ZAVRNI_RAD__uvez_knjige

SVEUČILIŠTE U ZAGREBU GRAFIČKI FAKULTET ZAGREB

ZAVRŠNI RAD

Korina Siljan

SVEUČILIŠTE U ZAGREBU GRAFIČKI FAKULTET ZAGREB Smjer: Tehničko-tehnološki

ZAVRŠNI RAD RUČNA IZRADA KNJIGA - TVRDI UVEZ

Mentor:

Student:

red. prof. dr. sc. Babić Darko, dipl. ing. stroj.

Korina Siljan

Stručno voĎenje izrade završnog rada: Pasanec Preprotić Suzana, dipl. graf. ing.

Zagreb, 2010.

SAŽETAK: Knjigoveštvo je završni dio grafičke proizvodnje te se bavi doraĎivanjem i završnim oblikovanjem knjigoveških proizvoda. Drugačije rečeno, ova djelatnost uvezuje veći broj listova u jednu cjelinu koja veličinom, oblikom i kvalitetom odgovara zahtjevima upotrebljivosti i kvalitete. Najcjelovitiji knjigoveški proizvod je knjiga. Osim sadrţaja knjiga ima i druge dimenzije. Vaţno je izabrati pravi format knjige, papir na kojem će se otisnuti te uvez kojim će knjiga biti uvezana, takoĎer bitno je i izabrati vrstu i veličinu pisma i proreda kojim će biti prelomljena i otisnuta. O navedenim elementima ovisi i čitljivost knjige. Cilj završnog rada je prikazati i definirati postupke ručne izrade tvrdo uvezane knjige - od samog procesa pripreme i tiska do uljepljivanja knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice pomoću podstave. Ručna izrada knjige je vrlo sloţeni proces, ali na takav način dobivenoj knjizi povećava se vrijednost, odnosno ekskluzivnost te dobiva odliku osobnosti. KLJUČNE RIJEČI:  ručni uvez, tvrdi uvez knjige, tehnike izrade

ABSTRACT: Bookbinding is a final part of graphical production and it is also dealing with completion and concluding formation of bookbinding products. In other words, this activity binds larger amount of single leaves in one whole, which fits to demands of usability and quality, with its size, shape and quality. The most completed bookbinding product is a book. Except the book content, it has other dimensions. It is important to choose a right format, paper and type of binding. Also, it necessary to decide about type and size of a letters, and even line spacing in which will the book be split and printed. About these elements depends the readability of a book. The goal of this final work is to show and to define hand made steps of hardwood binding book – which starts with the preparation process and press to the process of gluing a book block into a multi-part hardcover with the help of lining. Although the process of handmade book is complex, because of it a book gains higher value, even exclusivity and a certain personality. KEY WORDS:  hand binding, hardwood binding book, binding techniques

SADRŽAJ: 1. UVOD ............................................................................................................................................ 1 2. POVIJESNI RAZVOJ I OBLICI KNJIGA .................................................................................... 2 2.1. Vrste uveza .............................................................................................................................. 4 2.2. Upotrebna vrijednost, izgled i kvaliteta uveza ...................................................................... 12 2.3. Primjena zlatnog reza u odreĎivanju marga........................................................................... 15 2.4. Program rada brzorezača ....................................................................................................... 20 3. RADNE OPERACIJE RUČNOG UVEZA KNJIGE ................................................................... 22 3.1. Tvrdi uvez knjige- knjiţni blok šivan koncem ...................................................................... 23 3.1.1. Upotrebna vrijednost ...................................................................................................... 23 3.1.2. Snimak i tehnološka shema ........................................................................................... 24 3.1.3. Album postupaka............................................................................................................ 29 3.1.4. Program rada brzorezača ................................................................................................ 45 3.1.5. Greške nastale pri izradi ................................................................................................. 47 3.2. Tvrdi uvez knjige- knjiţni blok šivan ţicom postrance hrpta ............................................... 49 3.2.1. Upotrebna vrijednost ...................................................................................................... 49 3.2.2. Snimak i tehnološka shema ........................................................................................... 50 3.2.3. Album postupaka............................................................................................................ 55 3.2.4. Program rada brzorezača ................................................................................................ 67 3.2.5. Greške nastale pri izradi ................................................................................................. 69 3.3. Tvrdi uvez knjige- knjiţni blok šivan ţicom kroz hrbat ........................................................ 72 3.3.1. Upotrebna vrijednost ...................................................................................................... 72 3.3.2. Snimak i tehnološka shema ........................................................................................... 73 3.3.3. Album postupaka............................................................................................................ 77 3.3.4. Program rada brzorezača ................................................................................................ 88 3.3.5. Greške nastale pri izradi ................................................................................................. 90 4. ZAKLJUČAK .............................................................................................................................. 91 LITERATURA

1. UVOD

Mnogi čitatelji kad uzmu knjigu u ruke ne znaju koji put treba prijeći od ideje do gotove knjige. Knjiga nastaje u dvije faze, prva faza je nastajanje sadrţaja, dok je druga faza pretvaranje navedenog sadrţaja u grafički proizvod- knjigu. Način uveza daje potpunu sliku knjige. Svaka vrsta uveza ima svoju namjenu i upotrebnu vrijednost. Uvezom knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice, odnosno tvrdim uvezom, knjizi se povećava čvrstoća, vrijednost, dobiva na ekskluzivnosti te se na taj način uvezuju knjige koje su namjenjene trajnoj upotrebi. U uvodu rada prikazane su ukratko vrste uveza stavljajući naglasak na tvrdi uvez knjige. Nadalje, navedena je upotrebna vrijednost pojedinih knjiga obzirom na vrstu uvez te svojstva koja mora zadovoljavati papir kako bi knjiga bila što kvalitetnija. Za knjige smjer izrade papirne trake

treba teći paralelno hrptu knjige je ona tada zadrţava prvobitnu formu, odnosno lako se otvara, svaki list se lako okreće. Knjiga s poprečnim smjerom papira moţe u početku imati pravilan oblik, ali će ga s vremenom izgubiti, dolazi do pojave valovitosti listova zbog toga se knjiga teţe otvara, odnosno pruţa otpor otvaranju. Kod izrade knjige vaţno je koristiti i pravila zlatnog reza. Zlatni rez je princip koji definira odnose koji se smatraju najidealnijim ili barem oku najugodnijim, a u knjigoveštvu se susreće kod izbora formata papira, odreĎivanja odnosa tekstualnog bloka prema površini stranice te u odreĎivanju odnosa pojedinog elementa prema površini stranice. Cilj završnog rada je prikazati postupak ručne izrade tvrdo uvezane knjige od procesa pripreme i tiska do završnog uljepljivanja knjiţnog bloka pomoću podstave u višedjelne tvrde korice te oblikovanja korica. Osim same izrade cilj je specificirati sav potreban materijal te navesti greške koje se mogu pojaviti u samoj izradi. Kod tvrdog uveza knjiţni blok moţe biti lijepljen, šivan ţicom kroz hrbat, postrance hrpta ili šivan koncem te se formiran knjiţni blok uljepljuje u višedjelne tvrde korice preko podstave. Postupci izrade su opisani u albumima postupaka, odnosno prikazane su slike ručne izrade tvrdo uvezane knjige popračene tekstualnim djelom s objašnjenjem navedene slike. Svi postupci su ručno izraĎeni, osim obrezivanja na brzorezaču i šivanja ţicom. Ručnom izradom, knjiga dobiva posebnu vrijednost te osim što dobiva na ekskluzivnosti knjizi se pridaje odreĎena osobnost.

1

2. POVIJESNI RAZVOJ I OBLICI KNJIGA

Prve su se prave knjige pojavile na Istoku. Najstarije kineske knjige bile su sastavljene od bambusovih dašćica, a kasnije su ih zamijenili svici od svile. Stari Babilonci, Asirci i Perzijci utiskivali su drvenim štapićem znakove u mekane glinene pločice, koje su zatim sušili i pekli, dok su Egipćani pisali na drvenim i kamenim pločama, te na svicima papirusa. Stari Grci i Rimljani imali su drugačije knjige. Čuveni zakoni Grka Solona bili su urezani u drvene ploče, a rimski zakoni su bili uklesani u 12 kamenih ploča. U svakodnevnom su se ţivotu Grci i Rimljani sluţili za pisanje drvenim pločicama koje su bile prevučene crnim voskom. Nekoliko takvih pločica povezivali su vrpcom ili metalnim prstenom u knjigu. Knjiga u današnjem smislu pojavila se oko 300 godine nove ere. Naime, u to vrijeme rukom ispisani arci papirusa obrezivali su se na odreĎeni format i uvezivali u knjiţni blok. Sve do 1450. godine knjige su se pisale rukom, no tada je graver iz Mainza, Johan Gutenberg, izumio pomična lijevana slova. Do tada nije bilo gotovo nikakvog napretka u izdavanju knjiga. Značajna za početke knjige u Hrvatskoj je 1494. Godina kada kanonik Blaţ Boromić u Senju tiska prvi hrvatski misal.

Slika 1: knjiga

2

Knjigoveštvo je dio završne grafičke proizvodnje koje se bavi doraĎivanjem i završnim oblikovanjem knjigoveških proizvoda. Knjigoveška dijelatnost se bavi uvezom većeg broja listova u jednu cjelinu koja veličinom, oblikom i kvalitetom odgovara zahtjevima upotrebljivosti i estetike. Standardni proizvodi koji spadaju u knjigovešku doradu su: knjige, časopisi, blokovi, albumi i kalendari, osim njih u knjigovešku grafičku doradu se ubrajaju i neki proizvodi koji su namijenjeni prijenosu informacija, kao što su: memorandumi, razglednice, novac, plakati, pozivnice i drugi. Knjiga je najcjelovitiji, a ujedno i najzahtjevniji knjigoveški proizvod. Postoji nekoliko definicija pojma knjiga:  Knjiga je intelektualno djelo većeg opsega jednog ili više autora umnoţeno prikladnim tiskarskim postupkom na lako prenosivom materijalu uvezano i ukoričeno u cjelinu.  Knjiga je grafički proizvod otisnutih listova papira spojenih u knjiţni blok i uvezan u korice  Knjiga je specifičan proizvod grafičke industrije koji se od drugih tiskovina razlikuje opsegom i uvezom  Knjiga je cjelina koju tvori veći broj listova meĎusobno povezanih u cjelinu i zaštićenim koricama

3

2.1. Vrste uveza Postoji nekoliko vrsta uveza:  Jednostavan način uveza pojedinačnih listova  Sloţeni tip uveza knjiţnih slogova ili knjiţnih blokova o Meki uvez o Tvrdi uvez U jednostavan način uveza knjiţnih listova ubrajaju se:  Blokovi (skup listova uvezanih u cjelinu svih veličina i kvaliteta uveza, postoje blokovi za opću namjenu i za dokumentirano upisavanje)  Fascikli (mogu biti plastični ili papirni, s klapnama, u obliku jednostavne metalne trake, s pantetntnim zatvaranjem, takoĎer mogu biti mape ili plastične košuljice za odlaganje listova)  Spiralni uvez (koriste se plastične ili metalne spirale te plastični ili metalni češljevi, a knjiţni slog ili knjiţni blok mogu biti šivani ţicom kroz hrbat, postrance hrpta ili jednostavno uvezani te sašiveni metalnim ili plastičnim češljem ili spiralom)  Uvez zakovicama, vijcima i kopčama  Mape  Registratori

Slika 2: jednostavan uvez

4

U sloţeni tip uveza ubrajaju se meki i tvrdi uvez knjige.  Meki uvez: o Knjiţni blok zalijepljen i uvezan u jednodjelne kartonske korice, zaljepljen i uvezan u jednodjelne kartonske korice s jednom ili dvije klapne, zaljepljen i uvezan u jednodjelne kartonske korice pomoću podstave, zaljepljen i uvezan u jednodjelne kartonske korice po strani hrpta o Knjiţni blok zalijepljen i uvezan u višedjelne meke korice, zaljepljen i uvezan u višedjelne meke korice pomoću podstave, zaljepljen i uvezan u višedjelne meke korice s jednom ili dvije klapne o Knjiţni blok sašiven i zalijepljen u jednodjelne kartonske korice, sašiven i zalijepljen u jednodjelne kartonske korice s jednom ili dvije klapne, sašiven i zalijepljen u višedjelne kartonske korice s jednom ili dvije klapne o Različiti drugi oblici

