MÜTTEFøK VE ORTAK DEVLETLERLE TÜRKøYE ARASINDA 10 A öUSTOS 1920'DE SEVRES'DE øMZALANAN BARIù ANDLAù MASI Bir yandan, øú bu Andla Andlaúúmada Baú Baúlıca Müttefik Devletler olarak belirtilen, BR ø BR øTANYA øMPARATORLU MPARATORLUö öU, FRANSA, øTALYA ve JAPONYA; yukarıda adı geçen baú ba úlıca Devletlerle, Müttefik Devletleri olu úturan, ERMENø ERMENøSTAN, BELÇø BELÇøKA, YUNANø YUNANøSTAN, HøCAZ, POLONYA, ROMANYA, SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLETø DEVLET ø ve ÇEKOSLOVAKYA; ve öte yandan, TÜRK øYE; Osmanlı ømparatorlu mparatorlu÷÷u Hükümetinin istemesi üzerine, bir Barı ú Andla Andlaúúması yapılabilmesi için, Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerce, 30 Ekim 1919'da, Türkiye'ye bir Barırakıúúma [Mütareke] sa÷ Barırakı sa ÷lanmı lanmıúú oldu oldu÷÷unu göz önünde tutarak, Müttefik Devletlerin, Devl etlerin, aralarından kimilerinin, kimil erinin, Türkiye'ye Türkiye'ye kar ú kar úı do÷ do÷rudan ya da dolaylı biçimde biçim de ard arda arda sürüklenmi sürüklenmiúú oldukları ve kökeni eski Avusturya-Macaristan imparatorluk ve Krallık Hükümetinin 28 Temmuz 1914'de Sırbistan'a kar ú kar úı savaú savaú ilânında ve Türkiye'nin 29 Ekim 1914'de Müttefik Devletlere kar ú kar úı açtı÷ açtı÷ı ve müttefiki, Almanya’nın yürüttü ÷ü düúúmanca eylemlerde bulunan sava úın, yerini, sa÷ dü sa÷lam, adaletli1 ve sürekli bir barıú barı úa bırakmas bır akmasını ını istedik istedikleri lerini ni göz önünde tutara tutarak, k, Bu amaçla, BAö BA öITLI YÜKSEK TARAFLAR, Tam yetkili Temsilcilerini aú a úa÷ıda belirtildi÷÷i üzere atamıú belirtildi atamı úlardır: MAJESTE BÜYÜK BR øTANYA VE øRLANDA Bø BøRLE RLEùø ùøK-KRALLI K-KRALLIö öI VE DENøøZLER DEN ÖTESø ÖTESø BR øTANYA ÜLKELER ø KRALI, H ø NDø Hø ND øSTAN øMPARATORU: Sir George Dixon GRAHAME, K.C.V.O., Majestelerinin Tamyetkili Paris Ortaelçisi: ve: KANADA DOMø DOMø NYONU NYONU için: Sayın Sir George Halsey PERLEY, K.C.M.G., Birleú Birle úik-Krallık'da Kanada Yüksek Komiser Komi seri; i; AVUSTRALYA COMMON COMMONWEALTH' WEALTH'ii için: Çok Sayın Andrew Fø F øSHER, Birleú Birleúik-Krallık'da Avustralya Yüksek Komiseri; YENøø-ZELANDA DOMø YEN DOMø NYONU NYONU için: Sir George Dixon GRAHAME, K.C.V.O., Majestelerinin Tamyetkili Paris Ortaelçisi; GÜNEY-AFR øKA Bø B øRL RLøöø øöø için: B. Reginald Andrew BLANKENBERG, O.B.E., Birleú Birle úik-Krallık'da Güney-Afrika Birli÷÷i Yüksek Komiser Vekili; Birli l
Fransızca metinde “une paix solide et durable", øngilizce metinde "a firm, just and durable peace", øtalyanca metinde "una pace salda, giusta e duratura" denilmektedir. Matbaa-i Amire ve Konya metinlerinde "muhkem ve müstakar bir sulh", Erim metninde ise "muhkem ve müstahkem bir sulh" biçiminde çevrilmi útir. (Çevirenler)
-1-
Hø NDø ND øSTAN için: Sir Arthur Hø HøRTZEL, K.C.B., Hindistan øú øúleri leri Müsteú Müsteúarı; FRANSA CUMHUR øYET YETøø BA BAù ùKANI: B. Alexandre Mø M øLLERAND, Baú Baú bakan, Dıú Dıúiúleri Bakanı; B. Frezene FRANÇOø FRANÇO øS-MARSAL, Maliye Bakanı: B. Auguste Paul-Louis ISAAG, Ticaret ve Endüstri Bakanı; B. Jules CAMBON, Fransa Büyükelçisi; B. Georges Maurice PALEOLOGUE, Fransa Büyükelçisi, Dıú Dı úiúleri Bakanlı÷ Bakanlı÷ı Genel Sekreteri; MAJESTE øTALYA KRALI: Kont LELø LELøO BONø BON ø N N LONG LONGARE, ARE, Krallı Krallıkk Sena Senatörü, törü, Majes Majeste te øtalya Kralının Paris'de Ola÷÷anüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi; Ola General Giovanni MAR øETT ETTøø, Yüksek Savaú Savaú Konseyinde øtalya Askerî Temsilcisi; 2 MAJESTE JAPONYA øMPARATORU: Vikont CHø CHø NDA, NDA, Majeste Japon imparatorunun Londra' Londra'da da Ola Ola÷÷anüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi; B. K. MATSUø MATSUø, Majeste Japon imparatorunun Paris'de Ola÷ Ola ÷anüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi; ERMENøSTAN: ERMENø B.Avetis AHARONø AHARONøAN, Ermenistan Cumhuriyeti Temsilci Heyetinin Baú Ba úkanı; MAJESTE BELÇø BELÇøKA'LILAR KRALI: B. Jules VAN DEN HEUVEL, Ola÷ Ola÷anüstü Temsilci ve Tamyetkili Ortaelçi, Devlet Bakanı; B. ROLø ROLø N N JACQ JACQUEMY UEMYNS, NS, Uluslararas Uluslararasıı Özel Hukuk Enstitüsü Üyesi, Belçika Temsilci Heyeti Genel Sekreteri; MAJESTE ELENLER KRALI: B. Eleftherios K. VENlSELOS, Baú Baú baka bakan; n; B. Athos ROMANOS, Majeste Yunanlılar Kralının Paris'de Ola÷ Ola÷anüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi; MAJESTE Hø HøCAZ KRALI: ................................................. POLONYA CUMHUR øYET YETøø BA BAù ùKANI: Kont Maurice ZAMOYSKl, Polonya Cumhuriyeti'nin Paris'de Ola÷ Ola÷anüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi; B. Erasme Pø PøLTZ; PORTEK øZ CUMHUR øYET YETøø BA BAù ùKANI: Dr. Affonso Augusto da COSTA, eski Baú Ba ú bakan; MAJESTE ROMANYA KRALI: B. Nicolae Tø TøTULESCO, Maliye Bakanı; Prens DlMlTRlE GHlKA, Majeste Romanya Kralının Paris'de Ola÷ Ola÷anüstü Temsilcisi ve Tamy Tam yetkili Ortaelçisi; 2
Fransızca metinde "Le "Le Roi du du Japon", øngilizce metinde "Emperor of Japan", øtalyanca Metinde “l’Imperatore del Giaponne" denilmektedir; Mat Matbaa baa-i -i Ami Amire, re, Kon Konya ya ve Erim metinlerinde "Japonya ømparatoru". (Çevirenler)
-2-
MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: B. Nicolas P. PACHlTCH PACHlTCH,, eski Baú Ba ú bakan bakan;; B. Ante RUMBø RUMBøC, Dıú Dıúiúleri Bakanı; ÇEKO-SLOVAKYA CUMHUR øYET YETøø BA BAù ùKANI: B. Fidouard BENES, Dı Dıúúiúleri Bakanı; B. Stephen OSUSKY, Çeko-Slovakya Cumhuriyeti'nin Londra'da Ola ÷anüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi; TÜRK øYE: General HADø HAD ø PA PAù ùA3, Senatör 4; Rıza TEVFlK BEY, Senatör 5; REù RE ùAD HALø HALøS BEY, Türkiye'nin Bern'de Ola÷ Ola ÷anüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi. BU TEMSø TEMSøLC LCøøLER, usulüne uygun ve geçerli kabul edilen yetki belgelerini veri útikten sonra, Aù AùAöIDAK ø HÜKÜMLER ÜZER ø NDE NDE ANLA ANLAù ùMAYA VARMIù VARMIùLARDIR: øú bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriú tarihinden baú baúlayarak, savaú savaú durum durumuu sona erecek erecektir. tir. Bu andan baú baúlayarak ve iú iú bu Andlaú Andlaúmanın hükümlerine ba÷ ba ÷lı olarak, Müttefik Devletlerle Türkiye arasında resmî iliú iliúkiler olacaktır.
BÖLÜM I.
MøLLETLER CEMøYETø MøSAKI BAö BA öITLI YÜKSEK TARAFLAR, Uluslar arasında iú iú bi birli rli÷÷ini geliú geliútirmek ve uluslararası6 barı barıúúı ve güvenli÷ güvenli÷i sa sa÷÷lamak için, savaúúa baú sava baúvurmamak konusunda birtakım yükümlülükler kabul etmek, gizlilikten uzak, adaletli ve onurlu uluslararası ili úkiler sürdürmek, Hükümetlerce, bundan böyle eylemsel davranı ú kuralı kabul edilen uluslararası hukuk kurallarına kesinlikle uymak u ymak,, örgütlenmiúú halkların kar úılıklı iliú örgütlenmi iliúkilerinde adaleti korumak ve andla a ndlaúúmalardan do÷ do÷an bütün yükümlülüklere yükümlülükl ere titizlikle saygı sa ygı göstermek gerekti÷ gerekti ÷ini göz önünde tutarak, Milletler Cemiyeti'ni kuran iú i ú bu Misak' Misak'ıı kabul etmi etmiúúlerdir;
MADDE 1. øú bu bu Mis Misak' ak'aa ba ba÷÷lı Ek'de adları yazılı imzacı Devletlerle, yine Ek'de adları belirtilen Devletlerden, Misak'ın yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesinden baú baúlayarak iki ay içinde Sekreterli÷ Sekreterli ÷e sunacakları ve Cemiyet'in öteki üyelerine yapacakları bir bildiri ile, hiçbir çekince öne sürmeksizin i ú bu Misak'a katılanlar, Milletler Cemiyeti'nin asıl üyeleridir. Kendini özgürce yöneten ve Ek'de adı gösterilmemi ú bulunan herhangi bir Devlet, Dominyon ya da Sömürge, uluslararası yükümlülüklerini içtenlikle yerine getirme niyeti konusunda etkin güvenceler vermesi, ve hava, kara ve deniz kuvvetleriyle silâhları konusunda Cemiyet'in koydu÷ koydu ÷u düzenlemeleri kabul etmesi koú ko úuluyla, Üyeli÷ Üyeli÷e kabulü Genel Kurulun üçte iki ço÷ ço÷unlu unlu÷÷uyla kararlaú kararlaútırılırsa, Cemiyet Üyesi olabilir. 3
Fransızca metinde “Le General Haadi Pacha", øngilizce metinde "General Haadi Pasha", øtalyanca metinde “Generale Haadi Pacha", Erim metninde "Hadi Paú Paúa". (Çevirenler) 4 Ayan âzası. (Çevirenler) 5 Ayan âzası. (Çevirenler) 6 øngilizce metne göre "uluslararası barı úı", Fransızca metne göre "kendilerine barı úı", øtalyanca metne göre "Devletlere barıú barı úı" biçiminde çevirmek gerekmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "milletlere sulh" denilmektedir. (Çevire (Çevirenler) nler)
-3-
Cemiyet'in her üyesi, iki yıl önceden haber vermek ve ayrıldı ÷ı anda, bu Misak'ın yüklediklerini de içermek, üzere, uluslararası bütün yükümlülüklerini yerine getirmi ú bulunmak koúúuluyla, Cemiyet'ten çekilebilir. ko
MADDE 2. Cemiyet, øú bu bu Misak' Misak'da öngörülen öngörülen eylemin eylemini, i, bir Genel Genel Kurul, bir Konsey Konsey ve.bunl ve.bunlara ara yardım eden bir Sürekli Sekreterlik aracılı÷ aracılı ÷ıyla yerine getirir.
MADDE 3. Genel Kurul, Cemiyet üyelerinin Temsilcilerinden olu úur. Genel Kurul, belirli zamanlarda ve durum gerektirirse ba úka herhangi bir anda, Cemiyet'in Merkezinde ya da kararlaú kararla útırılacak bir baú baúka yerde toplanır. Genel Kurul, Cemiyet'in görev alanına giren ya da dünya barı úını ilgilendiren her soruna bakmaya bak maya yetkilidi yetkilidir. r. Cemiyet'in her Üyesi Genel Kurulda en çok üç Temsilci bulundurabilir; her üyenin yalnız bir oyu oyu vardır. vardır.
MADDE 4. Konsey, Müttefik ve Ortak Baú Ba úlıca Devletlerin Temsilcileri ile, Cemiyet'in ba úka dört üyesinden oluú olu úur. Cemiyet'in bu dört üyesini Genel Kurul diledi ÷i gibi ve diledi÷ diledi ÷i zamanlarda seçer. Genel Kurulca bu dört üyenin ilk seçimine kadar, Belçika, Brezilya, øspanya ve Yunanistan Temsilcileri Konsey üyesi olacaklardır. Konsey, Genel Kurul ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷unun uygun bulmasıyla, bundan böyle Konseyde sürekli olarak temsil edilmek üzere baú ba úka Üyeler de seçebilir. Konsey, yine Genel Kurul ço ÷unlu unlu÷÷unun uygun bulmasıyla, Konseyde temsil edilmek üzere Genel Kurulca seçilecek Cemiyet üyelerinin sayısını arttırabilir. Konsey, koú koúullar gerekli kıldı÷ kıldı ÷ı zamanlarda ve yılda en az bir kez, Cemiyet Merkezinde ya da kararlaú kararlaútırılacak bir baú ba úka yerde toplanır. . Konsey, toplantılarında, Cemiyet'in görev alanına giren ya da dünya barı úını ilgilendiren her sorunu ele alma÷ alma÷a yetkilidir. Konseyde temsil edilmeyen herhangi bir Cemiyet Üyesi, kendisini özellikle ilgilendiren bir sorun Konseyde görüú görü úüldü üldü÷÷ü zaman, Konseye bir Temsilci göndererek, Konsey üyesi sıfatıyla katılma÷÷a ça÷ katılma ça÷ırılır. Konseyde temsil edilen her Cemiyet Üyesinin yalnız bir oyu ve bir Temsilcisi vardır.
MADDE 5. øú bu Mis Misak' ak'da da ya da øú bu An Andla dlaúúma hükümlerinde açıkça baú ba úka türlü öngörülen durumlar dıúúında, Genel Kurulun ya da Konseyin kararlan, toplantıda temsil edilen Cemiyet Üyelerinin dı oybirli÷÷iyle alınır. oybirli Belirli sorunlara iliú ili úkin olarak soruú soru úturma yapmakla görevlendirilmiú görevlendirilmi ú komisyonların atanmasını da kapsamak üzere, Genel Kurul ya da Konsey toplantılarında ortaya çıkan bütün usul sorunları, Genel Kurulca ya da Konseyce düzenlenir ve toplantıda temsil edilen Cemiyet üyelerinin ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷uyla karara ba÷ ba÷lanır. Genel Kurulun ilk toplantısı ile Konseyin ilk toplantısı, Amerika Birle úik Devletleri Baúúkanının ça÷ Ba ça÷rısı üzerine yapılacaktır.
-4-
MADDE 6. Sürekli Sekreterlik, Cemiyet'in Merkezinde kurulmuú kurulmu útur. Sürekli Sekreterlik, bir Genel Sekreter ile gerekli görülecek sekreterlerden ve personelden olu úur. ølk Genel Sekreter Ek' E k'de de gösterilmi göster ilmiúútir. Bundan sonrası için, Genel Sekreter, Genel Kurulun ço÷÷unluk kararıyla uygun bulması üzerine, Konseyce ço Konse yce atanacaktır. Sekreterler ve Sekreterlik personeli, Konseyin uygun bulması üzerine, Genel Sekreterce atanırlar. Cemiyet'in Genel Sekreteri, bu sıfatıyla, Genel Kurulun Cemiyet'in Kur ulun ve Konseyin de Genel Sekreterli Sekreter li ÷ini yapacaktır. Sekreterli÷in giderleri, Evrensel Posta Birli÷ Sekreterli÷ Birli ÷i' i'nin nin Uluslararası Bürosu için saptanmı saptanmıúú oranlar içinde, Cemiyet Üyelerince paylaú payla úılacaktır.
MADDE 7. Cemiyet'in Merkezi, Cenevre'de kurulmuú kurulmu útur. Konsey, bu Merkezi bir baú ba úka yerde kurma÷ kurma÷a her an karar verebilir. Cemiyet'in bütün hizmetlerinde ya da, Sekreterli ÷i de kapsamak üzere, bunlara ba÷ ba ÷lı bütün dairelerde, kadınlarla erkekler eú e úit olarak görev alabileceklerdir. Cemiyet Üyelerinin Temsilcileri ve Cemiyet görevlileri, görevlerini yaptıkları sırada, diplomasi ayrıcalıklarından ve ba÷ ba ÷ıúıklıklarından yararlanırlar. Cemiyet'in, Cemiyet bürolarının yerleú yerle úmi miúú bulundu bulundu÷÷u, ya da Cemiyet'in toplantılarının yapıldı÷÷ı yapıların ve alanların dokunulmazlı÷ yapıldı dokunulmazlı ÷ı vardır.
MADDE 8. Cemiyet Üyeleri, barıú barıúın süregötürülmesi için, ulusal silâhların, ulusal güvenlikle ortak bir eylemin gerekli kıldı÷ kıldı÷ı uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmesiyle ba÷ ba ÷da daúúabilecek en düúúük bir düzeye indirilmesi zorunlulu÷ dü zorunlulu ÷unu kabul ederler. Konsey, her Devletin co÷ co ÷rafya durumunu ve içinde bulundu ÷u özel koú ko úulları göz önünde tutarak, çeú çeúitli Hükümetlerin incelemesine ve kararına sunulmak üzere, bu indirimin plânlarını hazırlar. Bu plânlar, en az her on yılda bir, yeniden incelenecek ve, gerekirse, de ÷iútirilecektir. Çeúitli Hükümetlerin bu plânları kabulünden sonra, böylece saptanan silâhların sınırı, Çeú Konseyin rızası olmadıkça asılamayacaktır. Cemiyet Üyeleri, silâhların ve savaú savaú gereçlerinin özel giriú giriúimce yapımının büyük sakıncalara yol açtı÷ açtı÷ı görüú görüúüyle, Konseyi, Cemiyet Üyelerinin güvenliklerine yetecek silâhlarla savaúú gereçlerini kendileri yapamayan Cemiyet Üyelerinin gereksinmelerini de göz önünde sava tutarak, bunun kötü sonuçlarını önleyecek önlemleri salık vermekle görevlendirirler. Cemiyet Üyeleri, silâhlarının eriú eriúmi miúú oldu oldu÷÷u düzeye, kara, deniz ve hava kuvvetlerinin programlarına ve sava savaúúta kullanılma÷ kullanılma÷a elveriú elveriúli olan endüstrilerinin durumuna iliú iliúkin bütün bilgileri bilgil eri en açık açık yüreklili yüreklilikle kle ve eksik eksiksiz siz olarak birbirl birbirlerine erine verme verme÷÷i yükümlenirler.
-5-
MADDE 9. Misak'ın 1. ve 8. Maddeleri hükümlerinin yürütülmesi ve, genel olarak, kara, de niz ve hava kuvvetlerine iliú ili úkin sorunlar üzerinde Konseye görüú görü úünü bildirmek üzere sürekli bir Komisyon kuracaklardır.
MADDE 10. Cemiyet Üyeleri, bütün Cemiyet üyelerinin ülke bütünlüklerine ve úimdiki siyasal ba÷÷ımsızlıklarına saygı gösterme÷ ba gösterme÷i ve bunları dıú dıúarıdan gelecek herhangi bir saldırıya kar úı korumayı yükümlenirler. Saldırı, saldırı tehdidi ya da tehlikesi durumunda, Konsey, bu yükümlülü÷÷ün yerine getirilmesini sa÷ yükümlülü sa ÷layacak yolları belirtir.
MADDE 11. Cemiyet Üyelerinden birine do÷ do ÷rudan do÷ do÷ruya dokunsun ya da dokunmasın, her savaú sava úın ya da savaú savaú tehdidinin bütün Cemiyet'i ilgilendirdi÷ ilgilendirdi ÷i, ve Cemiyet'in ulusların barıú barı úını etkin bir biçimde koruma korumaya ya özgü ö zgü önlem önlemleri leri almakla yükümlü oldu oldu÷÷u kesin olarak açıklanır. Böyle bir durumda, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin istemesi üzerine, Genel Sekreter, Konseyi hemen toplantıya ça÷ ça÷ırır. Bundan baú baúka, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin, uluslararası iliú ili úkileri etkileyecek nitelikte olan ve sonuç olarak uluslar arasındaki barıú barı úı ve bansın dayandı÷ dayandı÷ı iyi geçinmeyi bozacak bir durum üzerine Genel Kurulun ya da Konseyin dikkatini dostça çekmek hakkı oldu ÷u da açıklanır.
MADDE 12. Cemiyet'in bütün üyeleri, aralarında iliú ili úkilerin kesilmesine varabilecek nitelikte bir anlaúúmazlık çıkarsa, bu anlaú anla anla úmazlı mazlı÷÷ı ya hakemli÷ hakemli÷e ya da Konseyin incelemesine sunmayı kabul etmektedirler. Cemiyet Üyeleri, hakemlerin kararından ya da Konseyin raporundan sonra üç aylık bir süre geçinceye kadar, hiçbir durumda savaú sava úa baú baúvurmama vurmama÷÷ı da kabul ederler. Bu maddede öngörülen bütün durumlarda, hakemlerin kararının akla yatkın bir süre içinde verilmesi ve Konsey raporunun, anlaú anla úmazlık Konseye sunuldu÷ sunuldu ÷u günden baú ba úlayarak, altı ay içinde hazırlanmıú hazırlanmı ú bulunması gerekir.
MADDE 13. Cemiyet Üyeleri, aralarında, hakemlikle çözüme elveri úli saydıkları bir anlaú anla úmazlık çıkarsa, ve bu anlaú anla úmazlık diplomasi yoluyla istekleri kar ú kar úılar bir biçimde çözülemezse, bu sorunun tümüyle hakemli÷ hakemli÷e sunulaca÷ sunulaca÷ını kabul ederler. Genel olarak hakemlikle çözüme elveri úli anlaú anlaúmazlıklar arasında, bir andlaú andla úmanın yorumlanmasına, herhangi bir uluslararası hukuk sorununa, do ÷rulu rulu÷÷u saptanırsa uluslararası bir yü yüküml kümlülü ülü÷÷e aykırılık oluú olu úturabilecek bir olgunun gerçekli ÷ine ya da böyle bir aykırılı ÷ın 7 getirdi÷÷i ödencenin [tazminatın] niteli÷ getirdi niteli ÷ine ya da kapsamına iliú iliúkin anlaú anlaúmazlıklar gösterilebilir. 7
Sayın Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeo÷ Velidedeo ÷lu, "tazminat" kar úılı ılı÷÷ı olarak "ödence" terimini kullanmaktadır: Türkçele útirilmi ú ú Metinleriyle. Birlikte Türk Medenî Kanunu ve Borçlar Kanunu. Üçüncü cilt : Terim ve Sözcükler Kılavuzu, Türk Dil Kurumu yayını, Ankara, 1975, s. 1065. (Çevirenler)
-6-
Anlaúmazlı Anlaú mazlı÷÷ın sunuldu÷ sunuldu ÷u Hakemlik Mahkemesi, Tarafların gösterdikleri ya da daha önce yapılmıú yapılmıú sözle sözleúúmelerde öngörülen mahkemedir. Cemiyet üyeleri, verilen kararları iyi niyetle yerine getirme ÷i, bu kararlara uyacak hiçbir Cemiyet üyesine kar úı savaú savaúa ba baúúvurmama vurmama÷÷ı yükümlenirler. Kararın yerine getirilmemesi durumunda, Konsey bunu sa÷ sa ÷layacak önlemleri önerir.
MADDE 14. Konsey, bir Uluslararası Sürekli Adalet Divanı tasarısı hazırlamakla ve bu tasarıyı Cemiyet Üyelerine sunmakla görevlendirilmiú görevlendirilmi útir. Bu Divan, Tarafların kendisine sunacakları uluslararası nitelikte her türlü anlaú anla úmazlıklara bakacaktır. Divan, Konseyin ya da Genel Kurulun kendisine gönderece ÷i her türlü anlaú anlaúmazlık ya da sorun üzerinde danıúúma görüú danı görüúleri [istiú [istiúarî mütalaalar] de verecektir.
MADDE 15. Cemiyet Üyeleri, aralarında iliú iliúkilerin kesilmesini do÷ do ÷urabilecek nitelikte bir anlaúúmazlık çıkarsa, ve bu anlaú la anla úmazlık 13. Maddede öngörülen hakemli÷ hakemli ÷e sunulmazsa, anlaúúmazlı anla mazlı÷÷ı Konseye götürmeyi kabul ederler. Bu bakımdan, üyelerden birinin, tam bir soruúúturma ve inceleme için her türlü önlemleri alacak olan Genel Sekretere bu anla úmazlı soru mazlı÷÷ı bildirmesi bildi rmesi yeterlidi yeterlidir. r. Taraflar, dâvalarının açıklanmasını, kanıtlayıcı bütün olgular ve belgelerle birlikte, en kısa süre içinde Genel Sekretere vermelidirler. Konsey, bunların hemen yayınlanmasını buyurabili buyu rabilir. r. Konsey, anlaú anlaúmazlı mazlı÷÷ın çözülmesini sa÷ sa ÷lama lama÷÷a çalıú çalıúır; Konsey bunu baú ba úarırsa, yararlı saydı÷÷ı ölçüde, olguları, bunların açıklamú saydı açıklamúlarım ve önerdi÷ önerdi÷i çözümü gösteren bir açıklama açıklama yayınl yayınlar. ar. Anlaúúmazlık çözülememiú Anla çözülememiúse, Konsey, anlaú anlaúmazlıkla ilgili olguları, hakgözetirli ÷e8 ve bu anlaúúmazlı anla mazlı÷÷a en uygun sayarak salık verdi÷ verdi ÷i çözümleri bildirmek üzere, oybirli÷ oybirli ÷iyle ya da ço÷÷unlukla kabul edilen, bir rapor kaleme alır ve bu raporu yayınlar. ço Konseyde temsil edilen Cemiyet Üyelerinden herbiri de, anla úmazlı mazlı÷÷ın olgularına ve kendisinin varmıú varmıú oldu oldu÷÷u sonuçlara iliú iliúkin bir açıklama yayın yayınlayabilir. layabilir. Konseyin raporu, anlaú anla úmazlı mazlı÷÷a Taraf bulunan Devletlerin Temsilcilerinin oylan hesaba katılmaksızın, oybirli÷ oybirli ÷i ile kabul edilmiú edilmi úse, Cemiyet Üyeleri, hukuku ve adaleti korumak için gerekli görecekleri biçimde davranmak hakkını ellerinde tutarlar. Taraflardan biri, anlaú anlaúmazlı mazlı÷÷ın uluslararası hukukun yalnız bu Tarafın ulusal yetkisine bıraktı bırak tı÷÷ı bir soruna iliú iliúkin oldu÷ oldu÷unu öne sürerse ve Konsey de bunu kabul ederse, Konsey bunu raporun raporunda da belirtecek, belirtecek, ancak ancak hiçbir hiçbir çözüm çözüm salık salık vermeye vermeyecektir. cektir. øú bu Madde Maddede de öng öngörülen örülen bütün durumla durumlarda, rda, Kon Konsey sey anla anlaúúmazlı mazlı÷÷ı Genel Kurula götürebilir. Taraflardan birinin istemesi üzerine de, Genel Kurul -bu istem, anla úmazlı mazlı÷÷ın Konseye sunulmasından baú ba úlayarak ondört gün içinde yapılmıú yapılmı ú olmak koú ko úuluylaanlaúúmazlı anla mazlı÷÷a bakacaktır. Genel Kurula sunulan her sorunda, Konseyin eylemine ve yetkilerine ili úkin iú iú bu Maddenin ve 12. Maddenin hükümleri, Genel Kurulun eylemine ve yetkilerine de uygulanır. Genel Kurulda her soruna iliú ili úkin olarak, Tarafların Temsilcileri dıú dı úında, Konseyde temsil edilen bütün Cemiyet Üyelerinin ve Cemiyet'in öteki Üyelerinden bir ço ÷unlu unlu÷÷un uygun bulmasıyla bulmas ıyla hazırlanmıú hazırlanmıú olan bir rapor, Konseyde Tarafların Temsilcileri dıú dı úında, Üyelerin oybirli÷÷iyle hazırlanmıú oybirli hazırlanmıú olan bir raporla eú eúde de÷÷erde olacaktır. 8
Fransızca metinde "leú "leú plus £quitables", øngilizce metinde "just", øtalyanca metinde "piû giuste", Matbaa-i Amire, Amire, Konya ve Erim metinlerinde "en mukarin-i adalet". (Çevirenler)
-7-
MADDE 16. Cemiyet üyelerinden biri, 12., 13. ya da 15. maddelerdeki yükümlülüklerine aykırı olarak savaúúa ba sava baúúvurursa, Cemiyet'in bütün öteki üyelerine kar ú kar úı, bu davranıú davranıúıyla \ipsofacto\ bir savaúú eyleminde bulunmuú sava bulunmu ú sayılır. Bu üyeler onunla, ticaret ya da maliye iliú ili úkilerini hemen kesme÷÷i, kendi uyruklarıyla Misak'a aykırı davranan Devletin uyrukları arasında her türlü kesme iliúúkileri yasaklama÷ ili yasaklama ÷ı ve Misak'a aykırı davranan bu Devletin uyrukları ile, Cemiyet üyesi olsun ya da olmasın, baú baúka herhangi bir Devletin uyrukları arasında ticaret, maliye iliúúkileriyle kiú ili kiúisel iliú iliúkileri kesme÷ kesme÷i yükümlenirler. Bu durumda, Konsey, ilgili çeú çe úitli Hükümetlere, Cemiyet yükümlülüklerine saygı gösterme÷÷i sa gösterme sa÷÷layacak Silâhlı Kuvvetlere Cemiyet üyelerinden herbirinin kataca ÷ı kara, deniz ve hava birlikleri konusunda ö ÷ütlemelerde [tavsiyelerde] bulunmakla görevlidir. Cemiyet üyeleri, bundan baú ba úka, iú iú bu mad madde de gere gere÷÷ince alınacak ekonomik ve malî önlemlerin uygulanmasında, bunlardan do÷ do ÷abilecek zararları ve sakıncaları enaz [minimum] düzeye indirmek için, birbirlerine kar úılıklı yardımda bulunma÷ bulunma ÷ı kabul etmektedirler. Bunun gibi, Üye Devletler, Misak'a aykırı davranan Devletçe içlerinden birine yöneltilen herhangi bir özel önleme önleme kar úı direnmek için de, birbirlerine kar ú kar úılıklı yardımda bulunacaklardır. Üye Devletler, Cemiyet'in yükümlülüklerine saygı gösterilmesini sa ÷lamak için ortak eyleme katılan her Cemiyet üyesinin kuvvetlerinin kendi ülkesinden geçmesini kolayla útırmak üzere gerekli önlemleri alacaklardır. Misak'dan do÷ do ÷an yükümlülüklerden herhangi birine aykırı davranmaktan suçlu olan her Üye, Cemiyet'ten çıkartılabilir. Bu çıkartmaya, Konseyde temsil edilen bütün öteki üyelerin oybirli÷÷iyle karar verilir. oybirli
MADDE 17. Yalnız biri Cemiyet üyesi olan ya da hiçbiri Cemiyet üyesi olmayan iki Devlet arasında bir anl anlaaúmazlık çıkması durumunda, Cemiyet üyesi olmayan Devlet ya da Devletler, anlaúúmazlı anla mazlı÷÷ı çözmek için, Konseyin uygun görece÷ görece ÷i ko koúúullar altında, Cemiyet Üyeleri için uyulması zorunlu olan yükümlülüklere ba ÷lı olmaya ça÷ ça÷ırılırlar. Bu ça÷ ça÷ın kabul edilirse, 12. maddeden 16. maddeye kadar olan maddeler, Konseyin gerekli görece ÷i de de÷÷iúikliklerle, uygulanır. Bu ça÷ ça÷ında bulunur bulunmaz, Konsey, hemen anla úmazlı mazlı÷÷ın çeú çeúitli yönleri üzerinde bir soruúúturma açar ve bu özel soru ö zel duruma, kendisine en uygun ve en etkin görünen önlemi önerir. Ça÷÷ırılan Devlet, anlaú Ça anla úmazlı mazlı÷÷ın çözümü için Cemiyet üyelerine düú dü úen yüküm-lülükleri kabul etmeyerek, Cemiyet'e Üye Devletlerden birine kar ú kar úı savaú savaúa baú baúvurursa, bu Devlete, 16. Madde hükümleri uygulanır. Ça÷÷ırılan iki Taraf da, anlaú Ça anla úmazlı mazlı÷÷ın çözümü için Cemiyet üyelerine düú dü úen yükümlülükleri kabul etmezlerse, Konsey, çatıú çatı úmaları önleyecek ve anlaú anla úmazlı mazlı÷÷ın çözüme ba÷÷lanmasını sa÷ ba sa÷layacak her türlü önlemleri alabilir ve her türlü önerilerde bulunabilir.
MADDE 18. Cemiyet Üyelerinden birinin ileride yapaca ÷ı her andlaú andla úma ya da uluslararası ba÷ ba ÷ıtlanma, Sekreterlikçe kütü÷ kütü ÷e yazılacak [tescil edilecek] ve olabilen en kısa süre içinde yayınlanacaktır. Bu andlaú andla úmalardari ya da uluslararası ba÷ ba ÷ıtlanmalardan hiçbiri, kütü÷ kütü ÷e yazılmadan önce ba÷ ba ÷layıcı güçte olmayacaktır.
MADDE 19. Genel Kurul, zaman zaman, Cemiyet üyelerini, uygulanmaz duruma gelmi ú andlaúúmaların ve süregitmesi dünya barıú andla barı úını tehlikeye sokabilecek uluslararası durumların yeniden gözden geçirilmesine ça÷ ça ÷ırabilir.
-8-
MADDE 20. Cemiyet üyeleri, iú i ú bu Misak Misak''ın, Mis Misak ak hükü hükümleriy mleriyle le ba ba÷÷da daúúmayan, aralarındaki bütün yükümlülükleri ya da andlaú andla úmaları sona erdirdi÷ erdirdi÷im, herbiri kendi bakımından kabul ederler ve gelecekte bu çeú çe úit hiçbir ba÷ ba÷ıtlanmaya girmemeyi resmen yükümleni yükümlenirler. rler. Üye Devletlerden biri, Cemiyet'e üye oluú olu úundan önce, Misak hükümleriyle ba÷ ba ÷da daúúmaz yükümlülükler altına girmiú girmi úse, bu yükümlülüklerden kurtulmak için hemen gerekli önlemleri almak zorundadır.
MADDE 21. Barıúın süregitmesini sa÷ Barıú sa ÷layan hakemlik andlaú andlaúmaları gibi uluslararası üstlenmeler ve Monroe Doktrini gibi bölgesel anla úmalar, iú iú bu Misak Misak''ın hiçbi hiçbirr hükmüy hükmüyle le ba ba÷÷da daúúmaz sayılmayacaktır.
MADDE 22. Savaútan sonra, daha önce kendilerini yöneten Devletlerin egemenli ÷ine ba÷ Savaú ba÷lı olmaktan çıkmıúú ve ça÷ çıkmı ça÷da daúú dünyanın özellikle güç koú ko úulları altında kendi kendilerini yönetme yetene÷÷inden henüz yoksun halkların oturdu ÷u sömürgelere ve ülkelere úu ilkeler yetene uygulanır: Bu hakların gönençleri ve geliú geli úmeleri kutsal bir uygarlık görevidir ve bu görevin yerine getirilmesi için iú i ú bu Misak’a Misak’a güvence güvenceler ler konulm konulması ası gerekir. gerekir. Bu ilkenin uygulamada gerçekle útirilmesi için en iyi yöntem, bu halkların korunmanlı ÷ı [vesayetini], kaynakları, görgüleri ya da co÷ co ÷rafya durumları bakımından, bu sorumlulu÷ sorumlulu ÷u yüklenme÷÷e en elveriú yüklenme elveriúli bulunan ve bunu kabule razı olan uluslara emanet etmektir. Bunlar yapacaklardır. klardır. mandat’yı9 , mandataire10 sıfatıyla ve Cemiyet adına yapaca ’li÷÷in Mandataire’li
niteli÷÷i, halkın geliú niteli geli úme derecesine, ülkenin co÷ co ÷rafya durumuna, ekonomik koú koúullarına ve buna benzer bütün öteki durumlara göre de ÷iúik olmasını gerektirmektedir. Eskiden Osmanlı ømparatorlu mparatorlu÷÷u’na ba÷ ba÷lı bulunan kimi topluluklar, kendi kendilerini yönetmeye yetenekli olacakları zamana kadar, yönetimlerine bir mandataire’in ö÷ ö÷ütleri ve yardımı kılavuz olmak koú ko úuluyla, ba÷ ba÷ımsız uluslar olarak varlıkları geçici nitelikte tanınabilecek bir geliú geli úme düzeyine eriú eriúmi miúúlerdir. Mandataire’in seçilmesinde, her úeyden önce, bu toplulukların dilekleri göz önünde tutulmalıdır. Öteki halkların, özellikle Orta Afrika halklarının, içinde bulundukları geli úme derecesi, mandataire’in, buralarda ülkenin yönetimini, köle ticareti, silah ve alkol alımsatımı gibi kötüye kullanmaları yasaklamayı; kamu düzeniyle ahlak kurallarının süregötürülmesinin gerektirdiklerinden baú ba úka kısıtlamalara ba÷ ba÷lı olmaksızın, inanç ve din özgürlü÷ özgürlü ÷ünü sa÷÷lamayı; berkitilmiú sa berkitilmi ú yerler [tahkimat] ya da kara ve deniz üsleri kurmayı ve yerli halka ülkenin kolluk [zabıta] düzenini ve savunmasını sa ÷lamak amacı dıú dıúında, askerlik e÷ e ÷itimini yasaklama÷÷ı güvence altına alacak ve, aynı zamanda, Cemiyet’in öteki üyelerine de alı úveri yasaklama veriúú ve ticaret konularında eú e úit olanaklar sa÷ sa ÷layacak koú ko úullar içinde, üstüne almasını gerektirmektedir. Son olarak, Afrika’nın Güney Batısı ve kimi Güney Pasifik Adaları gibi ülkeler vardır ki, bunlar, bunl ar, nüfus yo÷unlu unlu÷÷unun azlı÷ azlı÷ı, yüzölçümünün küçüklü÷ küçüklü ÷ü, uygarlık merkezlerinden uzaklı÷÷ı, mandataire ’in ülkesine bitiú uzaklı biti úikli ikli÷÷i ya da birtakım baú baúka durumlar yüzünden, yerli halkın yararına, yukarıda sözü edilen güvenceler saklı kalmak ko úuluyla, en iyi biçimde ancak mandataire’in yasaları ile ve sanki kendi ülkesinin bir parçasıymı ú gibi yönetebilirler. 9
Fransızca metinde “mandat”, øngilizce metinde “mandate”, øtalyanca metinde “mandato”, Matbaa-i Amire, Kony Amire, Konyaa ve Erim Eri m metinlerinde “vesayet” denilmektedir. denilmektedir. Biz, dilimizde di limizde manda biçiminde biçiminde kötü bir ünü olan bu sözcü sözcü÷÷ü oldu÷ oldu÷u gibi almayı uygun gördük; ancak, Fransızca yazılı úını kullandık. (Çevirenler) 10 Fransızca metinde “mandataire”, øngilizce metinde “Mandatories”, øtalyanca metinde “mandatorie”, Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “mandater”. (Çevirenler)
-9-
Her bir durumda, mandataire, yönetimini üzerine aldı÷ aldı ÷ı ülkeye iliú iliúkin olarak, Konseye yıllık bir rapor gönderecektir.
Mandataire’in kullanaca÷ kullanaca ÷ı yetkenin [otoritenin], denetimin ya da yönetimin derecesi, Cemiyet Üyeleri arasında önceden yapılmı ú bir sözleú sözleúmeye konu olmamıú olmamıúsa, bunlar, her bir durumda, konseyce kesin olarak saptanacaktır. Mandataire’lerin yıllık raporlarını almak, incelemek ve mandat ’ların ’ların yürütülmesine iliúúkin bütün sorunlar üzerinde Konseye görü ú bildirmekle görevli, bir sürekli Komisyon ili kurulacaktır.
MADDE 23. Milletler Cemiyeti Üyeleri, úimdi varolan ya da sonradan yapılabilecek uluslararası sözleúúmelerin hükümlerine uyg sözle u ygun un olmak ve bunlar saklı tutulmak koú ko úuluyla: oldu ÷u gibi, ticaret ve endüstri iliú ili úkilerinin kapsamına giren bütün a) kendi ülkelerinde oldu÷ öteki ülkelerde, erkeklere, kadınlara ve çocuklara hakgözetir 11 ve insancıl çalıú çalı úma koú koúulları sa÷÷lama sa lama÷÷a ve bu koú koúulları sürdürme÷ sürdürme÷e ve bu amaca eriú eriúmek üzere, gerekli uluslararası örgütleri kurma÷ kurma÷a ve yaú yaúatma atma÷÷a çaba göstereceklerdir; yükümlenirler; enirler; b) yönetimleri altındaki ülkelerde yerli halka hakgözetir 12 davranmayı yüküml c) kadın ve çocuk ticaretine, afyon ve buna benzer zararlı maddelerin alım-satımına iliúúkin anlaú ili anlaúmaların genel denetimi ile Cemiyet'i Cemiyet'i görevlendirirler; gö revlendirirler; d) silâh ve cephane ticaretinin denetiminin kamu yararı için zorunlu bulundu ÷u ülkelerde, bu ticaretin genel denetimi ile Cemiyet' Cemi yet'ii görevlendirirler; ulaúúım ve transit özgürlü÷ özgürlü ÷ünün güvence altına alınması ve sürdürülmesi ve e) ula Cemiyet'in bütün üyelerine ticaret konusunda hakgözetir 13 bir iú iúlem yapılmasını sa÷ sa ÷lamak için gerekli önlemleri alacaklardır. Bu konuyla ilgili olarak, 1914-1918 sava úı sırasında yakılıp yıkılmıú yıkılmıú olan bölgelerin özel gereksinmeleri göz önünde tutulacaktır; f) hastalıkları önlemek ve bunlarla sava úmak için uluslararası önlemler almaya çalıúúacaklardır. çalı
MADDE 24. Çok taraflı andlaú andla úmalarla daha önce kurulmuú kurulmu ú bütün uluslararası bürolar, Tarafların kabul etmeleri koú koúuluyla, Cemiyet'in yetkisi altına konulacaktır, îleride kurulacak bütün ba úka uluslararası bürolar ve uluslararası nitelikte sorunların çözülmesiyle ilgili Komisyonlar Cemiyet'in yetkisi altına konulacaktır. Genel sözleú sözleúmelerle düzenlenen, ancak uluslararası büroların ya da komisyonların denetimine girmeyen uluslararası nitelikteki bütün sorunlar için, Cemiyet Sekreterli ÷i, Taraflar isterlerse ve Konsey kabul ederse, yararlı tüm bilgileri toplamak, da ÷ıtmak ve gereken ya da istenen yardımlarda bulunmak zorundadır. Konsey, Cemiyet'in yetkisi altında bulunan herhangi bir büronun ya da komisyonun giderlerini sekreterlik giderleri içine sokabilir.
MADDE 25. Cemiyet üyeleri, sa÷ sa÷lı lı÷÷ın geliú geliútirilmesi, hastalıklara kar úı önleyici önlemler alınması ve bütün düny dünyada ada çekil çekilen en acıların azaltıl azaltılması ması amaçl amaçlarını arını güden güden,, gere gere÷÷i gibi yetkili kılınmıú kılınmı ú ulusal Kızıl-Haç gönüllü örgütlerinin kurulmasını ve bunların aralarında i ú birl birlii÷i yapmalarını destekleme÷÷i ve kolaylaú destekleme kolayla útırma tırma÷÷ı yükümlenirler. 11
Fransızca metinde "equitables", øngilizce metinde "fair", øtalyanca metinde "eque" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Amire, Konya ve Erim metinlerinde "hakkaniyet". (Çevirenler) 12 Fransızca metinde **equitable", øngilizce metinde "just", øtalyanca metinde "equo" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Amire, Konya ve Erim metinlerinde "âdilâne". (Çevirenler) 13 Fransızca metinde **equitable", øngilizce metinde "equitable", øtalyanca metinde "equo", Matbaa-i Amire, Konya Konya ve Erim metinlerinde **muhikkane". (Çevirenler)
-10-
MADDE 26. øú bu bu Misak' Misak'da yapılacak yapılacak de÷ de÷iúiklikler, Temsilcileri Konseyi olu úturan Cemiyet üyelerince ve Temsilcileri Genel Kurulu olu úturan üyelerin ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷unca onaylanır onaylanmaz yürürlü÷÷e girecektir. yürürlü Cemiyet'in her Üyesi, Misak'da yapılan de÷ de ÷iúiklikleri kabul etmemekte özgürdür; bu durumda, Cemiyet'in Üyesi olmaktan çıkmıú çıkmı ú olur.
EK I. MøLLETLER CEMøYETø'NøN ASIL ÜYELERø14 AMER øKA Bø BøRLE RLEùø ùøK K DEVLETLER ø BELÇøøKA BELÇ BOL BO LøVYA BREZÎLYA BR øTANYA øMPARATORLU MPARATORLUö öU KANADA AVUSTRALYA GÜNEY AFR øKA YENøø-ZELANDA YEN Hø NDø NDøSTAN Çø N N KÜBA EKUVADOR FRANSA YUNANøøSTAN YUNAN GUATEMALA
HAøøTø HA HøCAZ HONDURAS øTALYA JAPONYA LøBERYA Lø NøKARAGUA Nø PANAMA PERU POLONYA PORTEK PORTE K øZ ROMANYA SIRP-HIRVAT-S SIRPHIRVAT-SLOVEN LOVEN DEVLET DEVLETøø SøAM Sø ÇEKO-SLOVAKYA URUGUAY
MøSAK'A KATILMAYA ÇAöIRILAN DEVLETLER15 ARJANTø N ARJANTø N ùøL ùø Lø KOLOMBøøYA KOLOMB DANøøMARKA DAN øSPANYA NORVEÇ NO RVEÇ PARAGUAY
HOLLANDA HOLLAND A IRAN SALVADOR øSVEÇ øSV SVøøÇRE VENEZUEL VEN EZUELA A
II. MøLLETLER CEMøYETø’NøN øLK GENEL SEKRETERø Sayın Sir James Eric E ric DRUMMOND, DRUMMOND, K.C.M.G., K.C.M. G., C.B. Birinci Bölümün (Milletler Cemiyeti Misakı) 4. Maddesinde belirtilen Ba úlıca Müttefik ve Ortak Devletler, Almanya ile yapılan 28 Haziran 1919 tarihli Barı ú Andla Andlaúúmasında belirtilen beli rtilen Ba Baúúlıca Müttefik ve Ortak Devletlerdir. 14
ve
15
Fransız abecesine abecesine göre. göre. (Çevire (Çevirenler) nler)
-11-
BÖLÜM II. TÜRKøYE'NøN SINIRLARI MADDE 27. I. Avrupa'da, Türkiye'nin sınırları aú a úa÷ıdaki gibi saptanacaktır (ekli I sayılı haritaya 16 bakılması bak ılması)) :
1. Karadeniz: Karadeniz Bo÷ Bo ÷azı'nın giriú giriúinden aú aúa÷ıda belirtilen noktaya kadar.
2. Yunanistan ile: Podima'nm aú aúa÷ı yukarı 7 kilometre kuzey-batısında bulunan Büyük Dere'nin a ÷zında Karadeniz üzerinde seçilecek bir noktadan baú ba úlayarak, güney-batıya do÷ do ÷ru ve østranca dere havzası sınırlarının en kuzey-batı noktasına kadar (Îstranca'nın a úa÷ı yukarı 8 kilometre kuzey-batısında bulunan nokta): Kaplıca da÷ da÷ ile Uçpınar tepesi noktalarından geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, güney-güney-do÷ güney-güney-do ÷u do do÷÷rultusunda ve Sinekli demiryolu istasyonunun a úa÷ı yukarı l kilometre batısında, Çorlu-Çatalca demiryolu üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: østranca Dere havzasının batı sınırını olabildi ÷ince izleyen bir çizgi; oradan, güney-do÷ güney-do ÷uya do÷ do÷ru ve kuzey-do÷ kuzey-do ÷uda, Büyük Çekmece Gölü'ne akan ırmaklar havzalarıyla, güney-batıda do ÷rudan do÷ do ÷ruya Marmara Denizi'ne dökülen ırmakların havzası arasındaki su bölümü çizgisi üzerinde Fener ve Kurfalı arasında seçilecek bir noktaya kadar: Sinekli'nin Sinekli' nin güneyinden geçmek üzere toprak top rak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, güney-do÷ güney-do ÷uya do÷ do ÷ru ve Kalikratia'nın aú a úa÷ı yukarı l kilometre güneybatısında Marmara Denizi üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: yukarıda tanımlanan su bölümü çizgisini olabildi ÷ince izleyen bir çizgi.
3. Marmara Denizi: Yukarıda tanımlanan noktadan Karadeniz Bo ÷azı'nın giriú giriúine kadar. II. Asya'da, Türkiye'nin sınırları aú aúa÷ıdaki gibi saptanacaktır (ekli 2 sayılı haritaya bakılması bak ılması): ):
1. Batıda ve Güneyde: Marmara Denizi üzerinde, Karadeniz Bo ÷azı'nın giriú giriúinden baú baúlayarak Do÷ Do÷u Akdeniz'de iskenderun Körfezi dolaylarında Karataú Karata ú-Burnu yakınında aú a úa÷ıdaki gibi tanımlanan bir noktaya kadar: Marmara Denizi, Çanakkale Bo÷ Bo ÷azı ve Do÷ Do÷u Akdeniz; III. Bölümün (Siyasal Hükümler) IV. Kesimi ile 84. ve 122. Maddeleri hükümleri Saklı kalmak üzere, Marmara Denizi adaları ve Osmanlı17 kalan kıyılardan 3 mil kadar uzaklık içinde bulunan adalar.
