TS_EN_196_1

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TS EN 196-1 Mart 2009

ICS 91.100.10

ÇİMENTO DENEY METOTLARI - BÖLÜM 1: DAYANIM TAYİNİ Methods of testing cement - Part 1: Determination of strength

TS EN 196-1 (2009) standard ı, EN 196-1 (2005) standardı ile birebir ayn ı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle bas ılmıştır. Avrupa Standardlar ının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullan ım haklar ı Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanal ıyla CEN’den yaz ılı izin alınmaksızın çoğ çoğaltılamaz.

TÜRK STANDARDLARI ENST İTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanl ıklar/ANKARA

−

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınlar ı izlemelerini ve standardın uygulanmasında kar şılaştıklar ı aksaklıklar ı Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

−

Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanlar ın emeklerini; tasar ılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşlar ı ile kişilerin değerli katkılar ını şükranla anar ız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşlar ın sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlar ına uygun olarak kurmalar ı durumunda TSE taraf ından verilen belgedir.

Türk Standardlar ına Uygunluk Markas ı (TSE Markas ı) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu mallar ın veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas ı (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu mallar ın veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlar ına veya Enstitü taraf ından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardlar ı Enstitüsü taraf ından herhangi bir garanti söz konusu de ğildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni ş geni ş bilgi Enstitümüzden sağ sağ lanabilir. lanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Ön söz Bu standard, CEN taraf ından kabul edilen EN 196-1: 2005 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu’nca TS EN 196-1: 2002’nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 26 Mart 2009 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. −

Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskılar ı geçersizdir. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklar ına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

İçindekiler 1 2 3 4

Kapsam.......................................................................................................................................................1 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar dokümanlar .............................................................................................1 Prensip ................................................................................................. .......................................................................................................................................................2 ......................................................2 Laboratuvar ve donan ım..........................................................................................................................2 4.1 Laboratuvar ................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................ 2 4.2 Donanım için için genel gerekler.............................................................................................. gerekler.................................................................................................................... ...................... 3 4.3 Deney elekleri.......................................................................................................................................... 3 4.4 Kar ıştır ıcı .............................................................................. ................................................................................................................................................ .................................................................... 3 4.5 Kalıplar ................................................................................................. .................................................................................................................................................... ................................................... 4 4.6 Sarsma cihazı .................................................................................... .......................................................................................................................................... ...................................................... 8 4.7 Eğilme dayanımının tayini için deney cihazı ........................................................................................ ........................................................................................... ... 9 4.8 Basınç dayanımı tayini için deney cihazı ......................................................................................... .............................................................................................. ..... 10 4.9 Basınç dayanımı cihazı için kırma başlığı ........................................................................................ ............................................................................................. ..... 11 4.10 Terazi ................................................................................ ................................................................................................................................................... ................................................................... 11 4.11 Kronometre ......................................................................................... .......................................................................................................................................... ................................................. 11 5 Harç bileşenleri........................................................................................................................................12 5.1 Kum ................................................................................... ....................................................................................................................................................... .................................................................... 12 5.2 Çimento ........................................................................................ ................................................................................................................................................. ......................................................... 13 5.3 Su ........................................................................... .................................................................................................................................................... ............................................................................... ...... 13 6 Harcın hazırlanmas ı ................................................................................................................................13 6.1 Harcın bileşimi..................................................................................... imi ....................................................................................................................................... .................................................. 13 6.2 Harcın kar ıştır ılması ....................................................................................... .............................................................................................................................. ....................................... 13 7 Deney numunelerinin haz ırlanması .......................................................................................................14 7.1 Numunelerin boyutlar ı .................................................................................... ........................................................................................................................... ....................................... 14 7.2 Deney numunelerinin kalıplara yerleştirilmesi....................................................................................... 14 8 Deney numunelerinin şartlandır ılması ..................................................................................................14 8.1 Numunelerin kalıptan çıkartılmadan önce taşınması ve muhafazası.................................................... 14 8.2 Numunelerin kalıptan çıkartılması ....................................................................................... ......................................................................................................... .................. 15 8.3 Numunelerin su içerisinde küre tabi tutulması ...................................................................................... 15 8.4 Dayanım deneyleri için numune yaşı ................................................................................................. .................................................................................................... ... 15 9 Deney işlemleri ................................................................................... ........................................................................................................................................16 .....................................................16 9.1 Eğilme dayanımı ............................................................................... .................................................................................................................................... ..................................................... 16 9.2 Basınç dayanımı ............................................................................... .................................................................................................................................... ..................................................... 16 10 Sonuçlar................................................................................................................................................17 10.1 Eğilme dayanımı ............................................................................. .................................................................................................................................. ..................................................... 17 10.2 Basınç dayanımı ............................................................................. .................................................................................................................................. ..................................................... 17 11 CEN Standard Kumunun ve alternatif s ıkıştırma cihazının geçerli k ılınma deneyi ......................18 11.1 Genel.................................................................................................................................................... Genel.................................................................................................................................................... 18 11.2 CEN Standard Kumu’nun geçerli kılınma deneyi................................................................................. 18 11.3 Alternatif sıkıştırma donanımının geçerli kılma deneyi ........................................................................ 21 Ek A - Referans sarsmayla s ıkıştırma donanımı ve işlemlerine eşdeğer olarak geçerlili ği kılınmış alternatif titreşimli sıkıştırma donanımı ve işlemleri.....................................................................................23

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Çimento deney metotlar ı - Bölüm 1: Dayanım tayini 1

Kapsam

Bu standard, çimento harcının basınç ve isteğe bağlı olarak, eğilme dayanımı tayini metodunu kapsar. Bu metot, genel çimentolar ve diğer çimento ve malzemeler ile bu metoda atıfta bulunan diğer standardlara uygulanır. Bu metot, priz başlama süresi çok kısa olan çimentolar gibi diğer çimento çeşitlerine uygulanamayabilir. Bu metot, çimentonun basınç dayanımının şartnamesine uygunluğuyla ilgili değerlendirmelerde ve bu standardda tarif edilen CEN Standard Kumu’nun veya alternatif sıkıştırma donanımının geçerli kılınma deneyi için kullanılır. Bu standardda referans işlem ve donanım tarif edilmiş olmakla birlikte, bu standardın ilgili hükümlerine uygunluğu ispatlanmış alternatif sıkıştırma donanımı ve işlemlerinin de kullanılmasına izin verilir. Anlaşmazlık durumunda, sadece referans işlem ve donanım kullanılır.

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC vb. No EN 197-1 EN 196-7 EN ISO 1302

EN ISO 7500-1

ISO 565

ISO 1101

1)

Adı (İngilizce) Cement - Part 1: Composition, specifications and conformity criteria for common cements Methods of testing cement Methods of taking and preparing samples of cement Geometrical Product Specifications (GPS) - Indication of surface texture in technical product documentation (ISO 1302: 2002) Metallic materials - Verification of static uniaxial testing machines - Part 1: Tension/compression testing machines - Verification and calibration of the forcemeasuring system (ISO 7500-1: 2004) Test sieves - Metal wire cloth, perforated metal plate and electroformed sheet - Nominal sizes of openings Geometrical Product Specifications (GPS) Geometrical tolerancing Tolerances of form, orientation, location and run-out

TS No1) TS EN 197-1 TS 23 EN 196-7 TS 2040 EN ISO 1302

Adı (Türkçe) Çimento - Bölüm 1: Genel çimentolar - Bileşim, özellikler ve uygunluk kriterleri Çimento deney metotlar ı Çimentodan numune alma ve hazırlama metotlar ı Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) - Teknik mamul dokümantasyonunda yüzey durumlar ının gösterilişi

TS EN ISO 7500-1

Metal malzemeler - Tek eksenli statik deney makinalar ının doğrulanması - Bölüm 1: Çekme/basma deney makinalar ı - Kuvvet ölçme sisteminin doğrulanması ve kalibrasyonu

TS 1225 ISO 565

Deney elekleri - Metal tel örgülü elekler, delikli metal plâkalar, elektrokimyasal şekillendirilmiş levhalar - Göz ve delik açıklıklar ının anma büyüklükleri Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) - Geometrik toleranslandırma - Şekil, yönlendirme, konum ve dönme toleranslar ı

TS EN ISO 1101

TSE Notu: Atıf yapılan standardlar ın TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlar ıdır. 1

ICS 91.100.10

EN, ISO, IEC vb. No ISO 3310 -1

ISO 4200

3

TÜRK STANDARDI

Adı (İngilizce) Test sieves - Technical requirements and testing Part 1: Test sieves of metal wire cloth Plain end steel tubes, welded and seamless - General tables of dimensions and masses per unit length

TS EN 196-1/Mart 2009

TS No TS 1227 ISO 3310-1

-

Adı (Türkçe) Deney elekleri - Teknik özellikler ve deneyler Kısım 1: Tel örgülü deney elekleri -

Prensip

Bu metot, boyutlar ı 40 mm x 40 mm x 160 mm olan prizma şekilli deney numunelerinin basınç dayanımlar ının ve isteğe bağlı olarak, eğilme dayanımlar ının tayinini kapsar. Numuneler, kütlece 1 kısım çimento, 3 kısım CEN Standard Kumu ile 0,5 kısım sudan (su/çimento oranı 0,50) oluşan taze harcın kalıplara yerleştirilmesi ile oluşturulur. CEN Standard Kumu olarak, bu kumla hazırlanan harç numunelerinden elde edilen dayanım değerlerinin, CEN Referans Kumu (Madde 11) ile hazırlanan harç numunelerinden elde edilen dayanım değerlerinden önemli ölçüde farklılık göstermemesi şartıyla, değişik kaynaklar ve ülkelerden alınan kumlar da kullanılabilir. Referans işlemde, harç, mekanik kar ıştırma ile hazırlanır ve bir sarsma makinası kullanılarak, kalıp içinde sıkıştır ılır. Alternatif sıkıştırma donanımı ve i şlemleri de, bu donanım ve işlemler kullanılarak hazırlanan harç numunelerinden elde edilen dayanım değerleri, referans sarsma makinası ve işlemi (Madde 11 ve Ek A) kullanılarak hazırlanan harç numunelerinden elde edilen dayanım değerlerinden önemli ölçüde farklılık göstermemesi şartıyla kullanılabilir. Numuneler, rutubetli bir ortamda 24 saat boyunca bekletilir ve kalıptan çıkar ıldıktan sonra, dayanım deneyine tabi tutuluncaya kadar su içinde tutulur. Numuneler, gerekli yaşa ulaşınca içerisinde tutulduklar ı sudan çıkartılır, gerekli hâllerde eğilme dayanımı da tayin edilmek suretiyle eğilme yoluyla kır ılarak veya prizma şekilli numune parçalar ında zararlı gerilmeler oluşturmayacak uygun bir başka işlemle ikiye bölünür. Her bir parçaya basınç dayanımı tayini deneyi uygulanır.