Slika 3: meki uvez knjige

5

 Tvrdi uvez: Knjiţni blok moţe biti zalijepljen, šivan koncem te šivan ţicom postrance i kroz hrbat te je preko podstave uvezan u višedjelne tvrde korice o Zalijepljen knjiţni blok preko podstave uvezan u višedjelne tvrde korice s jednodijelnom presvlakom ili višedjelnom presvlakom o Koncem sašiveni knjiţni blok preko podstave uvezan u višedjelne tvrde korice s jednodijelnom presvlakom ili višedjelnom presvlakom o Ţicom kroz hrbat sašiveni knjiţni blok preko podstave uvezan u višedjelne tvrde korice s jednodijelnom presvlakom ili višedjelnom presvlakom o Ţicom postrance hrpta sašiveni knjiţni blok preko podstave uvezan u višedjelne tvrde korice s jednodijelnom presvlakom ili višedjelnom presvlakom o Različiti drugi oblici

Slika 4: tvrdi uvez knjige

Tvrdo uvezana knjiga se sastoji od knjiţnog bloka i višedjelnih tvrdih korice te podstave koja sluţi za posredno spajanje knjiţnog bloka s višedjelnim tvrdim koricama. Kod ručne izrade tvrdo uvezane knjige najprije se knjiţni arci ručno savijaju u knjiţne slogove te se zatim sabiru u knjiţni blok. Sabirati se mogu „‟arak na arak“ ili „‟arak u arak“. Sabrani knjiţni slogovi se šivaju ţicom kroz hrbat, postrance hrpta ili se šivaju koncem, takoĎer knjiţni blok moţe biti zalijepljen pomoću gaze. Nakon formiranja knjiţnog bloka na prvi i zadnji slog naljepljuje se podstava- knjiţni slog od 4 strane.

6

Za izradu višedjelnih tvrdih korica koristi se ljepenka debljine 1,5 mm iz koje se formiraju prirezi, hrpteni uloţak i šablona. Kakve će se korice izraditi ovisi na koji je način formiran knjiţni blok. Nakon izrade višedjelnih tvrdih korica slijedi uljepljivanje knjiţnog bloka u korice preko podstave. Prvo se ljepilo kistom nanese na zadnju stranu knjiţnog bloka- na podstavu i zatim se nalijepi na korice, isto se ponovi s prednjom stranom. Zadnja faza je prešanje, nakon kojeg se dobiva gotov proizvod- tvrdo uvezana knjiga. TUK formiranje prireza str (×2) formiranje šablone (×1) formiranje hrptenog uloška KB

VTK

(×1) formiranje presvlake (×1)

KA

Izrada VTK

Izrezivanje prireza i hrptenog uloška te njihovo

Savijanje

PP= VTK

nalijepljivanje na izrezanu presvlaku uz pomoć šablone

KA KS

Sabiranje KS KB Šivanje KS Šivanje KS koncem u KB

Nanos ljepila na podstavu KB Uljepljivanje KB u VTK Uljepljivanje KB u PP= VTK preko TUK podstave

Prešanje

GP=TUK

LEGENDA: Nanos ljepila ljepila na Nanos na HKB

HKB Formiranje i lijepljenje podstave

KS...knjižni slog

TUK... tvrdo uvezana knjiga

VTK... višedjelne tvrde korice KP... knjižni proizvod KA...knjižni arak ŠKB... širina knjižnog bloka VKB... visina knjižnog bloka

KB...knjižni blok

dHKB... dužina knjižnog bloka

GP...gotov proizvod

HKB...hrbat knjižnog bloka

PP...polu proizvod

PP= KB s podstavom Slika 5 : shema tvrdog uveza- knjižni blok šivan koncem (ručna izrada)

7

Izrada knjižnog bloka: Knjiţni blok nastaje sabiranjem knjiţnih slogova u jednu cijelinu. Savijanje je tehnološka operacija pretvaranja papirne veličine kriţnim ili paralelnim pregibanjem u manje, meĎusobno kompaktne veličine, a ovisi o kvaliteti (debljini) papira i formatu knjige koji se ţeli izraditi. Knjiţni slog nakon savijanja pokazuje tendenciju otvaranja jer povratno opruţne sile nisu u potpunosti svladane. Povratne opruţne sile su sile koje pokušavaju slog vratiti u prvotno stanje. Zbog toga je potrebno prešanje knjiţnih slogova.

Slika 6: sabiranje slog u slog i slog na slog

Knjižni blok šivan koncem kroz hrbat: Sabrani knjiţni slogovi sabiru se jedan na drugi te se uvezuju šivanjem koncem. Ovakav tip uveza primjenjuje se najčešće za uvez različitih romana, enciklopedija, monografija, leksikona i dr. Princip šivanja je sljedeći: na knjiţnom slogu izbuše se rupe na odreĎenim udaljenostima te se potom iglom i koncem meĎusobno spajaju knjiţni slogovi u jednu cijelinu. Najprije se napravi utrošak konca tako da se izmjeri visina knjiţnog sloga, sa svake strane se doda još 2 cm te se sve to pomnoţi s brojem knjiţnih slogova koje treba sašiti. Pri šivanju treba paziti na koja mjesta dolaze ubodi igle. Za šivanje se koriste i dvije trake knjigoveškog platna (2cm široke). Slika 7: šivanje knjižnog bloka koncem

8

Trake knjigoveškog platna sluţe kako bi se kasnije knjiţni blok što bolje ulijepio u korice. Sve knjiţne slogove meĎusobno se poveţe koncem te se dobije sašiveni knjiţni bok. Šivanje se obavlja upotrebom triju vrsta igala: igle za bušenje (1), igle za uvoĎenje konca (2) i igle za izvlačenje konca (3 )pomoću prebacivača konca (4). Knjižni blok šivan žicom kroz hrbat: Knjiţni slogovi sabiru se jedan u drugi u knjiţni blok te se klamaju ţicom kroz hrbat. Takav oblik uveza upotrebljava se za izradu knjigoveških proizvoda koji imaju manji opseg. Slika 8: šivanje knjižnog bloka žicom kroz hrbat

Knjižni blok šivan žicom postrance hrpta: Knjiţni slogovi sabiru se jedan na drugi i šivaju se ţicom po strani hrpta uz pomoć letvica. Ovakav način uveza predviĎa naknadno uljepljivanje knjiţnog bloka u korice. Nakon šivanja ţicom po strani hrpta, knjiţni blok je potrebno obrezati prije uljepljivanja u korice. Knjiţni blok se uljepljuje u korice preko hrpta, ako se radi o mekom uvezu knjige ili preko podstave kod Slika 9: šivanje knjižnog bloka

tvrdog uveza knjige.

žicom postrance hrpta

Povezivanje knjižnih slogova lijepljenjem: Osim šivanjem, knjiţni slogovi se meĎusobno mogu povezati i lijepljenjem. Kako bi se uvezli lijepljenjem prethodno je potrebno obrezati knjiţne slogove u hrptu. Nakon toga slijedi narezivanje hrpta i nanašanje ljepila. Postupak je identičan izradi lijepljenih blokova. U skladu sa zahtjevima za kvalitetu na hrbat Slika 10: lijepljenje knjižnih slogova

se moţe nalijepljivati gaza ili organdin. 9

Podstava: Nakon formiranja knjiţnog bloka, na prvi i posljednji slog knjiţnog bloka se lijepi podstava- knjižni slog od 4 stranice, njena je uloga posredno spajanje knjiţnog bloka i korica. Papir za podstavu mora biti čvrst i ţilav pa se za tu namjenu najčešće upotrebljava papir od 120 g/m2, a smjer vlakanaca mora biti usporedan s hrptom knjiţnog bloka.

Slika 11: jednostavna podstava

Podstava je najčešće bez tiska, no moţe nositi i tisak samo s vanjske ili s vanjske i unutrašnje strane. Tisak moţe biti u obliku toniranog papira, ali često ima i uzorak odnosno višebojni tisak. Prije sljepljivanja s knjiţnim blokom podstava se

mora saviti. Podstava se reţe na

dimenzije neobrezanog knjiţnog bloka te se kasnije obrezuje zajedno s knjiţnim blokom na brzorezaču ili trorezaču. Postoji nekoliko vrsta podstave, vaţno je da podstava prati tip i kvalitetu knjige, ali treba poštovati i ekonomske te tehnološke zahtjeve, odnosno veza treba bti dovoljno čvrsta da zadovolji zahtjeve projekta. Cilj je da se sa što manje truda i materijala napravi optimalna podstava. Višedjelne tvrde korice: Prirezi stranica korica izraĎuju se iz ljepenki na taj način da je visina prireza 4-6 mm veća od visine knjiţnog bloka, a širina prireza 1 do 2 mm uţa. Presvlaka mora biti od jednog dijela, bez obzira na to da li je izraĎena od papira, platna, plastike, koţe ili imitacije nekog materijala. Hrpteni uložak se izraĎuje od kartona ako je hrbat knjige obao i visine je prireza stranice, a širina mu je jednaka debljini hrpta + 1 x debljina ljepenke. Ako je knjiga ravnog hrpta, 10

hrpteni uloţak se izraĎuje od iste ljepenke kao i prirezi stranica. Ravni se hrbat knjiţnog bloka moţe izraĎivati do debljine knjiţnog bloka 20 mm, a svaki knjiţni blok deblji od 20 mm izraĎuje se kao obli hrbat. Na presvlaci se označe mjesta gdje će se zalijepiti prirezi i hrpteni uloţak, nakon što se ih zalijepi, ostatak presvlake se presavine za unutra i zalijepi na ljepenku. Kod tvrdog uveza kad knjiţni blok nastaje šivanjem ţicom postrance hrpa koriste se i letvice širine 0,8 mm, a visine prireza stranica.

prirez stranice korice

hrpteni uloţak

presvlaka korice

prirez stranice korice

Slika 12 : izrada višedjelnih tvrdih korica

U završnom radu bit će opisan postupak izrade 3 tipa tvrdo uvezane knjige TIP A: knjiţni blok je šivan koncem TIP B: knjiţni blok je šivan ţicom kroz hrbat TIP C: knjiţni blok je šivan ţicom postrance hrpta

11

2.2. Upotrebna vrijednost, izgled i kvaliteta uveza Podjela knjiga prema upotrebnoj vrijednosti:  Knjige za jednokratnu upotrebu - roto romani, tjedni magazini, časopisi - za izradu se korist i lošiji papir; uvez je najčešće jednostavan uvez ţicom ili ljepilom; koriste se papirne korice eventualno s višebojnim tiskom  Knjige za višekratnu upotrebu Dvije su podjele: - trajnost do godinu dana- udţbenici za niţe razrede; koristi se ofsetni papir, jednobojni ili višebojni tisak; vrsta uveza- meki; korice- višebojne kartonske - trajnije od godinu dana- udţbenici za više razrede srednjih škola i fakultete, dţepne knjige; koristi se kvalitetniji ofsetni papir; često višebojni tisak; uvez- meki; korice- jednodijelne kartonske, ponekad i višedjelne  Knjige za trajnu upotrebu - slikovnice, stručne knjige, leksikoni, enciklopedije, beletristika, rječnici; koristi se papir za umjetnički tisak ili kvalitetniji ofsetni papir; tisak- jednobojni ili višebojni; uvez- tvrdi u višedjelne tvrde korice, rjeĎe meki u jednodijelne kartonske korice  Knjige sa najvećim zahtjevom - monografije, likovne mape, knjige iz područja medicine, biologije, umjetnosti ili bibliografske monografije; koristi se papir za umjetnički tisak, tisak je višebojni, a uvez tvrdi u višedjelne tvrde korice

Kod izbora vrste uveza postoji trostruki cilj:  Uvez koji u formi i uvezu odraţava bitne sadrţajne momente knjige i to tako da je forma srodna sadrţaju knjige.  Uvez za koji je vaţno da bude samo oku ugodan  Uvez koji treba biti samo ispravno izraĎen i izdrţljiv, odnosno prikladan za upotrebu

12

Svojstva papira: Za kvalitetu uveza knjige veliku ulogu ima kvaliteta papira. Papir kao najvaţniji materijal za izradu knjiga ima vaţna tehnička svojstva o kojima treba voditi računa. Najvaţnija od tih svojstava su uzduţni smjer i smjer rastezanja. Smjer u kojem papirna traka teče na papir stroju se zove uzduţni, a smjer okomit na njega poprečni. U pojedinim smjerovima su zbog tehnologije izrade neka svojstva, kao što su otpornost prema kidanju, otpornost prema savijanju te promjena dimenzije lista uslijed promjene vlaţnosti, razlikuju. U uzduţnom smjeru papirna vlakna teku na tekuće sito te se u tom smjeru slaţu. Uzduţno poredana vlakna daju papiru različita svojstva. Kod sušenja papir se više skuplja u poprečnom smjeru nego u uzduţnom. Osim zraka i vlage, suhoća zraka takoĎer uzrukuje da se papir rasteţe ili skuplja, jer je higroskopan, tj. osjetljiv na vlagu iz zraka. Uzduţni i poprečni smjer pojavljuju se i kod savijanja, papir se lakše savija paralelno s uzduţnim smjerom. Pokus za određivanje smjera papira: Pokus s dvije trake: izreţu se dvije trake papira duţine 15 do 20 cm i širine 2 do 3 cm, u smjeru okomitom jedna nasuprot druge. Donji krajevi obje trake sastave se izmeĎu prstiju, a gornji se puste da se trake "provjese". Traka koja se jače provjesi izrezana je u poprečnom smjeru toka papira.