2. Suriye ile: Kuzey-do÷uya do÷ Kuzey-do÷ do÷ru, Hasan Dede geçidinin do÷ do ÷u kıyısı üzerinde ve Karataú Karata ú Burnu'ndan aúa÷ı yukarı 3 kilometre kuzey-batıda seçilecek bir noktanın Ceyhan ırma ÷ı üzerinde Babeli'nin aú a úa÷ı yukarı l kilometre kuzeyinde seçilecek bir noktaya kadar. 16
Yer, da÷ da÷, dere adları olarak, genellikle, 1920 çevirisindeki adlar kullanılmı útır. (Çevirenler) Fransızca metinde **ottoman", Îtalyanca metinde "ottomano", denirken, øngilizce metinde, genellikle, hep "Turkish" denilmektedir. (Çevirenler) 17
-12-
Karataú’ın kuzeyinden geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; Karataú oradan, Kesik Kale'ye kadar: Ceyhan ırma÷ ırma÷ının kayna÷ kayna ÷ına do÷ do÷ru akım yolu; oradan, kuzey do÷ do ÷uya do÷ do÷ru ve Ceyhan ırma÷ ırma ÷ı üzerinde Karapazar'ın aú a úa÷ı yukarı 15 kilometre do÷ do÷u-güney-do u-güney-do÷÷usunda seçilecek bir noktaya kadar: Karatepe'nin Karatepe' nin kuzeyinden geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde ü zerinde saptanacak bir Çizgi; oradan ve Düldül Da÷ Da ÷ı'nın batısında bulunan, Ceyhan ırma÷ ırma ÷ının dirse÷ dirse ÷ine kadar : Ceyhan ırma÷ ırma÷ının kayna÷ kayna ÷ına do÷ do÷ru akım yolu; oradan, güney-do÷ güney-do÷u genel do÷ do ÷rultusunda ve Gâvur Göl'ün aú a úa÷ı yukarı 15 kilometre güney-güney-batısında, Emir Musa Da÷ Da ÷ı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: demiryolundan aú a úa÷ı yukarı 18 kilometre uzaklıktan geçmek ve Düldül Da ÷ı'nı Suriye'de bırakmak bırak mak üzere üzere izlenecek izlenecek bir çizgi; çizgi; oradan, do÷ do÷uya do÷ do ÷ru ve Urfa'nın aú aúa÷ı yukarı 5 kilometre kuzeyine kadar: Bahçe, Ayıntap, Birecik ve Urfa kentlerini birbirine ba ÷layan yolların kuzeyinden geçmek ve bu kentlerden son üçünü Suriye'de bırakmak üzere, batıdan do ÷uya genel bir do÷÷rultuda ve oldukça düz biçimde toprak [arazi] do [ arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, do÷ do÷uya do÷ do÷ru ve (Cezire-i ø bn-i bn-i Ömer'in Ömer'in 27 kil kilometre ometre18) batısında Azeh'in aú a úa÷ı yukarı 6 kilometre kuzeyinde Dicle'nin olu úturdu turdu÷÷u dirse÷ dirse÷in en güney-batı noktasına kadar: batıdan do÷ do ÷uya genel do÷ do ÷rultuda ve Mardin kentini Suriye'de bırakmak üzere oldukça düz biçimde toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, ve Habur Su ile Dicle'nin kesiú kesi útikleri yerle, bu yerin aú a úa÷ı yukarı 10 kilometre kuzeyinde Dicle dirse÷ dirse ÷i arasında ve Dicle üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: Cezire-i ø bn-i, bn-i, Ömer Ömer kentinin kentinin bulundu bulundu÷÷u adayı Suriye'de bırakmak üzere Dicle’nin a÷ a ÷zına do÷÷ru akım yolu. do
3. Irak19 ile: Oradan, batıdan do÷ do ÷uya do÷ do÷ru genel bir do÷ do ÷rultuda Musul îlinin [Vilâyetinin] 20 do do÷÷u sınırı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, bu çizginin do÷ do ÷uya do÷ do ÷ru Türkiye ile îran arasındaki sınıra rastladı ÷ı noktaya kadar: Îmadiye'nin21 güneyin güneyinden den geçecek biçimde de÷ de ÷iútirilmi tirilmiúú, Musul îlinin [Vilâyetinin] kuzey sınırı.
4. Do÷uda ve Kuzey-Do ÷uda: Yukarıda tanımlanan noktadan ve Karadeniz'e kadar, 89. Madde hükümleri saklı kalmak koúúuluyla, Türkiye ile Iran arasındaki úimdiki sınırla, Türkiye ile Rusya arasındaki eski ko sınırlar.
5. Karadeniz Karadeniz.. MADDE 28. øú bu Andla Andlaúúmada tanımlanan sınırlar, iú iú bu Andla Andlaúúmaya ekli 1/1.000.000 ölçekli haritalara çizilmiúútir. Metinle harita arasında uyuú çizilmi uyu úmazlık durumunda, metin geçerli olacaktır. 18
Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "27 kilometre", 1920 çevirilerinde "10 kilometre". (Çevi-
renler)
19
Fransızca metinde "Mesopotamie", øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Mesopotamia" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde **Irak". (Çevirenler) 20 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Vilayet". (Çevirenler) 21 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Amadiye", 1920 çevirilerinde "Imadiye". (Çevirenler)
-13-
MADDE 29. Kuruluú biçimi iú Kuruluú iú bu An Andla dlaúúma ile saptanan ya da tamamlayıcı andlaú andla úmalar ve sözleúúmelerle saptanacak olan Sınırlandırma Komisyonları, bu sınırları toprak [arazi] sözle üzerinde çizeceklerdir. Bu Komisyonlar, yalnız "toprak [arazi] üzerinde saptanacak çizgi" diye tanımlanan kesimleri de÷ de÷il, gerekli görürlerse, yönetimsel sınırlarla ya da baú ba úka biçimde tanımlanan kesimlere de, ayrıntılar bakımından, düzeltmeler yapmakta tam yetkili olacaklardır. Komisyonlar, bütün durumlarda, Andlaú Andla úmalarda verilen tanımlamaları, yönetimsel sınırlarla yerel ekonomik çıkarları olabildi÷ olabildi ÷ince göz önünde tutarak, en yakından izleme ÷e çalıúúacaklardır. çalı Komisyonların kararları oyçoklu÷ oyçoklu ÷uyla alınacak ve ilgili taraflar için uyulması zorunlu olacaktır. Sınırlandırma Komisyonlarının giderleri ilgili Taraflarca e úit paylar olarak kar úılanacaktır.
MADDE 30. Bir akım yolu ile tanımlanan sınırlar bakımından, iú i ú bu An Andla dlaúúmadaki tanımlamalarda 22 23 kullanılan "akım yolu" ya da "gidiú "gidiú-geli -geliúú yolu" terimleri úu anlama gelmektedir: Bir yandan, gemilerin gidiú gidi ú-geli -geliúúine (ulaú (ulaúıma) elveriú elveriúli olmayan nehirlerde, akar suyun ya da 24 bunun ana ana kolunun ortay çizgis çizgisii , ve öte yandan, gemilerin gidiú gidi ú-geli -geliúúine (ulaú (ulaúıma) elveriú elveriúli nehirlerde, ana gidiú gidiú-geli -geliúú yolunun ortay çizgisi. Bununla birlikte, akım ya da gidi ú-geli -geliúú yolunda de÷ de÷iúiklikler olması durumunda, sınır çizgisinin, bu biçimde tanımlanmı ú olan akım yoluyla gidiú gidi ú-geli -geliúú yolunu mu izleyece÷ izleyece ÷im, yoksa bu yolun, iú i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriúú anındaki durumunda oldu÷ giri oldu ÷u gibi kesin olarak saptanmıú saptanmı ú mı kalaca÷ kalaca÷ını kararlaú kararlaútırmaya, iú bu Andla Andlaúmada öngörülen Sınırlandırma Komisyonları yetkili olacaklardır. o lacaklardır. Îú bu Andlaú Andlaúmada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, deniz sınırları, kıyıya üç milden daha yakın bulunan adaları ve adacıkları da içine alacaktır. MADDE 31. ølgili çeú çeúitli Devletler, Sınırlandırma Komisyonuna, çalıú çalı úmaları için gerekli bütün belgeleri, belg eleri, özellikle úimdiki yâ da eski sınırların saptanmasına iliú ili úkin tutanakların do÷ do ÷rulu rulu÷÷u onaylanmıúú örneklerini, elde bulunan büyük ölçekli bütün haritaları, geodezik verileri, onaylanmı yapılmıúú ancak yayınlanmamıú yapılmı yayınlanmamıú yerölçmesi [mesaha] haritalarını, sınırdaki akar suların yatak de÷÷iútirmelerine iliú de iliúkin bilgileri verme÷ verme÷i yükümlenirler. Osmanlı makamlarının elinde bulunan bulun an hari haritalar, talar, geo geodezik dezik veril veriler, er, yayınl ayınlanmamı anmamıúú olsa bile yerölçmesi haritaları, iú i ú bu 25 Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e konulmasından sonra otuz gün içinde, østanbul'da , Baú Baúlıca Müttefik Devletlerin gösterece÷ gösterece ÷i ilgili Komisyonların temsilcisine teslim edilecektir. ed ilecektir. ølgili Devletler, bundan baú ba úka, bütün belgeleri, özellikle plânları, kadastrolarla tapu kütüklerini ve, Komisyonlar isterse, mülkiyet durumuna ve ekonomik akımlara ili úkin bilgilerle bilgil erle gerekli gerekli her çeú çe úit bilgileri Komisyonlara iletmeleri için yerel makamlara yönergeler [talimat] vermeyi verme yi de yükümlenirler. yükümlenirler. 22
Fransızca metinde "cours", øngilizce metinde "course", øtalyanca metinde "corso", 1920 çevirilerinde "mecra". (Çevirenler) 23 Fransızca metinde "chenal", øngilizce metinde "channel", øtalyanca metinde "canale"; 1920 çevirilerinde "kanal". (Çevirenler) 24 Fransızca metinde "ligne mediane", øngilizce metinde "median line", li ne", øtalyanca metinde "linea media-na". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “hat-ü vasati", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Hat-tı mutavassıt" biçiminde çevrilmiú çevrilmi útir. (Çevire (Çevirenler) nler) 25 Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoli", 1920 çevirilerinde "ø "østanbul". (Çevirenler)
-14-
MADDE 32. ølgili çeú çe úitli Devletler, Sınırlandırma Komisyonlarına, görevlerim yerine getirmeleri için gerekli olan ulaú ulaúım, iú iúgücü ve araç ve gereçlere (direkler ve sınır ta úları) iliú iliúkin her türlü yardımı gerek do÷ do÷rudan gerekse yerel makamlann aracılı÷ aracılı ÷ıyla yapma÷ yapma÷ı yükümlenirler. Özellikle, Osmanlı Hükümeti, Sınırlandırma Komisyonlarının görevlerinin yerine getirilmesinde, Baú Baúlıca Müttefik Devletlere, gerekli görecekleri teknik personel yardımında bulunmayı bulun mayı yükümlen yükümlenir. ir.
MADDE 33. ølgili çeú çeúitli Devletler, Komisyonlarca konulmu ú nirengi noktalarının, sınır iú i úaretlerini [taúúlarını] ya da direklerini korumayı yükümlenirler. [ta
MADDE 34. Sınır iú iúaretleri [taú [taúları], birbirinden gözle görülecek uzaklıklara konulacaktır; bunlara sayı verilecek ve yerleriyle sayıları bir haritaya iú i úlenecektir.
MADDE 35. Sınırlandırmaya iliú iliúkin kesin tutanaklar, bunlara ekli haritalar ve belgeler, her-biri de asıl nüsha sayılmak üzere, üç nüsha olarak düzenlenecektir; bunlardan ikisi sınırda ú Devletlere, üçüncüsü de, do÷ do÷rulu rulu÷÷u onaylanmıú onaylanmıú birer örne÷ örne÷ini iú iú bu An Andla dlaúúmayı imzalamıú imzalamıú olan Devletlere gönderecek olan, Fransız Cumhuriyeti Hükümetine verilecektir.
BÖLÜM III. SøYASAL HÜKÜMLER KESøM I øSTANBUL26 MADDE 36. øú bu An Andla dlaúúmanın hükümleri saklı kalmak koú ko úuluyla, Ba÷ Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflar, Osmanlı 27 Hükümetinin østanbul üzerindeki haklarına ve sıfatlarına dokunulmaması, ve bu Hükümetle Majeste Padiú Padiúah'in28 bu kentte oturmak ve bu kenti Osmanlı Devletinin ba úkenti tutmak bakımında bak ımındann özgür özgür oldukların olduklarında da görüú görü ú birli birli÷÷i içindedirler. Bununla birlikte, Türkiye 29, iú bu Andl Andlaaúma ile bunu tamamlayan andla úmaların ve sözleúúmelerin hükümlerine, özellikle soy, din ve dil azınlıklarının haklarına dürüst, bir sözle biçimde biçi mde saygı göst göstermekte ermekte kusur eders ederse, e, Mütte Müttefik fik Devl Devletle etler, r, yukarıda beli belirtilen rtilen hükm hükmüü de÷÷iútirmek hakkını kesinlikle saklı tutarlar, ve Türkiye, bu bakımdan alınacak bütün de kararları kabul etme÷ etme÷i úimdiden yükümlenir. 26
Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler) Bakınız: Not 25. (Çeviren (Çevirenler) ler) 28 Fransızca metinde “Sa Majeste le Sultan", øngilizce metinde "His Majesty the Sultan", øtalyanca metinde "ùua Maesta il Sultano"; 1920 çevirilerinde "Zât-ı Hazret-i Padi úahı". (Çevirenler) 29 Fransızca metinde "La Turquie", øngilizce metinde “Turkey”, øtalyanca metinde "Turchia". Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “Hükümet-i Osmaniye", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler) 27
-15-
KESøM II. BOöAZLAR MADDE 37. Çanakkale Bo÷ Bo ÷azı, Marmara Denizi ve Karadeniz Bo÷ Bo ÷azı’nı kapsayan Bo÷ Bo ÷azlar’da gemilerin gidiú gidiú-geli -geliúúi (ulaú (ulaúımı), gelecekte, gerek barıú barıú zamanında gerek savaú savaú zamanında, bayrak ayırımı ayırımı yapmaksızın, yapmaksızın, bütün ticaret ticaret ve savaú sava ú gemileriyle askerlik ve ticaret uçaklarına açık olacaktır. Milletler Cemiyeti Konseyinin bir kararının uygulanması dı úında, bu sular abluka edilemez, buralarda hiçbir savaú sava ú hakkı kullanılamaz ve hiçbir dü úmanca eylemde bulunulamaz. bulunul amaz.
MADDE 38. Osmanlı Hükümeti, 37. Maddede öngörülen gidiú gidi ú-geli -geliúú (ula (ulaúúım) özgürlü÷ özgürlü÷ünü sa÷ sa÷lamak için yeni önlemler alınması gerekti÷ gerekti ÷ini kabul eder ve, bunun sonucu olarak, kendisini ilgilendirdi÷÷i ölçüde, "Bo÷ ilgilendirdi "Bo÷azlar Komisyonu" adını alacak olan ve aú a úa÷ıda "Komisyon" sözcü÷÷ü ile anılacak bir Komisy sözcü Ko misyonu, onu, 39. Maddede belirtilen suların denetimine yetkili kılar. Yunan Hükümeti, kendisini ilgilendirdi ÷i ölçüde, aynı yetkileri Komisyona bırakır ve bu Komisyona Komisy ona her bakımdan aynı kolaylıkları gösterme ÷i yükümlenir. Denetim, Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri adına ve i ú bu kesi kesimde mde belirlenen biçimde biçi mde yürütülec yürütülecektir. ektir.
MADDE 39. Komisyonun yetki [otorite] alanı, Akdeniz yönünde Çanakkale Bo ÷azı'nın giriú giriúi 41’e, Karadeniz yönünde Karadeniz Bo ÷azı’nın giriú giriúi arasındaki suları, bu giriú giri úlerin herbirinden üç mil açıklara kadar kapsayacaktır. Bu yetki [otorite], iú iú bu Kesi Kesim m hük hükümlerin ümlerinin in yerine getirilmesi getirilmesi gerektikçe, gerektikçe, kıy kıyıı üzerin üzerinde de de kullanılabilecektir.
MADDE 40. Komisyon -bir gün Komisyona katılmak isterse ve katıldı ÷ı günden baú ba úlayarak-Amerika Birleúúik Devletleri'nin, Britanya ømparatorlu Birle mparatorlu÷÷u'nun, Fransa'nın, øtalya'nın, Japonya'nın, -bir gün Milletler Cemiyeti'ne Üye olursa ve oldu ÷u günden baú baúlayarak-Rusya'nın, Yunanistan'ın, Romanya'nın ve -bir gün Milletler Cemiyeti'ne Üye olurlarsa ve oldukları günden baú baúlayarak- Bulgaristan'la Türkiye'nin 30 gösterecekleri temsilcilerden oluú olu úacaktır. Amerika Birleú Birle úik Devletleri, Britanya ømparatorlu mparatorlu÷÷u, Fransa, øtalya, Japonya ve Rusya Temsilcilerinden herbirinin ikiú iki úer oyu olacaktır. Yunanistan, Romanya, Bulgaristan ve 31 Türkiye Temsilcilerinden herbirinin birer oyu olacaktır. Komisyon üyelerinden [komiserlerden] hiçbiri, kendisim atayan Hükümetten ba úkasınca görevinden alınamaz. 30
Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde Türkiye'nin adı geçmesine kar ú kar úılık, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim çeviri metinlerinde Türkiye'nin nin adı yoktur. Müttefiklerin de ÷iúiklik önerisinde úöyle denilmektedir: "Muahede lâyihasının mevadında icra edilen tadilat bervec bervech-i h-i âtidir: 40 ncı maddenin dördüncü satırında "Bulgaristan" kelimesinden sonra "Türkiye" kelimesi ilâve edilecek ve cümlenin mabaadi úu suretle tashih edilecektir: "E÷÷er bu iki Devlet!., olurlar ise". Aynı maddenin sekizinci son satırının nihayetinde "Bulgaristan" "E kelimesinden sonra "ve Türkiye'nin" Türkiye'nin" kelimesi ilâve edilecektir". (Çevirenler) ( Çevirenler) 31 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler)
-16-
MADDE 41. Komisyon üyeleri [komiserler], 39. Maddede belirtilen sınırlar içinde, diplomasi ayrıcalıklarından ve dokunulmazlıklarından yararlanacaklardır.
MADDE 42. Komisyon, iú iú bu Andl Andlaaúma ile kendisine tanınan yetkileri, yerel Hükümetten tümüyle ba÷÷ımsız olarak kullanacaktır. Komisyonun özel bir bayra ÷ı, özel bir bütçesi ve kendisine ba özgü bir örgütü olacaktır.
MADDE 43. Komisyon, 39. Maddede saptanan yetkisi sınırları içinde, a úa÷ıdaki görevleri yapmakla yükümlü olacaktır: giri úlerin iyileú iyileútirilmesi için gerekli görülecek bütün a) Geçitlerin ya da limanlara giriú çalıúúmaların yapılma çalı yapılması; sı; Geçitlerin aydınlatılması, sı ÷ ve tehlikeli yerlerin iú sı÷ i úaretlenmesi; b) 32 c) Kılavuzluk ve yedek çektirme iúlerinin denetimi; yerlerin denetimi; d) Gemilerin demirledikleri yerlerin bu An Andla dlaúúmanın XI. Bölümünün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) 335. e) øú bu Maddesinden 344. Maddesine kadar olan Maddelerinde öngörülen rejimin, østanbul ve Haydarpaúúa limanlarına uygulanmasını sa÷ Haydarpa sa ÷lamak için gerekli denetim; u÷ramı ramıúú gemilerin kalıntılarına ve gemilerle yüklerin kurtarılmasına ili úkin f) Kazaya u÷ her türlü denetim iú i úleri; iliúkin denetim. g) Mavnalara iliú
MADDE 44. Komisyon, Bo÷ Bo ÷azlar’dan özgürce geçiú geçiúin engellendi÷ engellendi ÷i kanısına varacak olursa, 178. maddede öngörülen iú iúgal kuvvetlerini bulunduran Müttefik Devletlerin østanbul'daki Temsilcilerini durumdan haberli kılacaktır. O vakit, bu Temsilciler, Bo ÷azlar'da geçiú geçiú özgürlü÷÷ünü korumak için alınması gerekli görülecek önlemler konusunda, bu kuvvetlerin özgürlü deniz ve kara kuvvetleri Komutanlarıyla anla úacaklardır. Dıú Dıúarıdan gelecek bir eylemin Bo÷÷azlar'da geçiú Bo geçiú özgürlü özgürlü÷÷ünü tehdit etmesi durumunda da bu Temsilciler aynı biçimde davranacaklardır.
MADDE 45. Komisyonun, gereksinme duyulabilecek malların alınması ve sürekli i úlerin yapılması için gerekli görece÷ görece ÷i borçlanmalara giriú giriúme hakkı olacaktır. Bu borçlanmalara, olabildi ÷i ölçüde, 53. maddede belirtildi÷ belirtildi ÷i üzere, Bo÷ Bo÷azlar'dan geçecek gemilerden alınacak harçlar güvence olarak gösterilecektir.
MADDE 46. østanbul Sa÷ Sa÷lık Yüksek Meclisi33 ve bu Meclisin yönetti yönetti÷÷i Osmanlı Sa÷ Sa÷lık Yönetimince34 eskiden yapılan görevlerle, Karadeniz Bo÷ Bo ÷azı'ndaki Kurtarma Gemileri Ulusal 35 Yönetimince yapılan görevler, 39. Maddede saptanan sınırlar içinde, Komisyonun denetimi altında ve Komisy Komis yonca saptanacak biçimde yapılacaktır. 32
Fransızca metinde "remorquage", øngilizce metinde "tovvage", øtalyanca metinde "rimorchio". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "yedek çekdirme", Vakit vePeyam-ı Sabah metinlerinde "çekdirme gemileri". gem ileri". (Çevirenler) 33 "østanbul Sıhhiye Meclis-i Âlisi", Vakit ve Peyam-ı Sabah Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "ø metinlerinde "ø " østanbul Meclis-i Sıhhî-i Âlisi". (Çevirenler) (Ç evirenler) 34 1920 çevirilerinde "Osmanlı Sıhhiye idaresi". (Çevirenler) 35 Bo÷azındaki Sefain-i Tahlisiye ødaresi", Vakit Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Karadeniz Bo÷ ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Bo÷ "Bo ÷aziçi Tahlisiye ødaresi daresi". ". (Çev (Çevirenler irenler))
-17-
Komisyon, hastalıkları önlemek ve hastalıklarla sava úmak üzere Milletler Cemiyeti Konseyinin kabul etti÷ etti ÷i ortaklaú ortaklaúa her politikanın gerçekleú gerçekle útirilmesinde iú iú birli birli÷÷inde bulunacak bulun acaktır. tır.
MADDE 47. ùimdiki durumda fenerlere, havuzlara, rıhtımlara ve bunlara benzer iú i úletmelere iliú iliúkin ayrıcalıkları ellerinde bulunduran kiú ki úilerin ve ortaklıkların hakları, Komisyona tanınan denetime iliú iliúkin genel yetkiler saklı kalmak ko úuluyla, korunacaktır. Bununla birlikte, Komisyon, genel yararlar bakımından gerekli sayarsa, i ú bu An Andla dlaúúmanın IX, Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 311. Maddesinde belirtilen ko úullara uygun dav-ranılarak, sözü edilen hakları satın alma÷ alma ÷a ya da de÷ de÷iútirme tirme÷÷e ya da yeni bir ayrıcalık üstlenme÷ üstlenme ÷e yetkili olacaktır.
MADDE 48. Komisyon, øú bu bu Kesi Kesimin min kend kendisine isine yükledi ükledi÷÷i görevlerin yerine getirilmesini kolaylaúútırmak amacıyla, gerekli görece÷ kolayla görece ÷i özel polis gücünü kurmaya yetkili olacaktır. Bu poliss gücü poli gücü,, Limn Limnii [Lemnos y Lemno], Gökçeada [tmroz, Imbros, Imbro], Semadirek [Semendirek, Samothrace y Samotracia], Bozcaada [Tenedos, Tenedo] ve Midilli [Mityl̓ne y dıúında, olabildi÷ olabildi÷i ölçüde, V. Bölümün (Kara, Deniz ve Hava Mitylene, Mitilene] adaları dıú Kuvvetlerine iliú ili úkin Hükümler) 178. Maddesinde öngörülen, Bo ÷azlar ve Adalar bölgesinin yerli halkından derlenecek ve Komisyonca atanmı ú yabancı polis üstlerinin komutası altına verilecektir.
MADDE 49. Marmara Denizi adalarını da kapsamak üzere, Bo ÷azlar bölgesinin Osmanlı kalan kesiminde ve 136. Maddede öngörülen Osmanlı yargı örgütü reformunun yürürlü ÷e konulmasını beklerken, Kapitülasyonlardan yararlanan Devletlerin uyruklarından, Komisyonun koydu÷ koydu ÷u kurallara ve hükümlere aykırı davrananlar, sözü edilen Devletlerin Konsoloslukları Mahkemelerine verileceklerdir. Müttefik Devletler, kendi Konsolosluk Mahkemelerini ve görevlilerini bu bakımdan yetkili kılmak konusunda anla úmı mıúú bulunmak bulun maktadırla tadırlar. r. Osm Osmanlı anlı uyru uyrukları kları ile Kapi Kapitülasy tülasyonlardan onlardan yara yararlanmay rlanmayan an Devl Devletlerin etlerin uyruklarınca iú iúlenecek suçlara, yetkili Osmanlı yargı makamları bakacaklardır. Sözü edilen bölgenin Yunan egemenli ÷i altına konulmuú konulmu ú kesiminde, söz konusu suçlara, Yunan yargı makamları bakacaklardır.
MADDE 50. Komisyonun yetki sınırları içinde, karada ya da denizde i úlenmi lenmiúú her çeú çeúit suçlar 36 yüzünden, sözü edilen yetki sınırı içinde bulunan herhangi bir ticaret gemisinin subayları ve gemi adamları karada tutuklanacak olurlarsa, Komisyon polisince, yetkili yargı makamlanna teslim edileceklerdir. Sanık, Komisyon polisinden ba úka birince tutuk-lanmıú tutuk-lanmı úsa, gecikmeden Komisyon Komisy on polisine po lisine teslim olunacaktır.
MADDE 51. Komisyon, üzerine almıú almıú oldu oldu÷÷u görevleri yerine getirmek için kendisine yardımcı olmalarını vazgeçilmez saydı÷ saydı ÷ı bütün üst ve ast görevlileri atayacaktır.
MADDE 52. Komisyonun yetki alanı sınırları içinde gemilerin gidi ú-geli -geliúúine iliú iliúkin bütün konularda, 37. maddede belirtilen her türlü gemiler tam bir e úitlik düzeyinde iú iúlem göreceklerdir. 36
Fransızca metinde "pour tout erime, delit öu contravention", øngilizce metinde "for any offense", øtalyanca metinde "per qualsiasi reato". Matbaa-i Âmre, Konya ve Erim metinlerinde "cinayet, cünha ve kabahatten naú naúı", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "cinayet, cürüm veyahut muhalefet-i mukarrarat herhangi hareket". (Çevirenler)
-18-
MADDE 53. 47. madde hükümleri saklı kalmak üzere, Komisyonun yetki sınırları içinde, gemilerden ya da gemilerdeki yüklerden gerek Osmanlı Hükümetince do ÷rudan do÷ do÷ruya, gerek uluslararası kuruluú kurulu úlarca ya da özel ortaklıklarca alınmakta bulunan harçlara ya da öteki vergilere dayanak oluú olu úturan ve úimdi varolan haklar, Komisyona aktarılacaktır. Komisyon, bu harçları harçları ve vergileri -Komisy -Komisyonun onun genel yönetim yönetim giderleriy giderleriyle, le, iú i ú bu Kesime Kesime ba÷ ba ÷lı Ek'in 3. paragrafın parag rafında da öngörülen öngörülen maaú maaú ve ücretleri de kapsamak üzere- yerine getirilmiú getirilmi ú hizmetleri ve yapılmıúú iúleri kar úılamak amacıyla yapılmıú yapılmı yapılmı ú harcamalar için aú aúırı olmayacak bir tarifeye göre saptayacaktır. Komisyon, yalnız bu amaçlarla ve Milletler Cemiyeti Konseyinin ön rızasıyla, úimdi varolanlardan baú baúka harçlar ve vergiler de koyabilecek ve bunların miktarını saptayabilecektir.
MADDE 54. Komisyonca konulacak bütün vergiler ve harçlar, gemiler arasında, ba ÷lama, varıú varıú ya da çıkıúú limanları, bayrakları ya da malikleri, ya da yüklerinin uyruklu ÷u ya da malikleri çıkı bakımında bak ımındann hiçbir hiçbir ayırım ayırım gözetilm gözetilmeksizin eksizin ve ve tam bir bir eú e úitlik düzeyinde alınacaktır. øú bu bu hüküm, Komisy Komisyonun, onun, øú bu kesimde öngörülen öngörülen harçları harçları tonaja tonaja göre saptama saptama hakkını hiçbir bakımdan sarsmaz.
MADDE 55. Osmanlı Hükümeti ile Yunan Hükümeti, herbiri kendi bakımlarından, Komisyonun, kendisine verilmiú verilmiú görevlerin yararlı bir biçimde yerine getirilmesi için gerekli görece ÷i bütün toprak toprakları ları ve ve yapıları yapıları edinmesin edinmesinii kolayla kolaylaúútırma tırma÷÷ı yükümlenirler.
MADDE 56. 39. Maddede belirlenen sulardan transit geçecek sava ú gemileri, her bakımdan, gemilerin ola÷÷an geliú ola geliú-gidi -gidiúúi (ulaú (ulaúım) kurallarıyla sa÷ sa ÷lık gereklerine uymayı sa÷ sa ÷lamak üzere Komisyonca Komisy onca çıkartılmı çıkartılmıúú olan yönetim kurallarına uygun davranacaklardır.
MADDE 57. I. Savaú Savaúan Devletlerin savaú sava ú gemileri, ancak Bo÷ Bo ÷azlar'dan geçiú geçiúlerini tamamlamalarını ve yanaú yana úabilecekleri en yakın limana varabilmelerini sa ÷lamak için kesinlikle zorunlu olan ölçüler içinde yeniden komanya [yiyecek] alabilirler ve depolayabilirler; bu gemiler, Komisyonun denetimi altındaki sularda kumanyalarım [yiyeceklerini] ya da sava ú gereçlerini tamamlayamazlar ve arttıramazlar, ya da gemi adamlarının sayısını tamamlayamazlar. Bu gemiler, yalnız yolculu÷ yolculu ÷a elveriú elveriúli olmaları için kesinlikle zorunlu onarımları yapabilirler; onarımların, gemilerin savaú sava ú gücünü hiçbir biçimde arttırmaması gerekir. Zorunlu onarımların neler oldu÷ oldu ÷unu Komisyon kararlaú kararlaútıracaktır; bu onarımların olabildi÷ olabildi ÷ince en kısa süre içinde yapıl yapılması ması gerekir. II. Savaú Savaúan Devletlerin savaú sava ú gemilerinin, Komisyonunun denetimine ba ÷lı sularda transit geçiú geçiúi olabildi÷ olabildi÷ince en kısa süre içinde ve, hizmet gereklerinden do ÷abilecekler dıúúında hiçbir duruú dı duru úta bulunmaksızın yapılmalıdır. III. Sözü edilen savaú savaú gemilerinin Komisyonun denetimine ba ÷lı limanlarda kalıú kalıúları, kaza durumu dı dıúúında, 24 saati geçmeyecektir. geçmeyecektir. Böyle bir durumda, bu gemiler
-19-
en kısa süre içinde [limandan] ayrılmak zorunda olacaklardır. Sava úan bir Devletin savaú savaú gemisinin Komisyonun denetimine ba÷ ba ÷lı sulardan çıkıú çıkıúı ile, düú dü úman tarafın bir savaú savaú gemisinin kalkıú kalkı úı arasında, her zaman, enaz yirmi-dört saatlik bir sürenin geçmesi gerekecektir. IV. Savaú Savaú zamanında Komisyonun denetimine ba÷ ba ÷lı sulara iliú ili úkin ve özellikle Türkiye'nin düú dü úmanlarına gönderilen savaú sava ú gereçleri ile savaú savaú kaça kaça÷÷ı nesnelerin geçiú geçi úine ya da bu sularda yeniden yiyecek almalara, gereksinmelerinin kar ú kar úılanmasına ya da onarımlara iliúúkin baú ili baúka bütün kurallar Milletler Cemiyeti' Cemiyeti'nce nce saptanacaktır.
MADDE 58. Savaúan Devletlerin ganimetleri, her bakımdan, savaú Savaú sava úan Devletlerin savaú sava ú gemilerine uygulanan koú ko úullara ba÷ ba÷lı olacaktır.
MADDE 59. Hiçbir savaú savaúan Devlet, Komisyonun denetimine ba ÷lı bulunan sularda, asker birlikleri, cephane ya da savaú sava ú gereçleri yükleyemez ya da boú bo úaltamaz, ancak, geçiú geçi úi engelleyen bir kaza durumu bunun dıú dı úında kalmaktadır; bu durumda, transitin, olabildi ÷ince hızla tamamlanması gerekecektir.
MADDE 60. 57., 58. ve 59. Maddeler hükümlerinden hiçbiri, Milletler Gemiyeti'nce alınmı ú bir karat uyarınca davranan bir ya da birkaç savaú sava úan Devletin yetkilerini sınırlayacak biçimde yorumlanmayacaktır.
MADDE 61. øú bu Kesi Kesimin min hük hükümleriy ümleriyle, le, østanbul37 ve Haydarpaú Haydarpaúa limanlarına iliú iliúkin olarak XI. Bölümün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) 335. Maddesinden 344. Maddesine kadar olan Maddeleri hükümlerinin yorumlanmasında ya da uygulanmasında Devletler arasında çıkabilecek bütün anlaú anla úmazlıklar Komisyona sunulacaktır. Komisyon kararının bir Devletçe kabul edilmemesi durumunda, sorun, ilgili Devletlerden herhangi birinin istemesi üzerine, Milletler Cemiyetince öngörülen biçimde çözüme ba÷ ba ÷lanacak ve o zamana kadar da Komisyonun kararı uygulanacaktır.
EK 1. Bo÷azlar Komisyonunun Baú Bo÷ Ba úkanlı kanlı÷÷ı, iki yıl süreyle ve sırayla, iki oyu olan Komisyon üyelerince yapılacaktır. Komisyon, Komisy on, kararlarını oyçoklu÷ oyçoklu ÷uyla alacak ve oyların eú e úit bölünmesinde Baú Ba úkanın oyuna üstünlük tanınacaktır. Çekimser her oy, tartıú tartı úılan öneriye kar úıt bir oy sayılacaktır. Komisyon üyelerinden herbirinin, toplantıda bulunamayaca ÷ı zaman, kendisini bir vekille temsil ettirme hakkı olacaktır.
2. Komisyon üyelerinin ücretleri kendilerini atayan Hükümetlerce kar ú kar úılanacaktır; bu ücretler, Komisyonda temsil edilen Hükümetlerce görü ú birli birli÷÷i içinde kabul edilen ve vakit vakit yeniden gözden geçirilecek rakamlar göz önünde tutularak, hak gözetir bir biçimde saptanacaktır. 37
Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoli", 1920 çevirilerinde "ø "østanbul". (Çevirenler)
-20-
3. 48. maddede belirtilen polis üst görevlilerinin ücretleri ile, 51. madde uyarınca atanacak öteki üst görevlilerin ya da görevlilerin, ve yine sözü geçen 48. maddede belirtilen yerel polis personelin person elinin in ücretl ücretleri, eri, gemil gemilerin erin gidi gidiúú-geli -geliúúinden alınan vergiler ve harçlar gelirinden kar úılanacaktır. Komisyon, atayaca÷ atayaca ÷ı üst görevlilerin ve görevlilerin iú i úe alınma koú koúullarına iliú iliúkin yönetmelikleri hazırlayacaktır.
4. Komisyon, iú iú bu Kesi Kesim m ile iú bu Ek uya uyarınca, rınca, görevl görevlerini erini yapabil apabilmesi mesi için gerek gereksinme sinme duyaca÷÷ı gemileri buyru÷ duyaca buyru÷u altında bulunduracaktır.
5. Komisyon, iú iú bu Kesi Kesim m ile iú bu Ek hük hükümlerini ümlerininn kendisi kendisine ne yükledi ükledi÷÷i bütün görevleri, saptanan sınırlar içinde, yerine getirebilmesi için gerekli yönetmelikleri hazırlama ÷a, yayımlama÷÷a ve uygulama÷ yayımlama uygulama ÷a yetkili olacaktır. Bu yetki, úimdi yürürlükte olan yönetmelikleri, gerekirse, de÷ de ÷iútirme ya da sona erdirme hakkını da kapsayacaktır. Komisyon, denetimi altına konulan bütün gelir ve gider hesapların?n ne biçimde tutulaca÷÷ına, bu hesapların incelenmesine ve bu hesaplar konusunda her yıl tam do ÷ru bir tutulaca rapor yayınlanmasına iliú iliúkin yönetmelikler hazırlayacaktır.
KESøM III. KÜRDøSTAN MADDE 62. Fırat'ın do÷ do÷usunda, ileride saptanacak Ermenistan'ın güney sınırının güneyinde ve 27. maddenin II/2. ve 3. fıkralarındaki tanıma uygun olarak saptanan Suriye ve Irak 38 ile Türkiye sınırının kuzeyinde, Kürtlerin sayıca üstün bulundu ÷u bölgelerin yerel özerkli÷ özerkli ÷ini, iú iú bu 39 Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e konulmasından baú baúlayarak altı ay içinde, østanbul'da toplanan ve øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerinden herbirinin atadı ÷ı üç üyeden oluú olu úan bir Komisyon hazırlayacaktır. Herhangi bir sorun üzerinde oybirli ÷i oluú oluúamazsa, bu sorun, Komisyon üyelerince,- ba÷ ba ÷lı oldukları Hükümetlerine götürülecektir. Bu plân, Süryanî40 Geldanîler ile, bu bölgelerin içindeki öteki etnik ve dinsel azınlıkların korunmasına ili úkin tam güvenceler de kapsayacaktır; bu amaçla, øngiliz, Fransız, øtalyan, Iran'lı ve Kürt temsilcilerden oluú olu úan bir Komisyon incelemelerde bulunmak ve, iú i ú bu An Andla dlaúúma uyarınca, Türkiye sınırının Iran sınırı ile birle úmesi durumlarında, Türkiye sınırında yapılması gerekebilecek düzeltmeleri kararlaú kararla útırmak üzere bu yerleri ziyaret edecektir.
MADDE 63. Osmanlı Hükümeti, 62. Maddede öngörülen komisyonlardan birinin ya da ötekinin kararlarını, kendisine bildirildi÷ bildirildi ÷inden baú baúlayarak üç ay içinde kabul etme÷ etme ÷i ye yürürlü÷ yürürlü÷e koyma÷÷ı úimdiden yükümlenir. koyma 38
Fransızca metinde "Mesopotamie", øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Irak". (Çevirenler) 39 Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoli". 1920 çevirilerinde "ø "østanbul". (Çevirenler) 40 Fransızca metinde "Assyro-Chalde'ens", øngilizce metinde "Assyro-Chaldeans", øtalyanca metinde "Assiro-Caldei". 1920 çevirilerinde "Süryanî-Gildanîler". (Çevirenler)
-21-
MADDE 64. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konuú konuúundan bir yıl sonra, 62. Maddede belirtilen bölgelerdek bölg elerdekii Kürtler, bu bölgel bölgelerdek erdekii nüfus nüfusun un ço ço÷÷unlu unlu÷÷unun Türkiye'den ba÷ ba ÷ımsız olmak istediklerini kanıtlayarak Milletler Cemiyeti Konseyine ba úvururlarsa ve Konsey de bu nüfusun bu ba÷ ba÷ımsızlı ımsızlı÷÷a yetenekli oldu÷ oldu ÷u görüú görü úüne varırsa ve bu ba÷ ba ÷ımsızlı ımsızlı÷÷ı onlara tanımayı Türkiye'ye salık verirse, Türkiye, bu ö ÷ütlemeye [tavsiyeye] uyma÷ uyma ÷ı ve bu bölgeler üzerinde bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçme ÷i, úimdiden yükümlenir. Bu vazgeçmenin ayrıntıları Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerle Türkiye arasında yapılacak özel bir sözle sözleúúmeye konu olacaktır. Bu vazgeçme gerçekleú gerçekleúirse ve gerçekleú gerçekleúece ece÷÷i zaman, Kürdistan’ın úimdiye dek Musul 41 ilinde [Vilâyetinde ] kalmıú kalmıú kesiminde oturan Kürtlerin, bu ba÷ ba ÷ımsız Kürt Devletine kendi istekleriyle katılmalarına, Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerce hiçbir kar ú kar úı çıkıú çıkıúta bulunulmay bulunu lmayacaktı acaktır. r.
KESøM IV. øZMøR
MADDE 65. øzmir kenti ile 56. Maddede belirtilen ve bu kente biti úik topraklara, 83. Madde uyarınca kesin statüleri saptanıncaya kadar, iú i ú bu Kesimin Kesimin hükümleri hükümleri uyg uygulanac ulanacaktır. aktır.
MADDE 66. øzmir kentine bitiú bitiúik toprakların co÷ co ÷rafya sınırları aú aúa÷ıdaki gibi saptanacaktır (ekli l sayılı haritaya bakılması): Kuúúadası'nın42 5 kilometre kadar kuzeyinde Ege Denizi'ne dökülen ırma ÷ın a÷zından Ku baúúlayarak, do÷ ba do ÷uya do÷ do÷ru: bu ırma ırma÷ın kayna÷ kayna ÷ına do÷ do÷ru akım yolu; sonra, güney-do÷ güney-do ÷uya do÷ do÷ru: bu ırma ırma÷ın güney kolunun akım yolu; oradan, güney-do÷ güney-do ÷uya do÷ do÷ru ve Gümüú Gümüú Da Da÷÷ tepesinin batı bitimine kadar: Çınarkale'nin batısında ve Akçaova'nın do ÷usundan geçmek üzere toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, kuzey-do÷ kuzey-do÷uya do÷ do÷ru: tepeler çizgisini olabildi÷ olabildi ÷i ölçüde izleyecek bir çizgi; sonra, kuzeye do÷ do÷ru ve Ayasoluk'dan De÷ De ÷irmencik demiryolunun üzerinde Balatcık 43 istasyonunun aú aúa÷ı yukarı l kilometre batısında seçilecek bir noktaya kadar: 41
Fransızca metinde "Vilayet de Mossoul", øngilizce metinde "Mosul Vilayet", øtalyanca metinde "Vilayet di Mossul”, 1920 çevirilerinde "Musul Vilâyeti". (Çevirenler) 42 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Skalanova". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Iskalanova (Kuú (Ku úadası)", Vakit ve Peyam "Kuúadası". (Çevirenler) Peyam-ı -ı Sabah metinlerinde "Kuú 43 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Balachik", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Balatçık"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Balacık". (Çevirenler)
-22-
Söke-Balatçık yolunu ve demiryolunu 44 Türk topraklarında bırakacak biçimde, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, kuzeye do÷ do ÷ru ve Îzmir Sanca÷ Sanca ÷ı’nın45 güney sınırı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir çizgi; oradan, ve Ödemiú Ödemiú'in aú aúa÷ı yukarı 15 kilometre kuzey-do÷ kuzey-do ÷usundaki Bozda÷ Bozda ÷ dolaylarında seçilecek bir noktaya kadar: øzmir Sanca÷ Sanca÷ının güney ve do÷ do ÷u sınırı; oradan, kuzeye do÷ do÷ru ve Manisa-Alaú Manisa-Alaúehir demiryolu demir yolu üzerinde ve Salihli' S alihli'nin nin aú a úa÷ı yukarı 8 kilometre batısında seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir çizgi; oradan, kuzeye do÷ do÷ru ve Gerenez Da÷ Da÷ı'na kadar: Mermer Göl’ün do÷ do ÷usundan, Kemer'in batısından, Akçealan'ın 46 aúa÷ı yukarı güneyinden Kumçay'ı geçmek ve oradan Kavakalan'ın batısında suları bölme çizgisini izlemek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, kuzey-batıya do÷ do ÷ru ve Kırka÷ Kırka ÷aç ile Akhisar ilçeleri [kazaları] 47 arasındaki sınır üzerinde, Kırka÷ Kırka ÷ac'ın aú aúa÷ı yukarı 16 kilometre do÷ do ÷usunda ve Akhisar'ın 20 kilometre kuzeyinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, batıya do÷ do ÷ru ve Soma ilçesinin sınırı ile birleú birle úti ti÷÷i yere kadar Kırka÷÷aç ilçesinin [kazasının] güney Kırka güney sının; oradan, batıya do÷ do ÷ru ve îzmir Sanca÷ Sanca÷ı sınırı ile kavuú kavuúuncaya kadar: Soma ilçesinin [kazasının] güney güney sınırı; oradan, kuzeye do÷ do÷ru ve îzmir îli [Vilâyeti 48] sınırı ile kavuú kavu úuncaya kadar: øzmir Sanca÷ Sanca÷ının kuzey-do÷ kuzey-do ÷u sınırı; oradan, batıya do÷ do ÷ru ve Çarpacık (Tepe) dolaylarında seçilecek bir noktaya kadar: øzmir ilinin [Vilâyetinin] kuzey kuzey sınırı; sınırı; oradan, kuzeye do÷ do ÷ru ve Köylüce'nin aú a úa÷ı yukarı 4 kilometre güney-batısmda toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, batıya do÷ do ÷ru ve Dahline Burnu ile Kemer iskele arasında saptanacak bir noktaya kadar: Kemer ile Kemer iskele5nin ve bu iki yeri birbirine ba÷ ba ÷layan yolun güneyinden geçmek toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi. 44
Fransızca metinde "la route et la voie ferree", øngilizce metinde "the road and railvvay", øtalyanca metinde "la strade e la ferrovia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "ú "úimendifer hattı" 'denilmesine kar úılık, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tarikini ve úimendifer hattını". 45 Fransızca ve øngilizce metinlerde "Sandjak", øtalyanca metinde "sangiaccato". 1920 çevirilerinde "Sancak". (Çevirenler) 46 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Akshalan", 1920 çevirilerinde "Akçealan". (Çevirenler) 47 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Caza", 1920 çevirilerinde "kaza". (Çevirenler) 48 Fransa, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Vilayet", 1920 çevirilerinde "Vilâyet". (Çevirenler)
-23-
MADDE 67. 66. Maddede belirtilen toprakların sınırını toprak [arazi] üzerinde saptamak üzere, i ú bu Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e konuluú konulu úunu izleyecek onbeú onbe ú gün içinde bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerince atanacak üç üye ve Yunan Hükümetince Hükümetin ce atanacak bir üy ü ye ile Osmanlı Hükümetin Hükümetince ce atanacak bir üy ü yeden olu úacaktır.
MADDE 68. øú bu Kesi Kesimin min hük hükümleri ümleri saklı kal kalmak mak üzere, øzmir kenti ve 66. Maddede belirtilen toprak parçası, iú iú bu Andla Andlaúmanın uygulanması bakımından, Türkiye'den ayrılmı ú topraklarla bir tutulacak tutulacaktır. tır.
MADDE 69. øzmir kenti ve 66. Maddede tanımlanan topraklar Osmanlı egemenli ÷i altında kalmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye, øzmir kenti ile sözü edilen topraklar üzerindeki egemenlik haklarının kullanımını Yunanistan'a aktaracaktır. Bu egemenli ÷in simgesi olmak üzere, Osmanlı bayra÷ bayra ÷ı49 kentin dıú dıúındaki bir kaleye sürekli olarak çekilecektir. Bu kale, Baúúlıca Müttefik Devletlerce saptanacaktır. Ba
MADDE 70. Yunan Hükümeti, øzmir kentiyle 66. Maddede belirtilen toprakların yönetiminden sorumlu olacak ve bu yönetimi özel olarak bu b u amaçla atayaca÷ atayaca ÷ı bir görevliler kurulunca yürütecektir.
MADDE 71. Yunan Hükümeti, øzmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan topraklarda kamu düzeninin ve güvenli÷ güvenli ÷in korunması için gerekli askerî kuvvetleri bulundurmak hakkına sahip olacaktır.
MADDE 72. Soy, dil ve din azınlıklarım da içeren ve halkın bütün kesimlerinin oransal temsilini sa÷÷layacak nitelikte bir seçim sistemiyle, yerel bir Parlamento kurulacaktır. Yunan sa Hükümetinin, iú bu Andl iú Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesini izleyen altı ay içinde, Milletler Cemiyeti Konseyine, yukarıda öngörülen ko úullara uygun bir seçim sistemi tasarısı sunması gerekecektir; bu sistem, ancak adı geçen Konseyce oyço ÷unlu unlu÷÷uyla onaylandı÷ onaylandı ÷ı zaman yürürlü÷ yürürlü÷e girebilecektir. Yunan Hükümeti, Osmanlı makamlarınca kovulmu ú ya da sürülmüú sürülmüú ki kiúúilerin oturdukları yerlere dönüú dönü úleri için gereken süre içinde seçimleri -bu süre i ú bu Andl Andlaaúmanm yürürlü÷ yürürlü÷e giriúúinden sonra bir yılı geçmemek üzere- erteleyebilecektir. giri
MADDE 73. Yunan yönetimi ile yerel Parlamento arasındaki ili úkiler, adı geçen yönetimce, Yunan Anayasası ilkelerine uygun dü úecek biçimde düzenlenecekti düzenlenecektir. r. 50 49
Fransızca metinde “le pavillon ottoman", øngilizce metinde "the Turkish flag", øtalyanca metinde "la bandiera ottomana" bandiera ottomana".. Matbaa-i Âmire, Konya sanca÷ı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah Konya ve Erim metinlerinde "Osmanlı sanca÷ metinlerinde “Osmanlı bayra÷ bayra ÷ı". (Çevirenler) 50 çevrilmi útir: "Yunanistan idaresi ile ma Matbaa-ı Âmire, Konya ve Erim metinlerinde bu madde úöyle çevrilmiú hallî parlâmento arasındaki münasebet mezkûr idare tarafından vazolunan kanun-u esasi usul ve kavaidine tevfikan tanzim edilecektir". Oysa Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri úöyledir: "Yunan idaresiyle mahalli Parlamento Parlame nto arasındaki müna münasebet sebet mezkûr idare tarafından, Yunan kanun-u esasisinin desatirine tevfikan, tanzim olunacaktır". (Çevirenler)
-24-
MADDE 74. 83. Maddede öngörülen kesin Statü kuruluncaya kadar, øzmir kentinde ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda hiçbir biçimde b içimde zorunlu askerlik hizmeti uygulanmayacaktır.
