Articol scris de Corrado Malanga despre originea omului si a Universului, despre Suflet, Spirit si Minte, dar si despre Constiinta Integrata, care este obtinuta prin unificarea celor trei co…Full description
Prirucnik vojne topografije, starije izdanje Vrlo jednostavna i kompaktna knjiga. Pojedini elementi vrlo precizno i detaljno pojasnjeni.
Per giocare a scacchi è necessario disporre di un metodo di pensiero le cui semplicità e linearità sono fondamentali per permetterci di padroneggiare anche le situazioni più complesse. Maest…Description complète
geneza morometiiFull description
Znameniti Hrvati islamske vjere, Zagreb 1995.
Alija Bejtic - Spomenici Osmanlijske arhitekture u Bosni i HercegoviniFull description
Sarajevo: Vijeće Kongresa bošnjačkih intelektualaca, 1998.Full description
Descrição completa
L
GRGGGDescripción completa
EHEDescripción completa
HNFNDGNDescripción completa
GRGRDescripción completa
documentoDescripción completa
-----=--
~
---
-
----
-- -
----
-
-
A. BeJtić ULICE I TRGOVI SARAJEVA
Izdavač
MUZEJ GRADA SARAJEVA Redakcioni odbor DR AWJZ BENAC, RISTO BESAROVIC, AHMET GREBO, LJUBICA MLADENOVIC Glavni i odgovorni urednik
AHMET GREBO Likovna oprema JURAJ NEIDHARDT Shika na ovitku
ALIFAKOVAC, ULJE SPIRE BOCARICA, VLASNISTVO HOTELA '" EVROPA .. U SARAJEVU Fotosi ALIJA BEJTIC Prijevod r ezimea BRANKA BOK ONJIC Stampa IKP »SVJETLOST", SARAJEVO, SALOMA ALBAHARIJ A 3 Meter NOVO POLJAKOVIC
Za štampanju SULEJMAN FEJZAGIC, graf. inž.
MUZEJ GRADA S ARA J E V A
ALIJA BEJTIC
ULICE I TRGOVI SARAJEVA TOPOGRAFIJA, GENEZA ITOPONIMIJA
SARAJEVO 1973
Prcminuloj majki Begiji koja me naputila da zavolim knjigu i II ljudima da gledam ljude
uv o D
1. Okvir rada
Grad Sarajevo, središn je i najveće naseljeno mj esto S ocijalističke Republike Bosne i Hercegovine, u godin ama poslije oslo bođenja, koje su se iznizale II četvrti nu vJjeka, razvijao se i narastao i ekstenzivno li. .intenzivno II mnogostrukom pogledu, pa tako i 'U s amom teritorij alnom, topografskom vidu. Naselje se širUo i još uvijek razvija na obadima starih, zatečenih dijelova g rada, zatim na Grbavici, Ceng:ić Vili, u H rasnu, nekadašnj em Svrakinom Selu i K oševu pa, posebno, na llidm, u Hrasnic'i i u Vogošći. pri čem u su u ta t ri posljedn ja mjesta nikla potpuno nOva, moderna nasel ja. Tako rasprostran jeno Sar3ljevo je ter itonij na kojem postoje četir i dru štveno-političke zajednice opština : -
Centa r-Saraje'X) Novo Sa raj evo
-
Ilidža
-
Vogošća.
Područja
tih opština su li šira, odnosno
veća
od onog što bi mogli označavati jzgradenim i urbaniziranim prostorom. Među ti m, ta ista cjelokupna pod ručj a ove četiri op.štiJlle već jedanaest -godina (od 1959) imaju društveno-pravno obil ježje na"selja gradskog karaktera i stat us ;edinstve~ nog područja. grada Sar ajeva. To je o.dređeno r posebnom odlukom Izvršnog vijeća SR BiH i statumma sve četiri navedene opštine. A sve ije t o r ezultat već postignute urbanizacije onoga što se nalazi II središnjtim dijelovdma tih o~tin a, a u isto vrijeme i s'V jes·na težnja da se i 'Ostali, Iperi1erni dijel'O w tih istih op.ština, 'k o ji danas imaju ruralni karakter, ,pripreme za izgradn ju, za urbanizaciju i za stvaranje jed.~nstvenog g r.adskog ()nganizma .šitl cjelini, u ukupnom broju , pokrivaju :i ur baniZlirane li neurbanizirane terene. Kao i svuda , tako i u gradu Sarajevu mjesne zajednice formirane su od još m anjih tenitorJjalnih jedinica, u kojim građani stanuju i provode život. Postojeće društvene norme, a to su u ovome slučaju statuti če tiri navedene opštine, te ma nje đeddrrice dijele, zanimljivo je, u dvije kateg
mjesta, pli čemu se pod ulicom shvaća naselj ena Hi !izgrađena saobraćaj nica neposredno u sastavu užeg gradskog područja, a naseZjeno mjesto predstavlja odvojeno, u stvari , seosko naselj e na šir em p od ru čju opštil1a, odnosno grada. Na izloženi način, l'egistrirajući ulice i naseljena mjesta kao dijelove telitortij alno - topografske organodredivanja nazdva ulica živi u svima civilizovanim gradskim naseljima svijeta i odvija se negdje po nepisanim, a negdje i ;po pisanim zalronim a. U našem, s8ll'ajevskom sl uČ8lju, te lOa čitavu j ugoslavens kom tlu još pvvih godina poslije oslo.bođenja propisana je djelatnost kao o baveza i 'r~isana zasebnim zakonskim aktima, a pri tome ,briga oklo odr eđivanja naziva stavljena u nadležnost i obavezu .opština. Već ta činjenica sama po sebi govori 'Cia se ovdje r adi o važnoj d r uštvenoj službi koja na svoj n ačin omogu ćava n ormalan društveni razvoj ·i život II gradskim naseobinama. U ovome zadatku briga opštlinskih sklUpština sastoji se u tome da gradskim saohraćaj ni c ama odreduje ·imena i da na adekvatan n ačin ulice li objekte u ulicama obilje:l:avaju određenim znakovima . Ovdj e, u Sarajevu, gradske opštine izvršile su dosada velike akcije u tome poslu i donijele na d ese~ine odluka i rj ešenja. Međ u tim, na sadašnjem stepenu razvoj a grada uvid jelo se da je br oj ulka i ajihovih naZiva relativno jako narasta o, da dosadašnji r a d na određivanju ili mijenjaju naziva nije bio sinhroniiiran u smislu gledanja Sarajeva kao jedinstvenog gr adskog organizma, da se mnogim nazivima zaborarvilo zn ačenje i porijeklo t e da se uslijed toga posiže za mijenjanjem upravo i takvih na2Jiva, što može biti pogr ešno i štetno. Osjetila se, ukratko, ootreba za izradom dokumentacije o nazivima ulica ci. trgova, koja će s1uiiu kao osnova za sve daljnje, odnosno buduće akcije u mijenjanj u ili određivanju naziva. 'Du potrebu utvr dilo je prije šest godina Gr adsko vijeće grada Sarajeva ,i poručilo izradu takve dokumentacije prepustivši taj posao meni. Neovisno od te prak tične potrebe postQji, odmah da .na vedem, i jedan drugi razlog za podacima ove vrste: u razgranatom društvenom životu g rada postoji dovoljan, danas, moglo bi se reći, čak i jako razvijen kulturni interes gradana da znaj u porijeklo, odnosno značenje n a~va ulica, u kojim provode život lj koje dh okružuju.
•
Tu potrebu grada li prazninu u zadovoljenju kulturnih ~n teresa građana pokušavam popuniti, eva, u ovome djelu. Ono je, prema tome, prvenstveno pra k tičn e i upotrebne prirode pa je radi toga :i pisano u kraćem obliku . Ako je obrada današnjih naziva ulica i tJlgava u grad u Sarajevu i bio prioritetan prvob'itni zadatak ovoga r ada, u t oku s tudija materije tematiku sam mor ao znatno proširiti. i pri tome obraditi oi neke druge komponente koje su od bitnog utjecaja za šire li t emeljitije upoznavanje ulica kao malih i :}...i.v·ih socioloških bića, što, u stvari, one i jesu. Naše zanimanje za proučavanije ulica.i trgova grada Sar ajeva pobuđuje, prije svega, interes za saznanjem o samom postanku i daljnjem r a zvoju. Proučavanje te vrste otkniva nam ne samo vrijeme postanka, nego i n ači n form iranja tih najmanjdh građevnih jedin ica u obliku ulica te.i čita vih naseobina, sastavljenih od spleta ul!ica i uličica. A baš u tome pogledu ulice grada Sarajeva predstavljaju bogat, odginala n i zanimlljiv maleni.jal. Time tematika, koja je predmet ?l:l.zmatranja, 'predsta vlja :unačajan dio h istorijskog uI1bani·zma i cjelokupne kulturne histor ije ovoga grada. P rouča v a nje geneze, dalj njeg rasta i samih limena ulica podjednako zanima još etnologiju i etnogra.f.iiju kao nau čne discipline. Dobro oko u če nj a ka tih struka u gotovo svakoj ulici, kao li u samim podacima o bim ulicama, zapa:ciće elemente koji će biti osnova za zanimljive opservaci je i zaključke o životu st anovt'lJ.štva tih jedinica i čitavog grada. li tome pogledu naročito su zanimljivi kao građa sami nazivi ulica, koji su u ranije doba .imahi i neposrednu uzročnu vezu sa saobraĆ8jnicom na koju se odnose. l za takva proučavanj a ulice- Sarajeva, u hiS'l:oriji svog fo rmiranja i ir'azvoja, po broju različi ti h :i mena daju obil an materijal. Razmatranje samih naziva ulica i trgova posebno je z n ačajno i zaniml jivo sa stanovišta jedne treće na u čne d!i.saipline, a to je toponomastika, nauka koja ispituje porijeklo i značenje mena pdjedinih mjesta i 10kaHteta kao di-o onoma.stike koja, kao grana lingvistike 'i kulturn e h istorije, ispituje porijeklo li značenje uopće vlasti bih imena u njihovoj sveukupnosti (lična, porodična, mjesna !itd.). I u tome v'Jđu u lice grada Sar ajeva predstavljaju pravu riznicu i ,po struk turi i po star'o sti svojih naziva blagodar e6i okolnosti što se očuvao velik broj starih, vrlo starih amena, unatoč bl'o.jnim mijenjan jim a. Ulica svakoga grada je donekle živo biće svoje vrste: rađ a se, r a zvija, ali nikad potpuno ne umire, ilri se to dešava u veoma rijetkim i izuzet nim prilikama, nego se neprek idno prilagođava i1livotu vremena, metamorfozir a u ve l ičini i Likovnom !izrazu i, posebno, u sadržaju. I n jezino dme ima isti slijed. Najvažnije je pri tome uočiti da je tu također pr.isutan fenomen metamorfoze, kojii je ovdje uslovljen kar akterdstičnim hodom i smjerom epoha, k ul1lurnih Vidika, društvenrih poredaka, pa i praktičn.i h , životn'ih potreba. I u lice Sarajeva kao ćelije gradskog organ izma i njihova -imena kao njd.hoV.i integralni dijelovi d. atributi imaju II potpunosti identičan razvojni put. A bogatstvo m etamorfoze i oblika i imena ulica ovdje je, u načelu, neobično veliko, što nam kazuju br oj ni pd mjepi, za koje sam se truddo da ih saopćim u što većem broju. Dovoljan doka z u tome pogledu je samo vrijeme od pet stoljeća, vrijeme ono isto, koje sve gradi i razgrađuje, koje je c vdje ipak n aredalo 655 ulica i tr:gova i Jc-oje je, uz to, ostalo okamenjeno u brojnim nazivima. Uza sve to nem inovnost metamorfoze, mijenjanje imena ulica je u biti
,
neprirodno, jer je ulica živo I»će, r ekli smo, slično čovjek u, a nije u običaju da čovjek mijenja svoje li čno ime. Naziv ulice ima u sebi nešto što lično pripada toj uH-ci i što .pr edstavlja u pravom smislu spomeničko značenje. U nazivima ulica minulih epoba ime u lice može da predstavlja spomenik jezične, etnolOŠke ili uopće h istordjske !Prirode, koji već kao takav !iZaziva naše poštovanje i brigu da se taj spomenik očuv a, zadrži. U nazivima pak novijeg vremena, koji su se davali po imenima ličn osti, opet imamo pred sobom spomenik k oji se u ovome slučaju svj esno usposta vlja u čast određene li čn os ti ill skoupme }ričnosti. To je po svrsi potpuno kongr uent na prilika akciji izgradnje spomenika u mramoru, iako češće nismo potpuno toga svjesni. U j.ugoslavenskom i domaćem, bosansko-hercegovačkom zakonodavstvu utvrđen je opći društveni interes čuva nja i zaštite h istorJjskih spomeruika. Medutim, tu Se tako tretiralju samo spomenici i dokumenti materijalnog obilježja. S obzirom na izloženo, bilo b i i opravdano i nužno da se zaštlita društvene zajednice proširi i na spomenike jezič ne prirode, u ovome slučaj u na toponime oi imena k ako ulica i trgova, tako isto i brojnih drugih obj ekata kojJ nose nazive od značaja za kulturu i historij u . Na kr aju. sma't ram potrebnim ohrazloži1ri tni. poja ve k oje se provlače kroz ovo djelo: Građevn e
aglomeracije u statusu naseljenih mjesta nisu ni r azmatrane, ni obrađivane, jer njihova imena, r edovito autohtona, nisu zasada !izložena potrebi mij enj anja lili detaljisanj a, nit i se n a n jih odnosi zakonska obaveza utvrđiva nja naziva jedinica gradskog organizma. 2. Nasuprot tome, ovdje je svjesno uvrštena tematika o parkovima i mostovima kao javnim površinama i ol:ijektirna na urbaniZiranom i dzgrađ enom području . Pos tojeći zakonski pr opiSi o obavezi utvrđiva nj a naziva i vodenja prollisane djela tnosti u tome smislu odnosi se samo na u lice kao gradske jedinice, pri čemu se tu pod ulicama podrazumijevaju i trgovi. Očito je da je zakonodavac imao pni tome na umu samo naseljene gradske jedO.n.ice, za koje je iz v'Jše r azloga potrebno da :imaju imena i numeraciju objekata. Pored svega toga, parkovi i mostovi su u urbanis tičlwm smislru objekti i dentični ulicama i t rgovima ikao izgrađene ili uređene površine i kao javni objekti imaju podjednako llikovno i identif ikaciona d jelovanje. Postoj i za to ti jedan razlog više, a to je činj enica što se i na t akve objekte u davan ju imena proteže pra ksa ~denti čna onoj kod ulica, samo što ta pr aksa u ovome sl uča j u lima karakter nepisanog zakona. 3. Na prv.i pogled bilo bi normalno i svrsishodno da se tekstovne jedinice u1li.ca i t rgova u r eda nju razvrst aj u po opštinama, ali je ovdje prim:ijenjena metoda unifik aci je ci. z p raktičnih razloga, jer će čitaocu bi ti lakše u knjJz:i. n ači od ređenu JUlicu pod njenim slovom u abecednom redu, negoli tražiti (i pri tome utvrđivati) najpnije odjel odnosne opštine, pa tek ond~ natuknicu ulice, odnosno trga 'll toj opšb:ini. U svrhu zadovoljenja potreba komunaln'ih službi današnjih op§t:ina i samog današnjeg stanja, u koj em jc potrebno da se evidencija ulica i trgova jedne opštine n ađe na jednom mjestu, dajem ovdje u zasebnom poglavlju abecedni popis ulica upravo po opštinama. M islim da će takav metod zadovoljiti i jednu i drugu svrhu, a to tim prije, što m'i se či ni l o potr ebnim, čak oi nužnim, da u analizi dan ašnjeg stan ja ulica j trgova u Sar a!jevu posebno 1.
10
i poimen ično navedem ulice baš po opštinama kao samostalnim -teritorn jainim jednicama.
političko
4. U m eđuvrem enu do iz-r ade i predaje rukopisa izdavaču (april 1970) do ulaska djela u štampu (decembar 1971) Slwpština grada Sarajeva donijela je nove tm odluke o utvrđivanju .jmena ulica u gradu. Tu novu građu donosim na kraj u kn jige, u dodatku, samo kao dok!umentactju radi upotpunjenja tema tike dj ela, jer bi obrada 1!ih novih lj edinica zahtijevala vr.ijeme, kojeg nije bilo, a rl bitno utjecala na s tatističke rezultate analize ukupnosti ulica u gradu u jedno određeno .i karakteris tično vrijeme, a to je 25-godišnjica osl obođenja i soci jalističke izgradnje grada . 2. Izvori i literatura
Tem ati ka cjeline u lica Sarajeva bilo .kojeg perioda nije dosada obrađ i vana II literaturi. I zuzi maj u ći glavni grad J ugoslavli.je, Beograd, či je je u lice koj e nose nazi ve samo po ]i čnostima obradio Danilo Radojević II zasebnom djelu pod nazivom ...Beograd i njegove ulice", što je izašlo u izda nju ..'Durjstičk e št ampe..< u Beogradu nedavno, 1966. godine, nije mi poznato nijedno drugo naseljeno mjesto u Jugoslaviji koje bi ~ malo i dđe lomimu monografiju ove vrste. U našoj, jugosla;venskoj stručnoj literaturi, veoma jc simptomatično , niko se nije pozabavio posebno izučava njem ulica bilo sa urbanističkog, historijskog, sociološkog, etnološkog ili kojeg drugog stanovišta, iako bi takva ispitivanj a bila zanimlj1va i kanisna. A kad je u pitanju samo Sarajevo, onda je navesti da o toj tematidi postoji malen broj pojedinačnih radova o nektim ulicama, a i to, što ima, odnosi ~e samo na jedno, mahom historijsko stanovište. U takvim prilikama za ovaj rad valjalo je krčiti puteve ne samo u metodologij i oCibrade, nego i 'll utvrđ ivan j u podat·au, {-esto ti. .sitnih, 'll ši rem opsegu. Zbog toga naučnu osnovu za obradu tematike ove knjige činio je pravi mozaik rpojedinačnih 'Obavještenja, ipri čemu je gotovo svaka .ulica bila zadatak i tema za sebe, za koju su vtiijedili samo posebni izVQri, ili ih nije bilo nikako. Tako se pokazuje da ,su izvori i literatura o ovoj tematici , uzevši ih u mozai čklOm sast-avu, ,obilnii. Oni su i značaj ni ne samo kao na u čna dokumentacija za obradu pojedlinih jedinica, nego i kao svojevrsna grada za cjelokupnu historiju grada Sarajeva, pa je i to bio jedan razlog vJše da VU s tručnu aparaturu ovd(j e izložim. Osnove za ovaj Irad, tako l"ekavši, heterogene -tematike (bar što se tti.če samih n a.nva) jesu dvojake prirode: pisana obavještenja i vlastita istraživanja . Dijeleći (i navodeći) pisane .podatke .na ·obja.vljene i .neobjavljene izvore j na lit eraturu, u ovome poglavlju dajem pregled samo onih iZvor a i one literature (u njihovim potpunijim naslovima i uz potrebna obavještenja) , koj i se odnose na v.iše jedinica i koje bi bilo neracionalno svaki put u cijelosti navoditti.. Neposredno uz pojedine jedinice (član k e o uilicama) pored kratke naznake ovdje !iskazanih izvora i literature navode se još oni .izvori !ili literatura, koji se odnose samo na tu jedinicu ili ne više od tri jedinice u ukupnom djelu. pri tome je naves1li j to da postoji niz izvora ili djela literature, kojti su se kOnistiLi za ovaj rad, a koji se također ne navode bilo u kojem obliku. To su ona obavještenja, čiji se identi11
tet vidi ~z samog teksta (kao što je pozivanj e na ovaj ili onaj popis ulica sl.) i koje bii zbog toga bilo sasvim suvnšno ponovo navoditi. Vlastita istra~vanja kao dl1uga osnova za ovu studiju kretala su se u dva pravca. Prvo lični obilazak doslovno svake ulice i opažanja o granicama protezanja ulice, njenome nagibu, sa.obraćajnom i In amjenskom (sadržajnom) karakteru te, posebno, kontrola datog teksta natpisa na velikim , uličnim, oi. malim, kućnim tablama. Prijatno je ovdje navesti brojna zapitkivanja omladine pa i starijrl.h II manjim ·ulicama staroga dijela grada o tome, koga ili koji broj traž;im, nudeći mi time dobrovoljne vodičke usluge, koje mi, u st var i, Illisu .trebale. Drugi vid istr:aživanja odnosi se na neke historijske i biografske podMjke o .p ojedinim nosiocima naziva 'Ulica, koje nisam našao nigdje zabilježene i1i barem u dovoljnoj mjeri prezentirane, kao što je bio sl u čaj s !imenima ulica Rimzarina, GaLiba Feste, Derv.iša Numića, Mirka LaZli ća i još cio niz drugih . Takve podatke dobio sam od samih članova ouže iti sire porodice ili pak potomaka ličnosti za koje sam se raspitivao. Na kraju, dužan sam da posebno navedem jedan zaseban rad o jednome broju uloica Sarajeva, koji se ne može svrstati ni u .izvore, ni II literatUI'TU kao objavljene, štampane radove. To je elaborat od oko 400 manj ih stranica olovkom pisanog teksta zapaženog p ublicističkog r adnika K,oste Mandića koji je .on sv;ojedobno, negdje oko 1960, il'.a:dio po .narudžbi kao ,g~ađu za izradu Poogvama genera1nog 'ul1ba-nističk.og p lana Sara jeva. Rukopis se nalazi u Urban ističkom zavodu grada Sarajeva, koji mi ga je najpripravnije ustupio na uvid ·i korištenje. Sadra kraće podatke o samim naZ/ivima u lica. Materijal Se odnosi na veći dio ouJica u opštinama Centar - Sarajevo i N-c)V;o Sarajevo. N~i vi ulica, [koj'i su odTeđeni po ličnostima NOR-a, nisu obradivanrl. ; na takvim listovima stoji samo napomena: ... Nisam dobio podatke od Udruženja boraca... Podaci, koje sam iz Mandićeva rada korJstio, navedenU su u samom tekstu . To se posebno odnosi na njegova obavješten ja o promjenama na!Ziva nekih wica 1885, 1890. i 1895, k-oja mi se čine dosta pouzdana (mogla su bilti temeljena Illa ,birečkim spiskovima .koje je Mandić vje:rovatno imao pri r uci), jer ja nisam imao u opće 'drugih i2lvora in fo rmacija za period od 1882. do 1897. godine. ,j
la) Ne o bjavljeIlli izrv o .ri l. Sidiili
(službeni zbornlici dokumenata) Sar ajevsk og šer.ijatskog ,s uda iz gO'đ ina 1554-1557, 1565. te 1700-1852. Nalaze se u Gazi Husrev-begovoj (GH) biblioteci u Sarajevu. Sadrže brojne podatke u mozaičnom obliku o vremenu, kad se po prvi put javljaju pojedine mahale 'k ao skup ulica i porodice, za koje .su vezani bl'lojni nosioci naz;iva ulica.
2. Turski arhiv u GR biblioteci sa brojnim vakufnamama (zakladnim poveljama) i dl'lugim dokumen bima u kojima se nalaze podaci o vremenu nastanka pojedinih mahala li u lica te ,podaci o !porodicama, bar em onim širim, nosilaca naziva ulica u starom dIiljelu grada . •
3. Popis stanovništva Sarajeva 186 7- 68. (Saraj ,kasahasinin defteri nufusi), r ukopis u Muzeju grada Sarajeva. Dio prvog sistematskog popisa 12
stanovn.oištva Sarajeva i pn'! Il zvor II kojim se sretaj u nazivi ulica ondašnjih sokaka. Rukopis, kojim sam se koristio, je službeni akt Bosanskog vilajeta, odnosno ondašnje sarajevske Beleđi.je. To je, na žalost, samo jedna, i to treća knjiga od ukupno četiri, koliko ih je sigurno bilo. Osnovne stambene jedinice u tome defteru, po kojjm je vršen popis, jesu mahale, ali su u okviru mnogih mahala mjestimii.čno j neobavezno nazne.čena i ondašnja 'imena sokaka, što predstavlja osnovnu vrijednost za tematiku ove knjige, a što je, inače , bilo samo slučajni, lični manir popisivača. To je popis stanovništva mahala od r ednog broja 58. do 85. Sadrži ukupno 49 značajnih i zanimljivih nazli.va sokaka, od koj'i h se neki nisu mogli iidentrl.ficirati. To su : 58. Ali-pa,šina mahala: Bašča, Hiseta džada, Gornja Cemaluša dža-
da, Dereooj, Namazgah i Hafizov mlin. nO. Sejh MaQribina: Ali-pašina ćuprija džada. 64. Armaga.ndži Sinan ili Armaganuša: Hadži-Omerov sokak. 67. Paćadži Hadži Nesuh ni Bardakčije: Bardak6ije sokak. 70. Mimar Sinanova: Surml1ah-efendijin sokak, Kabadajtin sokak i Zildžin sokak. 71. Davud-če le bi: ZJil.džin sokak, Sunullah-efendijin sokak, Adžemovića (Adžem-zade) sokak. 72. Arebi-džedid: Karpuzov sokak. 73. Buzadži Had ži Hasan Jili Curćić mahala: Potok, Redžajin sokak, Podgorica i Cemerlića sokak. 74. Jahia- pašina: Red.ž.a..jin (Redža:i-efendin) sokak, Kasiea sokalk, Ke čin sokak, Sinan-tekri.ja sok ak (ovo je pogreška) i Hrgića sokak. 75. Kadi Bati-efendi.· Camarin sokak, Budžak. 76. Sagrački HadŽi Mahmud: Budakovići , Cikmaz sokaik i KasiĆ8 sokak . 78. Tabak Hadži Sulejman: Bakal-bašin sokak, Pir-inčli Alijage sokak, Caktan (Očaktan). 79. Topa~ Ejnehan : H a·d ži-Mustafi.n sokak. 80. Sinan lplidžik: K al'a (Grad) đžada (bilo pa prekr.iženo: Sirokac sokak), Mravovac, Ak-česma sokak, Jekovac. 81. Gerdeni Hadži Husejn: Hadži-Mustafin sokak. 82. Sejh MusUhudin: Cebeđžije sokak (!?), Bašića sokak , Sejh Mus1ihudin sokak d Vratnik sokak. 83. Bali-zade Hadži-Mehmedova: Nova džamija, Sumbul, Solbatov, Sejh Muslihuđinov, Milać, Kr ešče (lica) Salih-age, Arapov sokak. 85. Arabi -atik: Zaim-begov, Očaktanov, Arapov, KestendžiĆ3 Hadži-Husejna Ji Sarača Avdije sokak. 4. Katastarski planovi grada, orugi.nali d unikati u katastarskim uredima SO Centar-Sarraj evo i NOVQ Sarajevo. Prikazuju ,katastarske
snimke pojedinih dijelova grada iz različitih godina, od 1882. do 1913. Sadrže brojne upise limena ullica iz doba snimanja .i iz kasnijih godina. Upisi, svakako, izvršeni na osnovu podataka dzravno s terena. Sadrže, međutim , ,j brojne jez ične greške, jer su te planove radili geometri koji nisu bili v\ičn:i srpskohrvatskom jeziku. 13
5. Zapisnici sa zasjedanja Gradskog narodnog odbor a Sarajev o, ori-
ginali i 'l1nilk'a!ti (u 24 s.veske) ,u prav.noj služJ:>i SO Centar - Sarajevo. Sadrže brojne zaključke, odluke ti rješenja o izmj eni starili. Ii. utvrđivanju novdh naziva ulica, i to: - Sjednica 20. avgusta 1945: u ve1li posta vljenih pitanja odbOrnika o imenima ulica donesen zaklijučak ... da za sada ostaju imena uIka po pr edr atnom stanj u«. - Svečana sjednica 6. aprila 1946 : odJiuIka da se ukidaju nazivi ulica, trgova, mostova i ostahlh javnih objekata, aija su imena promijenjena ili označena za vrijeme okupacije, a da ostaju na snazi nazivi uLica, naselja, trgova, mostova i ostalih javmh objekata kojti. su dobilii. imena pr.ije okupacije, u koliko ovom istom odlukom nisu promijenj ena. Ist om odlukom utvrđeno je 16 novih naziva postojećih ulii.ca i trgova: Trg Republike, Slavri.še Vajner a Ciče, Ognjena Price, Pavla Goran5.na, Maršala Tita, Vladimira Perića Valtera, Jug.osl ovenske armi je (tako!), Slobodana Principa, Trg slobode, Nnnije Pozderca, Vlaclirrili.ra Gaćinovića, Trg 6. aprila, Pti.oruirska, Boriše Kovačevli.ća, Đure Đak ovića li Radojke Laki ć. - Svečana sjednica 6. septembra 1947: u povodu 800-godišnjice Moolwe doneseM odluka da se .početna. dio rda'llašnje mice Đure Đakovića prozove limenom Moskovska. - Sjednica 8. juna 1948: odluka o izmjeni pos tOje ćih naziva za 82 ulice te o određivanju nO'V ih nazi'Va devet saobraćajni ca, koje su time dobile status ulica: Frontovska, Mošćanica, Nova cesta, Veljka l.Jukića Kurjaka, Omladinska, Pionirska (ponovo t), Kozja ćuprij a, Danila Đokića i Dol ačka. Pri jedlog odluke ispred p osebne komiSije podnijela i pročitala odborn5.ca Zehra Muidović, a obrazloženje općenite naravi dala Vera Krstić, povjerenik za kulturu. - Sjedl1lica 11. decembra 1948: dotadašnja Stol ačka dobila je novo ime Agana BostandŽlića . - Sjednica 15. februara 1950: dotadašnja ulJica Doklade prozvala se n o~ m i menom Romana Pe trovića. - Sjednica 31. j ula 195 0: četki dotadašnje ulice :dobile nova imena : Alije Hodž,ića, Olge I.vJoović, Saloma Albaharija i Džavida H averića . . - Sjednica 29. maja 1952 : izmjene naziva za tri ullice : Moskovska = Đure Pucara Starog, Bulevar Crvene a rmije = Vojvode Radomira P utnika iStaljingradska = Aleksandra Rankovića. - Sjednica 29. septembra 1952: dotadašnja Cadord2ri.na dobila novo ime Porodice Foht. - Sjednica 20. marta 1954 : azmjene dotadašnj1ih naziva ulica, i to Đur e Pocar a Starog = Đure Đ akoVlića, Đ ure Đakovi ća = Miće SokolovJća i Aleksandra Rankovića = Blagoja Parovića. 6. Zapisn.ici sjednica Narodnog od bora opštine Stari grad
- Sjednica 15. decembra 1959 : Cetrnaest ulica dobile nova, sljede ća imena: Finci Benjamina, Rem:ruje Om anovića, Spire Kneževića, narodnog heroj a Sarac Milana, Galib a Feste, Ragiba l.Jjubunčića, Vehida MuminovJća, Dervliša Numića, Nrusreta Pašića, Leze Perere, Nedjeljka Cabrinovića, MiI1ka L azića, Me.suda Đemidžića, ing. Jaroslava t ernija. - Sjednica 26. decembra 1959: dotadašnja Cučkova dobila novo ime Braće Eskenazi. 14
7. Zapisni k sa sjednice Narodnog odbor a 0pštllne Centar 24. jula 1962 : dotada'šnja ulica Ispod mr tvačnice dobila novo ime Dra Stjepana Tomića , a dvij e nove ulice na Koševskom brdu dobile nazive: Livan jska i Kordunska. 8. Zapisnici sa sjedn!ice Narodnog odbora (od 1963. Skupštine) opštine
ti VogoŠći.
9. BiogTafska
gTađa
o palim bOTcima NOR· a gTada SaTajeva
1941 -1 945, memonijaini materijal Odbora za izgradnju spomen-parka na Vracama, nastao 1966. sistematsklim obilaskom svih stanova na području četir1i opštine i popunjavanjem pripremljenih biografsklih obrazaca o palim borcima Sar ajeva . Podatke davali p o sjećanju II prvome redu r odbina, a potom, u manjem dijelu, suborci i poznanici. Izvor je drugo. razredne vrijednosti, a podaci su se morali provjeravati i, u bit!i, kri tički konistiti s obzirom na faktor sj ećanj e , kojO. nije uvijek pouzdan, pogotovo poslije 26 godina od dana ustanka. Izvadak iz toga matenijala sa podacim a isk ljučivo o prvoborcima grada Sarajeva n apravio je za sVO:je potrebe ·i čuva Gradski zavod za zaštitu .i ruređenje spomenika kulture u Sarajevu, odakle sam neposredno i crpio podatke za ovaj rad. Inače, cio orJ.ginalni materijal danas se nalazi u Save~u udružt;!njl;l. bU1"l;I.ca NOR-a grada Sar ajeva.
b)
Ob ~ av l j eni
izv o r i
L Popis saTajevskih mahala 1874- 75. Rukopis, turslci, u or.iginalnoj bilježn!ici nekog sar a·j evskog mahalbaše (muhtara) ii.z navedenog doba koj i je tu zapisivao uzorke tekstova različitih potvrda, koje su mogld. izdavati mab alski muhtari 'll svojoj nadležnosti, pa ta'lro u t aj, neke vrste .priručnik unio i svoj sastav popisa svlih tadašnjih mahala u gradu i, što je od posebne vriijednosti za naša razmatranj a, pri tome donio uporedne nazive svih mahala na našem jezilw, Izvor dragocjen ne samo po dvojakim jezičnim ;imenima, nego i po tome što predstavlj a au tent!ičan popis stanj a sarajevskih stambenih jedinica .(mahala) pred kl'aj .t urSke vladavine te dragocjen materijal za QlI'ij aAnje .na2live i moogih ulica. R$ opis u ArhiVlU grada Saraljeva. Popis objavljen u sastaViU moga rada ...AlJi-pašina mahala u Saratjevu« _ Prilozi za proučavanje istoTije SaTajeva, 11/1966, str. 19-58, Zbog neposredne veze sa tematli.kom ove knjige prenosim u cije· lostti taj popis pr ema naslovima II orJginaliu . 1. Hunka:r anehallesi,
2. Plan von Sarajevo. Reduction der CatastJral-Au ~nahme aus dem Jahre ]882. Ausgeftirt unter speoieller Leitung des Vermessungs-Direktors durch eine Arbeitspartie der VL Abteilung. Masstab l : 3125 der N. Photographie und Schulspressendruck des k. k . Milita.r-geographischen Instituts zu Wien. Ve},ičina 100 X 130 cm. V;išebojna štampa. Godina štampanja nepoznata, ali svakako prije 1914. Rlijetki primjerci, od kojih jedan čuva Gradski zavod za zaštitu i uređenje spomenika kulture u Sarajevu. To je uopće prvi geodetski d katastarskJ. i, vjerovatno, prvi štampani plan Sarajeva u ondašnjem opsegu. Za tematiku ovog rada predstavlja važan izvor po tome što sadrži ne samo sliiku stanja mreže i rasprostra njivan ja ulica neposredno iza 1878, nego i brojne naz;ive ulica toga doba, od kojih je većina preuzeta iz .turskog perioda, a manji dio lIlastao u vremenu oo 1878-1882. 3. Alphabetisches Verzeichnis der Gassen, Plii.tze und Briicken Ceste, ulice, trgovi i ćuprije u Sarajevu. - Bosniseher Bote - Bosanski glasnik, opća pr.iručna i adresna knjiga za Bosnu i Hercegovi nu, god. 1/1897 - .xXII/I918, štampana u Beču. Urednik (većine godišta) Adolf Valny. Savremen materijal o stanju ulica i, posebno, njihovih naziva kroz
sva god~šta i relativno dug period 1897-1918. Sadrži ii. podatke od koje do koje se ulice konkretna t itularna ulica r azv:ija. Izvor nije do krajnosti tačan, budući da se knjiga radila unaprijed, jedne kalendarske godine za iduću, u kojem međuvremenu su nastajale i izmjene u naziV'ima ulica, a i po tome, što je u mnogim slučajevima kod izmjene naziva u lica sastavljač zaboravio brisati ulicu pod prijašnjim nazivom. Općenito uzevši, izvor vrijedan. Vidljivi podaoi o većoj i'Zmjeni naziva ulica 1900/1901, 1910/1911. i 1915/16. godine. Mnogi naziVi ulica iskrivljeno pisani, što je i razumljivo s obzirom da se knjiga štampala u Beču.