Slika 13: pokus za određivanje smjera papira

Za knjige smjer izrade papirne trake treba teći paralelno hrptu knjige. Knjiga ako papir teće paralelno hrptu zadrţava prvobitnu formu, odnosno lako se otvara, svaki list se lako okreće, listovi su lagano izbočeni, ali ipak glatki. Knjiga s poprečnim smjerom papira moţe u početku imati pravilan oblik, ali će ga s vremenom izgubiti, dolazi do pojave valovitosti listova zbog toga se knjiga teţe otvara, odnosno pruţa otpor otvaranju. Svi dijelovi knjiţnog uveza, odnosno svi materijali koji se koriste pri izradi knjige- papiri, kartoni, platna moraju imati tok vlakanca po duţini knjige. Kod mnogih papira za presvlaku, kod

13

ovitaka i podstave treba osim tekućeg smjera uzeti u obzir i izgled prave strane- pustene i sitene. Pustena strana je ljepša za vidjeti te je otpornija prema trenju i prljanju. Što se tiče debljine papira ona mora biti takva da listovi otvorene knjige uglavnom mogu leţati ravno. Ako se papiri sami od sebe podiţu, pod pretpostavkom da je uzduţni smjer pravilan, onda su predebeli ili prekruti.

Konstrukcija i forma: Pitanje je da li se treba drţati uobičajnih forma uveza ili se orijentirati prema samostalnim uvezima. Kod konstrukcije se postavljaju pitanja kakva bi trebala biti podstava, kakvo mora biti šivanje, kakav pregid, koja su vaţna svojstva koje trebaju zadovoljavati korice te na koji način će se povezati knjiţni blok i korice.

Izbor formata: Format koji se koristi pri izradi knjiga je fleksibilan. Kod knjiga poput beletristike, publicistike te ostalih knjiga namijenjenih široj publici formati se uglavnom kreću oko A5 (148 x 210 mm). Navedni format A5 je često nekoliko mm veći ili manji od standardnog A5 te je prikladan za ugodno čitanje i listanje. Kod enciklopedija, leksikona, opseţnih rječnika i knjiga za posebnu namjenu formati su obično veći od A4 (210 x 297 mm). Da se odredi broj araka za odreĎenu knjigu uzima se u obzir debljina papira, debljina knjige, eventualno veličina knjige te knjigoveška prerada. Veličina knjige i njena debljina moraju biti u odgovarajućem odnosu. Dizajn: Korice, omot ili ovitak knjige mogu biti različito osmišljene: mogu pratiti dizajn naslovnice odreĎene biblioteke i nakladničke kuće, mogu biti preslika originala, takoĎer postoje naslovnice samo tekstualnog oblika ili kao slika, ali bi na neki način trebale odraţavati sam sadrţaj knjige. Ako se na koricama knjige nalazi samo tekst, vaţno je pridrţavati se odreĎenih pravila i to prvenstveno prilikom slaganja sloga na hrbat i na naslovnu stranicu. Boja podstave, knjiţnog uveza, kapitalne i označne vrpce, presvlake i ukrasa se odreĎuje obzirom na boju papira i boju tiska.

14

2.3. Primjena zlatnog reza u odreĎivanju marga Zlatni rez se koristi kako bi se definirali odnosi meĎu veličinama, odnosno zlatni rez definira odnose koji se smatraju "najidealnijima" ili barem oku najugodnijima jer ljudsko oko različito reagira na proporcije objekata i njihove meĎusobne odnose. Odnosi po zlatnom rezu izraţeni u brojkama jesu 1:1,618, tj. duţina stranice je veća od širine za 1,618 ili obrnuto. Prema tom bi odnosu trebalo koristiti format papira kao i format tekstualnog bloka da bi se ispunili uvjeti zlatnog reza. Npr. ako je kraća stranica papira 10 cm, onda će duţina duţe stranice biti 10 x 1,618 odnosno 16,18 cm. Stručna literatura preporuča pravilo zlatnog reza kao pomoćno sredstvo za odreĎivanje proporcija u izboru pismovnih veličina, duţine redaka, površine sloga, rubova, razmaka itd. Današnje proporcije zlatnog reza nešto su izduţene što se vidi po standardnom formatu papira npr. B1(707 x 1000) u odnosu na (618 x 1000). Svjetski standard DIN ima odnos stranica 1: 1,4 (5:7) Zlatni rez ima odnos 1:1,6 (5:8) Zlatnim rezom se naziva ono pravilo koje odreĎuje uzajamni odnos (proporciju) dviju ili više veličina na osnovu jednadţbe: m : M = M : (m + M) (m... minor-manje, M...majorveća veličina). Tj., pravilo kaţe kako se cijela duţina (m + M) odnosi prema duţem dijelu (M), isto kao i duţi dio (M) prema kraćem (m). U praksi zlatni rez se susreće: 1. U odreĎivanje formata papira ili formata gotovih proizvoda npr. knjiga:  koristeći Lamejev numerički niz 1 / 2 / 3 / 5 / 8 / 13 / 21 / 34 / 55 / 90 / 145 / 236 / 382 / 618 / 1000 itd  koristeći odnos strana prema pravilu zlatnog reza 1:1,618 (5:8) 2. OdreĎivanje odnosa tekstualnog bloka prema površini stranice  Odnos stranica formata papir, odnos stranica tekstualnog bloka i odnos samog tekstualnog bloka prema površini stranice je prema pravilu zlatnog reza.

15

Slika 14: određivanje odnosa tekstualnog bloka prema površini stranice

3. OdreĎivanje odnosa pojedinog elementa prema površini stranice:

Slika 15: odnos pojedinog elementa prema površini stranice

Margo- rub: Kad se kaţe margo ili rub stranice misli se na bjeline koje obrubljuju otisnutu pismovnu plohu na stranicama knjige. Širina rubova progresivno raste redom od unutrašnjeg, gornjeg, vanjskog i donjeg ruba. Ova pravila potječu od srednjovjekovnih prepisivača knjiga. Gornji rub morao je biti u skladu s unutarnjim ali s obzirom na mogućnost ponovnog obrezivanja prilikom ponovnog uvezivanja ostavljen je nešto većim nego unutrašnji. Vanjski a naročito donji rub bili su 16

veći jer je pisar, a kasnije i vlasnik knjige bio naviknut da na njima zapisuje svoje pribilješke – marginalije. U skladu s time i danas je uzajaman odnos rubova 2:3:4:6 Što odgovara i temeljnoj proporciji standardnih formata papira 1 : 1,414 : 2 : 2,828 Rubna bjelina ima višestruku ulogu:  omogućuje čitaocu da se se nesmetano koncentrira na praćenje štiva (ima ulogu opričke izolacije, odnosno zadrţava pogled čitaoca na štivu)  uloga u tehnologiji tiska: za vrijeme otiskivanja hvataljke pridrţavaju rub arka za rubnu bjelinu  estetska uloga- pismovna ploha smještena je u optičku sredinu  praktična funkcija- čitalac drţi knjigu u ruci ne pokrivajući prstima tekst na njezinim stranicama, odnosno knjiga koja bi bila obrezana do samog teksta i koja prema tome nebi imala rubnih bjelina bila bi vrlo nepraktična. Načini odmjeravanja odnosa ukupne površine papira i površine teksta na njoj: 1. Odnos rubova na listu papira iznosi 3 : 3 : 3 : 6 Iz odnosa rubova na listu papira proizašao je odnos rubova u knjizi: 2. Odnos rubova u knjizi iznosi 2 : 3 : 4 : 6

Slika 16: odnos rubova na listu

Slika 17: odnos rubova u knjizi

papira

17

3. Postoje i geometrijske metode pozicioniranja teksta na dvije stranice otvorene knjige  Oslanjajući se na sustav dijagonala u bilo kojem dvostraničnom formatu, proizvoljno se odreĎuje poloţaj gornje linije teksta te se dobiva okvir za površinu budućeg teksta s pripadajućim marginama

Slika 18: pozicioniranje teksta na dvije stranice

 Ako je format u proporciji 2 : 3 (u proporciji zlatnog reza), iz jednog sjecišta velike i male dijagonale podiţe se vertikala do gornjeg brida lista. Iz dobivene dodirne točke vodi se paralela s duljom dijagonalom dok se ne presiječe kraća dijagonala. Dobiva se točka koja će biti gornji ugao bloka teksta.


Isti postupak primjenjen na stranicu u proporciji 3 : 4. Dobivene margine (unutarnja i vanjska) preuske su. Samo manjim pomicanjem dobivenog bloka teksta naniţe po dijagonali stranice, veličina margina će se dobrim dijelom podudarati s onima iz formata 2 : 3 18

 Bez obzira na njihovu proporciju, sranice se mogu dijeliti na devet dijelova po visini i po širini. U dobivenu mreţu ucrta se okvir teksta, tj. veličine margina podudaraju se s onima dobivenim u prethodnim postupcima


 Postupak koji je proizašao iz konstrukcije DIN-formata (proporcije 1 : 1,414), a njime se dobiva odnos koji kaţe da se raspolovljenjem ili sastavljanjem dvaju araka uvijek dobiva isti odnos lista papira. Bjelina rubova tiskanih stranica odreĎuje se najčešće prema zlatnom rezu. Iako se prema pravilu zlatnog reza mogu primjeniti različiti načini odnosa bjelina (rubova), u nastavku će biti navedene formule za izračun bjelina za omjer 2 : 3. (prema Lamejevom numeričkom nizu).

Opća formula za proračun marga: m=Σmx2/5 M = Σ M x 3 / 5 odnosno M=ΣM-m m (mali margo=minor): margo glave (mg) i margo veza (mv) M (veliki margo=major): margo nogu (Mn) margo vanjskog ruba (Mvr)

19

2.4. Program rada brzorezača Brzorezač je stroj koji obrezuje veću količinu araka odjednom na jednaku dimenziju te moţe po ţelji ponavljati operaciju rezanja na drugim sloţajevima, a da dimenzije obrezanih araka budu jednake.