MADDE 75. 86. Maddede sözü edilen ve soy, dil ve din azınlıklarının korunması ile, ticaret ve transit özgürlü÷÷üne iliú özgürlü iliúkin özel Andlaú Andla úmada öngörülen hükümler øzmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklarda da uygulanacaktır.
MADDE 76. Yunan Hükümeti, 66. Maddede tanımlanan sınır üzerinde bir gümrük çizgisi kurabilecek ve øzmir kenti ile sözü geçen Maddede tanımlanan toprakları Yunan gümrük sistemi içine sokabilecektir.
MADDE 77. Yunan Hükümeti, Türk parasının úimdiki de÷ de÷erini düú düúürmek sonucunu verebilecek hiçbir önlem almamayı yükümlenir. Bu para, 83. Maddede öngörülen kesin Statü kuruluncaya kadar yasal akçe niteli÷ niteli ÷ini koruyacaktır.
MADDE 78. Uluslararası önemi olan limanlarla, serbest limanlar rejimine ve transite ili úkin olan XI. Bölümün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) hükümleri, øzmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklara uygulanacaktır.
MADDE 79. Uyrukluk bakımından, Osmanlı uyru÷ uyru ÷u olan ve iú iú bu Andl Andlaaúma hükümleri gere÷ gere ÷ince baúúka herhangi bir uyrukluk savında bulunamayacak olan tzmir kenti ve 66. Maddede ba tanımlanan topraklarda oturanlar, her bakımdan Yunan uyru ÷u iú iúlemi göreceklerdir. Bunların ülke dıú dıúındaki diplomasi ve konsolosluk korunmala koru nmalarını rını Yunanistan sa ÷layacaktır.
MADDE 80. VIII. Bölümün (Malî Hükümler) 241. Maddesi hükümleri øzmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan topraklara uygulanacaktır. IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 293. Maddesi hükümleri øzmir kentiyle sözü geçen topraklara uyg u ygulanmayacaktır ulanmayacaktır 51.
MADDE 81. 83. Maddede öngörülen kesin Statünün kurulu úuna de÷ de÷in, Osmanlı Devlet Borçları [Düyun-u Umumiye] Yönetiminin olan bütün araçlar ve gereçler, makineler, kara ve deniz taúúıtları ile, Foça52 tuzlalarının iú ta iúletme hakları hiçbir biçimde ne de÷ de ÷iútirilecek ne de bunlara karıúúılacaktır. Bu süre içinde, sözü geçen tuzlalarda elde edilen tuzun üretimi, dı úa satıú karı satıúı ve taúúınmasından hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. Yunan yönetimi øzmir'de ve 66. ta Maddede tanımlanan topraklarda tuz tüketimini düzenlemek ve vergilendirmek hakkına sahip olacaktır. 51
Prof. Erim, úu dipnotu vermektedir: "Bu sonuncu fıkra Türkçe metinlerde unutulmu útur. Fransızca metinden tercüme edilerek alınmı útır". Oysa, andlaú andlaúma tasarısından sonra, Müttefiklerin de ÷iúiklik önerilerinde, çevrilmi útir: "Dokuzuncu Kısmın (Ahkâm-ı øktisadiye) Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, bu fıkra da çevrilmiú 293 ncü maddesinin ahkâmı øzmir zmir úúehrinde ve arazi-i mezkûrede kabil-i tatbik de ÷ildir”. (Çevirenler) 52 Fransızca metinde "Phocee, øngilizce metinde "Phocea", øtalyanca metinde "Focea", 1920 çevirilerinde "Foça". (Çevirenler)
-25-
Bir önceki fıkrada öngörülen sürenin bitiminde, Yunanistan, yukarıdaki hükümleri de÷÷iútirme de tirme÷÷i uygun görürse, Foça tuzlaları ayrıcalıklardan sayılacak ve bunlara IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 312. Maddesinde öngörülen güvenceler, i ú bu Andl Andlaaúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 246. Maddesi hükümlerine dokunulmamak ko úuluyla, uygulanacaktır.
MADDE 82. øú bu bu Andla Andlaúma ile çözüme ba÷ ba÷lanamayan ve iú i ú bu Kesimin Kesimin uygulanma uygulanmasından sından do do÷÷abilecek bütün sorun sorunlar lar daha sonra sonra yapıla yapılacak cak sözle sözleúúmelerle çözüme ba÷ ba÷lanacaklardır.
MADDE 83. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden beú beú yıllık bir süre geçtikten sonra, 72. Maddede öngörülen yerel Parlamento, oy çoklu÷ çoklu ÷una dayanan bir kararla, Milletler Cemiyeti Konseyinden, øzmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan toprakların kesin olarak Yunanistan Krallı÷÷ına ba÷ Krallı ba÷lanmasını isteyebilecektir. Konsey, kendi gösterece ÷i ko koúúullar içinde, daha önce bir halk oylaması [plebisit] yapılmasını isteyebilecektir. Sözü geçen ba÷ ba÷lanma, bir önceki fıkranın uygulanması sonucu gerçekle úecek olursa, 69. Maddede sözü edilen, Türkiye'nin egemenlik hakkı sona erecektir. Bu durumda, Türkiye, øzmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklar üzerindeki haklarından ve sıfatlarından, Yunanistan yararına, vazgeçti÷ vazgeçti ÷ini úimdiden bildirir.
KESøM V. YUNANøSTAN MADDE 84. 27 Kasım 1919'da Neuilly-sur-Seine'de imzalanan Barı ú Andla Andlaúúması ile Bulgaristan'a tanınan sınırlar sınırlar saklı kalmak kalmak üzere, Türkiye, Türkiye, eski Osmanlı Imparatorlu Imparatorlu÷÷u'nun Avrupa kıtasında ve iú i ú bu An Andla dlaúúma ile saptanan Türkiye sınırları ötesindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Yunanistan yararına vazgeçer. Bir önceki fıkrada belirtilen egemenlik aktarılmasına Marmara Denizi adaları girmez. Türkiye, ayrıca Gökçeada [ø [ ømroz, Imbros, mbro], Bozcaada [Tenedos, Tenedo] adaları üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Yunanistan yararına vazgeçer. Yunanistan'ın Do÷÷u Akdeniz'deki öteki adalar, özellikle Limni [Lemnos, Lemno\ Semadirek [Semendirek, Do Samothrace, Samotracia], Midilli \Mitylene, Mitylene, Mitilene], Sakız [Chios, Chio], Sisam egemenli ÷ine iliú iliúkin, 17/30 Mayıs 1913 tarihli [Samos, Samo] veNikarya [Nicaria] üzerinde egemenli÷ Londra Andlaú Andlaúmasmın 5. Maddesi ve 1/14 Kasım 1913 tarihli Atina Andla úmasmın 15. Maddesi uyarınca, Londra'da Büyükelçiler Konferan-sınca alınan ve Yunan Hükümetine 13 ùubat 1914'de bildirilen karar, iú i ú bu Andlaú Andlaú-manın 122. Maddesinde sözü edilen ve øtalya'nın egemenli÷÷i altına konulan adalar ile Asya kıyısından üç milden daha az bir uzaklıkta bulunan egemenli adalara iliú iliúkin hükümlere dokunulmamak koú ko úuluyla, do÷ do ÷rulanmı rulanmıúútır (l sayılı haritaya bakılması bakıl ması). ). Bununla birlikte, iú i ú bu Andl Andlaaúma uyarınca Yunan egemenli÷ egemenli ÷i altına konulmuú konulmu ú, 178. Maddede öngörülen Bo÷ Bo ÷azlar bölgesi kesimi ile Adalarda, Yunanistan, iú i ú bu An Andla dlaúúmamn tersine hükümleri olmadıkça, sözü geçen bölgenin, Marmara Denizi adalarını da içeren, Osmanlı egemenli÷ egemenli÷i altında kalan kesiminde iú i ú bu An Andla dlaúúmanın Bo÷ Bo÷azlar'ın özgürlü÷ özgürlü ÷ünü sa÷÷lamak için Türkiye'ye yükledi÷ sa yükledi ÷i bütün yükümlülükleri kabul eder ve bunları yerine getirme÷÷i yükümlenir. getirme
-26-
MADDE 85. 27. Maddenin I (2) fıkrasında tanımlanan sınır çizgisini yerinde saptamak üzere, i ú bu Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e girmesini izleyecek onbeú onbe ú gün içinde bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Baú Baúlıca Müttefik Devletlerin atayacakları at ayacakları dört üy ü ye ile, Yunanistan' Yunanistan'ın ın atayaca ÷ı bir üyeden ve Türkiye'nin atayaca÷ atayaca ÷ı bir üyeden oluú olu úacaktır.
MADDE 86. Yunanistan, özellikle Edirne'ye iliú ili úkin olarak, Yunanistan'da oturanların ço ÷unlu unlu÷÷undan soy, dil ya da din bakımından ayrı olanların çıkarlarını korumak için, gerekli görülecek hükümleri,, bunların özel bir Andlaú hükümleri Andla úmaya konulmasına rıza göstererek, kabul eder. Yunanistan, ayrıca, transit özgürlü÷ özgürlü ÷ünü ve öteki ulusların ticareti için hakgözetir bir rejimi korumak için gerekli görülecek hükümlerin özel bir Andla úmaya konulmasını da kabul eder.
MADDE 87. Yunan Devletinin, kendi egemenli ÷i altına girmiú girmiú olan topraklar yüzünden üstlenmesi gerekecek, Türkiye'ye ait malî yükümlülüklerin oranı ve niteli ÷i, iú bu An Andla dlaúúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 241. Maddesinden 244. Maddesine kadar olan Maddeleri 53 uyarınca saptanacaktır. øú bu An Andla dlaúúma ile çözüme ba÷ ba ÷lanamayan ve sözü geçen toprakların aktarılmasın dan do÷ do÷abilecek bütün sorunlar daha sonra yapılacak sözle úmelerle çözüme ba÷ ba÷lanacak tır.
KESøM VI. ERMENøSTAN MADDE 88. Türkiye, öteki, Müttefik Devletlerin yapmı ú oldukları gibi, Ermenistan'ı özgür ve ba÷÷ımsız bir Devlet olarak tanıdı÷ ba tanıdı ÷ını bildirir.
MADDE 89. Öteki Ba÷ Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar gibi, Türkiye 54 ile Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis illerinde [Vilâyetlerinde 55], Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın saptanması iúini Amerika Birleú Birleúik Devletleri Baú Ba úkanının hakemli÷ hakemli ÷ine sunmayı ve bu konudaki kararını oldu÷÷u kadar, Ermenistan'ın denize çıkıú oldu çıkı úı ile sözü geçen sınıra bitiú biti úik bütün Osmanlı topraklarının askersizleú askersizle útirilmesine iliú iliúkin ileri sürebilece÷ sürebilece ÷i bütün hükümleri kabul etmeyi kararlaúútırmı kararla tırmıúúlardır.
MADDE 90. 89. Madde uyarınca sınır saptanması, sözü geçen iller [Vilâyetler] topraklarının tümünün ya da bir kesiminin Ermenistan'a aktarılmasına yol açacak olursa, Türkiye, aktarılan toprak üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından, karar tarihinden ba úlamak üzere geçerli olarak, vazgeçti÷ vazgeçti ÷ini úimdiden bildirir, îú îú bu And Andla laúúmanm, Türkiye'den ayrılan topraklara uygulanacak hükümleri, o andan ba úlayarak, bu topraklara da uygulanacaktır. 53 1920 çevirilerinde "241 ve 244 üncü maddeleri" denilmektedir. (Çevirenler) 54 Fransızca metinde "la Turquie", øngilizce metinde "Turkey", øtalyanca metinde "la Turchia". Mat-baff-i Âmire,, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit vePeyam-t Sabah metinlerinde "Türkiye". (ÇeÂmire virenler) 55 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Vilayet". (Çevirenler)
-27-
Ermenistan'ın, kendi egemenli÷ egemenli ÷i altına girmiú girmiú topraklar nedeniyle üstlenmesi gerekecek, Türkiye'ye ait malî yükümlülüklerin ya da hakların oram ve niteli ÷i, iú iú bu Andla Andla úmanm VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 241. Maddesinden 244. Maddesine kadarki Maddeleri uyarınca saptanacaktır 56. øú bu An Andla dlaúúma ile çözüme ba÷ ba÷lanamayan ve sözü geçen topra÷ topra ÷ın aktarılmasından do÷÷abilecek bütün sorunlar, gerekirse, daha sonra yapılacak sözle úmelerle çözüme ba÷ do ba÷ lanacaktır.
MADDE 91. 89. Maddede belirtilen topra÷ topra ÷ın bir kesiminin Ermenistan'a aktarılması durumunda, sözü geçer; Maddede öngörülen karardan sonra üç ay içinde, Ermenistan ile Türkiye arasında, bu kararın ortaya çıkaraca÷ çıkaraca ÷ı sınırı toprak [arazi] üzerinde çizmek için, kurulu ú biçimi daha sonra saptanacak, bir Sınırlandırma Sınırla ndırma Komisyonu Komisyonu kurulacaktır.
MADDE 92. Ermenistan'ın, Azerbeycan ve Gürcistan ile sınırları, ilgili Devletler arasında, herbiriyle ortaklaúúa anlaú ortakla anlaúma yoluyla saptanacaktır. 89. Maddede öngörülen karar alındı÷ alındı ÷ında, ilgili Devletler, iki durumdan birinde, sınırlarını ortaklaú ortaklaúa anlaú anlaúmayla saptayamamıú saptayamamıúlarsa, bu sınır, Baú Baúlıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve sınırın toprak [arazi] üzerinde çizilmesini de bu Devletler yapacaklardır.
MADDE 93. Ermenistan, Ermenistan' Er menistan'da da oturanların ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷undan soy, dil ya da din bakımından ayrı olanların çıkarlarını korumak için, Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerin gerekli görecekleri hükümleri, bunları bu Devletlerle yapaca ÷ı bir Andlaú Andla úmaya da geçirme÷ geçirme÷e rıza göstererek, kabul eder. Ermenistan, ayrıca, transit özgürlü÷ özgürlü ÷ünü ve öteki ulusların ticareti için hakgözetir bir rejimi korumak üzere Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerce gerekli görülecek hükümlerin bu Devletlerle yapılacak bir Andlaú Andla úmaya konulmasını kabul eder.
KESøM VII. SURøYE, IRAK57, FøLøSTøN MADDE 94. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, kendi baú Ba÷ ba úlarına yaú yaúayacak duruma gelinceye kadar, bir mandataire'in ö÷ ö ÷ütleri ve yardımı yönetimlerine yön vermek ko úuluyla, I. Bölümün (Milletler Cemiyeti Misakı) 22. Maddesinin 4. paragrafı uyarınca, Suriye ile Mezopotamya'nın ba÷ ba÷ımsız Devlet olarak geçici tanınmaları konusunda karara varmı varmıúúlardır. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak onbeú onbeú gün içinde, 27. Maddenin II/2. ve 3. fıkralarında tanımlanan sınır çizgisini toprak [arazi] üzerinde saptamak üzere, bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Fransa, øngiltere ve øtalya'nın herbirince atanacak üç üye ile, Türkiye'nin58 atayaca atayaca÷÷ı bir üyeden oluú olu úacaktır. Bu Komisyona, gere÷ gere ÷ine göre, Suriye ile sınıra iliú iliúkin olarak Suriye'nin bir temsilcisi, Irak ile sınıra iliú ili úkin olarak Irak'ın bir temsilcisi yardımcı olacaktır. 56
1920 çevirilerinde "241 ve 244 üncü maddeler" denilmektedir. (Çevirenler) Fransızca metinde "Mesopotamie", øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-ı Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde ''Irak". (Çevirenler) 58 Fransızca metinde "la Turquie", øngilizce metinde "Turkey", øtalyanca metinde "la Turchia". Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". Çevirenler) 57
-28-
Adı geçen Devletlerin öteki sınırları ile mandataire'in seçimi, Ba úlıca Müttefik Devletlerce saptanacaktır.
MADDE 95. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, 22. Madde hükümlerinin uygulanmasıyla, Ba úlıca Müttefik Ba÷ Devletlerce saptanacak sınırlar içinde Filistin'in yönetimini, sözü edilen Devletlerce seçilecek bir Mandataire'e verme÷ verme ÷i kararlaú kararlaútırmı tırmıúúlardır. Mandataire, Yahudi halkı için Filistin'de bir ulusal yurt kurulmasından yana øngiliz Hükümetince daha önce 2 Kasım 1917'de açıklanan ve öteki Müttefik Devletlerce kabul edilen bildirinin uygulanmasından sorumlu olacaktır; úu kadar ki, Filistin'deki Filistin' deki Yahudi olmayan toplumların yurttaúúlık [medenî] haklarıyla yurtta haklarıyla dinsel haklanna haklanna ve ba baúúka herhangi bir ülkedeki Yahudilerin yararlandıkları haklara ve siyasal statüye zarar verecek hiçbir úey yapılmayacaktır. Mandataire Devlet, çeú çe úitli dinsel toplumlara iliú ili úkin bütün sorunları ve istemleri incelemek ve bunların çözümünü sa÷ sa ÷lamak için en kısa sürede bir Komisyon kurmak yükümlülü ÷ünü kabul eder. Bu Komisyonun kuruluú kurulu úunda ilgili dinsel çıkarlar göz önünde tutulacaktır. Komisyon Baú Ba úkanı, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacaktır.
MADDE 96. Yukarıda sözü edilen topraklara iliú ili úkin mandaterin koú ko úulları, Baú Baúlıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve onaylanmak üzere Milletler Cemiyeti Konseyine sunulacaktır.
MADDE 97. Türkiye, bu Bölümde sözü edilen sorunlara iliú ili úkin olarak alınabilecek her türlü kararı, 132. Madde hükümlerine uyg u ygun un olarak, kabul etmeyi úimdiden yükümlenir.
KESøM VIII. HøCAZ MADDE 98. Türkiye, Müttefik Devletlerin yapmıú yapmı ú oldukları gibi, Hicaz'ı özgür ve ba÷ ba ÷ımsız bir Devlet olarak tanıdı÷ tanıdı÷ını ve, Türkiye'nin iú i ú bu An Andla dlaúúma ile saptanmıú saptanmıú sınırları ötesinde bulunan ve ileride saptanacak sınırlar içinde bulunacak eski Osmanlı imparatorlu ÷u toprakları üzerindeki bütün hakl hakların arından dan ve sıfatla sıfatlarından rından Hica Hicazz yararına vazgeç vazgeçti ti÷÷ini bildirir.
MADDE 99. Mekke ve Medine kentlerine ve bu kentlerin kutsal yerlerine bütün ülkelerdeki Müslümanların tanıdıkları kutsal nitelik nedeniyle, Majeste Hicaz Sultanı, Hac amacıyla ya da baú baúka herhangi bir dinsel amaçla buralara gitmek isteyen bütün ülkelerdeki Müslümanlara giriúú özgürlü giri özgürlü÷÷ü ve kolaylı÷ kolaylı÷ı sa sa÷÷lamayı, Kur'an yasası gere÷ gere ÷ince bütün ülkelerdeki Müslümanların buralarda kurmuú kurmu ú oldukları ya da kuracakları vakıf kurumlarına saygı göstermeyi ve göstertmeyi yükümlenir.
MADDE 100. Majeste Hicaz Sultanı, Hicaz ülkesinde, Müttefik Devletlerden birinin ya da eski Osmanlı imparatorlu÷÷u toprakları üzerinde kurulan Devletlerden herhangi birinin uyruklu ÷undaki imparatorlu gemilere, mallara ve kiú kiúilere, ve Milletler Cemiyeti Üyesi Devletlerin uyruklu ÷undaki gemilere, mallara ve kiú kiúilere, ticaret bakımından tam bir iú i úlem eú eúitli itli÷÷i yapılmasını sa÷ sa÷lamayı. yükümlenir.
-29-
KESøM IX. MISIR, SUDAN VE KIBRIS 1. MISIR MADDE 101. Türkiye, Mısır'daki ve Mısır üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçer. Bu vazgeçme, 5 Kasım 1914'den baú baúlayarak geçerli sayılacaktır. Türkiye, Müttefik Devletlerce giriúúilen eyleme uygun olarak, øngiltere'nin 18 Aralık 1914'de Mısır üzerinde ilân etti ÷i giri koruyuculu÷÷u59 tanıdı koruyuculu tanıdı÷÷ını bildirir.
MADDE 102. 18 Aralık 1914'de Mısır'da yerleú yerle úmi miúú bulunan Osmanlı uyrukları -o tarihte geçici olarak Mısır'da bulunmayıp da, o tarihten sonra dönmemi ú olanlar dıú dıúında- Mısır uyruklu÷ uyruklu ÷unu 60 bütün hakl haklarıyla arıyla elde edecekler ve Osmanlı uyruklu ÷unu yitireceklerdir. Bu son durumdakiler, Mısır uy u yruklu ruklu÷÷unu ancak Mısır Hükümetinin özel izniyle alabileceklerdir. alab ileceklerdir.
MADDE 103. 18 Aralık 1914'den sonra Mısır'a yerle úen ve iú iú bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriú tarihinde 61 yerleúúmi yerle miúú durumda olan Osmanlı uyrukları, seçme hakkı için 105. Maddede yer alan koúúullar altında, Mısır uyruklu÷ ko uyruklu ÷unu elde etmek üzere hak öne sürebileceklerdir. Bununla birlikte, birlik te, bireysel bireysel durumlarda durumlarda bu istem, istem, yetkili yetkili Mısır Mısır makamlannc makamlanncaa redd edile edilebilecek bilecektir. tir.
MADDE 104. øú bu An Andla dlaúúmaya iliú iliúkin bütün sorunlarda, Mısır ve Mısır uyrukları ile bunların malları ve gemileri, l A÷ A ÷ustos 1914 tarihinden baú ba úlayarak, tıpkı Müttefik Devletler ve bunların uyrukları ile malları ve gemileri gibi i úlem görecektir. Osmanlı egemenli÷ egemenli ÷i altındaki topraklar ya da iú iú bu An Andla dlaúúma ile Türkiye'den ayrılan topraklar konusundaki hükümler Mısır'a uygulanmayacaktır.
MADDE 105. 102. Madde hükümleri uyarınca Mısır uyruklu÷ uyruklu ÷unu alan 18 yaú yaúından büyük kiú ki úiler, iú iú bu Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e girmesinden sonra geçecek bir yıl içinde Osmanlı uyruklu ÷unu seçmek hakkına sahip olacaklardır. Sözü edilen ki úilerle 103. Madde gere÷ gere ÷ince Mısır uyruklu÷÷unu isteme hakkına sahip olanlar, Mısır halkının ço ÷unlu uyruklu unlu÷÷unu oluú olu úturanlardan de÷÷iúik bir soydan iseler, aynı süre içinde, kendileri yararına Osmanlı topraklarının de ayrılmıúú bulundu ayrılmı bulundu÷÷u Devletlerden birinin uyruklu÷ uyruklu ÷unu -bu Devlet halkının ço ÷unlu unlu÷÷u seçme hakkını kullanan kiú ki úiyle aynı soydan ise- seçebilirler. 59
Fransızca metinde "protectorat", øngilizce metinde "Protectorate", øtalyanca metinde "protettorato". 1920 çevirilerinde "himaye". (Çevirenler) 60 Fransızca metinde "de plein droit", øngilizce metinde "ipso facto', îtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "bihakkın"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "hukuk-u kâmile kâm ile ile". il e". (Çevirenler) 61 Fransızca Fransız ca metinde "droit d'opti d'option", on", øngilizce metinde "right of option", îtalyanca î talyanca metinde "diritto di opzione". 1920 çevirilerinde "hak-kı hiyar". (Çevirenler)
-30-
Kocanın yaptı÷ yaptı ÷ı seçme, karının durumunu, ve ana-babanın seçmesi 18 ya úından küçük çocukların durumunu kapsar. Yukarıda öngörülen seçme hakkını kullanmıú kullanmı ú olan kiú kiúiler, Mısır'da oturmalarını sürdürme÷÷e izin verilmiú sürdürme verilmiú de de÷÷illerse, bundan sonraki oniki ay içinde, oturma yerlerini seçmi ú oldukları Devlete taú ta úımak zorundadırlar. Bunlar, taú ta úınmaz mallarını Mısır'da ellerinde tutmak ve her çeú çe úit taú taúınır mallarını da birlikte götürmek hakkına sahip olacaklardır. Bu yüzden, kendilerine çıkıú çıkı ú ya da giriú giriú için hiçbir vergi ya da harç yüklenmeyecektir.
MADDE 106. Mısır Hükümeti, Osmanlı uyruklarının u yruklarının Mısır'daki Mısır'daki statülerini ve Mısır topraklarında topr aklarında hangi koúúullarla yerleú ko yerleúebileceklerini düzenlemekte düzenlemekte tam bir davranı d avranıúú özgürlü özgürlü÷÷üne sahip olacaktır.
MADDE 107. Mısır uyruklarının, yurt dıú dı úında, øngiltere'nin diplomasi ve konsolosluk korumasına hakları olacaktır.
MADDE 108. Türkiye'ye Türkiye' ye giren Mısır Mıs ır malları øngiliz mallarına sa÷ sa÷lanan iú iúlemlerden yararlanacaktır.
MADDE 109. Türkiye, Süveyú Süveyú Kanalı'nda geçiú geçiú özgürlü özgürlü÷÷üne iliú iliúkin olarak 29 Ekim 1888'de 62 63 østanbul'da imzalanan Sözleú Sözleúme ile Padiú Padiúah'a tanınan yetkilerden øngiltere yararına vazgeçer.
MADDE 110. Mısır'da Osmanlı Hükümetine ait bütün ta taúúınır ve taú taúınmaz mallar kar úılı ılı÷÷ı öden meksizin Mısır Hükümetine geçecektir.
MADDE 111. Mısır'da, Mısır uyruklu÷ uyruklu ÷unu almayan Osmanlı uyruklarına ait her çeú çe úit taú taúınır ya da taúúınmaz mallar, iú ta iú bu Andl Andlaaúmanm IX. Bölümü (Ekonomik Hükümler) hükümlerine göre iúlem görecektir.
MADDE 112. Türkiye, Mısır'ın daha önceleri ödemekte oldu ÷u vergi üzerindeki bütün haklarından vazgeçer. øngiltere, Mısır vergisi güvencesine dayanan yükümlülüklerinden Türkiye' Türki ye'yi yi kurtarmayı kur tarmayı üstlenir. ü stlenir.
Türk
borçlanmalarının
tüm
Bu borçlanmalar ú borçlanmalar úunlardır: 1855 güvenceli borçlanması; l 854 ve 1871 de÷ de ÷iútirilmi tirilmiúú borçlanmasının yerini alan 1894 borçlanması; 1877 de÷ de÷iútirilmi tirilmiúú borçlanmasının yerini alan 1891 borçlanması. 62
Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoü". Matbaa-i Âmire, Kon Âmire, Konya ya ve Erim metinlerinde "Dersaadet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde kent adı geçmemekte, "1888 senesi teú teúrin-i evvelin dokuzunda imza olunan mukavele" denilmektedir. (Çevirenler) 63 Fransızca.metinde **Sa Majeste* Imperiale le Sultan", øngilizce metinde "His Imperial Majesty the Sultan", øtalyanca metinde "ù " ùua Maesta Imperiale il Sultano". 1920 çevirilerinde “Zat-ı Hazret-i Padi úahî". (Çevirenler)
-31-
Mısır Hidivlerinin birçok kez, sözü edilen borçlanmaların piyasaya çıkarılmasını üzerlerine alan kurumlara ödemeyi yükümlendikleri paralar, eskiden oldu ÷u gibi, borçlar ödeninceye dek, 1894 ve 1891 borçlanmalarının faiz ve amortismanlarında kullanılacaktır. Mısır Hükümeti de güven güvenceli celi 1855 borçlanmasının faizlerinin ödenmesine eskiden yapmakta oldu÷÷u ödemeleri yapma÷ oldu yapma÷ı sürdürecektir. Bu 1894, 1891 ve 1855 borçlanmalarının ödenmesinin sona ermesinde, Mısır Hükümetinin, eskiden Mısır'ın Türkiye'ye ödedi ÷i vergiden do÷ do ÷an bütün yükümlülükleri 64 sona erecektir .
2. SUDAN MADDE 113. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, øngiltere Hükümeti ile Mısır Hükümeti arasında, Sudan’ın Ba÷ statüsünü saptayan ve yönetimini yönetimini düzenleyen 19 Ocak Ocak 1899' 1899'da da imzalanmıú imzalanmıú Sözle Sözleúúme ile, 65 Suakin kentine iliú iliúkin olarak bu sözleú sözleúmeyi de÷ de÷iútiren 10 Temmuz 1899' 1 899'da da imzalanmıú imzalanmıú ek Sözleúúme konusunda bilgi edindiklerini ve bunu kaydettiklerini bildirirler. Sözle MADDE 114. Sudan uyruklarının yabancı ülkelerde øngiltere'nin diplomasi ve konsolosluk korumasına hakları olacaktır. 64
andla úmasının çeviri metnini, Konya ba baskıs skısından ından verirke verirken, n, burada burada úöyle bir açıklama Prof. Erim, Sevres andlaú yapmaktadır: "Türkçe metinde "Muvakkat" kaydı altında gösterilen bu hükümler, Fransızca, øngilizce ve ttalyanca olan asıl metinlerde yoktur. 110 ncu madde maddeden den itibaren 120 nci maddeye kadar, madde numaralan numaralan da asıl metne uymamaktadır. Buraya "Muvakkat" hükümler aynen alınmı ú, fakat madde numaraları Fransızca metne göre düzeltilmiú düzeltilmi útir". Gerçekten de, Öteki Türkçe metinlerde de (Matbaa-i Âmire, Konya, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de) bu "Muva "Muvakka kkat" t" maddeler maddeler (Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri metinlerinin nin çevirisi de de÷÷iúik olmakla birlikte) bulunmaktadır. "Muvakkat" baú baúlı lı÷÷ı altında Matb Matbaa-i aa-i Âmire Âmire,, Konya Konya ve Erim metinleri úöyledir: MUVAKKAT 1855 istikrazı faizinin tesviyesi øngiltere ile Fransa Hükümetleri tarafından tekeffül olma ÷la akideyn-i âliye øngiltere hükümetinin bu faizlere müteallik bilcümle mebali ÷ hakkında Fransa hükümetine tazminat ita etme ÷i kabul etti÷ etti÷ini ve binaberın Fransa hükümetini taht-ı tekefîülündeki her taahhütten azade kıldı ÷ını kaydederler. Madde 112 (Muvakkat).— øngiltere hükümeti, Mısır hükümeti tarafından mevki-i tedavüle ihraç edilmi ú olan is ikrazata ait tahvilât hâmillerinin menafiini muhafaza için teminat t eminatlı lı düyunun taksit-i senev senevisi isi vey veyahut ahut imtiyazlı düyunun veya düyun-u muvahhidenin faizleri Mısır hükümeti tarafından tesviye olunmadı ÷ı takdirde Mısır'da tevazün-i maliyi iade eylemek ve Mısır düyun-u umumiyesı tahvilâtı hâmillerinin menafiini tediye etmek üzere Mısır tedabir-i lâzımaya tevessül edece ÷ini beyan eyler. Madde 113 (Muvakkat).— Yüz on ikinci maddede øngiltere hükümeti tarafından vuk vukubulan ubulan beyanat üzerine Mısır düyun-u umumiyes» hâmillerinin muhafaza-i menafii için Mısır düyun-u umumiyesi komisyonuna komisyonuna ihtiyaç kalmadı÷÷ı cihetle tarafeyn-i akideyn-i âliye Hidiv hazretlerinin 28 te úrin-i sani 1904 tarihli emirnamelerinin Mısır kalmadı hükümetince lüzum görülece÷ görülece ÷i veçhile la÷ la÷ıv veya tadilini kabul ederler. Madde 114 (Muvakkat).— øngiltere .hükümeti Mısır idare-yi siyasiyesinin tebeddülü üzerine 18 Mart 1885 tarihinde Londra'da imza ve sene-i merkume temmuzunun yirmi be úi tarihinde tadil edilen mukavelename muci bince bin ce Mısır Mısır hüküme hükümeti ti tarafın tarafından dan 1885 1885 senes senesind indee akdedilm akdedilmii ú olan dokuz milyon øngiliz liralık istikrazın faizleriyle amortismanı hakkında Almanya, Avusturya, Fransa, øtalya, Rusya ve Osmanlı hükümetlerinin deruhte etmi ú ol dukları her gûna taahhüdattan hükûmat-ı mezkûreyi azade kılma ÷ı kabul eder. øngiltere hükümeti mezkûr istikrazlara tahsis edilen 315.000 øngiliz lirasına bali÷ bali ÷ olan taksit-i senevinin muntazaman tediyesini tekeffül eylemek mecburiyetinde oldu÷ oldu ÷unu tasdik eder." (Çevirenler) 65 Fransızca metinde "Souakin", øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Suakin". Prof. Erim, eski harflerle yazılı okunaca ÷ı gibi, "Suvakin" de okunabilir Konya metninden aktarma yaparken, "Sevakin" biçiminde almı útır.. Böyle okunaca÷ Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde bu kentin adı geçmemektedir. (Çevirenler).
-32-
3. KIBRIS MADDE 115. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, øngiliz Hükümetince 5 Kasım 1914'de ilân edilmi ú olan Kıbrıs'ın Ba÷ kendisine ba÷ ba÷lanmasın lanmasınıı tanıdık tanıdıklarını larını bildirirler. b ildirirler.
MADDE 116. Türkiye, bu adanın Padiú Padiúah'a66 ödenen vergiye olan.hakkı da içermek üzere, Kıbrıs üzerinde ya da Kıbrıs'a iliú iliúkin bütün haklarından ve sıfatlanndan vazgeçer.
MADDE 117. Kıbrıs adasında do÷ do÷mu muúú ya da orada oturan Osmanlı uyrukları, yerel yasa ko úulları içinde, Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷undan ayrılarak, øngiliz uyruklu÷ uyruklu ÷unu alacaklardır.
KESøM X. FAS, TUNUS MADDE 118. Türkiye, Fas'da Fransa'nın koruyuculu÷ koruyuculu ÷unu [himayesini] tanır ve bunun bütün tır. sonuçlarını kabul eder. Bu tanıma, 30 Mart 1912 tarihinden baú ba úlayarak geçerli olacak tır.
MADDE 119. Fas mallarına, Türkiye'ye giriú giriúte, tıpkı Fransız mallarına uygulanan rejim uygulanacaktır.
MADDE 120. Türkiye, Tunus üzerinde Fransa'nın koruyuculu ÷unu tanır ve bunun bütün sonuçlarını kabul eder. Bu tanıma, 12 Mayıs 1881 tarihinden ba úlayarak geçerli olacak tır. tır.
Tunus mallarına, Türkiye'ye giriú giri úte, tıpkı Fransız mallarına uygulanan rejim uygulanacaktır.
KESøM XI. LlBYA67 VE EGE DENøZø68 ADALARI MADDE 121. Türkiye, 12 Ekim 1912 tarihli Lozan 69 Andla Andlaúúması gere÷ gere÷ince, Libya'da Padiú Padiúah'a70 bırakılmı bırakı lmıúú olan bütün haklardan ve sıfatlardan sıfatlard an kesinlikle vazgeçer. 66
1920 çevirilerinde "Zat-ı ùahane' ahane'ye". ye". (Çevirenler) Fransızca metinde "Libye", Îngilizce metinde "Libya", øtalyanca metinde "Libia". 1920 çevirilerinde "Bingazi". (Çevirenler) 68 Fransızca metinde "Iles de la mer Egee", øngilizce metinde "Aegean Islands", øtalyanca metinde "Iso-le del Mare Egeo". Ma Matbaatbaa-ii Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "Adalar Denizi Adaları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Adalar". (Çevirenler) 69 Ouchy andlaú andlaúması. (Çevirenler) 70 1920 çevirilerinde "Zat-ı ùahane". (Çevirenler) 67
-33-
MADDE 122. Türkiye, úimdi øtalya'nın iú iúgalinde bulunan Ege Denizi adaları, ba úka bir deyimle Stampalia [Astropalia], Rodos [Rhodes, Rhodos, Rodi, Rodos], Herkit [Calki, Kharki, Calc-hi], Kerpe [Scrapanto], Ka Kaúúot [Casos, Casso], Piskopis [Piscopis, Tilos, Piscopio], øncirli [Misiros, Nisyros, Nisy ros, Misi Misiro, ro, Mys Mysiros iros], ], Kalimnos [Calimnos, Kalymnos, Calymnos, Calimno], Loryos [Leros, Lero], Patnos [Patmos, Patmo], Limpos [Lipsos, Lipso], Sümbeki [Simi, Symi, Sini], Îstanköy ba ÷lı adacıklar ve Kastellorizo [Cas-telorizzo]71 adası üzerindeki [Co ú , Ko ú] adaları ile bunlara ba÷ bütün hak hakların larından dan ve ve sıfatların sıfatlarından dan øtalya yararına vazgeçer vazgeçer (l ( l sayılı haritaya bakılması).
KESSø M XII. KE UYRUKLUK MADDE 123. øú bu Andla Andlaúmanın hükümleri uyarınca, u yarınca, Türkiye'den Türkiye'den ayrılmı a yrılmıúú ülkelerde yerleú yerle úmi miúú Osmanlı uyrukları hukukça ve yerel yasaların öngördü ÷ü ko koúúullarla, bu ülke hangi Devlete bırakılmı bırakı lmıúúsa o Devletin uyru÷ uyru ÷u olacaklardır.
MADDE 124. Onsekiz yaú yaúını aú aúmı mıúú olup da Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷unu yitiren ve 123. Madde uyarınca hukukça yeni bir uyrukluk edinmi ú bulunan kimseler, iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriú tarihinden baú baúlayarak, iki yıllık bir süre içinde Osmanlı uyruklu ÷unu seçme hakkına sahip olacaklardır.
MADDE 125. øú bu bu An Andla dlaúúma uyarınca, Türkiye'den ayrılan bir ülkede yerle úmi miúú ve bu ülkede halkın ço÷÷unlu ço unlu÷÷undan soy [ırk] bakımından ayrı olan, onsekiz ya úını aú aúmı mıúú kimseler, iú iú bu Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e giriú giriú tarihinden baú baúlayarak bir yıllık bir süre içinde, seçilen Devletin halkının ço÷ ço÷unlu unlu÷÷u seçme hakkını kullanan kiú ki úiyle aynı soydan ise, Ermenistan, 72 Azerbeycan, Gürcistan, Yunanistan, Hicaz, Irak , Suriye, Bulgaristan ya da Türkiye'yi seçebileceklerdir.
MADDE 126. 124. ve 125. Maddelerdeki hükümler uyarınca, seçme haklarını kullanan kimseler, bunu izleyen oniki ay içinde konutlarını [ikametgâhlarını], seçme haklarını hangi Devletten yana kullanmıúúlarsa o Devletin ülkesine taú kullanmı ta úımak zorundadırla zo rundadırlar. r. Bu gibi kimselerin, seçme haklarını kullanmazdan önce, oturmakta oldukları öteki Devletin ülkesinde malik oldukları ta úınmaz malları ellerinde tutma÷ tutma ÷a hakları olacak tır. tır.
Bu gibi kimseler, her çeú çe úit taú taúınır mallarını yanlarında götürebileceklerdir. Bu yüzden, kendilerinden, bu malların çıkarılı úı ya da sokuluú sokulu úu için hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. 71
1920 çevirilerinde "Kastellorizon: Meyis" denilmektedir. Erim metninde "Kastellorizon: Mis" denilmektedir. Eski harflerle "Meis" yazılı úı "Mis" de okunabilir. (Çevirenler) 72 Fransızca metinde "Mesopotamie", øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa Matbaa-ii Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Irak". (Çevirenler)
-34-
MADDE 127. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, iú Ba÷ iú bu Andlaú Andlaúmada, ya da Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan ile yapılmıú yapılmı ú Barı Barıúú Andla Andlaúúmalarında, ya da Müttefik Devletlerle, ya da onlardan biriyle biriy le Rusya arasında, arasında, ya da Müttefik Devletle Devletlerden rden herhangi herhangi birileri aralarında aralarında yapılmı yapılmı ú bir Andlaúúmada,öngörülen ve ilgililere, edinme yolu açık bulunan herhangi bir uyruklu ÷a geçme Andla olana÷÷ını sa÷ olana sa÷layan seçme hakkını kullanmasına, herhangi bir engel çıkartmamayı yükümlenirler. Özellikle, Türkiye, 125. Maddede öngörülen seçme hakkını kullanmak isteyen ki úilerin isteyerek göç etmelerini, elindeki bütün olanaklarla kolayla útırmayı ve bu amaçla Milletler Cemiyeti Konseyince öngörülecek bütün önlemleri almayı yükümle-
MADDE 128. Türkiye, ister bir baú baúka uyruklu÷ uyruklu ÷a geçme, ister bir Andlaú Andla úma hükmüyle Müttefik Devletlerin ya da yeni Devletlerin yasaları gere ÷ince ve bu Devletlerin yetkili makamlarının kararları uyarınca kendi uyruklu÷ uyruklu ÷undan herhangi bir yeni uyruklu ÷a geçmiú geçmiú ya da geçecek olanların bu uyruklu÷ uyruklu ÷unu tanımayı ve bu yeni uyruklu ÷u almalarıyla bu uyrukları asıl [köken] Devletlerine kar úı her bakımdan her türlü ba÷ ba ÷lılıktan kurtulmuú kurtulmu ú saymayı yükümlenir. Özellikle, iú i ú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesinden önce, Müttefik Devletlerden birinin yasası uyarınca bu Devletin uyruklu uyruklu÷÷unu almıú almıú olan kiú kiúiler, Osmanlı yasasının buna aykırı hükmü ne olursa olsun, o lsun, Osmanlı Hükümetince, Hükümetince, adı geçen Devletin uyru÷ uyru÷u olmuú olmuú ve Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷unu yitirmiú yitirmiú sayılacaklardır. Bu uyruklu÷ uyruklu ÷un alınması nedeniyle, Osmanlı yasasınca öngörülen hiçbir mala elkoyma ya da baú ba úka ceza uygulanmayacaktır.
MADDE 129. Osmanlı uyruklu÷ uyruklu÷u dı dıúúında bir uyruklu÷ uyruklu ÷u bulunan ve iú iú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girdi÷÷i tarihte, 95. Madde uyarınca saptanaca÷ girdi saptanaca ÷ı biçimde, Filistin sınırları içinde yerleú yerleúmi miúú olan Yahudiler, herhangi bir baú ba úka uyrukluk söz konusu olmaksızın, hukukça Filistin uyru÷ uyru ÷u olacaklardır.
MADDE 130. øú bıı Kesimdeki hükümlerin uygulanmasında, her bakımdan, evli kadınların durumu kocalarının, onsekiz yaú ya úından küçük çocukların durumu da ana-babanın durumuna göre ayarlanacaktır.
MADDE 131. Bu Kesimin hükümleri, 83. Maddede öngörülen kesin statü kurulur kurulmaz øzmir kenti ile, 66. Maddede tanımlanan topraklara da uygulanacaktır.
KES øM XIII. GENEL HÜKÜMLER MADDE 132. Türkiye, iú iú bu Andla Andlaúúma ile saptanan sınırları dıú dıúında, iú iú bu Andla Andlaúúma gere÷ gere÷ince baú baúka herhangi bir düzenleme konusu yapılmamıú yapılmamı ú Avrupa dıú dıúındaki bütün topraklar üzerinde, ya da topraklara iliú iliúkin olarak, ileri sürebilece÷ sürebilece ÷i tüm haklarından ve sıfatlarından, her bakımdan, Baú Ba úlıca Müttefik Devletler yararına vazgeçti÷ vazgeçti ÷ini bildirir.
-35-
Türkiye, yukarıdaki hükmün sonuçlarını düzenlemek için, Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerin, gerekti÷÷inde üçüncü Devletlerle anlaú gerekti anlaúarak, aldıkları ya da alacakları önlemleri tanımayı ve kabul etmeyi yükümlenir.
MADDE 133. Türkiye, Müttefik Devletlerce, Türkiye'nin yanında savaú sava úa katılan Devletlerle yapılan Barıúú Andla Barı Andlaúúmalannın ve Ek Sözleú Sözleúmelerin tüm geçerlili÷ geçerlili÷ini tanımayı, eski Alman împaratorlu÷÷u'nun, Avusturya'nın, Macaristan'ın ve Bulgaristan'ın topraklarına iliú împaratorlu ili úkin olarak varolan ya da varolacak hükümleri kabul etmeyi ve yeni Devletleri, bu biçimde saptanan sınırlar içinde tanımayı yükümlenir.
MADDE 134. Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Yunanistan, Macaristan, Polonya, Romanya, SırpHırvat-Sloven Devleti ve Çeko-Slovakya Devletinin sınırlarını, Türkiye, 133. Maddede öngörülen Andlaú Andlaúmalar ya da ek her türlü sözleú sözle úmelerle saptanacak biçim-leriyle tanıdı÷ tanıdı÷ını ve kabul etti÷ etti÷ini úimdiden bildirir.
MADDE 135. Türkiye, Müttefik Devletlerin l A÷ A ÷ustos 1914 tarihindeki eski Rusya ømparatorlu mparatorlu÷÷u topraklarının tümü ya da bir bölümü üzerinde kurulmu ú ya da kurulacak olan Devletlerle yapabilecekleri bütün andlaú andla úmaların ya da anlaú anlaúmaların tam geçerlili÷ geçerlili÷ini ve bu Devletlerin bu biçim biçimde de saptanac saptanacak ak sınırlarını sınırlarını tanımay tanımayıı yükümleni yükümlenir. r. Türkiye, sözü edilen bu Devletlerin ba ÷ımsızlı ımsızlı÷÷ını, sürekli ve dokunulmaz olarak tanır ve buna sayg saygıı gösterme÷ gösterme÷i yükümlenir. øú bu bu An Andla dlaúúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 259. Maddesinde ve IX. Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 277. Maddesinde yer alan hükümler uyannca, Türkiye, kendisiyle Rusya'daki Maksimalist 73 Hükümet arasında yapılan Brest-Litovsk Andlaúúmalarıyla bütün öteki andlaú Andla andla úmaların, anlaú anla úmaların ya da sözleú sözle úmelerin ortadan kaldırılmıúú oldu kaldırılmı oldu÷÷unu kesinlikle kabul eder.
MADDE 136. øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúini izleyen üç ay74 içinde, Britanya imparatorlu÷ imparatorlu ÷u, Fransa, øtalya ve Japonya Hükümetlerinin herbirince atanacak dört üyeden olu úan ve, herbiri bu ama amaçla çla bire birerr uzma uzmann gös göster terme me÷÷e ça ça÷÷rılacak, müttefik ve tarafsız öteki Kapitülasyoncu 75 Devletlerin teknik uzmanlarının da yardımıyla, Türkiye'de bugünkü adalet konularındaki Kapitülasyonlar rejiminin yerini alacak bir adalet reformu tasarısı hazırlamak için bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Osmanlı Hükümetiyle danı útıktan sonra, ya karma ya da birleú birleútirilmi tirilmiúú bir adalet rejiminin benimsenmesini ö÷ ö ÷ütleyecektir. 73
Rusya'da, Sosyal Demokrat Parti'nin, Lenin'in önderli ÷inde ço÷ ço÷unluk (Bolú (Bolúevik) kanadı. Bunların kar úısında Minim kar Minimalist alist (Menú (Men úevik) azınlık vardı. Andlaú Andla úmanın Fransızca ve øngilizce metinlerinde "Maximalist", "Maximalist", øtalyanca metninde "massimalista", 1920 Türkçe çevirilerinde "maksimalist" denilmektedir. (Çevirenler) 74 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca son metinlerde "üç ay" denirken, 1920 Türkçe çevirilerinde "altı ay'* denilmektedir. Müttefik Devletlerin sonradan sundukları de ÷iúiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöy'e denilmektedir: "136 ncı maddede mevzu-u bahis müddet altı aydan üç aya tenzil olunmuúútur". (Çevirenler) olunmu 75 Matbaa-ii Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, yalnız, "sair bitaraf devletlerin tayinine davet edecekleri Matbaamütehassisin-i müteha ssisin-i fenniyenin inzimam-ı muavenetiyle" denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ka pitülasyo pitüla syonlarda nlardann müstefid müstefid di di ÷er Müttefik ve tarafsız..." sözcükleri de vardır. (Çevirenle (Çevirenler) r)
-36-
Komisyonun hazırlayaca÷ hazırlayaca ÷ı tasarı ilgili Müttefik ya da tarafsız Devletlerin Hükümetlerine sunulacaktır. Baú Baúlıca Müttefik Devletler bunu kabul eder etmez, yeni rejimi kabul etmeyi úimdiden yükümlenen Osmanlı Hükümetine bildireceklerdir. Yeni rejimin yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesi süresi konusunda, Baú Ba úlıca Müttefik Devletler kendi aralarında ve, gerekirse, ilgili öteki ya da tarafsız Devletlerle anla úmak haklarını saklı tutarlar.
MADDE 137. VII. Bölüm (Yaptırımlar)76 hükümleri saklı kalmak üzere, Türkiye'de oturanların hiçbiri, l A÷ustos 1914 tarihinden sonra, iú i ú bu An Andl dlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúine kadar, askerlik ya da siyasal davranıú davranıúları, ya da Müttefik Devletlere ya da bunların uyruklarına yaptıkları herhangi bir yardımdan yardımdan ötürü ötürü,, hiçbir hiçbir bahane bahane ile rahatsı rahatsızz edilemeyecek edile meyecek ve incitilmeyecektir; Türkiye'de oturan bir kiú kiúiye-ili iye-iliúúkin olarak, bu nedenle, verilen herhangi bir yargı kararı tümüyle yok sayılacak ve baú baúlamı lamıúú herhangi bir kovuú kovu úturma durdurulacaktır.
MADDE 138. øú bu Andla Andlaúúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılan topraklarda oturanlardan hiçbiri, l A÷ustos 1914 tarihinden bu yana göstermiú göstermi ú oldu oldu÷÷u siyasal tutumu yüzünden ya da iú i ú bu Andlaúúma uyarınca uyruklu÷ Andla uyruklu ÷unun düzenlenmesi nedeniyle rahatsız edilmeyecek ya da incitilmeyecektir.
MADDE 139. Türkiye, baú baúka herhangi bir Devletin egemenli÷ egemenli ÷i ya da koruyuculu÷ koruyuculu ÷u [himayesi] altında bulunan Müslümanlar üzerinde, ne nitelikte olursa olsun, her çe çeúúit egemenlik ve yargı hakkından kesinlikle vazgeçer. øú bu Andla Andlaúúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılan ya da úimdi Türkiye'nin tanıdı÷ tanıdı÷ı bir statüsü bulunan topraklarda hiçbir Osmanlı makamınca do÷ do ÷rudan do÷ do÷ruya ya da dolaylı olarak hiçbir yetki kullanılmayacaktı kullanılma yacaktır. r.