4. Narodno jedinstvo, sarajevski političko-informativni list, u tri navrata donio popise ulka: _ God. 1919, br. 11 od 12. 1januar:a: "pl1omjene naziva ulica, utvrđene na sjednici Općinskog odbora od 10. januara 1919. Ukupno 39 ulica s izmijenjenim. novim nazivima i 2 uNce koje su po prvi put dobile imena (D 8Il1iči ćeva i R·aOkog). - God. 1920, br. 247 od 25. novembr a do br. 249 od 27 novembra: popis svjh ulica u gradu po kotarima (ukupno sedam kotara) uoči pop!i.sa stanovništva k oje je obavljeno mjeseca marta iduće, 1921. godine. Prvi kompletan popis ulica u periodu stare Jugoslavije, pri čemu su uzete u obzir izmde.ne od 10. januMa 1919. i nove, nastale nepoznatog datuma nešto kasnije. - God. 1931: popis svih ulJica i trgova 'll gradu uoči popisa stanovništva, koji je obavljen marta te godine. Najpotpuniji i najtačniji popiS ulica i trgova u periodu stare Jugoslavije. Tom prililc.om izvšena je i iz-
,.
mjena naziva za ukupno 64 ulice, a 28 saobraćaj nica dobile su po prvi put imena. Sve je to tu registrirano. Popis u cijelosti štampan dstom prilikom (1931.) d. zasebno pod naslovom Spisak ulica i trgova u gradu Sarajevu s naznakom ,.Preštampano iz N arodnog jedinstva«, ukupno str. 26 osmi ne. 5. Rješenje NO opštine Novo Sarajevo o od1'eđivanju i mijenjanju imena ulica, doneseno na sjedn'ki Opštinskog vijeća 7. oktobra 1960, objavlj eno na oglasnoj tabli i II Službenom glasniku S1'eza Sa1'ajevo, god. ]961, br. 1 od 1. marta: ukupno 64 u lice dobile izmjenu imena, a 19 saobraćajnka dobilo status samostalnih ulica pod sljedećim imen'ima: Dinarska, Zen-ička, Tuzlanska, Ozrenska, Prvomajska, Ma.jdanska, Gatačka, Skada:rska, Ve l ešJ.ći, Lovćenska, 'sibenska. Timočka, J ovana C vij i ća, V1asenička , Smederevska, Zadarska, Đure Salaja, Marijana Baruna i RaVijojle-Rave Janković. 6. Rješenje o od1'eđivanju imena. ulica i trgova tl naseljenim mjestima Ilidža, Hrasnica i Lasica, donio ga NO opštine ilidža na sjedn ici 20. decembra 1960, objavljeno u SttLžbenom glasniku sreza Sarajevo, godine 1961 , br. 1 od 1. marta. Akt kojim su po prvJ. put ~aob nH,;ajnice Ilidže, Hrasnice i Lasice dobile status gradskih ulica. Ukupno novih jmena 21 na Ilidži t e 23 II Hrasnici i Lasici. 7. Statuti opština Centar-Sarajevo, Novo Sarajevo i Ilidža, doneseni i objavl jen"i odvojeno najprije u Službenim novinama grada Sarajeva, a paralelno s tim i li posebnim izdanjima god.. 1964. pod ovim naslovima: Statut opštine Centar-Sarajevo, Statut opštine Novo Sarajevo, Statut opštine Didža, Sarajevo 1964. Tu su po prvi put iza oslobođenja objaVljeni kompletni i službeni popisi ulica i 'llaseljenih mjesta u opštinama, ali ne sa svrhom da se rigistriraju ulice, nego kao sastavni dijelov.i zborova birača, koji se time detaljnije određuju. Upravo radi takve namjene neke ulice ipak nIsu navedene (Bulevar Borisa Kidriča , Culhan i dr.), jer nisu predstavljale stambene jedinice. Ti popisi bili su polazna tačka za ispitivanje ill ovome djelu. U isto vrijeme donesen je i objavljen ti Statut opštine Vogošća, aH 'lllUjemu nema takve naznake ulica u opće, ·pa ga i ne ističem zasebno. 8. Odluka o određivanju imena ulice Palmira Toljatija, donijela je SO Novo Sarajevo na sjednIci ll. novembra 1964. - S lužbene novine grada Sarajeva, god. 1964, br. 9. 9. Odluka SO Centar-Sarajevo o izmjenama imena ulica, donesena na sjedniCi 10. juna 1966. - Službene novine arada Sarajeva, III/1966, hr. 4 od 30. juna 1966 : nova imena: Mahmuta Bušatlije, Ciglane, Jukićeva i Sipska. 10. Odluka o od ređiv anju u lice Hasana Brkića, donijelo je, po pret_ hodnom ovlašćenju Opštine, Gradsko vijeće grada Sarajeva na sjednici 14. juna 1966. - Službene novine gmda Sarajeva, III/1966, br. 4 od 30. 6. 1966.
11. Rješenja o
2'
od1'eđivanju
imena ulica SO Novo Sarajevo, i to:
,.
- Sjednica 28. septembra 1967. - Službene novine grada Sarajeva, IV/ 1967, br. 9 od 19.1 0.1 967 : n ovo izgra đena ulica PodvoŽJ1jak _ Nedžarići d obila je ime Ulica VI proleterske b r.igade. - Sjednica 12. d ecembra 1968. - Službene novine grada Sarajeva V / 1968, br. 12 od 30. 12. 1968: novoformirane ulice dobile su imena Branke Blažek, P eira Mećwv e, Stardne Novaka , Trebinjska, Slobodana Vukov.ića, Partizanske staze, Slobodarska, Bra će Savića, Ranka Sipke, Slavk a Rodića, Skoj evska i Milorada Pejdaha. - Sjednica 13. februara 1970. - Službene novine grada Sarajeva VII/I970, br. 2 od 16. 3. 1970: novoformirane ulice II naselj u Hrasno d o-
bile su imena : Zivka JošUa (produžet ak stare ulice toga naziva), Obala 27. juli (produžetak), Braće S a vića i Trg P ere Kosor ića .
c) L:iteratl\.lra: -
B ašeskija Mula Mustafa Sevki : Ljetopis (1746-1804), preveo s
turs kog Mehmed
Mujezinović,
Sara jevo 196B (citiram: LjetopiS Bašeskije).
Alija : Prilozi prou čavanj u naših nar odnih pj esama , d io I, Bilten Instituta za proučavanje fo lklora - Sarajevo, sv. 2/1953, str. 387-405 ; dio II, Bilt en, sv. 3/ 1955, str. 105- 123.
-
Bejtić
Istorijski podaCi o sarajevskim porodicam a i vij eka. -
Celić D.žema l i Mehmed Mujezinović:
l
S tari mosto vi
18. i 19. II
Bosni i
Hercegovini, Sarajevo, 1969. PodaCi o Seher- ćehajinoj ćupriji, Principovu mostu, Cumurjji, Coban iji, Skenderjji i Vrbanji. Saopćavajući to ovdje, d jelo se neće navoditi i posebno, ispod odnosnih aanaka. - Enciklopedija Leksikografskog zavoda, Zagreb 1966- 1969. Djelo iz kojeg su korištene biografije k njiževnika i d rugih javnih radnika kao nosilaca naziva ul,ica. Neće se navoditi i posebno. Hronologija oslobodilačk e borbe naroda Jugoslavije 1941 - 1945. kutori Mil an Andr i ć, Ivan Antonovski, Lazo Bogeski i dr. Izdanje Vojno-
-istorijsk og instituta, Beograd , 1964. _ Hronologija radničkog i naro dnooslobodilačkog pokreta u Saraj evu i njegovoj okolini 191 9-1945. Grada za istoriju Sar a jeva I. Obr adili: Tomislav Kraljačić, Božo Madžar i Božo Dragutinovi ć. Izdao Arhiv grada
Sarajeva , Sarauevo 1967 (citiram: Hronologija radničk'og i NO pokreta u Sara jevu) . - J ovanović, Stanoje J. : Vogo šća , Posebno izdanje Geografskog društva BiH, knj. III, Sarajevo, 1967. _ Kemura Sej h Sejf udin: Sarajevske džamije i druge javne zgrade turskog d oba, Glasnik Zemaljskog muzeja, .xX/1909- XXIII/ 191l, Sa-
rajevo (citiram: Sarajevske džamije). D obar priručnik turskih izvora za nazive i prošlost 54 mahale. Vrijednost čine sami dokumenti, a autor ovi podaci o postanku džamija i 20
mahala, gdje se god ne vežu izravna za dokumenat, nepouzdani su i, u biti, netačni. Djelo se odnosi na veći dio mahala i ulica u starom dijelu grada pa se ne navodi i posebno, u specijalnoj literaturi ispod članaka. -
Kreševljaković Ha.md ija: Banje u Bosni i Hercegovini (1462-
- 1916), drugo popravljeno i prošireno .izdanje, Sarajevo, 1952. -
Kre§evljakovfć Hamdija: Esnafi i obrbi u starom Sarajevu, II
izdanje, Sarajevo, 1958. Izvrsno djelo o esnafima d djelatnostima, a prema tome i o osnovama naziva svih ulica (bivših čaršija) na području stare sarajevske čar šije, koje su zadržale ol'iginalne nazive. Odnosi se neposredno i posredno na sve takve ulice, pa se ne navodi i posebno, osim kad je ri ječ o ulicama izvan čaršij e. -
Kreševljaković Hamdija: Sa r ajevo u doba okupacije Bosne 1878,
Sarajevo, 1937. -
Kreševljaković Hamdija: Hanovi izdanje Naučnog društva NR
-
Kreševljaković Hamdija:
i karavan-saraji u Bosni i Hercegovini , Bosne i Hercegovine (knjiga VIII/7), Sarajevo, 1957 (cibiram: B anovi i karavan-saraj i). - Krdevljaković Hamdija: Sarajevo za vrijeme austl'uug;ar·.:;ke uprave (1878-1918) , Sarajevo, 1969. Vodovodi i gradnje na vodi u starom
Sarajevu, Sarajevo, 1939. Mićanović Slavko:
S Majevice i Semberije. trJ. knjige pod istim naslovom, Sarajevo 1947, 1948. i 1951, i drugo izdanje. u kojem su obuhvaćene tri knjige, Sarajevo, 1961. Memoari preživjelog prvoborca s Majevice i Sembertje. P odaci i o borbama, u kojim su učestvovali i pali nosioci naziva ulica u Sarajevu: Fadil Jahić Spanac, Ivan MarkovJć Irac i Veljko Lukić Kurj ak. Posebno je dt'agocjen materi'j al opisa pogibije Spanca i Irca na istome mjestu i iste noći izmedu 21. i 22. 2. 1942. fl! članku ".Zločin izdajnika .. , st.r. 99-100 i, isto tak o, o herojstvu i umješn osti komandanta Veljka Lukića Kurjaka u članku ..Zemlja je ječala .. , str. 266- 277. -
Popović Stevo: Majevički
partizani, Sarajevo, 1951. Uspomene jednog od sedam predratnih članova partijske ćelije u Loparama (od kojih su ostali svi pali) i prež;ivj elog borca sa Majevice. Podaci o borbama, II kojima učestvuju i nosioci naziva sarajevskih ulica Ivan Marković Irac, Fadil Jahić Spanac ii. Veljko Luk ić Kurj ak. -
-
Ramić
-
Skarić
Rizo: Na putevima slobode. Eseji i kritike o književnicima borcima i izbor njihovih radova. Sarajevo, 1961. Biografski podaci o Hasanu Kikiću, Iliji Grbiću, Ziji Dizdareviću, Džemi Krvavcu i .Jovanu Popoviću. - Sarajlić Abdulah: Pregled stvaranja bosansko-hercegovačkih jedinica NOV Jugoslavije, Sarajevo, 1958 (citiram: Stvaranje bh. jedinica). Pavlovića
Vladislav: Iz
oi pisma
Miće
trgovačkih
teftera i pisama, I Tefter Nikole Hadžiavakurno vića, trgovca u Sarajevu. Zagreb,
1914. 2l
- Skarić Vladislav: Postanak Sarajeva i njegov terJtorijalru razvoj u 15. j 16. stoljeću, Glasnik ZemaZjskog muzeja, XLI/1929 sV. II str. 41 - 53. ' , Skarić V ladislav: Sarajevo od najstarijih vremena da austro-ugarske okupacije. Sarajevo, 1937. Skarić
Vladislav: Srpskti. pravoslavni narod i crkva u 17.
II
Sarajevu
400 godina od dolaska Jevreja u Bosnu i Hercegovinu 1566- 1966. Sarajevo, 1966 (citiram; Spomenica JevJ:eja) . -
Spomenica -
-
Spomenica palih pisaca 1941-1945, Sarajevo, 1952.
Uz izvatke iz knj iževnih djela tu su oi. biografski podaci o Ziji Dizdarevi ću , Iliji Grbiću, Hasanu Kikiću, dru Jovanu Kršiću, Veselinu Masleši, Ognjenu Prici i drugim. - Sabanović Hnzim: Bosansko krajište, Godišnjak I storijskog dru· štva BiH, IX! 1957, str. 177-219. Sabanović Hazim: Krajište Isa-hP.ga Ishakovića -
zbirni katastarski pop.is iz 1455. godine. Izdanje Orij entalnog instituta, Sarajevo, 1964. -
- Sabanović Hazim : Postanak ~ razvoj Saraj eva, R adOVi Naučnog društva Bosne i He rcegovine, knj. XIII, Odjeljenje istorijsko-filoloških
nauka, knjiga 5, Sarajevo, 1960, str. 1-44. Ovaj i slj edeći r ad danas su glavna djela sa konkretnim i zajamče nim podacima (iz tursk~h katastarskih deftera) o vremenu nastanka i nazivima pojedin.ih džamija i m ahala (a prema tome posredno i ulica) u star om d ijelu grada. Podaci za 65 mahala, koje su se razvile do kraja 16. vijeka. Prema tome, djelo daje podatke o tačnom Hi približnom vremenu postanka .i. ulica (kao sastavnih dijelova mahala) gotovo II čitavom starom dij elu grada, pa se zbog toga oj ne n avodi ispod konkretnih čla n aka o ulicama . Same opservacije autora o m ahalama, vezane za dokumenta i !izvan njih, u -ovom !djelu nisu uvijek. 'klritički posta'Vljene i ne m-ogu se održati u cijelosti. -
Sabanović Hazim:
Teritori jalno širenje i građevni razvoj Sarajeva u XVI vijeku, Radovi Naučnog d ruštva Bosn e Hercegovine, knj . .XXVI/1965, Odjeljenje istorijsko-filoloških nauka, knj. 9, Sar ajevo, 1965, str . 29-52 (citiram: Sarajevo u XVI Vijeku). Vrij edi napomena uoz prethodno djelo. -
Sotra M: Naši heroji. Sinovi i kćeri Bosne i H ercegovine -
narodni heroj.i J ugoslavij e. Sarajevo, 1946. Dobri biografski podaCi i za 14 heroj a Sarajevu.
nosilaca naziva ulica u
- Traljić Seid Mustafa: Sarajevski grad Vratnik. Sara jevo, 1937. Separat iz Jugoslavenskog lista, Sarajevo, XXJ1937. Djelo sadrži dobre podatke o sVlim m ahalama a prema tome i većini ulica na Vr atniku. Zbog toga se i ne lJlavodi posebno ispod članaka vratničk.ih ulica. 22
- Trifković Stjepo i Vladimir: Sarajevska okolina, I Saraje'fko polje - Naselja srpskih zemalja, knj. V, Beograd, 1908 (citiram: Sarajevska okolina). -
Zbornik narodnih heroj a Jugoslavije. Tekstove pripremili Slo-
Rani.slav-Raša Lazarević, Aleksandar Petković i Dragan Vukobratović. Izdanje .. Omladine .... Beograd, 1957. Dobri biografski podaci li o onim narodnim herojima po čijim imen ima nasi naz..ive velik broj ulica II gradu. _ Znamenja r evolucije. J ubilarna biblioteka II čast 40-godišnjice KPJ. Sarajevo, 1959. Zborn ik čl a naka i eseja više autora sa posebnim temama o Đuri Đakoviću, Mustafi GolubiĆu, AI~j i AUj agiću, Ognjenu Prici, Veselinu Masleši i Vasi Miskinu Crnom.
bodan
Petković,
23
:)PĆ I
DIO
RAZVITAK GRADA, ULICA I ULlCNIH NAZIVA
Stanje izg.radnje ulica ,i njihovih naziva pri završetlcu rukopisa APRIL 1970 - 25-GODISNJICA OSLOBOĐENJA I SOCIJALISTICKOG RA ZVOJA GRADA
I.
IZGRADNJA GRADA I ULIG:A
Procei formiranja grada Sarajeva, a time i ulica i trgova II ovome gradu započeo je prije pet vjekova i odvJljao se, .n ekad jače, a nekad slabije, kroz sve iduće vrijeme, do dana današnjega. Ta izgradnja ,t raje i danas, i to II jednoj dosada neslućenoj dinamici II kojoj se ovaj grad širi i r azvija na posve nov,j m površinama. STARI DIO GRADA, koji još uvijek po broju ulica i trgova i po prostranstvu predstavlja glavninu naselja, JXlČeo se formirati kao sasvim novo naselj e or ijentalnog 'Urbanističkog i sadržajnog t ipa. Bilo je to u šestom deceniju 15. vijeka,
prilično
pri.je p une pacifikacij e Bosne 1463.
godine. Prva dokumentarno zajamčena gradnja na ovome prostoru bio j e upravni dvor ili saraj kao stalan objekat i osnovni punkt stalnog turskog logora. Kao značajn a gradnja taj saraj bio je i objekat, po k ojem je cio kraj dobio novo ime vilajet Sa1'aj- ovasi, kaje se prvi put javlja 1455. godine i k oje se uskoro .preni~elo i na naselje. Zna se i uža lokadja toga saraja: prostor današnje gla.vne zgrade Kom ande vojne oblasti na TI'gu 6. aprila, na lijevoj obali Miljacke. Na to upućuje i m ateterijal iz ove monogr afije, po kojem se Vidi da se kraj i jedna ulica uz taj dvor, koji se zvao još begluk-saTaj ili, jednostavno, begluk, nazivalo imenom Zabegluk (vidi čla nke o 'Uli~am a : Derviša Numi ća , 6. novembra, J edileri, Trg 6. aprila). Prva akcija urbanizacije doline Miljacke na sistematskoj osnovi završena je 1462, na godinu prije pada bosanske kraljevine, i taj datum s pravom se može uzeti kao godina osnutka Saraj eva. Tu akciju čini izgradnja i puštanje u r ad zadužbina tadašnjeg skopakog krajišnika, a k asnijeg bosansk,og namjesnika Gazi Isa-bega Ishako vića : ika.r.avan~araj a hamama, mosta , gostinjca, niza dućana i prvog gradskog vodovodal). Sve te gradnje locirane su u kutu što ga danas zatvara TI'g 6. aprila - vrh ulice Ba.ščarši1a - Bendbaša - Trg 6. aprila i predstavljaju hlstoI1i.j sko jezgro či ta va ondašnjeg i današnjeg grada. Upravo na tom užem prostoru, na koj em dominira čaršija, nilde su i prve ulice budućeg grada: Bazardžani, Kazazi li Sarač.i, koji se kao bezimene saobra čaj nice (putevi) izričito Gazi Isa-begovu zak1adnicu o tim zadužbinama, datiranu februara 1462, objavio i preveo Hazim Sabanović u radu Dvije najstarije vakufname u Bosni, Prilozi Orij entalnog instituta, Il/ 1951, 7- 29. l
27
navode u Gazi Isa-begovoj zakladnoj povelji od februara 1462. UZimajući II pomoć podatke iz navedene zakladnice i nekih drugih, kasnijih, s pouzdanošću Se može utvr diti da su prve saobraćajne okosnice u novom naselju bile, pored navedenih u lica, još t r ase današnjih ulica Derviša Numića (put naselja oko Trebevića), Jugoslovenske narod ne armij e, Vase Miskina, Sarači, Mar šala Tita te današnja saobraćaj nica koj a s Baščar šije vodi preko Vratnika izvan gra da, ka kraju Biosko, po čemu se taj put iz ričito i navodi pod imenom Bioski put j oš 1462. godine u spomenutoj zakladnici. Eto, oko tih prvih saobraĆ8jni ca naselje se nastavilo dalje razvijati u dosta jakoj dinamici, koja Ije kao takva trajala sve do početka sedamnaestog vJjeka. To je i najznačajnij e doba razvoja Sarajeva u čitavom turskom periodu . Već p očetk om 17. vijeka bio je izgrađen, u cjelinl uzevši, cio prostor ikoji je sa či'!1javao gradski teritor-i j do a ustrougarske okupacije, 1878. godine, samo što se u kasnije doba toga perioda taj prostor popunjavao i vrlo malo dograđivao, pr oširivao. Pred k raj t urske dominacije gr ad je imao 328 sokaka, čikmi i mejdana (a to je jedna polovina uk upnog današnjeg broja) . Te gra đev ne jedinice bile su raspoređene i Iter'oltorijalno ol'lganizirane 'll 104 veće građevne 'j edinice, mahale, prototipove današnj ih mjesnih zajednica. Naj istureni je naseobine prema zapadu bile su u Vidu klinova na desnoj obal~i Miljacke u današnjoj Magribiji ulici i Ulici dra Safeta Mujića (obje na Marindvoru), a na lijevoj ill današnjoj Novoj ulici i središnjoj dionici Ulice Soukbunar.2) Ako Sarajevo i jest i po postank u i r azvojnom tipu izrazito orJJentalno gradskQ naselje, bilo bi pogr ešno tvrdi,ti da ~e .počelo gil'aditi u nenaselj enom podr.učju, na ledini. Tako isto ne bi odgovarala či njenicama ni i nače realna postavka da se gradsko naselje širilo ravnomjerno i radijalno oko historijskog jezgra trasiraj ući sebi nove saob raćaj nice. Raspoloživti materijal, u koji spada i sama toponomastička gra đa , govori o dr ugačij i m principima u nastajanju i ra2ivoj u kakQ grada u cjeli!Ili, tako i njegovih saohraćajnica. Kotlina Sarajeva, koja se, pr ema iUan>dnoj tradicij i, u doba bosanske samostalnosti zvala Zlatni do, nije bila nenaselj en kr aj. O st avljaj ući ovdje po strani slučaj srednjovjekovne varoši Vrhbosne, za koju najnovija ispitivanja upućuju da je bila oko današn jeg potoka Koševo na desnoj ili na spram ušća toga potoka, na lijevoj obali Miljacke3) i koja je kasnije 'po1lpuno -nesta1a paljevinom (Vuk Jajča:nin, 1480), ili utapanjem u tkivo novog naselja, može se danas sa siguI'1nošću tvr diti da su II doba bosanske državnosti, pa čak i u prvim decenijama turske vladavine, postoj ale ovdje sljede će naseobine u vidu sela: Brodac, Bud ak ovići, K oševo, Bjelave (Bilave) 'i Radilov i ći na desnoj, te Bistrik, Hrid, zatim Zagrići i Kom atin ,n a liljevoj .strani Miljacke. Bez obzira što se n~ zna ništa o tome jesu li ta .sela bila zbijenog ilJi raštrkanog tipa, već sam nj ihov broj uka.zuje da su u vrijeme O građevnom razvoju Sarajeva pod turskom vladavinom sadrže podatke ovi radovi: V. Skarić, Postanak i teritorijalni razvoj Sarajeva u 15. i 16. vijeku - H. Sabanović, Postanak i razvoj Sarajeva. - Isti , Teritorijalno širenje i građevni razvoj Sarajeva II XVI stoljeću. l Najnoviji radovi u tome pravcu jesu: H. Sabanović, Postanak Sarajevu, i M. Hadži jahić, Vrhbosnu i Sarajevo, Dobr i past i r, IX/1954, 1-23. 2
26
osnivanja Sarajeva padine toga budućeg grada bile prak tično naseljene i i zgrađene. Proces izgradnje grada kao cjeline ovdje nije tekao isključivo od jezgra ka perimetraInim površinama, što bi bilo normalno oček ivati 'll p lanskom sistemu urbanizacije, nego upravo uzajamno, u oba pravca: izgrađiva la su se i proširivala i navedena sela, samo, dakako, u novom građevnom smislu .. U nastojanju i razvoju novoga grada odvJjaju se, po tome, proceSi kako urbanizacije, tako i konrurizaci je, s druge strane. Izgra dnja tih sela p očiv a l a j e na dva jaka interesa : tu de živio dio stanovništva kao dobar izvor radne snage za pr.ivredu i vojevanje, a to se stanovništvo postepeno i is]amiziralo, št.o je za osvajača prestavljalo poseban značaj. I samo stanovništ vo zatečen·ih sela u novim društvenim uslovim a dobivalo je značajne beneficije kako prihvatanjem vjere novoga gospodara, tako i ukljUčivanjem u naselje statusa kasabe ili šehera. Kad te sve činj en ice imamo u vidu, on da ne iznena đ uje pojava jedne od najstarijih mahala u Sarajevu upravo II današnjem Komatinu, visoko gore ispod T rebevića, još II devetom deceniju 15. vjjeka gdje je tada bosanski namjesnik Jahja-paša sagradio džamiju i selo prebvaruo u mahalu 4) . Očito je da sc radi o zatečenoj seoskoj zajednici koja produžava ~vot u novim uslovima, ali na putu konrur.izacije i utapan ja u grad. I današnje Bjelave još 1528. godine javljaju se kao selo pod imenom Bilave, a 1531. to je selo dobilo džamij u i toliko bilo !.izgrađeno na novim principima, da je već tada zaimalo sta tus mahale kao izrazita teritorij a lna jedinica grada. S) Selo Radil avići na području današnjeg Sarajeva, po svoj prilici na području današnjeg gornjeg di-jela Bjelava, javlja se u tome statusu još u i dućem , 16. vijeku, a poslije mu nema spomena, jer se očito utopio u grad. 6 ) Koševo je još 1485. godine selo sa 32 kuće hrišćana i 21 kućom muslimana. 7) O iznesenaj tezi fOrmiranja Sarajeva i proširivan jem zatečen ih sela bosanskog kraljevstva našao sam u posljednji čas i posrednu potvrdu u tradiciji Sa rajeva. Saopćio ju je prije stotinu godina pr vj pr uski konzul u Sar ajevu, dr. Otto Blau u svom poznatom dj elu ...Bosnischturk ische Spr achdenkmaler... , koje je izašlo u Lajpoigu 1868. godine, ovako: u z registraciju domaće riječi bristro II bilješci i spod crte na veo je da se i jedno od tri seja, od kojih j e kasnije nastalo S arajevo, zvalo Bristritz i da se tako i sada .naziva jedna gradsk·a četvrt (to je današn ji B istrik).8) Nije važan br oj sela iz toga izvora toliko, koliko sam a pojava sa općcn ja da je Sarajevo !nastalo od sela. Dr. O. Bla u taj podatak ,nije mogao zabil ježiti po pisanom izvoru, 1er takvi izvorni podaci i ne post-oje. Daka ko, riječ je o tr adicij i, narodnom sjećanju, koje je, eto, bilo svježe još prije sto godina i roje irna, ,kako sam pokazao, stvar-nu podlogu. U procesu t-ormiranja grada bez ikalwe sumnje !koristile su se i zatečcne sQobraćaj n icc sela, koje su u novoj grnđcvnoj for maciji dobile sta~ hIs sokaka kao dijela gradske saobraćaj n e mreže. Među saobraćajnice Postanak i razvoj Sarajeva, 21. Ibidem, 38, 44. Isti, Teritori jalno Širenje i građevni razvoj Sarajeva u
e H. Sabanović , $
XVI
stol j eću, 6
1
• rječnici,
36. H . Sabanović, Postanak i razvoj Sarajeva, 23. Ibidem, 23 . Pri o pćen o
po djelu Alije Nametka, Rukopisni tursko-hrvatskosrpski izdan je JAZU, Zagreb 1968, 374.
29
koje su ovdje postojale još u srednjem vijeku i koje su u novom perJ.odu uzete kao ok osnice l sabirn ice spadaju i .trase navedenih ulica DerviŠa Numića (stara Sirokača), Vratnik mej dan (stani. Sirokac ili Bioski put) zatim JNA, Vase Miskina, Sarači i Maršala Tita ulica. ' Za razmatr a nje sistema razvoja gr ada i njegove uli čne mreže od posebne je 'važnosti upra.v() navedeno srednjovjekovno selo Brodac. To naselje i zričito navodi 1462. Gazi Isa-beg II svojoj zakladnici kao mjesto (selo - karje) gdje je podigao gostinjac, mlinove uz Milj acku, karavan-sar aj i niz dućana te pokupovao i zavještao i niz zemljišnih nekretnina. U tim izvorndm podacima imamo izravan i nepobitan dokaz da se orijentalno Sarajevo sa svojom mrežom ulica počelo razvijati upr avo na području i u srcu samoga sela Bl'Odac. To selo dosada se ubiciralo suhoparnim konstatacijama na potezu od Ben dbaše do karavan-saraja Kolobare. Na osnovu najnovijih ispitivanja o teI1i.tor ijalnom r azvoju stare sarajevske' ča rši1e, či je ću rezultate objavJti na drugom mjestu , uz navedenu konstat aciju o ubikacij i Brodca, ovd je mogu da unesem i nešto više svjetla u područje toga sela: zapadna granri.ca išla je sve do današnjeg kraka Ulice JNA sjever-jug, a u njegov uži atar spadala je ne samo današnja Luledžina ulica, nego i čitava sjeverna padina iznad Ulice Samardžije od Nadmlina sve do K ovača . Među saobraćajnice srednjovjekovnog sela Brodca , koje su preuzete i u novom, gradskom naselju, bez sumnje spada l trasa Ulice Samardžije, na što upućuje njezin "Stani naziv Kračule, k oji je relativno veoma starog, upravo vlaškog porijekla. U povezivanju novoga nase~ja sa selnm Brodac biće zanimljivoO istaći i podatak o topografskoj identifikacij,t etimona sela Brodac sa Gazi Isa-begovim mostom na Miljacki, za koji se sigurno zna da je bio II osi ulice Bazardžani l u laza u Carevu džamiju. Taj saobraćaj ni objekat nastao je na istom mj estu, gdje je u srednjem vijeku bio brodac u zna čenju gaz kao dionica navedene saobraćajn1ce S ir-dkača - Biosk.i put. Time smo došli i do ,razjašen ja samoga imena Brodac, koje, eto, por ijeklo ima b ~š u saob raćajnoj m r eži ovoga područja.
U austrougarskom periodu (1 878-1918) nastale su bitne izmjene u topogra~ji i likovnoj fizionomiji starog dijela grada u n jegovoj ukupnosti. Nije rij eč o r eizgradnji zatečenih aglomeracija, nego o nastavku izgradnje koja se počela plasirati, uglavnom, na praznim prostorima od čaršije na zapad, r a vnicom , II pravcu Mar-i;ndv.ora . Ta nova \izgr adnja vezala se za samu čaršij u, srce starog Sarajeva. Neposredan povod tome bio je katastrofalni požar 8. avgusta 1879, koji je progutao 304 kute, 434 dućan a i 135 drugih objekata II 36 ulica u prilično velikom radi'llsu oko današnjeg hotela ,..Evropa... i posHje kojeg su se počeJj na tom pt1ostoru gr adrl.ti sasvim novi i d rugačiii obj ekrti.~ Navedeni požar i nova uzgradnja u potpunosti su zatrli staru, vrlo staru četvrt (mahalu) Latinluk (od GaZi Husrev-begova bezistana i Principova mosta na zapad do pred ulice Zrinskog đ. Strosmajeravu), t ako da više ne znamo ni kako je t aj kraj arhitektonski izgledao. S druge strane, t a ista nedaća oi akcija za obnovu i izgradnju doni jeli su prvi regulacioni plan čaršije i, uopće uzevši, Sarajeva. U stvari, to je plan proširenj a zatečenih saobra9
manski
H.
K reševIjaković.
1933, 33-34.
30
Požari u Sarajevu do 1879, I sla.mski svijet, muslikalendar za god. 1352 (1933-34), Sarajevo
književno- publicistički
caJnlca na ov()m dijelu gr.ad.a prema o}rojem bi se ulice po .saobraćaj noj važnosti (a po tome i po širini kolovoza) podijelile u četir;i klase: 11 ,25, 9,00, 7,50 i 6,00 metara. Tako su se, uglavnom, ulice i proširile, pri čemu su iz pojedinih čar§lja nestali čitavi nizovi dućana drvene konstrukcije. P lan je izradilo građeVIinsko odjeljenje Zemaljske vlade, a bio je završen i potpisan već 10. novembra 1879. godine.'O) Opština ga je usvojila 11. marta iduće, 1880 godine.") Nova, austrougarska izgradnja bila je brojna i intenzivna. Formirala ,je ovdj e sasv.i.m nove građevne cjeline i ulice. Uveden je jedan novi građevni stil i u volumenu .i u fizi onomiji u odnosu na zatečenu dzgradnj u. Taj stil ostavio je ovdje brojne objekte, među njima i veoma znača jn e u oblicima eklekticizma d bečke secesije pred prvi svjetski rat. Kreator.i te nove, eVI"'Opske koncepcije u ovome gra
Jzgrađena
i otvorena prva ciglana Augusta Brauna u
Koševu. 1. m aja udaren kamen temeljac za Ofieirsku kasinu (današnj:i Dom JNA) , na kojoj je 1912. dozidan ka t. 18. avgusta postavljen temeljac Tvornice duhana na Marindvoru, koja se kasnije nekoliko puta dograđival a.
11. oktobra otpočela gradnj a Pivare
1882 -
II
Konak ulici,
vlasnik H. Lev.i.. • 12. decembra otvoren hotel ...Evropa.. , vlasništvo GUše Jeftanovića.
