VİDALI BİRLEŞTİRMELER MAKİNA: Güç iletme, değiştirme veya biriktirme gibi işlevlere sahip; civata, kama, yatak, mil, dişli çark gibi makina elemanın birleştirilmesiyle meydana getirilen sistemdir.
MAKİNA ELEMANLARI Bağlama El.
Destekleme El.
Enerji Depolama El.
Güç Aktarma El.
İrtibat El.
Yaylar
Dişli Çarklar
Kaplin
Vida
Akslar
Kama
Miller
Sürtünmeli Çarklar
Kavrama
Pim
Yataklar
Kayış, Kasnak
Fren
Kaynak Perçin
BİRLEŞTİRME: Bir makinaya ait kısımların çeşitli makina elemanları kullanarak veya kullanmadan biraraya getirilmesidir.
MAKİNA ELEMANLARININ BİRLEŞTİRİLMESİ Hareketli Birleştirmeler
Sabit Birleştirmeler
SÖKÜLEBİLİR
SÖKÜLEMEYEN
Vidalı Birleştirmeler
Kaynaklı Birleştirmeler
Kamalı Birleştirmeler
Lehimli Birleştirmeler
Pimli Birleştirmeler
Perçinli Birleştirmeler
VİDALI BİRLEŞTİRMELER Vidalı birleştirme: Gövdesi üzerine diş açılmış bağlama elemanları ile yapılan sökülebilir birleştirmedir.
VİDALAR - VİDA DİŞLERİ CİVATALAR SOMUNLAR SAPLAMALAR
HAREKETLİ BİRLEŞTİRME ELEMANLARI
Sıkma Aparatı
VİDALI BİRLEŞTİRME VE ELEMANLARI
VİDA ELEMANLARI – Vida Dişleri (TS 61-Tanımlar) Helis Vida dişi Dış vida İç vida Vida boşluğu Diş üstü Diş dibi Vida adımı Diş yüksekliği Diş profil açısı Anma çapı Bölüm dairesi vb.
HELİS: Bir eksene, belirli uzaklıktaki bir noktanın, eksen doğrultusunda aldığı
yol ile bu noktanın açısal yolunun a/2 oranı sabit kalmak şartıyla çizdiği yörüngedir.
Tan = P/(d)
VİDA:
Belirli bir açı altında birbirini kesen helis yüzeylerin meydana getirdiği geometrik şekillerdir.
VİDA ELEMANLARI
Dış/İç vida: Bir silindirin dışında/içinde oluşan vida. Vida dişi/boşluğu: Bir silindirin yanal yüzeyinde, belirli bir açıyla birbirini kesen helis yüzeylerin oluşturduğu sürekli çıkıntı/girinti. Diş üstü/dibi: Bir vida dişinde/boşluğunda, iki komşu diş yanının birleştiği yüzeysel kısım. Adım: Bir dişin veya bir vida boşluğunun, bir devirde vida eksenine paralel bir doğru üzerinde aldığı yol. Profil açısı: İki komşu diş yanı arasındaki açı.
VİDA PROFİLİ Vida profili: Vida ekseninden geçen bir düzlemle vidanın kesişmesi sonucu oluşan profil.
VİDA ELEMANLARI
Kalın dişli vida (Normal vida): Herhangi bir vida anma çapı için, seçim dizisinden en büyük adımı içeren genel kullanınımlı vidadır. İnce dişli vida: Herhangi bir vida anma çapı için, kalın diş vida adımından daha küçük adımlı vidadır. Genellikle boru vidalarında kullanılır. Aynı çap için, dişler normal vidaya göre daha sık.
VİDALARDA AĞIZ SAYILARI
• Diş yüksekliğinin az, adımın fazla olmasının istendiği durumlarda çok ağız. • Su şisesi kapağı, dolma kalem kapağı vb. yerlerde. • 2 ağızlı ise 120º, 3 ağızlı ise 180 º, ........... Açıyla..
SOL VE SAĞ VİDALAR
Sağ vida (RH) : Eksen yönünde bakıldığında, saat ibresi yönünde kıvrılan ve eksen doğrultusunda ilerleyen vida. Sol vida (LH): Eksen yönünde bakıldığında, saat ibresinin ters yönünde kıvrılan ve eksen doğrultusunda ilerleyen vida.
VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI (TS 61) Dişin açıldığı yer bakımından
Yön bakımından
Ölçü sistemi bakımından
(Metrik)
Ağız sayısı bakımından
(Parmak) (Çok ağızlı)
(Tek ağızlı)
VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI Diş profiline göre Üçgen
Trapez
Metrik
Yuvarlak
Testere
Kare
Withworth
Üçgen: Tepe açısı 55o ve 60o. Bağlantı amaçlı kullanılır. Trapez: Hareket vidası olarak preslerde, krikolarda, vanalarda, torna ve freze tezgahlarının tabla ve konsol millerinde kullanılır. Testere: Diş açısı 33o ve profili testereye benzer olan vida. Tek yönlü aşırı yüklemelerde, özellikle preslerde kullanılır. Yuvarlak: Diş dibi ve tepesi yuvarlatılmış, tepe açısı 30o ikizkenar üçgen vida. Keskin kenarlı olmadıklarından gereksiz maddeler, toz kum ve pastan daha az zarar görürler. Bu nedenle kirli su vanalarında, düzgünlük gerektirmeyen ampullerde ve gereci plastik ve cam gibi kırılma tehlikesi olan yerlerde kullanılır. Kare: Kuvvet ve hareket iletiminde kullanılır. Kare vidanın standardı yoktur.
VİDALARIN AÇILMASI
El kılavuzu 3 tane kısa, makina kılavuzu 1 tane uzun kılavuzdur.
VİDALARIN AÇILMASI
Torna kalemi, metrik için 60º bilenir. Mastarla kontrol edilir.
METRİK ISO STANDART VİDA DİŞ ÖLÇÜLERİ
Adım=Hatve=PITCH Not: Vidalar dipten sıkmaz, yan yüzeyden sıkar. Yalama olmasın diye civata üstüyle somun dibi sürtünmemeli. Withworthta civata üstü yuvarlak, somun dibi üçgen.
METRİK ISO STANDART VİDA DİŞ ÖLÇÜLERİ
Vida tablosu imalata yönelik, ÇİZİME DEĞİL...
EN ÇOK KULLANILAN STANDARD VİDALAR TS 61/3 TS 61/60 TS 61/95 TS 61/114 TS 5466 TS 10036
: Metrik ISO : Trapez : Testere : Yuvarlak : Withworth boru vidalar : Metrik konik dış vida
Metrik ISO normal diş vida gibi standartlaştırılmış vidaların (Ör: Metrik ISO ince diş, Metrik ISO trapez, testere, yuvarlak ve withworth vidalar vb.) aksine, KARE VİDANIN STANDARTI YOKTUR. Tavsiye niteliğinde çizelgeler mevcuttur.
VİDA DİŞLERİNİN ÖLÇÜLMESİ
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Diş üstü çapı ölçülür. Diş adımı ölçülür. Ağız sayısı için vidanın dairesel kısmına bakılır. Bulunan değerler standart çizelgeyle karşılaştırılır. Kesin sonuç için diş tarağı kullanılır. Varsa kontrol mastarı kullanılır.
VİDA DİŞLERİNİN GERÇEK GÖRÜNÜŞLERİ
Gerçek görünüşlerinin çizilmesi oldukça zordur ve zaman alıcıdır.
VİDA DİŞLERİNİN TEKNİK RESİMDE GÖSTERİLMESİ TS EN ISO 64106410-1
DIŞ VİDA ÇİZİMİ
VİDALARDA DAİRESEL GÖRÜNÜŞLER
KONİK DIŞ VİDA
Konik vidalar yarım turda bütün dişler sıkar. Konik vida açmak tornada özel teknikler (uzun koniklerde punta kaydırma ve sevk kızağı kullanma, kısa koniklerde suport) gerektirir. Sondaj borularda görülebilir. Hem büyük güç taşıyor, hem 2-3 turda tamamen sıkar, ayrıca sızdırmazlık sağlar. Boru dişleri, sıhhi tesisatlar konik dişlidir.
KESİTLERDE DIŞ VİDALAR
Kesitlerde dış vidalar enine kesilir, BOYUNA KESİLMEZ. Dış vida gösteriminde bir değişiklik olmamakla birlikte; • Vida uçlarındaki pah çizgisi değişir. • Vida sonu çizgisi KESİK olarak çizilir. • Bu durum genellikle, borulara açılan vidalarda görülür.
