσε ένα ματωμένο σακίδιο με έγγραφα. Τα πιο πολλά από αυτά τα έγγραφα θα ήταν αθώα, αλλά μερικά από αυτά, που θα είχαν προετοιμαστεί με προσοχή, θα αποδείκνυαν ότι η επίθεση στη Μπηρσέμπα ήταν α­ πλά βοηθητική της κύριας επίθεσης στη Γά­ ζα. Ο Βρετανός αξιωματικός που ανέλαβε το έργο αυτό κατόρθωσε να κάνει τους Τούρ­ κους να τον κυνηγήσουν με την τρίτη προ­ σπάθεια και να τους “ παραδώσει” το σακίδιο. Οι Γερμανοί και οι Τούρκοι εξαπατήθηκαν τε­ λείως από αυτό το τέχνασμα και έστρεψαν την κύρια αμυντική τους προσπάθεια στον τομέα της Γάζας.

Τούρκοι αιχμάλωτοι το Σεπτέμβριο του 1918.

μία προσωπική τραγωδία. Στο τέλος του Ιουλίου του 1917 ο γιος του τραυματίστηκε από θραύσμα οβίδας στο κεφάλι, στο Δυτικό Μέτωπο, και πέθανε μετά από δώδεκα ώρες χωρίς να έχει ανακτήσει τις αισθήσεις του. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού οι Βρετανοί σχέδιασαν την επιχείρηση που θα γινόταν γνωστή ως τρίτη μάχη της Γάζας. Το μέτωπο των Τούρκων μπορούσε να προσβλη­ θεί σε τρία σημεία: δυτικά, στον τομέα της Γάζας, στο κέντρο και ανατολικά στην περιο­ χή Μπηρσέμπα, όπου υπήρχαν πολλά πηγά­ δια με νερό. Το νερό ήταν ο παράγοντας που επιδρούσε αποφασιστικά στις επιχειρήσεις και η έλλειψή του απέκλειε την επίθεση στο κέντρο. Ο τομέας της Γάζας, όπου οι Βρετα­ νοί είχαν φέρει νερό από το Νείλο, ήταν ο πιο

Παράλληλα ο Αλενμπυ, ο τακτικός στρα­ τός του οποίου συνεργαζόταν αρμονικά με τους ατάκτους του Λώρενς, διέταξε τον τε­ λευταίο να καταστρέψει τη σιδηροδρομική γέφυρα του ποταμού Γιαρμούκ, ανατολικά της λίμνης της Τιβεριάδας. Η επιχείρηση αυτή δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία για­ τί την τελευταία στιγμή ένας Αραβας άφησε να πέσει το όπλο του και συνέγειρε τη φρουρά της γέφυρας, με αποτέλεσμα να φύ­ γουν οι άτακτοι πριν πυροδοτήσουν τα γεμί­ σματα που είχαν ήδη τοποθετηθεί. Την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου του 1917 ο Αλενμπυ βομβάρδισε με το πυρο­ βολικό του και με πυροβόλα του ναυτικού τη Γάζα και “ επιβεβαίωσε” τις προθέσεις του. Παράλληλα, ενώ μετέφερε ένα σώμα στρα-

επιχείρησε να περάσει τον Ιορδάνη ανατολι­ κά της Ιερουσαλήμ δια της Ιεριχούς, με σκο­ πό να αποκόψει τη σιδηροδρομική γραμμή προς τη Χετζάζη κοντά στο Αμμάν. Στόχος του ήταν να επικεντρωθεί η προσοχή του ε­ χθρού στον τομέα αυτό ενώ θα εκδήλωνε την κύρια επίθεσή του στα δυτικά κοντά στη Μεσόγειο. Ομως η φοβερή ζέστη, η έλλειψη σκιάς και η σκόνη στην κοιλάδα του Ιορδάνη και γύρω από τη Νεκρά Θάλασσα δημιούργη­ σαν μια “ κόλαση” για τη ζωή των στρατιωτών και αυτό, μαζί με τις ισχυρές αμυντικές ορ­ γανώσεις των Τούρκων, είχε ως αποτέλεσμα να εκφυλιστεί η επίθεση. Από το σημείο αυτό η τουρκική διοίκηση απέκτησε μεγάλη ευαι­ σθησία για το αριστερό της πλευρό και δια­ τήρησε εκεί το ένα τρίτο της δύναμής της. Αυτή η ενέργεια βοήθησε τον Αλενμπυ να σχεδιάσει -τη νέα στρατηγική του για να νική­ σει τον αντίπαλό του με μία κεραυνοβόλα ε­ πιχείρηση. Από το Σεπτέμβριο του 1918 ο Αλενμπυ ήταν και πάλι έτοιμος να αναλάβει επιθετι­ κές επιχειρήσεις. Το σχέδιό του προέβλεπε

Ο Γόμος

τού από τη Γάζα στη Μπηρσέμπα, άφησε τις σκηνές και άλλα υλικά στη θέση τους για να νομίσει ο εχθρός ότι ήταν ακόμα εκεί. Η τρίτη (και τελευταία) μάχη της Γάζας άρχισε στις 31 Οκτωβρίου 1917, με επίθεση του Εφιππου Σώματος Ερήμου στον τομέα της Μπηρσέμπα. Κατά τη διάρκειά της η 4η Αυστραλιανή Ταξιαρχία Ελαφρού Ιππικού κα­ τέλαβε τη Μπηρσέμπα ύστερα από μία επέ­ λαση 6,5 χιλιομέτρων (!) με κόστος 31 νε­ κρούς και 36 τραυματίες. Το Εφιππο Σώμα Ερήμου προσέβαλε το αριστερό πλευρό του εχθρού, διέσπασε δύο γραμμές άμυνας και κατέλαβε τα πηγάδια τη στιγμή ακριβώς που ετοιμάζονταν να τα ανατινάξουν. Η παραπλα­ νητική επίθεση στη Γάζα είχε αποτελέσματα πολύ καλύτερα από τα αναμενόμενα. Ο Γερ­ μανός αρχιστράτηγος Κρες φον Κρεσενστάϊν αρχικά πίστεψε ότι η επίθεση στη Μπηρσέμπα ήταν παραπλανητική. Αργότερα, μόλις πληροφορήθηκε την επιτυχία του Σώβελ στη Μπηρσέμπα, διέταξε γενική υποχώ­ ρηση. Οι Τούρκοι προσπάθησαν -μάταια- να σχηματίσουν μία νέα γραμμή άμυνας με την τελευταία τους εφεδρεία και στις 8 Δεκεμ­ βρίου αναγκάστηκαν να εκκενώσουν την Ιε­ ρουσαλήμ. Ο Αλενμπυ εισήλθε πεζός στην Ιερή Πόλη στις 13 Δεκεμβρίου 1917: ήταν ο

πρώτος Χριστιανός κατακτητής της από την εποχή των Σταυροφοριών. Μια παλιά προφη­ τεία είχε εκπληρωθεί κατά περίεργο τρόπο. Η προφητεία έλεγε ότι αν τα νερά του Νεί­ λου έφταναν στην Παλαιστίνη, θα τελείωνε η κυριαρχία των Τούρκων εκεί. Πραγματικά τα νερά του Νείλου είχαν έρθει στην Παλαιστί­ νη, έστω και με τη βοήθεια του αγωγού που είχαν κατασκευάσει οι Αγγλοι. Η επαλήθευση της προφητείας έγινε πιο πειστική στο μυα­ λό των απλών ανθρώπων από την παραφθο­ ρά του ονόματος του Αλενμπυ: Αλλάχ εν Νεμπί=Προφήτης του Θεού. Η καταστροφή των Τούρκων είχε ως απο­ τέλεσμα να αντικατασταθεί ο φον Κρεσενστάϊν από τον φον Φαλκενχάϊν, ο οποίος κα­ τόρθωσε να ανασυντάξει τα διαλυμένα στρα­ τεύματα και να δημιουργήσει ένα νέο μέτω­ πο που εκτεινόταν από τη θάλασσα μέχρι την κοιλάδα του Ιορδάνη ποταμού. Το μέτω­ πο αυτό διατηρήθηκε επί εννέα μήνες, επει­ δή πολλά από τα τμήματα του Αλενμπυ μετα­ φέρθηκαν στο Δυτικό Μέτωπο και συγκεκρι­ μένα στη Φλάνδρα, για να αντιμετωπίσουν τη νέα γερμανική επίθεση. Για τον ίδιο λόγο ο φον Φαλκενχάϊν αναχώρησε για το Δυτικό Μέτωπο και αντικαταστάθηκε από τον Λίμαν φον Σάντερς. Τον Ιούλιο του 1918 ο Αλενμπυ

διάσπαση του μετώπου στον παράκτιο τομέα και στη συνέχεια στροφή όλου του στρατού με επικεφαλής το Εφιππο Σώμα Ερήμου προς τον Ιορδάνη, για να συντρίψει τους Τούρκους, Η όλη κίνηση θα έμοιαζε με το κλείσιμο μιας πόρτας που θα έλιωνε τους Τούρκους πάνω στον Ιορδάνη. Για μία ακόμα φορά εφαρμόστηκε ένα σχέδιο εξαπάτησης το οποίο περιελάμβανε και την κατασκευή εικονικών στρατοπέδων και εικονικές μετα­ κινήσεις στρατευμάτων για να πεισθούν οι Τούρκοι ότι η κύρια προσπάθεια θα γινόταν στην κοιλάδα του Ιορδάνη ποταμού. Παράλ­ ληλα θα βοηθούσαν και οι Αραβες του Λώ­ ρενς, εφαρμόζοντας την παρακάτω τακτική: θα υποκρίνονταν αδυναμία, με την αποχή από κάθε επιθετική ενέργεια, για να θέσουν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σε πειρασμό τους Τούρκους να τους επιτε­ θούν. Τότε θα αναλάμβαναν δράση, κόβο­ ντας τις σιδηροδρομικές συγκοινωνίες στην Παλαιστίνη στα νώτα του εχθρού. Μια τέτοια παραπλανητική ενέργεια, μέσα σε ένα γενι­ κότερο παραπλανητικό σχέδιο, απαιτούσε πολύ ακριβή συγχρονισμό, επειδή το σχέδιο μπορούσε να ανατραπεί είτε από πρόωρη υποχώρηση των Τούρκων στην Παλαιστίνη, είτε από πρόωρη επίθεσή τους κατά των Αράβων πέρα από τον Ιορδάνη. Στον τομέα που εφαρμοζόταν η κύρια προσπάθεια ο Αλενμπυ διέθετε 35.000 πε­ ζούς, 9.000 ιππείς και 383 πυροβόλα, έναντι 8.000 πε­ ζών και 230 πυροβόλων του

60 ™

αντιπάλου του. Στο υπόλοι­ πο μέτωπο είχε 22.000 πε­ ζούς, 3.000 ιππείς και 157 πυροβόλα, έναντι 24.000 πε­ ζών και 270 πυροβόλων του αντιπάλου. Ο Λίμαν φον Σάντερς, του οποίου το στρατηγείο ή­ ταν στη Ναζαρέτ, είχε υπό τις διαταγές του τρεις στρα­ τιές: την 8η στον παραλιακό τομέα υπό τον Ντζεβάντ πα­ σά, την 7η στον κεντρικό το­ μέα υπό τον Μουσταφά Κεμάλ και την 4η αριστερά υπό τον Τζεμάλ Κιουτσούκ. Οι ενέργειες και των τριών στρα­ τιών ελέγχονταν μόνο μέσω ενός τηλεφωνι­ κού κέντρου στην Αφούλα, νότια της Ναζα­ ρέτ. Το σχέδιο του Αλενμπυ στηρίχτηκε σε αυστηρή τήρηση της μυστικότητας. Οι διοι­ κητές ταγμάτων ενημερώθηκαν για την απο­ στολή μόλις τρεις ημέρες πριν από την επι­ χείρηση από τον ίδιο τον Αλενμπυ, ο οποίος προωθήθηκε για το σκοπό αυτό στις έδρες των μεραρχιών. Ομως στις 17 Σεπτεμβρίου 1918 ένας Ινδός λοχίας αυτομόλησε και πέρασε στις γραμμές των Τούρκων βόρεια της Ιερουσαλήμ. Εκεί πληροφόρησε τους Τούρ­ κους ότι σε δύο ημέρες θα εκτοξευόταν με­ γάλη επίθεση των βρετανικών δυνάμεων. Οι Τούρκοι διοικητές τον πίστεψαν, όχι όμως και ο Λίμαν φον Σάντερς και έτσι δεν ελήφθη κανένα μέτρο. Στις 04.30 της 19ης Σεπτεμβρίου 1918 άρχισε η μάχη που έμεινε στην ιστορία ως μάχη της Μεγιδούς. Το βρετανικό πυροβολι­ κό βομβάρδισε τις θέσεις της 8ης Στρατιάς με έναν κατακλυσμό 1.000 οβίδων το λεπτό. Αμέσως μετά το πεζικό έσπασε τις γραμμές της και το Εφιππο Σώμα Ερήμου άρχισε την εκμετάλλευση. Δύο ημέρες μετά την έναρξη των επιχειρήσεων οι 7η και 8η Τουρκικές Στρατιές είχαν πάψει να υπάρχουν ως οργα­ νωμένα τμήματα. Στη θέση τους υπήρχε έ­ νας τρομοκρατημένος συρφετός φυγάδων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Μεγιδώ, όπου οι Τούρκοι σχέδιαζαν να αμυνθούν μέχρις ε­ σχάτων (I), η μόνη αντίσταση προβλήθηκε από εννέα Γερμανούς τυφεκιοφόρους. Το πρωί της 21ης Σεπτεμβρίου οι Βρετανοί ιπ­ πείς κατέλαβαν τη Ναζαρέτ, αναγκάζοντας τον Λίμαν φον Σάντερς να φύγει με τις πιτζά­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μες του υπό την κάλυψη των ανδρών και των γραφέων του στρατηγείου του. Στις 25 Σε­ πτεμβρίου Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί ιπ­ πείς πέρασαν τον Ιορδάνη και κατέλαβαν το Αμμάν. Στις επιχειρήσεις αυτές σημαντική υπήρ­ ξε και η συμμετοχή της αεροπορίας. Η RAF έχοντας στη διάθεσή της μαχητικά Bristol, SE5A, DH9, λίγα Nieuport και ένα βομβαρδιστι­ κό Handley Page, βομβάρδισε και πολυβόλησε τα στρατηγεία της 7ης και της 8ης Στρα­ τιάς (στη Ναμπλούς και την Τουλ Καρμ αντί­ στοιχα) και το τηλεφωνικό κέντρο της Αφού-

0 Στρατηγός Αλενμπυ εισέρχεται πεζός

στην Ιερουσαλήμ.

λα, διακόπτοντας κάθε επαφή του αρχιστρα­ τήγου με τις Στρατιές του. Καθ’ όλη τη διάρ­ κεια των επιχειρήσεων οι συνεχείς βομβαρδισμοί οδών, σιδηροδρόμων και συγκεντρώσεων εχθρικών τμημάτων επέφε­ ραν πλήρη διάλυση σε όλα τα αμυντικά σχέ­ δια των Τούρκων. Επιπλέον κατέστρεψαν το κύριο αεροδρόμιο των Γερμανών στο Τζενίν. Η μεγαλύτερη επιδρομή έγινε κατά των Τούρκων που υποχωρούσαν από τη Να­ μπλούς στις 19 Σεπτεμβρίου. Πενήντα αερο­ πλάνα της RAF έριξαν περισσότερους από 9 τόννους βομβών και 56.000 φυσίγγια πο­ λυβόλων. Στόχοι των αεροπλάνων ήταν αρχι­ κά τα προπορευόμενα οχήματα. Στη συνέ­ χεια, όταν η φάλαγγα αναγκάστηκε να στα­ ματήσει, κατέστρεψαν μεθοδικά όλα τα ακινητοποιημένα οχήματα. Αιτία της συντριβής των Τούρκων ήταν η μεγάλη αεροπορική υπεροχή των Βρετανών και η ταχύτητα με την οποία έδρασε το ιππικό. Οι αιχμάλωτοι Τούρκοι μόνο ξεπέρασαν τις 45.000. Είναι χα­ ρακτηριστικά τα δύο παρακάτω γεγονότα. Στις 20 Σεπτεμβρίου ένα ινδικό σύνταγμα ιπ­ πικού πραγματοποίησε επέλαση και κατέλα­ βε την Αφούλα, σκοτώνοντας 50 και αιχμα­ λωτίζοντας 500 Τούρκους. Το κόστος ήταν έ­ νας ιππέας τραυματίας και δώδεκα άλογα! Η κατάληψη της Αφούλα σήμαινε αποκοπή των συγκοινωνιών και της γραμμής σύμπτυξης των δύο τουρκικών στρατιών, της 7ης και της 8ης, στις οποίες η μόνη οδός διαφυγής που απέμεινε ήταν μέσα από την έρημο της Υπεριορδανίας. Στις 25 Σεπτεμβρίου ένας αγανακτισμένος Γερμανός, ανακρινόμενος, εί­ πε στον ανακριτή του για τους Τούρκους ότι

“προσπαθήσαμε να καλύψουμε την υποχώ­ ρησή τους περιμένοντας από αυτούς ότι θα κάνουν τουλάχιστον κάτι για να σώσουν τα κεφάλια τους. Στο τέλος αποφασίσαμε ότι δεν άξιζε να πολεμάμε γι’ αυτούς” . Μετά τη μάχη της Μεγιδούς η προέλαση του στρατού του Αλενμπυ ήταν ραγδαία: την 1η Οκτωβρί­ ου καταλήφθηκε η Δαμασκός, στις 8 η Β η ­ ρυτός, στις 13 η Τρίπολη και στις 25 το Χαλέπι. Πέντε ημέρες αργότερα η Τουρκία, που είχε ήδη μάθει για την επικείμενη κατάρ­ ρευση της Βουλγαρίας και την προέλαση των δυνάμεων του Αγγλου Στρατηγού Μιλν προς την Κωνσταντινούπολη, ζή­ τησε και υπέγραψε ανακωχή. Κατά τη διάρκεια των ε­ πιχειρήσεων αυτών συνέβη ένα περιστατικό το οποίο εί­ ναι χαρακτηριστικό της ιστο­ ρικής ακρίβειας της Βίβλου. Το περιστατικό αυτό αναφέρεται στο βιβλίο του Βρετα­ νού Ταγματάρχη Βίβιαν Τζίλμπερτ “Το Ρομάντσο της Τε­ λευταίας Σταυροφορίας” . Οπως γράφει ο αξιωματικός αυτός, μία ταξιαρχία είχε λά­ βει διαταγή να καταλάβει ένα χωριό που βρισκόταν σε μία βραχώδη προεξοχή στην απέναντι πλαγιά μιας κοιλάδας με απότομες όχθες. Το χωριό λεγόταν Μαχμάς και το όνο­ μα φάνηκε γνωστό σε έναν ταγματάρχη του επιτελείου της Ταξιαρχίας. Το ίδιο βράδυ ο ταγματάρχης αυτός, κάτω από το φως ενός κεριού, αναζήτησε το όνομα αυτό στη Βίβλο του και το βρήκε στο βιβλίο Α' Βασιλέων (κε­ φάλαιο 13). Σύμφωνα με τη Βίβλο στο χωριό αυτό είχαν στρατοπεδεύσει οι Φιλισταίοι, ενώ ο βασιλιάς Σαούλ και ο γιος του Ιωνάθαν βρίσκονταν απέναντι στη Γαβαά. Η Βίβλος συνέχιζε λέγοντας ότι ο Ιωνάθαν μαζί με τον ιπποκόμο του κινήθηκαν νύχτα προς το στρατόπεδο των Φιλισταίων. Κατά την κίνησή τους πέρασαν από δύο απότομους βράχους που βρίσκονταν δεξιά και αριστερά από μία διάβαση και που τους ονόμασε Βαζές και Σεννά. Ο Ιωνάθαν ανέβηκε στους βράχους και κατέβαλε τη φρουρά που βρισκόταν σε έ­ ναν αγρό “ μισού στρέμματος τον οποίο εύ­ κολα θα όργωνε ένα ζευγάρι βόδια” . Το κύ­ ριο σώμα των Φιλισταίων που ξύπνησε από το θόρυβο, νόμισε ότι περικυκλώθηκε και έ­ φυγε. Μετά ο Σαούλ επιτέθηκε με το στρατό του και οι Ισραηλίτες κέρδισαν μία μεγάλη νί­ κη. Ο ταγματάρχης ξύπνησε τον ταξίαρχό του και διάβασαν μαζί το κείμενο της Βίβλου. Αμέσως μετά έστειλαν περιπόλους με οδη­ γίες με βάση τη Βίβλο. Οι περίπολοι βρήκαν τη διάβαση που την κρατούσαν οι Τούρκοι και η οποία οδηγούσε σε δύο απότομους βράχους. Στην κορυφή δίπλα στο χωριό Μαχ­ μάς μπόρεσαν να διακρίνουν στο φως του φεγγαριού ένα μικρό αγρό. Ο ταξίαρχος άλ­ λαξε το σχέδιό του και αντί να αναπτύξει όλη την ταξιαρχία για επίθεση έστειλε στο πέρα­ σμα ένα λόχο μόνο με την κάλυψη του σκοτα­ διού. Οι άνδρες του λόχου εξόντωσαν αθό­ ρυβα τους λίγους Τούρκους, ανέβηκαν

στους βράχους και λίγο πριν από την αυγή έ­ λαβαν θέσεις στον “ αγρό μισού στρέμμα­ τος” . Οι Τούρκοι, όταν ξύπνησαν, νόμισαν ότι είχαν κυκλωθεί από το στρατό του Αλεν­ μπυ, πανικοβλήθηκαν και τράπηκαν σε φυγή. Στη συνέχεια σκοτώθηκαν ή συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Χιλιάδες χρόνια μετά τον Σαούλ και τον Ιωνάθαν οι Βρετανοί μιμήθηκαν με ε­ πιτυχία την τακτική τους, στηριζόμενοι στην ακρίβεια της περιγραφής της Βίβλου. Σε 38 ημέρες ο Αλενμπυ είχε καταστρέ­ ψει τρεις τουρκικές στρατιές, συλλαμβάνοντας 76.000 αιχμαλώτους και κυριεύοντας 360 πυροβόλα. Οι δικές του απώλειες ήταν μόλις 853 νεκροί, από τους οποίους 125 του Εφιππου Σώματος Ερήμου, και 4.428 τραυμα­ τίες. Είχε κυριεύσει την Παλαιστίνη, τη Συρία και το Λίβανο και είχε απομονώσει τη Μεσοποταμία, μη αφήνοντας άλλη διέξοδο στους Τούρκους από το να ζητήσουν ανακω­ χή. Τα πιο προωθημένα τμήματα της 5ης Με­ ραρχίας Ιππικού είχαν καλύψει 880 χιλιόμε­ τρα, από τη διάσπαση της αμυντικής γραμ­ μής στη Μεγιδώ μέχρι το Χαλέπι. Το μεγαλύ­ τερο κατόρθωμα στην ιστορία του ιππικού και πιθανώς το τελευταίο σε μεγάλη κλίμακα ολοκληρώθηκε κοντά στο πεδίο της μάχης της Ισσού, όπου το 333 π.Χ. ο Μέγας Αλέξαν­ δρος έδειξε για πρώτη φορά πώς μπορούν να κερδηθούν οι μάχες με ιππείς τολμηρούς που χρησιμοποιούνται σωστά. Ο Αλενμπυ αναδείχθηκε νικητής στην εκστρατεία αυτή βασιζόμενος αποκλειστικά στον αιφνιδιασμό και την ταχυκινησία, κυριολεκτικά χωρίς μάχη. Ο αντίπαλός του είχε καταρρεύσει τη στιγμή που αντιλήφθηκε ότι το βρετανικό ιππικό είχε φράξει την κύρια γραμμή υποχώρησής του στην Αφούλα. Η επιχείρηση απέδειξε ότι ο πόλεμος κι­ νήσεων μπορούσε να εφαρμοστεί όταν το πεζικό και το πυροβολικό υπερέβαιναν το ε­ μπόδιο του συστήματος των χαρακωμάτων και των έργων εκστρατείας. Απέδειξε επίσης ότι θα ήταν δυνατό να επιτευχθούν αποφα­ σιστικά αποτελέσματα και σε άλλα μέτωπα του Α ’ ΠΠ, όπως π.χ. στο Δυτικό, συνεπώς θα ήταν περιττά τα τέσσερα χρόνια αποτελμά­ τωσης και τεράστιων απωλειών. Ο Λίντελ Χαρτ, στο έργο του “ Η Εμμεσος Στρατηγική” , χαρακτηρίζει την επιχείρηση του Αλενμπυ σχεδόν μοναδική από άποψη ά­ ψογης προπαρασκευής και αριστοτεχνικής διεξαγωγής και ως ένα από τα αριστουργή­ ματα της στρατιωτικής ιστορίας. Ο Αλενμπυ φαίνεται ότι είχε διαβάσει το αξίωμα του Να­ πολέοντα ότι “το μυστικό της στρατηγικής συνίσταται στο να γίνει κάποιος κύριος των συγκοινωνιών” . Αν εξετάσει κάποιος το βρε­ τανικό σχέδιο θα δει ότι αποσκοπούσε στην κατάληψη όλων των συγκοινωνιών των Τούρ­ κων. Με τον όρο “ συγκοινωνίες” εννοούμε τις συγκοινωνίες που δίνουν στο στρατό το “ αίμα” που χρειάζεται (ανεφοδιασμό), τις γραμμές σύμπτυξής του και τις εσωτερικές του συγκοινωνίες που συνδέουν τα διάφορα τμήματα σαν αιμοφόρα αγγεία. Αποκοπή των πρώτων σημαίνει παράλυση της υλικής ι­ σχύος και αποκοπή των δεύτερων παράλυση του ψυχικού δυναμικού του. Η αποκοπή των

Βρετανοί στρατιώτες σε οχυρωμένο σημείο στον παραλιακό τομέα, τον Ιούνιο του 1918.

