Nikolo Makijaveli (1469-1527), bio je italijanski politički filozof, u vreme renesanse. Poznat je kao
autor rečenice „Cilj opravdava sva sredstva“, mada se ona tako formulisana ne nalazi ni u jednom njegovom delu.
Prvi je mislilac koji je uočio da politika ne podleže etičkim principima, jer opravdati nešto znači učiniti to etički ispravnim. Napisao je više od trideset radova tokom života. Njegovo najpoznatije delo „Vladalac“, napisano je 1513. godine. Posvećeno je Lorencu II Medičiju, sinu Pjera di Medičija, gospodara Firence. Da bi se ostvarile zamisli države, po Makijaveliju postoje dva načina, a to su zakon i sila. Pošto je zakon svojstven ljudima, a sila zverima, smatra da vladalac sme da upotrebi sva sredstva u državnom interesu. Makijaveli kaže: „Priroda ljudi je nepostojana; lako je ubediti ih u jedno, ali je teško održati ih u tom ubeđenju. Zato je potrebno biti tako spreman da se, kada više ne veruju, silom nateraju da veruju“. Iako je u početku naišla na vrlo ograničen prijem, knjiga „Vladalac“ je postala ne samo najosporavanija, već do danas jedna od političko-filozofskih knjiga o kojima se najviše raspravljalo. Izučavali su je vladari, a na njenim postavkama stvoren je novi stav u politici nazvan po Makijaveliju, „makijevalizam“. „Tu se sad postavlja pitanje: da li je bolje da te ljudi ljube ili da te se boje. Odgovor je, da bi najbolje bilo i jedno i drugo; no kako je to dvoje teško sastaviti, mnogo je sigurnije da te se ljudi boje, nego li da te ljube, ako već oboje ne možeš postići. Jer o ljudima se uopšteno može kazati: nezahvalni su, nepouzdani, pritvorni, izbegavaju opasnosti i pohlepni su za dobitkom; dok im dobro činiš, tvoji su, nude ti svoju krv, imetak, žene i decu. No, kad se nevolja primakne, okreću se. Propada vladar, koji se posve oslonio na njihove reči, pa se nije ni na šta pripremio. Osim toga, ljudi se manje ustručavaju da uvrede nekoga, koji žele da ga ljube, nego li nekoga, koji im uliva strah; jer ljubav se podržava vezom zahvalnosti, samo što ljudi, budući da su opaki, t u vezu raskidaju kad god im je to od koristi, strah se pak podržava neprestanom pretnjom kazne.“ „Vladalac“ je samo prividno apoteoza tiranina i kodeks pravila za ubijanje. Čitav traktat o vladaocu svodi se na to da se u Italiji pronađe čovek koji će je ujediniti.
Nikolo Makijaveli - Vladalac Niccolo Machiavelli - Vladalac
Napisan u jednom dahu, Vladalac je postao delo za sva vremena koje upečatljivo pokazuju u šta se sve, pod raznim izgovorima, pretvara politička moć. Tu je opisan smisao politike i te hnike koji dočarava renesansu, ali sve što je rečeno tada važi i danas. Makijaveli je oblikovao opšta načela političke manipulacije i zloupotrebe, dao studije karaktera i principa vlasti. Njegovo delo jedno je od najpoznatijih u istoriji čovečanstva i čita se već toliko vekova kao uzbudljivo štivo.
Makijavelijevi savjeti mogu se smatrati beskrupuloznim, ali on sam upozorava da realno ne treba
mješati sa idealnim.
On je smatrao da svako, pa tako i vladar ima jednu količinu moći, a cilj jeste da se ta moć što je moguće više uveća. Pri tome vladar mora biti izvan običajnih moralnih kočnica, što znači da hrišćanski moral i politika nemaju i ne mogu imati nikakvih dodirnih tačaka. Sve što uvećava moć i vlast jeste ispravno primjenjivati. Iako se neki Makijavelijevi savjeti mogu smatrati beskrupuloznim, ali on sam
upozorava da realno ne treba miješati sa idealnim.
U svom najpoznatijem djelu, Vladaocu, piše:
Tu se sad postavlja pitanje: da li je bolje da te ljudi ljube ili da te se boje. Odgovor je, da bi najbolje
bilo i jedno i drugo; no kako je to dvoje teško sastaviti, mnogo je sigurnije, da te se ljudi boje, negoli da te ljube, ako već oboje ne možeš postići. Jer o ljudima se uopšteno može kazati: nezahvalni su, nepouzdani, pritvorni, izbegavaju opasnosti i pohlepni su za dobitkom; dok im dobro činiš, tvoji su, nude ti svoju krv, imetak, žene i decu, kako sam vam već kazao, kad je potreba daleko; no kad se nevolja primakne, okreću se. Propada vladar, koji se posve oslonio na njihove reči, pa se nije ni na šta pripremio; jer prijateljstva, koje se dobijaju za platu, a ne veličinom i plemenitošću duha, kupuju se, a ne poseduju, pa se u pravo vreme ne mogu upotrebiti. Osim toga, ljudi se manje ustručavaju da uvrede nekoga, koji želi da ga ljube, nego li nekoga, koji im uliva strah; jer ljubav se podržava vezom zahvalnosti, samo što ljudi, budući da su opaki, tu vezu raskidaju, kad god im je to od koristi; strah se pak podržava neprestanom pretnjom kazne...
Njegovo djelo izučavali su svi vladari. Na postavkama Makijavelija stvoren je novi stav u politici nazvan po njemu - makijevalizam. Makijaveli je naučavao da pravo počiva na sili. Po njemu da bi se ostvarile zamisli države postoje dva načina, a to su zakon i sila, pri tome, kako je zakon je svojstven smi je da upotrijebi sva sredstva u državnom ljudima, a sila zvjerima, Makijaveli smatra da vladalac smije interesu.
Misli
ni že uspjehe, mora se prilagođavati vremenu u kojem živi. - Ko želi da neprekidno niže - Čovjek uvijek treba da teži da uči iz tuđeg iskustva. - Prvi metod za procjenjivanje inteligencije vladara jeste posmatranje ljudi kojima se okružio. - Većina ima dar vida, ali samo nekolicina i dar pronicljivosti. - O čovječanstvu možemo reći da je nestalno, licemjerno i pohlepno. ______________________ __________________________________ ____________
Nikolo Makijaveli - Vladalac
Na njega se pozivali fašisti, antifašisti, komunisti, liberali, staljinisti... Vječita modernost firentinskog mislioca - 500 godina Makijavelijevog Vladaoca...
Prošlo je pet vjekova od kada je veliki firentinski mislilac, istoričar, diplomata, teoretičar i praktičar politike, pisac vojnih strategija, Nikolo Makijaveli napisao svoje najpoznatije djelo Vladalac – Il principe na italijanskom. Ova knjižica od nekoliko stotina stranica je napisana 1513. in volgar e kako su nazivane prve faze nastajanja italijanskog jezika koji je upravo rođen u Firenci, prije svega književnim djelima slavnog Dantea. Prvobitni naslov Makijavelijevog najpoznatijeg dijela (De Principatibus) i podnaslovi 26 poglavlja su napisi na latinskom.
Vladalac je jedno od najprevođenijih djela u svijetu. Knjiga je pisana veoma lijepim i preciznim stilom.
Neizbježno, izvorna verzija Vladaoca sadrži određene anahronizme pa su današnji Italijani podijeljeni – jedni čitaju Makijevelija u orginanoj italijansko-firentinskoj verziji dok se drugi radije o predjeljuju za prevod na savremeni italijanski jezik. Makijavelijev Vladalac se završava Petrakinim stihovima.
Ne samo da je dugo trajanje Vladaoca uticalo da se zaista impozantan broj čitalaca iz različitih motiva družio sa ovom knjigom, već se radi o jednom od najdiskutovanijih djela sa različitim pa i sasvim oprečnim sudovima i komentarima. Iako niko nije osporavao ogorman značaj i dubinu ukupnog Makijavelijevog djela malo je političkih mislioca u istoriji koji s u toliko suprostavljeno vrednovani kuđeni i hvaljeni. Treba podsjetiti da je neophodno Vladaoca proučavati uz njegove druge radove, recimo diplomatske spise, i nezaobilazno dijelo Rasprave o prvom desetoknjižju Tita Livija. Dva velika Makijavelijeva izvještaja sa njegovih posjeta Francuskoj i njemačkim državama, pod naslovima Ritratto di cose di Francia i Rapporto di cose della Magna, predstavljaju stilom i sadržajem model diplomatskog izvještavanja u istoriji diplomatije.
Makijavelijev Vladalac je neri jetko ocjenjivan kao cinična knjiga, zapravo svojevrsni priručnik za
političko vladanje i to uz okrutne, nemoralne metode. Po ovim prilično pojednostavljenim ocjenama knjiga poručuje da je bitan politički cilj, između ostalog osvajanja i trajanje na vlasti , a da su sva sredstva dozvoljena za efikasno ostvarivanje zacrtanog cilja. Otuda je nastala ono načelo, nazvano "makijavelizmom" po kojem "ciljevi opravdavaju sredstva". Zastupajući neku vrstu "državnog razloga" - princip koji će nešto kasnije biti precizno definisan u francuskoj političkoj doktrini - Makijaveli je u Vladaocu bio spreman da pozdravi i vladare koji su bili skloni okrutnim tehnikama vladanja. Tako u
poglavlju VII knjige Makijaveli navodi dobre rezultate u zavođenju reda i stabilnosti u Roman ji, a zaslugama Ćezara Bordžije, ličnosti kojoj, kao što što to istorija potvrđuje, nisu bili strane korupcija, ubistva, laži, intrige.