4

Laboratuvar ve donanım

4.1 Laboratuvar Deney numuneleri, sıcaklığı (20 laboratuvarda hazırlanmalıdır.

±

2) oC ve bağıl nem oranı en az % 50 değerlerinde sabit tutulan

Numuneler kalıptan çıkartılmaksızın, sıcaklığı (20,0 ± 1,0) oC ve bağıl nem oranı en az % 90 olan rutubetli kür odasında veya büyük kabin içerisinde tutulmalıdır. Numunelerin su içerisinde küre tabi tutulması için kullanılan kür tanklar ı ve bu tanklara yerleştirilecek o ızgaralar, çimentoyla tepkimeye girmeyecek malzemeden yapılmış olmalıdır. Suyun s ıcakl ığı (20 ± 1) C’ta sabit tutulmalıdır. Laboratuvar ortam sıcaklığı ve bağıl nem oranı ile kür tankındaki suyun sıcaklığı, çalışma saatleri içinde günde en az 1 defa kaydedilmelidir. Rutubetli kür odası veya büyük kabinin sıcaklığı ve bağıl nem oranı, en az 4 saatte bir kaydedilmelidir. Deney numunelerinin hazırlanmasında kullanılan çimento, CEN Standard Kumu (Madde 5.1.3), su ve cihazlar ile deney numuneleri (20 ± 2) oC sıcaklıkta muhafaza edilmelidir. Sıcaklık için belli bir değer aralığının verildiği durumlarda, kontrollerin yapılacağı hedef sıcaklık değeri, verilen sıcaklık değer aralığının orta değeridir.

2

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

4.2 Donan ım için genel gerekler Şekil 1 ilâ Şekil 5’te gösterilen toleranslar, donanımın deney işlemi esnasında doğru çalışabilmesi için önemlidir. Düzenli olarak yapılan kontrol ölçümlerinde toleranslar ın dışına çıkıldığı tespit edildiğinde, donanım reddedilmeli, ayarlanmalı veya tamir edilmelidir. Kontrol ölçümlerine ait kay ıtlar muhafaza edilmelidir. Yeni bir donanımın kabul ölçümleri, bu standardda gösterilen boyutlar ın, kütlenin ve hacmin ölçülmesini kapsar. Bu ölçümlerde, kritik boyutlar için belirtilen toleranslar özellikle dikkate alınmalıdır. Donanımın yapıldığı malzemenin deney sonuçlar ını etkileyebileceği durumlarda, malzeme tanımlanmalı ve bu malzeme kullanılmalıdır.

Şekillerde gösterilen yaklaşık ölçüler, donanım imalatçılar ına veya kullanıcılara yol gösterici bilgi olarak verilmiştir. Tolerans belirtilen boyutlara uyulması zorunludur.

4.3 Deney elekleri ISO 3310-1’e uygun tel örgülü deney elekleri, ISO 565 Çizelge 1’de verilen (R 20 serisi) boyutlarda olmalıdır.

Çizelge 1 - Deney eleklerinin göz açıklığı Kare göz açıklık ölçüsü (mm) 2,00

1,60

1,00

0,50

0,16

0,08

4.4 Kar ıştır ıcı Kar ıştır ıcı, en az aşağıda belirtilen temel kısımlardan oluşmalıdır: a)

Kar ıştırma kabı, tipik şekli ve boyutlar ı Şekil 1’de gösterilen, yaklaşık 5 L kapasiteli ve paslanmaz çelikten yapılmış olan. Kar ıştırma kabında, kar ıştırma işlemi esnasında kabı, kar ıştır ıcı düzeneğine (çerçevesine) sıkıca bağlamaya uygun tertibat bulunmalıdır. Bu tertibat yardımıyla, kar ıştırma kabının yüksekliği, kar ıştır ıcı palet’e göre ayarlanabilmeli, aynı zamanda kar ıştır ıcı paletle kap iç yüzeyi arasındaki açıklık, belirli bir genişliğe kadar hassas bir şekilde ayarlanabilmeli ve bu genişlik değerinde sabit tutulabilmelidir.

b)

Palet, tipik şekli, boyutlar ı ve toleranslar ı Şekil 1’de gösterilen ve paslanmaz çelikten yapılmış olan. Palet, bir elektrik motoru taraf ından kontrollü hızlarda kabın ekseni etraf ında yörüngesel bir şekilde döndürülürken kendi ekseni etraf ında da dönebilmelidiir. Bu iki dönme yönü birbirine zıt olmalı ve her iki dönme hızı arasındaki oran tam sayı olmamalıdır.

Kar ıştır ıcı kaplar ı ve paletleri daima birlikte kullanılmak üzere bir takım oluşturmalıdır.

Şekil 1’de belirtilen kar ıştırma kabı ve palet arasındaki açıklık, düzenli olarak kontrol edilmelidir. (3 ± 1) mm olarak verilen açıklık mesafesi, paletin boş kap iç yüzeyine en yakın bulunduğu durumdaki mesafedir. Doğrudan ölçme yapmanın zor olduğu hâllerde, basit tolerans ölçerler (sentil) kullanılır.

Not - Şekil 1’de gösterilen yaklaşık ölçüler, imalatçılar için kılavuz olarak verilmiştir . Harcın kar ıştır ılması esnasında kar ıştır ıcı, Çizelge 2’de verilen hızlarda çalıştır ılmalıdır.

Çizelge 2 – Kar ıştır ıcı paletin hızlar ı Kendi ekseni etraf ında dönme hızı min -1

Yörüngesel dönme hızı min -1

Düşük hız

140 ± 5

62 ± 5

Yüksek hız

285 ± 10

125 ± 10

3

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009 Ölçüler mm’dir.

Açıklamalar 1 2

Kap Palet

Şekil 1 - Kar ıştır ıcı kabı ve palet

4.5 Kalıplar Kalıplar, en kesitleri 40 mm x 40 mm ve uzunluklar ı 160 mm olan üç adet prizma şekilli numunenin aynı anda hazırlanabilmesi için üç adet yatay bölmeden oluşmalıdır. Tipik kalıp tasar ımı Şekil 2’de gösterilmiştir. Kalıp, et kalınlığı en az 10 mm olan çelik levhalardan yapılmış olmalıdır. Kalıp teslim alındığında, iç yüzeyler en az 200 HV Vickers sertliğinde olmalıdır .

Not 1 - HV Vickers sertliğinin 400’den daha düşük olmaması tavsiye edilir. Kalıp, kalıba dökülmüş numunelerin hasar görmeden kalıptan çıkar ılmasını sağlayacak şekilde imal edilmelidir. Her kalıbın dökme çelikten veya işlenmiş (tornalanmış) çelikten yapılmış bir kalıp taban plakası olmalıdır. Kalıp parçalar ı birleştirildiğinde, parçalar birbirine sıkıca geçmeli ve kalıp tabanına da sıkıca sabitlenebilmelidir. Monte edilmiş kalıp, i şlemler sırasında şekil değiştirmeyecek ve görünür sızıntı meydana gelmeyecek şekilde olmalıdır. Kalıp taban plakası, sıkıştırma cihazının tablasına yeterince temas ederek oturmalı ve ikincil titreşim oluşturmayacak şekilde rijit olmalıdır.

Not 2 - Farklı imalatçılar ın mamulleri farklı olabileceğinden, kalıplar ın ve sarsma tablasının dış boyutlar ı ve kütlelerinin birbirlerine uyumluluğu müşteri taraf ından sağlanmalıdır. Kalıbın do ğru şekilde birleştirilmesini ve belirli toleranslara uygunluğunu sağlamak için kalıbın her parçasına tanıtıcı bir işaret basılmalıdır. Farklı kalıplara ait benzer parçalar ın birbiriyle değişmesine izin verilmemelidir. 4

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Monte edilmiş kalıp aşağıdaki gerekleri sağlamalıdır: a) Kalıbın her bölmesine ait iç boyutlar ve boyut toleranslar ı aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır: -

Uzunluk: (160 ± 1,0) mm Genişlik: (40,0 ± 0,2) mm Derinlik : (40,1 ± 0,1) mm

b) Kalıp iç yan yüzeylerin düzlükten sapma toleransı (ISO 1101) 0,03 mm’den büyük olmamalıdır. c) Kalıp iç yüzeylerin taban yüzeyine ve bitişik iç yüzeylerin birbirlerine göre diklikten sapma toleransı (ISO 1101) 0,2 mm’den büyük olmamalıdır. d)

Kalıp iç yan yüzeylerinin pürüzlülüğü (EN ISO 1302), kalıp teslim alındığında, pürüzlülük sınıf ı N8’den daha fazla olmamalıdır.

Belirtilen toleranslar ın herhangi biri aşıldığında, kalıplar değiştirilmelidir. Kalıp kütlesi, Madde 4.6’da verilen toplam kütle gereklerine uygun olmalıdır. Temizlenmiş kalıp, kullanılmak üzere hazırlanırken, dış birleşim yerleri, uygun bir sızdırmazlık malzemesi kullanılarak kapatılmalıdır. Kalıbın iç yüzeylerine ince film tabakası hâlinde kalıp yağı sürülmelidir.

Not 3 - Bazı yağlar ın çimento prizini etkilediği ve mineral esaslı yağlar ın kullanılmasının uygun olduğu tespit edilmiştir. Kalıplar ın kolayca doldurulabilmesi için, düşey kenarlar ı 20 mm ilâ 40 mm yüksekliğinde olan ve kalıp üst kenar ına sıkı bir şekilde yerleştirilebilen metal doldurma başlığı kullanılmalıdır. Üstten bakıldığında, metal doldurma başlığının düşey kenar yüzleri ile kalıp iç yüzey kenarlar ı arasındaki mesafe 1 mm’den fazla olmayacak şekilde üst üste bindirilmiş olmalıdır. Metal doldurma başlığının dış kenarlar ında, başlığı kalıp üzerine uygun konumda yerleştirme tertibatı bulunmalıdır. Harcın yayılması ve yüzeyinin sıyr ılarak tesviyesi için Şekil 3’te gösterilen iki adet yayıcı ve bir adet metal mastar kullanılmalıdır.

5

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI


Açıklama 1 Kesme (testere) hareketi ile sıyırma yönü

Şekil 2 - Tipik kalıp

6

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI


c) Mastar

Açıklama D = Metal doldurma başlığının yüksekliği

Şekil 3 - Tipik yayıcılar ve metal mastar

7

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

4.6 Sarsma cihazı Sarsma cihazı (tipik tasar ımı Şekil 4’te gösterilmiştir) aşağıdaki gereklere uygun olmalıdır: Cihaz, tablanın merkezinden yaklaşık 800 mm uzaklıktaki mile, iki adet hafif kolla sağlam şekilde bağlanmış olan dikdörtgen bir tabladan ibarettir. Tablanın alt yüzey merkezine, küresel yüzeyli bir çıkıntı parçası monte edilmelidir. Çıkıntı parçasının altında düz yüzeyli küçük bir durdurucu bulunmalıdır. Cihaz çalışmaz durumda iken, çıkıntı parçasının ve durdurucunun düşey eksenleri temas noktasında çakışmalıdır. Çıkıntı parçası, durdurucu üzerine oturduğunda, sarsma cihazı tablasının üst yüzeyi yatay olmalıdır. Yataylık, tablanın 4 köşesinden herhangi birinin seviyesinin, ortalama seviyeden 1 mm’den daha fazla sapmaması olarak tanımlanır. Tablanın boyutlar ı, kalıp taban plakasına e şit veya daha büyük olmalı ve tabla üst yüzeyi tornalanarak tesviye edilmiş olmalıdır. Kalıp, sarsma tablasına bir bağlantı kelepçesi ile sıkıca tutturulmalıdır. Tablanın, kollar, boş kalıplar, metal başlık ve bağlantı kelepçeleri ile birlikte toplam kütlesi (20,0 olmalıdır.