Ο εμίρης Φείζάλ.

τρίτων σημαίνει παράλυση του συνδέσμου μεταξύ υλικού και ψυχικού δυναμικού. Η α­ ποκοπή των εσωτερικών γραμμών συγκοινω­ νιών ανατέθηκε στη βρετανική αεροπορία, η οποία ήταν τόσο αποτελεσματική ώστε, κατά τον Λίντελ Χαρτ, κατέστησε την αντίπαλη δι­ οίκηση “ τυφλή, κουφή και βουβή” , διώχνο­ ντας από τον ουρανό την αεροπορία της και νεκρώνοντας τις τηλεφωνικές και τηλεγρα­ φικές επικοινωνίες της. Η αποκοπή της κύ­ ριας αρτηρίας (της σιδηροδρομικής γραμμής της Χετζάζης) αναλήφθηκε από τους Αρα­ βες, οι οποίοι εμφανίστηκαν μέσα από την έ­ ρημο “ σαν φαντάσματα” . Πέτυχαν όχι μόνο να διακόψουν τον ανεφοδιασμό των Τούρ­ κων, αλλά και να τους αναγκάσουν να διαθέ­ σουν ένα μέρος από τις ελάχιστες εφεδρείες τους. Συγκρίνοντας κάποιος την επιχείρηση του Αλενμπυ στην Παλαιστίνη υπό το πρίσμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τη βλέ­ πει να μοιάζει σαν πρόδρομος της θεωρίας του κεραυνοβόλου πολέμου του Γκουντέριαν, άσχετα με το αν ο αριθμός των τεθωρα-

κισμένων που χρησιμοποιήθηκε ήταν μι­ κρός. 0 Αλενμπυ συγκρότησε ισχυρή δύνα­ μη απέναντι από τον τομέα που είχε επιλέξει για να διασπάσει το μέτωπο. Αφού πέτυχε πλήρη αιφνιδιασμό του εχθρού, χρησιμοποί­ ησε το ιππικό (ταχυκίνητες δυνάμεις) για να προσβάλει τις γραμμές συγκοινωνιών του σε ένα στρατηγικό σημείο (κοιλάδα του Ιορδά­ νη), ενώ παράλληλα, με αεροπορικές επιδρο­ μές, είχε αδρανοποιήσει το σύστημα επικοι­ νωνιών του αντιπάλου αρχιστρατήγου. Αυτός ο συνδυασμός ταχυκινησίας και αεροπορι­ κής ισχύος, κατέστρεψε τους Τούρκους μέ­ σα σε 48 ώρες. Στο επιτελείο του Αλενμπυ υπηρετούσε ένας αξιωματικός που είχε χάσει το ένα μάτι του στο Δυτικό Μέτωπο. Ο αξιωματικός αυτός θαύμαζε πολύ τον Αλενμπυ και λίγα χρόνια αργότερα θα έγραφε τη βιογραφία του μαζί με μία μελέτη της εκστρατείας στην Παλαιστίνη. Το όνομά του ήταν Αρτσιμπαλντ Ουέϊβελ και 20 χρόνια αργότερα, αξιοποιώντας τα διδάγματα της τρίτης μάχης της Γά­ ζας και της μάχης της Μεγιδούς. θα πετύχαινε μία εκπληκτική σειρά νικών εναντίον ενός αντιπάλου που είχε αριθμητική υπεροχή σε αναλογία δέκα προς ένα.

Qj ■■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Bryan Perret: LIGHTNING WAR. PantherGranada Publishing, Λονδίνο, 1983. (2) Martin Gilbert: A COMPLETE HISTORY OF THE FIRST WORLD WAR, Henry Holt and Co. Νεα Υορκη. 1994. (3)A.J. Taylor: AN ILLUSTRATED HISTORY OF THE FIRST WORLD WAR, Penguin Books. 1991. (4) Bevin Alexnader: HOW GREAT GENERALS WIN. IV. IV. Norton and Co, Νέα Υόρκη, 1993. (5) John Connell: WAVEL, SCHOLAR AND SOLDIER. Collins of London, 1964. (6) T.E. Lawrence: THE SEVEN PILLARS OF WISDOM, Penguin Books. 1964. (7) Werner Keller: THE BIBLE AS HISTORY. Hodder and Stoughton of London. 1974. (8) B.H. Liddell Hart: Η ΕΜΜΕΣΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ. Διεύθυνση Εκδόσεων ΓΕΣ, 1963.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

“ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ

JJ

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΠΕΡΑΣΑΝ ΗΔΗ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ 5η ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1947, ΟΤΑΝ 0 ΑΜ Ε Ρ ΙΚ ΑΝ Ο Σ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΑΡΣΑΛ (1880-1959) Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Ε ΣΤΟ Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ Χ Α Ρ Β Α Ρ Ν Τ ΤΟ Σ Χ Ε Δ ΙΟ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ Π Ρ Ο ΓΡ Α Μ Μ Α Β Ο Η Θ Ε ΙΑ Σ ΣΤΗ Μ Ε Τ Α Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η Ε Υ Ρ Ω Π Η . Ε Π Ρ Ο Κ Ε ΙΤ Ο ΓΙΑ Ε Ν Α ΣΧΕΔΙΟ ΒΟ ΗΘ ΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ, ΤΟ Ο Π Ο ΙΟ ΣΗ Μ ΑΤΟ ΔΟ ΤΗ ΣΕ Κ Α Ι ΤΗΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΔΙΑΘ ΕΣΗ ΓΙΑ “Ε ΙΡ Η Ν ΙΚ Η ’’ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΣΤΗ ΓΗΡΑΙΑ ΗΠΕΙΡΟ. ΚΑΤΕΡΙΝΑ Α. ΒΑΡΕΛΑ ~°ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στρατηγός Τζώρτζ Μάρσαλ, υπουργός Εξωτερι­ κών των ΗΠΑ κατά την περίοδο 1947-49, πα­ ρουσίασε ένα σχέδιο που έμελλε να σημαδέψει την Ευρώπη, αλλά και τη χώρα του: το “ Πρό­ γραμμα για την Ανασυγκρότηση της Ευρώπης” , όπου νικ τές και ηττημένοι, με κατεστραμμένες χώρες και οικονο­ μίες, έδιναν ένα νέο αγώνα, αυτόν της επιβίωσης. “ Δεν χρειάζεται να σας πω ότι η παγκόσμια κατάσταση είναι πο­ λύ σοβαρή... Νομίζω ότι η δυσκολία έγκειται στο ότι το πρόβλημα είναι τόσο περίπλοκο, ώστε η πληθώρα των γε­ γονότων που παρουσιάζονται στο κοινό από τον Τύπο και το ραδιόφωνο καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την κατανόηση της κατάστασης από τον κοινό άνθρωπο. Αλλωστε οι άν­ θρωποι αυτής της χώρας βρίσκονται μακριά από τις περιο­ χές που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα και είναι δύσκολο γι’

0

Κατεστραμμένη πόλη στη Γερμανία

αυτούς να κατανοήσουν τη θέση και τις α­ ντιδράσεις εκείνων των ανθρώπων που υποφέρουν και την επίδραση αυτών των α­ ντιδράσεων στις κυβερνήσεις τους σε συνδυασμό με τις προσπάθειές μας να προάγουμε την ειρήνη στον κόσμο...” , είχε πει τότε ο Μάρσαλ. Στη συνέχεια, αφού α­ νέλυσε την οικτρή κατάσταση της Ευρώ­ πης μετά τον αιματηρό πόλεμο (που εκτός από τα ανθρώπινα θύματα, παρέλυσε ολο­ κληρωτικά και την οικονομική δραστηριό­ τητα, πράγμα που εξανάγκαζε τις κυβερνή­ σεις να διαθέτουν πολύτιμο συνάλλαγμα για τον επισιτισμό των πολιτών και να κα­ θυστερούν την ανασυγκρότηση, με κίν­ δυνο ένα νέο παγκόσμιο κραχ), υποστήριξε ότι τα επόμενα τρία ως πέντε χρόνια θα εί­ χε την ανάγκη εισαγωγής προϊόντων, κυρίως από τις ΗΠΑ. Αυτή η ανάγκη θα ή­ ταν πολύ μεγαλύτερη από τη δυνατότητά της να πληρώσει και έτσι θα χρειαζόταν μια επιπρόσθετη βοήθεια, διαφορετικά θα είχε να αντιμετωπίσει επιδείνωση της οικονομι­ κής, πολιτικής και κοινωνικής της κατάστα­ σης.

Το πνεύμα ήταν να επανακτήσει ο ευρωπαϊκός λαός εμπιστοσύνη στις χώρες του και στην Ευρώπη ως ενότητα. Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να πράξουν τα πάντα για να βοη­ θήσουν να επανέλθει η οικονομία σε υγιή επίπεδα, διότι διαφορετικά δεν θα μπορού­ σε να υπάρξει πολιτική σταθερότητα, ούτε να διασφαλιστεί η ειρήνη. “ Η πολιτική μας δεν στρέφεται εναντίον καμίας χώρας ή δόγματος, αλλά είναι ενάντια στην πείνα, τη φτώχεια, την απελπισία και το χάος... κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα ή ομάδες που θέλουν να εκμεταλλευτούν την αν­ θρώπινη δυστυχία για να έχουν πολιτικό ό­ φελος, θα πρέπει να υπολογίσουν την αντί­ θεση των ΗΠΑ...’’, δήλωνε ο Μάρσαλ. Ο στρατηγός θεωρούσε ότι το πρό­ γραμμα βοήθειας θα έπρεπε να καλύπτει τις ανάγκες της Ευρώπης και για το λόγο αυτό θα έπρεπε να επεξεργαστεί και να υιοθετηθεί από όλες ή τις περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Ταυτόχρονα θ ε ­ ωρούσε ιδιαίτερα σημαντικό για την επι­ τυχία του από την πλευρά των ΗΠΑ να το α­ ποδεχθεί και ο αμερικανικός λαός, κατανο­ ώντας το πρόβλημα χωρίς πολιτικά πάθη και προκαταλήψεις. Με πρόνοια και θέληση εκ μέρους του αμερικανικού λαού να αντι­ μετωπιστεί η τεράστια ευθύνη που η ιστο­ ρία ανέθεσε στη χώρα, όλες οι δυσκολίες θα μπορούσαν να ξεπεραστούν. Η ομιλία του Μάρσαλ οδήγησε στο Συνέδριο για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία στο Πα­ ρίσι, από τις 12 Ιουλίου ως τις 22 Σεπτεμβρί­ ου 1947. Δεκαέξι ευρωπαϊκά κράτη, μεταξύ των οποίων ήταν και η Ελλάδα, αποδέχθη­ καν την αρχή του “ Σχεδίου Μάρσαλ” για οι­ κονομική βοήθεια και αποφάσισαν να ιδρύ­ σουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Οικονομι­ κής Συνεργασίας.

Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΩΝ ΗΠΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Οι πέντε δεκαετίες προσπαθειών για την ανασυγκρότηση της Ευρώπης υπήρξαν ένας θρίαμβος για τις ΗΠΑ. Ο πρόεδρος Κλίντον δήλωσε περήφανος ότι τα επόμενα 50 χρόνια θα πρέπει να φέρουν στην Ευρώ­ πη δημοκρατία, ειρήνη και ενότητα για πρώτη φορά στην ιστορία της. Ενα τέτοιο μέλλον αποτελούσε το όραμα του Μάρσαλ, για το οποίο χύθηκε πολύ μελάνι στα χρό­ νια μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό το όραμα δεν μπορεί να γίνει πραγμα­ τικότητα εύκολα, παρόλο που οι συνθήκες στο διεθνές σκηνικό έχουν αλλάξει. Σήμε­ ρα είναι η Ρωσία και οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, τα κράτη-μέλη του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, που αντιμετωπί­ ζουν έντονα προβλήματα. Η Δύση θριάμ­ βευσε πάνω στα ερείπια των κομμουνιστι­ κών καθεστώτων, αλλά υπάρχει το πρόβλη­ μα της πολιτικής σταθερότητας και της α­ σφάλειας, άμεσα συνδεδεμένο με τη δρα­ ματική οικονομική κατάσταση των χωρών.

Ο υπουργός Εξωτερικών Ντήν Ατσεσον

Το 1947 το “ Σχέδιο Μάρσαλ" δεν είχε συνδεθεί με πολιτικές προεκτάσεις, αλλά όταν το Αμερικανικό Κογκρέσο ενέκρινε τους πόρους γι' αυτό, η εισαγωγή στην Πράξη Ευρωπαϊκής Ανασυγκρότησης είχε την έννοια της χρησιμότητας ενός σχηματι­ σμού Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Επανεξετάζοντας το θέμα αυτό μοιάζει να ενσαρκώνει την παλιά φιλοδοξία των ΗΠΑ να επαναδομήσουν τον κόσμο σύμφωνα με τη δική τους οπτική. Ομως αυτό που πραγ­ ματικά κινητοποίησε το Κογκρέσο ήταν πε­ ρισσότερο η εθνική ασφάλεια, παρά η ιδεο­ λογία. Αν οι Ευρωπαίοι έπαυαν να πολε­ μούν μεταξύ τους και ενώνονταν, δεν θα χρειαζόταν οι ΗΠΑ να αναμιχθούν σε άλλο υπερατλαντικό πόλεμο. Αυτή η πολιτική κρατούσε την Αμερική απασχολημένη με τους συμμάχους της και απέδιδε σημαντικά. Σήμερα δεν υπάρχει προοπτική πολέμου στην Ευρώπη - τουλά­ χιστον τέτοια που να εμπλέκει όλα τα κρά­ τη. Αντίθετα οι προαιώνιοι εχθροί. Γαλλία και Γερμανία, έχουν καταργήσει τα εσωτε­ ρικά σύνορα για το εμπόριο και αντιμετωπί­ ζουν τα πράγματα όλο και περισσότερο σαν μια μονάδα. Οι Ευρωπαίοι δεν ενδιαφέρονται για τη δημιουργία ηνωμένων πολιτειών στη Γηραιά Ηπειρο, αλλά ετοιμάζονται να πάρουν τον έλεγχο της νομισματικής πολιτ.κής και να δημιουργήσουν την Κεντρική Ευρω­ παϊκή Τράπεζα. Το 2002 το φράγκο, η λίρα. το μάρκο και άλλα ευρωπαϊκά νομίσματα θα δώσουν τη θέση τους στο euro, σε μια προσπάθεια να συγκροτηθεί ο πληθωρι­ σμός, να εξαλειφθούν οι κίνδυνοι από τους κλυδωνισμούς της αγοράς συναλλάγματος και να εναρμονιστούν τα κράτη-μέλη στην οικονομική πολιτική. Η αλήθεια όμαχ πίσω από αυτά είναι περισσότερο πολιτική, παρά οικονομική. Τα μέλη θα εμπλέκονται σε α­ ποφάσεις που θα ενδιαφέρουν την εσωτε­ ρική πολιτική, αλλά και την εξωτερική και κατ’ επέκταση την αμυντική. Οπως είχε δη­ λώσει και ο Γάλλος πρώην πρόεδρος Ζισκάρ ντ’ Εστέν, “ όταν έχουμε κοινό νόμισμα θα αισθανθούμε την ανάγκη για κοινούς θ ε ­ σμούς” . Το 2002, όταν το euro θα βρίσκεται στη διάθεση και τους τραπεζικούς λογαρια­ σμούς των Ευρωπαίων, μερικές ανατολικές

63

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χώρες - προφανώς αυτές που θα γίνουν δ ε­ κτές και στο ΝΑΤΟ - μπορεί να γίνουν μέλη της ΕΕ. Αυτός ο ανασχηματισμός της Ευρώπης μπορεί να γίνει το πρώτο σκαλί για μια νέα ένωση, όπως προέβλεψε και ελ­ πίζει ο Αμερικανός πρόεδρος Κλίντον, αλλά υπάρχει και ο κίνδυνος να δημιουργήσει μια επικίνδυνη διαίρεση της ηπείρου, σε έ­ θνη ισχυρά και έθνη αδύναμα. Παρά τον προβληματισμό ο Μπιλ Κλί­ ντον κατέστησε σαφείς τις προθέσεις του, δηλώνοντας: “Τώρα, στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που πλέον δεν υπάρχει καμία υφέρπουσα απειλή στον ορίζοντα, πρέπει να ανταποκριθούμε στην πρόκληση Μάρσαλ των ημερών μας” .

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ

βή. ™

Η Ευρώπη ίσως θα μπορούσε να ξεπεράσει τις δυσκολίες της και χωρίς το “ Σχέ­ διο Μάρσαλ” και την αμερικανική βοήθεια. Οι ΗΠΑ δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς τότε στην Ευρώπη και είχαν στείλει τεράστια πο­ σά, κυρίως με τη μορφή δανείων το 1945 και 1946. Η μεταπολεμική αμερικανική βοή­ θεια είχε ανοίξει ένα “ κανάλι" το 1947, συμπίπτοντας με την οικονομική και πολιτι­ κή κρίση εκείνου του χρόνου. Τα οικονομι­ κά προβλήματα και η χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο βοήθεια ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνα για τη Γαλλία και την Ιταλία, όπου οι κυβερ­ νήσεις “ άφηναν χώρο” στα ισχυρά κομ­ μουνιστικά κόμματα. Η Βρετανία δεν διέτρεχε τέτοιο κίνδυνο, αλλά λόγω της έλλει­ ψης καυσίμων κατά τη διάρκεια του ιδιαίτε­ ρα βαρύ χειμώνα είχε κλείσει το μεγαλύτε­ ρο μέρος των βιομηχανικών της μονάδων και η ανεργία είχε εκτιναχθεί στα ύψη. Το λιμάνι του Ρότερνταμ είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά, όπως και πολλά άλλα σημαντικά ευρωπαϊκά λιμάνια. Τον επόμενο χρό­ νο οι δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες είχαν ανα­ κάμψει σημαντικά, πριν ακόμα λάβουν την αμερικανική βοήθεια σύμφωνα μτε το “ Σχέ­ διο Μάρσαλ". Οι κυβερνήσεις τους όμως γνώριζαν ότι οι πόροι θα έρχονταν στα τα­ μεία τους. Η Ευρώπη μπορεί να ανέκαμψε προτού αρχίσει να φθάνει η αμερικανική βοήθεια, αλλά το “ Σχέδιο Μάρσαλ” προμήθευσε το κρίσιμο στοιχείο, χωρίς το οποίο η ευρωπαϊκή αναγέννηση θα είχει μπλοκαριστεί από τους περιορισμούς αποπληρωμής. Το “ Σχέδιο Μάρσαλ" βοήθησε την Ευρώπη να προγραμματίσει με περισσότερη σι­ γουριά και να ξεκινήσει ένα σημαντικό πρό­ γραμμα συγκεκριμένων επενδύσεων. Πέρα από τα οικονομικά οφέλη, τις ε­ λεύθερες υπερατλαντικές μεταφορές ύ­ ψους δισεκατομμυρίων δολαρίων, το “ Σχέ­ διο Μάρσαλ” είχε και μακροπρόθεσμες πο­ λιτικές επιπτώσεις. Ιδιαίτερα σημαντική ή­ ταν η γεφύρωση του χάσματος στις σχέσεις μεταξύ Βρετανίας και ΗΠΑ. Μετά τον πόλε­ μο η βορειοατλαντική συμμαχία είχε δεχτεί πολλά πλήγματα. Για τους Αμερικανούς η­ γέτες η Βρετανία είχε παρουσιαστεί ιδιαί­ τερα ευαίσθητη ως προς την άνοδο των ΗΠΑ ως μεγάλης δύναμης. Αρνείτο να δε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χθεί να συμπαραταχθεί με την αμερικανική εξωτερική πολιτική και η διάσταση ανάμε­ σα στις δύο χώρες ευνοούσε την ανάπτυξη των σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση. Πρώ­ τα ο Ρούσβελτ και μετά ο Τρούμαν απέ­ φευγαν να παρουσιάζονται πιο κοντά στον Τσώρτσιλ από ότι στον Στάλιν. Παρά το ότι σε λίγο καιρό οι αμερικανικές κυβερνήσεις θα άλλαζαν στάση, αρχικά υπήρχε μεγαλύ­ τερη ελπίδα συνεννόησης με τα Σοβιέτ, πα­ ρά με τους Αγγλους συντηρητικούς ή εργα­ τικούς. Οταν ο Τσώρτσιλ μίλησε για το “ σιδηρούν παραπέτασμα” το Μάρτιο του 1946, ο Τρούμαν έδειξε λιγότερο ενθουσιασμό από τον Εργατικό πρωθυπουργό Κλέμεντ Ατλι. Μια εβδομάδα αργότερα ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Μπέρνς είπε ότι οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονταν περισσότε­ ρο για μια συμμαχία με τη Βρετανία ενα­ ντίον της Σοβιετικής Ενωσης, από όσο για μια συμμαχία με τη Σοβιετική Ενωση ενα­ ντίον της Βρετανίας. Μια τέτοια προσέγγι­ ση ήταν βέβαια αδύνατη με τους Μάρσαλ

και Ατσεσον στα “ ηνία" του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αλλά όσο κράτησε ανησύχησε ιδιαί­ τερα τους Βρετανούς. Νέα κρίση στις αμερικανοβρετανικές σχέσεις έφερε η άρνηση της Ουάσιγκτον να μοιραστεί πληροφορίες για τα ατομικά όπλα - σύμφωνα με τη συμφωνία του Κεμπέκ το 1943. Ο Τρούμαν επικαλέστηκε τη δέσμευσή του από το νό­ μο ΜακΜάχον, που περιόριζε την παροχή πληροφοριών για ατομικά όπλα σε άλλες χώρες. Η Βρετανία τότε ήταν τόσο εξαρτη­ μένη οικονομικά από τις ΗΠΑ, ώστε δεν θα άντεχε μια διπλωματική σύγκρουση με αυτές. Οι σχέσεις των δύο χωρών αναθερμάνθηκαν το 1947, όταν οι ΗΠΑ υποστήρι­ ξαν τη δημιουργία ισραηλινού κράτους στην Παλαιστίνη για να αντικαταστήσει τη βρετανική κυριαρχία. Το “ Σχέδιο Μάρσαλ” ήταν το πρώτο βή­ μα για την αλλαγή της ατμόσφαιρας, και έ­ θεσε τα θεμέλια της αγγλο-αμερικανικής “ ειδικής σχέσης” . Η γενναιόδωρη χειρονο­ μία του Μάρσαλ, αν και (για τους πιο κυνι-

ΤΟ “ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ” ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ελλάδα υπήρξε αποδέκτης αμερικανικής βοή­

• Τηλεπικοινωνίες. Αποκατάσταση και ενίσχυση

θειας ποικίλης μορφής, οικονομικής και στρα­

δικτύου, κατασκευή νέων σταθμών κλπ.

