tse-PEYZAJ - TERİM VE TARİFLER Landscape architecture services - General rules terim

ICS 03.080.30 ticarî

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

TÜRK STANDARDI TASARISI DRAFT TURKISH STANDARD

tst ……..

ICS ……………………

PEYZAJ - TERİM VE TARİFLER Landscape architecture services - General rules

Ön söz Bu tasarı, Türk Standardları Enstitüsü Hizmet Standardları Hazırlık Grubu’nca TS 7097 (1989)’nin revizyonu olarak hazırlanmıştır.

İçindekiler

I. MÜTALÂA ……………….

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Ön söz - Bu tasarı, Türk Standardları Enstitüsü Hizmet Standardları İhtisas Grubu tarafından TS 12706 (2001)’nın revizyonu olarak hazırlanmıştır.

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

İçindekiler 1 Kapsam…………………………………………………………………………………………………………… 1 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar…………………………………………………………....... 1 3 Tarifler …………………………………………………………………………………………………………….1 4 Çeşitli hükümler…………………………………………………………………………………………..……. 4 Yararlanılan kaynaklar……………………………………………………………………………………………… 4

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Peyzaj mimarlığı hizmetleri terim ve tarifleri - ……… 1

Kapsam

Bu standard, peyzaj ile ilgili terim ve tarifleri kapsar.

2

Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar

Bu standarda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. (*) İşareti olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.

TS No

Türkçe Adı

İngilizce Adı

TS 266 TS 3419

Sular – İnsanî Tüketim Amaçlı Sular Havalandırma ve İklimlendirme Tesislerinin Projelendirilmesi Kuralları Havalandırma ve İklimlendirme Tesislerini Yerleştirme Kuralları

Water intended for human consumption Ventilation and air conditioning installation – Requirements of projecting Principles for the disposition of ventilation and air conditioning installations General Rules for Fire Protection in Common Places Grouping, Equipment and Systems Medicine Cabinet The classification and general rules of public lavatories

TS 3420 TS 4156 TS 6075 TS 8357

3

Yangın Önleme - Umumi Yerlerde Gruplandırma, Ekipman ve Sistemler Genel Ecza Dolabı Halka veya Müşterilere Açık Tuvaletler (WC'ler) - Sınıflandırma ve Genel Kurallar

Tarifler

3.1 Abiyotik Faktörler (cansız faktörler) Cansız çevrenin tüm fiziksel ve kimyasal faktörleridir. Canlı varlıklarla karşılıklı etkileşim içindedirler. Üç grupta toplanırlar; 1.Edafik (toprakla ilgili) faktörler, 2. Klimatik (iklim özellikleriyle ilgili) faktörler, 3. Hidrolojik (su ile ilgili) faktörler, 4. Fizyografik (topoğrafik yapı özelliklerinden kaynaklanan) faktörler.

3.2

Açık Alan

Farklı özellikteki kentsel alan kullanımına yer sağlayan, yapısal kullanım alanlarını (konut, ticaret, eğitim, sağlık vb. gibi) bütünleştiren ya da birbirinden ayıran, doğal ya da insan eliyle şekillenmiş alanlardır. Daha genel bir ifadeyle, kentler kapsamında yapı bulunmayan tüm alanlar ve su yüzeyleridir. Diğer bir anlatımla, insanın yaşantısını sürdürdüğü, üzerine yapı yapılmış kapalı mekanların dışında kalan alanlardır.

3.3

Adaptasyon (çevreye uyum

Canlıların çevre koşullarına uymak için gösterdikleri değişim. Bu değişim sonucunda canlıların morfolojik yapılarında bazı değişiklikler ortaya çıkabilir. Adaptasyon bireylerde, populasyonlarda

ya da tüm canlı

toplumlarında olabilir.

3.4

Aerobik/ Aeorob Organizma

Serbest oksijenin varlığında yaşayan ya da aktif olabilen organizmadır, Örneğin; insanlar, omurgalı hayvanlar. Suda çözünmüş oksijenin oksitleyici olarak hareket ettiği durum. (Zıt anlamlısı, “anaerobik”).

3.5

Aerobik Ayrışma

1

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Havalı (oksijenli) koşullarda faaliyet gösteren mikroorganizmalar veya mantarların organik maddeleri ayrıştırmaları olayıdır. (Zıt anlamlısı, “anaerobik ayrışma”).

3.6

Aerosol

Havada gaz veya gaz karışımı içinde asılı olarak bulunan parçacık biçimindeki madde, havadaki katı ve sıvı parçacıkların karışımı. 3.6

Agrega

Harç ve betondaki kum, çakıl, ince çakıl, cüruf gibi parçaların tümü.

3.7

Ağaç

Düzgün olarak uzayıp giden odunlaşmış bir gövdeye, az veya çok gelişmiş tepe tacına sahip bulunan ve genellikle 5 metrenin üzerinde boy yapabilen odunsu bitkilerdir. 3.8

Ağaçlandırma

Bir alanın insan eliyle bitki dikim faaliyetleri.

3.9

Ağır Metaller

Yoğunluk değeri 5 gr/cm3’ten fazla olan metaller ile atom numarası 20’den büyük olan ve kirlilik yaratan zehirli maddelere ağır metal denilmektedir. Cu, Cd, Cr, Pb, Mn, Hg, Zn gibi elementler ağır metallere örnek olarak verilebilir (TÇV, 2001). Kurşun, cıva, çinko vb. gibi çevre açısından tehlikeli nitelik taşıyan ağır metallerdir.

3.10

Ağır Topraklar

İçeriğinde toz ve kil gibi küçük çaplı materyalin ağırlıkta olduğu topraklardır. Kil, killi balçık, tozlu balçık adlarıyla da anılırlar.

3.11

Akifer/Aküfer

Suyun uzak mesafelere gitmesini sağlayan, yeraltı sularını pınarlara ve kuyulara ileten gözenekli jeolojik oluşum.

3.11

Aktüel (Reel) Bitki Örtüsü

Bir alanda halen ya da halihazırda mevcut olan bitki örtüsü.

3.12

Albedo

Yüzeyden yansıyan enerjinin, aynı yüzeye düşen enerjiye oranıdır. Dünya’nın albedosu 0,35 olarak bilinmektedir. Bu değer, güneş radyasyonunun %35’inin yeryüzü tarafından yansıtılarak, uzaya geri döndüğünü ifade etmektedir.

3.13

Alıcı Ortam

Kirlenmeden dolayı herhangi bir şekilde ve düzeyde zarar görebilecek çevre; su (deniz, göl, gölet, akarsu), hava ve toprak ekosistemleri. 2

ICS 03.080.30

3.14

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Alle

İki yanı ağaçlı cadde.

3.15

Aluviyal/Alüviyal Topraklar

Akarsular tarafından taşınmış, çukur ve düz alanlarda birikmiş (çökelmiş) sediment orijinli verimli topraklar.

3.15

Alpin Kuşak (Zon/Bölge)

Yeryüzünün çeşitli bölgelerinde değişmekle birlikte genelde 2000-2500 m denizden yüksekliğin üzerinde olan, orman formasyonunun ulaşamadığı ancak alpin bitkilerin yaşamını sürdürebildiği alanlardır.

3.16

Alpin Kuşak Bitkileri

Yüksekliğe bağlı olarak değişen yetişme ortamı koşulları nedeniyle ağaç, ağaççık gibi odunsu bitkilerin yaşayamadığı bölgelerde yaşamını sürdürebilen diğer bitkilere verilen addır.

3.17

Alternatif Enerji Kaynakları

Fosil kaynaklı yakıtlardan veya hidroelektirk santrallerinden elde edilmeyen, doğal kaynakları tüketmeyen, tahrip etmeyen ve diğer enerji kaynaklarına oranla daha az çevre kirliliğine neden olan enerji kaynaklarıdır. Güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi alternatif enerji kaynaklarına örnek olarak verilebilir.

Almaşık Yol Anayola koşut olarak uzanan, anayolun yanındaki öteki yolları birleştiren, yaya ve taşıt gidiş gelişinin ana yolu tıkamasını önleyen yol.

3.18

Alttür (ssp)

Bir tür içindeki sistematik ve fenotipik değişiklikler gösteren canlılar. Alttür populasyonları, tür populasyonlarından morfolojik özelliklerle ayrılır ve çoğunlukla coğrafik olarak farklı yerlerde bulunur.

3.19

Altyapı

Su, elektrik, kanalizasyon, yol gibi tesislerinin hepsine birden verilen ad. Bkz.Kentsel altyapı

3.20

Amenajman Planı (Orman Amenajman Planı)

Belirli genişlikteki bir orman alanının, çeşitli özelliklerine (ağaç türü bileşimi, yapısı, yaşı vb.) ilişkin bilgilerden hareketle belirli ormancılık hedeflerine ulaşılabilmesi için uygun duruma getirmek ve/veya bu amaçları sürekli olarak elde etmek için yapılacak iş ve işlemleri teknik, yer ve zaman olarak belirleyen planlardır. Genellikle 20 yıllık süreler için yapılırlar.

Anfitiyatro İnsanların oturacağı bölümlerin arkaya doğru, basamak biçiminde yükseldiği gösteri ya da toplantı mekanı.

3.21

Anatoprak

Başlıca karakteristikleri humus, mikroorganizma ve toprak canlıları olan, tarım ve bahçe toprağının en üst tabakasını ifade etmek amacıyla kullanılan bir deyim. 3

ICS 03.080.30

3.22

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Anaerobik

Serbest oksijensiz ortamdır. Molekül durumunda, yani serbest durumda oksijenin bulunmadığı koşullarda yaşayabilen canlılar ile gerçekleşen süreçlerdir. Özellikle su kirliliğinde, en önemli göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir.

3.23

Anaerobik Ayrışma

Havanın bulunmadığı koşullarda faaliyet gösteren mikroorganizmaların organik maddeleri ayrıştırması.

3.24

Anaerobik Çürüme

Organik yükü yüksek olan atık suyun, havasız koşullarda arıtılması işlemidir.

3.25

Anemometre

Rüzgar hızını ölçme aleti.

3.26

Angiosperm/Angiospermae

Kapalı tohumlu bitkilere verilen genel addır.

3.27

Anıt

Sanat ve tarihi değeri olan yapı, heykel ve resim gibi sanat eserlerin toplumca önem kazanması ile bir esere atfedilen niteliktir. Belli bir kişi ya da olayın hatırasına dikilen bir yapı ya da heykele de bugün anıt denilmektedir.

3.28

Anıt Ağaç

Doğal yapısı, ölçüleri ve diğer özellikleri bakımından anıtsal nitelik kazanmış ağaçtır.

3.29

Anız

Tahıl hasadından sonra toprak üzerinde kalan sap ve saman artıklarıdır.

3.30

Antropojen

Herhangi bir insan faaliyeti sonucunda doğal özellikleri değişen süreçler. 3.31

Antropojen Etki

İnsan etkinliklerinden kaynaklanan etkiler.

3.32

Antropolojik Rezerv (Doğal Biyotik Alanlar)

İçerisinde yaşayanlara modern insanın etkisi veya teknolojisinin önemli bir oranda girmediği ya da insanlarca yeteri kadar bilinmediği doğal alanlar.

3.33

Aplikasyon

Bir projenin yapım amacıyla, uygulama alanına gerçek ölçüleriyle aktarılması.

3.34 4

Arayol

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Anayolları birbirine bağlayan, onlara oranla daha dar ve kısa olan yollar.

3.35

Araştırma Ormanı

Çeşitli ormancılık araştırmalarının yapılması amacıyla çevresindeki ormanlardan ayrılmış orman alanlarıdır.

3.36

Arazi Islahı (İyileştirme)

Herhangi bir nedenle (yanlış toprak işleme, gübreleme, ilaçlama ve sulama, evsel ve endüstriyel atıklar, bitki örtüsünün tahrip edilmesi vb) verimsizleşmiş, aşırı tuzlanmış, çoraklaşmış, drenaj özellikleri bozulmuş, taşlılık düzeyi yükselmiş, kirlenmiş, çeşitli düzeylerde erozyonun olduğu vb. olumsuz özelliklerden birine ya da birkaçına veya tamamına sahip olan arazilerin yeniden verimli duruma getirilmesine yönelik iş ve işlemler.

3.37

Arazi Kullanım Planlaması

Arazinin toprak sınıflamasına, yani arazi kullanım yeteneği sınıflarına uygun olarak, kullanım şeklinin belirlenmesi ve uygulamasına yönelik planlamalardır.

3.38

Arazi Toplulaştırması

Mülkiyet, arazi yapısı, altyapı yatırımları, farklı kullanım amaçları gibi nedenlerle parçalanmış arazilerin daha verimli bir şekilde yönetilmesine olanak verebilecek şekilde bir araya getirilmesine yönelik iş ve işlemler.

3.39

Arboretum

Bilimsel, rekreasyonel ve estetik yönden insanlara yarar sağlamak amacıyla orijini ve dikim yaşları belli, her biri doğru ve dikkatli olarak etiketlenmiş çok sayıda ağaç, ağaççık, çalı ve diğer odunsu bitki taksonlarının uygun seçilmiş, koruma ve güvenlik altına alınmış büyük arazi parçası üzerinde bir araya toplandığı özel bahçelerdir.

3.40

Arıtma Çamuru

Evsel ve evsel nitelikli atık suların, fiziksel, kimyasal ve biyolojik işlemler sonucu ortaya çıkardığı suyu alınmış çamurdur.

3.41

Arid İklim

Buharlaşmanın gerçekleşen yağıştan daha fazla olduğu alanların iklimidir.

3.42

Arkeolojik Sit

İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yeraltında, yerüstünde ve sualtındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı alanlardır.

3.43

Arnavut Kaldırım

Çoğu yuvarlak, kaba ve düzgün olmayan taşlarla yapılan yol ya da kaldırım.

3.44

Arsa

Üzerine yapı kurulmak üzere ayrılmış yer. 5

ICS 03.080.30

3.45

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Arter

Trafiği yoğun olan büyük ulaşım yolu.

3.46

Artım, Gelişim

Odunsu bitkilerin türlerine özgü doğal ömürleri içinde, yine türlerine özgü boyutlara ulaşabilmek için zamana bağlı olarak enine ve boyuna büyümeleri.

3.47

Artımın Durması

Mevsimlere, kuraklığa, ekstrem sıcaklılara vb. bağlı olarak yavaşlayan fizyolojik aktivitelerden dolayı artımın durması ya da yavaşlaması.

3.48

Asbest Kirliliği

Çimento sanayinden ve otomobillerdeki fren balatalarının aşınmasından kaynaklanan emisyonların yol açtığı asbest kaynaklı hava kirliliği.

3.49

Asma Bahçe

Ayaklar ve kemerler üzerinde meydana getirilen teraslar üzerine yapılan bahçeler.

3.50

Asma Kat

Bir yapıda genellikle yer katı ile birinci kat arasında bulunan, tavanı basık, altı kapalı yarım kat.

3.51

Asmolen

Döşeme kirişleri arasına yerleştirilen pişmiş toprak, gazbeton veya cüruf-beton karışımından yapılmış dolgu bloğu.

3.52

Asidofilik

Asitte ya da asitli koşullarda yaşayan.

3.53

Asimetri

Bir eksene göre iki yanda, aynı mesafelerde yer almama. (Zıt anlamlısı “simetri”)

3.54

Asimilasyon

Yeşil bitkilerin güneş enerjisini kullanarak inorganik maddelerden organik madde oluşması süreci, (fotosentez). 3.57

Asitifikasyon

Herhangi bir ortamda hidrojen iyonlarının miktarca artması.

3.55

Asit Yağmuru

Esas olarak sanayi tesislerinden, konutların ısıtılmasından ve otomobillerden kaynaklanan, sülfür ve azot oksitleri içeren su buharı emisyonlarının yol açtığı asit çökelmesi. 6

ICS 03.080.30

3.56

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Sitlenme

Toprağın ve suyun asitli emisyonlarla kirlenmesi.

3.57

Askıda Katı Madde (AKM)

Akarsularda, göl ve göletlerde, evsel atık sularda bulunan ortalama 1 mikron (1/1000 mm.) çapındaki küçük parçacıklar.

3.58

Assosiasyon (Asosiyasyon)

Ekolojik bakımından benzer istekleri olan, belirli karakteristik özelliklere sahip bir veya daha fazla sayıda baskın türe sahip bulunan bitki veya hayvanların oluşturduğu değişmez duruma ulaşmış canlılar toplumu. Bitki sosyolojisinde vejetasyon sınıflaması için kullanılan, floristik bakımdan tanımlanabilen bir ünitedir.

3.59

Aşık

Çatı ve pergolalarda mertek veya örtüyü taşıyan yatay eleman.

3.60

Ataşman

Proje olmayıp, şartname tanımlarına göre yapılan işler ile projede bulunduğu halde, uygulama gereği olan değişiklikler ve sonradan kontrolü veya saptanması söz konusu olmayan işlerin yazılıp çizilerek yüklenici tarafından imzalanması.

3.61

Atık

Her türlü üretim ve tüketim faaliyetleri sonunda fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özellikleriyle karşılaştıkları alıcı ortamların doğal bileşim ve özelliklerinin değişmesine yol açarak dolaylı veya doğrudan zararlara yol açabilen ve ortamın kullanım potansiyelini etkileyen katı, sıvı, gaz ya da radyoaktif haldeki istenmeyen her türlü maddeler ile atık enerji. 3.62

Atık Isısı, (Termal Kirlilik)

Özellikle nükleer enerji santrallerinden suya bırakılan ısı.

3.63

Atmosfer

Yer çekimi kuvveti ile yerkürenin etrafını saran gaz örtüsüdür. Renksiz, kokusuz, tatsız, çok hızlı hareket edebilen, akışkan, elastik, sıkıştırılabilir, sonsuz genleşmeye sahip, ısı geçirgenliği zayıf ve titreşimleri belli bir hızda ileten bir yapıya sahiptir. Atmosfer %78.09 Nitrojen (Azot), %20.95 Oksijen, %0.93 Argon, %0.03 Karbondioksit, %0.0018 Neon, %0.0001 Kripton, %0.00053 Helyum, %0.00005 Hidrojen, %0.000008 Ksenon ve %0.000001 Ozon (bu oran değişebilir) gazlarından oluşmaktadır. Bünyesinde az da olsa su buharı ile sıvı ve katı parçacıkları da bulunmaktadır. Atmosfer, aşağıdan yukarıya doğru troposfer, stratosfer, mezosfer, iyonosfer ve en dış kabuğu da eksosfer tabakalarından oluşmaktadır. Tam olarak yüksekliği saptanamamıştır. "Homojen atmosfer" olarak isimlendirilen ve yoğunluğun hemen hemen aynı olduğu alt bölümün yüksekliği beş mil (yaklaşık 8000 km) civarındadır. Bu seviyeden sonra yoğunluk yükseklikle azalır

7

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

ve seyrek gaz kütleleri şekline dönüşerek uzay boşluğuna kadar uzanır ki bu bölge de "heterojen atmosfer" olarak isimlendirilir.

3.64

Atmosferik Döngü

Yeryüzüne yakın atmosfer tabakalarında sıcak ve soğuk hava kitlelerinin hareketi.