'0 Original danas u spomeničkoj zbirci u Gradskom zavodu za za!titu spomenika kulture u Sarajevu. " T . Kruševac. Sarajevo pod austro-ugarskom upravom, 42. 12 J . Vanea!, Kako sam kao arhitekt došao u Sarajevo, Večernja poha, Sarajevo, god.. 1930. br. 2724. - Isti, Bosansko narodno graditeljStvo, Tehnički li.!t, Zagreb, X j1928, 353--354. " Ivan Bach, Arhitekt Josef Pospišil, HTvat.!ka 1'evlja, Zagreb, XVI j 1943, i
uređenje
592-603. 31
otvOl'ena Ašenhrenerova pivara na potoku Koševo, kaja je 1911. otkupljena i adaptirana u Radnički dom. dovršena :lupna katolička crkva na mjestu današnje Crkve Sv. Ante Padovanskog u Nurije Pozderca ulici. 1883 dovrše na Skola sestara milosrdnica sa K apelom Sv. Vinka na uglu Ćemaluše 'i Sendine ulice. 24. avgusta započeta gradnja Katedrale. 1884 23. novembra otvoreno Novo groblj e u Koševu , projekat Josipa Vancaša. 1885 - 1. januara pušten u promet tramvaj sa konjskom zapregom. 1886. ~ 1. ok tobra dovršena palata Zemaljske vlade (god. 1911. doz.i.dan treći. -spra t), tpIlojekat j osipa Vancaša. ~ izgra đ eni i u ređeni Veliki i Mali park. ~ 1. oktobra otvorena Trgovačka škola . . 1886 ~ 1897. iz.vI\Šena r egulaaij a Miljacke u obliku, kakav, uglavnom, danas vidimo. ~ dovr šena palata Mardjin- dvor a. dovršena palata Penzionog fonda (današnji građevni 1888 blok sa zapadne strane Ka tedrale) i II njoj 1. febru ara otvoren Zemaljski muzej. dovršena Kiraethana na Bembaši, projekat J osipa Vancaša. 1889 ~ 14. septembra posve&!na i otvorena Katedrala, proj ekat J osipa Vancaša. ~ do\"ršena i otvorena Serij.a.tska sud ačka Iš kola u pseuđom aurskom stilu (danas Muzej grada Sara jeva), projekat Karla Parži'ka. 1R89 1890. izgr a đen i pušten II promet prvi moderni vodovod 'Sa vrela MoŠĆ8n i ce. God. 1895 . .kaptirano i vrelo Crnil. 1891 ~ 16. februara otvorena nova Gazi Isa-begova b anja na m jestu stare kao prvo moderno kupatilo u gradu, projekat Josipa Vancaša . dovr šena ,palata VL Ilhov.nog suda (danas Osnovna škClla ...Moris Moco Salom...) u današnj oj Ulici Nur ije Pozderea. ~ dovršena i otvorena P rva g.imna1Jija. dovršena i otvQrena zgrada Učitelj ske škole. 1893 u julu donešen Novi građevni r ed za Sarajevo koji odreduje širinu u1ica, gra đevnu liniju, protupožarni materijal i da'j e opštini pravo eksproprJjacije zemljišta za prClšir enje ulica. dovr šeno Centralno katoličko sjemenište II talijanskoj renesansi. 1894 1. j ula dovršena i otvorena Zemaljska bolnica. dovr šen Franjevačk.j samostan 'll današnjoj ulici Nuri je P ozderca. 32
1895 -
1896
1896 1897 -
1898
1899
1901 1902 -
3
dovršen Samostan Sv. Augustina u staronj emačkom samostanskom slogu. 3. i 4. aprila prvi put osv~jeUj ene ulice grada električnom rasvjetom. 1. maja pušten II promet prvi električni tramvaj od Tvornice duhana do Latinske ćupr ije. 1. maj a puštena u r ad Električna centrala u današnjoj Gundul1ića ulici. dovršena Nadbiskupska rezidencija i k aptolska zgrada, projekat Josipa VancaŠ8. 2. maja dovršen'l. J otvorena zgrada hotela .. Grand ... , u koj
1904 1905 -
dovršena Tvornica ćiJima. dovršena i otvorena treća vladina palata (>+Bijela vlada ...) - danas zgrada Skupštine grada Sarajeva, poslije oslobođenja adaptirana. 1906 dovršena i o tpočela rad FabrikA čarapa Avr ama LevJ.ja Sadića. 1909 - dovršena Velika r ealka IDa Obali. - dovršena i otvorena Zemaljska štamparija na Obali (današnja zgr ada .. Oslobođenja ...). - sagrađena Hrvatska centralna banka. 1911 - dovršen i otvoren Dom Prosvjete sa
1915 -
21. juna postavljen kamen temeljac Napretkovu sr ednj eškolskom đačkom internatu, projekat Dioniza Sunka iz Zagreba.
NOVO SARAJEVO k ao urbanis tička agl omeracija je djelo investitora d. ne.im ara u vremenima k oja su se nizala i nižu od 1878. godine. Pri ovome pod Novim Sa r ajevom razumijeva se danas prostor od Marin-dvora n a zapad do Cengić-Vile, koja poči nje od Pod vožnjaka na longitudinaU 'Prema Ilidži. U turskom periodu gradski teren sezao je, kako je navedeno. do Marind.vora. II idućem, austrougarskom periodu granica se pomakla dal je pr ema zapadu 1. dosegla i u izgradnji i II administ rativnoj upra vi do današnje Ulice braće Vu jič ića (u blizini podvožnjaka). Na tu tadašnju g randcu grada podsjeća zgrada pdzcmnica karak te rističnog stila, stara m alta rnica II onome kraju , koja se do danas od ržala. Prve zgrade i uopće prvi gr adevni i poslovn i punktovj u tome dijelu naselja bile su zgrade Zel jezničke stanice sa k ol osječnim platoom, (St anica dovršena i otvorena zaj edno sa prugom Zenica-Sar ajevo 4. ok tobra 1882), zatim velik a Zeljez nička radionica i Ložion1ca, zapadno od Stanice. p.ostrojenja su se u idućim decenijima .i širil a. (')~obito poslije otvaranj a novih pruga Saraj evo-Konj ic, !' avg usta 1891 , te Sarajevo-U vae i Međeđa -D obrun-Vardište. 4. jula 1906. 14) Sve trJ te organizacije angaž,irale su velik broj rad ne snage koja se iz godine u godinu, uporedo sa razvojem saob raćaja , brojča n o i poveća vala. Bili su to, usput da navedem, najvećim brojem doseljenici, osobito Cesi, vjčni željezničkom saobraćaj u imašinskom bravar stvu. I upravo ti doseljenici kao željeznički službenici i r a dnici. počeli su graditi u bliZini radnih mjesta i. kuće za stanova nje. Nešto kasnije njima su se u tome pogledu pridružili i drugi doseljenici, oni izvan željeznice. I tako je ovd~e otpočela .izgradnja individualnih stambenih i poslovnih objekata od k oj ih se fonniralo jedno novo naselj e, jezgro današnjeg dijela grada od preko 100.000 stanovnika . Novo n aselje se iz godine u godinu izgrađival o i sve v.i'še poprimalo obilježja produženog gradskog n aselja. To je dovelo dva puta II austro-ugarskom p eriodu do akcije prošir.i.vanja gradskog teritOri ja i na ovo pddručj e : prvi put 1. juna 1891. kad je 9 gruntavnih uložaka iz kart:.as.tarske opštin e Dolac rpnipojeno grads~oj mahali Pofalići, a drugi put 1. 'j anuara 1898, k ad je gradu pripojen novi k'ompleks od 171 katastars kih če stica, koH je dotada spadao u seoski sarajevski kotar. IS) Obje površine prošir enja bile su u ataru sela Dolac, a n avedenih datuma pripojene su k atasta r skoj gradskoj mahaLi Pofalići , pa su, upravo PO tome, dob ile prvi službeni naziv Gradski Pofalići, koj.i. se sreta kasnije kroz cio a.ustrougarski peri
- 192. -
3'
željezničkih
~od.
pruga u Drinsko j banovini, Almanah Na -
1932, Sarajevo, 142.
Glasnik zakona I naredaba za Bosnu i Hercegovinu, god. 1879, 191T. Kruševac, Sarajevo pod austro-ugarskom upravom, 13.
35
ručja
od njenog historijskog jezgra. Time je u potpunosti potisnut najstarij i naZiivonoga kraja Dolac, kako se zvalo obližnje selo u strani, koje se spominje još 1455. godine i koje, prema tome, vuče porjjeklo iz srednjega vij eka. l0) Prve ulice kao kompaktni građevni nizovi u tome novom nasel ju bile su današnje Josipa Sigmunda (li spred bivše Stanice, po čemu se i zva_ la Stanična privozna), zatim sjeverna polovina Zivka JošUa i istočna dionica Blagoja Parovića, te u cjelini Neretvanska li Đure Jakšića (vJdi tamo detaljnije podatke). Sve te prve ulice bile su već početkom 20. vijeka skoro u potpunosti formirane. U izgradnji tih prvih ulica kao stambenih jedinica ostale su u uspomeni dv:ije ličnosti: J ohan Gota, vrtlar, trgovac i preduzimač te Ka rlo J akš (Jagsch), dugogodišnji bravarsk.i majstor II Željezničkoj ra dionici, koji je ovdje ostavio i potomstvo. Bili su pr vi koji su izgradili obiteljske kuće u današnjim ulicama Ner etvanska i Đure Jakšića, koje su se sve do 1931. i zvale njihovim ;imenima (Gotina iJakŠeva). Počet ak drugog decenija ovoga vijeka znači novu eru u izgradnji Novog Sarajeva. Od tada pa sve do dana današnjega u tome k r aju, tradicionalnom i tipičnom željezničarskom naselju, u izgr adnji ,s tambenih objekata organizirano učestvuje zadvugarstvo željezničara. Prva zadruga sa tom namjenom osnovana je još 28. avgusta 1909. godine pod nazivom »Zadruga službenika BiH državnih željeznica l civilnih državn"ih službenika Za gradnju i priskrbu stanova u Sar ajevu«. Brzo iza osnutka zadruga je otkupila ·koIl1lPleks zemlj:išta u -bHzini Sekcije za vuču vozova u površini od 21.000 m 2, isparcebisala ga i ustupila svojim članovima . Za nepunih 5 godina, do 1914, kad _je buknuo rat i zaustavio rad Zadruge , nikle su tu 43 .s tambene zgrade sa dvorištima i wtovima, 'll ,k'o je se uselilo ~o 80 porodica zad[1ugara. Uporedo s navedenom parcelacijom zemljišta nastao je oko 1910. godine i prvi regulaoioni plan Novog Sarajeva koji je sadržavao i navedeni parcelacioni plan. Taj projekat, k oj i je sigurno dala a.zraditi Zadruga željezničara , zanimljiv je po tome što sadrži ideju geometl1ijske formalis,tičke !kompozicije (uticaj barokne konce.pcije) naselja, u čij (lj uličnoJ mreži dominira šema kvadrata ~ dijagonala oko centralno postavljenog prostora - trga. Taj plan ni-j e se II cijelosti realizovao, ali se njegove kon:ture jasno naziru II kasnii jim planovima ulica pa i danas na terenu, gdje su se očuvale i dV.ije prvobitne dijagonalne trase. Izgradnja Novog Sarajeva u austrougarskom periodu sezala je na zapad do današnje Avcle Karabegovića ulice ob uhvatajući istočn i blok i te uHce. U idućem , starojugoslavenskom periodu otpočela je tu nova, druga vellika etapa u izgradnji ovog dijela grada. I ovoga puta glavni nosioci te izgradnje bili su zadrugaTi že ljezničari poljedinaana i njihova novoformirana Zeljeznička građevna zadruga, utemeljena 10. avgusta 1925. Zadruga je, pn.ikupivši sredstva, 1929. kupila kompleks zemljiišta dalje prema zapadu li površini od 76.000 kvadratnih metara. Dala je 'i zraditi i parcelaciani plan, po kojem su 14.000 kva dratnih metara pokrile nove saobraćaj nice. Dobiveno je novih 119 građevnih parcela, d Zadruga ih je ustupala članovima za gotovo i na otplatu . U sljedećoj, 1930. godini i sama Zadru16
36
H.
Sabanović _
Bosansko krajište, 195.
ga se javlja kao nosilac gradnje (investitor) u vlastitoj režiji pa je tako za sljedeće 4 godine podigla 51 kuću. I') Tom akciiom , u kojoj su učestvovali li zadrugari željezničari individualno i sama zadruga kao organizaci~a, &ve do izbijanja rata 1941, Novo Sarajevo se znatno prašinilo prema zapadu i sjeveru: produžene su prema zapad u današnje ulice Blagoja Parovića, Marulićeva, bivša Kumanovska (nestala izgradnj om normalne pruge 1947.) te Skopljanska, a formirane su potpuno nove današnje .saobra ćaj nice Branke Blaiek, Butmirska i Birčanska, uklj u čuj ući ovamo d zapadni niz Avde Karabegov.ića ulice, od koje je i otpočela ta druga etapa 1929. godine. Zeljeznička građevn a zadruga li njeni članovi, stanovnici novih, proširenih d ijelova Novog Sar ajeva između dva r ata uveli su novi naziv čitavog onoga kraja, koji se i danas čuje: D olac ko~onija. Do 1931. godine 'u području današnjega Novog Sara jeva fOI'miralo se novo naselje od oko dvadesetak uLica . V eći dio tih sao braća j nica bio je do tada samo djeldntično izgra đen, ili se još 'liv.ijek nalazio u izgr adnji, pa je to ,bio Ir.a.zlog jednoj zanimlj ivoOj pojaNi: 193 1. godina zatekla je petnaest '01icn II tome kraju koje su nosile privremenu oznaku po n jemačk om alfabetu (Ulica A, B, C, Q .itd.).IS) Izgradnja ovoga di jela grada nastavljena je i poslije os l obođenja, i to u poj ača nom rintenzitetu. I u ovoj etapi Stambena zadruga željezničara ·ima kntpno učešće, koje se ogleda naročito u podizanju dvije stambene Y1i.šekatnice sa oko 80 stanova II Bi rčanskoj ulici (useljene 1964. godime). Na kraju, navodim izgradnju i dva javna objekta u tome kraju koj i su se poj avui kao rezultat stambene izgradn je okoline i, s dntge strane, uticale na {ormiranje fizionomije ulica: - God. 1906 . dovršena je nova Katolička župska cr kva u današnjoj Ulici vojvode Radomir a Putnika. P osveta i otvor enje bilo je 18. novembra. l ,,) - God. 1940. dovršena je .i posvećena Srpskopl-avoslavna crkva. monumentalna arhitektura u neovizantij skom slogu, također II Ulici voj~ vode Radomira PulITika, u blizini bivše Zeljezničke stanice u skog kolosjeka. 20 ) CENGIC-VILA Jje kraj koji se duž longitu dinale nastavlja na Novo Sarajevo prema Ilidži. Zauzima prostor s obje strane glavne sao bl'aćajnice od podvožnjaka na pr uzi Sarajevo-Vrišegrad pa , po prilici, do kor.ita potoka Buča iza Tvornice sapuna, kozmetičkih i hemijskih proizvoda .. Astra... Sve do oslobođenja 1945. nije spadala II gradski tedto!".ij. Do to11 Spomenica desetgodišnjeg rada 2eljezni čke i potporne zadruge z.s.o.j. u Sarajevu 1923-1933, Sarajevo 1934, 86. - Kolonija Novo Sarajevo, Zadružni glasnik, VIII/1934, br. l , l. - Podizanje žel jezničke kolonije u Sarajevu, Sarajevski :!eljezničt1.T, 11/ 1930, br 9, 2. - A . Bejtić, Novo Sarajevo, Oslobođenje, XX II/ 1966, br. 6370 ( l. 3), 6. 18 Pregled ulica sa ta kvim, aJfabetskim oznakama sadrži navedeni Spisak ulica i tTgova tl gTadu Sarajevu, Sarajevo 1931. " Vijest o dOVršenju i posveti crkve u VThbosni, XXI / 1906, br. 43,
410-41 1.
Sarajlija (pseud.), Veliko slavlje u Sarajevu, VIl/ 1940, br. 9-10, 261-296 ; br. 11- 12, 342-356. 20
Novi
istočnik,
Sarajevo,
37
ga vremena izgradnja je bila rijetka. Prve veće zgrade, ndz stambenih višekatnica, koje su locirane s desne strane današnje Ilidžanske (obuhvaćene u današnje ulice IHdžanska ii Jovana Cvi}ića), nastale su prvih godina poslije oslobođenja. To su bile, značajno je zabilježiti, i uopće prve višekatnice za kolektivno stanovanje koje su se počele graditi u masovnoj akciji u Sarajevu poslije oslobođenja. Od 1965. do danas izgrađen je neboderima i drugim, manjim stambenim višekatnicama i prostor lijevo od Ilidžanske prema koritu Milj acke, gdj e su do tada bile barake i neizgrađen a zemljišta. Ovaj dio naselja prozvao se Cengič-Vila 1. To Jme prvi su dalri urbanisti projektanti naselja, a onda ga je prihvatilo i građanstvo. VremenSki .uporedo sa izgradnj'oon Cengić- Vile I i Il1cšto kasnij e -taj dio naselja proširJ.o se prema jugu i na hljevu obalu Miljacke, čiji je jedan dio korota u tu svrhu premješten, ispravljen. Taj drugi dio naselja po .istoj osnovi prozvao se Cengić- ViZa 11, a obuhvata, uglavnom, današnj u ulicu Palmira Toljatija.21) Toponim Cengić- Vila nastao je po ljetJnikovcu, v;ili porodice CengiĆ3, koja se nalazila u!WavrO -na prostoru današnje Čengić-Vile I. Kako se vidi, druga riječ toga n aziva označava objekat i ima kratki naglasak na pr vom slogu i, prema tome, pogrešan je današnja izgovor sa dugJ.m i uzlaznjm akcentom prvoga sloga te riječi, kao da se r adi o mitološkom b.iću vili iz narodnih pjesama. Taj objekat prvobitno, u sedmom deceniju prošlog vijeka bio je privatni. ljetnikovac ondašn1eg bosanskog valij e Topal Osman.,paše (ovezirovao u Bosni 1861-1869), koji je inače mn-ogo učini o na urbanizaciji Saraj eva. Nije u tvrđeno je li taj objekat dao graditi sam Osman-paša 'll navedenom vremenu, dli ga je kupio, u kojem bi slučaju bio po postojanju d. stariji. Uz taj l j etndkovac bili su prateći objekti pa se objekat obilježavao skupnim d'menom konaci. Prilikom definitivnog odlaska jz Bosne 1869. Topal Osman-paša je ljetnikovac prodao Dedagi (kas11Iijem Derviš-paši) Cengiću, sinu poznatog cerničkog muselima i junaka Mažurani.ćeva epa, Smail-age Cengića. Dedaga je ovaj dvorac uživao tek sedam godina: godine 1876. zatekla ga je smrt u Jabla nici na putu iz Hercegovine II Sarajevo (pokopan kr aj Caršijske džamije u Konj icu). Ljetnikovac su naslijedihl Dedag.ini sinovIi Ali- paša i Osman-p aša i poslije njih n njihovi izravnii potomci, daljni Cengići i koristili ga sve do 1933. godine. ) Do 1878. d. ljetnikovac i kraj oko njega bili su poznati pod
Na
Cengić-Vili izgrađuje
Ostobađenj e,
se
najveće
stambeno naselje
VIII/1950 br. 1015 (27.1), 3. 22 H. Kreševijaković, Cengići, Sarajevo 1959, 22-23. gić- Vila, Oslobođenje, X X IIj1966, br_ 6334 (24. 1), 5.
liCi,
~2a
38
II
našoj Repub-
A. Bejtić, Cen-
T. Kruševac, Sarajevo pod austro-ugarskom upravom, 137 i 207.
ALI-PASIN MOST je dio gradskog naselja koje se nastavlja na Cengić-Vilu 'll pravcu zapada, prema Ilidži. Obuhvata relativno rijetko izgrađeno područje od potok<3. Buča pa, po prJlici, do k·arita .rijeke Miljacke. Tu, na Miljack.i i na mjestu današnjeg mosta na glavnoj saobraćajnici prema Ilidži, još u 16. vijek u podigao je kao ličnu zadužbenu neloi Ali-paša (lUji identitet do danas nije utvrđen zbog pojave nekoliko lica toga imena) droeni most, koji je kao važan saobraćaj ni obj ek at na još važnijoj saobraĆ8jnoici postao ubrzo poznat - eto odakle n a.ziv čitavu onome kr aju koji se tako zove neprekidno preko 400 godina. n ) Prvi javni objekat na AId-pašinu Mostu, koji je utjecao i na dal jnu izgradnju u tome k r aju, jeste današnja zgrada Zeljezničke stanice Ali-pašin Most, sagrađena d otvorena n ešto iza puštanja u promet pru ge Zenica-Sarajevo 4. oktobra 1882. Pored Željezničk e stanice i drugih želj eznički h postrojenja niskogradnje i visokogradnje, koja .t u zauzimaj u relativno veli1ti. prostor, a koja su je 27. novembra 1967. Lokacija, na kojoj se to preduzeće nalazi i jecinak() razvija jeste stari lokalitet V elika. drveta.. tak() nazvan po drvoredu krupnih stabala za koje tradicija kazuje da su nastala još u ono doba, kad je Vuk Jajčarun popalio i porobio Sarajevo (bilo je to 1480. godine). Jedan nadgrobni spomenik, k oja se veže upravo za to doba i za sestnu Đerzel ez Alije, koja je, po tradiciji, navedenom prilikQm poginula na tom mjestu od sablje brata Alije, čuva se u krugu upravne zgrade Gradskog saobraćajnog preduzeća k ao spomenik koji ima b.ristor.i jsko ~ etnografska značenje. Gradski predjel Ali-pašin Most je, ka ko se vJdi iz iznesenih podataka, kr aj u kojem se nalaze, uglavnom, !industrijska postrojenja i skladi.štu. Ono malo stambenih objekata desu porodične jednokatnice, a izg rađe ne su isključivo poslije oslobo đenja i locirane duž nove Ulice 21. maja na potezu oo Buča potoka !prema Bolj'akQvu potoku. POFALICI su pretežn() stambena naseobina koj a je ušla II sastav gradskog terit onija tek za vrijeme stare Jugoslavije. Obuhva1a cio splet umca, čija se mreža još uvijek razvija u podru čj u brda Hum, po kojem nosi ame glavna ulica (Humska) što vodi kroz taj kraj. Prve ulice kao dijelovi grada nastale 's u tu pred Rrvi sVIj etski rat i rpočetkiOm !rata. Prvi javni objekat na tome prostoru bila je Bolnica za plućne bolesti. Utemeljio ju je i otvorio god.ine 1912. onovremeni načelnik grada Sar ajeva Fehim- efenruja turčić, koji je d sam bolovao i 'Umro (god. 1916) od liste bolesti. Porušena je i potpuno nestala 1970. godine. U godinama poslije oslobođe nja a ~ dan-danas niče tu i ntenzivnija stambena izgradnja d ndivd dua1istič2l
H.
Kreševljaković,
Vodovodi i gradnje na vodi, 212. 39
kog li. socijalističkog sektora. U ovo vrijeme izgrađena su tu i puštena u promet J. dva značajna privredna objekta: Centralna gradska mljekara (osnovana uz -pom oć UNICEF-a d počela rad 27. j ula 1953) i F abrika duhana (puštena u proizvodnju 1960). Pofalići kao naselje, inače, imaju tradiciju, i to, po svoj prilici, veoma d ugu . Vjerovatno je da vuku porijeklo pod prJ.bližno današnjim imenom još tiz doba bosanske državnosti. Spominj u se u 16. vijeku, upravo godine 1554-1557. kao selo pod imenom Pohva tići. Prema izvovima iz navedenih godina, tada se dijelilo na Pohvaliće i Gornje Pohvaliće . Selo Pohvalii.ći zauz;imalo je bolje površine d atar mu je, vjerovatno, sezao u ravnicu, na jugu, j er je tada bila has bosanskog sandžaka, u ime kojeg je imanjem okretao Ahmed-subaŠa. U okviru toga sela, odnosno hasa, bila je i tzv. Ajclinova bašt ina s kućom, koju je uživao neki Hamza, sin Balijin, sa sestrom Zejnebom.2~) U isto rvri jeme selo Gor:nji (Poh-va lići imalo() je karakter vojnućke zemlje. U ataru i toga sela bila je jedna baština koju je uživao Ilijas, sin Radojka, i poslJ.je njega njegov sin Sefer. Obadvojica su umrli, a polovina baštine ostala je pusta pa se 1554-1557. dala na uživanje Ilti.jasovoj kćerci Halimi. Baština je bila u okViru timara, koji je koristlio spahija H usein_beg. 25 ) VELESICI su veliki stambeni predjel grada u dolini i na bregovima potoka Sušice. Terene su pdkr ile najvećim dij elom individualne zgrade. Svi ti stambeni obj ekti nastali su II posljednjih dvadeset ti. pet godina. Naselje se i dalje .izgrađuje proširivanjem ·u brdo. V okviru objekata koji su imaLi u tjecaja na daljnu izgradnju ovoga području nu "su nastale i dVije 'Posebne 'W'Ste: Merhemića ciglana, sag.rađena i -otvo.rena ill austrougarskom perj,()du~Ć) (damas radi ika.o socijalističko preduzeće u sastavu Industrije građevnog mater.ijala »Ciglane Sarajevo«) te Radionica za opravku i pretres municije Artiljenijske r adionice II a rmijske oblasti, sagrađena li puštena 'll r ad za vrijeme stare Jugoslavije, nešto pr1je 1923. godine, kad je u krugu te Radionice bio podignut i otkri ven i spomenik kralju Petru L~') Velešići ni u prošlosti nisu bili pusti. Koliko se sigurno zna, spominju se JOŠ 1555. u statusu sela, u ikojem je živje1Q mješavito stanovništvo. Te g.odine neki MUfuvet, sin Husejnov, iz toga sela podniQ je tužbu sudu, da mu je Milivoj, sin Radičev, prošle noći odnio s njive 24 snopa zobi. ZS ) Gocline 1682. tu su živjeli i dvojica hnišćana, neki ,.,.Simo iz Velešića« i ,.,.Anddja ćUl"čija II Velešićih-«, koji su tada 'UbiLježeni kao pliiložnici Staroj crkvi u Sarajevu.29 ) KOVACICI su gradskU stambeni mikro-rajon na lijevoj obali Miljacke, od mosta Vrbanje na zapad, po prilici, do zgrade Poljoprivrednog i Sumarskog fakulteta, obuhvatajući pri tome li. izgradnju II strani duž Sidžil 1554-1557, 373. Ibidem, 356. 26 Todor Kruševac, Sarajevo pod austro-ugarskom upravom, 212. 2T Spomenica svečanog otkrivanja spomenika N J. V. Blaženopoči všem Kralju Petru Prvom - Oslobodiocu ll. XI. 1923, Sarajevo 1923. 2~ Sidžil 1554-1557, 277. 11 V. Skarić, Srpski pravoslavni narod i crkva, 150 i 152. 14 25
40
Ljubljanske ulice do žel jezničke pr uge. Stari K ovačići, oni do 1945, obuhvatah s u i prostor dalje prema zapadu , do današnje transverzala !iz pr avca Pofalića. Kovačići u ovom dan ašn jem opsegu počeli su se izgrađivati tek II ausbrougarskom perioou, a građenje je nastavljeno i u doba stare Jugoslavije. U tom e drugom per iodu, up r a vo godine 1930. izgrađene su u potpunosti dV..ije nove ulice, U21ička i Novosadska. Tu su locirane masivne tipske jednoporodične zgrade, a gradila ih je opština za svoje službenike (po tome su se J. zvale ...op štinske k u će«).~ Sačuvane su do danas te u svojoj cjelini predstavljaju prvu plansku izgradnj u u gradu za vrijeme stare J ugoslavije. Pr vi veliki i javni o bjekat u lbome .predjelu bili su PiNar a i F1ranjevačka teologija. Obje zgr ade s ačuv ale su se do danas. Prvi objekat bio je poz;na·t pod imenom Gerd učeva češka p1vara, a sagradena je u brdu, gotovo ispod. same današnje trase želj ez ničke pruge na koritu potoka Kovač ić. Osnovao Iju je i sagr adi{) još 1864. Josip F eldbauer , koj i je ovamo doselti.o iz Stare Gradiške. Hvar a je p uštena II rad 24. maja navedene godine i predstavlja najstarij u industriju te vrste (prvu pLva:ru) u gr adu. II povodu otvorenja odria na je velika svečanost u okolnim baščama Kovačića, II kojoj su u čestvovali, pored ostalih, lično bosanskli valija Topal Osman- paša, zatim svj tadašnji stran.i konzuli u Sarajevu te turska voj na muzika. 31 ) Danas ob jekat radi kao t vornica slada u sastavu Sarajevske pivar e. Palata Franjevačke teologije jeste današnji objekat u Zagrebačkoj ulic.i u kojem odvijaju svoju djela tnost fakulteti Poljoprivredni i Sumarski. Gradnja boga impozantnog objekta otpočela je u avgustu 1940. godine. Objekat je dovr šen i otvoren septem bra 1942. godine. Prvobitna zamisao je bila da se II sastavu objekta izgradi i crkva Nikole Tavelića. Gradnja crkve je otpočel a , ali uslij ed ratnih pr.ilika nije dovršena. Poslije oslobođ enja, upravo 2. novembra 1947, 'll toj zgradi otpočeli su rad Savezna visoka poljoprivredna škola za planinsk o gazdovanje, 17. decembr a i d uće , 1948. Poljoprivredno-šumar ski fakultet i, napokon, početk om 1953. P Oljoprivredni iSumarskli, n astalri razdvajanjem Poljopruvrcd.no-šumarskog. Danas oba ta fa kulteta rad e u ovoj istoj zgr adi, koja je u tu svrhu d jelomično adaptir an a id ograđ enaY) K ovačiĆ i kao područj e i naseljen kraj u navedenom, prvobitnom opsegu relativno su jalro st.a,ri a, zajedno s imenom, sigul1no !Vuku porijeklo iz sr ednjeg vijeka . Cijelom poprečnom i podužnom veliči nom toga kraja sve do nedavno buo je otvor eno korito i potoka, zvanog K ovačić, koji je tekao dalje, preko Grbavice na zapad u ci. uLijevao se u Mi1jacku ča k izmed u Kl aoničkog i Hrasničkog m osta. Na tome potoku, zna se, bili su i m1inovi.3~ Ne zna se ko je kome dao im e, potok naselj U, ili naselje potok u. ali je vjerovatnije da je to ime kao na1li.v potoka ti.pak starije. ~ Gradska opština I gradnja č i novničkih kuća, Zadruga, Sarajevo, U 1930, br. 8 (25. 10), 3. II H. Krešev!jaković, Sarajevo za vrijeme austro-ugarske uprave, 68--69. '2 Univerzitet II Sarajevu, Mala hronologija, Sarajevo 196'1. 57-65. » Jedan od tih mlinova zatekla je i austrougarska okupacija, što se vidi iz prvog katastarskog plana grada iz 1882, a bio je ondje gdje današnja Lenjinova ulica zavija iz pravca sjever-jug II pravac zapad-istok.
41
Potkraj srednjega vijeka, upravo 1455. godine, u prvom turskom katastarskom popisu osvojenog turskog područja oko današnjeg Sarajeva registrirani su i Kova čiĆi kao selo 'll sastavu nahije Tilave. 34) Zabilježeno je tom pr.ihlkom li to da je bilo tada pusto što može upućivati da se stanovništvo raseLilo, pobjeglo dalje na zapad pred nadiranjem turske vojske, koje je bilo gIJe češće i sve jače. Kraj se na! Dijelom t a, a dijelom i oua nova, koja se nastaJvlja 'Prema Hrasnu II !pravcu zapada, uklanja jednoparodične stambene zgrade koje su kao nekadašnja cjelina naselje 3S sa osam ulica nastale za vrijeme okupacije, .upravo 1942. godine. ) 3. H. Sabanović, Bosansko krajište, GodiAnjak Istorijskog društva Bi.H, IX/1957, 202. 3S V. Skarić, Srpski pravoslavni narod i crkva, 149, 150, 151. 36 Arh. Milivoj Peterčić, Stambena izgradnja na Grbavici II Sarajevu, Arhitektura, Zagreb, br. 1-3/ 1960, 1932. H. Mehmedbašić, KovačiĆi jučer, danas i sutra, Oslobođenje, I {1954, br. 2442 (3,8), 5. 37 M. Peterčić , ibidem Mikrorajon ".Grbavica II .... Sarajevo, Progres, ilustrovana revija za ekonomska i društvena pitanja, Ljubljana, knjiga Stambena zajednica, Ljubljana 1958, 92-93. - Arh. Zdravko Kovačev ić, Neki podaci o projektu nasel ja »Slobodan Princip Seljo«, Sarajevo - urbanistički
PTOblemi, 1-1958, 25-29.
(D), Položen je kamen temeljac radničkih obiteljskih kuća, Naselje »Husein-beg Gradaščević ...., Sarajevski novi tist, 1/ 1941, br. 91 (26. 8), 1-2. lS
42
Do oslobođenja ci. početka planske ~ zgra dnje, koja je Grbavicu učinila velikim i modernim gradskim naselj em, ovo područje bilo je gotovo nenaseljeno i pr edstavljalo obr adivo polje. U odoba a ustrougarske okupacije 1878. Ii sve do pred. rat bilo je tu tek desetak stambenih objekata, raštrkanih na pojedinim linijama. Među tim starij im objektima bio je ci. ljetnikovac Mustad -paše B abića, koji su naslijedili i kasnije koristili Mehmed-paša Bi šćevi ć oi Kapeta novići - Ljubušaci. Prvi pa k javni objekat na ovome p rostoru bila je Gradska klaonica, skupina od nekoliko objekata na obali Miljacke. Otvorena je 24. januara 1881. godine.~ 5aobraćajno je bila orijentirana na dana šnju Ulicu voj vode Radomira Putnika. U tu svrhu istodobno sa Klaoni.com 'izgrađen je na Mil jacki d zaseban drveni most, koji se po tome prozvao Kl ao nički.. Grbavica se sp ominje dosta rano kao naseobina u okolini Sarajeva. Prvi siguran podatak koji potvrđuje postojanje toga naziva II to starije doba datira još dz 1555. godine. Podatak sam našao u jednom d ok!umentu sarajevskog suda li.z navedene godine, II kojem se Grbavica navodi kao odredište zem1je koja se zamjenjuj e.~ Grbavica se ponovo javlja li. kaSnij e, a li također II starije vrijeme. Spomen joj je saćuvan II spisku pni..1ožnika Staroj cl'k vi u Sar ajevu iz 1682. godine, gdje se, među ostalim, navodi i ...Mihailo s Grbavice.... •1) Na osnovu tih novih podataka stvarnost i historij ska etimologija naziva G:Pbavice pomiče Se dobro ranije od -osamnaestog vi jeka, u k-oje sam vrijeme bio stavio postanak toga naziva piš u ći. o tome na osnovu tada raspoloživih, u biti neta čnih podataka. 4 2) HRASNO je naseobina II okolini pri-jašn jeg Sarajeva, koja se takođe javlja pod tim imenom dosta rano. U popisu pr..iložnika S taroj crkvi II Sarajevu 1682 . godine ubilježen je i ,..Petar s H rasna .... 43 ) U izvoru iz ranijeg doba, upravo iz 1555. godine spominje sc selo u okolini Sarajeva pod imenom Hrast'i§te kao lokacija timara spahije Ferid-bega:'' * ) Biće da se ovdje radi o istome toponimu, a ak o je tako, onda se spomen dana'inj eg Hrasna prvi put javlja prtitje vire od čet!iri stotine godina. Taj predj el kao sastavni d io grada po čeo se izgrađivati II doba stare Jugoslav.ije. Gradnja je obuhvatala j sklju.čivo stambene ob jek te indiVidualnog kara kter a i bila dntenzivnija naročito II godinama pred drugi svjetski rat. U toj izgradnji, ko ja se tada odvijala samo II nižem, ravnom dijelu, naročite zasluge ima zadrugarstvo že1:jezničara. 45 ) To isto zadrugarstvo, predstavljeno u Stambenoj zadr~ željezničara, učinilo je jako mnogo u izgradnji H r asna, posebno u godinama poslije oslob o(polaganje izvršeno 2'1. 8. 1941). Vidi i članak u Istome listu u broju 76. od 8.8. 1941, gdje je donesena i urbanistička skica (parceJacioni plan). - Radovi na gradnji
r adničkih
domova u Sarajevu, Sarajevski novi list, Il! 1942. hr. 40 1
(30. 8). 5. 3t
~G 41
H. Kreševijaković, Sarajevo za vrijeme austro-ugarske uprave, 30. Sidžil 1554-1557, 157. V. Skarić, Srpski pravoslavni narod i crkva, 150.