Prema sasvim drugim interpretacijama koje polaze od nesumnjive velike erudicije i dubine
Makijavelijeve misli, veličine njegovog jezičkog stila, Vladalac se ne može istrgnuto redukovati na nekoliko klišea jer se u najširem smislu radi o pokušaju realisitičkog traženja balansa između javnog i privatnog sadržaja u efikasnoj državi kao preduslova slobodnog i kreativnog društva. Polazeći od ocjene da vladaoci jednako kao i građani mogu imati negativne osobine, da opasnost dolazi
potencijano sa obije strane, cilj Makijavelievih poruka jeste neophodnost izgrađivanja političkih pravila u kojim "umjetnost vladanja" treba da se zas niva na ravnoteži antiteza u realnom životu.
U nastojanjima da objasni kako vladati u stabilnoj državi Makijaveli je u Vladaocu težio i određenoj ravnoteži savjeta koje upućuje vladaru i građanima. Tako se u poglavlju XV knjige navodi sljedeće: kada bi građani bili "dobri" onda bi vladar morao držati riječ. Ali ako su građani "rđavi" vladar svojim poštenjem može samo da uništi sebe. Zato i vladar ima pravo da ponekad ne drži riječ i da bude negativac. A u poglavlju IX Makijaveli kaže "Vladar mora imati na rod za prijatelja, u suprotnom ne može se spasiti". Poglavlje XXI je naslovljeno ovako: "Što vladar treba da uradi da bi bio poštovan".
Upravo zbog protivriječnosti u konkretnim porukama, s jedne strane savjeta vladaru koje tehnike da koristi u osvajanju i očuvanju vlasti i, s druge strane određene brige za "dobre građane", Makijavelijevo dijelo nije lišeno mnogih ambivalentnosti koje su bile osnov za različite intetrpretacije. I to sve do današnjeg dana.
Ključ za objašnjenje političke misli Nikola Makijavelija treba tražiti i u vremenu u kojem je živio. Makijavelijevo dijelo je u mnogome rezultat njegovih životnih, u prvom redu, političkih i diplomatskih iskustava.
Makijaveli je rođen 1469, iste godine kada je jedan od najslavnijih Medičija – Lorenco Veličanstveni u Firenci došao na vlast. To je i jedan od najbljistavijih perioda, naročito na polju kulture u Firenci i Toskani. Mjesto okupljanja sjanih renesansnih filozofa i umjetnika, Firenca toga doba je - kako je
pisao Jakob Burkhat, poznati istoričar umjetnosti i autor klasične studije Kultura renesanse u Italiji "najorginalniji grad na svijetu" i "najmoderniji centar italijanskog, zapravo evropskog duha". Pored
poznatih filozofa toga doba Marilija Fićina i Pika dela Mirandole, u Firenci tada žive i stvaraju Leonardo da Vinči, Sandro Botičeli, Mikelanđelo Buonaroti. Ne radi se samo o individualnim genijima umjetnosti već o najblistavijim protagonistima humanističko - renesansne epohe.
Među Makijavelijevim savremenicima knjiga Vladalac nije izazval a veliko interesovanje
U pitanju je autentučna kulturna revolucija sa otkrivanjem univerzalnih vrijednosti i individuom u centru univerzuma, time i svojevrsnom bjekstvu od srednjevjekovnog misticizma i dogmatskog asketizma. U Firenci toga doba - Da Vinči slika Mona Lizu, Botičeli Rođenje Venere, Mikelanđelo vaja
Davida... Ovi velikani su u svojim radovima ne samo visoko umjetnički otkrivali ljepotu tijela oslobađajući je tajanstvene sakralnosti već su svemu tome pristupali gotovo na naučan način demostrirajući i svojevrsne časove anatomije.
Makijaveli je intelektualni produkt tog renesansnog perioda i atmosfere Firence. On proučava organizam politike, ogolivši sve njene djelove, pa i one prljave i zabranjene nazivajući ih pravim
imenom, bez ikakvih tajni. Predmet Makijavelijevog časa anatomije je, dakle, politika u svim svojim
komponentama, veličini i brutalnosti.
Makijaveli je 1498, sa svojih dvadeset devet godina postao sekretar Firentinske republike, i sekretar
"Vijeća desetorice", organa države koje je obuhvatao ministarstva unutrašnih djela, inostranih poslova i rata. U tom svojstvu Makijaveli je imao mnoga putovanja i susrete na dvorovima evropskih
zemalja, svakako i vladarima državica na Apeninskom poluostrvu, uključujući i susrete sa visokim predstavnicima kurije Papske države u Rimu.
Makijaveli je iskustveno upoznao sve strane politike, pa i gorčinu doživljavanja nepravedne nemilosti. Naime, padom firentinske republike 1512. Makijaveli je eliminisan iz javnih institucija, protjeran iz Firence, čak jedno vrijeme u zatvoru isljeđivan zbog navodne zavjere. Slijedi faza potpunog
povlačenja u vilu, u jednom gradiću u Toskani, ne tako daleko od Firence, gdje je napisao Vladaoca i druga svoja dijela. Makijaveli je knjigu Vladalac posvetio Lorencu II Me dičiju koji je bio kratkotrajni i najbeznačajniji vladar iz slavne firentinske familije. Zapravo, iro nijom istorije Lorenco II Mediči je ostao zabilježen u istoriji upravo po tome što mu je Makijaveli posvetio svoje najpoznatije dijelo.
Katolička crkva je Vladaoca stavila na Index Librorum Prohibitorum (lista zabranjenih knjiga)
Pored svog dugog trajanja i velike aktuelnosti Makijavelijev Vladalac ima svoju dugu istoriju
pasioniranog komentarisanja pro et contra. Među Makijavelijevim savremenicima knjig a Vladalac nije izazvala veliko interesovanje. Istina, rukopis Vladaoca je napisan 1513. i kao takav je bio distribuiran
sljedećih dvadesetak godina da bi se kao knjaga pojavio 1532, pet godina poslije Makijavelijeve smrti. Iako je govorio da su Makijaveli jeve ideje suviše smjele, njegov savremenik Franćesko Gvićardini je odmah pohvalio izlaženje rukopisa Vladaoca. Dakle, Vladalac će postati predmet velikog interesovanja i to svjetskih razmjera nešto kasnije, dosta vremena poslije Makijavelijeve smrti. Malo je bilo velikana političke i filozofske misli koji koji se nisu osvrtali na Makijavelija, posebno njegovog Vladaoca. Makijavelijevo dijelo je često dočekivano kao obrazac nemoralnosti, naročito u Velikoj Britaniji gdje je i Šekspir stigao da ocrni firenti nskog mislioca.
Katolička crkva je Vladaoca stavila na Index Librorum Prohibitorum (lista zabranjenih knjiga). Inače, Makijaveli je u gibelinskoj tradiciji, istina u rečenicama visoke diplomatske forme zamjerao u svojim radovima crkvi zbog njene pozicije u osnovi protiv procesa stvaranja ujedinjene italijanske države, tog velikog cilja i sna firentinskog mislioca. "Crkva nije dovoljno jaka da doprinese ujedinjenju italijanske
države, ali je dovoljno jaka da to spriječi" – pisao je Makijaveli.
Dok je naučno - krtička literatura o Makijaveliju toliko bogata, pa i teško do kraja pregledna, jednako
je zanimljivo osvrnuti se na na takođe mnogobrojna imena iz svijeta politike koji su u svom političkom dijelovanju bili inspirisali na ovaj ili onaj način Makijavelijevim Vladaocem. U većini slučajeva nije se radilo o interesovanjima intelektualne inspiracije već su mnogi državnici, posebno oni autoritarne vokacije i prakse bili zainteresovani za Vladaoca zbog razvijene fame da se radi o knjizi koja je
praktično upustvo za način kako vladati državom i po mogućnosti što duže. Svi su – naročito diktatori, ali i progresivni političari – izvlačili iz Makijavelija ono što im je trebalao.
Tako je italijanski diktator Musolini bio veliki verbalni poštovalac Makijavelija. Prilikom dobijanja počasnog naučnog priznanja honoris causa na Bolonjskom univerzitetu 1924. godine Musolini je svoj govor posvetio Makijaveliju.
Ali i italijanski antifašisti su se pozivali na Makijavelija. Tako je Antonio Gramši, komunista i dugogodišnji politički zatvorenik u fašističkim logorima, u svojim "Sveskama iz zatvora" detaljno proučavao Vladaoca, nalazeći da je Makijaveli "prvi italijanski jakobinac, anticipator političkog radikalizma koji je doveo do Francuske revolucije čiji je legitimni nasljednik komunizam". Smatrajući da je politička partija kolektivna snaga, Gramši je čak vidio i Komunističku partiju kao modernog nasljednika Makjavelijevog Vladaoca.
Da je Vladalac bio zanimljiv komunistima potvrđuje i nesumnjivo Lenjinovo poznavanje i korišćenje Makijavelija
Da je Vladalac bio zanimljiv komunistima potvrđuje i nesumnjivo Lenjinovo poznavanje i korišćenje Makijavelija. Kada se Sovjetska država 1922. nalazila u velikim ekonomskim teškoćama Lenjin je uputio pismo Politbirou partije u ko jem je obrazložio neophodnost konfiskacije i crkvenih dobara. Znajući za moguće otpore kod tradicionalih slojeva, pa i ruskih seljaka, Lenjin se u istom pismu pozvao na sadržaje iz VIII poglavlja Vladaoca navodeći sljedeće: "Jedan inteligentan pisac državn ih pitanja (aludirajući na Makijavelija) je s pravom ukazao da je za ostvarivanje političkih ciljeva pravedno napraviti i seriju okrutnih radnji, ali to treba uraditi energično i brzo jer duže trajanje nasilja bi moglo izazvati reakciju masa."