3.65

Avlu

Bir yapının ortasında, önünde ya da arkasında üstü açık, etrafı kapalı olarak bırakılan kısımlar. Avlu, binada bulunduğu yerin adını alır.

3.68

Avrupa Peyzaj Sözleşmesi

3.69

Ayrışma

Organik maddelerin fiziksel ve kimyasal olarak değişime uğraması ya da bileşenlerine ayrılma sürecidir. 3.70

Ayrıştırıcılar

Ölü organik maddeleri ayrıştırarak yaşamlarını sürdüren organizmalar. Örnek olarak bakteriler ve mantarlar verilebilir. 3.71

Azot Döngüsü

Atmosferdeki azotun bitkiler tarafından özümlenmesi, sonra topraktan geçerek atmosfere dönmesi süreci. Proteinlerin önemli bir bileşeni ve bu nedenle hem bitkiler hem de hayvanlar için gerekli olan azot, belirli süreçler sonucu nitrata dönüşür. Nitrata dönüşen azot, yağışlarla toprağa geçerek bitkiler tarafından tüketilir. Atmosferden okyanuslara, okyanuslardan tekrar atmosfere, atmosferden toprağa, topraktan tekrar atmosfere karışan azotun bu çeşit dönüşümüne azot döngüsü adı verilir.

3.72

Azot Oksit

Yanmadan oluşan, havaya bırakılınca zehirli hale gelen kirletici madde.

3.73

Baca Gazı

Yanmadan sonra bacalardan çıkan ve azot oksitleri, karbon oksitleri, sülfür oksitleri, su buharı ve parçacıklarla çok sayıda kimyasal kirletici maddeyi içeren duman

3.74

Bağıl Nem

Belirli sıcaklıktaki 1 m3 havanın içerdiği mutlak nem ile o sıcaklıktaki doygunluk nemi arasındaki oranın % cinsinden anlatımı.

3.75

Bakı, (Ekspozisyon)

Eğimli bir arazinin baktığı yön.

3.76

Bakış noktası

Bir cismin perspektifinin çizilebilmesi için, cisme bakmak amacıyla durulan yer; göz noktası.

8

ICS 03.080.30

3.77

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bakir bölge

İnsan tarafından kültüre alınmamış, etkilenmemiş, yerleşilmemiş alanlar.

3.78

Bakir orman

Kuruluşu ve gelişimi sırasında, insan tarafından etkilenmemiş ve müdahale edilmemiş ormanlardır.

3.79

Balçık

Göllerin ve bataklıkların dibinde bulunan yumuşak, işlenmeye uygun bir çamur.

3.80

Baltalık Orman

Yakacak odun elde etmek amacıyla, kışın yaprağını döken ağaç türlerinin kesilmesinden sonra, kesilen yerde oluşan yeni sürgünlerden yetişmiş ağaçların oluşturulduğu ormanlardır.

3.81

Balyalama

Çöpü sıkıştırarak katılaştırmak ve bloklar haline getirerek, yer kazanmak için kullanılan yöntem.

3.82

Banket

Bir karayolu üzerinde durmak zorunda kalan taşıtların gidiş gelişe engel olmadan durmalarını sağlamak ve dar yollarda karşıdan gelenlerle karşılaşıldığı zaman kullanılmak üzere yapılan ve bazen yayaların yürümeleri için de kullanılan toprak veya çakıl kaplı yol kenarı.

3.83

Barbakan

İstinat duvarlarında oluşturulan drenaj delikleri. 3.84

Barındırma kapasitesi

Bir yaşam mekanındaki canlıların yaşam temellerine sürekli olarak zarar vermeyecek organizma sayısının en yüksek miktarıdır. Bkz. Taşıma kapasitesi

3.85

Bataklık bitkileri

Sürekli ya da periyodik olarak ıslak olan topraklar üzerinde yetişebilen bitkiler.

3.86

Bazalt

Siyaha yakın kurşini renkte, volkanik sert bir taş cinsi.

3.87

Bertaraf Etme

Katı atıkların biriktirilmesi, toplanması, taşınması, düzenli depolanması, kompostlaştırılması, geri kazanılması şeklinde, çevreye ve insan sağlığına zararsız duruma getirilmesi işlemidir.

3.88

Besin Ağı

Birden fazla besin zincirinin bir araya gelmesiyle oluşan beslenme ilişkileri.

3.89

Besin Zinciri 9

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Besin şeklindeki enerjinin bir organizmadan diğerine geçiş işlemidir. Zincirdeki her halka, bir öncekinden aldığı enerji ile beslenir ve bir sonraki halkaya sahip olduğu enerjiyi iletir.

3.90

Beton

Çimento, çakıl ve kumun suyla karıştırılmasıyla elde edilen yapı malzemesi.

3.91

Betonarme

İçine uygun şekilde çelik donatı yerleştirilmiş beton.

3.92

Bilimsel Rezervler (Mutlak Doğa Rezervleri)

Bazı hassas ekosistemler veya ulusal düzeyde bilimsel önemi olan bitki veya hayvan türlerinin bulunduğu alanlar.

3.93

Birincil Hava Kirleticileri

Atmosfere doğrudan bırakılan kirleticilerdir. SO2, SO3, NO, NO2, CO, CO2, H2S gibi bileşikler birincil kirleticiler arasındadır. İkincil kirleticiler ise, birincil kirleticilerin atmosferde çeşitli kimyasal reaksiyonlar sonucunda kirletici tanımına girmeleri ile oluşmaktadır.

3.94

Bitkisel artık

Bitkilerin neden olabileceği her türlü organik atıklar.

3.95

Bitki coğrafyası (Fitocoğrayfa)

Bitki örtüsünün dağılışını, bu dağılışa etki eden etmenleri ve bunların ortamla ilişkilerini inceleyen bilim dalı.

3.96

Bitki ekolojisi

Bitkilerin birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı.

3.97

Bitki formasyonu

Tür bileşimi gözetilmeksizin, belirli ekolojik koşullara bağlı olarak yer yüzüne yayılmış bulunan ve benzer yaşam şekline sahip olan bitki toplumlarıdır.

3.98

Biyocoğrafya

Canlıların dünya üzerindeki dağılışları ve nedenlerini inceleyen bilim dalıdır.

3.99

Biyoenerji

Herhangi bir organik maddeden herhangi bir yöntemle elde edilebilen enerji. Örneğin odunun yakılmasından elde edilen enerji.

3.100 Biyogenetik Rezerv Alanları Nesli tehlikede olan ve genetik özellikleri nedeniyle korunması gereken biyolojik varlıkların bulundukları ve uluslararası kriterlere göre ayrılmış koruma alanlardır. Nesillerinin tükenme tehlikesi altında olduğu türlerin korunduğu (örneğin Kelaynaklar) veya ülkedeki belirli ekosistemleri karakterize eden (Termossos’daki maki

10

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

topluluğu) mutlak koruma altına alınan alanlar örnek olarak ve biyogenetik rezerv alanı olarak ayrılabilecek alanlardır.

3.101 Biyoindikatör Yaşama ortamının ve çevre kirlenmesinin göstergesi olan canlı varlıklar. Bir ortamda bulunuşları, iyi bir gelişim göstermeleri ya da ortadan kaybolmalarıyla, belirli yetişme ortamı koşulları hakkında bir yargıya varma olanağı sağlayan canlı türleridir.

3.102 Biyokimyasal Döngü Kimyasal elemanların fiziksel çevre ile organizmalar arasındaki döngüsüne verilen isim.

3.103 Biyokimyasal Enerji İhtiyacı Su veya atık sudaki organik maddelerin, biyokimyasal süreçlerle tamamen ayrışması için gerekli olan mikroorganizmaların, suyun birim hacmi başına gereksinim duyduğu oksijen miktarıdır.

3.104 Biyoklimatoloji Canlı yaşamı ile iklim arasındaki ilişkileri araştıran bilim dalı.

3.105 Biyokütle Bir alanda belirli bir zaman periyodunda meydana gelmiş bulunan bitkisel veya hayvansal organik madde miktarı (Biyomas).

3.106 Biyolojik Birikim Herhangi bir ekosistemin besin zincirini oluşturan halkalarında çeşitli kirleticilerin birikmesi.

3.107 Biyolojik Çeşitlilik Belirli bir çevre, ekosistem veya tüm dünya üzerindeki canlıların genetik, taksonomik ve ekosistem çeşitliliğidir. Diğer bir ifadeyle, bir bölgedeki canlı türleri, türler içindeki farklılıklar ve değişik yaşam şekilleri o bölgenin biyolojik çeşitliliğini oluşturur. Biyolojik çeşitlilik genetik çeşitlilik, tür çeşitliliği ve ekosistem çeşitliliği olarak üç alt bölüm olarak incelenir. o

Genetik Çeşitlilik: Bir türe ait bireylerin kalıtsal yapısındaki çeşitlilik.

o

Tür Çeşitliliği: Belli bir bölgede veya ekosistemde yaşayan toplam tür sayısı.

o

Ekosistem Çeşitliliği: Bir bölgedeki ekosistem sayısı.

3.108 Biyolojik Denge Bir ekosistem içinde yaşayan canlılar arasında oluşmuş dengedir. Bu sisteme dışardan müdahale olmadığı ya da sistem içinde yaşayan bireylerden bazılarında aşırı üreme, yayılma veya azalma görülmediği sürece sistem kendi dinamiği içinde biyolojik denge içindedir.

3.109 Biyolojik mücadele

11

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Tarım ve ormancılıkta kültür bitkilerini zararlılardan korumak için, zararlılarla doğal olarak rekabet eden veya onların paraziti, düşmanı olan bitki, hayvan ve çok küçük canlı varlıkların mücadele aracı olarak kullanılmasıdır.

3.110 Biyolojik (Biyokimyasal) Oksijen İhtiyacı (BOI) Sulardaki

organik

maddelerin

biyokimyasal

süreçlerle

tam

ayrışması

için

bu

işlemi

yapan

mikroorganizmaların, suyun birim hacmi başına gereksinim duydukları oksijen miktarı. Organik kirliliğin bir ölçüsü olarak ve evsel atık su işleme süreçlerinin etkinliğini ölçmede kullanılır. BOI5 olarak verilir ise, 5 gün içerisinde 200 C deki mg/l olarak gereksinim duyulan oksijeni gösterir.

3.111 Biyom (Büyük Yaşam Bölgeleri) Genel olarak iklim ve toprak karakteristikleri benzer olan, buna bağlı olarak da tür bileşimi ve çevreye uyum bakımından yüksek derecede tekdüzelik gösteren canlılar toplumuna sahip olan dünya üzerindeki büyük bölgeler (tropik, subtropik, serin, ılıman gibi).

3.112 Biyosfer (Ekosfer) Yerküreyi saran atmosferin alt tabakaları ile litosferin canlıları barındırmaya elverişli bulunan derinliğe kadar olan yaklaşık 20 km yükseklikteki kısım arasında kalan yaşam dünyasıdır. Ekosistemin bütününü kapsayan ve organizmalar tarafından yerleşilip yaşanabilecek nitelikte olan yeryüzü mekanıdır.

3.113 Biyosfer Rezervleri Uluslararası öneme sahip ve UNESCO’nun İnsan ve Biyosfer (MaB) Programı içerisinde yer alan doğal kaynakların etkili bir biçimde korunduğu ve sürdürülebilirlilik ilkelerine uyumlu olarak kullanıldığı karasal ve/veya kıyı ekosistemlerine sahip alanlardır.

3.114 Biyosonöz (Yaşam Beraberliği) Aralarında karşılıklı bağlar ve etkiler bulunan ve benzer toprak ve iklim koşullarına gereksimin duyan canlılar toplumudur. Bir yaşam mekanında belirli bir karakter türü ile nitelenen canlılar toplumudur. 3.115

Biyotik Faktörler (Canlı Çevre)

Canlı çevreyi oluşturan bitki, hayvan, insan ve mikroorganizmalardır. Bir ekosistemdeki üretici, tüketici ve ayrıştırıcı olarak aktivite gösteren tüm canlıların toplu ifadesidir.

3.116 Biyotip Aynı soydan gelen bireyler veya aynı ana genetik yapıya ve kalıtsal özelliklere sahip bireylerden oluşan doğadaki tekdüze toplum.

3.117 Biyotop (Yaşam Mekanı) Belirli canlı toplumları içinde kendine özgü homojen yetişme koşullarına sahip bulunan bir yaşam mekanıdır. Habitat ve biyotp, canlılar için yaşam alanıdır. Habitat daha çok bir türürn yaşama alanına denirken, biyotop daha çok bir biyosönozun yaşam alanına denir. Çevredeki farklı yaşam ortamlarından nedeniyle ayrılabilen, sınırları belirlenebilen yaşam alanlarıdır. 12

çeşitli özellikleri

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.118 Blokaj Bir duvarın harç ve kaba taş ile örülmesi. Büyük taşlarla kaplanmış duvarların iç kısmının harçla karışık olarak küçük taşlarla doldurulması.

3.119 Bonitet (verimlilik sınıfları) Belirli bir ağaç türünün veya belirli bir orjinin meydana getirdiği belirli yaştaki bir meşcerenin içinde bulunduğu yetişme ortamının, ağacın boy ve hacim olarak ürün verme kapasitesinin ölçüsüdür.

3.120 Bonsai Minyatür bitki yetiştirme sanatı.

3.121 Bordür taşı Yol kenarlarına yerleştirilen doğal ya da yapay taş.

3.122 Boreal Orman Kuzeye ait orman. İğne yapraklı ağaçların baskın olduğu, kuzey enlemlerinde yer alan subarktik orman.

3.123 Boy artımı Ağaç türlerinin tepe sürgünlerinin gelişimi sonucu boyun uzamasıdır. 3.124

Boyut

Ölçmede ele alınan üç doğrultudan yani uzunluk, genişlik ve derinlikten her biri.

3.125 Boyutsal denge Bir gerecin, değişik hava koşulları altında boyutunu değiştirmemesi, boyutsal stabilite.

3.126 Boyutsal koordinasyon Yapı bileşenlerinin modüler bir sistem içinde bir araya getirilmelerini sağlamak amacıyla, bileşenlerin yapımında, mekan ve yapım elemanlarının tasarımında en elverişli boyutların seçilmesi. 3.127

Bozkır

Doğal olarak kurakçıl özelliklere sahip otsu bitkilerle kaplı geniş alanlar. İç Anadolu’da steplerin eşanlamı olarak bozkır terimi kullanılmaktadır.

3.128 Bozuk orman Yangın, böcek saldırısı, insan müdahaleleri vb. nedenlerle üretkenliğini geçici olarak yitirmiş orman alanı.

3.129 Bölge 1- Bir kentin bilinçli bir bölgeleme işlemi sonucu olarak, tarım, konut, yönetim vb işlevleri için düzen tasarında ayrılmış alanlardan her biri. 2- Bir ülkenin, doğal güzellikleri, nüfus yapısı, kaynakları, çıkarları açısından türdeşlik gösteren, bir bütün olarak tasarlanmasında yarar görülen bölümü.

13

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.130 Bölge tasarcısı Bölge tasarlama kurumlarınca çalıştırılan ve kentten geniş ölçekteki yerleşmelerin düzenli gelişmesini sağlamak amacıyla, işleyim etkinliklerinin kuruluş yerini, toprak kullanımını, nüfus dağılışını, ulaşım dizgesini, açık ve yeşil alan gereksinimini tasarlama uzmanı yada konuların öğretimini yapan kişi.

3.131 Bölge tasarlaması Bir kentten daha geniş ama bir ülkeden daha küçük bir alan için, başlıca ekonomik etkinliklerin uzamda ussal bir biçimde dağılmalarını sağlamak, bunlara uygun bir yerleşme yapısı oluşturmak, aralarındaki iletişimi kurmak ve gerekli açık ve yeşil alanları bırakmak amacıyla, kent görevleriyle ekonomik etkinliklerin uzun dönemli tasarlara konu yapılmasını içeren eylem türü.

3.132 Burç 1:Eski kalelerin köşelerinde ve yan kesimlerinde bulunan yüksek kulelerden her bir. Bu kuleler sur dibine yaklaşan düşmanı yandan vurmak için duvarlara bitişik ve dışa taşkın olarak yapılırdı. 2: Tek hisar, kule.

3.133 Büz Beton ya da seramik malzemeden çoğunlukla daire kesitli olarak yapılan pis su ya da drenaj borusu, künk. 3.134

Canlı çit

1:Özellikle fidanlıklarda ve tarla kıyılarında rüzgar zararlarına engel olmak için sıralar halinde dikilen, yerden itibaren sık dal yapan bitkilerin oluşturduğu çit. 2: Sınırlama elemanı olarak kullanılmış belirli özelliklere sahip odunsu bitkiler. 3.135

Cep

1: Trafiği kolaylaştırmak için veya kaldırımlarında meydana getirilen cep biçimindeki taşıt yanaşma yeri. 2: Bir çıkmaz yolun sonunda yer alan otopark.

3.136 Cephe Bir binanın caddeye bakan yüzü. Binanın yanlarına yan cephe, arkasına arka cephe denir. 3.137

Coğrafi Bilgi Sistemleri

Yersel özelliklere ilişkin sayısal ve grafiksel bilgilerin bilgisayar ortamında üretilmesi ve çeşitli amaçlarla işlenmesi, saklanması amacıyla kullanılan yazılım ve araç ve gereçlerle oluşturulan bilgi işlem sistemleri.

3.138 CITES “Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme”nin kısaltılmışı.

3.139 Cumba Binanın üst katlarından dışarıya taşan bölüm. Eski Türk evlerinden pencere hizasından sokağa doğru çıkıntısı olan kafesli bölüm.

14

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.140 Cüce çalılar [Alm. Zwergstrauch] [İng. Drawf shrub]: Toprak yüzeyinden itibaren dallanan, gövde ve tepe tacı ayrımı olmayan, yetişkin yaşta ancak 0.5 m yüksekliğe kadar boy yapabilen bir gelişim formuna sahip odunsu bitkilerdir.

3.141 Cüruf Fırınlardaki ergimiş kalıntı.

3.142 Çalı Yetişkin durumda, ortalama 5m’den daha kısa boylu, genellikle dipten dallanan odunsu bitkiler.

3.143 Çalı stepleri Otsu bitkilerin yanı sıra seyrek çalı guruplarının bulunduğu stepler.

3.144 Çakıl Irmak ve deniz kıyılarında, suyun çalkalayıp yuvarlaklaştırdığı ufak taş; kırma taş.

3.145 Çardak Gölge sağlamak amacıyla inşa edilen ve sarılıcı/tırmanıcı bitkilere destek görevi gören en basit bahçe yapısıdır.

3.146 Çatalağız Bir ırmağın denize kavuştuğu yerde iki kola ayrılması ile meydana gelen üç köşeli adacık.

3.147 Çayır Özel yetişme ortamı koşullarında oluşmuş otsu bitkiler topluluğudur. Çayır genelde orman vejetasyon formasyonunun yerleşmesine uygun olmayan yüksekliklerde ya da yağış ortalaması 240-750 mm olan nispeten az yağış alan alçak düzlüklerde yetişir. 1998 yılında çıkarılan 4342 sayılı Mera Kanunu’nda ise, “taban suyunun yüksek bulunduğu veya sulanabilen yerlerde biçilmeye elverişli, yem üretilen ve genellikle kuru ot üretimi için kullanılan yerler” olarak tanımlanmıştır.