τιωτικής. Σε πρώτη φάση η βοήθεια οικονομικής

• Λιμάνια.

φύσης

Θεσσαλονίκης, Βόλου. Προμήθεια γερανών και

(τρόφιμα,

πρώτες

ύλες,

μηχανήματα

Αποκατάσταση λιμανιών Πειραιά,

κλπ.) έφθανε μέσω της U N R R A - United N ations

λοιπών μηχανημάτων. Απόφραξη της διώρυγας

Relief and Rehabilitation Adm inistration. Στη

της Κορίνθου (μια από τις δέκα μεγαλύτερες ε­

συνέχεια, κατά την περίοδο Απριλίου 1948 - Δ ε­

πιτυχίες του “ Σχεδίου Μάρσαλ” ).

κεμβρίου 1951, έφθανε μέσω της λειτουργίας

• Πολιτική Αεροπορία. Αγορά πτητικού υλικού.

του “ Σχεδίου Μάρσαλ” , τα κεφάλαια του οποίου

Αναδιοργάνωση υπηρεσιών. Κατασκευή αερο­

διαχειρίστηκε η αμερικανική Διοίκηση Οικονομι­

δρομίων.

κής Συνεργασίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η

• Χαρτογράφηση μεγάλου μέρους της επικρά­

συνολική αμερικανική βοήθεια - εκτός της στρα­

τειας μετά από αεροφωτογράφηση.

τιωτικής - προς την πατρίδα μας έφθασε τα δύο

• Ηλεκτρική Ενέργεια. Κατασκευή τριών υδροη­

(2) δις δολάρια. Χάρη σε αυτήν η χώρα μας μπό­

λεκτρικών και ενός θερμοηλεκτρικού εργοστα­

ρεσε να ακολουθήσει με επιτυχία μια πορεία α­

σίου (Αγρα, Λάδωνο, Λούρου, Αλιβερίου). Παρο­

νασυγκρότησης και να επουλώσει σημαντικό μέ­

χή υπηρεσιών τεχνικού συμβούλου.

ρος των πληγών που είχαν δημιουργήσει η ε­

• Υδρευση-Αποχέτευση. Εκτέλεση επειγόντων

χθρική κατοχή και οι συγκρούσεις της περιόδου

έργων για την ενίσχυση της λίμνης του Μαρα­

1946-49 (του λεγομένου εμφυλίου πολέμου).

θώνα. Κατασκευή υδραγωγείου Αγίου Θωμά. Κα­

Στη συνέχεια θα παραθέσουμε, ενδεικτικά και

τασκευές/βελτιώσεις στα συστήματα ύδρευσης

κατά τομείς, διάφορα στοιχεία για τα έργα που

της Θεσσαλονίκης, της Κέρκυρας κ.ά.

πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα με την εφαρ­

• Εργασία. Εκπαιδευτικά προγράμματα. Αποκα­

μογή του “ Σχεδίου Μάρσαλ” , επισημαίνοντας

τάσταση λειτουργίας επαγγελματικών σχολών.

χαρακτηριστικά ότι με την ολοκλήρωσή του η

•

βιομηχανική παραγωγή υπερέβαινε κατά 2 5 % τα

συγχρόνων μεθόδων παραγωγής. Κατασκευή

προπολεμικά επίπεδα.

εργοστασίων.

Βιομηχανία.

Παροχή

δανείων.

Προώθηση

• Κοινωνική Πρόνοια. Αποστολή τροφίμων. Ανέ­

• Ορυχεία. Εφαρμογή προγράμματος βελτίωσης

γερση ή επισκευή 33.000 κατοικιών. Κατασκευή

των ορυχείων. Γεωλογικές έρευνες. Εγκαταστά­

956 σχολικών αιθουσών, 135.000 θρανίων κλπ.

σεις νέων μηχανημάτων. Παροχή μακροπρόθε­

Υλοποίηση 1.200 περίπου κοινοτικών έργων.

σμων χαμηλότοκων δανείων.

• Δημόσια Υγεία. Αντιμετώπιση της ελονοσίας.

• Μεταφορές. Ανασυγκρότηση συγκοινωνιακών

Επισκευή δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης.

μέσων. Διάθεση 100 πλοίων τύπου "L ib e rty ” με

Αποκατάσταση

ευνοϊκούς όρους. Εφαρμογή προγράμματος ει­

αναπήρων.

ιατρικού/φαρμακευτικού

υλικού.

Αποστολή Εκπαίδευση

νοσηλευτικού προσωπικού. Κατασκευή νοσοκο-

σαγωγής

ανταλλακτικών.

Επιμορφωτικά

προ­

γράμματα (επισκευές, συντήρηση).

μείων-σανατορίων. Αποστολή πλυντηρίων και

• Τουρισμός. Επισκευή μουσείων. Εργα σε ιαμα­

μαγειρείων σε νοσοκομεία. Προγράμματα επι­

τικές πηγές. Παροχή δανείων για την αποκατά­

μόρφωσης.

σταση ξενοδοχείων και για την ανέγερση νέων

• Δημόσιοι Δρόμοι. Ασφαλτόστρυση οδών μή­

μονάδων.

κους 3.500 χλμ. Κατασκευή 250 *αι πλέον γε­

• Γεωργία. Ανοικοδόμηση εγκαταστάσεων. Β ε λ ­

φυρών, τοίχων αντιστήριξης κλπ.

τίωση μεθόδων καλλιέργειας. Εισαγωγή μηχανη­

• Σιδηρόδρομοι. Αποκατάσταση του μεγαλύτε­

μάτων, ζώων, λιπασμάτων, φαρμάκων κλπ. Εκτέ­

ρου τμήματος του δικτύου, σηράγγων, κτιρίων

λεση εγγειοβελτιωτικών έργων. Επιμορφωτικά

κλπ. Αποκατάσταση τμήματος του τροχαίου υλι­

προγράμματα. Παροχή τεχνικών συμβουλών.

κού.

ΧαράλαμποςΔημόπουλος

κούς) η προσφορά του βασίστηκε πολύ σε προσωπικά συμφέροντα, έγινε πολύ γρήγο­ ρα πραγματικότητα εξαιτίας της πολύ γρή­ γορης ανταπόκρισης, τόσο της Αγγλίας, όσο και της Γαλλίας. Η συμπεριφορά του Λονδίνου, που δεν μπορούσε να ξεχάσει τα προνόμια της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, υπήρξε αρκετά παράδοξη. Ενώ προωθούσε στην Ευρώπη την πραγματοποίηση του “ Σχεδίου Μάρσαλ” , την ίδια στιγμή έδειχνε ότι δεν ήθελε να συμμετάσχει σε αυτό. Οπως συμβαίνει και σήμερα με την ΕΕ, το 1947 οι Βρετανοί επεδίωκαν ιδιαίτερο κα­ θεστώς γι’ αυτούς στα πλαίσια του σχεδί­ ου, για να αναγκαστούν τελικά να υποχωρή­ σουν και να συνεργαστούν με ενθουσια­ σμό. Ηδη το 1947 η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη αποτελούσε στόχο της πολιτικής των ΗΠΑ, οι οποίες δέχονταν να υποστηρίξουν κάποι­ ους εμπορικούς διαχωρισμούς για να βοη­ θήσουν στην επίτευξή της. Το “ Σχέδιο Μάρσαλ” σηματοδότησε την ασθενή, αλλά διαρκή, διαφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Βρετα­ νίας. Για τους Βρετανούς και το σχέδιο Σούμαν για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Χά­ λυβα και Ανθρακα θεωρείτο πέρα από τα ό­ ρια που μπορούσαν να ανεχθούν. Η απο­ τυχημένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή Αμυνας ή­ ταν πολύ υπερεθνική για τη δεύτερη κυβέρνηση Τσώρτσιλ, όπως ήταν η Ευρω­ παϊκή Οικονομική Κοινότητα για τη σύντο­ μη κυβέρνηση Ηντεν. Εκείνα τα πρώτα με­ ταπολεμικά χρόνια η Βρετανία καθιέρωσε μια πολιτική μερικού διαχωρισμού από την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, που κράτησε δ ε­ καετίες. Αυτό προκάλεσε τον εκνευρισμό της Ουάσιγκτον, ιδιαίτερα όταν το Λονδίνο παρουσίασε την πολιτική του ως μια προ­ σπάθεια να γίνει ισότιμος εταίρος των ΗΠΑ. Ιδιαίτερα σημαντική για το “ Σχέδιο Μάρσαλ” υπήρξε η απόφαση του εμπνευστή του, η βοήθεια να προσφερθεί σε όλη την Ευρώπη και όχι μόνο στις μη κομμουνιστικές χώρες. Αν η Ευρώπη επρόκειτο να χωριστεί, αυτή η πράξη έπρεπε να γίνει από τη Μόσχα και όχι από την Ουάσιγκτον. Οι Ρώσοι προσήλθαν στην αρχική συνάντηση στο Παρίσι και επέτρεψαν και στις χώρες που είχαν στην επιρροή τους να την παρακολουθήσουν. Ομως ξεκαθάρισαν ότι θα δέχονταν ευχαρίστως την αμερικανι­ κή βοήθεια μόνο σε συλλογική βάση και χω­ ρίς δεσμεύσεις για οικονομική συνεργασία και συντονισμό. Οταν σι ΗΠΑ αρνήθηκαν αυτούς τους όρους οι Σοβιετικοί αποχώρη­ σαν και μαζί τους αποχώρησαν επτά ανατο­ λικές χώρες. Ο κίνδυνος που είχε προϋπο­ λογίσει ο Μάρσαλ ξεπεράστηκε. Ηταν με­ γάλη τύχη για τους Αμερικανούς που ο Σο­ βιετικός υπουργός Εξωτερικών Μολότοφ δεν παρέμεινε στο Παρίσι προσποιούμενος ότι συνεργάζεται. Αν είχε μείνει η κα~ ασταση προφανώς θα είχε οδηγηθε. γ ε 31001σμένη μεταφορά πόρων απο τις Ευρώπη, ενώ τα υπόλοιπα O L r.z rr χάνονταν. Το σχέδιο θα μπορο. Γε χει και μια συνεργασία Ανατο — c-1. λά οι καιροί δεν ευνοούσαν κάτ. τ

μισε: “ Πρέπει να αποφύγουμε να προχωρή­ σουμε άλλο με την ΟΥΝΡΑ. Οι ΗΠΑ πρέπει να δώσουν μόνες αυτή την παράσταση” .

Ο Μάρσαλ συνυπογράψει τις προτάσεις της Επιτροπής για το “Σχέδιο Ανασυγκρότησης της Ευρώπης” .

Διαφημιστικό πρόσκλησης για εργασία στο πρόγραμμα ανασυγκρότησης του Βερολίνου με τη βοήθεια του “Σχεδίου Μάρσαλ” .

εμπλοκή του σοβιετικού μπλοκ επίσης δεν θα βοηθούσε στην ενότητα της Ευρώπης, σε μια ομοσπονδία που θα επεκτεινόταν από το Λονδίνο ως τη Μόσχα. Ενα από τα μέλη της αμερικανικής επι­ τροπής που επεξεργάστηκε το “ Σχέδιο Μάρσαλ” , ο Τσάρλς Κιντλμπέργκερ, θυμά­ ται ότι η επιτροπή δεν μπορούσε να ολο­ κληρώσει την εισήγησή της για την πα­ ρουσίαση στο Κογκρέσο πριν από το τέλος του 1947. Παράλληλα οι ΗΠΑ συνέχιζαν να υποστηρίζουν την ανασυγκρότηση της Ευρώπης, μέσω των Ηνωμένων Εθνών. Προ­ μήθευαν σε ποσοστό πάνω από 80% την ΟΥΝΡΑ, αλλά τις προβλημάτιζε ότι είχαν μόνο μια ψήφο στις 17. Οι Σοβιετικοί, οι Βρετανοί και οι Καναδοί ακολουθούσαν δι­ κή τους ατζέντα. Σε ένα πολύ σημαντικό σημείωμα για το “Σχέδιο Μάρσαλ” , ο Κλάιτον, πρόεδρος της επιτροπής για την κατάγ : γ— - Ίεο υ σ ία . υπογράμ-

Περιμένοντας το ευρωπαϊκό σχέδιο που θα λειτουργούσε πάνω στο "Μ ά ρσα λ'. η Αμερικανική κυβέρνηση αναζητούσε τρό­ πους να ενισχύσει συμπληρωματικά την Αυστρία, την Ιταλία, την Ουγγαρία, την Ελλάδα και την Πολωνία, αν και για την τε­ λευταία οι αξιωματούχοι του Υπουργείου Γεωργίας αποφάνθηκαν ότι οι Πολωνοί δεν πεινούν πραγματικά. Το ποσό της βοήθειας αυτής ανερχόταν σε 350 εκατ. δολάρια και εγκρίθηκε το Σεπτέμβριο του 1946. Το Δ ε­ κέμβριο οι Βρετανοί δήλωσαν ότι δεν θα μπορούσαν πλέον να τρέφουν την πυκνοκατοικημένη ζώνη κατοχής που τους ανα­ λογούσε στη Γερμανία και επιθυμούσαν διζωνική συμφωνία, με την οποία τα έξοδα θα κατανέμονταν μεταξύ Βρετανίας και ΗΠΑ. Το Μάρτιο του 1947 η Ουάσιγκτον είχε συμφωνήσει να υποστηρίξει το ρόλο της Βρετανίας και στην πραγματικότητα να ορ­ γανώσει την αντίσταση του Ελληνικού κρά­ τους εναντίον των κομμουνιστών ανταρ­ τών. Οπως είχε εξηγήσει ο Αμερικανός πρό­ εδρος (κάτι που παρέμεινε γνωστό ως “ Δόγμα Τρούμαν” ), οι ΗΠΑ ήταν προετοιμα­ σμένες να επεκτείνουν τη βοήθειά τους σε όποια κυβέρνηση αντιμετώπιζε ανατρεπτι­ κά κινήματα. Διαφωνίες από συντηρητι­ κούς γερουσιαστές, οπαδούς του απομο­ νωτισμού, διατυπώθηκαν λέγοντας είτε ότι η βοήθεια ουσιαστικά ευνοούσε τους κομ­ μουνιστές, είτε ότι η Ευρώπη δεν χρειαζό­ ταν βοήθεια, είτε ακόμα ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να αντέξουν την παροχή βοή­ θειας. Πάντως, τελικά η συντριπτική πλειοψηφία συμφώνησε στην έγκριση του σχεδί­ ου, με 329 ψήφους έναντι 71. Ενα επίσης σημαντικό θέμα ήταν η νομοθεσία, το πώς θα μπορούσε να λειτουργεί η διοίκηση του φορέα υλοποίησης του σχεδίου - στις Ηνωμένες Πολιτείες και το εξωτερικό. Το Κογκρέσο αντιστάθηκε σθεναρά στην πε­ ρίπτωση που ήθελε το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών επικεφαλής και έτσι

65 «■»

πίεσε για ξεχωριστή Διοίκηση Οικονομικής Συνεργασίας, που θα είχε τη δική της απο­ στολή, αλλά αναγκαστικά θα βρισκόταν σε στενή επαφή με την τοπική αμερικανική πρεσβεία. “ Κανείς δεν γνωρίζει τη μοίρα του. ού­ τε τα έθνη...” , είχε δηλώσει ο Μάρσαλ το 1947, όταν ο αμερικανικός λαός. δίχως να έ­ χει συνειδητοποιήσει πλήρως τη βαρύτητα της πράξης του, ίσως ακόμα ανώριμος να δεχθεί όλες του τις ευθύνες, πήρε στους ώμους του την ηγεσία του κόσμου. Ο Μάρ­ σαλ πίστευε ότι η εξωτερική πολιτική της Αμερικής θα πρέπει να έχει ως στόχο τη δη­ μιουργία των συνθηκών μέσα στις οποίες τόσο οι ΗΠΑ, όσο και ο υπόλοιπος κόσμος, θα μπορούσαν να ζουν ελεύθεροι από πιέ­ σεις και βία. Επίσης πίστευε ότι για να συνειδητοποιήσουν όλοι αυτούς τους στό­ χους, θα έπρεπε να είναι πρόθυμοι να βοη­ θήσουν τον ελεύθερο κόσμο έναντι επιθε­ τικών κινήσεων που θέλουν να επιβάλουν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ββ ™

ολοκληρωτικά καθεστώτα. Ο Στρατηγός Μάρσαλ γνώριζε καλύτε­ ρα από όλους πόσο είχε κοστίσει στη χώρα σε έμψυχο υλικό, αλλά και στην οικονομία, ο πόλεμος. Στην τελευταία αναφορά του στο Υπουργείο Αμυνας έγραψε: “ Πρέπει, αν είναι να συνειδητοποιήσουμε τις ελπίδες που τώρα τολμούμε να έχουμε για διαρκή ειρήνη, να επιβάλλουμε τη θέλησή μας για ειρήνη με δύναμη. Πρέπει να καταστή­ σουμε σαφές στους πιθανούς γκάγκστερς του κόσμου ότι αν τολμήσουν να διαταράξουν την ειρήνη μας, θα το κάνουν με με­ γάλο κίνδυνο... Εχουμε προσπαθήσει από τη στιγμή που γεννήθηκε το έθνος μας να προωθήσουμε την αγάπη μας για την ειρή­ νη επιδεικνύοντας αδυναμία. Αυτή η θέση μας έχει αποτύχει εντελώς” . Το Αμερικανι­ κό Κογκρέσο επικύρωσε το “ Σχέδιο Μάρ­ σαλ” και εγκρίθηκε η διάθεση 27 δισεκα­ τομμυρίων δολαρίων σε μια περίοδο τεσσά­ ρων ετών, η οποία θα έληγε στις 30 Ιουνίου 1952. Οι Δυτικοευρωπαίοι πάντως, αντιμετώ­ πιζαν με σκεπτικισμό την αμερικανική δι­ πλωματία, αναλογιζόμενοι πως η εκστρα­ τεία διεθνοποίησης της αμερικανικής πολι­ τικής του Ουίλσον μετατράπηκε σε οικονο­ μικό εθνικισμό και πολιτική απομόνωσης μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ας μη ξεχνάμε ότι εκείνα τα χρόνια η πολιτική της Μόσχας ήταν ακόμα ρευστή. Αν ο Μολότοφ (ή αλλιώς “ κύριος όχι” - Mr. Nyet) είχε παραμείνει στη συνάντηση, είτε θα είχε αποκο­ μίσει οικονομικά οφέλη, είτε θα είχε εξα­ σφαλίσει την απόρριψη του σχεδίου από το Κογκρέσο. Ο Στάλιν είχε ήδη αντιληφθεί ότι η συμφωνία της Γιάλτας του άφηνε ε­ λεύθερο πεδίο για την ανατολική Ευρώπη και το μόνο που ήθελε να εξασφαλίσει ήταν ένας ικανοποιητικός διακανονισμός για τη Γερμανία.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ; Το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε μια Ευρώπη ρημαγμένη οι­ κονομικά, όπου υπήρχαν σοβαρές ελλεί­ ψεις σε τρόφιμα και καύσιμα, το εμπόριο εί­ χε περιορισθεί στο ήμισυ των προ του πο­ λέμου επιπέδων, ενώ τα δολάρια είχαν σχε­ δόν εξαφανιστεί. Ο μεγαλύτερος φόβος ό­ μως προερχόταν κυρίως από τις έντονες κομμουνιστικές τάσεις που είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται στην Ευρώπη, ειδικά στη Γαλλία και την Ιταλία. Το “ Σχέδιο Μάρ­ σαλ” αποδείχθηκε η κινητήρια δύναμη για την επαναλειτουργία της οικονομικής μη­ χανής της Ευρώπης. Ηταν μια προσπάθεια από τις ΗΠΑ να βοηθηθεί η μεταπολεμική Ευρώπη και να επεκταθεί η ανθρωπιστική βοήθεια σε εκείνους που βρίσκονταν σε α­ νάγκη. Ηταν ένα σχέδιο για μακροπρόθε­ σμη αναδιοργάνωση της Ευρώπης. Ηταν α­ κόμα ένα πολιτικό σχέδιο διατήρησης της ειρήνης, της ελευθερίας και της ευημε­ ρίας. Περισσότερο όμως ήταν ένα οικονομι­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κό πρόγραμμα για την προώθηση της ευρω­ παϊκής οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας, την τόνωση του διεθνούς εμπορίου και την επέκταση της αμερικανι­ κής αγοράς πέρα από τον Ατλαντικό. Το “ Σχέδιο Μάρσαλ” , γνωστό και ως Ευρω­ παϊκό Πρόγραμμα Ανασυγκρότησης, απο­ δείχθηκε εξαιρετικά επιτυχημένο. Η οικο­ νομική “ μετάγγιση” , που έφθασε τα 10,25 δις δολάρια σε τρία χρόνια, σήκωσε τους Ευρωπαίους στα πόδια τους. Σταμάτησε τη διείσδυση του κομμουνισμού στη Δύση και υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελε­ στές της ανάπτυξης του ΝΑΤΟ. Για να προχωρήσει κάποιος σε ένα σχέ­ διο όπως αυτό του Μάρσαλ, απαιτείται να έχει υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνά­ μεις του. Οι περισσότεροι Αμερικανοί πί­ στευαν ότι είχαν πάρει τις τύχες του κό-

στην επέκταση της σοβιετικής επιρροής στην Ανατολική Γερμανία και στην ανέγερ­ ση του τείχους του Βερολίνου, καθώς και στη δημιουργία του ΝΑΤΟ, της πρώτης α­ μυντικής συμμαχίας στην ιστορία των ΗΠΑ. Το σχέδιο έδωσε το έναυσμα για την ενο­ ποίηση της Δυτικής Ευρώπης και προώθη­ σε ένα πλαίσιο πολυμερούς φιλελευθερο­ ποίησης, το οποίο οδήγησε στο διαχωρισμό της εργασίας με βάση τις δυνάμεις της α­ γοράς στη Δυτική Ευρώπη. Η οικονομική βοήθεια που δόθηκε ήταν βεβαίως σημα­ ντική, δεν ήταν όμως από μόνη της η απο­ φασιστική δύναμη. Η κάθε χώρα αναπτύ­ χθηκε στο βαθμό που της επέτρεπαν η εγ­ χώρια πολιτική και οι δυνατότητές της. Σήμερα, μετά τη λήξη του Ψυχρού Πο­ λέμου, οι προκλήσεις που παρουσιάζονται είναι περισσότερο συγκεχυμένες. Οι ΗΠΑ είναι η μοναδική υπερδύναμη, δεν μπορούν όμως να προχωρήσουν μόνες στον παγκό­ σμιο στίβο όπως πριν από 50 χρόνια. Χρειά­ ζονται συμμάχους και χωρίς αμφιβολία η Ευρώπη είναι ένας από αυτούς. Το θέμα εί­ ναι κατά πόσο η Ευρώπη είναι διατεθειμένη ευνοϊκά απέναντι στις ΗΠΑ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναμνηστική φωτογραφία μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας του Μάρσαλ στο Χάρβαρντ.