BÖLÜM IV. AZINLIKLARIN AZINLIKLARI N KORUNMASI MADDE 140. Türkiye, 141., 145. ve 147. Maddelerin kapsadı÷ kapsadı ÷ı hükümlerin temel yasalar olarak tanınmasını ve hiçbir yasanın, hiçbir tüzü ÷ün ve hiçbir Padiú Padiúah Buyru÷ Buyru÷unun77 ya da resmî iúlemin, bu hükümlere aykırı ya da bunlarla çeliú çeli úir olmamasını, hiçbir yasanın, hiçbir tüzü÷÷ün, hiçbir Padiú tüzü Padiúah Buyru÷ Buyru÷unun ve hiçbir resmî iú iúlemin söz konusu hükümlerden üstün sayılmamasını yükümlenir. 76
Fransızca metinde "Sanctions", øngilizce metinde "Penalties", øtalyanca metinde "Sanzioni", 1920 çevirilerinde "Mücazat". (Çevirenler) 77 Fransızca metinde "irade imperial", øngilizce metinde "imperial Iradeh", øtalyanca metinde "irade imperiale", 1920 çevirilerinde "îrade-i Seniye". (Çevirenler)
-37-
MADDE 141. Türkiye, Türkiye'de oturan herkesin, do÷ do ÷um, bir ulusal topluluktan olmak, dil, soy ya da din ayrımı yapılmaksızın, ya úamlarını ve özgürlüklerini korumayı, tam ve eksiksiz olarak sa÷ sa÷lamayı yükümlenir. Türkiye'de oturan herkes, her inancın, dinin ya da mezhebin gereklerini, ister açıkta ister özel olarak, özgürce yerine getirme hakkına sahip olacaktır. Yukarıdaki paragrafta öngörülen hakkın özgürce yerine getirilmesine kar ú kar úı herhangi bir saldırı, ilgili mezhep hangisi olursa olsun, aynı cezalarla cezalandırılacaktır.
MADDE 142. l Kasım 1914'den beri Türkiye'de bir ürkü (tedhi ú)78 rejimi bulundu÷ bulundu ÷u için, øslam dinine geçiúúlerden hiçbiri ola÷ geçi ola ÷an koú koúullar altında gerçekleú gerçekle úmi miúú olamayaca olamayaca÷÷ından bu tarihten 79 sonraki islam'ı benimsemelerin tanınmaması ve, l Kasım 1914'den önce Müslüman olmayan bir kimsenin, özgürlü÷ özgürlü ÷üne kavuú kavuútuktan sonra, kendi iste÷ iste ÷iyle øslam'ı benimsemesi için gerekli iú iúlemleri yerine getirmedikçe Müslüman sayılmaması süregidecektir. Osmanlı Hükümeti, savaú sava ú süresince Türkiye'de yapılan topluca öldürmeler sırasında kiúúilere verilen zararları en geniú ki geni ú ölçüde kar úılamak için, l Kasım 1914'den beri herhangi bir soydan ya da dinden olursa olsun, ortadan yok olmu ú, zorla götürülmüú götürülmüú, gözaltı [enterne] edilmiúú ya da tutuklanmıú edilmi tutuklanmıú ki kiúúilerin aranması ve kurtarılması için, kendisinin ve Osmanlı makamlarının tüm deste deste÷÷ini sa÷ sa÷lamayı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, zarar görenlerin, ailelerinin ve yakınlarının yakınmalarını dinlemek, gerekli soruú soru úturmalarda bulunmak ve sözü edilen.kiú edilen.ki úileri özgürlüklerine kavuú kavu úturmaları için buyruk buy ruk çıkar çıkarmak mak amacıy amacıyla, la, Mill Milletler etler Cemiy Cemiyeti eti Konsey Konseyince ince atan atanacak acak karm karmaa komisy komisyonların onların çalıúúmalarını kolaylaú çalı kolaylaútırma tırma÷÷ı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, bu komisyonların kararlarına saygı gösterilmesini ve özgürlükleri geri verilmiú verilmiú herkesin güvenli÷ güvenli ÷ini ve özgürlü÷ özgürlü ÷ünü sa÷ sa÷lamayı yükümlenir.
MADDE 143. Türkiye, soy azınlıklarından olan kiú ki úilerin kar úılıklı ve gönüllü göçlerine iliú ili úkin olarak Müttefik Devletlerin uygun görecekleri hükümleri tanımayı yükümlenir. Türkiye, kar úılıklı göç konusunda, Yunanistan'la Bulgaristan arasında 27 Kasım 1919'da Neuilly-su Neui lly-sur-Sein r-Seine' e'de de imzal imzalanan anan Sözleú Sözleúmenin 16. Maddesinden yararlanmamayı yükümlenir, îú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúini izleyecek altı ay içinde, Yunanistan ile Türkiye, Yunanistan'a aktarılan ya da Osmanlı kalan topraklardaki Türk ve Yunan soylu halkın dır. kar úılıklı ve gönüllü göçüne iliú ili úkin özel bir anlaú anlaúma yapacaklar dır.
Bir anlaú anlaúmaya varılamaması durumunda, Yunanistan ve Türkiye, Milletler Cemiyeti Konseyine baú baúvurmak hakkına sahip olacaklar ve Konsey sözü edilen anla úmanın koú ko úullarını saptayacaktır. 78
Fransızca metinde "regime terroriste'', øngilizce metinde "terrorist regime", øtalyanca metinde "regi-'me terrorista". Mâ tedhi ú"; Vakit ve Peyam-ı Sabah Mâtbaatbaa-ii Âmire Âmire,, Konya ve Erim metinlerinde "usul-i idare-i tedhiú metinlerinde metinle rinde "tedhi "tedhiúú idaresi". (Çevirenler) 79 Fransızca metinde "embrasser l'islamisme", øngilizce metinde "embracing the Islamic faith", øtalyanca metinde "abbraciare I’Islamismo". 1920 Türkçe çevirilerinde "ihtida". (Çevirenle (Çevirenler) r)
-38-
MADDE 144. Osmanlı Hükümeti, Bırakılmıú Bırakılmı ú Mallar [Emval-i Metruke80] konusundaki 1915 tarihli yasa ile ek hükümlerin haksızlı÷ haksızlı ÷ını kabul eder ve bunların tümüyle hükümsüz ve, gelecekte oldu÷÷u gibi geçmiú oldu geçmiúte de, geçersiz olduklarını bildirir. Osmanlı Hükümeti, l Ocak 1914'den 81 beri, topluca öldürülme korkusuyla ya da ba úka herhangi'bir zorlama yüzünden, yurtlarından kovulmu ú, Türk soyundan olmayan Osmanlı uyruklarının yurtlarına dönüú dönü úlerini ve yeniden iú i úlerine baú baúlayabilmelerini, olabildi÷ olabildi ÷i ölçüde kolaylaúútırma kolayla tırma÷÷ı resmen yükümlenir. Sözü edilen Osmanlı uy-ruklarıyla, bunların üyesi bulundukl bulun dukları arı topluluk toplulukların ların malı olan ve yeni yeniden den buluna bulunabile bilecek cek ta úınır ya da taú taúınmaz malların, kimin elinde bulunurlarsa bulunsunlar, bir an önce geri verilmesi gerekti ÷ini letilmiúú olabilecek her türlü Osmanlı Hükümeti kabul eder. Bu mallar, onlara yük letilmi kısıtlamadan ve vergiden sıyrılmıú sıyrılmı ú olarak ve bugün onlara sahip olanlara ya da onları ellerinde tutanlara hiçbir ödence [tazminat] ödenmeksizin, geri verilecektir; úu kadar ki, bunları bunl arın, n, mülkiye mülkiyett ya da elde elde bulundur bulundurma ma hakkın hakkınıı kendiler kendilerinde indenn edindikleri edindikleri kimselere kimselere kar ú kar úı dâva hakları saklı tutulacaktır.
Osmanlı Hükümeti, gerekli görülecek her yerde, Milletler Cemiyeti Konseyince hakemlik komisyonları atanmasını kabul eder. Bu komisyonların herbiri, Osmanlı Hükümetinin bir temsilcisi ile, zarara u÷ u ÷radı radı÷÷ını öne süren ya da üyelerinden birinin zarara u÷radı radı÷÷ı savında bulunan toplulu÷ toplulu ÷un bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti Konseyince atanan bir Baú Baúkandan oluú oluúacaktır. Hakemlik komisyonları, iú i ú bu bu Maddede Maddede öngörülen öngörülen bütün istemleri inceleyecek ve bunları basit yöntemle karara ba ÷layacaktır. Sözü edilen hakemlik komisyonları aú a úa÷ıdaki konularda buyurma yetkisine sahip olacaklardır: çe úit yeniden yapım ve onarım iú i úleri için Osmanlı 1. Gerekli görecekleri her çeú Hükümetince iú iúgücü sa÷ sa÷lanması. Bu iú iúgücü, hakemlik komisyonunca sözü geçen i úlerin yapılmasına gerek gördü÷ gördü ÷ü topraklarda yaú yaúayan soylardan kiú ki úiler arasından sa÷ sa÷lanacaktır; Soruúúturma sonucu, topluca öldürmeler ya da zorla yerinden etmelere eylemsel 2. Soru olarak katıldı÷ katıldı÷ı, ya da bunlara yol açtı÷ açtı ÷ı kanıtlanan her kiú ki úinin görevinden uzaklaú uzakla útırılması; bu gibi gibi kims kimseler elerin in malla malları rı konusu konusunda nda alınac alınacak ak önle önlemler mlerii komisyon komisyon gös göster terece ecektir; ktir; 82 toplulu÷un, l Ocak 1914'den beri, mirasçısız olarak ölmüú ölmü ú ya da yitik bulunan 3. Bir toplulu÷ üyelerinin bütün taú ta úınır ya da taú ta úınmaz malların kime aktarılaca÷ aktarılaca ÷ı. Bu mallar, Devlet83 yerine, toplulu÷ toplulu÷a aktarılabilecektir; taúınmaz mallar üzerinde yapılan bütün satı ú iúlemleriyle, 4. l Ocak 1914'den 84 sonra, taú hak yaratan iú iúlemlerin geçersiz sayılması. Bu malları ellerinde bulunduranlara ödence [tazminat] ödenmesi, geri vermenin geciktirilmesine bahane olarak kullanılamayacak biçimd biçi mde, e, Osm Osmanl anlıı Hüküm Hükümetin etinin in yük yükümlü ümlülü lü÷÷ünde olacaktır. Ancak, sözü edilen malları úimdi ellerinde bulunduranlarca bir ödemede bulunulmu úsa, hakemlik komisyonunun ilgililer arasında hakgöz hakgözetirli etirli÷÷e uygun bir çözüm yolu kabul ettirme yetkisi yetkisi olacaktır. ol acaktır. 80
Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde bu deyim kullanılmaktadır. (Çevirenler) Fransızca metinde "ler janvier 1914", øngilizce metinde "Jariuary l, 1914", øtalyanca metinde “1 gen-naio 1914". Türkçe 1920 çevirilerinde "l A ÷ustos 1914". Ancak, Müttefiklerin sonradan verdikleri de ÷iúiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir: "144 ncü madde ikinci fıkradaki l A÷ A÷ustos 914 tarihi yerine l kânun-u sani 914 tarihi tarihi ikame olunacaktır". (Çevirenler) (Çevirenler) 82 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler) 83 Prof. Erim, Konya bas baskısınd kısından an bu me metni tni ve verirke rirken, n, dipn dipnotta otta,, Fran Fransızc sızcaa me metinde tinde "gr "grouv ouvernem ernement" ent" de de÷÷il "Etat" sözcü÷ sözcü ÷ünün bulundu÷ bulundu÷unu belirtmektedir. Gerçekten, øngilizce metinde de "the State", øtalyanca metinde "Stato" denilmektedir. Oysa Matbaa-i Âmire Âmire ve Konya metinlerinde "hükümet" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı sözcü ÷ü kullanılmaktadır. (Çevirenler) Sabah metinlerinde de "hükümet" sözcü÷ 84 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca son metinlerde "Ocak" söz konusu iken, 1920 Türkçe çevirilerinde "l A÷ A÷ustos 1920" denilm denilmektedir. ektedir. (Çevirenler) 81
-39-
Osmanlı Hükümeti, komisyonların iú i úleyi leyiúúini ve kesin nitelikte olacak kararlarının yerine getirilmesini, olanak ölçüsünde, kolaylaú kolayla útırmayı yükümlenir. Bunlara kar úı, yargısal ya da yönetimsel, hiçbir Osmanlı makamının kararı öne sürülmeyecektir.
MADDE 145. Bütün Osmanlı uyrukları, yasa önünde eú e úit olacaklar ve soy, dil ya da din ayrılı÷ ayrılı ÷ı gözetilmeksizin aynı yurttaú yurttaúlık [medenî] haklarıyla siyasal haklardan yararlanacaklardır. Din, inanç ya da mezhep ayrılı÷ ayrılı÷ı, hiçbir Osmanlı uyru÷ uyru ÷unun yurttaú yurttaúlık haklarıyla [medenî haklarıyl haklarıyla] a] siyasal haklardan yararlanmasına, yararlanmasına, özellikle kamu hizmetlerine hizmetlerine ve görevlerine kabul edilme, yükseltilme, onurlanma ya da çe úitli mesleklerde ve iú iú kollarında çalıúúma bakımından, bir engel sayılmayacaktır. çalı Osmanlı Hükümeti, iú iú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesinden baú baúlayarak iki yıllık bir süre içinde, Müttefik Devletlere, soy azınlıklarının orantılı temsili ilkesine dayalı bir seçim sistemi düzenlenmesi tasarısı sunacaktır. Herhangi bir Osmanlı uyru÷ uyru ÷unun, gerek özel gerekse ticaret ili úkilerinde, din, basın ya da her çeú çeúit yayın konularıyla açık toplantılarında, diledi ÷i bir dili kullanmasına kar ú kar úı hiçbir kısıtlama konulmayacaktır. Türkçeden baú ba úka bir dil konuú konu úan Osmanlı uyruklarına, mahkemelerde, ister sözlü ister yazılı olsun, kendi dillerini kullanabilmeleri bakımından uygun düú düúen kolaylıklar sa÷ sa÷lanacaktır.
MADDE 146. Osmanlı Hükümeti, tanınmıú tanınmı ú yabancı üniversitelerden ve okullardan verilen diplomaların geçerlili÷÷ini tanımayı ve, bunları almıú geçerlili almı ú olanların, bu diplomaların tanıdı÷ tanıdı ÷ı yetene÷ yetene ÷i gerektiren mesleklerde ve sanatlarda özgürce çalıú çalı úmalarım kabul etmeyi yükümlenir. Bu hüküm, Türkiye' Tü rkiye'de de oturan o turan Müttefik Devletler uyruklarına da uygulanac uygulanacaktır. aktır.
MADDE 147. Soy, din ya da dil azınlıklarından olan Osmanlı uyrukları, hem hukuk bakımından hem de uygulamada, öteki Osmanlı uyruklarıyla aynı i úlemlerden ve aynı güvencelerden yararlanacaklardır. Bunların, özellikle, ba÷ ba ÷ımsız olarak ve Osmanlı makamları hiçbir biçimdee karı biçimd karıúúmaksızı n, giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayır kurumlarıyla, dinsel ya da sosyal kurumlar, ilk, orta ve yüksek okullarla, ba úka her çeú çeúit ö÷ ö÷retim kurumları -buralarda kendi dillerini özgürce kullanmak ve kendi dinlerini özgürce uygulamak hakkına da sahip olarak- kurmak, yönetmek ve denetlemek konularında e úit hakka sahip olacaklardır.
MADDE 148. Soy, dil ya da din bakımından azınlıklardan olan Osmanlı uyruklarının önemli bir oranda bulundukl bulun dukları arı kentlerde kentlerde ya ya da bölgelerde, bölgelerde, söz konusu konusu azınlıkl azınlıklar, ar, Devlet Devlet bütçesi bütçesi ile, belediyeler belediyeler bütçesi bütçe si ya da öteki bütçe bütçelerc lercee e ÷itim ya da hayır iú iúlerine genel gelirlerden [kamu gelirlerinden] sa÷ sa ÷lanacak paralardan yararlanmaya hakgözetirli ÷e uygun bir ölçüde katılacaklardır. Söz konusu bu paralar, ilgili toplulukların yetkili temsilcilerine verilecektir 85. 85
Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerdeki bu tümce, Matbaa-i Armret Konya ve Erim metinlerinde yoktur. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde vardır: "Mebla÷ "Mebla ÷-i mezkûre alâkadar cemaatların resmi mümessillerine müm essillerine tediye olunacaktır". (Çevirenler)
-40-
MADDE 149. Osmanlı Hükümeti, Türkiye'deki bütün soy azınlıklarının kilise ve okul konularında özerkli÷÷ini tanımayı ve buna özerkli bu na saygı göstermeyi yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, bu amaçla ve iú bu Andl Andlaaúmanın aykırı düú dü úen hükümleri saklı kalmak üzere, Müslüman olmayan soylara kilise, okul ya da adalet konulannda Sultanlarca verilmi ú fermanlar, hat'lar, beratlar 86 ve bu gibi özel buyruklar ya da fermanlarla, Bakanlık ya da Sadrazamlık 87 buyrukları ile tanınmıú tanınmı ú ayrıcalıklarla ba÷ ba÷ıúıklıkları tümüyle do÷ do ÷rular ve gelecekte de destekleyece destekle yece÷÷ini bildirir. Osmanlı Hükümetinin çıkardı÷ çıkardı ÷ı ve sözü edilen ayrıcalıklarla ba÷ ba ÷ıúıklıkların kaldırılmasını, kısıtlanmasını ya da de÷ de ÷iútirilmesini öngören bütün kararnameler, yasalar, yönetmelikler ya da genelgeler geçersiz sayılacak sa yılacaktır. tır. øú bu Andl Andlaaúma hükümlerine uygun olarak Osmanlı adalet rejiminde yapılacak her de÷÷iúiklik -bu de÷ de de÷iúiklik soy azınlıklarından kiú ki úileri etkilemekte ise- iú iú bu Mad Madde de88 hükümlerinden üstün sayılacaktır.
MADDE 150. Hıristiyan ya da Yahudi dininden Osmanlı uyruklarının önemli oranda oturdukları kentlerde ve bölgelerde, Osmanlı Hükümeti, bu Osmanlı uyruklarının inançlarına ya da dinsel uygulamalarına bir saldırı sayılabilecek herhangi bir eylemi yapmaya zorlanmamalarını, ve hafta tatili günlerinde mahkemelerde hazır bulunmamaları ya da yasal bir iúlemi yerine getirmemeleri yüzünden, haklarını hiçbir biçimde yitirmemelerini yükümlenir. Bununla birlikte, bu hüküm, bu Hıristiyan ya da Yahudi Osmanlı uyruklarını, kamu düzeninin korunması için, bütün öteki Osmanlı uyruklarına yükletilen yükümlülükler dıúúında tutar anlamın dı anlamınaa gelmeyecek gelme yecektir. tir.
MADDE 151. Baúlıca Müttefik Devletler, bu Bölümdeki hükümlerin yerine getirilmesini güvence altına Baú almak için ne gibi önlemler alınması gerekti ÷ini, Milletler Cemiyeti Konseyi ile birlikte inceledikten sonra saptayacaklardır. Osmanlı Hükümeti, bu konuda alınacak bütün kararları úimdiden kabul etti÷ etti÷ini bildirir.
BÖLÜM V.
KARA89, DENøZ VE HAVA KUVVETL KUVVETLER ERøNE øLøùKøN HÜKÜMLER Türkiye, bütün Ulusların silâhlarının genel bir sınırlanmasına hazırlık yapılmasına olanak sa÷÷lamak için, aú sa aúa÷ıda sayılan kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili úkin hükümleri kesinlikle yerine getirmeyi yükümlenir. 86
Fransızca ve øngilizce metinde "firmans, hattis, berats", øtalyanca metinde "firmani, hattis, berats". (Çevirenler) 87 Fransızca metinde "Grand Vizir", øngilizce metinde "Grand Vizier", øtalyanca metinde "Gran Vi-sir". 1920 Türkçe çevirilerinde "tezkere-i samiyeler". (Çevirenler) 88 øngilizce metinde “Article", Fransızca metinde "article", øtalyanca metinde "articolo", 1920 çevirilerinde "muahede". Çevirenler) 89 Fransızca metinde "militaires", øngilizce metinde "military", øtalyanca metinde "militari" sözcükleri, 1920 çevirisinde "askeriye" biçiminde çevrilmi útir. "Kara kuvvetleri" biçiminde çevirmenin daha do ÷ru olaca÷÷ını düú olaca düúündük. (Çevirenler)
-41-
KES øM I.
KARA KUVVETLERøNE øLøùKøN HÜKÜMLER ALT-KES øM I.
GENEL HÜKÜMLER MADDE 152. Türkiye’nin bulundurabilece÷ bulundurabilece÷i kara kuvvetleri yalnız úunlar olacaktır: 1. Padi Padiúúahsın90 özel koruma birli÷ birli÷i [Hassa Kıtaatı]; güvenli ÷i sa sa÷÷lamakla ve azınlıkların korunmasını güvence altına 2. øçeride düzen ve güvenli÷ almakla görevli, jandarma birlikleri; 3. Önemli karıú karıúıklık durumunda, jandarma birliklerini destekleyecek ve gerekti÷ gerekti ÷inde sınırların denetlenmesini sa÷ sa÷layacak özel birlikler.
MADDE 153. øú bu Andlaú Andlaúmanm yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúini izleyecek altı ay91 içinde, 152. Maddede öngörülenler dıúúında kara kuvvetleri terhis edilecek ve da÷ dı da ÷ıtılacaktır.
ALT-KESlM II.
OSMANLI KARA KUVVETlNlN PERSONEL SAYISI, ÖRGÜTÜ VE KADROSU MADDE 154. Padiúah'ın özel koruma birli÷ Padiú birli÷i bir kurmay kurulu ile, personel sayısı, subay ve er olarak, 700'ü geçmeyecek yaya [piyade] ve atlı [süvari] birliklerinden kurulacaktır. Bu kuvvet, 155. Maddede öngörülen toplam personel sayısının içinde sayılmayacaktır. Bu koruma birli÷ birli÷inin kuruluú kuruluúu, bu Bölüme ekli I sayılı çizelgede gösterilmiú gösterilmi útir.
MADDE 155. 152. Maddenin 2. ve 3. fıkralarında sayılan kuvvetlerin toplam personeli, kurmay kurulları, subaylar, e÷ e÷itim personeli ve donatım birliklerim de kapsamak üzere, 50,000 ki úiyi geçmeyecektir.
MADDE 156. Jandarma birlikleri, Türkiye ülkesi üzerine da ÷ıtılacaktır; Türkiye ülkesi, bu amaçla, sınırları 200. Maddede M addede öngörüldü öngörüldü÷÷ü gibi saptanacak yersel bölgelere b ölgelere bölünecektir. 90
1920 Türkçe çevirilerinde "Zat-ı ùahane". (Çevirenler) Prof. Erim, Konya bask baskısında ısındann aktardı aktardı ÷ı metinde "üç ay" yazılı iken, Fransızca metne uygun olarak "altı ay" biçiminde düzeltti÷ düzeltti ÷ini belirtmektedir. ùu var ki, Müttefiklerin de÷ de ÷iúiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir: "153, 164, 171 ve 173 ncü maddelerde mevzu-u bahis müddet üç aydan altı aya ibla÷ ibla ÷ edilmi edilmiúútir". (Çevirenler) 91
-42-
Her yersel bölgede yaya [piyade] ve atlı [süvari], makineli tüfekle silâhlandırılmı ú, yönetim ve sa÷ sa÷lık hizmetleriyle donatılmıú donatılmı ú birliklerden oluú olu úan bir jandarma birli÷ birli ÷i kurulacaktır; bu jandarma jan darma birli÷ birli÷i, illerde [vilâyetlerde], sancaklarda ve ilçelerde [kazalarda 92], vb., bulundu÷ bulundu÷u yere ba÷ ba÷lı bir güvenlik hizmeti kurulması için gerekli birlikleri sa ÷layacak ve bölgenin bir ya da birkaç birk aç nok noktası tasınd ndaa gezici gezici yedek kuv kuvvet vetle lerr bulun bulundura duracak caktır. tır. Özel görevleri yüzünden, bu jandarma birliklerinin, topçusu da, teknik silâhları 93 da olmayacaktır. Bu jandarma birliklerinin toplam personel sayısı, 155. Maddede öngörülen kara kuvvetinin toplam personelinin içinde sayılmak üzere, 35.000 ki úiyi geçmeyecektir. Tek bir jandarma birli÷ birli÷inin toplam personel sayısı, jandarma birlikleri toplam personelinin dörtte birini aú aúmayacaktır. Herhangi bir jandarma birli÷ birli ÷inin ö÷ ö÷eleri, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, kendi bölgesinin toprakları dı úında kullanı kullanılmayacaktır. lmayacaktır.
MADDE 157. Özel güçlendirme [takviye] birliklerinde yaya, atlı, da ÷ topçusu, istihkâm birlikleriyle, bunla bun ların rın herbiri herbirine ne uygun uygun düú dü úen teknik ve genel hizmetler de bulunabilecektir; bunların toplam perso per sone neli li,, 15 155. 5. Ma Madd ddede ede ön öngö görül rülen en to topla plam m pe pers rson onel elin in iç için inde de say sayıl ılmak mak üze üzere, re, 15 15.0 .000 00 ki kiúúiyi aúmayacaktır. Tek bir birli÷ birli÷in özel güçlendirme ö÷ ö ÷eleriyle desteklenmesi, bu ö÷ ö ÷elerin, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, toplam personelinin üçte birini aúmayacaktır. Bu özel güçlendirme ö÷ ö ÷elerinin kuruluú kurulu úuna girecek çeú çeúitli silâhlar ve hizmetler oranı, bu Kesime ekli II sayılı çizelgede saptanmıú saptanmı útır. Bunların [kıú [kıúlalara] yerleú yerleútirili tiriliúúi, 200. Maddede öngörüldü÷ öngörüldü ÷ü biçimde saptanacaktır.
MADDE 158. 156. ve 157. Maddelerde sözü edilen kurulu úlarda, kurmay ve hizmetler personeli de sayılmak koú ko úuluyla, subay oranı, hizmetteki personel toplam sayısının yirmide birini, astsubay oranı da, hizmetteki toplam personel sayısının onikide birini a úmayacaktır.
MADDE 159. Çeúitli Müttefik ya da tarafsız Devletlerin verecekleri subaylar, Osmanlı Hükümetinin Çeú yönetiminde, jandarmanın komutasına, örgütlenmesine ve e ÷itimine katılacaktır. Bu subaylar, 158. Maddede öngörülen jandarma subayları suba yları sayısı için içinde de sayılmayacakl sayılmayacaklardır ardır;; ancak, bunların bunl arın sayısı bu persone personelin lin yüzde onbe onbeúúini geçmeyecektir. 200. Maddede sözü edilen Müttefiklerarası Komisyonun hazırlayaca÷ hazırlayaca ÷ı özel anlaú anlaúmalar, bu subayların uyrukluk bakımından bakı mından oranla oranlarını rını saptay saptayacak acak ve bu Mad Madde de ile ken kendile dileri ri içi içinn öng öngörülm örülmüü ú olan çeú çeúitli görevlere katılma koú ko úullarını düzenleyecektir.
MADDE 160. Aynı yersel bölgede, 159. Maddede öngörülen ko úullar içinde Osmanlı Hükümeti buyru buy ru÷÷una verilen bütün [yabancı] subaylar, ilke olarak, aynı uyruklukta olacaklardır. 92
Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "vilayete, sandjaks, cazas". (Çevirenler) Fransızca metinde "armes techniques", øngilizce metinde "technical services", øtalyanca metinde “armi tecniche". Matbaa Matbaa-i -i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "esliha"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "esliha-i fenniye". fenniy e". (Çevirenle (Çevirenler) r) 93
-43-
MADDE 161. Limni [Lemnos, Lemno], Gökçeada [ ø mroz, mroz, Embros, Imbros, ø mbro], mbro], Semadirek 94 [Semendirek, Samothrace, Samotracia], Bozcaada [Te'nedos, Tenedos, Tenedo] ve Midilli \Mity dıúúında, 178. Maddede öngörülen Bo÷ Bo ÷azlar ve adalar bölgesinde, tene, Mitvlene, Mitilene] dı Yunan ve Osmanlı jandarma kuvvetleri, bu bölgedeki Müttefikler-Arası î úgal Komutanlı÷ Komutanlı ÷ına ba÷÷lı bulunacaktır. ba
MADDE 162. øú bu Alt Alt-kesi -kesimde, mde, hangi nitel nitelikte ikte olursa olsun, sözü edi edilen len kuvv kuvvetlerin etlerin ya da bu kuvvetlerin taú taúıma araçlarının her çeú çe úit seferberlik önlemleri ya da bunların seferberli ÷ine iliúúkin, ya da güçlendirilmesi yolundaki bütün önlemler yasaktır. ili Çeúitli kuruluú Çeú kurulu úların, kurmay kurullarının ve hizmetlerin hiçbir durumda ek kadroları bulunmaya bulunm ayacaktı caktır. r.
MADDE 163. 153. Maddede saptanan süre içinde, úimdi varolan tüm jandarma kuvvetleri, 156. Maddede öngörülen jandarma birlikleri içinde birle útirilecektir.
MADDE 164. øú bu Kesimde Kesimde öngörül öngörülmemi memiúú herhangi bir birli÷ birli÷in kurulması yasaktır. Padiúah’ın özel koruma birli÷ Padiú birli ÷i dı dıúúında, izin verilen 50.000 kiú ki úilik personel sayısını aú aúan kuruluúúların ortadan kaldırılması, iú kurulu i ú bu Andla Andlaúúmanm imzalanmasından baú ba úlayarak, 153. Madde hükümlerine uygun olarak, i ú bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesinden en geç altı ay95 sonra tümüyle gerçekleú gerçekle úecek biçimde, giderek yapılacaktır. Osmanlı Savaú Sava ú Bakanlı Bakanlı÷÷ı [Harbiye Nezareti] ile Genel Kurmayı ve onlara ba ÷lı yönetim birimleri biri mlerinde ndeki ki suba subayy ve benze benzeri ri pers personel onel,, ay aynı nı süre içi içinde, nde, 200. Madd Maddede ede söz sözüü edil edilen en Müttefikler-Arası Komisyonca Osmanlı Silâhlı kuvvetlerinin genel hizmetlerinin iyi i úlemesi için kesin olarak gerekti÷ gerekti ÷i saptanacak personel sayısına indirilecek ve bu personel 158. Maddede öngörülen en yüksek sayı içinde olacaktır.
ALT-KESøM III. ASKERE ALMA MADDE 165. Osmanlı kara kuvvetleri [silâhlı kuvvetleri] gelecekte yalnız gönüllü olarak askere yazılanlardan kurulacaktır. Askere yazılma, soy ve din ayrılı÷ ayrılı ÷ı gözetilmeksizin, Osmanlı Devletinin bütün uyruklarına eú eúit olarak açık bulunacaktır. 156. Maddede sözü edilen birliklere gelince, bunların kurulu úu, ilke olarak, bölgesel olacak ve her bölgedeki halkın Müslüman olan ya da olmayan ö÷ ö ÷elerinin, olanak ölçüsünde, ö lçüsünde, ilgili her birlik personelinde temsil edilmelerini sa÷ sa÷layacak biçimde düzenlenecektir. Yukarıdaki hükümler, hem subaylara hem de erlere u ygulanacaktır. 94
Matbaa-i Matb aa-i Âmire Âmire,, Konya Konya ve Erim metinlerinde "Somatras"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Semendirek". (Çevirenler) 95 Bakınız: Not 91. (Çevirenler)
-44-
MADDE 166. Astsubayların ve erlerin hizmet süresi aralıksız oniki ay olacaktır. Hizmet süreleri bitmeden, hangi nedenle olursa olsun, hizmetten ba÷ ba ÷ıúlanan erlerin yerine her yıl konulacakların oranı, 155. Maddede saptanan toplam personel sayısının yüzde beúúini geçmeyecek be geçme yecektir. tir.
MADDE 167. Bütün subaylar meslekten [muvazzaf] subay olacaktır. ùu sırada orduda ve jandarmada hizmet gören ve yeni kara kuvvetinde kalacak olan subaylar en az kırkbeú kırkbe ú ya yaúúına kadar hizmette kalmayı yükümleneceklerdir. ùu sırada orduda ve jandarmada hizmet gören ve yeni kara kuvvetine alınmayacak olan subaylar, her çeú çe úit askerî hizmet yükümlülü÷ yükümlülü ÷ünden ba÷ ba÷ıúlanacaklar ve kuramsal ya da uygulamalı hiçbir askerlik alıú alıútırmasına [tâlime] katılmayacaklardır kat ılmayacaklardır.. Yeni atanan subaylar, aralıksız en az yirmi beú be ú yıl eylemsel hizmette bulunmayı yükümleneceklerdir. Hizmet süreleri bitmeden, hangi nedenle olursa olsun, hizmetten ayrılan subayların yerine her yıl konulacakların oranı, 158. Maddede öngörülen toplam subay sayısının yüzde beúúini geçmeyecektir. be
ALT-KESøM IV.
OKULLAR, EöøTøM KURUMLARI, ASKERø KURUMLAR96 VE DERNEKLER MADDE 168. øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden97 ba baúúlayarak üç aylık bir sürenin geçmesinden sonra, Türkiye'de, ancak izin verilen birlikler için gerekli subay ve astsubayların yetiúútirilmesi için kesinlikle zorunlu bulunan aú yeti a úa÷ıda belirtilen okullar kalacaktır: l subay okulu; her yersel bölge için l astsubay okulu. Bu okullarda ö÷ ö÷renim görmesine izin verilecek ö÷ ö ÷renci sayısı, subay ve astsubay kadrolarındaki doldurulacak bo úluklarla kesin orantılı olacaktır.
MADDE 169. 168. Maddede sözü geçen ö÷ ö ÷renim kurumlarının dıú dıúında kalanlarla, her çeú çeúit spor kurumları ya da baú baúka kurumlar, hiçbir askerî konuyla ilgilenmeyeceklerdir. 96
Fransızca metinde "socie'tes "socie'tes et associations militaires", øngilizce metinde "military clubs and societies", øtalyanca metinde "societa e associazioni militan". Matbaa-i Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "askeri úirekât ve cemiyat";Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Cemiyat-ı askeriye". (Çevirenler) 97 Fransızca metinde “â dater de la mise en vigueur", øngilizce metinde "from the coming into force", øtalyanca metinde "dall'entrata in vigore". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "imzasından itibaren"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “mevki-i mer'iyete vaz'ından itibaren". (Çevirenler)
-45-
ALT-KESlM V. GÜMRÜKÇÜLER, YEREL KENT VE KIR POLøSø, ORMAN BEKÇøLERø MADDE 170. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 48. Maddesi hükümlerine dokunulmamak ko úuluyla, gümrük görevlilerinin, yerel kent ve kır polisi görevlilerinin, orman bekçilerinin, ya da benzeri benze ri görev görevlile lilerin rin sayı sayısı, sı, iú bu Andl Andlaaúma ile saptanan Türkiye ülkesi sınırları içinde, 1913'de, benzer görevlerde çalıú çalı úanların sayısını geçmeyecektir. Gelecekte bu gibi görevlilerin sayısı, ancak, görevli bulundukları yerlerdeki ya da belediyelerde belediy elerdeki ki nüfus artı artıúúına uygun bir oranda arttırılabilecektir. Bu hizmetliler ya da görevlilerle, demiryolu hizmetinde çalı úanlar, herhangi bir askerlik alıúútırmasına [tâlimine] katılmak için toplanamayacaklardır. alı Her yönetim çevresinde, ister kent ister kır polisi olsun, yerel polis ile orman bekçileri, jandarmaya janda rmaya iliú iliúkin 165. Maddedeki ilkeler uyarınca göreve alınacak ve bu ilkeler uyarınca komuta ve yönetime ba÷ ba÷lı olacaklardır. Türkiye'nin sivil yönetiminin bir parçası olarak, Osmanlı kara kuvvetinden ayrı kalacak Osmanlı polisinde Müttefik ya da tarafsız Devletlerce verilecek subaylar ya da görevliler, Osmanlı Hükümetinin yönetimi altında, sözü edilen polisin komutasına ve e ÷itimine katılacaklardır. Bu subayların ve görevlilerin sayısı, benzeri Osmanlı personelinin yüzde onbeúúini geçmeyecektir. onbe
ALT-KESlM VI. SøLAHLAR, CEPHANE VE GEREÇLER MADDE 171. øú bu Andl Andlaaúmanm yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúini izleyecek altı ayın 98 bitiminde, Osmanlı kara [silâhlı] kuvvetlerinin çeú çe úitli kuruluú kuruluúlarında hizmette ya da yedekte bulundurulan silâhlar, bu Kesime ekli III sayılı çizelgede bin kiú ki úi için saptanmıú saptanmıú olan sayıyı geçmeyecektir".
MADDE 172. Türkiye'nin elinde bulundurabilece ÷i cephane, bu Kesime ekli III sayılı çizelgede saptananları geçmeyecektir.
MADDE 173. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúini izleyecek altı aylık 100 süre içinde, izin verilen sayıyı aúan silahlar, her çeú çe úit cephane ile savaú sava ú araçları ve gereçleri, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Müttefik ler-Arası Askerî Denetim Komisyonuna Komisyonuna bu Komisy Komisyonca onca gösterilecek yerlerde teslim edilecektir. Bu araçların ve gereçlerin ne yapılaca ÷ına, Baú Baúlıca Müttefik Devletler karar vereceklerdir. 98
Bakınız: not 91. (Çevirenler) Erim metninde, "cetvelde muharrer miktarı tecavüz etmemelidir" denilmekte, bin ki úiden söz edilmemektedir. edilmemekte dir. Oysa, Matbaa-i Amire ve Konya Konya metinlerinde "cetvelde beher 1.000 nefer için muayyen muayyen erkanı tecavüz etmemelidir" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de “tabloda muharrer oldu ÷u veçhile bin nefer nefer için tayin tayin edilmi edilmiúú olan mikdarı tecavüz edemeyecektir" deniliyor. Çevirenler) 100 Prof. Erim, Konya baskısından aktardı ÷ı metinde "üç ay" yazılırken, Fransızca metne göre "altı ay" olarak düzeltti÷ düzeltti÷ini belirtmektedir. Oysa bakınız: Not 91. (Çevirenler) 99
-46-
MADDE 174. Silâhlar, cephane, savaú sava ú araçları ve gereçleri ile uçaklar ve her çeú çe úit uçak parçaları p arçaları yapımı, yapımı, ancak, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun izin verece ÷i fabrikalarda ve kurumlarda yapılabilecektir. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúinden baú baúlayarak altı aylık 101 bir süre içinde her çeú çeúit silâhların, cephanenin, savaú sava ú araçlarının ve gereçlerinin yapımı, hazırlanması, depolanması ya da incelenmesi ile u÷ u ÷ra raúúan bütün öteki kurumlar ortadan kaldırılacak ya da yalnız ticaret amacıyla kullanılmaya yarar biçime dönü útürülecektir. øzin verilen cephane stokları için depo olarak kullanılanlar dı úındaki bütün silâh depolarına da aynı iú i úlem uyg u ygulanacaktır. ulanacaktır. øzin verilen yapım gereksinmelerini aú a úan kurumlardaki ve silâh depolarındaki aygıtlar, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Askerî Denetim Komisyonu kararları uyarınca kullanılamaz duruma getirilecek ya da yalnız ticaret amacıyla kullanılır biçime sokulacaktır.
MADDE 175. Türkiye'ye her çeú çeúit silâhlar, cephane ile savaú sava ú araçları ve gereçleri, uçaklar ve uçak parçaları parçala rı getiril getirilmesi, mesi, 200. Mad Maddede dede öngörül öngörülen en Müttef Müttefikler-A ikler-Arası rası Komisy Komisyonun onun özel izn iznii 102 olmadıkça, kesinlikle yasaktır . Aynı biçimde, yabancı ülkelere gönderilmek üzere, her çe úit silâhlar, cephane, savaú sava ú araçları ve gereçleri yapımı ve bunların dıú dı úsatımı [ihracatı] da yasaktır.
MADDE 176. Alev-makinelerinin, bo÷ bo ÷ucu ya da zehirleyici ya da benzeri gazların ve her türlü benzer sıvıların, maddelerin ve hazırlanmıú hazırlanmı ú bile bileúúimlerin kullanılması yasak oldu÷ oldu ÷undan, bunların Türkiye'de yapımı ya da Türkiye'ye sokulması kesinlikle yasaktır. Sözü geçen maddelerin ya da bileú bile úimlerin yapımına, saklanmasına ya da kullanılmasına yarayan özel araçlar ve gereçler de yasaklanmıú yasaklanmı útır. Zırhlı taú taúıtların, tankların ya da savaú sava ú amaçları için kullanılan bunlara benzer her türlü araçların Türkiye'de yapımı ya da Türkiye'ye sokulması da yasaktır.
ALT-KES øM VII. BERKøTøLMøù YERLER (TAHKøMAT) MADDE 177. 178. Maddede öngörülen Bo÷ Bo ÷azlar ve adalar bölgesinde, sözü geçen Maddede öngörüldü÷÷ü üzere, berkitilmiú öngörüldü berkitilmiú yerler [tahkimat, istihkâmlar] silâhsızlandırılacak ve yıkılacaktır. Bu bölge dıú dıúında ve 89. Madde hükümleri saklı kalmak ko úuluyla, úu sırada varolan berkitilmi berk itilmiúú yerler [müstahkem mevkiler] úimdiki durumlarıyla oldu÷ oldu ÷u gibi tutulabilecek, ancak aynı üç aylık süre içinde silâhtan arındırılacaktır. 101
Bakınız: Not 91. (Çevire (Çevirenler) nler) Matbaa-iÂmire ve Konya metinlerinde, burada úöyle bir fıkra vardır: "Silâh ve mühimmat ve malzeme-i Matbaa-iÂmire harbiye ile sair her nevi bu gibi malzeme imalatı da kat'iyyen memnudur". Prof. Erim, yabancı dildeki metinlerde bu satırların bulunmadı÷ bulunmadı ÷ını haklı olarak belirtmektedir. Bu satırlar, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de yoktur. (Çevirenler) 102
-47-
ALT-KESøM VIII. BOöAZLARIN ÖZGÜRLÜöÜNÜN KORUNMASI MADDE 178. Bo÷azlar’ın özgürlü÷ Bo÷ özgürlü ÷ünü güvence altına almak üzere, Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflar, aú aúa÷ıdaki hükümleri kararlaú kararlaútırmı tırmıúúlardır: bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak üç aylık bir süre içinde, aú a úa÷ıdaki 1. øú bu 179. Maddede belirtildi÷ belirtildi ÷i gibi sınırlandırılan ve Marmara Denizi kıyıları ile adalarını ve Bo÷÷azlar'ın kıyılarını içine alan bir bölge ile, Limni [Lemnos, Lemno], Gökçeada [ø Bo [ømroz, 103 Îmbros, Îmbr os, Imb Imbro], ro], Semadirek [Samothrace, Samotracia], Bozcaada [Tenedosy Tenedo] ve Midilli [Mityl ̓ne, Mitylene, Mitilene] adalarında tüm yapıların, berkitilmiú berkitilmi ú yerlerin [tahkimatın] ve bataryaların silahsızlandırılması ve yıkılması gerçekle útirilecektir. Sözü geçen bölgede ve adalarda, bu yapıların yeniden yapılması ve benzer yapılar yapılması yasaktır 104. Fransa, øngiltere ve øtalya, sözü geçen bölgede ve Limni, Gökçeada [ømroz], Semadirek 105 ve Bozcaada'da yerleú yerle útirilmesi yasak kalan gezginci bataryaları hızla getirmekte kullanılabilecek úimdiki yolların ve demiryollarının kullanılmaz duruma sokulmasını hazırlamak hakkına sahip olacaklardır. Limni, Gökçeada [ø [ømroz], Semadirek 106 ve Bozcaada adalarında 107 yeni yollar ve demiryolları yapımına ancak yukarıda sözü edilen üç Devletin izniyle giri úilebilecektir.
2. Birinci paragrafın ilk fıkrasında öngörülen önlemler, Yunanistan'ca ve Türkiye'ce, herbiri kendi topraklan bakımından ve giderlerini kendileri ödemek üzere, ve 203. Maddede öngörülen denetim altında, uyg u ygulanacaktır. ulanacaktır. [ ømroz], Semadirek [Semendirek], Bozcaada 3. Bölge toprakları ile Limni, Gökçeada [ø ve Midilli adaları108, askerî amaçlarla, ancak, birlikte davranan yukarıda adı geçen üç Müttefik Devletçe kullanılabilecektir. Bu hüküm, sözü edilen bölgede ve adalarda, 161. Madde hükümleri uyarınca Müttefikler-Arası i úgal Kuvvetleri Komutanlı÷ Komutanlı ÷ına ba÷ ba÷lı bulunacak bulun acak Yunan Yunan ve Osmanl Osmanlıı jandarma kuvvetlerinin kuvvetlerinin kullanıl kullanılmasına masına engel olmayaca olmayaca ÷ı gibi, Midilli adasında bir Yunan garnizonunun kalmasına ve, 152. Maddede öngörülen, Padi úahın özel koruma birli÷ birli ÷inin109 varlı varlı÷÷ına da engel sayılmay sa yılmayacaktır acaktır 110. 103
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Semendirek", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Semadirek". (Çevirenler) 104 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, burada, úöyle bir tümce parçası vardır: "seyyar bataryaların oralarda sür'atle úevkine hadim yollar V2 úömendöferler inú inúası úerait-i âtiye tahtında..." Vakit ve Peyam-ı Sabah metninde bu tümce parçası úöyledir: "yahut oralara sür'atle müteharrik bataryalar isaline müsaid yollar ve demiryolları tesisi..." Müttefiklerin sonradan yaptıkları öneriler arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metnine göre, bu sözcükle sözcüklerin rin metinde metindenn çıkartıldı çıkartıldı÷÷ı belirtilmektedir. (Çevirenler) 105 Bakınız: Not 103. (Çevire (Çevirenler) nler) 106 Bakınız: Not 103. 1 03. (Çevirenler) 107 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca son metinlerde Midilli adası yazısı olmamakla birlikte, 1920 Türkçe çevirilerinde Midilli de gösterilmektedir. Oysa, Müttefiklerin sonradan yaptıkları de ÷iúiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, bu çıkartma belirtilmek belirtil mektedir. tedir. (Çevirenler) 108 de÷iúik olarak, Matbaa Ma tbaa-i -i Âmire, Âmire, Kon Konya ya ve Erim metinlerinde, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerden de÷ yalnız "adalar" denilmekte, adaların adları belirtilmemektedir. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri de böyledir. Müttefiklerin sonradan yaptıkları de÷ de ÷iúiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, adaların adlarıyla belir be lirtild tildii÷i açıkla açıklanmaktadır. nmaktadır. (Çevirenler) 1099 10 Matbaa Mat baa-i -i Âmi Âmire, re, Ko Konya nya ve Erim metinlerinde "maiyet-i seniye hassa muhafaza kıtaatı", Vckit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Zat-ı úahanenin nefs-i hümayunlarına mahsus kuwe-i muhafaza". (Çevirenler) 110 de÷iúiklik notasında, úöyle bir düzeltme de vardır: **178 nci Vakit ve Peyam-ı Sabah’da., Müttefiklerin de÷ maddenin üç numara h fıkrasının sondan bir evvelki satırında 161 nci madde kelimesinden sonra âtideki cümle ilâve olunacaktır: "Bu Midilli adasında bir Yunan muhafaza kuvvetiyle 152 nci maddede mevzu-u bahis oldu ÷u üzere havali-i mezkûrede asakir-i hassa-i úahane bulundurulmasına mani de÷ de÷ildir" cümlesi yazılacaktır". (Çevirenler) (Çevirenler)
-48-
do ÷rudan do÷ do ÷ruya ya da dolaylı olarak, 4. Birlikte davranan111 sözü geçen Devletler, do÷ Bo÷azlarım özgürlü÷ Bo÷ özgürlü÷üne dokunabilecek bir eylemin yapılmasını ya da hazırlanmasını önlemek için gerekli görecekleri kara ve hava kuvvetlerini söz konusu topraklarda ve adalarda bulundurmak hakkına sahip olacaklardır. Bu denetleme, denizden, adı geçen Müttefik Devletlerden herbirinin birer karakol gemisi112 aracılı aracılı÷÷ıyla yapılacaktır. Yukarıda sözü edilen iú iúgal kuvvetleri, gerekti÷ gerekti ÷inde, 1907 tarihli La Haye IV. Sözleú Sözle úmesine ekli Yönetmelikte ya da bunun yerine geçecek ve sözü edilen bütün Devletlerin taraf olacakları baú baúka herhangi bir Sözleú Sözle úmede öngörülen koú ko úullar altında, karada elkoyma 113 hakkını kullanabileceklerdir. Bununla birlikte, bu elkoymalar ancak hemen ödemede bulunma kar úılı ılı÷÷ında yapılabilecektir.