±

0,5) kg

Tablayı mile bağlayan kollar borudan yapılmış ve rijit olmalı, bu borular ın ISO 4200’de verilenlerden seçilen dış çapı 17 mm ilâ 22 mm olmal ıdır. Kollar arasındaki ara bağlantı parçası da dâhil olmak üzere, iki kolun toplam kütlesi (2,25 ± 0,25) kg olmalıdır. Mil yatağı küresel veya silindirik tipte olmalı, kum ve toz giri şine kar şı korunmalıdır. Tabla merkezinin, milin hareketinden kaynaklanan yatay yer değiştirmesi, 1,0 mm’den fazla olmamalıdır. Çıkıntı parçası ve durdurucunun tamamı, Vickers sertlik derecesi en az 500 HV olan çelikten imal edilmelidir. Çıkıntı parçası ucunun yuvarlaklığı, yaklaşık 0,01 mm-1 olmalıdır. Çalışma esnasında tabla, kam (eksantrik mil kılavuzu) vasıtasıyla yukar ıya kaldır ılır ve çıkıntı parçası durdurucuya çarpmadan önce (15,0 ± 0,3) mm yükseklikten serbest düşürülür. Kamın tamamı, Vickers sertlik derecesi en az 400 HV olan çelikten imal edilmeli ve serbest düşmesi daima (15,0 ± 0,3) mm olacak şekilde imal edilmiş olan küresel yatağa bağlanmalıdır. Kam izleyicisi (eksantrik mil), kamda en az aşınma oluşacak şekilde yapılmalıdır. Kam, 250 W’lık bir elektrik motoru ile redüksiyon dişlisi üzerinde, saniyede bir devir oluşturacak şekilde sabit hızda çalıştır ılır. Kontrol mekanizması ve sayaç, (60 ± 3) s’lik bir sarsma periyodunda tam olarak 60 düşü yapacak şekilde ayarlanmalıdır. Kalıplar tabla üzerine, kalıp bölmelerinin boyuna kenarlar ı, kollarla aynı yönde ve kamın dönme eksenine dik olacak konumda yerleştirilmelidir. Kalıbın konumu, uygun referans işaretler konulması suretiyle, ortadaki kalıp bölmesinin merkezi, çarpma noktasının tam üzerinde olacak şekilde ayarlanmalıdır. Cihaz, kütlesi yaklaşık 600 kg, hacmi yaklaşık 0,25 m3 ve boyutlar ı kalıp için uygun bir çalışma yüksekliği sağlayacak şekilde olan bir beton blok üzerine oynamaz şekilde monte edilmelidir. Beton blok tabanının tamamı, sarsma etkisinden doğacak harici titreşimleri önleyen, uygun izolasyon etkinliğine sahip doğal kauçuk gibi malzemeden mamul elastik bir tampon üzerine oturtulmal ıdır. Cihaz, yatay bir beton tabana ankraj vidalar ıyla sabitlenmeli ve cihazla beton taban arasına ince bir harç tabakası dökülerek, cihazla beton taban arasındaki temas tüm yüzey boyunca ve titreşimsiz olarak sağlanmalıdır.

8

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI


Açıklama 1 2 3 4

Çıkıntı parçası Kam izleyicisi (eksantrik mil) Kam (eksantrik mil kılavuzu) Durdurucu

Şekil 4 - Tipik sarsma cihazı

4.7 Eğilme dayanımının tayini için deney cihaz ı Not - Bu cihazın kullanılması tercihe bağlıdır. Sadece basınç dayanımı ölçülecekse, prizma şekilli numuneler, uygun diğer yöntemler kullanılarak, prizma şekilli numune parçalar ında zararlı gerilmeler oluşturulmaksızın ikiye bölünebilir. Eğilme dayanımı, bir eğilme dayanımı deney cihazı kullanarak veya uygun yardımcı cihaz ilave edilerek basınç dayanım deney cihazında ölçülebilir. Her iki durumda da cihazlar, aşağıdaki gereklere uygun olmalıdır: Eğilme dayanımı tayini için kullanılan deney cihazı, 10 kN yükleme kapasitesinde olmalı, (50 ± 10) N/s yükleme hızını sağlayabilmeli ve kullanılan gösterge değer aralığının üstteki beşte dörtlük kısmında kaydedilen yükü ± %1,0 doğrulukla ölçebilmelidir. 9

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Cihaz, birbirinden uzaklığı (100,0 ± 0,5) mm olan, (10,0 ± 0,5) mm çapında iki adet çelik mesnet silindiri ile her ikisi arasına merkezi olarak yerleştirilen, aynı çaptaki bir üçüncü çelik yükleme silindirinin oluşturduğu eğilme düzeneğinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluğu 45 mm ile 50 mm aras ında olmalıdır. Yükleme düzeneği Şekil 5’te gösterilmiştir. Ölçüler mm’dir.

Şekil 5 - Eğilme dayanımı tayini için yükleme düzeneği Bu üç silindirin eksenlerinden geçen üç düşey düzlem birbirine paralel olmalı, bu düzlemler deney süresince paralel kalmalı ve deneye tabi tutulan numunenin boyuna eksenine dik doğrultuda ve aralar ındaki yatay mesafe birbirine eşit olmalıdır. Mesnet silindirlerinin biri ve yükleme silindiri, prizma şekilli numune genişliği boyunca, numunede burulma gerilmesi meydana gelmeyecek şekilde yükün düzgün dağılımını temin edecek tarzda hafifçe eğilebilir özellikte olmalıdır.

4.8 Basınç dayan ımı tayini için deney cihaz ı Basınç dayanımının tayininde kullanılan deney cihazı, deney için uygun kapasiteye sahip olmalıdır (Not 1). Bu cihaz, EN ISO 7500-1’e göre doğrulandığında, kullanılan gösterge değer aralığının üstteki beşte dörtlük kısmında kaydedilen yükü ± %1,0 doğrulukla ölçebilmelidir. Cihaz, (2400 ± 200) N/s’lik yükleme hızı sağlamalıdır. Cihazın göstergesi, numunenin kır ılma anındaki yük değerini, deney yükü boşaltıldıktan sonra da göstermeye devam edebilme özelliğine sahip olmalıdır. Bu özellik, basınç göstergesi üzerinde en büyük yükü gösteren bir ibrenin veya deney cihazına bağlı haf ızalı bir dijital göstergenin kullanılması yoluyla sağlanabilir. Elle çalıştır ılan deney makinasında, yük artışını kontrol edebilecek bir yükleme hızı ayar cihazı bulunmalıdır. Yükleme tablasının dü şey ekseni, cihazın dü şey ekseni ile çakışmalı ve yükleme sırasında tablanın hareket yönü, cihazın düşey ekseni doğrultusunda olmalıdır. Uygulanan kuvvetlerin bileşkesi, numunenin merkezinden geçmelidir. Alt yükleme başlık plakasının yüzeyi, cihazın eksenine dik olmalı ve yükleme esnasında dik kalmalıdır. Üst yükleme başlık plakasının küresel yatak merkezi, üst başlık plakası alt yüzey düzleminin merkezi ile cihaz düşey ekseni çakışma noktasından, ± 1 mm’den daha fazla sapma göstermeyecek konumda olmalıdır. Cihazın üst yükleme plakası, numuneye tam temas sağlanacak şekilde oynar özellikte olmalı, ancak yükleme esnasında alt ve üst yükleme plakalar ın birbirlerine göre konumlar ı sabit kalmalıdır. Cihazın yükleme plakalar ı, tungsten karbürden yapılmalıdır. Plakalar, alternatif olarak, Vickers sertliği en az 600 HV olan sertleştirilmiş çelikten de yapılabilir. Bu plakalar ın kalınlığı en az 10 mm, uzunluğu ve genişliği ise (40,0 ± 0,1) mm olmalıdır. Numune ile temas eden tüm yüzeyler için düzlükten sapma toleransı, ISO 1101’e göre en fazla 0,01 mm olmalıdır. Kullanılmamış (yeni) plakalar ın, ISO 1302’ye göre yüzey pürüzlülük sınıf ı, N3’den daha düşük ve N6’dan daha yüksek olmamalıdır. 10

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Gerekli olması hâlinde, tungsten karbürden veya Vickers sertliği en az 600 HV olan sertleştirilmiş çelikten yapılmış ve kalınlığı en az 10 mm olan, bu standardda verilen gereklere uygun iki yardımcı levha da kullanılabilir. Yardımcı levha merkezlerinin, yükleme sistemi ekseni ile ± 0,5 mm doğrulukla çakışmasını sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Yardımcı levha merkezlerinin, birbirleriyle ± 0,5 mm doğrulukla çakışmasını sağlayacak tedbirler de alınmalıdır. Cihazda küresel yatak bulunmuyorsa, bu yatak sabitlenmişse veya yatağın çapı 120 mm’den fazlaysa, deneyde, Madde 4.9’a uygun kırma başlığı kullanılmalıdır.

Not 1 - Cihazda, farklı yükleme sınırlar ına sahip iki veya daha fazla yük göstergesi bulunabilir. Düşük yükleme sınır ına sahip yük göstergesinin en yüksek değeri, bir sonraki yük göstergesindeki en yüksek değerin yaklaşık 1/5’i kadar olmalıdır. Not 2 - Cihazda, yükleme hızının ayarlanması için otomatik bir mekanizma ve sonuçlar ı kaydeden bir donanım bulunmalıdır. Not 3 - Cihazın küresel yatağı, üst yükleme plakasının numuneye temasını kolaylaştırmak amacıyla yağlanabilir. Ancak yağlama derecesi, plakanın deneydeki yükleme esnasında da hareket etmesine sebep olacak kadar aşır ı olmamalıdır. Sadece yüksek basınç altında etkili hâle gelebilen yağlar ın kullanılması uygun değildir. Not 4 - “Düşey”, “alt” ve “üst” terimleri, yaygın şekilde kullanılagelen düşey eksenli deney cihazlar ı için verilmiş terimlerdir. Bununla birlikte ekseni düşey olmayan cihazlar da kullanılabilir.

4.9 Basınç dayan ımı cihazı için kırma başlığı Madde 4.8’e göre yapılan değerlendirmede kırma başlığı (jig) kullanma gereği ortaya çıkarsa, Şekil 6’da gösterilen kırma başlığı, harç numunesinin basınç uygulanan yüzeylerine yükü iletecek şekilde, cihazın plakalar ı arasına konur. Kırma başlığında alt plaka bulunmalıdır. Bu plaka, cihazın alt yükleme başlık plakasına monte edilmiş olabilir. Yük, cihazın üst yükleme başlık plakasından, kırma başlığı üst plakasına, aradaki küresel yatak yoluyla iletilir. Bu küresel yatak, kırma başlığı içerisinde önemli ölçüde sürtünme meydana getirmeden düşey olarak hareket etmelidir. Kırma başlığı temiz tutulmalı, küresel yatak numune şekline göre başlangıçta numuneye tam oturacak tarzda oynak olmalı ve deney esnasında da konumunu muhafaza etmelidir. Kırma başlığı kullanıldığında, Madde 4.8’de belirtilen gereklerin tümü aynı şekilde sağlanmalıdır.

Not 1 - Kırma başlığının küresel yatağı yağlanabilir. Ancak yağlama derecesi, plakanın deneydeki yükleme esnasında da hareket etmesine sebep olacak kadar aşır ı olmamalıdır. Sadece yüksek basınç altında etkili hâle gelebilen yağlar ın kullanılması uygun değildir. Not 2 - Cihazın numune kır ıldıktan sonra otomatik olarak ilk konumuna dönmesi istenir.