Da bi se moglao izraditi program brzorezača moraju se dobro poznavati njegove tehnološke mogućnosti te je vaţno znati sve o tehnološkim zahtjevima, vaţna je:  što veća točnost obrezanog formata  što manje stajanje brzorezača Da bi se ovi zahtjevi ispunili, potrebno je slijedeće: 1. dobra organizacija radnog mjesta uz brzorezač 2. smještaj brzorezača u odnosu na ostale strojeve u pogonu 3. primjena pomoćnih ureĎaja uz stroj 4. kvalifikacija i spretnost radnika koji radi na brzorezaču Programiranje brzorezača: 1. postavljanje sedla izvodi se samo jednom za svaki rez 2. jednako točno se reţu sve dimenzije 3. pomicanje sedla se izvodi automatski 4. okretanje kupa papira radnik izvodi sam Programi za rezanje mogu biti izvedeni na razne načine:  program upisan na magnetnoj traci  program snimljen na kazeti  računalno programiranje rezanja

Program rezanja se upisuje na samom stroju u toku radnog procesa (prilikom rezanja prvog kupa papira). Svaka dimenzija koju treba rezati se podesi, izvede se rezanje, a dimenzija se memorira na magnetnoj traci. Magnetna traka ima kanalno upisivanje dimenzija. Tako se program moţe smjestiti na dva ili tri kanala (ovisno o vrsti magnetne trake). Dimenzije se memoriraju od najveće prema najmanjoj, što znači da se pomicanje sedla izvodi od 20

maksimalnog otklona prema minimalnom u odnosu na liniju rezanja. Prilikom programiranja se prelazi na slijedeći kanal onog momenta kada se memorira dimenzija veća od prethodno upisane. Program se moţe pospremiti i sačuvati za slučaj da se radni nalog ponovi ili obrisati pri memoriranju novog radnog naloga.

Slika 21 : prikaz rezanja brzorezačem

Broj rezova jednim noţem do zamjene ovisi o vrsti i debljini papira (vlakanaca, punila, keljiva, bojila, dodaci) te o vrsti noţa (brzorezni, alatni čelik,vidija matreijal, porculan), a istraţivanja su pokazala da najčešće upotrebljavani noţevi od alatnog čelika mogu izdrţati do 5 000 rezova. To moţe biti i polazište za broj promjena noţa tijekom rezanja jedne naklade. Duljina rezanja noţa- L, ovisi o:  Vrsti papira (k1)  Broj listova papira u 1 kupu  Duljini jednog reza (l)  Broju sloţaja (Ns)

L= H x k1 x l x Ns

21

3. RADNE OPERACIJE RUČNOG UVEZA KNJIGE

U poglavlju radne opearcije ručnog uveza knjige bit će opisane operacije ručne izrade tvrdo uvezane knjige- leksikona, kuharice i bojanke, odnosno tvrdog uveza gdje je knjiţni blok:  šivan koncem TIP A  šivan ţicom kroz hrbat TIP B  šivan ţicom postrance hrpta TIP C Najvaţnije je na početku izabrati vrstu uveza s obzirom na sadrţaj, odnosno upotrebnu vrijednost. Sljedeći korak je priprema koja je ostvarena u Adobe InDesignu- programu za prijelom stranica. Nakon pripreme, slijedio je tisak. Tiskalo se na digitalnom stroju- Xeroxu 700 Digital Color Pres, version 2,8. Rezolucija stroja je 2 400 x 2 400 dpi-a, a format na kojem tiska je A3. Odnosno format papira je (450 x 320), a format tiska iznosi (430 x 300) mm. Papir koji se koristio ta tisak je DIGI UPM- papir za digitalni tisak, bezdrvni, obostrano sjajno premazani. Otisnuti knjiţni arci se savijaju u knjiţne slogove, a knjiţni slogovi se sabiru u knjiţni blok. Knjižni blok se šiva koncem, odnosno šiva ţicom kroz hrbat ili postrance hrpta ovisno o izboru vrste uveza te se obrezuje s tri strane u brzorezaču. Osim knjiţnog bloka vaţno je formirati i višedjelne tvrde korice. Nakon toga slijedi sjedinjavanje dva polu proizvodaknjiţnog bloka i višedjelnih tvrdih korica, u gotov proizvod- tvrdo uvezanu knjigu. Nakon same izrade potrebno je smisliti dizajn korica koji će se uklapati u sadrţaj. Sve operacije se rade ručno osim izrezivanja i razrezivanja na brzorezaču.

22

TIP A

3.1. Tvrdi uvez knjige- knjiţni slogovi šivani koncem u knjiţni blok

TIP A

3.1.1. Upotrebna vrijednost Tvrdo uvezana knjiga u kojoj je knjiţni blok šivan koncem koristi se za uvez različitih romana, monografija, knjiga iz područja medicine, biologije, umjetnosti, enciklopedija, leksikona i dr. Odnosno tvrdim uvezom kad se knjţni blok šiva koncem uvezuju se knjige za trajnu upotrebu, knjige koje se prenose iz generacije u generaciju i zato je potrebno da što više izdrţe. To su većinom, kao što je navedeno, knjige iz područja znanosti, umjetnosti ili enciklopedije, odnosno knjige kojima se sadrţaj ne mijenja. TakoĎer, ova vrsta uveza sluţi za uvez većeg broja knjiţnih slogova u knjiţni zbog samog načina povezivanja u knjiţni blok. Uvez je čvrst i trajan. Uvez kad se knjiţni blok šiva koncem koristi se za proizvode kod kojih se ţeli naglasiti vrijednost i ekskluzivnost, npr. na taj će se način izraditi ekskluzivni jelovnici jer se njima moţe prezentirati rad skupog i profinjenog restorana. To je uvez koji sluţi za uvez knjiga najvišeg zahtjeva s višebojnim reprodukcijama i za čiju se upotrebu koristi premazani papir za umjetnički tisak. U nastavku je opisana izrada tvrdo uvezane knjige gdje je knjiţni blok šivan koncemleksikona. Format knjige je A5, kako se radi o leksikonu, koristi se leţeći format koji daje dodatnu opuštenost i leţernost.

23

TIP A 3.1.2. Snimak i tehnološka shema  Snimak proizvoda: KP (knjiţni proizvod): tvrdo uvezana knjiga, KB šivan koncem FORMAT: leţeći- (210 x 135) DEBLJINA KB: 10 mm OPSEG: 18 KS (8 str.)= 144 str. = 72 lista PAPIR: 135 g/cm2- DIGI UPM UVEZ: tvrdi- knjiţni blok šivan koncem NAKLADA: 1 komad STANDARD TA (tiskovnog arka): A3 (297 x 420) mm BOJA: višebojno 4/4

Na A3 format stanu 4 lista papira formata A5. Opseg knjige je 144 stranice, odnosno 72 lista što znači da je potrebno 18 araka A3 formata, koji će se dvaput presavijati. 4 lista x 18 araka= 72 lista, odnosno 144 stranice.

LEGENDA: KS...knjiţni slog


VTK... višedjelne tvrde korice

KP... knjiţni proizvod

ŠKB... širina knjiţnog bloka

KA...knjiţni arak

VKB... visina knjiţnog bloka

KB...knjiţni blok

dHKB... duţina knjiţnog bloka

GP...gotov proizvod

HKB...hrbat knjiţnog bloka

PP...polu proizvod

24

TIP A Montažni arak: 5 cm

A

A

5 cm

430 cm

A

5 cm

A

10 cm

5 cm

300 cm

...linije obrezivanja ...linije savijanja ...linije veza

 neobrezani format knjiţnog bloka: (21,5 x 15) cm  obrezani format knjiţnog bloka: (21 x 13,5) cm Knjiţni blok obrezuje se s tri strane- u glavi, u nogama i u vanjskom rubu. U pravilu se obrezuje 5 mm, ali zbog greške u radu s brzorezačom knjiţni blok je u glavi i u nogama obrezan malo više (opisano u poglavlju grešaka). Pri računanju formata prireza stranica, hrptenog uloška i šablone uzima se u obzir obrezani format knjiţnog bloka.  Za izradu VTK (višedjelnih tvrdih korica) potrebno je: o formiranje prireza str (×2) o formiranje šablone (×1) o formiranje hrptenog uloška (×1) o

formiranje presvlake (×1)

25

TIP A Prirezi stranica: Prirezi stranica moraju biti 1 mm uţi od širine obrezanog knjiţnog arka te viši 6 mm, odnosno viši 3 mm u glavi i 3 mm u nogama prireza stranice. ŠKB – 1 mm

VKB + 6 mm= Vprireza

Fprireza= (ŠKB – 1 mm) x (VKB + 6 mm) = (21-0,1) x (13,5 + 0,6) = (20,09 x 14,1) cm

Hrpteni uložak: Visina hrptenog uloška je jednaka visini prireza stranica, odnosno iznosi 14, 1 cm. Širina hrptenog uloška se odreĎuje tako da se debljina ljepenke zbroji sa širinom hrpta knjiţnog bloka. Širina hrptenog uloška iznosi 1,1 cm. ŠHKB

V prireza

debljine ljepenke = 1, 5 mm

Fhrptenog uloška= (debljina ljepenke + ŠHKB) x V prireza = (0,95 x 14,1) cm

26

TIP A Šablona: Visina šablone je jednaka visini prireza stranica, tj. 14,1 cm. Šrina šablone se odreĎuje na način da se na širinu hrptenog uloška doda dva puta po 8 mm. 8 mm je razmak izmeĎu hrptenog uloška i prireza stranica kako bi se knjiga mogla lako otvarati. Širina šablone je 2,4 cm. Šhrptenog uloška= 8 cm

V prireza

8 mm

Fšablone= ((2 x 0,8) + Šhrptenog uloška ) x V prireza = (2,4 x 14,1) cm Presvlaka: Širina presvlake je jednaka zbroju 2 x prireza stranice, šablone i 2 x 1,5 cm koji sluţi za formiranje višedjelnih korica, odnosno navedeni 1,5 cm sa svake strane se ulijepi za unutra. Visina presvalke jednaka je zbroju visine prireza stranice i 2 x 1,5 cm koji se ulijepe za 0,8 mm, korice se inače nebi mogle saviti

unutra.

hrpteni uloţak

1,5 cm prirez stranice 1,5 cm

prirez stranice 1,5 cm

1,5 cm

Fpresvlaka= ((2 x Š prirez stranica) + Ššablone + 2 x 1,5) x (V prireza + 2 x 1,5 ) = (47,2 x 17,1) cm

27

TIP A Tehnološka shema:

TUK formiranje prireza str (×2) formiranje šablone (×1) formiranje hrptenog uloška (×1) formiranje presvlake (×1)

KB

VTK

KA

Izrada VTK

Izrezivanje prireza i hrptenog uloška te njihovo nalijepljivanje na izrezanu presvlaku uz pomoć

Savijanje KA

PP= VTK

šablone

KS

Sabiranje KS

KB

Šivanje Šivanje KS KS koncem u KB

Uljepljivanje KB u VTK preko podstave

PP= TUK

Prešanje

Nanos lijepljila na podstavu KB Uljepljivanje KB u VTK

Nanos ljepila na HKB Formiranje i lijepljenje podstave

PP= KB podstavom

28

GP=TUK

TIP A 3.1.3. Album postupaka

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrada pripreme u programu

1

InDesign

1

Najprije se u Photoshopu izraĎuje idejno rješenje, tisak je u margo, tako da je potrebno dodati napust koji će se obrezivati. Priprema se izraĎuje u programu Adobe InDesignu- programu za prijelom stranica. OdreĎuju se poloţaj stranica na tiskovnom arku, linije reza te linije savijanja.

29

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: tisak

2 1

Tisak na digitalnom stroju- Xeroxu 700 Digital Color Pres. Format papira koji se koristi je (450 x 320), a format tiska malo veći od standardnog A3, odnosno iznosi (430 x 300) mm. Papir koji se koristio za tisak je DIGI UPM- papir za digitalni tisak, bezdrvni, obostrano sjajno premazani.

Pozicija 3 1

Ručni uvez knjige

Postupak: otisnuti knjiţni arci

Tiskovni arci na radnom stolu, ima ih 18, formata su 300 x 430, na njima su označene linije savijanja i linije reza. Papir je gramature 135 g/cm 2, sjajni, premazani.

