OSASUN-LARRIALDIAK EMHZ OSASUN-LARRIALDIAK OSASUNGINTZA
Osasun-logistika larrialdietan Maribel Ortiz Sánchez Eduard Aguayo Campoy Manel Tomás Gimen Gimeno o
Liburu honetan ageri diren jarduerak lanerako koaderno batean egin behar dira, ez liburuan.
Osasun-logistika larrialdietan Debekatuta dago, legeak ezarritako salbuespenetan izan ezik, jabetza intelektualaren titularren baimenik gabe l an hau edozein bide er abiliz bikoiztea, banatzea, jendaurrean zabaltzea edo moldatzea. Jabetza intelektualeko eskubide horiek urratzea jabetza intelektualaren aurkako delitutzat har daiteke (Zigor Kodeko 270. artikulua eta hurrengoak). Eskubide erreprografikoen Espainiako Zentroa (www.cedro.org ) arduratzen da eskubide horiek babesteaz.
© 2013, Maribel Ortiz Sánchez, Eduard Aguayo Campoy, Manel Tomás Gimeno © 2013, ALTAMAR, S.A. C/ Medes 8-10. 08023 (Barcelona)
ISBN: 978-84-15309-40-6 Lege-gordailua: B 8664-2013
Azalaren diseinua: Oriol Miró Genovart Barrualdearen diseinua: Oriol Miró Genovart Azaleko argazkia: © jonnysek - Fotolia.com Argazkiak:Big Stock, iStock-photo, Sistema d’Emergències Mèdiques, SUMA, Comunidad de Madrid, Comandos de salva mento El Salvador, Nils van der Burg, sporras, Fondo Altamar Konposizioa: Cristina Payà (www.sbeditorialdesign.com) Hemen inprimatua: GRAFO Itzulpenaren ardura: Laneki Elkartea Itzulpena: Bakun SL
Espainian inprimatua – Printed in Spain
Aurkezpena 3
Aurkezpena Liburu honetan, Osasun-larrialdiak heziketa-zikloko Osasun-logistika larrialdietan modulurako curriculumean ezarritako edukiak lantzen dira. Hondamendi bat gertatzen denean, logistikak baldintzatzen du, neurri handi batean, osasun-laguntza egokia emateko aukera, logistika horrek bermatuko baitu hondamendiaren gertalekuan beharrezko giza baliabideak eta baliabide materialak lehenbailehen eskura egotea. Gainera, horrelako egoeretan, askotan, osasun-beharrei erantzutea ez da mugatzen gertakariaren ondorioz zuzenean kaltetutako biktimak artatzera, baizik eta, horrez gain, biztanleriaren osasuna babesteko neurriak ere hartu behar izaten dira, nahitaez. Liburu hau zortzi unitate didaktikotan antolatuta dago, eta eduki hauek lantzen ditu: Hondamendiak eta katastrofeak. Bi kontzeptu horien azalpena ematen da, bai eta laguntza humanitarioarena ere. Erantzuna. Hondamendiari zer-nolako erantzuna eman behar zaion edo nola aurre egin behar zaion jakiteko, zer behar dauden baloratzen da. Erantzuna ematean zer jardun-fase izaten diren ere azaltzen da, eta kate logistikoa definitzen. Osasun-zerbitzuen hedapena. Hondamendi bat gertatu ondoren osasun-zerbitzuak nola hedatzen edo antolatzen diren azaltzen da, eta azpimarratzen da zeinen garrantzitsua den prozedurak eta materialak estandarizatuta eduki beharra. Hornigaien kontrola. Osasun-arlokoak ez diren hornigai batzuk ezinbestekoak dira biztanleriaren osasuna babesteko, eta, horregatik, hornigai horiek zein diren eta nola kudeatu behar diren azaltzen da unitate honetan. Hondakinen kudeaketa. Zenbait hondamenditan, oso ohikoa da epidemia-agerraldiak izatea. Unitate honetan azaltzen den bezala, hondakinak egoki ez kudeatzearekin lotuta dago arrisku hori. Hilotzen kontrola. Hondamendi eta katastrofeetan, biktima ugari izaten dira. Halakoak gertatzean, beraz, funtsezkoa da hilotzak nola berreskuratu eta maneiatu behar diren jakitea. Komunikazioak. Hondamendi eta katastrofeei aurre egiteko, ezinbestekoa da horretan diharduten taldeak elkarren artean ondo koordinatzea, eta, horretarako, funtsezkoa da komunikazio-sistema efikaza erabiltzea, bai eta pertsonalak sistema hori ondo ezagutzea ere. Ebakuazioak. Azkenik, osasun-laguntzako kateak eta ebakuazioko noriak zer diren azaltzen da, bai eta ebakuazioko osasun-txartelak nola erabiltzen diren ere. Zinez espero dugu, batetik, liburu hau moduluko irakasleentzat lagungarria izatea, eta, bestetik, proposatutako jardueren bidez, ikasleek arazorik gabe eskuratu ahal izatea osasun-larrialdietako teknikariaren lanbiderako gaur egun behar dituzten konpetentzia profesional, pertsonal eta sozialak.
