TEMAT1.Osobliwości badań społecznych w socjologii U podstaw wiedzy leży umowa. Większość naszej wiedzy zależy od wiary w to, co nam powiedziano. Pewne rzeczy wiemy dzięki tradycji, inne dzięki ekspertom. Istnieją też odmienne metody poznawcze-poznawać można dzięki bezpośredniemu doświadczeniupoprzez obserwację. Gdy nasze doświadczenie przeczy temu, co wszyscy wiedzą, jest możliwe, że zrezygnujemy z własnego doświadczenia na rzecz umowy.
Działalność badawcza człowieka Ludzie wykazują potrzebę przewidywania swojego przyszłego położenia. Ludzie wydają się predestynowani do tego, by podejmując się takiego zadania stosować rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Powody: -uznajemy, że przyszłe wydarzenia są uwarunkowane przez obecne -ludzie uczą się, że takie przyczynowo skutkowe modele mają charakter probabilistyczny(skutki pojawiają się częściej, gdy pojawiają się przyczyny)
Źródła wiedzy z drugiej ręki: 1Tradycja-jeśli akceptujemy to, co wszyscy wiedzą, w naszym dążeniu do odkrycia prawidłowości nie musimy rozpoczynać wszystkiego od zera 2Autorytet-często akceptacja nowych dokonań zależy od statusu odkrywcy.
Błędy w badaniach: 1Błędne obserwacje-można się przed nimi ustrzec dzięki zarówno prostym jak skomplikowanym zleceniom dotyczącym pomiaru. Dzięki nim stopień precyzji jest dużo wyższy, niż pozwalają na nie wspomagane ludzkie zmysły. 2Nieuprawnione uogólnienie-założenie, że kilka podobnych zdarzeń stanowi dowód istnienia ogólnego wzorca. Zabezpieczenia: odpowiednio duża i reprezentacyjna próba; replikacja (powtarzanie badań) 3.Wybiórcza obserwacja-ignorowanie wydarzeń sytuacji nie pasujących do wzorca określonej prawidłowości i ogólnego wyjaśnienia jej przyczyn 4.Nielogiczne rozumowanie- np. wyjątek, który potwierdza regułę. Zabezpieczenia: stosowanie systemów logicznych w sposób świadomy i jednoznaczny.
3 ujęcia natury rzeczywistości: 1.Ującie premodernistyczne- założenie, że ludzie widzą rzeczy takimi jakie są one w rzeczywistości. 2.Ujęcie modernistyczne-filozoficzna wersja powiedzenia co kraj to obyczaj. Uznaje za uprawnioną różnorodność postrzegania rzeczywistości. 3.Ujęcie postmodernistyczne-rzeczywiste są tylko wyobrażenia, które uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. Nic nie istnieje na zewnątrz, wszystko jest w środku. Nie ma obiektywnej rzeczywistości.
Podstawy nauk społecznych: Rozumienie świata musi być sensowne i zgodne z obserwacją. Oba te elementy mają zasadnicze znaczenie dla nauki i odnoszą się do 3 głównych aspektów działalności nauk społecznych: teorii naukowych, gromadzenia danych i analizy danych. 1.Teorie zamiast filozofii czy wiary. Teoria społeczna zajmuje się tym co jest, a nie tym c ma być. Teoria naukowa nie może rozstrzygać sporów o wartości. 1
2Prawidłowości społeczne-do ich odkrycia zmierzają badania społeczne. W odniesieniu do prawidłowości społecznych stawiane są 3 zarzuty: -niektóre mogą wydać się trywialne -prawidłowości nie mają absolutnego charakteru-społeczne prawa to modele probablistyczne -wpływ ludzi-zaobserwowane prawidłowości mogą być zakłócone dzięki świadomej woli aktorów 3.Zbiorowości zamiast jednostek. Prawidłowości życia społecznego odzwierciedlają zbiorowe zachowanie wielu jednostek. Celem jest wyjaśnienie, dlaczego zagregowane wzorce zachowań ujawniają taką regularność nawet, gdy uczestniczące w nich osoby mogą zmieniać się w czasie. 4.Język zmiennych-w tym języku formułuje się teorie U podstaw rozmaitości orientacji badawczych leżą trzy szeroko rozumiane i wzajemnie powiązane rozróżnienia: 1.Wyjasnienia: -idiograficzne-wyłącznie do konkretnego przypadku ograniczony jest zasięg naszego wyjaśnienia. -nomotetyczny-szuka wyjaśnienia dla pewnej klasy zjawisk czy zdarzeń,w sposób ekonomiczny, używając jednego lub kilku czynników wyjaśniających. 2.Teoria: -indukcyjna-przechodzi od tego co konkretne do tego co ogólne -dedukcyjna-od tego co ogólne do tego co szczegółowe. Od wzorca, którego możemy oczekiwać z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia do obserwacji ,która sprawdzi czy oczekiwany wzorzec rzeczywiści się pojawia. 3.Dane: -jakościowe -ilościowe . MAT2 : Pomiar wartości cech jednostek badawczych oraz metody budowania skal 1)Earl Babbie, rozdz. 5: Konceptualizacja, operacjonalizacja i pomiar. Koncepcje to obrazy mentalne, których używamy jako syntetycznych sposobów gromadzenia obserwacji i doświadczeń, które mają ze sobą coś wspólnego. Odwołując się do tych koncepcji używamy pewnych terminów lub etykiet. Pojęcia są konstruktami; odzwierciedlają one uzgodnione znaczenie przypisywane terminom. Nasze pojęcia nie istnieją w świecie rzeczywistym, tak więc nie jest możliwy ich bezpośredni pomiar. Możemy jednak mierzyć zjawiska, które one podsumowują. KONCEPTUALIZACJA: Jest to proces, w toku którego określamy, co mamy na myśli używając danego terminu w badaniach → powstaje szczególnie, uzgodnione dla celów badawczych znaczenie pojęcia. Wymiary i wskaźniki: Konceptualizacja nadaje jasne znaczenie pojęciu poprzez wyszczególnienie jednego lub większej liczby wskaźników tego, co mamy na myśli. Wskaźnik to znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia. Każde pojęcie może mieć wiele wymiarów czyli możliwych do wyróżnienia aspektów /np. uczuciowy i behawioralny wymiar współczucia/. Pełna konceptualizacja wymaga zarówno określenia wymiarów jak i wskazania różnych
2
wskaźników dla każdego z nich. Wskaźniki są wzajemnie wymienialne. Definicje realne, nominalne i operacyjne: Def. realna stanowi wyraz reifikacji terminu, jest stwierdzeniem „zasadniczej natury” bytu; wiedzie nas zatem na manowce, gdyż uznaje konstrukt /np. współczucie/ za byt rzeczywisty. Def. nominalna zostaje przypisana do danego terminu bez roszczenia co do tego, że stanowi odbicie :realnego” buty; jest arbitralna; jest to wyraz jakiegoś konsensusu, konwencji co do użycia jakiegoś terminu. Def. operacyjna precyzuje sposób pomiaru danego pojęcia czyli operacje, jakie będziemy w tym celu wykonywać; jest raczej nominalna niż realna oraz daje maksimum jasności co do znaczenia danego terminu w konkretnych badaniach. Tworzenie ładu pojęciowego: Kolejne kroki pomiaru we w pełni strukturalizowanym badaniu socjologicznym: konceptualizacja →def. nominalna → def. operacyjna → pomiary w świecie rzeczywistym. Pozostawienie konceptualizacji i operacjonalizacji nie musi prowadzić do chaosu pojęciowego. Często w ten sposób powstaje ład-stosujemy definicje standardowe, aby być zrozumianym przez innych. Kolejnym źródłem ładu jest fakt, że badacze przejmują jakąś konc. i oper. Danego pojęcia by przekonać się o jej użyteczności, co prowadzi do standaryzacji definicji pojęć, ich wielokrotnego poprawiania i testowania. Wybory dokonywane w procesie operacjonalizacji: Konceptualizacja polega na uściśleniu i udoskonaleniu abstrakcyjnych pojęć, operacjonalizacja na stworzeniu konkretnych procedur badawczych, które pozwolą na dokonanie empirycznych obserwacji odpowiadających tym pojęciom w świecie rzeczywistym. Operacjonalizując jakieś pojęcie badacz musi zdawać sobie sprawę, jaki zakres zmienności go interesuje /np. zakres dochodu respondentów, lub od „popieram” przez „jest mi to obojętne” do „zupełnie nie popieram”/. Ważnym problemem jest także ustalenie stopnia precyzji zmienności między skrajnościami, co oczywiście wynika z celów badania. Wartość zmiennej jest cechą czegoś /np. kobieta/, zmienne zaś to logiczne zbiory wartości. Tak więc płeć to zmienna złożona z dwóch wartości : kobieta i mężczyzna. Każda zmienna musi mieć dwie istotne cechy: 1) składające się nań wartości muszą być wyczerpujące; 2) wartości muszą być wzajemnie rozłączne. Poziomy pomiaru 1) nominalny: zmienne, których wartości są jedynie wzajemnie rozłączne i wyczerpujące, to mary nominalne, np. płeć, wyznanie, sympatie partyjne; są to jedynie zbiory nazw lub cech; o tych zmiennych możemy powiedzieć jedynie tyle, że są takie same bądź różne. 2) porządkowy: zmienne o wartościach, które możemy logicznie porządkować, to miary porządkowe. Różne wartości zmiennej odpowiadają względnie niższemu lub wyższemu poziomowi zmiennej; np. klasa społeczna, konserwatyzm, alienacja. Pozwala określić nie tylko, czy zmienne są takie same czy różne, ale rozwieź, czy któraś nich jest bardziej, odległości miedzy nimi nie mają znaczenia. 3) interwałowy: odległości logiczne miedzy wartościami mogą być wyrażone w postaci standardowych interwałów o określonym znaczeniu; punkt zerowy jest ustalany umownie; porównując dwie osoby możemy powiedzieć, ze są one „różne”, że jedna jest „bardziej” oraz „o ile jest bardziej”.
3
4) ilorazowy: wartości składające się na zmienna ilorazową posiadają wszystkie ww. właściwości, poza tym są oparte na bezwzględnym punkcie zerowym, np. wiek, czy liczba organizacji do których należymy . Pomiar ten pozwala nam dodatkowo ustalić jak jest stosunek ilościowy jednej zmiennej do drugiej. Poszukiwany poziom pomiaru zależy od planowanych sposobów analitycznego wykorzystania danej zmiennej. Warto także pamiętać o jednokierunkowej drodze przekształcania zmiennych od zmiennych ilorazowych do nominalnych. Kryteria jakości pomiaru. Precyzja i poprawność: -precyzja dotyczy subtelności rozróżnień odrębnych wartości zmiennej -poprawność dotyczy prawdziwości informacji Rzetelność: - Polega na tym, ze dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem ten sam wynik - Rzetelność nie zapewnia jednak poprawności wyniku - Na rzetelność obserwacji wpływa nasze samopoczucie, interpretacja. - Jak tworzyć rzetelne mierniki? Zadawaj wyłącznie pytania, na które respondenci znają prawdopodobnie odpowiedzi, pytaj o rzeczy, które ich dotyczą, jasno precyzuj, o co pytasz. - Techniki krzyżowego badania rzetelności tworzonych mierników: a) metoda testu powtórzonego: przeprowadzenie pomiaru jeszcze raz, jeśli odpowiedzi są różne, metoda nie jest rzetelna; b) metoda połówkowa: np. w kwestionariuszu dzielimy pytania losowa na dwie połowy i testujemy je – każdy zbiór powinien stanowić dobry miernik i prowadzić do takiej samej klasyfikacji respondentów (gdyż wskaźniki są wymienne). c) rzetelność osób zatrudnionych przy realizacji badań: ankieterów, koderów → można zatrudnić kontrolera, który rozmawia z respondentami z wybranej podpróby i weryfikuje w ten sposób informacje.; można powtórzyć badania. Trafność: - Odnosi się do zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojęcia. - Trafność fasadowa – konkretny miernik może się zgadzać lub nie z naszymi uzgodnieniami i indywidualnymi obrazami mentalnymi dotyczącymi danego pojęcia. - Trafność kryterialna - /predykcyjna/- opiera się na jakimś kryterium zew. /np. trafność egzaminów na studia przejawia się w możliwości przewidywania na tej podstawie przyszłych sukcesów studenta./ - Trafność teoretyczna – opiera się na logicznych powiązaniach między zmiennymi. - trafność treściowa – oznacza zakres, w jakim miernik obejmuje skalę znaczeń zawartych w pojęciu. / test umiejętności matematycznych nie Mozę odnosić się tylko do dodawania, ale i odejmowania, mnożenia etc./
2)Earl Babbie rozdz. 6 „Indeksy, skale, typologie” Indeksy i skale służą do mierzenia złożonych zmiennych, dla których nie ma jasnych pojedynczych wskaźników. Są one także wydajnymi narzędziami analizy danych.
4
Indeksy a skale: - są porządkowymi miernikami zmiennych - porządkują jednostki analizy w kategoriach konkretnych zmiennych - Indeks tworzymy przez proste zsumowanie wyników przypisanych poszczególnym wartościom - Skalę tworzymy przypisując określony wynik punktowy pewnym układom odpowiedzi przy założeniu, że niektóre pytania świadczą o relatywnie niższym, inne zaś o wyższym poziomie danej zmiennej; skala wykorzystuje różnice intensywności wartości tej samej zmiennej, by odnaleźć różne wzorce odpowiedzi. - Skale mają tę wyższość nad indeksami, że uwzględniają intensywność obrazowania danej zmiennej przez różne pytania. - Błędy w wyobrażeniu na temat skal: 1) to czy kombinacja kilku pytań okaże się skalą, niemal zawsze zależy od konkretnej próby; 2) użycie konkretnych technik skalowania nie daje gwarancji stworzenia skali. Budowa indeksu: Dobór pytań składających się na złożony indeks, który tworzymy w celu pomiaru jakiejś zmiennej: - pierwszym kryterium wyboru pytań jest trafność fasadowa (lub logiczna) - indeksy muszą być jednowymiarowe- złożony miernik powinien odzwierciedlać tylko jeden wymiar danego pojęcia - charakter dobranych pytań zadecyduje o tym, jak ogólnie czy szczegółowo dana zmienna będzie mierzona - zwróć uwagę na obejmowany zakres zmienności. Badanie zależności empirycznych między pytaniami wchodzącymi potencjalnie w jego skład: - zależność empiryczna polega na tym, że odpowiedzi respondenta na jedno pytanie pozwala nam przewidzieć jego odpowiedź na inne pytania; jeśli dwa pytania są ze sobą związane, możemy zakładać, że wskazują one te samą zmienną i możemy włączyć obie do jednego indeksu. a) zależności dwuzmiennowe: powinieneś zbadać wszystkie możliwe zależności dwuzmiennowe między pytaniami mającymi ewentualnie wchodzić w skład indeksu – pozwala to określić względną siłę związków między poszczególnymi parami pytań; b) zależności wielozmiennowe między pytaniami: badanie zależności wielozmiennowych pozwala na wyeliminowanie bezwartościowych danych; pozwala określić całkowitą moc pomiaru poszukiwanej zmiennej przez dany zbiór pytań, wykrycie jednoczesnych wzajemnych oddziaływań miedzy pytaniami, aby określić, które z nich powinny się znaleźć w jednym indeksie. Punktacja indeksu: Jeśli wybrałeś już pytania, powinieneś teraz przypisać poszczególnym odpowiedziom wartości punktowe, tworząc w ten sposób jeden złożony miernik z kilku pytań: musisz określić pożądany zakres punktacji indeksu, określić punkty skrajne; musisz przypisać wartości punktowe poszczególnym odpowiedziom, zdecydować, czy przyznajesz poszczególnym odpowiedziom taką samą wagę. Braki danych: - jeśli występują w niewielu przypadkach, można wyłączyć je z budowy indeksu i z analizy;
5
- można potraktować braki danych jako jedną z dostępnych kategorii odpowiedzi; - uważna analiza braków danych może pozwolić na interpretację ich znaczenia. Walidacja indeksu /ocena trafności/: sposoby: a) analiza pytań: badamy, w jakim zakresie indeks jest powiązany z poszczególnymi pytaniami w nim zawartymi lub w jakim zakresie pozwala przewidywać odpowiedzi na nie udzielone. b) walidacja zewnętrzna: osoby ocenione wg jednych pytań np. jako konserwatywne, powinny wg innych pytań zostać ocenione tak samo. Budowa skali: Skala zapewnia większy stopień pewności uszeregowania dzięki intensywności pytań. Istnieje wiele metod skalowania, omówimy 4 z nich:
uwzględnieniu
1) Skala dystansu społecznego Bogardusa: 1. Czy zgodziłbyś się, aby Albańczycy mieszkali w twoim kraju? 2. Czy zgodziłbyś się, aby Albańczycy mieszkali w twojej miejscowości? 3. Czy zgodziłbyś się, aby Albańczycy mieszkali w twojej dzielnicy? 4. Czy zgodziłbyś się, aby Albańczyk był Twoim sąsiadem? 5. Czy zgodziłbyś się, aby twoje dziecko poślubiło Albańczyka/Albankę? Skala ta służy do pomiaru skłonności ludzi do uczestniczenia w – zróżnicowanym co do stopnia bliskości – stosunkach społecznych z innymi grupami ludzi. Ukazuje oszczędność skalowania jako narzędzia redukcji danych, wiemy, iż np. jeśli ktoś zaakceptuje Albańczyka jako sąsiada, zaakceptuje go też jako mieszkańca swojego kraju. 2) Skala Thurstone’a: - stanowi próbę opracowania formatu grupowania wskaźników zmiennej, które powiązane są przynajmniej w strukturę empiryczną; grupa sędziów otrzymuje np.. setki pytań, które uznawane są za wskaźniki danej zmiennej, każdy sędzia na następnie ocenić, jak mocnym wskaźnikiem zmiennej jest każde pytanie, przypisując im wartość punktową; potem badacz analizuje oceny przyznane pytaniom, by ustalić, co do których pytań byli oni najbardziej zgodni i te pytania zostają przyjęte przez badacza. - staranie opracowana w ten sposób skala odpowiada pod względem oszczędności i efektywności skali Bogardusa. - każdemu respondentowi można przypisać pojedynczy wynik ( moc najtrudniejszego stwierdzenia, z którym zgodził się respondent), który w sposób adekwatny odzwierciedlałby odpowiedzi na kilka pytań kwestionariusza. 3) Skala Likerta: - zawiera kategorie w rodzaju: „zdecydowanie się nie zgadzam”, nie zgadzam się”, „zgadzam się”, „zdecydowanie się zgadzam”. - szczególna przydatność tego formatu zasadza się na jednoznacznym uporządkowaniu kategorii odpowiedzi; - metoda ta jednak pozwala na określenie względnej intensywności pytań: chcemy zmierzyć uprzedzenia wobec kobiet → tworzymy zestaw 20 stwierdzeń, np. „kobiety są gorszymi kierowcami niż mężczyźni”, czy „kobiety nie powinny mieć praw wyborczych” – technika skalowania Likerta ukazałaby różnice intensywności między tymi pytaniami, a zarazem ustaliłaby intensywność pozostałych 18 twierdzeń → przyznanie każdemu ze wskaźników uprzedzeń względem kobiet jednego punktu dałoby nam indeks z zakresem wyników od 0 do 20. Skala Likerta ponadto odlicza przeciętne wyniki uzyskane za pomocą indeksu dla osób
6
zgadzających się z poszczególnymi zdaniami… ( tak naprawdę nie ma tu tłumaczenia jak to się robi…) - obecnie skala nie jest zbyt często wykorzystywana, natomiast format pytań jest jednym z najpowszechniej używanych w kwestionariuszach. 4) Dyferencjał semantyczny: - prosimy respondentów, aby wybrali miedzy dwiema przeciwnymi postawami, stosując przy tym wyrażenia określające stopień intensywności postawy między przeciwieństwami. /np. „podoba mi się”, „nie podoba mi się”/ 5) Skala Guttmana: - budowa tej skali zaczyna się od tych samych kroków co budowa indeksu; - skala ta opiera się założeniu, że kto wskazuje wysoki poziom danej zmiennej, wskaże też poziom niski /np. kto popiera prawo niezamężnych kobiet do aborcji, popierałby także aborcję w przypadku ciąży powstałej w wyniku gwałtu lub zagrażającej życiu matki/. - to w jakim stopniu zbiór danych empirycznych układa się w skalę Guttmana, zależy od stopnia poprawności, z jaką pierwotne odpowiedzi dają się odtworzyć na podstawie wyników uzyskanych w skali. Typologie: - zbiór kategorii lub typów - to nominalny miernik złożony stosowany często w badaniach społ.; - mogą być skutecznie stosowane jako zmienne niezależne, lecz wykorzystywanie ich jako zmiennych zależnych powoduje trudności interpretacyjne.