4.10 Terazi ±

1 g doğrulukla tartabilen.

4.11 Kronometre Süreyi ± 1 s hassasiyetle ölçebilen.

11

ICS 91.100.10

1 2 3 4 5 6

TÜRK STANDARDI

Bilyeli yataklar Hareketli parça Geri dönüş yayı Cihazın küresel yatağı Cihazın üst yükleme başlık plakası Kırma başlığının küresel yatağı

7 8 9 10 11

TS EN 196-1/Mart 2009

Kırma başlığının üst plakası Numune Kırma başlığının alt plakası Kırma başlığı Cihazın alt yükleme başlık plakası

Şekil 6 - Basınç dayanımı tayini deneyi için tipik kırma başlığı

5

Harç bileşenleri

5.1 Kum 5.1.1 Genel Çeşitli ülkelerde üretilen CEN Standard Kumu, bu standarda uygun olarak çimentonun dayanımının tayininde kullanılmalıdır. CEN Standard Kumu, Madde 5.1.3’te belirtilen gerekleri kar şılamalıdır. CEN Standard Kumu üreticileri, doğrulama deneylerini, bir belgelendirme kuruluşunun gözetiminde ve sorumluluğu altında uygulamalıdır. CEN Standard Kumlar ı’na ait özelliklerin tam olarak belirlenmesindeki güçlüklerden dolayı, bu kumlar ın, Madde 5.1.2’de tarif edilen CEN Referans Kumu’na göre uygunluklar ı, Madde 11’de tarif edilen belgelendirme ve doğrulama deneyleri kullanılarak geçerli kılınmalıdır.

5.1.2 CEN Referans Kumu Referans malzeme olarak depoda bekletilen sınırlı miktardaki CEN Referans Kumu, yuvarlak taneciklerden meydana gelen doğal silisli kumdur ve silisyum dioksit oran ı en az % 98’dir. Tane büyüklüğü dağılımı Çizelge 3’te verilen sınırlar arasındadır. 12

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Çizelge 3 - CEN Referans Kumu’nun tane büyüklüğü dağılımı Kare göz açıklığı (mm)

2,00

1,60

1,00

0,50

0,16

0,08

0

7±5

33 ± 5

67 ± 5

87 ± 5

99 ± 1

Elekte kalan yığışımlı (%)

Not - CEN Referans Kumu ile ile ilgili bilgi, Normensand GmbH, D-59269 Beckum, GERMANY GERMANY adresinden temin edilebilir

5.1.3 CEN Standard Kumu CEN Standard Kumu’ndan alınan, toplam kütlesi en az 1345 g olan temsili numune kullan ılarak yapılan elek analizi sonucunda tayin edilen tane büyüklüğü da ğılımı, Madde 5.1.2’de belirtilen tane büyüklüğü da ğılımına uygun olmalıdır. Eleme işlemine, her elekten geçen kum miktar ı 0,5 g/min’den az oluncaya kadar devam edilir. Temsili kum numunesinin, 105 o C ilâ 110 o C’ta sabit kütleye ulaşıncaya kadar kurutulduktan sonraki kütle kaybı olarak tayin edilen ve kuru numune kütlesine oranla yüzde olarak ifade edilen rutubet muhtevası % 0,2’den az olmalıdır. Üretim boyunca bu tayinler günde en az bir kez yapılmalıdır. CEN Standard Kumu’nun CEN Referans Kumu’na eşdeğer performansı göstermesi için bu gerekler yeterli değildir. Bu iki kum arasındaki eşdeğerlik, Madde 11’de tarif edilen geçerli kılma deneylerinin başlangıçta ve ardından sürekli şekilde yapılması suretiyle geçerli kılınmalıdır. CEN Standard Kumu (1350 ± 5) g’lık torbalar hâlinde ambalajlanmalıdır. Torbalarda kullanılan malzeme dayanım deney sonuçlar ını etkilemeyecek tipte olmalı ve her torba içerisindeki kum Madde 5.1.2’de tarif edilen tane büyüklüğü dağılımına uygun olmalıdır.

Not - CEN Standard Kumu, kullanım öncesi tanelerin ufalanması, kirlilik ve özellikle rutubetten itinayla korunarak saklanmalıdır.

5.2 Çimento Deneye tabi tutulacak çimentonun havaya maruz kalma süresi mümkün olduğunca asgaride tutulmalıdır. Çimento numunesi alındıktan sonra deney yapılıncaya kadar 24 saatten fazla süre geçecekse, çimento numunesi, çimento ile tepkimeye girmeyen bir malzemeden yap ılmış hava sızdırmaz bir kap içerisine hava boşluğu kalmayacak şekilde doldurularak bekletilmelidir. Laboratuvar numunesi, deney için numune bölümleri alınmadan önce EN 196-7’de tarif edildiği gibi makina veya uygun diğer bir yöntemle homojen hâle getirilmelidir.

5.3 Su Geçerli kılma deneyleri için damıtık veya deionize su kullanılmalıdır. Diğer deneyler için içme suyu kullanılabilir. Anlaşmazlık hâlinde diğer deneylerde de damıtık veya deionize su kullanılmalıdır.

6

Harcın hazırlanması

6.1 Harcın bileşimi Oranlar kütlece bir kısım çimento (Madde 5.2), üç kısım CEN Standard Kumu (Madde 5.1) ve yar ım kısım su (Madde 5.3) (su/çimento oranı 0,50) olmalıdır. Üç deney numunesi hazırlanmasına yetecek her harman (450 (225 ± 1) g su içermelidir.

±

2) g çimento, (1350

±

5) g kum ve

6.2 Harcın kar ıştır ılması Çimento ve su teraziyle (Madde 4.10) tartılır. Su, hacimce ölçülerek ilave ediliyorsa, hacim, ± 1 mL hassasiyetle ölçülmelidir. Her bir harç harmanı, kar ıştır ıcı (Madde 4.4) ile mekanik olarak kar ıştır ılır. Farklı kar ıştırma kademelerinin süreleri, kar ıştır ıcının çalıştır ılması/durdurulması arasında geçen sürelere tekabül eder ve bu süreler en fazla ± 2 saniyeden fazla sapma olmayacak şekilde sağlanmalıdır. 13

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Kar ıştırma işlemi aşağıdaki gibi olmalıdır: a) b)

Su ve çimento, kar ıştırma kabına, çimento ve su kaybından kaçınılarak dikkatle konur. Su ve çimento birbiriyle temas eder etmez kar ıştır ıcı düşük h ızla (Çizelge 2) çalıştır ılmaya başlanırken, aynı anda kar ıştırma kademelerinin süresi de başlatılır. İlaveten, “başlangıç zamanı” olarak zaman en yakın dakikaya yuvarlatılarak kaydedilir. 30 saniyelik kar ıştırmanın ardından, kumun tamamı, kesintisiz şekilde 30 saniye içinde kaba ilave edilir. Kar ıştır ıcı yüksek hıza (Çizelge 2) getirilir ve kar ıştırmaya bu hızda 30 saniye daha devam edilir.

Not 1 - “Başlangıç zamanı”, numunelerin kalıptan çıkartılması ve dayanım tayini için sürelerin hesaplanmasında alınan başlangıç noktasıdır. c)

Kar ıştır ıcı durdurulur ve 90 saniye beklenir. Bu sürenin ilk 30 saniyelik kısmında, kabın çeperlerine ve tabanına yapışan harç lastik veya plastik bir sıyır ıcı ile sıyr ılıp kabın ortasında toplanır.

d) Kar ıştırmaya 60 saniye daha yüksek hızda devam edilir.

Not 2 - Genelde bu kar ıştırma işlemleri kar ıştır ıcı taraf ından otomatik olarak yapılır. Bu işlemlerin kontrolü ve süre ayarlar ının elle yapılması da mümkündür.

7

Deney numunelerinin hazırlanması

7.1 Numunelerin boyutlar ı Deney numuneleri, 40 mm × 40 mm × 160 mm ölçülerinde prizma şekilli olmalıdır.

7.2 Deney numunelerinin kal ıplara yerleştirilmesi Harç hazırlandıktan hemen sonra numune kalıplar ına yerleştirilmelidir. Harcın kalıplara yerleştirilmesi esnasında, kalıp ve harç doldurma başlığı sarsma tablasına s ıkıca tutturulur. Harç, her bir kalıp bölümüne iki tabaka (her tabaka yaklaşık 300 g) hâlinde doldurulur. Birinci tabaka harç, kar ıştırma kabından, uygun bir kepçe kullanılarak bir veya daha fazla kademede kalıbın her bölümüne aktar ılarak oluşturulur. Birinci harç tabakası, büyük yayıcı (Şekil 3) kullanılarak aynı kalınlıkta olacak şekilde yayılır. Yayma işleminde büyük yayıcı mümkün olduğu kadar düşey tutulur, çıkıntı kısımlar ı harç doldurma başlığının üst yüzeyine oturtularak her kalıp bölümü boyunca ileriye ve geriye doğru hareket ettirilir. Ardından, birinci harç tabakası, sarsma cihazı (Madde 4.6) 60 defa düşürülerek sıkıştır ılır. İkinci harç tabakası, kalıp seviyesinden yukar ıda olacak şekilde birinci tabakanın üzerine doldurulur, küçük yayıcı (Şekil 3) kullanılarak yayılır ve sarsma cihazına 60 düşü daha yaptır ılarak sıkıştır ılır. Kalıp itina ile sarsma tablasından alınır ve harç doldurma başlığı çıkartılır. Harcın kalıptan taşan k ısmı, vakit geçirmeksizin, düşey şekilde ancak sıyırma yönüne doğru hafifçe eğimli olarak tutulan metal bir mastarla (Şekil 3) sıyır ılarak alınır. Mastar, iki yana doğru kesme hareketi yaptır ılarak yavaşça çekilir. Numune yüzeyinin daha düzgün hâle getirilmesi için, aynı sıyırma işlemi, mastar daha dar açıyla tutularak tekrarlanır.

Not - Kesme hareketinin adedi ve mastar ın tutulma açısı harcın kıvamına bağlıdır. Düşük kıvamlı harçlar daha fazla sayıda kesme hareketi ve daha dar mastar açısı gerektirir. Yüzey düzeltilmesi için, sıyırmada (Şekil 2) gerekenden daha az sayıda kesme hareketi gereklidir. Sıyırma işlemi sonucunda kalıbın yan yüzleri ve tabanına dökülen harç temizlenir. Tanınabilmeleri amacıyla kalıplar etiketlenir veya işaretlenir.

8

Deney numunelerinin şartlandır ılması

8.1 Numunelerin kalıptan çıkartılmadan önce ta şınması ve muhafazas ı Kalıbın üzeri, ölçüleri yaklaşık 210 mm × 185 mm × 6 mm olan cam, çelik veya çimentoyla tepkimeye girmeyen diğer bir geçirimsiz malzemeden yapılmış bir plaka ile kapatılır.

Not - Cam plaka kullanılıyorsa, emniyet için kenarlar ı aşındır ılarak keskinliği giderilmelidir.

14

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Üzeri plaka ile kapatılmış kalıplar, geciktirilmeden, rutubetli kür odası veya kabini (Madde 4.1) içerisinde yatay bir zemin üzerine yerleştirilir. Rutubetli hava kalıbın her taraf ına ulaşabilmelidir. Kalıplar birbirlerinin üzerine konmamalıdır. Her kalıp, içerisinden numune çıkartılmak üzere muhafaza edildiği yerden dışar ıya alınmalıdır.