Egileak
4 Aurkibidea
Aurkibidea
1. u n i ta te d i d a k t i ko a Katastrofeak eta larrialdi-sistemak ................................ 6 1.1. Osasun-logistika larrialdietan eta katastrofeetan. . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.1.1. Arreta, egoera katastrofikoetan . .
7
1.1.2. Logistikaren garrantzia. . . . . . . .
9
2.3.1. Hondamendirik gabeko edo hondamendien arteko fasea . . .
41
2.3.2. Alerta edo hondamendi aurrekoa ................... 42 2.3.3. Inpaktu-fasea................................. 43 2.3.4. Larrialdi-, sorospenedo isolamendu-fasea ......................44
1.2. Hondamendiak eta katastrofeak ............... 10
2.3.5. Berreraikitze- edo lehengoratze-fasea ........................... 45
1.2.1. Hondamenditik katastrofera ............ 10
2.4. Kate logistikoa .......................................... 47
1.2.2. Katastrofe-arriskua ............................ 12
2.4.1. Antolaketa ......................................... 47
1.2.3. Hondamendi eta katastrofe motak
14
2.4.2. Plana.............................................. 47
1.3. Babes Zibila .............................................. 16
2.4.3. Hornidura humanitarioak ............... 48
1.3.1. Babes Zibilaren funtzioak ................ 17
2.4.4. Kate logistikoa................................. 51
1.3.2. Babes Zibileko boluntarioak ............ 18 1.4. Osasun-larrialdietako sistemak ...................19 1.4.1. Eredu angloamerikarra ......................19 1.4.2. Eredu europarra.............................. 20 1.4.3. Eredu espainiarra ..............................22 1.5. Ekintza humanitarioa................................24 1.5.1. Ekintza humanitarioaren printzipioak ...................................... 24
3. . u n i ta te d i d a k t i ko a Osasun-zerbitzuen hedapena . . .
56
3.1. Osasun-zerbitzuen hedapena ..................... 57 3.2. Katastrofeetako medikuntza .................... 57 3.2.1. Katastrofeetako medikuntzaren ezaugarriak .................................... 58 3.2.2. Triajea...............................................61
1.5.2. Ekintza humanitarioaren helburuak ........................................ 24
3.3. Materialen estandarizazioa .........................64
1.5.3. Nork egiten du ekintza humanitarioa? ................................... 25
3.3.1. Lehen esku-hartzeko osasun-materiala............................... 64
1.5.4. Ekintza humanitarioaren nazioarteko lege-esparrua ............... 30
3.3.2. Geroko laguntzarako osasun-materiala .............................. 66 3.4. Osasun-hornigaiak kate logistikoan . . . 69 3.4.1. Hornikuntza .................................... 69
2. . u n i ta te d i d a k t i ko a Hondamendietan eman beharreko erantzuna............................................ 32 2.1. Kalteak eta gertalekuak ............................ 33 2.1.1. Kalteak ............................................33 2.1.2. Gertalekuak ....................................37 2.2. Hondamendi baten osteko beharrak . .