MADDE 179. 178. Maddede öngörülen bölge, aú a úa÷ıda belirtildi÷ belirtildi ÷i gibi sınırlandırılmıú sınırlandırılmıútır (l sayılı haritaya bakılması):
1. Avrupa'da: Saros114 Körfezi'nde Karaçalı'dan kuzey-do÷ kuzey-do ÷uya do÷ do ÷ru: yaklaúık olarak kuzey-do÷ yaklaú kuzey-do ÷uya yönelen ve Beylik Dere havzasının güney sınırını Kuru Da÷÷ doru Da doru÷÷una kadar izleyen bir çizgi; oradan, tepeler çizgisini izleyen bir çizgi; sonra, Emirli'nin kuzeyinden ve Dereler'in güneyinden geçen düz bir çizgi; ku-zeykuzey-do÷÷uya dönerek Tekirda÷ kuzey-do Tekirda ÷115-Malkara yolunu Aynarak'ın116 3 kilometre batısında kesen ve oradan Ortaköy'ün117 6 kilometre do÷ do ÷usundan geçen bir çizgi; sonra, kuzey-do÷ kuzey-do÷uya dönen ve Tekirda÷ Tekirda÷-Hayrabolu yolunu Tekirda÷ Tekirda ÷'ın 18 kilometre kuzey-batısmda kesen bir çizgi; oradan, Muradlı-Tekirda÷ Muradlı-Tekirda ÷ yolunun Muradlı'nın yaklaú yakla úık l kilometre güneyindeki bir noktaya kadar: bir düz çizgi; oradan, do÷ do ÷u-kuzey-do u-kuzey-do÷÷uya do÷ do ÷ru ve Yeniköy’e kadar: Çorlu-Çatalca demiryolunun en az 2 kilometre kuzeyinden geçecek biçimde de÷÷iútirilmi de tirilmiúú bir düz çizgi; 111
de÷iúiklik önerileri arasında úöyle bir düzeltme de vardır: Vakit ve Peyam-ı Sabah'da., Müttefiklerin de÷ "Mezkûr maddenin [madde 178] dördüncü fıkrasının birinci satırındaki "Devletler" kelimesinden mukaddem "mütte-fiken hareket eden" kelimeleri vaz olunacaktır". (Çevirenler) 112 Fransızca metinde "stationnaire", øngilizce metinde "guard-ship", øtalyanca metinde "stazionario". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "istasyon"; Vakit ye Peyam-ı Sabah metinlerinde "karakol sefinesi". (Çevirenler) 113 Fransızca metinde "re*quisition", øngilizce metinde "requisition", øtalyanca metinde "requisizione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "vaz-ı yed (istimval)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “Vaz-ı yed ve müsadere". (Çevirenler) 114 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Xeros". Mat Matbaa-i baa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Saros"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ikseros". (Çevirenler) 115 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Rodosto". 1920 Türkçe çevirilerinde "Tekfurda ÷". (Çevirenler) 116 Fransızca", øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Ainarjik". Matb Matbaa-i aa-i Âmire  mire,, Konya ve Erim metinlerinde "Aynarcık"; Vakit ve Peyam-t Sabah metinlerinde "Aynacık". (Çevirenler) 117 Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Ortaja Keui"; 1920 Türkçe çevirilerinde "Ortaköy". (Çevirenler)
-49-
oradan, kuzey-kuzey-do÷ kuzey-kuzey-do ÷uya do÷ do÷ru ve 27. Maddenin 1-2. fıkrasında tanımlanan Türkiye'nin sınırında, Istranca'nın batısında bir noktaya kadar: Yeniköy'ü bölgede bırakan bir düz çizgi; oradan, ve Karadeniz'e kadar: 27. Maddenin 1-2. fıkrasında tanımlanan Avrupa Türkiye'sinin sınırı.
2. Asya'da: Baúlıca Müttefik Devletlerce, Edremit 118 Körfezi'nde, Dahlina Burnu ile Kemer øskele Baú arasında saptanacak bir noktadan do ÷u-kuzey-do u-kuzey-do÷÷uya do÷ do÷ru: Kemer øøskele ile Kemer'in ve bu iki yeri birbirine ba ÷layan yolun güneyinden geçen Kemer bir çizg çizgi; i; sonra, Osmanlar-Orhanlar 119 dekovil demiryolunun De÷ De÷irmendere'yi kesti÷ kesti÷i noktanın hemen güneyindeki bir noktaya kadar: bir düz çiz çizgi; gi; oradan, kuzey-do÷ kuzey-do ÷uya do÷ do÷ru ve Manyas Gölü'ne kadar: De÷÷irmendere ile Karadere Suyu'nun sa÷ De sa ÷ kıyısını izleyen bir çizgi; oradan, Bandırma - Susı÷ Susı ÷ırlı demiryolunun Karadere yata÷ yata ÷ını kesti÷ kesti÷i noktaya kadar: bu ırma÷ ırma÷ın a÷ a÷zına do÷ do÷ru akım yolu; oradan, do÷ do ÷uya do÷ do ÷ru, Atranos Çayı'nın Karao÷ Karao ÷lan'a do÷ do ÷ru a÷ zından yaklaú yakla úık 3 kilometredeki bir noktaya kadar: bir düz çizgi; ç izgi; oradan, kuzey-do÷ kuzey-do ÷uya do÷ do÷ru, bu ırma÷ ırma ÷ın a÷ a ÷zına do÷ do ÷ru akım yolu; sonra, Apolyont Gölü'nün güney kıyısı; sonra, Mudanya-Bursa demiryolunun, Bursa'mn yakla úık olarak 5 kilometre kuzey batısında Nilüfer 120 Çayı'nı kesti÷ kesti÷i noktaya kadar: bir düz çizgi; ç izgi; oradan, kuzey-do÷ kuzey-do ÷uya do÷ do÷ru ve Bursa'mn yaklaú yakla úık olarak 6 kilometre kuzeyinde nehirlerin kesiú kesi úme yerine kadar: Nilüferr Çayı'nın Nilüfe Çayı'nın a÷ a ÷zına do÷ do ÷ru, akım yolu; oradan, kuzey-do÷ kuzey-do ÷uya do÷ do÷ru ve iznik i znik Gölü'nün Gölü'nün en güney g üney noktasına kadar: bir düz çizgi; ç izgi; oradan, øznik' znik'in in 2 kilometre kuzeyindeki bir noktaya k adar: bu gölün güney g üney ve do do÷÷u kıyıları; oradan, kuzey-do÷ kuzey-do ÷uya do÷ do÷ru, Sapanca Gölü' Gölü'nün nün en batı ucuna kadar: Çırçır Çeú Çeúme-Sırada me-Sırada÷÷-Elmalıda -Elmalıda÷÷-Kalpakda -Kalpakda÷÷-Ayıtepe-Hekimtepe tepeler çizgisini izleyen bir çizgi; oradan, kuzeye do÷ do ÷ru ve øzmit-Arma zmit-Armaúúa yolunun, Armaú Arma úa'nın 8 kilometre güney batısındaki batısın daki bir bi r noktaya kada kadar: r: olanak ölçüsünde ùocalı Dere havzasının do÷ do ÷u sınırını izleyen bir çizgi; oradan, Akabedr'in Karadeniz'e döküldü ÷ü yerin 2 kilometre do÷ do ÷usundaki bir noktaya kadar: bir düz çizgi. 118
Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Adramid". (Çevirenler) Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde "Urchanlar". Matb Matbaa-i aa-i Âmire  mire,, Konya ve Erim metinlerinde "Or úanlar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Orhanlar". (Çevirenler) 119
-50-
MADDE 180. øú bu bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak onbeú onbeú gün içinde, 178. Maddede öngörülen bölgenin sınırlarını, bu sınırların 27. Maddenin 1-2. fikrasında tanımlanan sınırla üst üste geldi÷ geldi ÷i kesimler dıú dıúında, yerinde saptamak üzere bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Fransa, øngiltere ve øtalya askerî makamlarından herbi-rince atanacak üçer üye ile, gerekti÷ gerekti÷inde, bölgenin Yunan egemenli ÷i altına giren kesimiyle ilgili olarak, Yunan Hükümetince atanacak bir üyeden, ya da bölgenin Osmanlı egemenli ÷i altında kalan kesimiyle ilgili olarak Osmanlı Hükümetince atanacak bir üyeden kurulu olacaktır. Oy ço÷÷unlu ço unlu÷÷uyla karar verecek olan Komisyonun kararları, ilgili taraflar için uyulması zorunlu olacaktır. Bu Komisyonun giderleri, adı geçen bölgenin i úgal giderleri hesabına geçirilecektir.
ÇøZELGE I. PADøùAHIN ÖZEL KORUMA BøRLøöøNøN (HASSA KITAATININ) KURULUùU BøRL RLøøKLER
EN YÜKSEK PERSONEL DÜù DÜ ùÜNCELER SAYISI Karargah..................... 101 1. Bu personel personel sayısına sayısına úunlar girmektedir. Yaya(Piyade).............. 425 a) Sult Sultan’ an’ın ın Öz Özel el Ko Korum rumaa Birl Birlii÷i Atlı (Süvari)................ 125ͽͽSubay ve 125 Karargahı (Kurmay Kurulu); Hizmet........................ 50 erler b) Sultan Sultan’ın ’ın Özel Özel Ko Koruma ruma Birli Birli÷÷i’ne TOPLAM........ 700 ba÷÷lı generaller, her rütbeden ve ba sınıftan subaylar ile askeri görevliler.
ÇøZELGE II ÖZEL GÜÇLENDøRME (TAKVøYE) BøRLøKLERøNøN KURULUùUNA GøREN ÇEùøTLø SINIFLAR VE HøZMETLER KURULUùLARININ PERSONEL SAYISI BøRL RLøøKLER Karargah (Komutanlık: Subaylar ve Personel)..... Yayaa (Piyade Yay (Piyade)............................. )..................................................... ............................ Topçu ............................................................... Atlı (Süvari).......................................................... østihkam ve teknik bilgiler.................................... Teknik ve genel hizmetler.................................... TOPLAM
120
................
Yabancı dildeki me metinlerde tinlerde "Ulfe "Ulfer". r". (Çevirenler)
-51-
EN YÜKSEK PERSONEL SAYISI 100 8.200 2.500 700 2.000 1 .500 15.000
ÇøZELGE III. øZøN VERøLEN EN YÜKSEK SøLAH VE CEPHANE MøKTARI MiKTAR MiKTAR 1 Silâh (tüfek ya da top) ba úına Her 1.000 kiú kiúiye (Jandarma) özel güç- Sultan'ın (Jandarma) özel güçGEREÇLER Sultan’ın özel koruma birlik birlikleri leri.. lendirme özel koruma birli birlikleri. kleri. lendirme birlii÷i (Has birl birlii÷i (Has(takviye) birl (takviye) sa kıtaatı) birlikleri birli kleri.. sa kıtaatı) birlikleri. birlikl eri. 1.000 Tüfekler ya da 1 .150 1 .150 1.150 1 .000 1.000 2 filintalar ..... Subay baú baúına ve bindirilmiú bindirilmiú Tabanca baú baúına 100 mermi Tabancalar ... asts as tsub ubaa ba baúúına 1 tabanca A÷ır ya da hafif makineli 15 15 15 50.000 50.000 50.000 1 4 tüfekler . Da÷ Da÷ 5 topları' 1) Yedekler için artıú artıúları da kapsamak üzere. 2) Otomatik tüfekler ve filintalar hafif makineli tüfekler sayılmaktadır. 3) Hiçbir sahra topuna ya da a÷ a ÷ır topa izin verilmemektedir. 4) Dört toplu bir batarya -f- bir yedek top: toplam 15 batarya.
KES øM II.
DENøZ KUVVETLERøNE øLøùKøN HÜKÜMLER MADDE 181. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak, 30 Ekim 1918 Bırakıú Bırakı úması 121 [Mütarekesi] uyarınca Osmanlı limanlarında gözaltı edilmiúú bulunan bütün savaú edilmi sava ú gemilerinin Baú Baúlıca Müttefik Devletlere kesin olarak teslim edilmi ed ilmiúú sayıldıkları bildirilir. Bununla birlikte, Türkiye, balıkçılık ve polis hizmeti için kıyıları kı yıları boyunca, boyunca, 7 ganbot122, 6 torpidoyu123 geçmeyecek sayıda gemi bulundurmak hakkına sahip olacaktır. Bu gemiler Osmanlı Deniz Kuvvetlerini olu úturacak ve 201. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca, a úa÷ıdaki gemiler arasından seçilecektir: 121
Fransızca metinde “interne’es", øngilizce metinde "interned", øtalyanca metinde "internate". Matbaa-i edilmiú"; Vakit ve Peyam-ı Safa me metinlerinde tinlerinde "m "mevkuf". evkuf". (Çevirenler) Âmiret Konya ve Erim metinlerinde "tevkif edilmiú 122 Fransızca metinde "sloops", øngilizce metinde "sloops", øtalyanca metinde "Cannonieri (sloops)". Matbaa Ma tbaa-ii Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "ganbot (Sloops)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Islup". (Çevirenler) 123 Fransızca metinde "torpilleurs", øngilizce metinde "torpedo-boats", øtalyanca metinde "torpedinieri". 1920 Türkçe çevirilerinde "torpido". (Çevirenler)
-52-
GANBOTLAR:
Aydın Reis. Burak Reis. Sakız. Preveze. Hızır Reis. Kemal Reis. øsa Reis. TORPøøDOLAR: TORP
Sivrihisar. Sultanhisar. Dıraç. Musul. Akhisar. Yunus.
Gümrüklerin denetlenmesi için kurulacak yönetim, ilgili hizmetlerin iyi i úlemesi için bir artıúúı zorunlu görürse, daha büyük bir kuvvet sa ÷lamak üzere, 178. Maddede sözü edilen üç artı Müttefik Devlete baú baúvurmak hakkına sahip olacaktır. Ganbotlar, 77 milimetreden daha küçük çapta iki top ile, makineli tüfekten olu úan hafif silâhlar taú taúıyabilirler. Torpidolar ( ya da devriye gemileri 124), çapı 77 milimetreden küçük bir topta toptann olu o luúúan hafif silâhlar taú ta úıyabilirler. Bu gemilerde bulunan bütün torpillerle torpil kovanları kaldırılacaktır.
MADDE 182. Türkiye'nin, 181. Maddede öngörülen gemilerin yerine geçecekler dı úında, baú baúka savaú savaú gemisi yapması ya da edinmesi yasaktır. Torpidoların yerine devriye [karakol] gemileri konulacaktır. Bu gemilerin yerini alacak gemilerden ganbotlar 600 tonu; devriye [karakol] gemileri 100 tonu geçmeyecektir. Bir geminin yitirilmesi durumu dıú dı úında, ganbotlar ve torpidolar, denize indirilmelerinden baúúlayarak, ancak yirmi yıllık bir süre ba
MADDE 183. Aúa÷ıda belirtilerek sayılan Osmanlı silâhlı deniz taú ta úıtlarıyla yardımcı silâhlı gemileri silâhsızlandırılacaklar ve ticaret gemisi iú iúlemi göreceklerdir:
Re úit Pa úa (eski Port Antonio). Tir-i Müjgân (eski Pembroke Gastle). Giresun (eski Warwick Gastle). Millet (eski Seagull). Akdeniz.
60, 61, 63 ve 70 sayılı Bo÷ Bo ÷aziçi yük [araba] vapurları125. sonunda de÷ de÷iútirilebileceklerdir. 124
Fransızca metinde "leú "leú torpilleurs (ou vedettes de patrouilles)", øngilizce metinde "torpedo-boats (ör patrol laun patrol launches ches)", )", øtalyanca metinde "le torpedinieri (o navi-vedetta)". Matbaa Matbaa-i -i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "torpidolar (yahut devriye sefaini)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "torpidolar (yahut karakoll gem karako gemileri)". ileri)". (Çevirenler) 125 Fransızca metinde "ferry-boats du Bosphore", øngilizce metinde "Bosphorus ferry-boats", øtalyanca metinde "ferry-boats del Bosforo". Matbaa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "yük vapurları (ferry-boats du Bosphore)"; VaJcit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Bo÷ "Bo÷aziçi vapurları". (Çevirenler)
-53-
MADDE 184. Ticaret amacıyla kullanılmak üzere yapımı bitirilebilecek su üstü gemileri dı úında, úu sırada Türki T ürkiye' ye'de de yapılmakta yapılm akta olan –deniza denizaltıları ltılarını nı da içine almak alm ak üzereüzere - bütün gemiler gemile r yok edilecektir. Gemileri yok etme iú i úine iú iú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúiyle baú baúlanılacaktır.
MADDE 185. Su üstü ya da su altı her çeú çe úit Osmanlı savaú sava ú gemilerinin yok edilmesinden elde edilecek eúya, makineler ve gereçler ancak yalnız sanayide ve ticarette kullanılabilecektir. Bunlar yabancı ülkelere ne satılabilir ne de verilebilir.
MADDE 186. Türkiye'de, Türkiye' de, ticarette kullanılmak için bile olsa, denizaltı d enizaltı yapımı ya da edinilmesi yasaktır.
MADDE 187. 181. Maddede sayılan Osmanlı deniz kuvvetleri gemilerinde, ta úıyacakları ya da yedek bulunduracak bulun duracakları ları sava savaúú gereçleri ve silâhlar, ancak, 201. Maddede öngörülen MüttefiklerArası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca saptanacak miktarda olacaktır. Yukarıdaki miktarların saptanmasını izleyen ay içinde, 30 Ekim 1918 Bırakı úmasının [Mütarekesinin] imzalanması tarihinde Türkiye'ye ait olan bütün silâhlar, cephane ya da ba úka deniz savaú savaú gereçleri ile mayınlar ve torpiller kesin olarak Ba úlıca Müttefik Devletlere teslim edilmiú edilmi ú olacaktır. Sözü geçen nesnelerin Osmanlı topraklarında yapımı ya da yabancı ülkelere gönderilmesi yasaklanacaktır yasaklanacaktır.. Her çeú çeúit deniz savaú sava ú silâhları, cephane ve gereçlerin baú baúka her türlü stok edilmesi, depolanması ya da yedekte tutulması yasaktır.
MADDE 188. Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonu, 189. Madde hükümleri uyarınca Osmanlı Deniz Kuvvetlerine alınacak her rütbeden ve her sınıftan subayların ve erlerin sayısını saptayacaktır. Bu personel içinde, 181. Madde uyarınca Türkiye’ye bırakılan gemilerin silâhlı personeli, kolluk [polis] ve balıkçılık hizmetleri yönetim personeli, semafor istasyonları personeli bulunacaktır. Yukarıdaki sayının saptanmasından baú ba úlayarak, iki ay içinde, eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerinin, yukarıdaki fıkrada öngörülen sayıyı a úan personeli terhis edilecektir. Yukarıda öngörülen personel dıú dı úında, Türkiye' Tü rkiye'de, de, Deniz Kuvvetlerine ba ÷lı hizmetler için, hiçbir kara ya da deniz kuvveti birli÷ birli ÷i, ya da herhangi bir yedek birlik kurulamayacaktır.
MADDE 189. Osmanlı Deniz Kuvvetleri personeli, subaylar için aralıksız en az yirmi be ú yıllık, deniz assubayları ve erler için aralıksız en az on iki yıllık bir süre için, tüm gönüllü olarak sa÷÷lanacaktır. sa Yükümlenilen sürenin bitiminden baú ba úka herhangi bir nedenle hizmetten ayrılan personelin yerini alacak olan yıllık personel sayısı, Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca saptanan toplam personel sayısının yıllık yüzde yüzde be úini geçmeyecektir.
-54-
Eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerinden terhis edilen personel, ne çe úit olursa olsun, hiçbir askerlik ya da denizcilik e ÷itimi görmeyecektir. Eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerine ba÷ ba ÷lı olan ve hizmette tutulan subaylar, haklı nedenlerle terhis edilmemiú edilmemiúlerse, kırk beú beú ya yaúúına kadar hizmet etmeyi yükümlen yükümlenecek-lerdir. ecek-lerdir. Osmanlı ticaret filosunda hizmet gören subaylar ve erler, ne biçimde olursa olsun, hiçbir askerlik e÷ e÷itimi görmeyeceklerdir.
MADDE 190. 178. Maddede öngörülen bölgenin telsiz telgraf istasyonları, i ú bu Andl Andlaaúma yürürlü÷ yürürlü÷e girer girmez, Baú Baúlıca Müttefik Devletlere teslim edilecektir. Yunanistan ve Türkiye, sözü edilen bölgede hiçbir telsiz telgraf istasyonu kuramayacaklardır.
ÜÇÜNCÜ KESøM KARA VE DENøZ HAVACILIöINA øLøùKøN HÜKÜMLER126 MADDE 191. Türkiye’nin askerî kuvvetlerinde hiçbir kara ya da deniz hava kuvveti bulunmayacaktır. bulunmayacaktır. Güdümlü hiçbir balon elde bulundurulmayacaktır.
MADDE 192. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak iki ay içinde, úu sırada Türk kara ve deniz kuvvetlerinin kadrosunda görülen bütün havacı personel terhis edilecek tir.
MADDE 193. Osmanlı ülkesinin Müttefik birliklerinden tüm bo úaltılmasına de÷ de÷in, Müttefik Devletlerin 127 uçakları , Türkiye'nin bütün ülkesi üzerinde havalardan geçi ú, transit ve iniú iniú özgürlü özgürlü÷÷üne sahip olacaklardır.
MADDE 194. øú bu bu An Andla dlaúúmanm yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúini izleyecek altı ay süresince, her çe úit uçakların, -uçak parçalarının parçal arının ve uçak motorlar motorlarıyl ıylaa uçak motoru parçal parçalarının arının ya yapımı, pımı, ülk ülkeye eye sokulu sokuluúúu ve ülkeden çıkartılıú çıkartılı úı bütün Türkiye ülkesinde yasakl yasaklanacaktır. anacaktır. 1266 12
Fransızca baú baúlık “Glauses concernant l'aeronautique militaire et navale",ø navale", øngilizce baú baúlık "Air Clauses", øtalyanca baúlık “Clausole concernenti l'aeronotica ba l'aeronotica militare e navale". Matbaa Matbaa-i -i Âmi Âmire, re, Ko Konya nya ve Erim metinlerinde "Berrl ve bahri sefain-i havaiyeye müteallik mevad"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Askerî ve bahri tayyarecili÷ tayyarecili÷e dair ahkâm". (Çevirenler) 127 Fransızca metinde "appareils d'aeronautique", øngilizce metinde "aircraft", øtalyanca metinde "apparecchi aeronautici", 1920 çevirilerinde "tayyare". (Çevirenler)
-55-
MADDE 195. øú bu An Andla dlaúúma yürürlü÷ yürürlü ÷e girer girmez, kara ve deniz hava kuvvetlerinin bütün gereçlerini, Türkiye, giderlerini kendi yüklenmek üzere, Ba úlıca Müttefik Devletlere teslim edecektir. Bu teslim iú iúi altı aylık 128 bir süre içinde tamamlanacak ve Müttefikler-Arası. Denetleme Komisyonunca gösterilecek yerlerde yapılacaktır. Bu gereçlere ne yapılaca ÷ına Baú Baúlıca Müttefik Devletler Hükümetleri karar vereceklerdir. Bu gereçler içinde, özellikle, savaú sava ú için kullanılmakta, kullanılmıú kullanılmı ú ya da kullanılabilecek olan aú aúa÷ıdaki gereçler de yer alacaktır: Tamamlanmıúú, yapım, onarım ya da montaj durumundaki uçaklar ve deniz uçakları; Tamamlanmı Uçabilecek durumda, yapım, onarım ya da montaj durumundaki güdümlü balonlar; balonlar; ødrojen yapımında kullanılan aygıtlar; Güdümlü balon hangarları ile her çe úit uçak barınakları; Güdümlü balonlar, teslim edilinceye kadar, Türkiye hesabına idrojenle úiúirilmi irilmiúú olarak saklı tutulacaklardır; güdümlü balonlar teslim edilinceye kadar, idrojen yapımında kullanılan aygıtlar ile güdümlü balonların barınakları, adı geçen Devletlerce, isterlerse, Türkiye'ye bırakılabile bırakı labilecekti cektir. r. Uçak motorları; Uçak gövdeleri129; Silâhlar (toplar, makineli tüfekler, bomba-atarlar, torpil-atarlar, zamanlama ve ni úan aygıtları); Cephane (mermiler, obüsler, dolu bombalar, bomba gövdeleri, patlayıcı madde stokları ya da bunların yapımında kullanılan maddeler); Uçaklarda kullanılan yönetim aygıtları (güverte aygıtları); a ygıtları); Havacılıkta kullanılan telsiz telgraf, foto ÷raf ve sinema aygıtları; a ygıtları; Yukarıda sayılan bütün kategorilerden herbirinin yedek parçaları 130. Türkiye'de bulunan, ne çeú çe úit olursa olsun, tüm havacılık gereçleri, savaú sava ú gereci sayılacak ve bu ned nedenle enle ne yurt dı dıúúına çıkartılabilecek, ne baú ba úkasına aktarılacak, ne ödünç verilebilecek, ne kullanılabilecek, ne de yok edilebilecektir; bu gereçler, 202. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonunca bunlara ili úkin olarak bir karara vanlıncaya kadar, bulundukları yerde oldu ÷u gibi tutulacaktır; bu konuda karar verme ÷e tek yetkili, bu Komisy Komisyon on olacaktır. o lacaktır. 128
1920 çevirilerinde "üç ay" denmekteyken, Prof. Erim, yabancı dildeki metinlere uygun olarak "altı ay" biçiminde biçim inde düze düzeltm ltmiiútir. (Çevirenler) 129 Fransızca metinde "leú "leú cellules", øngilizce metinde "nacelles and fuselages", øtalyanca metinde "le navicelle e le cellule". Ma Matbaa-i tbaa-i Âmire Âmire,, Konya ve Erim metinlerinde "tayyare muhafazaları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "selüller". (Çevirenler) 130 Prof. Erim, bu fikranın Konya metninde bulunmadı÷ bulunmadı÷ını haklı olarak belirtmektedir. Ma Matbaatbaa-ii Âmire metninde de yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "marıuzzikr cihazlara mahsus ayrı parçalar" denilmektedir. (Çevirenler)
-56-
KESøM IV. MÜTTEFlKLER-ARASI DENETLEME VE ÖRGÜTLEME KOMøSYONLARI. MADDE 196. øú bu bu bölümün bölümün öze özell hüküml hükümleri eri dıú dıúında, iú iú bu Andla Andlaúúmadaki kara, deniz ve hava kuvvetlerine iliúúkin hükümler, bu amaçla Baú ili Ba úlıca Müttefik Devletlerce atanacak Müttefikler-Arası Komisyonların denetimi altında Türkiye'ce ve giderlerini Türkiye yüklenmek üzere, yerine getirilecektir. Yukarıda sözü edilen Komisyonlar, kara, deniz ve hava kuvvetleriyle ilgili hükümlerin yerine getirilmesine iliú iliúkin her konuda, Baú Ba úlıca Müttefik Devletleri, Osmanlı Hükümeti katında temsil edeceklerdir. Bunlar, Türkiye makamlarına, Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerin almayı kendi yetkilerinde tuttukları kararları ya da sözü edilen hükümlerin yerine getirilmesinin gerekli kılabilece÷ kılabilece ÷i kararları bildireceklerdir.
MADDE 197. Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonları örgütlerini østanbul'da yerleúútirebilecekler ve gerekli gördükçe, Osmanlı ülkesinin herhangi bir yerine gitmek ya da yerle buralara bural ara alt-k alt-komisy omisyonla onlarr gön göndermek dermek,, bir ya da birk birkaç aç üyel üyelerini erini burala buralara ra gi gitmek tmekle le görevlendirmek yetkisine sahip olacaklardır.
MADDE 198. Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arasî Denetleme ve örgütleme Komisyonlarının görevlerini yerine getirebilmek için gerekli görecekleri her çe úit bilgiyi ve belgeyi kendilerine verecek ve kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili úkin hükümlerin tümüyle yerine getirilmesini sa÷÷lamak için, yukarıda adı geçen Komisyonlann gereksinme duyabilecekleri bütün sa olanakları, gerek personel gerek araç olarak, giderleri kendisi yüklenmek üzere verecektir. Osmanlı Hükümeti, her Komisyonun yanına, bu Komisyonun Osmanlı Hükümetine gönderebilece÷÷i bildirimleri almak ve isteyebilecekleri her çe úit bilgileri ve belgeleri vermek gönderebilece ya da sa÷ sa÷lamakla görevli, yetkili bir temsilci atayacaktır.
MADDE 199. Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonlarının yönetim ve giderleri ile iúlemlerinden do÷ do ÷an harcamalarını Türkiye Tür kiye kar úılayacaktır.
MADDE 200. Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütlenme Komisyonu, bir yandan, Osmanlı kuvvetlerinin izin verilen sınırlar içine indirilmesine oldu ÷u kadar, I. Kesimin VI AltKesiminde öngörülen savaú sava ú silâhlarının ve gereçlerinin teslimi ve sözü edilen Kesimin VII. ve VIII. Alt-Kesimlerinde öngörülen berkitilmiú berkitilmi ú [müstahkem] bölgelerin silâhsızlandırılmasın a da iliú iliúkin askerî hükümlerin yerine getirilmesi; öte yandan da, yeni Osmanlı [silâhlı] kara kuvvetinin kuvve tinin örgütlenmesi ör gütlenmesi ve kullanılı úının denetlenmesi ile görevli olacaktır.
1. Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Denetleme Komisyonu olarak, görevleri özellikle úunlar olacaktır: a) Türkiye'nin, 170. Madde uyarınca elinde bulundurmasına izin verilecek gümrük polisi, poli si, yerel ken kentt ve kır polisi görev görevlilerin lilerinin, in, orman bekçil bekçilerinin erinin ve ben benzeri zeri görevlil görevlilerinin erinin sayısını saptamak;
-57-
b) Osmanlı Hükümetinden, cephane stoklarının ve depolarının yerlerine, berkitilmi ú [müstahkem] yapıların, kalelerin ve berkitilmiú berkitilmi ú yerlerin silâhlarına, silâh, cephane ve savaú sava ú gereçleri fabrikalarının ya da yapımevlerinin yerlerine ve i úleyi leyiúúlerine iliú iliúkin bildirimleri almak; savaú gereçleri ve bunların yapımına yarayacak aygıtları tes-lim c) Silâh, cephare, savaú almak, bu teslimin nerelerde yapılaca÷ yapılaca ÷ını saptamak ve iú iú bu Andl Andlaaúma ile öngörülen iú i úe yaramaz duruma getirme ya da biçim de÷ de ÷iútirme iú iúlerini denetim altında tutmak. 2. Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Örgütleme Komisyonu olarak görevleri özellikle úunlar olacaktır: i ú birli birli÷÷i ederek, bu Bölümün I. Kesiminin I-IV. Alta) Osmanlı Hükümeti ile iú Kesimlerinde öngörülen temeller üzerinde Osmanlı kara kuvvetlerini düzenlemek ve 156. Maddede öngörülen yersel bölgeleri sınırlandırmak ve, son olarak, çe úitli yersel bölgeler arasında jandarma birliklerinin da÷ da ÷ıtımım sa÷ sa÷lamak; öngörüldü ÷ü üzere, bu jandarma birlikleri ile özel b) 156. ve 157. Maddelerde öngörüldü÷ birliklerin birl iklerin kul kullanılı lanılıúúını ve sözü edilen Maddeler uyarınca saptanmı ú olan bu kuvvetlerin ola÷÷an da÷ ola da÷ıtımında Osmanlı Hükümetinin geçici de ÷iúiklikler getirilmesi yönündeki istekleri konusunu karara ba÷ ba ÷lamak; ko úullar altında Osmanlı jandarmasında göreve kabul c) 159. Maddede öngörülen koú edilecek Müttefik ya da tarafsız Devletler subaylarının uyruklarına göre oranını saptamak ve sözü edilen Maddede bunların çe úitli görevlere katılmaları koú ko úullarını düzenlemek.
MADDE 201. Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetlerini Denetleme Komisyonunun görevi, özellikle, tersanelere giderek gemilerin yıkımını denetlemek, deniz sava úı silâhlarını, cephaneyi ve gereçlerini teslim almak ve bunların yok edilmesini ye yıkımını denetlemektir. Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetlerini Denetleme Komisyonuna, Komisyonun, deniz kuvvetlerine ili úkin hükümlerin tam yerine getirilmesini sa÷ sa ÷lamak için, gerekli görece÷ görece÷i bütün bilgileri ve belgeleri ve, özellikle, sava ú gemilerinin plânlarını, silâhlarının nelerden oluú olu útu tu÷÷unu, top, cephane, torpil, mayın, patlayıcı madde, telsiz telgraf aygıtlarının ayrıntılarını ve modellerini ve genellikle deniz sava úı gereçlerine iliú iliúkin her úeyle, yasal ya da yönetimsel belgeleri ve yönetmelikleri verecektir.
MADDE 202. Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonunun görevi, özellikle, úu sırada Osmanlı Hükümetinin elinde bulunan havacılık gereçlerinin sayımını yapmak ve uçak, balon ve uçak motoru fabrikaların ve uçakların kullanabilecekleri silâhları, cephaneyi ve patlayıcı maddeleri yapan fabrikaları denetlemek, Osmanlı ülkesi üzerindeki tüm hava alanlarını, hangarları, iniú iniú alanlarını, parkları ve depoları gezmek ve gerekti ÷inde, öngörülen gereçlerin taúúınmasını ve teslim alınmasını sa÷ ta sa ÷lamaktır. Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonuna, havacılık hükümlerinin tam olarak yerine getirilmesini sa ÷lamak için gerekli görece÷ görece ÷i bütün bilgilerle, yasal, yönetimsel ya da baú ba úka belgeleri ve özellikle, Türkiye'deki bütün havacılık hizmetlerinde çalıú çalı úan personelin sayısı ile, varolan, yapılmakta ya da ısmarlanmı ú bulunan gereçlerin sayısını ve havacılık için çalı úan bütün kurumların yerlerinin, bütün hangarların ve iniúú alanlarının tam bir dizelgesini [listesini] sa÷ ini sa ÷layacaktır.
MADDE 203. Müttefikler-Arası Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Denetleme Komisyonları, 178. Maddenin 1. ve 2. paragraflarında öngörülen iú i úlemlerin yerine getirilmesini ortaklaú ortakla úa denetlemekle görevlendirilecek temsilciler atayacaklardır.
-58-
MADDE 204. 89. Maddede söz konusu olan toprakların siyasal statüsü kesin olarak düzenleninceye de÷÷in, Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonlarının kararları, ancak bu de düzenleme yüzünden sözü geçen Komisyonlann yapılmasını gerekli görecekleri de ÷iúiklikler göz önünde tutulmak koú ko úuluyla, alınabilecektir.
MADDE 205. Müttefikler-Arası Denizcilik ve Havacılık Denetleme Komisyonları, 201. ve 202. Maddelerde kendileri için öngörülen görevler sona erer ermez, i úlerine son vereceklerdir. 200. Maddenin 1. paragrafında öngörülen denetleme i úlemleriyle görevli MüttefiklerArası Kara Kuvvetleri Komisyonunun ilgili bölümünün de durumu böyle olacaktır. Adı geçen Komisyonun, 200. Maddenin 2. paragraûnda öngörüldü ÷ü üzere, yeni Osmanlı kara kuvvetinin örgütlenmesiyle görevli bölümü, i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baúúlayarak, beú ba beú yıllık bir süre boyunca çalıú çalı úacaktır. Baú Baúlıca Müttefik Devletler, bu sürenin bitiminde, bitim inde, adı geç geçen en Komi Komisyon syonun un bu bölüm bölümünün ünün varl varlıı ÷ını sürdürmesinin ya da sona erdirmesinin uygun olup olmayaca÷ olmayaca ÷ını de÷ de÷erlendirmek haklarını saklı tutmaktadırlar.
KESøM V. GENEL HÜKÜMLER MADDE 206. 30 Ekim 1918 tarihli Bırakıú Bırakı úmanın [Mütarekenin], sırasıyla 7., 10., 12., 13. ve 24. Maddeleri, iú iú bu Andla Andlaúúmanın hükümlerine aykırı düú dü úmedikçe, yürürlükte kalmaktadırlar 131.
MADDE 207. Türkiye, iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúinden baú baúlayarak, hiçbir yabancı ülkeye, herhangi bir kara, deniz ya da hava kuvvetlerine ili úkin heyeti görevle atamamayı, göndermemeyi ve gidiú gidiúine izin vermemeyi yükümlenir; ayrıca, Osmanlı uyruklarının, herhangi bir yabancı Devletin ordusuna, donanmasına ya da hava kuvvetlerine katılmak ya da e÷itimine yardım etmek için ona ba÷ ba ÷lanmak ya da, genellikle, yabancı bir ülkede kara, deniz ya da hava kuvvetlerinde e÷ e ÷itime katkıda bulunmak için ülkeden ayrılmasını önlemek üzere uygun görece÷ görece ÷i önlemleri almayı yükümlenir. Müttefik Devletler de, kendi bakımlarından, i ú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúinden baúúlayarak, kendi ordularına, donanmalarına ya da hava kuvvetlerine hiçbir Osmanlı uyru ÷u ba almayacaklarını, ya da askerlik e÷ e ÷itimine yardım için kabul etmeyeceklerini, ya da, genellikle, bir Osmanlı uyru÷ uyru ÷unu, kara, deniz ya da hava kuvvetleri e ÷itmeni olarak kullanmayacaklarını kullanmayacak larını kararla kararlaúútırmı tırmıúúlardır. 131
Prof. Erim, Sevres andlaú andlaúması metninden önce, Mondros Mütarekenamesi metnini de vermektedir (ss. 519-524). Bu metnin, Ali Tûrkgeldi'nin (Moudros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Ankara 1948) adlı yapıtında aynen alındı÷ alındı÷ını (s.69) belirtmektedir. Burada sözü geçen Mondros Bırakıú Bırakıúmasının (Mütarekesinin) ilgili maddeleri, bu me metne tne göre, úöyledir: "Madde 7. — Müttefikler emniyetlerini tehdit edecek vaziyet zuhurunda herhangi sevkulceyú sevkulceyúî noktasını iúgal hakkını haiz olacaklardır. Madde 10.—Toros 10.—Toros tünellerinin t ünellerinin Müttefikler tarafından iú iúgali. Madde 12. — Hükümet muhaberatı müstesna olmak üzere telsiz ve telgraf ve kabloların itilâf memurları tarafından murakabesi. Madde 13. — Bahrî, askerî ve ticarî mevad ve malzemenin men-i tahribi. Madde 24. — Vilâyat-ı sittede i÷ i÷ti tiúúaú zuhurunda mezkûr vilâyetlerin herhangi bir kısmının iú iúgali hakkını itilâf devletleri muhafaza ederler." Ayrıca bu maddelerin, maddelerin, bugünkü dile çevirileri için bu kitabın 2,3 ve 4ncü sayfalarına bak. (Çevirenler)
-59-
Bununla birlikte, bu hüküm, Fransa'nın Yabancılar Alayı'na 132, Fransız askerlik yasaları ve yönetim kuralları uyarınca asker alma hakkına hiçbir bakımdan aykırı dü úmemektedir.
BÖLÜM VI. SAVAù TUTSAKLARI VE MEZARLIKLAR. KESøM I. SAVAù TUTSAKLARI MADDE 208. Henüz yurtlarına geri gönderilmemiú gönderilmemi ú olan Osmanlı savaú savaú tutsaklarıyla, gözaltı [enterne] edilmiúú sivillerin geri gönderilmesi, iú edilmi i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden sonra, olabildi÷÷ince hızla sürdürülecektir. olabildi
MADDE 209. Osmanlı makamlarına teslim edilir edilmez, savaú sava ú tutsakları ile gözaltı edilmiú edilmi ú siviller, 133 bu makamlarc makamlarcaa vakit vakit yitirilmeden yitirilmeden yurtlarına yurtlarına gönderileceklerdir. Savaú öncesi konulları [ikâmetgâhları] Müttefik Devletler birliklerinin i úgalindeki Savaú topraklarda olanlar da, Müttefik iú i úgal orduları askerî makamlarının kabul etmesi ve denetlemesi koú ko úuluyla, yerlerine gönderileceklerdir.
MADDE 210. 30 Ekim 1918 tarihinden baú baúlayarak, bütün geri gönderme giderleri Osmanlı Hükümetince kar úılanacaktır.
MADDE 211. Disipline aykırı kabahatlar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymi ú olan savaú savaú tutsakları ve gözaltı edilmiú edilmi ú siviller, cezalarının ya da kendilerine kar ú kar úı ba baúúlatılmı latılmıúú kovuúúturmanın sona ermesini beklemeksizin, yurtlarına geri verileceklerdir. kovu Bu hüküm, 15 Haziran 1920'den 134 sonraki eylemlerinden dolayı ceza gören sava ú tutsaklarıyla gözaltı edilmiú edilmi ú sivillere uyg u ygulanmaz. ulanmaz. Yurda geri dönünceye kadar bütün savaú sava ú tutsaklarıyla gözaltı edilmiú edilmi ú siviller, özellikle çalıúúma ve disiplin açısından, yürürlükteki yönetim kurallarına ba ÷lı kalacaklardır. çalı 132
Fransızca metinde "Legion e'trangere", øngilizce metinde "Foreign Legion", øtalyanca metinde "legi-one straniera". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "lejyon etranjer (ecnebi alayı)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "lejyon etranjer". (Çevirenler) 133 Fransızca metinde "foyers", øngilizce metinde "homes", øtalyanca metinde "proprie case". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "memleketlerine"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "yurtlarına". (Çeviren-ler) 134 oldu÷unu, yabancı Konya metninden aktarmada bulunan Prof. Erim, bu metinde "l kânunu sâni" yazılı oldu÷ dillerdeki metinlere uygun olarak düzeltti÷ düzeltti÷ini belirtmektedir. Gerçekten, Matbaa-i Âmire, Vakit ve Peyam-ı de÷iúiklik Sabah metinlerinde de “1 kânunu sani" yazılıdır. Ancak, Müttefiklerin sonradan sundukları de÷ önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir: "211 nci maddesinde ikinci fıkradaki "l kânunu sani 920 tarihi", 15 Haziran 920 suretinde tâdil olunmuú olunmuútur". Andlaú Andlaúmanın kesin metnine (yabancı dillerde) bu son tarih t arih alınmıú alınmıútır. (Çevirenler)
-60-
MADDE 212. Disiplin suçlarından baú ba úka olaylar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymi ú olan savaú sava ú tutsaklarıyla gözaltı edilmiú edilmi ú siviller tutuklu olarak kalabileceklerdir 135.
MADDE 213. Osmanlı Hükümeti, yurda dönebilecek durumda olan herkesi, ayırım gözetmeksizin, ülkesine kabul etmeyi yükümlenir. Yurda dönmeyi istemeyecek olan Osmanlı sava ú tutsakları ya da uyrukları, bu geri gönderme iú iúlemi dıú dıúında tutulabilirler; ancak, Müttefik Hükümetler, bunları ya geri göndermek, ya bir tarafsız ülkeye yollamak, ya da kendi ülkelerinde oturmalarına izin vermek hakkını saklı tutarlar. Osmanlı Hükümeti, bu kimselere ya da ailelerine kar ú kar úı kuraldıú kuraldıúı hiçbir önlem almamayı ve bu yüzden kendilerine, ne biçim olursa olsun, hiçbir baskıda ya da rahatsız edici i úlemde bulunmamay bulun mamayıı yükümleni yükümlenir. r.
MADDE 214. Müttefik Hükümetler, ellerinde bulunan Osmanlı sava ú tutsaklarıyla uyruklarının geri gönderilmelerini, Osmanlı Hükümetince, isteklerine aykırı olarak, Türkiye'de tutulmaları süregiden Müttefik Devletlerin bütün sava ú tutsaklarıyla baú ba úka uyruklarının hemen bildirilm bil dirilmesine esine ve ve bunların bunların özgürlükl özgürlüklerine erine kavu kavuúúturulmalarına ba÷ ba÷lamak hakkını saklı tutarlar.
MADDE 215. Osmanlı Hükümeti úunları yükümlenir:
1. Müttefik Devletlerce yitiklerin aranması ya da Osmanlı ülkesinde kalmak iste ÷ini belirtmiúú Müttefik uyruklarının kimli÷ belirtmi kimli ÷inin saptanmasıyla görevlendirilmiú görevlendirilmi ú Komisy Komisyonlara onlara her türlü kolaylı÷ kolaylı ÷ı göstermek; bu Komisyonlara yarayacak ta úıtları sa÷ sa÷lamak; bunların kamplara, cezaevlerine, hastanelere ve baú ba úka her yere girmelerine izin vermek; araú ara útırmalarında kendilerine yardımcı olabilecek bütün kamusal ya da özel nitelikteki belgeleri bu Komisyonlara vermek; varlı ÷ını gizleyen ya da 2. Müttefik Devletlerden birinin uyruklu ÷unda olan bir kimsenin varlı÷ ö÷rendikten sonra bunu bildirmeyi savsaklayan Osmanlı görevlilerine ya da özel ki úilere cezalar düzenlemek; Andla dlaúúmanın VII. Bölümünde (Yaptırımlar) öngörülen cezaları gerektiren ve 3. øú bu An Türklerin, savaú savaú sırasında, Müttefik savaú savaú tutsaklarının ya da uyruklarının ki úili ili÷÷ine kar úı iúledikleri suç sayılacak eylemlerin saptanmasını kolayla útırmak.
MADDE 216. Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerin subaylarına, erlerine ve denizcileriyle baúúka uyruklarına ait olan ve Osmanlı makamlarınca alıkonmu ú bulunan her türlü ba eú yanın, donatımın, silâhların, paranın, de÷ de ÷erli kâ÷ kâ÷ıtların, belgelerin ya da kiú ki úisel eú eúyanın, iú bu An Andla dlaúúma yürürlü÷ yürürlü÷e girer girmez, vakit geçirmeksizin geri verilmesini yü kümlenir.
MADDE 217. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, herbirinin kendi ülkelerinde sava ú tutsaklarının bakımı için Ba÷ harcanan paraların ödenmesinden kar úılıklı olarak vazgeçtiklerini bildirirler. 135
Fransızca metinde "pourront fitre maintenus en de’tention", øngilizc ngilizcee metinde metinde "may "may be detaine detained", d", øtalyanca metinde "potranno essere mantenuti in detenzione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "mevkuf kalacaklardır"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "mevkuf "mevkuf tutulabileceklerdir". (Çevirenler)
-61-
KESøM II. MEZARLAR. MADDE 218. Osmanlı Hükümeti, iú iú bu Andl Andlaaúma ile saptanan Türkiye sınırları içinde olan ve sava ú alanında can vermiú vermi ú, ya da aldıkları yaralar, kaza ya da hastalık sonucu ölmü ú askerlerin ya da denizcilerin mezarlarının bulundu÷ bulundu ÷u toprak parçalarıyla, bu askerlere ve denizcilere mezarlık ya da anıt yapılması için gerekecek toprak parçalarının oldu ÷u kadar, bu mezarlıklara ya da anıtlara gidecek yolların tüm ve tekelci mülkiyetini øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerinin herbirine aktaracaktır. Yunan Hükümeti, Bo÷ Bo ÷azlar bölgesinin ve adaların kendi egemenli÷ egemenli ÷i altına konulmuú konulmu ú olan kesimi bakımından aynı yükümlülü÷ yükümlülü ÷ü yerine getirmeyi kabul eder.
MADDE 219. øú bu Andl Andlaaúmanm yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak, altı aylık bir süre içinde, øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerinden herbiri, Osmanlı Hükümeti ile Yunan Hükümetine, 218. Madde uyarınca mülkiyeti kendilerine aktarılması gereken toprak parçalarını bildireceklerdir 136, øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerinden herbiri, ölülerin gömüldü÷ gömüldü ÷ü ya da gömülmüú gömülmü ú olabilece olabilece÷÷i bölgeleri araú araútırmak ve mezarların bir araya getirilmesini ve, gerekti÷÷inde, mezarlıklar kurulacak yerlerin önerilmesi bakımından tek yetkili olacak bir gerekti Komisyon atamak hakkına sahip olacaktır. Osmanlı Hükümetiyle Yunan Hükümeti, kendilerini bu Komisyonlarda temsil ettirebilecekler ve bunlara, görevlerini yerine getirebilmeleri için, tüm yardımlarını sa÷ sa÷layacaklardır. Sözü edilen toprak parçaları arasında özellikle 3 sayılı haritada gösterilen Gelibolu Yarımadasındaki toprak parçalan da yer alacaktır; bu toprak parçalarının sınırları, önceki fıkrada da öngörüldü÷ öngörüldü ÷ü gibi, Yunan Hükümetine bildirilecektir. Bu toprak parçalarının kendisine geçirilmiú geçirilmiú oldu oldu÷÷u Hükümet, bunları veriliú veriliú amaçları dıú dıúında baú baúka herhangi bir amaçla kullanmamayı ve kullandırmamayı yükümlenir. Bunların kıyısı da, hiçbir askerlik, denizcilik ya da ticaret amacıyla kullanılamaz.
MADDE 220. 219. Madde gere÷ gere÷ince belirtilecek olan toprak parçalarının tüm ve tekelci mülkiyetinin øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerine aktarılması için gerekli yasal ve yönetimsel önlemler, bu belirtmenin yapılmasını izleyecek altı ay içinde, Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbirince alınacaktır. Kamulaú Kamula útırma gerekti÷ gerekti÷inde, duruma göre, Osmanlı Hükümeti ya da Yunan Hükümeti, giderleri bu Hükümetlerce kar ú kar úılanmak üzere, kamulaúútırmayı gerçekleú kamula gerçekleútireceklerdir.
MADDE 221. 218. Maddede sözü edilen toprak parçalarında bulunan mezarlıkların, anıtların ya da mezarların kurulmasını, düzenlenmesini, bakımını ve korunmasını, herbirinin uygun görece÷÷i bir Komisyona ya da örgüte bırakmak, øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerinin görece yetkisi içinde olacaktır. Bu Komisyonları ya da örgütleri hem Osmanlı Hükümeti hem de Yunan Hükümeti resmen tanıyacaklardır. Bu Komisyonların, mezarların bir araya toplanmasını top lanmasını ve mezarlıklar mezarlıklar 136
1920 çevirisinde Ma de÷iúik olarak úöyledir: Matbaa tbaa-iÂm -iÂmire, ire, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde, bu fıkra biraz de÷ "lngiltere, Fransa ve øtalya Hükümetleri 218. madde mucibince hakk-ı tasarrufu kendilerine ita olunan arazinin bu muahedeni muahedeninn mevk evki-i i-i meriye eriyete te va vazında zındann itibaren altı ay müdde üddett zarf zarfında ında kendilerin kendilerinee devir ve fera÷ edilmesi lâzım geldi÷ geldi÷ini Hüküm Hükümet-i et-i Osma Osmaniye niye ile Yunan Hükümetine Hükümetine bildireceklerdir." (Çevirenler)
-62-
kurulmasını sa÷ sa÷lamak için gerekli gördükleri mezardan çıkarma 137 ve ölüleri baú baúka yere taú taúıma iúlemlerini yapmaya hakları olacaktır; ilgili Hükümetin Komisyonunun ya da örgütünün izni olmadıkça, hangi bahaneyle olursa olsun, erlerin ve denizcilerin cesetleri mezardan çıkartılmayacaktır.
MADDE 222. øú bu bu Kes Kesimde imde söz kon konusu usu olan toprak parçal parçalan an için, Türkiy Türkiyee ya da Osman Osmanlı lı ma138 kamları , ya da duruma göre, Yunanistan ya da Yunan makamları hiçbir çe úit vergi ya da harç almayacaklardır. Buralara gidiú gidi ú geli geliúú her zaman, øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerinin Temsilcileri ile mezarlıkları, anıtları ve mezarları gezmek isteyenlere açık bulundurulac bulun durulacaktır. aktır. Osma Osmanlı nlı Hük Hükümeti ümeti ve Yunan Hük Hükümeti ümeti,, bu toprak parçal parçalarına arına giden yolları sürekli olarak bakım altında tutmayı tu tmayı yükümlenirler. yükümlenirler. Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri, sözü edilen mezarlıkların ya da anıtların bakımı bakı mı ya da korunmasıyla korunmasıyla görevli personelin personelin gerek gereksinme sinmeleri leri ve toprak to prakların ların sulanması sulanması için yeterli miktarda su sa÷ sa ÷lamak üzere gereken kolaylıkları øngiliz, Fransız ve øtalyan Hükümetlerine sa÷ sa ÷lamayı yükümlenirler.
