VAIKRANTHA Aparna.V.N
INTRODUCTION Vaikrantha mainly comes under 2 groups – Maharasa & Uparatna Maharasa- RRS, RPS, RasaHridayaTantra, Rasapaddati, RasendraChudamani, RasaKamadhenu Uparatna- RRS, Rasatarangini, Rasarnava Uparasa-Rasamanjari, Rasendra Sara Sangraha
MYTHOLOGICAL ORIGIN
दै त्येन्द्रो माहिषः हिद्धः ििदे विमुद्भवः । दु र्ाा भर्वती दे वी तं शूलेन व्यमदा यत् ।। रि-२.५६ ।। तस्य रक्तं तु पहततं यत्र यत्र स्थितं भुहव । तत्र तत्र तु वैक्रान्तं वज्राकारं मिारिम् ।। रि-२.५७ ।।
From blood of Mahishasura. On the shores of Vaikranti river. (Rasopanishad) From unformed or deformed diamonds.(AP)
History Kautilya Arthasasthra-vaikrantaka dhatu No explanation in Brihattrayi After 8 AD found in all texts
Occurrence – हवन्ध्यस्य दहिणे वास्ि ह्य् उत्तरे वास्ि िवा तः । --RRS Originates on that rocks on which water from heaven falls. South of Vindhya.(Rasarnava)
COLLECTION
यत्र िेत्रे स्थितं चैव वैक्रान्तं तत्र भैरवम् । हवनायकं च िम्पूज्य र्ृह्णीयाच्छु द्धमानिः ।। रि-२.६१ ।। After pooja of Lord Ganesha & Lord Bhairava.
NIRUKTHI हवकृन्तयहत लोिाहन तेन वैक्रान्तकः स्मृतः ।। रि-२.५८ ।। Can cut Metals. The Word comes from Vi+ Krnta which means to cut uÉæ¢üÉÎliÉ iÉÏU xÉÇpÉÔiÉÇ UxÉ uÉæ¢üÉliÉMü: xqÉ×iÉ: | U.E. ÌuÉM×üiÉÉ uÉeÉë ZÉÇQûÉ uÉæ¢üÉliÉÉZrÉÇ pÉeÉÎliÉ iÉå | AÉ.mÉë. uÉeÉëuÉiÉç xÉuÉïUÉåaÉÉhÉÉÇ WûUhÉÉrÉ rÉSxiÉÑ CSqÉç | kɨÉå ÌuÉ¢üÉÎliÉqÉç AiÉÑsÉÉÇ uÉæ¢üÉliÉÇ MüjrÉiÉå iÉiÉ|| U. iÉ.
SYNONYMS
Vaikranta
Vikranta
Jirna Vajram
Kuvajram
Kshudra Kulisha
VAIKRANTHA SWARUPA अष्टास्रश् चाष्टफलकः षट् कोणो मिृणो र्ुरः । शुद्धहमहितवणैश्च युक्तो वैक्रान्त उच्यते ।। रि-२.५२ ।। Having 8 sides,8 planes,6 angles, smooth, heavy, clear, multi colured. Above + krishna varna- Ay.Pr. Above + sita, peeta, asita, aruna varna.- R.T.