3.148 ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) Yapılması düşünülen herhangi bir faaliyet için uygulama kararı verilmeden önce (planlama aşamasında) mevcut kullanımlara, bu projenin uygulama aşamasından itibaren ileride olabilecek olumlu ve olumsuz bütün etkilerinin, mümkün olduğu oranda bölge halkı, ilgili kurum ve kuruluşların da katkısı ve görüşlerinin alınması ile sistemli bir şekilde araştırılması, değerlendirilmesi, olumsuz etkilerin önlenmesi, azaltılması veya olumsuz etkileri denkleştirici önlemler alınması için uygulama kararını verecek olan idari mekanizmaya çevre ve doğa koruma amaçları doğrultusunda uygun kararlar almaları için ışık tutacak bir araçtır.

3.149 Çevre Doğal, yapay ve sosyal faktörlerin birbirleriyle bir arada ve belirgin bir etkileşim sistemi içerisinde bulundukları ortamdır. Canlıları çevreleyen, onları etkileyen ve onlardan etkilenen tüm faktörlerin toplamıdır. 15

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.150 Çevre amenajmanı Doğal dengenin ve doğa ekonomisinin düzenli bir şekilde devamlılığını sağlayacak bir bilinçle, çevreye planlı etki yapılmasını veya bu şekildeki bir uygulamayı ifade eden bir terimdir.

3.151 Çevre Düzeni Planı Dengeli ve sürekli kalkınma amacına uygun olarak ekonomik karlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine olanak sağlamak üzere, kalkınma planları ve bölge planları temel alınarak hazırlanan üst ölçekli fiziki planlardır. Bu planların hazırlanmasındaki amaç, sınırları belirtilen alanda sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak üzere kentsel ve kırsal gelişimlerle sanayi, tarım, ulaşım, turizm gibi sektörel gelişmeleri değerlendirerek doğru yer seçimi kararlarının verilmesi, koruma-kullanma dengesinin sağlanması, stratejik karar ve arazi kullanım kararlarının üretilmesi yolu ile kirliliğin oluşmadan önce önlenmesidir.

3.152 Çevre Eylem Planı Çevre

sorunlarının

önlenmesi

ve

çözümlenmesine

yönelik

eylemlerin

konusuna,

önceliklerine,

gerçekleştirileceği yerlere/yörelere, zamana ve bu eylemin gerçekleştirilmesinde çeşitli düzey ve biçimlerde sorumlu tutulacak kurum ve kuruluşlara, belirli bir süreyi kapsayacak biçimde açıklık getiren ve çeşitli düzeylerde hazırlanabilen planlardır. Türkiye’de ulusal düzeyde hazırlanan ilk eylem planı, 1998 yılında katılımcı bir düzen içinde, “Türkiye Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı-UÇEP” adıyla gerçekleştirilmiştir. Çölleşme ve diğerleri……………. 3.153

Çevre Faktörleri (Ekolojik faktörler)

Canlıları etkileri altında bulunduran tüm canlı ve cansız faktörlerdir.

3.154 Çevre Kirliliği Tüm canlıların sağlıklarını, cansız varlıkların ise durumunu olumsuz yönde değiştiren ve niteliklerini bozan yabancı maddelerin hava, su, toprağa yoğun bir şekilde karışmasıdır.

3.155 Çevre Koruma Ekolojik dengenin korunması, havada, suda, toprakta kirlilik ve bozulmaların önlenmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan çalışmaların bütünü (Çevre Kanunu).

3.156 Çevre Mühendisliği Çevre faktörlerinde meydana gelen olumsuz gelişmeler sürecinin yavaşlatılması, azaltılması, durdurulması teknolojileri ile uğraşan bilim ve uygulama dalı.

3.157 Çevre Politikası Çevre sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yönelik amaçlara, hedeflere, stratejilere, ilkelere, uygulama araçlarına açıklık getiren, tutarlı kararların bütünü.

3.158 Çevre Sorunları 16

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Çevrede kirlenme ve tahribat sonucunda ortaya çıkan, canlıların hayatını ve sağlığını etkileyen ve tehdit eden sorunlardır.

3.159 Çevre Şurası “Çevrenin korunması ve iyileştirilmesi, kırsal ve kentsel alanlarda arazinin ve doğal kaynakların en uygun ve verimli şekilde kullanılması ve korunması; ülkede doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerin korunması, geliştirilmesi ve her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi için prensip ve politikaları belirlemek, programları hazırlamak üzere görüş ve öneriler elde etmek, problemleri tespit etmek ve bunların çözümleri için teklifler getirmek” amacıyla oluşturulan Çevre ve Orman Bakanlığı’nın en üst düzeydeki danışma birimidir.

3.160 Çevre Yönetimi İnsan, bitki ve hayvan varlığının dengeli ve sağlıklı yaşaması için gerekli doğal kaynakların değerlendirilmesi, üretilmesi, ulaşımı ve tüketimi sırasında ortaya çıkabilecek olumsuzlukları belirlemek, olumsuzluklara çözüm yolu aramak ve çözüm yollarını uygulama alanlarına koymak için yapılan planlama, koordinasyon, haberleşme, denetim ve yürütme fonksiyonlarının bütünüdür.

3.161 Çoraklık Topraklarında organik madde varlığı yetersiz olan ve dolayısıyla da bitkisel üretimin yapılabilmesi ekolojik olarak imkansız ya da son derece güç olan arazilerin durumudur. VI. Ve VII. Sınıf araziler, çoğunlukla “çorak” tanımına girmektedir. Türkiye kara yüzeyinin yaklaşık olarak %60’ı çorak arazi niteliğindedir.

3.162 Çökelme Elektrik alan etkimesi ya da ısısal değişme sonucunda, parçacıkların içinde asılı bulundukları gaz akıntısından ayrılması işlemi.

3.163 Çökeltme Katıların yer çekimi nedeniyle çökelmesi doğal süreci; atık suyun işleme tabi tutulmasında, erozyon güçleri aracılığıyla parçacıkların ayrılması ve taşınması süreci.

3.164 Çöl Yıllık ortalama yağışın 100 mm.’nin altına düştüğü ve dolayısıyla sıcaklık ve yağış koşullarının bitki yaşamı için elverişli olmadığı, ayrıca insan ve hayvan baskılarıyla bitki örtüsü fakirleşmiş alanlar.

3.165 Çölleşme Genellikle aşırı otlatma, yangın, ormansızlaşma ya da yanlış tarım ve sulama uygulamaları sonunda, toprağın çöl haline gelmesi sürecidir.

3.166 Çöp Evlerden ya da ticari amaçla gıda hazırlanması ve kullanılmasından kaynaklanan hayvan, sebze ve meyve atığı; genelde tüm atık ürünler için kullanılır.

17

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.167 Çöp Boşaltma Çöpün açık alanlara dökülmesi.

3.168 Çöplük Çöp gibi katı atıkların boşaltılıp üstü açık bırakıldığı atık tasfiye alanı.

3.169 Çürüme Anaerobik haldeki bir maddenin organik ayrışması sürecidir.

3.170 Dalyan Deniz, göl ve ırmakların kıyılara yakın yerlerinde ağ ve kazıklarla oluşturulan büyük balık avlama yeri

3.171 Debi Bir akarsuyun birim zamanda taşıdığı su miktarıdır (m³/sn) 3.172

Deflasyon

Rüzgar erozyonu 3.173

Degredasyon

Çevre faktörlerinin baskısı altında vejetasyon örtüsünün fakirleşmesi.

3.174 Demografi Genellikle istatistiksel yöntemler kullanarak nüfus hareketlerini inceleyen bilim dalıdır. İnsan toplumlarının istatistik karakteriyle ilgilenen sosyoloji ve antropoloji dalıdır.

3.175 Dendroloji Odunsu bitkilerin morfolojik ve anatomik yapılarını araştıran, botanik bilim dallarından birisidir.

3.176 Denizlik Pencere boşluklarında doğramanın altında kalan ve duvarı yağmur sularından koruyan eleman.

3.177 Derz İki yapı gereci ya da elemanı arasında kalan aralık, fuga.

Desibel Duyulan ses basıncının şiddet derecesinin ölçü birimidir. Ses şiddetinin ölçü birimi olarak “dB(A)” eşdeğer ses basıncını göstermektedir.

3.178 Deşarj Atık suların doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama boşaltma işlemi. 3.179

18

Detay (Ayrıntı):

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bir bütünün en küçük parçaları, en ince noktaları.

3.180 Dinlenme yeri Kentlerin düzen tasarlarında ve bölgesel tasarlarda, insanların dinlenmeleri ve eğlenmeleri için, kişi başına belli bir büyüklükten az olmamak üzere ayrılan alan.

3.181 Doğa İnsanlar tarafından değiştirilmemiş hayvan ve bitki dünyasıyla, insan eli değmemiş yeryüzü parçalarıdır.

3.182 Doğa Koruma İnsan sağlığı ve yaşamın garantisi için, doğada yaşayan bitki ve hayvan türlerinin varlığı, onların yetişme ve yaşam ortamları ile belli kriterler ışığında korumaya değer bulunan doğa parçalarını ve doğal elemanları koruma. İnsan, hayvan ve bitkilerin biyolojik yaşam koşullarını dengeli bir yapı içinde güvence altına almak amacı ile doğal çevrenin ve öğelerinin korunmasıdır.

3.183 Doğa Anıtı (Tabiat Anıtı) Doğa ve doğa olaylarının oluşturduğu özelliklere ve bilimsel değere sahip ve milli park esasları dahilinde korunun doğa parçaları.

3.184 Doğa Koruma Alanı (Tabiatı Koruma Alanı) Bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir, tehlike altında veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler, türler ve doğal olayların oluşturduğu seçkin önekleri içeren ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış doğa parçaları.

3.185 Doğa Parkı (Tabiat Parkı) Bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun doğa parçaları.

3.186 Doğal Alan Antropojen etkilerden uzak kalmış, ekolojik yönden doğal özelliğini korumuş alanlardır.

3.187 Doğal Bitki Alanda doğal olarak yetişen bitki.

3.188 Doğal Bitki Örtüsü Herhangi bir alanda antropojen etkiler altında kalmaksızın bütünüyle doğal etmenlerle oluşan bitki örtüsü.

3.189 Doğal Denge bkz. ekolojik denge 3.190

Doğal Gençlik

Ormanda yaşlı ağaçların tohumlarının çimlenmesiyle kendiliğinde yetişmiş genç ağaçlar.

19

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.191 Doğal Kaynaklar İnsan yaşamı için gerekli olan bitkisel, hayvansal ve organik kökenli tüm doğal madde ve araçları ifade eden bir deyimdir. İstek ve gereksinim duyulan ve fiziksel ortamdan sağlanan her şey doğal kaynaktır.

3.192 Doğal Peyzaj İnsanın hiç değiştirmediği ve kendi doğal düzenini koruyabilen peyzaj.

3.193 Doğal Potansiyel (Peyzaj Potansiyeli) Canlıların yaşamları için gerekli olan toprak, su, iklim, bitki ve hayvan varlığı gibi doğal kaynaklar ile peyzaj görünümünün verim gücü ve kullanım yeteneğini ifade etmektedir. Doğal Seleksiyon: Aynı coğrafi yayılış bölgesinde yaşayan bireyler birbiri üzerinde etkili olmakta, bulundukları alana sahip olmak için çaba harcamaktadırlar (rekabet, savaşım). Bazı türler genetik özellikleri (örn. güçlü kök yapısı, gölgeye dayanıklılık vb) yardımı ile rekabete dayanabilirler. Dayanıksız bireyler yok olurlar, dayanıklı olanlar alana hakim olur, bu olaya doğal seleksiyon denir. 3.194

Doğal Sit

İlginç özellik ve güzelliklere sahip olan ve ender bulunan korunması gerekli alanlar ve taşınmaz tabiat varlıklarıdır.

3.195 Doğala Yakın Peyzaj (Alan) İnsan etkisinin önemli derecede değişiklik yapmadığı, bunun yanında insan faaliyetlerinin çok kısıtlı bir şekilde yürütüldüğü ve içinde yaşayan türlerin yaşamlarını rahatça sürdürebildikleri alanlardır.

3.196 Dominant, Baskın Bireyler Çevresindeki türdeşlerine göre daha aktif, daha gelişmiş, daha etkili özelliklere sahip bireyler.

3.197 Don çatlağı Düşük sıcaklıklarda dış kabuğun büzülmesi sonucu gövde boyunca uzanan çatlamalara denir. Bu çatlaklar kambiyumu ve odun dokusunu da etkiler. Yara kapandığında gövdede uzunlamasına, dudak şeklinde bir görünüm oluşur. İç Anadolu Bölgesi’nde Kavak, Karadeniz Bölgesi’nde Kayın ağaçlarında sık rastlanır.

3.198 Don Çukuru Özellikle yüksek arazilerde, kapalı çukur havzalarda, kış gecelerinde soğuk hava yamaçlardan aşağı doğru akarak çukurda birikir. Her gece tekrarlanan bu olgu nedeniyle don çukuru alanlarında bitki yaşamı güçleşir. Bu alanlara don çukuru denir.

3.199 Don Kuşağı Kuzey kutbunda Arktik, Güney kutbunda Antarktik dönencelerde soğuk ve sürekli don olayının yaşandığı bölgeler.

3.200 Dona Duyarlı-Dayanıklı

20

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bazı bitki türleri don olayından çok zarar görür, bunlara dona duyarlı, bazıları da çeşitli özellikleri nedeniyle don olayına karşı dayanıklıdırlar, bunlara da dona dayanıklı türler denir

3.201 Doygunluk Nemi Belirli hacimdeki havanın belirli sıcaklıkta buhar halinde tutabildiği en yüksek su miktarıdır.

3.202 Döşeme Yapılarda üzerine yürünen kısımlara genel olarak verilen isimdir.

3.203 Drenaj Toprakta bitkilerin yetişmesine zararlı olan fazla suların akıtılması.

3.205 Dünya Çevre Günü 1972 yılına Stockholm’de toplanan Birleşmiş Milletler Çevre Konferansı’nın ilk günü olan 5 Haziran BM tarafından “Dünya Çevre Günü” olarak kabul edilmiştir.

3.206 Dünya Sulak Alanlar Günü Ramsar Sözleşmesi’nin imzaya açıldığı 2 Şubat, 1971 yılından bu yana “Dünya Sulak Alanlar Günü” olarak kabul edilmektedir.

3.207 Edafik Toprakla ve onun bitki ve hayvan yaşamı üzerindeki etkisiyle ilgili.

3.208 Eğim Bir doğrunun veya bir yüzeyin yatay olmayıp, az veya çok düşeye doğru bir durum almış bulunması, eğiklik, meyil.

3.209 Ekoloji (Çevrebilim) Canlıların, çevreleriyle ve birbirleriyle aralarındaki karşılıklı etkileşimleri inceleyen bilim dalıdır. 3.210

Birey Ekolojisi (Autekoloji)

Bir türe ait birey veya bireylerin çevresel faktörlerle kurdukları ilişkileri inceleyen ekoloji dalıdır. Türler arasındaki karşılıklı ilişkileri incelemez.

3.211 Populasyon Ekolojisi (Demekoloji) Belli ortamlarda tek bir türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğun yapısını, gelişimini ve özellikle değişimlerini ve bunların nedenlerini araştırır.

3.212 Toplum Ekolojisi (Sinekoloji = Tür toplulukları veya ekosistem ekolojisi) Çeşitli türlerden oluşan toplumun bireyleri ve çevreleri ile olan ilişkileri inceleyen ekoloji dalıdır.

3.213 Peyzaj Ekolojisi

21

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Peyzajın elemanları ile bunların etkileşim ilişkilerini ve yapısını inceleyen bir bilim dalıdır. Peyzaj üzerindeki ekosistemleri veya bir ekosistemin belirli bir kısmını, yapı ve fonksiyonlarını coğrafik ve ekolojik görüş açısından inceleyip araştıran disiplinler arası bir bilim dalıdır.

3.214 Ekolojik Denge (Kararlılık) Bir peyzajın yapısını oluşturan canlı ve cansız öğeler arasındaki ilişkilerden oluşan ve ekosistemin genel karakterini koruyacak şekilde meydana gelen denge.

3.215 Ekolojik Döngü Herhangi bir ekosistem içinde canlılar ile cansızlar arasındaki ilişkilerin yanı sıra, ekosistemler arasında su, çeşitli mineraller, oksijen, karbon ve azot gibi maddelerin belirli bir düzen içinde alınması/verilmesi süreci. 3.216

Ekolojik Faktörler (Çevre Faktörleri)

Bir veya daha çok sayıda organizmanın yaşamını etkileyen herhangi bir çevre koşulu veya çevre faktörü. Canlıları etkileri altında bulunduran klimatik (iklimsel), edafik (toprak varlığı), fizyografik (reliyef), hidrografik faktörler (su varlığı) ve biyotik (canlı) faktörlerdir.

3.217 Ekolojik İndikatörler Bulundukları alanın ekolojik özelliklerini belirleyen canlılardır.

3.218 Ekolojik Niş Bir canlı bireyin veya populasyonun yaşam mekanı ile birlikte, yaşamını sürdürebilmesi için gereksinim duyduğu ekolojik isteklerin tümünü birden ifade eden deyim. Bir organizmanın veya populasyonun ekosistem içindeki görevi ya da işlevi. Habitat bir organizmanın yaşadığı yada arandığı zaman bulunduğu ve yaşamsal gereksinimlerini sağladığı yerdir. Ekolojik niş, organizmanın adaptasyonu, fizyolojik tepkileri, kalıtsal ya da öğrenerek elde ettiği özel davranışlarından doğan, kommunite (biyösonez) ya da ekosistemdeki halidir. Bir organizmanın ekolojik nişi yaşadığı çevrede yaptığı işe bağlıdır. Kısaca, “Habitat bir organizmanın adresi, niş ise onun işidir” denilmektedir.

3.219 Ekolojik Ömür Bir populasyona ait bireylerin mevcut ekolojik koşullar altında sahip olduğu ortalama yaşam süresidir.

3.220 Ekolojik Risk Herhangi bir ekosistemdeki ve/veya ekosistemler arasındaki ekolojik döngülerin ve ilişkilerin değişmesi ve/veya bozulması olasılığı.

3.221 Ekolojik Tarım Kimyasal gübre, zararlılarla mücadele ilacı, hormon v.b. girdiler kullanılmadan, tamamen doğal süreçlerden ve girdilerden yararlanılarak gerçekleştirilen tarımsal üretim.

3.222 Ekolojik Tolerans 22

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bir çok ekolojik faktöre karşı geniş bir reaksiyon alanına sahip olma, ekolojik koşulların geniş sınırlar içinde değişmesine karşı dayanıklı ve toleranslı olma hali. Bir organizmanın yaşamı boyunca aktif biçimde yaşayabileceği çevre koşullarının sınır değeridir.

3.223 Ekolojik Tolerans Alanı Bir canlı organizmanın zarar görmeden dayanabildiği bir çevre faktörünün en düşük ve en yüksek şiddetlerdeki değerler arasında kalan aralık veya genişliği. Buna Reaksiyon Genişliği, Ekolojik Tolerans veya Ekolojik Esneklik de denir

3.224 Ekolojik yapı Bir toplumdaki bitkilerin tür bileşimi, bolluk, örtme derecesi, tabakalaşma, yaşam formu gibi çeşitli özelliklerine göre durumunu veya yapısını ifade eden bir terimdir.