MADDE 223. øú bu Kes Kesimdek imdekii hük hükümler, ümler, mülkiy mülkiyeti eti aktarı aktarılmı lmıúú olan bu toprak parçaları üzerindeki, duruma göre, Osmanlı ya da Yunan egemenli÷ egemenli ÷ini sarsmaz. Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri, Müttefik Hükümetlere verilen hakka bir aykırılıkta, ya da mezarlıklara, anıtlara ya da mezarlara kar úı bir saygısızlıkta bulunmak suçunu iú i úlemi lemiúú, kendi yargı yetkileri altındaki ki úilerin cezalandırılmasını sa÷ sa ÷lamak için gereken bütün önlemleri alacaklardır.
MADDE 224. øú bu bu Kes Kesimin imin öteki hük hükümleri ümlerine ne dokun dokunulmam ulmamak ak ko koúúuluyla, Müttefik Hükümetler ile Osmanlı Hükümeti, Milletler Cemiyeti Misakı gere ÷ince üzerinde mandat kuracakları toprakları da kapsamak üzere, kendi topraklarında gömülü askerlerin ve denizcilerin mezarlarına saygı gösterilmesini ve bunların bakımını sa ÷layacaklardır.
MADDE 225. Savaúan çeú Savaú çeúitli Devletlerin uyruklarından, tutuklu iken ölmü ú sava savaúú tutsakları ile gözaltı edilmiúú sivillerin mezarları, 224. Maddede öngörülen ko úullar altında, gerekti÷ edilmi gerekti÷i gibi bakım 139 görecektir . Bir yandan Müttefik Hükümetler, öte yandan Osmanlı Hükümeti, kar ú kar úılıklı olarak, birbirlerine birbirl erine úunları verme÷ verme÷i yükümlenirler: 1. Ölenlerin kimliklerinin saptanmasına yarayacak bütün bilgilerle, bunların eksiksiz bir dizelgesini [listesini]; Kimli÷÷i saptanmadan gömülmüú gömülmü ú bütün ölülerin mezarlarının sayısı ve yerleri 2. Kimli konusunda bütün bilgileri. 137
Fransızca ve øngilizce metinlerde “exhumation", øtalyanca metinde "esumazione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "emvatı defn"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "feth-i makber”. Çevirenler) 138 Fransızca metinde "la Turquie ou leú leú autorites ottomanes", øngilizce metinde "Turkey or the Turkish authorities", øtalyanca metinde "Turchia o dalle autorita ottomane". Matb Matbaa-i aa-i Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "hükümet veya memurin-i Osmaniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye ve Osmanlı mem memurları". urları". (Çevirenler) 139 meúinlerle Vakit vcPeyam-ı Matbaa Ma tbaa-i -i Âmire, Âmire, Konya Konya ve Enm metinlerinde, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca meú Sabah metinlerinde bulunmayan úu tümce yer almaktadır: "Vefat edenler haklarında tayin-i hüviyetlerine hadim malûmatı havi mükemmel bir liste ve hüviyetleri tayin edilmeksizin defn olunan eú eúhasın miktarı ve kabirlerinin mevkii ve haklarında malûmat itasını mütekabilen taahhüt ederler". Burada bir çeviri yanlıú yanlıúlı lı÷÷ının söz konusu oldu÷÷u düú oldu düúünülebilir. (Çevirenler)
-63-
BÖLÜM VII. 1400 YAPTIRIMLAR14 .
MADDE 226. Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlere, sava ú yasalarına ve yapılageliú yapılageli ú [teamül] kurallarına aykırı eylemlerde bulunmakla suçlanan kiú ki úileri, kendi askerî mahkemelerine vermek hakkını tanır. Suçlulu÷ Suçlulu ÷u kanıtlanan kiú kiúilere, yasaların öngördü÷ öngördü ÷ü cezalar 141 uygulanacaktır . Bu hüküm, Türkiye'nin ya da Müttefiklerinin mahkemeleri önündeki her çeúúit kovuú çe kovuúturmalar ya da dâvalardan ayrı olarak, uygulanacaktır 142. Osmanlı Hükümeti, savaú sava ú yasalarına ve yapılageliú yapılageliú kurallarına aykırı bir eylem iú i úlemi lemiúú bulunmakl bulun maklaa suçlanmı suçlanmıúú olup, adıyla, ya da Osmanlı makamlarınca kendilerine verilmi ú rütbe, görev ya da iú iú tanımlanarak belirtilmiú belirtilmi ú olan bütün kiú ki úileri, Müttefik Devletlere ya da Müttefik Devletlerden bu kimseleri istemiú istemi ú oldu oldu÷÷unu bildirmiú bildirmiú olana teslim edecektir.
MADDE 227. Müttefik Devletlerden birinin uyruklarına kar ú kar úı [suç sayılacak bir] eylemde bulunanlar, bu Devletin Devletin aske askerî rî mahkemel mahkemelerinde erinde yargılan yargılanacakl acaklardır. ardır. Müttefik Devletlerden birkaçının uyruklarına kar ú kar úı [suç sayılacak bir] eylem iú iúlemi lemiúú olanlar, ilgili Devletlerin askerî mahkemeleri üyelerinden kurulu askerî mahkemelerde yargılanacaklardır. Bütün bu durumlarda, sanık, kendi avukatını seçmek seçm ek hakkına sahip olacaktır.
MADDE 228. Osmanlı Hükümeti, suçlama konusu olan olayların tam bilinmesi, suçluların aranması ve sorumlulukların kesinlikle saptanması için ortaya konulması gerekli görülebilecek, ne çe úit olursa olsun, bütün bilgileri ve belgel b elgeleri eri sa ÷lamayı yükümlenir.
MADDE 229. 226. Maddeden 228. Maddeye kadar olan Maddelerin 143 hükümleri, savaú savaú yasalarına ve yapılageliúú [teamül] kurallarına aykırı eylemler iú yapılageli i úlemi lemiúú olmakla suçlanan ve kendi topraklarında ya da buyrukları altında bulunan ki úiler bakımından, eski Osmanlı ømparatorlu mparatorlu÷÷u'nun toprakları kendilerine verilen ya da verilecek olan Devletlerin Hükümetlerine de uygul u ygulanacaktır. anacaktır. Sözü edilen kiú kiúiler, bu Devletlerden birinin uyruklu ÷unu almıú almıúsa, ilgili Devletin istemesi üzerine ve onunla anlaú anla úarak, ya da bütün Müttefik Devletlerin topluca istemeleri üzerine, bu kiúúilerin kovuú ki kovu úturulmasını ve cezalandırılmasını sa÷ sa ÷lamak için gerekli bütün önlemleri almayı, bu Devl Devletin etin Hükümeti yükümlen yükümlenir. ir. 140
Fransızca metinde "Sanctions", øngilizce metinde "Penalties", øtalyanca metinde "Sanzioni". Mat-ba Mat-baa-i a-i Âmire, Âm ire, Kon Konya ya ve Erim metinlerinde "mücazat"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ahkâm-ı cezaiye". (Çevirenler) 141 Prof. Erim, bu tümcenin, Konya metninde bulunmadı÷ bulunmadı÷ını belirtme belirtmektedir; ktedir; Matbaa Matbaa-i -i Âmire metninde de yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde vardır. (Çevirenler) 142 çevrilmiú bulunmaktadır: "iú "iú Matbaa Ma tbaa-i -i Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde, bu tümce ters anlamda úöyle çevrilmiú bu ma madde dde ahkâm ahkâmıı me mehakim hakim-i -i osm osmaniy aniyede ede veya müttefikin me mehakim hakiminde inde derde derdest-i st-i icra bulun bulunan an bilcü bilcümle mle muhakemat veya takibata dahi teú teúmil edilecektir". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri úöyledir: "Bu karar, Türkiye yahut Müttefikler nezdinde icra edilecek muhakeme veya takibattan, ayrıca tatbik olunacaktır". (Çevirenler) 143 Matbaa Mat baa-i -i Âmir Âmire, e, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "226 ve 228 nci madde"; Vakit ve Pe Peya yamm-ıı Sa Sabbah metinlerinde 226 ncı maddeden 228 nci maddeye kadar olan ahkâm". (Çevirenler)
-64-
MADDE 230. Osmanlı Hükümeti, l A÷ A ÷ustos 1914 tarihinde Osmanlı ømparatorlu mparatorlu÷÷u'nun parçası bulunan herhangi bir toprak üzerinde, savaú sava ú durumu sırasında iú iúlenen topluca öldürmelerden sorumlu olan Müttefik Devletlerce istenen kiú ki úileri kendilerine teslim tes lim etmeyi yükümlenir. yükümlenir. Müttefik Devletler, bu nedenle suçlanan ki úileri yargılamakla görevlendirilecek mahkemeyi göstermek hakkını saklı tutarlar ve Osmanlı Hükümeti bu Mahkemeyi tanımayı yükümlenir. Uygun bir süre içinde, Milletler Cemiyeti, sözü edilen topluca öldürmeleri yargılamaya yetkili bir mahk mahkeme eme kurarsa, Müttefik Devletler, sözü geçen sanıkları bu mahkemeye vermek haklarını saklı tutarlar tutar lar ve Osmanlı Hükümeti bu mahkemeyi tanımayı da yükümlenir. 228. Madde hükümleri, bu Maddede öngörülen durumlara da uyg u ygulanır. ulanır.
BÖLÜM VIII.
MALø HÜKÜMLER. MADDE 231. Türkiye144, Almanya ile Avusturya-Macaristanın Müttefik Devletlere kar ú kar úı açmıú açmıú oldu oldu÷÷u saldırı savaú savaúına katılmakla, Müttefik Devletleri, tümüyle ödemesi gereken her çe úit yitimlere [kayıplara] ve özverilere u÷ u ÷rattı rattı÷÷ını kabul eder. Öte yandan, Müttefik Devletler, Türkiye'nin kaynaklarının bu ödenceyi [tazminatı] tümüyle kar úılama ılama÷÷a yeterli olmadı÷ olmadı÷ını kabul ederler. Bu durumda ve iú iú bu An Andla dlaúúmanın sonucu olarak ortaya çıkan yeni toprak da ÷ılımının, Türkiye'ye, eski Osmanlı imparatorlu÷ imparatorlu ÷u gelirlerinden ancak bir bölümünü bırakaca ÷ı göz önünde tutularak, Müttefik Devletlerce, Osmanlı Hükümetinden, yalnız i ú bu Andl Andlaaúmanın bu Bölü Bölümünd mündeki eki hüküm hükümlerl lerle, e, IX. Böl Bölümü ümü (Ekon (Ekonomik omik Hük Hükümler) ümler) saklı kal kalmak mak ko koúúuluyla, tüm ödence istemelerinden vazgeçilmiú vazgeçilmi útir. Türkiye’ye bir ölçüde destek olmak ve yardımda bulunmak isteyen Müttefik Devletler, Osmanlı Hükümetiyle, danıú danı úma oyu bulunacak bir Osmanlı Komiserinin de katılaca ÷ı ve baúúlıca ilgili Müttefik Devletler olan Fransa, Britanya ømparatorlu ba mparatorlu÷÷u ve øtalya'nın birer temsilcisinin bulunaca÷ bulunaca ÷ı, bir Maliye Komisyonu kurulmasını kararlaú kararla útırmı tırmıúúlardır. Bu Komisyonun yetkileri ve görevleri aú a úa÷ıdaki maddelerde belirtilmiú belirtilmiútir.
MADDE 232. Maliye Komisyonu, Türkiye'nin kaynaklarını korumak ve arttırmak için uygun görece ÷i önlemleri alacaktır. Maliye Bakanınca, her yıl, Osmanlı Parlamentosuna sunulacak bütçe, ilk önce, Maliye Komisyonuna sunulacak ve Komisyonca uygun bulunan biçimde Parlamento'ya sunulacaktır. Parlamento'nun getirece÷ getirece ÷i hiçbir de÷ de÷iúiklik, Maliye Komisyonunun uygun bulması alınmadıkça, yürürlü÷ yürürlü ÷e giremeyecektir. 144
Matba Ma tbaa-i a-i Âmir Âmire, e, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "Hükümet-i Osmaniye"; Vakit vePeyam-ı Sabah metinlerinde Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlere uygun olarak- "Türkiye". (Çevirenler)
-65-
Maliye Komisyonu, Türkiye'nin bütçeleriyle malî yasalarının ve yönetmeliklerin uygulanmasını denetleyecektir. Bu denetleme, Maliye Komisyonunun do ÷rudan do÷ do ÷ruya buyru buy ru÷÷u altında bulunacak ve üyeleri bu Komisyonun uygun bulmasıyla atanabilecek olan Osmanlı Maliye Müfettiú Müfettiúli li÷÷i aracılı÷ aracılı÷ıyla yapılacaktır. Osmanlı Hükümeti, bu müfettiú müfetti úlere, görevlerini yapabilmeleri için gerekli bütün kolaylıkları sa÷ sa ÷lamayı ve Hükümetin maliye hizmetlerinde çalı úan yetersiz görevlilere iliú iliúkin olarak Maliye Komisyonunun önerebilece ÷i önlemleri almayı yükümlenir.
MADDE 233. Maliye Komisyonu, ayrıca, Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyi ve imparatorluk Osmanlı Bankası ile anlaú anla úmı mıúú olarak, Türkiye'de para sürümünü düzenlemekle ve, uygun ve hakgözetir görülecek bütün yollarla, bunu sa ÷lıklı bir duruma sokmakla görevli olacaktır.
MADDE 234. Osmanlı Hükümeti, Maliye Komisyonunun izni olmadıkça, hiçbir iç ya da dı ú borçlanmay borçl anmayaa giriú giriúmemeyi yükümlenir.
MADDE 235. Osmanlı Hükümeti, savaú savaú sırasında ve iú i ú bu Andlaú Andlaúma yürürlü÷ yürürlü ÷e girinceye kadar, Osmanlı makamlarının herhangi bir eylemi ya da savsaklaması sonucu, Müttefik Devletler sivil uyruklarının kiú ki úiliklerinde ya da mallarında u÷ u ÷radıkları ve 236. Maddede öngörülen her türlü zarar ve yitimi [kaybı], iú i ú bu Andla Andlaúúma hükümleri uy u yarınca parayla p arayla ödemeyi yükümlenir. yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, Tuna Avrupa Komisyonu'na kar ú kar úı, bu Komisyonun savaú sava ú sırasında u÷radı radı÷÷ı zararlar yüzünden, Maliye Komisyonunca saptanacak bütün geri-verme, onarım ve ödence [tazminat] ile yükümlü olacaktır.
MADDE 236. Türkiye'nin, Osmanlı Devlet Borcu'nun [Düyun-u Umumiye'sinin] faiz ve anapara [sermaye] ödemelerinin güvencesi olarak ayrılmıú ayrılmı ú ya da verilmiú verilmiú (I sayılı Ek'e bakılması) gelirler dıú dıúındaki tüm kaynakları, bunları gere ÷ine göre aú aúa÷ıdaki biçimde kullanacak olan, Maliyee Komisyonunun buyru÷ Maliy buyru ÷u altına konulacaktır:
1. Birinci sırada, Maliye Komisyonunun aylıkları ve günlük giderleri ile i ú bu Andlaúmanm yürürlü÷ Andlaú yürürlü÷e konmasından sonra da Osmanlı kalan topraklar üzerinde bulundurulabi bulund urulabilec lecek ek Müttefi Müttefikk i úgal kuvvetlerinin ola÷ ola ÷an giderlerinin ödenmesinden sonra, Osmanlı kalan topraklar üzerinde 30 Ekim 1918'den beri bulunan Müttefik i úgal kuvvetlerinin giderleri ile, iú i úgal giderlerini yapmıú yapmıú olandan baú baúka bir Devlet yararına Türkiye'den ayrılmıú ayrılmıú olan topraklar üzerindeki Müttefik iú i úgal kuvvetlerinin giderleri ödenecektir. Bu giderlerin tutarı ile yıllık ödentilerin [taksitlerin] tutarları Maliye Komisyonunca saptanacak ve bu Komisyon, bu yıllık ödentileri, bu Kesim gere ÷ince Türkiye'ye, Osmanlı Devlet Borcu'nün kendi üstünde kalacak faizlerinin ödenebilmesi için gerekecek parada olabilecek herhangi bir eksikli÷ eksikli ÷i kapatmasına olanak verecek biçimde ayarlanacaktır.
2. økinci sırada, Türkiye'nin malî durumu ve yönetiminin temel giderlerinin kar úılanması zorunlulu÷ zorunlulu ÷u göz önünde tutulmak koú ko úuluyla, Osmanlı Hükümetinin, 235. Madde gere÷ gere÷ince, IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) Hükümler) 317. Maddesin Maddesinde de tanımlandı÷ tanımlandı ÷ı üzere, l A÷ustos 1914'de Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷unda olanlar dıú dı úındaki kendi uyruklarının, savaú sava ú sırasında Osmanlı makamlarının eylemi ya da savsaklaması sonucu, kiú ki úiliklerinde ya da mallarında
-66-
u÷radıkları yitimler [kayıplar] ya da zararlar yüzünden, Müttefik Devletlerce öne sürülen istemlere kar úılık olarak ödenmesi gerekecek ödenceler [tazminat] gelecektir. Maliye Komisyonu, kiú ki úisel zarar yüzünden öne sürülen istemlerin tüm tutarını saptayacak ve bunların bunl arın öden ödenmelerin melerinii sa sa÷÷layacaktır. Mala iliú iliúkin istemler, IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 287. Maddesi gere÷ gere ÷ince incelenecek, saptanacak ve ödenecektir. Maliye Komisyonu, sözü geçen 287. Madde gere÷ gere ÷ince, Müttefik Devletler buyru÷ buyru ÷una verilen paralar, bu yüküml ükümlülü ülü÷÷ün yerine getirilmesinde yetersiz kalırsa, gerek ki úilere gerek mallara iliú iliúkin istemlerin ödenmesi için ayrılacak yıllık ödentiyi [taksidi] saptayacak ve bu yıllık ödentinin hangi akçe ile ödenece÷ ödenece ÷ine karar verecektir.
MADDE 237. Osmanlı Hükümetince savaú sava ú sırasında üstlenilen malî yükümlülüklerin (iç borçları da içine almak üzere) güvencesi olarak, sava ú sırasında Türkiye'nin gelirleri üzerinde konan ipotekler kaldırılmıú kaldırılmı útır.
MADDE 238. Türkiye, 28 Haziran 1919'da Almanya ile imzalanan Versailles Barı ú Andla Andlaúúmasının 261. Maddesi, ve Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan ile yapılmı ú Barı Barıúú Andla Andlaúúmalarının bunun kar úılı ılı÷÷ı olan Maddeleri uyarınca, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'ın, kendisinden olan tüm alacaklarının Müttefik Devletlere geçti ÷ini kabul eder. Müttefik Devletler, kendilerine bu yoldan geçmi ú olan alacaklar kar úılı ılı÷÷ı Türkiye'den hiçbir ödeme iste÷÷inde bulunmamayı kararlaú iste kararla útırmı tırmıúúlardır.
MADDE 239. Maliye Komisyonu uygun bulmadıkça, Osmanlı Hükümetince, ister Osmanlı uyruklarına ister herhangi bir kimseye, hiçbir yeni ayrıcalık verilmeyecektir.
MADDE 240. Kendileri yararına Türkiye'den toprak alınmıú alınmı ú olan Devletler, bu topraklar üzerinde Osmanlı imparatorlu÷ imparatorlu ÷u ya da Hazine-i Hassa 145 adına kütü÷ kütü ÷e yazılmıú yazılmıú her çeú çeúit malı ve mülkü parasız olarak elde edeceklerdir.
MADDE 241. Kendilerinden yana, gerek 1913'de Balkan Sava úları sonunda gerek iú iú bu An Andla dlaúúma gere÷÷ince Türkiye'den toprak alınmıú gere alınmı ú olan Devletler, Osmanlı Devlet Borcu'nun l Kasım 1914 tarihinden önce borçlanılmıú borçlanılmı ú anapara ve faiz yıllık ödentilerine [taksitlerine] katılacaklardır. Kendilerine Türkiye'den toprak ayrılmıú ayrılmı ú bulunan ya da ayrılmakta olan Balkan Yarımadası Devletleri ile, Asya'da yeni kurulan Devletler, yukarıda söz konusu edilen yıllık ödentilerden herbirinin payına dü úenin ödenmesine iliú iliúkin olarak yeterli güvenceler vereceklerdir.
MADDE 242. Bu Bölümün uygulanmasında, Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye], úimdiye kadar Muharrem Kararnamesi'ne ba÷ ba÷lı olan Borç ile, bu Bölümün I sayılı Ek'inde belirtilen borçlanmaları borçlan maları içerir içerir sayılacak sayılacaktır. tır. 145
Fransızca metinde "Liste Çivile", øngilizce metinde "Civil List", øtalyanca metinde "Lista civile”'%1920 çevirilerinde "hazine-i hassa". (Çevirenler)
-67-
l Kasım 1914'den önce yapılan borçlanmalar, Osmanlı Devlet Borcu'nun Türkiye, Balkan Yarımadası Devletleri ve Asya'da yeni kurulan Devletler arasında bölü ú-türülmesinde göz önünde tutulacaktır. Bu bölüú bölüútürme úöyle yapılacaktır: Sava úlarından) önceki borçlanmalara iliú ili úkin yıllık 1. 13 Ekim 1912'den (Balkan Savaú ödentiler [taksitler], Türkiye ile Arnavutluk da içinde olmak üzere, Osmanlı topraklarından alan ya da almıú almıú bulunan Balkan Devletleri arasında bölü útürülecektir; bölü útürmeden sonra, Türkiye'nin Türkiye'nin üstünde kalan yıllık ödenti öd enti artıkları ile, buna bu na 2. Bu ilk bölüú eklenecek, Türkiye'nin 17 Ekim 1912 ile l Kasım 1914 arasında aldı ÷ı borçların yıllık ödentileri tutarı, Türkiye ile i ú bu Andla Andlaúma gere÷ gere÷ince kendilerinden yana Türkiye'den toprak ayrılmıúú bulunan Devletler arasında bölü útürülecektir. ayrılmı
MADDE 243. Her Devletin ödeyece÷ ödeyece ÷i yıllık ödentinin [taksitin] tutarını saptamak için úu genel ilkeye dayanılacaktır: Saptanacak miktarın, borcun anapara ve faiz ödemesi için gerekli toplam tutara olan oranı, aktarılan toprak parçasının ortalama gelirinin, Türkiye'nin, her bir durumda 1907'de konulan gümrük ek vergilerinin gelirini de içermek üzere, 1909-1910, 1910-1911, 1911-1912 üç malî yılı ortalama gelirine olan oranı kadar olacaktır.
MADDE 244. Maliye Komisyonu, iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúinden sonra, olabildi÷ olabildi ÷ince en kısa süre içinde, 243. Maddede konulan ilke uyarınca, sözü edilen Maddeye konu olan yıllık ödentileri [taksitleri] saptayacak ve buna ili úkin kararlarını Ba÷ Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflara bildirecekti bildi recektir. r. Maliye Komisyonu, Bulgaristan'la olan 27 Kasım 1919 tarihli Barı ú Andla Andlaúúma-smın 134. Maddesinde öngörülen görevleri yerine getirecektir.
MADDE 245. Yukarıda öngörülen biçimde hesaplanacak yıllık ödentiler [taksitler], Türkiye’den toprak ayrılmasına ayrı lmasına yol açan Andla Andlaúúmaların yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúi tarihinden, ve iú bu Andlaúúma gere÷ Andla gere÷ince ayrılan topraklara iliú iliúkinse, l Mart 1920'den baú ba úlayarak ödenecektir; 252. Maddede öngörülen kuraldıú kuraldı úılık saklı kalmak üzere, Borc'un kesin olarak ortadan kalkıúúına kadar ödemeler sürdürülecektir. Bununla birlikte, Borc'u olu úturan borçlanmalar kalkı giderek ödendikçe, ödendikçe, yıll yıllık ık ödentiler, bunlarla orantılı olarak azaltılacaktır.
MADDE 246. Osmanlı Hükümeti, Muharrem Kararnamesi ve onu izleyen kararnamelerle sahip oldu ÷u bütün hakları haklarını nı Maliye Maliye Komisy Komisyonuna onuna aktarı aktarır. r. Osmanlı Devlet Borçları Konseyi, øngiliz, Fransız ve øtalyan temsilcileriyle imparatorluk Osmanlı Bankası temsilcisinden kurulacak ve görevini eskiden oldu ÷u gibi yapacaktır. Muharrem Kararnamesi ile kendisine verilen tüm gelirleri ve l Kasım 1914'den önceki tüm borçlanma borçla nma anlaú anlaúmalarının yönetimini kendisine bıraktı ÷ı bütün öteki gelirleri toplayacak ve yönetecektir Müttefik Devletler, aú aúa÷ıdaki programın olanak ölçüsünde gerçekle útirilmesi amacıyla, Maliye Komisyonunca saptanacak ko úullar içinde, Konsey'in Osmanlı Maliye Bakanlı ÷ına yönetim yardımında bulunmasına izin verirler: [Bu ko úullar ullar úúunlardır:]
-68-
ùimdiki Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Yönetimince kimi gelirlerin do÷÷rudan do÷ do do ÷ruya toplanması sistemi, Maliye Komisyonunca saptanacak ko úullar altında olabildi÷ olabildi ÷ince geniú geni úletilecek ve Osmanlı kalan tüm illerde uygulanacaktır. Maliye Komisyonunun uygun bulmasıyla, yeni gelirler ya da dolaylı [vasıtalı] vergiler kondukça, adı geçen Komisyon bunların Osmanlı Hükümeti adına yönetiminin Devlet Borcu Konseyine bırakılması olana÷ olana ÷ını araú araútıracaktır. Gümrük Yönetimi, Maliye Komisyonunca atanacak ve görevden alınabilecek, Maliye Komisyonuna kar úı sorumlu bir Genel Müdürün yönetimi altına konulacaktır. Gümrük vergileri tarifesi, ancak Maliye Komisyonunun uygun bulmasıyla de ÷iútirilebilecektir. Konsey'in úimdiki görev süresi sonunda, bu Konsey'in süregitmesi ya da yerine Maliye Komisyonunun getirilmesi konusunda Fransa, øngiltere ve øtalya Hükümetleri, hisse senedi sahipleriyle danıú danı útıktan sonra, oyçoklu÷ oyçoklu ÷uyla karara varacaklardır. Hükümetlerin bu kararı, bu sürenin bitiminde denk gelen tarihten en e n az altı ay a y önce alınmıú alınmı ú olacaktır.
MADDE 247. Komisyon, ilerideki bir tarihte, borçlanma senetleri taú ta úıyıcılarına anlaú anla úmaları ya da úimdiki kararnameler gere÷ gere÷ince verilmiú verilmiú güvenceler yerine yeterli baú ba úka güvenceler ya da Türkiye'nin genel gelirleri üzerinden bir ipotek konmasını önermeye yetkilidir. Müttefik Hükümetler, Maliye Komisyonunun bu konuda o zaman ileri sürebilece ÷i tüm önerileri inceleme÷÷i yükümlenirler. inceleme
MADDE 248. Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Yönetiminin, ta úınır ya da taú taúınmaz, bütün malla malları, rı, nere nerede de olurla olurlarsa rsa olsun olsunlar, lar, tümüy tümüyle le bu kur kurumun umun yararlanm ararlanmaa yetkisi altında kalacak kalacaktır. tır. Devlet Borcu Konseyi, malların paraya çevrilmesinden do ÷acak her geliri, ister Birleúútirilmi Birle tirilmiúú Borç [Düyun-u Muvahhide], ister îkramiyeli Türk Tahvillerinin 146 ola ola÷÷anüstü amortismanında kullanmaya yetkili olacaktır.
MADDE 249. Osmanlı Hükümeti, Trablus Yedek Akçesi ve Ödencesi [Tazminatı] üzerindeki bütün haklarını Maliye Komisyonuna aktarmayı yük yükümlenir. ümlenir.
MADDE 250. Osmanlı Hükümeti, Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyine, Osmanlı kalan topraklarda úimdiye kadar Osmanlı Devlet Borcu'nun anapara ve faiz ödemesine ayrılmı ú olup, Devlet Borcu Konseyine ödenmesi gerekmekle birlikte henüz ödenmemi ú gelirlerin tutarma eú eúit bir para (sözü geçen topraklar Müttefik kuvvetlerin i úgali altında bulunmuú bulunmu ú iseler, iú iúgal süresi hesap dıú dı úı tutulmak koú ko úuluyla) ödeyecektir. Bu ödeme, Maliye Komisyonunun kanısına göre, Türkiye'nin malî durumu elverdi ÷inde yapılacaktır.
MADDE 251. Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyi, Konsey'in sava ú sırasındaki bütün iúlemlerini gözden geçirecektir. Devlet Borcu Konseyinin, sava útan önce Muharrem Kararnamesi ile ya da baú ba úka türlü saptanmıú saptanmıú olan yetkilerine ve yükümlülüklerine uygun düúúmeyen giderleri, Maliye Komisyonu bunların ödenmesine olanak bulundu ÷u kanısına varır dü 146
Fransızca ve øngilizce metinlerde "Lots Turcs", øtalyanca metinde "Lotti turchi". Matb Matbaa-i aa-i Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "ú "úark demiryolları tahvilatı”; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türk Tahvilâtı". (Çevirenler)
-69-
varmaz, Osmanlı Hükümetince, Devlet Borcu Konseyine ödenecektir. Konsey, sava ú sırasında Konseyce alınan bütün önlemleri yeniden gözden geçirmek ve, kanısınca, borçlanma borçlan ma senetle senetlerini rini ta taúúıyanların çıkarlarına zarar verici nitelikte olan ve Devlet Borcu Konseyi yetkilerine aykırı düú dü úen yükümlülükleri geçersiz kılmak yetkisine sahip olacaktır.
MADDE 252. øú bu An Andla dlaúúma hükümleri gere÷ gere÷ince, her yıl, Osmanlı Devlet Borcu'nun anapara ve faiz ödemelerinden bir bölümünü üzerine almak durumunda bulunan Devletler’den herbiri, Borç Konseyine altı ay önce haber vermek ko úuluyla, söz konusu yıllık ödentinin [taksidin] ilgili Devlet ile Borç Konseyinin ortaklaú ortakla úa saptayacakları faiz oranı üzerinden anaparaya çevrilmesinden ortaya çıkacak bir para tutarının ödenmesiyle bu yükümlülükten kurtulabilecektir. Borç Konseyinin böyle bir yükümlülükten kurtulma isteminde bulunmaya hakkı yoktur.
MADDE 253. Almanya ile yapılan Barıú Barı ú Andla Andlaúúmasının 259. Maddesinin 1, 2., 4. ve 7. paragrafları, ve Avusturya ile yapılan Barıú Barı ú Andla Andlaúúmasının 210. Maddesinin 1. paragrafı gere÷ gere ÷ince, Almanya ile Avusturya'nın aktarmaları gereken altın para tutarları Maliye Komisyonunun buyru÷÷u altına konulacaktır. buyru
MADDE 254. Almanya ile yapılan Barıú Barı ú Andla Andlaúúmasının 259. Maddesinin 3. paragrafı gere÷ gere ÷ince, Almanya'nın aktarması gereken paralar hemen Borç [Düyun-u Umumiye] Konseyinin buyru buy ru÷÷u altına konulacaktır.
MADDE 255. Osmanlı Hükümeti, Osmanlı Sa÷ Sa ÷lık Yönetiminin [Umur-ı Sıhhiye-i Osmaniye idaresinin] ve eski Yüksek Sa÷ Sa ÷lık Konseyinin [Meclis-i. Âli-i Sıhhî'nin] paralan ile, eski Yüksek Sa ÷lık Konseyinin Osmanlı Hükümetine kar ú kar úı olan istemi, ve Karadeniz ile Bo÷ Bo ÷aziçi Kurtarma Gemileri Yönetiminin [Karadeniz ve Bo÷ Bo ÷aziçi Tahsiliye Vapurları idaresinin] paraları konusunda, Müttefik Devletlerin, gerekti ÷inde baú baúka Devletlerle anlaú anla úarak, alacakları kararlan kabul etmeyi yükümlenir. Müttefik Devletler, bu konuda, Maliye Komisyonuna kendilerini temsil etme yetkisini verirler.
MADDE 256. Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerle anlaú anla úmı mıúú olarak, savaú savaútan sonra Almanya'dan Türkiye'ye gönderilecek malların ödenmesinde, Osmanlı Hükümetince belli bir kambiyo fiyatı ile sürüme çıkarılan kâ÷ kâ ÷ıt paraları kabul etmek konusunda, sava ú sırasında üstlendi÷ üstlendi ÷i yükümlülükten Alman Hükümetini aklanmı ú sayar.
MADDE 257. øú bu bu Bölü Bölümde mde beli belirtilen rtilen,, Mütte Müttefik fik Devl Devletle etlerin rin Osmanl Osmanlıı Hük Hükümetin ümetinden den olan iste istemleri mleri kar úılanır kar úılanmaz ve, savaú savaú öncesi Osmanlı Borcu ödenir ödenmez, Maliye Komisyonunun görevi son bulacaktır. O zaman, Osmanlı Hükümeti, Milletler Cemiyeti Üyesi olan Devletlerin, Türkiye'nin yararına olarak Osmanlı Hükümetine yönetim desteklerinde ye yardımlarda yeniden bulunmaları gerekip gerekmedi ÷ini ve, gerekiyorsa, bu yardımın ve deste÷ deste÷in alabilece÷ alabilece÷i biçimi, Milletler Cemiyeti Konseyi ile birlikte inceleyecektir.
-70-
MADDE 258. A÷ustos 1914'den sonra Osmanlı bayra÷ bayra ÷ı altına geçirilmiú geçirilmiú bulunan bütün 1. 147 Türkiye, l A÷ Alman gemilerini ulaú ula úıma elveriú elveriúli durumda ve Müttefik Devletler Hükümetlerinin gösterecekleri Müttefik Devletler limanlarında teslim edecektir; bu gemiler, Almanya ile Barıúú Andla Barı Andlaúúmasının 233. Maddesinde öngörülen Onarımlar Onarımlar Komisyonuna teslim edilecektir; bu konu konuda, da, sav savaaú sırasında tarafsız bir bayra÷ bayra ÷a yapılmıú yapılmıú olan bütün geçirimler, Müttefik Devletler bakımından, hükümsüz sayılacaktır.
2.
148
Osmanlı Hükümeti, birinci paragrafta öngörülen gemilerle birlikte, gine bu paragrafta parag rafta söz kon konusu usu edil edilen en Onarı Onarımlar mlar Komi Komisyonun syonunun, un, ne çe çeúúit olursa olsun, her türlü ayrıcalıklardan, ipoteklerden, rehinlerden, vergilerden ve yükümlülüklerden aklanmı ú olarak, gemilerin mülkiyetinin tam aktarılmasını sa ÷lamak için gerekli görece÷ görece ÷i bütün kâ÷ kâ÷ıtları ve belgeleri belg eleri de verece verecektir. ktir. Gerekebilecek bütün yeniden satın almaları yapmak ve ödence [tazminat] ödemelerinde bulunmak, bulunm ak, Osman Osmanlı lı Hük Hükümetin ümetinee dü düúúecektir. Osmanlı. Hükümeti, teslim edilen gemi konusunda yapılabilecek her çeú çe úit geri alma istemine ya da baú ba úka herhangi bir isteme kar úı sorumlu taraf olacak ve, her durumda, hangi nedenle olursa olsun, açılacak dâvaya ya da mahkeme kararıyla malından edilmeye kar úı, birinci paragrafta sözü geçen Onarımlar Komisyonunu Komisy onunu güvence altında bulunduracaktır.
MADDE 259. øú bu bu An Andla dlaúúman manın ın IX. Böl Bölümün ümünün ün (Ek (Ekonom onomik ik Hüküml Hükümler) er) 277. Ma Maddesi ddesine ne dokunulmaksızın, Türkiye, Brest-Litovsk ve Bükre ú Andla Andlaúúmalarıyla bunlara ek Andlaúúmalarda yer alan hükümlerin tümünden yararlanmaktan vazgeçer. Andla Türkiye, yukarıda adı geçen Andlaú Andla úmaların uygulanması sonucunda, almıú almı ú oldu oldu÷÷u tüm parasal belg belgeleri, eleri, maden parala paraları, rı, de de÷÷erli kâ÷ kâ ÷ıtları ve sürüme çıkarılabilir senetleri ya da malları, Romanya'ya, ya da Baú Ba úlıca Müttefik Devletlere aktarmayı yükümlenir.
MADDE 260. Bu Bölüm hükümlerinin uygulanması için yasal önlemler, Osmanlı Hükümeti ve ilgili Devletlerce, iú iú bu An Andla dlaúúmanm imzalanmasından baú baúlayarak altı ayı geçmeyecek bir süre içinde yayımlan yayımlanacaktır. acaktır. 147
baú tarafında, Fransızca, øngilizce ve øtalyan-ce Matbaa-i Âmire, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu fıkranın baú kesin metinlerde bulunmayan bir tümce parçası vardır. Bu fıkra bu çevirilerdeú çevirilerdeúöyledir: "Türkiye evvelâ gayri safi s afi 1600 ton ve daha fazla hacm-i istiabisinde olup düvel-i müttefika hükümetlerine teslim edilecek olan bilumum buharlı buh arlı Osmanlı Osmanlı sefainin sefaininii ve saniyen saniyen..." ..." Vakit ve Peyam-ı Sabah me metinlerinde tinlerinde de, de de÷÷iúik biçimde çevrilmiú çevrilmiú olsa da, bu sözler vardır. Oysa, Müttefiklerin sundukları de÷ de÷iúiklik önerileri arasında, bu sözlerin çıkartılması da bulunmaktadır. Bu öneriler, Vahit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre úöyledir: "258 nci maddenin birinci fıkrasının evvelâ iú iúaretiyle ve "her nevi buharlı sefain" kelimeleriyle baú baúlayan cümle "bütün Alman sefaini" kelimelerine kadar taye ta yedilmi dilmiúútir". (Çevire ( Çevirenler) nler) 148 oldu÷u gibi, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de -de÷ -de÷iúik Matbaa Mat baa-ii Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde oldu÷ bir çeviriyle çeviriyle olsa dada- Fransızca, Fransızca, tngilizce tngilizce ve øtalyanca kesin andlaú andlaúma metinlerinde bulunmayan bir ikinci fıkra vardır. Asıl yabancı dillerdeki metinlerde 2. fıkra, 1920 Türkçe çevirilerinde 3. fıkra olarak verilmektedir. Yabancı dildeki kesin andlaú andlaúma metinlerde bulunmayan ve Türkçe metinlerde 2. fıkra olarak yer alan fıkranın metni Matbaa-i Matb aa-i Âmire Âmire y Konya ve Erim metinlerine göre úöyledir: "Birinci fıkrada musarrah sefain úunlardır: a) Harp esnasında bitaraf bir sanca÷ sanca÷a nakil keyfiyeti düvel-i müttefika nazarında hükümsüz olma÷ olma÷la 29 teú teúrin-i evvel 1914 tarihinde Osmanlı sanca÷ sanca÷ını hâmil bulunmuú bulunmuú olan Veya halen Osmanlı sanca÷ sanca÷ını hâmil bulunan bilumum sefain-i ticariye; b) Tebaa-i Osmaniyeden bir úahıs veya bir úirkete ait veyahut tebaa-i Osmaniyenin taht-ı idare ve murakabesinde bulunup düvel-i müttefikadan gayri bir memlekete mensup bir úirkete ait bilumum sefain". (Çevirenler)
-71-
I. SAVAùTAN ÖNCEKø OSMANLI DEVLET BORCU [DÜYUN-U UMUMÎYESø] (5 KASIM 1914) Altın Türk Lirası BORÇLANMA 1
SÖZLE ùME TARøHø 2
FAø Z 3
AMORTøSMAN FONU 4
%
NOMøNAL øLK ANAPARA 5
%
5 KASIM 1914'DEKø ANAPARA 6
altı n T. L.
alt ın T.L.
YILLIK ÖDENTø (KOMøSYON ÜCRETøNø ø ÇERMEK ÜZERE) 7
AMORTøSMAN DÖNEMø 8
ÇIKARAN BANKA 9
alt ın T. L.
Birleúútirilmi Birle tirilmiúú Borç.......
1903
4
.4.644
42 .275 .772
36 .799 .840
Ikramii eli Türk Ikram Türk Tahvillerii . . Tahviller Osmaniye
1870 18/30 Nisan
"
"
15.632.548
10.666.975
270 .000 _
_
18 90
4
1
4 .999 .500
2 .952 .400
249 .975 1931
øm arat aratorl orluk uk Osmanlı Bankası ømparatorluk
12 Mart 1893
5
..50
3 .272 .720
2.814.020
180.450 1946
% 4 1903. Balık
3 Ekim 1888;
4
.5 0
2 .640 .000
2 .439 .228
119.097 19 1 9 58
Osmanlı Bankası De ut sche Bank
avcılı÷÷ı . . . avcılı
21 ùubat / 6 4 -
.087538
2 .376 .000
2 .342 3 42 .2 .2552
97.120 2001
De ut sche Ba Bank
4
.5 0
2 . 750 . 000
2 .594 .064
124.059 19 1 9 60
% 5 1896.. ...
1 .887 .375
29 ùubat /
Mart 1903 Ba÷÷da t Ba
20 ùubat / 5
Tertip I ...
Mart 1903
% 4 1904. ...
4/17 Eyl.1903
ømparatorluk Osmanlı Bankası
% 4 1901-5...
21 Kas /4 Ara-
4
.5 0
5 . 306 . 664
4. 976.422
239.397 1961
lık 1901. 6/19
ømparatorluk Osmanlı Bankası
Kas. 1903. 25 Nis/8 Mayıs 1905 Techizat -ı Askeriye ....
4/17 Ni san 1905
Ba÷÷dat. Tertip II Ba
20 Mayıs/2
Ba÷÷dat Tertip III Ba
Haz iran 1908 “ “
4 4
.087538 .087538
% 4 1908.....
6/19 Eyl.1908
4
.5 0
% 5 1914.. ..
13/26 Ni Nisan 19 14
Doklar, t ersan ersaneeler ve denizc denizcilikle ilikle ilgili yapılar . 1 9 13 19 Tömbeki öncelikli 26 Nisan/8 Borçlanması Borçlanm ası . . Mayıs 1893 Kırk milyon
1/13 Mart
Frank (Do÷ (Do÷u Demiryolları)
18 94
Gümrükler 1902
17/29 Mayıs 1886; 28
4
.5 0
2.640. 000
2 .441 .340
119.097 19 1 9 61
De ut sche Bank
4.752. 000 5 . 236 . 000
4. 718.120 5 .221 .700
200 .500 2006 220 .550 2010
De ut sche Bank De ut sche Bank
4.711. 124
4. 538.908
212.000 1965
1. 213.025 —
ømparatorluk Osmanlı Bankası øm arat aratorl orluk uk Osmanlı Bankası
5
.5 0
22 . 000 .000
22 .000 .000
5 .5
1 .5
1 . 485 . 000
1 .485 .000
88 .550 1943
4
1
1 . 000 . 000
664.510
50.250 1934
ømparatorluk Osmanlı Bankası Deutsche Bank
4
.3 5
1 . 760 . 000
1 . 567.192
76.751 19 1 9 57
ve grubu (Banque Internationale ile birlikte)
Türkiye Milli Bankası
imparatorluk imparatorlu k 4
.5 0
8 . 600 . 020
Eyl/llEk.1902
-72-
7.923. 234
387 .976
19 58
Osmanlı Bankası
% 4 1909 .....
30 Eylül/13 Ekim 1909
ømparatorluk 4
1
7. 000.004 6 . 550 .698
350 .864
195 0
Osmanl ı Bankası Türkiye Millî
Beledi es esi 1909 1909 østanbul Kenti
5
. 50
1. 100.000 1 . 073 . 490
60.651
195 8 —
Bankası Banque Pơrier
Beledi yesi 1913 1913
5
. 50
1 . 100.000 1 . 094 .500
60 .500
—
ve Ort aklı÷ı
4
. 098738
1. 000.010
1.000. 010
40 .988
200 6
Banque Française ømparatorluk
Aral ık 1910
4
. 16715
1. 712.304 1 . 700 .644
71 .532
199 2
Osmanl ı Bankası
27 Ek Ekim im//9 Kası m 1910
4
1
7 .040 .000 6 . 699 .880
352 .440
195 2
De utsche Bank
191 2
6
1 4 .2 8 5
øst stan anbu bull Ken Kenti ti
Hude Hu deyd ydee-Sa San' n'a
3/16 3/ 16 Kas asım ım
24 ùubat /9 Mart 1911
Soma-B Som a-Band andırm ırmaa 20 Kasım Kasım /3 /3
% 4 Güm ümrrük ükle lerr 1911....... Ba÷÷dat Kenti Ba Beledi yesi
33 .000
26 . 070
6.000
—
Bankası
imparatorluk Osmanlı Bankası nm Hazine Tah- 1912
ømparatorluk 6
33 . 333
5
. 20
5
öndeli÷÷i (a vansı) öndeli Kon a Ova sı sul ama sı , . .
villeri (bonoları) Pơrier ve Ortakl ı ı hazine t ah- 1913 villeri (bonoları) Hazine tahvill eri (bonoları) 1911 1911
Türkiye Mill î
2 .724 .893 1 . 063 .664
1 .000 .003
191 5
4.400. 0002
4.400.000
1 . 100.000
191 8
"
1 .778 .587 1 . 778 .587
125.058
—
"
"
1 .700 .000
8 9 0 .0 3 9
1 10 .000
—
“
“
818 .970
8 1 8 .9 7 0
50 .006
Osmanl ı Bankası Banque P ơrier ve Ort aklı ı Türkiye Mill î Bankası
(savaúú gemileri (sava satıúú alını satı alınıúúı) Tütün Rejisi
193 2
De utsche Bank. (Anadolu De -
miryolları) TOPLAM 161. 845.116 143.241 1) 5 Kasım 1914 tarihinde varolan anapara rakamları yerine, i ú bu Andlaú Andlaúmanm yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúi tarihinde, bu tarihte geriye kalan amorti edilecek anapara rakamları konulacakt konulacaktır. ır. 2) Bu bonoların (tahvill (tahvillerin) erin) kar kar úúılı ılı÷÷ı üzerinden 833.147 Türk lirası alınmı alınmı ú bulunmaktadır.
I SAYILI EK'E AÇIKLAYICI NOT149 5., 6. ve 7. sütunların rakamları altın Türk lirası olarak gösterilmi útir. Türkiye'de bugün, savaú sava útan önceki altın para yerine, kâ÷ kâ ÷ıt para sürümdedir. Borçlanma sözleúúmelerinin hükümleri uyarınca (Eylül 1903 tarihli "Ek-Kararname" nin 1. Maddesine ve sözle sözü geçen borçlanma sözleú sözleúmelerine bakılması), borçlanmanın sürüme çıkarıldı÷ çıkarıldı ÷ı ve Avrupa'da faizlerin ve amortismanların ödenmesi gereken paraya oranla kâ ÷ıt Türk lirası bugünkü bugün kü kambiy kambiyoo de de÷÷eriyle savaú sava útan önceki altın Türk lirasının de÷ de ÷erini göstermekten uzaktır. Bu sütunlarda, altın Türk lirası gösterilmiú gösterilmi ú olması, kupon ve amortisman fonlarına gerekli paraların altın olarak kar úılanması gerekti÷ paraların gerekti÷i anlamına gelmemektedir; ancak, Türk lirası olarak gösterilen rakamların, borçlanma senetlerini ta úıyıcıların hakları olan parayla ödenebilmeleri için gerekli bir kambiyo de÷ de ÷eriyle hesap edilmesi gerekece÷ gerekece ÷ini anlatmaktadır. 149
Prof. Erim'in verdi÷ verdi÷i metinde, I sayılı Ek'in Türkçe metinde bulunmadı÷ bulunmadı÷ı ve Fransızca metinden çevrilerek alındı÷ı belirtilmektedir. Prof.Erim'in aktardı alındı÷ aktar dı÷÷ı metinde, bu Açıklayıcı Not'tan önce Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde bu Ummayan "Merbut I" baú baúlı lı÷÷ı altında úu satırlar ye yerr almakta al maktadır: dır: "øú bu tablo tablonun nun erkam erkamıı tashihat-ı tashihat-ı âtiye âtiye müstes müstesna na olarak olarak irae irae edilmi edilmiútir. (iúú bu tabl (i tabloo Mıs Mısır ır ve vergisi rgisi ve Kıb Kıbrıs rıs faz fazlala-ii va varida ridatile tile temin edilmi edilmiú olan istikrazlardan gayrı di÷ di÷er bilumum istikrazatı ihtiva ve resülmal-i i-asli itibarilerini 162.120.631 liradan ibaret olmak üzere irae eylemektedir.)" (Çevirenler)
-73-
EK II 1. Komisyon, kurallarını ve yöntemlerini saptayacaktır. Baúúkanlık, yıllık olarak, Fransız, øngiliz, ve øtalyan Temsilcilerince sırayla yapılacaktır. Ba Her Temsilcinin, yoklu÷ yoklu ÷unda yerini alacak bir b ir vekil-temsilci göstermeye hakkı olacaktır. Kararlar oyçoklu÷ oyçoklu ÷uyla alınacaktır. Çekimser oy, görüú görü úülmekte olan öneriye kar úı bir oy sayılacaktır. Komisyon, çalıú çalıúmaları için gerekli görebilece÷ görebilece ÷i görevlileri ve hizmetleri atayacak ve uygun görece÷ görece÷i ücretleri ve hizmet koú ko úullarını saptayacaktır.nı Komisyonun ödemelerini ve giderlerini, 236. Maddenin birinci fıkrası gere ÷ince, Türkiye kar úılayacaktır. Komisyonun üyeleri ile görevlilerinin ücretleri akla yatkın bir düzeyde saptanacak ve zaman zaman, Komisyonda temsiledilen Hükümetler arasında anla úma ile gözden geçirilecektir. Komisyon üyeleri, dost Devletlerce Türkiye'de görevlendirilmi ú olan diplomasi görevlilerinin yararlandıkları aynı haklardan ve ba÷ ba ÷ıúıklıklardan yararlanacaklardır.
2. Türkiye, Komisyon üyelerine, görevlilerine ve ajanlarına, her zaman ve her yerde, Türkiye'de tüm bayındırlık iú i úlerini ve iú iúletmelerini gezmek ve denetlemek için tam yetki tanımayı ve Komisyonun isteyebilece ÷i bütün ar úivleri, belgeleri ve bilgileri sa÷ sa ÷lamayı yükümlenir.