TEMAT3: Przygotowanie badań empirycznych w socjologii 1)BABBIE rozdz. 4 PLAN NADAŃ W każdym schemacie badań należy stanąć przed dwoma zadaniami. 1.Należy określić tak dokładnie o ile to tylko możliwe co chce się badać 2.Określić w jaki sposób należy to zrobić TRZY CELE BADAŃ a)EKSPLORACJA b)OPIS c)WYJAŚNIANIE Ad a) Takie podejście zdarza się najczęściej, gdy badacz wchodzi w nową dla siebie dziedzinę zainteresowań lub gdy przedmiot badań sam w sobie jest stosunkowo nowy. Niekiedy po badaniach eksploracyjnych kontynuuje się badania metodą grup fokusowych (moderowanych dyskusji w małych grupach). Cele badań eksploracyjnych: 1.zaspokajanie ciekawości badacza i jego pragnienia lepszego zrozumienia przedmiotu 2.zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań 3.wypracowanie metod, które zostaną użyte w dalszych badaniach
7
Przykład: Badania eksploracyjne dotyczące osób podających się za „medium”- czytanie książek oraz artykułów, rozmawianie z ludźmi, którzy brali udział w seansach, uczestnictwo w seansach, wywiady z osobami, które podawały się za „medium” Badacz wyszedł od teorii dedukcyjnych, przed przystąpieniem do badań miał przygotowane jedynie kluczowe zmienne. Ad b) Badacz obserwuje a następnie opisuje to co zaobserwował, opis jest z reguły dużo trafniejszy i dokładniejszy niż zwykły opis Przykład: Spis ludności USA- opis obszernego zestawu różnych cech ludności Opis był pierwotnym celem wielu badań jakościowych, ale badacze na ogół nie ograniczają się tylko do opisu, interesuje ich dalsze wyjaśnianie dlaczego istnieją zaobserwowane prawidłowości i jakie są ich konsekwencje. Ad c) Badanie wyjaśniające odpowiada na pytanie dlaczego jakieś zjawisko zaszło. Przykład: Odnotowanie częstości chodzenia do kościoła jest opisem, odnotowanie dlaczego jedni chodzą a drudzy nie jest już wyjaśnianiem. Większość badań zawiera elementy wszystkich trzech celów JEDNOSTKA ANALIZY W naukowych badaniach społecznych nie istnieją prawie żadne bariery dotyczące tego, co ma być poddane badaniu. Ważne jest jednak rozróżnienie jednostek analizy od zbiorowości. Badacze społeczni najczęściej wybierają jako jednostki analizy pojedynczych ludzi , mogąc odnotować ich cechy- płeć, wiek, miejsce urodzenia, postawy itd. Następnie łączą opisy, tworząc obraz grupy, którą jednostki reprezentują. Przykład: Zapisanie wieku i płci każdego studenta na wybranym wykładzie, a później przedstawienie opisu grupy- o jakiejś średniej wieku, składającej się z jakiegoś procentu kobiet i mężczyzn. Jednostkami analizy są te przedmioty, które badamy, aby stworzyć ich syntetyczny opis oraz wyjaśnić różnice między nimi. JEDNOSTKI INDYWIDUALNE Są to najbardziej typowe jednostki analizy. Badania zajmują się określonymi typami jednostek lub ich klasami, np. studenci, homoseksualiści, lesbijki. Później agregowane są indywidualne jednostki i formułowane są uogólnienia na temat populacji, do której należą. GRUPY Możemy być także zainteresowani cechami należącymi do grup, traktowanych jako pojedynczy byt. Można także wnioskować o cechach grup społecznych na podstawie cech ich członków (opisanie grupy pod względem wieku, rasy, wykształcenia). Termin gangi uliczne oznacza populację, która składa się ze wszystkich gangów w danym mieście. Można opisać populację uogólniając wyniki pojedynczych gangów.
8
ORGANIZACJE Jednostki analizy- formalne organizacje społeczne, np. badanie pojedynczego przedsiębiorstwa chcą uzyskać odpowiedzi o populacji przedsiębiorstw. Pojedyncze przedsiębiorstwo może być scharakteryzowane pod kątem liczby pracowników, rocznego zysku itd. WYTWORY SPOŁECZNE Inaczej wszelkie wytwory istot społecznych lub ich zachowań, np. książki, wiersze, samochody, nieobecności na egzaminach, interakcje społeczne. Pojedyncza książka ma swoja wagę, długość, cenę itd. Badając pojedyncze książki możemy uogólniać na całą populację książek. Interakcje społeczne, które mogą zostać jednostkami analizy to: przyjaźnie, sprawy sądowe, wypadki drogowe, porwania samolotów. -Moris Rosenberg mówi o indywidualnych, grupowych, organizacyjnych, instytucjonalnych, przestrzennych, kulturowych społecznych jednostkach analizy. -John i Lyn Loflandowie wskazują na działania zwyczajowe i epizody, spotkania, role, związki, grupy, organizacje, miejsca zamieszkania, światy społeczne, style życia oraz subkultury- jako stosowne jednostki badania.
BŁĘDNE WNIOSKOWANIE O JEDNOSTKACH ANALIZY : Błąd ekologiczny: „ekologiczny”- odnosi się do czegoś większego niż jednostki- grupy, zbiory. BŁĄD EKOLOGICZNY ROZUMOWANIA- jest to założenie, że to, czego dowiadujemy się o jednostce zbiorowej mówi nam coś także o pojedynczych elementach, elementach których ona się składa. Np. badanie okręgów wyborczych jako jednostek analizy, ale wyciąganie wniosków na temat wyborców. Redukcjonizm: postrzeganie i wyjaśnianie złożonych zjawisk w kategoriach jednego wąskiego pojęcia lub zbioru. Np. socjologowie często biorą pod uwagę tylko zmienne socjologiczne, ekonomiści tylko zmienne ekonomiczne (redukcjonizm ekonomiczny), a psychologowie tylko zmienne psychologiczne (redukcjonizm psychologiczny).
WYMIAR CZASOWY Możemy zbierać obserwacje mniej więcej w tym samym czasie lub rozłożyć je w czasie. Badania przekrojowe Składają się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska, zebranych w jednym punkcie w czasie, np. spis powszechny przedstawia populację w danym czasie. Wada badań przekrojowych: wnioski z tych badań bazują na badaniach przeprowadzonych w jednym czasie, ale ich celem jest wyjaśnianie procesów przyczynowych, zachodzących w czasie- problem uogólnień życia społecznego na podstawie pojedynczych „zdjęć”
9
Badania dynamiczne Umożliwiają obserwację tego samego zjawiska przez długi czas. a) Badania trendów Koncentrują się na zmianach w czasie wewnątrz jakiejś populacji, np. porównanie spisów powszechnych z dziesiątek lat pokazujące przesunięcia w składzie ludności. b)Badania kohort demograficznych Analiza zmian zachodzących w poszczególnych subpopulacjach (kohortach demograficznych). Najczęściej kohorta to grupa wiekowa - ludzie urodzenie w latach 50 lub ludzie urodzeni w czasie wojny c)Badania panelowe Dotyczą za każdym razem tego samego zbioru ludzi. Można w ten sposób analizować nie tylko ogólne trendy w preferencjach wyborczych, ale także okazać precyzyjne prawidłowości dotyczące stałości i zmienności zamiarów wyborczych. Porównanie 3 typów badań dynamicznych Porównane zostały w odniesieniu do tej samej zmiennej- przynależności religijnej. Badania trendów mogłyby wykazać przesunięcia w przynależności religijnej w USA w różnych okresach. Badania kohort mogłyby badać przesunięcia w przynależności religijnej wśród „pokolenia Wielkiego Kryzysu ”. Badania panelowe dałyby pełny obraz przesunięć między różnymi religiami oraz przesunięć do i z kategorii „żadna”. Badania panelowe mogą mieć problem z wyczerpaniem panelu- respondenci biorący udział w pierwszym badaniu mogą nie chcieć lub nie być w stanie wziąć udziału w kolejnych badaniach. Badania zbliżone do dynamicznych 1.Badacze mogą korzystać z logicznego wnioskowania za każdym razem gdy jasny jest chronologiczny porządek zmiennych, np. w badaniach studentów logiczne było to, że studenci próbowali najpierw marihuany a później LSD a nie odwrotnie. Nie było żadnego studenta, który brał LSD a nie próbował wcześniej marihuany. 2.Proszenie ludzi o opowiedzenie zdarzeń z przeszłości . Niebezpieczeństwem tej metody jest to, że ludzi często zawodzi pamięć a niektórzy po prostu kłamią.
JAK ZAPLANOWAĆ PROJEKT BADAWCZY (tabelka procesu badawczego) Plan badawczy na podstawie problemu kwestii aborcji Na początku należy się czegoś dowiedzieć na temat tej kwestii, poszukać jakiejś literatury, porozmawiać z osobami, które są za i przeciwko aborcji. Następnie należy postawić sobie jakiś CEL. Konceptualizacja Należy zdefiniować wszystkie pojęcia, znaleźć warunki pod jakimi studenci mogliby poprzeć aborcję.
1
Wybór metody badawczej Najlepszą metoda w tym, wypadku byłby sondaż: przeprowadzenie wywiadu ze studentami lub wypełnienie przez nich kwestionariusza. Operacjonalizacja Wybór technik pomiaru. Należy ustalić brzmienie pytań kwestionariuszowych. Populacja i dobór próby Należy zdecydować kogo lub co badać. Należy dobrać próbę osób do badania. W tym przypadku próba będzie się składać ze studentów, ale musi być dokładnie określona : studenci dzienni, zaoczni, wieczorowi?? Obserwacja Należy przeprowadzić badanie wśród studentów Przetwarzanie danych Faza kodowania odpowiedzi i przenoszenia danych do komputera Analiza Interpretacja i wyciąganie wniosków. W tym przypadku analiza mogła służyć zarówno celom opisowym jak i wyjaśnianiu Zastosowanie Wykorzystanie przeprowadzonych badań oraz wyciągniętych z nich wniosków
TEMAT4: Dobór i rodzaje prób badawczych 1)Earl Babbie „Logika doboru próby” DOBÓR PRÓBY – proces wyboru obserwacji; procedura wyboru jednostek obserwacji. Krótka historia doboru próby: • Dobór próby rozwijał się równolegle z badaniami zachowań i preferencjo politycznych. • W 1936 Gallup przewidział zwycięstwo Roosevelta w wyborach prezydenckich dzięki użyciu próby kwotowej; w 1948 źle przewidział wyniki m.in. dlatego, że jego próba nie była reprezentatywna. Dwa typy doboru próby: nieprobalistyczny. 1. DOBÓR PRÓBY OPARTY NA DOSTĘPNOŚCI BADANYCH: np. zatrzymywanie ludzi na ulicy -brak kontroli nad reprezentatywnością próby -może być stosowany jedynie, gdy np. badacz chce zbadać cechy osób przez dane miejsce o określonych porach -należy zachować ostrożność przy uogólnianiu i uczulić odbiorców wyników na ryzyko związane z tą metodą -przydatna np. w pilotażu kwestionariusza 2. DOBÓR CELOWY/ARBITRALNY -dobór na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badania -przydatny do pilotażu ( dobrać jak najróżniejszych respondentów, by sprawdzić szerokie zastosowanie pytań) -do badania przypadków odbiegających od normy 3. METODA KULI ŚNIEŻNEJ -gdy trudno jest odszukać członków jakiejś specyficznej populacji, np. bezdomni, nielegalni imigranci
1
-badacz zbiera dane o kilku członkach danej populacji, których da się odszukać, a następnie prosi te osoby o dostarczenie informacji potrzebnych do odszukania innych członków tej populacji, których akurat znają -reprezentatywność jest wątpliwa, więc wykorzystuje się ja do celów eksploracyjnych Dobór probalistyczny(?): 4. DOBÓR KWOTOWY -uwzględnia kwestię reprezentatywności -wychodzi się od macierzy lub tabeli opisującej istotne dla badania cechy populacji /rozkład płci, wieku, dochodu…/→ dla pobrania ogólnokrajowej próby kwotowej badaczowi może być potrzebna wiedza o tym, jaki procent ludności kraju stanowią ludzie o określonych cechach; dla każdej komórki macierzy należy określić odpowiednie przedziały procentowe, następnie zebrać dane od osób mających wszystkie cechy określone w danej komórce tabeli; potem wszystkim osobom w danej komórce przypisuje się wagę odpowiednią do ich udziału w danej populacji; gdy zostaną w ten sposób przeważone wszystkie elementy próby, całość danych powinna dać sensowną reprezentację całej populacji -problemy: Operat losowania (udziały procentowe reprezentowane przez poszczególne komórki tabeli) musi być dokładny i aktualny Odchylenia od reprezentatywności mogą wynikać z doboru elementów próby w ramach danej komórki tabeli-nawet jeśli udział procentowy w całej populacji został poprawnie oszacowany (!) Dobór tak naprawdę jest przypadkowy, odbywa się w trakcie badania, gdy ankieter szuka osób o żądanych cechach Załamana zostaje zasada reprezentatywności; nie każda osoba ma równe szanse dostania się do próby, np. znajomi ankietera mają większe szanse. Należy ostrożnie traktować próbę kwotową gdy celem badania jest opis statystyczny 5. WYBÓR INFORMATORÓW -jest to współpraca z niektórymi członkami grupy -informator jest członkiem grupy, który może się wypowiadać bezpośrednio o grupie -np. badania nieformalnych układów grupowych -zazwyczaj dobiera się informatorów typowych dla badanych grup, w przeciwnym razie opinie i obserwacje informatorów mogłyby wprowadzać w błąd -marginalna ( zarówno b. niska jak i b. wysoka) pozycja informatorów nie tylko może zafałszować obraz rzeczywistości, ale także ograniczać dostęp do różnych sektorów społeczności Nieprobalistyczny dobór ma zastosowanie głównie w badaniach jakościowych. Teoria i logika doboru losowego: - Aby próba jednostek z danej populacji mogła być podstawą dobrego opisu całej populacji musi ona mieć zasadniczo taką samą zmienność jak populacja. - „Obciążenie próby” oznacza stan, gdy wybrane osoby nie są typowe czy reprezentatywne dla szerszej populacji, z której zostały dobrane. Może być świadome lub nie, może powstać na skutek skłonności badacza, który dobiera respondentów wg własnych preferencji; na szczęście istnieją techniki, które pozwalają uniknąć obciążeń próby.
1
- Uznajemy próbę za reprezentatywną dla populacji, z której została dobrana, jeśli zagregowane cechy tej próby ściśle odzwierciedlają te same zagregowane cechy populacji. Reprezentatywność ogranicza się do tych cech, które są związane z głównymi celami badania. Podstawowa zasada doboru losowego: próba jest reprezentatywna dla populacji, z której jest losowana, jeśli wszyscy członkowie tej populacji mają takie same szanse, ze zostaną wybrani do próby. Dobór losowy ma dwie podstawowe zalety: 1) choć nigdy nie są doskonale reprezentatywne, są z reguły b. reprezentatywne niż inne rodzaje prób, gdyż są wolne od obciążeń; 2) rachunek prawdopodobieństwa pozwala nam oszacować reprezentatywność próby losowej. ELEMENT jest tą jednostką, o której zbiera się informacje i która dostarcza podstaw do analiz /ludzie lub pewne typy ludzi, rodziny, kluby, stowarzyszenia/; POPULACJA to określony teoretycznie zbór elementów badania; BADANA POPULACJA to ten zbiór elementów, z którego próba jest faktycznie dobierana. - Losowanie: ostatecznym celem doboru próby jest wybranie z populacji takiego zestawu elementów, aby opis tych elementów trafnie oddawał obraz całej populacji, z której zostały one pobrane. Kluczem do tego procesu jest losowanie. W losowaniu każdy element może zostać wybrany z takim samym prawdopodobieństwem, niezależnie od innych zdarzeń w procesie selekcji. Badacze społeczni posługują się tabelami liczb losowych lub programami komputerowymi, które zapewniają losowy dobór jednostek do próby. Jednostka losowania to ten element lub zbiór elementów, który jest brany do wylosowania na jakimś etapie procesu doboru próby. - Rachunek prawdopodobieństwa, rozkład z próby i szacowanie błędu z próby: Rachunek prawdopodobieństwa dostarcza podstaw do szacowania parametrów w populacji. Parametr to syntetyczny opis jakiejś zmiennej w populacji, np. średni dochód wszystkich rodzin w mieście, rozkład wieku ludności miasta. Rach. prawd. pozwala na szacowanie parametrów w populacji oraz na osąd, z jakim prawd. te szacunki będą dokładnie odwzorowywać faktyczne parametry w populacji. Dzieję się to dzięki rozkładowi prób. Pojedyncza próba wylosowana z populacji może dać estymator parametru w populacji, rach. prawd. mówi o rozkładach estymatorów uzyskanych z wielkiej liczby takich prób, a każdy przyrost wielkości próby poprawia rozkład szacunków średniej. Rach. prawd. dostarcza nam pewnych ważnych reguł dotyczących rozkładu z prób: 1) jeśli z jakiejś populacji pobierze się wiele niezależnych prób, statystyki z tych prób będą rozproszone wokół rzeczywistego parametru populacji w pewien znany sposób; 2) rach. prawd. dostarcza nam wzoru dla oszacowania, na ile blisko statystyki /czyli syntetyczne opisy zmiennych w próbie/ z prób są skupione wokół prawdziwej wartości → czyli pozwala oszacować błąd z próby (losowy) – poziom błędu oczekiwany dla danego rodzaju próby: s=√[(P•Q)/n]; gdzie P i Q to parametry populacji w rozkładzie dwuwartościowym; Q=1-P; P=1-Q; n to liczba przypadków w każdej próbie, natomiast s to błąd standardowy. ( często jest to odchylenie standardowe rozkładu z prób →około 34% estymatorów mieści się w odległości 1 bł. st. od parametru populacji w górę a kolejne 34% w dół.) Błąd standardowy jest wartością informacyjną, określa, na ile blisko estymatory z prób będą rozrzucone wokół parametru populacji. Błąd standardowy jest odwrotną funkcją wielkości próby- gdy wielkość próby rośnie, błąd standardowy maleje, co więcej, bł. st. zmniejsza się o połowę, gdy wielkość próby rośnie czterokrotnie /pierwiastek kwadratowy/. W rzeczywistości nie znamy wartości parametru, ani nie dobieramy wielu prób, lecz tylko jedną; ale właśnie rach. prawd. daje podstawę do konkluzji na temat typowych sytuacji w badaniach społ.
1
Poziomy i przedziały ufności: Rach. prawd. określa, że 68% wyimaginowanej wielkości prób dałoby estymatory lezące w granicach jednego błędu st. Zatem dowolna próba losowa ma 68% szansę znalezienia się w granicach tego przedziału. Dokładność naszych statystyk z prób wyrażamy w kategoriach poziomu ufności co do tego, że statystyki te mieszczą się w określonym przedziale od parametru. Wszelkie twierdzenia dotyczące trafności wyników muszą informować zarówno o poziomie ufności jak i o przedziale ufności. Populacje i operaty losowania: OPERAT LOSOWANIA to lista lub quasi-lista elementów, z której losuje się próbę; musi być zbieżny z populacją, którą chcemy badać. Wyniki badań na próbie można uznać za reprezentatywne tylko w odniesieniu do zbioru elementów tworzących operat losowania. Operaty losowania nie zawsze zawierają naprawdę wszystkie elementy, należy określić zakres braków i wyrównanie ich. Schematy losowania: 1. PROSTY DOBÓR LOSOWY: Badacz numeruje wszystkie elementy listy, następnie korzystając z tablic liczb losowych wybiera elementy do próby. Rzadko stosuję się tę metodę w praktyce. 2. DOBÓR SYSTEMATYCZNY: Konieczna jest lista elementów. Do próby losowany jest co n-ty element z listy, przy czym pierwszy element jest wylosowany → tak powstaje próba systematyczna z losowym punktem startowym. Interwał losowania to standardowa odległość między elementami dobieranymi do próby; proporcja losowania to stosunek liczby elementów wylosowany do liczebności całej populacji. Istnieje ryzyko obciążeń próby, jeśli układ elementów jest ułożona tak, że jakiś cykliczny wzór się powtarza zgodnie z interwałem losowania. 3. DOBÓR WARSTWOWY Jest metodą pozwalającą na zwiększenie reprezentatywności poprzez obniżenie możliwego błędu z próby. Najpierw należy uporządkować populację wg ważnych dla nas cech w homogeniczne podzbiory, które między sobą są heterogeniczne (warstwowanie), a potem wylosować odpowiednią liczbę elementów każdego z nich. Dwie metody tego doboru: 1) sortuje się elementy populacji na grupy wyodrębnione ze względu na zastosowane zmienne stratyfikacyjne; na podstawie udziału procentowego danej grupy w populacji stosuje się dobór losowy-prosty lub syst.- takiej ilości elementów z tej grupy, jaka odpowiada takiemu samemu jej udziałowi procentowemu w pożądanej przez nas wielkości próby. 2) pogrupowanie populacji jak poprzednio, a następnie połączenie tych grup w jedną listę i zastosowanie np. doboru syst. W pewnych sytuacjach dobór systematyczny, jest trafniejszy, niż prosty; ma to miejsce wtedy, gdy występuje ukryty układ warstwowy listy, np. lista studentów ułożona wg roku studiów. 4. DOBÓR PRÓBY WIEOLOSTOPNIOWY GRUPOWY Próba grupowa może być stosowana gdy sporządzenie wyczerpującej listy elementów wchodzącej w skład populacji jest niemożliwe lub b. trudne. Elementy populacji są już często
1
pogrupowane w subpopulacje, listy subpopulacji albo istnieją albo można je łatwo stworzyć. /Np. wierni wszystkich kościołów USA./ → Sporządza się listę pierwotnych jednostek losowania i niekiedy dzieli się je na warstwy przed losowaniem. Potem losuje się próbę tych jednostek. Następnie robi się spis elementów tych wybranych pierwotnie jednostek losowania i dzieli się je na warstwy. Potem losuje się z owych list wtórne jednostki losowania. Jednak taki dobór cechuje się podwójnym błędem z próby; 1) początkowa próba grup reprezentuje populację tych grup z uwzględnieniem zakresu błędu z próby; 2) próba elementów pobranych w ramach danej grupy reprezentuje wszystkie elementy w tej grupie tylko w tym zakresie, jaki jest możliwy po uwzględnieniu błędu z próby. → straty w dokładności próby. Rodzaje tego doboru: a) Warstwowanie w wielostopniowej próbie grupowej: należy pogrupować pierwotne jednostki losowania wg odpowiednich zmiennych stratyfikacyjnych, potem zastosować losowanie proste lub systematyczne. Błąd z próby będzie zredukowany w takim zakresie, w jakim grupy są podzielone na homogeniczne warstwy. b) Dobór proporcjonalny: zawsze gdy losowane grupy znacznie różnią się wielkością, właściwe jest zastosowanie proporcjonalnego doboru-każda grupa ma szansę znalezienia się w próbie proporcjonalna do swej wielkości. c) Dobór nieproporcjonalny i ważenie :Jeśli próba jest proporcjonalna, tzn. że każdy element ma taką samą szanse na znalezienie się w próbie, tzn. ze mają one wszystkie taką samą wagę=1→próba samoważąca się. Jednak czasem właściwe jest nadanie niektórym przypadkom większych wag niż innym – ważenie, np. gdy szczególnie interesuje nas jakaś subpopulacja ( badanie nad molestowaniem seksualnym w pracy wśród czytelników pisma, których większość stanowią mężczyźni-wtedy większą wagę nadajemy kobietom, bo one są częściej molestowane). Ogólnie, dobór probalistyczny pozwala na uniknięcie obciążeń próby oraz oszacowanie błędu. TEMAT5:OBSERWACJA Grażyna Woroniecka- obserwacja uczestnicząca 1. Obserwacje stosuje się przede wszystkim na etapie wstępnego zwiadu badawczego. We właściwej części badania stosuje się twardsze techniki. 2. Ograniczenia obserwacji: • Obserwator powinien być w naturalnym środowisku badanych. • Być z badanymi w bliskich i trwałych stosunkach. • Współuczestniczy w ich życiu w pewnym zakresie. • Brak intersubiektywnej sprawdzalności- różnice w opisach przedmiotu badania przez różnych badaczy. • Brak ujednoliconych kategorii opisu( interpretacja danych nie przebiega wdł.modelu teoretycznego danej klasy zjawiska).Obiekty badania tworzy się dla potrzeb progr. Badawczych. 3. Zalety obserwacji po renesansie metod jakościowych: • Bezpośredni i trwały kontakt z badanym.