3.225 Ekosfer Biyosferi oluşturan canlılarla bunların cansız çevresi. Biyosferle eş anlamlıdır.

3.226 Ekosistem Doğadaki canlı ve cansız varlıkların aralarında karşılıklı ilişkiler kurarak oluşturdukları biyolojik sistemlerdir. Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bütün.

3.227 Ekotip Belirli çevresel koşullara uyum sağlayan soy ya da ırk. Bir bitki türüne ait bireyler bulundukları yerdeki iklim, toprak ve biyotik faktörlere uyma (adaptasyon) yolu ile fizyolojik ve morfolojik bakımdan farklılık gösterebilirler. Genetik ırkların belirli bir coğrafi bölgeye değil de, içinde bulundukları çevre koşullarına uyum sağlayabilmek için morfolojik ve fizyolojik bakımdan değişikliğe uğramış tiplerdir.

3.228 Ekoton (Geçit Bölgesi) İki komşu bitki toplumu arasındaki sınır veya geçit bölgesi. Örneğin bir göl veya dere ekosistemi ile orman ekosistemi arasındaki çalılık veya çayırlık bir ekotondur. İki veya daha çok ekotop arasındaki geçit bölgesidir.

3.229 Ekotop (Cansız Çevre) Bir ekosistemdeki cansız varlık veya faktörleri genel olarak ifade etmek için kullanılan deyimdir. Işık, sıcaklık, karbondioksit gibi iklim elemanları ile toprak nemi, besin maddeleri, toprak sıcaklığı gibi toprak özelliklerini kapsayan deyimdir.

3.230 Ekoturizm Doğal bölgelere yapılan çevreyi korumayı ve yöre halkının refahını arttırmayı amaçlayan sorumlu bir seyahat.

3.231 Ekzotik (egzotik) Bitki 23

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bir alana sonradan getirilmiş yabancı orijinli bitki.

3.232 Emisyon Çevreye verilen hava, su ve toprak kirliliği ile bu kirliliği meydana getiren koku, sıcaklık, radyasyon ve atık gibi materyalin hepsini birden nitelendirmek için kullanılan deyimdir. Daha çok gaz ya da parçacık gibi hava kirleticiler için kullanılır.

3.233 Emisyon Envanteri Belirli bir coğrafi alanda havaya boşaltılan başlıca hava kirleticilerinin listesi. Listeleme miktar (gün/ton) ve kirlilik kaynağı göz önüne alınarak yapılır.

3.234 Emisyon Standardı Belli koşullarda belli bir kaynaktan yasal olarak boşaltılabilen azami kirletici miktarı. Boşaltım standardı olarak da adlandırılır.

3.235 Endemik Bitki ve hayvan türlerinin, yalnızca belirli ekolojik koşullara sahip ortamlarda doğal olarak rastlanabilme özelliği. Belli bir bölgeye özgün, başka hiçbir yerde doğal olarak bulunmayan türler.

3.236 Endemizm Herhangi bir yerdeki endemik canlı türlerinin aynı ortamdaki bütün canlı türleri içindeki % payı.

3.237 Epifauna Deniz ekosistemlerinde, suyun üst katmanlarında yaşayan veya hareket eden ya da avlanan hayvanlar topluluğu.

3.238 Epifit bitkiler Diğer bitkilerin üzerinde parazit olmadan yaşayan, havanın toz ve neminden yararlanarak besinlerini sağlayan bitkilerdir.

3.239 Ergonomi İnsanların anatomik özelliklerini, antropometrik karakteristiklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önünde tutarak, ortamdaki tüm faktörlerin etkisiyle oluşabilecek organik ve psikososyal stresler karşısında verimliliği ve insan:çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan, çok disiplinli bir araştırma ve geliştirme alanıdır.

3.240 Ergonomik Ergonomi yasaları dikkate alınarak tasarlanan her şey .

3.241 Erozyon Toprak yüzeyindeki gevşek kısmın özellikle “ana toprağın” ya su ile yıkanıp götürülmesi veya rüzgarla taşınması olayını ifade eder. 24

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.242 Erozyon Bölgesi Eğim ve mevcut bitki örtüsünün toprağın su ve rüzgarla taşınmasına elverdiği arazi kesimleri.

3.243 Eş sıcaklık eğrileri Bir harita üzerinde belirli bir zaman dilimi içinde aynı sıcaklığa sahip yerleri gösteren çizgiler.

3.244 Eş yağış eğrisi Bir harita üzerinde eşit yağış alan bölgeleri gösteren eğriler.

3.245 Eş yükselti eğrileri Bir harita üzerinde eşit yükseklikleri gösteren eğriler.

3.246 Eşik Sınır Değeri İnsanlara, bitkilere ya da hayvanlara zarar verebilecek herhangi bir oluşumun çeşitli yönlerden en son katlanılabilir düzeyi (çokluğu, büyüklüğü veya dozu).

3.247 Etobur ; Etçil Et yiyerek enerji sağlayan canlı.

3.248 Ex-Situ (Yaşam Ortamları Dışında) Koruma Koruma altına alınacak bitki türlerinden alınan tohumların, genlerin uygun ortamlarda saklanarak veya alınan tohumlar ya da fide ve fidanlarla yine korunaklı yerlerde yetiştirilerek korunması yaklaşımı. Örneğin, koleksiyon bahçeleri, gen bankaları, tohum bankaları, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri. (Zıttı, In-Situ Koruma- Yerinde Koruma)

3.249 Evaporasyon Suyun tüm yüzeylerden (deniz, göl, akarsu, toprak vb) buharlaşması, fiziksel buharlaşma. Belli bir alanda belli bir süre içinde buharlaşma ile yitirilen su miktarı.

3.250 Evapotransprasyon Suyun tüm yüzeylerin (toprak ve su yüzeyleri) yanı sıra bitkiler tarafından transprasyon yoluyla (fizyolojik) buharlaştırılması sonucu oluşan toplam buharlaşma.

3.251 Evrim Canlı varlıkların, jeolojik devirlerdeki gelişimini ve birbirlerini izleyen populasyonların kalıtım özelliklerinde meydana gelen genetik değişim süreçlerini toplu olarak ifade eden bir terimdir.

3.252 Falez Deniz ve göl kenarlarında, dalga aşınması sonucunda oluşan dikliklere verilen ad.

3.253 Fauna

25

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Sınırlandırılmış belli bir bölgede bulunan hayvanların tümüne verilen isim. Ekosistemde bulunan hayvanların bütünü.

3.254 Fayda/Maliyet Analizi Her çeşit yatırım ve hizmet faaliyetlerinde oluşabilecek potansiyel faydalarla muhtemel maliyet ve kar analizlerini dikkate alan kapsamlı bir değerlendirme yöntemi. 3.255

Fenoloji

Bitkilerde tomurcuk patlaması, yaprak büyümesi, yapraklı kalma süresi, çiçek açma, çiçekli kalma süresi, tohum atma süresi vb. gibi fizyolojik aktivitelerinin zamana bağlı olarak değişimini inceleyen bilim dalı.

3.256 Fenotip Herhangi bir cinsin veya türün veya çeşidin çevresel koşullara uyum süreci sırasında (ya da sonunda) gerçekleşen belirgin görüntü değişiklikleriyle ortaya çıkan bireyler.

3.257 Fidan Başka bir yere dikilmek üzere generatif ya da vejetatif yolla üretilmiş, odunlaşmış dikime hazır bitkisel materyal.

3.258 Fidanlık Fidan yetiştirilen yer.

3.259 Fide Otsu ve odunsu bitkilerin tohumlarının çimlendirilmesiyle elde edilmiş, şaşırtmaya ya da dikime hazır, henüz odunlaşmamış olan fidanlar.

3.260 Fitocoğrafik Bölgeler Benzer yapısal özelliklere sahip bitkilerin ve bitki topluluklarının bulunduğu bölgelerdir. Türkiye’de bulunanlar: Karadeniz (Euro-Siberian) Bölgesi, Akdeniz (Mediterranean) Bölegsi, İran-Turan (IranoTuranian) Bölgesi

3.261 Fitoplankton Bitkisel plankton.

3.262 Fizibilite Yapılabilirlik.

3.263 Fiziksel kuraklık Yağış azlığı nedeniyle bir bölgede hüküm süren su yetersizliği olayını niteleyen bir terimdir.

3.264 Fizyolojik kuraklık Toprakta yeterince suyun bulunmasına rağmen bitkilerin bu sudan yararlanamamalarıdır.

26

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.265 Fizyoloji Canlıların organlarının ödevlerini ve hayat süresince devam eden canlı olaylarını inceleyen bilim dalı.

3.266 Flora Belirli zamanda, belirli bir yerde veya coğrafi bölgelerde yetişen çeşitli taksonomik sınıftaki bütün bitkilere verilen isim. Belirli bir ekosistemde bulunan bitkilerin tümü. Türkiye florası, Akdeniz Florası …v.b.

3.267 Floristik Bölge Yayılış alanları nispeten benzer taksonların dünya üzerinde toplandığı alanlar.

3.268 Formasyon Aynı bölgede yine aynı çevre koşulları ile ilgili olarak benzer fizyolojik özellikler gösteren büyük bitki birlikleri.

3.269 Fosseptik Pis suları içinde toplamak üzere yapılan sızdırmaz çukur.

3.270 Fosil Yakıtlar Kömür, petrol, doğalgaz vb. içeriğinde karbon ve/veya hidrojen bulunan doğal organik yakıtların tamamıdır. Fosil yakıtlar, ölü bitki ve hayvanların milyonlarca yıl toprak altında kalıp ayrışmasından oluşur.

3.271 Fotosentez Klorofil içeren bitkilerin, atmosferdeki karbondioksitten ve sudan, güneş ışığını enerji kaynağı olarak kullanarak karbonhidrat oluşturması, serbest kalan oksijenin ise atmosfere bırakılması süreci.

3.272 Fototropi Bitkilerin ışığa doğru gelişmeleri sonucu, bitkide gözlenen ışığa karşı dönme – yönelme olayıdır.

3.273 Frigana Doğu Akdeniz Bölgesinin garig formasyonuna verilen özel ad. Çoğunluk yaprak döken alçak çalılardan oluşan bitki topluluğu

3.274 Fuga bkz, derz.

3.275 Fundalık Kısa boylu türden bitkilerin oluşturduğu topluluklardır.

3.276 Fungusit Mantar hastalıklarına, nadiren de bakteriyel hastalıklara karşı mücadelede kullanılan bitki koruyucu maddeler.

3.277 Galeri Ormanları 27

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Çoğunlukla bozkırlardaki akarsuların iki yanında yetişen ağaçların oluşturduğu, dar şeritler şeklinde akarsu boyunca uzanan ormanlar; ağaçlıklı alanlar.

3.278 Garig Akdeniz bölgesinin sıcak ve kurak yaz iklimine dayanıklı sert yapraklı, çalı grubu bitkiler topluluğudur. Maki’den farkı, Akdeniz Bölgesinin daha zor yetişme ortamı koşullarında yaşıyor olması dolayısıyla daha alçak boylu ve seyrek yapıya sahip olmasıdır.

3.279 Gen Bankası Belirli bir dönemde doğal olarak bulunabilen ve çeşitli özellikleri nedeniyle gelecek dönemlere saklanması gereken bitki ve hayvan genlerinin koşullarda saklandığı yerler.

3.280 Gençleştirme Ormanda yaşlı ağaçları çıkararak, uygun koşullarda çimlenme olanağı bulmuş ağaç tohumlarından yetişmiş fidanların gelişmelerine olanak sağlamak.

3.281 Genetik Kalıtım bilimidir. Canlıların, izleyen kuşaklara doğal olarak aktarabildikleri özelliklerini ve aktarma süreçlerini inceleyen bilim dalıdır.

3.282 Genetik Çeşitlilik Aynı türden bitki ve hayvan türlerinin kalıtsal özellikler taşıyan farklılıkları; aynı türün kalıtsal yapısındaki değişiklik.

3.283 Genetik Kirlilik Herhangi bir türün ya da çeşidin gen havuzuna, bu türün ya da çeşidin bulunduğu ortamın ekolojik koşullarına uyum sağlayıp sağlayamayacağı henüz belli olmayan veya korunan bir türün ya da çeşidin, istenmeyen genlerinin genetik havuzuna karışması.

3.284 Generatif üreme Tohumla üreme

3.285 Genotip Özellikleri genetik yapıya geçerek kalıcılık kazanmış ve kalıtsallaşmış yapılara sahip varlılar.

3.286 Gen rezervleri Uzun yılların tahribi sonucu çok az kalmış olan canlı türlerin ve ırkların ortadan kalkmasını önlemek için, bunlardan bir kısmı üretilmek üzere koruma altına alınır. Bu amaçla belirlenmiş ve koruma altına alınmış nadir bitkisel ve hayvansal canlılara “gen rezervleri” denir.

3.287 Geofit

28

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Elverişsiz yetişme ortamı koşulları (mevsimlerin kurak ya da soğuk dönemleri) nedeniyle yılın büyük bir kısmını toprak altında soğan, rizom, ya da yumru şeklinde geçiren bitkiler.

3.288 Gösterge bitkiler Bir yaşam mekanında bulunuşları veya ortadan kayboluşlarıyla söz konusu yaşam mekanının belirli ekolojik karakteristiklerini gösteren bitkilerdir. Bkn. indikatör bitkiler.

3.289 Granit Kuvars, feldispat ve mikadan oluşan türlü renkte çok sert bir taş.

3.290 Gündem 21 1990’lı yıllardan 2000’li yıllara kadar uzanan dönemde ve daha sonraki dönemlerde, çevre ve ekonomiyi etkileyen alanlarda, hükümetlerin, kalkınma kuruluşlarının, Birleşmiş Milletler kuruluşlarının ve bağımsız sektörlerin yapması gereken faaliyetleri tanımlayan bir eylem planıdır.

3.291 Gürültü İnsan sağlığını ve rahatını etkileyen, hoşa gitmeyen, rahatsız edici seslerdir. Gürültünün şiddeti desibel (dB) birimiyle ölçülür. Gürültü insanlarda fiziksel, fizyolojik ve psikolojik rahatsızlıklara neden olur.

3.292 Gymnospermae Açık tohumlu bitkilere verilen genel addır. Gymnospermae’ler iğne yapraklı ve odunsudurlar.

3.293 Habitat (Yaşam Çevresi) Bir canlının, bir türün içinde yaşadığı karakteristik mekan ve ortam. Canlıların doğal olarak yaşadığı özel mekanı niteleyen bir terimdir. Canlıların yerleşim ve işlev yerini niteleyen bir terim olarak da kullanılmaktadır.

3.294 Habitüs Bitkilerin ölçü, biçim, renk, doku gibi özellikleriyle ortaya koydukları dış görünüştür.

3.295 Haliç Geniş ırmakların gel-git olaylarından etkilenen ağız kısmı. Nehir ağzının genişleyerek deniz ekosistemlerine dönüştüğü sulak alandır.

3.296 Halofit Bitkiler (Halofitik) İçerisinde NaCl, NaSO4, CaSO4, MgCO3, NaCO3 gibi çeşitli tuzların bulunduğu topraklarda yaşayabilen ve belirli bir dereceye kadar tuz konsantrasyonuna dayanabilen tuzcul bitkilerdir.

3.297 Hava Kirliliği Atmosferde toz, gaz, duman, koku, su buharı şeklinde bulunabilecek olan kirleticilerin insan ve diğer canlılar ile eşyaya zarar verici miktarda yükselmesi.

29

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.298 Havza Kollarıyla birlikte akarsuların ya da göllerin suyunu topladığı alan.

3.299 Herbarium Cansız bitki örneklerinin saklandığı yer.

3.300 Herbisit Bitkileri olumsuz etkileyen kimyasal maddeler. Herdem Yeşil Bitkiler: Yeni yapraklar oluştuktan sonra eski yapraklarını döken, bu nedenle sürekli yaprak taşıyan bitkiler.

3.301 Heterojen Ayrı cinsten, homojen karşıtı. 3.302

Heterotrof

Gereksinim duydukları enerjiyi doğada bulan; herhangi bir işlem yapmadan oluşumlarını organik maddelerden sağlayan; tüketici, ya da ikincil üretici olarak anılan canlılar (hayvanlar).

3.303 Hidrosfer Yeryüzündeki sulara ait ekosistemler.

3.304 Hidroelektrik Santraller Elektrik enerjisinin, akarsu kaynaklarından yararlanılarak elde edilmesine yönelik teknik ve teknolojilerle kurulan ve işletilen santraller. 3.305

Hidroloji

Su bilimidir. Suyun hidrosfer ve atmosferde bulunma oranları ile bütün özelliklerini içeren geniş bir uygulama alanına sahiptir.

3.306 Hidrolojik Döngü Gezegende katı, sıvı ve gaz halinde bulunan suyun yeryüzü ile atmosfer arasındaki sürekli dönüşümüdür.

3.307 Hidrosfer Yeryüzünün okyanuslar, göller ve ırmaklar gibi sudan oluşan bölümü.

3.308 Higrofitik Sucul habitatlarda yetişen bitkiler

3.309 Humid iklim tipi Yağış miktarının buharlaşmadan fazla olduğu bölgelerin iklimi.

3.310 Humus 30

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Organik maddelerin doku özelliklerini yitirecek şekilde fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğramış halidir. Genellikle koyu renkli ve kolloidal boyutlardadır. Humuslaşma bu sürecin adıdır. 3.311

Hydrophyt

Köklü, vejetatif kısmı su içinde ya da suda yüzen bitkiler.

3.312 Irk Bir tür grubu içinde, örneğin populasyonda, genetik bakımdan fizyografik ve morfolojik karakteristikler itibariyle belirli farklar gösteren bireylerin oluşturduğu gruplardır (Bu deyim “ekotip” ile aynı anlamda kullanılmaktadır).

3.313 In-Sıtu (Yerinde) Koruma Korunması gerekli görülen türlerin, doğal olarak bulundukları ortamları ile birlikte korunması.

3.314 IUCN (Dünya Koruma Birliği) 1948 yılında Dünya’nın ilk uluslar arası doğa koruma organizasyonu olarak UNESCO ve Fransa Hükümeti tarafından kurulan IUCN’nin hedefi; doğanın çeşitliliğini ve bütünlüğünü korumak, doğal kaynakların eşit ve ekolojik sürdürülebilir kullanımını sağlamak için dünya üzerindeki tüm toplumları etkilemek, cesaretlendirmek ve desteklemektir.

3.315 İç Sular Denizler ve okyanuslar dışında, Yeryüzü’ndeki bütün su kaynaklarıdır.

3.316 İfraz Tek parsel halindeki taşınmaz malın, teknik yöntemlere göre belli parsellere bölünmesi, arazinin parçalara ayrılmasıdır.

3.317 İkincil Kirleticiler Doğrudan yayılmayan, ancak çeşitli kimyasal reaksiyonlarla havada, suda ve toprakta oluşan kirleticilerdir.

3.318 İklim Yeryüzü’nün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen hava koşullarının ortalama durumudur.