Politički cinizam pripisivan Makijaveliju je bio još poznatiji Staljinu. Kada se u čuvenim čistkama 1936. stiglo i do likvidacije dva istaknuta sovjetska revolucionara Kamenjeva i Zi novjeva, staljinisti su ih
optužili da su u Sovjetskom savezu propagirali ideje Maki javelijevog Vladaoca. Naime, Kamenjev je dvije godine prije likvidacije napisao predgovor za sovjetsko izdanje Vladaoca. Smatra se da je
Kamenjev "makijavelistički" očekivao da će Vladalac u javnosti proizvesti demaskiranje Staljinovih nemoralneih metoda v ladanja. Po svemu sudeći Kamenjev nije uočio da ga njegovi protivnici prevazilaze u "makijavelizmu", pa je Višinski na montiranom procesu u obraćanju "drugovima sudijama" ukazao da Kamenjevljev predgovor Makijavelijevom Vladaocu samo potvrdio njegovo
napuštanje marksističkih principa.
Mnogi su uočili – a na to je podsjećao 1968. i beogradski profesor filozofije Sveta Stojanović u knjizi Između normativnog i stvarnog – da su se komunisti, dakako i jugoslovenski, "javno zaklinjali u Marksa a tajno čitali Makijavelija".
Primjeri u kojim se vidi da su fašisti i antifašisti, komunisti i liberali, staljinsiti i antistaljinisti pozivali na Makijavelija potvrđuju ne samo kontroverzne momente njegoveg dijela, već i pragmatsko - selektivno korišćenje njegovih ideja.
Vladalac je nepravedno redukovan kao priručnik za vladanje. I u toj knjizi, kao uostalom i u drugim, Makijaveli se iskazao kao blistav pisac sa visokim filozofsko- literarnim uzletima. U klasičnoj Istoriji italijanske literature njen autor De S antis je dao visoko mjesto Makijavelijevom djelu. U Vladaocu
Makijaveli briljantno definiše kategorije virtu (vrlina) i fortuna (sreća) u laičkom kontekstu individualne i političke stvarnosti. Razrađene su i kategorije slobode i nužnosti svakako u personanoj konotaciji, sve to opet u uslovima surovosti politike.
Primjeri u kojim se vidi da su fašisti i antifašisti, komunisti i liberali, staljinsiti i antistaljinisti pozivali na Makijavelija potvrđuju ne samo kontroverzne momente njegoveg dijela, već i pragmat sko - selektivno korišćenje njegovih ideja
Da li se Makijavelijevo dijelo, u prvom redu njegov Vladalac može redukovati na tezu da ciljevi opravdavaju sredstva – model nazvan "makijavelizam"? Ili drugim riječima - model po kojem moralni cilj opravdava korišćenje nemoralnih sredstava? Tačno je da se Makijaveli bavio i viječitim pitanjem ciljeva i sredstava, pitanjem kojim su se i prije njega mnogi bavili, i ne tako drastično različito od firentinskog mislioca, kao na primjer Platon i Ciceron. Podsjetimo da je Makijaveli imao slabost prema
jednom visokom cilju dozvoljavajući da se za njegovo ostvarenje mogu koristiti i različita sredstva. Radi se o cilju ujedinjenja Italije, a time i kraju ponižavajućih stranih uprava nad malim državicama koje su mogle imati estetsko umjetničku superiornost ali sasvim izvjesno su živjele državno - političku inferiornost. Tako Makijaveli u posljednjim rečenicama Vladaoca upućuje vapaj Lorencu II Medičiju da stane na čelo zemlje u oslobođenju od stranje dominacije, " i njihovog teškog, varvarskog zadaha". (Ujedinjenje Italije će se dogoditi 350 godina kasnije, i neće krenuti iz Firence nego sa sjevera, iz Pijemonta, ne od Medičija već pijemonteske elite predvođene grofom Kavurom, generalom Garibaldijem, kraljem Vitorijom II Savoja.)
Makijavelijeva politička misao se, dakle, ne može svesti na opšti princip ciljeva koja opravdavaju sredstva. I nezaboravni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu Radomir Lukić, autor analize Makijavelijeve političke teorije u Istoriji političkih doktrina tvrdi da Makijaveli nije bio "makijavelista"! Profesor Lukić je očigledno aludirao na uprošćeni pojam makijavelizma kao sinonima amoralnog metoda u politici.
Naravno da bismo teško kod Makijavelija mogli naći suprotan, visoko etički princip - da prema moralnosti korišćenih sredstava treba ocjenjivati moralnost ostvarenog cilja. Makijavelijevo dijelo nijesu lekcije o moralizmu niti o amoralnosti u politici. Makijaveli je iznad svega politički realista. On je antipod moralističko idealističkoj Utopiji Tomasa Mora objavljenoj prije Makijavelijevih radova. Makijaveli je tragao za pravilima politike i efikasnog funkcionisanja države. Ako želimo da ovladamo sudbinom (fortuna) prethodno treba da vrlinom (virtu) ovladamo racionalnost politike. Bez politike, makar ona bila i brutalna, nema suočavanja sa realnošću, nema nužnih iskoraka ka napretku.
Na kraju, jedno svjedočenje o Makijaveliju. Franćesko Vetori, firentinski ambasador u Rimu pri Svetoj Stolici, savremenik Makijavelija je pisao: "Makijaveli nije imao rivala u politici. Bio je pun čestitosti što je suštinska vrlina za jednog savjetnika. Dokaz njegove čestitosti bilo je i njegovo siromaštvo. Pošto je služio narodnoj vladi Firence 14 godina upravljajući velikim sumama novca Makijaveli je nakon povlačenja bio siromašniji nego prije rada u državnoj službi."
Sasvim izvjesno trajaće još dugo, možda i u sljedećih pet vijekova različita tumačenja Makijavelija i njegovg Vladaoca.
Makijaveli je mnogima dao povoda za različite tvrdnje o njegovom djelu. Nije slučajno upoređivanje Makijavelija sa bogom Janusom čiji su lik Rimljani prikazivali sa dva lica.
Jedno je izvjesno - Makijaveli, firentinski erudita i poslije 500 godina od nastanka njegovog najpoznatijeg dijela, ostaje, iznad svega, moderan.
Tako je u posljednjem broju časopisa Aspenija poznati bolonjski profesor Anđelo P anebjanko objavio zanimljiv esej pod naslovom "Makijavelijeve lekcije Evropskoj uniji danas".
Nezaboravni profesor Pravnog fakulteta u Beogradu Radomir Lukić, autor analize Makijavelijeve političke teorije u Istoriji političkih doktrina tvrdi da Makijaveli nije bio "makijavelista"! Profesor Lukić je očigledno aludirao na uprošćeni pojam makijavelizma kao sinonima amoralnog metoda u politici.
Superiornost modernih evropskih država
Ako bismo se, u ovom tekstu, poslije navođenja veoma različitih interpretacija Vladaloca, vratili Makijeveliju, onom izvornom, prije 500 godina neophodno je podsjetiti na sljedeće: Makijavelija treba sagledavati u vremenu državica na Apeninskom poluostvu još uvijek daleko od modernih, pravno uređenih država, a još dalje od parlamentarne stvarnosti, političkih partija, kodeksa međunarodnog prava.
Obilazeći evropske države, u statusu firentinskog diplomate Makijaveli je uočio superiornost nastupajućih evropskih modernih država, u prvom redu francuske države u odnosu na italijanske državice uglavnom satelite stranih država i dinastija, ispunjene korupcijom, lokalnim patriotizmom, intrigama, uticajima srednjovjekovne crkvene dogme, domaćim vladarima nesposobn im da vide dalje od zidova svojih gradova.
Makijaveli je s jedne strane, pristalica formiranja velike italijanske države na Apeninskom poluostrvu, zapravo prorok njenog risorđimenta koji će se dogoditi tek u 19. vijeku. S druge strane, Makijaveli je rodonačelnik moderne državne politike, istina ogoljene i u svojoj brutalnosti, ali oslobođene od mistifikacije državnog duha koji vodi vječnom spasenju. Po njemu državni interes je vrhovni kriterijum moderne politike doktrine. Makijaveli je u Raspravi o Titu Liviju detaljno analizirao socijane
prilike i sukobe u rimskoj res publica, ne krijući svoje simpatije za republikansko državno uređenje, što je sve bio svojevrsni pledoaje za stvaranje savremene nacionalne res publica.
Od Hegela i Spinoze do Gramšija i Arona
Pored Hegela, Spinoze, Lajbnica koji su cjenili Makijavelijev smjeli duh, i Žan Žak Ruso se posebno bavio firentinskim misliocem i to u svom poznatom dijelu O društvenom ugovoru. Ruso navodi da je Makijaveli dobar građanin koji je morao da maski ra svoju ljubav prema slobodi "davanjem lekcija kralju", zapravo i "dajući veliku lekciju narodima". I u 20. vijeku koji je bio vijek ideologija Makijaveli je temeljno proučavan na univerzitetima ali i u posebnim studijama poznatih intelektualca.
Među brojnim studijama o Makijaveliju treba izdvojiti sveobuhvatnu analizu Remona Arona Machiavel et les tyranniers modernes (Makijaveli i moderene tiranije), Antonija Gramšija Note sul Machiavelli (Zapisi o Makijaveliju), Isaha Berlina The originality of Machiavelli (Makijavelijeva
orginalnost), Slobodana Jovanovića Istorija političkih doktrina...