VARIETIES
श्वेतः पीतििा रक्तो नीलः पारावतप्रभः । मयूरकण्ठिदृशश्चान्यो मरकतप्रभः ।। रि-२.५९ ।।
दे िहिस्द्धकरं कृष्णं पीते पीतं हिते हितम् । िवाा िाहिस्द्धदं रक्तं तिा मरकतप्रभम् । शेषे द्वे हनष्फले वज्ये वैक्रान्तहमहत िप्तधा ।। रि-२.६० ।। 7 varieties- Shveta -Sveta karma Pita -Pita karma Rakta Marakata prabha- Sarva siddhidam Nila/Krishna -Dehasiddhikaram Paravata prabha-Varjya Mayur kantha Sadrisha-Varjya
7 varieties in –
8 varieties – श्वेतो रक्तश्च पीतश्च नीलः पारापतच्छहवः । श्यामलः कृष्णवणाश्च कर्ुारश्चाष्टधा हि िः ।। रि-२.५३ ।।
A.P. 8 types- Sweta, Pita, Rakta, Krisna, Harita, nila, kapisa, karbura. 5 varieties by Rasopanishada – Hema Vaikranta Raupya Vaikranta Rasa Vaikranta Pushpa Vaikranta Vajra Vaikranta
Rasa paddhati Rasarnava Rasahridaya tantra Rasamanjari
NECESSITY OF SHODHANA AzÉÑ®Éå uÉeÉë uÉæ¢üÉliÉÇ ÌMüsÉÉxÉÇ SÉWûxÉliÉÌiÉÇ | mÉɵÉïmÉÏQûÉÇ iÉjÉÉ mÉÉhQÒÇû MÑüÂiÉå iÉæ: ÌuÉzÉÉåkÉrÉåiÉç || AÉ.mÉë. Asuddha vaikranta seva will cause – Kilasa, Daha, Parshwa sula, Pandu.
Shodhanaवैक्रान्तकाः स्यु स्िहदनं हवशुद्धाः िंस्वेहदताः क्षारपटू नि दत्त्वा अम्लेषु मू त्रेषु कुलत्थरम्भानीरे ऽिवा कोद्रववाररपक्ाः ।। कुलत्थक्वाथिंस्स्वन्नो वैक्रान्तः पररशुध्यहत । RRS Procedure – Swedana in Dolayantra for 3 days.
Swedana in Kulattha kwath for 1 yama. (Rasa jalanidhi)
Swedana in middle of surana kanda in Aswa mutra for 7 times.(Rasamritam)
By Nirvapa process -21 times in Haya mutra.(Rasendra chintamani) -7 times in Nirgundi swarasa.(Rasa jalanidhi)
MARANA
हियतेऽष्टपुटैर् र्न्धहनम्बुकद्रविंयुतः ।। रि-२.६४ ।।
-8 puta after adding sulphur & triturating in lime juice. -8 puta after adding gandhaka+ parada in lime juice.(R.Ar.) -5 gaja puta after adding gandhaka & hingula & triturating in lime juice.(R.T.)
वैक्रान्तेषु च तप्तेषु ियमूत्रं हवहनहिपेत् । पौनःपुन्येन वा कुयाा द्द्रवं दत्त्वा पुटं त्वनु । भस्मीभूतं तु वैक्रान्तं वज्रथिाने हनयोजययेत् ।। रि-२.६५ ।।
Nirvapana in Kumari swarasa, tanduliya swarasa & stanya for 7 times in each. Vaikranta will be obtained in powder form. (R.Jn.) Colour of Bhasma - Reddish
SATWAPATANA Triturate Vaikranta with Gomutra, Mocha, Morata & Palasa kshara Add Nisha Kalka, Vajra kanda, Triphal churna. Add Tankana, Laksha, Navasadara Add Meshashringi Made into small ball Intense Heat in Musha Satwa Obtained
Colour of Satwa- Indragopa sama-Rasarnava Lohanibha- Rasa hridaya tantra Shanka kundendu sankash- A.P.
DOSE
iɨuÉÉÇzÉiÉÉå UÌ£üMüÉrÉÉ ÂSìÉÇzÉÉå mÉëÍqÉiÉÇ qÉ×iÉÇ| uÉæ¢üÉliÉ: mÉërÉÑlgÉÏiÉ oÉsÉMüÉsÉɱmÉå¤ÉrÉÉ || U.iÉ. - 1/24 ratti to 1/11 ratti. (5mg – 10mg)
PHARMACOLOGICAL PROPERTIES & THERAPEUTIC USES
Karma- Ayushprada, Bala varna kara, Vrishya, Prajnyaprada, Agni Dipana,Vishaghna, Rasayana, Medhya, yogavahi, Twachya. Vydhi Prabhava- Jwara, Kushta, Kshaya, Jara, Shosha, Pandu, udara, Shwasa, Kasa, Prameha, Shopha. Dosha Prabhava- Tridosha shamaka. Rasa- Shadrasa.(A.P.)
