Stathakopulos-Romioi-stin-Othomaniki-musiki-24grammata.com_.pdf

Www.24g Www. 24gramma rammata. ta.comcom- μουσική μουσ ική

Γράφει ο Δημήτρης Στ!κ"#ου$ος Στ!κ"#ου$ος

W.%&'(ma) * ο +ράφ, Σ/0103 Γ03 5 /6783509 8/:Σ09 ; #ιρρο<ς = >άει κι τι>άει.  συμ?ο$ή τ, ρ,μι@.

Το παρόν παρόν αποτελ αποτελεί εί τμήμα τμήμα πολύ πολύ μεγαλ μεγαλύτε ύτερης ρης μελέτ μελέτης ης που σκοπό σκοπό είχε είχε να προσδιορίσει προσδιορίσει το μουσικ μουσικοπολιτ οπολιτιστικό ιστικό περιβάλλον περιβάλλον της ανατολι ανατολικής κής μεσογείο μεσογείου, υ, μέσα στο οποίο κινήθηκε ο ελληνισμός ( αρχαίος και βυζαντινός ) ) , στο πς αυτός υπήρ!ε υπήρ!ε "διακριτά# μέσα στην οθ$μανική περίοδο , καθς και στο κατά πόσο μα%ί με άλλες εθνι εθνικέ κέςς ομάδ ομάδες ες ( αρμένιους, αρμένιους, κούρδου κούρδους, ς, άραβες, άραβες, πέρσες, πέρσες, βαλκάνιους, βαλκάνιους, εβραίου εβραίουςς και λοιπούς υπηκόους Οθωμανούς ), πα π αρήγαγε, αλ α λλά και βο β οήθησε  υτο#ροσ>ιοριστεA ο οθ$μανικ οθ$μανικός ός μουσικό μουσικόςς πολιτι πολιτισμό σμός& ς& 'εβαί$ς 'εβαί$ς όταν αυτή αυτή η μελέτη μελέτη !εκίνησε !εκίνησε πριν από  χρόνια χρόνια , είχε είχε κάποια κάποια στοιχεία στοιχεία πρ$τοτυ πρ$τοτυπία πίαςς , εν παράλληλα είχε να !επεράσει αρκετές αγκυλσεις αναορικά με την συμ?ο$ή τ, οθ$μανικό πολιτισμό, πράγμα που a p!"! θε$ρε ίτο #$a !%&"'%!#a ρ,μι@ ρ,μι@ στον οθ$μανικό p!"! θε$ρείτο μιας μιας και και οτιδ οτιδήπ ήποτ οτεε οθ$μ οθ$μαν ανικ ικό ό ήταν ήταν τούρ τούρκι κικο κο και και εκ προο προοιμ ιμίο ίου υ " βάρβαρο#, βάρβαρο#, αγνοντας βεβαί$ς οι α(οριστές αυτοί αυτοί , πς ο οθ$μανικός πολιτισμός ( όπως όλοι οι πολυεθνικοί αυτοκρατορικοί πολιτισμοί ) στηρί%ονται στο δημιουργικό πνεύμα τ$ν διαόρ$ν καταγ$γν υπηκό$ν τους& *υτυχς στη συνέχεια η πρ$τοτυπία της " απωλέστηκε #, διότι όπ$ς κατέδει!αν και με δικαί$σαν οι καθηγητές+ -./01 23 23456 με το έργο του B του B78/ 78/ 9501:;<=1;504 >? @=.1;ABC1;50C.;16 75 9.C44;DC. >115EC0 @=4;DF η συμβολή της πολυεθνικότητας στην κλασ κλασικ ική ή οθ οθ$μαν $μανικ ική ή μουσ μουσικ ική ή # βλ& βλ& Ct CttD tD EF EFFFwww.tG tGrH rHIIJCm CmGJ GJIIc.or org gFcg cgII-KI)F(L c'aJ c' aJJI JIca ca''Mot otto toma ma) )MN MN.. Ctm Ctm , GC.1/: H/.IEC0 H/.IEC0 με το έργο του+ @=4;D 5? 18/ >115EC0 95=:1 F η μουσική της οθ$μανικής αυλής E CttD EFF www .OwK O&r' O& r'ag ag .c .com om FP FPat ata' a'og og Fm Q4 Q4R. R. Ctm Ct m' , ο Jάριος Jαυροειδής + " οι μουσικοί τρόποι στην ανατολική μεσόγειο#, οι Kρ& Τσιαμούλης και L& *ρευνίδης+ " M$μηοί συνθέτες συνθέτες της Lόλη Lόλης# ς# και άλλο άλλοιι πολλ πολλο οί πιά πιά, ο ελλην λληνικ ικό ός μουσ μουσικ ικός ός πολι πολιττισμ ισμός με την αρχαιοελληνική μουσική του θε$ρία ( )υθα*όρα, ( )υθα*όρα, +ριστόενο, -λ. )τολεμαίο ), )τολεμαίο ), αλλά και την μουσική τ$ν βυ%αντινν μαNστόρ$ν, όπ$ς πραγματθηκε στο διάβα τ$ν αιν$ν από τους τους ρ$μιούς μαNστορες και χανεντέδες της οθ$μανικής αυλής αυλής ( και όχι μόνον ) και διακριτός ήταν και βοήθησε στο να δημιουργηθεί οθ$μανική μουσική ,

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Η συμβολή των Ρωμηών στην Οθωμανική Μουσική www. www.24! 24!"##" "##"$".% $".% &#

'

!εχ$ριστά και αυτόνομα από το όποιο αλτα/κό, περσικό, αραβικό αραβικό κα και βυζαντινό παρελθόν της & Oτο παρόν θα χρησιμοποιο χρησιμοποιούμε ύμε τον ευρύτερο ευρύτερο όρο ρ$μιοί ρ$μιοί και όχι έλληνες, έλληνες, $ς προσδιοριστικό μουσικν ελληνικής παιδείας, μουσικής και χριστιανούς ορθόδο!ους, αλλά όχι όλοι ελληνικής καταγ$γής & 0. /0 S0/ Σ83509Σ SΓΣ Σ /6783509Σ 8/:Σ09Σ 8/:Σ09Σ Σ/ Δ03Σ83 RNNT-RUNT Oυγκριτικά με την έντονη ανάπτυ!η της μουσικής δημιουργίας στην Pθ$μανική αυτοκρ αυτοκρατο ατορία ρία του QRου QRου αινα, αινα, ο QSος QSος αινας αινας,, δυστυχ δυστυχς, ς, μας άησε άησε λιγότε λιγότερα ρα στοιχεία για την μουσική %$ή και σκέTη της περιόδου αυτής& Jε το !εκίνημα του QSου αινα, οι θε$ρητικοί μουσικοί γίνονταν ολοένα και σπανιότεροι, Aσε Aσε σημείο εα(άνισης θα μπορούσαμε να πούμε A, σε αντίθεση με τους πρακτικούς μουσικούς, οι οποίοι άρχισαν να επικρατούν& Uυτή η ύεση στην μουσική δημιουργία, κατά πάσα πιθανότητα προκλήθηκε από την γενικό γενικότερη τερη ύεση ύεση τ$ν επιστη επιστημν μν στο μεγαλύ μεγαλύτερ τερο ο κομμάτ κομμάτιι του Vσλαμικ Vσλαμικού ού κόσμ κόσμου ου κατά κατά τη διάρ διάρκε κεια ια του του QSου QSου αιν αινα, α, εν εν αμβλύ αμβλύνθ νθηκ ηκεε κατά κατά πολύ πολύ στην στην οθ$μανική αυτοκρατορία, μετά από την διοίκηση τ$ν σουλτάν$ν Oελήμ UW (QRQA QRX), QRX), και OουλεNμάν OουλεNμάν του μεγαλοπρεπή ή YC0=0; YC0=0; ( νομοθέτη, 012340155 ) οι οποίοι μπορούμε να πούμε ότι δεν έδει!αν κανένα ενδιαέρον για την μουσική& LαρW όλη την προτίμηση που έδει!αν οι επόμενοι σουλτάνοι, Oελήμ 'W (QRSSA QRZ[), Jουράτ \W (QRZ[AQR]R), Uχμέντ UW (QR]XAQSQZ) και Jουράντ ^W (QSQAQS[X), συνεχίστηκε συνεχίστηκε η προηγούμενη προηγούμενη έλλειTη συγγραής συγγραής σοβαρν σοβαρν θε$ρητικν θε$ρητικν μουσικν πραγματειν& P Ταταρικής καταγ$γής, Jολδαβός πρίγκηπας, χριστιανός ορθόδο!οςF ρ$μιός Δημήτριος 9τεμAρ (_& 9C01/E;: 9C01/E;:), ), ανα αναέρ έρει ει ότι η Τέχνη Τέχνη της Jουσική Jουσικήςς ( δηλ. η σύνθεση και η ερμηνεία) ερμηνεία ) βρισκόταν σε ύεση έ$ς ότου την αναβί$σε ο σουλτάνος Jεχμέντ ^W (QS[AQS]`)& Uπό την εποχή αυτή μας έχουν διασ$θεί λιγοστά ονόματα Pθ$μανν μουσικν και συνθετν, συνθετν, με ε!αίρεση ε!αίρεση τις περιπτσεις περιπτσεις τ$ν 2


2

!εχ$ριστά και αυτόνομα από το όποιο αλτα/κό, περσικό, αραβικό αραβικό κα και βυζαντινό παρελθόν της & Oτο παρόν θα χρησιμοποιο χρησιμοποιούμε ύμε τον ευρύτερο ευρύτερο όρο ρ$μιοί ρ$μιοί και όχι έλληνες, έλληνες, $ς προσδιοριστικό μουσικν ελληνικής παιδείας, μουσικής και χριστιανούς ορθόδο!ους, αλλά όχι όλοι ελληνικής καταγ$γής & 0. /0 S0/ Σ83509Σ SΓΣ Σ /6783509Σ 8/:Σ09Σ 8/:Σ09Σ Σ/ Δ03Σ83 RNNT-RUNT Oυγκριτικά με την έντονη ανάπτυ!η της μουσικής δημιουργίας στην Pθ$μανική αυτοκρ αυτοκρατο ατορία ρία του QRου QRου αινα, αινα, ο QSος QSος αινας αινας,, δυστυχ δυστυχς, ς, μας άησε άησε λιγότε λιγότερα ρα στοιχεία για την μουσική %$ή και σκέTη της περιόδου αυτής& Jε το !εκίνημα του QSου αινα, οι θε$ρητικοί μουσικοί γίνονταν ολοένα και σπανιότεροι, Aσε Aσε σημείο εα(άνισης θα μπορούσαμε να πούμε A, σε αντίθεση με τους πρακτικούς μουσικούς, οι οποίοι άρχισαν να επικρατούν& Uυτή η ύεση στην μουσική δημιουργία, κατά πάσα πιθανότητα προκλήθηκε από την γενικό γενικότερη τερη ύεση ύεση τ$ν επιστη επιστημν μν στο μεγαλύ μεγαλύτερ τερο ο κομμάτ κομμάτιι του Vσλαμικ Vσλαμικού ού κόσμ κόσμου ου κατά κατά τη διάρ διάρκε κεια ια του του QSου QSου αιν αινα, α, εν εν αμβλύ αμβλύνθ νθηκ ηκεε κατά κατά πολύ πολύ στην στην οθ$μανική αυτοκρατορία, μετά από την διοίκηση τ$ν σουλτάν$ν Oελήμ UW (QRQA QRX), QRX), και OουλεNμάν OουλεNμάν του μεγαλοπρεπή ή YC0=0; YC0=0; ( νομοθέτη, 012340155 ) οι οποίοι μπορούμε να πούμε ότι δεν έδει!αν κανένα ενδιαέρον για την μουσική& LαρW όλη την προτίμηση που έδει!αν οι επόμενοι σουλτάνοι, Oελήμ 'W (QRSSA QRZ[), Jουράτ \W (QRZ[AQR]R), Uχμέντ UW (QR]XAQSQZ) και Jουράντ ^W (QSQAQS[X), συνεχίστηκε συνεχίστηκε η προηγούμενη προηγούμενη έλλειTη συγγραής συγγραής σοβαρν σοβαρν θε$ρητικν θε$ρητικν μουσικν πραγματειν& P Ταταρικής καταγ$γής, Jολδαβός πρίγκηπας, χριστιανός ορθόδο!οςF ρ$μιός Δημήτριος 9τεμAρ (_& 9C01/E;: 9C01/E;:), ), ανα αναέρ έρει ει ότι η Τέχνη Τέχνη της Jουσική Jουσικήςς ( δηλ. η σύνθεση και η ερμηνεία) ερμηνεία ) βρισκόταν σε ύεση έ$ς ότου την αναβί$σε ο σουλτάνος Jεχμέντ ^W (QS[AQS]`)& Uπό την εποχή αυτή μας έχουν διασ$θεί λιγοστά ονόματα Pθ$μανν μουσικν και συνθετν, συνθετν, με ε!αίρεση ε!αίρεση τις περιπτσεις περιπτσεις τ$ν 2


2

*!άλλ *!άλλου, ου, αίνετ αίνεται αι ότι οι Pθ$μαν Pθ$μανοί οί του QSου QSου αινα, αινα, εκμετα εκμεταλλεύ λλεύτηκ τηκαν αν τις ευκαιρίες που τους δόθηκαν από τους πολέμους με το Vράν για να στρατολογήσουν γν$στούς Lέρσες μουσικούς στις ορχήστρες της Pθ$μανικής Uυτοκρατορίας και κυρί$ς στην ορχήστρα της Uυλής& Το γεγονός αυτό πρέπει να κατανοηθεί όχι μόνο σαν ιδι ιδιοτροπ ροπία ή m*ούστοm *ούστοm της Uυλής και του Oουλτάνου, αλλά και $ς πολιτικοκοιν$νική απόαση η οποία θα οδηγούσε την οθ$μανική μουσική πιο κοντά στα διεθνή παρά στα τοπικά δεδομένα& P αμέσ$ς επόμενος παράγοντας που επηρέασε την Pθ$μανική μουσική ήταν η μουσικ μουσική ή τ$ν δερβίση δερβίσηδ$ν δ$ν @/n./n @/n./n;, ;, τ$ν οποί$ν οποί$ν οι τέσσερ τέσσερις ις αννυμ αννυμες ες συνθέσ συνθέσεις εις γν$στές $ς


(

1ειρ"+ρφη #ρτιτοVρ του oKowJHI= F X'I YZHI

q @/DE=C είναι μια μουσική συλλογή χ$ρίς όμ$ς την ύπαρ!η κάποιας θε$ρητικής μουσικής πραγματείας& Lεριέχει πάν$ από τριακόσιες σελίδες καταγραν σε ^υτικό πεντάγραμμο, γραμμένες από τα δε!ιά προς τα αριστερά, εν συμπεριλαμβάνει και τα κείμενα τ$ν $νητικν τμημάτ$ν ( τρα*ουδι:ν)& Oυνολικά υπάρχουν καταγεγραμμένα Q]R ενόργανα κομμάτια, από τα οποία Q[R είναι f/4:/n και [X 4/EC;& P 5<5j43; έγραTε αυτό το έργο για τον εαυτό του, όπ$ς αναέρει στην αρχή του βιβλίου+ " ;ο βιβλίο αυτό είναι, όπως ο *ιος μου, το προ/όν μιας ζω8ς. <οβάμαι ότι όταν πεθάνω θα πέσει στα χέρια τον αμαθ:ν. =ε ικετεύω, ω >εέ μου, να πέσει σε χέρια (ίλων και να θυμούνται τον συ**ρα(έα με καλοσύνη&# P 5<5j43;, ήταν οργανοπαίκτης (παίκτης του σαντουριού?@a%#A ) και στηρι%όμενος στη ^υτική σημειογραία, δημιούργησε μια δική του παραλλαγή σημειογραίας, προκειμένου να καταγράTει ένα συγκεκριμένο είδος $νητικν ειδν (τεχνοτροπι:ν) του Oεραγιού& Lρέπει να υποθέσουμε ότι σαν επαγγελματίας μουσικός, έπρεπε να συνοδεύει ολόκληρες παραστάσεις με ?C4;., οπότε και λογικά θα πρέπει να ε!οικειθηκε, με το ρεπερτόριο του Oεραγιού, το οποίο θα μπορούσε άνετα να καταγράTει σε παρτιτούρα, εν σαν δερβίσης 9/.n/1; έμαθε και τα ;.C8; τ$ν t=?;& a μεγάλη α!ία της συλλογής του 5<5j43;, $ς πηγής της κλασσικής οθ$μανικής μουσικής βρίσκεται στο γεγονός ότι περιλαμβάνει ένα πολύ ευρύ ρεπερτόριο, από $νητικές συνθέσεις ?C4;. και t=?;, οι οποίες αποτελούν τα μόνα κείμενα του QZου αινα που αναέρονται στους

Η συμβολή των Ρωμηών στην Οθωμανική Μουσική www.24!"##"$".% &#

4

ρυθμν και κύκλ$ν (A@AE ), εν συγχρόν$ς αποδίδουν συγκεκριμένα κομμάτια σε διάορους συνθέτες& Pι συλλογές αυτές αίνεται να υπήρ!αν μέρος τ$ν κοινν παραδόσε$ν της Uνατολικής Jεσογείου μέχρι το YC48E;:, όπου τους είχε δοθεί η ονομασία E/: k=.4/0; και στα νιάτα του υπήρ!ε τραγουδιστής του Oεραγιού επί Oουλτάνου Jουράτ ^W& P πρτος τόμος του βιβλίου του είναι αιερ$μένος στην b$νσταντινούπολη και περιέχει ένα μεγάλο τμήμα για τους διάορους συγχρόνους του συνθέτες, εν στους υπόλοιπους τόμους αναέρεται στην Pθ$μανική και !ένη μουσική που άκουσε στα τα!ίδια του& q α!ία της δουλειάς του, για την ιστορία της Pθ$μανικής μουσικής είναι αναγν$ρισμένη εδ και καιρό, εν έχει μελετηθεί από μουσικολόγους όπ$ς ο HC:E/: αλλά και Τούρκους όπ$ς οι zC=? g/31C, ο t=<8; cde;& *πίσης στοιχεία που αναέρονται σε μουσικούς βρίσκονται διάσπαρτα σε διάορα οικονομικά έγγραα του Oεραγιού, ήδη από τον QSο αινα και αορούν τις πληρ$μές τ$ν μουσικν αυτν& rμ$ς το πιο σημαντικό έργο για την κλασσική οθ$μανική μουσική, είναι η μουσική πραγματεία του Jολδαβού Lρίγκιπα [&m&trIGJ \a)t&mIr (QSZÀQZ`), γν$στός στα Τούρκικα $ς Pa)t&mIrogRG&