σμου στα χέρια τους. Είχαν νικήσει στον πόλεμο και κατά τη δική τους άποψη μόνο η Αμερική μπορούσε να σώσει την ειρήνη. Ενα σημαντικό όπλο στο οπλοστάσιό τους ήταν η νέα αντίληψη ότι η οικονομική ανά­ πτυξη μπορούσε να αξιοποιηθεί από τις κυβερνήσεις και να επιλύσει πολιτικές δια­ μάχες. Το “ Σχέδιο Μάρσαλ” πέτυχε να πεί­ σει τους Ευρωπαίους να εμπιστευθούν και να “ παίξουν” με τους Αμερικανούς, αλλά και το αντίθετο. Η μεταπολεμική διεθνής ανάμιξη της Ουάσιγκτον δεν είχε τη σί­ γουρη υποστήριξη της αμερικανικής κοι­ νής γνώμης. Η άποψη που προβλήθηκε από την αμερικανική ηγεσία, ότι η Ευρώπη με­ ταμορφωνόταν και θα ήταν ευγνώμων, έ­ πεισε το Κογκρέσο και το λαό. Καταλυτικός υπήρξε ο φόβος του κομμουνισμού. Θα ή­ ταν δύσκολο να φανταστούμε την προσφο­ ρά του Μάρσαλ και την ανταπόκριση της Ευρώπης χωρίς την ύπαρξη του κομμουνι­ στικού κινδύνου. Το “ Σχέδιο Μάρσαλ” σηματοδοτεί την όψιμη απαρχή του Ψυχρού Πολέμου. Από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ χαρακτηρίσθηκε ως “ το μοναδικό παράδειγμα γενναιόδωρης βοήθειας στην ιστορία” . Η κληρονομιά που άφησε στην Ευρώπη εξακολουθεί να είναι και σήμερα ορατή. Κατά πρώτο λόγο σημα­ τοδοτεί τη χρονική στιγμή κατά την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμίχθηκαν ουσια­ στικά στα παγκόσμια πράγματα. Η αντίδρα­ ση του Στάλιν προς το σχέδιο οδήγησε

(I) Bruce IH. Nelan: FIFTY YEARS AFTER THE MARSHALL PLAN BEGAN, EUROPE IS FEELING THE PAIN OF POLITICAL INTEGRATION. (Z) Charles P. Kindleberger: IN THE HALLS OF THE CAPITOL, A MEMOIR, May/June 1997, Council on Foreign Relations. (3) Anne M. Dixon: FROM HARVARD TO PARIS TO WASHINGTON: MAKING MARSHALL’S PLAN A REALITY. (4) David Reynolds: THE EUROPEAN RESPONSE PRIMACY OF POLITICS. (5) Robin Edmonds: SETTING THE MOULD: THE UNITED STATES AND BRITAIN, 1945-1950, Oxford, Clarendon Press, 1986. (6) Scott D. Parrish and Mikhail M. Narinsky: NEW EVIDENCE ON THE SOVIET REJECTION OF THE MARSHALL PLAN, 1947. (7) Irwin M. Wall: THE UNITED STATES AND THE MAKING OF POSTWAR FRANCE, 1945-1954, New York, Cambridge University Press, 1991. (8) Stanley Hoffmann and Charles Maier, eds.: THE MARSHALL PLAN: A RETROSPECTIVE, Boulder, Westview Press, 1984. (9) Richard Mayne: THE RECOVERY OF EUROPE, 1945-1973, Garden City, Anchor Books, 1973. (10) Charles Maier: THE TWO POSTWAR ERAS AND THE CONDITIONS FOR STABILITY IN TWENTIETH-CENTURY WESTERN EUROPE, American Historical Review, 86 (1981). ( I I ) Gerd Hardach: THE MARSHALL PLAN AND GERMANY, Journal of European Economic History, 16 (1987). (12) Michael J. Hogan: THE MARSHALL PLAN: AMERICA, BRITAIN AND THE RECONSTRUCTION OF WESTERN EUROPE, 1947-1952, New York, Cambridge University Press, 1987.

Λ Ε Ω Ν ΙΔ Α Σ Σ . Μ Π Λ Α Β Ε Ρ Η Σ

Πίνακας του Αντώνη Κανά, που αναπαριστά την τελευταία επική μάχη του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ" στα ανοικτά της Σκιάθου, στις 14 Σεπτεμβρίου 1943.

18

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ

Υ/Β “ΚΑΤΣΩΝΗΣ”

ΣΤΙΣ 14 ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟ Υ 1943, ΑΝΗΜΕΡΑ Μ ΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΠΟΡΤΕΣ ΤΗΣ Ο ΡΘΟΔΟΞΙΑΣ (ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΟΥΣΩΤΗΡΟΣ), ΒΥΘΙΣΤΗΚΕ ΤΟ Υ/Β “ΚΑΤΣΩΝΗΣ", ΑΦΟΥ ΝΑΥΜΑΧΗΣΕ “ΕΝ ΑΝΑΔΥΣΕΙ” ΚΑΙ ΓΙΑ ΠΟΛΛΕΣ Ω ΡΕΣ Μ Ε ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΟ ΠΛΟΙΟ, ΣΥΜΠΑΡΑΣΥΡΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΥΓΡΟ ΤΟΥ ΤΑΦΟ 32 ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΗΡΩΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ. Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜ ΕΝΟ Υ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ, ΤΟΣΟ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟ ΔΗΜ ΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΜΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ, ΤΟ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΘΡΥΛΙΚΟ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΚΑΙ ΞΕΝΩΝ. ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜ ΠΛΗΡΩΣΗΣ 54 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ Η “Σ Ι" ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΦΙΕΡΩΝΕΙ ΣΤΗ Μ Ν Η Μ Η ΤΩΝ 32 Μ ΕΛΩ Ν ΤΟΥ ΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ΠΠ πως έχουμε σημειώσει και σε προηγούμενο τεύχος της “Σ Ι” (Απριλίου-Μαϊου 1996, τ.1), με αφορμή αντί­ στοιχο άρθρο για την ιστορία και τη δράση του Υ/Β “ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” , η κατάσταση στην οποία βρίσκο­ νταν τα υποβρύχια του Στόλου μας την παραμονή της κήρυξης του ελληνο-ιταλικού πολέμου (28/10/40) δεν ήταν η ενδεδειγμένη. Το υλικό ήταν παλαιός και ξεπερασμένης για την εποχή τεχνολογίας και υπήρχε σοβαρή έλλειψη ανταλλακτικών, με α­ ποτέλεσμα τις πολύ συχνές βλάβες, τόσο εν πλω, όσο και εν όρμω. Η καθόλου ικανοποιητική αυτή κατάσταση είχε ως συνέ­ πεια την καταπόνηση των πληρωμάτων και την αναβολή ή τη ματαίωση ασκήσεων και αποστολών. Το μόνο που έσωζε κάπως την κατάσταση από το χαρακτηρισμό “τραγική” , ήταν η εξαιρε­ τική ποιότητα των κυβερνητών και των πληρωμάτων. Η κήρυξη του πολέμου βρήκε των Ανώτερη Διοίκηση Υπο­ βρυχίων (ΑΔΥ), που είχε ως επικεφαλής της τον Πλοίαρχο Ξη­ ρό, σε εργώδεις προετοιμασίες για τον απόπλου των υπο­ βρυχίων μας από το Ναύσταθμο της Σαλαμίνας (ΝΣ) και την α­ νάληψη των πρώτων επιθετικών περιπολιών και αποστολών,

Ο

Τέσσερα από τα υποβρύχια του Στόλου μας εκείνης της περιόδου, παραβεβλημένα σε προβλήτες στη Βάση Υποβρυχίων του Ναυστάθμου Σαλαμίνας: Υ/Β “ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” (Υ2), Υ/Β “ ΠΡΩΤΕΥΣ” (Υ3), Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” (Υ1)ΚΑΙ Υ/Β "Ν Η ΡΕΥ Σ” (Υ4).

στο στενό του Οτράντο, προς ενίσχυση των μαχόμενων στην Ηπειρο τμημάτων της VIII (8ης) Μεραρχίας Πεζικού του Ελληνικού Στρατού. Παρά τις προσπάθειες, για τους λό­ γους που προαναφέρθηκαν δεν έγινε ποτέ δυνατό να περιπολούν στην Αδριατική και στο στενό του Οτράντο περισσότερα από δύο υποβρύχιά μας, με ό,τι αυτό συνεπαγό­ ταν από καθαρά επιχειρησιακή άποψη.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

Ο ηρωικός τελευταίος κυβερνήτης του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , Αντιπλοίαρχος Βασίλης Λάσκος.

Το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ" απέπλευσε από το ΝΣ για την ανάληψη της δεύτερης επιθετι­ κής περιπολίας του το απόγευμα της 22ας Δεκεμβρίου 1940, με κυβερνήτη τον Υπο­ πλοίαρχο Σπανίδη. Είχε προηγηθεί η πρώτη επιθετική περιπολία του υποβρυχίου στις 3

Νοεμβρίου 1940, χωρίς ουσιασ-.·: : σματα. Μετά την έξοδό του α~ο το5 Κορινθιακό κόλπο στο Ιόνιο πέλαγος οι ■αιρικές συνθήκες άρχισαν να επιδεινώνσ.: 31. όσο κατευθυνόταν βόρεια. Εφθασε στο τομέα περιπολίας του έπειτα από σχεδο. ιήμερο κοπιώδη πλου, το βράδυ της 2-^c L- <επ0οίου 1940, παραμονή Χριστουγε. γεύμα της 26ης Δ ε κε μ β ρ !:. ' D Υ Β “ΚΑΤΣΩΝΗΣ", ενώ περιπολούσε σ ~ περιοχή βόρεια του Αγίου Ιωάννη της !.’ε5 >ϋΓ}ς. εντόπισε εχθρικό πλοίο σε μεγάλη ατ χτταση (περίπου 10 km) και αμέσως έ crrc ε _ για να επιτεθεί εναντίον του. ΠλησιάΙο , ' : : γο έβαλε εναντίον του τρεις τσρπίλλες α . ·- τυχώς, λόγω ακριβώς της απόστασής αΜετά την ανεπιτυχή επίθεσ* το απομακρύνθηκε από την περιοχή κα

αστό.

Προπολεμική εθιμοτυπική επίσκεψη του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” στο λιμάνι της Μάλτας.

Σ7--~

Ω~

69

ΙΣΤΟΡΙΑ

από σχετική εντολή του ΑΔΥ άρχισε να περί­ πολε! νοτιότερα, στη θαλάσσια περιοχή με­ ταξύ του Μπρίντιζι και του Δυρραχίου. Λόγω, όμως, της σφοδρότατης κακοκαιρίας που ε­ πικρατούσε στην περιοχή, ανέστρεψε εκ νέ­ ου προς Βορρά και άρχισε να περιπολεί έξω από τους κόλπους του Δρίνου και του Δυρραχίου. Εκεί, το μεσημέρι της 29ης Δε­ κεμβρίου 1940 εντόπισε ένα φορτηγό πλοίο εκτοπίσματος 4.000-5.000 t. Η επίθεση που πραγματοποίησε υπήρξε το ίδιο ανεπιτυχής, λόγω της ατέλειας των περισκοπίων και επει­ δή το εχθρικό πλοίο έπλεε “ ελίγδην” (εκτελούσε ελιγμούς). Ο κυβερνήτης του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” θα μπορούσε ίσως να επαναλά-

Το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” ενώ πλέει στην επιφάνεια.

Υ/Β “ Κ Α Τ Σ Ω Ν Η Σ Το Υ/Β "ΚΑΤΣΩΝΗΣ”, όπως και το αδελφό Υ/Β “ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ”, ήταν γαλλικής κατασκευής και προέλευσης και ναυπηγήθηκε κατά την περίοδο 1925-1927. Είχαν εκτόπισμα 5 5 6 1 στην επιφάνεια και 7 7 5 1 σε κατάδυση, ενώ ανέπτυσσε ταχύτητα 14 kts και 9 kts αντίστοιχα. Στον επιθετικό εξοπλισμό του περιλαμβάνονταν έξι τορπιλλοβλητικοί σωλήνες των 533 mm, ένα πυροβόλο των 100 mm, καθώς και δύο πολυβόλα, κυρίως για αντιαεροπορική προστασία. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που προέρχονται από τη Διοίκηση Υποβρυχίων του ΠΝ, το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” διήνυσε από τον Απρίλιο του 1941, οπότε και έπλευσε μαζί με άλλες μονάδες του Στόλου μας για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου προς συνέχιση του αγώνα στο πλευρό των Συμμάχων εναντίον των δυνάμεων του Αξονα, ως το Σεπτέμβριο του 1943, οπότε και βυθίστηκε πολεμώντας ηρωικά, 7.387 nm, που αντιστοιχούν σε 1.215 ώρες εν πλω. Το υποβρύχιο κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ πραγματοποίησε συνολικά επτά περιπολίες, από τις οποίες οι τέσσερις πρώτες έγιναν κατά τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου 1940-1941 (4 Νοεμβρίου 19 40,28 Δεκεμβρίου 19 40,14 Φεβρουάριου 1941 και 24 Μαρτίου 1941) και οι υπόλοιπες τρεις (28 Μαρτίου 1943,21 Μαϊου 1943 και 5 Σεπτεμβρίου 1943) μετά την αποδημία του στη Μέση Ανατολή. Κατά τις περιπολίες αυτές το Υ/Β "ΚΑΤΣΩΝΗΣ” σημείωσε τέσσερις επιβεβαιωμένες καταβυθίσεις: στις 31 Δεκεμβρίου 1940, βύθισε το ιταλικό φορτηγό “Q uinto” (περίπου 5 4 0 1), την 1η Απριλίου 1943 μια νσρκοθέτιδα, στις 5 Απριλίου 1943 ένα ισπανικό εμπορικό πλοίο 1 .5 0 0 1 και στις 29 Μαϊου 1943 ένα ατμόπλοιο 1 .00 01. Το σκάφος πραγματοποίησε και τέσσερις πολεμικές αποστολές για τη μεταφορά, στην κατεχόμενη Ελλάδα, μυστικών πρακτόρων και κομμάντος με σκοπό την εκτέλεση δολιοφθορών και αναγνωριστικών αποστολών. Οι αποστολές αυτές ήταν: στις 28-30 Μαρτίου 1943 στις νότιες ακτές της Κρήτης και στην Πελοπόννησο, στις 21 Μαϊου 1943 στις νοτιοανατολικές ακτές της Εύβοιας, την ίδια ημερομηνία άλλη αποστολή στις ανατολικές ακτές της Εύβοιας και στις 9 Σεπτεμβρίου 1943 στις νοτιοανατολικές ακτές της Εύβοιας.

70

Ο “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” κινείται στην επιφάνεια και με τους δύο πετρελαιοκινητήρες σε λειτουργία. 0 Αντ/πλοίαρχος Θάνος Σπανίδης, κυβερνήτης του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ" κατά τον πόλεμο 1940-41, στο κατάστρωμα του υποβρυχίου του.

βει την επίθεση, κάτι που τελικά δεν έπραξε, καθώς απώλεσε στιγμιαία την αυτοπεποίθη­ σή του (όπως ευθαρσώς ομολόγησε ο ίδιος αργότερα στην αναφορά του), λόγω και της προηγούμενης αποτυχίας του. Το πρωί της 31ης Δεκεμβρίου 1940, κατά την περισκοπι­ κή παρατήρηση, έγινε αντιληπτή η διέλευση ενός πετρελαιοφόρου εκτοπίσματος περί­ που 5001. Αμέσως ο Υποπλοίαρχος Σπανίδης διέταξε επίθεση δια τορπιλλών και εξαπέ­ λυσε εναντίον του στόχου δύο από αυτές, οι οποίες όμως δεν κτύπησαν το στόχο, αν και διασταυρώθηκαν μαζί του, διότι πέρασαν κά­ τω από τα ύφαλά του. Εξαλλος με την ατυχία του, ο κυβερνήτης διέταξε ταχεία ανάδυση και προσβολή του στόχου με το πυροβόλο του υποβρυχίου. Με την πρώτη βολή του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ" το πλήρωμα του εχθρικού πε­ τρελαιοφόρου, πανικόβλητο, άρχισε να ε­ γκαταλείπει το πλοίο του και να πέφτει στη θάλασσα. Με συνεχείς κανονιοβολισμούς το “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” προσέγγισε το πλοίο σε από­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σταση περίπου 500 m, όταν σε αυτό εξερράγη μεγάλη πυρκαγιά. Το πλοίο φλεγόμενο άρ­ χισε να παρασύρεται από τα ρεύματα και τον άνεμο προς την ακτή, μέχρις ότου βυθίστη­ κε. Οπως αποδείχθηκε στη συνέχεια επρόκειτο για το ιταλικό πετρελαιοφόρο “ Quinto” , εκτοπίσματος 531 t, γεγονός που επιβεβαίω­ σε απόλυτα (μεταπολεμικά) το Βρετανικό Ναυαρχείο, με σχετική επιστολή του (Ν 1537/47 της 16ης Μαϊου 1947) προς τον Ελλη­

να Ναυτικό Ακόλουθο στο Λονδίνο. Ο Υπο­ πλοίαρχος Σπανίδης διέταξε την απομά­ κρυνση του υποβρυχίου από την περιοχή χω­ ρίς να περισυλλέξει τους ναυαγούς (η ξηρά βρισκόταν σε μικρή απόσταση), γιατί πιθανή παράταση της παραμονής του στην περιοχή του συμβάντος θα έθετε σε σοβαρό κίνδυνο την ασφάλειά του. Η πρώτη αυτή επιτυχής περιπολία του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” ολοκληρώθηκε την 1η Ιανουαρίου 1941, οπότε καιδιατάχθη-

κε να επιστρέφει στη δάση του στο ΝΣ, κάτι που έγινε το πρωί της 4ης Ιανουαρίου. Επειτα από σχετική πρόταση του ΑΔΥ η κυβέρνηση της χώρας, με Βασιλικό Διάταγμα (ΒΔ) προήγαγε επ’ ανδραγαθία κατά δύο βαθμούς (σε αντιπλοίαρχο) τον κυβερνήτη του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” Υποπλοίαρχο Σπανίδη και του απένειμε το Χρυσό Αριστείο Ανδρεί­ ας” ,... δι’ αποδεδειγμένην επί του πεδίου της μάχης ηρωϊκήν πράξιν” . Με το ίδιο ΒΔ απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός Β ’ Τάξεως σε όλους τους αξιωματικούς του υποβρυχί­ ου και ο Πολεμικός Σταυρός Γ ’ Τάξεως σε

Σ ε αυτήν την προπολεμική φωτογραφία διακρίνεται το πυροβόλο των 100 mm του

“ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , στο εμπρόσθιο τμήμα του πυργίσκου του (φωτ. από το βιβλίο “ Ο Σιωπηλός Πόλεμος” ). Το Υ/Β "ΚΑΤΣΩΝΗΣ" το 1943, κατά την επιστροφή του στη Βηρυτό μετά την πρώτη του πολεμική περιπολία και αποστολή στις ακτές της Πελοποννήσου.

Ο Υποπλοίαρχος Τσουκαλάς βρισκόταν στο Πήλιο τον Οκτώβριο του 1943, με τους Ελληνες αντάρτες του ΕΛΑΣ της περιοχής, αναμένοντας την ευκαιρία για να ταξιδέψει στη Μέση Ανατολή και να ξαναπολεμήσει.

όλο το υπόλοιπο πλήρωμα που συμμετείχε στην περιπολία. Κατά την επόμενη περιπολία, που ξεκί­ νησε από το Ναύσταθμο στις 14 Φεβρουάρι­ ου 1941,το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” αντιμετώπισε ε­ ξαιρετικά άσχημες καιρικές συνθήκες και πολύ σοβαρά τεχνικά προβλήματα, που το α­ νάγκασαν να μεθορμίσει επανειλημμένα στην Ιθάκη για επισκευές και για αναμονή βελτίωσης του καιρού. Στις 20 Φεβρουάριου 1941 έλαβε σήμα από τον ΑΔΥ που το ανακα­ λούσε στη βάση του, στην οποία κατέπλευσε

Η δράση του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ" κατά τη διάρκεια του 1943 στο Αιγαίο (φωτ.: από το βιβλίο “ Ο Σιωπηλός Πόλεμος”).

ΙΣΤΟΡΙΑ

το απόγευμα της 21ης Φεβρουάριου. Η τελευταία -τέταρτη - περιπολία του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ", πάλι με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Σπανίδη, άρχισε στις 25 Μαρτί­ ου 1941. Στην περιοχή της περιπολίας του έφθασε στις 27 του μηνός. Η αποστολή ολο­ κληρώθηκε χωρίς καμία επιτυχία, με τον επανάπλου του υποβρυχίου στη βάση του το απόγευμα της 2ας Απριλίου 1941. Για την α­ ποτυχία της συγκεκριμένης αποστολής ο ΑΔΥ εξέφρασε την άποψη, στην έκθεσή του προς τον Αρχηγό Στόλου, ότι οφειλόταν στο γεγονός ότι διεξήχθη κοντά στις γιουγκο­ σλαβικές ακτές, όπου δεν υπήρχε μεγάλη κυκλοφορία πλοίων, σε αντίθεση με το στενό του Οτράντο. Ο αρχηγός στόλου δεν δέχθη­ κε την άποψη αυτή και “ κάλυψε” ουσιαστικά τον κυβερνήτη του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , υποστηρί­ ζοντας ότι “ ...ναι μεν εντατικωτέρα κίνησις παρουσιάζεται προς τον Αυλώνα, αλλά και

εις την περιοχήν εις την οποίαν περιπόλει το υποβρύχιον εσημειούντο μεταφοραί” και σε άλλο σημείο ότι “ ...η συνάντησις στόχων εί­ ναι ζήτημα μάλλον τύχης” .