~2 ~J
e lanak u Oslobođenju, XXIl/ 1966, br. 6324 (14. I), 9. V. Ska.dć, Srpski pravoslavni narod i crkva, 151. •• Sidžil 1554-1557, 269. . ,5 U Hrasnu podiže se novo radničko naselje, Zadružni Qlasnik, XII I! 11939, hr. 13 (12. 7), 2 (sa urbanistl~kim rješenjem) . 43
đenja
(upravo 1960-1965), kad je izgradila desetak objekata za kolektivno stanovanje na praznim lokacijama ~znad pruge. Izgradnja Hrasna d an as napreduje i liz pravca Grbavice II. Prema sadašnjoj dinamici i u~banističkim p r ojektima, IkoOji su izrađeni oj usvojeni, za koju godinu će j ra vni dio Hrasna postati savremeno stambeno naselje višekatnica i nebodera, kao Grbavica I i Grbavica II, na koje se ova sadašnj a izgradnja u Hrasnu ol1ga,nično i veže. Od objekata starije javne arhitekture na ovome prostoru vrijedno je spomenuti samo zgradu džaITIii.j e na samoj obali Miljacke, čija je osnovna zgrada, bez minareta, izgrađena p r ed drugi svjetsk i rat, upravo 1940/41. godine."'6) Današnj.i. kamen:i m inaret, jedini na području Novog Sal'ajeva, sazidan je 1968. godine. Graden je od gotovih klesanaca ranije oborene džamije Kadi Ba1i-efendije (zvane Prebjegija) koja j e bila na uglu Ulice Hamida Svrze i Pir.i.na bni.jega. NASELJE PAVLA GORANINA, veliki mikro-rajon na padinama Mojmila, već treći 'Put mijenja 5VOjU urbanističku i arhitektmlsku fizionomiju. Prvobitno i sve do iza oslobođenja bilo je to selo s rijetkom jzgradnj om, kao i sva ostala sela u okoLini Sarajeva. To je staro tzv. Svrakino selo, nazvano tako po staroj sarajevskoj muslimanskoj porodici Svrako, čiji su čl·an-ovi u tome kraju posjedovali zemlju i kuće. Cuven je bio Emir čelebija Sej1d Muh amed-efendija Svrako, učen čovjek i sarajevski muftija od 1764. do smrti 1783. Ostavti.o je kao zadužbinu onu kamenu česmu p red džamijom u Dragice Pravice ulici, a n jegovim imenom zvala se današnja H en-din a u lica, u kojoj je i stanov.ao.~7) Na osnovu tih Či njenica s pravom se smatralo da je li n aselje Svralci.no selo dobilo ime upravo po toj li čn osti u drugoj polovini 18. vijeka, pa sam takve podatke i objavio u jednom posebnom članku baš o Svraldnu selu. 48 ) Medutim, rezultati istra~vanja , d o kojl.ih sam došao poslije, pokazuju da su i naselje i sam taj naziv stariji od navedenog muftije i vremena u kojem je živ.J.o. To po tvrđuje podatak iz 1682. godine, spisak pniložn:i.ka Staroj crkvi u Sarajevu, u kojem se navodi li neki ....M arko (iz) Svr akina sela....~9) Kraj je bio nastanjen još u rimsko doba. To potvrđuje jedan latinski napis na kamenoj ploči, koji je nađen baš u samom Svrakinom selu. SO ) Dan ašnji naziv službeno je zamijenio onaj stari posebnim Ukazom (Narodn e RepubLike BiH) o promjeni imena naselja ..Svrakino selo« II ime ,.,.Naselja P avla Goranina« 29. marta 1950. godiine. 51 ) Već te, 1950. godine, naselje je bilo poprimilo novu fizionomiju u dobr oj veličini d anašn jeg prostora. Naime, još 1947. godine otpo čela je u organizaoiju Gradskog narodnog odbora i pod vodstvom Narodnog f r onta masovna akcija gra đa na Sarajeva u ·izgradnji radničkih indiv:idualnih " Džamija i mekteb u Novom Sarajevu, Muslimanska s v~;est, Vj 1!HO, br. 73 (29. 2), 5 (sa skicom arhitekture). - Nova vakufska tekovina u Novom Sarajevu, Narodna pravda., I/1 940, br. 21 (31. 7), 7 (sa idejnom skicom objekta). 41 S. Kemura, Sarajevske muftije, Sarajevo 1916, 15-17. H. KreševIjaković, Vodovodi i gradnje na vodi, 109. 48 Članak u Oslobođenju, XXlIj1 966. br. 6361 (20. 2), 11. .9 V. Skarić, Srpski pravoslavni narod i crkva, 150. 50 Carl Patseh, Novi i revi dirani natpiSi, GZM, VI/1894, 341-358. ~1 Službeni list NRBiH, god. 1950, br. 13, 277. 44
kućica na tome prostoru. Za tr.i godine niklo je čitavo naselje. Prve porodice sarajevs1ruh radnika udarnika uselile su u prve dovršene objekt.e 13. septembra 1948. godine.52 ) U posljedn.jih deset godina (1960-1970) fizionomija toga naselja se ponovo izmjeni1a, i to još u radikalni j oj mj eri. Savremena stambena izgradnja višekatnica za kolektivno stanovanje proširila se i na to područje pa je pokrila ne samo nove i daljnje neizgrađene terene, nego je, planom racionalnijeg iskorištenja zemljišta za gradnju, zauzela i teren od prve izgradnje Jz 1947-1950, koja je 'bim putem već gotovo i nestala. Naselje Pavla Goranina danas lima cio splet novih uHca i predstavlja gotovo samostalan i savremen g radić.
ILID ZA je sa svojom mrežom ulica naselje gradskog karaktera u okviru jedinstvenog pod ručja grada Sarajeva, ali topografski sasvim odvojeno od glavnine gr ada. Po konbinuitetu života i gradnje najstarhje je dan ašnje naselje u središnjem dijelu Bosne. Ljekovita sumpor na vrela II ovom m j estu bila su odli čna podloga, na kojoj se još u rimsko doba ovdje izgradilo naselje, kolonija i municipij rimskih legionara sa vila ma pa čak l sa jednom zgradom, za koju se pretpostavlja da j e b ila hotel i lječilište oi II kojoj je bilo uvedeno centralno grijan je i ljekovita sumporna voda putem posebnih cjevovoda. U to doba mjesto kao banja imalo je.i. svoje ime, dakako na latinskom, od kojeg se na Jednoj kamenoj ploči sačuvao samo početak: ",Aquae S ..."" (... Banja S . . .... ). P rema dosta bogatim ostacima az tog perioda, 'tl ko.jim briljdraju podn.i mozaici u bojama, arheolozi su utvrdili da je život Ilidže u okviru rimske civiLizaoije trajao prva četiri vijeka na še ere.53) Srednjd vijek Ilidže (užeg dijela naseobine) potpuno j e taman, ali nam se, srećom, sačuvalo samo jme mjesta iz toga doba. ILidža se tada zvala narodnim imenom !,užani, koje je do danas očuvano u nazivu jednog užeg kraja toga naselj a. U turskom periodu naselj e je dobi lo nOVi, turskli naziv, a to je ovo današnje ime Ilidža, koje u potpunosti odgovara imenu Toplica. U prvom turskom ka'tastarskom popisu osvojenih krajeva oko današnjeg Sarajeva 1455. godine javlja se i današnja Ilidža još uvijek pod srednjovjekovnim imenom Lužani i kao selo sa najmanj e 15 domova. U jednom od sl jedećih popisa ovoga područja, a to je katastarski popis liz 1542. godine, Lužani se ,javljaju pod dvojnim imenom, ovako: ...Selo Lužani, drugi naziv Hidža«.5f) Iz toga drugog izvora i dozna jemo da se Ilidža u doba bosanske državnosti zvala imenom Lužani i, ujedno, za najstarij,j spomen naziva ovoga mjesta pod tur sllJi.m imenom Ilidža.
Ako Turci i j esu m nogo držali do termalnih vrela radi n jihove ljekovitosti, nije poznato da je što značajnije ulagano u izgradn ju Banje Ilidže 1 samoga mjesta II turskom periodu. Izuzetak su dva javn a objekta Prve porodice radnika-udarnika uselile II nove stambene zgrade II .. SVrakinu selu«, Oslobođenje, V/l948, br. 590 (14. 9), 3. n Esad Pašalić, Rimsko naselje na Ilidži kod Sarajeva, GZM, nova serija, XIV/1959, arheologija, 113-136. II toj najnovijoj studiji navedena je i sva ostala literatura o Ilidži kao rimskoj naseobini. sl H. Sabanović, Krajište Isa-bega I shakovića, zbirni katastarski popis iz 1455, Sarajevo, 1964, 60. 52
45
znača.ja
za Jzgradnju :i. razvoj samoga mjesta, nastali oko 1560. godine. To su kameni most na Zeljeznici na petnaest okana (na trasi glavne današnje saobraćaj nice) te veliki han, kar avan-saraj u blizini toga mo~ta (po svoj primci na mjestu gdje je u austro-ugarskom periodu izgrađena zgrada današnje Skupštine opštine Ilidža). Oba ta objekta jesu zadužbine velik-og vezira, inače .n ašeg zemljak·a Rustem-paše, ikOji je nekako u isto vrijeme u središtu Sarajeva sagradio i poznati Brusa-bezistan. Most je por ušila nabu1ala Zeljeznica 1876. godine, a odavno nema ni karavanod
-saraja.5~)
Alk o se s pravom može 't vrditi da je navedeni karavan-saraj bio graden Ik ao .konačiŠni objekat i da je služio !prvenstveno za one k·oji su tražili lijeka na Ilidži, drugi objekti na Ilidži, ovezani za eksploataciju vrela i liječenje bili su u tom periodu obični prov,izonij i gotovo jadni. Takav zaključak izvodimo iz činj en ice što je okupacija BiH 1878. godine zatekla Banju Illdžu u primitivnom stanju i pored mjera turskih reformi koje su se, inače, odražavale d u građevinarstvu. Godine 1878. zatečeni su tek jedna trošna kuća za stanovanje (stacionarij) kraj samog termalnog vrela tQ dva slabo obzidana bazena (jedan za muškarce, a drugi za žene), u koje je v-oda pritjecala ravno s vrela.SO ) U austrougarskom periodu. i to, u glavnom. još do kraja prošloga vijeka, Ilidža je zadobila novo ruho: proširene i modernizirane kupke i izgra đeni hoteli ... Hungarija« (kasnija vila ,..Hercegovina __ ), »Austrija« (današnja ..Srbija...) i ,.,.Bosna... te velik broj ostalih manjih zgrada. U ovom perriodu nastala je ve1ika i mala aleja i uređen čuveni ilidžanski park. Dama 25. maja 1890. Ilidža je spojena sa Sar ajev·om i prugom, a 28. juna 1892 . pušten je II promet i poseban krak pruge koji je vodio dzravno do . same Banje. Godine 1910. Banja i čitava Ilidža -dobili su i električno svjetlo. Već u to doba ozbiljno se pomišljalo ·i o izgradnji tramvajske pruge prema Sar ajevu, alU je zamisao omeo rat.57) Odmah poslije prvog svjetskog rata nastala je i jedna zasebna naseobina u neposrednoj blizini Ilidže. To je tzv. Sokolović-kolonija na putu dz Ilidže prema Hrasnici, sklop najamniih zgrada koje je i zgradio ,i izdavao pod zakup sarajevski renti.jer Sabit Sokol ović (živio do iza oslobođenja). Danas je ,ta g.radnja organizi.trana u ulice Marice Uher.ke i Ahmeda Ljubunčića (v. tamo). Izgradnja Ilidže Ip oslije oslobođenja bil a .ie također intenzivna i jednako traje. Brojna je naročito stambena izgradnja kako socijalističkog, tako li prrivatnog sektora, koja je na desnoj obali 2eljezn~ce i sjeverno od zgrade bivše Zeljezničke stanice dovela do formiranja čitava spleta novJh ulica. Izgrađe n je "i velik broj objekata s poslovnim prostorom koji su likovno gotovo preobrazihl glavnu ulicu od mosta prema Sarajevu. Za građevni. razvoj llii.dže značajni su i ovi zahvati: god. 1966. izmj eštena je trasa pruge prema moru izvan naselja, a bivšom trasom prošao je 1969. moderan tranzi tni put, čime je u prolaznom prometu rasterećen centar. Još prJje toga Ilidža 1e povezana tramvajskom prugom sa glavn1nom gr ada na istoku. Prva kola stigla su na Ilidžu 3. januara 1960. 55
56 57
rajeva 46
H.
Kreševl jaković,
Ibidem, 222.
I bidem, 222-223. II
Bosni,
Beč
1898.
Kupalište Ilid ža, Novi behar, IIIj1929-30, 221. Ernst Ludvig, Sumporovita banja Ilidže kod Sa-
U najnovije vrijeme nikao je na Ilidži i 'jedan od Il'l.sjvećih i na1značajnijih objekata: Institut za fizijatriju i rehabilitaci ju, palata sa najsavremenijim uređa.jima i stacionarom oo 100 postelja, locirana u zelenilu, a otvorena II proljeće 1967. Sve te brojne gradnje Ilidže danas povezuje mreža više od 20 saobrać3jnica II sastavu gradskih ulica. HRASNICA je topografski takoder odvojeno naselje gradskog tipa u okvli.ru jedinstvenog područj a grada Sarajeva. I ovdje je riječ o relativno starom naselju. P ostojalo u srednjem vijeku, na što upućuju tri lokaliteta sa ukupno 48 stećak a. prv;i poznati put javl ja se potk raj srednjega vijeka, upravo 1455. godine u katastarskom defteru pod današnj im imenom i u statusu sela koje je imalo 40 domova i pet ku ća udovJca. Hrasnioa je tada predsta vljala timar tadašnjeg dizdara grada Hodidida hadži Mehmeda ti davala naturalne prJhode od 3901 akči. HadŽi Mehmeda je !!'la toj dužnosti smi jenio 20. jula 1463. neki silah da r K emal, l sa..begov hizmećar, pa je zajedno s t om du-mašću naslijedio k ao len'o i selo Hrasnicu.58) O Hrasnici ima podataka i u kasnijim katastarskim popisima. Tako, godine 1485. navodi se tak ođer u statusu sela i k ao timar ne kog Abdulaha Kastamonije. Tada je brojila 13 hri šćanskih i 14 muslima nskih k uća te 13 ledičnih muslimana i plaćala 4917 ak či. U istom dzvoru spomin je se, zaniml}ivo je, i selo Donja Hrasnica, čiji je dio od sedam muslimanskih kuĆ'i upisa n kao romar tadašnjeg sarajevskog kadije u vrijednosti od 1379 akči. ") U jl'Xinome zapisu iz 1554. godine Hrasnica se ponovo navodi kao selo i, u jed no, domicil konvertita Alije, sina Rad inova , za kojeg se veli da je umro i da mu sva ostavina iznosi 600 akči.~ P odat ak koji govori i o ~sIa:niza ciji ovoga kraja . Kroz cio .idu ći turski per iod ovdje nije bilo nikak vih značajnih pMmjena. Jedina novina bila je džamija, k oj u je d ao podići neznani ktitor nepoznate godine II tome vremenu. U austrougarskom periodu navedena džamija kao jedini javni objekat II naselju bila jc već dotrajala pa je iz temel ja obnovljena i otvorena 9. j una 1905. 61 ) Mlin aret bio je drvene konstrukcije. Zamijenjen je kasnij e kamenim. onim d anašnj im, koji je dovr šen i preda t upotrebi tl . septembra 1936.62) Nova historija Hrasnice, koja je r adikalno .izmijenila puteve dugogodišn je prošlosti, nastupila je ovdje u prvim godinama poslije oslobođenja izgradnjom industri je i svega onoga što prati tu industrJ.j u. BiJa je to još 1947- 1948. godine. Otpočele su pr ipreme za gradn ju. Tu je trebalo da bude pogon 1Jitostroja iz Ljubljane, ali je plan promijenjen pa je otpočela gradnja Fabrike motora Sarajevo, poznata i pod skraće nim imenom F AMOS. Sama fabrika kao radna organizacija osnovana je u H . Sabanović,
Bosansko k rajište, 204.
5' Ibidem. 204-205.
MI Sidžil 1554-1557. 14. " Nova džamij a II H rasnici , BehaT, VI/ 1905, br. 4, 62. 62 Novosagrađeno munare u Hrasnlci, Ilu stTOtlani. islamski Svijet, 1/ 1936,
br. 5, 67. 47
25. maj a 1950. godine, a proizvodnja je otpočel a do nepune tri godine, upravo 6. apr ila 1953. - na osomogodišnjicu oslobođenja gra da. (3 )
Paralelno sa izgradnji/m i radom F abruke nicale su ~ druge gradnje u mjestu na prostoru prijašnjih objekata j na čistoj led·ini. Dio starog naselja sa karakterističnom starom seoslrom arhi,tektJurom sačuvao se d o danas, budući da j e lociran u straIlii u odnosu na glavninu nove gradnje. Ta nova stambena 'i zgre.dnja, gra đen a l i savr emenim arhitekt onski"! koncepcijama i na bazi urbanističkog rješenja, proširila se na više strana pa se pr otegla tt na obhižnje dotadašnje selo Lasicu, koje se pot pu no utopilo u novo naselje. . S osta lim urban i stičkim tekovinama Hr asnica j e dobila i centar društvenog života: Društveni dom, reprezentativan i moderan objekat, završen i otvoren još 23. oktobra 1954. godine, što znači tek nešto više od godime od ;puštanja Fabrike u prdizvodnju. Danas je Hrasnica savremen grad čija u lična mreža broji 22 ulice i jedan trg. Do oslobođ enja zajedno sa svim okolnim zaseocima .imala j e nešto oko 3000 stanovnika, a danas taj broj ~znosi, pr ema procjenama, oko 13.000. Sa Iliidžom i Sar ajevom naselje povezuje autobusna linija redovnog gradskog saobraćaj a . V O GOSĆA
je treće naselje g r adskog tipa topografski odijeljeno od glavnine grada. RazvJjen o na starom putu što je vodio iz doline Bosne, posebno iz Vareša i Viookog u SarajeVlO, a !kojim je 1697. godine Eugen Saiv:ojski sa svojim četama došao te popalio i uništio i SaI'ajevo iVogošću . lova je 'čitav Im ali, moderan gradić sa ~ndustrijom te stambenim i poslovnim površinam a. I zgređen je
48
.--~
=
•
@
rije, a gdj e i nače postoj i i staro groblje, zaraslo u kor ov. Oba lokaliteta su na lijevoj !Obali Bosne i u ataru kOjli je sigurno mogla pokrivati župa Vidgossa, odnosno kasnija Vidgošća pa Vogošća. Dakako, posljednju ,ri ječ će reći arheoloZli, a ako se ovo obistini, onda će kraj današnje Vogošće biti na osobitom glasu za h:istoriju B osne u doba n jene drža vne samostalnosti. I Vogošća i Jošanica Javljaju se kao seoska naselja i potkraj srednjega vijeka, 1455. godine, kad su Turci tek zauzeli ovaj kraj. O nj.i ma imamo ~zvjesne podatke i u 1485. godini. P rve godine Vogošća se piše Gogošta, a 1485. Vogošća. Te druge godine Vogošća je bila veliko naselje, u koje su se sigurno ubrajali ,j okolni zaseoci : 97 hrišćanski h ,i 38 muslimanskih d :)~71ova te inokosnika 10 hrišćana i 20 muslimana. U t o dsto doba J ooan ica je brojila 55 hrišćaruki h i 6 m uslimanskih doruQva . U i zvoru iz 1485, koj i sadrži t e podatke, navodi se tu i drugo selo J ošanica sa tpi hf\išć al!lS k c i 2 m uslimanske !kuće, M) koje će biti iden tično, svakako, sa dosad ašn jom Gornjom Jošanicom . Prema svemu se vidli da su i Vogošća i JOŠ8nica bar em u 15. vijeku, a k o ne i kasnije, bila velika seoska naselja. U kasn ijim vremenima turskoga peI1ioda od objekata javne arhitekture !i Jošanica IVogošća imale su po jedan han (Biserovića han 'll Jošarrici, zatvoren 1928, i Krsm anovića han u Vogošći, radio do 1921, a zgrada i danas čitava)"'), te Vogošća dža mij u s drvenim minaretom. Džamija bezimenog osnivača sag rađena je prije 1776. godine, kad se javlja njezin im am, neki H asan_ha1ifa .(8 ) Uz džamiju j e bilo i turbe u kojem su počivali neki šejh Abdulah-efendija i Nedžat, brat čuvenog sarajevskog feudalea i književnika Fadil -paše Serifovića. 69 ) Uz to turbe bila je i prostonija koja je služila kao tekija (zavija). F adil- paša je godine 1873. osta vio značaj nu fundaciju, iz čijih su se prihoda, po njegovoj !izričitoj odredbi, održavali, među ostalim i navedeno turbe i tek.ija.~ Sve trJ te gradnje bile su na oku p u na j ednom mjestu na trasi današnje prolazne i glavne saobraćajnice, Ulice igmanskoag marša, upravo na sastavu te ulice i Ulice Đure Salaja. Sve je to j: ol'ušeno 1953. goctine prilikom gradnje savremenog puta, čija je trasa d ijelom zahvatila i te objekte. Po navedenom t urbetu u ži tamošnj.i k.r.aj nosi,o je ime Turbe . Do oslobođenja 'i Vogošća oi Jošanica bile su seoska naselja koja su živjela na zatvorenoj privr ednoj osnovi od poljoprivrede i stočarstva . S tara Jugoslav1j a dala je Vogošći tek osnovnu školu, ·i to dosta kasno (1930. godine), a goctine 1938. kako-tako uređen je makadamski p ut do Sarajeva, k ojim se otada do Vogošće moglo doći i motornim vozilima. Vogošćani su dolazili u Sarajevo starim k ir·idžijskim drumom p ješice ili konjem, ili pak željezničkom prugom okolo, preko Semizovea . G odine poslije oslobođenja dzmijenile su iz temelj a oba stara sela i od njih, za relativno kratko vrijeme, kao i u slučaju Hrasnice, uči nil e Saba nović, Bosansko kraj ište, 207-208. 61 H. Kreševijakovi ć, Banovi i karavan-saraji, 149. S. J . Jovanović, Vogošć a, Sarajevo 1967, 98. 68 Sidžil br. 18, 37-38, 69 Kronika Muhameda Kadi ć a , u GR biblioteci, sv. 27, 264, 295, i sv. 66
H.
28, 494.
Tekst Fadil-pašine zakladnice od 7. februara 1873. sv. 26, 185-210.
70
dića,
4
II
Kronici M. K a -
49
moderno gradsko naselje. I ovdj e je baza za t akvu izgradnju bila industrija, u ovome slučaj u metala-prerađivačka, koja se kasnij e preorijentisala na proizvodnju r obe za široku potrošnj u d ostala poznata širom Evrope pod i menom PRETIS (skraćeno od Preduzeće »Tito« Sa r ajevo) . P ripremni radovi na samom terenu za izgradnj u F abrike otpočeli su još 1947. godine, a 'tada se time počel o buditi i sam o mjesto. Kompletna fab rika puštena je u pogon na Dan Jugoslovenske narodne a rmij e 22. decembra 1949. godine, J otada Vogošća piše nove dane. U J ošanici je za potrebe radnika u toku id ućih deset godina izgrađeno čitavo stambeno naselje sa asfalmranom mrežom ulica i više ,j avnih objekata. Godine 1952. nikl e su i pr ve moderne trgovačke radnje. Godine 1953-1955. izvršena je rek onstrukcija oi modernizacija puta za Sarajev'O, kojim je veza sa glavninom grada vremenski svedena n a petnaestak minuta. Ovoga vremena Vogošća je dobila moder an vodovod i kanalizacij u, zatim Osnovnu školu (1952), zgradu Sku pštine opštine, zgradu Skale učenika u privredi, Dom zdravlja, Tr-lnk u i napokon dva na ročito značaj na objekta: hotel »Biokovo« (otvoren 27. jula 1955) te Radničk i dom, jeda n od naj ljepših II Republici, dovršen i otvoren iduće, 1956. godine?l ) NaseLje se još uvijek izgrađuje . Danas je organizirano II osam ulica. Prve među njima nastale su Ulica Moše Pijade i mica Tome Men:deša. Bilo 'je to još 1950. godine.
II.
INSTITUCIJA NA ZIVA ULICA I NUMERACIJE OBJ EKATA
Ustanova imena ulica i trgova Sarajeva stara je ·isto onoliko k,oliko ·i sam ovaj grad kao formirana urbana aglomeracija. Određivanj e imena tim osnovnim urbanim jedinicam a uvedeno je ii ovdje kao potreba mnogoljudske nastambe da se pobliže odredi prebivalište, m jesto ra da, akcije J posjedi njenih građa na. Kad su grad i o pći društveni odnosi u njemu p ost ali složenijU i kad je, s druge strane, porasla potreba za komunalnim uređenj em grada kao cjeline, uvedena je i dodatna institucij a nu.mer acije objeka ta, kojom postaj e odreden, identificiran li svaki građevni objekat u ulici, odnosno građu.
Obje te institucije u Sarajev,u male su karakterJstične puteve razvoja, koje ću ukratko ovdje objasniti, a dan as su takve komun alne potrebe, da 'se grad i savr emeni život u gr ad u ne da bez njih ni zamisliti. TURSKI PERIOD . _ . Orijentalno-islamsld urbaruzam, čija je osnovna načela Sarajevo primijenilo u svome nastajan ju i r azvoju, donio je ovdj e i sistem klasifikacije u r banih i saob ra ćajn ih jedinica. Ta klasifikaci ja, koj a ima !i svoju terminologiju, bila je ovdje II upotrebi kroz cio t urskA period, prisutna je čak i dan-danas, ali samo u naziVl;ma ulica, a, s druge str a ne, služi kao osnov za utvrđi vanje od ređenih zakonitosti S. J. 50
71 Preduzeće ... Tito« Jovanović, Vogošća,
Sarajevo - Vogošća 1948- 1958, Sarajevo (1958). na više mjesta.
sistema naziva ulica i numeracije objekata u turskom pemodu, pa iznosim njezin pregled ovako: - Mahala. To je skup međusobno povezanih stambenih saobraćajnJ.ca odgovara, po pr:ilici, dan ašnjoj mjesnoj zajednici, s tom razlikom što današnja mjesna zajednica obuhvata dvije pa i vJše nekadašnjih mahala. - Carlija - jedna ili više poslovnih saobraćajnica u kojima se odvija zana tstvo, trgovina i ugostiteljstvo. Karaktenizira je niz prizemnih i jednospratnih objekata - d ućana koji saob raĆ8jnicu či ne i građevnom urbanom jedinicom. _ Bazar - tržnica na otvorenom prostoru, bez posebn:ih saobraćajnica i gradev.nih objekata. Odgovar.a današnjem terminu sajmište ili pazari§te. _ Sokak - stambena saobraćaj nica, za koju se danas upotrebljava termin stambena ulica. _ Mejdan _ otvoreni prostor u sastavu grada ili na nj egovoj perifeniji _ odgovara upravo današnjem terminu saobraćajni trg. _ Džada _ saobraćaj nica uopće, gradska i vangradska. U starije doba označa vala je poglav,ito vangradsku saobraćaj nicu, upravo put bez zgrada. U novije vrijeme termin .j e evoluirao i postao po jam za značaj niju gradsku saobr aćajnicu , kakva je bila u Sarajevu Cemaluša (današnj a . Maršala Tita), koja se u prošlom vijeku i označavala upravo t 'm terminom. _ So kačić - kratka i tijesna ulica uopće. Posebno uski i natkriveni pješački prol az - pasaž, k akvih trna još u staroj sarajevskoj čaršiji. _ Cikma - &lijepa ulica, saobraĆ8jnnoa koja nema izlaza na. drugu stranu. _ Budžak _ sinonim za ćikmu, termin koji je bio takoder II upotrebi u Sarajevu donedavno. Grad (kasaba ili šeher) dijelio se na mahale i čaršije. Mahale su se dalje čla nil e na sokake, sokačiće. čikme dli budžake te mejdane, a čaršija na manje ča l'šij e , koje su se zvale dmenom djelatnosti II njima, te na bezimene so k ačiće kao pasaže od jedne čaršije do druge. U sastavu čar šije kao cjeline bio je ·i bazar (u Sarajevu Ibio i Bit- pazar - ,..buvlja p ijaca ... ). Izuzim aj ući sokaliće kao saobraćajne površine ča r šije, sve ostale vrste sa obraćaj nica ~ mahale imale su svoja imena. Državna administraaija i su dstvo či t avog turskog perioda II pogledu teritorijalne podjele grada i II uvođenju i održavanju naziva pr.iznavali su samo čaršiju i mahale kao osnovne urbane elemente, na koje se grad dijeLi i koji treba da imaju svoje dme. Ovo pravilo ne izvlači se iz pisanog zakona, nego iz praktičn og života i r aznih akata, u kojim se kao odredišta pre!:rivališta gr adana ili neke radnje navode samo dmena d otične mahale ili čaršij e. N.i.jeda n od tih zva ničnih akata ne spominje sokak kao urbanu jedinicu, kao da ne postoji, pa tako, naravno, ni njegovo ime. Tako .je to trajalo barem u s lučaju Sarajeva sve d o 1878. kao kraja turskog perioda II Bosni :i Hercegovini. O mahali kao osnovnoj gradskoj teritorij alnoj jedinici do kraja turskog perioda u Sar ajevu i u BiH, a, čini se, i u čita voj turskoj carevini, veoma ;ilustrativa n podatak sadrži saču vani službeni obrazac već navedenog popisa stanovništva j imanja u gra_
.'
51
du Sarajevu 1867 / 68. godine. l) Kao odredište naslovnika imanja tu je naznačena jedina rubrika mahala. Taj isti obrazac, već rna terenu popunjen i završen, sadrži, međutim, ponegdje i zapise imena sokaka, am su ti zapisi dodati upravo nezvaničn o na samoj margini obrasca. To upućuj e na zaključak, prvo, da je unošenj e imena i ulice (sokaka) hio samo lični man ir popis ivača i, drugo, da je već u to doba postojala komunalna klima, u kojoj se sokak nameće sve vJše kao osnovna urbana jedinica na račun mahale, koja ovim putem, ·snagom pritiska života, počinje da .izmiče. Prema navedenim konstatacijama institucija određivanja imena samih sokaka kao današnj,ih osnovnih gradskih jeoonica hila je potr eba, za koju su se brinuli neovisno od vlasti sami građani na svoj način i po svojoj volji. Pri tome treba konstatirati li činjenicu da su ipak svaki sokak, svaki mejdan, a u nekim slučajevima i same čikme imali svoja imena. Posmatrajući ukupnost naziva mahala J sokaka u t urskom periodu, bez obz.ira što je državna administracija bila zainteresirana samo za imen a mahala i čaršija, a samo građans tvo za imena sokaka, čikmi i mejdana, uočljiv je veoma zanimljiv tematski zajednički osnov za davanje ,imena sv.im navedenim urbanim jedllnicama grada : društvo osmanlijskog feuda lizma, pa ni ono iz doba reformi II prošlom v;ijeku ne zna za -imena mahala ili sokaka kao ideju, kojom se odaje pošta, spomen, pijetet 1. gradi spomenik svoje vrste nekoj hičnosti, kraju, gradu ili uopće pojmu koji j e izvan zbivanJa sredine u kojoj se određuje ime. Za čitavo vrijeme turske vladavJne u gradu Sarajevu nijedna ni mahala ni ulica nije se prozvala imenom nijednoga sultana, nijednoga veZlira kao nazivom koji bi bio dat u ovome smisl·u , u kojem mi danas -određujemo .imena kao spomen na značaj neke ličnosti iU uopĆe pojma. U sedmom deceniju prošloga vijeka II Sarajevu bila su uvedena dva nova imena po tom novom, današnjem sistemu, i to Galata džade (za današnju ul!icu JNA) i Osman-paša džadesi za današnju Kočićevu ulicu, ali se u vladaJućim pravJlima tadašnjeg doba i društva u Sarajevu nije mogao održati nijedan taj naziv, jer za ondašnje tradicionalno shvatanje nije bio prirodan. Time dolazimo J do glavne, odnosno najkarakterističnije zakonitosti II dav anju imena ulica i trgova turskoga perioda, da se osnov u tome pogledu nalazio isklj učivo u neposrednoj tLzročnoj vezi između nosioca naziva urbane jedinice oi same te ~ed.inice. Ta uzročna veza ogleda se redovito u izgradnji zadužbina (u prvome redu džamija) II pojedinim mahalama kao centralnim tačkama takvih urbanih jedinica, po čijim ktitorima te mahale potom nose ~ ime, zatim, kad su u pitanju nazivi samih sokaka, Original Popisa stanovništva dijela Sarajeva i njihovih imanja nalazi se u Muzeju grada Sarajeva. U jednoj objavi tadašnje sarajevske štampe, koja je najavila navedeni popiS, stoji da je po carskoj naredbi ovakav popis najprije obavljen u brusanskom sandžaku, a sada se fermanom, čije se odredbe citiraju, uvodi kao obaveza za sandžake: Bosanski, Dunavski, Sirijski, Arapski, Edrenski i Maraški. Komparirajući te odredbe i činjenicu da se u obrascu toga popisa pojavljuje samo mahata kao adresa naslovnika imanja, dolazi se, gledajući kretanje urbane organizaci je II širem smislu, do nedvojbenog zaključka da ulica (sokak) kao osnovna teritorijalna jedinica nije došla do izražaja ni na širem području turske carevine onoga doba, iako je to vrijeme unosilo u ondašnju Tursku u akciji temel jitih i svestranih reformi i mnoge komunalne novine sa Zapada, gdje je ulica već davno prije toga bila osnovna teritorijalno-administrativna jedinica grada. - Objava i podaci o navedenom popisu izišli su u sarajevskom listu Bosna, broj 57 od 1. jula 1867. 1
52
~ dobrotvornom dopri nosu p ojedinih Lica tome sokaku, koji onda dobiva
Ime po tome dobrotvoru, !ili, naprosto, uzročna veza le-li u tome što se ime ulice veže .za uglednu ličnost koja živi s ku60m u toj ulici. ' Druga, isto tako velika uZ('očna veza u davanju naziva i mahalama i sokacima, ali .isk lj učivo -od strane naroda, leži II morfološkdm i sličnim mjesnim karakteristikama urbane jedinice (mahale Hrid, Gorica, BjeJave ~ dr. te ulice Tijesna, Brdanska, Stnnac i dr.). Uočavaju ći takvu zakonitost u nastajanju imena ulica i trgova I\l Sarajevou za vnijeme turske uprave istodobno otkrdvamo i pravilo da se ovdje radi o t rad iciji organičnosti, po kojoj su nastajah UOPĆe t opon imi ne samo gradova, nego i onih mnogo širih, vangradskih , zemaljsk'ih povr šina. Sam a dnstitucija numeracije objekata kao elemenata ulice i još bližih odredišta nastala je u Sarajevu, također. u ovom istom, turskom per.iodu , ali tek u prošlom vijeku i sigurno II sklopu brojnih utjecaja Zapada, koje je u Tursku uvodila d ugogodišnja, uporna i u biti progresivna akcija reformi. Bilo je to u gradu Sarajevu upravo 1853. godine. T u novinu ovdje je i uveo i spr oveo prijašnji bosa nski vel/ir, a tadašnji organ za reform u !inansijskog s istema u Bosni Muhendis Cam il..,paša. U okviru zadataka za u r eđ en j e rporeskog sistema dao je popisati sve zgrade u gradu i objav
M uder lzovlć
1937, 213.