CttDEFF]oGtG.K&F^&_wI^G`bw 'ιογραικό χειρόγραο του ^ημητρίου bαντεμίρ, καθς και η Oυλλογή του, βρίσκονται μα%ί , σε έναν μη επισήμ$ς χρονολογημένο τόμο, πιστεύεται όμ$ς ότι είναι έργο τ$ν αρχν του Qyου αινα& q συνύπαρ!ή τους σW έναν τόμο, έγινε μετά από εντολή δύο υTηλόβαθμ$ν γραειοκρατν του {πουργείου Pικονομικν, του _C=. c?/0I; και του |C1;? 9/./<;, οι οποίοι ήταν μαθητές του 9C01/E;:& q Oυλλογή περιέχει μόνο ενόργανα κομμάτια, `R στο σύνολο τους, από τα οποία `QR είναι f/4:/n και `Z 4/EC;& Oχεδόν όλα τα κομμάτια ήταν καταγεγραμμένα από τον ίδιο τον 9C01/E;:, εν μερικά προστέθηκαν αργότερα από κάποιον μαθητή του, ο οποίος χρησιμοποίησε το ίδιο σύστημα σημειογραίας& Δημήτρης Σταθακόπουλος


)

Lερίπου εκατό από τα κομμάτια της Oυλλογής του 9C01/E;: βρίσκονται και στην συλλογή @/DE=C του 5<5j43;, αλλά αίνεται πς αυτά έτασαν στον 9C01/E;: μέσ$ της προορικής παράδοσης, εW όσον δεν θα μπορούσε να γν$ρί%ει την ύπαρ!η του ιδι$τικού χειρόγραου του ο<5j43;& a Oυλλογή του 9C01/E;: για την Oημειογραία περιλαμβάνει μόνο ορχηστρικά κομμάτια καταγεγραμμένα σε σύστημα μουσικής γραής που είχε επινοήσει ο ίδιος& P 9C01/E;: ήταν αριστοκράτης , ερασιτέχνης συνθέτης ενόργανης μουσικής και αίνεται να είχε δύο βασικούς στόχους όταν έγραε την πραγματεία και τη Oυλλογή του& P πρτος έχει να κάνει με την ακριβή απεικόνιση τ$ν αρχν της μελ$δικής κίνησης οι οποίες δομούν το σύστημα τ$ν EC3CE ( τρόπων, 8χων), καθς και το πς σχετι%όταν μετα!ύ τους το μέλος& P τίτλος της πραγματείας του 9C01/E;:, Y;1C4EC0 _/I/ και τον Uρμένιο μουσικό aC:=1;0& *κτός από το δεύτερο κεάλαιο του Y;1C


*

vτσι λοιπόν, αίνεται ότι αυτός τελικά έβαλε την θε$ρία της κλασσικής οθ$μανικής μουσικής σε ένα δρόμο από τον οποίο δεν παρέκκλινε ποτέ, μέχρι και τις μουσικές πραγματείες του zC=? g/31C /6 στις αρχές του Xού αινα& Pυσιαστικά ο 9C01/E;: δημιούργησε μια θε$ρία για την κλασσική οθ$μανική μουσική, όπ$ς αυτή είχε αναπτυχθεί τον QZο αινα, η οποία προητικά κυρί$ς τόνι%ε τα στοιχεία που προσέθεταν κάτι το νέο, τα οποία στοιχεία αργότερα αποδείχτηκαν $ς τα πιο παραγ$γικά κατά τη διάρκεια όλης της λεγομένης mLριμης Jοντέρνας *ποχής της κλασσικής οθ$μανικής μουσικήςm& P 9C01/E;: γνρι%ε τις συνθέσεις του γηραιότερου σύγχρονού του @/n./n; δερβίση, του συνθέτη και 0/6d/0 (ορ*ανοπαίκτη του καλαμένιου αυλού νέυ), t/68 >4EC0 _/I/ (QSRAQZ`X), οπότε περιέλαβε μερικά από τα f/4:/n του δερβίση αυτού στη συλλογή του& rμ$ς δεν κατάερε να αναερθεί στο μουσικολογικό του έργο, το οποίο σηματοδοτούσε την απαρχή της μουσικής γραής μετα!ύ τ$ν οθ$μανν& P >4EC0 _/I/ χρησιμοποιούσε $φ?ητικ" σύστημα γραής (της Pθ$μανικής γλσσας) όπ$ς ε!άλλου έκανε και ο 9C01/E;: για τις μουσικές καταγραές του και παλαιότερα οι αρχαίοι έλληνες& ^εν είναι γν$στό αν η συλλογή του >4EC0 _/I/, η οποία σ%εται έ$ς σήμερα στην Τουρκία σε ιδι$τικά χέρια και επομέν$ς δεν έχει μελετηθεί, ήταν προγενέστερη ή μεταγενέστερη από αυτή του 9C01/E;:& P >4EC0 _/I/ είχε επίσης συνθέσει ένα μικρό E/40/n; με τον τίτλο zC<1Ah 7C<;:C1Ah @=4;3; (a Oύνδεση τ$ν Jουσικν rρ$ν) γραμμένο με βάση μια παλαιότερη ημιλογοτεχνική παράδοση& *πειδή ο >4EC0 _/I/ δεν έγραTε κάποιο ειδικό βιβλίο μουσικής θε$ρίας και επειδή η συλλογή του παραμένει ακόμα ανέκδοτη δεν έχει αναλυθεί και επομέν$ς η σημασία της στην ανάπτυ!η της κλασσικής οθ$μανικής μουσικής θε$ρίας κατά τον Qyο αινα δεν έχει μπορέσει ακόμα να καθορισθεί& a περίοδος της τουλίπας (|C./ _/n:;) της Pθ$μανικής ιστορίας κλείνει με ένα σημαντικό μουσικό έγγραο A το πρτο Pθ$μανικό 1/3d;:/ (βιογραικό λε!ικό μουσικν)& Το 21:C<=. 24C:?; 7/d3;:C1; i:C?C. cInC: γράτηκε από τον t8/638 C.Ah4.CE (t/68=.;4.CE), υTηλόβαθμο θρησκευτικό α!ι$ματούχο της Pθ$μανικής γραειοκρατίας, @/8E/I c<=Ah48C3dCI/ c4CI c?/0I; (QSyRAQZR`)& Uυτή η μη χρονολογημένη εργασία, γράτηκε στην οθ$μανική γλσσα και αιερθηκε στον k:C0I };d;/: B/n4/D8;:.; _CECI h<:C8;E wC4C ο οποίος υπηρέτησε το κράτος από το QZQy μέχρι το QZ`X& Oτο βιβλίο υπάρχουν σύντομα βιογραικά σημειματα, με τη μορή εγκ$μί$ν προς τους συνθέτες τ$ν $νητικν ρυθμν ?C4;., από την ηγεμονία του Uχμέτ UW (QSXÀQSQZ) μέχρι και τον Uχμέτ \W (QZXÀQZ`X)& Uποτελεί μια από τις βασικές πηγές πληροοριν για πολλούς από τους συνθέτες του QZου αινα, παρόλο που αρχική θέληση του c4CI c?/0I; ήταν η συγγραή απομνημονευμάτ$ν και όχι η συλλογή και καταγραή βιογραικν στοιχεί$ν& rμ$ς δεν πρέπει να διαεύγει το γεγονός ότι και πριν από τον c4CI c?/0I; υπήρ!αν και άλλοι Pθ$μανοί συγγραείς οι οποίοι ανέεραν μουσικούς σε βιογραικά λε!ικά ποιητν, αλλά συχνά αναέρονταν σε ποιητικές συλλογές με σκοπό να επιδοκιμάσουν τους μουσικούς του Oεραγιού ή τους t=?;& Jετά την πραγματεία του 9C01/E;:, κατά το πρτο μισό του Qyου αινα γράτηA καν άλλες δύο μουσικές πραγματείες από δύο επαγγελματίες μουσικούς του Oεραγιού& a πρτη είναι γραμμένη στα Uρμενοτουρκικά (Τουρκικά με Uρμενικούς



+

χαρακτήρες) από τον Uρμένιο 7C0<=:; aC:=1;0, ο οποίος ήταν παίχτης του 1C0<=: στο Oεράι επί Oουλτάνου Jαχμούντ (QZ`XAQZR[)& 75 QZ`S πήγε μα%ί με τον Pθ$μανό Lρέσβη @=41C?C wC4C στο Lερσικό σεράι και έπαι!ε ενπιον του BCI/: t8C8& Jετά από μερικά χρόνια διαμονής του στο hραν και την Vνδία επέστρεTε στην Τουρκία, όπου έγραTε την πραγματεία του όπ$ς και μια ιστορία για τον Lέρση ηγεμόνα& a πραγματεία σ%εται σαν ένα μοναδικό δείγμα χειρογράου του τέλους του Qyου αινα, το οποίο όμ$ς έχει υποστεί προσθήκες, λανθασμένη διάτα!η τ$ν κεαλαί$ν και άλλες παραμορσεις, συμπεριλαμβάνοντας και την απλεια του ε!$ύλλου& a ανασύντα!ή του έγινε από τον B;35e854 7CeE;d;C0 (Q]Sy) και εκδόθηκε με τον τίτλο + ;ο G*χειρίδιο της +νατολικ8ς Hουσικ8ς & •ταν επίσης ο εευρέτης ενός άλλου συστήματος μουσικής γραής βασισμένης στο Uρμένικο αλάβητο, την οποία συμπεριέλαβε στο βιβλίο του χ$ρίς όμ$ς να παραθέσει μουσικά παραδείγματα& Oτο πρτο τμήμα του βιβλίου του επε!ηγεί την προέλευση και την σημασία της μουσικής χρησιμοποιντας ένα περίεργο μείγμα μυστικιστικν απόTε$ν που αποδίδονται σε μορές αμίβολης προέλευσης σε αντίθεση με τις πιο γν$στές προσ$πικότητες του Pρέα, του Lυθαγόρα, του O$κράτη, του Lλάτ$να ή του t/18 που χρησιμοποιούσαν οι 4=?;& 3υτ" το τμήμ του ?ι?$Aου= #ροσφ<ρει μι σ#άι εικ" του τρ"#ου με το ο#οAο οι τι$ήεις τ, dGZI +ι τη μουσική= #ου ήτ ε#ηρεσμ<ες #" 5εο#$τ,ικ<ς τι$ήεις= εσ,μτ@!ηκ στη 3ρμεική κοι,A της /!,μικής #ρ,τεVουσς. Τέλος το υπόλοιπο βιβλίο αποσαηνί%ει τα τροπικά (EC3CE) και ρυθμικά συστήματα (=4=.), δίνοντας ιδιαίτερη σημασία σε κ$δικοποιημένες μελ$δικές συμ$νίες (4/6;:)& Jερικά χρόνια μετά το βιβλίο αυτό, μια άλλη οθ$μανική πραγματεία γράτηκε από έναν ακόμα μουσικό και σύντροο E=4C8;< του Oουλτάνου Jαχμούτ UW, τον Y/EC0; (οργανοπαίκτη του βιολιού) ?;d;: 2eC, ο οποίος θε$ρείται σημαντικός συνθέτης και δημιουργός της γενεαλογίας τ$ν μουσικν του Oεραγιού& q μικρή του πραγματεία με τίτλο 7/?<;E=ι @C3CEC1 ?; 7/nQ;IA;0 ECeC1 (q UντίA ληTη τ$ν @C3CE στη ^ημιουργία Jελ$διν) δεν είναι χρονολογημένη, αν και το πρτο αντίγραο χρονολογείται το QZ[]& q πραγματεία αναέρεται στους συσχετισμούς τ$ν τρόπ$νAήχ$ν με τους πλανήτες, τα μέταλλα κ&λπ&, αλλά και με την παραγ$γή τους από τους τόνους της γενικής κλίμακας και μελ$δικής συγχορδίας, δηλαδή και σε αυτή την εργασία συναντάμε Lυθαγόρειες και €εοπλατ$νικές αντιλήTεις& Oτα μέσα του Qyου αινα (περίπου το QZRX) γράτηκε ένα αντίγραο της συλλογής του 9C01/E;: από τον @/n./n; δερβίση 2.; @=41C?C Y/n4/:;, στο οποίο ο δερβίσης προσέθεσε κάποια ορχηστρικά κομμάτια, χρησιμοποιντας όμ$ς το σύστημα μουσικής γραής του 9C01/E;:& Το χειρόγραο βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε ιδι$τικά χέρια και δεν έχει χρησιμοποιηθεί για λεπτομερή ανάλυση& Jία δεκαετία μετά την συγγραή τ$ν πραγματειν του ?;d;: 2eC και του Y/n4/:;, ο \άλλος περιηγητής 98C:./4 H50150 (QZRQ) έγραTε το c44C; 4=: .C E=4;x=/ 5:;/01C./ D5EfC:// C .C E=4;x=/ /=:5f//00/& P H50150, έ%ησε επτά χρόνια στην b$νσταντινούπολη (QZ[SAQZR`) εν αργότερα μετακόμισε στην Oμύρνη, στο 2./ff5 και το bάιρο& Lαρότι στο έργο του δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου μουσική θε$ρία, εντούτοις λόγ$ της παρατηρητικότητάς του συμπεριέλαβε μερικές πολύτιμες επισημάνσεις $ς προς την πρακτική της εκτέλεσης, την οθ$μανική νοοτροπία



,

απέναντι στη μουσική και τέλος το σχήμα και τον τρόπο κατασκευής τ$ν μουσικν οργάν$ν& *πιπλέον αποτελεί βιβλιογραική πηγή για τις κλίμακες και τους ρυθμικούς κύκλους της οθ$μανικής μουσικής, εν έχει προσαρτήσει έ!ι παραδείγματα μουσικής σημειογραίας τα οποία είναι+ vνα αννυμο f/4:/n, ένα f/4:/n του 9C01/E;: (/41/0;eC:,


-

μουσική σύνθεση για ένα @/n./n; C6;0 που ο στίχος είχε γρατεί από τον σουλτάνο Oελήμ \W, χρησιμοποιντας ένα νέο σύστημα μουσικής σημειογραίας με τίτλο 7C8:;:;6/& Το 7/13;3 = 7C83;3 είναι η πρτη απόδει!η για την ύπαρ!η ενός νέου μουσικού συστήματος καταγραής, βασισμένου πιο πολύ από ότι πριν, στις ενιαίες τροπικές ενότητες οι οποίες άνοι!αν τον δρόμο για τα καινούργια ρυθμικά συστήματα της κλασσικής οθ$μανικής μουσικής της λεγομένης mJοντέρνας *ποχήςW&

00. 3υτο#ροσ>ιορισμ"ς κι η < ο!,μική τεeοτρο#A του Rfου ι@ Jετα!ύ τ$ν πολλν διαορν, που τελικά διαχρισαν τις έντεχνες μουσικές της οθ$μανικής αυτοκρατορίας και του Vράν, κατά τον καθηγητή G&H/.IEC0, σημαντικότερη ήταν η αλλαγή της τεχνοτροπίας& bατά την διάρκεια του QZου αινα και του μεγαλύτερου μέρους του Qyου, πολλές από τις Lερσικές συνθετικές όρμες (π.χ. το Ma, το %aN@O και το p!@O"P ) ε!ακολουθούσαν να ερμηνεύονται μα%ί με το CnCd& Uπό την άλλη μεριά, μέσα στην Pθ$μανική μουσική οι διαορές μετα!ύ τ$ν τεχνοτροπιν και τ$ν συνισταμέν$ν ορμν τους, ήταν ήδη σημαντικές τον QZο αινα και η ακρίβεια με την οποία αποδίδονταν αυτές οι διαορές, συνέχισε να μεγαλνει καθW όλη την διάρκεια της πριμης Jοντέρνας *ποχής& Oτους Pθ$μανούς, όλες οι κλασσικές τεχνοτροπίες διευθετούνταν κυκλικά, με !εχ$ριστούς κύκλους για τη μουσική του σεραγιού και τ$ν t=?; (?C4;. και C6;0)& @έσα σε κάθε κυκλικό σχήμα, οι συντιθέμενες και οι μη συντιθέμενες όρμες, είχαν σημαντική α!ία& >ι τεχνοτροπίες τ$ν κοσμικν και τ$ν t=?;Aκ$n ρεπερτορί$ν, δημιουργήθηκαν μα%ί με διαορετικές συνθετικές αρχές π&χ& διαορετική χρήση τ$ν μετατονισμέν$ν τμημάτ$ν (E;6C0)& bατά το τέλος Qyου αινα, βρίσκουμε μια ευρεία ποικιλία κοσμικν, t=?;Aκ$n $νητικν και ενόργαν$ν τεχνοτροπιν, οι οποίες είχαν συντεθεί από προσ$πικότητες όπ$ς ο t/.;E hhh και ο h4EC;. _/I/ c?/0I;& vνας t=?; ή ένας E=/dd;0, δεν έχανε τον θεμελιδη του μυστικισμό, ή την θρησκευτική του ταυτότητα, με το να συνθέσει, μέσα από μια ποικιλία κοσμικν τεχνοτροπιν& *πομέν$ς το γεγονός ότι πλέον, οι εγκόσμιες και οι πνευματικές τεχνοτροπίες μπορούσαν να συνεκραστούν από ένα άτομο, έρχονταν πια σε αντίθεση με τα αυστηρά κοιν$νικά κριτήρια της κλασσικής *ποχής& 'έβαια, στις άλλες σαίρες της %$ής, αρκετές από αυτές τις κοιν$νικές διακρίσειςFπεριορισμούς, ίσχυαν ακόμα, είχαν όμ$ς πολύ μικρή α!ία στην αρνητική επιρροή της μουσικής και γιW αυτό εκρά%ονταν μέσα απW αυτή& Uπό την αρχή του QZου αινα οι υπηρέτες του σεραγιού, οι γυναίκες του χαρεμιού και τα μέλη τ$ν αριστοκρατικν οικογενειν ήταν συχνά ερασιτέχνες ερμηνευτές ενός ανεπίσημου $νητικού ρεπερτορίου, το οποίο συνοδευόταν από λαούτα& ƒόγ$ αυτής της καταστάσε$ς, η κοσμική μουσική της πρ$τεύουσας, ενσ$ματθηκε με τη μουσική του σεραγιού& @άλιστα, κατά τα μέσα του αινα, μια από αυτές τις τεχνοτροπίες, το 4C:3;, με τα απλοποιημένα Τουρκικά λόγια του, είχε γίνει ιδιαίτερα δημοιλές μετα!ύ τ$ν μελν της *λίτ, αλλά και στα καενεία τ$ν 4C:3;& Uυτή η τεχνοτροπία έγινε μια από τις επίσημες όρμες της ελαριάς μουσικής στο σεράι&