8.2 Numunelerin kalıptan çıkartılması Kalıplar numunelere zarar vermeyecek şekilde itinayla sökülür. Plastik veya kauçuk çekiçler veya özel olarak yapılmış aletler kalıp sökümü için kullanılabilir. 24 saatlik deneyler için, numuneler, deneyden en fazla 20 dakika önce kalıptan çıkartılır. 24 saatten daha büyük yaşlardaki numunelere uygulanacak deneyler için, numuneler, kalıba yerleştirilmelerinden 20 saat ilâ 24 saat sonra kalıptan çıkartılır.

Not 1 - 24 saat sonunda herhangi hasar tehlikesi oluşmaksızın sökülmek için yeterli dayanıma ulaşmayan numunelerde, kalıp sökülme süresi 24 saat ötelenebilir. Varsa, kalıp sökülme süresindeki bu öteleme deney raporunda belirtilmelidir. 24 saatlik (veya kalıp sökülme süresinin ötelenmesi gerektiğinde 48 saatlik) deneye tabi tutulacak kalıptan çıkartılmış numuneler, deney anına kadar nemli beze sar ılmış durumda tutulur. Su içerisinde küre tabi tutulacak numuneler, kürden sonra tanınabilmeleri için suya dayanıklı mürekkeple veya mum boyayla uygun şekilde işaretlenir.

Not 2 - Harcın, kar ıştırma ve sıkıştırma işlemleri ile hava muhtevasının kontrolü için, kalıptan çıkartılan her numunenin tartılması önerilir.

8.3 Numunelerin su içerisinde küre tabi tutulmas ı

İşaretlenmiş numuneler, geciktirilmeden, içerisinde (20,0 ± 1,0) oC sıcaklıkta su bulunan kaba yatay veya düşey konumdan uygun olanı tercih edilerek daldır ılır. Numuneler su içerisine yatay konumda yerleştiriliyorsa, kalıp içerisindeki konumunda düşey olan numune yüzeyleri yine düşey konumda olmalıdır. Numuneler, ızgaralar (Madde 4.1) üzerine, birbirleri arasındaki mesafe, numunelerin altı yüzeyinin tamamına suyun serbestçe ulaşması sağlanacak şekilde ayarlanarak yerleştirilmelidir. Numuneler arasındaki mesafe veya numunelerin üst yüzeyi yukar ısındaki su derinliği, kür boyunca hiçbir zaman 5 mm’nin altına düşmemelidir. Deneye tabi tutulan çimento bileşiminin, deney uygulanan diğer çimentolar ın dayanım gelişimleri üzerinde etkisi olmadığı gösterilmedikçe, numuneler ayr ı bölümlerde küre tabi tutulmalıdır. % 0,1’den fazla klorür iyonu ihtiva ettiği bilinen çimentolar ın deneyinde, numuneler, küre tabi tutulurken mutlaka ayr ı bölümlere konulmalıdır.

İçerisinde kür uygulanan kaba deney başlangıcında doldurulan su ve su seviyesinin makul düzeyde sabit tutulması için kaba ilave edilen su, şebeke suyu olmalıdır. Kür boyunca, bir defada suyun % 50’sinden fazlası değiştirilmemelidir. Kür boyunca sıcaklığın eşit dağılması için gerekli tesisat kurulmalıdır. Kür kabında suyun devirdaimini sağlayan bir sistem kullanılıyorsa, devirdaim eden su debisi mümkün olduğu kadar düşük olmalı ve görünür türbülansa yol açmamaldır. Belirli bir yaşta (24 saatten veya kalıp sökülme süresinin ötelendiği durumda 48 saatten farklı yaşta) deneye tabi tutulması gereken numuneler, deneyden en fazla 15 dakika önce sudan çıkartılmalıdır. Deney uygulanacak yüzeylerde birikinti varsa temizlenmelidir. Deney numuneleri, deney anına kadar nemli beze sar ılmış durumda tutulur.

8.4 Dayan ım deneyleri için numune ya şı Numune yaşlar ı başlangıç zamanından (Madde 6.2) itibaren hesaplanır. Farklı yaşlardaki dayanım deneyleri için aşağıdaki toleranslar uygulanır: 24 saat 48 saat 72 saat 7 gün ≥ 28 gün

± ± ± ± ±

15 dakika 30 dakika 45 dakika 2 saat 8 saat 15

ICS 91.100.10

9

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Deney işlemleri

9.1 Eğilme dayanımı Madde 4.7’de tarif edilen cihaz tiplerinden birisi kullanılarak, üç noktadan yükleme yöntemi uygulanır. Prizma şekilli numune, cihaza (Madde 4.7), yan yüzeylerinden biri mesnet silindirleri üzerine gelecek şekilde, boyuna ekseni mesnet silindirlerine dik olarak yerleştirilir. Yük, yükleme silindiri vasıtasıyla numunenin mesnetlere oturan yüzünün kar şıt yüzüne düşey olarak uygulanır ve (50 ± 10) N/s sabit hızla numune kır ılıncaya kadar artır ılır. Eğilme deneyinden sonra iki parçaya bölünen prizma şekilli numunenin her bir parçası, basınç dayanım deneyine kadar nemli beze sar ılmış durumda tutulur. Eğilme dayanımı R f f, megapaskal biriminde aşağıdaki bağıntıdan hesaplanır: R f =

1,5 x F f x l b3

(1)

Burada; R f f : Eğilme dayanımı, MPa, : Prizma şekilli numunenin kare kesitinin kenar uzunluğu, mm, b F f f : Prizma şekilli numunenin kır ıldığı anda ortasına uygulanan yük, N, : Mesnet silindirleri arasındaki mesafe, mm l dir.

9.2 Basınç dayan ımı Madde 9.1’de tarif edildiği şekilde veya numune parçalar ında zararlı gerilmeler oluşturulmayacak uygun diğer yöntemler kullanılarak ikiye bölünen prizma şekilli numunelerden elde edilen numune parçalar ı üzerinde basınç dayanımı deneyi gerçekleştirilir. Parçalar ın her biri, Madde 4.8 ve Madde 4.9’da tarif edilen cihazlar kullanılarak yan yüzlerine yük uygulanmak suretiyle deneye tabi tutulur. Prizma şekilli numune parçalar ı, parça ekseni ile cihazın ekseni arasında ± 0,5 mm’den daha fazla sapma olmayacak ve parçanın boyuna yönde yükleme plakalar ı veya uzatma plakalar ından çıkıntısı 10 mm kadar olacak şekilde yükleme plakalar ı arasına yatay konumda yerleştirilmelidir. Yük, tüm deney boyunca, prizma kır ılıncaya kadar (2400 ± 200) N/s sabit hızla uygulanır. Yükleme hızının elle ayarlandığı durumda, deney sonuçlar ına önemli etkisi olacağından, kır ılma anına yaklaşıldığında hız ayar ının düşürülmesine dikkat edilmelidir. Basınç dayanımı R c, megapaskal birimde aşağıdaki bağıntıdan hesaplanır: R c =

F c

1600

Burada; : Basınç dayanımı, MPa, R c : Kır ılmadaki en büyük yük, N, F c 1600 : Yükleme plakalar ın veya uzatma plakalar ının alanı (40 mm × 40 mm), mm2 dir.

16

(2)

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

10 Sonuçlar 10.1 Eğilme dayanımı 10.1.1 Hesaplama ve deney sonuçlar ının gösterilmesi Eğilme dayanımı deney sonucu, bir takımı oluşturan üç adet numuneden elde edilen eğilme dayanımı değerlerinin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanır. Numune dayanım değerleri en yakın 0,1 MPa’a yuvarlatılarak işleme alınır. Aritmetik ortalama alınarak bulunan değer de en yakın 0,1 MPa’a yuvarlatılarak gösterilir.

10.1.2 Sonuçlar ın kaydedilmesi Her bir numuneye ait eğilme dayanımı deney sonuçlar ı ve hesaplanan ortalama eğilme dayanımı değeri kaydedilir.

10.2 Basınç dayan ımı 10.2.1 Deney sonuçlar ının hesaplanması ve gösterilmesi Basınç dayanımı deney sonucu, bir takımı oluşturan üç adet prizma şekilli numunenin ikiye bölümesiyle oluşturulan altı adet parça üzerinde tayin edilen basınç dayanımı değerlerinin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanır. Parçalar ın basınç dayanım değerleri en yakın 0,1 MPa’a yuvarlatılarak işleme alınır. Altı adet sonuç içerisinden biri ortalama değerden ± % 10’dan fazla farklılık gösterirse bu sonuç kullanılmaz ve geri kalan beş sonucun ortalaması alınır. Bu beş sonuçtan biri, beş parçanın ortalama değerinden ± % 10‘dan fazla sapma gösterirse, bu tak ıma ait sonuçlar iptal edilir ve deneyler yeni bir numune tak ımı üzerinde tekrarlanır. Aritmetik ortalama alınarak bulunan değer en yakın 0,1 MPa’a yuvarlatılarak gösterilir.

10.2.2 Sonuçlar ın kaydedilmesi Her bir parçaya ait basınç dayanımı deney sonuçlar ı ve hesaplanan ortalama basınç dayanımı değeri ile varsa Madde 10.2.1’deki değerlendirmeye göre ortalamaya dahil edilmeyen deney sonucu kaydedilir.

10.2.3 Basınç dayanımı tayin yöntemine ait duyarl ığının ölçülmesi 10.2.3.1 Kısa dönemli tekrarlanabilirlik Basınç dayanımı deney yönteminin kısa dönemli tekrarlanabilirliği, k ısa zaman aralıklar ı içinde aynı olduklar ı kabul edilen çimento numuneleri üzerinde aynı donanım ve aynı CEN Standard Kumu kullanılarak aynı laboratuvarda aynı kişi ile elde edilen deney sonuçlar ı arasındaki uyumluluk derecesini verir. 28 günlük basınç dayanımında yukar ıdaki koşullar altında “normal performans” için kısa dönemli tekrarlanabilirliğin değişkenlik katsayısı % 2,0’dan az olmalıdır.

Not - Deneyimler rutin olarak çalışan bazı laboratuvarlarda daha iyi performansa ulaşılabildiğini göstermiştir. Ulaşılan bu performans, kısa dönemli tekrarlanabilirliğin değişkenlik katsayısı olarak % 1 olmasına tekabül eder. CEN Standard Kumu ve alternatif sıkıştırma cihazının geçerli kılınması için kullanıldığında, kısa dönemli tekrarlanabilirlik, bu deney yöntemlerinin hassaslığının bir ölçüsüdür.

10.2.3.2 Uzun dönemli tekrarlanabilirlik Basınç dayanımı deney yönteminin uzun dönemli tekrarlanabilirliği, aynı laboratuvarda, homojen hâle getirilmiş çimento numunesinden alınan farklı deney numuneleri üzerinde, farklı kişiler taraf ından, muhtemel farklı donanım ve aynı CEN Standard Kumu kullanılarak uzun zaman aralıklar ı boyunca (1 yıla kadar) yapılan sık deneylerden elde edilmiş deney sonuçlar ı arasındaki uyumluluk derecesini verir. 28 günlük basınç dayanımında yukar ıdaki koşullar altında “normal performans” için uzun dönemli tekrarlanabilirliğin değişkenlik katsayısı % 3,5’ten az olmalıdır.