1
STRATEGIE PARTYCYPACJI A OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA 4. SYMLOG Narzędzie stworzone przy wykorzystaniu tez psych analitycznej- BALES, teorii pola Kurta Lewina, teorii dystansu L. Festingera. • Faza 1: obserwacja bez uczestnictwa w interakcjach w grupie. Notatki na standaryzowanych formularzach. • Faza 2: obserwator udostępnia zapis grupie w formie komunikatu, grupa pracuje nad nim. • Wprowadza się kilku obserwatorów; agregacja spostrzeżeń. Każdy obserwator jest częścią globalnego pola działań grupy. Obiektywny rezultat osiąga się przez uśrednienie subiektywnych spostrzeżeń uczestników interakcji w grupie. • Symlog dąży do połączenia ujęcia rozumiejącego z zapisem statystycznymPomocnicza lista kwalifikacyjna Symlog. Zawiera 26 cech działań, które przyporządkowuje się jednej z 5 częstotliwości. Ten zakodowany zapis służy do wypełnienia Karty zapisy interakcji”- „czas,/ kto wobec kogo działa/ porozumienie( act/ non)/ kierunek działania/ opis działania/ akceptacja/ brak akceptacji, wyobrażenie o tym do kogo odnosi się ta interakcja( do siebie, do społeczeństwa, do grupy ,do innego..) • Pomocnicza lista kwalifikacyjna Symlog.i Karty zapisy interakcji”- służą do zbudowania „Trójwymiarowej przestrzeni Symlog”, sześcianu w którym przecinają się 2 wymiary: a) Pozytywny(przyjazny) – negatywny( nieprzyjazny) b) Ofensywny( instrumentalnie kontrolowany) – defensywny( emocjonalnie ekspresyjny) c) Zwierzchni( dominujący) – podporządkowany( podległy) •
•
Symlog jest obserwacją systematyczną. Warunki są zbliżone do laboratoryjnych- badani siedzą w pomieszczeniu przy stole. Czas trwania- do kilku godzin; sesje powtarzane. Jest to uciążliwe i stanowi ograniczenie tej techniki. Rola obserwatora: w 1 fazie jest niezależny – znajduje się w osobnym pomieszczeniu, potem kiedy badanie są informowani obserwacji, rola obserwatora staje się nadrzedna i ingeruje się w interakcje w grupie. Bales stawia obserwatorów w polu interakcji na równi z innymi członkami grupy.
5. MODEL BADAŃ PRZEZ WSPÓLNE DOŚWIADCZANIE • Rola obserwatora: równoprawny uczestnik obserwowanych wydarzeń, brak uprzywilejowania w konstrukcji całego badania. • Założenie pełnej jawności badania. • Gotowość do współpracy w grupie • Stadium 1: Komunikowanie się i planowanie- określenie pyt badawczych i celów.
1
• • • • •
•
•
•
Stadium 2: działanie i doświadczanie- zbieranie danych Stadium 3: refleksja- badacz wycofuje się z doświadczenia i analizuje materiał tylko na podst tego materiału i własnych doświadczeń. Stadium 4: ocena- odniesienie do wiedzy teoretycznej, metarefleksja na temat całego cyklu, ocena postępu w badaniach i adekwatności metod. Stadium 5: integrowanie- połączeni treści doświadczenia i wiedzy o przedmiocie badań. Stadium 6; rozpoczyna cykl pracy z grupą. Ustalanie treści, zakresu, celu i porządku i wyników badania ma charakter wymiany m-dzy badaczem i badanymi w interakcjach poziomych. Badacz musi się pilnować aby oddzielając kolejne fazy badania, potrafił zawieszać zdobytą wcześniej wiedzę na rzecz osobistego doświadczenia a w następnej fazie, by potrafił zintegrować osobistą wiedzę z teoretyczną. Język- rozluźnienie rygorów dyskursu naukowego. Ponieważ negocjacje z badanymi odbywają się poza terminologią socjologiczną, więc należałoby przetłumaczyć ten język na język socjologii aby badanie zyskało rzetelność. Jednak czasem nie można przeprowadzić tego procesu z powodu radykalnej odmienności racjonalności uzgadnianych w opisie. Wtedy „zostawiamy” pierwotną wersję jezykową. Cechy charakterystyczne: a) otwartość- dużo cykli badawczych, „gęstość” opisu(minimalne zubożenie sensu zjawisk) b) Badacz narzuca grupie siebie w roli badacza. „wtapia się” on w badaną rzeczywistość i zawiesza posiadaną wiedzę o problemie. Znajduje się on w stos podrzędnym wobec grupy która musi wprowadzić go w krąg własnych znaczeń. Decydujący głos o wersji ostatecznej opisu należy do badanych. c) Badacz nie udaje że jest „przeźroczysty”. Jego obecność jest wyraźna. Zastosowanie: badanie elementów rzeczyw społ o znacznej dynamice złożoności nawarstwiających się zdarzeń np.: bad, ruchów społ, kierunki ideologii i myślenia artystycznego.
6. INTERWENCJA SOCJOLOGICZNA • Metoda związana z aparatura pojęciową i orientacją poznawczą A. Touraine’a. • Procedura badawcza- jawna, wymaga zgody uczestników na udział w bad. Przewidziane gratyfikacje niepieniężne, kompensujące obciążenia np. długi czas badania. • W jednej grupie jest 2-óch badaczy. Jeden solidaryzuje się z poglądami grupy, a drugi w opozycji, jest on po stronie socjologii. Badacz staje się liderem grupy. Perspektywa badacza stanowi płaszczyznę mediacji między grupą działaczy danego ruchu społecznego a ruchem społ do którego odnoszą się działania grupy. • Badacze wytwarzają wiedze socjologiczną w trybie interpretacji negocjowanej. • Metoda ta wymaga oddzielenia funkcji badacza: agitatora i sekretarza( później koryguje się nazewnictwo na interpretatora i analityka.) • Daleko posunięta ingerencja jest możliwa gdy: a) Przewaga kompetencji poznawczej socjologów
1
b) Rola badacza jako nosiciela tożsamych cech kulturowych z badanymisą w tej samej społ-kult rzeczywistosci. c) Celowy, zadaniowy charakter grupy stworzonej na potrzeby interwencji • •
Zalety interwencji: umożliwia obserwacje treści światopoglądowych w warunkach presji różnych opinii. Zorganizowanie dyskusji wokół osi konfliktu ujawnia procedurę konstruowania argumentacji racjonalizujacej Wyniki interwencji mogą pomóc w odpowiedzi na pytanie: jak doszło do powstania konkretnego konstruktu ideologicznego. Są one pomocne w formułowaniu hipotez na temat struktury i dynamiki przekonań np. badania samorządu.
7.BADACZ JAKO STRONA NEGOCJACJI. • Obserwacja szczególnie skuteczna w badaniach nad strukturą komunikacyjną( samorząd) • Założenia i postulaty: a) Regulacje formalne konstruujące grupę składają się na typ idealny. (badacz wykrywa odchylenia od typu idealnego) b) Badanie ujawnia alternatywne wobec formalnych kanały komunikacyjne, budowane przez uczestników. c) Treściowy „problem” stanowi rodzaj sondy( obserwacja sposobów jego artykulacji i rozwiązań) d) Rola badacza jako uczestnika zainteresowanego rozwiązaniem problemu. Rola ta jest określona przez oczekiwania normatywne danego typu problemu. e) Rola badanych- występują w swoich rolach zawodowych, sytuacja badania nie ingeruje w te role. f) Rozluźnienie rygorów dokumentacji obserwacji( nieokreślony czas; zbiór protokołów, materiałów prasowych, pism interwencyjnych) •
•
•
Zalety: a) Obserwacja naturalnej struktury w działaniu - -prezentuje praktyczne środki w rozwiązywaniu problemów b) Zaciemnieniu strategii działan grupowych zapobiega wybór ogólnego problemu- sondy. Wtedy można odsłonić wachlarz działań przystosowawczych stosowanych w praktyce samorządowej. c) Rola obserwatora- strony, uzasadnia podejmowane działania w opinii badanych i uniemożliwia przerwanie obserwacji przez badanych. Wady: a) Niemożność kontrolowania czasu obserwacji b) Problem musi pojawić się w polu zainteresowań badanych, badacz nie może narzucić problemu, musi się pojawić spontanicznie. c) Problem musi być istotny dla działania organizacji samorządowej. d) Technika stosowana do studiów przypadku, lecz przede wszystkim jako uzupełnienie metod o wyższej kontroli badań Przykład badania: obserwacja wspólnoty mieszkaniowej, gdzie badacz wystąpił w roli członka zarządu wspólnoty. Problem- sonda to problem zlecenia przez zarząd administrowania budynkiem za wynagrodzenie. Wyodrębniono w toku obserwacji 4 praktyki które odsłoniły fakt, iż dyrektor wykorzystywał osobiste wpływy w celu zmiany stanu prawnego( niewygodnej 1
•
ustawy, pozbawiającej go monopolu na zarządzanie nieruchomościami i konieczność sprawozdania finansowego na zebraniach wspólnoty mieszkaniowej.) Wątpliwości natury etycznej- technika ta jako rodzaj wiwisekcji na działającym obiekcie. Jednak samorządy sprawujace władzę, odgradzaja się, tworza bariery, co sprawia wrażenie technicznych kompetencji. W ten sposób chronią się przed kwestionowaniem ich statusu i kompetencji. Z kolei rola badacza jako uczestnika i jako obserwatora jest konfliktowa. Badacz świadomie wywołuje konflikt posługując się prowokacją. Taka ”prowokacja socjologiczna” nie stanowi wykroczenia przeciw dobrym obyczajom.
Mayntz- Metody obserwacji • Obserwacja dotyczy konkretnych zachowań działań i interakcji symbolicznych w sytuacjach społecznych, bez względu czy te sytuacje zostały stworzone umyślnie dla celów eksperymentu, czy powstały spontanicznie. • Przedmiotem obserwacji jest zachowanie, które ma określony sens subiektywny, a zarazem obiektywne znaczenie społeczne. • Obserwacja wymaga rozumienia lub trafnej interpretacji subiektywnego sensu oraz społecznego znaczenia określonego działania. • Badacz musi rozumieć język w danym syst społ-kult. • Konieczne jest zdystansowanie badacza od przyswojonego sensu i przyjęcie rozumowania grupy. • Błędem jest przypisywanie danym z obserwacji znaczenia zgodnego w własnymi doświadczeniami obserwatora. • Obserwacja musi opierać się na ogólnym modelu zachowania społecznego, obejmujacym wymiary i determinanty tego zachowania, by stały się one kategoriami porządkującymi obserwację. • 3 rodzaje zamierzeń badawczych metody obserwacji: a) Cel- wyłącznie opis zachowań b) Analiza zależności empirycznych m-dzy zachowaniami a sytuacją. c) Nie tylko opis zachowań, ale też teoretyczne wyjaśnienie przez ukazanie przesłanek i ich obiektywnych następstw. 1. Obserwacja systematyczna a niesystematyczna
1
Systematyczna -dokładnie zdefiniowana sytuacja społec -gdy kategorie są uporządkowane- określone sekwencje zachowań -na podstawie rozwiniętej teorii -podporządkowana kategoriom określającym każdy przedmiot obserwacji( inne nie są brane pod uwagę) - zoperacjonalizowane zmienne w postaci wskaźników obserwowalnych - ustalenie jednostki obserwacji -warunki początkowe są kontrolowane - przykład-analiza interakcji Balesa(patrz.SYMLOG str.1)teoria działania w grupie to następstwo akcji i reakcji związanych z rozwiązywaniem 4 problemów funkcjonalnych systemu: Konieczność dostosowania do syt zewnętrznej Potrzeba kontroli instrumentalnej lub dostosowanie się do wymogów związanych z wykonywaniem zadań Uwzględnienie potrzeb członków systemu Integracja członków systemu
2
Niesystematyczna
2. Obserwacja nieuczestnicząca a uczestnicząca.
- gdy mało usystematyzowane kategorie obserwacji; nieokreślone sytuacje -charakter otwarty, mało wybiórczy uwzględnia wszystkie dziejące się zachowania - mało selektywna, niebezpieczeństwo uzyskania informacji przypadkowych -przykład-badanie Whyte’a ”Street corner society”.Obalenie tezy o dezorganizacji slumsów w miastach USA. Celem było rozeznanie. -to badanie ma służyć uwiarygodnieniu określonych tez i dostarczeniu argumentów na poparcie ogólnych założeń teoretycznych -obserwacja niesystematyczna to badanie eksploracyjne na nowych obszarach socjologii. - powtórzenie badania jest raczej niemożliwe i dlatego rzetelność danych jest trudna do określenia. -wymóg minimalnej systematyzacji: Ustalić związek między zachowaniem a sytuacją, kontekstem sytuacyjnym systemu społ- kult. Okr warunków wywołujących zawsze określone działania. Określic strukturę pozycji społecznych Ocena sytuacji + intencje osoby działającej motywuje jej zachowanie. Każda sekwencja zachowań ma obiektywne następstwa dla jednostek i syst społ-kult.
2
Nieuczestnicząca Uczestnicząca • Obserwator rejestruje procesy „z • Bezpośredni udział obserwatora w zewnątrz”, nie bierze udziału w syt. procesach • Sytuacje laboratoryjne oraz • Bierze na siebie 1 lub kilka ról z wszystkie „ogólno dostępne” badanego syst społ-kult • Nie wymaga systematycznego • Wgląd w naturalne zachowanie planu obserwacji ludzi w specyficznych sytuacjach i zrozumienie ich subiektywnego • Ułatwia standaryzacje sytuacji sensu społecznych i rejestracje wyników bo badacz nie bierze udziału w • Świadoma refleksja własnego obserwowanych procesach i ma doświadczenia jako nosiciela danej dużo czasu na notatki roli i wiedza o komplementarności swego zachowania względem • Badacz koncentruje się tylko na zachowania innych. obserwacji, robi notatki na bieżąco (zaleta) • Poznanie systemu ról • W naturalnych warunkach jest • Zastosowanie: poznanie zdany na wewnętrzną dynamikę społeczności o której wiedza wydarzeń, nie ma na nie wpływu. empiryczna jest niewielka • Tego typu obserwacja w • Przybranie roli może być sytuacjach naturalnych jest sposobem na poznanie możliwa gdy obecność obserwatora interesujących sytuacji. Wtedy rola nie zmieni toku wydarzeń( wadaspołeczna służy obserwatorowi za jego obecność może powodować przebranie, kamuflaż watpliwą trafność wyników.) • Przybrana rola ma umożliwić uzyskanie odp na co najmniej część pytań • Rola ma umożliwic optymalne zdobywanie informacji • Rola nie może wymagac zbytniego nakładu czsu i pracy • Zachowanie dystansu wobec roli Malikowski, Niezgoda, rozdz.5 3. Obserwacja niesystematyczna( niekontrolowana), uczestnicząca i nieuczestnicząca A. Niekontrolowana obserwacja uczestnicząca. • Stosuje się gdy badacz może wejść w rolę członka grupy( np. Nels Anderson badając trampów, włóczęgów.). • Członkostwo może być pełne( wykonywanie tych samych czynności co członkowie grupy przez cały czas obserwacji) lub też częściowe(uczestniczenie tylko w pewnych zachowaniach) •
nieświadomość grupy o celach badacza sprawia, ze zmiana zachowania jest mało prawdopodobna.
2
• •
• •
Członkostwo pozwala na dostep do źródeł informacji, które są nieosiagalne poprzez zwykłe przyglądanie się z zewnatrz. Wady: ograniczenie zakresu możlliwości obserwacji zdarzeń, na tyle, na ile jest się ich uczestnikiem. Przebywanie w pewnym kręgu ogranicza orientacje co do zachowania jednostek spoza kręgu. Zajmowanie przez obserwatora okr szczebla w hierarchii władzy lub prestiżu, zamyka przed nim wiele źródeł informacji. Zaangażowanie emocjonalne sprawia, że obserwator traci obiektywizm. Problem kontroli obserwacji uczestniczącej i nieuczestniczącejniepowtarzalność doświadczenia, niemożność uchwycenia tych samych faktów
B. Niekontrolowana obserwacja nieuczestnicząca • Całkowicie nieuczestnicząca jest b.trudna do przeprowadzenia, ponieważ nie istnieje rola społeczna :”stała obecność przy działaniach grupy bez uczestnictwa w tej działalności.” • Obserwacja nieuczestnicząca jest zwykle ”quasi- uczestniczącą” • Dlatego obserwator nie musi przyjmować całej roli, ale brac udział w wiekszości działań grupy, czasami przyjmując postawę obserwatora lub przeprowadzić wywiad. Przykład: badania La Playa nad rodzina robotniczą oraz Lyndów( Middletown); żyli jako członkowie rodzin, uczestniczyli w działaniach , grach i zabawach lecz wiadomo było, że ich celem jest zbieranie informacji. • Role przyjmowane przez badacza: a) Ktoś obcy-członkowie grupy mogą swobodniej mówić o kłopotach i delikatnych sprawach b) Słuchacz c) Uczeń d) Uczestnik- przestaje być obcy. Konstrukcja obserwacji • Problem badawczy, hipotezy i plan badań. • Podstawowy dokument- Książka obserwacji terenowych, w formie dziennika, lub wpisywanie do odpowiednich rubryk obserwacji dotyczacych każdego problemu. • Notowanie na bieżąco • Dzienne sprawozdanie musi być wyczerpujące. • Nie wolno zakładać, że jakieś zdarzenie jest tak szczególne że utkwi nam w pamięci i nie trzeba go zapisywać. Należy zapisywać wszystkie zaobserwowane zdarzenia. • We wczesnej fazie pracy w terenie należy notować szczegóły, aby nie stały się oczywiste i mało zauważalne. • Analiza notatek i podciągniecie pod odpowiednie kategorie. Ewentualne poprawienie błędów. • Zapisywanie obserwacji i interpretacji tych obserwacji, przy zastrzeżeniu ich oddzielnego zapisu i połączeniu potem za pomocą odsyłaczy. • Analizowanie sprawozdań przez osoby „z zewnątrz” • Uzupełnienie przez formularze do zapisywania obserwacji (wiek, płeć, liczebność grupy, zawód, wyznanie, dochód itd.)
2
4. Obserwacja systematyczna (kontrola nad obserwatorem i obserwowanym) • Należy rozważyć, czy a)sytuacja naturalna, czy sztuczna, b) czy badani wiedza że są obserwowani czy nie wiedza • Przeprowadzenie badania przez kilku obserwatorów, każdy notuje inny typ zachowań. • Wykorzystanie taśm magnetofonowych i notatek. • W sytuacji naturalnej, gdy badani wiedza, ze są obserwowani, najlepiej badać małą grupę, ponieważ skrepowanie sytuacja obserwacji znika po jakims czasie i badani zachowuja się normalnie. • Ograniczenie zniekształceń dzięki kontroli obserwatora za pomocą technik synchronizacji(obserwacja zespołowa, filmy, taśmy, plany wywiadów,kwestionariuszy, precyzyjna kategoryzacja umożliwiajaca szybkie klasyfikowanie i symbolizowanie zachowań.) • W sytuacji laboratoryjnej, obserwator i obserwowany są kontrolowani. Sytuacja jest sztuczna, lub się nią manipuluje, wprowadza bodźce. Standaryzacja jest jak największa. • „Rola obserwatora” to nie tylko możliwość wpływu na zachowanie jednostek/grupy, ale też możliwość wpłynięcia na ostateczne wyniki badań 5. Obserwacja uczestnicząca Warunki poznania naukowego: 1) Obiektywna: nieskażona postawami obserwatora, uwarunkowaniami intelektualnymi rozumienia i oceny przedmiotu obserwacji. Brak wpływu stanów emocjonalnych na wyniki obserwacji. 2) Ma ujmować fakty nie zniekształcone: Unikanie sytuacji gdy obecność badacza ingeruje w obserwowany przedmiot, który ulega przekształceniom. Obserwator jest zależny od zmian przez siebie prowokowanych, co fałszuje obserwację. 3) Wyczerpująca: dąży do ujęcia wybranych elementów określonej całości. Musi obejmować najdrobniejsze szczegóły ważne dla założenia naukowego. 4) Wnikliwa: równoczesne obserwowanie elemetów przypuszczalnie ze sobą związanych, ich kolejność i zmiany im towarzyszące. 5) Warunek maksymalnej rzetelności etycznej obserwatora: nie wolno mu dbać aby fakty potwierdzały słuszność jego poglądów. Dwa typy obserwacji uczestniczącej • „Obserwator- uczestnik”Badacz dąży do pozyskania zaufania członków grupy po to by nie prowokować swoją obecnościa zmian w naturalnym zachowaniu. Badacz jest najpierw obserwatorem potem jest uczestnikiem grupy. Obserwator- uczestnik.