3. Komisyon, Osmanlı Hükümeti ile anlaú anla úma içinde, ve bu Hükümetin yükümlülüklerini yerine getirmemesinden de ba÷ ba ÷ımsız olarak, bütün dolaylı vergilerin denetlenmesini, yönetilmesini ve alınmasını üstlenme ÷e yetkilidir.
4. Herhangi bir Komisyon üyesi, görevinden do÷ do ÷an tüm eylemlerden ya da savsaklamalardan, ancak kendisini atayan Hükümete kar ú kar úı sorumlu olacaktır. Hiçbir Müttefik Hükümet, baú baúka bir Hükümet adına sorumluluk ta úımayacaktır.
5. Komisyon, iú iúleri, yöntemleri ve Türkiye'nin maliyesinin yeniden düzenlenmesi konusundaki önerileriyle, hesaplarına ili úkin olarak her yıl ayrıntılı bir rapor yayınla yacaktır. .
6. Komisyon, gerek iú iú bu An Andla dlaúúma gere÷ gere÷ince, gerek Osmanlı Hükümeti ile anla úarak, kendisine verilebilecek her çeú çe úit görevi üstlenecektir.
-74-
BÖLÜM IX. EKONOMøK HÜKÜMLER KESøM I. TøCARET øLøùKøLERø MADDE 261. Andla úmalardan, sözleú Andlaú sözleúmelerden ve yapılageliú yapılageliúlerden [teamüllerden] do÷ do ÷an 150 Kapitülasyonlar rejimi , l A÷ustos 1914'den önce, bu rejimden do ÷rudan do÷ do÷ruya ya da dolaylı olarak yararlanan Müttefik Devletler yararına yeniden kurulacak ve l A ÷ustos 1914'de 1914' de bu rejimden yararlanmayan Müttefik Devletler yararına geni geniúúletilecektir.
MADDE 262. l A÷ustos 1914'den önce, eski Osmanlı împaratorlu÷ împaratorlu ÷u'nda posta büroları bulunan Müttefik Devletler, Türkiy Tür kiye' e'de de posta bürolarını bü rolarını yeniden açmak yetkisine sahip olacaklardır.
MADDE 263. 25 Nisan 1907 Sözleú Sözleúmesinin, Türkiye'de dıú dıúalım [ithalat] vergilen tarifesine iliú ili úkin hükümleri, Müttefik Devletler yararına yeniden yürürlü yürürlü ÷e konulacaktır. Bununla birlikte, iú iú bu Andl Andlaaúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 231. Maddesi uyarınca kurulan Maliye Komisyonu, bu dı úalım [ithalat] vergilerinin de÷ de ÷iútirilmesine ya da tüketim vergileri konmasına -bu yeni de÷ de ÷iúiklikler ya da vergilendirmeler, çıkıú çıkı ú yeri neresi ya da sahibi kim olursa olsun, bütün mallara uygulanmak ko úuluyla- herhangi bir anda izin verebilecektir. Bu madde gere÷ gere÷ince Maliye Komisyonunun izin verdi÷ verdi ÷i, úimdiki vergilerin de÷÷iútirilmesi ya da yeni vergiler konulması, bütün Müttefik Devletlere yapılması gereken de bildirimle bildi rimlerden rden altı ay geçme geçmedikçe dikçe,, uygul uygulanamaz anamaz.. Bu süre için içinde, de, Komi Komisyon syon,, Müttefik Devletlerden herhangi birinin, bu konuyla ilgili olarak öne sürmü ú olabilece olabilece÷÷i gözlemleri inceleyecektir.
MADDE 264. l A÷ustos 1914'den önceki ayrıcalık [imtiyaz] sözleú sözle úmelerinden do÷ do ÷an haklar ve ba÷÷ıúıklıklar saklı kalmak üzere, Maliye Komisyonunun, 263. Maddedeki e úitlik koú ba ko úulları içinde, Türkiye'nin ekonomik dengesi ve iyi yönetilmesi yararına Osmanlı uyruklarından da alınan vergilerin ve harçların, Müttefik Devletler uyruklarının ki úiliklerinden ya da mallarından da alınması konusunda Türkiye'ye izin verme ÷e hakkı olacaktır. Aynı amaçla ve aynı koú ko úullar altında, Maliye Komisyonunun, Müttefik Devletler uyruklarına kar úı her çeú çeúit dıú dıúalım [ithalat] ya da dıú dıúsatım [ihracat] yasa÷ yasa÷ı konulmasına izin verme÷÷e de hakkı olacaktır. verme Bu vergiler, harçlar ya da yasaklamalar, bütün Müttefik Devletlere yapılması gerekecek bildirimde bil dirimdenn sonra altı ay geçm geçmedikç edikçee uyg uygulanmay ulanmayacakt acaktır. ır. Bu süre içind içindee Komi Komisyon, syon, Müttefik Devletlerden herhangi birinin, bu konuyla ilgili olarak öne sürebilece ÷i gözlemleri inceleyecektir. 150
Matbaa-i Âmire, Â mire, Konya ve Erim metinlerinde "imtiyazat-ı ecnebiye usulü" ; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Kapitülasyon usulü". (Çevirenler)
-75-
MADDE 265. Müttefik Devletlerin gemileri 151 konusunda, gemilere152 sava savaúútan önce Türkiye'nin geçerli saymıú saymıú oldu oldu÷÷u ya da baú baúlıca denizci Devletlerin ileride geçerli sayabilecekleri her çeúúit kanıtlama kâ÷ çe kâ ÷ıtları ya da belgeleri, Türkiye'ce geçerli ve Türk gemilerine verilen benzeri ben zeri belgele belgelerle rle eú eúde de÷÷erde sayılacaktır. Deniz kıyısı olsun ya da olmasın, yeni Devletler Hükümetlerince kendi gemilerine verilen kanıtlama belgeleri ve öteki belgeler de, ba úlıca denizci Devletlerce uygulanan yöntemlere uygun olarak verilmiú verilmi ú olmaları koú koúuluyla, aynı biçimde tanınacaktır. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, deniz kıyısı olmayan herhangi bir Müttefik Devletin ya da yeni Ba÷ Devletin gemilerinin -bunlar, kendi ülkelerinde belirli bir tek yerde kütü ÷e yazılı iseler bayrakların bay raklarınıı tanı tanımayı mayı kabul ederle ederler; r; bu yer, bu gem gemilerin ilerin kütü kütü÷÷e yazılma limanı153 sayılacaktır.
MADDE 266. Türkiye, Müttefik Devletlerden ya da yeni Devletlerden herhangi birinin ülkesinde çıkan do÷÷al ya da iú do iúlenmi lenmiúú ürünleri, ticaret iú iúlemlerinde her çeú çe úit haksız rekabete kar úı korumak üzere gerekli yasal ya da yönetimsel önlemleri alma÷ alma ÷ı yükümlenir. Türkiye, üzerlerinde, iú iú ya da dıú dıú anbalajlarında, çıkıú çıkı ú yeri, cinsi, niteli÷ niteli÷i ya da özelliklerine iliú iliúkin do÷ do÷rudan do÷ do÷ruya ya da dolaylı olarak yanıltma amacıyla konulmu ú her türlü markalar, adlar, yazılar ya da iú iúaretler de taú taúıyan bütün ürünlerin ya da malların dı úalımını ve dıúúsatımını [ithalini ve ihracını], yurt içinde satımını, sürümünü, ya da satı úa çıkartılmasını, dı elkoymakla ve baú baúka her çeú çeúit uygun düú dü úecek önlemlerle cezalandırmayı ^ve yasaklamayı yükümlenir.
MADDE 267. Türkiye, bu konuda kendisine kar ú kar úılıklı iú iúlemde bulunulması koú ko úulu ile, Müttefik bir ülkede ya da yeni bir Devlette yürürlükte olup yetkili makamlarca usulüne uygun olarak Türkiye'ye bildirilmøú bildirilm øú buluna bulunann ve bu bölg bölgenin enin ba ba÷÷lı oldu÷ oldu ÷u ülkede çıkan úarap ve alkollü içkilerin bölgesel bir ad taú ta úımak hakkını ya da bu bölgesel adın kullanılmasına hangi koúúullarla izin verilebilece÷ ko verilebilece ÷ini tanımlayan ya da düzenleyen yasalara ya da bu yasalara dayanılarak alınan yönetimsel ya da yargısal kararlara uymayı yükümlenir; sözü edilen yasalarla kararlara aykırı olarak, bölgesel adlar taú ta úıyan ürünlerin ya da malların dıú dı úalımı [ithali], dıú dıúsatımı [ihracı] ile, yurt içinde yapımı, da÷ da ÷ıtımı, satımı ve saüú saüúa çıkartılması Türkiye'de Türkiye' de yasaklan yasaklanacak acak ve 266. Maddede M addede öngörülen önlemlerle cezalandırılacaktır. ceza landırılacaktır.
MADDE 268. Osmanlı Hükümeti uluslararası ticarete giriú giri úecek olursa, bu bakımdan egemenlikten do÷÷an hiçbir hakkı, ayrıcalı÷ do ayrıcalı ÷ı ya da dokunulmazlı÷ dokunulmazlı ÷ı olmayacak, ya da olmayaca÷ olmayaca ÷ı kabul edilecektir. 151
Fransızca metinde "navires", øngilizce metinde "vessels", øtalyanca metinde "navi": 1920 Türkçe çevirilerinde "sefain". (Çevirenler) 152 Fransızca metinde "navires et bateaux", øngilizce metinde "vessels", øtalyanca metinde burada bir sözcük kullanılmamaktadır. Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "sefine ve vapurlar"; Vakit ve Peyam-ı çok øngilizce metni gözönünde Sabah metinlerinde "vapur ve gemiler", ilerideki maddelerde de biz daha çok ø tutarak, "gemiler" sözcü÷ sözcü÷üyle yetinmede bir sakınca görmedik. (Çevirenler) 153 Fransızca metinde "port d'enregistrement", øngilizce metinde "port of registry", r egistry", øtalyanca metinde "porto d'inscrizioni". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tescil limanı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "kayıt limanı". (Çevirenler)
-76-
KESøM II. ANDLAùMALAR MADDE 269. øú bu bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesiyle ve Andlaú Andla úmadaki hükümlere ba÷ ba ÷lı olarak, aúa÷ıda belirtilen ekonomik ya da teknik nitelikteki çok-taraflı Andla úmalar, Sözleú Sözleúmeler ve Anlaúúmalar, Türkiye ile Müttefik Devletlerden bunlara taraf olanlar arasında uygulanacaktır: Anla 1. Denizaltı kablolarının korunmasına ili úkin 14 Mart 1884, l Aralık 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli Sözleú Sözle úmelerle, 7 Temmuz 1887 tarihli Kapanıú Kapanı ú [Son] Protokolü; 2. Gümrük tarifelerinin yayınlanmasına ve gümrük tarifelerinin yayınlanması için bir Uluslararası Birlik kurulmasına iliú ili úkin, 5 Temmuz 1890 tarihli Sözleú Sözle úme; Sa÷lı lı÷÷ı Uluslararası Kurumu kurulmasına iliú ili úkin, 9 Aralık 1907 tarihli 3. Paris'te Kamu Sa÷ 154 Anlaúúma ; Anla ili úkin, 7 Haziran 1905 tarihli 4. Roma’da bir Uluslararası Tarım Enstitüsü kurulmasına iliú Sözleúúme; Sözle iliúúkin 27 Haziran 1855 tarihli Sözle úme; 5. Türk Borçlanmasına155 ili ırma÷ı üzerinde geçiú geçi ú harçlarının geri satın alınmasına iliú ili úkin, 16 Temmuz 6. Escault ırma÷ 1863 tarihli Sözleú Sözle úme; Süveyúú Kanalı'nın özgürce kullanılmasını güvence altına alan bir rejim kurulmasına 7. Süvey iliúúkin, 29 Ekim 1888 tarihli Sözleú ili Sözle úme.
MADDE 270. øú bu bu Andl Andlaaúma yürürlü÷ yürürlü÷e girer girmez, Türkiye'nin156, bu Maddedeki özel hükümleri yerine getirmesi koú koúuluyla, Ba÷ Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflar, aú aúa÷ıda sayılan sözleú sözleúmeleri ve 157 düzenlemeleri , kendilerini ilgilendirdi÷ ilgilendirdi ÷i ölçüde, yeniden uygulayacaklardır:
Posta Sözleúmeleri 4 Temmuz 1891'de Viyana'da imzalanan Evrensel Posta Birli ÷i Sözleú Sözleúmeleri ve Andlaúúmaları; . Andla 15 Haziran 1897'de Washington'da imzalanan Posta Birli÷ Birli ÷i Sözleú Sözleúmeleri ve Anlaú Anla úmaları; 26 Mayıs 1906'da Roma'da imzalanan Posta Birli÷ Birli ÷i Sözleú Sözleúmeleri ve Andlaú Andlaúmaları.
Telgraf Sözleúmeleri 10-22 Temmuz Sözleúúmeleri; Sözle
1875'de
Saint-Petersbourg'da
imzalanan
Uluslararası
Telgraf
11 Haziran 1908 tarihli Lizbon Uluslararası Telgraf Konferansında kararla útırılan Yönetmeliklerr ve Tarifeler. Yönetmelikle 154
Fransızca ve øngilizce metinlerde "Arrangem "Arrangement", ent", øtalyanca metinde "Accordo" "Accordo".. Matbaa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim me metinlerinde tinlerinde "Itilâfname" "Itilâfname";; Vakit ve Peyam Peyam-ı -ı Sabah metinlerinde "tesviyename". (Çevirenler) 155 Fransızca metinde Temprunt türe", tür e", øngilizce metinde "Turkish Loan", øtalyanca metinde "prestito turco". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Osmanlı istikrazı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türk. istikrazı". (Çevirenler) 156 Fransızca metinde "Turquie", øngilizce metinde "Turkey", øtalyanca metinde "Turchia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler) 157 Fransızca metinde "arrangements", øngilizce metinde "agreements", øtalyanca metinde "accordi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "itilâfname"; Vakit ye Peyam-ı Sabah metinlerinde "itilâfat". (Çevirenler)
-77-
Türkiye158, yeni Devletlerin taraf oldukları ya da katılacakları Evrensel Posta Birli ÷i'ne ve Uluslararası Telgraf Birli÷ Birli ÷i'ne iliú iliúkin Sözleú Sözleúmelerde ve Andlaú Andla úmalarda öngörülen özel andlaúúmaların bu yeni Devletlerle andla Devletlerle yapıl yapılmasını masını kabul etmeyi etm eyi reddetmemeyi yükümlenir.
MADDE 271. øú bu An Andla dlaúúma yürürlü÷ yürürlü÷e girer girmez, Ba÷ Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, Müttefik Devletlerce Türkiye'ye gösterilecek geçici kuralları Türkiye'nin uygulaması ko úuluyla, 5 Temmuz 1912 tarihli Uluslararası Radyo-telgraf Sözleú Sözle úmesini, kendilerini ilgilendirdi÷ ilgilendirdi ÷i ölçüde, yeniden uygulayacaklardır. øú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesini izleyecek beú be ú yıl içinde, 5 Temmuz 1912 Sözleúúmesinin yerine, uluslararası radyo-telgraf iliú Sözle ili úkilerini düzenleyen yeni bir sözle úme yapılırsa, bu sözleú sözle úme -Türkiye bu sözleú sözle úmenin hazırlanmasına katılmayı ya da bunu kabulü reddetmiúú olsa bile- Türkiye'yi ba÷ reddetmi ba ÷layacaktır. Bu yeni sözleú sözle úme, yürürlükteki geçici kuralların da yerine geçecektir.
MADDE 272. øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesinden baú baúlayarak oniki aylık bir süre dolmadan, Türkiye:
1. Washington'da 2 Haziran 1911’de gözden geçirilen 20 Mart 1883 tarihli, endüstri mülkiyetinin korunmasına iliú ili úkin Uluslararası Paris Sözleú Sözleúmesi ile, 13 Kasım 1908'de Berlin'de gözden geçirilen 9 Eylül 1886 tarihli yazın [edebiyat] ve sanat yapıtlarının korunmasına iliú iliúkin Uluslararası Bern Sözleú Sözle úmesine ve 20 Mart 1914 tarihli Bern EkProtokolüne, usulüne uygun olarak katılmayı; katılma yı; Sözle úmelerdeki ilkelere uygun olarak konacak yasal hükümlerle, 2. Adı geçen Sözleú Müttefik Devletlerin ya da herhangi bir yeni Devletin uyruklarının endüstri, yazın [edebiyat] ya da sanat mülkiyetlerini tanımayı ve korumayı yükümlenir. Ayrıca ve yukarıdaki yükümlülüklerden ba÷ ba ÷ımsız olarak, Türkiye, Müttefik Devletlerden herbirinin ya da herhangi bir yeni Devletin uyruklarının endüstri, yazın ya da sanat mülkiyetlerinin tümünün, en az l A ÷ustos 1914'deki ölçüde ve aynı ko úullar altında, tanınmasını ve korunmasını sa÷ sa ÷lamayı sürdürmeyi yükümlenir.
MADDE 273. Türkiye, aú aúa÷ıda belirtilen Sözleú Sözleúmelere ya da Andlaú Andla úmalara katılmayı ya da bunları onaylamayı yükümlenir: dola úımına iliú iliúkin, 11 Ekim 1909 Sözleú Sözle úmesi; 1. Otomobillerin uluslararası dolaú iliúkin, 15 Mayıs 1886 tarihli 2. Gümrük uygulanacak vagonların kur úunlanmasına iliú Arılaúúma ve 18 Mayıs 1907 tarihli Protokol; Arıla birle útirilmesine iliú iliúkin, 31 Aralık 1913 tarihli Sözleú Sözle úme; 3. Ticaret istatistiklerinin birleú
4. Denizde çatmalar, deniz kazalarında yardım ve kurtarma konusundaki kuralların birleúútirilmesine iliú birle iliúkin, 23 Eylül 1910 tarihli Sözleú Sözle úme; iliúkin, 5. Hastane gemilerinin liman vergilerinden ve harçlarından ba ÷ıúık tutulmasına iliú 21 Aralık 1904 tarihli Sözleú Sözle úme;
6. Beyaz kadın ticaretinin yasaklanıp önlenmesine ili úkin, 18 Mayıs 1904 ve 4 Mayıs 1910 tarihli Sözleú Sözle úmeler; 158
Bakınız: Not 156. (Çevirenler)
-78-
ili úkin, 4 Mayıs 1910 7. Açık-saçık [müstehcen] yayınların 159 yasaklanıp önlenmesine iliú tarihli Sözleú Sözleúme;
8. 30 Ocak 1892, 15 Nisan 1893, 3 Nisan 1894, 19 Mart 1897 ve 3 Aralık 1903 tarihli Sa÷ Sa÷lık Sözleú Sözleúmeleri; . iliúkin, 29 Kasım 1906 9. Güçlü etkisi olan ilâçların formüllerinin birle útirilmesine iliú tarihli Sözleú Sözleúme; ili úkin, 3 Kasım 1881 ve 15 Nisan 1889 10. Filoksera'ya kar úı alınacak önlemlere iliú tarihli Sözleú Sözleúmeler; kuúların-korunmasına iliú iliúkin, 19 Mart 1902 tarihli Sözleú Sözle úme. 11. Tarıma yararlı kuú
MADDE 274. Müttefik Devletlerden herbiri, iú i ú bu Andl Andlaaúmanın genel ilkelerinden ya da özel hükümlerinden esinlenerek, Türkiye ile yeniden yürürlü ÷e konulmasını istedi÷ istedi ÷i ikili sözleúúmelerin ya da andlaú sözle andlaúmaların hangileri oldu÷ oldu ÷unu Türkiye’ye bildirecektir. Bu Maddede öngörülen bildirme, ya do ÷rudan do do÷÷ruya ya da baú baúka bir Devlet aracılı÷÷ıyla yapılacaktır. Türkiye bu bildiriyi aldı÷ aracılı aldı ÷ını yazılı olarak bildirecektir. Yeniden yürürlü÷÷e girme tarihi, bildirinin tarihi olacaktır. yürürlü Müttefik Devletler, Türkiye ile, yalnız iú i ú bu Andl Andlaaúma hükümlerine uygun olan sözleúúmelerin ya da andlaú sözle andla úmaların yeniden yürürlü÷ yürürlü ÷e konulmasını kararlaú kararla útırmı tırmıúúlardır. Bildiride, iú iú bu Andlaú Andlaúmanın hükümlerine uygun olmadıkları için bu sözle úmelerin ya da andlaúúmaların yürürlü÷ andla yürürlü÷e yeniden girmiú girmiú sayılmayacak hükümleri de olasılıkla gösterilecektir. Görüúú ayrılı Görü ayrılı÷÷ı durumunda, karar Milletler Cemiye Cemiyeti' ti'ne ne bırakılacaktır. Bildirme iú iúlemine giriú giriúmek için, Müttefik Devletlere, iú i ú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriúúinden baú giri baúlayarak altı aylık bir süre tanınmıú tanınmı útır. Yalnız böyle bir bildirmeye konu olmu ú bulunan ikili sözleú sözle úmelerle ikili andlaú andla úmalar, Müttefik Devletlerle Türkiye arasında yeniden yürürlü ÷e konulacaktır; bütün ötekiler bozulmuuú sayılacak ve öyle kalacaklardır. bozulm Yukarıdaki kurallar bütün Müttefik Devletlerle -sözü geçen Müttefik Devletler Türkiye ile savaú savaú durumunda olmamıú olmamıú bulunsalar bile- Türkiye arasındaki tüm ikili sözleú sözle úmelere ya da ikili andlaú andla úmalara uyg u ygulanacaktır. ulanacaktır. Bu Madde hükümleri, 261. Madde hükümlerini sarsmaz.
MADDE 275. Türkiye, iú iú bu An Andla dlaúúma ile, l A÷ A÷ustos 1914'den iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesine kadar, kendisi ile Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan arasında imzalanmı ú bulunan bulun an tüm and andla laúúmaların, sözleú sözleúmelerin ya da anlaú anlaúmaların bozulmuú bozulmu ú oldu oldu÷÷unu ve öyle kalaca÷÷ını kabul eder. kalaca
MADDE 276. Türkiye, l A÷ A÷ustos 1914'den önce yaptı÷ yaptı ÷ı andlaú andlaúmalar, sözleú sözleúmeler ya da anlaú anla úmalar ile, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan'a, ya da bu Devletlerin görevlilerine ve uyruklarına tanımıú tanımıú olabilece olabilece÷÷i her türlü hakları ve çıkarları, bu andla úmalar, sözleú sözleúmeler ya 159
Fransızca metinde "publications pornographiques" pornographiques",, øngilizce metinde "obscene publications", øtalyanca metinde "publicâzioni pornografiche"; Matbaa-i Âmire, Konya metinlerinde tinlerinde "calib-i úehvet resimler"; Konya ve Erim me "fuhúâmiz neú neúriyat". (Çevirenler) Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "fuhú
-79-
da anlaú anlaúmalar yürürlükte kaldı÷ kaldı ÷ı sürece, Müttefik Devletlerle bu Devletlerin görevlilerine ve uyruklarına da bütün haklarıyla 160 yararlanmala yararlanmaları rı için sa÷ sa ÷lamayı yükümlenir. Müttefik Devletler, bu haklardan ve çıkarlardan yararlanmayı kabul edip etmemek hakkını saklı tutarlar.
MADDE 277. Türkiye, l A÷ A÷ustos 1914 tarihinden önce ya da o tarihten bu yana, i ú bu Andl Andlaaúma yürürlü÷÷e girinceye kadar, Rusya ile ya da toprakları önceleri Rusya'nın bir parçası olan yürürlü herhangi bir Devlet ya da da Hükümetle, ve 15 A÷ A ÷ustos 1916'dan sonra iú i ú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷÷e giriú yürürlü giriúine kadar Romanya ile yapılmıú yapılmı ú bütün andlaú andlaúmalannın, sözleú sözleúmelerinin ya da anlaúúmalarının bozulmuú anla bozulmu ú oldu oldu÷÷unu ve öyle kalaca÷ kalaca ÷ını kabul eder.
MADDE 278. l A÷ustos 1914'den161 bu yana, bir Müttefik Devlet, Rusya ya da topraklan önceleri Rusya'nın bir parçası olan bir Devlet ya da Hükümet, askerî iú i úgal ya da herhangi bir baú ba úka yolla ya da bir baú ba úka nedenle herhangi bir kamu makamının bir eylemi yüzünden Türkiye'ye ya da bir Osmanlı uyru÷ uyru ÷una herhangi çeú çe úit bir ayrıcalık, çıkar ya da kayırma tanımak, ya da tanınmasına izin vermek zorunda bırakılmıú bırakılmı ú ise, iú iú bu Andlaú Andlaúma ile, bu ayrıcalık, çıkarlar ve 162 kayırmalar hukukça geçersiz kılınmıú kılınmıútır. Bu geçersiz kılınmalardan do÷ do ÷abilecek her türlü parasal istemler ve ödenceler [tazminat] hiçbir biçinide Müttefik Devletlere ya da bu Madde ile yükümlülüklerinden kurtulan Devletlere, Hükümetlere ya da kamu makamlarına yükletilemeyecektir.
MADDE 279. øú bu bu An Andla dlaúúma yürürlü÷ yürürlü÷e girer girmez, Türkiye, l A÷ A÷ustos 1914'den iú iú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷÷e girdi÷ yürürlü girdi÷i tarihe kadar, andlaú andlaúmalar, sözleú sözleúmeler ya da anlaú anlaúmalar ile, savaú savaúa katılmayan Devletlere ya da bu Devletlerin uyruklarına u yruklarına tanımı ú oldu oldu÷÷u her türlü haklardan ve çıkarlardan, bu andlaú andla úmalar, sözleú sözleúmeler ya da anlaú anla úmalar yürürlükte kaldı÷ kaldı ÷ı sürece, Müttefik Devletlerle, onların uyruklarının da yararlanmalarını sa ÷lamayı yükümlenir.
MADDE 280. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflardan, 23 Ocak 1912 tarihinde La Haye'de imzalanan Afyon Ba÷ Sözleúúmesini imzalamamıú Sözle imzalamamıú ya da imzaladıktan sonra henüz onaylamamıú onaylamamı ú olanlar, iú iú bu Sözleúúmeyi yürürlü÷ Sözle yürürlü ÷e koymak konusunda anlaú anla úmı mıúúlar, ve bu amaçla gerekli yasaları olabildi÷÷ince gecikmeden ve en geç iú olabildi iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesini izleyecek oniki ay içinde çıkarma÷ çıkarma÷ı kararlaú kararlaútırmı tırmıúúlardır. Bundan baú baúka Ba÷ Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, aralarından, adı geçen Sözle úmeyi henüz onaylamamıúú bulunanlar bakımından, iú onaylamamı i ú bu Andlaú Andlaúmanın onaylanmasının bu Sözleú Sözle úmenin de onaylandı÷÷ı, ve sözü edilen Sözleú onaylandı Sözle úmenin yürürlü÷ yürürlü÷e konması için 1914'de toplanan Üçüncü Afyon Konferansı'nın kararları uyarınca La Haye’de açılan özel Protokolün de imzalandı ÷ı anlamına gelece÷ gelece ÷ini kararlaú kararlaútırmı tırmıúúlardır. 160
Fransızca metinde "de plein droit"; øngilizce metinde böyle bir deyim yoktur; øtalyanca metinde "di pieno diritto". diritto". Matbaa-iÂm Matbaa-iÂmire, ire, Konya ve Erim metinlerinde "tamamen"; Vakit ve Peyam Peyam-ı -ı Sabah metinlerinde "hukuk-u kâmile kâmile ile". il e". (Çevirenler) 161 Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde bu tarih yoktur. Vakit ve Pey Peyam-ı am-ı Sabah metinlerinde "l A÷ A÷ustos 1914 tarihinden t arihinden itibaren" denilmektedir. denilmektedir. (Çevirenler) 162 Fransızca metinde "de plein droit", øngilizce metinde "ipso facto", øtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "keenlemyekûn addolunacaktır" denilmektedir; Vakit ve metinlerinde tinlerinde "bihakkın mülgadır". (Çevirenler) Peyam-ı Sabah me
-80-
Fransız Cumhuriyeti Hükümeti, iú i ú bu An Andla dlaúúmanın onay belgelerinin yatırılması tutana÷÷ının do÷ tutana do ÷rulu rulu÷÷u onaylanmıú onaylanmıú bir örne÷ örne÷ini Hollanda Hükümetine iletecek ve Hollanda Hükümetini, bu belgeyi, 23 Ocak 1912 Sözle úmesinin onay belgelerinin yatırılması, belgesi ve 1914 tarihli Ek Protokolün Pr otokolün imzalanması olarak kabul etme ÷e ve saklama÷ saklama÷a ça÷ ça÷ıracaktır.
KESøM III. ENDÜSTRø MÜLKøYETø MADDE 281. øú bu bu Andlaú Andlaúmanın hükümleri saklı kalmak üzere, 272. Maddede sözü edilen Uluslararası Paris ve Bern Sözleú Sözleúmelerinde tanımlandı÷ tanımlandı÷ı biçimde, endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti hakları, iú i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúinden baú baúlayarak, Ba÷ Ba÷ıtlı Yüksek Tarafların ülkelerinde, bu haklardan savaú sava ú durumunun baú baúladı ladı÷÷ı sırada yararlanmakta olan kiúúiler, ya da onların hak aktardıkları ki úiler yararına yeniden tanınacak ya da geçerli ki sayılacaktır. Bunun gibi, savaú sava ú çıkmamı çıkmamıúú olsaydı, endüstri mülkiyetini, ya da yazın ya da sanat yapıtlarının yayınlanmasını korumak için ba úvurulması üzerine, savaú savaú süresince edinilebilecek haklar da, iú i ú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriú tarihinden baú baúlayarak) kendilerine hak aktarılmıú aktarılmıú durumunda olan kiú kiúiler yararına yeniden tanınacak ve geçerli sayılacaktır. Bununla birlikte, bir Müttefik Devletin yasama, yürütme ya da yönetim makamınca, savaúú sırasında alınan özel önlemler gere÷ sava gere ÷ince, Osmanlı uyruklarının endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti konusundaki haklarına kar ú kar úı yapılmıú yapılmıú iúlemler yürürlükte kalacak ve hukuk açısından tam geçerli sayılacaklardır. Savaúú süresi içinde, bir Müttefik Devlet Hükümetince, ya da bu Hükümetin adına ya da Sava onun izniyle, herhangi bir kiú ki úinin endüstri, yazın ve sanat mülkiyeti haklarını kullanmasına, ya da bu hakların uygulandı ÷ı herhangi bir ürünün, aygıtın, maddenin ya da nesnenin satıúúına, satıú satı satıúa sunulmasına ya da kullanılmasına kar ú kar úı, Türkiye’ce ya da Osmanlı uyruklarınca hiçbir istemde bulunulmayacak, ya da dâva açılamayacaktır. øú bu bu Andl Andlaaúmanın imzalandı÷ imzalandı÷ı sırada Müttefik Devletlerden birinin yürürlükte olan yasaları baú baúka bir hüküm koymamıú koymamı úsa, bu Maddenin 2. fıkrasında öngörülen özel önlemlerin uygulanması için giriú giri úilen her çeú çeúit eylem ya da iú i úlem yüzünden ödenmesi gereken ya da ödenen paralar, iú iú bu Andl Andlaaúma hükümleri gere÷ gere÷ince, Osmanlı uyruklarının öteki alacakları gibi iú i úlem görecek ve Müttefik Devletler uyruklarının endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti hakları konusunda, Osmanlı Hükümetince alınan özel önlemlerden ortaya çıkan paralar da, Osmanlı Osmanlı uyruklarını uyruklarınınn öteki öteki borçları borçları gibi gibi sayılıp sayılıp iú i úlem görecektir. Müttefik Devletlerden herbiri, savaú sava útan önce ya da savaú sava ú sırasında, ya da sonradan, kendi yasalarına göre, Osmanlı uyruklarınca edinilmi ú olan (endüstri ya da ticaret markaları dıú dıúında), endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına, ulusal savunma gereksinmeleri ya da kamu yararı, ya da kendi uyruklarının Osmanlı topraklarında sa hip oldukları endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına Türkiye'de e úit hak sa÷ sa÷ lamak, ya da Türkiye'nin iú i ú bu Andl Andlaaúma gere÷ gere÷ince üstlenmiú üstlenmiú oldu oldu÷÷u tüm yükümlülük lerin tam olarak yerine getirilmesini güvence altına almak için, bu hakları i úletmek ya da bunların iú iúletilmesine izin vermek, ya da bu iú i úletmenin denetimini elinde tutmak, ya da baú baúka yoldan, gerekli görülebilecek herhangi bir sınırlamayı, ko úulu ya da kısıtlamayı getirmek yetkisini saklı tutar, îú î ú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesinden sonra elde edilecek endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakları konusunda, Müttefik Devletlere yukarıda tanınan yetki, ancak ulusal savunma ve kamu yararı gereksinmeleri için sınırlamaların, koú ko úulların ya da kısıtlamaların gerekli göründü÷ göründü ÷ü durumlarda uygulanabilecektir.
-81-
Müttefik Devletlerce, yukarıdaki hükümlerin uygulanmasına geçilirse, akla yatkın ödencelerde [tazminatta] ya da ödemelerde bulunulacak ve bunlar, i ú bu Andlaú Andlaúma hükümleri gere÷÷ince, Osmanlı uyruklarına ödenmesi gerekli bütün öteki paralar gibi i úlem görecektir. gere Müttefik Devletlerden herbiri, l A ÷ustos 1914'den bu yana yapılmıú yapılmı ú ya da ileride yapılabilecek plan, ve bu Madde hükümlerinin uygulanmasını engelleme sonucunu verecek olan her çeú çeúit endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakkının tümünün ya da bir bölümünün baúúkasına geçirilmesini ya da üzerinde iú ba i úlem yapılmasını geçersiz saymak yetkisini saklı tutar. Bu madde hükümleri, Müttefik Devletlerce ola ÷anüstü savaú sava ú yasaları gere÷ gere÷ince ortadan kaldırılan, ya da 289. Madde gere÷ gere ÷ince kaldırılacak olan ortaklıkların-ya da giri úimlerin endüstri, ya yazın zın ya da sanat mülkiyeti haklarına uygulanmaz.
MADDE 282. l A÷ A÷ustos 1914 tarihine kadar edinilmiú edinilmi ú bulunan, ya da savaú savaú çıkmamı çıkmamıúú olsaydı, savaú savaútan önce ya da sava savaúú süresi içinde yapılmıú yapılmıú bir istem üzerine, ü zerine, o tarihten bu yana edinilebilecek olan endüstri mülkiyetine ili úkin hakların saklı tutulması ya da geri verilebilmeleri, ya da bu konuda bir kar úı çıkıú çıkıúta bulunabilmeleri amacıyla, Ba÷ Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflardan herbirinin uyruklarına, ek verg' ya da herhangi bir ceza olmaksızın, gerekli bütün iúlemleri yapmak, her türlü yöntem gereklerini yerine getirmek, her çe úit vergi ödemek ve, genel olarak, her Devletin yasalarında ve tüzüklerinde (yönetmeliklerinde) öngörülen her türlü yükümlülü÷ yükümlülü ÷ü yerine getirmek için, iú i ú bu An Andla dlaúúmamn yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriú tarihinden baúúlayarak, en az bir yıllık bir süre tanınacaktır. ba Herhangi bir iú iúlemin yapılmasından, bir usul gere÷ gere ÷inin yerine getirilmemesinden, ya da bir harcın harcın ödenmemi ödenmemiúú olması yüzünden, endüstri mülkiyetine iliú ili úkin olarak, yitirilmiú yitirilmi ú sayılan 163 haklar yeniden geçerli sayılacaktır; bununla birlikte, bulu ú belgeleri ile desenler konularında, bunları, geçersiz sayıldıkları süre içinde i úletmi letmiúú ya da kullanmıú kullanmıú olan üçüncü kiúúilerin haklarını korumak için, her Devletin hakgözetirlik bakımından gerekli sayaca ÷ı ki önlemleri alabilmek hakkı saklıdır. Üstelik, Osmanlı uyruklarına ait olan ve yeniden uygulanacak buluú bulu ú belgeleri ve desenler, savaú sava ú sırasında kendilerine uygulanacak olan lisans verilmesine iliú iliúkin hükümlerle, iú iú bu Andla Andlaúmamn bütün hükümlerine ba÷ ba ÷lı kalacaklardır. Bir buluú buluú belgesinin iú iúletmeye konulması, ya da fabrika ve ticaret markalarının, ya da desenlerin kullanılması için tanınan süre bakımından, l A ÷ustos 1914 tarihi ile iú i ú bu Andlaúúmamn yürürlü÷ Andla yürürlü÷e giriú giriú tarihi arasındaki dönem hesaba katılmayacaktır; bundan ba úka, l A÷ustos 1914 tarihinde geçerli bulunmakta olan hiçbir bulu ú belgesinin, fabrika ya da ticaret markasının ya da desenin, iú i ú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baú baúlayarak iki yıllık bir süre geçm geçmedik edikçe, çe, salt iúletmeye konulmamıú konulmamıú ya da kullanılmamıú kullanılmamı ú olması yüzünden, geçerli olmaktan çıkmıú çıkmı ú ya da hükümsüz sayılmayaca÷ sayılmayaca ÷ı da kararlaú kararla útırılmı tırılmıúútır.
MADDE 283. Bir yandan Osmanlı uyrukları ya da Türkiye'de oturmakta olan ya da Türkiye'de bir i ú tutmuúú kimselerle, öte yandan Müttefik Devletler uyrukları ya da Müttefiklerin ülkesinde tutmu oturan ya da bu ülkede bir iú i ú tutmu tutmuúú kimselerce, ya da bu kimselerin savaú savaú sırasında haklarını kendilerinden yana bırakmıú bırakmı ú olabilecekleri üçüncü kiú ki úilerce, savaú savaú durumunun baú baúlama tarihi ile iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konuluú konuluú tarihi arasında geçen süre içinde, öteki öteki tarafın 163
Fransızca metinde "brevets", øngilizce metinde "patente", øtalyanca metinde "brevetti". 1920 Türkçe çevirilerinde "ihtira beratları". (Çevirenler)
-82-
ülkesinde meydana gelmiú gelmi ú olabilecek ve savaú sava ú süresinin herhangi bir anında varolmu ú ya da 282. Madde uyarınca yeniden tanınacak endüstri, yazın [edebiyat] ya da sanat yapıtları mülkiyeti haklarını bozmuú bozmu ú sayılacak olaylar yüzünden hiçbir dâva açılamayacak, hiçbir istemde bulunulmayac bu lunulmayacaktır aktır 164. Bunun gibi, aynı kiú kiúilerin, savaú savaú durumunun baú baúlangıç tarihi ile iú i ú bu Andlaú Andlaúmanın imzası tarihi arasındaki süre içinde üretilmiú üretilmi ú maddeler ya da mallarla, yayınlanmıú yayınlanmı ú yazın ya da sanat yapıtlarının, iú iú bu Andl Andlaaúmanın imzasından baú baúlayarak bir yıl içinde, bir yandan Müttefik Devletler toprakları ya da öte yandan Türkiye toprakları üzerinde satılması, ya da satı úa sunulması, ya da elde edinilmeleri ya da kullanılmaları nedeniyle, endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakları çi÷ çi ÷nendi nendi÷÷i konusunda, herhangi bir zaman açabilecekleri dâvalara bakamay bak amayacaktır; acaktır; úu kadar ki, bu hüküm, hakkın sahipleri sava ú sırasında Türkiye'nin iú iúgal etmiúú oldu etmi oldu÷÷u bölgelerde yerleú yerleúmi miúú ya da endüstri ya da ticaret kurumları orada bulunmakta 165 idiyse uyg u ygulanmayacaktır ulanmayacaktır .
MADDE 284. Bir yandan Müttefik Devletler uyrukları ya da bu Devletlerin ülkelerinde oturan ya da orada bir iú iú tutmu tutmuúú kimselerle, öte yandan Osmanlı uyrukları arasında, sava ú durumundan önce yapılmıú yapılmıú olan endüstri mülkiyet haklarına iliú ili úkin iú iúletme lisansları, ya da yazın [edebiyat] ya da sanat yapıtlarının ço ÷altılması konularındaki sözleú sözle úmeler, Türkiye ile Müttefik bir Devlet arasında savaú sava ú durumunun baú baúlaması tarihinde sona ermiú ermi ú sayılacaktır. Ancak her konuyla ilgili olarak, daha önceleri bu çe úit bir sözleú sözleúmeden yararlanmakta olan kimsenin, iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriú tarihinden baú baúlayarak altı ay içinde, hak sahibinden yeni bir lisans ayrıcalı÷ ayrıcalı ÷ı isteme÷ isteme÷e hakkı olacak ve bunun ko úulları, taraflar arasında anlaú anlaúma olmazsa, Osmanlı yasalarının verdi÷ verdi ÷i haklar gere gere÷÷ince edinilen lisanslar 164
Maddenin bu fıkrası, Matbaa-iÂmire de÷iúik biçimde, úöyledir: "Bir taraf Matbaa-iÂmire,, Konya ve Erim metinlerinde de÷ tan Osmanlı tebaası.veya Türkiye'de mukim olan veya icra-yı sanat eden eú eúhas tarafından ve di÷ di÷er cihetten Düvel-i Müttefika tebaası ve düvel-i mezkûre arazisinde sakin olan veya orada icra-yı sanat eden eúhas tarafından ve ne de eú eúhas-ı mezkûrenin esna-yı harpte di÷ di÷er kısım arazisinde hal-i harf tarihiyle iú iú bu muahed uahedenam enamenin enin meriyeti tarihi arasında geçen müddet zarfında vukua gelen ve esna-yı harpte herhangi bir zamanda mevcut veya 282 nci madde nükmüne tevfikan yeniden iktisab-ı meriyet edecek olan mülkiyet-i sınaiye ve edebiye ve bediîye be diîye hukukuna hukukuna iras-ı halel halel edebilecek edebilecek mahiyet mahiyette te telâkki telâkki olunabilen vukuat vukuat sebebiyle sebebiyle haklarını haklarını devir devir ve fera÷ eyledikleri eú eúhastı selâse canibinden hiçbir hi çbir dâva ikame olunamayacak ve istihkak talep edilemeyecektir". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri úöyledir: "Bir cihetten: Osmanlı tebaası, yahut Türkiye'de ikamet ve icra-i san'at eden eú eúhas tarafından, di÷ di÷er cihetten de; düvel-i müttefika tebaası yahut bu devletlerin arazisinde ikamet veya icra-i san'at eyleyen eú eúhas veyahut bu eú eúhasın hukukunu devr ve terk ettikleri eúhas-ı sâlise tarafından di÷ di÷er tarafın arazisi dahilin dahi linde de hal-i harb ile muahede-i muahede -i haziranın mevki-i mevki -i mer'iyet iyetee vaz'ı vaz'ı tarihleri arasmda zuhur etmiú etmiú olması muhtemel bulunup harb esnasında herhangi bir zamanda mevcud, yahud 282 nci maddeye tevfikan iade edilecek mülkiyet-i sınaiye yahud mülkiyet-i edebiye hukukunu ihlal mahiyetinde telâkki olunacak olan vekayiden dolayı hiçbir dâva ikame ve hiçbir iddia dermeyan edilemeyecektir." (Çevirenler) 165 Bu fıkra, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, ters bir anlamda, úöyle verilmektedir: "Kezalik iú bu muahe muahedenam denamenin enin imzası imzası tarihinde tarihindenn itibaren itibaren bir bir sene sene zarfında zarfında bazı bazı müstahzar müstahzarat at ve mam mamulatın ulatın veya veya ilân ilân tarihiyle iú iú bu muahe muahedenin denin tarih-i tarih-i imzası imzası arasında arasında mürur mürur eden eden müddet müddet zarfında zarfında neúir olunan âsâr-ı edebiye ve bediîyenin gerek düvel-i müttefika ve gerek Türkiye arazisinde furuhatı veya mevki-i furuhta vaz'ı veya istimali ihlalinden dolayı ikame olunacak deavi eú eúhas-ı mezkûrece nazar-ı itibara alınmayacaktır. Mamafih eshab-ı hukuk harp esnasında Türkiye tarafından iú iúgal olunan havalide bir ikametgâha veya bir müessese-i ticariyeye malik bulunmuú bulunmuúlar ise haklarında bu hüküm ve karar tatbik edilmeyec edi lmeyecektir." ektir." Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri úöyledir: "Kezalik aynı eú eúhas tarafından muahede-i haziranın tarih-i imzasından bir sene sonraya kadar, hiç taraftan müttefik devletler arazisinde, di÷ di÷er taraftan Türkiye arazisi dahilinde mamulat-ı sınaiyenin, âsâr-ı edebiye ve sanaiyenin, hal-i harb ile muahede-i haziranın imzası tarihleri arasında vuku bulan füruhat ve müzaede-i aleniye ile füruhat muamelatından dolayı mülkiyet-i edebiye ve sınaiyeye tecavüz hususatmdan dolayı hiçbir deavi úayan-ı kabul de÷ de÷ildir. Mamafih harb esnasında, iú bu hukuk hukuk sahihle sahihlerinin rinin ikam ikametgâh etgâh,, sanaatgâh sanaatgâh veya veya ticaretgâhla ticaretgâhları rı Türkiye Türkiye tarafın tarafından dan úi gal olunan arazi dahilinde bulunduu÷u takdirde, iú bulund iú bu karar karar tatbik olunm olunmayacak ayacaktır." tır." (Çevire (Çevirenler) nler)
-83-
dıúında, yasaları gere÷ dıú gere ÷ince hak edinildi÷ edinildi ÷i ülkede, bu konuda tam yetkili sayılan mahkemece saptanacaktır; aynı koú ko úullar, Osmanlı yasaları uyarınca edinilen lisanslar konusunda, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonunca saptanacaktır. Mahkeme ya da Komisyon, gerekirse, savaú savaú süresince hakların kullanılmıú kullanılmı ú olması yüzünden, ödenmesini adalete uygun görece÷÷i parayı da saptayabilecektir. görece Bir Müttefik Devletin özel savaú sava ú yasaları gere÷ gere÷ince verilmiú verilmiú endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına iliú ili úkin lisanslar, savaú sava útan önce varolan bir lisansın süregitmesi nedeniyle zarar görmeyecektir; bu lisanslar yürürlükte kalacaklar ve tüm etkilerini sürdüreceklerdir; bu lisanslardan biri, savaú sava útan önce yapılmıú yapılmıú bir lisans sözleú sözleúmesinden ilk yararlanan bir kimseye verilmiúúse, yeni lisans eskisinin, y erini almıú verilmi almı ú sayılacaktır. Savaútan önceki herhangi bir sözleú Savaú sözle úmeye ya da lisansa göre, endüstri mülkiyeti haklarını 166 iúletmek ya da yazın, tiyatro ya da sanat yapıtlarını ço ÷altmak ya da göstermek için, savaú sava ú sırasında ödemelerde bulunulmuú bulunulmu ú ise, bu paralara, iú iú bu An Andla dlaúúma gere÷ gere÷ince Osmanlı uyruklarının öteki borçlarına ve alacaklarına uyg u ygulanacak ulanacak ayni i úlem uyg u ygulanacaktır. ulanacaktır.
MADDE 285. øú bu bu An Andla dlaúúma uyarınca Türkiye'den ayrılmıú ayrılmı ú bulunan topraklarda oturanlar -bu ayrılma ve bunun do÷ do÷urdu urdu÷÷u uyrukluk de÷ de÷iúikli ikli÷÷i göz önünde tutulmaksızın- Osmanlı yasalarına göre, bu toprak geçirimi anında sahip oldukları endüstri, yazın ve sanat yapıtları mülkiyetine iliúúkin haklardan, Türkiye'de ili Türkiye'de tam ve eksiksiz olarak yararlanmayı sürdüreceklerdir. sür düreceklerdir. øú bu bu Andl Andlaaúma uyarınca Türkiye'den ayrılmıú ayrılmı ú topraklarda, bu ayrılma anında geçerli olan, ya da 281. Madde uyarınca yeniden tanınacak ya da geçerli sayılacak olan endüstri, yazın ve sanat yapıtları mülkiyetine ili úkin haklar, söz konusu topra÷ topra ÷ın geçece÷ geçece÷i Devletlerce tanınacak ve Osmanlı yasaları uyarınca kendilerine verilecek süre içinde bu ülkede geçerli olacaklardır.
MADDE 286. Endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hizmetlerine ili úkin ar úivlerle, kütüklerle ve plânlarla plânl arla ilgil ilgilii bütün konu konularda, larda, bunl bunların arın,, gere gere÷÷inde Türkiye makamlarınca, kendilerine Türkiye'den toprak ayrılmıú ayrılmıú olan Devletlerin makamlarına aktarılması ya da bildirilmesi konuları özel bir sözleú sözle úmede düzenlenecektir.
KESøM IV. MALLAR, HAKLAR VE ÇIKARLAR. MADDE 287. l A÷ustos 1914 tarihinde Osmanlı egemenli÷ egemenli ÷i altındaki bir toprakta, savaú sava ú sırasında Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷unda bulunmayan Müttefik Devletler uyruklarının ya da onların denetimi altındaki ortaklıkların mallan, hakları ve çıkarları, Osmanlı Hükümetince ya da Osmanlı makamlarınca, ya da onların adına -Kapitülasyonlar gere ÷ince uygulanabilecek olanların dıúúında- hiçbir vergi alınmaksızın, hak sahiplerine derhal geri verilecektir. Mallara sava ú dı sırasında elkonulmuú elkonulmu ú ya da sahipleri bunlardan hiç yararlanamadan zoralım uygulanmı úsa, bu mallar mallar her her çeú çeúit vergiden ba÷ ba÷ıúık olarak geri verilecektir. 166
Fransızca metinde "dramatique", øngilizce metinde "dramatic", øtalyanca metinde "drammatiche". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "tiyatro faciası" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah Matbaa-iÂmire, metinlerinde bu sözcük atlanmıú atlanmıútır. (Çevirenle (Çevirenler) r)
-84-
Osmanlı Hükümeti, malları elinden alınmı ú mal sahibim, kendi rızası olmaksızın yüklenen her çeú çe úit vergilerden ve kısıtlamalardan arınmı ú olarak, malına yeniden sahip kılmak için elinden gelen her çe úit önlemi alacaktır. Bu geri verme iú i úleminden zarar görecek üçüncü kiú kiúilerin zararlarını adı geçen Hükümet kar úılayacaktır. Bu Maddede öngörülen geri verme yapılmazsa, ya da mallar, haklar ve çıkarlar, el konmuúú olsun ya da olmasın zarar ya da hasar görmüú konmu görmü ú olursa, sahibinin ödenceye [tazminata] hakkı olacaktır. Bu konuda, Müttefik uyruklarınca ya da onların denetimindeki ortaklıklarca öne sürülecek istemler, ödence tutarını da saptayacak olan, Milletler Cemiyeti Konseyince gösterilecek bir Hakemlik Komisyonunca incelenecektir. Bu ödence, Osmanlı Hükümetinin borcu olacak olacak ve kar úılı ılı÷÷ı, istemde bulunanın ba÷ ba ÷lı oldu÷ oldu÷u Devletin topraklarında ya da onun denetimi altında bulunan Osmanlı uyruklarının mallarından alınabilecektir, ödence bu kaynaktan alınmadı÷ alınmadı ÷ı ölçüde, iú iú bu And-l And-laaúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinin 2. fıkrasında öngörülen yıllık ödentiden [taksitten] kar kar úúılanacaktır. Yukarıdaki hükümler, Müttefik Devletlerin etkin i úgali altında olan ve iú i ú bu Andlaú Andlaúma ile Türkiye'den ayrılmıú ayrılmıú bulunan topraklarda, 30 Ekim 1918'den bu yana mallara, haklara ve çıkarlara verilmiú verilmiú olan zararlar yüzünden, ödencede bulunmak zorunlulu ÷unu Osmanlı Hükümetine yüklemez. O tarihten baú ba úlayarak, sözü edilen mallara, haklara ve çıkarlara i úgal Devleti makamlarınca verilen do÷ do ÷rudan zararların ödenmesi, sorumlu Müttefik makamlarına düúúecektir. dü
MADDE 288. Îú bu Andl Andlaaúma ya da Türkiye'den ayrılan toprakların yazgısını düzenleyen ba úka bir Andlaúúma hükümleri gere÷ Andla gere ÷ince, bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin uyruklu ÷unu 167 hukukça alan eski Osmanlı uyruklarının Türkiye'deki malları, hakları ve çıkarları, bu malların, hakların ve çıkarların bulundukları durumda 168 kendil kendilerine erine geri verilecektir.