17

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Not - Deneyimler rutin olarak çalışan bazı laboratuvarlarda daha iyi performansa ulaşılabildiğini göstermiştir. Ulaşılan bu performans, uzun dönemli tekrarlanabilirliğin değişkenlik katsayısı olarak % 2,5 olmasına tekabül eder. Uzun dönemli tekrarlanabilirlik, çimento deneylerinin oto kontrolü veya CEN Standard Kumu’nun aylık geçerli kılma deneyi için ve belirli bir süre boyunca laboratuvar hassasiyetinde sürekliliğin değerlendirilmesi için kullanıldığında, deney yönteminin bir hassasiyet ölçüsüdür.

10.2.3.3 Uyarl ık Basınç dayanımı deney yönteminin uyarlığı, farklı laboratuvarlarda, farklı kişiler taraf ından, farklı donanım ve muhtemel farklı CEN Standard Kumu kullanılarak ve muhtemelen farklı zamanlarda, aynı olduğu kabul edilen çimento numunelerinden elde edilmiş deney sonuçlar ı arasındaki uyumluluk derecesini verir. 28 günlük basınç dayanımında yukar ıdaki koşullar altında “normal performans” gösteren laboratuvarlar arasındaki uyarlık, değişkenlik katsayısı cinsinden ifade edildiğinde % 4‘ten az olmal ıdır.

Not - Deneyimler rutin olarak çalışan bazı laboratuvarlarda daha iyi performansa ulaşılabildiğini göstermiştir. Ulaşılan bu performans, uyarlığın değişkenlik katsayısı olarak % 3 olmasına tekabül eder. Uyarlık, çimentonun veya CEN Standard Kumu’nun uygunluk değerlendirmesi için kullanıldığında deney yönteminin bir hassasiyet ölçüsüdür

11 CEN Standard Kumunun ve alternatif sıkıştırma cihazının geçerli kılınma deneyi 11.1 Genel CEN Referans Kumu (Madde 5.1.2) veya referans sarsma (s ıkıştırma) cihazı (Madde 4.6) ve sıkıştırma yöntemi kullanılarak elde edilen çimento dayanım sonuçlar ından önemli derecede farklılık göstermemek koşuluyla Madde 5.1.3’te tanımlı CEN Standard Kumu ile Madde 3’te tanımlı alternatif sıkıştırma cihazı kullanılabilir. Bu madde CEN Standard Kum’lar ının ve alternatif sıkıştırma cihazının hangi koşullar altında geçerli kılınacağını tanımlar. Geçerli kılma işlemi bir belgelendirme kuruluşu taraf ından yapılmalı ve belgelendirme kuruluşu taraf ından görevlendirilen bir deney laboratuvar ının deney sonuçlar ını esas almalıdır.

Not - Görevlendirilen deney laboratuvarlar ı, doğrulaması yapılan deneylerin mukayese edilebilir seviyelerde olmasını sağlamak için yeterlilik deney programlar ına katılmalıdır. Tanımlanan ve uygulanması gereken bu deney yöntemleri, 28 günlük basınç dayanım deney sonuçlar ının mukayesesi esasına dayanır.

11.2 CEN Standard Kumu’nun geçerli k ılınma deneyi 11.2.1 Prensip CEN Standard Kumu’nun geçerli kılma deneyleri, aşağıda belirtilen deneylerden oluşur: a) Bir belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında yapılan belgelendirme deneyi, b) Kum üreticisi taraf ından yapılan doğrulama deneyi. CEN Standard Kumu’nun belgelendirme deneyleri, Madde 11.2.2’de tarif edilmiştir. Bu deneyler, başlangıç belgelendirme deneyleri (Madde 11.2.2.1) ve yıllık teyit deneylerini (Madde 11.2.2.2) kapsar. Madde 11.2.3.3’teki gerekler kar şılandığı takdirde, belgelendirme kuruluşu başlangıç belgelendirme deneylerinden sonra uygunluk belgesi verir ve yıllık teyit deneylerinden sonra belgeyi yeniler. CEN Standard Kumu’nun doğrulama deneyleri, Madde 11.2.4’te tarif edilmiştir. Kum üreticisinin otokontrol deneyleri esasına dayanarak ve Madde 11.2.5.3’teki gerekler sağlanarak, bu standard ile CEN Standard Kumu’nun uygunluğu sağlanır. Otokontrol deney sonuçlar ı, y ıllık teyit deneyleri çerçevesinde belgelendirme kuruluşu taraf ından tetkik edilir. 18

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Geçerli kılınan “CEN Standard Kumu, TS EN 196-1” olarak kısa gösterilir.

11.2.2 CEN Standard Kumu belgelendirme deneyleri 11.2.2.1 Başlangıç belgelendirme deneyleri Kum üreticisi, kumun başlangıç belgelendirme deneyleri için bir belgelendirme kuruluşuna başvurmadan önce, tesisin üretim yaptığını göstermelidir. En az üç aylık bir üretim süreci boyunca üç bağımsız kum numunesi, çıkış noktasından belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında alınmalıdır. Üç numunenin herbirinden alınacak torba sayısı, Madde 11.2.3.1’deki belgelendirme deney yönteminde gereken yeterli kum miktar ını sağlayacak şekilde hesaplanmalıdır. İlave olarak üç numuneden birinin miktar ı, Madde 11.2.5.1’e göre yapılacak doğrulama deneylerinin en az bir sene boyunca yapılmasına yetecek kadar olmalıdır. Bu amaçla numune, belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında doğrulama deneyinde kullanılmak üzere numune bölümlerine ayr ılarak kum üreticisi taraf ından muhafaza edilir. Belgelendirme kuruluşunun sorumluluğu altında seçilen, farklı dayanım sınıf ından olan üç farklı çimento numunesinin her biri kullanılarak, Madde 11.2.3’teki yöntemle üç deney numunesi deneye tabi tutulup CEN Referans Kumu ile kar şılaştır ılmalıdır. Deneyler, görevlendirilmiş bir laboratuvar taraf ından yapılmalıdır (Madde 11.1). Bu üç numuneden elde edilen sonuçlar ın her biri, Madde 11.2.3.2’ye göre gösterilerek, Madde 11.2.3.3’teki gerekleri kar şıladığı takdirde, kum geçerli kılınmış sayılmalı ve belgelendirme kuruluşu bir uygunluk belgesi düzenlemelidir (Madde 11.2.1).

11.2.2.2 Yıllık teyit deneyi Kum üreticisinin belgesi, belgelendirilme kuruluşunun aşağıdaki faaliyetleri sonucunda yenilenmelidir: a) Madde 5.1.3 ve Madde 11.2.5.3’teki gerekleri kar şılamak kaydıyla, Madde 11.2.4’e göre kum üreticisi taraf ından yapılan doğrulama deneylerinin kayıtlar ının incelenmesi. b) Rastgele seçilen kum numunesi üzerinde görevlendirilmiş laboratuvar (Madde 11.1) taraf ından yapılan CEN Referans Kumu ile kar şılaştırma deneyi. Bu deneyde, belgelendirme kuruluşunun yetkisinde seçilen EN 197-1’e uygun CEM I 42.5N, CEM I 42.5R veya CEM I 52.5N çimentolar ından birisi kullanılır ve Madde 11.2.3’te tarif edilen yöntem uygulanır. Kum numunesi belgelendirme kuruluşunun yetkisinde çıkış noktasından rastgele alınmalıdır. Alınacak torba sayısı, Madde 11.2.3.1’deki belgelendirme deney yönteminde gereken yeterli kum miktar ı ile Madde 11.2.5.1’e göre yapılacak doğrulama deneylerinin en az bir sene boyunca yapılmasına yetecek miktar ın toplamı sağlanacak şekilde hesaplanmalıdır. Bu amaçla numune, belgelendirme kuruluşunun sorumluluğu altında doğrulama deneyinde kullanılmak üzere numune bölümlerine ayr ılarak kum üreticisi taraf ından muhafaza edilir. Doğrulama deneyinin sonuçlar ı a) Madde 5.1.3 ve Madde 11.2.5.3 ve belgelendirme deney gereklerini, b) Madde 11.2.3.3’teki gerekleri kar şıladığı takdirde, kum geçerli kılınmış sayılmalı ve belgelendirme kuruluşu uygunluk belgesini yenilemelidir (Madde 11.2.1).

11.2.3 Belgelendirme deney yöntemi 11.2.3.1 İşlem Seçilen çimento numunesinden 20 çift harç harmanı hazırlanır (Madde 11.2.2.1 ve Madde 11.2.2.2). Bir çifti oluşturan harmanlar ın birisinde geçerli kılınacak kum, diğerinde ise CEN Referans Kumu kullanılır. Her bir çifti oluşturan iki harman, rastgele sırayla ve birisi diğerinden hemen sonra gelecek şekilde, bu standarda göre hazırlanır. Elde edilen prizma şekilli numunelerde, 28 günlük basınç dayanımı deneyi yapılmalı ve sonuçlar ın tamamı kaydedilmelidir.

11.2.3.2 Hesaplama ve sonuçlar ın gösterilmesi Her bir harman çifti için, x geçerli kılınacak kumdan elde edilen sonucu, y ise CEN Referans Kumu’ndan elde edilen sonucu göstermek üzere, basınç dayanımı sonuçlar ı Madde 10.2.1’e göre hesaplanır, gösterilir ve Madde 10.2.2’ye göre kaydedilir. 19

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

İki sonuç takımının değişkenlik katsayılar ı hesaplanır ve Madde 10.2.3.1’deki kısa dönemli tekrarlanabilirlik gereklerini kar şılayıp kar şılamadıklar ı kontrol edilir. İki sonuç takımı bu gereği kar şılamıyorsa, sonuçlar ın tamamı iptal edilir ve deney işleminin tamamı tekrarlanır. Bir sonuç takımının bu gereği kar şılamadığı durumda, aşağıdaki işlemler uygulanır: a) 20 sonucun ortalama değeri hesaplanır, x veya y şeklinde gösterilir, b) 20 sonucun standard sapmas sapması hesaplanır, s olarak gösterilir, c) Her bir sonuç ile ortalama değer arasındaki aritmetik fark, mutlak değer olarak hesaplanır, d) Bu farklardan birinin 3s’den büyük olması durumunda, buna tekabül eden sonuç iptal edilir, kalan 19 sonucun ortalaması hesaplanır. Bu farklardan iki veya daha fazlası 3s’den büyük ise sonuçlar ın tamamı iptal edilir, deney işleminin tamamı tekrarlanır. Farklardan hiçbirinin 3s’den büyük olmaması durumunda, 20 sonucun tamamı hesaba katılır. Geçerli kılma kriteri D, aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanır. D=

100 ( x - y ) y

(3)

Burada; D x y

: Geçerli kılma kriteri, %, : Geçerli kılma işlemlerine tabi tutulacak kumdan elde edilen sonuçlar ın ortalama değeri, MPa, : CEN Referans kumundan elde edilen sonuçlar ın ortalama değeri, MPa

dır. D, mutlak değer olarak en yakın % 0,1’e yuvarlatılarak kaydedilir.