2
• „Uczestnik – obserwator” Naturalny członek grupy przyjmuje na siebie dodatkową rolę badacza obserwatora. Najpierw jest uczestnikiem a potem obserwatorem w sposób utajony przed innymi członkami. • Zalety obserwacji uczestniczącej: a)Znika stosunek obcości do obserwatora b)Obserwator przez aktywne uczestnictwo w grupie może przyswoić sobie elementy właściwe członkom grupy. c) Traktowanie obserwatora jako „swojego” i jego udział w życiu osobistym badanych, ułatwia obserwację i uzupełnia dokumentację. d)Poszerzenie obszaru rzeczowego informacji poprzez czsowe przedłużenie obserwacji. • Wady obserwacji uczestniczącej: a) Gdy badacz jest wysoko w hierarchii grupy istnieje mozliwość manipulowania jej członkami. b) Zajmowane stanowisko utrudnia obserwację zachowań jednostek znajdujących się poza zasięgiem stanowiska obserwatora. c) To co dla obserwatora z zewnątrz może być manifestacją cech swoistych grupy, dla obserwatora- uczestnika staje się nieznaczącym zachowaniem. d) Niebezpieczeństwo przedstawiania faktów na korzyść grupy. e) Przeciwne opisywanie obserwowanych zdarzeń. f) Konformizm i korzystne przedstawienie grupy pod wpływem nacisków wewnętrznych. • Propozycje przeciwdziałań: a) Notowanie tylko faktów obserwowalnych a nie impresji, uogólnień. b) Szeroki stosowanie technicznych środków zapisu, kontrolujących obserwatora i obserwowanych. c) Konsultowanie materiału z ludźmi z zewnątrz. d) Organizowanie badań zespołowych o mieszanym składzie obserwatorów, ludzi z zewnątrz. TEMAT6: Analiza dokumentów wobec danych urzędowych 1)Sułek „Socjolog wobec danych urzędowych” I Natura , rodzaje i interpretacja źródeł urzędowych Określenie dane urzędowe jest nieprecyzyjne ponieważ nie tylko urzędy tworzą dane , bardziej precyzyjna jest nazwa „ dane instytucjonalne” . Jednak nazwa „dane urzędowe „ zakorzeniła się w języku. Socjolog nie wywołuje danych w terenie lub laboratorium lecz zastaje je w instytucjach , bibliotekach etc. Źródłem w którym dane urzędowe są zawarte , są dokumenty (materiały pisane). Swoistości nadaje im fakt , iż są one produktem działalności instytucji. Metodologiczne wymiary zróżnicowania danych urzędowych:
2
1.Część danych powstaje w instytucjach wyspecjalizowanych w ich zbiorach , dane te stanowią główny produkt i cel działalności tych instytucji. Poważna część danych powstaje w instytucjach o innych celach.Tam dane służą potrzebom instytucji , ale stanowią efekt uboczny ich działania. Różnienie to ma znaczenie dla jakości tych danych oraz dla ich dostępności 2.Dane urzędowe różnią się w wymiarze dynamiki. Jedne są wynikiem ciągłej rejestracji zdarzeń (np. samobójstwa). Inne stanowią zapis wydarzeń pojawiających się w określonym rytmie(np. liczebność w pielgrzymkach). Jeszcze inne są zapisem wydarzeń powtarzających się nieregularnie. Tworzy to problemy dopasowania momentów obserwacji ze względu na przebieg badanych procesów , porównywalności miar i wskaźników zjawisk rozciągniętych w czasie. Problemy te nie dotyczą zjawisk jednokrotnych. 3.Dane urzędowe dotyczą różnych poziomów analizy socjologicznej- indywidualnego i grupowego Badania dotyczące jednej jednostki badania badacz ma do czynienia w badaniach monograficznych , ale dane urzędowe dotyczą zwykle poziomu zbiorowości. Znaczenie tego rozróżnienia ukazuje się gdy formułuje się zależności pomiedzy zmiennymi z różnych poziomów i chce się wnioskować z jednej zależności od drugich. 4. Dane urzędowe to najczęściej dane obiektywne: -rejestrują zachowania(np. chodzenie do kościoła ) - łatwo rozpoznawalne atrybuty(np. wysokość , waga poborowego) - czasami dyspozycje ( czytanie , pisanie) - czasami stany świadomości ( np.. głosowanie) - stany psychiczne (np. karta chorób psychicznych) Na podstawie obiektywnych danych można wnioskować o subiektywnych stanach rzeczy. Dla tych w istocie celów się je analizuje , traktowane są jako podstawa do wnoskowania. Wnioskowanie z danych urzędowych o „obiektywnych” stanach rzeczy jest na ogół mniej zawodne. 5. Szczególnym rodzajem materiałów urzędowych są akty normatywne Zakreślają one normatywne ramy życia społecznego. Wiedza w nich zawarta nie może być ani prawdziwa ani fałszywa , natomiast normy te mogą być przestrzegane lub nie. Interpretacja danych urzędowych: Warstwy znaczące 1.Treści wypowiedziane explicite 2.Treści przemilczane 3.Forma wypowiedzi- jej elementy pozatreściowe
2
Ad1. W socjologii na ogół wykorzystuje się tylko tę warstwę. Z treści wnioskuje się o tym , co stanowi jego odniesienie przedmiotowe , o tym co mówi się wprost. Interpretacja sprowadza się do odebrania tych informacji. Rzadsze są sytuacje w których z treści dokumentu dowiadujemy się o zjawiskach o których dokument nie mówi wprost. Możliwość i prawomocność takiego wnioskowania uzależnione jest od zdrowego rozsądku , w łączeniu wskaźników z indicatum a) wskaźnik – element szerszego syndromu np. tendencje do zawierania małżeństw mieszanych ( dane urzędowe) jako składowa szerszego procesu integracji międzygrupowej b) wskaźnik – nie jst elementem zjawiska NP. POMIAR WZROSTU POBOROWEGO i zależności w stratyfikacji( badania antropologiczne , zależność wykształcenie rodziców a wzrost) Ad.2 Podstawa wnioskowania o zjawiskach społecznych może być też milczenie źródeł. Wyróżnia się 2 rodzaje wnioskowania a) z braku danych wnioskuje się o nie zajściu zjawiska lub małym natężeniu Wnioskowanie z milczenia źródeł łatwo prowadzić może do fałszywych wniosków albowiem zakłada , że źródła zawsze rejestrują zjawisko danego rodzaju. Czasami brak rejestracji świadczy o jego powszechności i zniechęceniu do rejestracji. b) milczenie jako mniej lub bardziej świadome powstrzymywanie się od mówienia , przemilczenie. Samo przemilczenie może być podstawą wnioskowania o zjawiskach za nie odpowiedzialnych. Ad.3 Wszelkie aspekty dokumentu od języka ,w którym informacje sformułowano ,do gatunku papieru
II Zastosowania danych urzędowych 1. Źródło problemów i hipotez Weber korzystając ze statystyk pisał „etyke protestancką” . Same dane nie generują hipotez – te są produktem iluminacji , dziełem twórczego umysłu 2. Obserwacja pośrednia Gdy zjawiska nie można obserwować bezpośrednio lub gdy obserwacja innymi sposobami jest bardzo trudna. 3. Opis procesów społecznych W badaniach procesów długofalowych są często materiałem jedynym. Pewne dane są starsze od samej socjologii.
2
4. Sprawdzanie hipotez o zależnościach Na podstawie danych urzędowych ustala się zależności grupowe 5. Opis normatywnych ram życia społecznego Analiza aktów prawnych i im pokrewnych pozwala opisać normatywne zasady życia społecznego III Ograniczenia i trudności w korzystaniu z danych urzędowych 1. Brak istotnych danych urzędowych 2. Nieznajomość istniejących źródeł urzędowych Nie zawsze wiadomo że istnieją jakieś dane urzędowe czy/lub jakaś instytucja zbiera takie dane. Przeciwdziałaniu takiemu zjawisku sprzyja jednolity system ewidencjonowania 3.Niedostępność danych urzędowych Instytucje i urzędy nieraz nie udostępniają pewnych danych 4.Urzędowych charakter kategoryzacji danych Dane nie są gromadzone dla celów naukowych i kategorie w których dane te ujmuje się nie muszą więc być zgodne z kategoriami w których sformułowano pytania i hipotezy. Ich przełożenie może okazać się uciążliwe. 5 Nieznajomość okoliczności zapisu W badaniach naukowych dane zbierane są wedle przyjętych metodycznych zasad ,ma to znaczenie dla interpretacji zebranego materiału. Kiedy wykorzystuje się istniejące materiały to okoliczności zapisu nie są znane i nie można ich uwzględniać w interpretacji tych danych. 6. Selektywny charakter danych urzędowych Dane urzędowe często opisują nie całą zbiorowość lecz tylko jej fragment. Pojawia się pytanie czy zbiór opisanych tam jednostek jest reprezentatywny dla szerszej zbiorowości. 7. Rzetelność danych urzędowych Źródeł nierzetelności szuka się w społecznym procesie ich tworzenia a) Rejestracja faktów z otoczenia instytucji odbywa się za pomocą metod jednak zawsze rejestruje je człowiek a dalej instytucja i jej funkcjonariusze b) Gdy dane urzędowe opisują działalność samej instytucji i jej wyniki , pierwszorzędnym czynnikiem wpływającym na ich rzetelność staje się struktura instytucji. Czasami dokumenty stają się elementem gry , walki. 8. Ograniczona porównywalność danych urzędowych a) Różnice w stosowanych definicjach i zasadach klasyfikacji b) W różnych okresach lub obszarach występują różnice w sprawności i rzetelności urzędowych rejestracji c) Szeroko rozumiane zmiany w społeczeństwie ( zmiany w zachowaniach , tradycji , prawa etc.) 9. Agregatowy charakter danych urzędowych
2
Dane urzędowe są zwykle dostępne w postaci zagregowanej(najczęściej na poziomie jednostek terytorialnych) . Charakteryzuje się wówczas własnością tych jednostek – zależność ekologiczna . Socjologowie najczęściej interesują się zależnościami między własnościami ludzi i zależnościami między tymi własnościami 10. Makrostrukturalne uwarunkowanie Im większa demokratyzacja tym większe zaufanie do instytucji i wieksza rzetelność podawanych informacji.
2)Analiza istniejących danych statystycznych (Babbie) Metoda ta jest szczególnie istotna ze względu na to , że istniejące statystyki powinny być zawsze brane pod uwagę , co najmniej jako uzupełniające źródło danych. Dobrze zawsze jest przeglądać statystyki powiązane z obszarem zainteresowań badacza. Istniejące dane statystyczne często mogą dostarczyć kontekstu historycznego , czy pojęciowego w którym można umieścić oryginalne badania. Istniejące statystyki mogą być źródłem zasadniczych danych dla naukowych badań społecznych ( np. samobójstwa Durkheima) Jednostki analizy Często w istniejących danych statystycznych jednostką analizy nie jest osoba ale grupa . Tworzy to problem , że wzorce zachowań na poziomie grupowym nie odzwierciedlają zawsze wzorców na poziomie indywidualnym. Analiza historyczno- porównawcza Śledzenie rozwoju form społecznych w czasie oraz międzykulturowe porównania procesów rozwojowych. Źródłem takich danych są ogromne , bo tworzone przez setki lat. Źródła historyczne wymagają potwierdzenia np. przez potwierdzenie przez inne źródło Do analizy danych historycznych przydatne jest pojęcie rozumienia Wezera. Badacz musi być w stanie przyjąć rozumowanie ,okoliczności , poglądy i uczucia osób badanych by móc prawidłowo je interpretować. Do wielkiej ilości szczegółów dobrze jest przyjąć typy idealne.
TEMAT7:ANALIZA TREŚCI R. Mayntz inni, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Warszawa 1985, s.192-211 ⇒→ Założenia i ogólna problematyka analizy treści: → w tym, co mówią i piszą ludzie dają świadectwo swoim dążeniom, postawom, ocenom sytuacji, swojej wiedzy oraz milcząco przyjmowanym założeniom otaczającego świata → analiza materiału językowego pozwala więc na wyciąganie wniosków dotyczących indywidualnych oraz społecznych zjawisk niejęzykowych 2
→ aby owo intuicyjne rozumienie służyło celom analizy naukowej musi zostać: • wyeksplikowane • usystematyzoane • zobiektywizowane → Analiza treści to technika badawcza, która w sposób zobiektywizowany i systematyczny ustala i opisuje cechy językowe a wnioskuje o niejęzykowych własnościach ludzi i agregatów społecznych. • systematyczność to warunek trafności wyników • subiektywne i impresyjne interpretacje teksu są w sensie naukowym nierzetelne → przed przystąpieniem do analizy treści należy: dokonać analizy empiryczno – systematycznej (język zrozumieć) kontekst sytuacyjny → Wnioski niejęzykowe (zmienne): nadawca tekstu • intencje • system wartości • cechy osobowości założone przez nadawcę cechy odbiorców, które bierze pod uwagę formułując komunikat • poziom wiedzy, zainteresowań i uznawanych wartości przypuszczalne reakcje odbiorcy na komunikat cechy systemu społ – kult., w którym tekst powstał lub do którego jest adresowany → wnioski muszą znajdować oparcie w teorii, która mówi, w jakich okolicznościach określone postawy, intencje, wartości itp. Przyjmują określone formy językowe Metody analizy treści Etapy analizy treści: 1) podbudowa teoretyczna → o wyborze tej techniki powinien decydować temat → najważniejsza przesłanka sensownego posłużenia się analizą jest: • SFORMUŁOWANIE HIPOTEZY • teoria dobór materiału tekstowego → jakie teksty stanowią zbiór generalny, z którego należy wybrać materiał do analizy, decydują pytania badawcze MATERIAŁ TEKSTOWY: powstały niezależnie →zbierać dane o przeszłości (postawach, przekonaniach, systemach wartości) →proces zmian (rozciągnięty w czasie) powstały specjalnie (do konkretnego badania) →badani tekstem muszą stanowić reprezentatywną próbą → posługiwanie się próba jest konieczne również w przypadku, gdy ogół tekstów jest zbyt duży do analizy całości DOBÓR PRÓBY – szczególne problemy:
3
zbiór, z którego ma być wybrana może uniemożliwiać swobodne manipulowanie jednostkami zgodnie z zasadą doboru losowego dlatego wybiera się na ogół metodę doboru wielostopniowego (np. I – wybór właściwych gazet, II – wybór nr, III – wybór artykułów na dany temat) → Następuje operacjonalizacja zmiennych zawartych w hipotezach – etapy: określenie jednostek tekstowych, które będą przedmiotem postępowania analitycznego opracowanie kategorii analitycznych jako podstawy klasyfikacji treści 3) Określenie jednostek analizy • słowa • części zdań • zdania • akapity } + kontekst • artykuły • książki • audycje radiowe → wybór zależy od tematu 4)Opracowanie kategorii analitycznych zmienne zawarte w hipotezach (wiążą konfiguracje językowe)→kategorie treściowe→konfiguracje językowe (stanowią wskaźniki tych zmiennych) → schemat kategorii analitycznych ma zawsze charakter wybiórczy – chodzi o odpowiedź na określone pytanie Budowa schematu kategorii – logiczne wymogi → zaczyna się od ustalenia wymiarów treści, która nas będzie interesować Wymogi formalne schematu kategorii: podział na kategorie musie być dokonany wg jednolitej zasady klasyfikacji kategorie muszą spełniać warunek rozłączności podział na kategorie musi być wyczerpujący Gotowy schemat: → każda kategoria→generuje określoną klasę znaczeń związaną z określonym wymiarem treści: kategoria (def. operacyjna)→klasa podobieństwa semantycznego → w toku klasyfikacji ostatecznie decyduje intuicyjne rozumienie języka przez osobę dokonującą analizy Obliczanie, budowania indeksu, weryfikacja hipotez: → porównanie tekstów z punktu widzenia ich ogólnej charakterystyki wymaga często sporządzenia indeksu uwzględniającego zbiorczo te różne wymiary treści, które w schemacie analitycznym występują oddzielnie → w końcu za pomocą metod statystycznych weryfikuje się istotność stwierdzonych różnic, co oznacza potwierdzenie bądź obalenie hipotez wyjściowych Trafność i rzetelność 3
→ analiza treści jest rzetelna wówczas, gdy ta sama osoba dwukrotnie kodując ten sam tekst lub różne osoby kodują go niezależnie od siebie uzyskują te same wyniki Co wzmacnia rzetelność / ogranicza subiektywność? jednoczesne i precyzyjnie zdefiniowane kategorie wyraźne reguły zaliczania analizowanych jednostek do poszczególnych kategorii + przestrzeganie ustalonych reguł postępowania przez osoby kodujące → trafność analizy treści jest trudna do sprawdzenia w celu sprawdzenia trafności stosuje się: eksperyment grupy o znanych właściwościach trafność prognostyczną trafność teoretyczną Niektóre metody ilościowej analizy treści → z ilościową analizą treści mamy do czynienia wówczas, gdy określamy częstotliwość występowania pewnych treści w analizowanych tekstach ANALIZA OKREŚLEŃ WARTOŚCIUJĄCYCH – METODA OGÓLNA: → założenia – 4 warunki wstępne: wskazanie wyrażeń określających obiekty postaw (rodzina, demokracja) i syntaktycznie (forma, budowa) z nimi powiązanych określeń wartościujących np. x jest dobry zidentyfikowanie konstrukcji różnych syntaktycznie jako równoznacznych (znaczenia te same) oceny dokonane przez różne osoby kodujące muszą wykazywać wystarczający stopień zgodności znaczenie wyrażeń wartościujących nie może pozostawiać wątpliwości (kontekst) Etapy metody: najpierw wszystkie będące przedmiotem zainteresowania obiekty postaw zastąpione zostają semantycznie neutralnymi symbolami (literami), aby wykluczyć wpływ postaw osoby kodującej na proces analizy następnie wszystkie zdania zawierające neutralne symbole obiektów postaw przekłada się wg przyjętej formuły na zdania proste, aby lepiej uwidocznić określenia wartościujące te obiekty postaw dla każdego obiektu postaw sporządza się osobną tabelę kodową i nanosi się na nią wszystkie przekształcone zdania zawierające dotyczące go określenia. Następnie w każdym z tych zdań ocenę obiektów postaw, stanowiącą jego przedmiot szacuje się ilościowo. ANALIZA KONTYNGENCJI → służy do określenia szczególnej struktury asocjacji (skojarzenia) między różnymi pojęciami → do tekstów powstających spontanicznie → należy wyłapać wyrażenia występujące w skojarzeniu z częstotliwością wykraczającą poza prawdopodobieństwo losowe Etapy: wyodrębnienie materiału tekstowego (podzielenie na jednostki) mniej lub bardziej sztuczne stosownie do pytań badawczych ustalić kategorie analityczne sporządzenie macierzy danych, w której zaznacza się obecność lub nieobecność odnośnych wyrażeń w każdej jednostce tekstowej oblicza się względną częstotliwość kategorii w tekście np. A = 70% a wartość oczekiwana PAB 3
=PA × PB częstotliwość względna a wartość oczekiwana: jeżeli częstotliwość względna kombinacji jest znacząco większa lub mniejsza niż wartość oczekiwana → jest to wskaźnik ujawniającej się struktury asocjacji poznawczych → ponieważ analiza kontyngencji nie uwzględnia powiązań syntaktycznych (składniowych) między jednostkami językowymi, więc jednoczesne występowanie dwóch jednostek nie dostarcza żadnych informacji o rodzaju związków semantycznych między nimi.