53
»U ,i sti dan, kad je ferman pročitan (bilo je to 1. dula 1867 - AB), počeli su hl činovnici svoju radnju vršiti, i to u četiri odjeljenja. Prvo odjeljenje počelo je udarati numere (moja podvlaka - AB) od gradske strane, druga od Hrida, treća od Bjelava, a četvrta od Skender-pašine mahale. 0\110 razdjelji'V.anje narecHo je č. vali-paša ~tj. TQpal Osman-.paša - AH) J vidi se da je vrlo udesno, jer će činovnici s bilježenjem ulica .i numeranjem brojeva na kuće skoro biti gotovi pa poslije toga počeće procjenjivati i popisivati nepokretno imanje u Sarajevu+<.3) Promatrajući instituciju numeracije objekata u osnov;i misije eamil-paše 1853. i u osnovnoj por uci navedenog fermana u proučavanju razvoja institucije numeracije objekata 'l l Sarajevu dolazi se, samo po sebi, do ova dva zanimljiva zaključka: 1. Numerisanje objekata nije bila zadaća cjelokupnosti komunalnog ur edenja grada, kao što je to slučaj koji je nastupio mnogo kasnije, nego p rateći, upravo pomoćni ilin jedne druge akcije. 2. Akcija, koja je dovela posrednim putom do uvodenja i numeraCije objekata II Sarajevu, ležala je samo II jednoj potrebi grada i države, a to je utvrđivanje stniktnijeg provođenja obezbjeđenja poreskog sistema. Prve ulične tabIlice u Sarajevu bile su, kako je n avedeno, na drvenOj, daščanoj podlozi. One druge, uspostavljene do uvedene 1867. godine, značile su korak naprijed, barem u tehn ičkom pogledu: tablice su bile od lima (»teneće«), i to jajolikog oblika, a na njima II crnoj boji (,..murećefu .. ) isp'isan je .. turskli.« ulični braj. Zaključujem to po tome što sam našao na izvjesnom broju starih objekata upravo takve t ablice i što sumnjam da je bilo i vremena i akcije da se oblik tablice izmijeni. od 1867. do 1878, za cigbih 11 godina. Sarajevska opština, zvana »Beledija« kao prva ter.i.torijalno-politrič ka gradska organizacija uspostavljena je i otpočela rad 1865. godine. Među tim, za čitavih idućih tni.naest godina njenog rada pod turskom upra vom nide učinjeno ništa značajnije na unapređenju institucije ni naziva, ni,ti same numera cije. Zna se samo to da je austrougarska
AUSTROUGARSKI PERIOD u 's kladu sa cjelokupnim novim 'uređ enjem uveo je bitne novine i u službu naziva osnovnih urbanih jedinica grada ~ numeraaije. Prva novina je to, što je sada osnovna urban a jedinica postao sokak, koji je tada dobio i novi termin ulica. Mahala je tako, posl4je četiri vijeka, potpuno izgubila značaj pa je napuštena i u samoj administracij:i,4) Nova uprava za naziVe u1ica preuzima, uglavnom, postojeća imena sokaka, ali je novo bUo to što su na:.:::iv,i, dati prlje po imenima ili preIDmenima, sada kompletirani i imenom i prezimenom. Taj podatak upuću je na zaključak da je II narodu bilo svježe sjećanje o punome imenu i prezimenu nosioca naziva nekih sokaka, a to znači da t akva imena sokaka nisu ni tako davno nastala. List ... Bosna", br. 58 od 8 jula 1867. 4 Mahala kao bivša teritorijalna jedinica ostala je u životu grada u jednom drugom vidu: uzeta je kao osnov raspodjele grada i katastarskih če stica u prvom gruntovnom popisu 1886. godine, pa sc takva dioba vodi i dan-danas u sudskim :zemljišnim knjigama. 3
54
Druga značajna nowna j e akcij a opštine II dzmj eni kućnih tablica. Bilo je to d~uge godine .rada opštilne u novim uslovima. Iz jednog duelamianog popisa .kuća u nekim ulicama na području čaršije od 16. septembra 1879. saznajemo i za ovaj zanimljiv podatak: na kućama su, pored novJh još uvijek hin i stari kućni brojev.i odnosno tablice, pa se, barem u tome a ktu, vodio dvojni sistem numeracije: po novim ·i starim brojevima, koji nisu b.iH identični. ~) Bila je to, svakako, prelazna mjera, koj om Se htjel o da se stanovništ vo bezbolnije n avik ne na novu numeraciju. STARA JUGOSLA VIJA n ij e dala ništa posebno novo u r azvoju institucije naziva .i numeraoije. Jedina značajna i vrijedna akcija tadašnje gradske op~tine bila je 1931. godine, a donijela j e izradu i postavu novili uličnih metalnih tabli sa nazivima ulica u reljefu. Na mnogim m jestima su -se zadržale te table do danas i predstavljajru likovno rješenje, Čiji je autor imao smisla za «deju ove vrste. NOVA JUGOSLAVIJA. Period poslije oslobođenja donio je daljnje i hitne noVline u institucij.i naziva 'Ulica ci. numeraciji objekata. Prve akcije u tome smislu počeo je provoditi Gradski narodni .odbor i njego v Izvršni odbor.6 ) Akoije su uspostavijane zaključcima i odlukama na Sjednici. Do tri godine dza oslobođenja dolazi i do donošenja prvog zakonskog akta kojim se r eguliše cjelokupnost materije instituci je naziva ulica i numeracije objekata. To je Zakon o imenima naseljenih mjesta i ulica i o obi lježavanju kuća brojevima, donesen 28. 12. 1947. godine.?) Zakon propisuje obavezu da u gradovima i u drugim većim naseljenim mjestima svaka ukica :i trg mora imati svoje ime (član 5). Uočljiva je karakter.istika da se tom obavezom obuhvataju samo ulice i trgovi. Parkova i mostova, koji su također javne povl'šine, kako se vidi, nema. Ta j zakon donosi i druge novosti: _ Za imena ulica d trgova mogu se uzimati i mena znamenitih histol"\ijsk:'i h ličnosti, historijSki događ aji i datumi, geogra[s1<'o-historisk a imena i slično. Ne mogiu se davati imena kloja bi bila u s uprotnosti sa tekovinama narodnooslobodilačke borbe i novim državnim uređenjem (član
6),
_
U g:radovima i drugim naseljenim mj estima, lroja imaj u ulice sa utvrđ enim imenima, o:mači će se m.a početku i rna kr,aj u svake ulice, a po potrebi i na više mjesta , na posebnoj tablici ime ulice. Isto tako Qznačiće se i ime trgova (član 7). _ U gradov.ima prek o 10.000 stanovnika na samim kuĆn.im tablicama navodi se dme ulice, odnosno trga , kojem kuća pripada . Navedeni zakon uveo je oi dvije posebne odredbe, značajne za razvoj institucije naziva 'Ulica i numeracije objekata: nad ležn ost za određi van je i mijen.jan je im ena ulica d trgova ostavlja se mj esnom, odnosno Dokumenat u Arhivu grada Sara jeva. 4 Prvi Gradski narodni odbor fot·mirao je ZAVNOBiH posebnom odlukom 16. aprila 1945. Prvi predsjednik bio je profesor Husein Brkić, a prvi sekretar Ferid Cengić, predratni grafički radnik. - Podaci iz prvih zapisnika sjednica Odbora (u arhivi SO Centar-Sarajevo). 7 Objavljen u Službenom listu NRBiH, god. 1948, br. l, 5-6. 5
55
gradskom narodnom odboru i, dr-uga, uspostavlj a se obaveza službe eviden cij e naziva ulica, koj u će vodJti, ta kođe r , mjesni, odnosno gradski nar od ni odbori. Poslije je, na osnov~ odredaba navedenog Zakona, Izvršno vijeće donijelo Uputstvo za obilježavanje naseLjenih mjesta, ulica, trgova i kuća te o
načinu
evidencije po ovom obilj ežavan ju.S)
Na osnovicama d va navedena propisa otpočela de a kcija temeljite izmjene naziva ulica i trgova, u kojoj je uočljivo prisustvo n aroči to naziva u spomen na radnička pokret, revoluciju i narod nooslobodilačku borbu. Tom prilikom nastale su i nove ulične i k ućne tablice. Od 1878. godine n aovamo uvedena je i 'Pr ak.ticirana jedna novost : nazivi ulica daj-u se i u poćast ličnostima bez obaveze na neposrednu uzročnu vezu između n osioca naziVa ulice .i. same ulice. D rugo, takva počast počela se davati d živim ličnostima . Obj e te značajke provođene su i poslije oslob o đenja grada. Me đu tim, u godini 1953. nastala je bitn a novina J u tome pogledu, i to ne samo u Sarajevu, nego na području čit ave Jugoslavije. Naime, 10. septembra navedene godine Nar odna skupština FNRJ Qe donijela Preporuku o davanju im ena mjestima, ulicama, privredn im organizacijama, ustanovama i društvenim organizacijama,9) na osnov:i koj e se potom potpuno ukinuo ohlčaj davanja imena po živim ličnostima. Zanimlj ivo je obrazloženje koj e se navodi u navedenoj Preporuci : ...Poslednjih godina prim ećeno je da se daju imena živih rukovodećih ljud i naše zemlje, ,1 to bez tražen ja saglasnosti tih lica, pa često i protiv njlh ova protivl'j enja, mestima, uHca ma, privrednim organizacijama, ustanovama i društvenim organizacij ama. Iako je t a praksa bila naj većim delom izraz rev.oluclonarnog traženja novog r adi !izražavanja punog prekida sa star;im društvenim uređenj em i nj egovim nosiocima, ona nije u skladu sa društvenim odnosima j po li tičkoim shvatanjima socijalističke demokratije. S obzirom na to, Narodna skupština F NRJ preporučuje mesnim odborima, privrednim organizacijama, ustanovama d društvenim organizacijama da odu stanu od davanja gradovima, mestima, ulicama, trgovima, privrednim organizacij ama, ustanovama li sl. imena živih rukovodećih Ljudi i da već data imena izmene služeći se imenima i nazivima kojti odgovaraj u svrsi za koj·u se upotreblj ava. Za davanje im ena druga Tita 'POtrebno 'je prethodno odobrenje Saveznog izvršnog veća, saglasno postu pku koj i će Veće odrediti...,. Sarajevo je po toj P reporuci i postupilo u Cijelosti. 8os1ove određivanj a n aziva ulica i .p ostavljanja tabli i bwjeva na -.;.licama, odnosno objektima, danas obavijaju opštine na os novi rnO'"vog Zakona o imenima naseljenih m jesta i uUca i o obiLježavanju kuća brojevima, koji j e doni jela Skupština Socij alističke Repu blike Bosne i HercegovJne 12. juna 1964. godine. 10) U stvari, t u se rađi o istim odredbama Zakona iz 1948. godine, koje su, međutim, ovdje usaglašen e s novim ustavnim odr edbama. Posve movo je ovdje to da je navedenu P reporu.ku Narodne s!wpštine FNRJ Bosna i H ercegovina ovdje prekva1ifikovala u zakonsku obavezu, prema k ojoj se naseljenim mjestima , odnosno naseljima, ne mogu dava ti i mena živih ljudi, osim imena Maršala Tita. 8
9 10
56
Uputstvo u Služben om listu NRBiH, god. 1948, br. 32, 399. Preporuka u Službenom listu FNRJ, god. 1953, br. 39, 409. Zakon u Službenom listu S RBiH, god. 1964. br. 20.
I u ve2li odredaba toga novog zakona izašlo je Uputstvo o označa vanju ulica i trgova imenima i o obilježavanju zgrada brojevima. lI ) To uputstvo sadrži, medutim, odredbe prema kojim bi se morao bitno izmijeniti aio dosadašnji tehnički sistem obilje-2avanja ulica i objekata. Upravo takve odredbe bile su, mislim, i r azlog da se to uputstvo nbje do danas ni provelo. U pogledu nadležnosti određivanja naziva ulica i trgova u samome Sarajevu nastala je u najnovije vriljeme ova novina: po odredba.ma Statuta Skupštine .gra:da Sara jeva, koji je donesen 15. jula 1970, a obj avljen u ..Službenim novinama g rada Sar ajeva ... br. 8 od 24. jula 1970 , nazive ulica .i trgova na jedinstvenom podru čju grada Saraj eva otada odr eđuje, umjesto opština, Skupština g rada Saraj eva. Ta djelatnost u tome aktu tretira se u sastavu komunalno-stambenih poslova Skupšti ne gr ada Sarajeva.
III. DANASNJE STANJE ULICA I TRGOVA Podaci o pojedci.nim ulicama i trgovi ma, dati u vidu kratkih monografskih čla n aka, govore o malim .i pojedinačnim svj etovima tih ulica i trgova. Postoje o ovoj istoj tematici podaci ti jedne dr-uge vrste, brojčani pokazateljri. sveukupnosti ulica i t rgova Sarajeva, a oni osVIjeUjavaju veliki svijet ulica i trgova ovoga grada kao jedinstvene mreže, koja se sad ogleda na jedan zaseban način. Ovdje je riječ o pokazateljima upravo te dI'uge vrste. Značaj i vrijednost takvih pokazatelja leži u potrebi kako zadovoljavanja naučnih i kulturnih dnteresa, tako isto j u zahtjevu pravilnog usmjeravanja politike i od ređenih službi u eventualnoj jzmjeni postojećih i davanju novih naziva ulica i trgova. Pokazatelji ocrtavaju mrežu u lica ~ trgova Sar ajeva u odredenim vidovima u jednom vremenskom ča su , a to je 6. aprul 1970. - dvadesetpetogodišnjica osl o bođenja i socijahističke izgradnje grada.
1. Osnovni podnci o
izg rađenos ti
Ukupno ulica li trgov a ima u gradu 655 Od toga: - ulica 646 trgova 9 U ukupnom broju izgrađenost u pojedinim opštin ama izgleda ovako: Jedinica Učešće u gradu 1. Centar-Sar ajevo 449 68,80% 2. Novo Sarajevo 154 23,34 3. Ilidža 44 6,80 4. Vogošća 1,26 8 II
Uputstvo u Službenom listu SRBiH, god. 1965. hr. 44, 756.
Uočl.j iv
je
najveći
broj ulica i trgova u opštini Centar-Sarajevo, koji či ru dvije trećine ulica oitava grada, a to je bilo i logično očekivati s obzirom na gustoću ulične mreže na pod ručju te opštine i na činjenicu, da ova opština obuhvata, u stvari, grad Saraj evo koliki je bio sve do po_ slije 1878. godine.
2. Periodizacija izgradnje
DoklUmentar.no zaj ·a mčena stal100t mreže ulica i t rgova Sarajeva, uzevši je u njezinoj ukupnosti , ~zn o$l 508 godina, odnosno nešto više od pet vjekova. Kroz to relativno dugo vrijeme izmi1el1ila su se četini karakterističn a historijska perioda, a
je najveći intenz;itet izgradnje u sooijalističko m perJodu i u ovome pogled u, u pr osjeku po jednoj godim . S druge strane, turski pedod u prosjeku stoji, prema tim podacima , na dnu ljestvice. Međutim, 58
t akvi podaci su ogledalo općeg kretanja čitave tu-rske carevine u naznačeno m periodu, u čijoj su zaV'isnosti razvijali se i sami gradovi. Očito je da cifra od 0,84 nije u skladu sa inače ta čnim tvrđenjem o velikoj urbanizaciji naselja Bosne j Hercegovine u tur.skom periodu . A to pr oizlazi otud što je, stvarno, n aj veći broj ulica (sokaka) turskog perioda nastao II prvih 100 .godina, kad je i vladala intenziv.na lllI\banizacija okak.o ovdje, tako i II drugim krajevima Bosne i Hercegovi ne, i poslije čeg a je nastupila stagnacija koja je !išla gotovo II ravnoj diagramnoj liniji sve do kraja, 1878. godine.
3. Periodizacija
određivanja
naziva
Koliko je u gradu Sarajevu ulica i trgova, toliko usto, logično je, i samih n aziva. Medutim, staDost naziva ne !p
2. Austrougarski per iod 3. Stara J ugosiaw.ja 4. Okupacioni period 5. Sooijalistička Jugoslavija
J edinica 173
4. 99 4
334
Učešće
u gradu 26 ,41'/0 6,B7 15,11 0,61 ' 1,00
U oblasti vremenskog porijekla, odnosno nasta nka današnj ih naziva ulica i trgova, upadlji v je podatak da se u današnjem ukupnom broju s ačuvalo p reko jedne četvrtine naziva koji su dati u turskom periodu. To je i razumLj1vo očekivati u odnosu na broj ullica izgrađenih i imenovanih II ,tloon vremenu, ali, istodobno, iznenađuje poda talk da je :blizu jedna polovana (ukupno 155) ulica :iz toga najstarijeg per ioda u toku iducih decenija izgubila prvobitna imena. Veoma je upadan i sugestivan podatak o velimni naziva koji su nastali u dosadašnjem rela tivno }{,ratkom per~odu socijalisVičke Jugoslavije, koja ovdje iznOSti. i nešto više od polovine ukupnog današnjeg broja. Očit o je da je i ovdje bila prisutna socija listička revolucija, koja je j u ovoj oblasti učinila korijenite nOVIine i izmjene. Iz navedenih podataka p"oizlazi da je u posljednjih 25 go:iina nastalo ukupno 215 sasvim novih ulica i naziva. Slijedi d drugi zaključak da su u tome istome periodu ukinuti dotada§nj i stari i dati. nom nazivi ulica za ukupno preostalh 119 jedinica , što predstavlja, s druge stra ne, jako veijku intervencij u u oblasbi na slijeđenih , historijslcih n aziva.
59
4. Tematska struktura naziva Veličinu
od 655 današnjih n az iva ulica i trgova Sara:jeva, uza svu
heterogenost, bilo je moguć e sdstematizirati u pojedine šire tematske grupacije, i struktura naziva u tome pogledu, redana po ve Hčinama, izgleda ovako: Jedinica Učeš će II cjelini lo Homonimi (nazivi po ličnosmma) 279 42,50% 2. Mjesni geografski osnov 13,60 89 78 11,80 3. Imena gradova i mjesta 7,60 50 4. Građevni i prirodni objekti 7,00 5. Historijski događaji i pokreti 46 6,50 43 6. Ostala , nedefinisana :imena 3,30 22 7. Imena planina 3,20 21 8. Prvohitne čaršije i zanati 3,00 20 9. Imena pokrajina 1,34 9 10. Imena rijeka 0,16 1 !l . Imena zemalja Iz date slike proizlaze ovi zaključci , zn ača j ni za ukupnost naziva ulica i trgova Sarajeva kao poseban 000 his tor~je j fizionomije ovoga grada: 1. Velika šarolikost naziva, prav.i mozaik 'imena. 2. Spontanost ideja II nazivima, koja kao takva ukazuje na orgamenu vezu ,g rada i njegovih ulica i trgova sa ljudima i vremenima krm: koje je gr ad prolazio. 3. Dorruinacija homonima, koja se ovdj e približuje polovini ukupnog broja naZIiva. 4. Nazivi ulica i trgova po imenima ličnosti dominiraju II apsolutnoj veličini (219) u opštini Centar-Sarajevo. 5. Nazivi po imenima gradova i mjesta, zatim planina i r,ijeka karakterističnd su na ročito za opštinu Novo Sarajevo, u ko joj čine jednu polovinu ukupnog broja naziVa ulica i trgova na području te opštine. 5. S truktura homonim a
Zanimlj iv je sastav homonima, kojih ima relativno najviše (279 jedinica) u uk'upnom broj u. Redana po veličini , s tr ukbuora te vrste je ovakva : Jedinica Učešće II gradu l. Nosioci radničkog pok reta i učesnici NOR-a 133 20,30% 2. Ugledni gradani, historijske ličnosru i javn~ radnici iz Sarajeva i Bosne 74, izvan Bosne 15, izvan J ugosiavoi.je _ 95 6, ukupno 14,50 60
3. Kulturni radnici - iz Sar ajeva i Bosne 15, izvan Bosne 25, izvan Jugoslavije 2, ukupno 4. Vladari srednjovjeloovni - ~'Z Bosne 2, izvan Bosne 2, ukupno 5. Junaci narodnih pjesama, dz Bosne 1, izvan Bosne 2, ukupno 6. Nosioci poslijeratne Jizgradnje (koj i \l1isu Ib ili učesnici NOR-a) Iz navedenog pregled a smjede ova dva
42
6,40
4
0,61
3
0,46
2
0,31
zaključka:
1. U homonimima domin iraj u na2livi po nosiocima radn ičkog pokreta u zemLji i u svijetu te učesnicima NOR-a. Dostojno su zastupljeni: u vrs ti 48%, a u ukupnosti nešto 'Preko jedne trećine svih nawa. 2. Iznenađuju ći je malen broj kulturnih radnika kao nosilaca naziva: II ukupnom broj u naziva čitavog grada zastupljeni su svega 6,40%. Još je poraznija činjenica što je i u tome tako malenom broju (ukupno 42) najmanji broj baš onih iz Sarajeva ci. BiH: tek 15 ličnosti.
6. Nacionalni sastav homonima Bosna i Hercegovina i njen glavni grad Sarajevo po svome višestrukom sastaVlu naroda i narodnosti predodredeni su II razvoju socijaListi čke zajednice JugoslavLje da budu nosioci bratstva, jedinstva ~ r avnopravnosti među narodima i narodnostima zemlje. Takva uloga Sarajeva našla je spontani odraz i II nazivima ulica i trgova ovoga grada u grupaciji od 279 homonima kao n ajtipičnijl:ih predstavnika naroda i narodnosti. Stvarna predstava te, ·inače zanimljive i osjetljive vrste, izgleda danas, na 25-godišnjicu socija]tističke Jugoslavije, ovako: Dom aĆi
narodi
i
na r odnosti Učešće
u broju homonima
-
Srbi Musliman1 Hrvati J evreji Crnogorci Slovenci
Ostali Rusi
Cesi Englezi
Jedinica 109 107 42 10 1 1
%
39,20 38,80 15,20 3,03 0,33 0,33
narodi 3 2 1
1,05 0,74 0,33 61
-
Bugar i
1
Mađari
1
Talijani
1
0,33 0,33 0,33
Na osnovu d atih stvarnih podataka o sadašnjem stanju nacionalnog s.astava naziva ulica u Sarajev.u može se i.zvesti upravo veliča nstven zaključak da su svi oni koji su poslije oslo bođenja učestvovali II davanju .naziva !pCWS1ru,pali objektiovno ili pi.ib1ižno .objektiv>no tl odnosu na našu socijalističku zakonitost o ravnomjernom učešću u žUvotu i socijalističkoj & zg r adnj1i svih naroda li narodnosti koj.i žive i rade i na ovom užem, sarajevskom gradskom područJu. Da b i slika današn'j eg nacionalnog sastava hamonima u nazivima bila j oš realnija u odnosu na stV2.rni i dominiraj uĆIi današn ji nacionalni sa stav Sarajeva, evo poda taka o nosiocima naziva ulica upravo tih dominil1ajućih, odnosno najkaratkteristiČl1ijih naroda i narlOdnostina ovom užem područj u : Ukupno nosilaca nS2liva ulrica i trgova Srba, Muslimana, Hrvata i Jevreja: II tom e llkupnom broju 'Učestvuju:
-
1. Srbi 2. Muslimani 3. Hrvati 4. Jevreji
268 Učešće
Jedinica
u broju 268
109 107
40,60 39,80 15,87 3,73
42 10
%
7. Nazivi u spomen najnovije historije
Ovdje de niječ . o nazivima ikoj i ISU dati u spomen radničk
62
64 48
28 21 10 10
7. Partizanskd. kra-jevi 8. Nosioci radničkog pokreta i revolucije u svijetu 9. Gradovi i mjesta za koje je vezan ustanak i borba 10. Nosioci posLijeratne izgradnje, koji nisu bili učesnici NOR-a 11 . Rijeke za koje je vezana NO borba
5 4
3
2 1
Ukupan 'brcj na2iva ulica i trgova u spomen Illa najnoviju historiju, prema iznesenim podacima, iznosi 196 dedinica. TIm br ojem ovaj period h istorije, kojj je za sooijalističk,u zajedrllicu od osobitog zn ačaja, predstavljen je, zaokruženo, sa 30%, odnosnQ sa blizu jednom trećinom ukupnog broj a nazi va uHca i trgova Sarajeva.
IV. JEZICKI SASTAV NAZIVA Od 1918. naovamo nazivi ulica i trgova u Sarajevu davali su se i daju, razumljivo, na sl':psk ohrvatskoj jezičnoj osnoYi. U doba 40-godišnje austrougarske uprave bila je ista praksa. Postoji čudo da austrouga.rska okupaciona uprava nije u Sarajevu nametala, ili grad ,ruje prihvatao nazive
1. C i s t i t u r c i z m i. Bilo je ukupno 49 jedinica te vrste. To su:
Velik i). -
Abadžiluk, Abdesthana, Aščiluk, Atmejdan, B ardakčije, Baščaršija, Bazardžani, Ben tbaša. Caj.i.rdžik (Ceidžik), OizmedŽiiluk (Mali i VeLiki). Ć ebedži je (Donje i Gornj e), Culhan, Curčil u k (Mali i Veliki). Derebent, Der eboj, Džano-zade tur be. Ferhad.ija. H alači, Hendek, Hiseta. J ukar.i derebent. Kartal, KazandŽiiluk, Kazazi, Kolukčije, K'lljundžriluk (Mali i Magl'ibija, Mejtaš, Mekteb, Mudželiti (Mali i Veliki), Musluk-
-česma.
-
Oćaktan, Odža k - čikma,
~
P astrma . Sagrdžije, SkendBl"i ja, Sumbul - česma . T abaci, Tahmi"S, TaMaLi, Tekija, Tepebaša, Terezija, Turbe.
-
Zildž il~k.
2. S l a v i z i r a n i t II r c i z m i. 'Do su sr;ps1rohrva,tske konstrukci je (složena imena) na osnovici turskog apelativa, odnosno hibridri. II kojim su osnov tu rske, ali i srpskohrvatske r.ij e či . Naziva ove vrste ~ma naj više, preko jedne polovJne uk upnog br oja. To je stoga, što ovdje ubrajam i nazive po lični m muslimanskim imenima, koja, i n a'če, žilve samo za sebe, a koja su bila osnov za procenbuaJ.no najveći broj nazi'va . Ta kvJ na7li.vi su: Alajbeg ovića , D udarev sokak, Mutevelina, Halilbašića, Pirin bnijeg, Sehove dugonje ,j dr. Hibridi su: Alrl.!akovac, Ašik ovac, Sepetar evac, Mahmutavac, Mihrivoda, Piruša, P oddžephana, Sahtijanuša, Terzi!bašina i dr. Ovdje spada i naziv BravadžHuk, u kojem osnovu čini srpskohrvatski a pela tiv brava. 3. C is t i s r p s ko h rvatsk i o b l i e i. NaZliva te vrste ,jma relativno veliki broj, upravo 92. To su: - Bakije, Banjs.ki brijeg, Bjelave, Bjelavica, Benkuša (Mala iVe .. lika), Bistni.k , B asta ri ći, B r đ a nska, Breka, Bud akovići. - Carina, Curak . - C eljug ovIći. - Dok lade, Dol, Dola. - Džeka. - Golobrdica (Golobrce), Goloderica, Gorica, Goruša, Grlica, GrbeUca. - Ha rvatin, HeLjevac. - Ispod Buda;kovića, Ispod gra da , Ispod Hr ida, Is-p od oraha, Iza banje, Iza bašče , Iza Hrida, Između grobalja. - Jekovac, Jezero. - K ačanik (Mali i Veliki), Kl anac, K()matin, K()ševo, Kovači, Kračule (ovo nije srpsikohrvatsk·a riječ, ali je zatečena ovdje) , Kravtji sokak, KrešćaUca, Krka, Kršilovac. 64
Nadmlini. Nevjestina, Nova testa. Okrugla, Oprkanj I, Oprkanj II. Paje, Patke, Ploča I, Ploča II, Pod Caninom, Pod gajem, Pod toPerčin (sokak), Potok, Pred banjom, Prijepolj čeva, Provare. R amiĆ8 banja, Ramića (sokak), Rogina , Srednja, Strmac, Sušica. Sirakac, Sirakača, Svrak-in (sokak). Tijesna, Toka. Ulomjenica, Uz potok. V.mograd, Vratnik, Vrbanja, Vrbanjuša. Zatik.uša. Zabljak, 2agrući.
Kad pobliže pogledamo sastav naziva vrste čistdh tur cizsma, vidimo da se II ovoj skupini nalazi 19 naz.iva kojt predstavljaju ·imena orijentalnih čar§1ja i koji su kao termini sami sebi krčili put. Prema tome, II ostalom dij elu turskih naziva, gdje je dolazila do izražaja volja stanovnLštva, broj turcizama se smanjuje i svodi na svega 30 ;imena. Iznenađuje <1 pojava da je domaće stanovništvo u srcu te oriljentalne čaršije , jedne od najvećih na Balkanu, koju je ono pI'lhvatilo i ponijelo dalje, uspjelo utrti put j domaćim nazivJma u četiri slučaja. To su čaršije Kovači, Oprkanj i BravadiHuk. (Mali i Veliki), kojj je već naveden kao hibrid na srpskohrvatskoj osnovi. Uz to su zadržali i naziv Kračute kao ime predturskog,
romanskog porJjekla. Druga skupina naziva mješovitog sastava je takoder najvećim dijelom bila predodređena, jer se j tu radi o osnovama koje su već bile uvedene u život po drugoj osnov;i, a poslije su, kao ime ulice, odnosno trga modelirane u srpskohrvatskom jezičnom ruhu. U bibi, kod ove, dnlge skupine naziva mješovJtih osnova i oblika vidimo u posebnoj i gotovo opipl jjvoj formi simbiozu Orijenta i domaće kulture, ·s pajanje i prožimanje koje se ogleda i 'll drugim vidovima života n ašeg stanovni.štva, posebno u profanoj arhitekturi. Domaće s1.anovruištlVo i Sa[lajeva i čitave Bosne popr imilo je brojne tek,ovine islama i Orijenta, ali ih je uvi jek modi fici ralo na SV{)j 'način i prilagođavalo domaćim gledanjima. Treća skupina na;>iva, izražena u čisto srpsko hrvatskoj jezičkoj formi, zad·hvljuje i po br oju "i po oblicima. Kad joj se pnidoda i ona druga skupina, koja nema izričiti. karakter stranog, turskog jezika, onda dobivamo jedan nava materijal u V1idu velikog kvaliteta koji nedvojbeno p aka.zuje dominaoiju srpskohrvatskog jezika u toponimtji osnovnih gradskih jedinica Sarajeva. Kad je riječ o domaćem stanovništv·u, koje je, tmatoč prisutne snage misaonosti d ukupne civjlizacije Orijenta, uspjelo da na de sehi mjesto u toj novoj civilizaciji, a da očuva samo sebe kao etničku grupaciju, što se posebno manifestuje baš u području jezika, onda treba imati na umu da se ovdje radi prvenstveno o muslimanskom dijeLu stanovništva, koje je u turskom peniodu i relativno i apsolutno bilo najbroj nije u ovome gradu. Držeći se obligatnog društvenog načela turskog feudalizma o separaciji gradskih stambenjh površina po koniesijama, pravoslavni, kato65
lici i Jevreja u Sarajevu su živjel.Ji u etnički čistom sastavu ili ~zmiješani (negdje i sa Muslimanima) u Uikupno 9 mahala (Varoš, Ajas-pašina, Babića bašča, Patke, Čekrekčinica, Sijavuš-paš1na daira, Buzad~na, Ferhadija i Ali-pašina), a .u -svima ostalim, 95 na bro.ju, živjeli su Ii.skljuOivo MU5limani, koji su jedini i određi;vali imena ulica, bar ru tome, većem broju. Odatle proizlazi da je upravo taj, muslimans~ dio stanovništva i u doba kulminacije tursko-.islamslcih u tjecaja bio i u jezičnom pogledu svoj, slavenskL Primili su od Turaka li preko Turaka islamsku i .tursku kulturu i način života, ali se nisu turoiZlirali. Pojava obilja slavenskih imena 'll nazivima ulica i trgova Sarajeva u doba naj.1nten21ivnijeg utjecaja Onijenta proizvodi još dV"a zasebna zaklj.učka:
1. Muslimanski dio stanovništva Sarajeva je bio i ostao srpskohr-
vat'3kog jezičkog obilježja, jer je samo na tome putu mogao čuvati stare i davati nove nazive domaće je:mčne osnove odnosno modificirati turcizme u S\l'IPskohrvatske jezične oblike. 2. Muslimanski dio stanovništva Sarajeva bio je, ujedno, odličan čuvar slavenske .jezične tradicije, a tim putem Li narodske \Samosvjesnosti, pa, posredno, i tradicije bosanske državnosti. Te konstatacije, uzevši ih III širem, bosanskohercegovačkom okviru, za nauku nisu nove, ali je nov li kvaldtetno dragocjeniji materijal koji to potkrepljuje. Podavno je naš antropogeograf Jovan Cvijić uočio i iznio da se u Bosni li Hercegovini nalazi najv.iše ,..staI1inaca« baš u krajev.ima gdje živi muslimanski elemenat. 1) I -domaći historičar Vladislav Skar.iĆ II svojim ,i straživanjima o geografskoj nomenklaturi do .i's toga osvjedočenja je došao, čak ga je proširio i novim saznanjima i zaključcima. Tako je utvrdio da je vrlo mnogo starinskri.h porodičnih prezimena iz srednjeg v.ijeka sačuvano II .imenima sela naročito '1..1 istočnoj i jugoistočnoj Bosni, a poimenice u onim krajev,i ma u ,kojima žive u većem broju Mus!1mani. Ističe pm tome i to da je ta stara 'imena naselja mogao sačuvati samo kontinuitet većih masa stanovništva, koje, ako se vremenom i mijenjalo, nije se mijenjalo naprasno, nego .sporim tempom, i Ito baš kod Musl.imana?) Ispravnost teza obojice istaknutih učenjak a, koje predstavljaju za svoje vr ijeme pionirski rad u k>rčenj,u .puteva saznanj a li objektivizacije h.istor~.je , potvrđuje na svoj n ačin i materijala toponimiji Sarajeva koji sam iznio. Vr.ijedi i obrnuto, uzajanmo pr avilo, koje je naročito :mačajno baš u vezi toponimije Sarajeva, da je elemenat Ikoji je oc'Uvao, odnosno dao toliko slavenskih i slav.iziranih naziva u centru Sarajeva kao vrhovnog centra turske, 11 biti strane dominacije, mogao biti i jeste samo autohtoni slavenski elemenat. U .prilici sam ille sam o da .u pobpunim bogatu i rarznovsnu toponimiju gr ada Sarajeva, na koju Se odnosi, zapravo, cio ovaj rad, već da na j oš deta1ijniji mačin obrazložim opravdanost iznesenih teza . Botvrde se nalaze u toponimiji, koja je bila pod izravnom kontrolom službene, turske ovlasti, i, drugo, u nomenklatur.i kQja je nastajala sasvim spontano, pr.irodno, nevezano ni za -u1ice nj za službene na21ive. Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva, (izdanje SKA), knj. 1, Beograd 1905, str. CCr. 2 Vlad. Skarić, Stara bosanska vlastela u današnjoj toponomastici, Glasnik Geografskog društva, sv. 7. i 8, Beograd, 1922, 125. 1
Jovan
CVijić.
Naselja i poreklo stanovni1tva
66
Prvu skupinu čine nazivJ mahala grada Sarajeva kao osnovnih i jedi.nih organizacionih, teritorijalnih jedinica grada koje su se i sretale i izražavale u turskoj sudskoj ~ administrativnoj praksi. Sve takve jedinice imale su službeni naziv na turskom jeziku. Stoji, međutim, i činje nica da je stanovništvo Sarajeva sve i jedan taj naziv u svojoj vanslužbenoj odnosno redovnoj gr ađa nskoj upotrebi u potpunosti slaviziralo, a za mnoge mije uopće usvojilo turski, ni potpuni, ni polov ični naziv, nego je imalo i upotrebljavalo potpuno svoj, slavenski. Evo i u tome ,pogledu obilne g rađe: od ukupno 104 maha l~. koje je zatek la okrupacrirja 1878, njili 43 imale su u potpunosti čiste srpskohrvatske, narodne naZlive: - Banjski brijeg, Bastarić, Berkuša, Bistrik, Bjelnve ravne, Bjelavica, Budakovi ći. -
Careva, Ca rina. Gol obrdica, GoloderJca, GorJca, Gurdina. Hl\id . KomatLn, Koševo. Lubina, Lučevica. Maguda, Miščina, Mjeden:ica, Mutni potok. Na -dolu, Nad mlinima, Nateguša, Niže banje. Ploča, Pod topovima, Potok, Provare. Strošić (Strošići).