3.319 İklim Değişikliği Sanayi devriminin başlaması ile birlikte fosil yakıt kullanım temeline dayanan sanayileşme süreci ve arazi kullanımındaki değişiklikler gibi insan etkileri sonucunda, atmosferde bulunan başta CO2 olmak üzere sera gazı konsantrasyonları artmaktadır. Artan sera gazı konsantrasyonları nedeniyle uzaya yansıması gerekli olan ışınların önemli bir kısmı Dünya’da tutulmaktadır. Böylece oldukça hassas bir dengeye sahip olan iklim değişmekte ve küresel iklim değişikliği sorunu oluşmaktadır.

3.320 İmar Planı (Düzentasar, Ana Düzentasar)

31

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

1985 yılında “yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaşmaların plan, fen, sağlık ve çevre şartlarına uygun olarak yapılmasını sağlamak amacıyla” yürürlüğe giren 3194 sayılı İmar Kanunun, 5. maddesiyle iki imar planının yapılması gereği gündeme gelmiştir. Nazım İmar Planı: “…varsa bölge veya çevre düzeni planlarına uygun olarak halihazır haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazilerin genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını gerektiğinde yapı yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyükleri ile ilkelerini, ulaşım sistemlerini ve sorunlarının çözümü gibi hususları göstermek ve uygulama ve imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere düzenlenen; detaylı bir raporla açıklanan ve raporu ile bütün olan plandır.” Uygulama İmar Planı: “Tasdikli halihazır haritalar üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak nazım imar planı esaslarına göre çizilen ve çeşitli bölgelerin yapı adalarını, bunların yoğunluk ve düzenini, yolları ve uygulama için gerekli imar uygulama programlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile gösteren plandır.”

3.321 İmisyon (İmmisyon-hava kirleticiler) Özellikle hava kirliliği meydana getiren koku, sıcaklık, radyasyonu ve benzerlerinin canlılar üzerinde meydana getirdiği zararlı etkiler.

3.322 İnorganik Hidrojen ve karbon içermeyen kimyasal bileşikler.

3.323 İnsan çevrebilimi (İnsan Ekolojisi) İnsanların, birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı.

3.324 İntersepsiyon Bitki örtüsünün toprak üstü kısımlarında tutularak toprağa ulaşamadan buharlaşma yoluyla yeniden atmosfere dönen yağış miktarıdır.

3.325 İnverziyon Atmosferik özelliklerin yüksekliğe bağlı olarak artan ya da eksilen değerlerinde görülen sapmalardır.

3.326 İyonosfer Atmosferin yer yüzeyinden 80 km. ve daha yukarıdaki tabakaları.

3.327 İzdüşüm İzdüşüm düzlemi denilen bir düzlem üzerinde, kimi geometrik kurallara uyularak, bir cismin çizim yoluyla gösterilmesi.

3.328 İzobar Atmosferik basıncın eşit değerde olan doğruları.

3.329 İzoterm Eşit sıcaklık değerlerini birleştiren doğrular. 32

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.330 Jeodezi Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün alanını veya uzaklıkları ölçme bilimi

3.331 Jeoloji Yer bilimi.

3.331 Jeolojik harita Kaya oluşumları ile fay hatları gibi diğer fiziksel özelliklerin dağılımlarını ve aralarındaki ilişkileri gösteren harita.

3.332 Jeoteknik harita Yeryüzünün durumunu, üst tabakalardan, madenlerden ve doğal oluşlardan faydalanma olanağını belirten harita

3.333 Jeotermal Enerji Yer kabuğunun çeşitli derinliklerinde etkili olan basınç altındaki sıcak su, buhar veya sıcak kuru kayaçların içindeki ısı enerjisidir.

3.334 Jips Alçı taşı.

3.334 Kalkınma Planları Ülke, bölge ve/veya daha küçük ölçeklerde ekonomik, toplumsal, kültürel ve çevresel iyileştirmelerin ve bu amaçla kullanılabilecek kaynakların verimli kullanılmasını sağlamak amacıyla izlenecek politika ve stratejilere uygun olarak belirli dönemler için hazırlanan, kalkındırma faaliyetlerinin konularına, kapsamlarına, zamanlarına, yerlerine, kaynaklarına, ilgili kurum ve kuruluşlarına açıklık getiren belgelerdir.

3.335 Kameriye Gölgeleme veya mekan oluşturma amacıyla yapılan, genellikle sivri çatılı, giriş hariç kısmen çevrelenmiş kafes görünümlü elemanlar.

3.336 Kapalılık Herhangi bir ormanda ya da ağaçlıklı alanda, ağaçların tepe taçlarının toprak yüzeyini örtme oranıdır. Tam kapalılık, ağaçların tepe taçlarının birbirinin içine girecek biçimde sık olması,; kapalı, ağaçların tepe taçlarının birbirine değebilecek durumda olması; gevşek, ağaçların tepe taçlarının, aralarına bir ağaç giremeyecek kadar birbirine uzak olması; çok gevşek, ağaçların tepe taçlarının, aralarına bir ağaç girebilecek kadar birbirine uzak olması ve boşluklu da ağaçların tepe taçlarının, aralarına birkaç ağaç girebilecek kadar birbirine uzak olması anlamına gelmektedir.

3.337 Kapalı Akifer Kaya katmanları arasında sıkışıp kalmış yer altı suyu.

33

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.338 Karbon Döngüsü Karbon atomlarının fiziksel, jeolojik, kimyasal ve diğer süreçler sonucunda atmosfer, okyanuslar, yeryüzü vb. arasındaki dolaşımı.

3.339 Kararlı Sistemler Girdileri ve çıktıları dengelenmiş olan sistemlerdir.

3.340 Karayolu Peyzaj Planlaması Yol boyunca sürücü ve/veya yolculara doğal, kültürel ve tarihi özellik ve güzellikleri belirli bir perspektif içerisinde sunma olanağı sağlayan bir peyzaj düzenlemesi ve yeşillendirme sisteminin uygulanmasıdır.

3.341 Katı Atık Ürünlerin işlenmesi ve tüketilmesi sırasında birincil amaçlarla kullanılmayacağı düşünülen maddelerdir.

3.342 Katı Atık Yönetimi Katı atıkların toplanması, işlenmesi, tasfiyesi ve yeniden işlenerek kullanılması için gereken planlamaların tamamı.

3.343 Kaynak Analizi Tasarım ya da planlamalar için yapılan bilgi toplama, değerlendirme ve sentez anlamındaki çalışmalar.

3.344 Kaynak koruma Yenilenebilir doğal kaynakların devamlılıklarını tehlikeye düşürmeden, sürekli olarak ve optimum düzeyde yararlanılabilecek şekilde işletilmesi çabalarını niteleyen terimdir.

3.345 Keçiyolu Taşıt geçmesine elverişli olmayan , genellikle yüksek ve engebeli yerlerdeki, ancak bir kişinin kolayca geçebileceği dağ yolu.

3.346 Kemosentez Kendi besinini kendi üreten ototrof canlıların, güneş ışınlarından yararlanmadan inorganik bileşikleri kimyasal olarak okside ederek sentezleme süreci. Örneğin metan bakterilerinin, bataklık gazını, metan ve karbondioksit olarak ayrıştırması süreci.

3.347 Kent Sürekli toplumsal gelişme içinde bulunan ve toplumun, yerleşme, barınma, gidiş-geliş, çalışma, dinlenme, eğlenme gibi gereksinimlerinin karşılandığı, pek az kimsenin tarımsal uğraşılarda bulunduğu, köylere bakarak nüfus yönünden daha yoğun olan ve küçük komşuluk birimlerinden oluşan yerleşme birimi.

3.348 Kent bilim Kentlerin değişmesine, büyümesine, gelişmesine ve düzenlenmesine yön veren bilim ve sanat dalı.

34

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.349 Kent dokusu Bir kentin ana yollar ve ikincil yollarla bölünmüş, oturma, çalışma, ticaret, dinlenme yerlerini kapsayan birimlerinden oluşan alan kullanım biçimi.

3.350 Kent ekolojisi Yoğun nüfusa sahip kentsel yaşam ortamlarında, antropojen etkilerle az veya çok değiştirilmiş bulunan abiyotik ve teknik varlıklar ile bütün canlılar arasındaki karşılıklı etki ve ilişkileri konu alan ekoloji dalıdır.

3.351 Kent Planlaması Kentsel yerleşmelerin altyapı yatırımlarının, toplu kullanım alanlarının, konut, dinlenme, spor, iş ve eğitim gibi işlevlerin görülebileceği ortamların, tesislerin niteliğinin, niceliğinin ve yersel konumunun dinamik ve çok boyutlu yaklaşımlarla belirlenmesine ve yönlendirilmesine yönelik planlama çalışmalarıdır.

3.352 Kent tasarıcısı, şehir plancısı Kent ve tasarım bilimleri öğrenimi yapmış ve bu alanda uzmanlaşmış kimse.

3.353 Kentsel altyapı Bir kentin, işlevlerini yerine getirebilmesi için gereksinme duyulan su, elektrik havagazı, kanalizasyon, telefon, kaldırım vb. kentsel donanımların tümü.

3.354 Kesit Bir binanın, objenin ya da planın enine ya da boyuna dikey olarak kesildiği düşünülerek; yapıyla ilgili gerekli bilgileri vermek üzere yapılan çizim.

3.355 Kırmızı Listeler (Kırmızı Veri Kitabı) Geleceği, çeşitli nedenlerle tehlike altında olan, ender bulunan bitki ve hayvan türlerinin IUCN’in tehlike sınıflarına göre sıralandığı listelerdir.

3.356 Kırsal alan Üretim etkinlikleri tarıma dayalı olan kırsal nüfusun yaşadığı ve çalıştığı alan.

3.357 Kırsal Çevre Temel unsurları arasında kırsal yerleşmelerin (kasaba, belde, köy, mezra, mahalle vb.) yanı sıra, tarım arazilerinin, bozkırların, ormanların, yaylaların, çayır ve meraların bulunduğu alanlardır.

3.358 Kırsal Peyzaj İnsanın doğa içinde, kentsel amaçları dışındaki çeşitli uğraşlarını sürdürdüğü çevrenin genel görünümü.

3.359 Kırsal Peyzaj Planlaması Doğal çevrenin potansiyeli ile toplumun istekleri arasında bir denge kurmak için çaba gösteren bilim disiplini.

3.360 Kıyı 35

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Denizlerin, yapay ve doğal göllerin kıyı çizgisi boyunca uzanan kara parçası.

3.361 Kıyı çizgisi Deniz, göl ve akarsularda, herhangi bir anda suyun kara parçasına değdiği noktaların birleştirilmesinden oluşan ve hava olaylarına göre değişen doğal çizgi.

3.362 Kıyı Kenar Çizgisi Deniz, doğal göl ve akarsularda, kıyı çizgisinden sonraki kara yönünde su hareketlerinin oluşturduğu kumluk, çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri alanların doğal sınırı.

3.363 Kıyı kuşağı Deniz, göl ve akarsuların, kıyı çizgisi boyunca uzanan, bu çizgi ile, o çizgi son bulduktan sonra da varlığını sürdüren , kıyı devinimlerinin oluşturduğu kumluk, çakıllık, taşlık, kayalık, sazlık, bataklık alanın kara yönündeki doğal sınırı arasında kalan, devletin kullanım ve egemenliğinde olup toplumun yararlanmasına açık alan.

3.364 Kil Esası alüminyum silikatı olan, geçirimsiz, ince taneli bir toprak.

3.365 Kimyasal Kirlilik Gaz, katı yada sıvı haldeki kimyasal maddelerin etkisiyle havada, suda ve toprakta oluşan kirlilik.

3.366 Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) Bir su örneğindeki organik ve oksitlenebilir inorganik bileşikler için gerekli olabilecek oksijen miktarını belirleyen, suyun kalitesi ile ilgili bir göstergedir.

3.367 Kiriş Yatay taşıyıcı eleman.

3.368 Kirletici Doğal dengeyi bozabilecek konsantrasyonda, canlılar için tehlike yaratabilecek dozda, her türlü katı, sıvı ve gaz halindeki maddeler.

3.369 Kirlilik Çevrenin insan, bitki ve hayvan yaşamı açısından tehlikeli veya potansiyel tehlikeli olacak şekilde kirlenmesi; hemen bozulup dağılmayan her türlü katı, sıvı veya gazların; hava, toprak ve sularda tespit edilmiş azami standartların üzerinde bir konsantrasyon miktarı bırakması sonucu, doğal ve yapay çevrenin zamanla tahribata uğraması.

3.370 Klimaks Belirli bir alanda yaşayıp gelişen bitki ve hayvan topluluklarının erişmiş olduğu ekolojik süksesyonun en son aşaması veya en yüksek noktasıdır. 36

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

•

Klimatik Klimaks: İklimsel etkiler sonucu şekillenmiş klimaks.

•

Edafik Klimaks: Toprak özelliklerine bağlı olarak şekillenmiş klimaks.

•

Topoğrafik (Reliyef) Klimaks: Yeryüzü şekillerine bağlı olarak şekillenmiş klimaks.

•

Biyotik Klimaks: Canlıların etkisi ile şekillenmiş klimaks.

3.371 Klon Bir ana bitkiden vejetatif yolla elde edilen bir grup bitki.

3.372 Klorofil Oksijen üretmek içim ışığı ve karbon dioksiti kullanan, bitkilerde bulunan renk maddesi.

3.373 Kompost Organik kaynaklı katı atıkların oksijenli ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir.

3.374 Kompostlama Katı atık ve çamur gibi organik maddeleri, aneorobik çürütme yoluyla bir çeşit gübreye dönüştürme işlemi.

3.375 Komunite Belli bir bölgede yaşayan çeşitli türlere ait bireylerin oluşturduğu topluluk.

3.376 Korozyon Bazı maddelerin kimyasal yoldan, malzemeyi tahrip etmeleri olayına verilen genel ad. Örneğin paslanma bir korozyondur.

3.377 Koru ormanı Tohumdan doğal gençleşme ya da fidan dikimi yoluyla oluşmuş orman.

3.378 Kot Bir noktanın, esas olarak alınan yatay düzlemden yüksekliği ve bu yüksekliği gösteren rakam veya projelerde boyutları göstermek için ölçü çizgileri üzerine yazılan rakam, ölçü rakamı.

3.379 Kroki Görülen ya da tasarlanan bir şeyi not eder mahiyette olan ve detay göstermeyen resimlere denir.

3.380 Kserofit Bitkiler Kurak sayılabilecek şartlarda doğal olarak yetişebilen ve kurakçıl olarak da adlandırılan bitkilerdir.

3.381 Kseromorf Bitkiler Morfolojik yapıları nedeniyle kurak koşullara uyum sağlamış olan bitkilerdir.

3.382 Kullanma Suyu 37

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Aşırı mineral yada tuz yoğunluğu taşımayan, insan, hayvan ya da bakterilerle ilgili zararlı madde birikimi içermeyen, insanların tüketimine elverişli su.

3.383 Kumul İçerisinde humus veya kil gibi bağlayıcı maddeleri az olan ve rüzgarın etkisi ile taşınabilen kum tepelerinde denir. Kumullar rüzgar yönünde hareket ederek tepeler oluştururlar. Kumullar oluşumlarına göre ikiye ayrılırlar. Kıyı Kumulları: Nehirlerin denize açıldığı yerlerde, suların getirdiği kumlar, denizdeki dalga hareketleri ile kıyıya yığılır. Üst yüzeyi çok çabuk kuruyan kumlar, denizden gelen rüzgarın etkisiyle, karaya doğru sürüklenir. Bu şekilde oluşan kumullara kıyı kumulları denir. Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin Akdeniz’e döküldüğü yerde, oluşan Akyatan kumulları veya Göksu nehrinin ağzındaki Göksu Deltası kıyı kumulu örnek olarak verilebilir. Kara Kumulları: Kumların yoğun olarak bulunduğu herhangi bir alanda, üst düzeydeki gevşek ve kuru haldeki kumlar hareket ederek yer değiştirirler. Eğer rüzgarın önüne, herhangi bir engel çıkarsa, rüzgarın hareketi değişir ve engelin kenarında rüzgarın hızı daha da artar. Bu durumda engelin kenarında rüzgar etkisiyle sürüklenir ve rüzgar yönüne göre engelin arkasında toplanırlar. Eğer birden fazla engel varsa bu engeller arasında kanallar oluşur. Kumların bu şekilde yığılması engel kum içerisinde gömülünceye kadar devam eder. Eğer bu engel bitki ise, rüzgarın bitkinin içerisinden hızını kaybederek geçeceğinden kumlar bitkinin etrafına yığılır. Ama bitki tamamen kum içerisine gömülmez. Örnek olarak eski göl yatağının kurumasıyla oluşan Konya Karapınar kumul alanı verilebilir.

3.384 Kuşbakışı Objenin, eşyanın yüksek bir bakış noktasından görünüşü.

3.385 Kültür Bitkileri Tarım ve ormancılıkta insan emeğiyle yetiştirilmiş bitkilerdir.

3.386 Kültür varlığı Değişik uygarlıkların sanat anlayışı, bilim ve teknik düzeyi, sosyal yaşamı hakkında somut veriler sağlayan ve korunmalarında kamu yararı görülen eşya ve yapıtlardır.

3.387 Kültürel Alan Tamamen insan kontrolü altında olan ve yapısı insan etkisiyle oluşan alanlar.

3.388 Kültürel peyzaj Doğadaki varlıkların veya objelerin insan eliyle değişmiş, oluşturulmuş ve hareketlenmiş olduğu yerlerin oluşturduğu peyzaj.

3.389 Küpeşte Korkulukların üzerine boydan boya yerleştirilen ahşap, metal ya da plastik parça.

3.390 Lagün Deniz ve göl kıyılarında dalgaların sürüklediği kum, toprak, çakıl vb. madde birikintilerinin arkasında oluşan gölcükler. 38

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.391 Leke plan 1- Kentlerin imar planlarında çeşitli işlevler için ayrılmış alanları gösteren, özel renklerle belirtilmiş yerlerin her biri. 2- Fiziksel planlama çalışmalarında, çeşitli işlevlerin alan üzerinde dağılımını ölçeksiz olarak, değişik renk ya da şekillerle gösteren plan, diyagram.

3.392 Liken Bazı alg (yeşil ya da mavi) ve mantar türlerinin bir araya gelmesiyle oluşan ve fizyolojik ve morfolojik yönden bütünlük içinde bulunan topluluklardır. Bu topluluklarda algler, mantarlara organik maddeleri sağlarken; mantarlar da alglere, miselleri aracılığıyla topladıkları su ve mineral maddeleri sağlamaktadır.

3.393 Limnoloji Tatlı su göllerinin yapısal özelliklerini, barındırdıkları canlıları inceleyen bilim dalı.

3.394 Litosfer Genellikle yer yüzeyinden yaklaşık 80 km. derinliğe kadar uzanan bölge.

3.395 Longoz Subasar orman.

3.396 Lokal iklim, mikro klima Bir yetişme ortamında, etkinliği çok dar bir şeritten çok geniş alanlara kadar değişebilen, önemli derecede tekdüzeliği ile karakterize edilen iklim üzerinde etkili olan fiziksel faktörlerin farklı olması nedeniyle, içinde bulunduğu makro iklimden farklılık gösteren özel iklimdir.