3.4.2. Banaketa .......................................... 70
3.5. Antolaketa lekuan bertan ......................... 70 3.5.1. Koordinaziorako aginte-postua .
70
3.5.2. Aginte-postu sanitarioa .................. 71 3.5.3. Osasun-lantaldeak ............................ 71
39
2.2.1. Biztanleriaren beharrak .....................39
4 . u n i ta te d i d a k t i ko a
2.2.2. Laguntza-jarduerak aurrera eramateko beharrak ........................ 40
Horniduren kontrola .......................... 72
2.3. Jardun-faseak hondamendi batean . . .
41
4.1. Biztanleriaren beharrak hondamendi baten ondoren ..................... 73
Aurkibidea
4.2. Ura............................................................ 74 4.2.1. Uraren kudeaketaren helburuak . .
74
4.2.2. Ur-hornidura larrialdi-egoeretan. . 75 4.3. Elikagaiak..................................................80
4.4.
6.3. Hilotzen kudeaketa Espainian ................ 113 6.3.1. Jarduketaren faseak ...................... 113 6.3.2. Hilotzak berreskuratu eta jasotzea ................................. 114
80 4.3.1. Biztanleriaren elikagai-beharrak . . 4.3.2. Anoak .............................................81
7. u n i ta te d i d a k t i ko a
4.3.3. Tresnak...............................................83
Komunikazioak................................. 116
4.3.4. Erregaia ........................................... 83
7.1. Komunikazioak ....................................... 117
Arropa eta higienerako materiala ..............84
7.2. Beharrak eta baliabideak ........................ 117
4.4.1. Arropa .............................................84
7.2.1. Aurrez kontuan hartu beharrekoak
4.4.2. Higienerako materiala.....................85
7.2.2. Oinarrizko beharrak ...................... 118
117
7.3. Komunikazio-sistemak ............................ 119
5 . u n i ta te d i d a k t i ko a Hondakinen kudeaketa .................... 86 5.1. Ebaluazioa ................................................... 87 5.1.1. Epidemia-agerraldiak .........................87 5.2. Iraizkinen kudeaketa.................................90 5.2.1. Komun kopurua ................................ 91
7.3.1. Komunikazio-sistemen sailkapena 119 7.3.2. Telefonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 7.3.3. Irrati-komunikazioa . . . . . . . . . . 122 7.4. Mezua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 7.4.1. Kodeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 7.4.2. Komunikazio-arauak . . . . . . . . . 135 7.5. Transmisio-plana . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5.2.2. Komunen kokapena........................91
7.5.1. Transmisio-sareak. . . . . . . . . . . . 138
5.2.3. Komun motak ................................. 92
7.5.2. Komunikazio-zentroa. . . . . . . . . 138
5.2.4. Komunen erabilera eta mantentzelanak ...............................................94 5.3. Hondakin solidoen kudeaketa ................... 95 5.3.1. Zaborrak .........................................96 5.3.2. Osasun-arloan sortutako hondakinak ..................................... 97
. o za
8 . u n i ta te d i d a k t i ko a Biktimen ebakuazioa ...................... 140 8.1. Ebakuazioa eta osasun-laguntzako katea 141 8.1.1. Osasun-laguntzako katearen efikazia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 8.1.2. Lekualdatzeen antolaketa . . . . . 142 8.2. Ebakuazioko osasun-txartela . . . . . . . .
erres ura zea . . . . . . . .
144
6.1. Hilotzen kudeaketa . . . . . . . . . . . . . . .
101
8.2.1. Ebakuazioko osasun-txartelaren erabilera . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
6.1.1. Hondamendi motak . . . . . . . . . .
101
8.2.2. Txartelaren bidezko segimendua
148
6.1.2. Antolaketa . . . . . . . . . . . . . . . .
103
8.3. Noriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
150
6.1.3. Helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . .
105
8.3.1. Norien sistema . . . . . . . . . . . . . 150
6.2. Hilotzen kudeaketaren faseak . . . . . . . 106
8.3.2. Oinarrizko noriak . . . . . . . . . . . 151
6.2.1. Berreskuratzea. . . . . . . . . . . . . .
106
8.3.3. Beste noria batzuk . . . . . . . . . .
155
6.2.2. Gordetzea . . . . . . . . . . . . . . . .
108
8.4. Anbulantziak . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
156
6.2.3. Identifikatzea . . . . . . . . . . . . . .
109
6.2.4. Epe luzerako gordetzea. . . . . . .
112
8.4.1. Basea eta itxarote-postua . . . . . 156 8.4.2. Karga-postuak . . . . . . . . . . . . . 157
5