Drugu skupinu čine imena drugih lokaliteta unutar grada, mahala i ulica. Evo :i toga pregleda, koji sam uspio sačiniti na osnovi dosadašnjeg istraživanja, pn!. čemu se navode, r ad i posebne svrhe, samo slavenski i slav.iziranL naZli.V'i, koji su nekad postojali lili su još d. danas u 'llpotrebi:
Vo d e: Mil jacka (prije: Mijacka) i njeni pritom Lapišnica, Mošća n ica (prJje: Moštanica), Buk sa RamiĆ8 banjom, Mu li ća potok (zvao se još i Cer išhana). Buka, K>Oševa sa Hamam--'lX>tok>om, Sušica i Buča potok na desnoj te CoEn pobdk, Hanvatin (.k-a snije: MeglWa) , Bistrik, K-omatin, Mutni potok L Kovačići (piše se još Kovačić i Kovačica) na Lijevoj strani. V r e l a: Cmil, l sma:ilovac, J av ornik , Kokorevac, Orašce, Pjenk ovac j Studenkovac, na desnoj strani, te Beguša, Baguševac (danas Begovac), Feni.zbegovac, Hadžiabdino vrelo, llidajetovac (i Hidajetoviea), Kneginjac d Megara na lijevoj obali Miljacke. Predje l d i uži l okaUtet.i: Na desnoj strani Miljacke: Babin zub (ili: Duga stijena - naziv .stijene na Bcmbaši), Bare, Baždra, Beširevica, Buk, Carina (na Marind;yoru), Cwak, Cekaluša, Dolac, Golubinjak, Grad ·(sinonim za Vratnik unutar bedema), Grdonj, Gr1ičića brdo, Hla
"
67
Vrbanja i Zmajevac. Na lijevoj: Ablakovina, Baba, Ba'kiarevina, Begovac, Borak, Brajkovac, Brdo, Curine n jive, Colina kapa, Donja skela, Gaj, Grbaviea, Jarčedoli (Jarčev do) , Koka, Kovačić (Kovačići), Krstac, Lipe, Međuputnica, Močila, J\lLrakuša, Nizpumica, Orlov k amen, PJšči voda, p od taklišom, Pogledine, Prjsini Jarčedold, Satorija, Siljak, Trčivode, Vranj ače, Zeleni mejdan.
ees m e
j a v n e:
Baba, Badanj, Beširev.ica, Bijela, Ourak, Curika, Djevojačka, Feredžuša, Hadžiameruša, K'aćunova, Kadinuša, Kesa, Kre šćalica, Kupusova, Lučevica, Parlovača, Prijeka, Saračuša , Staruj-a i Tek!uša na desnQj strani Miljacke
V. PREGLED NAZIVA ULICA I TRGOVA PO OPSTINAMA 1. OP:STINA CENTAR-SARAJ EVO Ulice
28. Behar 29. Behdžeta 30. 8entbaša
1. Abadžiluk 2. Abdesthana 3. Abdi ća
4. Abdulah-efendije
Kaukčije
5. Adila Grebe 6, Agana Bostandžića 7. Ahmeta Fetahagića B. Alajbegovića 9. Albanska 10. Alekse Santića ll. Alifakovac 12. Alije Alijagića 13. Ali je H odžića 14. Aščil uk 15. Ašikovac 16. Augusta Cesarca 17. A vde Hodžića 18. Avde Jabučice 19. Avde Sum bula 20. 21.
140. Halači 141. Halilbašića 142. Halim-hodžina 143. Hamida Svrze 144. Hasana Brkića 145. Hasana Kikića 146. Hendina 147. Hercina 148. H imzarina 149. H ladivode 150. H ošin brijeg 151. H rastovi 152. Hrgića 153. H riste Boteva 154. Hrvatin 155 . Hulusina 156. Hurem uša 157. Ilije Grbica 158. I mamovića 159. Ing Jaroslava Cernija 160. Ispod Budakovića 161. Ispod grada 162. Ispod oraha 163. Istarska 164. Ivana cankara 165. Ivana Markovića I rca 166. Iza bašča 167. I za gaja 16B. I za H rida 169.
Jablanička
170. Jadranska 69
171. Jagodica 172. Jahorlnska 173. 174.
Jajačka
Jankovića či kma
175. Jarčedo li 176. J edileri 177. Jekovac 178. Jelene Vitas 179. Jelića 180. Jug Bogdanova 181. Jugoslovenske narodne a rmije 182.
Jultićeva
183. Jusufa
Đ on1ić a
K ačanik Kačanik
184. 185. 186. 187. 188. 189, 190. 191. 192. 193.
mali veliki K alemova Kamenica Kartal Kate Govoruš ić Kazandžiluk Kazazi
194.
Kl jučka
195.
Kočićeva
Kiseljačka
Kladanjska
196. Komatin
197. 198. 199. 200. 201.
K onstantina Jevtića Kordunska Kosovska Koševska K oševsko brdo
Valtera P erića Valjevska Vareška Vase Miskina Crnog Vase Pelagića Vasin Han Vehida Muminovića Velika avlija Veljka Cubrilovi ća Veljka Lukića Veselina Masleše Vinograd Višegradska kapija Višnjik Vladimir a Gaćinovi ća 427. Vladislava Skarića 428. Vl asenička 429. Voje Đ okića 430. Vran j ače 43 1. Vratnik m ejdan 432. Vrazova 433. Vuka K a radžića 412. 413. 414. 415. 416. 417. 418. 419. 420. 421. 422. 423. 424. 425. 426.
2. Ulice
1. Adema
Buća
2. Avalska
3. Avde
Karabegovi ća
4. Bakarevac gornji 5. Banijska
6. Banjalučka 7. Beogra dska 8. Bihaćka
9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.
Bilećka
Biokovska Birčan ska
Bla goja Parovića Bledska Bogdana Kapelana Boliakav potok Bortvoja Jevtića Bosanska l B. Bože Pejanoviću 19. Braće Ribar a 20. Braće Savića 21. B raće Vujičiću 22. Braće Vukovića 23. Branka Baj i ća Baje
24. 25. 26. 27. 28. 29.
Branka Milutinovića Branke Blažek Br atstva i jedinstva Butmir ska Butmirska cesta Cetinjska
7. Blažujski drum 8. Bunički potok 9. Butmirska cesta
26. Muhameda
27. Novo nasel je
2B. Obala Ognjena P rice 29. Omladinski put 30. B. marta
10. 4. jula IL Dušana
Mehmedbašića
Dašića
12. 29. novembra
13. Gliše 14. 15.
31. Partizanska 32. Partizanski put 33. Pionirska
Jankovića
34. P roleterska
He rcegovačkih briga da H rasnička cesta
35. Prvomajska 36. Romanijska
16. Igmanska
17. 19manskog partizanskog
bataljona 18. Ive Veličana
37. Sarajevska cesta 38. Stari drum
39. 6. aprila
19. J ahorinska
40. Skolska
20.
41.
partizanskog odreda 21. Kasindolska cesta K ali n ovićkog
Tvornička
42. Veljka
Vukovića
22. Lasička cesta 23. Lužanski p ut
TT(]Ovi
24. Mala aleja 25. Maric~ Uherke
43. Trg bratstva- jedinstva 44. Trg rimskih banja
4.
4. Radovana Šućura 5. Spasoja Blagovčanina
Ulice 1.
Đure
Salaja
2. Igmanskog m arša 3. M oše Pijade
74
OPŠTINA VOGO.sCA
6. Spasoja Jova ndića 7. Tome Mendeša 8. Tri!ka Đokića
P OSEBNI
DIO
CLANC I O ULICAMA I TRGOVIMA
CLANCI SE IZLAZU ABECEDNIM REDOM UOBICAJENIH NAZIVA
ABAD2ILUK
Vodi od Obale vojvode Stepe Stepanovića n a sjever do na BaščaršLju. Ulica je zanatska i Itrgovačka. Raz,vila se najkasnije II prvoj polovjni 16. vijeka. Današnji naziv ove ulice je onaj prvobitni, originalni i nije se do danas mijenjao. To je kraći 'Oblik imena Abadžijske čar§ije koja se tu razvila kao zasebna jedinica. Bila je to čaršija abadžija - krojača pretežno seljačke muške odj eće od finijeg sukna. koje se na turskom zvalo aba. Ulica se potpuno formirala kao čaršija do kraja 16. Vijeka i II svoje vrijeme imala je oko 45 a badžijsktih dućana . P.osljednje abadžije II toj čaršiji i ulici zatvorili su dućane između dva svjetska rata, a na njihovo mjesto došle su druge djelatnosti zanatstva, trgovine i ugostiteljstva. Ulica
II čar~iji.
ABDESTHANA
starom d'i.jelu grada, iznad Kovača, Počinje od Ulice Zije Dizdarevića i vodi na sjever do Sandžačke, Ima odvoj ak prema zapa'd u iza džamije Sejh Feraha u dva kraka, od kojih jedan v,odi u vidu čikme prema Piruši, a drugi izvodi u Kozaračku. Razvila se kao sokak u Mahalli Sejha Feraha, koja se počela formirati 'Oko istoimene džamije još u prvoj polOVini 16, vijeka (prije 1538. godine). Današnj i naziv ulice nastao je vjerovatno dosta rano u turskom periodu i nije se do danas mijenjao. Ime je ulica dobila po abdesthani, poluzatvorenom prostoru - kućici sa tekućom vodom II kojoj se vr.§ilo individualno i kolektivno pranje pred molitvu (...uzimanje abdesta ..). koja se gradila uz mnoge džamije, gdje je bilo tekuĆice vode, i koja je postojala i uz .ovu, Sejh-Ferahovu džami;u. U tu abdesthanu voda je doticala gl'avitacionim putem iz korita posebnog .rukavca potoka Mošćanic e, Jooj i je tuda proticao, a koji je ovuda prove<> bosanski sandžakbeg Skender-paša na prelomu 15. i 16. Vijeka. Ulica
II
LIT.: H . Krdev tjakovfć, Mošćanica II starom Sarajevu, Seu'ajevo nistički problemi, 1-1958, Sarajevo, 1958, 45-49.
u r ba-
77
ABDICA
Ulica II sjevernom podrućju starog dijela grada . Razvijena između Ulice Miladina Radojevića (stari Sepetarevac) na zapadu i Drvarske na istoku. Nastala ,još II prvoj IPOJovini 16. ,\"ijek·a II okviru Gornje Saračeve ntahale koja 'Se počela formirati oko džamije Sarača hadži-Hajdara. Od stari na nosi današnji naziv po nekom članu stare muslimanske sarajevske .porodice A bdića koja je tu imala jednu ili više porodičnih kuća, Naziv potječe iz zadnjih !decenija turskog .perioda. Do 1900, godine II ovu ulicu spadao je i njezin logičan produžetak, današnja Bulbu1ina ulica na istočnoj strani (vidi tamo),
ABDULAH-EFENDIJE KAUKCIJE
Ulica II starom dijelu grada. Počinje od Titove (u osi Gazi Husrev..,begove) i vodi na sjever završavajući se na samoj periferiji grada ispod Sedrenika, ondje gdje se završava Hadži Lojina, a počinje ulica Sedrenik i Panj ina Kula. To je stari put, odnQsno sokak, jedna Qd vdo dugih gradskih jzvodnica koja je prolazila, ,odnQsno poveZli vala četiri mahale: Buzadži Hadži Hasanovu, Mimar Sinanovu, Sarač Alijinu i Abdi-haliIinu; sve nastale u 16. vijeku. Staro ime ove ul'ice je Logavin sokak, nazvan takQ po staroj i čuvenoj porodici Logavija, koja se ovdje javlja II 16. vijeku, a koja je gradu davala kadije, muderise, šejhove i druge učene ljude. To ime obuhvatalo je dionicu do -današnje Hadži S1nanove tekije, a dalje do sučeljavanja sa 'današnjom ulicom Remzije Omanovića bio je sokak. Vr ban;uša, kako se JU narodu zvala i čitava tamošnja Sarač Alijina mahala . Preostala dionica, do iznad današnje Albdul -halifine džam ije u 'Vrhu Budakovica zvala se lp o starom tamošnjem naselju, k r oz koje je vodila, B udakovići. Krajnja d ionica, koja vodi uz bndo pr ema Sedren'iku, sve do II vrijeme star e Jug{)slavije bio je nenaseljen put i nije jmao status ulice pa ni posebno ime. Sve navedene dionice pod spomenutim različitim imenima spoj ene su u jednu jedinstvenu ulicu, u koju se uključio i krajnji krak kao dotadašnji put, pod današnjim jmenom Abdulah- efendije Kaukčije pred popis stanovništva 1931. godine. Naziv je nastaQ u spom en na uglednog Sarajliju, učena čovjeka i jednog od vođa čuvenog i u krv.i ugušenog otpora austrijskim četama pri okupaciji Bosne i Hercegovine 1878. godine. Rođen je u Sarajevu oko 1820. Bio je najprjje muderis medrese Kur~umlije i 'imam Begove- džamije. Imao je vidna uče šća u političkim zbivanjima zemlje pred okupaciju. Protivnik progona raje u ustancima II Hercegovini i u Bosanskoj krajini. U danima okupacije grada 1878. bio član rev{)lucionarnog odbora i jedan
IZVORI l LIT.: V.
SkaTi ć,
Sarajevo od najsjarijih vremena, str. 139. - H. doba okupacije Bosne ilJ78, 83· 88. - A. Bejttć, Vrba· njuŠa. Oslobođenje, XXII/ 1966, hr. 6431 (29. 4.), 9. - Isti, Jevrejska nasel je II Buzadžinoj mahali, Oslobođenje, XXII / 1966, hr. 6392 (21. 3.), 6. KreA evljaković, Sa rajevo
II
ADEMA BUCA Ulica II zapadnom dijelu gracia, II naselju Buča-potok . Sao bra ćaj nica zaj edno sa naseljem izgrađena je poslije oslobođ enja , prije 1958. godine. Tada je toj ulici i dato današnje ime kao spomen na predratnog geom etra, prvoborca ~ narodnog h eroj a Adema Buta (roden 1914. II Mostaru), koj i ima krupne zasluge za širenje na ro dnooslobodilačkog pokreta II Sarajevu, gd.je jc ilegalno radio 1942- 43, dok nije II .pr,oljeće 1943. godine otkriven i uha pšen. od jula 1942 . •bio je član Mjesnog komiteta KP za Sarajevo. Poslije mučenja u ustaškom istražnom za'tvoru u ondašnjoj ulici CemaluAi ustaška policija ga je 9. .decembra 1942. ubil a i .b acila kroz prozor na ulicu, kao da je, tobože, izvršio samo ubistvo. Za narodno g heroja proglašen je 26. 7. 1949. Naselje Buča ... po'bok mije dobilo ime po osno ....i !PO k ojOj se zove ulica koju ovdje obrađuj em , 'kako se lako da pretposta vljati zbog topografske id entičnosti i jezične sličnosti. Buča~tok je star o dme za cio t aj predjel, a nastak> je po imenu tamošnjeg potoka Buča koj i izvire u stranama H uma i Orl ića i utječe u Miljacku kod nekad ašnjih Velikih drveta. Oba ta poda tka unesena su i u geodetski p lan grada ~z 1931- 1937. godine. LIT.: S. i. V. Tr i/ ković, Sarajevska okolina, 10, 242, 243. - Zbornik nar odnih heroj a , 104. - H ronologija radničkog i NO pokreta u Sa ra jevu , 105 -1 06.
ADILA GREBE Ulica u pod ru čj u Skenderije. Počinje od Ul ice Skenderije u blizini J abla ničke i Soukbuna r a ,pa vodi u pravcu juga do S kend er-p ašine. mica jo postojala prije 1878. godine, ah kao čikma, u koju se ulazilo samo sa južne strane, iz Skender-paAine ulice, kakvo stanj e vidimo 1882. na prvome planu grad a. Nije bila samostalna sa6b ra ćajnica, nego u sastavu današnje Skender-pašine, koja je zajedno s ovom čik mcm , nosila ime Mutni potok (vidi: Skender- pašina). Uspostava veze izravno sa Skenđenjom izvršena je u austrougar skom periodu, rpr.ij e 1916, i tada je ulica postala samostalna saobraćaj nica pod novim i čudn i m imenom J igitpatina, 'koje može da sjeća na zaboravljenog lega tora Pa!ajigita., koji je početkom 16. vijeka upravo negdje II tome k raju sagradio d žamiju i osnovao čttavu mahalu. Ta j naziv ulica je nosila sve.o.o da-va nja d anašnjeg imena. Današnji naziv dat je ulici 8. juna 1948. godine u spomen na Adila Grebu (rođ. 1916. u Ljubinju), predratnog službenika Direkci je želj eznica 7.
t vanrednog studenta prava u Beogradu. Kao čl an Mjesn og komiteta KF i aktivan suradnik NOP- a otkriven je i uhapšen u Sarajevu 9. maria,
odnosno (pr ema sigurnijim podacima) polovJnom apr:ila 1942. Idućeg mjeseca te godine, 2. maja, upućen je preko Zemuna, odakle se usp.1o javiti pismom kući, II logor II Norvešku, gdje je i ubijen neposredno pred oslobođenj e, 5. aprila 1945. LIT. : Hronologija
radničkog
NO pokreta u Sarajevu, 103.
AGANA BOSTANDZrCA
Ulica u područj u Skenderije i Soukbunara. Razvijena od poče tne dionice Ulice Soukhunara u pravcu zapada do Ulice Podtekija. Počela se izgrađivati pred prvi svjetski rat, a status ulice dobila je pred popis stanovništva 1921. Tada je dobila i prvo ime Stolačka po gradiću Stocu u Her cegovini i nosila ga bez izmjene sve do davanja današnjeg imena. Ovaj današnji naziv uspostavljen je ll. decembra 1948. Ime čuva uspomenu na predratnog inženjera ekonomije sa P r.ašk{)g uni:verziteta Agana Bostandžića (rođ. 1909. u T·asovčićima kod Capl jine), koji je još prije rata maltretiran, ostajao bez posla i zatvaran zbog ljevičarske i komunističke orijentacije i d jelovanja. Za vr.ijem e rata vršio zadatke P artije u Sarajevu. Od oktobra 1943. član Mjesnog komiteta KP za Sarajevo. Bo treći put uhapšen 10. decembra iste, 1943. !Prema podacima porodice, do šest dana poslije hapšen ja d otu čen je u sarajevskom ustaškom zatvoru. Međutim, postoj'i pisani savremeni .dokumenat, prema kojem je ubijen pflilično kasni1e, 3. febIiUara 1944. PK K:PJ za BiH uputio spisak od 106 zatvorenika radi zamjene; II tome spisku bi.o je i Agan Bosta n džić, za kojeg se navodi .da se nalazi u zatvoru u Saraj evu. Do razmjene Agana Bos tandži ća ,nije došlo iz ·nepoznatih razloga. Stanovao je upravo u današnjoj ulici njegova imena, pa otuda i neposredna UZ110čna veza dav,a nja ltoga imena ulici. U l1:u svrhu rnjeg.ovi dl'ugovi i štovaoci upriLi~m su, kako se vidi po datumima, davanje -spomena njegovu imenu na Ip etlnaestogooišnjicu odlaska ·u "Zatvor, iz kojeg se više nije vratiQ. GIxI.. 1957 . I1Jjegovi zemni ostaci preneseni su u Caplji:nu i sahr anjeni u z ajedničku partizansku grobnicu. -
IZVORI : Biografski podaci lično od Aganove udove Ferihe II Sarajevu. Hrono1ogija radničkog i NO pokreta, 114.
AHMEDA WUBUNCrCA
Drugi .odvojak, id ući od Ilidže prema Hrasnici, od Hrasničke ceste, pri če mu ,krak na lijevu sbranu prelazi lU .sadašnju Sokolović- koloniju, gdje se produžava st-otinjak metara, a zatim zavija desno i .obuhvata ostali dio Soko lović.Jk,olonije (vidi Ulica Mar ice Uh evke) .
80
, Saohraćajnica nastala poslije izgrađiv ati poslije -osl obođenja.
prvog svjetskog rata, a
počel a
se
ja če
Status gradske ulice pod današn jim imenom sadbraćaj nica je d obila 20. decembra 1960. Ime ulice čuva spomen na prvo'borca Ahmeda Lj ubunčića, predratnog službenika Zanatlijske komore II Sarajevu, koji je rođen II Livnu 1898 , a živio na Ilidži, odakle j neposredna veza za davanje njegova i mena ovoj ulici. Bio je borac Igmanskog bataljona II sastavu K alinov.ičkog NO partizanskog odreda. Zarobljen i ubij en 27. jula 1942. Poznat je i kao publicista, posebno po mon ografiji ...Hurijet... o istoimenom muslimanslrom radni čkom i lZanatlijskom udruženju II Sarajevu , koju je i7..dao o svome t rošku 1931.
AHMETA FETAHAGICA Ulica II s jevernom području starog di jela grada, neposredn o iznad Mejtaša. P-o c!inje -od Ulice Mejta.š i vodi na sjever do Duvanj ske. U potpunosti je nasta la za vrijeme stare J ugoslavije, uprav.o 1934-1 935. Tada je dobila i prvo ime Kevrin potok po takv.om imenu pot-oka duž kojeg je prosječena , a koji se ispod Mejtaša zvao Buka (vJdi Ulica Stake Skender.ove). Kevre su star a sara.jevska m uslimanska zana·t1ijska .porodica , koja je im ala kuću u tome kraju, pa "Se po njoj zva o ne samo navedeni potok, .nego sve do posJije oslobođenja i današnja Ulica Mile Vu jovića . Današnje i me ulice dato je u prvim gooinama poslije oslobođenja u znak pijeteta prema Ahmetu FetahagiĆtL, predratnom studentu , pa borcu, -kuji je iz r astao u jednog oo. ll1ajSV:jetlijih likova NOR-a. R-o đen je u Zavidovi ćima 1913. Učesni k je i u španskom ratu . Godine 1941- 1942. ilegalno je radi-o u Sarajevu kao partijski r adnik i stekao velike zasluge za razvoJ na rodnooslobod ilačke misli u gradu i -okolini, odakle i potj eče neposredna veza za davanje naziva ulice u gradu Sarajevu po njegovu imenu. Od 1042. učestov ao je u mnogim borbama II Bosru i Hercegovini kao neus\Jr.aŠiiv borac i sposo·ban vojni ruJoov.odilac. Pao je na dužnosti načelnika štaba divizije u I začiću kod Bih aća pri samom kraju rata, 25. 12. 1944. Proglašen je narodnim herojem 10. 9. 1949. LIT. : Zbornik narodnih heroja, 217 .
ALAJBEGOVICA Ulica uz lijevu obalu Miljacke. POČin j e od Obale Pa.r lAke komune izmel'tll mo::;llOv1'l Zera ji ćeva i Seher-ć€'hajina, Ivodi na j Ug, ispred Doma zdl'avlj.a skreće pod pra vim ug10m prema zapadu j jzv.odi u Nut'ije P ozderca ulicu. Historijski i topogr afski posro-akana, razvila se kao zaseban sokak u sastavu Careve mahale, koja se službeno 'Zvala Džami Atik mahala. i koj a se počela fonnirati još polovinom 15. vijeka o ko stare Car eve džamije, gra đene prJ.je 1462. na mjestu
•
al
Ulica je dobila dana'š nji naziv po nekom članu stare istoimene sarajevske porodice koja je Sarajevu davala 'i prosvjetne r ad nike, a od koj e je jedna grana imala i porodičnu .kuću u toj ulici. Naziv potječe iz ·turskog perJoda . N,i je se do sada mijenjao.
ALBANSKA mica u područj u Marindv.ora. Počinje o d Ulice Maršala Tita, VOdl na sj ever ;' završava u Ulici Kranjčevića . Prije se ova ulica zvala Dolina po nekom čla n u porodice Dola kojeg u tome kraju, vjerovatno i s kućom u toj ullici, sretamo od druge polo vine 18. vij eka. Mandićeva tvrdnja da se ulica nazvala po H adži Ibrahi· mu Doli nije sasvim uVjerljiv,a, jer se za ovog čovjeka zna samo to da je živio oko 1767. godine i da je tad a kupovao pravo ob rade zemlje na potoku Koševa od vakufa Tavil Hadži Mustafe u susjednoj, Kemal-begovoj m ahali (zvanoj Koševa). Ulica se ,prvobitno razvila k'a o zaseban sok ak u Mahali Magribiji, tako nazvanoj po nekQm šejhu Magr:ibiji, koji je tu u 16. vijeku sagradio džamiju Ikao centar te mahale. Današnji naziv Albanska dat je ulici 8 juna 1948. u spomen na socijalis1llčki uređ en u zemlju Albaniju. LIT. : Ulice Magribija i Dolina, Zadružni glasnik, Sarajevo, XII / 193B,
hr. 15 (25. B), 2-3.
ALEJ A PRVE PROLETERSKE BRIGADE Najznamenitija je i najatraktivnija saobraćaj nica na Ilidži. P OclllJe od Obale Ognjena Price na lijevoj ob ali 2eljeznice p a v()di sjevernim pravcem prema Vrelu Bosne. Naziv se odnosi na dionicu ove relativno duge saobraćaj nice sve do posljednjih kuCa naselJa Ilidže. Saobraćaj nica prosječena i uređena u zadnjem deceniju pr
Sumadijskog NO partizanskQg odreda, za tim Beogradsk.i partizanski bataljon Posavskog NO partizanskog ockeda te Prvi crnogorski ( l(wćen ski) 'i Dr ug-i crnogorski partizanskii bataljon. LIT. : Hronologija
n arodnooslobodilačke
borbe, 166.
ALEKSE BOJOVICA BRKE Ulica u HrasnicL p.očin j e od Ulice 19mansk,og partizanskog bataljona te vodi najprije u pravcu juga, a potom prema zapadu, gdje se ponovo poslije spaja s a Ulicom 19manskog par tizanskog !bataljona i zavija ulijevo, prema jugu, ido Ulice 29. novembra. Stambena ulica. U potpunosti .n astala poslije 1950. gooine. Status gradske saobraćaj nice i današnje ime dobila je 20. decembra 1960. Naziv ulice dat je u spomen na kasindolskog narodnog heroja Aleksu Boj o vića, zvanog Brku. Rođen 1906. Predratni zemljoradnik. Clan KPJ od 1940. Jedan je od organizatora ustanka II području Kasin'dola j Ilidže. Stupio u Ib onbu među prvim; početkom novembra 1941. ,p ostao komandant Trebevićkog hataljona u sast avu KalinovičkQg partizanskog odreda. U toku broj nih borbi napravio velike podvJge. Umro 1943. na pUltu i:mleđu Va'ašića i Prozor a od ranije za:d;obivenih rana. Za naroonog heroja pr.og la:Šen 20. 12. 1951. LIT. : Zbornik narodnih heroja, 74. - Abdulah
nica, 82. -
Hronologija
radničkog
i
Stvaranje bh jediNO pokreta u Sarajevu, 93. Sar ajlić,
ALEKSE SANTICA lzvodna saobraĆ8jru.ca u sjeveroistočn om podru'čj u s taroga dijela grada. Razvija se od Vra tnik-mejdana do VišegradSke kapij e. To je dionica još srednjovjekovne (ako ne i starije) saobraćaj nice koja se 1462. spominj e pod :imenom Biaski put. U planu grada iz 1882. ova ulica ubilježena je pod imenom Sirokac, i tako se vo&ila sve do 1931. godine. Inače. u n arodu je ovaj kraj, posebno dionica bliže Višegradskoj kapiji, ,bio poznatiji pod nazivom Carina. God. 1931. u lici je dato novo ime Alekse Santića, a za vrijeme okupacije 1941- 1945. oz n ačava la se dmenom Smail-age Cengića, nazvana t ako po poznatom museUmu Gacka. Drobnjaka i Pive i glavnom junaku Mažura-· n ićeva epa ·,.,Smrt Smail-.age Cengijića-« (Jelašce ~od Kalinovika, oko 1780 - Mljetičak u Crnoj Gori. 1840). Starij i naziv po Aleksi Santiću vraćen je ulici 20. a vgusta 1945. op ćim zakl j učkom na sjednici GNO, prema kojem se ulicama vraćaju predr atni nazi vi. Nosilac naziva ulice Aleksa Santić je poznati knj,i ževnik (Mostar 1868-1924), pjesnik ljubavnih zanosa i rodoljubivih osjećanja , autor i nekoliko dramoleta u stihu, među lrojim je nar.očito poznata Hasanaginica. 6'
83
ALEKSE SANTICA Ulica II Hrasnici. Počinje od Hrasn ičke ceste j ugoistočno od Dru štvenog doma kao produžetak trase Ulice Stari drum i vodi II pravcu istoka do Ulice igmansk,og partizanskog bataljona. Ulica je stambena. Trasirana pravcem staroga puta krQz naselje. Status ulice i današnje ime dobila je 20. decembra 1960. O nosiocu nazi va ulice v~di prethodni članak. LIT. : V .
S karić,
Postanak Sarajeva, 43.
ALIFAKOVAC Ulica II lsk:tčnom području starog dijela grada. Počinj e .od Ulice Vladimira Gaćinovića i završava II Kosovskoj . . Stari naziv OVe ulice je Mali Ali/a kovac 33 etimologijom od imena A ti-Ja kih kao i Veliki Alifakovac, s k,ojom je ova ulica činila organsku povezanost II području koje s e od starina zvalQ AUfakovac (vidi Ulica Vladimira GaĆi no vića ). Naziv je reducir an samo na Alifakovac poslije oslo bođenja, kada je dotadašn joj Ulici Veliki Alifakovae dato novo ime Vlad imira Gaćinovića, i kad a je time otpala potreba razlikovanja jednog Alifakovea od drugog. Na velikim i malim uličnim .ttablama je pogrešan natpis (A~fako vac (bez i), jer je prvi izgovor udomaće n od starina, a i danas je u upotrebi. Trasa ulice, na koj u se proteže današnje ~me, ima jaku nelogičnost po tome što njena prva polovri.na tehnički i saobraćajno spada zapravo u trasu Ulice Stevana Sinđe1ića. LIT.: A.
Bejtić,
Alifakovac,
Oslobođenje,
XXII/1966, br. 6445 od 15.5,10.
ALIJE ALJJAGICA
Ulica u sjevernom pod ručju staroga dijela grada. Počinje od ulice Ploče ispod Miščin e džamije i v,odi približno u pravcu sjevera do Ulice Kulina ba·na. Razvila se u t ursk-om .perilOdu kao jedan od :naj zn ačajni h sokaka u Mahati Kebkebir Hadži Ahmeda (na-s tala prije 1528) , kasnije pr.ozvanoj Miščina mahala, po .glaSQ'Vitom m uj"ezi.nu tamošnje džamije Milči Mula- Ahmedu, koj i je umlro 1786/7, a za k-ojeg ldkalni hron i:ča r Mula Mustafa Bašeskija bilježi, prilikom n jegove smrti, da se njegov glas sa munare razlijegao daleko po gradu . Prijašnj i naziv -ove ulice Ibio je Zild.žića AVdage. To je ime nastalo po hadži- Avdagi ZUdžiću, članu stare sarajevske ·istoimene por.odice, koj i je živio u .punoj snazi u doba okupacije Bosne i Hercegovine 1878, a jmao je porodi čnu kuću u toj ulici li. bio ugledan čovjek među susjedima i u čitavu gradu. Bavio se trgovdnom gvož đ arskom robom (bio B4
demirdži~la) , i 'll
tom zanimanj.u našao sam ga u popisu gvoždara i gvožzanatlij a u grad u 1877, prema kojem j e tada bilo u gradu ukupno 27 ljudi te struke (sve Muslimani + timul1đžija Risto). Taj naziv nastao je još II doba Topal Osman-paše, kad je nastala -opština (1866) i počeli se uvoditi nazivi sokaka. Današnje jme ulica je dobila 8. j una 1948. u znak pijeteta prema predratnom rev-olucionaru ALiji Alijagiću, stolarskom radniku iz Bijeljine (rođen 1896). Rano je pristupio radničkom pokretu i još 1 919. postao čl an KP. Godine 1921. pristupio je ter-orjstičk
LIT.: Bašeskija, Ljetopis, 338. - A. Bejtić, Prilozi nar. pjesama, II, 119 - A. Bej tić, Posljednje timurdžije,
proučavan ju Oslobođenj e,
naših XXII
/ 1966, br. 6363 (22. 2) , 6. - Nusret Seferović, Alija Aljjagi ć , Znamenja f"e voluCije, Sarajevo 1959, SS-gl. - Atentator Alijagić, Pf"avda., Sarajevo, IV/1922, b r. 58, 3 (o toku vješanja i pokopa).
ALIJE HODZrĆ A
Ulica u star-om dijelu građa, iza Muzeja grada Sarajeva. RazvJjena između ulica Svetozar a Markovića i Toromanove. Nastala u turskQd'i.lac u Sarajevu, a u samom ra·tu neustrašiv borac, kojeg je neprijatel j teško ranjena zarobio i dc:portwao n ajprilje u Sa r aj evo, a odatle .u:brzo i u J asenovac, gdje je na sami dan dolaska, 30. avgusta 1942. i ubijen ; tada je Alija Hodžić bi'O bez desne noge, amputirao ju je partizanski ljekar na boj ištu. LIT. : Es ~d Cen g~ć, Sjećanj a na Aliju Hodžića, Almanah-kalendar Kultu;nog druš t va Muslimana ... Preporod« u Sara.jevu, Sarajevo 1946, 170-175.
ASĆlLUK
Ulica II čarš iji. Počinje -od Ulice J ug. narodne armije, vodi u pravcu istoka i zav.rŠava u UliCi Bazardžani. Ima dva kraća odvojka prema sjeveru do K un đurdžiluka . Do kraja prošlog vijeka, dok nij e bila regulisana obala Miljacke, iz te uli.C€ vodila su i tri sokačića prema koritu 85
rijeke. Danas je to ·ulri.ca miješanog sadržaja (skladišta, stanovi, svega jedna radnja i shljepe fasade drugih -objekata koji imaju prilaz iz drugih ulica), a u turskQm perioou 'imala je čisti zanatskQ-ugostiteljski karakter po tome što su tu bile okupljene aščinice - narodne lrnh.inje - odakle i potječe naziv ulice. Aščinice su bile ugostiteljske 'r adnje u ~ojima su se hranili pretežno putnici i pr.alaznici, pa su radi t oga 'bile ,razasute po čitavoj staroj sarajevskoj čaršiji, pa i izvan nje, kao što je to slučaj s ka1anama, brijačnicama i bakalnica.ma. No, i pored boga, ovdje vidimo aščinice i na okupu u čitavoj jednoj ulici, u čemu .i'stodobno zapažamo strogost esnafske podjele velikih čaršija, od kojdh je jedna bila i sarajevska. Topografski promatrana, ulica se morala .razviti još u d rugoj polovini 15. vdjeka u okviru Mahale Minet-oglu Mehmed- bega, koji je bio prvi sandžak Bosanskog sandžaka (1463-1464) i tih dana. sagradio tu džamiju ik oja je ;postala centar te mahale. Džamija je .bila na mjestu dana:šn'je višespr.atnice na uglu Ulice JNA i Kun'dwrrlž-iJulka, u kojoj se nalazi Apoteka »1. maj«. Naziv ulice ni!je se do danas mijenja.
ASIKOVAC
Ulica u sjevernom području starog dijela grada. Počinje od usponske dionice Ulice Hr iste Boteva i vodi, uglavnom, II pravcu sjeverozapada do Šejh Mehmedove ulice. Razvila se rano ,u tursk·om periodu na području dvije stare mahale: južna polovina u MahaU Džano-zade Hadži Mehmed, koja je fmrnirana ,ll XVI Vijeku, a sjeverna u MahaU Hadži Kartal, koja je, zajedno s istoimenom tamošnjom džamijom, nastala u isto vrijeme, 'k ad i ona prva. Ime ulice je originalno, staro. Današnji naziv u upotrebi je od 1902. godine, a dotada je ime 'g lasilo Gornji ašikovac. Tma prilJVIU'k fol klora i liričnosti. Naivna je naIlOdna etimologija, koja ovo ime izvodi od teferiča .i ašikovanja, što su se nekada obavljali oko tamošnjih ograda j kanata, jer to nije specifičn,ost samo te ulJice, a neovisno od toga ne s toji ni t vrdnj a, kQju je iznio Kosta MandiĆ, da se u ono vl1ijeme ašikovanje ,obavljalo po noći na slobodnom terenu, izvan kuća . Nasupro t tome, logična je i realna ,osnov·a da je naziv ulice došao od vlastitog imena Ašik, jer, prvo, to je ime bHo II modi uprav.Q u XVI VJijeku (uporedi imena: A~ik-paša-'2ade, 'bur$k,i h istoričar XVI vijeka, i Ašik hadži Memi, o snivač jedne džamij e li mahale na lijevoj strani Miljacke u Sarajevu, takoder tl 16. vijeku), i, dIiugo, imamo imena ulica '.u Sarajevu koja su, kao i ovo, nastala oo homonima {npr. Alifakovac, Mahrnuto· vac i >sl.). Na žalost, nisu pOZiJlati izv;ori -k,oj i !bi (!'lam identificirali i histor.ijsku ličnost nekoga A'š ika, po kojem ta ulica već nekolikQ stoljeća nosi ime. 86
"UGUSTA CESARCA Ulica
središnj em d ijelu grada. Ra2vij ena izmed u Obale vojvode Stepe Stepa novića i Mis Ir-bine. Ima j edan odvojak iz novijeg vremena pr ema istoku. Počela se fOrmirati 1913-1914.