Prije nekoliko godina je izašla zapažena knjiga američkog politikologa Carnes Lorda The modern Prince (Moderni vladalac) u kojoj se primarno analizira pitanje savremenog leadership (lidera),
njegova sposobnost odlučivanja, "umjetnost" vladanja, metode javnog i tajnog dijelovanja, upotreba sile, odnos prema drugim institucijama. "Makijavelijev Vladalac je najčuvenija studija koja je do sada napisana o toj temi" - zaključio je Carnes Lord zanimljivo tragajući za Makijavelijevim nasljeđem kod tkz. konzervativnih revolucionara - Bizmarka, Kavura, A taturka. __________________________________
Kosta Čavoški - Kako čitati Makijavelija
Knjiga Makijaveli Koste Čavoškog jedina je monografija o Makijaveliju na srpskom jeziku u poslednjih pedesetak godina. Sistematičnošću i pouzdanošću ona pruža niz zanimljivih i korisnih tumačenja, a iskoracima iz poznatih tokova preporučuje se kao složena konstrukcija koja nadilazi puki pregled opštih mesta rečenih o slavnom Firentincu i njegovom delu
Nikolo je Makijaveli napisao Vladaoca (1513), knjižicu od nekih stotinak stranica, kako bi se toplo i bezrezervno preporučio Medičijima, gospodarima Firence, u smislu vernog podanika i korisnog službenika. Priča, međutim, kaže da je papa Leo X pokazao mnogo veće zanimanje za dva kučenceta priložena uz knjigu, no za samo delo. Slava Makijavelija je, u međuvremenu, malo porasla, pa je za
ovih 500 godina literatura o svakoj rečenici toga delca (opuscolo, kaže sam Makijaveli u pismu svome prijatelju Frančesku Vetoriju, delce), doslovno o svakoj, višestruko prerasla obim samoga Vladaoca. Nema autora u istoriji političke filozofije koji je u tolikoj meri osporavan i hvaljen (istovremeno), kao što je teško pronaći tekst koji je, poput Vladaoca, tumačen na toliko različitih, čak direktno suprotstavljenih načina. Savremenici su Makijavelija, uz pokoji izuzetak (Gvičardini), za života primili relativno ravnodušno, da bi se, pošto je umro, na njegovo delo obrušila lavina osporavanja. Englezi su ga se, recimo, načisto prestravili, da bi ga Marlo i Šekspir proglasili gorim od crnog đavola. Neki su istraživači pobrojali da se Makijaveli u barem 400 dela engleske književnosti elizabetanskog doba smatra simbolom čistoga zla. Katolička crkva je Vladaoca uredno stavila na listu zabranjenih knjiga (Index Librorum Prohibitorum, prva verzija 1559), ali su se, svemu tome uprkos, javili i mislioci poput
Spinoze, Rusoa i Hegela koji su Firentinca držali hrabrim čovekom, plemićem slobode i sjajnim piscem. Za sve to vreme, dakle, zanimanje za Makijavelija nije jenjavalo, a u velikim jezicima se, pored
neprestanog dotoka novih, ponekad iznenađujuće svežih tumačenja (Tjeri Menisije u Francuskoj, recimo, 2010. godine), svakih nekoliko godina pojavi novi prevod Vladaoca (u poslednjih nekoliko
godine napisane su po jedna nova biografija Makijavelija na nemačkom, francuskom i italijanskom).
Drugo veliko Makijavelijevo delo koje je, po svemu sudeći, pisano u isto vreme kada i Vladala c i koje je dovršeno, otprilike, 1517. godine, Rasprave o prvom desetoknjižju Tita Livija, naizgled potpuna suprotnost slavnome delcu – staložena i moćna teorijska rasprava o republikanskom uređenju, a ne priručnik za beskrupulozno održavanje diktatora na vlasti (kako se obično doživljava Vladalac) – ne samo da je svojim teorijskim i političkim registrom dodatno ukazala na Makijavelijevu teorijsku neuhvatljivost, na njegovu strasnu opsednutost slobodom, nego je dodatno produbila io nako ponorne nesporazume.
MAKIJAVELIZAM I TUMAČENJA - Međ običnim svetom, pak, Makijaveli je poznat kao utemeljitelj onoga što se naziva makijavelizmom, dakle tehnikom osvajanja, odbrane i održavanja vlasti bez ikakvih moralnih, političkih ili bilo kakvih drugih zazora, te, u tom smislu, tvorcem čuvene parole da cilj opravdava sredstvo (državni razlog). No, to je za tabloidnu upotrebu. Makijaveli je mnogo ozbiljniji igrač.
Pogrešno bi bilo reći da prvo izdanje knjige Makijaveli Koste Čavoškog iz 2008. godine (Orfeus, Novi Sad, drugo izdanje, 2012) nije doživelo nikakvu recepciju – najzad to što se već neko vreme knjiga nije mogla pronaći po knjižarama govori da je naišla na odaziv čitalaca – ali stručna javnost svakako nije posvetila dovoljno pažnje jedinoj monografiji o Makijave liju na srpskom jeziku u poslednjih pedesetak godina (a, koliko nam je poznato, i na BHSCG jeziku). Na blizu 300 stranica i kao plod višegodišnjeg bavljenja Makijavelijevim delom, Kosta Čavoški je slavnome Firentincu prišao kroz noseće pojmove njegove konstrukcije – vrlina, sreća, nužnost, sloboda, korupcija, poreklo zakona i države – ali pozivajući se ne samo na dva najpoznatija dela, već i na manje komentarisane spise poput Život Kastručija Kastrakanija, Firentinske povesti ili Umeće ratovanja. Dodamo li tome da Čavoški svedeno koristi sekundarne izvore, pre svega nekoliko kanonskih dela engleskog govornog područja, ovaj se postupak – ako je uopšte tako nešto dopušteno primetiti zbog nepregledne literature o Makijaveliju – pokazuje kao hrabar i zanimljiv e ksperiment. Rezultat je tekst koji se sigurno i znalački kreće kroz Makijavelijevo delo, da bi, usput, otvorio i nekoliko neuralgičnih interpretativnih tačaka.
Kao iskusan teoretičar i odličan prevodilac, Čavoški je ispred sebe neprestano imao originalan tekst, što je, barem za poduhvat u koji se upustio, jedan od nužnih uslova, uprkos tome što se manje opreznom i manje zahtevnom čitaocu Makijavelijevo delo može učiniti prozirnim i lako prohodnim. Upravo je, međutim, suprotno: krajnja složenost Makijavelijevog izvođenja, njegova erudicija, duhovitost i jezička samosvest, kao i kretanje na samoj ivici protivrečnosti, ili paradoksa, zahtevaju povišenu pažnju i skrupulozan pojmovni rad. Zbog toga u ovoj knjizi dobijamo veoma tanana razlikovanja i korisne klasifikacije nosećih Firentinčevih pojmova, poput sreće (fortuna), vrline (virtù) ili nužnosti (necessità). Čavoški, naravno, sledi nit po kojem je Makijavelijev naum da političko zdanje utemelji na njemu samom, a ne uz pomoć transcendentnog autoriteta. Da bi to uradio, Makijaveliju je neophodno da raskine kako sa antičkom tako i sa hrišćanskom tradicijom vrline, dakle sa vrlinom kao veličinom koja se ne izvodi iz politike, već joj, kao svojevrsni recept ili kalup, prethodi i oblikuje je. Da bismo, dakle, stvar preuzeli u svoje ruke i ovladali sudbinom (fortuna), vrlinu moramo da
preobrazimo po meri politike. Upravo na tom mestu Makijaveli interveniše kao niko pre njega: umesto moralno dobro, vrlina postaje najefikasniji način na koji se osvaja i održava vlast. Utoliko, recimo, i krvoločnost vladara može biti vrlina. Jeste malo nezgodno, ali to je Makijaveli. Analizirajući odnos sreće, vrline i nužnosti, Čavoški skreće sa kanonskih tumačenja da bi ponešto ublažio Makijavelijevu kritiku hrišćanstva, kao i da bi, oslanjajući se na tumačenja Hane Pitkin, ukazao na značaj izvorne vrline. Kako to već biva u ovakvim iskoracima, upravo su ta i takva mesta najklizavija – izvorna vrlina ostaje ponešto mistična veličina – ali, istovremeno, i otvorena za dalja tumačenja. Na jzad, iz mnoštva motiva valjalo bi izdvojiti iznijansiranu analizu nužnosti kao složenog mehanizma motivacije političkog postupanja, kao i isticanje značaja slobode kao uzroka i posledice političkog delovanja.
Čavoški, dakle, prati glavne interpretativne tokove Makijavelijevog dela, što njegovoj knjizi daje na pouzdanosti, ali, istovremeno, to radi pomalo sa strane, kao da gazi po travi pokraj utabanih staza.
Njegovo delo se sistematičnošću i pouzdanošću upisuje u red zanimljivih i korisnih tumačenja, a iskoracima iz poznatih tokova preporučuje kao složena konstrukcija koja nadilazi puki pregled opštih mesta. __________________________________
Nikolo Makijaveli (ital. Niccolo Machiavelli; 3. maj 1469 - 21. jun 1527) je bio italijanski politički filozof tokom renesanse. Njegovo najpoznatije delo, Vladalac (Il Principe), je knjiga namenjena da bude
priručnik za vladare. Izdata nakon njegove smrti, knjiga je zagovarala teoriju da "cilj određuje sredstvo", što se smatra ranim primerom realpolitike. Uobičajena je pogreška da se kaže da cilj opravdava sredstvo, što Makijaveli ni u jednom svom spisu nije napisao. Makijaveli je prvi mislilac koji je uočio da politika ne podleže etičkim principima, jer opravdati nešto znači to učiniti etički ispravnim. Izraz makijavelistički danas opisuje usko, samo -interesno ponašanje, i vodi mnogim nepravilnim shvatanjima Makijavelijeve filozofije.
Život - Makijaveli je rođen u Firenci, kao drugi sin Bernarda di Nikola Makijavelija, advokata (na dobrom glasu) i Bartolomee Di Stefano Neli, njegove žene. Oba roditelja su bili članovi starog plemstva Firence. Od 1494. do 1512. godine, Makijaveli mlađi je bio oficijelni vladin službenik. Tokom ovog perioda, putovao je u diplomatske misije u različite evropske dvorove u Francuskoj, Nemačkoj, ostalim italijanskim gradovima-državama. Biva kratko zatočen u Firenci 1512. godine, zatim boravi u izgnanstvu i vraća se u Firencu. Umro je u Firenci 1527. godine i sahranjen je u crkvi Santa Kroče.