E.Babbie Badania społeczne w praktyce, Rozdział 11, Badania niereaktywne s 341 – 353 Badania niereaktywne – metody badania zachowań społecznych, nie wpływających na te zachowania, mierniki niereaktywne mogą być zarówno jakościowe jak i ilościowe. 3 metody badań niereaktywnych: analiza treści analiza istniejących danych statystycznych analizy historyczno porównawcze ANALIZA TREŚCI → jest badaniem zarejestrowanych ludzkich przekazów → do form przekazu odpowiednich do takiego badania należą książki, czasopisma, strony www, wiersze, gazety, piosenki, obrazy przemówienia, listy, listy elektroniczne, wiadomości na tablicach informacyjnych w Internecie, prawa i konstytucje, podobnie jak części, z których się one składają, lub złożone z nich zbiory 3
Tematy odpowiednie dla analizy treści: → analiza treści jest szczególnie dostosowana do badania przekazów i do udzielania odpowiedzi na klasyczne pytanie w badaniach przekazów: • kto mówi i co • do kogo • dlaczego • z kim i z jakim skutkiem → tematy mogą dotyczyć np. charakteru narodowego, poglądów politycznych czy procesu historycznego → analiza treści jako sposób obserwacji wymaga przemyślanego posługiwania się tym, „co” jest komunikowane Dobór próby w analizie treści: • jednostki analizy → to jednostka analizy kształtuje zbieranie danych i ich analizę → często jednostka obserwacji różni się od jednostki analizy np. jednostką analizy jest rodzina, a jednostka obserwacji pojedynczy jej członkowie →dobór próby w dużym stopniu zależy od tego, co jest jednostką analizy, np. jeśli jednostką analizy są książki to powinniśmy dobrać próbę książek, nie biorąc pod uwagę ich autorów, możemy także dobierać podpróby (próby z podkategorii) → potrzebny jest schemat doboru próby, który będzie zawierał wszystko, co jest potrzebne do obserwacji → przy projektowaniu próby potrzebne jest określenie populacji, operatu losowania • techniki doboru próby możemy wylosować próbę prostą lub systematyczną warstwową grupową Kodowanie w analizie treści: → istotą analizy treści jest kodowanie – to proces przekształcania surowych danych (zgodny z logiką konceptualizacji i operacjonalizacji) na dane w postaci standaryzowanej wg pewnych ram pojęciowych, • treści jawne i ukryte → badacz posługujący się analizą treści ma możliwość wyboru między trafnością a rzetelnością. → kodowanie treści jawnych (widocznej, zewnętrznej części przekazu) – jest analogiczne do używania standaryzowanego kwestionariusza → kodowanie treści ukrytych (głębokie znaczenie przekazu) – np. ocena na ile dana powieść jest erotyczna :). Metoda ta jest bardziej przydatna do wyodrębnienia głębokiego znaczenia przekazu, ale dzieje się to kosztem rzetelności i ścisłości, zwłaszcza gdy więcej niż jedna osoba koduje powieść → najlepsze jest używanie obu tych metod • konceptualizacja i tworzenie kategorii kodowych → w przypadku wszystkich metod badawczych konceptualizacja i operacjonalizacja wymagają powiązania kwestii teoretycznych i obserwacji empirycznych. W tym zadaniu należy stosować zarówno metodę indukcyjna jak i dedukcyjną. Gdy testuje się założenia teoretyczne, to one powinny decydować o doborze wskaźników. Gdy zaczyna się od określonych obserwacji empirycznych, należy dążyć do wyprowadzenia z nich ogólnych reguł powiązanych z tymi obserwacjami, a następnie do zastosowania tych reguł do innych
3
obserwacji empirycznych → tworzenie kodów w kontekście teorii ugruntowanej (Bruce Berg) porównane do układania układanki: def. operacjyjna każdej zmiennej złożona jest z wartości, które ją tworzą wartości te powinny być wyczerpujące i wykluczające się wzajemnie → w analizie treści mogą być stosowane różne poziomy (nominalny, porządkowy, interwałowy, ilorazowy) → poziom pomiaru wynikający z przyjętej metody kodowania nie musi odzwierciedlać charakteru zmiennych • zliczanie i zachowywanie zapisów → ocena ilościowa danych wymusza dostosowanie operacji kodowania do przetwarzania danych, oznacza to , że końcowy produkt kodowania musi mieć charakter liczbowy sposób zapisywania musi czynić jasne rozróżnienia jednostek analizy i jednostek obserwacji w trakcie zliczania będzie ważne zarejestrowanie podstawy dokonywania obliczeń • analiza danych jakościowych → „testowanie przypadków negatywnych„ jako technika jakościowego testowania hipotez (Bruce Berg): 1) zgodnie z teorią ugruntowana rozpoczyna się od badania danych, które mogą dostarczyć ogólnej hipotezy 2) poszukiwanie danych o wszystkich, które mogłyby podważyć hipotezę początkową 3) przejrzenie każdego przypadka, który podważa hipotezę i [(1) zrezygnować z tej hipotezy lub (2) przyjrzeć się jak można ja zmodyfikować ] → proces ten jest przykładem indukcji analitycznej – jest to indukcja, bo zaczyna się od obserwacji i jest analityczna, bo wychodzi poza opis, by znaleźć wzorce i związki między zmiennymi Mocne i słabe strony analizy treści: • zalety 1) oszczędność czasu i pieniędzy 2) bezpieczeństwo – łatwiej jest powtórzyć część badania niż w innych badaniach 3) dopuszcza badanie długotrwałych procesów 4) badacz rzadko ma jakikolwiek wpływ na przedmiot badań – dot. wszystkich mierników niereaktywnych • wady ograniczenie w zapisywaniu przekazów → problemy z trafnością mogą się pojawić, jeśli przedmiotem badań nie jest sam proces komunikacji jako taki → konkretność materiałów badanych w analizie treści wzmacnia prawdopodobieństwo je rzetelności
Temat 8: metoda biograficzna. ( Metoda dokumentów osobistych, metoda dokumentów ludzkich) (na podst. Malikowskiego i Niezgody) 1. Metoda pojawia się w okresie, gdy badacze dążą do przekształcenia socjologii w naukę empiryczną, która od opisu przechodzi do sprawdzania hipotez i teorii empirycznie sprawdzalnych. Ta tendencja występuje po raz pierwszy w dziele 3
Thomasa i Znanieckiego: Chłop polski w Europie i Ameryce. Nie jest to szeroka ilustracja jakiejś zbiorowości społ., ale próba rozwiązania jednego konkretnego zagadnienia. Autorzy zmierzali do postawienia teorii socjolog. określonej dziedziny zjawisk społ. Przedstawione badania nie ograniczały się do opisu zew. cech zbiorowości, ale starały się wyjaśnić postawy psych. i ich zmiany na tle różnych struktur społ., w których te postawy występowały. Autorzy chcieli stwierdzić, jak jak zmieniają się formy rodziny, wzory postępowania, systemy obyczajów obyczajów moralności chłopów polskich, emigrujących do Stanów Zjedn. Chodziło o wykrycie społecznego mechanizmu przystosowywania się do nowych warunków cywilizacji. Nie tylko opis zmian w strukturze, lecz wyjaśnienie procesów psychospołecznych psychospołecznych psychospołecznych emigrantów. Do analizy wykorzystano: listy emigrantów do rodzin, autobiografie emigrantów. 2. Ogólna charakterystyka. Metoda b. to takie prowadzenie badań socj., w których do rozwiązania zagadnienia zbiera się tylko relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach, stanowiących przedmiot badań, a na podstawie tych relacji dokonuje się opisu danych procesów procesów i stawia hipotezy wyjaśniające. 2 tendencje metodologiczne, jakie wywołała metoda: -rozwijanie metody, wykorzystującej tylko te dokumenty -wykorzystanie dokumentów jako mat. uzupełniających i pomocniczych Cele użytkowania autobiografii:(Robert Angell) • Dają badaczowi ogólne idee, wymagające sprawdzenia • Nasuwają hipotezy lub materiały do ich weryfikacji • Są materiałem ilustrującym z góry powzięte hipotezy • Służą do weryfikacji hipotez nie z nich zaczerpniętych(materiał kontrolny) • Materiał, umożliwiający zrozumienie i wyjaśnienie procesów psychospołecznych • Jako materiał orientacyjny w dziedzinie zjawisk, które zamierza się badać. 3. Definicja dokumentów biograficznych. Mimo różnic w definicjach, można wskazać ten sam element(def. Redfielda) „Dokumentem ludzkim lub osobistym nazywamy dokument, wyrażający ludzkie i osobiste cechy autora w taki sposób, że czytelnik poznaje poglądy autora dokumentu na zdarzenia, do których ten dokument się odnosi.” We wszystkich definicjach nacisk jest położony na ważność dokumentów osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji i poglądów danej osoby. Dają wgląd w cudze życie psychiczne jako jeden z czynników, wyznaczających postępowanie jednostek w życiu zbiorowym. Dokumenty osobiste: autobiografie, pamiętniki, wspomnienia, listy, dosłowne zapisy zeznań, wywiadów, inne dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu osoby. Dla badań socjologicznych ważne są głownie te dokumenty, które relacjonując udzial piszącego w sytuacji społecznej, zawierają też osobisty pogląd autora na te sytuacje-opis przebiegu zdarzeń + opis zachowania się autora. Autobiografia to podstawowy materiał w metodzie b. Inne dokumenty często wyst. jako pomocnicze. Rodzaje autobiografii(wg Kruegera): • Wyznania osobowości zdezorganizowanej lub cierpiącej na poczucie niższości • Egoistyczny dokument o charakterze racjonalizowania obronnego swojej działalności • Autobiografia naukowa-obiektywne przedstawienie działań i przeżyć
3
• Dokument naiwny 4.Sposoby zdobywania dokumentów osobistych: Mają one wpływ na wartość naukową uzyskanych wypowiedzi. Zależnie od sposobu nakłaniania ludzi do pisania- różne są motywy pisania(np. samousprawiedliwienie się we własnych oczach lub w oczach otoczenia, wyładowanie wew. Napięcia, chęć zarobienia pieniędzy), a odbijają się one na treści, formie i zakresie pisanych dokumentów. Najlepszy sposób to ogłaszanie konkursu na najlepszy życiorys własny z nagrodami pieniężnymi. Po raz pierwszy ogłosił go Znaniecki w 1921, zwracając się do robotników polskich w kraju i za granicą. Ogłaszając konkurs należy: Rozważyć do jakiej zbiorowości zwracamy się i jakie są jej cechy społ.(zbiorowość jednorodna pod wzg intelektualnym i społ-ekonom.) Przedstawić jasno cele konkursu Załączyć instrukcję-jakie zagadnienia i w jakim porządku trzeba omówić Nie narzucać sztywnego wzoru(nie sugerować ograniczenia się do zagadnień) Odezwa ma być sformułowana dla najniższego poziomu intelekt. Przyszłych autorów Zastanowić się do jakich motywów się odwołać(patriotycznych, ekonom.) Podać wysokość nagród, skład sądu konkursowego, termin nadsyłania prac, adres instytucji itp. 4. Założenia, na których opiera się metoda A. Ontologiczne: rola elementów subiektywnych w strukturze grup społ. Założenia te pozwalają na przejście od zespołu subiektywnych opisów poglądów i opinii do zdań o społeczeństwie, jego strukturze i zachodzących procesach. Rzeczywistość społ. Składa się z obiektywnych wartości kulturalnych jak i subiektywnych postaw jednostek. Czynniki subiektywne grają ważną rolę w życiu społ., a ich przejawy są źródłem wiedzy o procesach społ. Materiały autobiograficzne dostarczają możliwości poznania subiektywnej strony rzecz. społ. Zasada współczynnika humanistycznego Znanieckiego- zjawiska społ. należy ujmować jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie, przypisywane im przez ludzi. B. Metodologiczne: materiałem do analizy socjolog. nie są wypowiedzi, które wyrażają obserwację i uogólnienie autora dokumentu, ale wypowiedzi, wyrażające dążności i oceny autora-nie mające charakteru zdań o faktach, ale same są faktami społ. Założenia metod. zmierzają do wykazania, że w autobiografiach jest odbicie dążności społ. stanowiących istotne fakty społ. i kryteria wartościowania. Zał. metod. są konsekwencją zał. ontologicznychnakazują badać znaczenia, jakie ludzie przypisują przedmiotom i zdarzeniom, dążności jakie z nimi wiążą-czyli to co jest siłą przekształcającą struktury społ. Autor życiorysu jest częścią środowiska społ. i jego świadomość jest przez środ. ukształtowana- znając treść jego świadomości można odtworzyć dążności ludzkie.
5. Techniki interpretacji i wykorzystania dokumentów osobistych A. Metoda konstruktywna: Studiowanie wielkiej ilości biografii pod kątem widzenia określonego problemu. Dokonuje się interpretacji materiału z punktu widzenia ogólnej teorii socjolog. Opisy z autobiografii stają się elementami składowymi, z których badacz konstruuje obraz badanych zjawisk. Znaczną rolę gra tu intuicja badacza.
3
B. Metoda egzemplifikacji: Ilustrowanie i uzasadnianie hipotez dobranymi przykładami z autobiografii. Hipotezy mogą powstać podczas jej czytania. Hipotezy nie podlegają falsyfikacji, ale autor szuka tylko potwierdzenia swej teorii. C. Metoda analizy treści: zastosowanie do materiału biograficznego analizy treści wypracowanych w ostatnich latach w socjologii. Zostały najpierw wypracowane w badaniach treści gazet i czasopism, rozwinięte w bad. propagandy i komunikacji masowej. D. Opracowanie statystyczne: Ustalenie zależności między różnymi cechami społ autorów a ich postawami i przejawami tych postaw, dążeniami(np. między cechami środowisk społ. a cechami autorów)Wyniki dają pewność poprawności- metody statyst. są bardziej rygorystyczne. E. Analiza typologiczna: ustalanie typów osobowości, zachowań, wzorów współżycia, występujących w zbiorowościach. Materiał biograf. ulega kategoryzacji i klasyfikacji. 6. Zarzuty przeciwko metodzie Behawioryści- uzyskane twierdzenia nie mają ważności naukowej, nie są sprawdzalne itp. Marksiści-elementy subiektywne nie są najważniejsze. Dokumenty osobiste nie mogą być źródłem poznania struktur społ. Zbiory dokumentów osobistych nie są próbą reprezentatywną Ludzie piszący dzienniki czy odp. Na konkurs nie są przeciętnymi Autobiografie nie są obiektywne(luki w pamięci, uprzedzenia, niewiedza piszącego) Dokumenty osobiste mogą być pisane z celem wprowadzenia w błąd lub piszący nie uświadamia sobie motywów jakie nim kierują Autorzy upraszczają opisywane zdarzenia, grupy.. Nastrój piszącego wpływa na obraz przedstawianych faktów Napisanie życiorysu wymaga dokonania selekcji materiału w pamięci. 7. Zalety metody Poznanie świadomości społ., mechanizmów powstawania postaw i ich zmian pod wpływem stosunków społecznych. Można badać zależności między świadomością grup i jednostek a zmianą w strukturze społ. Wgląd w mechanizmy motywacji ludzi, mechanizmy tworzenia się dążeń , postaw moralnych i ocen. Informacje o psychologicznej stronie funkcjonowania instytucji społ., mechanizmie kontroli społ., tworzeniu się opinii i działaniu form nacisku społ. Dane do badania zależności między środowiskiem a zachowaniem jednostki Wgląd w mechanizm oddziaływania wychowawczego Pokazuje sekwencje historyczne zdarzeń składających się na życie jednostki i grup w długim okresie Materiał do ustalenia typów osobowości, wzorów postępowania, wzorów stosunków społ. Ułatwia zrozumienie ludzi, systemów kulturowych, funkcjonowania struktur społ. [Metoda dokumentów osobistych jako jedyna- jest niewystarczająca . Dokumenty osobiste służą jako materiał uzupełniający .] 8. 2 Warianty
3
•
•
Biografia jako temat- jako zagadnienie samo w sobie. Pojawiają się pytania: Jakie są typowe sekwencje zdarzeń w życiu ludzi, grup, jakie znaczenie przypisuje się tym zdarzeniom i jaka jest ich struktura. Zainteresowania badacza skierowane na przedmiot- pytania „co”. Biografia jako środek- zbiera się informacje biograficzne, mające służyć udzieleniu odp. na postawione pyt. socjolog. Np. Jak ruchliwość społeczna jest subiektywnie postrzegana? Czy zadowolenia z wykonywanej pracy zależy od struktury poprzedniej kariery? Zainteresowania badacza skierowane na strukturepytania :jak”. Badacz szuka w danych wskaźników motywów i konstruuje typy osobowe.
9. Typy biografii(wg Denzina) • Kompletna: badacz zbiera dane o całym życiu badanych osób czy grup • Tematyczna: zbiera informacje dotyczące określonej dziedziny życia(zawodu, przestępczości..) • Przygotowana do opublikowania. [Typy najwyraźniej odnoszą się do różnych faz procesu badawczego] 10. Źródła danych(wg Denzina) • Bezpośrednie- dostarczają danych bezpośrednio o osobie. Np..:publiczne dokumenty o danej osobie jak raporty policyjne, kwestionariusze osobowe, karty zdrowia, publikacje w środkach komunikacji… • Pośrednie- dostarczają informacji o osobie jako członku pewnej kategorii. Są to publiczne pośrednie dokumenty o danej osobie zawierające specjalne statystyki, literaturę o danych grupach. • Źródłem danych są też prywatne dokumenty archiwalne obejmujce autobiografie, listy, pamiętniki, dane niestandaryzowanego wywiadu. 11. Dobór próby - Denzin zaproponował próbę statystyczną do doboru przypadków i próbę teoretyczną do doboru kwestii do badania w życiu jednostek, tzn. w odniesieniu do danych przypadków. Indukcja analityczna: wyprowadzanie twierdzeń ogólnych z amnnalizy indywidualnych przypadków. - Odpowiednio do różnych celów badań i odpowiadających im wariantów metody biograficznej, stosuje się różne sposoby doboru próby. - Wnioskowanie na podstawie zbadanych przypadków w odniesieniu do większej populacji nie może być oparte na zasadzie prawdopodobieństwa, ale musi być dokonane na zasadzie wiarygodności. Jest to spowodowane problemami dostępu do danych podstawowych- próba statyst. wymaga listy przypadków ze względu na procedurę selekcji losowej. Dla cech badanych przez osoby posługujące się metodą biograficzną nie istnieją takie tablice statyst. Badacze zakładają więc uniwersalną strukturę selektywnej percepcji i logikę potocznego myślenia. Uważa się, że każdy przypadek przypomina uniwersalną strukturę. 12. Przygotowanie transkrypcji -Większość wywiadów jest zapisywana na taśmie magnetofonowej - Rodzaj transkrypcji zależy od pytania badawczego: jeśli pytanie „co”-to odtworzenie wywiadu w języku standardowym jest wystarczające; jeśli pytanie „jak”jest rekonstruowana biografia przez przeprowadzającego wywiad i respondenta- to muszą być odnotowane przerwy, częściowe pokrywanie się wypowiedzi, wahanie się.. - komputerowy system transkrypcji 3
13. Strategie analityczne - liczni badacze stosują pewną formę analizy treści. Na podstawie przeglądu danych tworzone są kategorie i wszystkie wyrażenia zawarte w danych, odpowiadające kategoriom, s umieszczane w kartotece. - Schutze zaproponował metodę, która bierze pod uwagę językowe właściwości wypowiedzi.(narracyjne, argumentacyjne, opisowe części składowe danych.) 14.Przedstawienie wyników badań • Prezentacja całościowa bez przedstawienia systematycznej analizy • Prezentacja wyników analizy wszystkich przypadków z załączeniem dla ilustracji wyników części danych • Prezentacja wyników analizy oraz przedstawienie przypadków typowych dla określonych typów w formie kilku biografii • Prezentacja przypadków syntetycznych przygotowanych przez badacza na podstawie jego analizy w postaci modeli procesualnych. 15. Problemy odniesienia prawdy i obiektywności Badacz w toku poszukiwań subiektywnego znaczenia przebiegu życia musi się uporać z problemem „obiektywność” versus „subiektywność”informacji biograficznej. Nie biorąc pod uwagę szerszego zaplecza społecznego raczej nie można zidentyfikować danych jako obiektywnych/subiektywnych. Pojęcie obiektywności jest konieczne do analizy danych biograficznych w socjologii, ale z punktu widzenia teoretycznego jest problematyczne. Kategorie prawdy i fałszu nie są zbyt użyteczne w badaniach biograficznych. Ponieważ konstrukcja znaczenia jest zależna od czasu, zainteresowania i sytuacji interakcyjnej, ta sama osoba może dostarczyć różnych biografii w różnych momentach czasu. Pojęcie prawda powinno się zastąpić pojęciem autentyczność. 16. Problem trafności Denzin rozróżnia: • T. wewnętrzna: odnosi się do zmian dotyczących badanej osoby, które pojawiły się od momentu, gdy działy się relacjonowane zdarzenia, do chwili zbierania danych oraz do wpływu sytuacji zbierania danych na osobę badaną i badacza. • T. zewnętrzna: odnosi się do pytania czy wybrane przypadki są reprezentatywne dla populacji 17. Adekwatność analizy Dla oszacowania poprawności interpretacji biografii przez badacza proponuje się walidację komunikatywną-dokonaną przez badacza interpretację danych przedstawia się respondentowi i dowodem poprawności(adekwatności) analizy struktur subiektywnego znaczenia jest akceptacja przez badanego.(założenie że respondent jest ekspertem w sprawach swojego życia). Chociaż praca badacza nie polega tylko na opisaniu sposobu definiowania przez aktora sytuacji, ale na wyjaśnieniu jak takie definicje powstają w procesie społecznym.
4
II semestr TEMAT1: Wywiad swobodny 1)Ilona Przybyłowska Wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji i mozliwości jego zastosowania w badaniach scjologicznych. Autorka prowadziła badania we włocławskim rejonie uprzemysławianym nad dostępem młodzieży wiejskiej do szkolnictwa ponadpodstawowego. Chodziło przede wszystkim o statystyczną weryfikację hipotez, możilwe do zastosowania były wyłącznie tehniki prowadzące do uzyskania zestandaryzowanych danych. Badna zbiorowość była poważnie zróżnicowana pod względem poziomu wykształcenia, inteligencji oraz możliwości percepcyjnych i werbalizacyjnych. Stwierdzono, że posługiwanie się z góry określonymi pytaniami kwestionariusza przy zbieraniu danych o tak złożonych i trudnych do uchwycenia zjawiskach, jak aspiracje, w przypadku wielu badanych prowadzi do kreowania badanej rzeczywistości. Zauważono niechęć respondentów do udzielania odpowiedzi na wcześniej ustalone, jednolite pytania kwestionariusza. W związku z tym pojawiła się konieczność opracowania takiego wywiadu, który byłby odpowiedni zarówno do problemu, cech badanej zbiorowości, jak i metodologicznego celu badań ( uzyskanie zestandaryzowanych informacji ). Warunki te spełnił wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji. Wyróżnia się 2 podstawowe formy wywiadu zestandaryzowanego:1) scheduled interview i 2) nonscheduled intervew. 1) wywiad polega na tym, że ankieter prowadzi wywiad na podstawie wcześniej przygotowanej listy pytań do respondentów. Pytania te zobowiązny jest zadawać w określonym porządku i formie w zasadzie wszystkim respondentom. Nie może ich przeformułować w trakcie wywiadu ani też zmieniać kolejności ich zadawania. 2) Ankieter nie dysponuje taką listą pytań do respondentów. Jest natomiast poinstruowany, jakie infrmacje ma uzyskać od każdego badanego, przy czym pytania do respondenta może formułowć dowolnie zmieniając ich formę, treść i kolejność zadawania, tak aby dostosować tok i formę wywiadu do poszczególnych respondentów. Nonscheduled standardized interview odznacza się więc dwoma zasadniczymi cechami: sposób jego prowadzenia nie jest ujednolicony. Prowadzący wywiad może zadawać pytania w różnej kolejności, w różnej formie w zależności od respondenta, jego możliwości i cech. Nie posługuje się więc kwestionariuszem w sensie jednolitej listy zadawnych pytań. Jednocześnie jednak zobowiązany jest uzyskać ujednolicone dane, w zasadzie od wszystkich respondentów, co umożliwia liczbowe opracowanie rezultatów. Metodologiczna charakterystyka wywiadu swobodnego ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji. Przygotowanie wywiadu swobodnego ze standaryzowaną liczbą odpowiedzi polega na opracowaniu narzędzi służożących do prowadzenia wywiadu i utrwalania jego rezultatów oraz odpowiednim przeszkoleniu ankieterów. Zestandaryzowana lista poszukiwanych informacji powinna spełnić 3 warunki. 1) Musi być zamknięta. 2) Pojeyncza poszukiwana informacja powinna być przedstawiona w postaci rozłącznego i wyczerpującego zbioru alternatyw obejmującego wszelkie interesujące badacza wartości
4
danej zmiennej. Uzyskanie informacji polega zatem na zaklasyfikowaniu konkretnego przypadku do odpowiedniej kategorii. Mamy tu zawsze do czynienia z pytaniami zamkniętymi typu "czy" lub "który" o jednej alternatywie. 3) Każda altrnatywa danego zbioru musi być sformułowana w sposób jednoznaczny i konkretny. Przygotowanie zestandaryzowanej listy poszukiwanych informacji wymaga dobrej orientacji w zakresie zjawisk będących przedmiotem badań. Listę poszukiwanych informacji należy bezwzględnie sprawdzić w terenie, przeprowadzając badania pilotażowe w zbliżonym środowisku. Sposób otrzymywania informacji jest w tym typie wywiadu dowolny, zarówno co do formy pytań zadawanych respondentom ( otwarte-zamknięte ), brzmienia, jak i ich ilości oraz kolejności. Badacz może przygotować wzory pytań do respondentów. Wzory należy opracować w stosunku do pojedynczych poszukiwanych informacji. Ważne jest przygotownie wielu wariantów pytań odnośnie do każdej z poszukiwanych informacji i sprawdzenie ich skuteczności w badaniu pilotażowym. Wzory pytań do wywiadu pełnią szczególnie pożyteczną rolę w początkowej fazie badań, ponieważ ułatwiają mniej doświadczonym ankieterom start w pracy terenowej. Indywidualizacja sposobu otrzymywania informacji jest bowiem warunkiem podstawowym powodzenia tego typu wywiadu. Badacz może podjąć różne decyzje w sprwie zapisu informacji. Można zostosować magnetofon. Trudno przypuszczać, by ankieter zapisujący prawie każde wypowiedziane przez respondenta zdanie mógł prowadzić z nim swobodną, niemal towarzyską rozmowę. Magnetofonowa rejestracja wywiadu umożliwia mu pełną koncentrację na rozmowie z respondentem. Jeśli badaczowi nie zależy na zdobyciu materiałów ilustracyjnych, powienien raczej stosować zapis kategoryzujący. Wymaga to przygotowania tzw. karty zapisu wywiadu, na którą przenosi się w postaci symboli literowych i liczbowych zestandaryzowaną listę poszukiwanych informacji. Karty należy wypełniać tuż po przeprowadzeniu wywiadu na podstawie dyskretnie prowadzonych przez ankietera notatek oraz jego pamięci. Materiały utrwalone za pomocą zapisu kategoryzującego nadają się do obliczeń, co umożliwia szybkie otrzymanie wyników badań. Powodzenie badań tego rodzaju w większym stopniu niż w badaniach z zastosowaniem wywiadu kwestionariuszowego zależy od właściwego motywowania, zdolności i uczciwości współpracowników. Od ankietera wymaga się intelektualnej aktywności, samokontroli i krytycyzmu wobec własnej pracy. On bowiem w toku wywiadu sformułować musi pytania, a także ocenić, czy otrzymał poszukiwaną informację oraz jaka jest jej wartość. Powodzenie badań jest o wiele wyższe, gdy anakieter jest zaangażowany w badania zarówno od strony intelektualnej, jak i emocjonalnej. Ankieterzy muszą dobrze pamiętać listę poszukianych informacji, tak aby prowadzić wywiad bez posługiwania sie pisemnym formularzem, gdyż jest to warunkiem swobodnego prowadzenia rozmowy z respondentem. Dużą rolę spełnić mogą przeprowadzone przez badacza w obecności ankieterów wywiady pokazowe. Każdy z ankieterów powinien przeprowadzić kilka wywiadów próbnych z różnymi respondentami, które można zarejestrować na taśmie magnetofonowej. Samo szkolenie częściowo powinno odbywać się w terenie, w którym będą przeprowadzane badania. Jest to istotne zwłaszcza wtedy, kiedy ankieterzy nie znają dobrze zbiorowości, która będą badać. Poznanie tej zbiorowośco stanowi w tym wypadku ważny element samego szkolenia.