3.397 MAB UNESCO’nun İnsan ve Biyosfer programı.

3.398 Maket Yapının var olan ya da tasarlanan biçimini gösteren küçük ölçekte, üç boyutlu örneği, model.

3.399 Maki Akdeniz iklim kuşağında sığ topraklar üzerinde yetişen kısa boylu, herdem yeşil, sert yapraklı ve kurağa dayanıklı odunsu türlerin oluşturduğu mozaik görünümlü bir vejetasyon tipidir.

3.400 Makroiklim Büyük ölçekte (kıtasal) hüküm süren iklimin alt dalı.

3.401 Makta Ormancılık çalışmalarının yapıldığı (orman gençleştirme, başta ağaç kesme olmak üzere orman ürünleri hasadı vb) belirli genişlikteki orman alanları.

3.402 Malçlama 39

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Toprağı erozyondan koruması, sıcaklık ve nem gibi mikro ortam özelliklerini üzerinde yetişen bitkilere daha elverişli hale getirmesi amacıyla doğal veya sentetik kökenli materyallerin toprak yüzeyine yerleştirilmesidir.

3.403 Mangrov Tropikal ve astropikal iklimlerin, açık deniz etkisinden uzak kıyılarında, sahil boyunca rastlanan tipik bir bitki oluşumudur.

3.404 Marn Kille karışık kireçli toprak veya taş.

3.405 Mera Hayvan beslenmesi yönünden üzerinde yararlı otsu bitkiler bulunan ve eskiden beri hayvan otlatması amacıyla kullanılmak üzere ayrılmış araziler.

3.406 Mercan Resifleri Yıllık su sıcaklığı ortalaması 20 0C’nin üzerinde bulunan tropikal bölgelerin kıta sahanlığı üzerinde kalkerli bitkisel ve hayvansal organizmaların gelişip yığılması sonucu oluşan yapıya denir.

3.407 Mesçere Çeşitli özellikleri (tür bileşimi, tabakalılık, yaşlılık, gelişme vb.) yönünden homojen yapıya sahip olan ancak; bu özellikleri nedeniyle farklı ekolojik şartlara yol açarak çevresinden ayrılan ağaçlıklı alanlar, orman parçaları. Ormanda tür karışımı, gelişimi, yaşı

ve genel görünümü bakımından çevredeki

orman

parçalarından ayrıcalık gösteren, tipik bir lokal iklim oluşturacak kadar genişlikte orman parçalarıdır.

3.408 Metabolizma Canlı varlıkların bünyelerinde madde alımı, ayrıştırılması, organik madde üretimi, maddelerin dışarı atılması sürecinde meydana gelen fiziksel ve kimyasal olaylar.

3.409 Meteoroloji Atmosfer bilimi olarak tanımlanmakta ve atmosferin fiziksel ve kimyasal özellikleri ile atmosfer içinde oluşan bütün olayların zaman ve mekan boyutlarında incelendiği bir yerbilim dalı.

3.410 Metraj Bir düzen içerisinde yer alan her türlü canlı ya da cansız malzemenin miktarını hesap etme işlemidir.

3.411 Metropol Belli bir büyüklüğe ulaşmış, örneğin nüfusu bir milyonu aşmış ve bir bölgenin en önemli şehri olarak nitelenebilen yerleşme.

3.412 Mevzii imar planı

40

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Nazım imar planı bulunmayan kent ve kasabalarda beliren gecekondu iyileştirme ve önleme bölgelerini kentin genel düzenine bağlayan ya da kentin küçük bir bölümünü düzenlemek amacıyla oluşturulup toprak kullanımını belirleyen imar planı.

3.413 Meydan Halkın toplandığı, çoğu binalarla çevrili, düz, açık ve geniş yer; alan.

3.414 Mıcır Kırma taş.

3.415 Mikorriza Bazı bitkilerin kökleriyle mantarların ortak yaşamasıdır.

3.416 Mikroiklim (Mikroklima) Nispeten daha dar alanlarda geçerli olan ve içinde bulunduğu genel iklim koşullarından farklı özellikler gösteren iklim koşulları.

3.417 Mikroorganizma Biyolojik işleme tabi tutma süreçlerinde aktif etki maddesi işlevi gören ya da indirgeme faaliyetine katkıda bulunup, sıvı atıklarda bulunan mikroskobik bitkiler ya da hayvanlar.

3.418 Milli Park (Ulusal Park) Bilimsel ve estetik bakımdan ulusal ve uluslar arası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarıdır.

3.419 Modifikasyon Tüm canlılar çevresel faktörlerin etkisiyle belirli sınırlar içinde değişim gösterirler. Kalıtsal olmayan bu değişimlere modifikasyon denir.

3.420 Moloz taşı Taş ocağında kırıldığı gibi çıkan muntazam olmayan taşlardır.

3.421 Monokültür Aynı tarım alanında sürekli olarak, az sayıda aynı bitki türü ile yapılan tarım ya da ormancılık uygulamaları, monokültür yapıların ortaya çıkması. Tek bir ürün yetiştirilmesi.

3.422 Morfoloji Canlıların dış biçimlerinin incelenmesi; şekil bilgisi, şekil bilim.

3.423 Muhafaza Ormanı “Arazi kayması ve yağmurlarla yıkanma tehlikesine maruz olan yerlerdeki ormanlarla meskun mahallerin havasını, şose ve demiryollarını toz ve kum fırtınalarına karşı muhafaza eden ve nehir yataklarının

41

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

dolmasının önüne geçen veya ülke müdafaası için zaruri görülen devlet ormanları veya maki ve fundalıklarla örtülü yerler daimi olarak; tahrip edilmiş veya yangın görmüş devlet ormanları da istihsal ormanı haline gelinceye kadar….” muhafaza ormanı sayılmaktadır.

3.424 Mutasyon Bir genin ya da kromozomun yapısındaki aktarılabilir değişim. Canlıların kalıtım özelliklerinde kısa sürede kendiliğinden meydana gelen değişim.

3.425 Mutlak Nem Atmosferde birim hacim içinde bulunan su buharının kütlesidir. Birimi gr./m3 olarak ifade edilir.

3.426 Mücavir alan İmar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrol ve sorumluluğu altına verilmiş, belediye sınırları dışındaki alanlardır.

3.427 Nadas Tarım amaçlı kullanılan fakir toprakların işlenmiş halde 1-3 yıl üretim yapılmadan bekletilmesidir. Bu yolla toprakta humus oluşumu ve azot mineralizasyonu sağlanmış olur.

3.428 Nadir Az. Sayıları daha da azalacak olursa, varlıkları tehlike altına girecek türleri ifade etmek için kullanılır.

3.429 Nazım imar planı: 3.430 Nazım planı Bir kentin haritaları üzerine çizilen ve arazi parçalarının kullanılış biçimleri ile başlıca bölge tiplerini belirten, yani kentin gelecekte alacağı biçimi gösteren plan.

3.431 Nihai Örtü Usulüne ve sağlık kurallarına uygun olarak düzenlenmiş bir katı atık dökme alanı üstüne atılan toprak örtüsü.

3.432 Nispi Nem Havada birim hacim içindeki su buharı kütlesinin, aynı hacim ve sıcaklık şartlarında doymuş su buharı kütlesine oranıdır.

3.433 Niş Genel olarak herhangi bir canlı türünün her anlamda uyum sağladığı ve varlığını sağlıklı biçimde sürdürebildiği canlı ve cansız ortam bütünlüğü. Herhangi bir canlı varlığın yaşamını sürdürebilmesi için gereksinim duyduğu ekolojik şartların tamamıdır. Doğada organizmanın yaşayıp, üreyebilmesi için gerekli olan tüm koşullara sahip olan yer niştir.

3.434 Nüfus dağılımı Nüfusun bir ülke içinde anakentler, bölgeler ve daha küçük yerleşme birimleri arasında bölünüşü. 42

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.435 Nüfus Dinamiği Doğum, ölüm ve göç olayları sonucunda nüfus içinde gerçekleşen sayısal ve yapısal değişim süreci.

3.436 Nüfus İndeksi Dolaylı araçlarla gerçekleştirilen, bir nüfusun büyüklüğü ya da diğer özellikleriyle ilgili tahmin.

3.437 Nüfus Özellikleri Yaş dağlımı, mekân dağılımı, gelir modelleri, hane halkı oluşumu ve büyüklüğü konusunda bilgi gibi, planlama açısından gerekli bir topluluğun nüfus yapısıyla ilgili olgular.

3.438 Nüfus Projeksiyonu Geçmiş eğimlerin süreceği varsayımına dayanan, gelecekteki nüfusla ilgili öngörü.

3.439 Nüfus yoğunluğu Bir ülkede, bir bölgede yada bir anakentte, genellikle 1 km2 ye düşen nüfus sayısı.

3.440 Nükleer Enerji Özellikle elektrik üretimi için nükleer fizyon ya da füzyon ile oluşturulan enerji.

3.441 Odunsu Bitkiler Gövdesi ve dalları odun özelliğine sahip olan çalı, ağaçcık ve ağaçlar. Ağaçlar, çalılar, sarmaşıklar odun dokularına sahip bitkilerdir ve odunsu bitkiler olarak anılırlar.

3.442 Oligotrofik Göller Ayırt edici özellikleri düşük besin düzeyi, derin sulardaki büyük miktarlarda çözünmüş oksijen, duru soğuk su ve sınırlı bitki yaşamı olan göller.

3.443 Optimal Koşullar Bir ekosistemde bir canlıya ya da bir populasyona, sıcaklık, su varlığı, ışık ve toprak koşulları yönünden yüksek yaşam aktivitesi sağlayan koşullardır.

3.444 Organik Madde Karbon, karbon bağı içeren bileşiklerdir.

3.445 Orijin Bir ağaç türünün veya yetişme ortamı ırkının bölgesel veya yerel kaynağıdır.

3.446 Orman Belirli özelliklere sahip yetişme ortamlarında var olan, ana öğeleri ağaç ve ağaççıklar olmak üzere, diğer bitkisel, hayvansal ve mineral öğelerden oluşan, bu öğeler arasında karşılıklı etkileri ve kendine özgü yaşama beraberliği olan bir doğal varlık, bir ekosistemdir.

43

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.447 Orman köyü Ormanlık alanın bitişiğinde bulunan ve genellikle hayvancılık ve orman ürünleriyle geçinen köy türü.

3.448 Orman Ölü Örtüsü Orman toprağı üzerine düşmüş, çeşitli ayrışma aşamalarında bulunan yaprak, kabuk, dal parçaları, tohum vb. gibi organik maddelerden oluşan organik maddelerdir.

3.449 Ornitoloji Kuşları inceleyen bilim dalı.

3.450 Ormansızlaşma Orman ekosisteminin herhangi bir nedenden dolayı ortadan kalkması ya da azalma sürecinde bulunması durumudur.

3.451 Orman Sınırı Orman ekosistemlerinin doğal olarak var olabilmesi ve varlığını sürdürebilmesi için gerekli ekolojik şartların bulunmadığı ortamlara geçiş kuşağı.

3.452 Ortak Geleceğimiz Birleşmiş Milletler tarafından 1983 yılında dönemin Norveç Başbakanı Gro Harlem Bruntland başkanlığında kurulmuş olan “Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nun” 1987 yılında yayınladığı raporudur.

3.453 Oşinografi Okyanusların ve denizlerin bütün yönleriyle bilimsel yönden incelenmesi ve araştırılması.

3.454 Otlatma Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların çayır ve meralarda besletilmesidir.

3.455 Otobur Beslenmelerini bitkilerle gerçekleştiren canlılar.

3.456 Ototrof Şeker, nişasta, protein, yağ ve vitamin gibi moleküler yapı oluşturmak için güneş enerjisini tutarak ve kimyasal enerjiye dönüştürerek kendi besinini üreten, kendi kendine beslenen canlılar; fotosentetik bitkiler.

3.457 Otsu bitki Gövdeleri odunlaşmayan bitkilerdir. 3.458

Ozon (O3)

Ozon basit yapıdaki bir moleküldür. Üç oksijen atomunun bağlanmasından oluşur. Kimyasal olarak çok aktif olan mavimsi bir renge sahiptir. Yere yakın seviyelerde miktarı az olan ozon gazı, eğer miktar bakımından

44

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

artış gösterirse, diğer moleküllerle birleşerek hayatı tahrip eden bir özellik kazanır. Atmosferin üst katmanlarında, stratosfer tabakasında ozon gazının tamamının %90’ı bulunmaktadır.

3.459 Ozon Tabakası Yerkürenin yaklaşık 25 km üstünde bulunan, zararlı morötesi radyasyonu süzen, ozon içeren üst atmosfer katmanı.

3.460 Ozonosfer Yeryüzünün 20-50 km üzerindeki ozon içeren atmosfer katmanı.

3.461 Ölçek Bir harita veya çizimde görülen uzunluklarla, bunların imlediği gerçek uzunluklar arasındaki oran.

3.462 Ölçü Ölçme eylemi ya da ölçme birimi.

3.463 Ön taslak (avan proje) Bir düzenlemenin son şeklini alıp onaya sunulmadan önce, ön olur için gösterilen taslağı.

3.464 Ören Arkeolojik ve tarihsel değer taşıyan bina, kale ve kent harabelerine denir.

3.465 Ötrofikasyon Sulak alanların dip sularında oksijenin azalması ve buna karşılık besin maddelerinin artması/birikmesi olayı.

3.466 Özel Çevre Koruma Bölgesi Ülke ve dünya ölçeğinde önemli olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı alanlar ile doğal güzelliklerin ileriki nesillere ulaşmasını emniyet altına almak üzere gerekli düzenlemelerin yapıldığı alanlardır.

3.467 Paleobotanik Yeryüzünde önceki jeolojik dönemlerde yaşamış bitkileri inceleyen botanik dalı.

3.468 Paleoendemik Önceki jeolojik dönemlerden beri yeryüzünde doğal olarak bulunabilen canlılar. Örneğin Anadolu sığla ağacı (Liquidambar orientalis Miller.)

3.469 Paleontoloji Yeryüzünde önceki jeolojik dönemlerde yaşamış canlıları inceleyen bilim dalı.

3.470 Parsel Belli bir amaç için ayrılıp, sınırlanmış arazi parçası; bir adanın parçalarından her biri.

45

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.471 Pergola Gölgeleme veya mekan oluşturma amacıyla inşaa edilen açık alan mimari yapı elemanlarına verilen isim.

3.472 Perspektif Resmin iki boyutlu ortamında, üçüncü boyut derinlik yanılsaması vermek için kullanılan teknik.

3.473 Pestisitler Bitkisel ve hayvansal üretimde, ormancılıkta, ürün verimi düşüklüğüne yol açan böcekleri (insektisitler) mantarları (fungisitler) ve istenmeyen otları (herbisitler) öldürmek için kullanılan ve biyositler olarak da anılan kimyasal bileşikler.

3.474 Peyzaj Fransızca Paysage, İngilizce Landscape, Almanca Landschaft olarak tanımlanan peyzaj kelimesi Türkçe’de tek kelimeyle “manzara” ya da “görünüm” anlamına gelmektedir. Peyzajın, içeriği aynı olan bazı tanımları aşağıda verilmiştir. *Peyzaj, dış görünümüne veya gelişimine ya da yapısına göre sınırları belirlenebilen yeryüzüne ait bir mekan birimidir. *Peyzaj, bir arazi parçasının ekolojik, biyolojik, yapısal ve fonksiyonel karakteristiklerini toplu olarak ifade eden bir deyimdir. *Peyzaj, yapı ve fonksiyonlarına göre az veya çok homojen bir görünüme sahip olan yeryüzü parçasıdır. *Peyzaj, çevre içinde yer alan çeşitli karakterlerdeki doğal ve kültürel elemanların herhangi bir noktadan görüş açısı içine sığabilen bütün halindeki görünüştür. *Peyzaj, bir yerin doğal fizyonomisi içerisinde bulunan kültürel ve doğal varlıkların bütün halindeki görünüşüdür. *Peyzaj, kendine özgü ekolojik karakteristiklere sahip bir ekosistem kısmını veya çeşitli ekosistemleri içine alan bir mekan birimidir. Örneğin, kent peyzajı, tarım peyzajı, orman peyzajı, yol peyzajı, endüstri peyzajı vb. *Peyzaj, bir bakış alanı içinde doğal ve kültürel öğelerin oluşturduğu bir kompozisyon, bir sentez ürünüdür. *İnsanlar tarafından algılandığı şekliyle, karakteri doğal ve/veya insani unsurların eyleminin ve etkileşiminin sonucu olan bir alan.

3.475 Peyzaj bakım, onarımı ve iyileştirme hizmetleri Bozulan peyzajları, ekolojik ve teknik veriler temelinde restore etme, iyileştirme ve devamlılıklarının koruyarak kullanım ilkesi gözetilerek sağlanması.

3.476 Peyzaj çeşitliliği Peyzajlar arasındaki ilişkileri dikkate almaktadır: Yüzlerce hektardan başlayıp milyonlarca hektara uzanan bir alanda toplanan farklı ekosistemlerin (fiziksel çevreler, türler ve habitatlar, insan da dahil olmak üzere). desenidir.

46

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Görünümü zaman içinde doğal ve insan faktörlerinin ve bunların her ikisinin kombinasyonunun sonucunda ortaya çıkan, belirli bir süre içerisinde kişi veya toplum ile, topografya olarak tanımlanmış bir toprak parçası arasında mevcut olan sayısız ilişkinin resmî bağlamda ifadesidir.

3.477 Peyzaj Değerlendirmesi Peyzajın özellikleri ve fonksiyonları hakkında, planlama ve uygulama bakımından yararlanmak üzere yargıya varmak. 3.478

Peyzaj Düzenleme

İnsanların peyzajdan en yüksek derecede ve sürekli olarak yararlanmalarını sağlamak amacıyla peyzajın korunması, bakımı ve geliştirilmesi için gösterilen çabaların toplu ifadesi. 3.479

Peyzaj ekolojisi

Peyzaj içindeki bir ekosistem kısmının veya birçok ekosistemlerin yapı ve fonksiyonlarını coğrafik ve ekolojik görüş açısından inceleyip araştıran disiplinler arası bir bilim dalıdır.

3.480 Peyzaj Ekonomisi Bir peyzaj mekanı içinde bulunan reliyef, anakara, toprak, iklim, su, flora, fauna ve insan toplulukları gibi canlı ve cansız peyzaj elemanlarının birbirleriyle ve başka peyzaj mekanındakiler ile olan karşılıklı etki ve ilişkilerini ifade eden bir kavramdır. Bir peyzajdaki canlıların ve cansız çevrelerin birbirleriyle ve komşu ekosistemlerle olan karşılıklı ilişkilerini ve etkileşim dokusunu ifade eden bir kavramdır.

3.481 Peyzaj elemanları Bir peyzajı oluşturan bütün canlı ve cansız varlıklar.

3.482 Peyzaj gelişimi Çok yönlü, estetik ve işlevsel bir peyzajın korunması, bakımı ve düzenlenmesi için alınan uzun vadeli önlemleri kapsayan bir terimdir.