ΤΟ Υ/Β “ΚΑΤΣΩΝΗΣ” ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Στη Μέση Ανατολή, μετά τη διακοπή των εχθροπραξιών στην ηπειρωτική Ελλάδα διέ­ φυγαν αρκετές μονάδες του Στόλου μας, με­ ταξύ των οποίων ήταν και πέντε υποβρύχια (“ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , “ΤΡΙΤΩΝ” , “ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” , “ Ν Η ΡΕΥ Σ” , “ ΓΛΑΥΚΟΣ” ). Νέος ΑΔΥ τοποθετήθηκε, στις 15 Μαϊου 1941, ο Πλοίαρχος Αντωνόπουλος. Η κατάσταση που παρουσία­ ζαν τότε τα υποβρύχιά μας ήταν τραγική. Το “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” και το “ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ" είχαν άμεση ανάγκη λεπτομερούς επιθεώρησης και μακράς επισκευής. Ιδιαίτερα το

“ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” θεωρείτο ως τελείως ακατάλ­ ληλο για ανάληψη και εκτέλεση οποιοσδήπο­ τε αποστολής και υπήρχαν βάσιμες ενδείξεις ότι θα παροπλιζόταν. Τα Υ/Β “ ΝΗ ΡΕΥΣ" και “ΤΡΙΤΩΝ” ήταν εξαιρετικά καταπονημένα, αλλά μετά από τις απαραίτητες επισκευές και δεξαμενισμό θα μπορούσαν να χρησιμο­ ποιηθούν για εκτέλεση πολεμικών αποστο­ λών. Το “ ΓΛΑΥΚΟΣ” χρειαζόταν γενική επι­ σκευή και συντήρηση, γιατί κατά τη στιγμή του βιαστικού απόπλου του από την Ελλάδα πραγματοποιούσε γενική επιθεώρηση, ενώ κατά τη διάρκεια του πλου του προς την Αλε­ ξάνδρεια είχε υποστεί βλάβες. Αυτή η κατάσταση των υποβρυχίων μας υποχρέωσε τους υπευθύνους να στείλουν τα “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” και “ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” για γενι­ κή επιθεώρηση και επισκευή (Πορτ-Σουδάν, Πορτ-Σάϊντ, Αλεξάνδρεια), των οποίων οι διά­ φορες φάσεις διήρκεσαν σχεδόν δύο χρόνια.

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η ΤΟΥ Π Λ Ο ΙΑ Ρ Χ Ο Υ ε.α. ΗΛΙΑ ΤΣΟ ΥΚΑΛΑ Σε ένα λιτό διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας συναντήσαμε τον Πλοίαρχο (ε.α.) Ηλία Τσουκαλά, ύπαρχο του ηρωικού υποβρυχίου “ Κατσώνης". Ο Πλοίαρχος Τσουκαλάς, μαζί με τον τό τε Υποκελευστή Αναστάσιο Τσίγκρο και τον Υποκελευστή Αντώνιο Αντωνίου (ο οποίος δεν βρίσκεται στη ζωή), ήταν οι μόνοι που επέζηααν από τη βύθιση του “ Κατσώνης” και δεν αιχμαλωτίστηκαν. Ο Πλοίαρχος Τσουκαλάς κατόρθωσε ύστερα από σκληρές δοκιμασίες να φθάσει στη Μέση Ανατολή, αναλαμβάνοντας αργότερα τη διακυβέρνηση του υποβρυχίου “Δ ελφίν” . Για τη δράση του τιμήθηκε από την Πατρίδα με το χρυσό σταυρό εξαίρετω ν πράξεων. Επίσης τιμήθηκε από τους Βρετανούς - δύο φορές - με το μετάλλιο διακεκριμένων πράξεων. “Σ Ι": Πλοίαρχε πείτε μας λίγα λόγια για τον “ Κατσώνη” και τη δράση του.

Η.Τ.: Το “ Κατσώνης”, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα υποβρύχιά μας, ήταν γέρικο σκαρί. Στο γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και η απώλειά του, αφού το υποβρύχιο δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τα νέα για την εποχή ανθυποβρυχιακά όπλα. Παρόλα αυτά με την έναρξη του πολέμου ο “ Κατσώνης” , με κυβερνήτη τον Αθανάσιο Σπανίδη, ξεκίνησε πολεμικές περιπολίες. Κατά τη διάρκεια μιας περιπολίας στην Αδριατική εντοπίσαμε ένα ιταλικό εξοπλισμένο πετρελαιοφόρο, το “Quinta". Αμέσως επιτεθήκαμε εναντίον του με τορπίλλες, οι οποίες όμως αστόχησαν. Ο Ιταλός πλοίαρχος, αφού απέφυγε τις τορπίλλες, εισήλθε εντός των γιουγκοσλαβικών χωρικών υδάτων, νομίζοντας ότι έτσι θα γλίτωνε. Εμείς όμως δεν καταλαβαίναμε τίποτα. Ο “ Κατσώνης” τον ακολούθησε στα γιουγκοσλαβικά ύδατα και ο πλοίαρχος Σπανίδης δ ιέταξε ανάδυση και καταστροφή του στόχου με το πυροβόλο. Ετσι και έγινε, παρά το διπλωματικό επεισόδιο που δημιουργήθηκε. Στη συνέχεια ήρθε η γερμανική εισβολή και ο "Κατσώνης” κατέφ υγε στη Μέση Ανατολή, Εκεί τη διακυβέρνηση του σκάφους ανέλαβε ο Βασίλης Λάσκος. Με το Λάσκο κυβερνήτη ο “ Κατσώνης” εκ τέλεσ ε την πιο δύσκολη αποστολή του, ίσως τη δυσκολότερη που θα μπορούσε να ανατεθεί σε υποβρύχιο. Εισήλθε στο λιμάνι του Γυθείου και παρά το μικρό βάθος, εκτελώ ντας έναν πρωτότυπο ελιγμό που έμεινε γνωστός ως “το πήδημα του δελφινιού” , κατόρθωσε να τορπιλλίσει ένα γερμανικό πολεμικό που ήταν αγκυροβολημένο εκεί. Αργότερα ο “ Κατσώνης” βύθισε έξω από την Κύθνο ένα πετρελαιοφόρο και στο στενό της Σκιάθου ένα φορτηγό.

γεγονός και να οδηγήσω τον αξιωματικό ενώπιον του. Εμειναν μαζί επί μιάμιση ώρα περίπου. Τι είπαν δεν το έμαθα ποτέ. Οταν όμως ο αξιωματικός βγήκε από την καμπίνα του κυβερνήτη ήταν έτοιμος όχι μόνο να ξαναπολεμήσει, αλλά να καταταγεί και στους κομμάντος. Αργότερα, στη μοιραία σύγκρουση στην οποία βυθιστήκαμε, ο αξιωματικός αυτός σκοτώθηκε πολεμώντας πλάι στον κυβερνήτη του. Τέτοια επιρροή ασκούσε ο Λάσκος στους άνδρες του. “Σ Ι” : Περιγράψτε μας την τελευταία μάχη του “Κατσώνη ”,

Η.Τ.: Περιπολώντας στο κεντρικό Αιγαίο ενημερω θήκαμε ότι από το στενό της Σκιάθου επρόκειτο να περάσει ένα μεγάλο γερμανικό μεταγωγικό γεμάτο στρατιώτες. Αμέσως κατευθυνθήκαμε στην περιοχή. Το υποβρύχιο ήταν παλιό και δεν είχε τη δυνατότητα παραμονής σε κατάδυση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αναγκαζόμασταν έτσι να μένουμε πολλή ώρα στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα να εντοπιστούμε από ένα γερμανικό σταθμό παρατήρησης στο Τρίκερι. Κάποια στιγμή είδαμε από το περισκόπιο ένα πλοίο να πλησιάζει και πιστέψαμε ότι ήταν το μεταγωγικό. Αντί όμως για το μεταγωγικό απέναντι μας βρέθηκε ένα ανθυποβρυχιακό σκάφος, το οποίο γνωρίζοντας ότι ήμαστε εκεί άρχισε να βάλλει εναντίον μας βόμβες βυθού. Οι βόμβες έσκαγαν δίπλα μας τραντάζοντας το σκάφος. Το

παλιάς κατασκευής υποβρύχιο δεν ά ν τεξε και άρχισε να μπάζει νερά. Ο Λάσκος δεν δείλιασε. Αμέσως διέταξε: “Ανάδυση. Προετοιμασία για ναυμαχία” . Σε λίγο ο “ Κατσώνης" βρέθηκε στην επιφάνεια. Η ομοχειρία έσπευσε να επανδρώσει το πυροβόλο. Το γερμανικό σκάφος είχε αρχίσει να βάλλει κτυπώντας τον “ Κατσώνη” . Ρίξαμε και εμείς κτυπώντας τον εχθρό. Το γερμανικό πλοίο όμως ήταν ισχυρότερο και το δικό μας πυροβόλο παλιό και δεν μπορούσαμε να σκοπεύσουμε επιτυχώς. Μια οβίδα έκοψε το πόδι του γεμιστή. Ο Λάσκος αμέσως έτρ εξε στο πυροβόλο και ανέλαβε τη γέμισή του. Ακάλυπτος, στεκόταν αγέρωχα, παροτρύνοντας τους άνδρες να συνεχίσουν τον εξαρχής άνισο και χωρίς ελπίδα αγώνα. Εκεί τον βρήκε η οβίδα, χαρίζοντάς του το θάνατο που πάντα επιθυμούσε να έχει. Πέθανε πολεμώντας σαν Ελληνας και σαν άνδρας. Θα ήθελα να κλείσω διαβάζοντας ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου “Υποβρύχιο Υ Γ : “ Κατάπρυμα η σημαία του Κατσώνη, υγρή ακόμα από την πρόσφατη ανάδυση, πότιζε με στάλες άρμης το κατάστρωμα, λες και έκλαιγε με χοντρά δάκρυα το μεγάλο χαμό του κυβερνήτη Βασίλη Λάσκου” . Π.Καρύκας

“Σ Ι": Μιλήστε μας για τον κυβερνήτη Λάσκο. Τί άνθρωπος ήταν: Ποιές οι σχέσεις του με το πλήρωμα:

Η.Τ.: Ο Λάσκος ήταν εξαιρετικός άνθρωπος, λεβ έντης με όλη τη σημασία της λέξης. Το πλήρωμα τον λάτρευε και εκτελούσ ε πιστά κάθε του διαταγή. Κάποτε κάποιος νεώ τερος αξιωματικός “έσπασε” και προσπάθησε να αυτοβυθίσει το υποβρύχιο ώστε να πάψει να πολεμά. Ευτυχώς δεν τα κατάφερε. Τον συνέλαβα και συνέταξα αναφορά για να τον παραπέμψω στο ναυτοδικείο. Τότε επενέβη ο Λάσκος. Μου ζήτησε να αποσιωπήσω το

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Επίσκεψη μερικών από τους διασω&έντες του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” στη Διοίκηση Υποβρυχίων του Στόλου μας το Μάρτιο του 1995. Αναμνηστική φωτογραφία με τον τότε διοικητή της Πλοίαρχο (νυν Αρχιπλοίαρχο) Χρανιώτη, ΠΝ. Δεύτερος από αριστερά διακρίνεται ο τελευταίος ύπαρχος του θρυλικού υποβρυχίου, Πλοίαρχος ε.α. Ηλίας Τσουκαλάς (φωτ. αρχείο Ηλία Τσουκαλά).

c lt

Y! ' KΑΤΙ9ΝΗΣ Uutf Y3

ΠΡ9ΤΕΥΣ

Y5

TPIT9N » I*

YE 'Γ Λ Υ Κ Ο Ι.

T o n

B Q M o n

T H C

Β ΛΑΣΚΟΣ Μ Χ ΑΤΖΗΚ9ΝΣΤΑΝΤΗΣ Β ΑΣΛΑΝ Ο ΓΑΟ Υ Γ Μ Α Ρ ΙΔ Α Κ Η Σ N. M E P A IN Α Τ Ο ΥΡΝ ΑΣ Α. & Α Ν ΙΟ Α Ο Σ Σ . Κ Ο Ν ΙΔ Η Σ Σ .Μ Υ Κ Ο Ν ΙΟ Σ Χ .Τ Ρ Ο Υ Π Α Κ Η Σ Κ Α Ν Ν ΙΝ Ο Σ I .Κ2ΣΤΑΚ0Γ Π A A Μ Π ΡΙΝ Ο Υ Λ Η Σ B , iT A P t ΚΗ Σ Β ΞΕΝ Ο Σ Ν .Κ Α Β Α Λ Ο Υ Δ Η Σ Ν .C A R T E R Α ΤΗΛΕΜ ΑΧΟΣ Κ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ρ Α Κ Β Σ Η ΧΡΥΣΟ ΧΕΡΗ Σ Ν Π Α Ν Α Γ Ι® Τ Ι2 Α Σ 6 Μ ΑΡΑ ΑΕΤΟ Σ Α .ΙΤ Α Μ Ο Υ Π Μ Π ΙΝ Τ Ε Ρ Η Σ I Μ Υ Ρ ΙΑ 2 Η Σ Ν Π ΑΥΑΑΚΗΣ π ΗΑΠΑΤΜΣ Α ΚΑ *ΕΤΖΗ Σ β .ρ α ν τ ο ς C C O LE α γ -α ν ν ε α μ ς

A N’-NTCI

Λ. r QYAHE 3 ΣΑΝΟΥΔΟΣ Δ ΒΛΑΧΑ ΚΗ Σ ΑΚΟ ΥΣΟ νΛΑ Σ Θ Μ Π Α ΓΙΟ Σ Π .Σ Κ Λ Α Β Ο Σ Π .Κ Α Τ Σ Ο Υ ΡΑ Ν Η Σ Δ .Κ Ο Υ Β Ε Α Η Σ Ε .Τ Σ Α Τ ΙΑ Ρ Η Σ Κ . ΙΕ Λ Λ Α Κ Η Σ Π Τ ΓΑ Κ 5 Ν Α Σ Α-ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Γ . Τ Σ Α Λ ΙΚ Η Σ Α ΣΧ Ο ΙΝ Α Σ fl. ΠΑΠΑΟΑΝΑΣΙΟΥ Δ. Κ Α Κ Α Ν Δ ΡΗ Σ I.Ο ΙΚΟΝΟΜ ΟΥ Α ΚΡΕΣΤΑΣ Κ . <Ε Λ Ι9 ΤΗΣ Ζ. Π ΑΝ Τ ΑΑΕ9 Ν χ Μ Π Α Κ ΙΡ Τ Ζ Η Σ Π Φ Ο Υ ΡΙΚ Η Σ Π -Ο ΕΟ ΔΟ ΣΗ Σ Α ΣΚ ΑΡΑΚ Μ Σ Ν Μ ΕΡΑ ΤΖΗΣ Γ Χ Α Ρ ΙΤ Ο Σ Ε Π ΑΑΤΙΑΗ Σ I ΞΕΠ ΑΠ ΑΔ ΕΑΣ Π Π ΑΡΑΣΧΗ Σ Κ,ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΑΟΙ I ΚΥΟΕΑΟΣ

* ΑΑΕΞΙΟΤ

π

Ν Μ Α Ν ίβ Ν Α Ν Α Κ Η Σ Ο Τ ΙΑ Τ Σ Α Σ

Η ΓΕ«ΡΓ«0»

P A T P IA o <

*»ααας

Β-Π ΛΑΛΥΡΗΣ ν Π ΑΠΑΠΑΝΑΓΜ Σ ε Π ΕΡΔ ΙΚ 0 »ΡΜ £

Σ.ΓΪΑ Τ Ρ Α Κ Ο Σ X Ζ Α # Ε ΙΡ Ν Ι Γ Π Α Τ Ρ*Α Ρ ΧΣΛ Ι Α Τ ΣΙΤΣΑΚΟΣ Π.ΑΝ0ΗΣ A.TQ if ΣΑ Σ Α ΑΝΝΙΝΟΣ Ν.ΒΤΜΑΡΑΣ Μ ΛΗΜΝΑΙΟΣ Α ΟΡΦΑΝΟΣ Χ.ΜΜΤΣίΑΑΗΓ X ΑΕΛΗΣ Π. ΧΑΤΖΗ ΑΜΜΗΤΡΙΟΥ Σ.ΗΟΥΣΟΥΑΗΣ Π,ΚΑ+ΟΣ Γ ACΝΤΖΑΚΜΣ Π ΜΗΝΑΣ Γ Τ Μ * ε* Α Χ Ο Σ Σ Β Α ί ΧΟΣ Γ, ΜΟΡΠΑΝΟΣ Ν.ΗΟΣ*ΟΝΑΣ Α *ΟΥΝΓΟ*ΑΑ«ΗΣ Κ ACBAfciTHi Ν ΒΟ »Τ Σ ΝΑΣ Γ *ΙΑ*ΣΗ Σ Μ Α Γ Μ ΕΝ Η Ι μ rriC » N

ΝΚΟ»ΡΜΟϊΖΗΣ Α Π ΡΙΝΤΖΟΣ

'

? ί ϊ ί Κ Χ ί « « ΟΣ

I Γ£ Α £ * Ι» I γ »ΑΑΗ*ΟΣ H P O it T t »

κυβερνήτη του οποίου ζήτησε να καταταγεί ως εθελοντής και να πολεμήσει τους Γερμα­ νούς. Ο Λάσκος δέχθηκε το αίτημά του και ο ναύτης Μιτσιάλης, όπως ήταν το επίθετό του, γράφτηκε στο δυναμολόγιο του υπο­ βρυχίου ως πρότακτος. Την 1η Απριλίου 1943 , στο λιμάνι του Γυθείου. το "ΚΑΤΣΩΝΗΣ" βύ­ θισε με τορπιλλισμό μια ιταλική ναρκοθέτιδα. Στις 5 Απριλίου και ενώ έπλεε στα ανοι­ κτά της Κύθνου μέσα σε χιονοθύελλα, εντό­ πισε ένα εμπορικό πλοίο, που το προσέβαλε με δέσμη τριών τορπιλλών. για να το αποτε­ λειώσει στη συνέχεια με πέντε βολές πυρο­ βόλου. Το πλοίο αυτό ήταν ένα ισπανικό ε­ μπορικό, εκτοπίσματος 1.500 t. Στις 10 Απρι­ λίου 1943 το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ επέστρεψε θριαμβευτικά στη βάση του στη Βηρυτό. Για τη μεγάλη του επιτυχία η Ελληνική κυβέρνη­ ση απένειμε στον κυβερνήτη του. Αντιπλοίαρχο Λάσκο, τον Πολεμικό Σταυρό Α' Τάξεως. στον ύπαρχο, Υποπλοίαρχο Τσουκαλά, τον

Η μαρμάρινη επιτύμβια πλάκα με τα ονόματα των ηρωικών νεκρών των τεσσάρων υποβρυχίων της ΑΔΥ που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ (φωτ. αρχείο Λ. Μπλαβέρη).

Το νεώτερο Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” του ΠΝ ήταν ένα αμερικανικό κλάσης Guppy (S-115). που τωρα βρίσκεται εκτός ενεργείας (φωτ. αρχείο Λ. Μπλαβέρη).

Στο πίσω μέρος του καταστρώματος του Υ/Β " ΚΑΤΣΩΝΗΣ” ο κυβερνήτης και ο ύπαρχός του, Αντιπλοίαρχος Βασίλης Λάσκος και Υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς αντίστοιχα, σε μια αναμνηστική φωτογραφία.

Στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, ενώ σε ο­ λόκληρη την Αίγυπτο επικρατούσε πανικός λόγω της συνεχιζόμενης προέλασης των δυνάμεων του Afrika Korps του Στρατηγού Rommel και είχε αποφασιστεί η εκκένωση της Αλεξάνδρειας, το “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” βυθίστηκε μέσα στο λιμάνι του Πορτ-Σάϊντ (2/7/42) από λανθασμένο χειρισμό του πληρώματος του. Αργότερα την ίδια ημέρα ανελκύστηκε και ε­ πισκευάστηκε στο λιμάνι της Ισμαηλίας όπου είχε ρυμουλκηθεί. Στις 28 Μαρτίου 1943 το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο, απέπλευσε από το λιμάνι της Βηρυτού για την πραγματοποίηση της πρώτης του πολεμικής αποστολής και της

πρώτης του πολεμικής περιπολίας μετά τον Απρίλιο του 1941, οπότε είχε διαφύγει από την υπό γερμανική κατοχή Ελλάδα προς τη Μέση Ανατολή για συνέχιση του αγώνα (Ση­ μείωση: Με τον όρο “ πολεμική αποστολή” εννοείται η μεταφορά με το υποβρύχιο προς κάποιο σημείο της κατεχόμενης Ευρώπης στην περίπτωσή μας στην Ελλάδα - ενός ή πολλών πρακτόρων ή μιας ομάδας κομμάντος. Με τον όρο “ πολεμική περιπολία” εν­ νοείται ότι στο υποβρύχιο έχει ανατεθεί η κάλυψη συγκεκριμένου τομέα για έρευνα, εντοπισμό και προσβολή οποιουδήποτε ε­ χθρικού πλοίου διέλθει από εκεί). Το από­ γευμα της 30ής Μαρτίου 1943 το “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” αποβίβασε στον όρμο Φωκιανού της Πελοποννήσου δύο μυστικούς πρά­ κτορες. Την επομένη το απόγευμα εντόπισε τρία μεγάλα ιστιοφόρα και όταν, με τη νηο­ ψία που πραγματοποίησε, διαπίστωσε ότι με­ τέφεραν λάδι και σταφίδα για τα λαϊκά συσσί­ τια τα άφησε να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Καθώς τα ιστιοφόρα απομακρύνονταν ένας ναύτης από αυτά πήδηξε στη θάλασσα και περισυνελέγη από το υποβρύχιο, από τον

73

Πολεμικό Σταυρό Β Τάξεως και στον Ανθυποπλοίαρχο Τρουπάκη τον Πολεμ.<ό Σταυρό Γ ’ Τάξεως, ενώ σε όλο το _ Ί 0 λα.~0 πλήρωμα απονεμήθηκε το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων. Από τους Βρετανούς στον Αντιπλοίαρχο Λάσκο απονεμήθηκε το .μετάλ­ λιο DSO (Distinguished Service Oroe- στον Υποπλοίαρχο Τσουκαλά το μετάλλιο DSC (Distinguished Service Cross) και στους Σηιια.οφόρο (Μ) Ξένο, Σημαιοφόρο (Τορπ) Καβαλούδη και Κελευστές (Πυρ.) Στάμο και (Ηλεκ.) Ράντο το μετάλλιο DSM (Distinguished Service Medal). Στις 21 Μαϊου 1943 το "ΚΑΤΣΩΝΗΣ' απέ­ πλευσε από το Πορτ-Σάϊντ για τη διενέργεια της δεύτερης πολεμικής περιπολίας και απο­ στολής. Στις 27 Μαϊου αποβίβασε με επιτυχία τους πράκτορες και το υλικό που μετέφερε σε δύο ερημικά σημεία στην ακτή της Εύβοι­ ας. Το πρωί της 29ης Μαϊου ο κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Λάσκος, ενώ διενεργούσε πα­ ρατήρηση με το περισκόπιο, εντόπισε στο στενό Σκιάθου-Ακρας Σηπιάδος ένα ατμό­ πλοιο, το οποίο και προσέβαλε αε δύο τορπίλλες, χωρίς την επιθυμητή επιτυχία Ακο-

:

■- r c P i A

λούθως αναδύθηκε και εκτέλεσε 36 Θολές με το πυροβόλο του υποβρυχίου, από τις ο­ ποίες οι 25 ήταν “ επί” (επί του στόχου). Απο­ τελείωσε το ατμόπλοιο με μια ακόμα τορπίλλη που έριξε από κοντινή απόσταση. Το νέο θύμα του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” ήταν ένα ισπανι­ κό φορτηγό 1.0001. Στη συνέχεια της περιπο­ λίας του (1 Ιουνίου 1943) προσέβαλε με δύο τορπίλλες, χωρίς επιτυχία, ένα εξοπλισμένο ιταλικό φορτηγό 7.000 t περίπου στο Καρλόβασι Σάμου. Μετά από αυτό το περιστατικό έληξε η περιπολία του υποβρυχίου και αυτό επέστρεψε στη βάση του.

ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΤΕΛΟΣ

74 ■■■

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1943, το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο, απέπλευσε από το λιμάνι της Βηρυτού για να εκτελέσει την τελευταία του πολεμική περιπολία και ειδική αποστολή στη νοτιοανατολική ακτή της Εύβοιας, αυτή που κατέληξε στην υπέρτατη θυσία για τον κυβερνήτη του και άλλα 31 μέλη του πληρώ­ ματος του. Προηγουμένως είχε παραμείνει επί δύο μήνες στη Βάση Υποβρυχίων, κυρίως για επισκευές, αλλά και για ανάπαυση του πληρώματος. Αμέσως μετά τον απόπλου το υποβρύχιο συνάντησε κακές καιρικές συνθήκες. Αυτό το γεγονός προκάλεσε μια σειρά βλαβών, οι περισσότερες από τις οποίες επισκευάστη­ καν από το πλήρωμα. Παρά τις αντιξοότητες ο κυβερνήτης αποφάσισε τη συνέχιση της α­ ποστολής. Το βράδυ της 12ης Σεπτεμβρίου 1943 βρισκόταν κοντά στις νοτιοανατολικές ακτές της Εύβοιας, όπου έπειτα από προσε­ κτική παρατήρηση αποβίβασε τον Συνταγμα­ τάρχη Φραδέλλο, για να απομακρυνθεί αμέ­ σως μετά προς τη Σκύρο. Κατά τα μεσάνυχτα εντόπισε δύο μικρά ιστιοφόρα, από τα πληρώματα των οποίων έλαβε μερικές χρήσιμες πληροφορίες: στο λιμάνι της Σκιάθου ελλι­ μενιζόταν σχεδόν κάθε βράδυ ένα γερμανι­ κό ναρκαλιευτικό και από το λιμάνι της Θεσ­ σαλονίκης επρόκειτο να αποπλεύσει τις προ­ σεχείς ημέρες ένα μεγάλο γαλλικό μεταγωγι­ κό, το “ Simfra” , που είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς. Στις 04.00 της 14ης Σεπτεμβρίου 1943 το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” διατάχθηκε να πλεύσει βόρεια της Ικαρίας για να εμποδίσει την πιθανή προσπάθεια αποστολής γερμανι­ κών στρατευμάτων στη Σάμο, εν όψει της ε­ πικείμενης συνθηκολόγησης της Ιταλίας. Ο Λάσκος, επειδή δεν ήθελε να χάσει το σημα­ ντικό στόχο που αντιπροσώπευε το επιταγ­ μένο γαλλικό μεταγωγικό, αποφάσισε να συνεχίσει την περιπολία του στην περιοχή που βρισκόταν πλέοντας σε κατάδυση και να σπεύσει στην περιοχή που διατάχθηκε το βράδυ, πλέοντας -γρηγορότερα- στην επιφά­ νεια της θάλασσας. Το βράδυ, λίγο πριν αναδυθεί για να κατευθυνθεί προς την Ικαρία, εντόπισε καπνό στο βάθος του ορίζοντα, που θεώρησε ότι προέρχεται από το “ Simfra” . Αμέσως διατάχθηκε πολεμική έγερση και προετοιμασία για βολή από όλους τους τορπιλλοσωλήνες. Ηδη όμως είχε πέσει η νύχτα και η παρατήρη-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το πλήρωμα του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” έτοιμο προς επιθεώρηση. Διακρίνονται στην πρώτη σειρά, από αριστερά: Αρ. Αναστόπουλος, Τάσ. Τσίγκρος, I. Φιλιππίδης, Αντ. Αντωνίου, Σ. Διαβάτης, I. Παπαδάκης, Γ. Δρίβας. Στη δεύτερη σειρά διακρίνονται, από δεξιά: Σ. Χαρίδης, Α. Φραγκούλης, Θ. Χελιώτης. ση του στόχου από το περισκόπιο ήταν αδύ­ νατη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το σοβαρό πρόβλημα που είχε εμφανιστεί από την αρχή της αποστολής στον ένα κινητήρα (και είχε ως αποτέλεσμα την πρόχειρη επι­ σκευή του και στη συνέχεια την παύση λει­ τουργίας του), υποχρέωσε τον κυβερνήτη να αναδυθεί, να επανδρώσει το πυροβόλο και να αποφασίσει την προσβολή του στόχου από την επιφάνεια. Οταν από το εχθρικό πλοίο έστειλαν ο­ πτικά σήματα αναγνώρισης, έγινε αντιληπτό ότι το πλοίο αυτό δεν ήταν το μεταγωγικό που ανέμεναν, αλλά πολεμικό. Ο Λάσκος διέ­ ταξε ταχεία κατάδυση, διαταγή που εκτελέστηκε σε χρόνο ρεκόρ. Ο χειριστής των υδροφώνων ανέφερε προς τον κυβερνήτη του ότι ακούγονται ήχοι από τη συσκευή εντοπισμού υποβρυχίων του (γερμανικού) πλοίου, που ήταν μια ανθυποβρυχιακή κορ­ βέτα των 1.000 t. Λίγο αργότερα το υποβρύ­ χιο δέχθηκε ολόκληρη δέσμη βομβών βά­ θους, που του προκάλεσαν πολύ σοβαρές βλάβες. Το νερό άρχισε να κατακλύζει το υποβρύχιο και το χλώριο να εκλύεται από τις συστοιχίες των συσσωρευτών, δηλητηριάζο­ ντας την ατμόσφαιρα. Τα πηδάλια βάθους δεν λειτουργούσαν και τα βραχυκυκλώματα άρχισαν το ένα μετά το άλλο. Τότε ο κυβερ­ νήτης του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” διέταξε ανά­ δυση και “ εξόρμηση δια του πυροβόλου” . Ούτε σκέψη δεν υπήρχε για παράδοση. Θα δινόταν μάχη μέχρις εσχάτων. Με μεγάλη τα­ χύτητα η ομοχειρία του πυροβόλου αιφνιδίασε τους Γερμανούς με τα επιτυχή πυρά της, που έπληξαν την κορβέτα. Γρήγορα όμως συνήλθαν και ανταπέδωσαν τα πυρά με θεριστικές βολές πολυβόλων προς την κα­ τεύθυνση του πυργίσκου και του πυροβόλου του υποβρυχίου, καθώς και με βολές πυρο­ βόλων. Οι βολές αυτές επέφεραν καταστρε­ πτικά αποτελέσματα στους άνδρες της ομο­ χειρίας, οι οποίοι έπεφταν νεκροί ο ένας με­ τά τον άλλο. Ο Λάσκος είδε από τον πυργί­ σκο τι γίνεται στο πυροβόλο και έσπευσε α­ μέσως προς βοήθεια όσων είχαν επιζήσει, γεμίζοντας ο ίδιος το πυροβόλο. Επειτα από λίγο έπεσε νεκρός από γερμανική σφαίρα. Η

Το Θ/Κ “ Α Β Ε Ρ Ω Φ ” ρυμουλκεί το Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” στο ταξίδι από το Πορτ-Σάιντ στο Πορτ-Σουδάν της Ερυθρός θάλασσας, τον Ιούλιο του 1941, για να υποστεί μακροχρόνια γενική επιθεώρηση και επισκευή.

κορβέτα έπεσε πάνω στο θανάσιμα τραυμα­ τισμένο υποβρύχιο και το εμβόλισε. Οσοι βρίσκονταν στο κατάστρωμα του υποβρυχί­ ου έπεσαν στη θάλασσα από την ισχυρή πρό­ σκρουση. Το γερμανικό πλοίο απομακρύνθη­ κε και έστρεψε με πρόθεση να εμβολίσει για δεύτερη φορά το υποβρύχιο που ψυχορρα­ γούσε. Στο εσωτερικό του ο ύπαρχος, Υπο­ πλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς, προσπάθησε να θέσει πάλι σε λειτουργία τους κινητήρες του σκάφους, κάτι που κατάφερε για λίγο και μό­ νο για το δεξιό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ελαφρά μετακίνηση του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” προς τα εμπρός. Η γερμανική κορβέτα εμβόλισε και για δεύτερη φορά το υποβρύχιο, αυτή τη φορά στην αριστερή πλευρά της πρύμνης του. Ο ύπαρχος διέταξε την εγκατάλειψη του σκάφους, βοηθώντας ταυτόχρονα ό­ σους βρίσκονταν στο εσωτερικό του να

βγουν στο κατάστρωμα και να πέσουν και αυτοί στη θάλασσα. Οταν έγινε αυτό, άνοιξε τα θαλασσέρματα για να επιταχύνει τη βύθι­ ση του υποβρυχίου του και ανέβηκε γρήγορα στο κατάστρωμα, από όπου έπεσε και αυτός στην παγωμένη θάλασσα. Συνολικά 32 άνδρες του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , μαζί με τον κυβερνήτη τους Αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο, ακολούθησαν το γέρικο αλλά υπερήφανο σκάφος στον υγρό του τάφο. Αλλοι 17 από αυτούς, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Βρετανός σύνδεσμος Υποπλοίαρχος Hector J.C.Horgan με τον α­ συρματιστή του Κελευστή (Τηλ.) L.J. Smith, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τους Γερμα­ νούς. Οι αιχμάλωτοι αρχικά μεταφέρθηκαν στον Πειραιά, στη συνέχεια στην Αθήνα (φυλακές Αβέρωφ) και τελικά, μέσω Γιουγκο­ σλαβίας, στο στρατόπεδο ναυτικών αιχμαλώ­ των Marlag της Γερμανίας, κοντά στην πόλη

στον αμέσως επόμενο βαθμό. Με άλλο ΒΔ, της 5ης Φεβρουάριου 1944, απονεμήθηκε στον Υποπλοίαρχο Τσουκαλά το Χρυσό Αρι­ στείο Ανδρείας και στους Υποκελευστές Α' Αντωνίου και Τσίγκρο το Αργυρό Αριστείο Ανδρείας. Οι Βρετανοί τίμησαν τους τρεις που διέφυγαν την αιχμαλωσία, απονέμοντας, στον μεν Υποπλοίαρχο Τσουκαλά επιπλέον διάκριση (Bar to the Distinguished Service Cross), στο μετάλλιο το οποίο είχε λάβει παλαιότερα, στους δε Υποκελευστές Α’ Αντωνί­ ου και Τσίγκρο το DSM.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η παρουσία και η δράση του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” (αλλά και των άλλων μας υπο­ βρυχίων) απέδειξαν τόσο στους Ελληνες, όσο και στους ξένους, τη μεγάλη ικανότητα και το θάρρος των ναυτικών μας. Το γεγονός

διαίτερα στη δεύτερη, ο κίνδυνος που ανελάμβαναν για την ασφάλεια του πληρώματος και του σκάφους τους ήταν πολύ μεγαλύτε­ ρος. Σε μια τέτοια περίπτωση συνδυασμού ε­ σφαλμένης αντίληψης της τακτικής κατά­ στασης, σύγχυσης πληροφοριών και προβλη­ ματικού υλικού, σημειώθηκε η απώλεια του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ". Ανεξάρτητα όμως από τα όποια τεχνικά ή τακτικά προβλήματα του υποβρυχίου και του ηρωικού του κυβερνήτη, η επική και άνιση μάχη που έδωσαν αυτό και το πλήρωμά του στα παγωμένα νερά της Σκιάθου, εναντίον υπέρτερου αντιπάλου, το κατατάσσει αυτόματα στις χρυσές σελίδες της Ιστορίας μας, αποτελώντας παράδειγμα προς μίμηση, όχι μόνο για τις ερχόμενες γε­ νιές Ελλήνων ναυτικών, αλλά και για τις ερ­ χόμενες γενιές Ελλήνων γενικότερα.

Ανδρες του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” σε αναμνηστική φωτογραφία δίπλα στην πρυμναία καταπακτή του. Μεταξύ τους διακρίνεται ο μετέπειτα Πλωτάρχης Γιαννης Παπαδάκης (π.δ.), τορπιλλητής.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Κλήση πληρώματος στο Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” . Μπροστά είναι οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί και πίσω οι ναύτες (φωτ. αρχείο Ηλία Τσουκαλά). της Βρέμης. Από εκεί απελευθερώθηκαν από τις προελαύνουσες συμμαχικές δυνά­ μεις στις 28 Απριλίου 1945. Από όσους προ­ σπάθησαν να διαφύγουν την αιχμαλωσία κο­ λυμπώντας, μόνο τρεις το κατάφεραν: Ο ύ­ παρχος του Υ/Β “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” , Υποπλοίαρχος Τσουκαλάς, ο Υποκελευστής Α ’ (Αρμ.) Αντωνί­ ου και ο Υποκελευστής Α ’ (Πυρ.) Τσίγκρος, οι οποίοι έπειτα από συνεχή προσπάθεια εννέα ωρών κατόρθωσαν να φθάσουν σε ακτή της Σκιάθου και στη συνέχεια, μετά από πολύμη­ νες περιπέτειες και περιπλανήσεις, στη βά­ ση τους στη Βηρυτό. Η Πατρίδα απένειμε σε όλο το πλήρωμα του “ ΚΑΤΣΩΝΗΣ” τις επιβαλλόμενες τιμές. Ολοι οι νεκροί του υποβρυχίου, με ΒΔ της 4ης Δεκεμβρίου 1943, προήχθησαν επ’ αν­ δραγαθία κατά ένα βαθμό. Με άλλο ΒΔ, της ίδιας ημερομηνίας, απονεμήθηκε το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας στον Αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο και ο Πολεμικός Σταυρός Γ ’ Τάξεως σε όλους τους απωλεσθέντες. Με ΒΔ της 18ης Ιανουαρίου 1944 οι Υποκελευστές Α’ Αντωνί­ ου και Τσίγκρος προήχθησαν επ’ ανδραγαθία

ότι το υλικό που είχαν στη διάθεσή τους ή­ ταν παλαιό και καταπονημένο, δεν τους απο­ γοήτευσε. Αντίθετα, τους όπλισε με τερά­ στια αποθέματα ψυχικών δυνάμεων και καρ­ τερίας για την αντιμετώπιση όλων των απρό­ βλεπτων καταστάσεων που προέκυπταν. Η παροιμιώδης ευρηματικότητα του Ελληνα ναυτικού απέδωσε για άλλη μια φορά, καλύ­ πτοντας τα υπάρχοντα κενά ή προβλήματα “ εκ των ενόντων” και πάντως αποτελεσματι­ κά μέχρις ότου ολοκληρωθεί η αποστολή. Πολλές φορές η επιτυχία ή η αποτυχία μιας τορπιλλικής προσβολής δεν εξαρτάτο από την ικανότητα ή όχι του κυβερνήτη και του πληρώματος του, αλλά από τις προβληματι­ κές τορπίλλες ή/ και το ίδιο το υποβρύχιο. Εί­ ναι γεγονός ότι οι περισσότεροι κυβερνήτες των ελληνικών υποβρυχίων, γνωρίζοντας α­ κριβώς τα προβλήματα αυτά και μη εμπι­ στευόμενοι απόλυτα τις τορπίλλες, είτε ε­ κτόξευαν δέσμες πολλών τορπιλλών ενα­ ντίον στόχων ήσσονος σημασίας, είτε προτι­ μούσαν την προσβολή τους στην επιφάνεια με το πυροβόλο. Και στις δύο περιπτώσεις, ι­

Ολες οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται στο άρθρο αυτό προέρχονται από το εξαιρετικό και βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών βιβλίο του Πλοίαρχου ε.α. Ηλία Τσουκαλά, ΠΝ, “ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ Υ 1 τ ο ν οποίο και ευχαριστούμε θερμότατα για την παραχώρησή.

75

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Πλοιάρχου ε.α. Ηλία Τσουκαλά, nn ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ Υ1, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, δ' έκδοση, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. 1990. (2) Αντιναυάρχου ε.α. Δημητρίου Φωκα. ΠΝ: ΕΚΘΕΣΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΕ!1Σ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ 1940-1944. τόμοι Α-Β εκδοση ΓΕΝ, Αθήνα, 1954. (3) Αντιναυάρχου ε.α. Επαμεινώνδα Καββαδια. ΠΝ: Ο ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940 ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗΣΑ, εκδόσεις “Πυρσός". Αθήνα. 1950. (4) Αρχιπλοιάρχου ε.α. Νικολάου Δαμβεργη. ΠΝ: Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ. 1940-1941. έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Αθήνα ‘996 (5) Αρχιπλοιάρχου ε.α. Νικολάου Λάχανου (Ο). ΠΝ: ΔΟζΑ ΚΑΙ ΔΑΦΝΕΣ, έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Αθήνα. 1991 (6) Εμμανουήλ Τσουδερου: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 1940-1944, Εκδόσεις “ Φυτρακη". Αθήνα. 1991. (7) Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΥΠΟΒΡΎΧΙΩΝ, έκδοση Διοίκησης Υποβρυχίων. Σαλαμίνα. 1988. (8) Προσωπικό αρχείο συγγραφέα.

ΣΤ=Γ Ω7·- ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Ο ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

εισέλθει στην Ακρόπολη την ο­ ποία πολιορκούσε ο Κιουταχής και να ενισχύσει τη φρουρά.

10κτωβρίου 1944 Βρετανικά τμήματα Kat καταδρο­ μείς από τα Κύθηρα μεταβαίνουν στην περιοχή του Πόρου για ανα­ γνώριση, ενώ στο νησί παραμέ­ νουν άνδρες του Ιερού Λόχου.

12 Οκτωβρίου 1944 Αρχίζει η αποχώρηση των γερμα­ νικών δυνάμεων κατοχής από την Αθήνα.

13 Οκτωβρίου 1943 2 Οκτωβρίου 1540 Με γαλλική μεσολάβηση υπογρά­ φεται Συνθήκη μεταξύ Βενετίας και Τουρκίας, με την οποία το Ναύπλιο και η Μονεμβασία πε­ ριέρχονται σε τουρκική κατοχή.

2 Οκτωβρίου 1944 Ο Στρατάρχης Μοντγκόμερυ, δι­ οικητής της 21ης Συμμαχικής Ομάδας Στρατιών, αποφασίζει να αλλάξει κατεύθυνση και από την ολλανδική πόλη Ναϊμέγκεν όπου βρισκόταν να κινηθεί ΝΑ προς Ρουρ, αντί προς Βορρά.

Η Ιταλία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο στη Γερμανία και τάσσε­ ται με την πλευρά των συμμάχων.

14 Οκτωβρίου 1943 Η “ Μαύρη Παρασκευή” της Αμερι­ κανικής Αεροπορικής Δύναμης. Από 291 Β-17 που βομβάρδισαν το εργοστάσιο ρουλεμάν της πόλης Σβάϊνφουρτ καταρρίπτονται τα 60 και πολλά άλλα παθαίνουν ζημιές. Αποτέλεσμα είναι να σταματήσουν για ένα διάστημα οι βομβαρδισμοί στρατηγικών στόχων την ημέρα.

15 Οκτωβρίου 1944 3 Οκτωβρίου 1878 Με τη σύμβαση της Χαλέπας που υπογράφεται μεταξύ Κρητών επα­ ναστατών και εκπροσώπου του σουλτάνου, οι Κρήτες αποκτούν τα πρώτα γραπτά προνόμια, μετα­ ξύ των οποίων είναι και η καθιέ­ ρωση της ελληνικής γλώσσας ως επίσημης. Με τον τρόπο αυτό γί­ νεται ένα σημαντικό βήμα προς την ένωση.

Ελληνικά ανταρτικά τμήματα, με­ τά από σκληρό αγώνα, αποκρού­ ουν ισχυρή γερμανική δύναμη που ενεργούσε εκκαθαριστικές ε­ πιχειρήσεις στην περιοχή του χω­ ριού Φουρνές Χανίων.

Υπογράφεται η Συνθήκη του Κάμπο-φόρμιο μεταξύ Αυστρίας και Γαλλίας, με την οποία τα Ιόνια νη­ σιά παραχωρούνται στη Γαλλία.

5 Οκτωβρίου 1951

76

Το τάγμα του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος Κορέας κατα­ λαμβάνει μετά από τριήμερο σκληρό αγώνα το ύψωμα 313, με απώλειες 28 νεκρούς και 87 τραυματίες. Για την επιτυχία του τιμήθηκε με εύφημο μνεία του προέδρου των ΗΠΑ.

7 Οκτωβρίου 1820 Σε σύσκεψη της φιλικής Εταιρίας στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας αποφασίζεται η επίσπευση της έ­ ναρξης της Επανάστασης. Ο Παπαφλέσσας ο οποίος το πρότεινε παίρνει εντολή να μεταβεί στην Πελοπόννησο για να προετοιμά­ σει τον αγώνα.

8 Οκτωβρίου 1943 Η 8η Αμερικανική Αεροπορική Δύ­ ναμη χρησιμοποιεί για πρώτη φο­ ρά ηλεκτρονικά αντίμετρα με την κωδική ονομασία “ Carpet", για να βομβαρδίσει τη Βρέμη και το Φέγεσακ με 357 βομβαρδιστικά. Παρ' όλα αυτά οι απώλειές της υπήρξαν μεγάλες.

Καταστροφή τουρκικού πλοίου από τον Κανάρη.

17 Οκτωβρίου 1797

18 Οκτωβρίου 1081 Νορμανδικά στρατεύματα υπό τον Ροβέρτο Γισκάρδο νικούν με­ τά από σφοδρή μάχη τα βυζαντινά στρατεύματα, υπό τον Ρωμανό Δ', στο Δυρράχιο.

20 Οκτωβρίου 1942 Στο μέτωπο της Β. Αφρικής, οι σύμμαχοι εντατικοποιούν τις προσπάθειές τους για να πετύχουν α­ εροπορική κυριαρχία πριν από την εκτόξευση της επίθεσης του Στρατηγού Μοντγκόμερυ στο Ελ Αλαμέϊν.

κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Ιω­ άννη Τούμπα, προσκρούει σε νάρ­ κη με αποτέλεσμα να ανατιναχθεί το τμήμα ανάμεσα στη γέφυρα και την πλώρη του. Παρόλα αυτά με­ τά πλου 4 ημερών κατορθώνει να φτάσει στην Αλεξάνδρεια, όπου γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό. - Στα πλαίσια της προετοιμασίας της επιχείρησης "Torch” (απόβαση στην Αλγερία), ο Αμερικανός Υπο­ στράτηγος Μαρκ Κλαρκ αποβιβά­ ζεται με υποβρύχιο και υπό την κάλυψη της νύχτας στην Αλγερία και συναντάται με γαλλική ομάδα, η οποία τον διαβεβαιώνει ότι οι Γάλλοι - υπό την ηγεσία του Στρα­ τηγού Ανρί Ζιρώ -θα συνεργα­ στούν.

27 Οκτωβρίου 1822 21 Οκτωβρίου 1912

Ο Κανάρης με το πυρπολικό του

Ο Ελληνικός Στρατός Ηπείρου α­ πελευθερώνει την Πρέβεζα μετά από σκληρή μάχη με τους Τούρ­ κους στη Νικόπολη.

ανατινάζει την υποναυαρχίδα του Τουρκικού Στόλου στο λιμάνι της Τενέδου, κατά τη διάρκεια προ­ σβολής του από δύο ελληνικά πο­ λεμικά και δύο πυρπολικά.

22 Οκτωβρίου 1798 28 Οκτωβρίου 969

Κατάληψη και πυρπόληση της Πρέβεζας από τις δυνάμεις του Αλή Πασά (4.000 πεζοί και 3.000 ιπ­ πείς), ύστερα από φονική μάχη ε­ ναντίον 1.000 Ελλήνων και Γάλλων υπό τον Στρατηγό Λα Σαλσέ.