YARIM VE KOPARILMIŞ GÖRÜNÜŞLERDE DIŞ VİDALAR
GÖRÜNMEYEN DIŞ VİDALAR
Çizilen görünüşte, vida açılmış yerin arkada kaldığı durumlarda, • vida diş dibi veya • diş dibi ve diş üstü KESİK ÇİZGİ ile çizilir.
NORMAL GÖRÜNÜŞTE İÇ VİDA
KESİTLERDE İÇ VİDALAR
GERÇEK ŞEKİLDE VİDA MONTAJI
TEKNİK RESİMDE VİDA MONTAJI
ÇEŞİTLİ VİDA DEMONTAJ VE MONTAJLARI
ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI – Kör Delik
ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI
ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI - Borular
VİDA UÇ BİÇİMLERİ (TS 5413)
* * Bu ders kapsamında en çok kullanacağımız vida uç biçimi...
VİDA UÇ BİÇİMLERİ (TS 5413)
İÇ VE DIŞ VİDA SONLARI (TS 5265)
VİDA SONLARININ AÇILMASI
Vida sonundaki kanal; kalem çarpmasın ve somun tam sıksın diye verilir.
KÖR DELİKLERDE VİDA SONU (TS 5265)
• Delik derinliği-vida diş boyu = e1 ≈ 0.5D • Uç açısı çizimde 120º. Gerçekte 118º.
VİDA ÇAP ÖLÇÜLERİ
″ ″
VİDA ÇAP ÖLÇÜLERİ
DIŞ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
İÇ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
İÇ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
STANDART OLMAYAN VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
Standart olmayan kare vidaların ölçülendirilmesinde; koparılmış kesit alınarak adım, diş boşluğu ve diş derinliği verilir.
VİDALI BAĞLAMA ELEMANLARININ MALZEMELERİ Malzeme cinsi ve TS numarası
Semboller Dayanım sınıfı
Sade karbonlu çelik TS 3576
3.6-4.6-5.6-5.8-6.8 Sade karbonlu 8.8-9.8-10.9-12.9-Sertl. ve menevişl.
Paslanmaz çelik TS 4177
Demir olmayan alaşımlar TS 7011 Somunlar için sade karbonlu çelik TS 5957 Somunlar için sertlik dereceleri
Çelik sınıfı
Nitelik sınıfı
Özellik
A1-A2-A4
50-70-80
Östenitik
C1-C3-C4
50-70-80
Martenzitik
F1
45-60
Ferritik
Aluminyum alaşımları: Al1-Al2-Al3-Al4-Al5-Al6 Bakır alaşımları: Cu1-Cu2-Cu3-Cu4-Cu5-Cu6-Cu7 0.8D>m>0.5D
m>0.8D
04-05
4-5-6-8-10-12 11H-14H-17H-22H
VİDA MALZEMELERİ 8.8 Dayanım sınıf numarası (Sertleş (Sertleştirilmiş tirilmiş ve meneviş menevişlenmiş lenmiş Sade karbon’ karbon’lu çelik)
Akma gerilmesi = (8x8)x10 = 640 N/mm2 Çekme dayanımı = (8x100) = 800 N/mm2
SADE KARBONLU ÇELİK İŞARETLEMESİ (TS 5576)
PASLANMAZ ÇELİK (TS 4177) ve DEMİR DIŞI MALZEME (TS 5385) İŞARETLEMESİ
SOMUNLARIN İŞARETLENMESİ (TS 3611 vd.)
Şekil ve kural olarak civatalarla aynı.
İMALAT KALİTELERİNİN SINIFLANDIRILMASI TS 80 ve TS 9603 Sade karbonlu çelikler A-orta, B-orta kaba, C-kaba, F-ince Paslanmaz ve yüksek ısıya dayanıklı çelikler T1-ince, T2-orta, T3-orta kaba
BAĞLAMA ELEMANLARININ GÖSTERİLİŞİ (TS 8201 [ISO 8991])
Genellikle, standart bağlama elemanlarının imalat resimleri çizilmez. Bunun yerine, tüm özelliklerini anlatan ifadeler kullanılır.
BAĞLAMA ELEMANLARININ GÖSTERİLİŞİ
CİVATA VE VİDALAR CİVATA: Somun kullanılarak parçaları sökülebilir şekilde birleştiren, sıkma momenti genellikle somuna uygulanan, altıgen vb. başı olan, gövdesine vida dişi açılmış bağlama elemanı. VİDA: Somun kullanmadan parçaları sökülebilir şekilde birleştiren, sıkma momenti genellikle vida başına uygulanan, altıgen vb. başı olan, gövdesine vida dişi açılmış bağlama elemanı. TS’de Tamamı CİVATA. VİDA TANIMI PİYASADA YAYGIN.