'

@έσα στις τεχνοτροπίες της κοσμικής μουσικής, αλλά και τ$ν t=?;, υπήρχε ανερή διάκριση ανάμεσα στη ρυθμική οργάν$ση που ήταν συνδεδεμένη με τη σ$ματική κίνηση και σW αυτήν που δεν ήταν& Lολλά =4=., ήταν συνδεδεμένα με χορευτικές κινήσεις, παρW όλο που δεν σχετί%ονταν όλες με γνήσιοFκαθαρό χορό (:C3)& rλες οι τελετές τ$ν t=?;, συμπεριλαμβανομένου του /31C4; 4/EC, του t=00; d;3: και του @/n./n; C6;0 (ή 4/EC) χρησιμοποιούσαν και χορευτικούς ρυθμούς& vνα ποίημα του QZου αινα τ$ν t=?; συνδέει τη μουσική έκραση του ρυθμού με την εκστατική μυστικιστική έν$ση (n=4=.)+ Pι $νητικές και ενόργανες τεχνοτροπίες γν$στές $ς 4/EC; αίνεται π$ς εισήχθησαν στο ?C4;. του σεραγιού, μέσα από το 4/EC τ$ν t=?; και διατήρησαν τη ρυθμική τους δομή ακόμα και χ$ρίς χορευτικό τμήμα& Lρέπει να σημει$θεί, ότι και ο στρατός είχε τον δικό του χορό (τα στρατεύματα των Qενίτσαρων έμπαιναν στη μάχη με έναν περίερ*ο χορευτικό σχηματισμό ο οποίος αποτελούνταν από δύο β8ματα εμπρός και ένα πίσω, με βάση τη μουσικ8 ενός p$@$R, όπως ακριβ:ς οι αρχαίοι =παρτιάτες )& ‚στόσο, το καινούργιο ενόργανο ?C4;.A; 4Cd/0I/ δεν είχε καμία σχέση με χορευτική μουσική& Pι χορευτικές σουίτες, αναπτύχθηκαν σαν τελεί$ς διαορετικές τεχνοτροπίες, οι οποίες δεν χρησιμοποιούσαν ούτε τη όρμα του f/4:/n, αλλά ούτε και του 4/ECA;& rσο η μουσική της Lριμης Jοντέρνας *ποχής αναπτυσσόταν, ο διαχ$ρισμός μετα!ύ της ύπαρ!ης, ή της έλλειTης του χορού, γινόταν όλο και πιο έντονος& Pι $νητικές και ενόργανες τεχνοτροπίες τιάχνονταν με τα μακρύτερα ρυθμικά =4=., τα οποία παλαιότερα είχαν χρησιμοποιηθεί σε σπάνιες περιπτσεις& Τα =4=. μπορούσαν να δημιουργηθούν επεκτείνοντας και επιβραδύνοντας τα παλαιότερα =4=. και γεμί%οντας της μακριές νότες με νέα ρυθμικά μοτίβα και μελ$δικές επε!εργασίες& ƒόγ$ αυτής της διαδικασίας της επιβράδυνσης του ρυθμού και μελ$δικής επε!εργασίας πολλές από τις τεχνοτροπίες της Pθ$μανικής μουσικής έλαβαν μια αργή και βαριά ρυθμική δομή, επηρεά%οντας την ανάπτυ!η της μελ$δίας και του στολίσματος αυτν τ$ν τεχνοτροπιν& Oύγχρονοι Τούρκοι μουσικοί, μερικές ορές μιλάνε για α!ιοπρέπεια (n=3=:) και σοβαρότητα (Ce;: ε στηρι"τ στη ε#A>ειhη της >εhιοτεeAς= $$ά στη ε#ι?ρά>υση της μουσικής& Τέτοιες τεχνικές είναι !ένες προς τις γειτονικές μουσικές κουλτούρες της Oυρίας και της Uιγύπτου όπ$ς τις γν$ρί%ουμε από τα αντίστοιχα πρτα δικά τους καταγεγραμμένα κείμενα& *ν οι μουσικές τ$ν κρατν αυτν μοιρα%όντουσαν τη γενικότερη διαδικασία της επιβράδυνσης του ρυθμού της Pθ$μανικής μουσικής του Qyου αινα, η μοντέρνα προσέγγιση τους απέναντι στη μουσική (ειδικά όσο αορά το ούτι) τονί%ει μια μετρικά ακριβή και περίπλοκη ρασεολογία, η οποία μπορεί να επιτρέTει σημαντική σβελτάδα από τη πλευρά του οργανοπαίκτη& Pι μοντέρνοι Τούρκοι μουσικοί συνορυνονται σW αυτό το είδος του παι!ίματος, το οποίο πολλές



''

ορές αναέρουν $ς D=E<=4 (ελαρότητα), εν το συνδέουν με το ούτι, ένα όργανο το οποίο είχε ε!αιρεθεί από την Pθ$μανική μουσική από τα τέλη του QZου αινα μέχρι τα τέλη του Q]ου& „ε$ρούν το νέυ και το 1C0<=:, σαν τα πιο κλασσικά όργανα γιατί είναι τα λιγότερο ικανά για τη δημιουργία mελαρότηταςm& P τρόπος παι!ίματος του 1C0<=:, με τον μακρύ λαιμό και την μακριά άκαμπτη πένα, δεν μπορεί να παί!ει γρήγορα& *ίναι βέβαια αλήθεια, ότι στα τέλη του Q]ου αινα, εισήχθηκε ένα πιο βιρτουό%ικο ύος από τον 7C0<=:; 9/E;. /6 (Q]QS), που απέκτησε κύρος στη Τουρκία του Xού αινα& rμ$ς το στυλ που θε$ρείται πιο κλασσικό (3.C4;3) και παραδοσιακό (e/./0/34/.), αντιπροσ$πεύεται καλύτερα από τον B/DI/1 gC4C:, 5 οποίος ακολούθησε τον δάσκαλο του @C4=1 9/E;. (γιο του 9/E;. /6), και διατήρησε μια τεχνική που προήλθε από τον 7C0<=:; h4C3 (QyQ[)& vνα σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του ύους (ειδικά για σόλο ερμηνείες, αλλά και για ορχηστρικές) είναι η μετατροπή του ρυθμού σε τμήματα ενός f/4:/n ή ενός 4/EC;, επιτρέποντας και για τα δύο την επιβράδυνση του ρυθμού και για έναν νέο σχηματισμό μουσικής ράσης μέσα στο αρχικό τέμπο& Oτα μέσα του Qyου αινα ο H50150 παρατήρησε μια τεχνική η οποία ήταν αρκετά παρόμοια με αυτό+ L... =υχνά ωστόσο, οι με*άλοι μαέστροι μεταύ τους μεταμ(ιέζουν το μέτρο κατά την εκτέλεση του με τέτοιο τρόπο που να μην είναι ανα*νωρίσιμο σε άλλους. Sυτό δεν σημαίνει ότι το παρακάμπτουν, *ιατί δεν θα 8ταν αιοσέβαστοι *ιT αυτό, απλά ανακατεύουν όλα τα στολίδια της ;έχνης που δεν *ίνονται αντιληπτά από το κοινό )λ8θος &# Uρύτερα, ο 9C01/E;:, είχε παρατηρήσει τον τρόπο ερμηνείας διαόρ$ν f/4:/n σε πολύ αργό ρυθμό, έτσι στε ήταν δυνατό για τη μελ$δία να δημιουργήσει πιο περίπλοκα μοτίβα μετα!ύ τ$ν κτύπ$ν τ$ν ίδι$ν ρυθμικν κύκλ$ν& 2υτό οδηγούσε σε μια πιο χαλαρή σύνδεση μετα!ύ του ρυθμικού κύκλου και του μελ$δικού ρυθμού& bατά τον Qyο αινα, η συνθετική δομή του f/4:/n άλλα!ε, ελαττνοντας την ποσότητα της μετατροπίας σε κάθε τμήμα& Oαν αποτέλεσμα αυτν τ$ν δομικν αλλαγν στη σύνθεση και τους αυτοσχεδιασμούς της ενόργανης μουσικής, οι ενόργανες τεχνοτροπίες έγιναν πιο ε!ειδικευμένες και λιγότερο αντικείμενα συνοδείας τ$ν $νητικν αυτοσχεδιασμν& Τέτοιες τεχνικές, όπ$ς αναέρει ο H50150, δεν κατευθύνονταν προς το απλόFκοινό Lλήθος& *ν αντιθέτ$ς, η $νητική τεχνική της >θ$μαnικής μουσικής, διατήρησε έντονα τα χαρακτηριστικά τ$ν E=/dd;0 του τ%αμιού, μέχρι και μετά τον Qο Lαγκόσμιο Lόλεμο& Το ενόργανο παί!ιμο έτεινε προς μια τεχνική οδηγούμενη από εσ$τερικές α!ίες, προσαρμοσμένη στα σαλόνια τ$ν αριστοκρατν ερασιτεχνν& Uρχί%οντας από τις αρχές του QZου αινα, υπήρχε μια αυ!ανόμενη κυριαρχία της δημιουργίας και της ερμηνείας της κοσμικής έντεχνης μουσικής, από άτομα τ$ν οποί$ν το επάγγελμα αίνεται π$ς δεν ήταν η μουσική και οι οποίοι θα μπορούσαν να θε$ρηθούν ερασιτέχνες& ο μοτA?ο του $ιτAστικου υτοV ερσιτεeισμοV= ήτ < #" τ #ιο !εκτικά eρκτηριστικά της ο!,μικής <τεeης μουσικής= τ ο#οA ε#ιοVσ σε +,ρAσιμες φ"ρμες μ


'2

9τά το Rfο ι@= η εAσο>ος τ, $$ή, εκκ$ησιστικ@ $τ@ Vhησε υτή τη εhά#$,ση τ, !ρησκευτικ@ φ,ητικ@ ει>ικ@& *ν οι μουσικές τεχνοτροπίες που ερμήνευαν αυτοί οι δε!ιοτέχνες είχαν διάορες δομές Aσυμπεριλαμβάνονται μη έμμετροι αυτοσχεδιασμοί, μη έμμετρες συνθέσεις, ημι έμμετρο AJa#" και καθαρά έμμετρες (όρμες A όλες ήταν ανε!άρτητες από ενόργανες τεχνοτροπίες και οι πιο πολλές περιείχαν ένα έντονα διακοσμητικό και μελ$δικό $νητικό ύος& Το γεγονός ότι από τη μια μεριά το $νητικό ρεπερτόριο του σεραγιού όλο και πιο πολύ ερμηνευόταν από θρησκευτικούς μουσικούς ειδικούς οι οποίοι δεν ήταν οργανοπαίκτες, εν από την άλλη μεριά οι ενόργανες τεχνοτροπίες αυ!άνονταν σε πολυπλοκότητα και ανε!αρτησία, είχε σαν αποτέλεσμα τον χ$ρισμό τ$ν δύο τύπ$ν μουσικής ε!ειδίκευσης, κάτι δηλαδή που είχε συμβεί εκατοντάδες χρόνια πριν και στην αρχαία *λλάδα και στο 'υ%άντιο, με τον διαχ$ρισμό της $νητικής, από την ενόργανη μουσική, χ$ρίς βεβαί$ς να αποκλείονται τα μικτά σχήματα& Pι @/n./n; δερβίσηδες μουσικοί, είχαν μια μακριά παράδοση ενδιαέροντος και σεβασμού για την ενόργανη μουσική& Το ενόργανο 4/EC;, αίνεται π$ς αποτέλεσε κομμάτι του ιερού ρεπερτορίου από την αρχή και το f/4:/n ενσ$ματθηκε κατά τη διάρκεια του τέλους του Qyου αινα& Pι @/n./n; μουσικοί είχαν εισέλθει στη κοσμική έντεχνη μουσική από τον QZο αινα και το ύος του παι!ίματος του νεοε!ελιγμένου οργάνου τους, του νέυ, επηρέασε την ε!έλι!η της ενόργανης τεχνοτροπίας του σεραγιού& Oτην Pθ$μανική αυτοκρατορία, το ύος και το είδος, το οποίο ανταποκρινόταν καλύτερα σε μια δημόσια συναυλιακή παράσταση ήταν το C6;0 τ$ν @/n./n;& Pι @/n./n; επέτρεπαν στο κοινό να παρευρίσκεται στις παραστάσεις τους& Pποιοσδήποτε, ακόμα και γυναίκες, μη δερβίσηδες και μη Jουσουλμάνοι ήταν ελεύθεροι να παρευρίσκονται στις παραστάσεις 4/EC& Το C6;0 τ$ν @/n./n; μπορεί να θε$ρείται μια έντεχνη μουσική με καθαρά υπερβατική λειτουργία, η οποία συνδυα%όταν στην παράσταση με μυσταγ$γικό χορό& Lαρόλο που ένας μεγάλος βαθμός θρησκευτικής ανοχής ήταν κομμάτι της παράδοσης τ$ν @/n./n; ακόμα και πριν τον QZο αινα, η δημιουργία του C6;0, σαν μια δημόσια συναυλιακή παράσταση, ειδικά στην b$νσταντινούπολη, πρέπει να εκληθεί σαν ένα κομμάτι της υπάρχουσας τάσης της εκκοσμίκευσης που παρουσιάσθηκε αλλού& Lαρομοί$ς ο ευρέ$ς διαδεδομένος εκλεκτικισμός τ$ν άλλ$ν t=00; 1C:;3C1 που επέτρεπαν πολλαπλές μυήσεις του ίδιου ατόμου και επίσης επέτρεπαν στους 48/;38 με πολλαπλές μυήσεις να ερμηνεύουν αναμειγμένες παραστάσεις d;3:, επιδεικνύει αν όχι εκκοσμίκευση, τουλάχιστον μια όρμα κοιν$νικής ανοχής δημιουργημένη από αυτόν τον τοπικά δημιουργημένο μοντερνισμό&

8#<ης= κοVει +υAκ με 'aOta i$οVτοj



'(

*πομέν$ς παρατηρούμε κοινά μοτίβα στη κοιν$νική οργάν$ση της μουσικής και της κοιν$νίας, που στηρι%όταν με τη γέννηση μιας !εχ$ριστής Pθ$μανικής όρμας και ρεπερτορίου έντεχνης μουσικής και την επε!εργασία ενός δημιουργημένου μουσικού ύους& Pμολογουμέν$ς, στα τέλη του QSουFαρχές του QZου αινα ο βαθμός κοιν$νικής αλλαγής, ο οποίος επηρέασε τη διάδοση, μετάδοση και απόδοση της μουσικής, είχε τάσει σW ένα οριακό σημείο& *ν ούτε οι !ένοι δε!ιοτέχνες, ούτε οι σκλάβοι μουσικοί ε!αανίστηκαν ολοκληρ$τικά, δεν είχαν πια μεγάλη επιρροή και κύρος& *ίναι δυνατό να περιγράTουμε μερικές ορατές αλλαγές στις κλασσικές τεχνοτροπίες και τις ενόργανες ορχήστρες οι οποίες αποτελούσαν τον τελευταίο σταθμό για το καθεστς της μετακλασσικής Pθ$μανικής όρμας της μουσικής οργάν$σης& bατά τη διάρκεια τ$ν δύο αιν$ν, μετα!ύ του QSRX και του QyRX, οι τεχνοτροπίες τ$ν κοσμικν, δερβίσικ$ν και θρησκευτικν κλάδ$ν της Pθ$μανικής έντεχνης μουσικής δεν υποβλήθηκαν σε κάποια θεμελιδη αλλαγή& Τα χαρακτηριστικά τ$ν τεχνοτροπιν και ορμν που είχαν προκύTει μετα!ύ του QRRX και του QSRX (ή μετα!ύ QSXX και QSRX) σταθεροποιήθηκαν και κάθε τεχνοτροπία ε!ελίχθηκε σχετικά αυτόνομα& Uυτές οι αλλαγές είναι σημαντικές και κατευθυνόμενες από ένα σκοπό, παρόλο που οι πιο πολλές αίνονταν τμηματικές την εποχή που πραγματοποιούνταν& bατά τις αρχές του QZου αινα, η νέα μορή κοιν$νικής οργάν$σης και τα νέα μουσικά αινόμενα είχαν εδραι$θεί και σχημάτι%αν μια κοιν$νική και μουσική ισορροπία για μια περίοδο ενάμισι αινα τουλάχιστον& Το τέλος του Qyου αινα αίνεται να αποτελεί την αετηρία για μια ακόμα μεταβολή στη δομή της Pθ$μανικής μουσικής& Τα βασικά χαρακτηριστικά της κοιν$νικής οργάν$σης της έντεχνης μουσικής παρέμειναν μέχρι τον Q]ο αινα και μερικά ακόμα αργότερα, επιβινοντας από αρκετές δομικές αλλαγές στην ίδια τη μουσική& *ν ο σχετικός πλούτος του Pθ$μανικού κράτους κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής, ήταν αναντίρρητα ένας σημαντικός παράγοντας, είναι πολύ πιθανό ότι η συνεχής ε!έλι!η της μουσικής στην αυτοκρατορία, προκλήθηκε από μια κοιν$νική ισορροπία που ε#<τρε#ε σε ρκετ<ς κοι,ικ<ς τάhεις  $$η$ε#ι>ροV= σk < μουσικ" ρε#ερτ"ριο κι Vφος το ο#οAο ήτ ικ"  >ιτηρεA < με+ά$ο μ<τρο της συ
'4