Ο Βυζαντινός Στρατηγός Μιχαήλ Βούρτζης καταλαμβάνει την Αντιόχεια, σπουδαίο στρατιωτικό κέντρο στη Συρία, από τους Αρα­ βες.

22 Οκτωβρίου 1943

28 Οκτωβρίου 1912

- Το αντιτορπιλλικό “Αδρίας” , με

Μετά τη μάχη των Πέντε Πηγα­

12 Οκτωβρίου 1826 Ο Νικόλαος Κριεζώτης, επικεφα­ λής 450 ανδρών, κατορθώνει να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δώ ν ο Ελληνικός Στρατός Ηπεί­ ρου καταλαμβάνει την ομώνυμη στενωπό, στη μέση του δρόμου Ιωαννίνων-Αρτας, και την Κλει­ σούρα.

28 Οκτωβρίου 1940 Ιταλική επίθεση κατά της Ελλά­ δας.

30 Οκτωβρίου 1943 Δύναμη Ιερολοχιτών και αλεξι­ πτωτιστών υπό τον Χριστόδουλο Τσιγάντε, καταλαμβάνει τη Σάμο με τη βοήθεια των ιταλικών τμη­ μάτων του νησιού και Βρετανών καταδρομέων.

31 Οκτωβρίου 1029 Αραβικά στρατεύματα νικούν τα βυζαντινά - υπό τον Μιχαήλ Σπονδύλη - στο Χαλέπι της Αντιόχειας.

31 Οκτωβρίου 1918 Μετά την υπογραφή της Συνθή­ κης του Μούδρου ναυτική μοίρα των συμμάχων, στην οποία περι­ λαμβάνονταν τα θωρηκτά “ Κιλ­ κίς” και “ Αδέρωφ” , αγκυροβολεί μπροστά από τα ανάκτορα Ντολ­ μά Μπαχτσέ της Κωνσταντινούπο­ λης.

Δημήτρης Γεδεών

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

Ο

Β

Υ

Ζ Α

Ν

Τ

Ο στρατός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από την εποχή του Μαυρίκιου αποτελείτο από μονά­ δες που οργάνωνε η κεντρική κυβέρνηση στη βασιλεύουσα και από επαρχιακά στρατεύματα. Τα τελευταία αποτελούσαν τη ραχοκοκκαλιά του στρατεύματος, κα­ θώς ήταν ασύγκριτα πολυαριθμότερα των πρώτων, αν και όχι το ίδιο καλά εκπαιδευμένα. Με την ίδρυση των Θεμάτων κάθε διοικητής Θέ­ ματος είχε την ευθύνη για τη συγκρότηση των στρατιωτικών μο­ νάδων της επαρχίας του. Τα θεματικά στρατεύματα διακρίνονταν σε τρεις κατηγορίες: στο στρατό, στους ακρίτες ή λιμιταναίους και στους καστελιανούς ή καστροφύλακες. Ο στρατός αποτελούσε την κυρίως δύναμη για την άμυνα του Θέματος, τον κύριο όγκο ελιγμού θα λέγαμε. Οι ακρί­ τες ή λιμιταναίοι (από το λατινικό limes=0pio), προέρχονταν από τους κατοίκους των παραμεθόριων πε­ ριοχών, που αναλάμβαναν τη φρού­ ρηση μέρους της οροθετικής γραμμής με ορισμένα ανταλλάγμα­ τα. Οι καστροφύλακες ήταν άν­ δρες ειδικά εκπαιδευμένοι σε τα­ κτικές πολιορκίας και χρήσης μη­ χανών, που φρουρούσαν τα διάφο­ ρα κάστρα. Σε περίπτωση εκστρα­ τείας υπηρετούσαν ως μαγγανάριοι. δηλαδή ως χειριστές πολεμικών μηχανών. Τα βασιλικά στρατεύματα της Κωνσταντινούπολης αποτελούντο από την εκάστοτε βασιλική φρουρά, τη φρουρά της Πόλης, κα­ θώς και από εκτάκτως σχηματιζόμενα σώματα σε περίπτωση ανά­ γκης. Στα επίλεκτα βασιλικά στρα­ τεύματα ανήκαν τα τάγματα των Σχολών, των Εταιριών, των Εξκουβιτών, των Ικανάτων και των Βαράγκων. Τόσο τα βασιλικά, όσο και τα επαρχιακά στρατεύματα, ή­ ταν οργανωμένα σε μονάδες που ο­ νομάζονταν τάγματα, αριθμοί ή βάνδα (γιατί έφεραν δική τους σημαία=βάνδον). Τα τάγματα πεζικού αποτελού­ ντο από 16 λόχους των 16 ανδρών (256 άνδρες). Ο διοικητής του τάγ­ ματος ονομαζόταν ταγματάρχης ή κόμης ή τριβουνός. Κάθε λόχος διοικείτο από το λοχαγό, που είχε ως παραστάτες “ υπαξιωματικούς” ένα δέκαρχο, έναν πένταρχο, έναν τέτραρχο και έναν ουραγό. Οι πεζοί διακρίνονταν σε οπλίτες ή σκουτάτους (ασπιδοφόροι από το λατινικό scutum), πελταστές και ψιλούς. Τα επαρχιακά τάγματα βαρέος πεζι­ κού περιελάμβαναν πάντα στις τά­

Ι Ν

Ο

Σ

Σ Τ Ρ

Α

Τ

Ο

Σ

(7ος-πος α ιώ ν α ς )

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΕΤΕ ΙΚΑΝΟΤΑΤΟ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑ, ΑΡΙΣΤΑ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΜΕΝΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΑΠΕΙΛΗ. ξεις τους και ψιλούς, σε αναλογία 3/1. Τάγματα αποκλειστικά με οπλί­ τες δεν υπήρχαν. Υπήρχαν όμως τάγματα πελταστών ή ψιλών. Αντί­ θετα με τα λοιπά τάγματα, τα τάγ­ ματα των φρουρών αποτελούντο α­ ποκλειστικά από έναν τύπο στρα­ τεύματος. Το ιππικό ήταν επίσης οργανω­ μένο σε τάγματα και διακρίνονταν σε βαρύ ιππικό, κατάφρακτους και ελαφρύ ιππικό (τραπεζίτοι). Αργό­ τερα ιδρύθηκαν μονάδες κλιβανοφόρων ιππέων. Επίσης υπήρχαν και ελαφρές μονάδες ιπποτοξοτών, κυρίως μισθοφόρων. Τα τάγματα των καταφράκτων είχαν 300 περί­ που μάχιμους άνδρες, οι οποίοι ό­ μως δεν έφεραν τον ίδιο οπλισμό ορισμένοι ιππείς αντί της λόγχης έ­ φεραν τόξο. Σταδιακά, πάντως, το τόξο καταργήθηκε. Τα τάγματα των κλιβανοφόρων ήταν μεγαλύτερα (350-600 άνδρες) και περιελάμβαναν ιπποτοξότες. Τα ιππικά τάγμα­ τα αρχικά ήταν οργανωμένα σε τρεις εκατονταρχίες, ενώ αργότε­ ρα οργανώθηκαν σε έξι πεντηκονταρχίες. Τα τάγματα, τόσο του πεζικού, όσο και του ιππικού, ήταν μονάδες ικανές να δράσουν ανεξάρτητα, α­ φού το καθένα από αυτά εκτός από τους μάχιμους περιελάμβανε τα μεταγωγικά του, τους υπηρέτες των στρατιωτών, δύο σαλπιγκτές, δύο αγγελιοφόρους, έναν ιερέα, ένα γιατρό, 5-10 νοσοκόμους, ένα ρήτορα, ανιχνευτές, άνδρες ειδι­ κούς στη σχεδίαση και την κατα­ σκευή πρόχειρων στρατοπέδων, καθώς και οικονομική υπηρεσία. Πέντε ως δεκαπέντε τάγματα απο­ τελούσαν μια μοίρα ή δρούγγα ή χι­ λιαρχία, με διοικητή το μοιράρχη, δρουγγάριο, δούκα ή χιλίαρχο. Κάθε μοίρα είχε δικό της βάνδο και ήταν το αντίστοιχο του σημερινού συντάγματος-ταξιαρχίας. Τρεις μοίρες αποτελούσαν την τούρμα ή μέρος, με διοικητή το μεράρχη ή τουρμάρχη, σχηματισμό αντίστοιχο της σημερινής μεραρχίας. Τρεις ή περισσότερες τούρμες αποτελού­ σαν ένα στρατό, με διοικητή στρα­ τηγό. Επίσης υπήρχε το τεχνικό σώ­ μα και το μηχανικό της εποχής, που αποτελείτο από γεφυροποιούς, ο-

Βυζαντινοί πεζοί: (1) Σκουτάτος της εποχής των Κομνηνών, (2, 4) Σκουτάτοι της μακεδονικής δυναστείας, (3) Πελταστής επί Μακεδόνων αυτοκρατόρων. (“ Ο Βυζαντινός Στρατός", εκδ. Αψίδα-Αριστοτέλης).

πλοποιούς, οπλοδιορθωτές, ξυλουργούς κλπ. Παράλληλα υπήρ­ χε και άριστα οργανωμένη, τουλά­ χιστον μέχρι το θάνατο του Αυτοκράτορα Βασιλείου Β ’ Βουλγαροκτόνου, υπηρεσία επιμελητείας, που ονομαζόταν “χορηγόν των ανα­ γκαίων” . Το βαρύ πεζικό έφερε θώρα­ κες αλυσιδωτούς, φολιδωτούς ή (αργότερα) από χοντρό μάλλινο ύ­ φασμα. Επίσης έφερε βαριά σιδε­ ρένια περικεφαλαία (κασίδα), περιχειρίδες και περικνημίδες. Τον α­ μυντικό οπλισμό συμπλήρωνε η βα­ ριά, αρχικά ελλειπτικού σχήματος και αργότερα δακρυόσχημη, ασπί­ δα (σκουτάρι). Ο επιθετικός οπλι­ σμός περιελάμβανε δόρυ, μακριά σπάθα και αργότερα τσεκούρια και σιδερένια ρόπαλα (κορύνες). Οι πελταστές έφεραν θώρακα φολιδωτό ή μάλλινο (αρχικά), στα­ διακά όμως η θωράκιση καταργήθηκε. Εφεραν κράνος, ασπίδα ελα­ φρότερη των οπλιτών, κοντό δόρυ, ακόντια, σπαθί και μικρά τσεκού­ ρια. Ρόλος τους ήταν η κατάληψη και η διατήρηση δύσκολου εδά­ φους, εκεί όπου η φάλαγγα του πε­ ζικού δεν μπορούσε να ελιχθεί, κα­ θώς και ο σύνδεσμος μεταξύ πεζι­ κού και ιππικού. Οι ψιλοί ήταν τοξότες, ακοντι­ στές ή σφενδονίτες. Ολοι έφεραν μικρή ασπίδα και τσεκούρι, ενώ α-

ντι για κράνος φορούσαν μάλλινο σκούφο. Οι κλίβανος«ρο. .ππες ήταν το βαρύτερα θωρακισμένο — ,κο που παρέταξε ποτέ ελ λη νκ ό ς στρατός, με μόνη εξαίρεση ίσως τους Σελευκίδες Οι κλιβανοφόροι έφερα·. διτ-Λτ ή τριπλή θωράκιση. ενώ και το άλογο τους διέθετε φολιδωτό θώρακα Συνήθως έφεραν αλυσω τό θώρα­ κα εσωτερικά, φολιδωτό επάνΗ από τον πρώτο και χοντρό μάλλινο ύφασμα εξωτερικά ώστε να απορροφάται κάθε πλήγμα. Το κεφάλι τους καλυπτόταν α-; — προσωπίδα και σ ιδερέ,.ο κρα.ος Επίσης έφεραν περιχειί.δες κα. περικνημίδες. Ο λοιπός οπλισμός περιελάμβανε λόγχη, ασπίδα σπά­ θα και σιδερένια zi~z ■: C “ :· τοξότες στις μονάδες κΑι6·ανος·όρων, πάντως, δεν ήταν τόσο 6αοιά θωρακισμένοι. Οι κλιβανοοόροι πα­ ρατάσσονταν σε σχηματισμούς σφήνας με βάθος 2 σκοπό με το βάρος και — . ορ~' τους να καταπατήσουν ό.τι βρισκό­ ταν στο δρόμο τους Οι κατάφρακτοι ιππείς απστελούσαν τον όγκο του βυζαντινού ιππικού. Εφεραν κράνος κα. α λ - ο δωτό ή φολιδωτό θ _ : ζ* : -j:.·.-· μίδες, περιχειρίδες και στρογγυλή ή δακρυόσχημη ασπ.ϊ; C :. Θεματικές μονάδες, πάντως, είχαν υποδεέστερη θωράκιση. Ως κύριο οπλισμό οι κατάφρακτοι είχαν τη λόγχη, ενώ έφεραν επίσης σπάθα μικρότερο σπαθί, τσεκούρι και κο­ ρύνες. Ορισμένοι αντί της λόγχης έφεραν τόξο ή ακόντια. Τα άλογά τους ήταν συνήθως α θα.οα'.~χ Το εθνικό ε λ α ;;: — ·: ιππικό λογχοφόρων στποακοντιστών, που ονομάζονταν τραπεΟτοι. Οι άνδρες και τα άλογα ήταν αθω­ ράκιστα. Μόνος αμυντικός οπλι­ σμός ήταν η ασπίδα και το κράνος ενώ ο επιθετικός περιελάμβανε λόγχη, ακόντια και σπαθί. Οι ελα­ φροί ιπποτοξότες ήτα. κυοίως σθοφόροι. Με το στραΐό αυτό c. ά£:0. αυτσκράτορες της περιόδου μεναλούργησαν, κατατροπώνοντας ό­ λους τους εχθρούς της A lt d κρατορίας (Αράδες. Ρώσους. ΒοιΛναρους) καθιστώντας το κρότος πραγματικά “ απροσμάχητο» Σύ­ ντομα όμως ήρθε η παρακμή όταν μετά τους μεγάλους στρατηγαϋςαυτοκράτορες πήρε τη, εξουσ.α γ παλατιανή γραφειοκρατία, που κυριολεκτικά διέλυσε το ογμτευμα.

77

Παντελής Καρυκας

ςτρ γ

o r · - ισ τ ο ρ ία

ΤΟ Π Ο ΙΟ Σ ΗΤΑΝ Ο ΠΟΤΕΜΚΙΝ; Ο Γρηγόριος Αλεξάνδροβιτς Π οτέμκιν (ή Πατιόμκιν), πρίγκηπας της Ταυρίδας, υπήρξε στρατάρχης, υπουργός και εραστής της Αι­ κατερίνης Β ’ της Μεγάλης, τσαρίνας της Ρωσίας. Γεννή-

Ο Γρηγόριος Ποτέμκιν

78

θ η κ ε στο Σμολένσ κ Kat ήταν γόνος πολωνικής αριστοκρατι­ κής οικογενείας. Εκπ αιδεύτη­ κε στη Μόσχα και κατετάγη στο στρατό. Ε κ ε ί σύντομα α­ πέκτησε την ευμένεια της Αι­ κατερίνης, την οποία β ο ή θ η σ ε να αναρριχηθεί στο θ ρ ό ν ο με­ τέχοντας στη συνωμοσία για την εκθ ρ ό νισ η του τσάρου Π έ­ τρου Γ'. Γρήγορα έφθασε στο Θαθμό του συνταγματάρχη και έγινε τόσο προσφιλής στην Αι­ κατερίνη ώστε “ αντικατέστη­ σ ε ” στην εύνοιά της τους α­ δελφ ούς Ορλώφ. Στο Ρωσοτουρκικό π όλεμο του 1771 έγινε στρατηγός και κατέκτησε την Κριμαία, προκαλώντας α­ πώλειες άνω των 30.000 στους Τατάρους. Το 1787 κήρυ ξε νέο πόλεμο εναντίον της Τουρκίας, κερδίζοντας α ρκε­ τές μάχες και βελτιώνοντας τη ρωσική θέση. Εκτό ς της στρατιωτικής του δράσης, λόγω της οποίας έλαβε το βα θμό του στρατάρ­ χη, ήταν διοικητής των σπουδαιότερων επαρχιών, αλ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

λά υπήρξε και παντοδύναμος στον καθορισμό της εξωτερι­ κής και της εσωτερικής πολιτι­ κής της Αικατερίνης. Οι μεγά­ λες δυνάμεις της εποχής αποζητούσαν την εύνοιά του. Αν και όφειλε τη δύναμή του στην ωραία εμφάνισή του, για την ο ­ ποία και αποκαλείτο Ρώσος Αλκιβιάδης, πραγματοποίησε πολλά ωφέλιμα έργα για την πατρίδα του. Ο Ποτέμκιν εστέφ θη πρίγκη­ πας για την ένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία. Η ί­ δρυση των πόλεων Χερσών, Κέρτς, Νικολάγιεφ, Σεβαστούπολη κ.ά. υπήρξε προσωπικό του έργο, όπως και η σύσταση του ρωσικού στόλου της Μ αύρης Θάλασσας. Συνετέλεσ ε πολύ στην ανά­ πτυξη της βιομηχανίας και γενικότερα της οικο­ νομίας. Το όνομά του έγινε μέρος του λόγου. “ Ποτεμκινοποίηση" σημαίνει την ψ ευδή ωραιοποίηση των χώρων, λόγω της σ υνήθειας του πρίγκηπα να ανεγείρει ψεύτικες προσόψεις χωριών κατά μήκος των διαδρομών που πραγματοποιούσε η Αικατερί­ νη στις επαρχίες που δ ιοικού­ σε εκείνος, ώστε να παρουσιά­ ζονται περισσότερο ευημερούσες και καλοδιοικούμενες από ότι η οικτρά φ εουδαρχική πραγματικότητα επέτρεπε.

(· · · · ·

ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΟ Μ ΙΣΤΙΚΟ; Μίστικο καλείτο μικρό ι­ στιοφόρο πλοιάριο ισπανικού τύπου, χωρητικότητας 60-80 τόννων. Το σκάφος του μίστικου ήταν στρογγυλεμένο, ό­ πως και των μεγάλων ιστιοφό­ ρων (γολετών, βρικίων κλπ.), και έφ ερ ε τρεις ιστούς με μ ε­ γάλα λατινοειδή ή τραπεζοει­ δή ιστία. Ο εξοπλισμός του αποτελείτο από 6-8 πυροβόλα επί του καταστρώματος, τα ο­ ποία πρόβαλλαν μέσα από θ υρ ίδες. Τα πλοία αυτά χρησι­ μοποιούντο κυρίως ως κατα­ δρομικά, αν και στον Ισπανικό

Στόλο διεδραμάτιζαν ρόλο ''α­ π οστόλου” πλοίου (πλοίο σε ρόλο ανίχνευσης και τα χυδρο­ μείου). Μίστικα χρησιμοποιήθ η κα ν κατά κό ρ ο ν κατά την

Ισπανικό μίστικο.

Ελληνικό μίστικο.

Ελληνική Επανάσταση, κυρίως από Γαλαξειδιώτες και Ψαρια­ νούς, στις καταδρομικές επι­ χειρήσεις κατά των μικρασιατι­ κών παραλίων, αλλά και ως πο­ λεμικά του στόλου και πυρπο­ λικά.

του ηταν κατασκευασμένο από σίδηρο και ξύλο και έφ ερε τέσσερα πυροβόλα Krupp των 150 mm. Η ταχύτητά του κατά την παραλαβή έφ θα νε τους 16 κόμβους. Ε φ ερ ε πλήρη ε ­ ξάρτυση κορβέτας και εί­ χε τετράγωνα πανιά στα τρία κατάρτια του. Κατά την αντίληψη της εποχής, δ ιέθ ετε και σιδερένιο έμ ­ βολο στην πρώρα, το ο­ ποίο όμως επιδρούσε αρ­ νητικά στα ιστιοπλοϊκά χαρακτηριστικά του σκά­ φους. Για τη ναυπήγησή του δαπανήθηκαν 2.300.000 δρχ. της επο­ χής. Τον Ιανουάριο του 1897 εστάλη στην Κρήτη για να συνοδεύσ ει ατμό­ πλοια κατά την παραλαβή κινδυνευόντω ν από το Ηράκλειο, λόγω απειλού­ μενων σφαγών. Ενώ βρι­ σκόταν στο Ηράκλειο, α­ πέπλευσε για να εμποδί­ σει τη μεταφορά και την αποβίβαση ατάκτων Τούρκων από το τουρκικό πολεμικό “ Φ ου ά τ” . Το “ Φ ο υ ά τ” επρόκειτο να α­ ποβιβάσει τους ατάκτους στη Σητεία, για να επιτε­ θ ο ύ ν στους Κρήτες οι ο ­ ποίοι την πολιορκούσαν. Το ‘‘Ανδρέας Μ ιαούλης” εξανάγκασε το “ Φ ο υ ά τ” δια των πυροβόλω ν να επι­ στρέφ ει άπρακτο. Ο κ υ β ε ρ ν ή ­ της του Κοσμάς Ζώτος έπραξε αυτόβουλα, χωρίς διαταγές. Κατά τον πόλεμο του 1897 το πλοίο έλαβε μέρος στις επιχει­ ρήσεις του στόλου εναντίον των φρουρίων της Πρέβεζας. Παροπλίστηκε το 1912 και χρησιμοποιήθηκε για την εγκατά­ σταση της Σχολής δοκίμων υπαξιωματικών του Ναυτικού στον Πόρο.