Njegov život se može podijeliti u tri perioda, od kojih svaki čini posebnu i važnu eru istorije Firence. Njegova mladost je tekla istovremeno sa veličinom Firence kao italijanske sile pod vođstvom Lorenca De Medičija zvanog Il Manjifiko (Veličanstveni). Pad Medičijevih u Firenci se desio 1494. god ine, iste godine kada Makijaveli stupio u državnu službu. Tokom njegove zvanične karijere Firenca je bila slobodna republika, i ovo stanje je trajalo do 1512. godine, kada su se Medičijevi vratili na scenu, i iste godine Makijaveli gubi svoju službu. Medičijevi su opet vladali Firencom od 1512. do 1527. godine, kada su opet izbačeni iz Firence. Ovo je bio period Makijavelijevog povećanog uticaja i vrijeme njegove literarne aktivnosti; umire par sedmica nakon istjerivanja Medičijevih u svojoj pedeset osmoj godini 22. juna 1527, bez povratka u državnu službu. Mladost - Mada postoji vrlo malo pisanih tragova o Makijavelijevoj mladosti, Firenca iz tih dana je
jako dobro poznata, pa se rano okruženje ovog poznatog građanina Firence lako može zamisliti. Firenca u to doba je opisana kao grad sa dvije suprotne struje života, jedna određivana od strane energičnog (i asketskog) Savonarole, dok je druga stuja vođena od strane ljubitelja raskoši Lorenca. Makijaveli nam u svojoj Istoriji Firence daje sliku mladića sa kojima je njegova mladost prošla. On ovako piše: Oni su bili slobodniji nego njihovi preci u oblačenju i životu, i trošili su više u ostalim vrstama pretjerivanja, trošeći svoje vrijeme i novac u dokoličarenju, kockanju, i ženama; njihov glavni cilj je bio da se pojave dobro obučeni i da pričaju lukavo i oštro, dok bi onaj koji bi povrijedio druge na najlukaviji način nosio titulu najpametnijeg. Služba - Sljedeći period njegovog života je proveden u službi slobodne firentinske republike, koja je procvjetala od isjerivanja Medičijevih 1494. godine do njihovog povratka 1512. godine. Nakon četiri godine službe u jednom od javnih ureda biva postavljen za Kancelara i sekretara druge kancelarije. Ovdje smo na čvrstom tlu kada želimo da saznamo za događaje u Makijavelijevom životu, zbog toga što je tokom ovog perioda on uzeo vodeću ulogu u poslovima republike, i stoga imamo njegove dekrete, zapise da nas informišu, kao i njegove vlastite tekstove. Malobrojni prepisi njega kao sekretara daju nam informacije o njegovim aktivnostima, i dopunjavaju izvore iz kojih je on crpio
iskustva i karaktere koji ispunjavaju knjigu „Vladalac". Njegova prva misija je bila 1499. godine kod Katerine Sforce (Catherina Sforza), iz čije je sudbine izveo zaključak da je daleko bolje zaslužiti povjerenje naroda, nego ovisiti o tvrđavama. Godine 1500. biva poslan u Francusku da dobije uslove od strane Luja XII za nastavak rata protiv Pize:
ovaj kralj je bio onaj, koji je načinom vođenja svojih spoljnih poslova u Italiji, počinio pet ključnih grešaka u državništvu koje su sumirane u „Vladocu", i koji zbog istih je izbačen iz Italije. On, takođe, je bio onaj koji se razveo, što je bio uslov podrške od strane pape Aleksandra VI. Makijavelijev javni život je bio većinom dominiran događajima proizniklim od ambicija pape Aleksandra VI i njegovog sina, Čezara Borđe (Cesare Borgia), vojvode Valentina (duca Valentino), i ovi karakteri ispunjavaju veliki prostor u knjizi „Vladalac". Makijaveli nikad ne oklijeva da citira akcije vojvode koje su koristile uzurpatorima koji su željeli da zadrže države koje su zauzeli. Pisanje i smrt - Po povratku Medičijevih u Firencu, Makijaveli, koji se par sedmica uzalud nadao da će
zadržati svoju službu pod novim vlastodršcima Firence, biva otpušten dekretom datiranim na 7. novembar 1512. Kratko nakon ovoga biva optužen za saučesništvo u neuspjeloj zavjeri protiv Medičijevih i završava u pritvoru gdje je stavljen na torturu. Novi medičijevski ljudi, među kojima i Papa Leo X, osigurali su njegovo puštanje na slobodu, i on se povlači na svoje malo imanje u S an Kašano, blizu Firence, gdje se posvećuje literaturi. U pismu Frančesku Vetoriju, datiranom 13.
decembra, 1513, ostavio je veoma zanimljiv opis svog života u ovome periodu, što ukazuje na njegove metode i motive za pisanje „Vladaoca"(Il principe). Učenje - Nikolo Makijaveli je poznat kao autor rečenice: "Cilj opravdava sva sredstva", mada se ona tako formulisana ne nalazi ni u jednom njegovom delu. On je smatrao da svako, pa tako i vladar ima
jednu količinu moći, a cilj jeste da se ta moć što je moguće više uveća. Pri tome vladar mora biti izvan običajnih moralnih kočnica, što znači da hrišćanski moral i politika nemaju i ne mogu imati nikakvih dodirnih tačaka. Sve što uvećava moć i vlast jeste ispravno primenjivati. Iako se neki Makijavelijevi saveti mogu smatrati beskrupuloznim, sam Makijaveli upozorava da realno ne treba mešati sa idealnim. U svom najpoznatijem delu, Vladaocu, piše: Tu se sad postavlja pitanje: da li je bolje da te ljudi ljube ili da te se boje. Odgovor je, da bi najbolje
bilo i jedno i drugo; no kako je to dvoje teško sastaviti, mnogo je sigurnije, da te se ljudi boje, negoli da te ljube, ako već oboje ne možeš postići. Jer o ljudima se uopšteno može kazati: nezahvalni su, nepouzdani, pritvorni, izbegavaju opasnosti i pohlepni su za dobitkom; dok im dobro činiš, tvoji su, nude ti svoju krv, imetak, žene i decu, kako sam vam već kazao, kad je potreba daleko; no kad se nevolja primakne, okreću se. Propada vladar, koji se posve oslonio na njihove reči, pa se nije ni na šta pripremio; jer prijateljstva, koje se dobijaju za platu, a ne veličinom i plemenitošću duha, kupuju se, a ne poseduju, pa se u pravo vreme ne mogu upotrebiti. Osim toga, ljudi se manje ustručavaju da uvrede nekoga, koji želi da ga ljube, nego li nekoga, koji im uliva strah; jer ljubav se podržava vezom zahvalnosti, samo što ljudi, budući da su opaki, tu vezu raskidaju, kad god im je to od koristi; strah se pak podržava neprestanom pretnjom kazne. Spisak Makijavelijevih glavnih radova (uradio ih je više od 30 tokom svog života) Discorso sopra le cose di Pisa, 1499 Del modo di trattare i popoli della Valdichiana ribellati, 1502 Del modo tenuto dal duca Valentino nell" ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, etc., 1502 (Description of the Methods Adopted by the Duke Valentino when Murdering Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, the Signor Pagolo, and the Duke di Gravina Orsini) Discorso sopra la provisione del danaro, 1502 Decennale primo (poem in terza rima), 1506 Ritratti delle cose dell"Alemagna, 1508-1512 Decennale secondo, 1509 Ritratti delle cose di Francia, 1510 Discorsi sopra la prima deca di T. Livio, 3 vols., 1512-1517 Il Principe, 1513 (The Prince) Andria, comedy translated from Terence, 1513 (?) Mandragola, prose comedy in five acts, with prologue in verse, 1513 Della lingua (dialogue), 1514 Clizia, comedy in prose, 1515 (?) Belfagor arcidiavolo (novel), 1515
Asino d"oro (poem in terza rima), 1517 Dell"arte della guerra, 1519-1520 (The Art of War) Discorso sopra il riformare lo stato di Firenze, 1520 Sommario delle cose della citta di Lucca, 1520 Vita di Castruccio Castracani da Lucca, 1520 (The Life of Castruccio Castracani of Lucca) Istorie fiorentine, 8 books, 1521-1525 (History of Florence) Frammenti storici, 1525. Other poems include Sonetti, Canzoni, Ottave, and Canti carnascialeschi
Vladalac (ital. Il Principe) je uz Rasprave najvažnije političko delo Nikola Maki javelija, i daleko najuticajnije. Napisan je 1513. godine na poljskom dobru autora u San Kašanu u blizini Fir ence. Vladalac je posvećen Lorencu II Medičiju, sinu Pjera di Medičija gospodara Firence. Proučavanje puteva i načina dobijanja i održavanja aristokratske vlasti centralna je tema dela, a odsustvo etike u ovom „priručniku“ jedan je od osnovnih razloga odomaćenosti termina makijavelizam u većini svetskih jezika. Makijaveli jednostavno piše studiju o politici tog vremena koja je postavljena na načelu „cilj opravdava sredstvo“ koje se danas uobičajeno i koristi kao objašnjenje pojma makijavelizam. Treba takođe istaći da Makijaveli načelno ne staje na jednu od strana u suprotnosti dobro-zlo, već područje svog istraživanja (tj. politiku) smešta izvan ovih kategorija. On je jasan; nema moralnog zakona koji vladar ne bi morao prekršiti ako želi ostati na vlasti! Je dini kriterijum njegovog delovanja je svrsishodnost.
„Vladalac“ se najčešće smatra jednim od prvih dela moderne filozofije, a što se toga tiče posebno moderne političke filozofije u kojoj je istina bitnija od apstraktnih ideala. Knjiga je takođe bila u sukobu sa u to vreme dominantnim katoličkim i sholističkim učenjima. Katolička crkva je ovu knjigu kao i ostala dela Makijavelija 1559. stavila u Indeks zabranjenih knjiga.