/ eρAς {πήρ!ε σύγχρονος του ^ανιήλ Lρ$τοTάλτη, ήταν τραγουδιστής του Lαλατιού και συνέθετε κυρί$ς μπεστέδες (είδος καλο(ωνικ:ν ασμάτων) που θε$ρούνται αριστουργήματα, γιW αυτό και τον κατατάσσουν στους συ!<τες της #ρ@της +ρμμής της ο!,μικής μουσικής& Oτους δε!ιοτέχνες επιλεκτικά αναέρ$ τον bαστοριανό γουναρά n++ε$ο τμ#ουρA, δάσκαλο στο ταμπούρ το πρίγκηπα ^& bαντεμίρ& Oτους οργανοποιούς, τέλος, ο πιο ημισμένος κατασκευαστής ουτιν είναι ο Jανλης 'ένιος (QyRXAQ]QR), που εισήγαγε πολλές καινοτομίες στην κατασκευή του οργάνου& a λόγια μουσική της Lόλης επηρεάστηκε από πολλούς παράγοντες σπουδαιότεροι από τους οποίους για τους Kριστιανούς ρ$μιούς συνθέτες είναι+ j Τα παραδοσιακά τραγούδια και οι χοροί τ$ν λαν της Jικράς Uσίας, της qπειρ$τικής *λλάδας και τ$ν 'αλκανί$ν& ?j q εκκλησιαστική μουσική παράδοση του 'υ%αντίου, που με τον πλούτο τ$ν ήχ$ν της και της $νητικής τέχνης της ερμηνείας επηρέασε βαθιά την κοσμική μουσική& +j Τα μουσουλμανικά τάγματα τ$ν Jεβλεβί και τ$ν Jπεκτασί, που καλλιέργησαν τη μουσική, την ποίηση και τον χορό και είχαν δεχτεί κατά την περίοδο τ$ν Oελτ%ούκ$ν την επίδραση του χριστιανικού μοναχισμού& Lολλοί M$μιοί μουσικοί, μετα!ύ τ$ν οποί$ν ο Lέτρος ƒαμπαδάριος και ο …αχαρίας ο Kανεντές, ήρθαν σε επαή με τους Jεβλεβί δερβίσηδες, μέσα στα μοναστήρια ( τεκκέ) και τα σπίτια (Jεβλεβί χανέ) της αδελότητας&

/ S<τρος Sε$ο#οήσιος F μ#>άριος q μουσική αυτή, άγν$στη μέχρι πρόσατα για τους νέοAvλληνες, μα διάσημη για όλον τον μουσουλμανικό κόσμο, πρέπει να βρει τη θέση που της αρμό%ει στην ιστορία του πολιτισμού, $ς συνδετικός κρίκος μετα!ύ της εκκλησιαστικής μουσικής και της δημοτικής παράδοσης, αλλά και μητέρα του ρεμπέτικου τραγουδιού που αναπτύχθηκε στα αστικά κέντρα από τους μικρασιάτες πρόσυγες& Jέσα σε αυτή τη Δημήτρης Σταθακόπουλος


')

μουσική θα βρούμε καλαισθησία, μεράκι, ύος που μπορεί να συγκινεί βαθιά, μα πάν$ από όλα το ήθος μιας τέχνης που την διέπουν η α!ιοπρέπεια του ανθρπου και η αγάπη για τη %$ή και τη δημιουργία& Jπορούν επίσης να βρούμε υλικό ήχ$ν και ρυθμν, στη θε$ρία και τη πρά!η, όλοι οι παίκτες παραδοσιακν οργάν$ν, όπ$ς το ούτι, το λαούτο, το κανονάκι, το νέυ, η λύρα και ο ταμπουράς& q b$νσταντινούπολη, $ς αυτοκρατορική πρ$τεύουσα για περισσότερους από δεA καέ!ι αινες, ήταν ορέας μιας σχεδόν αδιάκοπης λόγιας παράδοσης, που $ς κύριο χαρακτηριστικό έχει Aακόμα και κατά τους μέσους χρόνουςA την επνυμη δημιουρA γία& OW αυτή την πόλη βρίσκεται ο μίτος που συνδέει το αρχαίο παρελθόν του ελληνι σμού με το παρόν& P πιο δημιουργικός δρόμος για να βρούμε τις βάσεις του λόγιου πολιτισμού μας είναι η μεθοδική έρευνα όλ$ν τ$ν γν$στικν περιοχν, στις οποίες μπορούμε να ανιχνεύσουμε τέτοιου είδους δραστηριότητες& Το εγχείρημα αυτό είναι δύσκολο, αν αναλογιστούμε τα ιδεολογικά προβλήματα που ανακύπτουν από το ότι οι vλληνες έδρασαν σε πολλά ετερόκλητα πολιτιστικά περιβάλλοντα, όπ$ς παραδείγματος χάρη η M$μαNκή και η Pθ$μανική Uυτοκρατορία& Jέσα στο αστικό περιβάλλον, κυρί$ς της Lόλης, οι M$μιοί μουσικοί, έχοντας $ς εόδια, τη μουσική κληρονομιά του παρελθόντος και το έμυτο ταλέντο τους, δημιούργησαν συνθέσεις ε!αιρετικής ποιότητας& Uπό αυτές έχουν διασ$θεί σχετικά πολύ λίγες& *ν δηλαδή γν$ρί%ουμε ότι στο μεγαλύτερο μέρος της περιόδου βρίσκονταν M$μιοί μουσικοί στο Lαλάτι και ότι σε μεγάλο βαθμό M$μιοί ήταν αυτοί που διαμόρ$ναν τη "μουσική της ταβέρνας# (E/68C0/) A αού μουσουλμάνοι απαγορευόταν να είναι ιδιοκτήτες ταβέρνες A είναι πολύ λυπηρό το γεγονός ότι δεν έχουν διασ$θεί πολλές συνθέσεις τους& Jε τις μεταγραές μουσικν καταγραν, κυρί$ς του QZου και Qyου αι&, έχουμε στη διάθεση μας κάπ$ς περισσότερες συνθέσεις τους& Jία άλλη πηγή που μπορεί να μας δια$τίσει για τη δράση τ$ν λογί$ν συνθετν, είναι οι "μισμαγιές# με μουσική σημειογραία για τις οποίες έχουμε αναερθεί επισταμέν$ς σε άλλο κεάλαιο& Uπό τις χειρόγραες μισμαγιές, θα λάβουμε υπόTη μας μόνο το χ& Q[y της V&J& 'ατοπαιδίου του €ικηόρου bαντουνιάρη ή €αυτουνιάρη του Kίου, Uρχιδιακόνου του Lατριαρχείου Uντιοχείας, με τον τίτλο "Jελπομένη#, το οποίο $τογραίσαμε ολόκληρο, τον Uύγουστο του Q]]Z& Oε αυτή βρήκαμε και τα ` Tαλτοποιήματα του L&L&\ερμανού προς τη δόμνα Uικ& ( -ατ8νκω ) \κίκα που έχουμε παρουσιάσει σε άλλο κείμενό μας&

ο e.φ 8ε$#ομ<η q πρτη αναορά για μία μη εκκλησιαστική μουσική δραστηριότητα M$μιν μουσικν βρίσκεται στο χρονικό "vκθεσις Kρονική#, πιθανς του „εοδοσίου



'*

…υγομαλά (O& ƒάμπρος, Q]S]), που πρ$τοεκδόθηκε το QRy[ και αναέρεται στο βίο ορισμέν$ν αυτοκρατόρ$ν, σουλτάν$ν και πατριαρχν& Oύμ$να μW αυτό το χρονικό, όταν γύρ$ στα Q[yX ο Lορθητής έμαθε ότι οι M$μιοί έχουν σύστημα γραής και καταγράουν τις μελ$δίες, κάλεσε δύο Tάλτες, τον \εργιο, τον οποίο κακς ο Lαπαδόπουλος ταυτί%ει με τον \ρηγόριο Jπούνη Uλυάτη (Lατρινέλης, Q]S]), και τον \εράσιμο+ "Uμαθε δε και όπως οι Vωμαίοι οι Wάλται *ρά(ουσι τας των μελωδούντων (ωνάς X :ρισε *ουν ίνα τρα*ωδ8ση τις )έρσης όνπερ είχεν αυτόν εκλεκτόν επιστ8μονα X ετρα*:δει ουν εκείνος το τεσν8(ι Y#a@%!Z[, ο δε κυρ Qεράσιμος και Qε:ρ*ιος ο Wάλτης έ*ρα(ον τας (ωνάς X τελει:σαντες δε και σχηματίσαντες αυτό, :ρισεν όπως Wάλλωσι και αυτοί εμπροσθέν του αυθέντη το αυτό και υπέρ τον τρα*ωδ84 σαντα πρ:ην X 8ρεσε τω βασιλεί και απεδέχθη και εθαύμασε την των Vωμαίων λεπτότητα X έδωκε δε αυτοίς δωρεάς και :ρισεν ό,τι ο αν αιτ8σωνται δούνται αυ4 τοίς. Ο δε )έρσης πεσ:ν προσεκύνησεν αυτούς εκπλα*είς το παράδοον #& Oε ένα χειρόγραο της εποχής εκείνης, το οποίο βρίσκεται στην *θνική 'ιβλιοθήA κη Uθηνν με τον αριθμό [XQ, στο κάτ$ μέρος του Qν ύλλου, βρίσκεται μια σύνθεση με τίτλο "Lερσικόν# σε περσική γλσσα, γραμμένη με ελληνικούς χαρακτήρες& Jπορούμε δηλαδή να συμπεράνουμε ότι η καταγραή που έκαναν οι δύο Tάλτες του προηγούμενου επεισοδίου ήταν πραγματοποιήσιμη με τη σημειογραία της εποχής και άρα το γεγονός είναι αληθινό& \ια εκείνη τη εποχή είναι χαρακτηριστικό το ιστορούμενο από τον bομνηνόA{Tηλάντη, στο έργο τους "Τα μετά την †λ$σιν (σελ& Q`])# , ότι το QS`R, ο Lέρσης αυλικός μουσικός *μιργκένA ογλούς άκουσε από το παράθυρο του ένα "M$μαίο# να τραγουδά πολύ $ραία& Uού του έδ$σε συγχαρητήρια και "δρον α!ιόλογον# είπε στο Oουλτάνο που παρευρισκόταν εκεί τα ε!ής+ "Οι ιστορικοί μας ομολο*ούσι τας αρετάς αυτ:ν Yτων Vωμι:ν[, αλλά ε*: εις τόδε δεν είχον συνομιλ8σει τινί αυτ:ν, όπου να με (αν8 αίας δια την υπόληWιν κα την (8μην όπου είχαν αποκτ8σει εις τους παρελθόντας χρόνους Y...[ 8θελα νομίσει ευτυχ8 εμαυτόν αν ε*ινόμην μαθητ8ς αυτού του Vωμαίου #& *κείνη την περίοδο, Aόπως προανα(έρθηκεA, βρισκόταν στην Uυλή $ς μουσικός και μεταραστής ο Lολ$νός αιχμάλ$τος, Jπομπόβσκι , που είναι ο πρτος που κατέγραTε, σε δυτική σημειογραία της εποχής του, μια συλλογή επ$νύμ$ν, αλλά και μη, μουσικν κομματιν& OW αυτή τη συλλογή για πρτη ορά συναντάμε κομμάτι ενός συνθέτη με το όνομα "MCfCd# (σελ& QX)& Jισό αινα αργότερα, σε αντίστοιχη συλλογή του ^ημητρίου bαντεμίρ συναντάμε κομμάτια που είχαν για συνθέτες "MCfCd#, "H/::=8 fCfCd#, "z=8


'+

rπ$ς αναέρει ο L& Ταμπούρης τέτοιου είδους συνθέσεις καταγράονται και σε άλλους κδικες, όπ$ς για παράδειγμα στον κδικα QXyX της V&J& Vβήρ$ν, γραμμένο από τον bοσμά ιερομόναχο Jακεδόνα τον Vβηρίτη το έτος QSSy& OυνοTί%οντας μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μέχρι τα μέσα του QZου αι&, μάλλον δεν υπήρχαν ελεύθεροι M$μιοί μουσικοί μέσα στο σεράι, αν ααιρέσουμε τους τυχόν δούλους, άνδρες και γυναίκες και τους I/n4;:E/ γενίτσαρους, αού την μουσική του σεραγιού, τουλάχιστον κατά τίτλο, αίνεται να επηρέα%αν, κυρί$ς Lέρσες& Pι ελεύθεροι M$μιοί συνθέτες, αίνεται π$ς περιορί%ονταν στις συνά!εις τ$ν ομόδο!$ν M$μιν αριστοκρατν, στις ταβέρνες, που ήταν ο κατε!οχήν χρος έκρασής τους, και υσικά στην εκκλησιαστική μουσική& /ι l,μηοιFp$$ηες συ!<τες τ, κ$οφ,ικ@ ειρμ@ κι τ, κρτημάτ,, ήτE \εργιος Lράσινος& P συνθέτης της mˆαλτήραςm& Vερέας, Pικονόμος και Lρ$τοTάλτης από την Uθήνα& v%ησε πριν την άλ$ση& Lέτρος \λυκύς ο Jπερεκέτης, επ$νυμούμενος από την τουρκική λέ!η μπερεκέτ (αθονία)& •ταν περίημος συνθέτης εκκλησιαστικής μουσικής του Qyου αινα& Lαναγιτης Kαλάτ%ογλου& Lρ$τοTάλτης και b$νσταντινοπολίτης στην καταγ$γή& v%ησε τον Qyο αινα& Jαθήτευσε στην μονή 'ατοπαιδίου του Uγίου rρους, στον ονομαστό μουσικό της εποχής ^αμιανό& ƒέγεται ότι συνέτεμνε τις μελ$δίες τ$ν μελ$δικν m„έσε$νm, είτε τις μετέβαλλε αποβλέποντας στο μελ$δικότερο και εκραστικότερο& Lέθανε το QZ[y, την ημέρα της Jεγάλης Lαρασκευής& ^ανιήλ Lρ$τοTάλτης& v%ησε τον Qyο αινα& \εννήθηκε στον Τύρναβο της „εσσαλίας& •ταν μαθητής του L& Kαλάτ%ογλου& P Kρύσανθος Jαδυτινός αναέρει στο m„ε$ρητικό Jέγα της Jουσικήςm (QyQ[) για τον ^ανιήλ+ mLροτέρημα δε του ^ανιήλ είναι το εμβριθές και πλούσιον της ευρέσε$ς, διότι όταν έμβαινεν εις θοράν, επέμενε κατακόρ$ς εις το μέλος της, εκείθεν ταχέ$ς μη μεταβάν$ν& Τούτο δε μάλιστα το α!ιέπαινον του μελοποιού&&& uίλος δε $ν ο ^ανιήλ τ$ …αχαρία τ$ Kανεντέ (μελ$δού), εμάνθανε παρW αυτού πολλά περί της ε!$τερικής μουσικής $σαύτ$ς και ο …αχαρίας εδιδάσκε του ^ανιήλ αμοιβαί$ς εκκλησιαστικά μέληm& P ^ανιήλ εμέλισε ύμνους, κρατήματα, δο!ολογία σε ήχο 'αρύ επτά$νο, ένα πολυέλεο m^ούλοι bύριονm, χερουβιA κά κ&α& Lέθανε την ` ^εκεμβρίου QZy]& Jελέτιος ο Oινατης ο bρης (ο παλαιός)& v%ησε στις αρχές του Qyου αινα& vχει συνθέσει κυρί$ς καλο$νικούς ειρμούς& ΣημτικοA l,μιοA συ!<τες κοσμικής iεh,τερικήςj μουσικής Uυτοί είναι+ P Uγγελής Oτο δεύτερο μισό του QZ αι& έχουμε τη δραστηριότητα του Uγγελή& •ταν μουσικός στο Lαλάτι και μάλιστα ο πιο ακριβοπληρ$μένος, αού έπαιρνε μισθό [X ακτσέδες ημερησί$ς& P Uγγελής ήταν 1C0<=:;, δηλαδή έπαι%ε ταμπούρ& *ίναι πολύ ενδιαέρον ότι είναι ο πρτος αυλικός μουσικός που στις πηγές αναέρεται $ς "1C0<=:;#F P Ταταρικής μάλλον καταγ$γής, Jολδαβός χριστιανός ορθόδο!ος πρίγκηπας ^ημήτριος 9C01/E;: (QSZÀQZZ), ήταν γιος του b$νσταντίνου, βοεβόδα της Jολδοβλαχίας& Το ενδιαέρον του για τη μουσική εκδηλθηκε ε!αιτίας του πατέρα τους, αού και αυτός μάλλον ήταν μουσικός, οπότε διετέλεσε μαθητής του Uγγελή, λόγ$ δε της χριστιανικής του πίστης, λογί%εται $ς M$μιός συνθέτης της οθ$μανικής μουσικής&