4
Istotne jest niebezpieczeństwo schematyzacji sposobu prowadzenia wywiadu. Niebezpieczeństwo takie przejawia się po przprowadzenie ok. 10 wywiadów. Zmęczeni już ankieterzy przestają panować nad własnym postępowaniem, nie wczuwają się w sposób myślenia respondentów, nie indywidualizują sposobu prowadzenia wywiadu, działają na zasadzie rutyny, jaką nabyli w toku poprzednich wywiadów. Ważne jest również, aby zapewnić taką organizację prac w terenie, by ankieterzy, którym wydaje się, że wpadają w rutynę, mogli na pewien czas przerwać pracę. Zbieranie materiałów w terenie nie może odbywać się w pośpiechu. Niewskazane jest prowadzenia więcej niż 3 wywiadów dziennie, jeżeli czas trwania każdego z nich zbliża się do 2 godzin. Wywoływanie i stymulowanie motywacji ankieterów ułatwia w znacznym stopniu obecność i uczestnictwo badacza w pracach terenowych. Ważne jest, aby badacz dawał przykład własną osobą i osobiście brał udział w prowadzeniu wywiadów. Wywiad ze standaryzowaną lista poszukiwanych inforamcji a typy wywiadów wg stopnia ich standaryzacji. Wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji jest jednym z typów, które można wyróżnić wg kryterium standaryzacji, tj, stopnia ujednolicenia czynności i środków badawczych stosowanych w kontaktach z różymi respondentami. Biooąc pod uwagę to kryterium, J.Lutyński wyróżnia pięć typów wywiadu: 1) swobodny mało ukierunkowany 2) swobodny ukierunkowany 3) swobodny ze standaryzowana lista poszukiwanych informacji 4) kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji 5) standaryzowany o większym stopniu standaryzacji Stopień standaryzacji każdego z tych typów wywiadu rozpatruje się wg następujących wymiarów: - rodzaj i zakres pytań badacza w stosunku do jednostek badania ( zapotrzebowanie badacza na informacje ) - przygotowanie pytań do respondenta - rodzaj pytań zadawanych respondentowi w wywiadzie - sposób zapisu odpowiedzi - inne zachowania prowadzącego wywiad ( np. wstępna aranżacja wywiadu, stymulowanie respondentów do udzielania odpowiedzi, wyjaśnienie treści pytań itp. ) W wywiadzie kwestionariuszowym o wyższym stopniu standaryzacji ankieter posługuje się z góry przygotowaną listą pytań do respondenta - tzw. kwestionariuszem wywiadu, który z reguły zawiera pytania zamknięte. Zapis otrzymanych odpowiedzi na te pytania jest kategoryzujący i polega na jej zaklasyfikowaniu do przewidywanych w pytaniu wariantów. S. Nowak nazywa omówiony typ wywiadu wywiadem ankietowym, biorąc pod uwagę wysoki stopień samoczynności narzędzia badawczego. Wywiad kwestionariuszowny o mniejszym stopniu( typ 4 ) standaryzacji prowadzony jest na podstawie kwestionariusza, który odzwierciedla zapotrzebowanie badacza na inforamcję. Zapotrzebowanie to w trakcie konceptualizacji badań jest w tym typie wywiadu dość często określone mniej dokładnie niż w typie 5. Powoduje to, iż kwestionariusz zawiera relatywnie dużo pytań otwartych. Wymaga od ankietera aktywności zarówno w zakresie udzielania respondentom wyjaśnień odnośnie do treści pytań, jak i precyzowania sensu ich odpowiedzi
4
na te pytania ( dopytywania, sondowania ). Osoba prowadząca wywiad musi w związku z tym zadawać pewną ilośc pytań dodatkowych, nie przewidzianych kwestionariuszem wywiadu. W tym typie wywiadu tylko w pewnym stopniu osiąga się standaryzację tzw. innych zachowań ankietera ( tj. wykraczających poza odczytywanie pytań z kwestionariusza i zapis odpowiedzi na te pytania ) głównie ze względu na trudność ich antycypowania w stosunku do poszczególnych pytań kwestionariusza. Zazwyczaj formułuje się tylko ogólnie zasady udzielania dodatkowych wyjaśnień co do treści pytań oraz zasady tzw. dopytywania. W wywiadach swobodnych ( typ 1, 2, 3 ) prowadzący wywiad pracuje bez ustalonej z góry listy pytań do respondentów. W wywiadzie swobodnym ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji ( typ 3 ) zapotrzebowanie badacza na informacje jest dokładnie i ostatecznie określone już na etapie konceptualizacji badań. Pytania badacza dotyczą zagadnień szczegółowych, mają formę pytań zamkniętych, a ich roztrzygnięcie konieczne jest w przypadku każdego badanego. Nie dysponując kwestionariuszem ( co najwyżj wzorami pytań związanymi z poszczególnymi poszukiwanymi informacjami ) ma dużą swobodę w zakresie formułowania pytań do respondenta. W celu zdobyci potrzebnych informacji może zadawać zarówno pytanie otwarte, jak i zamknięte, o różnym stopniu szczegółowości, różnej treści i brzmieniu. Wywiad ma przebieg nie sformalizowany i pod wieloma względami przypomina rozmowę towarzyską. Prowadzącemu wywiad swobodny umkierunkowany ( typ 2 ) badacz dostarcza tzw. dyspozycje do wywiadu, które są wykazem jego potrzeb informacyjnych. Potrzeby te określone są raczej ogólnie. Pytania mają formę otwartą. Prowadzący wywiad ma dużą swobodę w zakresie formulowana pytań. Niekiedy przygotowuje się wzory pytań o poszczególne zagadnienia, ale osoba prowadząca wywiad może z nich nie korzystać, jeśli uzna, iż nie dają one spodziewanych rezultatów. Tok wywiadu ( kolejnośc zdawania pytań ) oraz treść i język poszczególnych pytań dostosować można do cech i możliwości respondenta. Wywiad mało ukierunkowany. Ankieter dysponuje jedynie ogólnym "planem zagadnień", wokół których powinna się koncentrować rozmowa z respondentem. Zapotrzebowania badacza na informacje określone jest w sposób ogólnikowy ( dotyczy zagadnień ogólnych, ma formę pytań otwartych ) i nie musi być zrealizowane w całości w każdym wywiadzie. Prowadzący ustala, o których spośród interesujących badacza zagadnień respondent może mówić w sposób rzeczowy oraz wyczerpujący i podporządkowuje rozmowę tym właśnie problemom. Pytania są z reguły pytaniami otwartymi żądającymi narracji. Zapis uzyskanych informacji jest rejestrujący. Zgodnie z powyższym do technik wywiadu niestadaryzowanego zaliczyć można wywiady swobodne mało ukierunkowane ( ponieważ osoby przeprowadzające te wywiady nie posługują się z góry przygotowaną listą pytań do respondenta, a uzyskane w efekcie tych rozmów materiały są mało porównywalne), natomiast do technik wywiadu standaryzowanego wywiady kwestionariuszowe zarówno o większym, jak o mniejszym stopniu standaryzacji ( ze względu na posługiwanie się przy prowadzeniu tych wywiadów kwestionariuszem oraz wysoki stopień porównywalności uzyskanych materiałów ). Jednoznaczne zaliczenie wywiadu ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji do technik wywiadu standaryzowanego lub niestandaryzowanego nie jest możliwe, ponieważ powyższa klasyfikacja obejmuje skrajne ze względu na stopień ich standaryzacji typy wywiadu. Możliwość zastosowania w badaniach socjologicznych wywiadu swobodnego ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji
4
Wywiad ten znajduje zastosowanie w badaniach, których celem jest statystyczna weryfikacja hipotez i w których posługiwanie się wywiadem kwestionariuszowym ( typ 1 i 2 ) jest znacznie utrudnione lub wręcz nimożliwe. Odnosi się to głównie do czterech sytuacji: 1) Gdy przedmiotem badania są zjawiska wielowymiarowe i złożone, których teoretyczny obraz badacz potrafi skonstruować ( np. aspiracje, motywacje, postawy itp. ), a próby dotarcia do tych zjawisk poprzez pytania kwestionariusza prowadzą do kreownia rzeczywistości. 2) Gdy problematyka badań jest drażliwa, a jej złagodzenie lub ominięcie możliwe jest tylko przy założeniu dużej elastyczności w prowadzeniu wywiadu. 3) Gdy bada się zbiorowości wewnętrznie zóżnicowane ( pod względem poziomu inteligencji, wykształcenia, możliwości percepcyjno-werbalizacyjnych), co uniemożliwia sformułowanie identycznych pytań, które skutczne będą w przypadku wszystkich respondentów 4) Gdy bada się populację błędnie identyfikującą cele wywiadów prowadzonych na podstawie drukowanych formularzy, co może zaważyć na rzetelnośc uzyskanych informacji. Prezentowany tu typ wywiadu nie może być jednak masowo stosowany, ponieważ stawia ankieterom zbyt wysokie wymagania. Żąda się od nich wysokiej sprawności w prowadzeniu wywiadu swobodnego, zaangażowania emocjonalno-poznawczego, samokontroli i krytycymu w stosunku do własnej pracy. To z kolei wymaga odpowiedniej oganizacji badań, m. in. osobistego uczestnictwa badacza w zbieraniu maeriałów. To wszysto utrudnia wprowadzenie bardziej sformalizowango sposobu kontroli, możliwych do zastosowania w przypadku badań masowych z użyciem wywiadu kwestionariuszowego. PYTANIE 7 I K.Lutyńska: rodz. 1. Wywiad kwestionariuszowy. Przygotowanie i sprawdzanie narzędzia badawczego. 1. Koncepcja badań oraz koncepcja pytania kwestionaruszowego a narzędzie badawcze. KONCEPCJA BADAŃ (wg Lutyńskiego – nie Lutyńskiej!) to ogół ustaleń dot. celu i ogniw badań łącznie z ustaleniami odnośnie wykorzystania wyników. Pełna koncepcja badawcza rozwiniętych badań włąściwych obejmuje ustalenie następujących spraw: 1. problematyka badań. 2. aparat pojęciowy. 3. przedmiot badań 4. podstawa źródłowa i technika otrzymywania materiałów, czyli jaka będzie podstawa źródłowa wniosków odnoszących sie bezpośrednio do przedmiotu badań? 5. Inne techniki badań. 6. Metoda badań, jej uzasadnienie i ocena wniosków.. 7. Sposób prezentacji wniosków i ich rola. Najważniejsze cechy badań kwestionariuszowych (Z. Gostkowski): − nawiązanie kontaktu badawczego badacz-respondent => ankieter jako osoba obca badanemu; − krótkotrwały kontakt z ankietowanym;
4
− − −
zachowanie werbalne (odpowiedź) staje się wskaźnikiem faktów, zachowań niewerbalnych, postaw i opinii; wysoki stopień standaryzacji pytań => możliwość porównań, opracowania ilościowego; badani respondenci nie są połączeni ze sobą stosunkami społecznymi;
Metodologiczne koncepcje pytań kwestionariuszowych: (1) koncepcja testowa – jedno pytanie traktuje się jako jedną z wielu pozycji w teście – nie może występiować samodzielnie; − pochodzi z psychologii (psychometria); − celem testu jest przypisanie respondentowi określonego wyniku liczbowego, który określi jego miejsce w skali => znaczenie ma tylko ostateczny wynik (2) koncepcja informacyjno-tradycyjna: - każde pytanie stanowi samodzielną jednostkę (pyt. o dane osobowe, o proste fakty) - często wykorzystywana, bo łatwe przejście od uzyskanej informacji do uzyskania zjawiska interesującego danego socjologa (3)koncepcja wskaźnikowa: - najbardziej liberalna - pytanie jest wskaźnikiem danego pojęcia - dopiero po uzyskaniu odpowiedzi respondentół badacz ustala, czym jest dane zjawisko; Niniejszy tekst opiera się na informacyjnej koncepcji pytania. Można wyróżnić takie sytuacje, gdy jednemu pytaniu kwestionariuszowemu odpowiadają conajmniej 2 pytania badacza: 1. informacje powiązane logicznie, np. Czy sądzi Pan/i, że szkolnictwo w pl. jest na wysokim czy niskim poziomie? -> Czy respondent X ma opinię nt. szkolnictwa? -> Jaką X ma opinię? 2. info nie powiązane logicznie, np. Gdzie Pan/i spędził urlop w 1979 roku? -> Czy respondent miał w tym roku urlop? -> Czy respondent wyjeżdżał na urlop? -> Czy spędził go w kraju czy za granicą? Każde pytanie w kwestionariuszu wywiadu to układ 3 elementów: 1) pytanie kwestionatiuszowe; 2) pytanie kodera – zadaje je sobie ten, kto klasyfikuje odpowiedzi respondentół; 3) jednostkowe pytanie badacza – dot. konkretnych poszukiwanych informacji. można więc pokazać drogę: PYTANIE PROBLEMOWE OGÓLNE – Czy ludzie w pl. są religijni? PYTANIE PROBLEMOWE SZCZEGÓŁOWE – Czy ludzie w pl. chodzą co niedziela na mszę św.? -EW. KONSULTACJE METODOLOGICZNE-
4
JEDNOSTKOWE PYTANIE BADACZA – Czy respondent X chodzi co niedziela na msze? PYTANIE KODERA – Do jakiej klasy należy odpowiedź respondenta X PYTANIE KWESTIONARIUSZOWE – Czy chodzi Pan/i do kościoła co niedzielę? Zdaniem J. Lutyńskiego, aby pytanie stanowiło narzędzie, badacz musi − skonkretyzować poszukiwaną informację, tj. przewidzieć poszukiwane odpowiedz. − przewidzieć klasyfikację odpowiedzi; − uzasadnić prwomocnosć takiego postępowania; Odpowiedzi mogą być : istotnie/nieistotne, trafne/nietrafne/budzące zastrzeżeń co do trafności Odp. istotna to taka, która przynosi poszukiwane przez badacza jednostkowe informacje. Trafne to takie, które przynoszą odp. istotne i prawdziwe. Przyczyny odpowiedzi nietrafnych: • interwencja osób trzecich; • niezrozumienie przez respondenta terminu użytego w kwestionariuszu • zmęczenie badanego • drażliwość tematu • chęć popisania się • skłonność do przytakiwania, udzielania tendencyjnych odpowiedzi; • inne 2. Społeczne uwarunkowania wywiadu kwestionariuszowego: Wywiad to łąńcuch komunikacyjny czyli interakcja osób biorących udział w badaniu. Głównymi ogniwami są L badacz, ankieter i koder (+czytelnik). Osoby te wzajemnie na siebie wpływają. Interakcje te przebiegają w konkretnych warunkach i w konkretnej sytuacji społeczno-kulturowo-historycznej. Ostatecznym rezultatem interakcji jest uzyskanie poszukiwanej informacji (o niewiadomej wartości). − − −
ankieter; czynniki sytuacyjne, środowiskowe, kulturowe, społeczno-historyczne; respondent – jego cechy osobiste;
Czynniki, których oddziaływanie na respondenta może wywołać niepożądane dla badacza skutki: 2.1.Badacz i narzędzie badawcze. E. Noelle: Narzędzie badawcze należy opracować w taki sposób, aby respondent i ankieter odciążeni byli od wszelkich wysiłków natury intelektualnej, psychologicznej i językowej. 2.2.Ankieterzy. Wpływ ankieterski może być pozytywny (zmniejsza liczbę odp. nieistotnych i nietrafnych) i negatywny (zwiększa...). 2.3.Czynniki ogólnospołeczne i sytuacyjne. wiadomo: głośno, niewygodnie, stereotypy....
4
rozdz II - WADY PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH Wśród kategorii źle zadanych pytań możemy wyróżnić: 1. WADY STRUKTURALNE – (a) poszukiwana informacja lub wskazanie wartości zmiennej są nieokreślone. Nie wiadomo, czego badacz chce się dowiedzieć, poszukiwana informacja jest niejasna, niedokładnie sformułowana; (b) nie wiadomo jak sklasyfikować odpowiedź. Dot. wyłącznie pytań zamkniętych (w otwartych klasyfikacja powstaje po zebraniu materiału). Rodzaje uchybień strukturalnych: − Ogólna niejasność pytania kwestionariuszowego (związana z nieokreślonością lub brakiem poszukiwanej informacji). − Nieporządne sformułowanie pytania kw. wyrażające się w np. zredagowaniu pytania w postaci oznajmującej, niejednorodności formy gramatycznej kafeterii itp. − Wszelkiego rodzaju błędy logiczne (szcz. niewyczerpalność lub nierozłączność kafeterii) − Zdobywanie kilku informacji poprzez jedno pytanie kwestionariuszowe; − Równoległe używanie w jednej odpowiedzi (alternatyiwe) dwóch różnych określeń, np. Jakie cechy cenisz u pracownika ? (a) solidność i pracowitość (b) uczciwość i pracowitość (c) rozsądek i solidność − Błędy MULTIPLIKACJI => występują w pyt, zamkniętych, gdzie osoby, rzeczy, zjawiska podawane są w liczbie mnogiej, a odpowiedź przygotowana w formie alternatywnej w kafeterii dysjunktywnej lub na skali. np. Czy rodzice pracowali, gdy był/a Pan/i dzieckiem? TAK/NIE
2.WADY ZWIĄZANE Z NIEDOSTOSOWANIEM PYTANIA DO INFORMACYJNEGO ZAPOTRZEBOWANIA BADACZA (mówiąc krótko – pytania nieistotne;) W pytaniach tych nie ma odpowiedniości m-dzy tekstem pytania kwestionariuszowego a odpowiedzią na nie, bo nie uwzględniono, czy pytanie respondenta dotyczy; np. W którym roku urodziła się Pana żona? Jestem kawalerem. − −
Pytania niedostosowane w pewnych przypadkach przeradzają się w pytania drażliwe. Częste jest błędne założenie, że ludzie mają ustabilizowane, trwałe i przemyślane opinie na wszystkie tematy.
3. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ TRUDNOŚIĄ PYTANIA.
4
PYTANIE DRAŻLIWE- takie, które wywołuje u respondenta niepożądane procesy psychiczne takie jak lęk, obawę, zaniepokojenie, wzruszenie, gniew, złość, zażenowanie, wstyd itp. , co skłania go do braku odpowiedzi lub kłamstwa; Drażliwość jest zawsze relatywna i zależy od wielu czynników (Rostocki). Może wynikać z 3 przyczyn : pytanie może naruszyć sferę prywatności i intymności respondenta, zagraża jego poczuciu własnej wartości lub zagraża jogo społecznej egzystencji. Stąd ważna jest sytuacja badania oraz włąściwe rozumienie pytania. − − −
− − −
Badacz nie jest w stanie przewidzieć wszystkich możliwych indywidualnych przypadków i sytuacji. Z tych samych powodów pytania mogą być kłopotliwe dla ankietera; E. Noelle: “spirala ciszy” to czas namysłu osoby, która chce się dostosować do oczekiwanej odpowiedzi. 4. PYTANIA SUGRUJĄCE to takie, w którym autor podpowiedział, podsunął czy zasugerował respondentowi jeną odpowiedź. np. pytanie zamknięte, w którego kafeterii jest więcej alternatyw “za” niż 'przeciw' brak w pytaniu członu określającego przeciwna sytuację – czyli ma być: “Czy fakt X ocenia Pan/i pozytywnie czy negatywnie?” umieszczenie w pytaniu sądów czy określeń oceniających
rozdz. III – PRZYGOTOWANIE NARZĘDZIA BADAWCZEGO DO WYWIADÓW KWESTIONARIUSZOWYCH Narzędzie badawcze to zespół materiałów, który pomocny będzie w zbieraniu materiału badawczego, czyli kwestionariusz wywiadu, instrukcja dla ankieterów oraz materiały pomocnicze. Kwestionariusz wywiadu to pytania kwestionatiuszowe ułożone w określonej kolejności, które zadaje się badanemu, ale również jego szata graficzna, układ, liczba pytań itd. które oddziałują na respondenta. Ważne miejsce zajmują w nim części ewidencyjno – porządkowe, czyli skierowane wyłącznie do ankietera. Materiały pomocnicze można podzielić na: 1. służące do aranżacji wywiadu (np. listy zapowiednie, wprowadzenia) 2. stanowiące pomoc dla respondenta w czasie wywiadu (np. karty respondenta, rysunki) 3. kontrolujące pracę ankieterów; 4. służące do zbierania dodatkowych informacji (np. ankiety do ankietera, protokoły odmów, ewidencyjno-porządkowe części kwestionariusza). Nie w każdym badaniu poszczególne składniki narzędzia muszą być uwzględnione w jednakowy sposób i w tym samym zakresie. Zależy to od zapotrzebowania autora. Zawsze jednak konieczne są kwestionariusz, instrukcja dla ankieterów, wprowadzenie do wywiadu i część ewidencyjno-porządkowa. Badania kwestionariuszowe to nie tylko poszczególne pytania zadawane respondentom, ale całokształt interakcji badacza z badanym, która odbywa się za pośrednictwem ankietera i zachodzi zawsze w określonych warunkach społecznych. Z tego powodu warto skupić się nie tylko na pytaniach, ale nad ich kontekstem, sposobem zadania i zapisu odpowiedzi.