30

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: savijanje knjiţnih araka u knjiţni slog

4

Savijanje knjiţnih araka u KS (knjižni slog) po označenim linijama savijanja. Arci se savijaju dva put, prvo po kraćoj strani pa po duţoj. Vaţnoj je pri pritiskanju dobro pritisnuti rukom. Dimenzije savinutog knjiţnog arka (KS) su (210 x 140) mm, odnosno iz formata A3 dobiva se leţeći knjiţni slog A5 format. Pozicija 5 1

Ručni uvez knjige

Postupak: sabiranje knjiţnih slogova u knjiţni blok

Nakon savijanaj knjiţnih araka u knjiţne slogove slijedi postupak ručnog sabiranja KS u KB (knjižni blok). Način sabiranja je "KS u KS" Identičan je sadrţaj svih slogova stoga nije vaţan redoslijed njihovog sabiranja

31

TIP A

Pozicija

Postupak: prešanje knjiţnog bloka

Ručni uvez knjige

6

Sljedeći korak je prešanje KB-a stavljajući ga pod teret. KS nakon savijanja pokazuje tendenciju otvaranja jer povratno opruţne sile nisu u potpunosti svladane. Povratne opruţne sile su sile koje pokušavaju slog vratiti u prvotno stanje. Prešanjem KB-a pokušava se dobiti jednaka debljina po cijelom presjeku. Knjiţni blok se mora prešati oko osam sati kako bi se postigla trajna deformacija. Pozicija 7

Ručni uvez knjige

Postupak: označavanje mjesta šivanja

ostatak papira (donja strana)

Prije samog šivanja potrebno je označiti mjesta šivanja. Uzima se jedan KS iz KB-a koji sluţi kao predloţak i na kojem se označavaju mjesta šivanja. Na liniji veza pomoću ravnala se oduzme 1,5 cm s gornje i 2,5 donje strane (s donje strane je potrebno više obrezivati) KS-a te se ta mjesta označe olovkom, to su oznake prvog i posljednjeg uboda igle.

32

TIP A

Pozicija

Ručni uvez knjige


8

Od papira se izreţe traka koja se stavi na KS izmeĎu prethodno označenih mjesta prvog i posljednjeg uboda igle. Traka se presavije na tri jednaka dijela i na taj nači se odrede još dva mjesta koja predstavljaju centar vezica koja će se koristit pri šivanju. Navedene pozicije se takoĎer označe olovkom. Pozicija

Ručni uvez knjige


9

Od linija koju predstavljaju centar trake odmjeri se i označi po 1 cm sa svake strane. Dobije se razmak 2 puta po dva cm što predstavlja mjesta na koja dolaze vezice- knjigovešno platno, odnosno mjesta kroz koja se provlači konac. Na taj način dobivaju se mjesta šivanja. Nakon označavanja KS se vraća na KB. 33

TIP A

Pozicija

Ručni uvez knjige


10

KB se stavi pod teret kako ne bi došlo do pomicanja te se pomoću oznaka na 1 knjiţnom slogu povlače okomito crte kako bi se označila ista mjesta na drugim knjiţnim slogovima. Na taj se način na svim knjiţnim slogovima označe mjesta prolaska igle. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: mjerenje visine hrpta

11

Mjerenje visine hrpta. Pomoću visine hrpta odreĎuje se duljina vezica. Vezice moraju prelaziti širinu hrpta minimalno po 2 cm sa svake strane. Visina hrpta je 1,5 cm + 6 cm (2x3) = 7, 5 cm

34

TIP A

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: krojenje vezica

12

Vezice se izraĎuju iz knjigoveškog platna, izrezuju se noţićem ili škarama. Dimenzije vezica su (7,5 x 2) cm. Vezice se koriste s ciljem povećavanja mehaničke čvrstoće KB, povezivanjem pojedinačnih KS u KB.

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrada rupa za prolaz igle na knjiţnim slogovima

13

Iz KB se uzima jedan po jedan KS i iglom se na označenim mjestima rade rupe. Bušenje se radi istom iglom koja se kasnije koristi za šivanje knjiţnih slogova u knjiţni blok.

35

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: odreĎivanje duljine konca

14

Za šivanje se koristi knjigoveški konac. KB se šiva pomoću konca u jednom komadu zato je vaţno prije šivanja odrediti duljinu konca. Duljina konca za šivanje 1 KS je jednaka visini KB + dodatak od 3 cm- odnosno 17 cm . Za cijeli KB je potrebno definiratu sljedeće: umnoţak broja KS u KB x duljina konca za 1KS, tj. potrebno je 3, 06 m konca. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: šivanje knjiţnih slogova u knjiţni blok

15

Knjiţni slogovi se jedan po jedan šivaju u knjiţni blok. Šivanje se započme s vanjske strane KS prema unutra. Igla se provuče kroz prvu rupu udaljenu 1, 5 cm od ruba sloga, malo konca se ostavlja ne provučenog i na tom višku se napravi čvor. Kad konac izaĎe iz druge rupe kraj njega se stavlja vezica, centrira i zašije, odnosno koncem se napravi šav oko vezice. 36

TIP A

Pozicija

Ručni uvez knjige


16

Nakon što se sašije prva pasica igla s koncem se provlači kroz 4. rupu. Na mjesto izmeĎu 4. i 5. rupe se stavlja druga pasica sašije se te se igla još provlači kroz 6. rupu i izvlači van.

Pozicija

Ručni uvez knjige


17

Nakon što se provuče konac kroz sve rupe na prvom slogu, uzima se sljedeći slog i stavlja na prethodni te se ponavlja postupak šivanja u suprotnom smjeru.

37

TIP A

Pozicija

Ručni uvez knjige


18

Kad se provuće cijela duţina konca kroz posljednju rupu na trećem knjiţnom slogu, treći knjiţni slog se spaja s prvim i drugim pomoću čvora. Nakon toga na 3. KS se stavlja sljedeći slog te se postupak ponavlja za svih 18 slogova. Vaţno je slogove spajati pomoću čvorova sa svim prethodnim knjiţnim slogovima. Pozicija

Ručni uvez knjige


19

Kad se sašije i posljednji knjiţni slog, napravi se čvor sa ostatkom konca koji se ostavio na početku. Tim postupkom se spoji prvi i zadnji knjiţni slog i završi šivanje. Igla se izvuče te se odreţe ostatak konca. Dobije se knjiţni blok sašiven koncem.

38

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: obrada hrpta knjiţnog bloka

20

ljepilom

Kistom se nanosi ljepilo na hrbat cijelog knjiţnog bloka. Prilikom izrade KB dolazi do porasta širine njegovog hrptenog dijel. Nanos ljepila je isključivo za povećanje mehaničke čvrstoće KB. Nakon lijepljenja sašiveni knjiţni blok se stavlja prešati. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrada podstave

21

Podstava se izraĎuje od bezdrvnog papira gramature 120 g/cm 2, formata A3. Papir se prereţe po kraćoj strani na pola i dobije se podstava, odnosno KS od 4 str. formata (420 x 148) mm. Podstava je širine 2 puta veće od KB, a visine= KBu. Podstava se lijepi na prvi i zadnji slog u KB, a sluţi za posredno povezivanje KB s višedjelnim tvrdim koricama (VTK). 39

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: nanos ljepila na podstavu i nalijepljivanje na knjiţni blok

22

Papir se presavije na pola, dakle 1 x savijanje= KS od 4 str i na taj se način formiraju podstave. Na podstave uz rub hrptenog dijela KS, širine 5 mm nanosi se ljepilo te se podstave zalijepe na prvi i zadnji knjiţni slog KB-a tako da se lijepe uz hrbat knjiţnog bloka. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: obrezivanje knjiţnog bloka

23

Knjiţni blok se obrezuje na brzorezaču sa tri strane: u glavi, u nogama i u vanjskom rubu. Obrezuje se po linijama reza koje se prethodno označe u pripremi. Nakon obrezivanja dobiva se konačan format knjiţnog bloka koji se ulijepljuje preko podstava u višedjelne tvrde korice. 40

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: priprema ljepenke

24

Za izradu višedjelnih tvrdih korica koristi se siva, ravna ljepenka debljine 2 mm. Ljepenka je najčešće u formatu B1 (700 x 1000) mm. Iz ljepenke se izrezuju prirezi stranica, šablona i hrpteni uloţak koji sluţe za izradu višedjelnih tvrdih korica. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrezivanje prireza, hrptenog uloška i šablone

25

Izrada prireza stranica, hrptenog uloška i šablone po ranije navedenim mjerama. Svi dijelovi imaju istu visinu. Izrezuje se skalpelom samo što treba paziti da skalpel bude dovoljno oštar da ne doĎe do grešaka- neki djelovi mogu ostati ne odrezani, moţe biti odrezano krivo ili ukoso po presejku. 41

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: formiranje presvlake

26

Presvalku odreĎujemo prema ranije odreĎenim dimenzijama, širina=2 x Šprireza str + Šhrptenog uloška + 2 x 1,5 cm, visina= Vprireza str + 2 x 1,5 cm. 1, 5 cm sa svake strane je potrebno za presavijanje. Presvlaka se presavija preko prireza stranica te hrptenog uloška. TakoĎer, presvlaci se odreţu rubovi pod kutem od 45 o, tako se dobiju uredni rubovi konačnog proizvoda. Pozicija

Ručni uvez knjige


27

Presvlaka je dvobojna i formira se iz tri platnena dijela. Naime dva su jednaka ţuta dijela koje spaja tamnozeleni dio koji dolazi na mjesto hrpta. Sva tri dijela ljepe se s lakoćom drvofix ljepilom.

42

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: slijepljivanje prireza i hrptenog uloška s presvlakom

28

Nalijepljivanje prireza stranica i hrptenog uloška na ranije označena mjesta na presvlaci. Lijepi se drvofix ljepilom. Širina šablone je jednaka potrebnom razmaku izmeĎu dva prireza i ona sluţi za pravilno ulijepljivanje. Nakon nalijepljivanja prireza, hrpteni uloţak se centrira izmeĎu prireza stranica. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: savijanje rubova presvlake

29

Sljedeći korak je nanos ljepila na rubove presvlake te savijanje rabova prema unutra. Potrebno je saviti rubove sa sve četiri strane. Pri savijanju treba paziti da savijanje bude ravnomjerno da ne bi došlo do grešaka.

43

TIP A Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: uljepljivanje knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice

30

Nakon što su se VTK osušile u njih se uljepljuje knjiţni blok preko podstave. Ljepilo se nanosi na vanjsku stranu podstave, hrbat KB se namjesti na hrpteni uloţak te se ravnomjerno na korice zalijepi podstava. Tako s obe strane.

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: gotov proizvoda

31

Nakon sušenja i prešanja dobiva se gotov proizvod- tvrdo uvezana knjiga.

44

TIP A 3.1.4. Program rada brzorezača Kao što je ranije navedeno tiska se na format A3. Navedeni format A3 dobiva se iz formata A1 koji je potrebno obrezati. Naklada: 100 araka A1 (860 x 600) mm razrezati na format A3 (430 x 300) mm Debljina papira: 0, 3 mm Visina kupa papira koja se moţe razrezati odjednom na brzorezaču: 100 mm Duljina rezanja noţa u brzorezaču: 560 m 1. broj araka u kupu papira A1 formata koji se reže odjednom na brzorezaču:

visina kupa papira : debljina papira = araka papira u kupu 100 mm : 0,3 = 333.3 araka A1 papira u kupu 2. optimalna iskoristivost A1 formata papira koji će se rezati na dimenzije (430 x 300) mm: A1: (860 x 600) mm (430 x 300) mm 2 x 2= 4 listova Bez daljnjeg računanja vidi se da je ovo optimalan izbor jer nema ostataka. 3. Program brzorezača i skica arka koji se reže sa svim rezovima

600

Linije reza

2 300

1

430

1. Rez 430 90 o 2. Rez 300 Broj rezova je 2!

860 Format koji se obrezuje: (860 x 600) mm Gotovi format nakon obrezivanja: (430 x 300) mm

45

TIP A 4. izračun broja kupova papira

Broj kupova papira formata A1 = naklada papira A1 : 333.3 araka A1 formata formata 100: 333.3= 0.3 kupa papira 5. izračun za duljinu rezanja

Duljina rezanja (L) = broj rezova noţa u brzorezaču x visina kupa papira x broj kupova papira

L= 2 x 100 m x 0,3 kupa papira= 60 mm = 0,06 m

duljina rezanja noţa u brzorezaču za nakladu od 100 araka A1

* Kad je L veći od 560 m potrebno je mijenjati nož u brzorezaču- to se dešava kod velikih naklada.

46

TIP A 3.1.5. Greške nastale pri izradi 1. Zbog tupog noţa na brzorezaču knjiţni blok je krivo obrezan, takoĎer zbog tupog noţa smanjen mu je i format.

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: prikaz grešaka

I.g.