',

q οικογένειά του, προανς είχε από παλιά, μουσικά ενδιαέροντα, αού, από την εποχή που ήταν εγκατεστημένη στην bριμαία, ένας Τάταρος ηγεμόνας, πρόγονος του ^ημητρίου, ήταν συνθέτης& {πάρχει μάλιστα και μια σύνθεση του στο χειρόγραο του προαναερθέντος G5sD;/D8 5<οj43; σε EC3CE 0/nC& Το QSyZ, σε ηλικία Q[ χρόν$ν, έτασε στην Lόλη& *κτός τ$ν άλλ$ν ενασχολήσε$ν, έμαθε και μουσική από τον 28E/I 9/./<;, αλλά και από τον Uγγελή, όπ$ς ήδη αναέραμε& rπ$ς αναέρει ο Lαπαδόπουλος (Oυμβολαί), "^ε!ις εχειρί%ετο και τον αραβικόν πλαγίαυλον ‰νέιŠ $ς και τη πανδουρίδα ‰1C0<=:Š#& {πήρ!ε συγγραέας πολλν ιστορικν και λοιπν συγγραμμάτ$ν, όπ$ς το περίημο a;415:;C h0D:/E/015:=E C1x=/ _/D:/E/015=:E C=.C/ >18EC0;DC/, QZQS (Vστορία της ανόδου και της πτσης της Pθ$μανικής Uυτοκρατορίας)& P 9C01/E;: έρεται και $ς συγγραέας θε$ρητικού βιβλίου στα *λληνικά, το οποίο υποστήρι!ε ότι "βρήκε# ο Lαναγιτης Kαλάτ%ογλου& *κτός τ$ν άλλ$ν ο ^ημήτριος 9C01/E;:, ήταν και συνθέτης& ƒέγεται ότι συνέθεσε πάν$ από από QRX κομμάτια, εκ τ$ν οποί$ν η Mουμάνα μουσικολόγος l& w5f/43= κατάερε να συγκεντρσει μόνο [` που επιβί$σαν και αποδίδονται σW αυτόν& *ιδικότερα, το €ο `] της συλλογής της l& w5f/43= μπορούμε να δούμε ότι είναι ένας
0σάκ %r&JHo-qoma)o



'-

Jαθητής του Jυρνη ήταν ο \ι$βαννίσκος ο Jολδοβλάχος, ο οποίος " η*απάτο με*άλως υπό του =ουλτάνου Hαχμούτ και των υπουρ*:ν αυτού και αυλικ:ν, εδίδα4 σκε δε την μουσικ8ν εις τα ανάκτορα και ελάμβανε επί τούτω *εναίαν σύνταιν #& bατά τον bυριάκον uιλο!ένην τον *εσιομάγνητα, "εγένετο θύμα του πάθους της μέθης, διότι το Qy[X εν καταστάσει μέθης διατελν, εις τας οδούς της Uιγύπτου κατεκάη εν ρα νυκτός εκ τ$ν λογν, αι οποίαι εκ του κρατουμένου υπW αυτού και αναλεγέντος χαρτίνου ανού μετεδόθησαν και εις τα ενδύματα αυτού#& Uλλά ας γυρίσουμε στους γν$στούς μουσικούς που έδρασαν μετά τον 9C01/E;:+ > Kανεντές …αχαρίας, ο "„εσπέσιος# \ύρ$ στα QZXX, έδρασε, ένας από τους μεγαλύτερους M$μιούς συνθέτες της Lόλης, ο περίημος …αχαρίας ο Kανεντές (QSyXAQZRX), "'υ%άντιος την πατρίδα, ίλος και σύγχρονος του ^ανιήλ Lρ$τοTάλτου παρW ου εδιδάχθη και την εκκλησιαστικήν μουσικήν#& rμ$ς και ο ίδιος εδίδα!ε την ε!$τερική μουσική στον ^ανιήλ& Uναέρει λοιπόν ο Kρύσανθος+ "*μέλι%ε, λέγουσί τινες, ο …αχαρίας ειρμούς, έγραε δε το μέλος αυτν με τους μουσικούς χαρακτήρας ο ^ανιήλ (όμ$ς επειδή δεν τους παρέδ$κεν εις τους μαθητάς του, το μέλος αυτν αγνοείται, με όλον ότι πολλοί ‹άλτι τους έχουσιν#& P …αχαρίας $ς αυτοκρατορικός μουσικός επί σειρά ετν, τραγουδούσε στο Lαλάτι δικά του κομμάτια, με αποτέλεσμα ο σουλτάνος να εκρά%ει συχνά την ευχαρίστησή του (t/.C8; c?/0I;, qμερολόγια)& vπαι%ε επίσης και ταμπούρ& Το κυρί$ς επάγγελμά του ήταν γουναράς και σε πολλές παλιές αναορές εμανί%εται μW αυτή την ιδιότητά του, επίσης και ο …αχαρίας είχε όνομα στα τουρκικά, όπ$ς και πολλοί άλλοι M$μιοί συνθέτες πιο πριν& 75 όνομα αυτό ήταν "@;: 9/E;.#, που μεταρά%εται "„εσπέσιος bύριος#& *πειδή λοιπόν σε πολλά παλαιά χειρόγραα αναέρεται μια $ς …αχαρίας και μια $ς @;: 9/E;., πολλοί σύγχρονοι Τούρκοι μουσικολόγοι, πιστεύουν ότι υπάρχει πιθανότητα να έγινε μουσουλμάνος στα τελευταία χρόνια& Uυτό όμ$ς δεν είναι δυνατό να συμβαίνει, γιατί τότε δεν θα αναερόταν από τις *λληνικές πηγές $ς …αχαρίας& Uλλά και από τις οθ$μανικές πηγές δεν θα αναερόταν μόνο με το "μουσουλμανικό# του όνομα (9/E;.), αλλά και με τα δύο συγχρόν$ς& Το "@;: 9/E;.# είναι λοιπόν ένα παρατσούκλι και όχι ένα όνομα, πράγμα σύνηθες για την εποχή εκείνη, αλλά και αργότερα, όπου πολύ συχνά, όπ$ς γν$ρί%ουμε, το όνομα π&χ& „εόδ$ρος γινόταν "7C0:; }/:I;#& rπ$ς μάλιστα αναέρει ο g;.ECd >d1=0C, το ύος τ$ν συνθέσε$ν του, αποπνέει έναν "ορθόδο!ο μυστικισμό# και οι μουσικές του γραμμές είναι βαριές και ε!αιρετικά δεμένες& *ίναι πράγματι τόσο αρμονικές οι μελ$δίες του και το δέσιμο της κάθε νότας με την προηγούμενη, που τα κομμάτια του μοιά%ουν με ένα πλεκτό, όπου όχι μόνο οι κόμποι του είναι καλά πλεγμένοι αλλά και το τελικό σχέδιο είναι μεγαλειδες& P …αχαρίας συν τοις άλλοις συνέθεσε και εκκλησιαστικά μαθήματα& Lέθανε περί τα QZRX, πράγμα που σημαίνει ότι ο ^ανιήλ ήταν ίλος του όταν ο …αχαρίας διένυε τα χρόνια της νεότητάς του& P S<τρος ο Sε$ο#"ησοςF ƒαμπαδάριος & •ταν σύγχρονος του ^ανιήλ και όλες οι *λληνικές πηγές, όπ$ς ο Kρύσανθος και ο Lαπαδόπουλος, τον αναέρουν $ς τον πιο γν$στό μουσικό της εποχής του& \ια τους M$μιούς, ο Lέτρος ήταν ο μεγαλύτερος mε!$τερικόςm μουσικός που ανέδει!ε η ομογένεια& vχαιρε της εκτιμήσε$ς όχι μόνο τ$ν @/n./n; ^ερβίσ$ν, αλλά και αυτού του Oουλτάνου& *ίναι



2

πολύ γν$στές οι δύο μαρτυρίες που αναέρει ο Lαπαδόπουλος και που έχουν ς ε!ής+ X. {πό τ$ν εγκρατν της αραβοπερσικής μουσικής ο Lέτρος εκαλείτο και εκηρύττετο Kότ%ας (διδάσκαλος), και εκ κοινής συμ$νίας ουδέν υπW αυτν ποίημα εμουσουργείτο άνευ της αδείας αυτού, διότι ό,τι εκείνοι επί μακρόν μοχθούντες εμέλι%ον, αυτός άπα! ακού$ν Tαλλόμενον είχε την δε!ιότητα αμέσ$ς διά της ο!είας αυτού αντιλήTε$ς να το υποκλέπτει δια της μουσικής γραής και καλλ$πί%$ν να το παραA δίδη εις αυτόν τον μελοποιήσαντα $ς νεοανές δήθεν ποίημα αυτού& vνεκα δε της παραμίλλου ταύτης αντιλήTε$ς και μιμήσε$ς του διέσ$σε ποτέ και την υπόληTιν τ$ν Pθ$μανν του παλατιού μουσικν& bαι ιδού πς& Τ$ QZZX αίκοντο εκ Lερσίας εις b$νσταντινούπολιν τρεις Pθ$μανοί χανεντέδες έροντες εν νέον και ανέκδοτον άσμα αυτν, όπερ επί μακρόν χρόνον συντά!αντες, προυτίθεντος να Tάλ$σι το πρτον ενπιον του Oουλτάνου την ημέραν του 'αNραμίου& Τούτο εθερουν $ς προσβολήν και εδυσθύμουν οι αυλικοί μουσικοί και πάντες οι έμπειροι μουσικοί της b$νσταντινουπόλε$ς& Τέλος απεάσισαν να %ητήσ$σι τας περί τούτο οδηγίας του περι$νύμου μουσικού Lέτρου& Τη συμβουλή δε του ομογενούς μουσικοδιδασκάλου το άσμα κατεσχέθη δια τους ακολούθου τεχνάσματος+ Τους τρεις !ένους μουσικούς προσεκάλεσαν εις γεύμα οι δερβίσιδες του εν Lέραν Τεκκέ (μοναστηρίου), οίτινες αW αου διηρέθησαν εις τρεις τά!εις κατά τους εαυτν βαθμούς, πρτον ενενίσθη ενπιον τ$ν !έν$ν η μία τά!ις, η προσέρουσα δήθεν το γεύμα, ητις αού συνευθύμησε παρεκάλεσε τους εκ Lερσίας μουσικούς να τραγ$δήσ$σι κατW αρχάς μεν εκ τ$ν συνήθ$ν ασμάτ$ν μετά τ$ν μουσικν οργάν$ν, είτα δε και το άσμα, όπερ έμελλον να Tάλ$σι κατά την εορτήν του 'αNραμίου ενπιον του Oουλτάνου& q παράκλησις τ$ν δερβίσιδ$ν εισηκούσθη, ο δε Lέτρος εν καταλλήλ$ θέσει διαμέν$ν κεκρυμμένος υπέκλεπτε δια της μουσικής γραής το άσμα& Uλληλοδιαδόχ$ς παρέστησαν εν τ$ γεύματι και οι αποτελούντες την δευτέραν και τρίτην τά!ιν τ$ν ^ερβίσιδ$ν, οι δε μελ$δοί προς ευχαρίστησιν αυτν επανελάμβανον το άσμα (ούτ$ λοιπόν το άσμα εTάλη τρις, ο δε Lέτρος, αού εκαλλπισε τούτο και έγραTεν επί του χάρτου, είτα εαίνετο ερχόμενος εκ του προαυλίου του Τεκκέ προς το μέρος του συμποσίου& Lάντες οι συνδαιτυμόνες ^ερβίσιδες προε!ανέστησαν προς υποδοχήν του Lέτρου λέγοντες "Kότ%α γκελίορ# (ο διδάσκαλος έρχεται) (αμέσ$ς δε τον μεν Lέτρον συνέστησαν προς τους τρεις !ένους μουσικούς $ς τον άριστον μουσικόν, του δε !ένους προς τον Lέτρον $ς ε!όχους μουσικούς και Tάλλοντος ασμά τι αυτν αμίμητον& Uού δε εTάλη και πάλιν το άσμα υπό τ$ν !έν$ν μουσικν προς ευχαρίστησιν και του ρ$μαίου διδασκάλου τ$ν ^ερβίσιδ$ν, ο Lέτρος παρετήρησε μετά σοβαρότητος αυτοίς ότι το Tαλέν είναι μελοποίημα αυτού, και ότι τούτο μαθητής τις αυτού εκ τ$ν διεσπαρμέν$ν εις Uραβίαν και Lερσίαν εδίδα!ε προς αυτούς αναμιβόλ$ς ουχί εντελς και ακριβς& *πί τούτ$ οι !ένοι μουσικοί εταράχθησαν ισχυρι%όμενοι ότι το μουσούργημα είναι έργον αυτν, ότι προς σύνθεσιν αυτού μεγάλ$ς εμόχθησαν, και ότι αίκοντο εις b$νσταντινούπολη όπ$ς Tάλ$σιν αυτό το πρτον ήδη ενπιον του Oουλτάνου κατά το 'αNράμιον (ο δε Lέτρος ε!ήγαγεν εκ του θηλακίου του το άσμα και έTαλεν αυτό κεκαλλ$πισμένον προς πανδουρίδα& Oοβαρά δε επί τέλους λογομαχία συνήθη μετα!ύ αυτν, καθW ην, εις τ$ν !έν$ν μελ$δν κατέθραυσεν εν παραόρ$ οργή την πανδουρίδα του Lέτρου, έτερος δε ε! αυτν γινσκ$ν ότι οι \ραικοί έχουσι γραπτήν μουσικήν ενόησε τον δόλον και ρμησε να ονεύση τον Lέτρον δια του εγχειριδίου του& *κ του τολμήματος τούτου επ$εληθέντες οι ^ερβίσιδες έδησαν τας χείρας και τους πόδας τ$ν τριν μελ$δν και τους



2'

ευλάκισαν εις τι μέρος του Τεκκέ, αού προηγουμέν$ς τους ενέπτυσαν και τους ε!ύβρισαν& @ετW ολίγας ημέρας ε!$ρίσθησαν οι !ένοι μελ$δοί $ς αγύρται, και ούτ$ διεσθη η υπόληTις και α!ιοπρέπεια τ$ν μελ$δν της bFπόλε$ς, ταύτα ενέπλησαν χαράς τους αυλικούς μουσικούς, οι δε ^ερβίσιδες εις ένδει!ιν ευγν$μοσύνης προς τον Lέτρον ενέγραTαν το όνομα αυτού " Χιρσίζ Πέτρος # εις το ιερόν δελτίον της παρουσίας τ$ν ενδό!$ν αυτν σέχιδ$ν& . Œς εκ του προεκτεθέντος ιστορικού, η ήμη του Lέτρου έθασεν εις τας ακοάς του ιλομουσοτάτου Oουλτάνου Kαμίτ του U, όστις και διέτα!εν όπ$ς ελευθέρ$ς ειA σέρχηται ο έ!οχος μουσικός εις τα ανάκτορα& Uλλά το ε!ής α!ιομνημονευτόν γεγονός εκίνησε την μήνιν του Oουλτάνου κατά του Lέτρου+ qμέραν τινά ο Oουλτάνος αναχ$ρήσας εκ τ$ν ανακτόρ$ν του 'υ%αντίου μετέβη εις το κατά Jπαλούκ Lα%άριον τέμενος (\ενή Τ%αμί), δειπνήσας δε διενυκτέρευσεν εις το περίπτερον του τεμένους& Την αυτή εσπέραν κατά σύμπτ$σιν μετέβη και ο Lέτρος προς επίσκεTιν τους εν τ$ ρεθέντι τεμένει μεγαλο$νοτάτου μεN%ίνη (ιεροTάλτου), παρ$ και συνεδείπνησε& bατά το δείπνον πολύς λόγος εγένετο περί του περι$ρισμένου μέλους "σελάκ# του επί δύο ήχ$ν Tαλλομένου (ο δε ημέτερος μουσικός ανέλαβε να Tάλη αυτό και εις άλλον ήχον προς το λυκαυγές, αλλά δεν ήθελε να ανέλθη εις τον μιναρέ(ο μεN%ίνης δια να $εληθή εκ της τέχνης του Lέτρου θεις κατά χραν πάντα θρησκευτικόν λόγον υπεχρέ$σε τον μουσικοδιδάσκαλον να Tάλη το "σελάκ# από του μιναρέ& Uού ικανοποιήθη ο πόθος του μεN%ίνη, ο Lέτρος είτα επορεύθη εις uανάριον& UλλW ο μουσικτατος Oουλτάνος ακούσας το Tαλέν, ηθέλησε την πρ$ίαν να μάθη τον εις νετερον μέλος ποιησαντα το "σελάκ#& Lληροορηθείς δε τα καθέκαστα, εχολθη λίαν και διέτα!ε δύο εισαγγελείς όπ$ς μεταβσιν εις τα ημέτερα πατριαρχεία και αναγγείλ$σι τ$ Lατριάρχη την ασύγν$στον τόλμην του μουσικοδιδάσκαλου, συλλάβ$σι δε και απαγάγ$σι τον τολμητίαν εις το σεχουλισλαμάτον διά να γείνη η ανάκρισης αυτούς θρησκευτικς& *ν τη ανακρίσει ο Lελοποννήσιος μουσικός ουδέν έλεγεν, αλλά τον ρενοβλαβή προσποιούμενος έβλεπεν άν$ κάτ$, δε!ιά και αριστερά, μάλλον δε εθερει την ομαλήν και επίπεδον αίθουσαν του κριτηρίου& *ις επίμετρον δε προσέθηκεν "‚ τι $ραίος εδ τόπος δια να παί%η τινάς καρύδια# και ευθύς αναπηδήσας εις το μέσον ε!ήγαγεν εκ του θυλακίου του κάρυα και ήρ!ατο παί%$ν, αδολεσχν και προσβάλλ$ν τους παρακ$λύοντας τας ενέργειας αυτού& Τότε πάντες οι συνανακειίμενοι έκρα!αν "βαχ, %άβαλη, για%ήκ, τιβανέ ολμούς# ($, ο ταλαίπ$ρος, άδικον, ετρελλάθη), και ενεκρίθη να οδηγηθή εις το εν *γρήAκαπού κείμενον εθνικόν ρενοκομείον, ένθα τα πάντα εχορηA γούντο αυτν, κελεύσει σουλτανική, πλην χάρτου και μελάνης& bαι την έλλειTιν ταύτην εθεράπευσεν ο ευυής Lέτρος, διότι παρά μεν τ$ν επισκεTαμέν$ν αυτόν μαθητν της σχολής *γρήAκαπίου έλαβε χάρτην, εκ δε τ$ν προσενεχθέντ$ν αυτν βυσσίν$ν εσχημάτισε μελάνην και δια του μίσχου αυτν έγραTεν το εν εκ τ$ν τριν εις ήχον S$.  ρ+@ #σ#ορA, του "ρ!ου= "#ερ κι υσσι"+ρφο κ$εAτι& Jετά τεσσαρακονθήμερον δε εν τ$ εθνικ ρενοκομεί$ διαμονήν, επετράπη τ$ Lέτρ$, $ς ιαθέντι δήθεν, να ε!έλθη και να ε!ακολουθήση τα καθήκοντα αυτού εν τε τη J& *κκλησία και εν τοις Uνακτόροις& P α!ιύμνητος μουσικοδιδάσκαλος ετελεύτησε τ$ QZZZ, καθην δε ημέραν ετελείτο η κηδεία αυτού εν τ$ πατριαρχικ να συνέρευσαν εκ πάντ$ν τ$ν Τεκκέδ$ν της βασιλευούσης οι ^ερβίσιδες, οίτινες ε%ήτησαν την άδειαν παρά του τότε Lατριάρχου €εούτου όπ$ς και αυτοί εις ένδει!ιν σεβασμού προς τον κηδευόμενο διδάσκαλον Tάλ$σιν κατά την εκοράν επί του νεκρού την πένθιμον $δήν μετά την πλαγιεαύλ$ν& P δε Lατριάρχης απήντησε "Oυναισθάνομαι και εγ την υμετέραν