4
(1) STRUKTURA KWESTIONARIUSZA WYWIADU: Kwestionariusz wywiadu można podzielić na: 1. część ewidencyjną kwestionariusza, przeznaczoną do wypełnienia przez organizatorów badań i ankietera; 2. wprowadzenie do wywiadu; 3. zasadnicza część zawierająca pytania kwestionariuszowe; 4. metryczka METRYCZKA – nie zawsze znajduje się na końcu kwestionariusza, tylko przeplata się z pytaniami dot. bezpośrednio tematyki danych badań. Zadanie wszystkich na raz może spowodować u niektó¶ych respondentów znużenie. TYTUŁ – powinien być starannie przemyślany i wybrany. Powinien być na tyle ogólny, by respondenci nie mogli się domyślić, o co będą pytani. Nadawanie tytułów kwestionariuszom nie jest jednak konieczne. Warto słowo “kwestionariusz” zastępować ankietą. Można nadać tytuły poszczególnym częściom, ale nie jest to konieczne. Można za to między jedną a drugą grupą tematyczną umieścić zwroty wiążące je ze sobą, np. “A teraz chciałem się dowiedzieć...”, “A teraz chce zadać panu pytania na temat...” - nie mogą być one jednak za długie, zbyt skomplikowane ani niejasne. KOLEJNOŚĆ PYTAŃ – powinna być taka, aby wywiad nie stał się dla respondenta nużący i męczący, bo wtedy zacznie udzielać odpowiedzi nieistotych i nietrafnych. Nie można umieszczać jedno za drugim pytań bardzo trudnych; niewskazane jest, byzadawać np. najpierw pytania o opinie, a potem tylko o fakty; nie powinno być całych stron zajętych pytaniami ze skalami, pytaniami – tabelami, pytaniami z historyjkami itd. Nie należy zaczynać wywiadu od pytań drażliwych. SZATA GRAFICZNA – należy unikać kwestionariuszy źle przygotowanych pod względem graficznym. Należy przestrzegać zasad: 1. pytania wyraźnie oddzielone od siebie; 2. druk wyraźny, czytelny; 3. żadnych błędów literowych , ortograficznych i innych. 4. wystarczająco dużo miejsca na odpowiedzi na pytania otwarte. 5. unikać licznych, gęsto kratkowanych tabelami 6. nie rozdzielać pytań na 2 strony; Szczególną uwagę należy zwrócić na tabele, Jeśli jednemu pytaniu-tabeli odpowiada bardzo duża liczba poszukiwanych informacji, wówczas tabela z konieczności jest duża i rozbudowana, ścieśniona, komórki są malutkie a ankieter ma mało miejsca na odpowiedzi. REDAKCJA I STANDARYZACJA PYTAŃ W KWESTIONARIUSZU: Wszystkie alternatywy w kafeterii danego pytania powinny być sformułowane w jednolitej formie gramatycznej – w tym samym czasie i osobie. Nie można w pytaniach z jednej grupy tematycznej używać przemiennie różnych terminów lub nagle wprowadzać zupełnie nowe wyrażenia na oznaczenie tego samego określenia, które było już stosowane kilkakrotnie. Ankieter musi zadawać pytanie w tej samej redakcji i formie, jak je ułożył badacz.
5
Pytanie powinno być redagowane w formie pytania i zawsze zakończone znakiem zapytania. Ankieter nie odczytuje respondentom odpowiedzi typu “nie wiem”, “trudno powiedzieć”. Pytania jak najbardziej powinny przypominać rozmowę – czytane więc opytania i odpowiedzi dopasowane są więc do roli ankietera. Mówi więc on “Uważa Pani, że...” a nie “Uważam, że”. Druga forma (1 os. l.poj) powinna być stosowana w pokazywanej karcie respondenta. Nie należy zamieszczać zwrotów grzecznościowych “Czy może mi pan powiedzieć, co myśłi Pan na temat...” bo za długie. NUMEROWANIE PYTAŃ I REGUŁY PRZEJŚĆ: W każdym kwestionariuszu wszystkie pytania muszą być kolejno ponumerowane. Każde pytanie w tabeli powinno posiadać kolejny numer. REGUŁY PRZEJŚĆ stosujemy w przypadku pytań filtrujących. Muszą być one jednolicie oznaczone – krateczki, strzałki. IFiS PAN stosuje taki system, że przy każdej alternatywie w nawiasie znajduje sie pytanie kolejne. Jeśłi nawiasu nie ma, oznacza to, że należy czytać pytanie kolejne. Pominięcie w niektórych miejscach lub w ogóle brak reguł przejść jest przyczyną wielu pomyłek ankieterów, a u respondentów wywołuje niepożądane procesy psychiczne, w rezultacie otrzymujemy odpowiedzi nieistotne i nietrafne. PSYCHIKA BADANEGO- wielu respondentów czuje się zobowiązanych do udzielenia jakichkolwiek odpowiedzi, wtedy odpowiadają bezmyślnie na kolejne pytania. Ujawnia się wówczas tendencja to przytakiwania lub zaprzeczania. Podobne reakcje towarzyszą sytuacjom, gdy respondent nie usłyszał lub nie zrozumiał pytania. PROBLEM DŁUGOŚCI WYWIADU KWESTIONARIUSZOWEGO - w miarę upływu czasu zarówno respondent, jak i ankieter wykazują tendencję do tracenia uwagi i dokładności. Dlatego czas trwania wywiadu nie powinien być dłuższy niż 1h. W.Goode pisze nawet o 30 minutach. Wyjątek stanowią wywiady pogłębione, które trwać mogą do 3h. (2) INSTRUKCJA DLA ANKIETERÓW (RODZAJE I WZORY) Z badań wynika, że jeśli instrukcja jest przemyślana i dokładna, to ankieterzy pracują lepiej i staranniej. Instrukcja pisemna jest podstawą właściwego, dobrego przygotowania ankieterów do pracy w terenie, gwarantuje ona jednolitośc wypełniania. Można ją przekazać ankieterom zarówno w samym kwestionariuszu wywiadu, jak też w odrębnej, osobno wydrukowanej instrukcji. W każdej instrukcji zawsze jest instrukcja ogólna i szczegółowa. W ogólnej powinny być omówione wszystkie sprawy dot. całości danego badania i jego problematyki. Część szczegółowa zawiera dyrektywy dotyczące sposobów zadawania poszczególnych pytań kwestionariuszowych. Wskazówki dla ankieterów umieszcza się w nawiasach bezpośrednio po pytaniu kwestionaruszowym. Powinny być one krótkie i jasne.
5
Dokładnej instrukcji wymagają pytania trudne – takie, które wymagają od respondenta aformułowania opinii, abstrakcyjnego myślenia, wyobrażenia sobie czegoś itp. oraz takie , w których użyto słów pochodzenia obcego. (3)MATERIAŁY POMOCNICZE Rodzaj materiałów pomocniczych zależy od sformułowanych przez badacza poszukiwanych informacji i celów przyszłych analiz. Mogą być one : (a) służące aranżacji wywiadu; WPROWADZENIE – często drukowane na początku wywiadu. Zasadniczo powinno znajdować się na osobnej karcie a nawet w instrukcji dla ankieterów. Ankieterzy muszą nauczyć się wprowadzenia na pamięć i wygłaszać je na wstępie rozmowyz każdym respondentem. We wprowadzeniu badacz powinien: − napisać, jak ankieter ma się przedstawiać respondentom; − określić ogólnie tematykę badań; − podać dokładną nazwę instytucji badawczej − ogólnie poinformować o celu badań; − poinformować, że odpowiedzi nie będą nikomu ujawnione i służyć będą do uogólnień statystycznych; − poprosić o zgodę i szczerość w badaniu LISTY ZAPOWIEDNIE – wysyłane 2-3 tygodnie przed rozpoczęciem badań. Przejmują rolę wprowadzenia i zawierają dokładnie te same informacje. Pozytywną rolę może odegrać osoba, która podpisuje taki list. Przeprowadzenie badań, zwłaszcza w jednej miejscowości, może ułatwić ogłoszenie w prasie. (b) stanowiące pomoc dla respondenta; Karty respondenta muszą być starannie i estetycznie przygotowane. Każda z nich przygotowana osobno. Na karcie pisze się wszystkie słowa jednakowymi dużymi literami, ale alternatyw nie należy numerować. Na karcie nie drukuje się pytania. Nie wypisuje się alternatyw typu “nie wiem” czy “trudno powiedzieć”. Formułuje się je bezosobowo lub w 1 osobie. Jedna karta może służyć do wielu pytań (c) kontrolujące pracę ankietera; Należą do nich miejsca w wywiadzie na podpis, oświadczenia ankieterów i karta informacyjna. Na początku każdego kwestionariusza musi się znaleźć: − numer kwestionariusza − nazwisko ankietera − godzina rozpoczęcia i zakończenia wywiadu − data i miejscowość, w której odbywał się wywiad; ANKIETA DO ANKIETERA – układa się ją jak każdą inną ankietę. Jej celem jest kontrola przebiegu procesu badawczego ze szczeg. uwzględnieniem pracy ankieterów; uzyskanie informacji nt. warunków i sytuacji społecznej wywiadu;
5
uzyskanie dodatkowych informacji typu jakościowego, rozszerzających i pogłębiających poszczególne odpowiedzi i całe zagadnienia. (d) służące do zbierania dodatkowych informacji; rozdz IV - SPRAWDZANIE NARZĘDZIA BADAWCZEGO W PILOTAŻU POGŁĘBIONYM Wywiad pilotażowy jest połączeniem zwykłego wywiadu kwestionariuszowego z obserwacją uczestniczącą oraz z wywiadem o wywiadzie. Polega na obserwowaniu mechanizmów społeczno-psychicznych występujących u respondentów przy udzielaniu odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe. Podczas wywiadu pilotażowego sprawdza sie nie tylko kwestionatiusz i poszczególne pytania, ale również instrukcję i wszelkiego rodzaju materiały pomocnicze – czyli całe narzędzie badawcze oraz ewentualny wpływ warunków rozmowy i ogólnej sytuacji społecznej. Poza zadawaniem pytań z kwestionariusza, ankieter jest także zobowiązany dokonać obserwacji respondenta i sytuacji społecznej wywiady oraz wypełniać dokładnie polecenia zawarte w instrukcji metodologicznej. Ankieter formułując określone pytanie pilotażowe, prowokując respondenta do wypowiedzi na jakiś temat lub dokonując takiej lub innej obserwacji pewnych faktów, zachowań lub przeżyć – powinien mieć na uwadze dwie sprawy. Po pierwsze, sprawę rozumienia przez respondenta danego pytania kwestionariuszowego (terminów w nim zawartych, zadania jakie przed nim stoi, alternatyw, z których ma wybierać). Konieczne jest notowanie wszystkich wypowiedzi tych respondentów, którzy nie chcą, nie mogę lub nie potrafią wykonać postawionego przed nimi zadania. Istotne są również notatki ze wszelkich zachowań i reakcji werbalnych i niewerbalnych badanych: zwracanie sie do ankietera lub osób trzecich z prośbą o wyjaśnienie terminów lub pomoc w odpowiedzi; wszelkie spontaniczne uwagi i opinie respondentów nt. pytań, ich tematyki, nawet składni i języka. Po drugie, sprawę procesów psychicznych w respondencie po usłyszeniu pytania kw. W respondencie zaszły procesy niepożądane, jeśli niewłaściwie lub źle wykonał on zadanie postawione przez badacza. Mogą one występować na tle strachu, wstydu, lub innych emocji. Mogą być one związane z − cechami osobowości respondenta, jego stanem fizycznym czy poziomem umysłowym; − osobą ankietera − sytuacją wywiadu: miejscem, warunkami; ZASADY PROWADZENIA WYWIADÓW PILOTAZOWYCH: 1. Kwestionariusz, dwa rodzaje instrukcji i zadawanie pytań kwestionariuszowych w pilotażu: - kwestionariusz w pilotażu drukowany jest tylko po lewej stronie arkusza,; ruga to miejsce na notatki ankietera; - mamy dwa rodzaje instrukcji: merytoryczną (ułożoną przez autora kwestionariusza) i polotażową metodologiczna (napisaną przez badacza lub konsultanta, dla celów pilotażu pogłębionego). Każda z nich posiada dyrektywy ogólne (dot. wszystkich pytań) oraz szczegółowe (dot. wybranych). - Ankieterów pilotażowych obowiązuje zasada zadawania respondentom pytań kwestionariuszowych dokładnie tak, jak zostały one sformułowane przez badacza i nie wolno ich zmieniać 2. Pytania i uwagi pilotażowe:
5
Pytania pilotażowe to te wszystkie pytania zmierzające do sprawdzenia wartości całego narzędzia badawczego, które ankieter zadaje respondentowi przed, w czasie trwania lub po przeprowadzeniu wywiadu. Mogą być one sformułowane przez konsultanta lub badacza (znajdują się w instrukcji metodologicznej ) lub pytania własne ankietera. Uwagi pilotażowe to wszystkiego rodzaju notatki i zapisy ankieterów, dokonywane w trakcie lub zaraz po zakończeniu wywiadu. Ankieter powinien notować: - treść własnych pytań pilotażowych - odpowiedzi respondentów na wszystkie pytania pilotażowe; - wszystkie odpowiedzi, które wykraczają poza zakres kafeterii pytań zamkniętych; - wszelkie powtórzenia, tłumaczenia, wyjaśnienia ankietera udzielane respondentowi; - wszelkie spontaniczne wypowiedzi respondentów; - obecność, udział osób trzecich; - wszelkie uwagi osobiste płynące ze swobodnych rozmów z badanym; - fakty i wydarzenia podczas wywiadu, które mogły mieć wpływ na udzielanie odpowiedzi; − spostrzeżenia ankietera odnoszące sie do samego siebie – do własnych fizycznych i psychicznych doznań przeżywanych czasie wywiadu. − ewentualne propozycje ankietera dotyczące zmiany danego pytania kwestionariuszowego. 3. Sposoby zapisywania uwag pilotażowych: Przedstawione poniżej zasady zapisywania uwag obowiązują wszystkich ankieterów pilotażowych w badaniach prowadzonych przez IFiS PAN. Przedstawione niżej symbole to jedna z licznych możliwości zapisywania notatek: - prawa strona jest czysta. Można podzielić ją liniami na wysokości pytań lub umieścić numery by ułatwić ankieterom zapis notatek; − Standaryzacja symboli, np.: R – respondent; A – ankieter; P – propozycje ankietera na przeredagowanie pytania; B.U. - bez uwag 1 X, 2 X, 3 X ... - symbol powtarzania pytania 1 Tł, 2 Tł, 3 Tł – ilość tłumaczeń respondentowi pytania kwestionariuszowego; − −
uwagi powinny być robione na bieżąco nie nie skrótami, by były łatwe w odtworzeniu; cytaty zapisywane dosłownie;
4. Sprawdzanie instrukcji, samoobserwacja ankieterów i ankieta do ankietera w wywiadzie pilotażowym: Ankieterzy pilotażowi muszą reprezentować znacznie wyższy poziom w zakresie wyszkolenia metodologicznego i posiadać większe doświadczenie terenowe niż zwykli. Mają oni za zadanie sprawdzić narzędzie badawcze i wychwycić ewentualne przyczyny wpływu ankieterskiego. Ankieta do ankietera na narzędzie, które ma wychwycić wszystkie uwagi, które ankieter mógł pominąć lub zapomnieć przy wypełnianiu kwestionariusza. 5. Sprawy ogólne i porządkowe:
5
Do przeprowadzenia wywiadów pilotażowych powinno się dobierać ankieterów najlepszych i najinteligentniejszych. Ponadto jednak ankieter powinien lubić swoją pracę i być zainteresowany respondentem jako człowiekiem, który udziela odpowiedzi w określonych warunkach wywiadu socjologicznego.
PYTANIE 7 II Sztabiński: PROWADZENIE WYWIADU: MIEJCE WYWIADU W większości badań najbardziej odpowiednim miejscem jest mieszkanie respondenta. Może być to również miejsce pracy, którego wadą jest możliwość przerwania (telefony, wizyty współpracowników) oraz dominujące układy ról, które prowadzą do tendencyjnych odpowiedzi. Podobnie rozproszenie uwagi grozi w parku. WARUNKI PRZEPROWADZENIA WYWIADU − najlepiej przy stole, a nie w fotelu, bo sprzyja to skupieniu, ułatwia swobodne notowanie i korzystanie z materiałów pomocniczych. − wyłączyć radio i TV, bo rozprasza uwagę (mówić należy, że rozprasza to naszą uwagę, a nie respondenta, bo ten zaprzeczy i zostawi włączony) − dążenie do pozbycia się osób trzecich – mogą się wtroącać, wpływać na odpowiedź, sami chcieć się wypowiadać; PRÓBY PRZERWANIA LUB PRZEŁOŻENIA WYWIADU Standardowy wywiad powinien zostać przeprowadzony w całości podczas jednorazowego kontaktu z respondentem. Jeśli Respondent będzie chciał przerwać - mówimy, że to już tylko chwilka i na pewno nie przerywamy! W sytuacji extremalnej robimy kilka minut przerwy. Wyjątkowo ważne jest pierwsze wrażenie, zwłaszcza w badaniach wymagających ponownego kontaktu. ZASADY ZACHOWANIA ANKIETERA PODCZAS WYWIADU – UKŁAD RÓL
5
Ankieter koniecznie musi być osobą profesjonalnie przygotowaną do swej roli. To on musi nauczyś respondenta, jak jest rola respondenta – musi pokazać, jakie są pożądane zachowania. Nie można dopuścić do powstania niepożądanych układów ról: mężczyzna – kobieta; mieszkaniec wsi-mieszkaniec miasta itp. −
SPOSÓB ZADAWANIA PYTAŃ - uświadomienie respondentowi, że ma być skupiony i słuchać uważnie całych pytań; - czytanie pytania wolno, wyraźnie i w całości; - zachęta do refleksji; - czytanie wszystkich odpowiedzi z kafeterii; - naprowadzanie na konkrety w pytaniach otwartych;
−
REAKCJE NA ODPOWIEDZI RESPONDENTÓW - wyraźne okazywanie, które zachowania respondenta są pożądane, a które nie. - okazywany stosunek powinien dotyczyć zachowań respondenta, a nie treści jego odpowiedzi.
ATMOSFERA WYWIADU Nie może być ani zbyt sztywna, ani zbyt luźna – należy pamiętać, że ma sprzyjać celowi badań, czyli uzyskaniu informacji. Pytanie 2: III L. Gruszczyński “Kwestionariusze w socjologii” 3. MIEJSCE I ROLA KWESTIONARUSZY W SOCJOLOGII: Współczesna socjologia dysponuje wieloma technikami zdobywania materiałów empirycznych, służących realizacji nałożonych na tę dyscyplinę zadań. Próbę klasyfikacji technik badawczych podjął m. in. J. Lutyński : Techniki obserwacyjne (obserwacja właściwa)
Techniki oparte na wzajemnym komunikowaniu się bezpośrednim
pośrednim
techniki I. Techniki obserwacji niestandary niekontrolowanej zowane
II. Techniki wywiadu swobodnego (wolnego)
III. Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych.
techniki IV. Techniki obserwacji standaryzo kontrolowanej. wane
V. Techniki wywiadu kwestionariuszowego.
VI. Techniki ankiety.
KWESTIONARIUSZ to pisemne narzędzie badawcze, które służy przekazaniu odpowiedzi na postawione pytania od badanego do badacza. Jest on stosowany w dwu
5
technikach socjologicznych: w wywiadzie i w ankiecie. Obie służą do realizowania tzw. badań surveyowych, które charakteryzują się cechami: − między dwiema stronami procesu badawczego zostaje nawiązany kontakt o stosunkowo krótkim czasie trwania. − w czasie jego trwania wykorzystuje się kwestionariusz, zapewniający standaryzację zebranych informacji; − zachowania werbalne uważane są za wskaźnik zachowań niewerbalnych; − osoby traktuje się statystycznie; Możemy mówić o różnicach pod poniższymi względami: • sposób komunikowania się z respondentem; • możliwości oddziaływania na respondenta (sposób zadania pytań, wpływ ankieterski, sytuacja wywiadu) • możliwość obserwacji respondenta; • możliwość kontrolowania respondenta • dokonywanie zapisu 4. KWESTIONARIUSZ JAKO NARZĘDZIE BADAWCZE: Kwestionariusze socjologiczne mogą być stosowane wyłącznie do realizacji tych celów, dla których zostały stworzone. Każdy z nich spełnia przynajmniej trzy funkcje: − przełożenie teoretycznej problematyki badawczej na pytania kwestionariuszowe; − nakłonienie respondenta do udzielenia odpowiedzi; − przygotowanie materiału tam, aby nadawał się on do ilościowej lub jakościowej analizy. Kwestionariusz składa się z części: (A) część wstępna – formalno-ewidencyjna; (B) pytania do respondenta; 3. końcowa (A) CZĘŚĆ FORMALNO-EWIDENCYJNA: Ta część ma dostarczyć respondentowi informacji o badaniach, w których bierze udział. Musi ona zawierać: 3. nazwę placówki prowadzącej badania; 4. tytuł pracy 5. wprowadzenie: - cel badań; - zapewnienie o poufności/anonimowego charakteru zebranego materiału - uzasadnienie wyboru respondenta do badań - ewentualna instrukcja dot. sposobu wypełniania kwestionariusza - apel o powagę i szczerość; - ewentualny sposób zwrotu kwestionariusza - podziękowanie za wypełnienie 4. numer, zakodowanie miejsca, data, godzina, nazwisko ankietera; (B) PYTANIA KWESTIONARIUSZOWE: Pytanie to zamieszczona w kwestionariuszu wywiadu lub ankiety wypowiedź badacza, najczęściej w formie zdania pytajnego, skierowana do respondenta i żądająca od niego wypowiedzi określonej treściowo bardziej lub mniej dokładnie. Pytaniu towarzyszy zawsze dyrektywa zapisu reakcji (odpowiedzi) respondenta.