VAIKRANTA RASAYANA
भस्मत्वं िमु पार्तो हवकृतको िे म्ना मृ तेनास्ितः पादां शेन कणाज्यवेल्लिहितो र्ुञ्जाहमतः िेहवतः । यक्ष्माणं जयरणं च पाण्डु र्ुदजयं श्वािं च कािामयं दु ष्टां च ग्रिणीम् उरःितमु खान् रोर्ाञ्जयेद् दे िकृत् || RRS
-4 parts Vaikranta bhasma +1 part Swarna bhasma -Dose-120mg with Maricha, Vidanga & ghrita. Indications- Rajayaksma, jara, Pandu, Guda vikara, Shwasa, Kasa, Grahani, Uraksata, Mukha roga.
VAIKRANTA RASAYANA 2
-
-
िूतभस्माधािंयुक्तं नीलवैक्रान्तभस्मकं । मृताभ्रित्त्वमुभयोिुहलतं पररमहदा तम् ।। िौद्राज्यिंयुतं प्रातर्ुाञ्जामात्रं हनषेहवतम् । हनिस्न्त िकलान्रोर्ान्दु जयायानन्यभेषजयैः । हत्रःिप्तहदविैर् नॄणां र्ङ्गाम्भ इव पातकम् ।। RRS 1 part Vaikranta bhasma + ½ part parada bhasma + 1 ½ part Abhraka bhasma
Dose- 120mg with madhu & ghrita, in morning. Duration- 21 days.
VAKRANTA DRUTI
श्वेतवणं तु वैक्रान्तमम्लवेतिभाहवतम् । िप्तािान्नात्र िंदेिः खरघमे द्रवत्यिौ ।।RRS
Bhavana in Amlavetasa---then keep in strong sun light for 7 days.
YOGA Vijaya parpati Ratnaprabha vati Suchika bharana rasa Apurva malini vasant rasa
TOURMALINE / FLOURSPAR? 4 minerals having properties of Vaikranta 1. Flourspar 2. Felspar 3. Rock crystal 4. Tourmaline.
Majority accepts Tourmaline & Flourspar as Vaikranta.
TOURMALINE -From mines in Srilanka. -Chemical formula- K2OAl2O3 6SiO2/KAlSi3O6 Identification-Colour- commonly black, range from brown, violet, green, pink or mixture of colours. -Crystal habit- Parallel & Elongated. Acicular prisms sometimes radiating massive scattered grains. -Crystal system- Trigonal -Cleavage- Indistinct -Fracture- Uneven, small, conchoidal, brittle. -Hardness- 7 – 7.5
-Lustre- Vitreous sometimes resinous -Density- 2.8 -3.32 -Sp. Gravity- 3.06
VARIETIES OF TOURMALINE
Schroll
Dravite
Elbaite
Uvite
PROPERTIES Pyro electric & Plezo electric Blue- Improve communication skill Green- useful in insomnia Pink- for brain imbalance, anxiety Red- improve blood circulation
FLUORSPAR Crystallisation – Isometric, Hexoctahedral Colour – colourless, yellow, green, blue, white, grey, purple, black, brown, red, pink. Lustre – Vitreous to Dull Streak – Colourless Diaphenity – Transparent to translucent Cleavage – Perfect Fracture – conchoidal to uneven Elasticity – Brittle Hardness – 4 Uses- production of Hydro fluoric acid & Manufacture of glass.
SCOPE FOR FURTHER RESEARCH
Tourmaline or Flourspar ?
Whether it can be used in place of Vajra?
28-Oct-17
28