22

μεγίστην λύπην την οποίαν πρου!ένησεν εις όλους μας ο θάνατος του μακαρίτου διδασκάλου (δεν σας λέγ$ μεν το όχι, αλλW ίνα μη δυσαρεστηθή η {Tηλή Lύλη, παρακαλ πάντας υμάς όπ$ς ακολουθήσητε άχρι του τάου, και εκεί πρά!ατε το προς αυτόν καθήκον υμν#& *ις τους συμπαθείς τούτους λόγους του Lατριάρχου υπήκουσαν οι ^ερβίσιδες και ηκοA λούθησαν μετά δακρύ$ν τον νεκρόν μέχρι του εν *γρηκαπί$ νεκροταείου τ$ν Pρθοδό!$ν& Uού δε ο νεκρός ετέθη εν τ$ τά$ και εTάλη το νενομισμένον τρισάA γιον, κατόπινπερικυκλσαντες οι ^ερβίσιδες τον τάον, έTαλον αυλδ$ς παθητικA τατα& *ις δε τ$ν μεγάλ$ν ^ερβίσιδ$ν καταβάς εις τον τάον και κρατν ανά χείρας $ς λαμπάδα ^ιδάσκαλε, λάβε και αW ημν τ$ν ορανν μαθητν σου το τελευταίον τούτον δρον, ίνα συμTάλλης άσματα διW αυτού εις τονLαράδεισον μετά τ$ν αγγέλ$ν#& Τον δε πλαγίαυλον θεις εις τας αγκάλας του νεκρού, ε!ήλθε του τάου ενδραA κρυς& *ίτα οι Kριστιανοί, κατά τα νενομισμένα, έθαTαν τον Lέτρον& Το σημαντικό είναι ότι εAeε το #ρτσοVκ$ι B9$<φτης#, γιατί είχε τη δυνατότητα να καταγράει σε εκκλησιαστική σημειογραία όποιο κομμάτι που άκουγε μόνο μια ορά& Uναέρει μάλιστα ο Kρύσανθος ότι "εμέλισε και στίχους πολιτικούς ‰στα ελληνικάŠ κατά τα μακάμια τ$ν Pθ$μανν ‰μάλλον αναέρεται στις δικές του συνθέσεις που υπάρχουν στον πιθανς αυτόγραο κδικα της συλλογής "\ριτσάνη# στην Jητρόπολη …ακύνθου, ή και την προαναερθείσα "Jελπομένη#Š και τους ρυθμούς αυτν& *υρέθησαν έτι εν τοις σημειμασιν αυτού γεγραμμένα με τους μουσικούς χαρακτήρας του ασλιά και πεσρέια, δια ταύτα $νομάσθη και 8<+ς >ι>άσκ$ος#& *ίναι πολύ περίεργο όμ$ς, το ότι ένας συνθέτης τέτοιου βεληνεκούς, δεν είναι γν$στός στους σύγχρονους Τούρκους& 'έβαια υπάρχει ένας συνθέτης της αυλής και διδάσκαλος με το όνομα Lετράκης& \ια πρτη ορά εμανί%εται στις συλλογές με νότες του Kουμπαρτ%ούν και, αν και δεν προσδιορί%εται πότε έ%ησε, αναέρεται $ς Lετράκης ο Jέγας (w/1:C3;A; Y/<;: )& Uυτή η πληροορία όμ$ς διασταυρνεται με αυτή του Kρύσανθου, καθς μας αναέρει ότι ο Lέτρος ο ƒαμπαδάριος, ονομα%όταν Jέγας διδάσκαλος (το J με κεαλαίο που υποδηλνει ότι το "μέγας# ήταν τίτλος και όχι παρατσούκλι)& vτσι λοιπόν, όπ$ς αίνεται, μάλλον ο w/1:C3; τ$ν οθ$μανικν πηγν, ταυτί%εται με τον Lέτρο Lελοποννήσιο& *ίναι χαρακτηριστικό, επίσης το ότι παλαιότερα αναερόταν $ς „εργιακλής, γιατί το όνομα w/1:C3; και το παρατσούκλι 7/:6;C3; στα οθ$μανικά προσομοιά%ουν& Uλλά και από τις *λληνικές πηγές αναέρεται ο ƒαμπαδάριος με το χαNδευτικό mLετράκηςm, όπ$ς στο χ& Z[ της V&J& ‡ηροποτάμου, & Q]:& P Lέτρος πέθανε το QZZy "λοιμού παρανάλ$μα γενόμενος#& P \ρηγόριος Lρ$τοTάλτης (QZZyAQyQ), έγραTε περίπου `X τραγούδια κατά τον τρόπο τ$ν αραβοπερσικν μακαμί$ν& *ίχε δάσκαλο τον περίημο χανεντέ €τεντέ Vσμαηλάκη& •ταν γνστης της ε!$τερικής μουσικής και έπαι%ε καλά το ταμπούρι& vγραε ο ίδιος τους στίχους τ$ν τραγουδιν, πολλά από τα οποία αιερνονται έμμεσα σε πρόσ$πα όπ$ς Uλε!άνδρα, Ταρσίτ%α, Oμαράγδα κ&ά& με την ακροστοιχίδα τους& Uνέστης χανεντές, ο Uνδριανοπολίτης& •ταν νε$κόρος στον ναό του Uγίου €ικολάου στον \αλατά& Jαθητής του περίημου χανεντέ \ε$ργάκη, εμελοποίησε και κατέγραTε στην σημειογραία της *λληνικής μουσικής διάορα δικά του mμελίρρυταm τραγούδια& vπεσε θύμα του θόνου ορισμέν$ν αρμενί$ν χανεντέδ$ν, από τους οποίους δολοονήθηκε το QyRy&



2(

O$τήριος 'λαχόπουλος& Jαθητής του Kουρμου%ιού του Kαρτούλακος και γραμματέας του προαναερθέντος χανεντέ \ε$ργάκη Lάντ%ογλου& ^ίδα!ε μουσική στην Lατριαρχική σχολή και ε!έδ$σε στα Qy[y την συλλογή τραγουδιν mUρμονίαm& P Oιβελιόγλου \ε$ργάκη, οι δύο τυλοί \ιργηδες και ο \ε$ργάκη Kανεντέ (Lάντ%ογλου), συγχέονται από τον Lαπαδόπουλο και από τους σύγχρονους Τούρκους μουσικολόγους και αυτό γιατί υπάρχουν δύο Τ%ρτ%ηδες που παί%ουν βιολί και μάλιστα είναι τυλοί& P ένας δρα ανάμεσα στα QZRXAQZSX και ο άλλος γύρ$ στα τέλη του Qyου αινα και αυτοί είναι οι ε!ής, όπ$ς τους σταχυολόγησε ο SV$ος ρευA>ηςE P \ιργης ο "Lαλιός# P Lαπαδόπουλος αναέρει ότι ο Oτραβογιργης, που πέθανε το QyQX και εισήγαγε το μέγα βιολί στην οθ$μανική μουσική, "μετεχειρί%ετο ιδία την τετράχορδον λύραν ‰βιολίŠ εις ην προσέθηκεν ούτος και ετέρας τρεις χορδάς και απετέλεσε την επτάχρονη λύραν ‰το μέγα βιολί 4;0/ 3/EC0Š#& rμ$ς ο πραγματικός \ιργης που εισήγαγε το μέγα βιολί είναι ο Lαλιός, αού υπάρχει σύγχρονη μαρτυρία του 98C:./4 H50150, ο οποίος το QZRÀQZSX αναέρει ότι "ο τυλός \ιργης που παί%ει στο παλάτι εισήγαγε το βιολί#& P \ιργης ο Lαλιός και το βιολί *ίναι πολύ ενδιαέρουσα η περίπτ$ση της χρήσης του "4;0/ 3/EC0# ("βιολί τους στήθους#)& bαταρχήν ο Lαπαδόπουλος, όπ$ς και ο Kρύσανθος, έχουν υπόTη τους τον σύγχρονο τους τύπο βιολιού και όχι τη n;5./ IW CE5=: τ$ν μέσ$ν του Qyου αι& *πειδή εκείνες είχαν πιο πολλές χορδές, δημιουργήθηκε ο μύθος ότι ο \ιργης προσέθεσε χορδές στο κανονικό τετράχορδο βιολί& q αλήθεια είναι ότι όντ$ς ο \ιργης τ$ν μέσ$ν του Qyου αι&, εισήγαγε το 4;0/ bεEC0 στη λόγια μουσική& P \ιργης αυτός έπαι%ε καλά τα περισσότερα όργανα της εποχής του, όπ$ς :/


24

εύκολο οι Τούρκοι μουσικολόγοι να αποδσουν αυτά κομμάτια στον "Oιβελιόγλου \ι$ργάκη#& rμ$ς αυτός ο \ι$ργάκης στον οποίο αναέρονται είναι κάποιος τέταρτος, του οποίου δεν είναι γν$στή η ύπαρ!η παρά μόνο από την αναορά του Lαπαδοπούλου για τον \εργιο Lάντ%ογλου που ήταν τραγουδιστής& Oτη συλλογή τραγουδιν μάλιστα του bέιβελη που αναέρονται οι συνθέτες, γίνεται διάκριση ανάμεσα σε Τ%ρ%η και Kανεντέ (τραγουδιστή) \ι$ργάκη& P Kανεντές \ι$ργάκης Lαντ%ογλούς λοιπόν ήταν μουσικός του Lαλατιού& \ιW αυτόν αναέρει επί λέ!ει ο Lαπαδόπουλος τα ε!ής+ "P \εργιος Lάντ%ογλους ην έ!οχος ασματοποιός και μελ$δός αμίμητος της ε!$τερικής μουσικής, ηδυ$νότατος δε, εW περ και απήλαυε της ευνοίας τ$ν ιλομA μουσοτάτ$ν σουλτάν$ν Jαχμούτ κα Jεδ%ίδ& *ποίησε πολυάριθμα άσματα, διW $ν κατέθεγε μεγάλ$ς τους ακροατάς αυτού& Oυνήθ$ς έTαλλεν επί δ$δεκά$ρον και έτι πλέον, όπερ επήνεγκεν επί τέλους τον όλεθρον αυτού, διότι διηγούνται ότι οι Uρμένιοι χανεντέδες, θονούντες τον \εργιον, προσεκάλεσαν αυτόν εις συμπόσιον εμπόρ$ν Uρμενί$ν και υπεχρέ$σαν τον οικοδεσπότην ίνα συμ$νήση μετW αυτού όπ$ς τραγ$δήση επί QR ρας κατά συνέχειαν αντί QR&XXX γροσί$ν& P \εργιος έTαλε πλέον τ$ν QR $ρν και έλαβε επί τούτ$ QS&XXX γρόσια (άλλη δεκαε!ά$ρος κόπ$σις μετW ου πολύ επέερεν αιμοπτυσίαν ανίατον& Uπέθανε τ$ QyRX μ&K&#& Το μAσος μετhV 3ρμεA, κι $$ή, μουσικν δεν πρέπει να μας παρα!ενεύει, γιατί τον Q]ο αινα υπήρχε ένας ανταγ$νιστικός τ$ν δύο κοινοτήτ$ν σε οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο τέτοιας εντάσε$ς, στε έτανε και σε σημείο όνου, όπ$ς π&χ& στην περίπτ$ση του Uνέστη του Kανεντέ, ο οποίος δολοονήθηκε το QyRy από Uρμένηδες "ομότεχνους# του& vτσι λοιπόν για τους τέσσερις \ιργηδες μπορούμε να πούμε τα ε!ής+ P πρτος ο \ιργης b/EC0; g5:e;, κεEC0; 95:D;) ήταν ο γν$στότερος μουσικός της εποχής& *ίχε τη δυνατότητα να παί%ει όλα τα όργανα της εποχής του καθς και το μέγα βιολί (4;0/ 3/EC0)& Lρέπει να έ%ησε κατά προσέγγιση από το QZXX μέχρι το QZSX και όπ$ς αναέρθηκε ήταν τυλός& P t;n/.;5e.= \ι$ργάκης ήταν τραγουδιστής και έδρασε περί του QZyX& P τρίτος είναι ο Τ%ρτ%ης (σκέτο 95:D;), τον οποίο ανέεραν όλες οι ελληνικές πηγές& •ταν τυλός και έπαι%ε βιολί& •ταν μουσικός στην Uυλή του μουσικότατου Oουλτάνου και συνθέτου Oελίμ του \W& \ια τον τέταρτο, τον \εργιο Lαντ%όγλου, που συνήθ$ς συγχέεται με τον t;n/.;5e.= \ι$ργάκη, γν$ρί%ουμε όλα κι όλα όσα αναέρθηκαν στο απόσπασμα που παραθέσαμε πιο πάν$& Lάντ$ς σίγουρα μπορούμε νW αποδσουμε στον Kανέντε (\εργιο Lάντ%ογλου) τα κομμάτια που αναέρονται $ς δικά του από τις ελληνικές πηγές, εκτός από αυτά που δημοσιεύονται στην *υτέρπη, η οποία εκδίδεται το Qy`X (είκοσι χρόνια πριν από τον θάνατο του) και είναι μάλλον απίθανο να είναι δικά του& Uυτά τα κομμάτια είναι τα ε!ής+ tCd3C:, 234C3, 95:E/I;0 E;4.;0 <;./.;


2)

πάσα πιθανότητα αναέρεται στον δεύτερο \ιργη τον Oτραβογιργη, αού μόνον αυτόν !έρουν οι ελληνικές πηγές και αγνοούν τον Lαλαίο& Jα%ί με τον Oτραβογιργη στο σεράι, %ούσε κι ένας άλλος μεγάλος M$μιός συνθέτης, ο qλίας& vχουν διασ$θεί μόνο R κομμάτια του, καθς και δύο ενόργανες συνθέσεις οι οποίες όμ$ς μπορεί να ανήκουν σε κάποιον άλλο h.6C που ήταν *βραίος& P qλίας πέθανε γύρ$ στο QZyX& \ια τους Τούρκους ο qλίας θε$ρείται ο σημαντικότερος M$μιός συνθέτης μετά τον …αχαρία& Oτα μέσα του Q]ου αι& και μα%ί με τον Kανεντέ \ι$ργάκη, %ούσε ο \ιάννης& P \ιάννης είχε υTηλή θέση στην κοιν$νία της εποχής του& •ταν, ή πλούσιος έμπορος, ή κατείχε κάποιο α!ί$μα, γιατί έρεται με το παρατσούκλι Τσορμπατ%ής& vπαι%ε Lολίτικη λύρα και συνέθεσε, σύμ$να με τις παρτιτούρες που υπάρχουν, μόνο τραγούδια (γύρ$ στα Q[)& Oτη συλλογή του bέιβελη αναέρεται ότι απαγχονίστηκε& Lιθανς αυτό οείλεται στην υTηλή θέση που κατείχε& *W όσον η συλλογή του bεNβελή εκδόθηκε στα QyZ και δικό του επίσης τραγούδι βρίσκεται στην *υτέρπη (Qy`X), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι έδρασε το πρτο μισό του Q]ου αι& Uπό τις συνθέσεις του καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για πολύ α!ιόλογο συνθέτη με υTηλή γνση της θε$ρίας και τ$ν δυνατοτήτ$ν τ$ν μακαμιν& Oύγχρονος του \ιάννη, ήταν και ο Oταυράκης ο Kανεντές& \εννήθηκε στα Ταταύλα και γνρι%ε εκτός της ε!$τερικής (κοσμικής) μουσικής και την εκκλησιαστική& OυνέTαλλε μα%ί με τον „εόδ$ρο u$καέα στον €αό του Uγίου €ικολάου του \αλατά& Jε τον u$καέα επίσης ε!έδ$σε τη συλλογή *υτέρπη, που είναι η πρτη τυπ$μένη συλλογή οθ$μανικής μουσικής& P bυριάκος uιλο!ένης, αναέρει ότι η μουσική συλλογή *υτέρπη είναι ένα βιβλίο που έγραTε πολύ παλαιότερα ο …αχαρίας ο Kανεντές, άποTη που αίνεται πολύ περίεργη, αού στην *υτέρπη περιλαμβάνονται κομμάτια πολύ μεταγενέστερα του …αχαρία& Lεραιτέρ$, στη συλλογή "Jελπομένη#, που επισυνάπτεται $ς επίμετρο της παρούσας, βρίσκουμε συνθέτες άγν$στους $ς τρα, όπ$ς ο δραγουμανάκης Lοστέλνικος \εργιος Oούτ%ος (περίπου QZRRAQyQS) που συνέθεσε μπεστέδες και τραγούδια, ή και άλλους Tάλτες και λόγιους μουσικούς, όπ$ς ο \ρηγόριος Lρ$τοTάλτης και ο αρχιδιάκονος του Lατριαρχείου Uντιοχείας €ικηόρος bαντουνιάρης ή €αντουνιάρης& Oυναντούμε επίσης συνθέσεις με σαή γλ$σσική καταγ$γή, όπ$ς "σεμαN αραβικόν#, ή ακόμη "σεμα τσιγγάνικον# (σελ& QQ])& Lολύ σημαντικές είναι οι καταγραές χαμέν$ν κομματιν, όπ$ς για παράδειγμα το "περιημότερον# 4C:3; (τραγούδι) του h4EC;. _/I/ c?/0I; σε μακάμι ουσάκ και ουσούλ σοιάν, "€ε χιντ%ρίνλε χαλίμ# (σελ& `y)& Jπορούμε επίσης να συναντήσουμε συνθέσεις με στίχο σε δύο γλσσες, όπ$ς ήδη αναέραμε, τον μπεστέ σε μακάμ νισαμπουρέκ "Τι μεγάλη συμορά# του \ε$ργίου Oούτ%ου, ή το σαρκί του h4CE;. _/I/ c?/0I; σε μακάμ μπεγιατί αραμπάν και ουσούλ σοιάν+ "U!ί$μα πολιτικόν %ητ του βασιλέα#& Uκόμα και ` ποιήματα του παλαιν Lατρν \ερμανού με ερ$τικό στίχο, αιερ$μένα στην bατήνκ$ \κίκα που ε!αντλητικς αναέραμε σε άλλο κείμενό μας& Τέλος, πολύ χρήσιμα είναι τα θε$ρητικά της "ε!$τερικής# μουσικής, όπου μπορούμε να δούμε την ε!έλι!η του μουσικού συστήματος όχι μόνον της κοσμικής αλλά και της εκκλησιαστικής μουσικής& ^εν είναι τυχαίο μάλιστα, ότι πολλοί από τους μουσικούς που αναέραμε ήταν και Tάλτες, όπ$ς ο Oταυράκης ο Kανεντές&