Greška na knjiţnom bloku nastala rezanjem na brzorezaču. Do takve vrste greške

dolazi zbog nedovoljnog pritiska pritisne grede, a greška je poznata pod nazivom- gljivasto rezanje

pritisna greda noţ brzorezača kup araka koji se obrezuje

Slika 22: prikaz nastanka greške na brzorezaču

47

TIP A 2. Neravnine nastale pri ulijepljivanju knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice preko podstave.

Neravnine su mogle nastati iz nekoliko razloga:  zbog neravnomjernog ulijepljivanja  zbog previše ljepila  zbog krivog pritiska nakon ulijepljivanja

Pozicija

Ručni uvez knjige


II.g.

Greška nastala pri krivom uljepljivanju knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice preko podstave. Do greške je došlo zbog neravnomjernog pritiska prilikom ulijepljivanja.

48

TIP B 3.2. Tvrdi uvez knjige- knjiţni slogovi šivani ţicom postrance hrpta u knjiţni blok

TIP B

3.2.1. Upotrebna vrijednost Tvrdi uvez se kao što je navedeno i ranije, koristi za uvez knjiga koje su namijenjene trajnoj upotrebi. Tvrdim uvezom kad je knjiţni blok šivan ţicom postrance hrpta mogu se uvezivati slikovnice, stručne knjige, beletristika, riječnici, kuharice, odnosno knjige koje se svakodnevno koriste, a nije vaţno da se uvezom postigne ekskluzivnost kao uvezom knjiţnog bloka koncem. Za razliku od uveza knjiţnog bloka ţicom kroz hrbat, uvezom postrance hrpta moţe se uvezati više knjiţnih slogova, odnosno njihov broj ovisi o debljini papira i o samom šivanju ţicom.

Slika 23: načini probijanaj žice kroz KB odozdo i odozgo.

Na mjestu gdje se ţičane kopče ne preklapaju pri probijanju KB odozdo i odozgo doći će do rastavljanja KB. Ovakve greške se dešavaju kad je KB prevelikog opsega.

Knjiţni slogovi se kod ove vrste uveza sabiru jedan na drugi. U radu će biti opisan postupak izrade kuharice. Za kuharicu je vaţno da ima odreĎenu čvrstoću jer se upotrebljava često. Za uvez se koristio papir gramature 190 g/cm2 DIGI UPM, papir za digitalni tisak. Vaţno je da papir bude kvalitetan zbog kvalitetnijeg otiska i boljeg izgleda reprodukcija, odnosno tiska colora. Uzimajući u obzir sve navedeno, ova vrsta uveza sluţi za uvez većeg broja knjiţnih slogova od uveza knjiţnog bloka šivanjem ţicom kroz hrbat, ali knjiţni blok ne smije prelaziti odreĎenu debljinu jer uvez gubi na čvrstoći dok se za najdeblje uveze ipak koristi šivanje KB-a koncem. 49

TIP B 3.2.2. Snimak i tehnološka shema  Snimak proizvoda: KP (knjiţni proizvod): tvrdo uvezana knjiga, knjiţni blok šivan ţicom postrance hrpta FORMAT: (137 x 191) mm DEBLJINA KB: 3,5 mm OPSEG: 4 KS (8 str.)= 32 str. = 16 listova PAPIR: 190 g/cm2- DIGI UPM UVEZ: tvrdi- knjiţni blok šivan ţicom postrance hrpta NAKLADA: 1 komad STANDARD TA: A3 (297 x 420) mm BOJA: višebojno 4/4

Na A3 format stanu 4 lista papira formata A5. Opseg knjige je 32 stranice, odnosno 16 listova što znači da je potrebno 4 arak A3 formata, koji će se dvaput presavijati. 4 lista x 4 araka= 16 listova, odnosno 32 stranice.






KA...knjiţni arak


KB...knjiţni blok


GP...gotov proizvod


PP...polu proizvod

50

TIP B Montažni arak:

10cm

A A

12 cm- dolaze letvice

A A

5 cm

10cm

430 cm

5 cm

10 cm

300 cm

10 cm


 neobrezani format knjiţnog bloka: (19,5 x 14 ) cm  obrezani format knjiţnog bloka: (19,1 x 13,7) cm Knjiţni blok obrezuje se s tri strane- u glavi, u nogama i u vanjskom rubu. U pravilu se obrezuje 5 mm. Na montaţnom arku označena su mjesta na koja dolaze letvice koje se koriste pri uvezu knjiţnog bloka. Vaţno je kod pripreme uzeti u obzir dimenzije letvica da ne bi došlo do grešaka pri uvezu. Za ulijepljivanje knjiţnog bloka uvezanog letvicama postrance hrpta u višedjelne tvrde korice potrebno je formirati 2 prireza, hrpteni uloţak, dvije letvice te presvlaku  Za izradu VTK potrebno je: o formiranje prireza str (×2) o formiranje letvica (x2) o formiranje hrptenog uloška (×1) o


51

TIP B Prirez stranica: Prirezi stranica moraju biti 12 mm uţi od širine obrezanog knjiţnog arka te viši 6 mm, odnosno viši 3 mm u glavi i 3 mm u nogama prireza stranice. ŠKB – 1-7+3 mm


Fprireza= (ŠKB – 7-8+3 mm) x (VKB + 6 mm) = (13,7-1,2) x (19,1 + 0,6) = (12,5 x 19,7) cm

Hrpteni uložak: Visina hrptenog uloška je jednaka visini prireza stranica, odnosno iznosi 19, 7 cm. Širina hrptenog uloška se odreĎuje tako da se pomnoţi dva put debljina ljepenke te se zbroji sa širinom hrpta knjiţnog bloka. Širina hrptenog uloška iznosi 1,1 cm. ŠHKB= 5 mm

V prireza

debljina ljepenke = 1, 5 mm

Fhrptenog uloška= (debljina ljepenke + ŠHKB) x V prireza = (0,65 x 19,7) cm

52

TIP B Letvice: Visina letvica je jednaka visini prireza stranica, tj. 19,7 cm. Širina letvica je definirana i iznosi 0,8 cm. Šletvice= 0,8 cm

V prireza

Fletvica= 0,8 x V prireza Presvlaka: Širina presvlake je jednaka zbroju 2 x prireza stranice, šablone i 2 x 1,5 cm koji sluţi za formiranje višedjelnih korica, odnosno navedenih 1,5 cm sa svake strane se ulijepi za unutra. Visina presvalke jednaka je zbroju visine prireza stranice i 2 x 1,5 cm koji se takoĎer ulijepe za unutra. 45 o 1,5 cm prirez stranice 1,5 cm

letvica

letvica

1,5 cm

hrpteni uloţak

prirez stranice

1,5 cm 0,15 cm- 2 x 1/2debljina ljepenke

0,7 cm- razmak izmeĎu prireza str. i letvice

Fpresvlaka= ((2 x Š

prirez stranica)

+ Ššablone + 2 x Šletvice+ 1,7 + 2 x 1,5) x (V

(31,95 x 22,7) cm

53

prireza

+ 2 x 1,5 ) =

TIP B Tehnološka shema:

TUK formiranje prireza str (×2) formiranje letvica (×2) formiranje hrptenog uloška (×1) formiranje presvlake (×1)

KB

VTK

KA

Izrada VTK

Izrezivanje prireza, hrptenog uloška i letvica te njihovo nalijepljivanje na izrezanu presvlaku

Savijanje KA

PP= VTK

KS

Sabiranje KS

KB

Formiranje letvica i podstave

Uljepljivanje KB u VTK preko podstave

PP= TUK

Prešanje

Nanos lijepljila na podstavu KB Uljepljivanje KB u VTK

Naljepljivanje podstave na 1 i zadnji KS KB-a podstave Klamanje KS ţicom postrance hrpta pomoću letvica

PP= KB podstavom

54

GP=TUK

TIP B 3.2.3. Album postupaka

Pozicija

Ručni uvez knjige


1

InDesign

1

Priprema se izraĎuje u programu Adobe InDesignu- programu za prijelom stranica. OdreĎuje se poloţaj stranica na knjiţnom arku, linije reza te linije savijanja. Kod izrade pripreme najprije treba odrediti linije reza i savijanja, pa mjesta letvica, rubove na gotovom formatu te mjesto gdje dolaze slike i tekst. TakoĎer, treba paziti na poloţaj pojedinih stranica jer nisu sve stranice iste, KB se šiva ţicom postrance hrpta pa treba ostaviti mjesta za letvice da ne bi letvice ulazile u fomat. 55

TIP B

Pozicija 2 1

Ručni uvez knjige

Postupak: tisak

Tisak na digitalnom stroju- Xeroxu 700 Digital Color Pres. Format papira koji se koristi je (450 x 320), a format tiska malo veći od standardnog A3, odnosno iznosi (430 x 300) mm. Papir koji se koristio ta tisak je DIGI UPM 190 g/cm 2papir za digitalni tisak, bezdrvni, obostrano sjajno premazani.

Pozicija 3 1

Ručni uvez knjige

Postupak: otisnuti knjiţni arci, dolazak na radni stol

Otisnuti tiskovni arci na radnom stolu, ima ih 4, formata su 300 x 430, na njima su označene linije savijanja i linije reza. Papir je, kao što je već navedeno, gramature 190 g/cm2, obostrano sjajno premazani.

56

TIP B Pozicija

Ručni uvez knjige


4

Savijanje knjiţnih araka po označenim linijama savijanja. Knjiţni arci se savijaju dva put, prvo po duţoj stranici pa po kraćoj. Vaţnoj je pri pritiskanju dobro pritisnuti rukom. Dimenzija savinutog knjiţnog arka (KS) je (140 x 195) mm, odnosno iz formata A3 dobiva se knjiţni slog stojećeg A5 format. Pozicija 5 1

Ručni uvez knjige


Nakon savijanja knjiţnog arka u KS, slijedi postupak ručnog sabiranja KS u KB. Način sabiranja je "KS na KS". KS su različiti pa je vaţnan redoslijed sabiranja.

57

TIP B

Pozicija 6

Ručni uvez knjige

Postupak: prešanje savinutih knjiţnih araka

Sljedeći korak je prešanje KB-a stavljajući ga pod teret. Knjiţni slog nakon savijanja pokazuje tendenciju otvaranja jer povratno opruţne sile nisu u potpunosti svladane. Povratne opruţne sile su sile koje pokušavaju slog vratiti u prvotno stanje.

Prešanjem KB-a pokušava se dobiti jednaka debljina po cijelom presjeku. KB se mora prešati oko osam sati kako bi se postigla trajna deformacija. Pozicija

Ručni uvez knjige


7

Podstava se izraĎuje od bezdrvnog papira gramature 120 g/cm 2, formata A3. Papir se prereţe po kraćoj strani na pola i dobije se podstava, odnosno KS od 4 str format (420 x 148) mm. Podstava je širine 2 puta veće od KB, a visine= KB-u. Podstava se lijepi na prvi i zadnji slog u KB, a sluţi za posredno povezivanje KB s višedjelnim tvrdim koricama. 58

TIP B Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: nanos ljepila na podstavu i nalijepljivanje podstave na knjiţni blok

8

Papir se presavije na pola, dakle 1 x savijanje= KS od 4 str i na taj se način formiraju podstave. Na podstave uz rub hrptenog dijela KS, širine 5 mm, nanosi se ljepilo te se podstave zalijepe na prvi i zadnji knjiţni slog KB-a tako da se lijepe uz hrbat knjiţnog bloka. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: formiranje i lijepljenje letvica na

9

1 str. 1 KS i zadnju str. 4 KS

Letvice su širine 0,8 mm te visine KB-a, a formiraju se od biljeţnice. Letvice se lijepe uz hrbat knjiţnog bloka na 1 str. prvog KS i zadnju str. zadnjeg knjiţnog sloga na način da se ljepilo nanese na letvicu i ona se zalijepi za KB izvan linija reza, tj. letvice su visine obrezanog KB-a.

59

TIP B

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: šivanje ţicom postrance hrpta

10

Šivanje ţicom postrance hrpta. Ţicom se šiva pomoću klamerice preko letvica. Šiva se na tri mjesta- na sredini, te 2 cm od svakog ruba. Papir je velike gramature, odnosno 190 g/cm2 pa se ţicom šiva s obe strane knjiţnog bloka kako bi KB bio čvršće povezan. Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: šivanje ţicom postrance hrpta

11

Knjiţni blok sašiven ţicom postrance hrpta.