Knjiga je Makijavelijev dar Lorencu de Medičiju i baziran je na njegovom znanju o deli ma velikih ljudi. On ne piše samo o onim o kojima je čitao i proučavao ih, već i o onima koje je Makijaveli lično poznavao i imao politička iskustva sa njima. Ovo je neobično za jedno filozofsko delo, pošto je velika većina dela iz političke filozofije str iktno teorijska. Na grobu u Italiji u kojemu je sahranjen Nikolo Makijaveli (1469- 1527) stoji natpis: „Nije potrebno
nikakvo predstavljanje zato što je njegovo ime poznato u čitavom svetu“. Njegova filozofija je isključivo politička Makijaveli nije bio čisti filozof kao na primer što su to bili Dekart ili Malbranš koji se nisu odveć
bavili političkim temama. Nije bio ni filozof koji bi se uspešno mogao celog veka baviti kako onim što se tradicionalno podrazumeva pod pojmom „filozofija“, tako ni političkom filozfijom poput Hobsa ili Loka. Njegova filozofija je isključivo politička. Obično se filozof, posebno politički, ne udostojava takve časti.
Ali, ako uđemo u bilo koju bolju knjižaru, onda ćemo videti u razdelu za filozofiju, ukoliko takvih polica u toj knjižari ima, minimum dela tri autora. Tu su obavezno Frojd, pa Niče i „Vladalac“ Makijevalija.
„Vladalac“ - politički bestseler svih vremena i naroda Međutim, Nikolo Makijaveli nije ni u kom slučaju autor samo jedne knjige. Za drugu njegovu važnu knjigu uzima se „Razmatranje o prvoj dekadi Tita Livija“. I pored toga „Vladlac“ ostaje njegovo najpoznatije delo, političko-filozofski bestseler svih vremena i naroda.
Ovo delo datira od decembra 1513. kad je knjiga završena ili već uručena kao dar čoveku radi koga je i napisana.
Ali, bez obzira na to što je Makijaveli poznat svima i što ga ne treba posebno predstavljati, ne bije gg baš najbolji glas. Na kraju krajeva, Makijaveli je bio maltene poslednji u svojoj epo hi za čije ime bi se moglao zakačiti neki – izam.
Makijavelizam povezan sa besprincipijelnošću u politici i negativnom normom morala Termin „makijavelizam“ je obično povezan sa bezprincipijelnšću u politici, sa negativnom normom morala, religioznom istinom.A religiju i „makijavelizam“ preporučuju da se koristi u svojstvu političkog instrumentalizma. U „Vladaocu“ Nikolo Makijaveli piše da religioznu praksu treba koristiti isključivo u korist vladara, da se instrumetizuje. Premda svaki put zahteva poseban pristup.
Makijaveli je jedan od malog broja autora „svoga žanra“ koji se čita, živo, lako, zanimljivo i zabavno. Ceo „Vladalac“ osim nevelikih teoretskih odstupanja kojim počinje traktat, predsatvlja neko istorijsko štivo u kojemu autor priča o delatnosti ove ili one političke ličnosti. Ali to je samo privid, prvi sloj čitanja Nikola Makijavelija, površni. 1. „Vladalac“ zbornik istorijskih primera ili politička filozofija? Obično čitaoca k Makjevaliju privlači izraz „obilato se korsiti tuđim dobrom“. Kad autor raspravlja o tome šta treba da preduzima vladar da bi ga se bojali ili ga voleli, on kaže: „Pošto je ljubav prolazna, a ne mogu svi da te vole, onda je bolje da te se boje. Zato što svi mogu da te se boje, i od toga ćeš imati više koristi nego ako te budu voleli, zato što mogu začas da se razljube.“ Mnogi razmatraju „Vladaoca“ kao zbornik primera, ali ako je to samo kolekcija intersantnih slučajeva, gde je onda tu politička filozofija? A Nikolo Makijaveli je, ističemo još jednom, izuzetno značajna figura u istoriji političkih ideja i
političke filozofije.Mnogi kasniji filozofi su se na ovaj ili onaj način njemu obraćali. Jedni da bi ga ismejali, drugi da bi ga oprvdali pošto su u njemu videli zaštitinika republikanskih vrednosti. Ima i filozofa koji smatraju da su radovi „Vladalc“ i „Razmatranje prve dekade Tita Livija“ dva uzajmno prožeta dela, iako on u jednom traktatu piše o monarhiji i novim vldarima, a drugom o
republici i o tome što čini osnovu takvog državnog uređenja, ali u tome se ne može videti nikakva protivurečnost. Naravno da ima i onih koji ga mrze: rugaju mu se, smatarju ga simbolom amoralnsti.
Ali im a i onih koji se prema Makijaveliju odnose sasvim ravnodušno. 2. Kembridžska škola istorije političke misli Makijaveli spada u one autore čiji tekstovi zahtevaju pažljivo čitanje. Tokom HH veka nastalo je nekoliko i ključnih škola tumačenja „Vladaoca“. Treba istaći nekoliko interpretacija koje su se pokazale kao izvanredno značajne. Jedna od od tih interesantnih metodoloških škola istorije političke filozofije je Kembridžska škola istorije političke misli čiji su predstavnici istoričari: Džon Dani, Kventin Skviner i Džon Pokok. Njihova zajednička metodologija je povezana sa istraživanjem političke misli u dva konteksta: istorijskom (koji je okružavao autora, a što je moglo uticati na njega) i ideološkom (kakav je idejna tradicija postojala do tog autora, da li je on uneo nešto novo ili je pak samo ponavljao staro i na taj način postao poznat). U celini uzevši, istoričari ne toliko interpretiraju (u krajnjem slučaju tako postupa Kventin Skviner kad piše o svom metodu), koliko pokušavaju da dobro opišu ono što jeste, da detaljno prouče kontekst, da ojačaju ideološku poziciju.Svaki od te trojice istoričaa imao je svog „junaka“ - Džon Dani je pisao o Loku, Kventin Skviner o Hobsu, dok je Džon Pokok napisao jednu od najuvažavanijih knjiga o Makijaveliju
čiji naslov se može prevesti na više načina: „Principi Makijavelija“, ili „Momenti kod Makijavelija“. U tom svom delu Džon Pokok pored opisivanja istorijskog konteksta daje i pregled političke misli koja je okruživala velikog italijanskog mislioca. 4 „Bog Makijaveli“ Jedna od najintersantnijih novijh interpretacija političke misli Nikola Makijavelija sadržana je u knjizi
Mauricija Virole. U tekstovima u toj knjizi objavljenim pod naslovima „Makijaveli“ i „Bog Makijaveli“ autor primenjuje nestandardni prilaz pokušavajući da iz filozofije Makijavelija eksplicira „religioznu koncepciju“. „Mrzitelj crkve, hrišćanstva, časnosti...“ Obično Makijavelija smatraju za „mrzitelja crkve, hrišćanstva, časnosti“, a neki idu toliko daleko da ga optužuju čak i za neznaboštvo, kao što to čini, na primer britanski teolog Džon Milbak. Razlog za takve optužbe Makijavelija Milbak i ostali nalaze u tome što se autor „Vladaoca“ često poziva na Rim, fortunu, sudbinmu i slično. Ali najbolje što je na tu temu napisano je knjiga Sebastijana de Gracija „Makijaveli u paklu“, za koju je, da podsetimo, autor dobio Pulicerovu nagradu.
U celini uzevši, to je jedna od najboljih i najživljih interpretacija Makijavelija. (Viroli M. Machiavelli, Oxford: Oxford University Press, 1998) 5. Interpretacija Lea Štrausa
Leo Štraus je jednu knjigu iz političke filozofije povetio velikom italijanskom misliocu: „Misli o Makijaveliju“ u kojoj se jedan deo odnosi na „Vladaoca“ a drugi na „Prvu dekadu Tita Livija“. Cela knjiga je konectrisana na radu s tekstom.
Za razliku od pripadnika Kembidžske škole, Štraus radi upravo s tekstom, a ne s kontekstom: on ne istražuje tradiciju, ne poseže za istorisjkim izvorima, on jednostavno čita tekst i govori o tome šta u njemu znači neka rečenica i misao, zbog čega su neke stvari ispuštene, odakle neke protivurečnosti u tekstu, može li se u knjizi naći neki novi smisao, „slaganje ili razilaženje tona“, emocija. Drugi stil u 26. poglavlju „Vladaoca“ Tako je na primer opšte poznato da je 26. poglavlje u „Vladaocu“ napisano sasvim drugim stilom koji se u potpunosti razlikuje od prethodnih. Ako su prva poglavlja primeri i preporuke s istorijskim odstupanjima, onda je u poslednjem jasan i
ubedljiv, vatren poziv Makijavelija za oslobođenje i ujedinjenj Italije. Od koje, na kraju, treba stvoriti državu, onakvu kakvu je zamišljao samo on i niko drugi. Treba podsetiti da ovo poglavlje sadrži i „istinito učenje“ Makijavelija gde on skoro da i ne govori o istoriji, nego samo deli savete vladaocu. 6. Tradicija inovacija
Čiataoci su se vekovima već osvedočili da je 26. poglavnje u „Vladaocu“ veoma specifično, prožeto emocijama i čita se kao neko sasvim novo delo. Jedan od pretpostavki Lea Štrausa se satoji u tome da je Makijaveli bio sasvim raskinuo s onim izdankom političke trdicije koja je pre njega bila dominantna i tako postao rodonačelnik savremene političke filozofije. On je obrađivao teme koje će postati intersantne budućim političkim misliocima. Svojevrsna dijalektika „revolucionara“ Makijavelija koji podržava Dnteove snove o ujedinjenju Italije Međutim, ako pažljivije čitamo čak i to specifično, 26. poglvlje, i u njemu ćemo naći dokaze da Makijaveli ipak nastavlja tradicije koje su bile karakteristične za prethodni period. On je neka vrsta „revolucionara“ koji raskida s tradiciajma istvoremeno ih čuvajući i to je svojevrsna dijalketika Nikola Makijvelija.