2*

Oτον Oταυράκη αποδίδονται [ τραγούδια& ‚ς συνθέτης χαρακτηρί%εται από ένα ύος όχι της α!ίας άλλ$ν συγχρόν$ν του& Lέθανε το Qy`R& Lολύ πιθανόν όμ$ς κάποια από αυτά τα κομμάτια να είναι του Oταυράκη \ρηγοριάδη που έπαι%ε λύρα και ταμπούρ, ο οποίος "κατW ε!αίρεσιν της πατριαρχικής τά!ε$ς, εκ του βW χορού της εν Lέραν εκκλησίας τ$ν *ισοδί$ν κληθείς, εδι$ρίσθη πρ$τοTάλτης του πατριαρχικού ναού#& bατά τα τέλη του Q]ου αι& δρούσαν, διάοροι M$μιοί μουσικοί για τους οποίους δεν γν$ρί%ουμε πολλά πράγματα, κυρί$ς λόγ$ του ότι δεν άησαν συνθέσεις, με αποτέλεσμα να !εχαστούν& vνας τέτοιος μουσικός ήταν ο Jικές, που μας έχει μείνει μόνο το όνομά του& bάποιος άλλος ήταν ο \ιργος από το uανάρι που έπαι%ε λύρα, και υσικά υπάρχουν πάρα πολλοί ακόμα που $ς κύρια δουλειά είχαν να παί%ουν σε μεNχανέδες (E/68C0/), δηλαδή το είδος εκείνο της εκλεπτυσμένης ταβέρνας όπου επικρατούσε ησυχία και οι μουσικοί έπαι%αν κομμάτια υTηλν απαιτήσε$ν& Pι πιο ημισμένες βρίσκονταν στη Jεγάλη οδό του Lέραν που ήταν και το κέντρο της οικονομικής %$ής της Lόλης& OW αυτή την περιοχή έπαι%αν οι μεγαλύτεροι M$μιοί μουσικοί αυτού του είδους& bαι υσικά θα αναερθούμε αναλυτικά σW αυτούς με οδηγό το μοναδικό βιβλίο τ$ν Kρ& Τσιαμούλη και Lαύλου *ρευνίδη + " Vωμηοί =υνθέτες της )όλης # , αού ήταν συνθέτες υTηλν απαιτήσε$ν και εκτελεστές τ$ν οργάν$ν τους τόσο καλοί, που ακόμα και σήμερα θαυμά%ονται& *ίναι οι αδελοί Uντνης, Kρήστος και \ιάννης bυρια%ίδης, καθς και οι περίημοι 'ασιλάκης και €ικολάκης& P Uντνης bυρια%ίδης γεννήθηκε στα μέσα του Q]ου αι& vπαι%ε λαούτο και ούτι, το κύριο όμ$ς οργανό του ήταν το λαούτο& Το πολύ στολισμένο λαούτο του, κατασκευής bστα 'εντούρα, πουλήθηκε πριν από X περίπου χρόνια από ένα παλαιοπ$λείο στο Oκούταρι, όπ$ς μας πληροορεί ο L& *ρευνίδης, στους mM$μηούς συνθέτες της Lόληςm& •ταν ο μεγάλος αδελός του \ιάννη και του Kρήστου& *ίχαν επίσης και μια αδελή, την *ριύλη& Oυνέθεσε λίγα τραγούδια, κυρί$ς όμ$ς συνέθεσε οργανικές συνθέσεις& Τα πιο ημισμένα είναι το w/4:/n και 4Cd t/EC; σε EC3CE 8=4/60;, κομμάτια που παί%ονται σε κάθε ευκαιρία& Το δικό του tCd t/EC; μα%ί με αυτό του Uρμένιου 7C1654 c?/0I; είναι τα πιο γν$στά στο είδος τους& P Uντνης ήταν διευθυντής της περίημης ορχήστρας αυτού του είδους& rπ$ς μάλιστα αναέρει ο tCI=0 234=1, από μια μαρτυρία του ουτίστα \ιργου Jπατ%άνου, ο μεγαλύτερος μουσικός του X ου αινα , περίημος 7C0<=:; 9/E;. /6, τους παρακολουθούσε τακτικότατα και τους θαύμα%ε, και μάλιστα αισθανόταν ότι τους όειλε πολλά, στε μέχρι να πεθάνουν δεν χ$ρίστηκε από δίπλα τους& P Uντνης και το συγκρότημά του επισκέπτονταν συχνά το Lαλάτι για να παί!ουν στα 35D/3D/./:& P z=4/0 H/:;I YCE αναέρει μάλιστα ότι μετά από αυτούς, η πραγματική τέχνη στα 35D/3D/./: χάθηκε, αού χάθηκε και η ιδιαίτερη τεχνική στο δο!άρι της λύρας που χρησιμοποιούταν, αλλά και η τεχνική της συνοδείας με το πενάκι της μελ$δίας από τα λαούτα& P Uντνης πέθανε στη δεκαετία του Q]X& Oτα τελευταία χρόνια της %$ής του %ούσε στο Oκούταρι μα%ί με τον γιο του& Oύγχρονος του Uντνη είναι ο €ικολάκης& P €ικολάκης έπαι%ε λύρα $ς την εποχή που στο συγκρότημα του Uντνη εντάχθηκε ο 'ασιλάκης& •ταν ο καλύτερος λυράρης της εποχής του μετά τον 'ασιλάκη& P €ικολάκης έπαι%ε επίσης συχνά στο Lαλάτι& ‚ς συνθέτης χαρακτηρί%εται από ένα νε$τεριστικό ύος, που όμ$ς παραμένει ακόμα στις κλασσικές όρμες& Oυνέθεσε περί τα S κομμάτια, από τα



2+

οποία τα πιο γν$στά του είναι το @C8=: και το t/80Cd tCd t/EC;4;& Lέθανε γύρ$ στο Q]QR& Uδελός του Uντνη, είναι ο \ιάννης bυρια%ιδης& P \ιάννης είναι κυρί$ς γν$στός με το παρατσούκλι Τ%ιβάνης& *πίσης είχε και το παρατσούκλι Τυλός, γιατί δεν έβλεπε πολύ καλά& •ταν και αυτός ένας πολύ γν$στός εκτελεστής 35D/3./: και συμμετείχε στις ορχήστρες που έπαι%αν τέτοιο ρεπερτόριο, που λέγονταν ορχήστρες 3C


2,

ανέπτυ!ε τεχνική πολύ υTηλού επιπέδου, στε η λύρα να γίνει, χάρη σW αυτόν, ένα πολύ βασικό όργανο στη λόγια μουσική της Lόλης& Jέχρι εκείνη την εποχή η λύρα παι%όταν στις ταβέρνες, εν στο Lαλάτι χρησιμοποιούταν μόνο από τις ορχήστρες "3C


2-

αναέρεται $ς η πρτη τυπ$μένη μέθοδος εκμάθησης μουσικού οργάνου& P …αειράκης δίδασκε βιολί σε επίσημη σχολή στην περιοχή }/d0/D;./:& Jαθητής του 'ασιλάκη μα%ί με τον 9/E;. /6 ήταν και ο Uναστάσιος ƒεονταρίδης, γιος του λυράρη ƒε$νίδα ƒεονταρίδη, και λυράρης πολύ μεγάλου βεληνεκούς& •ταν μουσικός σε μεNχανέδες (E/68C0/), αλλά και στο ραδιό$νο της Lόλης& Oυνέχισε την παράδοση του 'ασίλη, καθς και του στολίσματος της μελ$δίας& vπαι%ε πολύ καθαρά και στολισμένα& vχουν σ$θεί μερικές ηχογραήσεις του και έτσι μπορούμε να καταλάβουμε πολλά πράγματα για την τεχνική του που, όπ$ς είπαμε, είναι ίδιου στυλ (αού έχουν τον ίδιο δάσκαλο) με την τεχνική του 9/E;. /6& Oτις ηχογραήσεις του υπάρχουν 1C34;E σε =44C3, 0;8Cn/0I και 8=ddCE, καθς και ένα δύο κομμάτια, αρκετά όμ$ς για να καταλάβουμε το μέγεθος του $ς λυράρη& P Uναστάσης είχε παιδιά τον λυράρη Lαράσχο (Q]Q) και τον γν$στό από τις ηχογραήσεις ρεμπετικν και λαNκν τραγουδιν στην *λλάδα ƒάμπρο ƒεονταρίδη& *ίχε επίσης μαθητή τον λυράρη YCd;E c:I5e=& P Uναστάσης πέθανε το Q]`y& •ταν θείος του λυράρη Uλέκου και του μεγαλύτερου ουτίστα στης Lόλης, \ιργου Jπατ%άνου& UνηTιός του Uναστάση όμ$ς είναι και ο O$τήρης Τσάνταλης, που και αυτός ήταν από τη Oηλυβρία& Oύμ$να με μαρτυρία του μεγάλου λυράρη z=4/0 H/:;I YCE, ο O$τήρης έπαι%ε και αυτός το ίδιο στυλ δο!αριάς και στολίσματος της μελ$δίας με αυτό του 9/E;. /6, και ήταν ο καλύτερος λυράρης της εποχής του& vπαι%ε σε διάορες ταβέρνες και συμμετείχε σε δίσκους της " qις EC41/:4 n5;D/#& Lέθανε το Q]`]& UνιTιοί του Uναστάση και του O$τήρη και !αδέρια με τον Lαράσχο και τον ƒάμπρο είναι οι αδελοί Jπατ%ανού, ο Uλέκος και ο \ιργος που ήταν γιοι του λαουτιέρη Kαράλαμπου (|CE<5) Jπατ%ανού (QySXAQ]QR)& P Uλέκος Jπατ%ανός γεννήθηκε στη Oηλυβρία και ήταν σύγχρονος με τους λυράρηδες „όδ$ρο, ƒευτέρη, O$τήρη και τον λυράρη €ικολάκη Τσάνταλη& *κτός από λύρα ή!ερε και βιολί& vπαι!ε και έγραTε δίσκους της πιάτσας& ^εν ήταν όμ$ς του μεγέθους του Uναστάση, ή του O$τήρη& ‚ς συνθέτης συνέθεσε Q τραγούδια& Το Q]QR ε!έδ$σε ένα βιβλίο με στίχους που έερε τον τίτλο B/ndC1A; @=4;3;& Oύγχρονος του Uλέκου είναι ο Jάρκος Τσολάκογλου& \εννήθηκε το Qy]S στη €ίγδη της bαππαδοκίας& q οικογένειά του ήταν τ$χή& *!αιτίας της τχειας η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στην Lόλη όταν ήταν τεσσάρ$ν χρονν, δηλαδή το Q]XX& Jετά τη βασική εκπαίδευση έδ$σε ε!ετάσεις στην ιατρική αλλά απέτυχε& vτσι τελικά αποάσισε να βγει στο μεροκάματο& bάποιες περιόδους της %$ής του έκανε μεσιτείες και ανταλλαγή νομισμάτ$ν (σαράης), εργασίες δηλαδή που έκαναν στην Lόλη πολλοί συμπατριτες του& Oτη μουσική είχε $ς δασκάλους τον μεγαλύτερο Tάλτη του X ου αινα, τον †ρχοντα Lρ$τοTάλτη της Jεγάλης του Kριστού *κκλησίας Vάκ$βο €αυπλιτη& ^ιετέλεσε δομέστιχος στους πατριαρχικούς χορούς& *ίχε επίσης δάσκαλο και τον \εργιο 'ινάκη στην εκκλησία του Uγίου V$άννου του \αλατά& ^ιέθετε πολύ καλή $νή& Oτην ενόργανη μουσική ασχολήθηκε κατW αρχάς με το βιολί, στη συνέχεια όμ$ς ασχολήθηκε με το ούτι που τον χαρακτήρισε& vπαι%ε επίσης και σε ταβέρνες μα%ί με άλλους μουσικούς& Lέθανε το Q]RZ& Oυνέθεσε γύρ$ στα QR τραγούδια& P πιο γν$στός όμ$ς M$μιός μουσικός του X5ύ αινα, αλλά και τελευταίος, είναι ο αδελός του Uλέκου, ο \ιργος Jπατ%ανός ή \ιργος ο uουρτούνας (H;:1;0C g5:e5)& Jε τον \ιργο Jπατ%ανό θε$ρείται ότι η τεχνική του ουτιού τάνει στο



(

αποκορύ$μά της& Uπό την εποχή που το ούτι επανεισήχθη στην Lόλη, τη δεκαετία του QyyX και ε!ής, υπήρχαν εκτελεστές που έτασαν την τεχνική του σε υTηλά επίπεδα, όπ$ς ο B/:n/4 /6 και ιδί$ς ο περινυμος ουτίστας t/:;? @=8;II;0 7C:eC0 που ήταν σύγχρονος σχεδόν του Jπατ%ανού& Jε τον Jπατ%ανό, το ούτι γίνεται ένα όργανο με πολύ υTηλές απαιτήσεις τεχνικής& Kαρακτηριστικά του παι!ίματος του Jπατ%ανού ήταν η καθαρότητα της εκτέλεσης και η λαμπρότητα του ήχου& OW αυτόν τον μουσικό προσέτρεχαν όσοι επι%ητούσαν να γν$ρίσουν την ουσία τ$ν μακαμιν από την πρά!η και όχι από τη θε$ρία& *ίναι χαρακτηριστικές και απαράμιλλου κάλλους, οι εμπνεύσεις του σε διάορους αυτοσχεδιασμούς, καθς και τα διάορα ιδιουή "περάσματά# του μέσα στα κομμάτια& Το έργο του Jπατ%άνου ήταν το κύκνειο άσμα της w$μη5σύnης της Lόλης στην οργανική μουσική& \εννήθηκε στην Lόλη το Q]XX και είναι ο τελευταίος γόνος όλης αυτής της μουσικής οικογένειας τ$ν Jπατ%ανν και ƒεονταρίδηδ$ν από τη Oηλυβρία που εγκαταστάθηκαν στις αρχές του αινα μας στην Lόλη& P πατέρας του, όπ$ς προείπαμε ήταν ο Kαράλαμπος (|CE<5) Jπατ%άνος και έπαι%ε λαούτο& *πειδή όμ$ς το λαούτο εκείνα τα χρόνια περιέπεσε σε αχρηστία και άρχισε να αντικαθίσταται σιγά σιγά από το νεοεισαχθέν ούτι, ο μικρός \ιργος άρχισε να μαθαίνει στα πέντε του χρόνια ούτι& P ίδιος ο πατέρας του ήταν αυτός που του χάρισε ένα μικρό ούτι που είχε τιά!ει μόνος του& Το πάθος του για τη μουσική ήταν τόσο μεγάλο, που το δημοτικό το τέλει$σε με δυσκολία και κάτ$ από την πίεση του πατέρα του, ο οποίος ήθελε να γίνει ο γιος του, γιατρός ή δικηγόρος& \ιW αυτό άλλ$στε τον έγραTε στο \αλλικό Oχολείο& Jουσική άρχισε να μαθαίνει πρτα με τον πατέρα του και στη συνέχεια με τους Uρμένηδες iI; Y;:35: και YC:0;3 kCE;:6C0& rταν ο Kαράλαμπος Jπατ%άνος είδε ότι ο γιος του δεν έπαιρνε τα γράμματα, τον έστειλε στο θείο του bτσο που έτιαχνε καλοιέρ& Jια μέρα ο μικρός \ιργος, κατάμαυρος, χ$ρίς ευτυχς να έχει καεί, πήγε στον πατέρα του κλαίγοντας και του είπε ότι δεν μπορεί να κάνει αυτή τη δουλειά& Τότε ο πατέρας του παίρνοντας το λαούτο από τον τοίχο του είπε νευριασμένος+ "*σύ άνθρ$πος, δεν θα γίνεις ποτέ& bάτσε απέναντί μου#& bαι άρχισε να του δείχνει μουσική& *κείνη την εποχή ο Kαράλαμπος Jπατ%ανός ήταν το πρτο όργανο στο κέντρο (eCd;05) "*τάλοος#& rταν ο \ιργος έγινε QX χρονν, τον πήρε δίπλα του και έπαι%ε ερασιτεχνικά& στερα από έναν χρόνο το αεντικό του κέντρου, ο cE;0 /6, του έκανε δρο ένα καλό ούτι και με πέντε γρόσια για πρτη του αμοιβή !εκίνησε να παί%ει και να πληρνεται το Q]QX& ƒίγο αργότερα ο μισθός του έγινε QX γρόσια& Uυτή την εποχή συνέβη το ε!ής περιστατικό, το οποίο αναέρει ο επιστήθιος ίλος του 1C0<5=:; B/DI/1 gC4C:+ P περίημος Uρμένιος τραγουδιστής και συνθέτης ;E/0 t/0 άκουσε τη ήμη ότι υπάρχει ένας μικρός \ιργος που έπαι%ε ούτι σαν ουρτούνα& Jια μέρα πήγε στο μαγα%ί να τον γν$ρίσει και του είπε ("\ια παί!ε μου σε παρακαλ τον τέταρτο χανέ από το 4/IIA; 2:C