11.2.3.3 Gerekler Başlangıç belgelendirme deney işlemlerine (Madde 11.2.2.1) göre geçerli kılınacak kum için Madde 11.2.3.2’ye uygun olarak hesaplanan ve gösterilen geçerli kılma kriteri D’nin üç değerinden her biri % 5,0’dan küçük olmalıdır. Hesaplanan D değerlerinden biri veya daha fazlası % 5,0’a eşit veya büyük olursa, kum geçerli kılınmış sayılmaz. Yıllık teyit deneyi işlemlerine (Madde 11.2.2.2) göre geçerli kılınacak CEN Standard Kumu için Madde 11.2.3.2’ye uygun olarak hesaplanan ve gösterilen geçerli kılma kriteri D değeri % 5,0’dan küçük olmalıdır. Hesaplanan D değeri % 5,0’a eşit veya büyük olursa, CEN Standard Kumu geçerli kılınmış sayılmaz. Geçerli kılınmama sebebi tarif edilmeli ve başlangıç belgelendirme deneyi işlemleri (Madde 11.2.2.1) bir sonraki geçerli kılma deneyi için tekrarlanmalıdır.

11.2.4 CEN Standard Kumu’nun doğrulama deneyleri CEN Standard Kumu’nun bu standarda uygunluğunu sürekli şekilde sağlamak için, kum üreticisi, aşağıdakilerden oluşan sürekli otokontrol deneylerini yapmalıdır. a) Madde 5.1.3’e uygun şekilde tane büyüklüğü dağılımı ve rutubet muhtevasının günlük tayini, b) Belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında alınan CEN Standard Kumu numunesine göre üretilmiş CEN Standard Kumu numunesi üzerinde Madde 11.2.5’e uygun şekilde aylık olarak yapılan kar şılaştırma deneyi (Madde 11.2.2.1 ve Madde 11.2.2.2). Bu amaca yönelik olarak, numuneler, günlük deney için günde bir kez, aylık deney için ayda bir kez olmak üzere, çıkış noktasından üretici taraf ından alınmalıdır. Kum üreticisi, Madde 5.1.3 ve Madde 11.2.5.3’teki gereklerin sağlanıp sağlanmadığını kontrol etmeli ve uygun bulunmayan sonuçlar ı belgelendirme kuruluşuna bildirmelidir. Sonuçlar ın tamamı kaydedilmeli, belgelendirme kuruluşunun tetkiki için hazır tutulmalı ve en az üç yıl boyunca saklanmalıdır.

20

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

11.2.5 CEN Standard Kumu’nun doğrulama deney yöntemi 11.2.5.1 İşlem Belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında görevlendirilmiş deney laboratuvar ı taraf ından yapılacak deney [Madde 11.2.2.2 b)] için seçilen çimento numuneleri kullanılarak 10 çift harç harmanı hazırlanır. Bir çifti oluşturan harmanlardan birisi üretici taraf ından aylık deney (Madde 11.2.4) için numune hazırlanmasında, diğeri ise belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında yıllık deney için numune hazırlanmasında (Madde 11.2.2.1 ve Madde 11.2.2.2) kullanılır. Her bir çifti oluşturan iki harman rastgele sırayla ve birisi diğerinden hemen sonra gelecek şekilde, bu standarda göre hazırlanır. Elde edilen prizma şekilli numunelerde, 28 günlük basınç dayanımı deneyi yapılmalı ve sonuçlar ın tamamı kaydedilmelidir.

11.2.5.2 Hesaplama ve sonuçlar ın ifade edilmesi Her bir harman çifti için, x imalatçı taraf ından alınan numuneden elde edilen sonucu, y ise belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında alınan numuneden elde edilen sonucu göstermek üzere, basınç dayanımı sonuçlar ı Madde 10.2.1’e göre hesaplanır, gösterilir ve Madde 10.2.2’ye göre kaydedilir.

İki sonuç takımının değişkenlik katsayılar ı hesaplanır ve Madde 11.2.3.2’deki işlem 10 çift harmana uygulanır.

Not - Bir takımın sonuçlar ı kısa dönemli tekrarlanabilirlik gereklerini kar şılamadığında, Madde 11.2.3.2’de belirtilen işlem serisi, 10 sonuçtan oluşan takıma uygulanır. Madde 11.2.3.2 d)’ye göre değerlendirme amacıyla, sonuçlar, en az 9’a indirilerek değerlendirme yapılır. Geçerli kılma kriteri D, Madde 11.2.3.2 d)’de tanımlandığı gibi hesaplanır ve kaydedilir.

11.2.5.3 Gerekler Art arda 12 ay boyunca yapılan aylık deney serisi için Madde 11.2.5.2’ye uygun olarak hesaplanan ve gösterilen geçerli kılma kriteri D, % 2,5’i iki kereden fazla geçmemelidir. D’ye ait ikiden fazla değerin % 2,5’i geçtiği durumda, belgelendirme kuruluşu durumdan haberdar edilmeli, sebep tarif edilmeli ve başlangıç belgelendirme deneyi işlemleri (Madde 11.2.2.1), bir sonraki geçerli kılma deneyi için tekrarlanmalıdır.

11.3 Alternatif sıkıştırma donan ımının geçerli k ılma deneyi 11.3.1 Genel gerekler Alternatif sıkıştırma donanımının deneyle geçerli kılınması istendiğinde, belgelendirme kuruluşuna sunulmak üzere aşağıdaki belgeler hazırlanmalıdır: a) Sıkıştırma işleminin tam tarifi, b) Sıkıştırma donanımının (tasar ımı ve yapısı) tam tarifi, c) Sıkıştırma donanımının doğru çalışmasını sağlamaya yönelik yapılan kontrolleri de içeren kullanım kılavuzu. Belgelendirme kuruluşu geçerli kılma amacıyla piyasadan temin edilebilecek üç donanım setini seçmelidir. Bu üç donanım seti, Madde 4.6’daki gereklere uygun olan referans sarsma cihazına göre deneye tabi tutulur. Bu amaçla, belgelendirme kuruluşu taraf ından görevlendirilmiş bir laboratuvara bu üç donanım seti yerleştirilmelidir. Deney laboratuvar ı, belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında, geçerli kılınacak donanım setinin özelliklerini verilen tarifle kar şılaştırmalıdır. Her bir donanım setine ait özelliklerin referans sarsma cihazına göre uygunluklar ı geçerli kılındığı takdirde, görevlendirilmiş deney laboratuvar ı, üç farklı çimentodan, her donanım seti için ayr ı bir çimentoyu kullanarak üç kar şılaştırma deneyini Madde 11.3.2’ye göre yapmalıdır. Bu amaçla, belgelendirme kuruluşunun yetkisi altında, üç farklı dayanım sınıf ından üç çimento seçilmelidir. Her bir kar şılaştırma deney sonucunun Madde 11.3.2.3’teki gerekleri kar şılaması durumunda, belgelendirme kuruluşu, alternatif sıkıştırma donanımını geçerli kılınmış saymalıdır. Geçerli kılma işlemini takiben, donanımın teknik tarifi ve sıkıştırma işleminin tarifi, sırasıyla Madde 4.6 ve Madde 7.2’ye alternatif olarak geçerli kılınmış sayılmalıdır.

Not - Geçerli kılınmış alternatif donanım teknik tarifi ve alternatif s ıkıştırma işleminin tarifi Ek A’da verilmiştir. 21

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

11.3.2 Alternatif s ıkıştırma donanımının deney yöntemi 11.3.2.1 İşlem Seçilen çimentolardan (Madde 11.3.1) birisi ve CEN Referans Kumu kullanılarak 20 adet harç harmanı hazırlanır. Her bir çifti oluşturan iki harman rastgele sırayla ve birisi diğerinden hemen sonra gelecek şekilde, bu standarda göre hazırlanır. Numuneler, harmanlardan birisi alternatif donanım ile diğeri ise referans sarsma tablası (Madde 4.6) ile sıkıştır ılarak hazırlanır. Sıkıştırma işleminden sonra, bu standardda belirtildiği şekilde işleme devam edilir. Elde edilen prizma şekilli numunelerde 28 günlük basınç dayanımı deneyi yapılır ve sonuçlar ın tamamı kaydedilir.

11.3.2.2 Hesaplama ve sonuçlar ın gösterilmesi Her bir harman çifti için, x geçerli kılınacak alternatif sıkıştırma donanım seti kullanılarak elde edilen sonucu, y ise referans sarsma cihazı kullanılarak elde edilen sonucu göstermek üzere, basınç dayanımı sonuçlar ı Madde 10.2.1’e göre hesaplanır, gösterilir ve Madde 10.2.2’ye göre kaydedilir.

İki sonuç takımının değişkenlik katsayılar ı hesaplanır ve Madde 10.2.3.1’deki kısa dönemli tekrarlanabilirlik gereklerini kar şılayıp kar şılamadıklar ı kontrol edilir. İki sonuç takımı bu gereği kar şılamıyorsa, sonuçlar ın tamamı iptal edilir ve deney işleminin tamamı tekrarlanır. Bir sonuç takımının bu gereği kar şılamadığı durumda, aşağıdaki işlemler uygulanır: a) 20 sonucun ortalama değeri hesaplanır, x veya y şeklinde gösterilir, b) 20 sonucun standard sapması hesaplanır, s olarak gösterilir, c) Her bir sonuç ile ortalama değer arasındaki aritmetik fark mutlak değer olarak hesaplanır, Bu farklardan birinin 3s’den büyük olması durumunda buna tekabül eden sonuç iptal edilir, kalan 19 sonucun ortalaması hesaplanır. Bu farklardan iki veya daha fazlası 3s’den büyük ise sonuçlar ın tamamı iptal edilir, deney işleminin tamamı tekrarlanır. Farklardan hiçbirinin 3s’den büyük olmaması durumunda, 20 sonucun tamamı hesaba katılır. Geçerli kılma kriteri (D), aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanır. D = 100

( x - y ) y

(4)

Burada; D : Geçerli kılma kriteri, %, x : Geçerli kılınacak alternatif sıkıştırma donanımı kullanılarak elde edilen sonuçlar ın ortalama değeri, MPa, y : Referans sarsma cihazı kullanılarak elde edilen sonuçlar ın ortalama değeri, MPa dır. (D), mutlak değer olarak en yakın % 0,1’e yuvarlatılarak kaydedilir.

11.3.2.3 Gerekler Her biri seçilen üç çimentodan birisine ve geçerli k ılınacak üç adet donanım setinin birine tekabül eden ve Madde 11.3.2.2’ye uygun olarak hesaplanan ve gösterilen geçerli kılma kriteri D’nin üç değerinden her biri % 5,0’dan küçük olmalıdır. Hesaplanan D değerlerinden biri veya daha fazlası % 5,0’a eşit veya büyük olursa, alternatif sıkıştırma donanımı geçerli kılınmış sayılmaz.

22

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Ek A Referans sarsmayla sıkıştırma donanımı ve işlemlerine eşdeğer olarak geçerliliği kılınmış alternatif titreşimli sıkıştırma donanımı ve işlemleri A.1 Genel Referans sarsma cihazı Madde 4.6’da tarif edilmiştir. Bununla birlikte, Madde 1’de bu standardda belirtilen hükümlere uygun olarak geçerli kılınmış olmalar ı şartıyla, alternatif donanımlar ve işlemlerin kullanılmasına izin verilmiştir. Geçerli kılmaya yönelik olarak, referans işlemlerin alternatifi olan işlemlerin geçerli kılınması için uygulanacak yöntem Madde 11’de tarif edilmiştir. Madde A.2 ve Madde A.3’te A ve B olarak belirtilen titre şim tablası ve sıkıştırma işlemleri üzerinde geçerli kılma deney programlar ı gerçekleştirilmiştir. Bunlar, geçerli kılınmış alternatif sıkıştırma donanımı örnekleridir. Madde 11.3.1’e uygun olarak, her teknik tarif (Madde A.2.1 ve Madde A.3.1), Madde 4.6’ya göre geçerli kılınmış bir alternatif olarak kabul edilmeli ve her bir sıkıştırma işlemi tarifi (Madde A.2.2 ve Madde A.3.2) Madde 7.2’ye göre geçerli kılınmış bir alternatif olarak kabul edilmelidir.