Tako na primer on podržava snove Dantea Aligierija o ujedinjenoj Italiji, o velikom Rimu, o jedinstevnoj vladi.
Premda su vladaoci Dateovi i Makijavelijevi vrlo različiti, ipak se mora priznati da su obojica maštali o nekom političkom mesiji. Makijeavli nastavlja donekle da „deluje revolucionarno“ kao što je to pre njega Marselij Padovski, još jedan istaknuti italijanski politički filozof, autor traktata „Zaštitnik sveta“. „Učitelj zla“ iz 26. poglavlja U 26. poglavlju se Makijaveli predstavlja u svetlu vatrenog patriote, ali je pri tome morao da se odrekne jednih moralnih principa u korist drugih, zbog čega ga često optužuju da je „učitelj zla“.
I Leo Štraus počinje svoju knjigu time što navodi da je Makijaveli „učitelj zla“ da bi zatim na oko 300400 stranica objašnjavao zašto je to tako, bez prestanka se oduševljavajući njegovim stilom i mislima.
Bilo kako bilo, tek se mora prizanti da u svakom slučaju Nikolo Makijaveli zaslužuje pažljivo ponovno čitanje. I to ne radi toga da bi se kod njega naišlo na zabavne politčke anegdote. QUAND ERAT DEMONSTRANDUM (Što je i trebalo dokazati ). Mnogi su pogrešno razumeli njegovu politiku. Govorili su da je njegova misao ubila etiku u politici. Pročitajte neke od njegovih najlepših misli... Najlakši način da se proceni inteligencije vladara je da se pogleda u ljude koji ga okružuju. Ne poštuju titule ljude, već ljudi poštuju titule.
Svaka akciija nosi sa sobom rizik, tako da mudrost nije izbegavati opasnost (to je nemoguće), već izračunati rizik i delovati odlučno. Gde je volja velika, teškoće ne mogu biti velike. Što je više peska proteklo kroz peščani sat, to se jasnije vidi kroz njega. Mudar čovek uradi na početku ono što budala radi na kraju. Jedini način da se zaštitite od laskanja jeste da naterate ljude da shvate da vas neće uvrediti ako govore istinu.
Učenja italijanskog političkog filozofa Nikola Makijavelija, u današnje vreme popularno označena kao "makijavelizam", smatraju se pretečom i osnovom realpolitike. Njegovo najpoznatije delo je Vladalac, napisano 1513, a izdato pet godina posle njegove smrti, 1532. godine. U njemu je data rasprava o politici iz sasvim novog ugla, iz ugla efikasnosti.
Vladalac je u mnogome rezultat životnih, u prvom redu, političkih i diplomatskih iskustava Nikola Makijavelija. U njemu je objedinjeno iskustvo, sakupljano tokom karijere u državnoj službi slobodne Republike Firence nakon pada Medičijevih sa vlasti i posle njihovog progona iz Firence 1498. godine. Kao vladin službenik Makijaveli je putovao u diplomatske misije u različite evropske dvorove u Francuskoj, Nemačkoj i ostalim italijanskim gradovima-državama. Ali, kada su se proterani Medičijevi vratili u Firencu 1512. godine, otpušten je iz javne službe i morao je da se povuče iz političkog života. U progonstvu se posvetio književnosti i nauci. Rukopis Vladaoca započinje u drugoj polovini 1513. godine, a završava već za Božić iste godine. Svoje delo posvećuje onome ko ga je prognao, ali ko je jedini mogao da mu ukine progonstvo, Lorencu Medičiju novom vladaru Firence. Vladalac se smatra za prvi udžbenik racionalnog proračunavanja moći u istoriji političke filozofije. U njemu je Nikolo Makijaveli oblikovao opšta načela političke manipulacije i zloupotrebe, dao studije karaktera i principa vlasti i upečatljivo pokazao u šta se sve pod raznim izgovorima pretvara politička moć.
Da bi se ostvarile zamisli države, po Makijaveliju postoje dva načina, a to su zakon i sila. Pošto je zakon svojstven ljudima, a sila zverima, o n smatra da vladalac sme da upotrebi sva sredstva u
državnom interesu. On kaže: "Priroda ljudi je nepostojana; lako je ubediti ih u jedno, ali je teško
održati ih u tom ubeđenju. Zato je potrebno biti tako spreman da se, kada više ne veruju, silom nateraju da veruju."
Iako je u početku naišla na vrlo ograničen prijem, knjiga Vladalac je postala ne samo najosporovanija, već do danas jedna od političko -filozofskih knjiga o kojima se najviše raspravljalo. Izučavali su je vladari, a na njenim postavkama je stvoren nov stav u politici nazvan po Makijaveliju, "makijevalizam". Pojednostavljene analize Vladaoca Makijavelija ukazuju da je bitan politički cilj, između ostalog osvajanje i trajanje na vlasti, a da su sva sredstva dozvoljena za efikasno ostvarivanje zacrtanog cilja.
Otuda je nastalo načelo, nazvano "makijavelizam" po kojem ciljevi opravdavaju sredstva. Pojam "makijavelizam" ni do danas n ije izgubio svoje pogrdno značenje. Izraz makijavelistički opisuje usko, samo-interesno ponašanje, i vodi mnogim nepravilnim shvatanjima Makijavelijeve filozofije. Saveti Nikola Makijavelija iz Vladaoca se mogu smatrati beskrupuloznim, ali on sam upozorava da
realno ne treba mešati sa idealnim. U nastojanjima da objasni kako vladati u stabilnoj državi težio je i određenoj ravnoteži saveta koje upućuje vladaru i građanima. Polazeći od ocene da vladaoci, kao i građani mogu imati negativne osobine, i da opasno st dolazi potencijalno sa obe strane, cilj njegovih poruka je neophodnost izgrađivanja političkih pravila u kojima "umetnost vladanja" treba da se zasniva na ravnoteži antiteza u realnom životu. U ovoj knizi, Machiavelli tvrdi da su etika i politika dvije sasvim različite (i donekle suprotne) stvari, te
da se etika treba zanemariti da bi vladavina bila uspješna, tj. da bi se stvorio uspješan politički sistem. On je među prvim socijalnim misliocima spoznao je anatomiju politike, te i samu anatomiju države, kao jedne od formi izražavanja političkog života. Kod njega je država rezultanta interesa i potreba građana, a prevashodno je rezultanta volje samog vladara, kako bi se uvećala njegova moć i hegemonija. Politička sfera, osobito država kako su učili stari Grci treba da izražava opće dobro, da reproducira samo vrlinu. Machiavelli je uvidio da je to laž, obmana, predanje, te da se država uvijek manifestira kao izraz i sredstvo egoističke volje samog vladara. Međutim, ona je po svojoj anatomiji sfera moći. Ta moć je instrumentalizirana i samo je sredstvo u rukama vladaoca. Machiavelli uviđa da je historija svih oblika državnosti bila prevashodno historija manipulacije, instrumentalizacije, hegemonije, ekspanzije, te dolazi do određenja jedne nove discipline, poli tičke antropologije, čiji je fundament da je čovjek sredstvo za drugog čovjeka, a ne njegov cilj, ne njegov korjen. Ova politička antropologija se najbolje očituje kada je riječ o karakternoj strukturi samog vladara, kako je on mudar kao lisica, a jak kao lav. Ovdje mudrost nije u cilju humanizacije političke sfere, nego prevashodno njene instrumentalizacije, gdje je privatni, egoistički interes, vladajući interes čitavog društva i države. Machiavelli je uočio da su u političkoj sferi dozvoljena sva sredstva za realizaciju političkog cilja, a na ovaj način sama politika kao izraz života, je u suprotnosti sa univerzalnim, etičkim principima. Prema Machiavelliu politika, država ne proizvodi vrlinu, nego upravo njenu negaciju. Međutim, oficijelno u sferi politike i države uvijek se postuliraju univerzalni, krajnji ciljevi, koji su moralno i etički obojeni. Ali, ako su dozvoljena sva sredstva za realizaciju tih c iljeva, onda se postavlja jedno fundamentalno
pitanje: „Da li se barbarskim sredstvima, metodama koji su ahumanog karaktera može ostvariti humani cilj?“
Iz ovoga se može izvesti zaključak, da su u političkoj sferi sredstva u sukobu, sa humanim ciljevima. Ovo stajalište u političkoj teoriji, da su sva sredstva dopuštena u realizaciji datog cilja se definir a kao Machiavellizam.