5
Koncepcje pytań kwestionariuszowych => czytaj w Lutyńskiej!!! 3. koncepcja testowa; 4. koncepcja tradycyjna informacyjna; 5. koncepcja wskaźnikowa; 6. koncepcja informacyjna rozszerzona – opiera się na założeniu, że pytanie kw. składa się z trzech zasadniczych elementów: tekstu pytania do respondenta, klasyfikacji udzielonych przez niego odpowiedzi, wartości zmiennej czy poszukiwane przez badacza cechy. Różnice między nimi: cechy Koncepcje pytania
Czy pytanie jest żądaniem informacji o badanym zjawisku?
tradycyjna
tak
pytań Czy pytanie pełni samodzielną funkcję informacyjną?
poszukiwanej Czy informacja musi być dokładnie określona?
tak
tak
informacji Czy wymaga się liczbowego określenia pewności informacji?
i jej oceny Jakie są wymagania co do pewności informacji?
nie
bardzo wysokie
testowa
nie
nie
tak
tak
ca najmniej wysokie
wskaźnikowa
nie
tak
nie
niekoniecznie
niskie
rozszerzona inform. nie
tak
tak
tak
bardzo wysokie
Otrzymujemy rodzaje odpowiedzi respondenta : a- istotne i trafne; b- nieistotne ale trafne c- istotne ale nietrafne d- nieistotne nietrafne. RODZAJE PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH: (A) ze względu na ich cel: (a) pytania wprowadzające – których celem jest przygotowanie respondenta do zagadnień poruszanych w całym kwestionariuszu lub w jego częściach; (b) pytania o opinie 1. pytania o fakty (d) pytania o wiedzę (e) pytania o źródła informacji (f) pytania o motywy (g) pytania o sugestie – ich zadaniem jest nakłonić badanych do odpowiedzi istotnej, gdy się od niej uchylają, albo są one zbyt lakoniczne. Są to np. pytania “Czy chciałby Pan jeszcze coś dodać?” “Czy mógłby Pan poszerzyć swą odpowiedź?”
5
(h) pytania uzupełniające – podobne od pytań o sugestie. Te jednak maja na celu uzyskanie dodatkowych informacji przydatnych do interpretowania poprzednio udzielonej odpowiedzi, np. “Co Pan ma na myśli?” (B) pytania otwarte i zamknięte: Ich podział podlega kryteriom logicznym. Zamkniętymi są pytania, których odpowiedzi mogą być przedstawione respondentowi w formie listy jedynie możliwych stwierdzeń. Otwartymi są takie pytania, które nie mają ani pośrednio ani bezpośrednio określonej listy istotnych na nie odpowiedzi – ich liczna jest znaczna i praktycznie nieograniczona. Można mówić również o kryterium technicznym (pragmatycznym, gramatycznym), które związane jest z budową kwestionatiusza i przygotowaną kafeterią. W kontekście pytań otwartych podstawą jest rodzaj zapisu odpowiedzi przez ankietera. Może być: − zapis kategoryzujący – w trakcie wywiadu, dopasowywanie odpowiedzi do kategorii; − zapis rejestrujący – dokładny cytat − zapis relacjonujący – jaki był sens wypowiedzi − − −
Przy konstrukcji pytań zamkniętych pamiętać należy o poprawności: poprawność logiczna – odpowiedzi mają być rozłączne; poprawność merytoryczna – adekwatność listy do rzeczywistości, stąd ważna ostatnia odpowiedz “inne” poprawność teoretyczna – odpowiedniość proponowanych odpowiedzi z podejmowanymi problemami i zaproponowanymi hipotezami.
Mamy dwa sposoby prezentacji alternatyw : pytania rozstrzygnięcia “Czy...? Tak/nie” i pytania dopełnienia “Który..?”, “Jaki ...?” itp. Pytania zamknięte możemy podzielić z punktu widzenia ich części respondentywnej na − pytania w formie alternatywy – wybieramy z dwóch (ew. + “Nie wiem”); − pytania wieloalternatywne (wiele członów) – wybieramy z listy: (a) dysjunkcja – można wybrać tylko jedną odpowiedź. (b) koniunkcja – można wybrać więcej niż jedną odpowiedź (c) szeregowanie alternatyw (rangowanie) – zhierarchizowanie. Badacz może ustalić, jak wiele odpowiedzi ma wybrać respondent i czy mogą powtarzać się rangi; może być rangowanie parami; (d) skale; => patrz Babbie!!! 1. podział nawiązujący do poziomu uwzględniającego moc mierzonej zmiennej (nominalne/porządkowe/interwałowe/ilorazowe) 2. podział wg. zasad konstrukcyjnych (konstruowane wg zasad zaproponowanych przez Likerta/Thurstone'a/ Guttomana/ mieszane/ statystyczno-matematyczne) 3. podział wg charakteru mierzonej zmiennej (zmienne jednostkowe/grupowe). 4. podział wg rodzaju mierzonej zmiennej (skale psychologiczne/niepsychologiczne) 4. PYTANIA ZE WZGLĘDU NA ZAKRES PODEJMOWANEJ PRZEZ NIE PROBLEMATYKI Pytania globalne – domagają się krótkiej odpowiedzi na z natury złożone zagadnienie. Powinno być uzupełnione o pytania szczegółowe.
5
Pytanie szczegółowe – dotyczy spraw konkretnych, jednowymiarowych. Są one łatwiejsze dla respondenta, ale nie ujmują całości problemu, dlatego kwestionariusz powinien być przeplatany. −
PYTANIA ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB NAWIĄZANIA DO PODEJMOWANEGO PROBLEMU BADAWCZEGO (a) pytania bezpośrednie (b) pytania pośrednie – A. Boczkowski dzieli je ze względu na kryteria: 1. kryterium formy pytania: werbalne (sformułowane słownie) i niewerbalne (za pomocą rysunków, przedmiotów itd.) 2. kryterium zakresu problematyki: obejmują cały zakres podejmowanej problematyki lub tylko jej część. 3. kryterium rodzaju interpretacji odpowiedzi – interpretowana pośrednio/bezpośrednio 4. kryterium formalnego ukierunkowania – czy zwraca się wprost do świadomości respondenta (nieprojekcyjne) czy do podświadomości (projekcyjne).
(E) PYTANIA ZE WZGLĘDU NA PEŁNIONE PRZEZ NIE FUNKCJE W KWESTIONARIUSZU (a) pytania dot. badanej problematyki (b) pytania dot. respondenta (metryczkowe) − pytania filtrujące (d) pytania wykluczające się – związane z powyższymi. To pytania które mają być zadawane alternatywnie: tam albo tym. (e) pytania sprawdzające: analizują prawdziwość uzyskanych odpowiedzi; kolka pytań dalej badacz pyta o to samo, by się upewnić. Trzeba uważać, by nie zniechęcić respondenta i formułować je w odmienny sposób. (f) pytania podchwytliwe i puste: wykorzystuje się je do analizy sposobu udzielania odpowiedzi i wnioskowania, wiarygodności respondenta. P. Daniłowicz wyróżnia rodzaje pytań pustych: o nieistniejące fakty/ o pozorne różnice/ o wszystkich fałszywych wariantach odpowiedzi. II FORMUŁOWANIE, STOPIEŃ TRUDNOŚCI IKOLEJNOŚĆ PYTAŃ W KWESTIONARIUSZU: Formułowanie pytań w kwestionaruszu: 3. Powinny znaleźć się w nim tylko te pytania, które wynikają z podjętej problematyki badawczej. 4. Język powinien być jasny i zrozumiały: słownictwo jednolite i dostosowane do respondentów. 5. Jednolita forma gramatyczna. 6. Pytanie powinno mieć formę pytania a nie hasła. 7. Nie może być za długie. 8. Unikać pytań, które mogą ukazać niewiedzę respondenta – skłonność do koloryzowania. 9. Powinno się odnosić do jednego zagadnienia, by respondent wiedział, o co jest pytany. 10. Nie formułować pytań sugerujących. 11. Unikać pytań, w których spodziewamy się nieszczerych odpowiedzi. 12. Sformułowane w sposób jednoznaczny. 13. Powinno jednoznacznie wskazywać, w jakiej formie ma być odpowiedź.
6
Czytaj o błędach pytań u Lutyńskiej !!! tu jest ich mniej i wszystkie się powtarzają. Trudności pytań kwestionariuszowych wynikać mogą: − z cech osobowości respondenta; − z cech osobowości ankietera; − właściwości narzędzia badawczego; − sytuacji wywiadu; Sformułowane pytania należy poddać ocenie. Oto polecane metody: − kwestionariusz poddaje się pod osąd sędziów. − badanie pilotażowe; − wielowymiarowa analiza stopnia trudności pytań, czyli analiza każdego z pytań w 4 wymiarach : - ODBIÓR SŁUCHOWY PYTANIA; - ZROZUMIENIE ZADANIA STAWIANEGO PRZED RESPONDENTEM; - ROZUMIENIE ALTERNATYW; - FORMUŁOWANIE ODPOWIEDZI KOLEJNOŚĆ PYTAŃ W KWESTIONARIUSZU: − Nie może być on nużący, wiec warto go urozmaicać. − Powinien stanowić jednolitą, sensowną całość. − “Od ogółu do szczegółu” − Pytania wstępne powinny zainteresować i otworzyć respondenta. − Kwestionariusz powinien zakończyć się podziękowaniem. 5. BADANIA PILOTAŻOWE: Podstawowym celem badań pilotażowych jest sprawdzenie przydatności narzędzia służącego do zdobycia poszukiwanych informacji. Można jednak rozbić je na pomniejsze: 5. weryfikacja samego problemu badawczego – w zakresie występowania w danym środowisku, właściwej operacjonalizacji i eksplikacji. 6. weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego. 7. sprawdzenie organizacyjnych i technicznych aspektów badań. 8. Przygotowanie do opracowania zebranego materiału empirycznego. Pilotaż powinien poprzedzić zarówno wywiady jak i badania ankietowe. Można zastosować jedną z poniższych procedur: 1) pilotaż niczym nie różni się od badać faktycznych. 2) pilotaż niczym nie różni się od badań faktycznych, ale ankieterzy wypełniają po nim ankiety do ankieterów. 3) pilotaż prowadzony inną techniką (gdy jest to np. trudna dla pilotażu ankieta pocztowa i robi sie tradycyjną); 4) pilotaż niczym się nie różni od badań faktycznych, ale po nich ocenia się z respondentem wszystkie pytania. Zakłada się jednak, że w ramach pilotażu badacz zrealizuje następujące działania: 6. zwiad terenowy – precyzacja problematyki badawczej; 7. weryfikacja narzędzia badawczego;
6
8. wypróbowanie narzędzia badawczego;
6. MATERIAŁY POMOCNICZE: 1. INSTRUKCJA DLA ANKIETERÓW Instrukcja do ankiety jest na ogół krótsza i mniej skomplikowana od instrukcji przeprowadzenia wywiadu. Przygotowuje się ją zarówno do ankiet wypełnianych pod nadzorem, jak i ankiet socjometrycznych. Powinna składać się z 3 części : - ogólnej (omówienie celów badań, sposobu doboru próby i dobranej techniki) - drugiej (opis czynności organizacyjnych jakie wykonać ma ankieter w celu realizacji badań.) - trzeciej (dotyczy samego kwestionariusza i przebiegu badań) Instrukcja do wywiadu jest zbudowana jak powyższa. Zawiera jednak dużo więcej uwag szczegółowych dotyczących konkretnych pytań i ewentualnych zachowań respondentów. 1. KARTY RESPONDENTÓW Mają one na celu ułatwienie badanemu percepcję pytania i odpowiedzi. Dzięki nim żadna z odpowiedzi nie zostanie zapomniana, a uniknie się zaglądanie respondenta do samego kwestionariusza. Karta może zawierać całe pytanie lub jedynie odpowiedzi (inaczej mówi Lutyńska!!!) - pamiętać jednak trzeba o gramatycznym dostosowaniu osoby w pytaniu (”Proszę .. ” a nie “Prosimy”). Jedna karta może służyć do kilku pytań i nie zostawiamy jej respondentowi na pamiątkę. 1. ANKIETA DO ANKIETERA. Jej celem jest uzyskanie informacji o sytuacji wywiadu – jego przebiegu, sposobu odbioru pytań, jego zachowań, wypowiedzi i komentarzy. Pozostawione jest w niej również miejsce na uwagi ankietera. Każda z ankiet do ankietera tworzona jest do konkretnego badania, by uwzględnić jego problematykę i stosowaną technikę. 7. INSTRUKCJA KODOWA I GRAFICZNE OPRACOWANIE KWESTIONARIUSZA: Weryfikacja - Zebrany surowy materiał wymaga wnikliwej i wszechstronnej kontroli. Musi ona uwzględniać kompletność danych (tzw. kontrola ilościowa, formalna) oraz ich poprawność (tzw. kontrola jakościowa, merytoryczna). Szczególną uwagę należy zwracać na występujące błędy systematyczne i przypadkowe. Grupowanie- zebrany i zweryfikowany materiał badawczy musi być poddana zabiegowi grupowania , aby umożliwić analizę struktury populacji, obliczenie parametrów opisowych raz wykrycie współzależności cech. Grupowanie może przebiegać na dwa sposoby. Pierwszy z nich to klasyfikacja, zaliczanie jednostek o podobnych cechach do kilku lub kilkunastu podobnych klas. Drugi to typologizacja, czyli wyszczególnienie zjawisk charakterystycznych, najczęściej występujących. INSTRUKCJA KODOWA to narzędzie, które standaryzuje proces kodowania – ułatwia jednoznaczną klasyfikację czy typologizację.
6
5.1. KODOWANIE, INSTRUKCJA KODOWA: KODOWANIE jako wynik klasyfikacji i typologizacji jest zabiegiem koniecznym , by zebrany materiał empiryczny móc policzyć i poddać analizie ilościowej i jakościowej. Polega ono na podziale zebranych danych na klasy i typy, a następnie przypisaniu tym klasom i typom przyjętych symboli. Podstawowym zatem zagadnieniem kodowania jest ustalenie właściwych kryteriów, wg których będzie prowadzona klasyfikacja, typologizacja i zapisywanie symboli. Aby instrukcja kodowa była poprawne, należy ją rozpatrywać w czterech aspektach: 2. poprawność pod względem logicznym – spełnione warunki rozłączności, wyczerpywalność i jednorodności; 3. poprawność pod względem teoretycznym – dostosowanie klas i typów do problematyki badawczej; 4. poprawność pod względem merytorycznym – dostosowanie konstruowanych klas i typów do struktury uzyskanego i poddawanego kodowaniu materiału badawczego. Ważna jest konieczność uchwycenia wszystkich rodzajów uzyskanych w badaniu odpowiedzi oraz konieczność pewnego kompromisu m-dzy bogactwem różnorodnych szczegółów informacji a wybranymi kategoriami. 5. poprawność pod względem technicznym – dopasowanie instrukcji do sposobu zliczania. Zanim przystąpi się do kodowania, instrukcję należy zweryfikować, sprawdzić oraz dokonać jej pilotażu. Budowa instrukcji kodowej wymaga innego potraktowania pytań zamkniętych i otwartych: ZAMKNIĘTE− łatwe, przeważnie sposób kodowania przygotowany równolegle z budową pytania; − każda zapisana pod pytaniem odpowiedź otrzymuje numer (np. 1-tak/2-nie); − kodowanie jest zwykłym powtórzeniem numeru odpowiedzi do odpowiedniej rubryki przeznaczonej na symbole kodowe. OTWARTE(2)trzeba zdecydować się , jakich informacji poszukuje badacz; (3)trzeba dokładnie zapoznać się z zebranym materiałem, najlepiej przez wykonanie indeksowania (wypisanie wszystkich odpowiedzi na osobnej kartce). (4)trzeba przyjąć kryteria podziału na klasy lub typy i dobrać wskaźniki o tych klas; (5)zdecydować się na odpowiedni typ procedury: od klas ogólnych do szczegółowych lub odwrotnie; (6)przypisać klasom czy typom odpowiednie symbole kodowe (oznaczenia liczbowe); Podstawowe systemy kodowania: − kodowanie systemem zero-jedynkowym (0-1) - zastosowanie: - pytania zamknięte alternatywne (albo-albo: np. Jaka jest Pańska płeć?) - p. zamknięte dysjunktywne – (wybór jednej odp. z kilku możliwych, np. Jak często czytasz Wyborczą? codziennie/raz w tyg./sporadycznie/nigdy) - p. zamknięte koniunktywne – (wybór kilku z kilku- np. Gdzie spędzasz czas wolny: kino/teatr/park/dom/itp) - p. otwarte – ale takie, w których odpowiedzi koduje sie jako wątki wg zasady: wątek występuje/nie występuje 1. wady: - każdą odpowiedź trzeba kodować jako odrębne pytanie o odpowiedziach tak/nie - duże rozproszenie informacji nie pozwala na wychwycenie kombinacji różnych odpowiedzi i ich syntezę;
6
- konieczność przeznaczenia wielkiej liczby kolumn kodowych na zakodowanie jednego pytania; 2. zalety: - możliwość zakodowania niemal wszystkich typów pytań; - duża precyzja i szczegółowość różnego rodzaju informacji; kodowanie systemem zero-dziewiątkowym (0-9) Polega na przypisaniu każdej zmiennej wartości od 0-9, czyli każda odpowiedź oznaczona jest jedną z tych cyfr. Zastosowanie: wszystkie rodzaje pytań, w szczególności pytania zamknięte dysjunktywne i koniunktywne oraz otwarte. System przydatny wówczas, gdy dane zapisywane są na kartach perforowanych oraz w warunkach stosowania maszyn pracujących z pamięcią na taśmie magnetycznej lub dyskach. 2. wady: - małe możliwości kodowania kombinacji różnych odpowiedzi, co jest szczególnie ważne przy koniunkcjach, rangowaniu i pytaniach otwartych; - ogranicza liczbę wariantów odpowiedzi do dziesięciu (0-9) (4)zalety: zmniejsza się liczba potrzebnych do zakodowania jednego pytania kolumn (moim zdaniem to wiersze, ale pozostaje przy wersji Gruszczyńskiego:-)) −
−
kodowanie systemem wielostopniowym Istotą systemu jest to, że symbole poszczególnych wartości zmiennej są dwucyfrowe lub trzycyfrowe, a każda z cyfr ma swoje znaczenie (podobnie jak przy numeracji rozdziałów w książce: 1.1.; 2.3; 2.3.1. itd.) System nadaje się przede wszystkim do kodowania pytań otwartych. Jego zaletą jest możliwość precyzyjnego i szczegółowego zakodowania różnych informacji. Jego wada: konieczność zajęcia na karcie perforowanej dwóch lub więcej kolumn, co przy wykorzystaniu sorterów może być uciążliwe.
system potęgowy: bardzo pracochłonny system kodowania, ale oddający nieocenione usługi przy kodowaniu pytań otwartych i zamkniętych koniunktywnych. System wykorzystuje zjawisko braku powtarzalności sum ciągu potęgowego liczby 2. [dr Majkut przyznaje, że tego nie rozumie, wiec chyba i my nie musimy...] −
Należy pamiętać, że każdorazowa decyzja o przyjęciu danego systemu musi być poprzedzona konsultacją z ośrodkiem obliczeniowym i ich opinią na temat możliwości technicznych. Konieczne jest również, aby cały kwestionariusz był zakodowany za pomocą jednego tylko systemu. Rady jak najlepiej kodować dane pytania: (a) otwarte: 0-9 (b) zamknięte alternatywne: 0-1, 0-9 3. zamknięte dysjunktywne: 0-9
6
4) zamknięte koniunktywne: zależy od celów. Jeśli chodzi o uchwycenie wszystkich podkreślonych przez respondentów odpowiedzi, to 0-1; jeśli chodzi o uchwycenie kombinacji to 0-9, potęgowy lub wielostopniowy. ..nie ma jednak zasad – trzeba użyć rozumku.
Nowe spojrzenie na ankietę pocztową Malikowski,Niezgoda,Badania empiryczne niezgoda socjologii.
Jak uzyskać 70% zwrotów Źródła niechęci,jaką większość badaczy darzy ankietę pocztową; -brak możliwości realizacji założonej wielkości,a bardzo często i struktury próby(odsetek zwrotów waha się w granicach 30-35%).Konsekwencją tego jest zachwianie reprezentatywności opinii. Upodmiotowienie kontaktu badawczego(Z,Gostkowski)-stworzenie warunków,w których wymiana przekazów między badaczem i respondentem byłaby dialogiem dwóch równoprawnych partnerów.Zerwanie z tradycyjnym przedmiotowym podejściem do badanych i traktowania ich jako anonimowych jednostek.Polega na wywołaniu u osób objętych badaniem takiego obrazu relacji badacz-respondent,w którym ten ostatni jest traktowany jako centralna postać. Ankieta w dużym stopniu zakłada podmiotowe podejście do respondentów: -respondent może na nią odpowiedzieć lub nie -r. może odpowiedzieć tylko na wybrane przez siebie pytania -r. ma dużą kontrolę nad swoimi wypowiedziami-to co napisał jest tożsame z tym co zamierzał przekazać badaczom. -daje poczucie dowolności i niewymuszonego uczestnictwa. -w procesie badawczym w większym stopniu respondenci mają poczucie własnej indywidualności Wszystkie z przekazów,będących częściami składowymi ankiety muszą się odznaczać się pewnymi cechami formalnymi i treściowymi : -wersyjność(w zależności od płci badanych)-przekaz nabiera dzięki temu naturalnego i bardziej personalnego charakteru,ułatwia lekturę i zrozumienie przekazu .Może przeciwdziałać ‘przekazywaniu’ ankiety innym osobom np. mężowi zamiast żony. -graficzna przejrzystość -nieanonimowość badacza-złamanie reguły jednostronnej anonimowości(należy podać imię,nazwisko badacza,jego funkcję w badaniu oraz załączyć prośbę o oddanie osobistej przysługi) -dowartościowanie respondenta poprzez uświadomienie mu,że dostarcza on niepowtarzalnych informacji na temat otaczającej rzeczywistości -‘dyspozycyjność’ badacza wobec badanych-chodzi o możliwość nawiązania bezpośredniego kontaktu z badaczem(trzeba podać adres,telefon,deklarację natychmiastowej gotowości do dostarczenia kwestionariusza w razie zgubienia).Należy pozostawić ostatnią stronę 6
kwestionariusza na ewentualne uwagi respondentów związane z badaniem czy ogólnymi problemami jakie mogą się nasunąć.
6