LIT.: Spomenka o proslavi tridesetogodišnjice Jevrejskog kulturno· pro· 5v jetnog društva »La Benevolencia« u Sarajevu maja 1924, Beograd, 1924.
A VALSKA
Ulica u .predjetu S tarog Hra'SI1a. Počinje.od Z.aJY.rŠne Ulice br aće Vuk()wća i vodi u pravcu juga do pod trasu željezničke pruge. Kratka saobraćajnica.
Ulica je postojala kao saob raćajnica još prije prvog svjetsk.og rata , kad su njezine prve ku6ice Ib.ile tl sastavu kasnije Sišićcve ulice odno· sno današn je Ulice braće Vukovića. Status u lice i d anašnje ime sa()braćajnica je dobila 7. oktobra 1960. Naziv je dat ,po ~menu poznate pl anine Avale kod Beograd a. 87
A VDE HODZICA
Ulica na Vratniku. Ra'z vijena od Vratnik-mejdana na sjever do ulice Prijeka česma. RazvHa se još II tursloom periodu kao sokak II okviru Havadže-zade Hadži Mustafine mahale ,(vidd Majevička) , koja se II lI1arodu zvala Hadži-Mustafin džemat (zapis iz 1874-5. godine). Prij,ašnji nazi,yj ove ulice bili su Ran:tića sokak pa (od 1878. naovamo) Ramića ulica. Naziv je nastao II drugoj polovini prošloga vijeka po nekome članu tamošnje porodd:ce Ramića, koji se II Sarajevu javljaj.u još ()d druge polovine 18. vijeka kao zana.tlije, mahom kazandžije. Današnje ime ulica je dobila 8. juna 1948, po narodnom heroj u Avdi Hodžiču, zvanom Hodži, rođenom 1921. II Sarajevu. Predr atni hra vaI'lski radnik i pripadnik naprednog radničkog pokreta. Od samog poče tka ustanka uče stvuje u NOR-u, najp.rije kao hrabar ci. snalažljiv kUl'li'r, a poslije kao desetar pa komandir čete. Poginuo maja 1943. na Zlatnom boru kod Celebića II trenutku kad je istrčao iz streljačkogstr<>ja i jurišao na nepr.ijatelja. LIT.: H. Kreše vtjaković, Kazandžijski obrt u BiH, GZM, VI/1951, 20 (o - Zbornik narodnih heroja, 258. - Dušan 2.igić, Ze!jezničari Bo-
Ramićima).
sne i Hercegovine - Heroji revolucije, Spomenica o četrdesetogodišnjem radu Zeljezničke Uedno-kreditne i stambene zadruge Sarajevo 1923-1963, Sarajevo, 1963, 58.
AVDE JABUCICE
Ulica II južnom području Crnog vrha. Razvi ja se u vidu serpentina od Ulice Goruša izvodeći ponovo II ristu ulicu pri n jenoj zav.ršnici. Ci
A VDE KARABEGOVIĆA
Ulica u Novom Sarajevu. Razvijena u pravcu jug -sj ever od Ulice Blagoja Parovića preko Mam1ićeve do nekadašn je Kumanovske, koja je nestala izgradnjom pruge Samac - Sarajevo. 88
Ulica je formirana početkom dvadesetog vijeka, do 1914, kad je nastalo i čitavo tamošnje naselje, na~vano kasnije Novo Sarajevo. Zapadni blok z-gra'da II toj 'Ulici POČeO se izgrađivati mnogo kasnije, 19291930. godine. Kao i Sive druge nove ulice II tome daijelu grada, i ta je ulica najprije nosila oznaku slova K. Današnje ime ulice dato je pred popis stanovništva 1931. godine kao uspomena
A VDE SUMBULA
Ulica u sjevernom području starog dijela grada. Razvijena od Nemanj ine do Romana Petrovi ća ulice. T.o· je stari sokak, odnosno ulica Provare, kako se od starina zvala i čitava tamošnja Hadži -Džaferova mahala i z 16. wjeka. Etimoq. toga imena nije pozna-t, ali se o njemu može reći to da sigurno vuče porijekJ-o iz sred njeg vijeka. Današnje ime ulica je do'bila 1931. godine, a čuva spomen na nacionalnog borca protiv austrougarske orijentacije Avdu. Sumbula, koji je kao takav poslije sarajevskog a tentata 1914. godine zajedno sa suborcem Behdžetom MuteveUćem i brojnim drugim Bošnj acima Srbima deportiran u Arad. Rođen II Sarajevu 27. 4. 1884. Bio aktivan G aj retov radnik i urednik lista Gajret od 1. jula 1912. do izbijanja rata. Umro u aradskim ka.zamatima 8. 2. 1915, dan 'prije B ehdžeta Mutevelića. Posmrtni ostaci oboj ice su Ipren.eseni 1925. u Sarajevo i sahranjeni ,kraj Ali-pašine džamije. Njihove grobnice -o:;mačaIVa _ono dana'š nje turbe, sagr ađeno i otkriveno 1932. godine. Za vrijeme okupacije 1941-1945. ulica je nosila stam naziv Provare, a dana 6. aprila 1946. uspostaVljen je predratni, odnosno današnji Bg
naziv, zaklj učroom Gradskog na,r odnog odbora o ukidanju naziva ulica, čija su imena promijen jena ili označena za vrijeme okupacije. IZVORI I LIT.: Stevo Dmitrović, Rahmetli Avdo Sumbul, Gajret, 1924, br. 9, 156-157. - Mehmed Zildžić, S puta za prenos posmrtnih ostataka rahmetli Avde Sumbula i Behdžeta Mutevelića iz Arada u Sarajevo, Gajret, 1925, 7-8. - M. S., Sećan j e na rahmetli Avdu, Gajret, X Il I/1932, 317-318. - Tekst natpisa na nišanima. - Svečano otkrivanje spomenika aradskim mučenicima
To je danas .kratki odvojak Ulice Potcarina (vidi t amo) u pravcu sjevera, naniže, 'Prema koritu .rijeke Miljacke. Saobraćaj nica je kao trasa postojala još u 16. vijeku li. služila kao silaz sa Alifakovca na bent na samoj rijeci, gdje je Ib ilo omiljeno izletište starih Sarajlija. Upra,vo radi toga uIrica je jooš u to doba .i mala svoj produžetak .u obliku pješačke staze II kamenu sve do korita rijeke, gdje je od austrougarskog perioda d o nazad 10 godina bio ii most preko kojeg je ulica Babića 'bašča imala prilaz i sa Bem'baše. Kraj u kojem se ulica r azvila bila je stara Mufti -Sutejmanova mahala, nastala joaš II 16. vijeku -oko ist()imene džamij e, koje danas više :nema. Babića bašča nije samo ime ulice, nego i toponim cijelog onog malog kvaja, u ;kojem ležd. jedan dio Potcarine, zatim ova ulica i prostrana bašča ispred ugosbiteljskog lokala s k'o je se otvara lijep vidik na kotlinu Miljacke i sam g.rad. Eto, ·t a .bašča, k,o ja je do danas ostala neizgrađena, bila je osnov za .fQrmira nje imena kraj u Li. samoj ulici. Prozvala se Babić evom po muslimanskoj porodioi Babića koja je do te
Da sam, hogdo, ,rumena r UŽrica, ja bih znala gdje ,bih se procva.}a: Na Bem:baši, na Baibića bašči .. . 90
LIT. : St(evo) Dm(itroviĆ), Babića bašča. Nekada prazničko sastajaliltc. MegdanL Došljaci. Sport. Zam.rlost Babica bašče, Večernj a pošta , II/ 1923, br. 210 (22. 8), 2. - A. BeJti ć, Babića ba!ča, Oslobođen;e, XXII/ 1966, broj 6328 od 18. 1, 5.
BAKAREVAC GORNJI Stamben a saobraćaj n ica poluseoskog tUpa u padini brda Huma na platou a.znaod želj ezničke noom:a1no-.kolosječke sta.nice S3lrajevo Novo. Kolski 'Prist up i ma iz UI~ce Ruđera Bo:škovića iznad Pofa1iĆ3, a p j ešačk i i .iz -samih Vel ešića, koji su organskU dio starog Bakarevca. SaobraĆ3jnica je prilično odvo jena od vreve gradskih ulica pa po tome ~ po n ači nu izgradnje V'jše ima tip .samostalnog naseljenog mjesta, nego gradske gra đevne jedinice II pravome smislu. Status gradske uLice saobraćaj nica je d obila u novije vrijeme, poslije donošenja propisa o grankama .opština godine 1959. Naz.iv je nastao po starom imenu onoga kraja, koji s e, opet, s druP:e s trane, tako prozvao 'PO staroj s a rajevskoj muslimanskoj porodici Bakare vića, ikoj a se sreta u Sarajevu oo druge polovine 16. vije'k a i koja je tu, n a Ba,kacevcu imala iman.je i ča rd ak. Bliža geog,rafSka oz.naka Gornji uvedena je u odnosu na sam Bakarevac, koji je illa južnoj strani, a kojeg da nas k ao imena ulice nema, jer je t a saobraćajn:ica još 8. juna 1948. ušla u sastav Ulice Lovćenske (vidi tamo!). LIT.: S. i V. Tri/ković, Sarajevska okolina, 95, 349, 250.
BAKlJE CIKMA To je slijepi od vo jak ulice Bakije sokak (v~di tamo). Počinje u središnjem dijelu polazne dion ice Bakije sokaka i vodi u sjeverozapadnom pravcu izm edu Had žijama-kov ićeve -n a jugu i Sumbu l -česme na sjeveru. Ulica se rar.zv.i jala paralelno s matičnom saobraćajnico:m Bok'ij e sokak Naziv je star i do danas se nije m ijenjao. Ostale poda'blw o n azivu vidi u član k u o Ulici Bakije sokak.
BAKIJE SOKAK Brdovitu ulica u sj everoistočnom, perifernom IXXlr'učju starog dijela grada. Počinje od donje dionice Ulice Strošiči pa vodi na sjever i 7.avriav8 pred nenastanjenom dionicom ill'ice Sedrenik na Ravnim Bakijama u blizini tzv. Arap-tabije, stare vratničke tvrđave. Ulica je nastala svakako ·u ranijim godinama turskog perioda, ako nije kao izlazni put još starija. RazVrila se kao sokak u Ma hali Strošići , koja je imala službeni naziv Gerdeni hadži H usejn. Do sada se mislilo da je riječ 9l
turskog (od riječi bak = gledaj) ili, u najsIgurnijem slučaju, arapskog korijena, u što je lako bilo povjerovati s obzirom na slličnost riječi. Međutim, ni jedno nije tačno, jer najnoviji izvori po'ka2:uju da se ime Bak-ije kao naziv jedne tamošnje oranice (mezre), a vjerovatno i kraja, sreta još p r~je zauzeća Bosne 1463. godine (u katastarskom popisu bosanskog krajišta godine 1455). Zanimljivo je ci. začuđava da je ova saobraćajnica dobila status samostalne ulice i d'a nagnje ime veoma kasno. Bilo je to tek za vrijeme prvog svjetsk.og rata, upravQ 1915. gOOine. Naziv sokaka dat je, svakakoO, prema p.redjelu Bakije, odnosno Rav ne Bakij e, prema koOjdm saobraćajnica ·i vodi. Ime je, inače, nejasne etimoOIoOgije. LIT.: Ivan Zovko, O postanku imena ... Bakije« kod Sarajeva, Glasnik Zem. muzeja, lII / la91 , 97. - Narodne priče o postanku imena naših krajeva, Hrvatska sloga, IU / 1921, br. 181 (24. 8), 2 (o postanku imena Hercegovi~e i
Bakija). - H. Oslobođenje,
Sabanović,
Krajište Isa-bega
Ishakovića,
66. -
A.
Bejtić,
Bakije,
XXII/1966, br. 6466 (5. 6), l l.
BALIBEGOVICA Ul,ica u b istričkom predjelu starog dijela grada. Počinje od Ulice 6. novembra i vodi najpre u pravcu jugozapada, a potom na zapa d do Terzi ..bašine. Ovdje se Tad~ oo jednoj od najstarij ih saobraćaj nica u gradu i po trasi i po samom ~menu. Upravo u toj uliCi je prvih decenija 16. vijeka 'tadašnji bosanski sandžak Kučuk Bali-beg Ja hjapašić (bio na tom položaju 1521) izgradio tri značajne zaiClužbi'!le: most Il'la potoku Bistrik, u blizini javno kupatilo (hamam) i nešto dalje džamiju. Džamija i danas postoji, a most i hamam su davno propalli. Već sama pojava tih objekata navodi na zaključak da je tada "postojala ne samo ulica koju promatramo, nego i čitavo malo naselje oOkoO te ulice. Upravo po tome Bali-begu 'kaoO osnivaču navedenih javnih objekata u toj ulici prozvala se naj,pr ije 'O'kolna Mahala Batibegoviea, a .po nj{lj onda i .gla;v,na saobraćaj nica II t-oj mahali Balibegovica sokak. Prvih dana austrougarskog periooa ulica je dobila nešto proširen naziv Bis ić B alibegovica sokak po Muslimanima Bi sići m a, koji su tu imali porodičnu kuću. Jedan član te porodice, navodno, bio je u komisiji za popis džamija, ulka i drug.ih objeka·ta II gradu odmah poslije okupacije i, po svoj prillici, on je proturio taj vještački i prošireni naziv. Naravno, već godine 1885. vraćen je utoici stari naziv, koji se održao doO danas, s tom razlikom što se sa·obraćajnica više ne označa va kao sokak, nego ul~ca. LIT. : H.
K1'e§evljaković,
Banje
tl
Bosni
i
Hercegovini, 80-81.
BALIBEGOVICA CIKMA Krati i slijepi odvojak Ulice BaLibegovica u području Bistrika . Vodi na desnu, zapadnu stranu .u s mjeru Brdo džamije. Razvila se kad i sama matična ulica, BalibegoOvica, najkasnije u prvoOj polovini 16. 92
v1jeka. Histor ijska etimologija naziva ulice begovica (vidi tam o). NaZli.v je .originalan , skog perioda i nije se do dan as mij en jao.
i d en ti čna je nazivu Ulice Balipo tječe lzranij ih god·ina tur-
BANIJSKA
Ulica između Ceng ić-Vile II i naselja ,.,.Pavle G
BANJALUCKA
Ulica iz m eđ u Kovačića i Vraca. Počinje od Zagreb ačke d vodi u pravcu za pad a ispod pruge Sarajevo - V.išegrad završavajući se kao či k ma iznad potoka kr aj S tudentskog doma. Počela se lizgra đi va ti n eposredno poslije 1918. i već do 19:17. imala je 11 in divJ.dualn"ih k uća. Godine 1931. dobila je st a tus ulice pod imenom Zagrebačka čikma , .koje se održalo Sove do davanja današn jeg imena. Današnji nazi v uspostavljen je po im enu gr ada Banja Luka u Bosanskoj kra jin i 7. oktobra 1960.
BANJSKA
UI·ica na Ilidži, počinj e ·od Trga rimskih b an ja te vodi u pravcu zapada iza l e đ a hotela ,..Bosna ... i izvodi d o na Aleju Brve .proleterske brigade. Stambena ulica, ri jetko i~ đen a. KalO ·ob ičan put i -sredok,raća za Aleju uspostavljena u zadnjem decenij u pr.oš1oga vijeka izgrad njom hotela .. Bosne« j današnje .. Srbije«, koji su upravo i prouzrokovali ovaj put k8(l pr ečac ~ sporedni put 'za .aleju, uz koj u se n alazila i željezn ičk a pr uga. Status utice saob raćaj nica je dobila 20 . decembra 1960 . godine. Naziv ulici dat je po samoj b anji na Ilidži, .sum pornim vreloi. ma koji su i doveli do izgradnje naselja na ovom m jestu još u vjekovim a Rimskog carstva. 93
BAHUTHANA
Ulica u istočnom perifernom dijelu grada. Počinje oo srednje dionice Vasina hana,gdje izvodi Ul,ica Mo šćanica, i vodi u sjeveroistočnom pravcu d() dsp od rezervoara v.rela· Mošćanice. K ao polugra
A.
Bejtić,
Baruthana,
BAŠCARŠIJA
Šim1ka ulica, u stvarJ a,rhite!ktonSk.j for miran trg 'll h istorijsk
94
Izmedu 1911. i 1913. izvršena je bitnija .regulacija Baščaršije. Povod za to bio je požar od 15. oktobra 1908, kada su .izgorjela ukupno 32 du ćana u navedena dva .bloka. Ovom prilikom je pomaknut za nekoliko metara prema s jeveru i o naj današnji sebilj, koj~ je projektovao i izveo j oš 1891. arhitekt J osip Vancaš na mjestu starog sebilja Mehmed paše Kukavice iz 1754. godine. Neposredno poslije oslobođenja (do 1950.) p orušen j e niz zgrada i dućana i na prostoru Miloša Obilića ulice i starih Sagrdžija, pa se tako Baščaršija još više proširila prema sjeveru. Napomenuti je d a je poslije -oslobođ enj a medu g radanima, koji su doselili sa str ane, nastala jedna pogrešna evolucija t.cponima Ba~'\rš i je: upotreblJava se za cio prostor stare s arajevske čaršij e, a to nije tačno. Baščaršija .ima· s voje odredene granice, a sve druge čaršije i ulice imale su i danas i m aj u svoja zasebna imena. Još nešto: već godine 1913, a pogotovo posli je osloba đ anja , 'k ad su uklonjene i gradevme u sjevernom dijelu, Ba ščarši ja je stvarno po svome širem prostoru prerasla u trg, što je nekad a ri bila, pa ·b i joj t r ebalo i dati takav status. LIT.: H. Kre§e v ljaković, Vodovodi, 46. Isti , Sara jevo za vrijeme austro-ugarske uprave, 31-32. - Du.§anka KOVačević-Kojić, O srednjovjekovnom trgu na mjestu dana~njeg Sarajeva, Zbornik Filozofskog fakulteta, Beograd, knj. XI- l j I970, 354- 362.
BAZARDZANI Ulica u čaršiji. Počinje ·od Obale voj vode Stepe Stepanovića i vodi na sjever do Velikog ćurčil u ka . Položena je tačno u osi tri značajna objekta s tarog Sarajeva: kapija Careve džamije - nek ada!njj. kameni most na Miljacki - južna kapija hana Kolo bare na desnoj obaU. Sva tri obj ekta IX>digao je još 1462. skopski krajiAnik GaZi Is a ...beg, j više je nego očito da su međuso'bno bili povezani zajedničkom saobraća j nicom , koja je
Kad izgori šeher Sar ajevo, izgoriše hani i hamam i i du ćani k ud su bazardžani ... IZVORI I LIT.: H .
Sabanović,
Dvije najstarije vakufname u Bosni, Pri-
'5
lozi Orijentalnog instituta, II/ 1951 , 7-29. - H. Krd evlja ković, Merhum Hadži Hasan-aga Nezirhodžić , K alendar Narodna uzdanica za godinu 1944 , 174-1 75 (o Bazardžanima i posljednjem bazardžanu).
BEHAR Kratka ulica u .sjevernom dij elu staroga grada, razv·ijena između ulica Kartal na istoku i Pap učine na zapadu. Nastala je u turskom periodu . Prvobitno je činila sa Pa pučinom ulicom jedinstvenu saobra ćajnicu pod. imenom I spod džamije. Na1me, ulica se nalaLli neposredno ispod Dskudari Ahmed-čel ebine džamije. Razdvaj a nje navedene ulice u dvije samostalne saobraćaj nice nastalo je u austrougarskom periodu, upravo 1915. godine. Tom prilikom i dato je ovoj drugoj lirično j me Behar, k'o je je Ibez izm jene ostalo d o danas u upotrebi .
BEHDZETA MUTEVELICA Ulica na lijevoj o bali Miljacke u starom dijelu grada. Ra'.Zv~jena od s astav.a Hrvatina (vrh) i Garapline najprij e na istdk pa na sjever d() veUke okuke Ulice Stevana SinđeliĆ8 . Ima ,u sredn jem dijelu i čikmu koja nij e zasebna uLica. Ulica je u noV'i.je vrijeme sastavljena od d vi je ulice, koje su se nadovezivale jedna na drugu. Dionica .od Hrvatina do Colina potoka bila je u sastavu ulice Turbe, k ako se to vidi iz plana 1882. Iz istog jzvor,a saznaj e se da je dnuga dianka, .od Colina potoka do današnje Stevana S~nđelića ulice, bila :u sastaVIU ulice Maguda, rPa je tako i nosila njezino ime. Nešto :kasnije, ali prije 1916. ovaj dTugi krak izdvojen je iz Magude u s amostalnu rulicu pdd Illazivom Megara, po imenu tam ošnjeg užeg kraja, looji je, kao i jedno .t amošnde vrelo, prozvaJo se tako po jednoj tamošnjoj i sada postojećoj pećini (meg·ara, tur cizam = Ipećina , špilja). ObadVti.je te ulice spojene su u jednu, današnju, a ovoj 'Opet dato današn je ime pred. popis stan ovništva 1931. godine. Naziv čuva spomen na nacionalnog
96
IZVORI I LIT.: Tekst natpisa na nišanima. - Mehmed Zildžić, S puta za prenos posmrtnih ostataka rahm. Avde Sumbula i Behdžeta Mutevelića iz Arada u Sarajevo, Gajret, Sarajevo, 1925., 7-8. - DeTvifi Tafr a, Nacionalni rad Behdžeta Mutevelića, Gajret Xl1I / 1932., 318-321. - Svečano otkrivanje spomenika aradskim mučen i cima - Gajretavim radn icima, Gajret XIII/ 1932., 332-336.
BEND BASA To je danas izia'zni d r-um iz grada prema istoku u pravcu Roman ije. Počinj:i! (ld kraja Mustaj-pašina mejdana pa vodi na istok duž korita Miljacke do iza k,u pa1išta, gdje skreće lijevo i vodi u bespuće paralelno sa kolskim drumom. U t u rsk om perioou ta saobraćajnica izvodila je u .rekreativno područje u dolinu Miljacke, a poslije .okupacije BiH 1878, kada je g.od. 1880- 1888. probijen današnjj tunel i trasa od ·tunela dalje do Kozje ću p ri je, postala je izvodni kolsk!i drum za čitavo područje istočno od grada. Zav·ršna dio nica (odvojak u strani) Ikao stambena ijedinica nastala je poslije -oslobođenja i U'ključe!l1a'll ovu ulicu. Na2iv Bendbaša nastao je još tU 15. vijeku. Vuče korijen od benta, brane na Miljaokii, ;k,oju je godine 1462. d'OWšio Ga:zi Isa ...:beg Isha:ković kao vodojažu za svoje mlinove, što su stajali pov.iše današnjeg mosta Seherije kraj Vijećnice. Brana je potpuno propala 1875, a naziv je ·ostao do danas ne samo za ulicu, neg.o i za cij elo to područje. P rema gornjem, toponim Bendbaša znači u našem je21iku Na bentu. Pored ozvan i čenog obUka naziva Bendbaša, vj:še se čuje u n a:r:odu izgov·or Bembaša, a ovjekovječil a ga je i ona poznaba naI10dna pjesma: K ad ja pođ.oh na Bembašu, Na Bembašu na vodu, Ja povedoh Ib'jelo janje, B'j elo janje sa s.obom. Kako se vidi, ovdje se radi o v.rlo ·s ta'r..om toponimu. Jedno vrijeme II austrougarsk'.om periodu (do 1910) u ovu ulicu bila je uključena i Ulica In a 2u1Ju tabiju, .odnosno .dam.ašnja Ulica Milana Sa-rca. L IT. : H. KTeševljaković, Vodovodi, 183- 184. XXII / 1966, br. 6367 (26. 2), 6.
A. Bejtić,
Bembaša,
Oslobođenje,
BENJAMINA FINCIJA Ulica II starom, ravnom dijelu gr ada. Razvijena cd K o6ićeve do Obale vojvode Stepe Stepanovića zapadnom stranom zg.rade Narodne b iblioteke, odnosno bivše Vijećnice. Nastala 1896. dovršetkom zgrade Vijećnice. Status ulice i !prvo ime Vij ećnička, ,po zgradi pored koje vodi, dobila je 1910. 7
97
Današnji naziv ·dat je .ulici 15. de.::embra 1959, a čuva spomen n a predratnog naprednoOg krojačkog Tadnika (po nekim izvorima knjižar8ki radn ik) Benjamina F incija Binju (ro đen u Sarajevu 1888). Kao aktivan član radničkoOg 1 koOmunističkog pokreta 1929. -uhapšen, mučki ubijen pa bačen kroz prozor na dvorište zatvoOra u Sarajevu. Rostoji neposredna uzročna veza II davanju naziva ove ulice po tome što je Benjam in umjen i bačen !kroz prozor u zatvoru .upravo u ovoj ulici. LIT.: Jakov Papo, Benjamin Finci, Bin jo, Spomenica Jev r eja, 309-310.
BEOGRADSKA Ulica na lijevoj strani Miljacke u novJjem dijelu grada. Počinje od Zag.rebačke pa vodi u jugozapadnom pravcu do Spl1tske. mica se !pOČela izgrađiV1ati pred .prvi svjetski irat, a .prij e toga po_ stoJala je kao nenaseljen put. Ulica je do sada imala ove nazive: - Trebinjska, - Beogradska, - Varaždinska pa opet - Beogradska. Kako se vidi, ,ova u1i-ca od .početka nosi naruve po na'šilffi gradovima, a takvrih primjera .imamo još mnogo ill gradu, i po tome je :karakteristična baš opština Novo Sar ajevo. Ime Trebinjska dobila je početi«lm prvog svjetskog rata, upravo 191 5. godine. Na'z iv Beogradska dat je ulici odmah poslije ujedinjenja, 10. januara 1919. Varaždinskom se ,označavala za vrijeme okupacije 1941-1945. UskQT'o posLije ()slobođenja ,(20. a vgusta 1945) ulici je vraćen prijašnji naziv Beogradska.
BERKUSA MALA Ulica u južnom, br:đovatom području s tarog dijela grada. Počinje od v.rha Balibegovice i 'vodi Ula jug doO iU Kiomatin. Ulica je II potpunosti stambena, sa izgradnj.om sitnih individualnih objeka,ta. Razvila se kao put koji je pove:civao mahalu Balibegovicu sa Komatinom. Nastala je, barem kao saobraćajnica, dosta .r ano, najkasnije u 17. vdjeku. Status ,zasebone saobraćajllli ce i današnje ime dobija je 1900. ,g odine izdvajanjem jz dotadašnje Ulice Berlruša, koja je obuhv,atala ovu i današnju Ulicu Berkuša velika. LIT. : Vidi Berkuša velika.
98
BERKUSA VELIKA Ulica II južnom području starog dijela grada, dznad želj ezničke pruge. Razv.i.jena izmedu ulica Berkuše rnale i Džeke. Razvila se kao sokak s .rijetkom i sitnom dzgradnjom II staroj Hadži Timurhanovoj mahali, k
K,..e!evlja kov ić.
Vodovodi, 104.
BESARINA CIKMA Slijepa u liči ca uz staru čaršiju, odvojak ·na kraju Ulice maršala '.Dita prema sjeveru. Razvila se u turskom periodu u sastavu srpske četrvrti V aTOŠ. trne !Čikm e datira još iz .tursk.og perioda .po neko m B esaTi (prezime). pretku današnjih sarajevskih B esarovića, ikoji je u toj ulici imao han, orijentiran na današnju Ulicu mamala Tita, a ondašnju Cemalušu. Taj han g rađ e n je po sW)j prtilici krajem 18. V'ijeka, i u vijek su mu vlasnici bili Besare. pa se po njima i zavo BesaTin han. Godine 1878. bio mu je vlasIlik J()Vo Besara, a iZla 1880. ,njegov .sin Risbo J. Besarovic koji ga je oko godine 1900. prodao J evrej.u Salamu .ušćup1iji. Tako je taj h an ot u đen az porodice koja ga je sagradila i držala d ugo godina. U martu 1923. han je jako s tradao uslijed snijega đ dotra jalosti konstrukcije, pa je brw temeljibO obnovljen -i prozvan ..Drinom.... pod :kojim ~me no m i danas radi kao ugQsmteljski objekat - k afana. točio nica pića i prenoćište.
Bezimeni Besara. nosilac imena ćikme, jedan je od. starenika sarajevske porodice Besarovića, koji su se II tursko doba prezivall tim kraćim prezimenom i koji se, inače, sreću II životu g r ada još u 17. v.i.jeku. Razgranata i ugledna sarajevska porodka. koja se do kraja prošlog vijeka bavna pretežno trgovinom. Porijeklom je iz okoline Srebrenice. Ime ulice potječe iz turskog perioda ti nije se do danas mijenjalo. LIT.: H. K,..e.t ev l;akovtć. Hanovi i karavan-saraji, 87. - ..Besarln han .. se SMio, Večernje novosti, 11/ 1923, Sarajevo, br. 82 (14. 3), 2. - V. Skarić, Iz trgoval!kih tettera i pIsama, 47. V. Skari ć, Srpski pravoslavni narod i crkva, 66. 7'
99
•
BETANIJA
Ulica iznad Bolnice na Jezeru . Račinje na mjestu gdje Se sastaje vrh Ulice Hasana Brkića te počeci Kromoljsk-og puta i Ulice Slatina i vodi na zapad samom kosom brda iznad Bolnice ci. Koševskog stadiona. Saobraćaj nica izvodi kao nenaseljen 'i neuređen 'Put na Ulicu Đure Đ a kov~ća ispred zapadnog ulaza na Stadion. Saobraćajnica
je stari put k.oji ima prirodnu trasu k.osom brd a.
Počela
se naseljavati nešto poslij e ok u pacije 1878. gQdine. Prvi doseljenici bili su Avd.v~"i, došli ovamo iz Plane k<:ld Bileće, pa Se ta, ulica po n1 ima i p r cr.wala Avdića brdo i zvala ta;klo sve d() d8/Van j.a, današnjeg imena . A vdići, inače, i 'Clanas žive II toj ulici.
U prvim godinama poslije oslobođenj a 4menom Betanija zvala se dionica današnje Ulice Hasana Brkića, od raskršća za Jagomir pa do na vrh brda, gdje počinje Kromoljski put desno i bivša Ulica Avdića brdo na lijevu .stranu . '110 je stara ulica Koševsko donje brdo. U godinama poslije os l obođenja Ulica A'Vdića brdo uključena je .u ulicu Betanija . Dana 14. juna 1966. prvobitn a Betanija (do na brdo) postala je sast avni dio stare ulice, a novog imen a Hasana Brkića. Na taj način nekadašnja Ulica Avdića brdo postala je ponOVQ samostalna saobraćajnica, ali otada pod imenom Betanija.
Naziv uhlce dat je po 1men u užega kraja, a taj kraj pI10zva(J se tako krajem prošloga v.ijeka po Domu 'Za iznemogle sestre milosrdn:ice kat{)ličkog reda .. Kćeri božje ljubavi.." koji se zvao Betanija .j koj i je bio u neposrednoj blizini, u današnjoj Slatin1. Dom je Qsnovan 1882, a radi.o je sve do decembra 1946, kad su zgrade, zajedno sa ekonomijom uz taj dom u pov.ršini od 243 .340 mZ nacionalizovane. Betanija je, inače, ime mjestanca na Maslinskoj gori jugoistočno od Jerusalima (današnj e selo EI-AzaI'liyye), I11Jec je hebrejsko-sirijska-arapskog porijekla, a znači ,.Kuća ubogih«. Eto, po tome mjestancu, koje se navodi i u bibli}i kao boravište Kristova 1Pr'.ijat.elja Lazara, nastao je .naziv n8IVedenog doma, a potom, posredno kraja i današnje ulice toga imena. Avdić,
IZVORI i LIT. : Moji podaci, pored ostalih izvora, i lično od porodice stanovnika te ulice. - S. i V. Trifković, Sarajevska okolina, 248.
B IHAĆ KA
Ulica na Dolac-malti, kod podvožnjaka. Počinje od . Ulice v.ojvode Radomira Putnika ~ vodi Jza zgrade Doma zdravlja ,..Omer Maslk« u jugozapadnom pravcu do korita Miljacke i željezničkog mosta na pruzi za Bistrik. Ulica se počel a ra'Zvijati pred dnugi svjetski rat u sastavu Ulice vojvode Rack>mira Putnika . Tek poslije oslobođenja, kada se uNca potpuno oformila kao građevn a urb an1stičk a jedinica, dobila je zaseban status i ime Bihaćka po gradu Bihaću u zapadnoj Bosni. 100
Početna
dionica te ulice prvobitlW je bila samostalna sa(l braćajni ca i zvala se D olačk a . Status ulice i to ime saobraćajnica je dobila 8. juna 1948. Uključena je u numeraciJi ku ća Bih aćke ulice prije nekolikoO gooina bez posebne -odluke.
BIJELA CESMA
Ulica na Vratniku. Počinje na kr-aju ,ulice Jeloovac (kod džamije Iplidžik Sinana) te vodi u jug.oistočn()m pravcu neposredno iza Jajce-kasarne .i. IzvoOdi u Jajačku ulicu kod Bijele džamije. Raz'llila se kao s()kak u Mahati Divan- katib hadži- Hajda r a, koja se !pOčela formirati ok·o Bijele džamije još u prvoj polovini 16. vijeka, a nešto kasnije je izdv() jena njena počet n a , usponska d ionica i ušla u sastav nove, Iplidžik Sinanove maha le iz druge polovine 16. vijeka. Današnje ime ulica je dobila po Bij eloj česmi, kako se i danas zove star a kam ena česma na kra ju te ulice, nepoo.redno ,uz Bijelu džamiju. Taj mali objekat i spomenik uhllltarnog značaja vjerovatno je zadužbina osn rv-ača džamije Hadži Hajdara, a u kasnijim vremenima nek.oliko je puta obnavljana, posljednji put godine 1815, kada je u objekat .uzidan i onaj današnji natpis. Cesma se tako prozvala po tome što su stanovnici tamošnje mahale r edovito krečom bijelili česmu, ~te je u vij ek bila svijetla i bijela, kao i susjedna Bijela dža mija, k.aja j e na isti način dobila to ime. Ta je česma i danas čitava. Naziv ulice Bijela tesma nastao je još u turskom peniodu, šk! vidimo i iz Popisa stanovn ištva Sarajeva iz 1867 /68. godine , gdje -se naVodi pod t ur skim limenom A k- češtne. Od 1878. do 1885. godine zvala se Od džamije do diamije ulica (jer zaista vodi dzmeđu dVije džamije), a od te posljednje godine uobiča j e n jc samo današnj i naZ'iv. LIT.: H.
KreševIjaković,
Vodovodi, 87.
BIJELA DZAMIJA
UUca na Vratniku, .razvijena od Zute tabije na Jekovcu do Ulice Bijela česma . Razvila se kao zaseban sokak u Mahali D ivan - Iwtiba hadži-Hajdara, tlooja .se počel a foOrmirati j oš pol(lvinom 16. vijeka. Ime je ulica dobila Ipo objektu Bi je loj džamiji, a to je naro'dni .naziv za džamij u Divan-katib hadŽi H ajdara, !ki()ja se nalazi nešto podalje, na uglu Jajačke i Ulice B ij ele česme, a koOja je nastala 1545. Prozvala se II nnoou Bijelom po tome ·š to je njez.ina fasada, zajedno s minaretom, svake godine ,bijeljena k rečom. Ulica nije neposredno vezana za d žamij u istoga imena, nego se ulijeva u Ulicu Bi~ela česma, a tek ova ulica vodi doO Bijele džamij e. Naslijeđ ena nelogičnos t. Povod davanj u takvog imena ,ulici, koja 101
UlJe neposredno vezana za Biljelu džamiju, valjda je bio u tome što je ova ulica bila najkra'ći prilazni ,put iz središta grada prema naselju oko Bijele ·džamije. Naziv ulice je narodni, dosta je star, a iza 1878. ušao je i II službenu upotrebu i tako zabilježen u katastarskom planu 1905. godine. Medutim, to ime nije se oduvijek protezalo na čitavu današnju trasu uhlce. Di()nica što vodi uz sami 'b edem Jajce-kasarne {pravac jug-sjever) sve do 1921. bila je sa m()sta1na ulica i zvala se Bijela bašča, a te godine je uključena u Ulicu Bijela džamija. S.