3.483 Peyzaj Harcanması (Peyzajın Tüketilmesi) Doğal ve kültürel peyzajın, örneğin tarım, orman, çayır, mera, turbalık, göl vb. ortadan kaldırılarak bunların yerine havaalanı, yol, fabrika gibi kitlesel elemanlar yapılması.

3.484 Peyzaj kalitesi hedefi Belli bir peyzaj için yetkili kamu makamları tarafından kamunun çevresinin peyzaj hatlarına ilişkin arzularının ifade edilmesi. 3.485

Peyzaj Koruma

Doğa verim gücünü sürdürmek veya yeniden kazandırmak yahut doğal verilerin yararını ve çeşitliliğini, peyzajın güzelliğini ve karakteristiklerini korumak ve devam ettirmek için alınması gerekli önlemler.

3.486 Peyzaj Koruma Bölgeleri

47

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

İnsanların dinlenmesi bakımından da önemli olan, çok yönlü yararlar sağlayan ve güzel görünümlere sahip bulunan ve gerektiğinde özel yasalarla korunan peyzaj mekanlarıdır. İnsan ve doğanın birbiri ile karşılıklı etkileşimi sonucu ortaya çıkan ve özel estetik kaliteler içeren peyzaj alanları ve/veya rekreasyonel ve turistik kullanımlar için insan tarafından yönetilen alanlar.

3.487 Peyzaj korunması Bir peyzajın önemli ve tipik hatlarının korunması ve devamı için yapılan, peyzajın doğal biçiminden ve/veya insan faaliyetinden kaynaklanan miras değerinin haklı kıldığı eylemler. 3.488

Peyzaj Mekanı

Belirli bir amaç için üzerinde durulan, değerlendirilen ve belirli kriterlere göre sınıflandırılabilen, somut bir yeryüzü kısmıdır. 3.489

Peyzaj Mimarı:

Estetik bir zevki gerçekleştirebilecek ve doğal kaynaklardan en uygun düzeyde yararlanmayı sağlayacak planlar yapan ve bunları uygulayan ekolojik ve teknik bilgilere sahip bir meslek elemanı. Doğa ve çevrenin korunması, insanın gereksinmelerini de dikkate alarak doğal kaynakların

ekonomik,

işlevsel, ekolojik ve estetik ölçülere uygun olarak planlanması, düzenlenmesi, korunması ve geliştirilmesi sağlayan konularında çalışan ekolojik ve teknik bilgilere sahip meslek elemanı.

3.490 Peyzaj Mimarlığı Ekolojik temele dayalı alan kullanımı, tasarlama ve planlama ilkelerini belirten; işlevsel, yaralı, estetik ve verimli bir yaşama ortamı yaratan bir bilim dalı. Peyzajı oluşturan doğal ve kültürel bileşenlerin ve çevrenin, korunma-kullanım dengesi gözetilerek ekolojik, ekonomik, estetik ve işlevsel ölçütlere uygun olarak planlanması, tasarımı, onarımı ve korunması konularında çalışmalar yapan bir bilim dalı. Kentsel, yarı kentsel, kırsal ve doğal alanlardaki açık ve yeşil alanlarda; doğal, kültürel, tarihi, sosyoekonomik, estetik ve ekolojik değerlerin korunarak kullanım dengesini gözetmek, planlama, tasarım, mühendislik, uygulama, bakım ve onarım, peyzaj bitkileri üretimi ve koordinasyonu, izleme ve yönetim çalışmalarını bilimsel ilkeler çerçevesinde gerçekleştirme.

3.491 Peyzaj Mühendisliği Peyzaj planlama ve tasarımı projelerinin alana uygulamaya geçilme sürecindeki; projelerin ölçülendirilmesi, arazi aplikasyonu, arazi biçimlendirme(grading), yapısal alt ve üst teknik hizmetleri(sulama, drenaj, peyzaj donatı elemanları olan; bank, aydınlatma elemanı, çöp kutusu, çocuk oyun aletleri, kameriye vb. tasarımı ve imalatı).

3.492

Peyzaj Planlama

İnsan ve çevresi arasındaki ilişkilere yönelik planlamalarda ekolojik ilkelere uyma ve dikkate alma zorunluluğu vardır. Çünkü İnsan gerçekleştirdiği her faaliyetle ekosistemi etkilemektedir. Başka bir ifadeyle insan ve fiziksel çevre ile ekosistem birbirlerini etkileyen ve sınırlayan faktörlerdir. Sağlıklı bir çevrede yaşamak için, insan istekleri ve ihtiyaçları ile ekosistemin nitelikleri eşit derecede düşünülmelidir. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan planlara peyzaj planları denilmektedir. Peyzaj planlarında temel ilke, doğal

48

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

kaynakların korunması, bakımı ve geliştirilmesidir. Bu da bir alanda mevcut ve ilerde yapılması planlanan tüm alan kullanım biçimlerinin çevreye ve kendi aralarındaki olumsuz etkilerinin mümkün olduğunca azaltılması ile sağlanabilir. İnsanların yerleşim alanlarında ya da bunların dışında belirli bir mekanda peyzaj düzenleme ve doğayı koruma amaçlarının gerçekleştirilmesini sağlayan ve yasal düzenlemelere uygun olarak hazırlanan planlardır. ‘‘Peyzaj planlaması’’ peyzajların geliştirilmesi, restore edilmesi veya yaratılması için yapılan ileri görüşlü güçlü eylem anlamına gelir. Peyzaj gelişimi stratejilerinin belirlenmesi, biyotopların analizi ve haritalanması, koruma amaçlı planların hazırlanması, çevre düzeni planı içindeki peyzajın arazi ve alan kullanımlarının belirlenmesi, imar plan hazırlama sürecinde açık ve/veya yeşil alan sistemlerinin geliştirilmesi, yaşama ilişkin peyzaj ve estetik kalitesinin değerlendirilmesi, yeşil kuşak ve yol planlaması, bitkisel perdeleme( rüzgar, kar, gürültü…), su-kıyı alanlarının kullanıma açılma kriterlerinin belirlenmesi ile çevre kirliliğinin önlenmesi, peyzaj alanlarının onarımı-yenileme ve sağlıklaştırması, doğal çevre ile dinamik bağlantı açısından kaynak envanteri, peyzaj analizi, ekolojik sınıflandırması, peyzajların tanımlanması, uygulama, izleme ve yönetimi hizmetleri.

3.493 Peyzaj Politikası Yetkili kamu makamları tarafından peyzajların korunması, yönetimi ve planlanması amacına yönelik olarak özel önlemlerin alınmasına izin veren genel ilkelerin, stratejilerin ve rehber kuralların ifadesi.

3.494 Peyzaj projeleri Peyzaj Mimarlığı mesleğine uygun; kırsal, kentsel, tarımsal, endüstriyel alanlar ile tüm fiziki yerleşmeler için yapılan ve peyzaj içindeki değerleri ekonomik, işlevsel, estetik ve sanat temeline dayanan proje çizim ve sunum tekniğine uygun proje. Peyzaj projeleri tasarım ve planlama projeleri olmak üzere iki başlık altında toplanır.

3.495 Peyzaj tasarımı Tüm açık ve /veya yeşil alanların yapısal ve bitkisel peyzaj tasarımı(çevre düzenleme) projeleri hizmetleri, kentsel tasarım proje ve düzenlenmesi hizmetleri, peyzaj röleve-restitüsyon-restorasyon hizmetleri ile iç ve dış mekanlardaki uygulamaya esas olarak hazırlanan bitkisel tasarım proje hizmetleri.

3.496 Peyzaj teknikerliği 3.497 Peyzaj uygulamaları ve yönetimi hizmetleri Peyzaj tasarımı ve planlarının arazi uygulaması ile birlikte mesleki kontrollük ve teknik uygulama sorumluluğu, proje yönetimi, şantiye şefliği, kabul ve teslim aşamaları.

3.498 Peyzaj yönetimi Sürdürülebilir kalkınma perspektifinden, bir peyzajın düzenli bakımını sosyal, ekonomik ve çevreyle ilgili süreçlerin yol açtığı değişiklikleri yönlendirecek ve uyumlaştıracak biçimde temin etmeye yönelik eylem.

49

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.499 Plan Bir cismin yatay bir düzlemle kesildiği varsayılarak çizilen, ölçekli arakesit resmi.

3.500 Planlama Herhangi bir aktivitenin, girişimin düşünsel olarak daha önce yapılan hazırlığıdır.

3.501 Plankton Su ekosistemlerinin (havuz, göl, deniz, okyanus, akarsu vb.) çeşitli katmanlarında bulunan; su hareketleriyle sürüklenen ve/veya çok yavaş hareket edebilen; ancak mikroskop vb. araçlarla görülebilecek büyüklükte olan canlılar.

3.502 Populasyon Bir alanda bulunan ve aralarında karşılıklı ilişkiler kurarak genetik bağlarla bir arada yaşayan, aynı türe ait canlı bireylerin oluşturduğu canlılar toplumu, örneğin leylek populasyonu. Belli bir bölgede yaşayan çeşitli türlere ait bireylerin oluşturduğu topluluk, örneğin kuş populasyonu.

3.503 Populasyon artışı Populasyonda belirli bir düzene bağlı olmaksızın ani artışlardır.

3.504 Potansiyel Doğal Bitki Örtüsü Herhangi bir alanda bir anda antropojen tüm dış etkiler kaldırıldığında oluşabilme olasılığı bulunan bitki örtüsü.

3.505 Proje Bir yapının gerçekleştirilebilmesi için gerekli plan, kesit, görünüş gibi çizimlerin tümü

3.506 Radyoaktif Atık Özellikle nükleer enerji üretiminde meydana gelen radyoaktif ayrışma sonunda geriye kalan ürünlerdir.

3.507 Radyoaktif Madde Çözelti veya bileşik olarak alfa, beta parçacıkları veya gama ışınlarından bir veya birkaçını yayınlayarak kendiliğinden bozunuma uğrayan çekirdeklerden meydana gelen maddeler.

3.508 Radyoaktif Kirlenme Her türlü radyoaktif maddenin kullanılması sonucunda açığa çıkan ve radyoaktif ışın yayarak ayrılan atıklardır. Radyoaktif maddenin istenmeyen ortam veya malzeme ile oluşturduğu bulaşma.

3.509 Radyoaktif Serpinti Bir nükleer patlama sonucunda atmosfere yayılan radyoaktif atıkların rüzgar veya yağışlarla yeryüzüne inmesi.

3.510 Radyoaktif Yarı Ömür, Yarılanma Süresi 50

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bir radyoaktif maddenin radyoaktif ışınlarının intensitesinin (şiddetinin) yarıya inmesi için gerekli olan zaman.

3.511 Radyoaktivite Atom çekirdeğinin ışınım yayarak parçalanması. Kararsız atom çekirdeklerinin parçacıklı ve/veya elektromanyetik radyasyonlar yayınlamak sureti ile başka atom çekirdeklerine dönüşmesi.

3.512 Rakım Bir yerin deniz seviyesinden yüksekliği.

3.513 Ramsar Sözleşmesi Sulak alanların, özellikle bataklık ve su kuşlarının yaşam mekanlarının korunmasıyla ilgili uluslar arası sözleşme. “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslar arası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme”.

3.514 Refüj Gidiş-geliş trafik akımını ikiye bölen, bordür taşları ile çevrili, yeşil alan olarak veya yayaların güvenliği için ayrılmış, kaldırım yüksekliğinde şerit ya da ada. Rekabet: Aynı beslenme basamağında iki canlı tür veya organizma aynı besin maddesine gereksinim duyuyorsa ve o besin maddesi bunlar için yeterli değilse, rekabet/yarış başlar. Rekabet sonucunda biri diğerini ortadan kaldırabilir, buna da doğal selleksiyon denir.

3.515 Rekreasyon İnsanların bedensel ve ruhsal olarak dinlenme ve gelişme amaçlı faaliyetleridir. Rekreasyon faaliyetleri, spor yapma, yürüyüş, gezi gibi aktif ve televizyon izleme, piknik yapma, kitap okuma gibi pasif rekreasyon olarak iki grupta sınıflandırılabilir.

3.516 Rekreasyon alanı Kentin açık ve yeşil alan ihtiyacı başta olmak üzere, kent içinde ve çevresinde günübirlik kullanıma yönelik ve imar planı kararıyla belirlenmiş, eğlence, dinlenme, piknik gibi gereksinimlerinin karşılanabileceği lokanta, gazino, kahvehane, çay bahçesi, büfe, otopark gibi kullanımlar ile tenis, yüzme, mini golf gibi her tür sportif faaliyetlerin yer alabileceği alanlardır.

3.517 Relikt Eski jeolojik dönemlerde; genel olarak da herhangi bir ortamın daha önceki ekolojik şartlarında yaygın olarak bulunmakla birlikte, günümüzde de nispeten daha dar alanlarda rastlanabilen canlı (relikt bitkiler) ve cansız varlıklar; bir anlamda kalıntı varlıklar.

3.518 Repikaj-şaşırtma Fidelerin ya da fidanların ekim yada dikim parsellerinden, ya da kaplardan çıkarılıp, daha geniş aralık ve mesafelerde açık alana ya da daha büyük kaplar içine dikilmesidir.

3.519 Restorasyon 51

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bir sanat eserinin sadece harap olan kısımlarını, eserin daha fazla harap olmasını önlemek amacıyla aslına uygun olarak onarma.

3.520 Rio Konferansı 1972 yılında İsveç’in başkenti Stockholm’de gerçekleştirilen Stockholm Konferansı’nın 20. yıldönümü dolayısıyla yine Birleşmiş Milletler tarafından 1992 yılında Brezilya’nın başkenti Rio de Janerio’da gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nın kısa adıdır.

3.521 Röliyef (Reliyef) Arazilerin yüzey şekilleri. Yeryüzü morfolojisinin veya şeklinin düz, girintili-çıkıntılı, eğimli, alçak veya yüksek gibi terimlerle tanıtılmasını sağlayan bir kavramdır.

3.522 Röleve Mevcut bir tesisin bütün boyutlarını ölçerek plan, kesit ve görünüşlerini yeniden oluşturma.

3.523 Ruderal İnsan yerleşimlerine yakın, tarım alanlarında ya da terk edilmiş boş alanlarda yetişen bitkiler.

3.524 Rüzgara dayanıklılık Bazı ağaçların kök, gövde ve taç yapı özellikleri nedeniyle sert rüzgarların olumsuz mekanik etkilerine direnç göstermeleridir.

3.525 Saprobik Organik maddeleri ayrıştırarak yaşayabilen canlılar.

3.526 Saprofit Organik maddeleri ayrıştırarak yaşayabilen bitkiler.

3.527 Sarmaşık bitki Gövde yapılarının özelliği nedeniyle dik duramayan, ışık gereksinimlerini karşılayabilmek için diğer bitkilerin ya da yapısal elemanların üzerine sarılan odunsu bitkilerdir.

3.528 Sarnıç Eski bir terim olan yağmur sularının toplandığı su deposu.

3.529 Savan Kuraklığın sürekli olduğu tropik bölgelere ve/veya yüksek yağışlara rağmen, oldukça geçirgen kumlu bir toprak yapısına sahip olduğu için suyu tutamayan ve bu yüzden su kıtlığı çeken yerlerdeki bitki toplulukları. Savanlar, alanların tamamını kaplayan sık otsu bitkiler ile bu bitkiler üzerinde seyrek ağaç, ağaççık ve çalılıklardan oluşmaktadır.

3.530 Sera etkisi

52

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Güneş’ten gelen ışınlar Dünya atmosferini geçerek, yer yüzeyine ulaşmaktadır. Yer yüzeyine ulaşan bu güneş ışınları, yeryüzündeki coğrafi dokunun özelliklerine göre farklı oranlarda soğurulup, farklı oranlarda yansıtılmaktadırlar. Geri uzaya yansıtılan bu ışınların bir kısmı, Dünya atmosferinde bulunan ve sera gazı olarak adlandırılan (CO2, CH4, N2O başta olmak üzere) gazlar, su buharı ve toz bulutları tarafından tutularak, Dünya’da yaşamın var olması ve devamı için gerekli olan sıcaklık değerinin oluşması sağlanmaktadır. Bunun yanında atmosferin alt tabakalarında bulut ve kirli hava tarafından yerden yansıyan ışınların ve ısının gereğinden fazla tutulması durumunda yer seviyesindeki sıcaklık artışları görülür ki, bunda da sera etkisi denir.

3.531 Sınır Ötesi Kirlilik Bir ülkedeki emisyonların genellikle hava ya da su ile taşınarak bir başka ülke sınırını veya coğrafyasını tehdit eder boyutlara gelmesi sonucunda ortaya çıkan durum.

3.532 Simbiyoz Ortak yaşama demektir. Ayrı türden olan organizmaların sıkı ortak ilişkileri ortak yaşama olarak isimlendirilir. Organizmalar arasındaki tüm ilişkiler genel olarak simbiyotik ilişkiler (ortak yaşama) olarak nitelenmektedir.

3.533 Sit Tarih öncesinden günümüze kadar geçen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari be benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kant kalıntıları, önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve saptaması yapılmış özellikleri ile korunması gerekli alanlardır.

3.534 Soğanlı Bitkiler Yılın büyük bir kısmı yeraltında (toprak içinde) soğan, yumru ve rizom şeklinde geçirmelerine rağmen ilkbahar ve sonbahar aylarında gösterişli çiçekler açan, süsleme ve/veya tıbbi ve aromatik amaçlarla kullanılabilen bitkiler.

3.535 Standart Bir ürünün veya yapının belli amaçlar için, taşıması gereken çeşitli nitelikleri belirleyen, ya da kirleticilere maruz kalma sonucunda aşılmaması gereken ve izin verilen azami doz düzeylerini gösteren ve her ülkede bu işle ilgili kurumlarca hazırlanıp, duyurulan kurallar veya normlardır.

3.536 Step Sıcak, ılıman ve subtropik bölgelerde kısa boylu otsu bitkilerden oluşan bitki örtüsü.

3.537 Stratejik Çevresel Değerlendirme Politik kararlar, planlar, programlar gibi yönlendirici faaliyetler için yapılan ÇED.

3.538 Stratosfer Troposfer üzerinde uzanan ve çok düşük nemlilik şartlarına sahip, üst atmosfer katmanı. Atmosferin yaklaşık 15-50 km yükseklik arasındaki tabakası.

3.539 Su Ayırım Çizgisi 53

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Bir yağış havzasında yağış sularının ayrı iki havzaya akmasını sağlayan topoğrafik ayırım çizgisi.

3.540 Su Kirliliği İstenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğinin ölçülebilecek oranda bozulmasını sağlayacak miktar ve yoğunlukta suya karışması olayıdır.

İnsandan kaynaklanan etkiler sonucunda ortaya çıkan, suyun

kullanımını kısıtlayan ya da tamamen engelleyen, ekolojik dengeyi bozan nitelik değişimleridir.

3.541 Su Tutma Kapasitesi Toprağın yerçekimi etkisine karşı toprak tanecikleri arasındaki boşluklarda ve taneciklerin yüzeyinde tutabildiği suyun toplam miktarıdır.

3.542 Subalpin Ağaç ve çalıların henüz yaşamını sürdürebildiği alpin zon.

3.543 Subalpin Kuşak Dağlarda yapraklı orman kuşağının üst sınırından başlayıp klimatik ağaç sınırının üst kısmına kadar uzanan iğne yapraklı orman kuşağına verilen isimdir.