Iz ovakve političke anatomije gdje su sva sredstva, dozvoljena za realizaciju zadatog cilja proizilazi jedno novo stajalište: „Tko stoji na putu u realizaciji cilja, taj je naš neprijatelj! Dakle, ko nije sa nama, taj je protiv nas! J er sfera politike svojom imanentnom, logičkom nužnošću uvijek kod svojih podanika traži priznanje, legalitet, legitimitet, samoafirmaciju, te ako je u društvu sve harmonično, onda politika nema određeno značenje, važnost. To njeno priznanje nema težinu, te ona imanentnom nužnošću proizvodi neprijatelje, kako bi se afirmirala.“ Ovakvo određenje politike o kojem je pisao Machiavelli početkom 16. vijeka predstavlja našu suvremenost. Da cilj opravdava sredstvo, da ko nije sa nama taj je protiv nas, predstavlja jednu bitnu odliku totalitarnih sistema, nacizma na zapadu, staljinizma na istoku u 20. vijeka. "Jedna promena uvek ostavlja razloge za ostvarivanje nove promene." Nikolo Makijaveli (1469-1527) politicki je filozof iz doba renesanse cija se ucenja, u danasnje vreme popularno oznacena kao "makijavelizam", smatraju pretecom i osnovom realpolitike. Delo "Vladalac" (Il Principe) objedinjuje njegovo iskustvo, sakupljano tokom karijere u drzavnoj sluzbi slobodne Republike Firence nakon pada Medicijevih sa vlasti, i znanje koje je zadobio kao kancelar i sekretar druge kancelarije,a nadogradio cestim putovanjima po dvorovima sirom Evrope. Stoga, sistematizovano politicko gradivo koje cini "Vladaoca", smatra se njegovim najpoznatijim i svakako najuspesnijim delom iako je svojim literarnim r adom, koji obuhvata izmedju ostalog i pesme i komedije u prozi, ostavio znacajan t rag u knjizevnom opusu renesansne umetnosti. Makijavelijev trnovit i neizvestan put ka drzavnoj sluzbi isprepletan je i cvrsto povezan sa, podjednako nestalnom, vlascu porodice Medici u Firenci, koja je diktirala njegovo gubljenje i ponovno vracanje polozaja sve dok nije bio optuzen i uvucen u aferu oko neuspele zavere protiv ove porodice, kada biva osudjen i mucen. Blagoscu jednog od potomaka porodice Medici, pape Lea X,biva oslobodjen od teske presude. Tada zapravo i pocinje najplodonosniji period njegovog knjizevnog stvaralastva kada na imanju San Kosano nadomak Firence, provodi zivot u miru i intelektualnoj prepisci sa svojim prijateljem Franceskom Vitorijem, pocev od godine 1513-te. Ta znacajna prepiska, pored pisma Lorencu de Mediciju Velic anstvenom kome delo i biva posveceno, svojevrstan je uvod u "Vladaoca" u kome se daju naznake uticaja i razloga koji su ga naveli na pisanje ovog dela. Poznat po zastupanju strogih i okrutnih politickih ideja, Makijaveliju se pripisuje recenica "Cilj opravdava sredstvo" iako je on, u ovom obliku, nije definisao ni u jednom svom delu. On kaze: "Treba napomenuti da se ljudi moraju ili pridobiti ili unistiti, jer se svete za male uvrede, dok za velike ne mogu; stoga nasilje treba sprovoditi tako da se ne moras bojati osvete. " "Priroda ljudi je nepostojana; lako je ubediti ih u jedno, ali je tesko odrzati ih u tom ubedjenju. Zato je potrebno biti tako spreman da se, kada vise ne veruju, silom nateraju da veruju." U dvadeset i sest glava, susrecemo se sa politikom i vojnim potezima kralja Luja XII-og i naznakom na pet gresaka koje je ovaj vladalac pocinio i izgubio vlast; sa pohvalom i opisom strategije Rimljana u osvajanju i cuvanju vlasti u Milanu; sa Darijevom drzavom i surovim i nasilnim rezimom Agatoklea; sa Hijeronimom Sirakuzaninom kao primerom na koji nacin se od "privatnog lica" moze postati vladalac..
Uz mnostvo drugih primera, Makijaveli je rasclanio a potom opet objedinio svoju politicku svest uvodeci temelje u ono sto ce kasnije biti poznato kao vojna strategija i politika ratovanja. Ipak, treba imati na umu da je prilikom pisanja "Vladaoca", autor cesto odstupao od istorijski poznatih cinjenica zarad zelje da plasira svoje ideje i potkrepi vlastita tvrdjenja, sa izuzetkom Rimske istorije na koju je gledao sa blagonasklonoscu. Na kraju, sustina njegovih ideja moze se sazeti i sagledati u jednom od najvise citiranih delova "Vladaoca": " Tu se sad postavlja pitanje: da li je bolje da te ljudi ljube ili da te se boje. Odgovor je, da bi najbolje
bilo i jedno i drugo; no kako je to dvoje teško sastaviti, mnogo je sigurn ije, da te se ljudi boje, negoli da te ljube, ako već oboje ne možeš postići. Jer o ljudima se uopšteno može kazati: nezahvalni su, nepouzdani, pritvorni, izbegavaju opasnosti i pohlepni su za dobitkom; dok im dobro činiš, tvoji su, nude ti svoju krv, imet ak, žene i decu, kako sam vam već kazao, kad je potreba daleko; no kad se nevolja primakne, okreću se. Propada vladar, koji se posve oslonio na njihove reči, pa se nije ni na šta pripremio; jer prijateljstva, koje se dobijaju za platu, a ne veličinom i plemenitošću duha, kupuju se, a ne poseduju, pa se u pravo vreme ne mogu upotrebiti. Osim toga, ljudi se manje ustručavaju da uvrede nekoga, koji želi da ga ljube, nego li nekoga, koji im uliva strah; jer ljubav se podržava vezom zahvalnosti, samo što ljudi, budući da su opaki, tu vezu raskidaju, kad god im je to od koristi; strah se pak podržava neprestanom pretnjom kazne."
Misli italijanskog filozofa bazirane na principima prilagođavanja mogućnostima političara u datim političkim uslovima bez vere u idealizam, moralna ograničenja i bilo kakvu utopijsku viziju srećnog društva, iako napisane davne 1513. kroz vekove su se tumačile u korist brojnih narednih svetskih Vladaoca zbog čega su postale osnov realpolitike na koju su se pozivali fašisti, antifašisti, kom unisti, liberali, staljinisti, pa i demokrate.
Dok je većina pisaca pre njega mešala politiku sa etikom i verom, Nikolo Makijaveli (1469 -1527) je oštro zapažao nivo političke moralnosti šesnaestog veka i imao hrabrosti da tvrdi da je politika samo politika i da ne treba mešati realno sa idealnim. Kako su njegove teze, dileme i sumnje upućivale na zaključak da vladar nije vezan nikakvim moralnim kočnicama, pa da samim tim moral i politika nemaju nikakvih dodirnih tačaka, Kardinal Pavle ga je proglasio čovekom čije je pero zaposeo lično satana, dok ga je Fridrih Veliki nazvao „doktorom nevaljalstva”. Od tada do danas prošlo je pet vekova, a njegove misli i dalje spadaju u red onih o kojima se najviše diskutuje i koje se na različite načine tumače: Prvi metod za procenjivanje inteligencije vladara jeste posmatranje ljudi kojima se okružio.
Nivo političke moralnosti u XVI veku verovatno nije bio ništa gori nego u bilo koje drugo doba, ali je tadašnja diplomatija, možda zato što se još nije učvrstila, bila veoma lukava, često prožeta svakavim prevarama i podvalama, pa i izdajnička. Niko nije bio bolje upoznat sa ovakvom političkom atmosferom od Makijavelija koji je nakon progona Medičija (1494) služio Firentinsku Republiku kao kancelar, sekretar i ambasador kod Luj a XII, Čezara Bordžije i pape Julija II. O čovečanstvu možemo reći da je nestalno, licemerno i pohlepno. Nikolo Makijaveli
Njegov trnovit put političara bio je isprepletan nestalnom vlašću porodice Mediči. Nakon isterivanja Francuza iz Italije 1512. firentinska vlada je zbačena, a ova porodica ponovo uspostavljajući vlast, optužila je Makijavelija za saučesništvo u neuspeloj zaveri koja se kovala protiv njih. Odveden je u zatvor gde je optužen i mučen. Kada ga je konačno jedan od potomaka porodice, papa Leo X spasao, povukao se u kuću van grada u kojoj je imao dosta vremena da sa distance posmatra protekle događaje i razloge koji su do njih doveli, što ga je učvrstilo u uverenju da politika treba da se procenjuje isključivo na osnovu postignutih rezultata, a ne na osnovu sredstava kojima se služila za postizanje ciljeva. Tada, nedaleko od njegove rodne Firence, je nastao najplodonosniji period njegovog književnog stvaralaštva. Mada je ljude smatrao u osnovi antidruštvenim i anarhičnim bićima, Makijaveli je v erovao da je moguće vaspitati čoveka tako da želi čvrstu vladavinu. Sama snaga bila je važna zato što „sreća neće pomagati onima koji sami sebi neće da pomognu”, a da bi se u sadašnjosti izbegle greške, potrebno je proučavati prošlost i podržavati njene uspešne ljude. Primere političke mudrosti Makijaveli je nalazio u rimskoj republici i njenom uravnoteženom društvu, efikasnom konzulatu, građanskoj miliciji i veri koja povezuje društvo. Iako je u duši bio republikanac, bio je spreman da despotizam prihvati kao odgovor na potrebe Italije tog vremena. Svoje misli je otelotvorio u njegovom najpoznatijem delu Vladalac (1513) u kome je razradio teoriju
prema kojoj vladar (u širem smislu političar koji ima moć) treba da upravlja državom u interesu njenog jačanja ne vezujući se nikakvim moralnim zakonima i sentimentalnim obzirima. Iako je njegova misao bila samo reč o pokušaju realističnog traženja balansa između javnog i privatnog interesa radi stvaranja efikasne države, ova knjiga je neretko cinično ocenjivana i s vrstavana u „svojevrsni priručnik za političko vladanje uz okrutne i nemoralne metode”. Ovako iskrivljena interpretacija istrgnuta iz konteksta celine Vladaoca i posmatrana van vremena u
kome je nastala, posužila je za stvaranje čitave jedne političke dokt rine nazvane makijavelizam. Danas se njegovo ime često vezuje za čuvenu rečenicu: „Cilj opravdava sredstvo” koja je postala credo raznih političkih opcija, iako poznavaoci njegovog opusa tvrde da se u ovakvom obliku ne može pronaći ni u jednom od njegovih brojnih dela. Ko želi da neprekidno niže uspehe, mora se prilagođavati vremenu u kome živi. Nikolo Makijaveli
Vladalac ili mislilac? Kako god da ga nazivali i tumačili, njegove reči iskrivljene suštine su ostale duboko upisane u umu brojnih narednih vladara, a njegova iskonska misao jedna velika tajna.