60

TIP B Pozicija

Ručni uvez knjige


12

Knjiţni blok se obrezuje na brzorezaču sa tri strane: u glavi, u nogama i u vanjskom rubu. Obrezuje se po linijama reza koje su se označeli u pripremi. Nakon obrezivanja dobiva se konačan format knjiţnog bloka koji se ulijepljuje preko podstava u višedjelne tvrde korice.

Pozicija

Ručni uvez knjige


13

Za izradu višedjelnih tvrdih korica koristi se siva, ravna ljepenka debljine 2 mm. Ljepenka je najčešće u formatu B1 (700 x 1000) mm. Iz ljepenke se izrezuju prirezi stranica i šablona. Letvice su od prije izrezane na širinu 0,8 cm samo im se odreĎuje visina koja je jednaka visini prireza. 61

TIP B Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrezivanje prireza, hrptenog uloška i formiranje letvica

14

Izrada prireza stranica, hrptenog uloška i letvica se odvija po ranije navedenim mjerama (opisano u poglavlju 3.2.1.). Svi dijelovi imaju istu visinu. Izrezuje se skalpelom samo što treba paziti da skalpel bude dovoljno oštar da ne doĎe do grešaka- neravnomjernog rezanja.

Pozicija

Ručni uvez knjige


15

Presvlaka se formira iz natron papira po ranije odreĎenim mjerama (poglavlje 3.2.1.). Izrezuje se skalpelom iz većih formata. TakoĎer, presvlaci se odreţu rubovi pod

kutem od 45 o, tako se se dobiju uredni rubovi konačnog proizvoda.

62

TIP B

Poz1ija

Ručni uvez knjige

Postupak: slijepljivanje prireza i hrptenog uloška s presvlakom

16

Nalijepljivanje prireza stranica, hrptenog uloška i letvica na ranije označena mjesta na presvlaci. Mjesta dolaska letvica, prireza i hrptenog uloška se označe olovkom pomoću ravnala, u ranijem proračunu su naznačene odreĎene udaljenosti. Lijepi se drvofix ljepilom. Pozicija

Ručni uvez knjige


17

Prikazana je slika presvlake na koju su nalijepljenu prirezi stranica, hrpteni uloţak i letvice. Sljedeći korak je nanos ljepila na rubove presvlake te savijanje rabova prema unutra. Potrebno je saviti rubove sa sve četiri strane. Pri savijanju treba paziti da savijanje bude ravnomjerno da ne bi došlo do grešaka.

63

TIP B

Poz1ija

Ručni uvez knjige

Postupak: ulijepljivanje knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice

18

Nakon što su se VTK osušile u njih se uljepljuje knjiţni blok preko podstave. Ljepilo se nanosi na vanjsku stranu podstave, hrbat KB se namjesti na hrpteni uloţak te se ravnomjerno za korice zalijepi podstava. Tako s obe strane.

Pozicija


Ručni uvez knjige

19

ulijepljenog u VTK

Nakon što se KB uljepi u višedjelne tvrde korice stavlja se pod teret. Prešanjem se

pokušava dobiti jednaka debljina po cijelom presjeku. Knjiga se mora prešati oko osam sati kako bi se postigla trajna deformacija.

64

TIP B Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrada ovitka

20

Faza izrade ovitka. Ovitak se izraĎuje u InDesignu. Stavlja se oko korica i sluţi kao zaštita samih korica, a ima i estetsku ulogu. Ovitak se tiska na 135 g/cm 2, obostrano premazanom papiru te se plastificira.

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrada ovitka

21

Plastificirani ovitak. Plastificiranje se izvodi na plastifikatorima koji mogu raditi s

toplom plastičnom folijom bez ljepila, ali se folija moţe i lijepiti transparentnim ljepilima. Nakon plastificiranja na mjesto dolaska klapni se ţljebi tupim predmetom.

65

TIP B Pozicija

Ručni uvez knjige


22

Nakon sušenja i prešanaj dobiva se gotov proizvod- tvrdo uvezana knjiga.

66

TIP B 3.2.4. Program rada brzorezača Kao što je ranije navedeno tiska se na format A3. Navedeni format A3 dobiva se iz formata A1 koji je potrebno obrezati. Naklada: 300 araka A1 (860 x 600) mm razrezati na format A3 (430 x 300) mm Debljina papira: 0, 4 mm Visina kupa papira koja se moţe razrezati odjednom na brzorezaču: 100 mm Duljina rezanja noţa u brzorezaču: 560 m 1. broj araka u kupu papira A1 formata koji se reţe odjednom na brzorezaču:

visina kupa papira : debljina papira = araka papira u kupu 100 mm : 0,4 = 250 araka A1 papira u kupu 2. optimalna iskoristivost A1 formata papira koji će se rezati na dimenzije (430 x 300) mm: A1: (860 x 600) mm (430 x 300) mm 2 x 2= 4 listova Bez daljnjeg računanja vidi se da je ovo optimalan izbor jer nema ostataka. 3. Program brzorezača i skica arka koji se reţe sa svim rezovima

600

Linije reza

2 300

1

430

1. Rez 430

860

90 o

Format koji se obrezuje: (860 x 600) mm

2. Rez 300

Gotovi format nakon obrezivanja: (430 x 300) mm

Broj rezanja nožem je 2!

67

TIP B 4. izračun broja kupova papira

Broj kupova papira formata A1 = naklada papira A1 : 250 araka A1 formata formata 300: 250= 1.2 kupa papira 5. izračun za duljinu rezanja





68

TIP B 3.2.5. Greške nastale pri izradi 1. Greška nastala kod pripreme

Pozicija

Ručni uvez knjige


I.g.

Na jednoj stranici prvog knjiţnog sloga desila se greška kod pripreme (u tisku se vidi slovo A). Pri ispravljanju greške u programu InDesign nisu bili spremljeni linkovi za odreĎeni font i zato je tekst u 1. KS mutan.

69

TIP B 2. Neravnine nastale pri ulijepljivanju knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice preko podstave.

Neravnine su mogle nastati iz nekoliko razloga:  zbog neravnomjernog ulijepljivanja  zbog previše ljepila  zbog krivog pritiska nakon ulijepljivanja

Pozicija

Ručni uvez knjige


II.g.

Greška nastala pri krivom ulijepljivanju knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice preko podstave. Do greške je došlo zbog neravnomjernog pritiska prilikom ulijepljivanja, ali i zbog preširokih letvica za malu debljinu knjiţnog bloka.

70

TIP B 2. Knjiţni blok se teţe lista.

Pozicija

Ručni uvez knjige


III.g.

Letvice koje su se naljepljivale na knjiţni blok su preširoke, knjiţni blok je širine 13, 7 cm i letvice ga previše stisnu te je to uzrok teţeg otvaranja.

71

TIP C 3.3. Tvrdi uvez knjige- knjiţni slogovi šivani ţicom kroz hrbat u knjiţni blok

TIP C

3.3.1. Upotrebna vrijednost Tip C je tvrdo uvezana knjiga kod koje su knjiţni slogovi uvezani u knjiţni blok šivanjem ţicom kroz hrbat. Ovim tipom uveza uvezuje se manji broj knjiţnih slogova koji se prethodno sabiru jedan u drugi- „KS u KS“. Tako se izraĎuju mnogi časopisi, roto romani, teke i prospekti. Za ovaj tip uveza vaţna je gramatura papira o kojoj ovisi i debljina papira pa i debljina samog knjiţnog bloka. Tvrdim uvezom kad se knjiţni blok šiva ţicom kroz hrbat uvezuju se djela manjeg opsega, a za koje je vaţno da budu tvrdo uvezana, odnosno da imaju trajnu upotrebu. U nastavku je opisana ručna izrada knjige tipa C, odnosno izrada bojanke. Bojanka je malog formata (14,35 x 13,3) cm te je tiskana na papiru gramature 120 g/cm2- DIGI UPM- papiru za digitalni tisak. Kako je riječ o bojanci vaţno je da se po njoj moţe crtati.

72

TIP C 3.3.2. Snimak i tehnološka shema  Snimak proizvoda: KP (knjiţni proizvod): tvrdo uvezana knjiga, KB šivan ţicom kroz hrbat FORMAT: (14,35 x 13,3) cm DEBLJINA KB: 5 mm OPSEG: 3 KS (12 str.)= 36 str. = 18 listova PAPIR: 120 g/cm2- DIGI UPM UVEZ: tvrdi- knjiţni blok šivan ţicom kroz hrbat NAKLADA: 1 komad STANDARD TA (tiskovnog arka): A3 (297 x 420) mm BOJA: c-b; 1 i 18 str višebojne 4/1

Na jedan arak dolazi 12 stranica. Opseg knjige je 36 stranice, odnosno 18 listova što znači da je potrebno 3 araka A3 formata, koji će se savijati dva put paralelno i jednom kriţno. 4 lista x 18 araka= 72 lista, odnosno 144 stranice.






KA...knjiţni arak


KB...knjiţni blok


GP...gotov proizvod


PP...polu proizvod

73

TIP C Montažni arak: 5 cm

10 cm

A A

A A 5 cm

A A

430 cm

 neobrezani format knjiţnog bloka: (15 x 14,33) cm

300 cm

5 cm

5cm


 obrezani format knjiţnog bloka: (14,35 x 13,3) cm Knjiţni blok obrezuje se s tri strane- u glavi, u nogama i u vanjskom rubu. U pravilu se obrezuje 5 mm. Za tvrdi uvez kad se knjiţni blok šiva ţicom kroz hrbat višedjelne tvrde korice se izraĎuju iz dva prireza i presvlake. Pri računanju formata prireza stranica uzima se u obzir obrezani format knjiţnog bloka.  Za izradu VTK potrebno je: o formiranje prireza str (×2) o


74

TIP C Prirez stranica: Prirezi stranica moraju biti 3 mm duţe od širine obrezanog knjiţnog arka te viši 6 mm, odnosno viši 3 mm u glavi i 3 mm u nogama prireza stranice.

ŠKB + 3 mm


Fprireza= (ŠKB + 3 mm) x (VKB + 6 mm) = (14,35+0,3) x (13,3 + 0,6) = (14,65 x 13,9) cm Presvlaka: Širina presvlake je jednaka zbroju 2 x prireza stranice, šablone i 2 x 1,5 cm koji sluţi za formiranje višedjelnih korica, odnosno navedenih 1,5 cm sa svake strane se ulijepi za unutra. Visina presvalke jednaka je zbroju visine prireza stranice i 2 x 1,5 cm koji se takoĎer ulijepe za unutra.

7 mm, na to mjesto dolazi hrbat, malo je šire od širine hrpta, inače se KB nebi mogao zatvoriti, ŠHKB + 2x1,5=4+3=7mm

45o 1,5 cm prirez stranice

prirez stranice

1,5 cm

1,5 cm

1,5 cm

Fpresvlaka= ((2 x Š prirez stranica) + 0,7 + 2 x 1,5) x (V prireza + 2 x 1,5 ) = (33 x 16,9) cm

75

TIP C Tehnološka shema:

TUK

formiranje prireza str (×2) KB

VTK

KA

Izrada VTK


Izrezivanje prireza stranica te njihovo nalijepljivanje na izrezanu presvlaku

Savijanje KA

PP= VTK

KS

Sabiranje KS

KB

Formiranje podstave

Ulijepljivanje KB u VTK preko podstave

PP= TUK

Nanos ljepljila na podstavu KB Ulijepljivanje KB u VTK

Nalijepljivanje podstave na 1 i zadnji KS KB-a podstave Šivanje ţicom kroz hrbat

PP= KB podstavom

76

Prešanje

GP=TUK

TIP C 3.3.3. Album postupaka

Pozicija

Ručni uvez knjige


1

InDesign

1

Priprema se izraĎuje u programu Adobe InDesignu- programu za prijelom stranica. OdreĎuje se poloţaj stranica na knjiţnom arku, linije reza te linije savijanja. Kod izrade pripreme najprije treba odrediti linije reza i savijanja. Treba paziti na smještaj pojedinih stranica te na okret slika, zbog toga se najprije na papiru napravi proba da nebi došlo do grešaka.