3.544 Subarktik Kapalılık oluşturacak derecede sık orman yetişmesine elverişli olmayan, ancak ağaçların dağınık olarak yetiştiği boreal iklim zonu bölgesi.

3.545 Subklimaks Edafik ve biyolojik bazı özel durumlardan dolayı içinde bulunduğu büyük iklim bölgesinde son basamağa kadar gelişemeyen, fakat yine de stabil bir sürekli bitki toplumu oluşturan bir süksesyon basamağıdır.

3.546 Submontan Bitki toplumlarının düşey yönde (denizden yüksekliğe göre) yayılış bölgelerini sınıflandırmak için kullanılan bir terimdir. Genellikle dağlık bölgelerin alçak kısmını ifade etmek için kullanılır. Mevcut dağların yüksekliğe göre submontan bölge için yükselti sınırları da değişir. Genellikle 300-600 m olarak sınırlanmakla beraber çeşitli bölgelere göre alt sınır 200, üst sınır da 1000 m olabilir.

3.547 Subtropik Kuzey ve Güney yarı küresinde 35-23. enlem dereceleri arasındaki tropik – serin ılıman iklim kuşağı

3.548 Sulak Alan Ramsar Sözleşmesi’ne göre sulak alanlar; “doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan bütün sular, bataklıklar, sazlıklar” dır.

3.549 Süksesyon

54

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Ekosistemlerin uzun bir zaman süresinde büyük değişmezlik (karalı denge) kazanmasını sağlayan dinamik süreç.

3.550 Sürdürülebilir Kalkınma Çevre ve doğal kaynaklara zarar vermeden koruma-kullanma dengesini göz önüne alan kalkınma stratejisidir.

3.551 Şev Bir toprak parçasının veya bir yüzeyin geriye doğru ve tabana göre gösterdiği eğim.

3.552 Taban Suyu Toprak içinde serbestçe hareket eden su kütleleri, en fazla 150 cm. derinlikte, geçirimsiz bir tabaka ile karşılaştığında

bu

tabakanın

üzerindeki

toprak

kütlesinin

boşluklarını

doldurarak

taban

suyunu

oluşturmaktadır. Yerkabuğundaki boşlukları birbirine bağlayacak şekilde dolduran; yer çekiminin etkisiyle oluşmuş olan; eğime ve farklı basınç durumlarına göre hareket edebilen sudur.

3.553 Takson Kütük, sınıf, takım, familya, cins ve tür gibi belirli sistematik kategorilerden herhangi birini söylemeden, bir biyolojik ünitenin genel olarak ifade edilmesine yarayan bir deyim.

3.554 Taksonomi Canlı varlıkları akrabalık derecelerine göre doğal gruplarda (taksonlarda) toplama, yani sistematik olarak sınıflandırma konusu ile uğraşan bilim dalıdır.

3.555 Taşıma Kapasitesi Bir sistemin çevre niteliği bozulmadan nüfusta ya da canlı sayısında oluşan artışı kaldırma konusundaki azami yeteneği.

3.556 Taşınmaz Tabiat Varlığı Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup, ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli taşınamazlardır.

3.557 Tasar Bir yapının veya bir şeyin ayrı ayrı bölümlerini kağıt üzerinde gösteren çizgilerin hepsi, proje. Tasarım: Tasarımlamak işi veya tasarımlanan biçim, dizayn.

3.558 Tasarımlamak Bir şeyin biçimini zihinde canlandırıp tasarını veya modelini hazırlamak.

3.559 Tasarlama, planlama

55

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

1- Kıt kaynaklarla belli amaçlara varabilmek için, gereksinimlerin ve kaynakların, uzun dönemler için belli önceliklere uyularak dengelenmesi eylemi. 2- Belirli bir amaca yönelik olarak plan hazırlama ve uygulama işi.

3.560 Tasarlamak Zihinde hazırlamak.

3.561 Taslak Yapılacak şeyin esas renk, çizgi ve biçimlerini ortaya koyma. Eskiz ve taslak farklı anlamlarda kullanılmaktadır.

3.562 Tatlı Su Kaynakları Göletler, göller, pınarlar, çaylar, ırmaklar, dereler, vb. su kaynakları.

3.563 Tehdit Altındaki Türler Bütünü veya önemli bir bölümüyle tükenme sürecine giren hayvan ve bitkilerle, nadir bulunan ve yakın bir gelecekte varlıklarını devam ettirmede zorluklarla karşılaşabilecek türler.

3.564 Tehlikeli Atıklar Gereğince yönetilmediği takdirde insan sağlığı ve çevre için tehlike oluşturan, hastalığa yada ölüme yol açabilen maddeler içeren atıklar. Özellikle hidrokarbonlar gibi tutuşabilir atıklar, asitler ve alkaliler gibi aşındırıcı atıklar, kendiliğinden tepkimeye yatkın reaktif atıklar, tarım ilaçları, arsenik bileşikleri, radyoaktif bileşikler, kadmiyum bileşikleri vb.

3.565 Teknik çizim Ev eşyası, kapı, pencere ve endüstriyel ürünlerin yapımı ve üretiminde ayrıntıları ölçekli olarak gösteren ve uygulayıcıların yararlandıkları çizim.

3.566 Temel tasarım Çizgi, nokta, hacim, yüzey ve renk olarak malzemelerin bünyesine uygun kompozisyonel araştırma, yaratıcı ve biçimlendirici çalışma. Malzemelerin imkanlarını araştırarak yapılabilecek sonsuz biçimlendirme ve düzen çalışmaları.

3.567 Teraslama Eğimli arazilerde yamacın eğim yönünde dik olarak kesilmesi yoluyla hazırlanmış düze yakın yüzeyler. Suyun yüzeysel akışını denetlemek ve toprak erozyonunu asgariye indirmek amacıyla bir yamacın konturu üzerine kurulan toprak set.

3.568 Termal Kuşak Dağlık arazide, düşey yönde değişen sıcaklık etkisi ile oluşan bir çok yatay vejetasyon tipi kuşaklarından herhangi birini nitelemek için kullanılan bir terimdir.

3.569 Termik Santral 56

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Fosil yakıt kullanan elektrik santrali.

3.570 Terofit Bitkiler Tohum ya da sporla üreyen, kışı tohum halinde geçiren tek yıllık bitkilerdir.

3.571 Topografya Yer yüzeyinin fiziksel şekil ve şartlarını; dağ, tepe, deniz ve ovaların yükseklik farklarını ve sonuçlarını inceleyen bilim.

3.572 Topoğrafik Harita Coğrafi durumu, arazileri, meyilleri gösteren haritadır.

3.573 Toprak Ana kayanın fiziksel, kimyasal, biyolojik ve morfolojik yollarla zaman içinde parçalanarak yeryüzünde gevşek (hareketli) bir halde duran mineral materyaldir. Toprak taneciklerinin boyutları ve organik madde içeriği toprak karakteristiklerinin belirlenmesini sağlar.

3.574 Toprak Aktivitesi Topraktaki hayvansal ve bitkisel organizmaları etkileyen biyolojik aktivitelerin tümü. 3.575

Toprak Derinliği:

İki şekilde tanımlanır; Toprağın üst yüzeyinden anakayaya kadar olan derinliğe mutlak derinlik,

mutlak

derinliğin olmadığı ancak kayalar arasında köklerin yayılma olanağı bulduğu derinliğe de fizyolojik derinlik denir.

3.576 Toprak Erozyonu Toprak parçacıklarının havanın etkisi ile değişip ufalanması ve sonra da rüzgar ve su tarafından taşınması doğal süreci.

3.576 Toprak Geçirgenliği, Drenajı Toprağın su tutma kapasitesini aşan suyun derinlere doğru sızma hızıdır. Drenajın çok hızlı ya da çok yavaş olması bitkiler için sorun olabilir.

3.577 Toprak Haritası Bir ülkede kırsal ve kentsel toprakların niteliklerine ve verim durumlarına göre sınıflandırılıp ayrı ayrı gösterildikleri harita.

3.578 Toprak Islahı Barajlar, kanallar ve pompalama sistemleri inşa ederek toprağın tarım ve geliştirme amacıyla kullanılabilecek biçimde değiştirilmesi.

3.579 Toprak iklimi

57

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Toprak içindeki sıcaklık, havalanma ve nem koşularının birlikte oluşturduğu mikroiklim koşulları.

3.580 Toprak Kayması Yerçekimi etkisiyle, kaya yada toprağın yavaş yavaş yada yüksek bir hızla aşağı doğru hareketi.

3.581 Toprak Kirlenmesi Toprağın üstüne veya içine bırakılan ve başka yerlerden gelen zararlı atık maddelerin, toprağın niteliğini bozmasıdır.

3.582 Toprak Tavı Toprağın işlenmeye uygun gevşeklik hali.

3.583 Toprağın su tutma kapasitesi Toprağın yer çekimi etkisine karşı toprak tanecikleri arasında ve hava boşluklarında tutabildiği toplam su miktarıdır.

3.584 Topraktan buharlaşma Toprakta ya da toprağın derinliklerinde depolanmış suyun kapilarite yoluyla toprak yüzeyine ulaşması ve oradan buharlaşmasıdır.

3.585 Trabzan Merdivenlerin kenarlarındaki korkuluk [→küpeşte].

3.586 Troposfer Yer yüzeyinden yaklaşık 0-16 kilometreye kadar çıkan ve bütün meteorolojik olayların gerçekleştiği atmosferin ilk tabakasıdır. 3.587

Transplantasyon

Ağaçların kökleriyle birlikte sökülüp başka bir yere taşınmasıdır.

3.588 Traverten Sıcak su kaynaklarındaki tortullardan oluşmuş, üzerinde kurt yeniği şeklinde gözenekler bulunan açık gri-bej renkli bir çeşit kireçli taş. Traverten, yapılarda kaplama işlerinde levha halinde kullanılır.

3.589 Trotuvar (Yayalık) Yaya kaldırımı.

3.590 Tuğla Duvar örmekte kullanılmak üzere kalıplara dökülüp kurutulduktan sonra harman ocağı veya fırınlarda pişirilen toprak hamuru.

3.591 Tundra 58

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Kuzey enlemlerdeki kutupsal iklim şartlarının egemen olduğu yerler ile alpin kuşağının orman sınırı üzerindeki ağaçsız; otsu bitkiler ve kısa boylu çalıların oluşturduğu bitki örtüsü. Kısa boylu otsu bitkiler, likenler ve algler tundraların doğal bitki örtüsünü oluşturmaktadır.

3.592 Turba İçerdiği organik maddeler henüz tamamen ayrışmamış ve nispeten çok yavaş ayrışan; içeriğinde en az %50 oranında organik madde bulunan topraklar. Sualtı koşullarında yarı ayrışmış bitki artıklarından oluşmuş siyah renkli madde yığınları.

3.593 Tuzlanma Zayıf drenaj özelliklerine sahip ve/veya yanlış sulama yapılan arazilerde topraklarda tuz oranının verimli bitkisel üretime imkan vermeyecek kadar yükselmesi.

3.594 Tükenme Doğal kaynakların giderek azalması, tükenmesi, çölleşmesi, aşırı derecede kuruması ile suyun buharlaşarak ve/veya sızıntı halinde kaynağından ayrılarak önemli derecede su kaybı oluşması.

3.595 Tüketiciler Yaşamları için gerekli olan enerjiyi üretilmiş bulunan hazır organik maddelerden alan canlılardır.

3.596 Tümülüs Bir mezar odasının üstüne taş, toprak yığılarak yapılan tepelere denir. Tümülüsler Neolitik dönem mezarlarıdır.

3.597 Tür Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen bireyler topluluğudur.

3.598 Tür Zenginliği Ekolojik koşullar bakımından canlıların yetişme ve gelişmesi için çok elverişli ve çok yanlı olan yetişme ortamlarında çok çeşitli türlerin bulunuşudur.

3.599 Uzaktan Algılama Elektromanyetik enerjinin bulunmasıyla, sözgelimi havadan fotoğraf çekme gibi, fiziksel özelliklerle ilgili uzak mesafelerden bilgi toplama yöntemi.

3.600 Üreticiler İnorganik maddelerden organik madde yapabilen canlılardır

3.601 Variyete Bir türün bireyleri içinde morfolojik bakımdan ayrılabilen bireyler grubu. Bu deyimin kısaltılmışı olan “var.” Eki esas isme takılarak belirtilir (Pinus nigra var. Karamannica) gibi. 59

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.602 Vaziyet planı Yapıların veya bir alanın değişmez röperlere göre yerleşmelerini gösteren planlardır..

3.603 Vejetasyon Bir ülkede veya bölgede yaşama koşulları birbirine benzeyen bitki türlerinin bir arada toplanma şekli. Maki, Step, Sulak Alan Vejetasyonu gibi. Sistematik yeri gözetilmeksizin fizyonomik ve ekolojik bakımdan bir bölgedeki bitki örtüsüne verilen isimdir.

3.604 Vejetasyon devresi Bitkilerin ya da bitki topluluklarının fizyolojik işlevlerini yapabildikleri, yani vejetatif aktivite (besin alımı, tomurcuk patlaması, odun artımı, vb.) gösterebildikleri zaman süresidir.

3.605 Vejetasyon tipi Herhangi bir coğrafi bölgenin belirli bir kesimi üzerinde yaşama koşulları birbirine benzeyen bitki topluluklarına verilen isimdir.

3.606 Vejetatif dinlenme Vejetatif gelişime uygun olmayan aylarda bitkiler fizyolojik bakımdan aktif değildirler. Bu süreye vejetatif dinlenme süresi denir.

3.607 Vejetatif yolla üretim Bitkilerin vejetatif organlarından (dal, kök, yaprak) yeni bitkilerin üretilmesidir.

3.608 Yaban Hayatı Koruma Sahası Yaban hayatı değerlerine sahip, korunması gerekli yaşam ortamlarının bitki ve hayvan türleri ile birlikte mutlak olarak korunduğu ve devamlılığının sağlandığı alanları ifade etmektedir.

3.609 Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları Av ve yaban hayvanlarının ve yaban hayatının korunduğu, geliştirildiği, av hayvanlarının yerleştirildiği, yaşama ortamını iyileştirici önlemlerin alındığı ve gerektiğinde özel avlanma planı çerçevesinde avlanmnın yapılabildiği alanlardır.

3.610 Yağmur Ormanları Ekvator kuşağında bol ve düzenli yağışların (2000–4000 mm) görüldüğü, çoğunlukla kışın yaprağını dökmeyen, nispeten yüksek boylu ağaçların oluşturduğu, oldukça zengin vejetasyon tiplerinden ve hayvan varlığından oluşan ormanlardır.

3.611 Yararlanılabilen Toprak Suyu Bitkiler tarafından alınabilecek durumda olan su genellikle 15 atm. den daha düşük basınçlarla tutulan sudur.

3.612 Yarıkurak Bölge 60

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Yıllık ortalama yağış miktarının genellikle 200–400 mm. olduğu bölgelerdir.

3.613 Yarılanma Süresi Bir radyoaktif izotopun atomlarının yarısının parçalanması için gerekli olan süre; kirletici etki süresi açısından tarım ilaçları ve diğer kirleticiler için de bu terim kullanılır.

3.614 Yarınemli Bölge Yıllık yağış miktarının serin bölgelerde 450 mm, sıcak bölgelerde 1500 mm ye ulaştığı humid iklim tipine yakın bölgelerdir.

3.615 Yaşam Ortamı Bir organizma veya organizma grubunun çevre şartlarına uyum sağlayabileceği özelliklere sahip mekânlardır.

3.616 Yaşama Birlikleri Bitkilerin ve hayvanların birbirleri ve içinde bulundukları çevre ile etkileşim içinde bulundukları ve varlıklarını ancak böyle sürdürebildikleri, kendine özgü yapısal özelliklere sahip doğal beraberlik.

3.617 Yaya bölgesi Motorlu taşıt dolaşımına kapalı, yaya yollarından oluşan kent kesimi.

3.618 Yayılış Alanı Bir bitki türünün hâlihazırda doğal olarak yayıldığı bölge.

3.619 Yenilenebilir Enerji Kaynakları Doğal olarak yenilenebilme özelliği bulunan ve çeşitli teknik ve teknolojilerle enerji elde edebilen kaynaklar. Örneğin, güneş, rüzgar, akarsu gibi kullanmakla eksilmeyen enerji kaynakları.

3.620 Yenilenemeyen Enerji Kaynakları Petrol, odun, doğal gaz ve kömür gibi hidrokarbonlar ile nükleer yakıtlardır. Bir kez kullanıldıktan sonra yeniden tamamlanması ve taşınması için periyodik, günlük, mevsimlik planlamalara ihtiyaç duyarlar. Sürekli olmadıklarından tüketildikten sonra bir daha yenilenemezler.

3.621 Yeşil alan 3.622 Yetişme Ortamı Genel olarak bitkiler; özel olarak da ormanlar için kullanılan ve bitkilerin ve/veya ormanların doğal olarak yetişebildikleri ve varlıklarını sürdürebildikleri özel iklim, arazi ve toprak yapısı, denizden yükseklik, bitki örtüsü vb. koşullara sahip olan yer; çevre; yaşama yeri.

3.623 Yırtıcılar Başka canlılara çeşitli şekillerde zarar veren; parçalayan, öldüren; çoğunluğu omurgalı olan hayvanlar.

61

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

3.624 Yükselti Bir noktanın deniz seviyesinden yüksekliği, rakım.

3.625 Zon Bölge

3.626 ZOOPLANKTON: Hayvansal plankton .

4 Çeşitli hükümler 4.1

Peyzaj Mimarları, bu standard da belirtilen iş yerleri için, istendiğinde bu standarda uygunluk beyannamesi vermek veya göstermek mecburiyetindedirler. Bu beyannamede iş yerinin Madde 3’deki kurallara uygun olduğunun belirtilmesi gerekir.

62

ICS 03.080.30

TÜRK STANDARDI TASARISI

tst 11816/Revizyon

Yararlanılan kaynaklar Avrupa Peyzaj Sözleşmesi AHUNBAY, Z.; Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, Yapı Endüstri Merkezi Yayını, İstanbul, 1999. ASLAN, S.; Ağaç Dendrolojisi. Odun Anatomisi, Hacettepe Üniversitesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Ufuk Ofset, Ankara, 1994. BOZKURT, A. Yılmaz; Ormancılık Terimleri Sözlüğü, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, İstanbul, 1990. BOZKURT, A. Yılmaz ve ERDİN, Nurgün; Ağaç Teknolojisi, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, İstanbul, 1997. ÇEPEL, N. 1982. Ekoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları. No. 3048, İstanbul. ÇEVRE BAKANLIĞI, 1999. Çevre Sözlüğü (http://www.cevre.gov.tr./sözlük.html) (yayınlanmamış). DİRİK, H. 2005. Kırsal Peyzaj (Planlama ve uygulama ilkeleri), İstanbul Üniversitesi Yayın No. 4559, Orman Fakültesi, ISBN 975-404-749-9 DICTIONNAIRE LAROUSSE, Ansiklopedik Sözlük, Milliyet Yayınları, Cilt: 2:3:6, İstanbul, 1993.

63