('

στην Uίγυπτο και να διδά!ει ούτι& P \ιργος όμ$ς δεν θέλησε και, αού έπαι!ε και στην bύπρο, γύρισε τελικά στην Lόλη& P κοσμοπολιτικός χαρακτήρας της %$ής της Lόλης ήταν η ανάσα του& †νθρ$πος γλεντ%ές και γυναικάς, !όδευε ότι χρήματα είχε στην τσέπη του& Jόνο αργότερα, όταν παντρεύτηκε τη σύ%υγό του ^έσποινα, "συμμα%εύτηκε#& Το Q][S εντάχθηκε στο 3504/:nC1=C: του ^ήμου $ς δάσκαλος και εκτελεστής και το Q]SZ συντα!ιοδοτήθηκε& P \ιργος Jπατ%ανός πέθανε στις [AA Q]ZZ, μα%ί δε με την *υθαλία (_/0;d Y;d; c?1C.6C), την wό%α *σκενά%υ (που σύντομα ήρθε στην *λλάδα) και τους λατερνατ%ήδες €ίκο Uρμάο (μετέπειτα Lειραιτη) και €ίκο Τεμί%η, ήταν οι τελευταίοι μουσικοί της ομογένειας που έδρασε στη Lόλη& Jε τον θάνατό τους έσβησε όλη αυτή η μεγάλη παράδοση της οποίας ήταν ορείς κα συγχρόν$ς το κύκνειο άσμα της& Jια παράλληλη δραστηριότητα με αυτή της οργανοχρησίας, είναι η οργανοποιία& P πολυεθνικός χαρακτήρας είναι χαρακτηριστικός και σε αυτή την περίπτ$ση, αού πολύ συχνά έχουμε M$μιούς που είναι μαθητές Uρμενί$ν, Uρμένιους που είναι μαθηA τές Τούρκ$ν κ&λπ& Oε μία μουσική τόσο υTηλού επιπέδου, όπ$ς είναι η λόγια μουσική της Lόλης, υπήρχαν απαιτήσεις και είναι υσικό, η οργανοποιία να έχει αναπτυχθεί σε ανάλογο βαθμό& ^υστυχς αυτή σήμερα, παρότι υπάρχουν μουσικά όργανα πολύ παλιά, δεν γν$ρί%ουμε τους μαστόρους που τα έτια!αν& Uυτό όμ$ς που είναι σίγουρο, είναι ότι οι M$μιοί οργανοποιοί, ήταν από τους καλύτερους και τα όργανά τους, όσα έχουν σ$θεί, είναι ακόμα περι%ήτητα& P πιο παλιός επνυμος οργανοποιός που γν$ρί%ουμε είναι ο bστας 'εντούρας, μάστορας υTηλής αισθητικής και γνσης& rπ$ς αίνεται από τις ετικέτες στα λαούτα του, ήταν ανορθόγραος, όμ$ς από τα όργανα που έτιαχνε μόνο $ς άνθρ$πος χ$ρίς παιδεία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί& ^εν γν$ρί%ουμε αν έτιαχνε λύρες ή άλλα όργανα, γιατί ετικέτες του, βρέθηκαν μόνο σε λαούτα& P L& *ρευνίδης, $ς οργανοποιός και ο ίδιος, πιστεύει, ότι αυτός είναι μάλλον, ο άγν$στος M$μιός, από τη €ικομήδεια (.dE;1) με το όνομα VdE;1.;, αλλά αυτό είναι δύσκολο να αποδειχθεί αού στις λύρες δεν αίνεται η υπογραή του οργανοποιού, μιας και αυτές βρίσκονται κάτ$ από το καπάκι& Uπό συγκριτική μελέτη, αίνεται π$ς το στυλ και η αντίληTη κατασκευής, στις λύρες του ;dE;1.; και στα λαούτα του bστα 'εντούρα είναι ίδια& vνα άλλο πάντ$ς στοιχείο, που αυ!άνει την πιθανότητα αυτά τα δύο πρόσ$πα να ταυτί%ονται, είναι ότι έδρασαν την ίδια εποχή& \ν$ρί%ουμε από τις ετικέτες τ$ν λαούτ$ν του, ότι έτιαχνε όργανα τη δεκαετία του Qy[X, περίοδο στην οποία τοποθετείται και η κατασκευή τ$ν λυρν του ;dE;1.;& Uν κάποτε ανοιχτεί καπάκι λύρας και δούμε την υπογραή του μάστορα, θα μπορούμε πια να πούμε με σιγουριά, αν όντ$ς αυτά τα δύο πρόσ$πα ταυτί%ονται& Lρόσατα ε!άλλου, ο οργανοποιός €ικ& uρονιμόπουλος, είχε την ευκαιρία να επιμεληθεί μα%ί με την συντηρήτρια έργ$ν τέχνης, κ& Lολυχονιάδου *λί%α, την επισκευή του περίημου Ταμπουρά, του Jακρυγιάννη& Jετά τον καθαρισμό του καπακιού του εν λόγ$ ταμπουρά, !επρόβαλαν τα αρχικά γράμματα ƒ&\& P €& uρονιμόπουλος, όπ$ς αναέρει σε σχετικό άρθρο του στο περιοδικό ^ί$νο (σελ& QQy επ&), κάνοντας σύγκριση της γκραβούρας του J& z5:<6/ του Qy`R, η οποία απεικονί%ει έναν οργανοποιό της Pθ$νικής Uθήνας, στο εργαστήριο του, με την επε!ηγηματική λε%άντα+ mP ƒε$νίδας \αλας από την Uθήνα, κατασκευαστής Jπου%ουκινm, απεάνθη π$ς τα αρχικά γράμματα ƒ&\&, επάν$ στο



(2

καπάκι του ταμπουρά του Jακρυγιάννη, υποδηλνουν τον κατασκευαστή ƒε$νίδα \αλα, ο οποίος μάλιστα έτιαχνε τα όργανά του, χ$ρίς καλούπι, αλλά στον mαέραm, όπ$ς λένε οι οργανοποιοί& vτσι λοιπόν το διασημότερο μουσικό όργανο στην νετερη *λληνική ιστορία, είναι επ$νύμου και γν$στού πλέον κατασκευαστή& 'έβαια ο \αλας, δεν μπορεί να καταχτεί ανάμεσα στους ρ$μιούς οργανοποιούς της οθ$μανικής αυτοκρατορίας, ή της Lόλης, μιας και %ούσε στην απελευθερ$μένη πλέον Pθ$νική *λλάδα, η παρουσία του όμ$ς επιβεβαινει το ότι στην οθ$μανοκρατούμενη *λλάδα, πρέπει να υπήρχαν τεχνίτες που κατασκεύα%αν, κατW επάγγελμα μουσικά όργανα& Uυτό ενισχύεται και από την περιγραή του Vταλού περιηγητή και συνοδοιπόρου του γν$στού *& _5Ij/.., t;E50/ w5EC:I;, ο οποίος αναέρει ότι στην ^αύλεια του Lαρνασσού, ένα χ$ριουδάκι QRX σπιτιν, είχε αναπτυχθεί βιοτεχνία μουσικν οργάA ν$ν και ειδικά τρίχορδ$ν λυρν& Lαρακολούθησε μάλιστα π$ς δούλευαν οι τεχνίτες και μας δίνει μια απλοNκή περιγραή+ mvπαιρναν ένα !ύλο, το έσκαβαν, του έδιναν σχήμα $οειδές, στρογγυλό στο κάτ$ μέρος και με κοντή λαβή, μονοκόμματο, λίγο μικρότερο από βιολί& Lάν$ στο κοίλ$μα, εάρμο%αν και συγκολλούσαν μια σανιδούλα με τρύπες και ένα γευράκι (καβαλλάρη) χονδροειδές για τα κλειδιά και τις χορδές& P ήχος της λύρας ήταν ο!ύς, αλλά ένι$θες ευχαρίστηση να τον ακούς κάτ$ από τον Lαρνασσόm& 'ιοτεχνία λυρν λοιπόν στην *λλάδα του QyX[ και μάλιστα σW ένα χ$ριουδάκι QRX σπιτιν& Uυτό σημαίνει ότι υπήρχε %ήτηση οργάν$ν και γινόταν και mε!αγ$γήm στην υπόλοιπη οθ$μανική αυτοκρατορία& σ$ς η βιοτεχνία αναπτύχθηκε εκεί, λόγ$ της καλής !υλείας της περιοχής& vτσι λοιπόν γν$ρί%ουμε άλλο ένα *λληνικό μέρος, που ήδη από τα τέλη του Qy, αρχές Q]ου αινα, τροοδοτούσε την αγορά της αυτοκρατορίας με ποιοτικά όργανα& *πιστρέοντας στην Lόλη, πρέπει να πούμε, ότι λαούτα και λύρες επίσης έτιαχνε ο Uρμένιος Lαρονάκ (wC:50C3), ο οποίος υπήρ!ε δάσκαλος του επίσης M$μιού οργανοποιού 'ασίλη που γεννήθηκε το QyZR& P 'ασίλης είχε μαγα%ί στη λε$όρο }/d0/D;./: στις αρχές του αινα& Pι λύρες του δεν ήταν βέβαια σαν του δασκάλου του, αλλά τα ταμπούρ που έτιαχνε θε$ρούνται τα καλύτερα& •ταν άνθρ$πος πολύ χαμηλν τόν$ν και πολύ αγαπητός στους μουσικούς της εποχής του& Lέθανε τον Uπρίλιο του Q]QR& Το Q]QR επίσης, ένα δύο μήνες ν$ρίτερα, πέθανε ο πιο διάσημος M$μιός οργανοποιός ο Jανλης 'ενιός& \εννήθηκε στα Qy[R& †νθρ$πος ιδιόρρυθμος και στρυνός, είχε κατάστημα με τον αδελό του στη Jεγάλη Pδό του \αλατά& Pι ετικέτες τ$ν οργάν$ν του πότε γράουν "κατασκευή *μμανουήλ 'ενιού# και πότε "κατασκευή Uν 'ενιού#& \ν$ρί%ουμε από μαρτυρία του b$νσταντίνου ^εκαβάλλα ότι ο αδελός του 'ενιού δεν είχε σταθερή ενασχόληση με τη οργανοποιία& bατά τη διάρκεια της καριέρας του ο Jανλης άλλα!ε τρία μαγα%ιά, τα οποία πάντα βρίσκονταν στη Jεγάλη Pδό του \αλατά& Uυτό πρέπει να οείλεται στο ότι τα περισσότερα καταστήματα διασκέδασης όπου παι%όταν μουσική ?C4;., βρίσκονταν σW εκείνη την περιοχή& q %ήτηση, λοιπόν, μουσικν οργάν$ν σW αυτή την περιοχή, όπ$ς βέβαια και σε άλλες, ήταν μεγάλη& *ίναι χαρακτηριστικό ότι στο οργανοποιείο του Jανλη κατασκευάστηκαν γύρ$ στα RXX ούτια, αρκετά από τα οποία υπάρχουν και παί%ονται μέχρι σήμερα& Jα%ί με τον Jανλη, εργα%όταν περιστασιακά και ο αδελός του, όπ$ς ήδη αναέραμε, καθς και οι δύο μαθητές του, ο 'ίκτ$ρ ^εκαβάλλας και ο @=41C?C C8:;6/.;& rλο αυτό το mσυνεργείοm



((

ανέπτυ!ε τον αραβικό τύπο ουτιού και δημιούργησε το χαρακτηριστικό σχετικά μικρόσ$μο ούτι της Lόλης& Oτους αδελούς 'ενιού, λοιπόν, οείλεται το διαορετικό σχήμα του ουτιού της Lόλης& Lαρατηρντας ένα ούτι τ$ν "Uδελν 'ενιού# του Qy]S, βλέπουμε ότι το σχήμα του είναι μακρουλό, όπ$ς δηλαδή όλα τα αραβικά ούτια& Uυτό είναι εύκολο να το ε!ηγήσει κανείς& Το ούτι $ς όργανο, επανήλθε στην Lόλη, σύμ$να με την "*γκυκλοπαίδεια της Τουρκικής Jουσικής#, το Qyy`, αν και ο καθηγ& 23456, δεν συμμερί%εται αυτή την άποTη, θε$ρντας π$ς το ούτι ουδέποτε ε!έλειTε από την Lόλη, απλς κατά περιόδους έπαι%ε πρ$τεύοντα ή δευτερεύοντα ρόλο& στερα από πειραματισμούς, ο Jανλης κατασταλά%ει σW ένα πιο μικρό και κομTό σχήμα, με μήκος χορδής Ry,R εκατ& και μέγιστο πλάτος `S εκατ& Το ίδιο μοντέλο υπάρχει και για γυναίκες, με μήκος χορδής RZ εκατ& Uυτό το σχήμα θα προτιμήσουν όλοι οι μεγάλοι μουσικοί, από τον B/:n/4 /6 μέχρι τον \ιργο Jπατ%ανό&

/Vτι του #ερAφημου κτσκευστή 8@$η ειοV= Rfss Lολλά επίσης λέγονται, σύμ$να με τον L& *ρευνίδη, για την τσιγγουνιά του Jανλη& uημολογείται ότι χρησιμοποιούσε όποιο !ύλο έβρισκε μπροστά του A κυ4 ρίως ρείκι που του 8ταν πρόχειροA χ$ρίς να ε!ετά%ει αν έπρεπε να το χρησιμοποιήσει ή όχι& Uυτό επιβεβαινεται από την πληροορία του uοίβου Uν$γειανάκη, σύμ$να με την οποία ο 'ενιός αγόρα%ε πολλά παλιά έπιπλα καλής κατασκευής σε τιμή ευκαιρίας, στη συνέχεια τα διέλυε και κατασκεύα%ε με αυτά ντούγιες για τα σκάη τ$ν οργάν$ν& P Jανλης δεν αρεσκόταν μόνο στη χρησιμοποίηση μηχανημάτ$ν, γιW αυτό προτιμούσε να κόβει τις ντούγιες με το πριόνι, αποτέλεσμα αυτού ήταν να υπάρχουν δεύτερα ούτια, που το πάχος της ντούγιας κυμαινόταν ούτε λίγο, ούτε πολύ από X,[ εκατ& έ$ς X,Q εκατ& Uν όμ$ς μπορούμε να παρατηρήσουμε κάποια πράγματα για τα σκάη τ$ν ουτιν του, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα καπάκια& \ια την κατασκευή τ$ν καπακιν χρησιμοποιούσε έλατο Mουμανίας ε!αιρετικής ποιότητας& Lάντ$ς, ορισμένες εργασίες πάν$ στην κατασκευή του οργάνου, όπ$ς για παράδειγμα το θηλύκ$μα του χεριού του ουτιού, τις έκανε απομον$μένος στο πατάρι του εργαστηρίου του και δεν επέτρεπε ούτε στους μαθητές του να δουν π$ς εργά%εται& 'έβαια, αυτή η ιστορία με το θηλύκ$μα κυκλοορεί για τους περισσότερους καλούς μαστόρους, όπ$ς π&χ& για τον Uρμένιο >00;3 kC:;f6;C0, του ονομα%όμενο Y=D=3 >0/:& *ίναι, δηλαδή, ένας μύθος που πλέκεται γύρ$ από το όνομα κάποιου& Uυτό το λέμε, γιατί αν ανοί!ουμε το καπάκι από ένα ούτι του Δημήτρης Σταθακόπουλος


(4

Jανλη, όπ$ς λέει ο ειδικός οργανοποιός *& *ρευνίδης, δεν αίνεται τίποτε το ιδιαίτερο στη σύνδεση του χεριού με τον τάκο& U!ί%ει, τέλος να σημεισουμε μια αντιστοιχία σχετικά με τις τιμές τ$ν ουτιν του Jανλη& vνα προσεγμένο ούτι του Jανλη, στολισμένο με σεντέι από τον ειδικό μάστορα (4/I/?3C:), κόστι%ε RX χρυσές λίρες της εποχής εκείνης, δηλαδή πάν$ από `&XXX,οο ευρ & *κτός από ούτια, βέβαια ο Jανλης έτιαχνε και μικρά λαούτα για γυναίκες, καθς και υπέροχα λαούτα για επαγγελματίες μουσικούς τ$ν κέντρ$ν και τ$ν E/68C0/δ$n& Lολύ ημισμένα ούτια κατασκεύα%ε και ο qλίας bανάκης, ο επονομα%όμενος bαπούδαγλης& \εννήθηκε το QyZX στην Lέραμο και πέθανε το Q]`X στη „εσσαλονίκη& > qλίας εργα%όταν στην Lόλη και είχε το εργαστήριο του στη Jεγάλη Pδό& Uργότερα μετακόμισε στη „εσσαλονίκη& Jε τον qλία bαπούδαγλη τελεινει στην Lόλη η παρουσία τ$ν M$μιν οργανοποιν, αού μετά από αυτόν δεν υπάρχει συνεχιστής της μακραί$νης παράδοσης στην κατασκευή οργάν$ν, όπ$ς το ούτι, το πολιτικό λαούτο και άλλα όργανα αυτής της μουσικής&

Το ε!υλλο του βιβλίου του καθηγ& &23456 για τη συμβολή της πολυεθνικότητας στην κλασσική οθ$μανική μουσική&

Oε επίρρ$ση τ$ν όσ$ν αναέρθηκαν, καθς και για τις ελληνικές επιρροές στο Vσλάμ (αραβοπερσικό κόσμο και αρ*ότερα στον οθωμανικό πολιτισμό ), μερικά ενδεικτικά και όχι περιοριστικά βίντεο+ Q) 'υ%άντιο και Vσλάμ ( ` ρες βίντεο από σχετικό συμπόσιο τον Jάρτιο του XQ )+ 811f+FF65=1=&

()

Stathakopulos-Romioi-stin-Othomaniki-musiki-24grammata.com_.pdf

Recommend Documents