A.2 Titreşim tablası, A A.2.1 Teknik tarif Alternatif sıkıştırma donanımı olarak kullanılabilecek titreşim tablası A, aşağıdakilerden oluşmaktadır: a) Çalışma yöntemi: yöntemi:

Nominal olarak sinüzoidal titreşimli elektromanyetik vibratör

b) Elektrik kaynağı:

1) Voltaj 2) Faz 3) Akım 4) Frekans

: 230/240 V : Tek fazlı : En fazla 6,3 A : Anma değeri 50 Hz

c) Titreşen kütle (boş kalıp, harç doldurma başlığı ve kelepçe dâhil, vibratör hariç) : (35,0 ± 1,5) kg d) Tepe noktalar ı arasındaki düşey işletim (titreşim) genliği : (0,75 ± 0,05) mm Bu genlik merkezdeki bölme duvarlarda ve boş kalıbın dış köşelerinde ölçülür.

Not 1 - Titreşim tablası, sadece tek eksenli dü şey tireşim üretmek üzere tasarlanmıştır. Titreşimin düşey genliği devamlı olarak gösterilir. Not 2 - Merkezdeki bölme duvarlarda ve boş kalıbın dış köşelerinde ölçülen ivme, titreşim tablasının işleyişinin tarif edilmesinde alternatif bir özellik olabilir. (26,0 ± 3,0) m/s2’lik bir değer, Madde A.2.1 d)’de verilen değere kar şılık gelmektedir. e) Titreşen kütlenin doğal frekansı

: (53,00 ± 0,25) Hz

f) Titreşim plakası:

İşlem yapılan yüzeyi tornalanmış plaka. Anma boyutlar ı en az 400 mm x 300 mm olan bu plaka aşağıdakilerin herhangi biri olabilir: 1) Diş mesnetleri olan tek tabakalı rijit paslanmaz çelik, veya 2) İki tabakalı rijit metal (kalınlığı en az 20 mm). Paslanmaz çelikten yapılmış üst tabakanın kalınlığı en az 2 mm olmal ı ve alt tabakaya sürtünme veya kilit sistemli bağlantı ile kalıcı şekilde birleştirilmelidir. 23

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Not 3 - Titreşim kütlesi (kelepçeler dâhil ancak boş kalıp ve harç doldurma başlığı hariç olmak üzere) ağırlık merkezinin, birbirine dik (ortogonal) iki düşey eksenin kesişme noktasında titreşim plakasının işlem yapılan yüzeyi üzerine işaretlenmesi tavsiye edilir. g) Ayarlanabilir Ayarlanabilir tespit kollar kollar ı:

Doldurulmuş kalıbın, titreşim plakası üzerine, kalıp ağırlık merkezi ile titreşim kütlesi ağırlık merkezi çakışacak şekilde, plakanın işlem yapılan yüzeyine işaretlendiği gibi yerleştirilebilmesine olanak sağlayan üç adet ayarlanabilir tespit kolu.

h) Kalıp kelepçesi:

Harç doldurma başlığı monte edilmiş durumda iken ölçüleri 40 mm x 40 mm x 160 mm olan kal ıplar için uygun tespit elemanı.

i) Titreşim tablası kütlesi:

100 kg’dan fazla.

Not 4 - Titreşim tablasının laboratuvar mobilyası içerisine yerleştirilmesi hâlinde, diğer bir donanıma titreşim transferini en aza indirgemek amacıyla, elektromanyetik vibratörün, en az 200 kg’lık, titreşim yalıtım malzemesi üzerinde duran bir beton kütlesine kalıcı olarak sabitlenmesi tavsiye edilir. şim sönümleyiciler: j) Titre

Titreşim plakası ile çerçeve arasına yerleştirilen ve aşağıdaki özelliklere sahip lastik yaylar: 1)

Shore sertliği

:

45

2)

Yay oranı

:

145 MPa

3)

Boyutlar, Boyutlar, çap Yükseklik

: :

50 mm 45 mm

k) Titreşim tablasının seviye ayar ı:

Titreşim tablasının seviyesi, tablanın alt yüzeyine monte edilen ayar vidalar ı (Şekil A.1) yardımıyla, titreşim plakasının işlem yapılan yüzeyinin yataydan sapması 1 mm/m’yi aşmayacak şekilde ayarlanır.

l) Otomatik süre ayarlayıcı:

120 saniyeye ayarlanabilen ve işlem süresini ± 1 saniye doğrulukla gösterebilen.

A.2.2 Titreşim tablası A kullanılarak sıkıştırma işlemi Harç hazırlandıktan sonra, numune kalıplar ına yerleştirilinceye kadar fazla vakit geçirilmez. Harç doldurma başlığı takılmış kalıp, titreşim tablasının merkezine sıkıca monte sabitlenir. Otomatik süre ayarlayıcı, toplam (120 ± 1) saniye sonra duracak şekilde ayarlanır. Vibratör çalıştır ılır. Kalıp bölümleri, aşağıdaki işlemler uygulanarak, en fazla 45 saniye içerisinde iki tabaka harç ile doldurulur

İlk tabaka harç, kalıp bölümlerine bir uçtan diğer uca kadar, uygun bir kepçe kullanılarak, 15 saniye içerisinde bölümler yar ıya kadar dolacak şekilde yerleştirilir.

24

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Açıklama 1 2 3 4 5 6

Harç doldurma başlığı Kalıp Kelepçe Titreşim plakası Genlik gösterici, genlik ayar tertibatı, süre ayarlayıcı ve açma düğmesinin bulunduğu kontrol paneli Ayar vidalar ı Şekil A.1 - Tip A titreşim tablasının şematik gösterimi

15 saniye sonra, birinci tabakada uygulanan işlemlerin aynısı uygulanarak, ikinci tabaka harç, kalıp bölümlerine birinci tabakanın yerleştirilmeye başlandığı aynı uçtan başlamak üzere diğer uca kadar 15 saniye içerisinde yerleştirilir. İkinci tabaka harç yerleştirildiğinde, hazırlanan harcın tamamı kullanılmış olmalıdır. Toplam (120 ± 1) saniye titreşim uygulandıktan sonra vibratör durdurulur, kalıp titreşim tablasından itina ile sarsma alınır ve harç doldurma başlığı çıkartılır. Daha sonra, Madde 7.2’de tarif edildiği gibi harcın kalıptan taşan kısmı sıyr ılarak alınır, sıyırma işlemi sonucunda kalıbın yan yüzleri ve tabanına dökülen harç temizlenir ve tanınabilmeleri amacıyla kalıplar etiketlenir.

A.3 Titreşim tablası, B A.3.1 Teknik tarif Alternatif sıkıştırma donanımı olarak kullanılabilecek titreşim tablası B, aşağıdakilerden oluşmaktadır: a) Çalışma yöntemi: yöntemi:

Nominal olarak sinüzoidal titreşimli elektromanyetik vibratör 25

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

b) Elektrik kaynağı:

1) Voltaj 2) Faz 3) Akım 4) Frekans

TS EN 196-1/Mart 2009

: 230/240 V : Tek fazlı : Yaklaşık 6,3 A : Anma değeri 50 Hz

c) Titreşen kütle (boş kalıp ve harç doldurma başlığı dâhil, vibratör hariç) : (43,0 ± 2,0) kg d) Düşey işletim ivmesi:

(4,50 ± 0,25) g rms, kalıbın tabanında orta kalıp bölümü merkezinde ölçülen .

Not - Herhangi yatay doğrultudaki en büyük ivme 0,5 g rms’dir. e) Titreşen kütlenin doğal frekansı

: (55,50 ± 0,25) Hz

f) Titreşim plakası:

İşlem yapılan yüzeyi tornalanmış plaka. Anma boyutlar ı en az 630 mm x 250 mm mm olan bu plaka aşağıdakilerden oluşur: 1) Kalınlığı (13 ± 2) mm olan tek tabakalı rijit yumuşak çelik. 2) Diş mesnetler ve tahrik plakası.

g) Kalıp kelepçesi:

Harç doldurma başlığı monte edilmiş durumda iken ölçüleri 40 mm x 40 mm x 160 mm olan kalıplar için uygun mengene tipi kelepçe.

h) Titreşim tablasının seviye ayar ı:

Titreşim tablasının seviyesi, titreşim plakasının işlem yapılan yüzeyinin yataydan sapması 1 mm/m’yi a şmayacak şekilde tabla zemine sabitlenerek ayarlanır.

i) Otomatik süre ayarlayıcı:

120 saniyeye ayarlanabilen ve işlem süresini ± 1 saniye doğrulukla gösterebilen.

A.3.2 Titreşim tablası B kullanılarak sıkıştırma işlemi Titreşim tablasının üst yüzeyi yatay olacak şekilde ayarlanır ve temizlenir. Kalıp, Madde 4.5’e göre hazırlanır ve monte edilir. Kalıp taban plakasının alt yüzeyinin düz ve temiz olmas ı sağlanır. Kalıp ve harç doldurma başlığı titreşim tablasına sıkıca kelepçelenir ve titreşim tablasının ivmesi (4,50 ± 0,25) g rms olacak şekilde ayarlanır. Harç hazırlandıktan sonra, numune kalıplar ına yerleştirilinceye kadar fazla vakit geçirilmez. Otomatik süre ayarlayıcı, toplam (120 ± 1) saniye sonra duracak şekilde ayarlanır. Vibratör çalıştır ılır. Kalıp bölümleri, aşağıdaki işlemler uygulanarak, en fazla 45 saniye içerisinde harç ile doldurulur Kalıp bölümleri, 15 saniye içerisinde, yar ısına kadar uygun bir kepçe kullanılarak harç ile doldurululur. Vibratör çalışır şekilde 15 saniye beklendikten sonra, birinci ile aynı işlemler uygulanarak ikinci tabaka harç da 15 saniye içerisinde ilave edilir. Harç kalıb ağzından hafifçe taşacak şekilde doldurulmalıdır. Toplam (120 ± 1) saniye titreşim uygulandıktan sonra, vibratör otomatik olarak veya elle durdurulur. Kalıp titreşim tablasından itina ile sarsma alınır ve harç doldurma başlığı çıkartılır. Daha sonra, Madde 7.2’de tarif edildiği gibi harcın kalıptan taşan kısmı sıyr ılarak alınır, sıyırma işlemi sonucunda kalıbın yan yüzleri ve tabanına dökülen harç temizlenir ve tanınabilmeleri amacıyla kalıplar etiketlenir.

26

ICS 91.100.10

TÜRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2009

Açıklamalar 1

Harç doldurma başlığı

2

Kalıp

3

Mengene tipi kelepçe

4

Titreşim plakası

5

Elektromanyetik Elektromanyetik vibratör

6

Titreşim sönümleyiciler

7

Kontrol paneli

Şekil A.2 - Tip B titreşim tablasının şematik gösterimi

27

TS_EN_196_1

Recommend Documents