77

TIP C

Pozicija 2 1

Ručni uvez knjige

Postupak: tisak

Tisak na digitalnom stroju- Xeroxu 700 Digital Color Pres. Format papira koji se koristi je (450 x 320), a format tiska malo veći od standardnog A3, odnosno iznosi (430 x 300) mm. Papir koji se koristio ta tisak je DIGI UPM 120 g/cm 2papir za digitalni tisak, bezdrvni, obostrano sjajno premazani.

Pozicija 3 1

Ručni uvez knjige

Postupak: otisnuti knjiţni arci, dolazak na radni stol

Otisnuti tiskovni arci na radnom stolu, ima ih 4, formata su 300 x 430, na njima su označene linije savijanja i linije reza. Papir je gramature 120 g/cm 2, obostrano premazani.

78

TIP C Pozicija

Ručni uvez knjige


4

Savijanje knjiţnih araka po označenim linijama savijanja. Knjiţni arci se savijaju dva put paralelno po duţoj stranici i jedanput kriţno. Vaţnoj je pri pritiskanju dobro pritisnuti rukom. Dimenzija savinutog knjiţnog arka (u KS) je (145 x 133) mm. Pozicija 5 1

Ručni uvez knjige


Nakon savijanja knjiţni slogovi se sabiru jedan u drugi te se dobiva knjiţni blok. Vaţan je redosljed sabiranja jer nisu svi knjiţni slogovi jednaki. Kod savijanja je vaţno da se preklapaju linije reza i veza, a ne rubovi stranica papira.

79

TIP C Pozicija 6

Ručni uvez knjige

Postupak: prešanje savinutih knjiţnih araka

Sljedeći korak je prešanje KB-a stavljajući ga pod teret. KS nakon savijanja pokazuje tendenciju otvaranja jer povratno opruţne sile nisu u potpunosti svladane. Povratne opruţne sile su sile koje pokušavaju slog vratiti u prvotno stanje. Prešanjem KB-a pokušava se dobiti jednaka debljina po cijelom presjeku. Knjiţni blok se mora prešati oko osam sati kako bi se postigla trajna deformacija.

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: šivanje ţicom kroz hrbat

7

graničnici

postolje na koje dolazi knjiţni blok okrenut sa hrptom prema gore

Šivanje ţicom kroz hrbat pomoću klamerice. Knjiţni blok se postavlja na odreĎeno mjesto tako da hrbat stoji prema gore. Klamerica ima i graničnike koji sluţe za fiksiranje knjiţnog bloka da se ne miče pri procesu šivanja ţicom kroz hrbat. 80

TIP C Pozicija

Ručni uvez knjige


8

mjesto klamanja

Ţicom se šiva kroz hrbat knjiţnog bloka pomoću klamerice. Šiva se na dva mjesta po sredini hrpta u pribliţno jednakim razmacima. Pri šivanju ţicom treba paziti da se šiva točno po sredini hrpta KB, pritisak klamerice mora biti brz i precizan. Pozicija

Ručni uvez knjige


9

Prikaz knjiţnog bloka sašivenog ţicom kroz hrbat na dva mjesta.

81

TIP C Pozicija

Ručni uvez knjige


10

Podstava se izraĎuje od bezdrvnog papira gramature 120 g/cm 2, formata A3. Papir se prereţe po kraćoj strani na pola i dobije se podstava, odnosno KS od 4 str format (420 x 148) mm. Podstava je širine 2 puta veće od KB, a visine= KB-u. Podstava se lijepi na prvi i zadnji slog u KB, a sluţi za posredno povezivanje KB sa višedjelnim tvrdim koricama. Pozicija

Ručni uvez knjige

11

Postupak: nanos ljepila na podstavu i nalijepljivanje podstave na knjiţni blok

Papir se presavije na pola, dakle 1 x savijanje= KS od 4 str i na taj se način formiraju podstave. Na podstave uz rub hrptenog dijela KS, širine 5 mm nanosi se ljepilo te se podstave zalijepe na prvi i zadnji knjiţni slog KB-a tako da se lijepe uz hrbat knjiţnog bloka. 82

TIP C Pozicija

Ručni uvez knjige


12

Knjiţni blok se obrezuje na brzorezaču sa tri strane: u glavi, u nogama i u vanjskom rubu. Obrezuje se po linijama reza koje su se označeli u pripremi. Nakon obrezivanja dobiva se konačan format knjiţnog bloka koji se ulijepljuje preko podstava u višedjelne tvrde korice.

Pozicija

Ručni uvez knjige


13

Za izradu višedjelnih tvrdih korica koristi se siva, ravna ljepenka debljine 2 mm. Ljepenka je najčešće u formatu B1 (700 x 1000) mm. Iz ljepenke se izrezuju prirezi stranica.

83

TIP C

Pozicija

Ručni uvez knjige

Postupak: izrezivanje prireza stranica

14

Izrada prireza stranica odvija se po ranije navedenim mjerama (izračun mjera naveden u poglavlju 3.3.2.) . Prirezi se izraĎuju od ljepenke. Izrezuje se skalpelom samo što treba paziti da skalpel bude dovoljno oštar da ne doĎe do grešaka, odnosno krivog izrezivanja.

Pozicija

Ručni uvez knjige


15

Priprema za presvlaku se radi u InDesignu, a tiska se na premazanom papiru gramature 135 g/cm2. Dizajn presvlake mora odgovarati izgledu KB-a. Kako je riječ o bojanci presvlaka je šarena i prikazuje odgovarajuće likove. Nakon tiska, presvlaka se plastificira- plastificiranje se izvodi na plastifikatorima koji mogu raditi s toplom

plastičnom folijom bez ljepila.

84

TIP C Poz1ija

Ručni uvez knjige

Postupak: slijepljivanje prireza s

16

presvlakom

Nalijepljivanje prireza stranica na ranije označena mjesta na presvlaci. Mjesta dolaska prireza odreĎuju se izračunom koji je prikazan u poglavlju 3.3.2. Lijepi se drvofix ljepilom.

Pozicija

Ručni uvez knjige


17

Nanos ljepila na rubove

Sljedeći korak je nanos ljepila na rubove presvlake te savijanje rubova prema unutra. Potrebno je saviti rubove sa sve četiri strane. Pri savijanju treba paziti da savijanje bude ravnomjerno da ne bi došlo do grešaka.

85

TIP C

Poz1ija

Ručni uvez knjige

Postupak: ulijepljivanje knjiţnog bloka u višedjelne tvrde korice

18

Nakon što su VTK osušile u njih se uljepljuje knjiţni blok preko podstave. Ljepilo se nanosi na vanjsku stranu podstave, hrbat KB se namjesti na hrpteni uloţak te se ravnomjerno za korice zalijepi podstava. Tako s obe strane.

Pozicija


Ručni uvez knjige

19

ulijepljenog u VTK

Nakon što se KB uljepi u višedjelne tvrde korice stavlja se pod teret da se osuši.

Prešanjem se pokušava dobiti jednaka debljina po cijelom presjeku. Knjiga se mora prešati oko osam sati kako bi se postigla trajna deformacija.

86

TIP C

Pozicija

Ručni uvez knjige


20

Nakon sušenja i prešanaj dobiva se gotov proizvod- tvrdo uvezana knjiga.

87

TIP C 3.3.4. Program rada brzorezača Kao što je ranije navedeno tiska se na format A3. Navedeni format A3 dobiva se iz formata A1 koji je potrebno obrezati. Naklada: 200 araka A1 (860 x 600) mm razrezati na format A3 (430 x 300) mm Debljina papira: 0, 25 mm Visina kupa papira koja se moţe razrezati odjednom na brzorezaču: 100 mm Duljina rezanja noţa u brzorezaču: 560 m 1. broj araka u kupu papira A1 formata koji se reţe odjednom na brzorezaču:

visina kupa papira : debljina papira = araka papira u kupu 100 mm : 0,25 = 400 araka A1 papira u kupu 2. optimalna iskoristivost A1 formata papira koji će se rezati na dimenzije (430 x 300) mm: A1: (860 x 600) mm (430 x 300) mm 2 x 2= 4 listova Bez daljnjeg računanja vidi se da je ovo optimalan izbor jer nema ostataka. 3. Program brzorezača i skica arka koji se reţe sa svim rezovima

600

Linije reza

2 300

1

430

1. Rez 430

860

90 o

Format koji se obrezuje: (860 x 600) mm

2. Rez 300

Gotovi format nakon obrezivanja: (430 x 300) mm

Broj rezanja nožem je 2!

88

TIP C 4. izračun broja kupova papira

Broj kupova papira formata A1 = naklada papira A1 : 250 araka A1 formata formata 200: 400= 0,5 kupa papira 5. izračun za duljinu rezanja





89

TIP C 3.3.5. Greške nastale pri izradi 1. Ţicom su se šivala 3 knjiţna sloga umjesto predviĎenih 5

Pozicija

Ručni uvez knjige


I.g.

Na početku planiranja same ručne izrade tvrdo uvezane knjige u kojoj je knjiţni blok šivan ţicom kroz hrbat bilo je predviĎen da se ţicom šiva 5 knjiţnih slogova, ali nakon savijanja zbog prevelike gramature papira (120 g/m2) bilo je vidljivo da se neće moći precizno i kvalitetno sašiti svih 5 KS ţicom kroz hrbat pa su se u knjiţni blok sabrala i uvezala 3 KS.

90

4. ZAKLJUČAK

U završnom radu je prikazana ručna izrada tri tvrdo uvezane knjige. IzraĎeni tvrdi uvezi razlikuju se po načinu izrade knjiţnog bloka; kod prve knjige knjiţni blok je šivan koncem, kod druge ţicom postrance hrpta, a kod treće ţicom kroz hrbat. Promatrajući izradu tri različite vrste tvrdog uveza moţe se doći do zaključka da je najopseţnija izrada kod koje je knjiţni blok šivan koncem upravo zbog postupka šivanja koji je sloţen i dugotrajan proces, ali je navedena vrsta uveza ujedno i najčvršća, odnosno najkvalitetnija te se njome uvezuju knjige namjenjene trajnoj upotrebi i koje imaju najveću vrijednost . Cilj rada je bio detaljno albumom postupaka te popratnim tekstom objasniti sve faze rada ručno izraĎene knjige. Navedene su i greške do kojih je došlo pri ručnoj izradi te se moţe zaključiti da su greške koje se najčešće pojavljaju neravnine do kojih dolazi pri slijepljivanju knjiţnog bloka s višedjelnim tvrdim koricama. Do navedenih grešaka dolazi zbog nepravilnog pritiska rukom pri slijepljivanju ili zbog krivog doziranja ljepila. Uzimajući u obzir sve navedeno, moţe se zaključiti da je za ručnu izradu potrebno puno više vremena te da moţe doći do pojave grešaka koje se pri strojnoj izradi ne javljaju, ali ručnom izradom uvezeni proizvod postaje unikatno djelo, odnosno dobiva na vrijednosti te mu se pridaje odreĎena osobnost.

Slika 24: ručno izrađene tvrdo uvezane knjige

91

LITERATURA: 1. Knjigoveštvo1, uvod i uvezi; Grafički srednjoškolski centar; Zagreb; 1973. 2. Praktične vjeţbe iz kolegija “Ručni uvez knjige” na Grafičkom fakultetu u Zagrebu 3. Praktične vjeţbe iz kolegija „Knjigoveštvo 1“ na Grafičkom fakultetu u Zagrebu 4. D. Babić, Uvod u grafičku tehnologiju, Grafički centar za ispitivanje i projektiranje, Zagreb, 1988. 5. V. Potisk, Grafička dorada-priručnik za grafičare, Školska knjiga, Zagreb, 1997. 6. D.Veselinović, G.Bauer, Priručnik za tisak- proizvodni proces I. dio, Grafički fakultet sveučilišta u zagrebu, Zagreb, 1993. (013-066) 7. F. Mesaroš, Tipografski priručnik, Grafički obrazovni centar, Zagreb, 1985 8. H. Kipphan, Handbokk of print media, Springer, Berlin, 2001. RASPOLOŢIVO NA:

9. http://www.studijdizajna.com/tkosic/papiri.pdf, 1.6.2010.

10. http://www.studijdizajna.com/tkosic/proizvodi2.pdf, 11.6.2010. 11. http://www.scribd.com/doc/9090639/Zlatni-Rez-Formati-Margo, 10.6.2010.

92

ZAVRNI_RAD__uvez_knjige

Recommend Documents