CİVATA VE VİDALARDA ANMA BOYLARI
CİVATA VE VİDALARDA ANMA BOYLARI
CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
ALTI KÖŞE BAŞLI CİVATA ÇİZİMİ
ALTI KÖŞE BAŞLI CİVATA ÇİZİMİ
ALTI KÖŞE BAŞLI CİVATA ÇİZİMİ
Sayfa 29, M16x40 ALTI KÖŞEBAŞLI CİVATA PRATİK ÇİZİM AUTOCAD ile h1 diş derinliği = 0.1d D3 diş dibi çapı = 0.8d R3 cıvata başı yan yarıçapı = e/2
ÖRNEK (çapa bağlı pratik çizim)
ÖRNEK (MECHANICAL) Cıvata Çizimi Altıköşe Başlı ISO 4014 M30x110 (Normal Diş) Ölçülendiriniz.
SAPLAMALAR
SAPLAMA: Her iki ucuna vida açılmış başsız bağlama elemanıdır. •Saplamanın bir tarafı parçalardan birine bağlandıktan sonra, diğer tarafı ikincisine serbest geçirilerek, bir somun yardımıyla parçaları çözülür şekilde birbirine bağlar. •Sık sık sökülüp takılan civatalarda, takıldığı yerin dişleri zamanla bozulur. Özellikle Al bloklardaki dişler çabuk bozulur. Buralarda saplama kullanılır. •Saplamalar başsız oldukları için, kolay takabilmek için iki vida arasına AA açılır, kontra somun kullanılır veya özel saplama anahtarı kullanılır.
SAPLAMALAR
ÖRNEK (MECHANICAL) Saplama Çizimi Saplama DIN 835 Normal Diş M16x80 Ölçülendiriniz.
SOMUNLAR
SOMUNLAR SOMUN: Ortasında vida açılmış deliklerden civata, saplama vb. takılarak parçaları birbirine bağlayan, anahtar, tornavida veya elle sökülüp takılacakşekillerde yapılan elemanlara somun denir.
Kopilya: çatal pim veya maşalı pim de denir. Taçlı somun-kopilya kesin frenleme, yaylı rondela ve kontra kısmi frenleme
RONDELA Rondela: Civata başı ve somun arasında kalan parçalarda, sıkma kuvvetini daha geniş bir yüzeye yaymak, somun ve parça yüzeylerinin bozulmasını önlemek gibi amaçlarla kullanılan makina elemanıdır.
DÜZ RONDELA
• pah ile geriye kalan kısım yarı yarıya.
MONTAJ RESMİNDE DÜZ RONDELA
S= 0.2d d2= 2d
YAYLI RONDELA
MONTAJ RESMİNDE YAYLI RONDELA
S= 0.2d d2= 1.75d 45º çizgiler merkez çizgiden başlıyor.
CİVATALI BİRLEŞTİRME RESİMLERİ
CİVATALI BİRLEŞTİRME RESİMLERİ
SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME
SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME
SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME
ÖRNEK (MECHANICAL) Sayfa 36 Önden Görünüş AltıKöşebaşlı M30 Cıvata somun birleştirmesini yapınız? Civata 6 köşe başlı M30 ISO 4014 (Regular thread) Delik M30 (ISO 273) Rondela M30 (ISO 7089) Somun 6 Köşe başlı M30 (ISO 4032)
SOMUNSUZ CİVATA İLE BİRLEŞTİRME
SAPLAMA UCUNUN MONTAJI
ÖRNEK (MECHANICAL) Sayfa 37 AltıKöşebaşlı M30 Vida birleştirmesini yapınız? Civata 6 köşe başlı M30 ISO 4014 Rondela M30 (ISO 7089) Delik1 M30 (ISO 273) Delik2 M30 ISO 262 (Regular Thread)
HAVŞA VE SİLİNDİR BAŞLI VİDALARLA BİRLEŞTİRME
HAVŞA: Dışarıda kalması istenmeyen konik veya silindirik civata başları için parçaya açılan özel yuvadır.
HAVŞA
HAVŞA
DEMONTE HAVŞALI BİRLEŞTİRME
HAVŞALI BİRLEŞTİRME MONTAJI