Ευθύμιος Ο. Τσιλιόπουλος >······<

ΤΙ ΤΥΠΟΥ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ “ΑΝΔΡΕΑΣ Μ ΙΑΟΥΛΗΣ”; Το “ Ανδρέας Μ ιαούλης” υπήρξε αθωράκιστο καταδρο­ μικό πλοίο του ελληνικού στό­ λου, το οποίο ναυπηγήθηκε στη Γαλλία το 1878. Το σκάφος

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΑΡΤΣΙΜΠΑΛΝΤ ΟΥΕΙΒΕΛ (1883-1950) Λίγο πριν από την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ο Βρετανός (μετέπειτα Στρατάρ­ χης) Ουέϊβελ παρακολούθησε μαθήματα ρωσικής στη Ρωσία και με την έναρξή του το 1914 τοποθετήθηκε με το 6αθμό του ταγ­ ματάρχη στην 3 Μεραρχία του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώ­ ματος στη Γαλλία. Μετά από επτά μήνες στο Υπρ τραυματίστηκε και έχασε το αριστερό του μάτι. Υστε­ ρα από υπηρεσία επτά μηνών στο μέτωπο του Καυκάσου στη Ρωσία τοποθετήθηκε, τον Ιούνιο του 1917, ως σύνδεσμος στο στρατη­ γείο του Αλενμπυ στην Παλαιστί­ νη και στη συνέχεια έμεινε υπό τον Αλενμπυ, ως ταξίαρχος, στο επιτελείο του καθ'όλη τη διάρ­ κεια των επιχειρήσεων του 1918. Μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων ο Ουέϊβελ, υποστράτη­ γος πλέον, διακρίθηκε για το λα­ μπρό πνεύμα του και την αντιπάθειά του στη συμβατικότητα. Κατ’ αυτόν ο ιδανικός πεζικάριος ήταν ένας συνδυασμός λαθροκυνηγού, "πιστολά” και διαρρήκτη. Τον Ιούλιο του 1939, λίγο πριν από την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμί­ ου Πολέμου, ο Ουέϊβελ ανέλαβε να οργανώσει τη Διοίκηση Μέσης Ανατολής. Εγκατέστησε το στρα­ τηγείο του στο Κάιρο και προσπά­ θησε με λίγα τμήματα, που δεν εί­ χαν καμία γνώση του σύγχρονου πολέμου ούτε ήταν εξοπλισμένα γι' αυτόν, να ελέγξει μια τεράστια περιοχή στην οποία περιλαμβανόταν και η διώρυγα του Σουέζ. Μετά την έκρηξη του Β ’ΠΠ και ειδικότερα την είσοδο της Ιτα­ λίας σε αυτόν, στις 10 Ιουνίου 1940, ο Ουέϊβελ ενισχύθηκε με α­ ξιόμαχα αποικιακά τμήματα και παρά το γεγονός ότι ο αντίπαλός του, οι Ιταλοί, υπερτερούσε κατά πολύ αριθμητικά, έδειξε θαυμά­ σια προσόντα στρατηγού, σε μέ­ τωπα που απείχαν πολύ μεταξύ τους, όπως εκείνο της ανατολικής Αφρικής και της δυτικής Αιγύπτου. Δυστυχώς δεν τα πήγαινε καθόλου καλά με τον Τσώρτσιλ (με τον οποίο συγκρούστηκε αρ­ κετές φορές για διάφορα θέματα, σε πολλά από τα οποία δικαιώθη­ κε), με αποτέλεσμα οι σχέσεις τους να μην είναι ποτέ καλές. Στις 13-16 Σεπτεμβρίου ο Ουέϊβελ κατόρθωσε να σταματή­ σει τις δυνάμεις του Γκρατσιάνι, ο οποίος είχε καταλάβει την Κυρη­

0 ΒΡΕ ΤΑ Ν Ο Σ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ Α Ρ Τ Σ ΙΜ Π Α Λ Ν Τ Π Ε Ρ Σ ΙΒ Α Λ Ο Υ Ε ΙΒ Ε Λ , Υ Π Ο Κ Ο Μ Η Σ ΤΟΥ Κ Ε Ρ Ε Ν ΤΗΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ Κ Α Ι 1ος Κ Ο Μ Η Σ ΤΗΣ Κ Υ Ρ Η Ν Α ΪΚ Η Σ Κ Α Ι ΤΟΥ ΓΟ Υ ΙΝ ΤΣΕ ΣΤΕ Ρ , ΓΙΟ Σ Κ Α Ι Ε Γ ΓΟ Ν Ο Σ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ, Α Π Ο ΤΕ Λ Ο Υ ΣΕ ΣΥΝΔΥΑΣΜ Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ Κ Α Ι Δ ΙΑ Ν Ο Ο Υ Μ Ε Ν Ο Υ . Α Π Ο Φ Ο ΙΤΗ ΣΕ Α Π Ο ΤΟ Σ Α Ν Τ Χ Ε Ρ Σ Τ ΤΟ 1901 Π Ρ Ω ΤΟ Σ Α Π Ο ΤΗΝ ΤΑΞΗ ΤΟΥ Κ Α Ι ΤΟ 1908 ΕΙΧΕ Η Δ Η Π Α Ρ Α ΣΗ Μ Ο Φ Ο Ρ Η Θ Ε Ι Π Ε Ν ΤΕ Φ ΟΡΕΣ. ναϊκή, στο Σίντι Μπαράνι. Η ανα­ λογία δυνάμεων μεταξύ των δύο αντιπάλων ήταν 10:1 υπέρ του Γκρατσιάνι. Ο Ουέϊβελ την αντιμε­ τώπισε με μια πολύ...πρακτική ο­ δηγία που εξέδωσε στους υφιστα­ μένους διοικητές του: “ Κάνετε μια διμοιρία να φαίνεται τάγμα, έ­ ναν ουλαμό αρμάτων επιλαρχία και μια καταδρομή μεγάλη επίθε­ ση...” . Στις 9 Δεκεμβρίου οι βρε­ τανικές δυνάμεις της Δυτικής Ερήμου υπό τον Στρατηγό Ο’ Κόνορ εξαπέλυσαν μεγάλη αντεπί­ θεση κατά των δεκαπλάσιων Ιτα­ λών με δύναμη 36.000 ανδρών και κυριολεκτικά διέλυσαν 14 ιταλι­ κές μεραρχίες, ελευθερώνοντας όλη την Κυρηναϊκή μέχρι τις 7 Φε­ βρουάριου 1941. Στη συνέχεια οι δυνάμεις του Ουέϊβελ εξασθένησαν σημαντικά με την αποχώρηση του Βρετανι­ κού Εκστρατευτικού Σώματος για την Ελλάδα και έτσι, όταν έφτασε σε βοήθεια των Ιταλών η “Αλεπού της Ερήμου" (Ρόμμελ), η Κυρη­ ναϊκή χάθηκε ακόμα μια φορά. Ομως ο Ουέϊβελ είχε πάρει την ε­ ξαιρετική απόφαση να διατηρήσει το Τομπρούκ, δημιουργώντας έ­ τσι ένα “ αγκάθι" στα πλευρά του Ρόμμελ και αναγκάζοντάς τον να σταματήσει στη Γκαζάλα. Ομως οι αντεπιθέσεις που εκτόξευσε κα­ τά του Ρόμμελ (επιχειρήσεις “ Brevity” και “ Battleaxe” ) κατέλη­ ξαν σε καταστροφή. Μετά από αυτή την αποτυχία και παρά την αντίθετη γνώμη των υφισταμένων και των προϊσταμένων του Ουέϊβελ, ο Τσώρτσιλ αποφάσισε να τον διορίσει αρχιστράτηγο των δυνάμεων στις Ινδίες και να τον α­ ντικαταστήσει με τον ήδη ευρι­ σκόμενο εκεί αρχιστράτηγο, τον Στρατηγό Ωκινλεκ. Στις Ινδίες ο Ουέϊβελ θεώρη­

σε τον εαυτό του πα­ ροπλισμένο και όπως είπε ο ίδιος, έργο του ήταν “ να προσέχει το μωρό” , ενώ ο πόλε­ μος γινόταν στην Ευρώπη. Ομως η ηρε­ μία στην Απω Ανατο­ λή κράτησε μέχρι το Δεκέμβριο του 1941, οπότε οι Ιάπωνες επιτέθηκαν στον Πέρλ Χάρμπορ. Ο Ουέϊβελ α­ νέλαβε ανώτατος συμμαχικός δι­ οικητής του ΝΔ Ειρηνικού. Ομως οι Ιάπωνες υπερτερούσαν σε α­ ριθμό, σε υλικό και σε ηγεσία και προέλασαν γρήγορα. Η κατάστα­ ση για τον Ουέϊβελ ήταν απελπι­ στική και μια από τις πιο αποφασι­ στικές του ενέργειες κατέληξε σε συμφορά: διέταξε τη νηοπομπή που μετέφερε μια ετοιμοπόλεμη μεραρχία να αποβιβαστεί στη Σι­ γκαπούρη αντί για τη Βιρμανία και έτσι η μεραρχία αυτή χάθηκε ό­ ταν οι βρετανικές δυνάμεις στη Σιγκαπούρη παραδόθηκαν στους Ιάπωνες - οι οποίοι μετά από δύο μήνες είχαν καταλάβει και τη Βιρ­ μανία. Τον Ιανουάριο του 1943 ο Ουέϊβελ έγινε στρατάρχης και τον Ιούλιο του ίδιου έτους πήρε τον τίτλο του υποκόμητος. Η τε­ λευταία του ενέργεια ως στρατιω­ τικού ήταν η προσπάθεια να ε­ λευθερώσει τη Βιρμανία. Στις 19 Ιουλίου 1943 άρχισε μια νέα φάση της σταδιοδρομίας του Ουέϊβελ: διορίστηκε αντιβασιλιάς των Ινδιών και αφιέρωσε τις προσπάθειές του στην επί­ λυση των διαφορών μεταξύ Ινδουιστών και Μουσουλμάνων, που ή­ ταν βασικό βήμα για την πολυπό­ θητη ανεξαρτησία των Ινδιών την οποία είχαν υποσχεθεί να παρα­ χωρήσουν οι Βρετανοί. Ο Ουέϊβελ κράτησε τη θέση αυτή μέχρι το

Ο στρατάρχης Ουέϊβελ στη Βόρεια Αφρική.

1947, οπότε και αντικαταστάθηκε από τον Μαουντμπάτεν. που υπήρξε ο τελευταίος αντιβασιλιάς των Ινδιών. Ο Ουέϊβελ επέστρεψε στο Λονδίνο και μέχρι το θάνατό του (το 1950) έγινε ενεργό μέλος στους κύκλους των διανοουμέ­ νων. Από το 1945 ήταν καγκελά­ ριος του Πανεπιστημίου "ου Αμπερντήν, ενώ είχε τιμητικούς τίτλους και από άλλα εκπαιδευτι­ κά ιδρύματα, μεταξύ των οποίων ήταν τα Πανεπιστήμια της Οξφόρ­ δης και του Καίμπριτζ. Αν και είχε μεγάλη δυσκολία στην έκφραστ και δεν ήταν ομιλητικός στις συζητήσεις και τις συσκέψεις, ο Ουέϊβελ υπήρξε συγγραφέας ε­ ξαιρετικών βιβλίων, στα οπο.α πε­ ριλαμβάνονται η βιογραφία του Αλενμπυ και η εκστρατεία της Πα­ λαιστίνης, το "Στρατηγοί και Στρατηγία” , καθώς και μια ανθο­ λογία ποιημάτων. Ο Στρατάρχης Ουέϊβελ πέθανε μετά από σύντομη ασθένεια το 1950 στο Λονδίνο και τάφηκε στο παλαιό του σχολείο του Γουϊντσεστερ.

79

Δημήτρης Γιδεών

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΒΙ ΒΛΙ Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Α λ έξη Γ.Κ. Σ αβ βίδ η

ΑΠ Ο ΤΟ Β ΥΖΑ ΝΤΙΟ Σ ΤΗ Ν ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ Ε κδ ό σ ε ις “ Δ ημιουργία " Αθήνα, 1997 Σελίδες 460 Ο γνωστός Βυζαντινολόγος-Ιστορικός και τακτικός συνεργάτης του περιοδικού “ Στρατιωτική Ιστορία” Αλέξης ΓΚ . Σαββίδης, κατά τη δ εκ α ε­ τία 1987-1997 έχει δ ημοσιεύσει ή παρουσιάσει πλήθος εργα-

SS)

k'.tnM

Α Λ Ε Ξ Η Γ. Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η BuCavuvoMymi-IotopiKOÜ

ΑΠΟ ΤΟ Κ Υ Ζ Μ Ι Π Π © ΣΤΗΝ

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ!

από τις μελέτες που σ υγκε­ ντρώ θηκαν στο βιβλίο. Από αυτές τις μελέτες και τα άρθρα, 27 είναι γραμμένα στην ελληνική γλώσσα, έξι στην αγγλική, ενώ περιλαμβά­ νονται και μια ρωσική και μια τουρκική μετάφραση των μ ε­ λετών του συγγραφέα, που δ η ­ μοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στα αγγλικά και στα ελληνικά και έχουν φωτοανατυπωθεί σε π ροηγούμενους τόμους. Το βι­ βλίο του Αλέξη ΓΚ . Σαββίδη “ Από το Βυζάντιο στην Τουρκοκρατία" είναι εξαιρετι­ κά ενδια φ έρον για τους μ ελ ε­ τητές της σ υγκεκρ ιμ ένη ς ι­ στορικής περιόδου, καθώς πα­ ρουσιάζει ένα πλήθος στοιχεί­ ων. Η κεντρική διάθεσή του γί­ νεται από τις εκδόσ εις “ Δημι­ ουργία” (Χαρ. Τρικούπη 24, 10679, Αθήνα, τηλ. 3629623).

την έκδο σ η μιας σειράς βι­ βλίων με θέματα από την ηρω­ ική αντίσταση και τον αγώνα των Ελλήνω ν εναντίον των δυνάμεω ν του Αξονα κατά τον Β ’ ΠΠ, τόσο στα διάφορα μέ­ τωπα, όσο και στο εσωτερικό της κα τεχόμενης χώρας. Εχει δε πολεμήσει και διακριθεί ιδι­ αίτερα σε όλα τα πεδία των μα­ χών των περιόδων 1940-1944 και 1946-1949. Στο βιβλίο αυτό εκθ έ τει ένα κομμάτι από την ψυχή του. Μ ε τη “ λογοτεχνική μο ρ φ ή ” των διηγημάτων πα­ ρουσιάζονται γεγονότα και κα­ ταστάσεις, πολλές από τις ο­ ποίες έζησε ή υπήρξε πρωτα­ γωνιστής. Σ ε εννέα αυτοτελή διηγήματα-ιστορίες παρουσιά­ ζονται περιστατικά της αιμα­ τηρής για όλους τους Ελληνες δεκαετίας του ‘40, γεγονότα που είναι χρήσιμο να γνωρί­ ζουμε όλοι και ιδιαίτερα οι νεώτεροι. Το πολύ ενδια φ έρον αυτό βιβλίο διατίθεται από τον συγγραφέα (Μπιζανίου 10, ΤΚ 15669, Παπάγου, Αθήνα, τηλ. 6514058).

Υπ οσ τράτηγου ε.α. Ε λ ε υ θ ε ρ ίο υ Ν. Π απ αγιαννάκη

80

σιών σχετικών με διάφορα με­ σαιωνικά, μεταβυζαντινά και ισλαμικά ιστορικά θέματα, τό­ σο στην ελληνική, όσο και σε άλλες γλώσσες. Στο βιβλίο με τίτλο “ Από το Βυζάντιο στην Τουρκοκρατία" σ υγκεντρ ώ θ η ­ καν, με τη μ έ θ ο δ ο της φωτοα­ νατύπωσης, 35 μελέτες του συγγραφέα, οι οποίες πρωτοπαρουσιάστηκαν κατά την προαναφερθείσα περίοδο. Α ντικείμενο των μελετών αυτών είναι διάφορα προβλή­ ματα προσωπογραφίας και γ ε ­ νεαλογίας, τοπικής ιστορίας του ελλαδικού χώρου κατά τους βυζαντινούς και μετα­ βυζαντινούς χρόνους, σχέσε­ ων μεταξύ Βυζαντινών και Τούρκων κατά τη διάρκεια της προοθωμανικής και της οθω ­ μανικής περιόδου, στρατιωτι­ κής διοίκησης της Μικράς Ασίας και πολιτισμού του με­ σαιωνικού Ισλάμ κατά την πρώιμη σελτζουκική περίοδο. Η παρουσίαση και η αξιολόγη­ ση του έργου ορισμένων Ελλή ­ νων και ξένων μελετητών της βυζαντινής και της μεταβυζα­ ντινής ιστορίας, αποτελούν ε ­ πίσης αντικείμενα μερικών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ Κ Ο Ρ Π ΙΕ Σ ΔΑΦ ΝΕΣ Β ’ έκδ ο σ η (Α ’ έκδ ο σ η 1973) Αθήνα, 1997 Σελίδες 115 Ο συγγραφέας του βιβλίου “ Σκόρπιες Δάφ νες" και σ υνερ ­ γάτης των περιοδικών μας “ Σύ γχρ ονο ς Στρα τός” και “ Στρατιωτική Ιστορία” , Υπτγος ε.α. Ελ ευ θ έ ρ ιο ς Παπαγιαννάκης, μας έχει αιφνιδιάσει ευχά­ ριστα και επανειλημμένα με

Σ Κ Ο Ρ Π ΙΕ Σ ΔΑΨΓ1ΕΣ (Δ ΙΗ Γ Η Μ Α Τ Α ) Ε Κ Δ Ο Σ ΙΣ

Β'

ΑΘΗΜΑΙ 1997

C ol. E lie ze r “C h e e ta h ” C o h en , (IA F R et.)

ISRAEL’S BEST DEFENSE Ε κδ ό σ ε ις “ Airlife” Λονδίνο, 1993 Σελίδες 504 Μ ε τον ό ρο “ Η καλύτερη ά­ μυνα του Ισραήλ” (Israel’s best Defense) ο συγγραφέας, Σμ ή ­ ναρχος Cohen, αναφέρεται στην περίφημη Ισραηλινή Α ε ­ ροπορία, η οποία από την πρώ­ τη στιγμή της συγκρότησης του κράτους του Ισραήλ (1948) ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο στην άμυνά του έναντι των ι­ σχυρότερω ν - τότε - αραβικών κρατών της περιοχής. Εχοντας υπάρξει πιλότος πρώτης γραμ­ μής της IA F για δεκαετίες (από την αποστράτευσή του μέχρι σήμερα είναι κ υβερ νή τη ς αε­ ροσκαφών Boeing 747 της E L AL), είναι σε θ έσ η να γνωρίζει “ από μέσα” γεγονότα και κα­ ταστάσεις, άγνωστες στο ευρύ κοινό λόγω των πολύ αυστηρών μέτρω ν ασφαλείας που τη ρ ού ν οι ισραηλινές αρ-

THE FIRST FULLSTORYOF THE ISRAELI AIR FORCE Col . El i e z e r " C h e e t a h ” Cohen

χές. Στο βιβλίο υπάρχουν ε ν ­ νέα κεφάλαια, καθένα από τα οποία αναφέρεται σε μια ση­ μαντική πολεμική περίοδο του κράτους του Ισραήλ, αρχίζο­ ντας από τον “ Π όλεμο της Ανεξαρτησίας" και φθάνοντας στις “ χειρουργικής ακρίβειας” αεροπορικές επιδρομές ενα­ ντίον του πυρηνικού αντιδρα­ στήρα του Ιράκ στη Βαγδάτη, την καταστροφή του αρχηγεί­ ου των Παλαιστινίων ανταρ­ τών στην Τύνιδα και τις α ερο ­ πορικές επιδρομές κατά της Β η ρυτο ύ. Παρουσιάζονται με μεγάλες λεπ τομέρειες τα επιμέρους γεγονότα: τόποι, χ ρ ό ­ νοι, ονόματα πρωταγωνιστών και - για πρώτη ίσως φορά φωτογραφίες πιλότων της IAF με ακάλυπτο το πρόσωπό τους (άσχετα με το αν οι περισσότε­ ροι από αυτούς είναι τώρα απόστρατοι ή εν ενεργεία ανώ­ τατοι αξιωματικοί). Σημαντικό κομμάτι του βιβλίου αποτε­ λούν και οι αρκετές ασπρό­ μαυρες φωτογραφίες, οι πε­ ρισσότερες από τις οποίες προέρχονται από το προσωπι­ κό αρχείο του συγγραφέα και οι υπόλοιπες από την IAF. Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφ ο­ ρ ο ύν στη διεθ νή αγορά για το σ υγκεκριμένο θέμα. Στη χώρα μας διατίθεται από το βιβλιο­ πωλείο “ Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σκέψ ις ” (Ιπποκράτους 112, Αθήνα).

Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ευστάθιου Μπάτη

flpxincflavos που Ταξιδεύει Η Ναυτιλία των Ελλήνων στο τίλος του αιώνα

ΕΚΔΟΣΗΣ ΠΙΤΣΙΛΟΣ

Ε υστάθιου Μπάτη

Ιωάννη Μ εταξά

Ιωάννη Μ εταξά

Γενικό Επιτελείο Στρατού

ΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ. ΤΟΜΟΣ ΕΒΔΟΜΟΣ (1933-1941)

ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΣΚΕΨΕΙΣ (1936-1941) Β ’ τόμος (1939-1941)

ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΤΟΥ ΒΙΤΣΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΟΥ 1949

Εκδόσεις “ Πιτσιλάς" Αθήνα, 1994 Σελίδες 298 Τιμή 3.000 δρχ. Ενα βιβλίο αφιερωμένο στη Ναυτιλία των Ελλήνων, ως στρα­ τηγικού παράγοντα ανάπτυξης του Ελληνισμού, στο τέλος του αιώνα, με τα προβλήματα που α­ ντιμετωπίζει και τις προοπτικές ανάπτυξης που διαθέτει.

?

Λ

,

>> ~

0

• Η © :?

Εκδόσεις “ ΓκοΘόστη” Αθήνα, 1997 Σελίδες 480 Τιμή 2.900 δρχ.

Επ ανέκδοση Οι σημειώσεις του η μ ερ ο λο ­

της

έκθ εσ η ς

Στο ν τόμο αυτό περιέχονται

που σ υντά χθ η κε με βάσ^· τα επί­

γίου του Ιωάννη Μεταξά, ασχο­

οι λόγοι που εκφώ νησε ο Ιωάν­

σημα στοιχεία του Γ Ε Σ νια την -

λίαστες, που καλύπτουν μια κρί­

νη ς Μεταξάς από το 1939 ως το

καθοριστικής σημασίας για την

σιμη περίοδο της Ιστορίας της χώρας μας (1933-1941).

θάνατό του (1941).

εξέλιξη του ανταρτοπολέμου - ε ­ πιχείρηση “ Πυρσός

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 40

ΛΕΟΝ ΝΤΕΓΚΡΕΛ

ΛΑΤΚΗ Ε1ΚΟΝΟΓΡΑΦΤΑ

***

0

81

α. . f f ί

t

XrTOKBKrC/iAC

Εκδόσεις “ Γκοβόστη” Αθήνα 1997 Σελίδες 416 Τιμή 2.400 δρχ.

Επανέκδσση Ελεύθερη Σκέψ ις” Αθήνα, 1993 Σελίδες 245 Τιμή 3.000 δρχ.

C ---31 %

::

ϊ ^ ρ'

* i %

ι

1 * ' ! ; 52

j k

h i ί ψ

hh

όg

ϊίίίδφοείξ; δ

A.A. Vasiliev

Λεόν Ν τεγκρέλ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (324-1453)

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝΒΑΦΦΕΝ-SS

Εκδόσεις “ Μπεργάδη” (Α-Β’ τόμοι) Τιμή 10.000 δρχ. (και οι δύο τόμοι)

Εκδόσεις “ Ελεύθερη Σκέψις” Αθήνα, 1992 Σελίδες 91 Τιμή 1.500 δρχ. Ο Λ ε ό ν Ν τεγκρέλ, επικεφα­ λής των Βέλγων Εθνικοσοσιαλι­

*

Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος (IEEE)

Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδας (IEEE)

ΣΗΜΑΙΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ‘40. ΛΑΪΚΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ

Εκδόσεις “ IE E E ” Αθήνα, 1996 Σελίδες 179 Τιμή 10.400 δρχ.

Εκδόσεις “ IE E E Αθήνα, 1987 Σελίδες 218 Τιμή 10.400 δρχ.

Εξαιρετική συλλεκτική εργα­ σία της I E E E με κείμενα του Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν, με βάση τη συλλογή Ελληνικώ ν Σημαιών του Εθ ν ικο ύ Ιστορικού Μ ουσείου.

Εντυπωσιακό,

συλλεκτικής

αξίας, έργο της IE E E , με κείμενα του Ε υ θ . Παπασπύρου-Καραδημητρίου και με λαϊκές εικονογρα­ φίες αφιερω μένες στο έπος του 1940.

σμόν που πολέμησαν στο πλευρό Η παγκόσμιας φ ήμης εργα­ σία του Καθηγητή Vasiliev με θ έ ­ μα την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την ίδρυσή της μέχρι την πτώση της.

των Γερμανών στο Ανατολικό Μ έ ­ τωπο κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ, παρουσιάζει συνοπτικά τη ν ι­ στορία των S S

Η διά9εοη των βιβλίων των σελίδων αυτών γίνεται από το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψ ις", Ιπποκράτους 112, Αβήνα, Τ.Κ.: 11472, τηλ. 3630697. 3614736 (στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤ Ω 7 <- ΙΣΤΟΡΙΑ