IZVORI I LIT. : Sidžil155 4-57, 5, 115, 118, 183, 165, 158,206,223, 334 . Sarajevski grad Vratnik, 36-40.
Traljić,
BILEĆKA
Ulica u predjelu Starog H rasna. Fočinje od Ulice b raće VuX()vića pri samom njenom kraju i vodi na jug između Biokovske i Ava1ske do željezničke pruge. Saobraćaj nica se počel,a izgrađivati dsključivo kao sastavni dio $išićeve uldce, odnosno dan.ašnje Ulice braće V,uk,ovića, pred prvi svjetski rat. a sama trasa II današnj em oblik'U izgrađen a je i dobil a status ulice IXJ;slije osLobođenja. Današnje dme saobraćajnica je dobila 7 . .oktobra 1960. Dotada se zvala Hrasno VII.
BIOKOVSKA
Ulica u predjelu Starog H.rasna. Počinje od Ulice braće V ukovića i vodi oo 'Pod tr asu želje:tmičk.e opruge i'zmeđu Hrasničke i A'Valske. Sve do davanja današnjeg imena nije imala zasebno 1.me. Status samostalne ulice i današnje d.me ulica jt! dobila prije nekoliko godina. Naziv je dat po Bi dkovu, poznatoj planini u srednjem dijel·u dalmatinskog obalrnog pojasa, na k.ojoj je za čitavo wijeme okupacije 1941-1945. postojao slobodan teritorij.
BIRCANSK A
Ulli.ca II Novom Sarajevu. RaZVijena II pr,a vcu jug-sj ever od Ulice Blagoja Paroviča do trupa željezničke pruge. mica je nastala 1929-1930. i nosila najprije _oznaku slova ...G .... Godine 1931. oobila je ime Gračanska, vjerovatno po srednjovjekow:..,om manastiru Gračanici II Sr.biji. Današnje ime ulica nosi od 8. juna 1948. godine po regionu Birač II slivu rijeke Jadra II listočn.oj Bosni. Do izgradnje pr.uge Samac-Sarajevo 1947. ova ulica se produžavala IX>d istim imenom 'i 'iznad današnje trase pruge, a tada je ta tr:asa 102
prekinuta, odnosno razbijena u dvJje sasvli.Jn samostalne dionice, koje nemaju izravne saobra6ajne veze. .uza sve to, za .obje dionice ostalo je staro !ime i staTa numeracija, koja :ide od početka prve do kraja druge dionice. Tako je to bilo sve do 12. 12. 1968. ·g odine, kad je dionica iznad pruge izdvojena .u samostalnu uNcu pod nazivom Ulica Starine Novaka. Postoji pješaćka ve-ota između te d vtije saobraćaj nice putem željezne p.asarele iznad ik.-olosijeka, klOja 1e izgrađena 1965-66. godine.
BISTRIK BASAMACI Ulica-stepenište II području Bishi:ka. Počinje od donje dionice Ulice 6. novembra, vodi kratko na zapad pa se .račva u trli kraka: prvi prema zapa\iu do Ulice Derviša Numića, drugi na jugozapad do Brdo džamija ulioe, a treća na jug (nedavno prosječen) duž kor.ita Bistr.i k potok do Ba1ibegovice, gdje zaviršava kao slijepa trasa. Sa(lbraćajnica se razvila u turskom perkIdu kao sokak na području dvije tam(lšnje mahale: Cokadži hadži-SuZejmanova, zva na Za beglukom, te Kadi Hasan-e/end.ijina, zvana Brdo-džamija, .obadvije nastale pol(lvinom 16. Vijeka. lme ulice nastalo je po karakteris1rl.čnoj konstrukciji k(ll-ovoz.a. - po basamacila (turcizam za stepenice) i po starom imenu glavne ulice Bistrik (današnja Ulica 6. novembra), od koje ,i počinje. Ime Bistrik kao d io n aziva ulice ovdje nije ·dat u svrhu diferenciranja limena ulice od neke druge s li čnog imena, j er takve i ;nema, nego je to pobliža topografska oznaka ulice sa svrhom brzog OTijentisanja o kraju u kojem Se nalazi. Ulica je II prošlosti nekoliko puta mijenjala oblik. imena: Basamaci čikma, Biserik-basamaci čiknut, BistTik- basamaci, od god. 1921. samo Basamaci, a od osl.obođenja opet Bistrik-basamaoi.
BIST·RIK BRIJEG Ulica u vrhu ·Bistrika. Počinj e od završetka Ulice 6. novembra iznad željezničke pruge i vodi do Ulice P aje. U odnosu na početak izlazna tačka ulice nala zi Is e u jUJglOistočnom rpra,vou. Ulioa je stambena. Pootoljala je i u tur s ~am periodu kao sokak većim dijelom u Mahali Paje, kak-o se II -narodu z-vala maha}'aokQ džamije Hitri Sulejman iz 16. v ijeka. Sta'ri naziv ove ulice Ib io je Brijeg,
Sulejman, koje je bilo kraj same džamije u Pajama i .koje se, unače,
navodi u jednom popisu sarajevskih hunbota iz prve polovine 'Prošloga vijeka.
BISTRIK DONJA CIKMA Slijepa ulica u Bistr iku, odvojak od Ulice 6. novembra koji vodi na :3apadnu (desnu) -stranu preko potoka Bis1lrik. Razvila se u
Naziv se nije do danas mijenj a'O.
BrSTRIK DŽAMIJA
Ulica u Bistrtku, razvijena između Ulice 6. novembra i Ulice Bistrik-medresa. Pravac razvijanja zapad-istok. Nastala u tursko m periodu kao sokak II M ahali Gazi Mehmed-bega, :koji je udario temelj toj m aha li ·izgradnjom svoje džamije II tome kraj u godine 1520. Još od turskog vremena ulica nosi današn je ime po spomenutoj džamiji u Gazi Mehmed-begovoj mahali, u ko joj je i ova u lica. Ta džamija, građena s kamenim mi
BTS'T'.R TK GORNJA CIKMA
I to je 's lijepi loovojalk iz nekadašnje Ulice Bistrik, kako se ranije zvala d anašnja U1i:ca 6 . .novembra. Ulica razvijana u pravcu j ugozapada u gorn jem dijelu Ulice 6. novembra, u neposrednoj blizini željezničkog mosta na pruzi Sarajevo - Višeg.r:ad. Trasa .ima dva kraka, oba u krivinama. Ulica je u potpunosti ti p iča n sok ak sa kaldrmom starih sarajev104
skih mahala. Razvila se lU rnekadašnjoj Mahali Sejha Bagdadije, za ~Ojll se do sada neosnovano držalo da spada II najstarije sarajevske mahale. I taj naziv 'Ulice star ,je podjednako kao i naziv susjedne ulice Bistrik donja čikma. Etimologija imena ove .ulice identična je i analogna imenu Ulice Bistrik donja čikma (vidi tamo). Ni taj naziv ulice nije se do danas mijenjao.
BISTRIK MEDRESA Ulica II Bistlrik.u, neposredno vezana za Ulicu Bistrik džamij a. Počinj e od Ulice Dragice Pravice, vod.;i II južnom p.ravcu pa pod uglom zaoueće na za.pad ispod tamošnje džamije li. izlazi na Ulicu 6. novembra. Ulica se razvila kao ,sok'a k -ll Mahali Gazi Mehmed-bega, .koj i je tu sagradio svoju džamiju godnne -1520. ti. tim udarilo osnov toj mahali. Upravo II toj mahalil ti. ulici negdje poče1lkotud i takav prili:menak) svoj hanikah, medresll derviškog smjera, koja se kasnije pretvoni.la III zav.iju ni tekiju. Bilo bL i lak<> li. log.ično uzeti taj Bistrigii)j.n hanilc!ah ka<> osnovu starog i današnjeg naziva ulli:ce, ali se tome proti'Ve ove činjenice: prvo, hanikah nikad i nigdje nlije bio medresa u pravome, .mti .u onome popularnom, narodnom smislu. Drugo, 'llajnov:ija "ispitivanja H. Saba nov.i.Ć8. o razvoju Sarajeva II 16. vijeku pokazala su po prvi put da je mnogo prije BisUigije osnivač ·tamoonje džamli.de G azi Mehmed-beg Isabegović sagradio jednu medresu II tome >kraju, baš uz džamiju, oko 1520. godine. Na osnovu takvih rezulta,t a mislim da se Utica Bistrti.k medresa zove upravo po toj Mehmed-begOVOj medll"es.i i da je, prema tome, naziv priUčno star. Star~ji o blii:k imena ulice bio je Medr esa sokak. Današnja konst.m kcija imena Bistrik-medresa je novtijeg datwua li nastala je kao potreba >fa'21liloovanja od ulice sličnog imena Medrese ili' Medr eseta u vrhu ulice Miloša Obilića, ikako se 'ZVala današnja Unca Muhameda K adtća.. Sabanović,
Postanak i razvoj Sarajeva, 40. - S. Kemu.ra, Cureva džamija u Sarajevu, Glasnik Zem. muzeja, god. XX/I008. - Sa ći-r Sikirić, Sarajevske tekije, Narodna star ina, sv. 14/ 1927, Zagreb, 70. - S. Ba~agić, Znameniti Hrvati Bošnjaci i Hercegovci u turskoj carevini, Zagreb, 1931, LIT.: H.
31-32.
BJELAVE Ulica 'll sjevernom području starog dijela grada. Počinje od Nemanjine na izlazu d.z D'-ti.džiloovca, vodi p.nibLižno u pravcu sjever-oistoka i z.avJ"šava II Ulici Vuka Karadžića. U početnoj dionici !ima .odvojak na desnu stranu, približno u pravcu dstok.a, koji izvodi II Ulicu Lajoša Košuta, a .ipak nije samostalna saobraćajnica, 'nego je uključena u numeraciju matične ul·tee. 105
I nazilV li. sama saobraćaj nica su relativno vrlo stam. Ovdje se radi o dmenu naselja iz doba Ibosanske samosta lno:;ti, looje se pos1ije utopilo u 19-r ad kao zasebna mahala pod .starim imenom B Have . Takav, seoski status te 'l1aseob1ne bio je god~ne 1528-1530. Ubrzo iza toga, godine 1531, II središtu pnidruge ulice nastala je u austrougarskiom periodu, jer 1916. sretamo sta·n je koje je zatečeno 1'931. Ime Bjelave kao na ~v 'navedene {glavne) ulice li cijelog odigH se mladi Vratl1ičani
i pred nji-ma Mmit Mustafa ga
na Bjelave Odundžino j A ti, a li A te doma 'ne bijaše, u mahali kolo v:od.ij a·š e . . . LIT.: A. Bej tic, Bjelave,
Oslob ođenje,
XXII j 1966, br. 6446 (16.5), 6.
BJELAVICA Ulica u južnom području -starog odd.jela grada, ,pod Tre bevdćem. Razvijena u ti ugjjllitočnom smjeru rOd ,ulice Tl()ka .-do potoka Blistni'k. PostojaJa kao sokak još u 16. vijeku. Do polovine toga Vijeka Ib"ila de II sastavu Mahale Terzi- baše hadži A lije, čija "Se džamija I!lalazi u ulici Balibegovica, a ·o tada je ušla u sastav I!lo\loformirane Mahale A šik kadži-Memije, koji je tu, II samoj ulici, sagradio tih Ig odina džamiju kao .sv.oj u zadužl:rinu. Ime ulice nastalo je po ci.stoimenom toponimu onoga ·Im-aja. Taj toponim stariji je ,o d turske vlasti u ovom gradu. Spomj.n je se još 1462. II Isa- begovoj 'z akladnici kao zernljdšna parceLa, koj a se zavješta, pod imenom Bilavica, Th-ema tome i naziJv ulice or:iginalan je ci. 3tar koliko i sama ta ulica. Godine 1565. spominje se stanovnik Terzi..lbašine mahale 106
Velija BjelaVli.ca ili Bi.Jlavica, a ~ u 18. vjj~k u sreće se u Sar ajevu musl'imanska porodica prezimena Bjelavica, i sigurno s u -obje te porodice nosile pr ezime po ·'bome toponimu. ~ed ok1upaciju BiH 1878. ulica je .imala naz.iv Bjelavica bistrička , što bi aludiralo i na neku drugu Bjelavicu, koja , međutim , nije pozna ta. Od 1878. do 1885. uhca je nosila ime Bjel avica potok, po tamošnjem 'potoku Bistrik. LIT.: H. Sabanov~ć, Dvije najstari je vakufname u Bosni, Prilozi Orijentalnog instituta, 11/ 1951, 21. - V. Ska r i ć, Sarajevo i njegova okolina, 40.
BJELINA CIKMA Slij epa ulica 'u središtu grada, u bLizini Baščal'šije. To je odvojak od Uli ce maršala Tita prema sj ever,u, uz istočni zid ugostiteljsloog objekta ...D.nina+<, nekadašnjeg BesarJna hana. UH,ca se razvila na istočnoj perifer iji .stare 'četvrti V ar oš, u kroj'Oj su stanovali i lI"adili isk ljučivo hrišćani pravoslavci. Kalro je u toj ulici .glavni .objekat ,» Drina..., prijašnji Besar in han (v,tda: Besacina fukrm a), li kak.o je .taj .objekat g r ađen , po prilici, krajem 18. v.i jeka, možemQ 'drla1li d a ni ta ,u lica nije s tarija od tog vremena. Naziv uHce nastao je po jednom članu stare pravoslavne svešteničke porodice Bjelo JcQja je dmala ·lvuću u tome sokaku. Naziv potječe iz turskog peni.oda.
BLAGOJA PAROVICA Ulica u Novom Sarajevu. Počinje od 2ivka Jo$la 'ULice pa vodi u zapadn.om prarvcu do prelaza preko pruge .u pravou Buča-po toka. Saobraćaj-nica je nasta1a, odnosno dobila sta'bu.s ulice upravo 1905. godine, u vni.jeme ·kald se t ek počelo stvaratti. ,čitavo tamošnđ e naselje pod 'i menom Gradski Pofalići kao prv,a 1oo1onJ:ja željezničara 'z adru-gara. Tada je ta ulica dohlla li -svoje prvo ame Agana9ića po staroj sarajevskoj pOl'ochcl Aga nagi ća preko čirjeg j e imanja saobraćaj nica pros ječena. Drug·jj period izgroo.rue te ulice otpočeo je 1929-1930. g radnjom .onih današnjih kućica zadr.ugaa-3 že l jezniča r a. Poslij e oslobođenj.a u sastav t e ulice uk}tjučen je d .njellin produžetak ;prema zapadu. Obje te ddOI'llice postale ISU jedna ullica i dobile .nov:o ime S taljingradska 8. j una 1948. godine. Ubrzo iza toga, 29. maj a 1952. dobila de n ovi
sn:ika II španskom Il'atu, II kojem je i poginuo na dužnooti polJitičkog komesara XIII internacionaLne brdgade na Madr,i dskom Nontu 1937. godine. LIT.: Podizanje
BLAZUJSKI DRUM Ulica d jedna -od glavnoonth saobraćaj nica na IlidŽli. Sastavni dio saobraća1l11ice što Sarajevo povezuje pr€!ko Iilidže sa Z8ipadnom Bosnom .i Hercegovinom. Počinje od beoonsk,og most a na lijevoj obali Željez'fllice oi vodi oo kraja naselja Ilidže .u pravcu naseljenog mjesta Bla'ž uja, po kojem i nosi na,ziv. Saobraćaj nica ;poznata od stari-na, na što upućuju oi staroi turski mostova i'Z 16. Vijeka, prV1i na 2eljeznioi, na mjestu današnjeg annirano~betonskog, 'a drugi na rijeci Bosni, p.rek
BLEDSKA Ul·ica u K'ovačioima, na pubu za Vraoa . Razvtijena 'Od Zag,rebačke na istok do današnj e DurmitDrske (p rijašnji Nov·oseli). Sao'br.aćajnica je lj, kao ,trasa lj. -kao stambena jedinica nastala nešto prnje prvog svjetskog 'rata. Do davanja današnjeg limena nosila je na1jpnije nazj,v Karlovačka po gradu Karlovcu u Hrvatsk()j, a potom Zagrebačka čikma lijevo. Današnje ime potisnula je 'Ono sta:ro 7. oktobra 1960. godine, a dato je po Bledu u SllOven:iji.
BOGDANA KAPELANA Ulica u Starom lLrasnu. Ročinje (ld U1ice 27. julU između Dunavske i Ulice Pere Dokića i vodi na jug do lispod Pirijedor ske ul.:i.ce, gdje se završava 'kao čilkma. Saobr-aćajnica Ik ao ·s tambena jedinica počela se !izgrađivati između dVra rata, a sve do davanj.a današnjeg imena nosila je oznaku Naselje Hrasno XI. 10'
Dan'M nji naziv da t je ulici 7. oktobra 1960, a čuva ,sJecanje na poznarog člana KPJ i studenta 'p8. rprvoborca i narodnog heroja Bogdana Ka.pelana, Ik oji je 1'Iođen 1914. godine u Rašinovci'llla kod Bos. Petrovca, a pogin uo nQvembra 1941. krod Už ičke Fožege u bomi proti1V .četnika Imo jedan od prvti.h, naj hra'bflijrlh i najbolj:h komandanata partizanskih odreda. Autor je neko1ikQ abjavljenih radova koje je napisao kao sbudent u Beog.radu.
BOGUSEVAC Ulri.ca u vidu d'1iO.lJi.r&ne stambene jed'1nice na najvti.šem vrhu Bistrika II ,teškio pristupačn oj vr leti, neposredno ispod cnnogo rične šume. LociJrana !iznad i~vol1i:šta Bistnik potoka. Pristup ima ~7. Ulice Krka (nastavak Ul ice 6. novembra) duž ()twJrenog Ik.ol1ita Bistrik potoka, ali samo u "V1idu nogostupa. Drogi korak Boguševca !izvodi na put za 'Th'ebević . Naseobina (ld rdesetak kuća, nastala ·u cjelin·iI poslije OSlobođ enJa, kad su tu iozg.radi1i ,porodične kuaice doseljenici i!Z istočne Bosne bez plana i odrobrenja. P rije desetak godina naseobina je legalilliran a, i dat joj je 5t atus u lice, a tada je ·dobila i današnj e ione po starom i z atečenom imenu lokaliteta .na Jmjem se razv-illa. Imenom BogtLŠevac zove se jedan izvor vode II tom k r aj u (današnj e w elo Begovac) , koji je u turskom peniodu davao vodu za najmanje šest uličnih česama u b istni čk o j strani
grada. LIT.: H .
KreJ ev!jako vić,
Vodovodi,
!O6-110.
BOJA BOSILJCICA
Ulica '1.1 Hnasruci. Ra'ZVdjena od Ulice Alekse Bo}oV1ića Brke do Ulice 29. novembr a . Stambena u1Ii.oa. U potpunosti nastala poslUje 1950. Status g.ra-dske soobraćajnice li današnje lime kao prv.i na'Zj,v dobila 20. decembr a 1960. Na'ziiv je dat II spomen na Bogdana BosiljUirca, zvanog Boj-a, prvoborca j,z sela Vruci kod Ilidže, . gd je je J ~oden 1915. ,godine. Predratni opštinskti vojni r e ferent na Uidži. U NOR 'otišalO .oktobra 1941, u sastav Koalin.ov 1č.\rog «k'eda. Poginuo 13. januara 1944 . .na 'Pu-tu za Sestu dstočno -bosansku proletersku brigadu kao zamjenik komandanta VJ sočk o-!.ojniOkog odreda. IZVORI : Biogra.fska
građa
o prvoborcima NOR-a
građa
Sarajeva.
BOWAKQV PO'IlOK SaobraĆ8.jrl'i.ca i .stambena
jeoonica 1(lJlaselj eno mjestIO) Illa sjevernoj, desnoj strani n.ove saobra6ajnice Buča -potok - RajIovac ko joj Je dat o ime Ulica 21. maja. Naselje
tzv. Boljak-ova potoka po k'ojem i samo naselje, kao li saobraća j-n:ica , nosi :ime. Nekiadašnje malo seosko naselje od svega nekoliko kuća
Trifković,
Sarajevska okolina, str. 10, 100, 104-107., 188.
BORAK
Ulica na ·lUjevoj 'Obali Miljacke naspram MarindvoM. Počinje od Ulice Miče SoloolQvića .kao ul!ica--stepenište, 'a zawšava se u NevesinjsK!oj kao poseban, poprečni sokak. P!rva dionica lU vaau stepeništa trelativno je st8iI"a li: do 1931. godine .imala je status ul:ice čikme pod imenom Terezija čikma II. Poprečni' krak: nastao je .u doba stare Jugoslav.i.je, pa je bakoO nova, ·prohodna ulica .1931. ,g odine dobila današnji naziv Borak. Ime ulice je stati. naziv čitavog onog Ik:raIja. I Staro jev.rejsloo g·roblje iznad pruge još i danas rove se Groblje na Borku. po ,bome, što su nekada :njegove humke i nadgrobni 'kamenovi zaista bili ina samom Barku.
BORISE KOVACEVICA
Ulica II središtu grada. Razvijena u Ibl!izini d paralelno sa Titov-om ulicom od ,Ulice Pa:v.Ja Gor.an:ina do IDke Mahmuba rBušatlrije i dal1e .na ·jstok u pravcu Ulice Radojke Lilić. Ima ti. krak prema 'Di1Jovoj utim. Počela se ,tr asirati i izgradiiv ati u ·toku pwog s vjetslrog rata, a -u potpu noom, je orormljena za vrijeme stare Jugoslavije, osim završne di'Oll.ice od Ulice Mahmuta Bušatlije prema dstokiU, koja je prosječena ~ pnipojena ma.trl:čnoj saobraćajn.ici, pni:je dese tak ,g odina. 6aobra6ajnD.C8 je dobila stlatus ulice 192·1. .godrlne, i već tada joj je dato 'Prvo iilme SokoIska po SOkolu, gimn-astičk.oj .organizacij'.i li. društvu za. ·buđenje naci-onalne svijesti 'kod slovenskih .naroda, k()je je između dva .rata djelovalo li u Sarajevu, a !prestalo potpuno s Il'arlom početkom drugog svjetsloog rata. Za vrijeme Qkupacije 1941-1945. ulica se zvala Ustaška. Današnji 'na2llV ulica je dobila 6. ,a pnila 1946. u znak pijeteta prema narodnom heroj.u Boriši Kovačeviću Sćepanu, predratnom profesoru i .revolucionallu (rođen lU Duv·nu 1909). Bo zadatlk!u CK KPJ došao je 28. septembra 1939, zajedno sa Isom JovanavićeIn, u Sarajevo oi tu su. obojiioa od početka ustanka ,radili na proširivanju .pa.rtiJjske organtirz.acije u BiH, a pose'bno na 'Okupljanju mdustridskih radIlii.k'a. U početku ustanka b:.o je član PK KP za BiH. Otišao je među prv.i.m na Romanij.u neposredno 'iz Saa-ajeva. Sredinom o kto'bra 1941. postavljen je za prvog politi&og ~omesal"a novoformiranog K'ail.inovićkog odreda. Istakao se kao 110
borac i političkJi radnik. Poginuo je kao komesar brigade pri samom zav'r šetku pete nepr ijatel jske ofanzive, 14. juna 1943, od a.vionske bombe v.iše Rataja kod Foče. za narodnog h eroja proglašen je 22. 7. 1949. LIT.: Zbornik narodnih heroja, str. 375. NO pokreta u Sarajevu, 69. i 92.
-
H ronologija rndnil:!kog I
BORIVOJA JEVTICA Vraca. rPočinje oo Zag~ebačke neposredno iznad že ljezničke pruge >1 vodi itl pravcu zapada, gdje se ;rawa u dva kraka, od kiojih j edan vrOdi s'btrno do same t rase pruge, a drugi na Ij ug sa izla~ zorn II današnju D oboj sku ulicu. Ov;asaobra6a1nica počela se d.Zg rađiva bi. za vrijeme staTe Jugoslavije, kad s u tu rizgrađene svega dvije !kuće. Joače je izgra đ ena d prosječena 'u današnj em obbku (k.rak sjever-jug) II gQdilnama poslWje oslo-
Utica u
područ}u
bođ enja.
Tada je 'Ova
saobraĆ3j nica
li dobila status ul!i<:e i prvo dme Vraca
novo l .
Današnje ime 5Ulica o11osi od 7. ok·klbra 1960. godri.ne u spomen na sarajevskog knjd'Ževl1lika .:i nacionalnog borca iz perioda Mlade B osne Bor ivoja Jevtića, ,k oji je rođen i umro II Sarajevu (30. 7. 1894 - 27. ll. 1959), 'a in ače bio dramaturg i lI'e1liser SaJ'ajevskog pozorišta. LIT.: Marko Marković: J oš dva m rtva druga (Jovan P alavestra i Borivoje Jevtić) , Zivot, Sarajevo, lX/ 1960, br. 1-2. elanak preštampan I II knjizi Marko MarkoVi ć, Clanci i ogledi, knjiga druga, Sara jevo, 1961 , 277-286.
BOSANSKA Ulica
n aselj,u "'PaJvle G oranin... (bivše Svr-alkimo Se}()). Razvi jena od dan ašnje K rupske ulice ,looo pristU'pnog 'Puta i'Z polja pa do Prvo(lmajske kao glavne, 'Produžne saobra-tajnice lcooz naselj e. Saobrn6ajnlca kao put ,kiooz onaj kraj stanijeg je d atuma. Počel a se naselj avati. tek pos1i,đe oslobođenja (1948- 49), a lPosljedn j ~h gooina 1zrasIa je k ao moder no s.tambeno naselje. Status ,ulice dobila je iza 11949. .godine i prozvala se imenom NaseLje PavLa GOTanina V. Taj na>ziov z·am ijenjen ·je
BOSTARIC To .je više naseobina .seosloog ·ttpa -nego ulioa loao elemenat g radsk{)g naselja. Nala2li se podno Tnfuev:i.ća, iznad Džeke li K()matiJna. 111
Naziv uliice, odnosno naseobine, čij e kuće povezu ju staze, dat je po kraju istoga imena. ?trema podacim a k'Oje je dao Sejfudin Kemura, a koji nisu moglli biti provjerelli; još l i 16. vijeku, .upravo g,()dine 1551. sagr-adio je ·tu džamiju i bako 'Osnovao novu mah al u neki hadži Derviš Mustafa B ostarić. Ne može Se .utvrchti. da ]:i 1e taj k 1:Utor dobio prezime Bostarić po r anijem tamošnjem kraj,u istoga .imena, i1i je .pak .po njegovom preZImenu prozv.an tako ta'~ kmj lposl'ije izgradnje rnjegove džamije, ah je u svakom slučaju značajno 1:0 da se to ime j.avlja tu već polovdnom 16. vijeka. Godine 1697. II veliffiom požaru grada ~provala Eugena Sav-ojskog) .jzgorj~a je cijela mahala Bosta.ni.ć, li ni'j e Vliše obnav·l jana za dugo vrij eme. Saraj lije su uskoOro poslije p ožara poslali mol-hu caru 'u Stambol za pomoć da se obnoOvi mahaIska džamija, za koju se veli da je potpuno izgoJ:jel.a . Značaj no Ue -ovkao ,g mdevna lj edinica. Na 'ime Bostarić Ikao nazfuv gradske četvol'ti (ma'haJe) sjeća d jedna stara narodna lirska pjesma, ,ko()ju sam svojedo bno za bi[ježilo u Sarajevu, a koJa ovako počinje: Sokro leti tiznad Tl'ebevcl.ća, te naletje iznad Bootarića , te pr eletje izna'd Kromatina, a -naletje li2n:ad Hrv,a tina, traži h la da gdj e će hladovati ... IZVORI : Arhivski dokumenat (molbe Sarajlija) iz 1697/ 98, u GH biblioteci.
BOZE PEJA NOVICA Ulica u NOVK)m Sarajevu. -Ro6in je od Ulice ZliNka JošUa .iza ZeljezniUke industr ijske \Šk;ole i vodi II pravcu istoka do prostora Zeljezničke r adion ice, a tu zavij a u pro.vcu sjevera i zav,rša.va se !kao sli-jepa ·u-Ika (zatvorena -ta~a'bama) ispred KTuŠevačke. Oba 'Jm.aka .nastala s u u prvom decenU'j u 20. vijeka li II isbome vremenu dobili status ulice ,kao dVlje zasebne jedinice. Krrak 2la-pad-istok prozvao se Mašićev.orn 'Ulioom [k,a o sastavni dril() glavne, današnje Živka JošUa ulice, a krak jug-sjever ddbio je oznaku slov,a ...Y ... . Prmkrom !izmjena naziv:a u Lka 1931. .godine Ulica .... V.... prozvala se novjm limenom Caj.ničkra. po -gradiću C ajniču II dstoOčnoj Bosni. Od postanka pa sve do 'pnilj e desetak godina C ajni.lčka _u lica imala je izlaz na lu:ušev,ačku ulicu. Veza je prekinuta d1zgr.adnjom zapadne polovline Krr'uševačke ulice prema Kvantašk!oj pij aci, čime se dobila neposrednija veza sa .gradom, a dotadašnj,a C aj'nička ostala samo() kao interna saobraćajm. ca .
112
Današnje rme dato je ulici 7. okwbr,a 1960. Rješenjem NOO QPštli.ne o toj ,promjeni nazi-v.a ulice u današnji naziv u.k.ljučiJJ.a se samo dotadašnja Caj.nič.kJa ulica, a to znači da se rklr.ak zapad-dstok uključio ovamo kasnije, li. ,to .neslužbel1lO. Naziv ČU"la spomen na prvobarca Božu. Pejanovića, sina MUlisavova. Predratl1ii je s lužbenik i aktivni partijski radn:ik li Sarnjevu, rođen 1917. u Savnik.'U. Stupio II NOR !prvih mjeseci ustanka. Pogin uo maja 1944. kod Vlasenice lU sastavu 27. 'di·w"2li.je. LIT. : Biografska
građa
o prvoborcima NOR-a grada Sarajeva.
BRAĆE
ESKENAZI
Ulri.ca U podru čju sta.l'Iog dijela .~ada, II vJ'hu Hajduk-Vel jk.ove ulice. To je Qdvojak Ulice Hriste Boteva, a vodi pa:r.alelno s U licom porodice Foht i zaYnŠava II vidu čikme. P rii.je li .p oslije olrupacije 1878. ova se ulica zvala Karpuzov sok.ačić po Karpu.zovu sokaku, današnjoj 'Ulici lki.ste Boteva ,(vidi tamo), ,j.z koje i vodi, ali Jlli:je '.imala status zasebne soobraĆ8jn::ice. Samostalna ulica postala j e 1:ak 1,915. godion.e. Tada joj je dato prv,o .ime Cučkova, koje je ostalo do na:stanloo današnjeg na'2llva. Ime je čuvaUo \Spomen na uglednu porodicu i porodičnu kuću Cučak u ·bome sokaku, iz koje su u to doba hilU poznati d cij enjeni hafiz Mustafa, \imam -tam.ošnje džamije (umro 1892), t e hafiZ Sulejman, !imam iste dža:m.i.je, a poslije 'i službenik Begove džamije, inače vrstan ,ka1ig,raf (umro 1938). Današnje ime dato je ulici 26. decembra 1959 . godine, a L'Uva spomen na braću Eskenazi iz Sarajeva, :i to Alberta ,(md. 1912), Mentu (rođ. 1916) i Isidor a., sinove Đ ustinove, .looji tbnaj u zasluge za NOP Sarajeva kao napredni (l'adniG1 ci. borai. Albert je kao predratnL elektrJ.Ć8r otišoo 1941. u Kalmovički NOP odred , u k,o jem je i pogin uo maja 1942. na TreskavJci. Mento, zanimanjem tokar, 1939. primljen je u S K OJ, a 1941. je uhapšen i odveden 'll logor, II kojem je nepoznatog da1uma i nesta-o. O trećem bratu Izirl.oru zna se samo t o ,d a je obio učesnik NOR-a l poginuo ili ubijen kao žrtva fašističkog rtel1ora. LIT.: Spomenica Gazi Husrev-begove 400-godišnjfce, Sarajevo, 1932, 145.
- M. Handžić, Pamćenje Kur'ana napamet i hafizi u Saraj evu od t878. do danas, Sarajevo, 1943, 7. i 12. - Biografska građa prvoborcima NOR-a grada Sarajeva.
°
BRACE R IBkRA Novatormirana ullica u J'av.niča rs!rom dijelu Hrasna (,nastavak izgradnje od GrbaVice Il
113
.JošUa ulice ~nova tra:nsiVer.zala) i ide od Stadiona ,..2eljezručara...: u pravcu zapada pa obuhv:ata skupinu objeka.ta .u pravcu ,d osadašnje Rra sničke ulice (jug-sjever) izvodeći čak na Obalu 27. Ij'u1i. Ulđ:ca savremene 'Stambene novogr adnje. Djelomično izgrađena i naseljena 1969. Izgradnj'a još :traje. Saobraćaj nica, odnosno na:vedena skupina .novih objekata dobila je status rU..Iti.<:e 13. februaTQ 1970. N8.2liv ulice dat je:ll spomen na braću Rihare, Ivu-Lolu (rođ. 23. 4. 1916. II ,Zagrebu) ti Juricu. (rođen 1918. u Đaklovu) , p:>znate revolucionare, sinove -barca NOR-a, predsjed:ruika AVNOJA-a i prvog predsjednika Nat'lOdne skupštine FNRJ Ivana Ri:bara. IVio-lJola poznat je k'a o borac i, posebno, k ao omladinski nUoovodilac. elam j e Vrho vnog štaba i .nOOovodilac organi>zacije SKOJA za vrijeme ·rata. Pao na Glamočkom polju 27. 11. 1943, kad j e trebalo da o de na novu du ~nos t. u Stab savezne komande za Srednji istok. Proglašen je za narodnog heroja 18. 11. 1944. Brat mu J .urica pozn'at je ne samo !kao borac, nego ii kao slikar. Predrat ni je .poovruk. Pnv;o'bcwrac, djelovoo u sastavu boračkih jedinica ka-o kultulr·rro-pvosvjetni ,r adnik i borac. Poginuo 1943. pm osvajanju K olaMna. Spomen im je na poseban način sačuvao i narod u jednoj zasebno,j pjesmi, 'ko ja !opijeva upravo ;pogibiju braće ti počinje ova lro: Drugartiee, jesi! l' čula, Dva cvijeta uvenula? Jesam čula , mio druže, Uvenule dvije ruže, P.og,i nula dva drugara, Dva heroja, dva Rrl!bal'a, Dva $01oo1a !iz planina, Tvanova I(}ba sina. iz
LIT. : Zbornik narodnih heroja, str. 691. borbe i izgradnje, Sarajevo, 1951, 68.
M. Dizdar, Narodne pjesme
BRACE SAVICA
Ulica u PQdr.učju V elešića. Vodii. paa:-al-elno sa Lovćensk.om s n.jene zapadne i uzbrdne :swane. StaM seosloo. staza, prilično li!zgradena u posljednj ih desetak godina 'indi:vidualnti.m jednQPor.odičnim zgradama doselj enika sa swane, ma hom iz istočne Bosne 1e Hercegovine. Saobraćajnica j e ,proglašena g.rad.skom ulicom 12. decembr a 1968, kad joj je pnvi put ~ dat današnji .naziv Braće Savića. Ime čuva uspomenu s.igurmn na domaće građane revolucionare braću Saviće , od k{)jili ovdje mogu reći nešto samo o jednome. To je Sav.ić Aleksandar, sin Ostoj;in, rođen 1920. II Sa.l"3.jev:u, predTa1lIli . student. P r ema dzvotima ffi-ugostepene vmj ednostj,' bio je član SKOJ-
građa