MADDE 289. øú bu bu An Andla dlaúúmadan do÷ do÷abilecek aykırı hükümler saklı kalmak ko úuluyla, Müttefik Devletler, 17 Ekim 1912 tarihinde 169, Osmanlı egemenli÷ egemenli÷i altında bulunan toprak lar dıú dıúında, kendi topraklarında ve sömürgelerinde, mülkiyetleri ya da korumaları al tındaki ülkelerde bulunan Osmanh uyruklarının ya da onların denetimi altındaki or taklıkların bütün mallarına, haklarına ve çıkarlarına elkoyarak, bunları tasfiye etmek hakkını saklı tutmaktadır. Tasfiye, ilgili Müttefik Devletin yasaları gere÷ gere ÷ince yapılacak ve Osmanlı [mal hak ya da çıkar] sahibi, bu Devletin izni olmaksızın, bu malları, hakları ve çıkarları [diledi ÷i gibi] kullanamayacak ve bunlara hiçbir yükümlülük koyamayacaktır. koyamayacaktır. 167
Fransızca metinde "de plein droit", øngilizce metinde "ipso facto", øtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "bihakkın"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "bir devlet Matbaa-iÂmire, tabiiyeti hakkını". (Çevirenler) 168 Prof. Erim, Konya ve dolayısıyla Matbaa-i Âmire metinleri bakımından, haklı olarak ú olarak úöyle demektedir: "Türkçe metinde bir terceme yanlıú yanlıúı görülmüú görülmüú ve düzeltilmiú düzeltilmiútir. Yanlıú Yanlıú, fransızca "etat" ve "Etat" kelimeleri arasındaki farkı gözden kaçırmaktan ve "e'tat" kelimesini "hükümet" diye Türkçeye çevirmekten do÷ do÷muútur". Gerçekten, Matbaa-i Âmire ve Konya metinlerinde, "bilahare bulunaca÷ bulunaca÷ı hükümet arazisi dahilinde iade olunacaktır” denilmektedir. Oys Oysa, a, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, bu parçanın çevirisi úöyledir: "... hukuk ve manafiinin bulundu÷ bulundu÷u hal ve vaziyette iade olunacaktır". (Çevirenler) 169 Prof. Erim, Konya metninde "l A÷ A÷ustos 1914" yazılı oldu÷ oldu÷unu, Fransızca metne göre "17 Ekim 1912" biçiminde biçim inde düzeltti düzeltti÷÷ini belirtmektedir. Bütün 1920 Türkçe çevirilerinde "l A÷ A÷ustos 1914" denilmektedir. Bu ilk tasarıya Müttefiklerin ekledikleri de÷ de÷iúiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir:" denilmek tedir:" 289 ncu maddedeki "l A÷ A÷ustos 1914 tarihinde", "17 Teú Teúrinievvel 1912 tarihinde" suretinde tâdil olunacaktır". (Çevirenler)
-85-
MADDE 290. øú bu An Andla dlaúúmanın ya da Türkiye'den ayrılan toprakların yazgısını düzenleyen ba úka bir Andlaúúmanın uygulanmasıyla, bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin uyruklu ÷unu Andla hukukça170 alan Osmanlı uyrukları, 281. Maddenin 5. fıkrası, 282., 284., 287. Maddenin 3. fıkrası171, 289., 291., 292., 293., 301., 302 ve 308. Maddeler anlamında Osmanlı uyru ÷u sayılmayacaklardır.
MADDE 291. 17 Ekim 1912'de 172 Osmanlı egemenli÷ egemenli÷i altında bulunan topraklar dıú dı úında, bir Müttefik Devletin topraklarındaki Osmanlı uyruklarının mallan, hakları ve çıkarları ile, bunların satı úı, tasfiyesi ya da baú baúka biçimdeki kullanımlar sonucu elde edilecek salt gelir üzerinden, sözü geçen Müttefik Devletçe, 287. Madde gere÷ gere ÷ince bu Devletin uyruklarınca öne sürülen istemler yüzünden ödenmesi gereken ödence [tazminat] tutarları t utarları ya da bu uyrukların Osmanlı uyruklarından olan alacakları tutarı alınabilecektir. 289. Maddede ve iú iú bu Madd Maddenin enin birin birinci ci fıkrası fıkrasında nda belirtil belirtildi di÷÷i biçimde kullanılmamıú kullanılmamı ú olan bu gibi malların, hakların ve çıkarların tasfiyesinden do ÷an gelir, Maliye Komisyonuna yatırılacak ve iú iú bu Andl Andlaaúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinin 2. fıkrası hükümlerine göre kullanılacaktır.
MADDE 292. Osmanlı Hükümeti, kendi uyruklarının, Müttefik.ülkelerdeki mallarının, haklarının ya da çıkarlarının tasfiyesi, ya da bunlara elkonulması yüzünden do ÷acak zararlarını zararlarını kar úılamayı yükümlenir.
MADDE 293. øú bu bu An Andla dlaúúma ya da 17 Ekim 1912'den sonra yapılmıú yapılmı ú bir Andlaú Andlaúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılmıú ayrılmı ú topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin Hükümetleri 173, bu topraklar üzerinde Osmanlı ortaklıklarının ya da Osmanlı uyruklarının denetimindeki ortaklıkların mallarını, haklarını ve çıkarlarını tasfiye edebileceklerdir; tasfiyeden elde edilecek gelir, do ÷rudan do÷ do ÷ruya bu ortaklı÷ ortaklı ÷a verilecektir. Bu Madde, l A÷ A÷ustos 1914 tarihinde, Müttefik Devletlerin, mandat’ları altındaki ülkelerin uyruklarını da kapsamak üzere, uyruklarının çıkar ço ÷unlu unlu÷÷unu ellerinde bulundurduk bulun durdukları ları ortaklı ortaklıklara klara uygulan uygulanmaz. maz. Tasfiyeden elde edilen gelirin ödenmesine iliú ili úkin bu Maddenin ilk fıkrası hükmü, ya do÷÷rudan do÷ do do÷ruya, ya da denetimleri altındaki bir ortaklıktaki çıkarları nedeniyle, anapara ya da denetimi Almanya Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan uyruklarının elinde bulunan, ya da l A÷ A÷ustos 1914'de bulunmakta olan, bir Osmanlı ortaklı ÷ının maliki bulundu÷ bulundu ÷u demiryolu ortaklıklarına uygulanmaz. Bu gibi durumlarda, tasfiyeden elde edilecek gelir Maliye Komisyonuna yatırılacaktır. 170
Fransızca metinde "de plein droit", øngilizce metinde "ipsofocto", øtalyanca metinde "di pieno dirit-to". 1920 Türkçe çevirilerinde "hukukan" "hukukan".. (Çevirenler) 171 1920 Türkçe çevirilerinde "ikinci fıkrası" yazılıdır. Müttefiklerin de÷ de÷iúiklik önerileri arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir: "290 ncı madde ikinci satırında fıkra kelimesinden sonra rakam iki yerine üç olacaktır". (Çevirenler) 172 Bakınız: Not 169. (Çevirenle (Çevirenler) r) 173 1920 Türkçe çevirilerinde bu sözcükler yoktur; Müttefiklerin ilk i lk tasarısında da olmadı÷ı anlaú anlaúılmaktadır. Müttefiklerin bu tasarıya önerdikleri de÷ de÷iúiklikler arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir: "293 ncü madde birinci satırdaki "Hükümet" kelimesinden sonra "müttefik bir devlet veya yeni bir hüküm hükümet" et",, ikinc ikincii satırda satırdaki ki "m "muahed uahede" e" kelim kelimesind esinden en sonra "y "yahut ahut 17 Teúrinievvel 1912 tarihinden sonra akdolunmuúú bilcümle muahedat" kelimeleri akdolunmu kelimeleri ilâve olunacaktır". (Çevirenler) (Çe virenler)
-86-
MADDE 294. øú bu Andl Andlaaúma sonucu olarak Osmanlı kalan topraklar üzerinde demiryolu ayrıcalı ÷ı [imtiyazı] bulunan herhangi bir Osmanlı ortaklı ÷ının iú iúletmelerini, mallarını, haklarını ve çıkarlarını, Baú Baúlıca Müttefik Devletlerin iste÷ iste ÷iyle, Osmanlı Hükümeti kendi üzerine alacaktır. a lacaktır. Osmanlı Hükümeti, Maliye Komisyonunun ö ÷ütlemesine uygun olarak, söz konusu iúletmeleri, malları, hakları ve çıkarları, bu demiryolunda ya da yukarıda sözü edilen iúletmede olabilecek bütün çıkarlarıyla birlikte aktaracaktır; bu aktarı ú, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak bir hakemin saptayaca ÷ı fiyat üzerinden olacaktır. Bu fiyat tutarı Maliye Komisyonuna yatırılacak, Komisyon da bunu, 293. Madde gere ÷ince yatırılan bütün öteki paralarla birlikte, ortaklıkla do÷ do ÷rudan ya da dolaylı ilgisi olabilecek kiú ki úiler arasında bölüúútürecektir; Alman, Avusturya’lı, Macar ya da Bulgar uyruklarına dü úecek paylar, bölü Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan' Bulgaristan'ın ın herbiriyle herbiri yle yapılmıú yapılmı ú Barı Barıúú Andla Andlaúúmalarıyla kurulan Onarımlar Komisyonuna yatırılacaktır. Bununla birlikte, Osmanlı Hükümetinin payına pay ına düú dü úebilecek olan paralar, iú iú bu Andl Andlaaúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinde öngörülen amaçlar için, Maliye Komisyonunca Komisyonunca alıkonacaktır. al ıkonacaktır.
MADDE 295. øú bu bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e giriú giriúinden baú baúlayarak altı aylık bir sürenin bitimine kadar, Osmanlı Hükümeti -Almanya ile imzalanan Barıú Barı ú Andla Andlaúúmasının 260. Maddesi hükümleri, ya da Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan ile imzalanan Barıú Barı ú Andla Andlaúú-malarının bunun kar úılı ılı÷÷ı olan hükümlerinin yerine getirilmesi için gerekli olabilecek önlemler dıú dıúında- iú iú bu Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e girdi÷ girdi÷i tarihte kendi ülkesinde bulunan, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a, ya da bunların uyruklarına ait malların, hakların ya da çıkarların mülkiyetine iliú iliúkin her türlü iú i úlemi yasaklayacaklardır yasaklayacaklardır.. øú bu Andla Andlaúúmanın adı geçen Devletlere ait mallara iliú ili úkin özel hükümleri saklı kalmak koúúuluyla, Osmanlı Hükümeti, sözü edilen altı aylık süre içinde, Baú ko Ba úlıca Müttefik Devletlerce kendisine bildirilecek, yukarıda söz konusu olan malları, hakları ve çıkarları tasfiye edecektir. Bu tasfiye, adı geçen Devletlerin yönetimi altında ve onların gösterece÷ gösterece ÷i biçimde yapılacaktır. Bu mallar üzerinde iú i úlem yapma yasa÷ yasa÷ı, malların tasfiyesi bitirilinceye kadar sürdürülecektir. Tasfiyeden elde edilecek gelir -tasfiye edilen malların sahipleri Alman, Avusturya Macar ya da Bulgar Devletleri oldu÷ oldu ÷u durumlar dıú dıúında -do÷ -do ÷rudan do÷ do÷ruya sahiplerine ödenecektir. Bu durumlarda, gelir, malların sahibi olan Devlet ile yapılan Barıú Barı ú Andla Andlaúúmasında kurulmuú kurulmuú olan Ormanlar Komisyonuna aktarılacaktır.
MADDE 296. øú bu Andla Andlaúúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılan bir toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Hükümetler, sözü edilen toprak .üzerinde bulunan ve i ú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konuldu÷÷u tarihte Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ya da Bulgaristan'a, ya da bu konuldu Barı ú Devletlerin uyruklarına ait bütün malları, hakları ve çıkarları, Almanya ile imzalanan Barıú Andlaúúmasının 260. Maddesi gere÷ Andla gere ÷ince, ya da Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan'la imzalanan Barıú Barı ú Andla Andlaúúmalarının bunun kar úılı ılı÷÷ı olan hükümleri uyarınca bir i úlem görmemiúúlerse, tasfiye etmek hakkına sahip olacaklardır. görmemi
Tasfiyeden elde edilecek gelir, 295. Maddede öngörülen ko úullar içinde kullanılacaktır.
MADDE 297. Mal sahibi, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu "önünde, 293., 295. ya da 296. Maddeler gere÷ gere ÷ince tasfiye edilmiú edilmi ú malların satıú satıú ko koúúullarının ya da bu malların bulundu÷÷u topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Hükümetin, genel yasaları bulundu
-87-
dıúında almıú dıú almıú oldu oldu÷÷u önlemlerin, fiyat üzerinde haksızcasına zararlı bir etkide bulundu ÷unu kanıtlayacak olursa, bu Komisyonun, mal sahibine hakgözetirli ÷e uygun bir ödence [tazminat] tanımak yetkisi olacak ve bu ödence adı geçen Hükümetçe ödenecektir.
MADDE 298. Müttefik Devletlerden birinin mahkemesi ya da yönetimince, kendi toprakları üzerinde, düú dü úman mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili úkin olarak, savaú sava ú yasalarının uygulanması yoluyla verilen ya da alınan, ya da verildi ÷i ya da alındı÷ alındı÷ı varsayılan mülkiyet hakkını bir baú baúkasına geçiren bütün önlemlerin, i úletmelerin ya da ortaklıkların tasfiyesine iliúúkin buyrukların ya da öteki buyrukların, tüzüklerin (yönetmeliklerin), kararların ya da ili yönergelerin [talimatın] geçerlili÷ geçerlili ÷i do÷ do÷rulanır. Herkesin çıkarları, sözü edilen mallara ili úkin bütün tüzüklerde (yönetmeliklerde), buyruklarda, kararlarda ve yönergelerde -bu çıkarlar, buyruklarda buyruklarda,, tüzüklerde (yönetmeliklerde), kararlarda ve yönergelerde açıkça belirtilmi ú olsun ya da olmasın- geçerli biçimde göz önünde tutulmu ú varsayılacaktır. Yukarıda sözü edilen tüzükler (yönetmelikler), buyruklar, kararlar ya da yönergeler gere÷÷inc.e yapılmıú gere yapılmı ú bir mal, hak ya da çıkar aktarmasının kurallara uygunlu ÷u konusunda hiçbir kar úı çıkıú çıkıú öne sürülemeyecektir. Bunun gibi, Müttefik Devletlerden birinin mahkemelerince ya da yönetimince, dü úman mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili úkin olarak, kuraldıú kuraldı úı savaú savaú yasaklarının uygulanması ile verilen, alınan ya da uygulanan buyruklar, tüzükler (yönetmelikler), kararlar ya da yönergeler üzerine, Müttefik Devletler toprakları üzerindeki bir mal, bir iúletme ya da bir ortaklık konusunda alınan -kovu úturma, elkoyma, zorunlu yönetim, kullanma, savaú sava ú salması [istimval], gözetim ya da tasfiye olsun; malların, hakların ve çıkarların satıú satı úı ya da yönetimi olsun; borçların toplanması ya da ödenmesi olsun; giderlerin, vergilerin ve gerekli harcamaların ödenmesi olsun- her türlü önlemlerin geçerlili÷÷i do÷ geçerlili do÷rulanır.
MADDE 299. Bir ya da birkaç Müttefik Devlet adına, ya da bunların buyru ÷u ya da onamı ile, Almanya, Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan'ın, ya da bunların uyruklarının Osmanlı topraklarındaki mallarına, haklarına ve çıkarlarına ili úkin olup, 30 Ekim 1918 ile iú iú bu bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girdi÷ girdi÷i tarih arasında alman önlemlerin geçerli ligi özellikle do÷÷rulanır. Sözü edilen önlemler sonucunda Müttefik Devletlerin elinde kalacak paralar do konusunda, 295. Maddenin son paragrafında öngörülen biçimde i úlem yapıla yapılacaktır. caktır.
MADDE 300. Müttefik Devletlerden birinin ya da bu Devletin mahkemesi ya da yönetim kurumu adına, ya da bunların buyruklarıyla davranan bir ki kiúúiye kar úı, savaú savaú sırasında ya da savaú savaúa hazırlık için Osmanlı uyruklarının mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili úkin bir eylem ya da savsaklama yüzünden, Türkiye'nin ya da l A ÷ustos 1914'de Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷unda olan, ya da bu tarihten sonra Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷una geçen kiú kiúinin hiçbir istemi ya da dâvası, ya da oturdu÷÷u yer neresi olursa olsun- bu kiú oturdu ki úi adına yapılacak hiçbir istem ya da açılacak dâva dinlenemez. Bunun gibi, herhangi bir Müttefik Devletin özel sava ú önlemleri, yasaları ya da yönetim kuralları (yönetmelikleri) sonucu ortaya çıkan eylemler ya da savsaklamalar yüzünden herhangi bir kiú ki úiye kar úı ileri sürülecek istemler ve açılacak dâvalar da dinlenemez dinlenemez..
-88-
MADDE 301. øú bu bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konulmasından baú ba úlayarak altı aylık bir süre içinde, Osmanlı Hükümeti, istenmesi üzerine, Müttefik Devletlerden herbirine, i ú bu Andl Andlaaúma hükümleri gere÷÷ince tasfiyesi gereken, bu Devletin yasalarının izin verdi ÷i her çeú gere çeúit ortaklı÷ ortaklı÷ın hisse senetlerini, borç senetlerini [tahvillerini] ya da ta úınabilir de÷ de÷erlerini de içeren, mallara, haklara ve çıkarlara iliú ili úkin ve kendi uyruklarının elinde bulunan bütün sözle úmeleri belgeleri, senetleri ve baú baúka bütün mülkiyet belgelerini teslim edecektir. Osmanlı Hükümeti, her an, ilgili Müttefik Devletin istemesi üzerine, yukarıda sözü edilen mallara, haklara ve çıkarlara iliú iliúkin bütün bilgilerle, sözü geçen mallara, haklara ve çıkarlara 174 iliúúkin, l Temmuz 1914'den beri yapılmıú ili yapılmıú olan iú iúlemlerle ilgili bilgileri verecektir.
MADDE 302. Müttefik gruplarınca ya da uyruklarınca denetim altında bulundurulan Osmanlı ortaklıkları dıúúında, bir yandan Osmanlı Hükümeti ya da iú dı i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konma tarihinde Osmanlı topraklarında oturan uyruklar, öte yandan Müttefik Devletler Hükümetleri ya da bunların bunl arın l A÷ustos 1914'de ne Osmanlı uyruklu÷ uyruklu ÷unda olan, ne (aylıkları, emeklilik ya da 175 resmî ödenekleri bakımından Türkiye hizmetinde bulunan yabancı görevlilerin dı úında)176 Türkiye'de oturan, ne de Türkiye'de i úleri bulunan uyrukları arasında varolan ve iú i ú bu Andlaúúmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesi ve I sayılı Ek'inde söz konusu Andla edilen Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] dı úındaki borçları - bu borçların savaú sava útan önce mi, yoksa tümüyle ya da bir bölümüyle yerine getirilmesi sava ú yüzünden durdurulmuú durdurulmu ú ticaret iú iúlemleri ya da sözleú sözle úmeler sonucu oldu÷ oldu ÷u için savaú sava ú sırasında mı ödenmesi gerekli duruma geldi÷ geldi÷ine bakılmaksızın- ilgili Müttefik Devletlerin, sömürgelerinin ve korumaları altındaki ülkelerin, øngiliz Dominiyonların ve Hindistan'ı da içeren, kendi paraları ile ödenecek ya da borç hesabına geçirilecektir. Bir borcun ba úka bir para ile ödenmesi gerekti÷ gerekti ÷i durumlarda, paranın de÷ de÷iútirilmesi, savaú savaú öncesi kambiyo de÷ de ÷eri üzerinden yapılacaktır. Bu hükmün uygulanmasında, savaú sava ú öncesi kambiyo de÷ de ÷erinin, ilgili Devletle Türkiye arasında savaú savaú durumunun baú ba úlamasından hemen bir önceki ay içinde, sözü geçen Devletin telgrafla yaptı÷ yaptı÷ı para aktarmalarındaki de÷ de ÷er ortalamasıdır. Bir sözleú sözleúmede, borcun belirtilmiú belirtilmiú oldu oldu÷÷u paranın ilgili Müttefik Devletin parasına de÷÷iútirilmesinde özellikle dura÷ de dura÷an bir kambiyo oranı saptanmıú saptanmı ú bulunuyorsa, kambiyo de÷÷erine iliú de iliúkin yukarıdaki hüküm uygulanmaz. øú bu Bölümde sözü edilen, dü düúúman mallarının, haklarının ve çıkarlarının tasfiyesinden elde edilecek gelir ile düú dü úmanın para olarak varlı÷ varlı ÷ı da yukarıda belirtilen para birimi ve kambiyo de÷ de÷eri ile hesaplanacaktır. øú bu Maddenin kambiyo de de÷÷erlerine iliú iliúkin hükümleri, iú iú bu Andlaú Andlaúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılan topraklarda oturan kiú ki úilerin alacaklarına ya da borçlarına uygulanmayacaktır. 174
Fransızca metinde "ler juillet 1914'', øngilizce metinde "July l, 1914", øtalyanca metinde "1° luglio 1914". A÷ustos bidayetinden". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "1914 A÷ Matbaa-i metinlerinde "l Temmuz 1914 tarihinden beri". (Çevirenler) 175 Fransızca metinde "Turquie", øngilizce metinde "Turkey", øtalyanca metinde "Turchia". 1920 Türkçe çevirilerinde "Devlet-i Aliye". (Çevirenler) 176 1920 Türkçe çevirilerinde bu ( ) içindeki sözcükler yoktur. Müttefiklerin sonradan sundukları de÷ de÷iúiklik önerilerinde, bununla ilgili olarak, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, úöyle denilmektedir: "302 nci maddenin yedinci satırındaki "mukim" kelimesinden evvel, **Devlet-i Aliye hizmetinde bulunan ecnebi memurlarının maaú maaú ve mahsusat ve ücerat-ı resmiyeleri müstesna olmak üzere" kelimeleri ilâve olunacaktır". (Çevirenler)
-89-
MADDE 303. 287. Maddeden 302. Maddeye kadar 177 olan maddelerin hükümleri, Müttefik Devletlerce özel savaú savaú yasalarının uygulanması ya da iú iú bu Andla Andlaúúmanın hükümlerinin uygulanması ile ortaklıkların ve iú i úletmelerin mallarının, haklarının ve çıkarlarının tasfiyesine giren ya da girecek olan endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti haklarına uygulanır.
KES øM V.
SÖZLEùMELER, SÜRE AùIMLARI VE MAHKEME KARARLARI MADDE 304. Ba÷lı ekte öngörülen sözleú Ba÷ sözleúmelere (contrats) ya da sözleú sözleúme türlerine iliú iliúkin kuraldıú kuraldıúılıklar ve özel kurallar saklı kalmak üzere, düú dü úmanlar arasında yapılmıú yapılmıú her sözleú sözleúme, l A÷ A÷ustos 1914 tarihinde Osmanlı uyru÷ uyru ÷u bulunmayan ba÷ ba ÷ıtlı tarafın uyru÷ uyru ÷u bulundu÷ bulundu ÷u Müttefik Devletin yasaları uyarınca ve bu yasada öngörülen ko úullar altında, ya oldu÷ oldu ÷u gibi tutulacak ya da bozulacaktır.
MADDE 305. Ba÷ıtlı Yüksek Tarafların ülkesinde, düú Ba÷ dü úmanlar arasındaki iliú ili úkilerde, süre aú aúımına, yasada öngörülen sürelere uyulmaması yüzünden dava açma hakkının sınırlanmasına ya da yitirilmesine iliú ili úkin bütün süreler, ister savaú sava úın baú baúlangıcından önce ister sonra iú i úleme leme÷÷e baúúlamı ba lamıúú bulunsun, 29 Ekim 1914 tarihinden ba baúúlayarak, iú iú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü yürürlü÷÷e giriúúine kadar ertelenmiú giri ertelenmiú sayılacaktır; bu süreler, iú iú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konulmasından en erken üç ay sonra yeniden iú i úleme leme÷÷e ba baúúlayacaktır. Bu hüküm, faiz ve kazanç [temettü] kuponlarının sunulması sürelerine ve ad çekme ile ya da baú ba úka herhangi bir nedenle ödenmesi gerekli her türlü bonoların sunulma sürelerine uygulanacaktır. Japonya yasaları hükümleri nedeniyle, bu Madde ve 304. Madde ile a úa÷ıdaki Ek, Japon uyruklarıyla Osmanlı uyrukları arasında yapılmıú yapılmı ú sözle sözleúúmelere uygulan-
MADDE 306. Düúmanlar arasındaki iliú Düú iliúkilerde, savaú savaútan önce yapılmıú yapılmıú olan hiçbir ticaret senedi, salt kabul ya da ödeme için gerekli olan süre içinde sunulmamıú sunulmamı ú olması, ya da ödenmemøú ödenmem øú bulunm bulunması ası yüzün üzünden den,, ya da sav savaaú sırasında çekicilerle178 yükleneceklere179 kabul etmeme ya da ödememe bildirisinde bulunulmaması nedeniyle, ya da protestoda bulunulmam bulun ulmamııú olmasından, ya da baú baúka herhangi bir iú iúlemi yerine getirmemiú getirmemiú olması yüzünden, geçersiz sayılmayacaktır. Bir ticaret senedinin kabulü ya da ödenmesi için sunulması gerekli olan süre, ya da kabul edilmeme ve ödenmemenin çekicilerle yükleneceklere bildirilmesi gerekli süre, ya da senedin protesto edilmesi için gerekli olan süre, savaú sava ú içinde geçmiú geçmiúse ve senedi sunması, protestoo etmesi ya protest ya da kabul edilmedi edilmedi÷÷ini, ya da ödenmedi÷ ödenmedi ÷ini bildirmesi gereken taraf, savaú savaú sırasında böyle bir davranıú davranı úta bulunmamıú bulunmamıúsa, senedin sunulması, kabul edilmedi÷ edilmedi ÷inin ya da ödenmedi÷÷inin bildirilmesi ya da protesto düzenlenmesi için, kendisine, i ú bu Andl ödenmedi Andlaaúmanın yürürlü÷÷e giriú yürürlü giriúinden baú baúlayarak, en az üç aylık bir süre tanınacaktır. 177
1920 çevirilerinde "287 ve 302 inci madde" denilmektedir. denilmektedir. (Çev (Çevirenler) irenler) Fransızca metinde "tireurs", øngilizce metinde "drawers", "drawers", øtalyanca metinde "traenti", 1920 çevirilerinde "keúúideciler". (Çevirenler) "ke 179 Fransızca metinde "endosseurs", øngilizce metinde "endorsers", øtalyanca metinde "giratari", 1920 çevirilerinde "cirantalar". (Çevirenler) 178
-90-
MADDE 307. Savaú sırasında, herhangi bir Osmanlı mahkemesince ya da yönetim makamınca, o sırada Savaú bir Müttefik Devle Devlett uyru u yru÷÷u bulunan bir kiú kiúinin, ya da içinde bir Müttefik uyru ÷unun iliú ili úkisi bulundu bulun du÷÷u bir ortaklı÷ ortaklı÷ın çıkarlarına aykırı, ya da bu çıkarlara zarar verici nitelikte alınmı ú bir mahk mahkeme eme kararı ya da buyru buyrulan lan yürütme önlem önlemleri, leri, bu [yab [yabancı ancı]] uyru uyru÷÷un baú baúvurması üzerine, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonunca yeniden gözden geçirilebilecektir. Böyle bir durumda, taraflar, olabilirse ve hakgözetirli ÷e uygun düú dü úerse, Osmanlı makamınca buyrulan yürütme önleminden ya da alınan mahkeme m ahkeme kararından önceki duruma getirileceklerdir; buna olanak bulunamazsa, mahkeme kararı ya da yürütme önlemi nedeniyle zarar görmüú görmü ú olan Müttefik Devlet uyru÷ uyru ÷u, Hakemlik Komisyonunun hakgözetirli÷÷e uygun bulaca÷ hakgözetirli bulaca÷ı ödence [tazminat] alabilecek ve bu ödencenin ödenmesi de Osmanlı Hükümetine düú dü úecektir. Bir sözleú sözleúme, ister taraflardan birinin sözleú sözleúme hükümlerinden birini yerine getirmemesi yüzünden, ister sözleú sözle úmede yer alan bir hakkın kullanılması sonucu bozulmu ú olursa, zarar gören taraf, Hakemlik Komisyonuna baú ba úvurabilecektir. Bu Komisyon, zarar gören tarafa, ödence [tazminat] tanıyabilece÷ tanıyabilece ÷i gibi, hükümsüz duruma gelmekle zarara u÷ u ÷rayan Türkiye'deki hakların, iú i úin koú koúulları bunu hakgözetirli÷ hakgözetirli ÷e uygun ve olanaklı kılmaktaysa, her kezinde bunların onarılmasına da karar verebilecektir. Türkiye, bu madde hükümleri gere÷ gere ÷ince, geri verme ya da onarma iú iúlemlerinden zarar görecek üçüncü kiú ki úilere ödence verecektir.
MADDE 308. øú bu bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konulmasından önce, bir yandan Müttefik Devletlerin, ya da ülkesi Türkiye'den ayrılmıú ayrılmıú yeni Devletlerin uyru÷ uyru ÷u bulunan, ya da sonradan uyru ÷u olan kiúúiler ile, öte yandan Osmanlı uyrukları arasında yapılmı ú sözle ki sözleúúmelere iliú iliúkin bütün sorunlar, taraflardan birinin uyru÷ uyru ÷u bulundu÷ bulundu÷u Müttefik Devletin ya da yeni Devletin ulusal mahkemelerince ya da konsolosluk mahkemelerince karara ba ÷lanacaktır; Osmanlı mahkemeleri bu konuda yetkili olmayacaklardır.
MADDE 309. Bir Müttefik Devletin ya da ülkesi Türkiye'den ayrılmı ú yeni bir Devletin ulusal ya da konsolosluk mahkemelerinin kararı ile, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu kararları, iú iú bu An Andla dlaúúma hükümleri gere÷ gere ÷ince yetkili iseler, Türkiye'de kesin yargı kararı gücünde sayılacak ve yürütme buyrultusuna (exequatur] gerek görülmeden yürütülecektir.
EK I. GENEL HÜKÜMLER 1. 304. Maddeden 306. Maddeye kadar 180 olan maddeler anlamında ve iú iú bu Ek hükümlerince, bir sözleú sözle úmede taraf olan kiú ki úilerin aralarında ticaret yapmaları eylemsel olarak olanaksız duruma gelmiú gelmi ú, ya da taraflardan birinin ba÷ ba ÷lı bulundu÷ bulundu ÷u yasalar, kararnameler ya da tüzükler (yönetmelikler) gere÷ gere ÷ince yasaklanmıú yasaklanmıú, ya da yasadıú yasadıúı olmuú olmuú ise, bu kiú kiúiler, bu ticaretin eylemsel olarak olanaksız duruma geldi÷ geldi ÷i, ya da . herhangi bir biçimdee yasaklandı biçimd yasakla ndı÷÷ı, ya da yasa-dıú yasa-dıúı oldu÷ oldu÷u günden baú baúlayarak, düú düúman sayılacaklardır. 180
1920 çevirilerinde “304 ve 306 mcı maddeler" .(Çevirenler)
-91-
2. Müttefik Devletlerce savaú savaú sırasında çıkartılan ulusal yasalar, kararnameler ve tüzükler (yönetmelikler) ile, sözleú sözleúme hükümlerinin uygulanması saklı kalmak koú ko úuluyla:
a) emlâkin, taú taúınır ya da taú ta úınmaz malların, ya da kiú ki úisel malların baú baúkasına geçirilmesi amacını güden sözleú sözleúmelerde, emlâkin aktarılması ya da eú e úyanın teslimi, taraflar düú dü úman olmazdan önce yapılmıú yapılmıúsa, bu sözleú sözleúmeler; b) kira sözleú sözleúmeleri, toprak ve yapı kiralama sözverisi sözleú sözleúmeleri181; potek, rehi rehinn ve ta taúınmaz mal güvencesi sözleú sözle úmeleri182; c) ø potek, bu Andl Andlaaúmada öngörülen ayrıcalıklara [imtiyazlara] iliú ili úkin tüm özel hükümler d) øú bu saklı kalmak koú ko úuluyla, özel kiú ki úiler ve ortaklıklarla Devlet, iller, belediyeler ile benzen yönetim tüzel kiú ki úileri arasındaki sözleú sözleúmeler, ve Devletçe ya da illerce, belediyelerce ya da baúúka benzeri yönetim tüzel kiú ba ki úilerince verilen ayrıcalıklar, yürürlükte kalacaktır. Böylece yürürlükte tutulan sözleú sözle úmelerin yerine getirilmesi, ekonomik koú ko úullardaki de÷÷iúiklikler yüzünden, taraflardan birine önemli bir zarar verecekse, 287. Maddede de öngörülen Hakemlik Komisyonu, zarar gören tarafın istemesi üzerine, kendisine zararı onarmak için hakgözetirli÷ hakgözetirli ÷e uyg u ygun un bir ödence öd ence [tazminat] hükmedebilecektir. hükmedebilecektir.
II. BøRTAKIM SÖZLEùME TÜRLERøNE ÖZGÜ HÜKÜMLER: De÷erli kâ÷ıtlar [tahviller] ve Ticaret Borsalarındaki Durumlar183 3. Tanınmıúú de de÷÷erli kâ÷ kâ÷ıtlar [tahviller] ya da ticaret borsalarınca, savaú sava útan önce özel bir a) Tanınmı düúman kiú düú kiúinin yapmıú yapmıú oldu oldu÷÷u sözleú sözleúmelerin tasfiyesini öngören ve savaú sava ú sırasında yapılmıú yapılmıú kurallarla, bu kuralların uygulanması için alman önlemler Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflarca úu çekincelerle do÷ do÷rulanır: øúlemin lemin sözü edilen borsaların yönetim kurallarına ba ÷lı olaca÷ olaca÷ının açıkça belirtilmiú belirtilmi ú 1. øú olması; zoru nlu bulunması; 2. Bu kuralların herkes için zorunlu ko úullarının hakgözetirli÷ hakgözetirli ÷e ve akla uygun olmuú olmu ú bulunması; 3. Tasfiye koú Birli ÷i'nin kararı üzerine, pamuk üzerinde b) 31 Temmuz 1914'de, Liverpool Pamuk Birli÷ yapılan, süreye ba÷ ba ÷lanmı lanmıúú iúlemlerin tasfiyesi do÷ do ÷rulanmı rulanmıúútır.
181
Bu fıkranın Fransızcası, "leú "leú baux, locations et promesses de location"; Ingilizcesi, "leases and agreements fpr leases of land and houses", Italyancası, “gli affitti, le locazioni o promesse di locazioni". Matbaa Matbaaii- Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "bedelat-ı icar ve icarat ve mevid-i icar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "icar, isticar, vaad-i icar i car mukavele ve senedatı". (Çevirenler) 182 Bu fıkranın Fransızcası, "leú "leú contrats d'hypotheque, de gage et de nantissement"; øngilizcesi, "contracts of mortgage, pledge, ör lien"; øtalyancası, "i contratti d'ipoteca, d'ipoteca, di peagno e di garanzia reale". Matbaa Matbaa-i -i Âmire Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, "ipotek (vefaen beyi) ve rehin ve nantisman mukaveleleri"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, "rehin, vedia ve emanet mukaveleleri"..(Çevirenler) 183 Fransızcası, "Positions dans leú leú bourses de valeurs et de commerce"; øngilizcesi, "Stock exchange and commercial exchange contracts"; øtalyancası, "Pozisioni nelle borse di titoli e di merci". Mat Matbaabaa-ii Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "Tahvilât ve ticaret borsalarındaki vaziyetler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Esham ve ticaret borsalarında vaziyet". (Çevirenler)
-92-
Rehin 4. Bir düú düúmanın borcunun güvencesi olarak verilmiú verilmi ú bir rehinin, borcun ödenmemesi durumunda, satılıú satılıúı, rehin sahibine haber verilememiú verilememiú olsa bile, alacaklı iyi niyetle davranmıúú ve gerekli önlemleri alma÷ davranmı alma ÷a özen göstermiú göstermiú ise, geçerli sayılacak ve böyle bir durumda, rehin sahibi, rehinin satıú satı úı yüzünden hiçbir hak isteminde bulunamayacaktır.
Ticaret senetleri 5. Bir kiú kiúi, ister savaú savaútan önce ister savaú sava ú sırasında, düú düúman olan bir baú ba úka kiú kiúice kendisine kar úı olan bir yükümlülükten ötürü bir ticaret senedinin ödenmesini yüklenmi ú ise, bu öteki kiúúi, savaú ki savaú durumunun baú ba úlamasına kar úın, yükümlülü÷ yükümlülü ÷ünün sonuçlarına kar úı birinci kiú kiúiyi güvence altına almak zorunlu÷ zorunlu ÷undadır.
III. S øGORTA SÖZLEùMELER ø 6. Aúa÷ıdaki paragrafların hükümleri, Türkiye ile ticaretin yasaklandı ÷ı zaman, yalnız Osmanlı uyruklarıyla, onlarla sigorta ve yeniden-sigorta 184 yapmı yapmıúú olan Müttefik Devletler uyrukları arasındaki sözleú sözle úmelere uygulanacaktır. Bu hükümler, Müttefik Devletler uyrukları olsalar bile, iú iú bu Andlaú Andlaúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılan bir toprak üzerinde yerle úmi miúú olan ortaklıklar ya da özel kiú ki úiler ile Osmanlı uyrukları arasında yapılmıú yapılmı ú sözle sözleúúmelere uygulanmayacaktır. Aúa÷ıdaki paragraflardaki hükümlerin uygulanmaması durumunda, sigorta ve yenidensigorta185 sözle sözleúúmeleri, 304. Madde hükümlerine ba÷ ba ÷lıdır.
Yangına karúı sigortalar 7. Emlâke iliú ili úkin olup, bu emlâkte çıkarları bulunan bir kiú ki úi ile, sonradan düú dü úman olan bir kiúúi arasında yapılan yangın sigortası sözleú ki sözle úmeleri, savaú savaúın baú baúlamasıyla, ya da o kiú kiúinin düúúman olması yüzünden, ya da taraflardan birinin sava ú sırasında ya da savaú dü sava útan sonra üç aylık bir süre içinde sözleú sözle úme hükümlerinden birini yerine getirmemesi yüzünden, sona erdirilmiúú sayılmayacaklardır; ancak, iú erdirilmi i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konmasından üç ay sonraki yıllık ilk prim ödemesi zamanının gelmesinden baú ba úlayarak sona erdirilecektir. Ödenme süresi savaú savaú sırasına rastlayan ödenmemiú ödenmemiú primler, ya da savaú sava ú sırasında 185 u÷ranılan zararlara iliú iliúkin istemler için bir ödeme biçimi saptanacaktır. Yönetimsel ya da yasal bir iú i úlem sonucunda, savaú sava útan önce yapılmıú yapılmıú bir yangın sigortası, savaúú sırasında ilk sigortacıdan baú sava ba úka bir sigortacıya aktarılmıú aktarılmı ú ise, bu aktarma tanınacak ve 184
Fransızca metinde, "rdassurance"; øngilizce metinde "reinsurance"; øtalyanca metinde "riassicurazio-ne". "riassicurazio-ne". atlanmıútır; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde Matbaa Ma tbaa-ii Âmire Âmire,, Konya ve Erim metinlerinde bu sözcük atlanmıú "akd veya tecdit edilen sigorta mukavelenameleri" denilmektedir. (Çevirenler) 185 Matbaa Ma tbaa-i -i Âm Âmire, ire, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "tekrar sigorta (re"assurance)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "akd veya tecdit edilmiú edilmiú sigorta mukavelenameleri" denilmektedir. (Çevirenler) 186 Fransızca metinde "re’glement" sözcü÷ sözcü÷ü, Matb Matbaa-i aa-i Âmir Âmire, e, Konya ve Erim metinlerinde "talimatname", çevrilmiútir. Oysa, burada "ödeme" anlamında Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "nizamname" biçiminde çevrilmiú kullanılan bu sözcük, øngilizce metinde "settlement", ttalyanca metinde "sistemazione" sözcükleri ile kar ka r úılanmaktadır. (Çevirenler)
-93-
ilk sigortacının sorumlulu÷ sorumlulu ÷u, aktarma gününden baú ba úlayarak sona ermiú ermiú sayılacaktır. Bununla birlikt birl ikte, e, ilk sigorta sigortacın cının ın istem istemesi esi üzerin üzerine, e, ken kendisi disine ne akt aktarma arma ko koúúulları konusunda tam bilgi verilmesine hakkı bulunacak ve bu ko úulların hak-gözetirli÷ hak-gözetirli ÷e uymadı÷ uymadı÷ı anlaú anlaúılacak olursa, hakgözetirli÷÷e ııyguri duruma getirilmesi için gerekli biçimde de÷ hakgözetirli de ÷iútirilecektir. Ayrıca, sigortalının, ilk sigortacı ile anla úarak, istem gününden baú ba úlamak üzere, sözleúúmeyi ilk sigortacıya yeniden aktarma sözle aktarma÷÷a da hakkı olacaktır.
Ya úam [hayat] si sigorta gortaları ları 9. Bir sigortacı ile, sonradan düú dü úman olan bir kimse arasında yapılmıú yapılmıú ya yaúúam [hayat] sigortası sözleú sözle úmeleri, savaú savaúın baú baúlaması ya da bu kimsenin düú dü úman durumuna girmesi yüzünden sona erdirilmiú erdirilmiú sayılmayacaktır. Bir önceki fıkra uyarınca sona erdirilmiú erdirilmi ú sayılmayan bir sözleú sözleúme gere÷ gere÷ince, savaú savaú sırasında ödenmesi gerekli olmuú olmu ú herhangi bir para tutarının, savaú sava útan sonra, ödenmesi istenebilecektir. Bu para tutarına, ödenmesi gerekli oldu ÷u tarihten ödeme gününe kadar, yıllık % 5 faiz eklenecektir. Sigorta ücretlerinin (primlerinin) ödenmemesi, ya da sözleú sözle úme hükümlerinin yerine getirilmemesi yüzünden, bir sözleú sözle úme savaú savaú sırasında geçersiz duruma düú dü úmü müúúse, sigortalının ya da vekillerinin ya da hak sahiplerinin, i ú bu Andlaú Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriúinden baúúlayarak oniki aylık bir süre içinde her an, sigorta senedinin (poliçesinin) geçersiz ya da ba sona erdirilmiú erdirilmi ú sayıldı sayıldı÷÷ı günkü de÷ de÷erini sigortacıdan isteme÷ isteme ÷e hakları olacaktır.
10. Yaúam sigortası sözleú Yaú sözleúmeleri, sonradan düú dü úman olan bir ülkede yerleú yerle úmi miúú bir sigorta ortaklı÷÷ının bir úubesince yapılmıú ortaklı yapılmıúsa, bu sözleú sözleúmenin içinde tersine herhangi bir hüküm yoksa, sözleú sözleúmeler, yerel yasalara göre iú iúlem göreceklerdir; ancak, sigortacının, sigortalıdan ya da temsilcilerinden, sözleú sözle úmenin kendi hükümlerine ve yapıldı÷ yapıldı ÷ı sırada yürürlükte olan yasalara ve anlaú anlaúmalara aykırı olarak, savaú savaú sırasında alınmıú alınmıú önlemlerin uygulanmasıyla, yapılan iú iúlemler üzerine ya da zorunlu olarak yapılan ödemelere ili úkin paraların geri verilmesini istemek hakkı olacaktır.
11. Sözleúmeye uygulanabilecek yasanın, primler ödenmemiú Sözleú ödenmemi ú olsa bile, sigortalıya sözleúúmenin hükümsüzlü÷ sözle hükümsüzlü ÷ü bildirilinceye kadar, sigortacıyı, sözle úmeye göre yükümlü sayma÷÷ı sürdürdü÷ sayma sürdürdü÷ü durumlarda, sigortacı, bu haberi savaú sava ú nedenleriyle verememiú verememiú ise, sigortalıdan, ödenmemiú ödenmemiú primleri, yılda % 5 faizleri eklenmiú eklenmi ú olarak almak hakkına sahip 187 olacaktır . 187
Bu fıkranın Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerine uymayan, Ma Matbaatbaa-ii Âmire Âmire,, Kony Konyaa ve Erim metinlerindeki çevirisi úöyledir: "Bilcümle ahvalde kontratoya tatbiki kaabil olan kanun hükmüne tevfikan sigortacı primlerin adem-i tediyesine ra÷ ra÷men kontratonun hükümsüzlü÷ hükümsüzlü÷ünü sigorta edilmiú edilmiú olan kimseye ihbar edinceye kadar, sigorta edilen úahsa kar úı ba÷ ba÷lı kalırsa bu ihtar ancak hal-i harpten dolayı icra edilemedi÷ edilemedi÷i takdirde sigortacı tediye edilmemiú edilmemiú olan primleri senevi yüzde beú beú faiz zammiyle ol úahıstan istihsal etmek hakkını haiz
olacaktır." Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri, yabancı dillerdeki metinlere daha uygun olarak çevrilmiú çevrilmiútir: "Mukavelenameye "Mukavelenam eye kaabil-i tatbik bulunan kanun kanun mucibince sigorta eden, eden, bedelâ bedelâtın tın adem-i tediyesine ra÷men, sigorta edilmiú edilmiú olan mukavelenin infisahı tebli÷ tebli÷ edilinceye kadar mukavele ahkâmı ile ba÷ ba÷lı kaldı÷ kaldı÷ı ahvalde, hal-i harb dolaıysıyla iú iú bu teblig tebligatı atı icra icra edem edemedi edi÷÷i takdirde sigorta olandan tediye edilmemiú edilmemiú bedelâtı senevi yüzde beú beú fazlasıyla taleb etmek hakkını haiz bulunacaktır." (Çevirenler) (Çe virenler)
-94-
12. 9. paragraftan 11. paragrafa kadar olan paragrafların uygulanması bakımından, ya úam sigortası sözleú sözleúmesi sayılacak sözleú sözle úmeler, iki tarafın kar úılıklı yükümlülüklerini hesaplamak için, insan yaú yaúantısının olasılıklarına dayanan ve bunların faiz tutarları eklenerek hesaplanan sigorta sözleú sözleúmeleridir.
Deniz sigortaları 13. Bir sigortacı ile, sonradan düú dü úman olmuú olmuú bir kiú kiúi arasında yapılan ve gerek süreyi gerekse yolculu÷÷u göz önünde tutan sigorta senetlerini [poliçelerini] de içermek üzere, deniz sigortası yolculu sözleúúmeleri -sözleú sözle -sözleúmede öngörülen riskin düú dü úman olmadan daha önce baú ba úlamı lamıúú olması durumu dıú dıúında- bu kiú kiúinin düú düúman oldu÷ oldu ÷u andan baú baúlayarak sona erdirilmiú erdirilmiú sayılacaktır. Risk henüz iú iúlemeye baú baúlamamı lamamıúúsa, prim olarak ya da baú ba úka biçimde ödenen paralar sigortacıdan geri alınabilecektir. Riskin iú iúleme leme÷÷e ba baúúladı ladı÷÷ı durumlarda, bir taraf düú dü úman durumuna geçmiú geçmiú olsa da, sözleúúme geçerli sayılacak ve sözleú sözle sözle úme gere÷ gere÷ince gerek prim olarak, gerekse zarar kar úıl ılıı÷ı olarak ödenmesi gereken paralar iú i ú bu An Andla dlaúúmamn yürürlü÷ yürürlü÷e konulmasından sonra istenebilecektir. Savaúan Devletler uyruklarının savaú Savaú sava útan sonra ödenmiú ödenmiú, savaú savaú öncesi ödenmesi gereken alacakları için faiz ödenmesi konusunda bir sözle úme imzalanmıú imzalanmıúsa, deniz sigortası sözleúúmesi gere÷ sözle gere÷ince ödenmesi gereken zararlar söz konusu oldu÷ oldu ÷unda, bu faiz, bu zararların ortaya çıktı÷ çıktı÷ı tarihten baú baúlayarak bir yıllık süre geçtikten sonra iú i úleyecektir.
14. Sonradan düú düúman olmuú olmuú bir sigortalıyla yapılmıú yapılmı ú hiçbir deniz sigortası sözleú sözle úmesi, sigortacının uyru÷ uyru ÷u bulundu÷ bulundu ÷u Devletin ya da bu Devletin Müttefiklerinin sava ú eylemlerinden do÷ do ÷an deniz zararlarını da kapsarmıú kapsarmı ú gibi sayılmaya sa yılmayacaktır. caktır. Sonradan düú düúman olan bir sigortacı ile, savaú sava útan önce bir deniz sigortası sözleú sözle úmesi yapmıúú olan bir kiú yapmı kiúinin, savaú savaú ba baúúladıktan sonra, düú dü úman olmayan bir sigortacıyla aynı riskleri kapsayan yeni bir sözleú sözle úme yaptı÷ yaptı÷ı kanıtlanacak olursa, yeni sözle úme, yapıldı÷ yapıldı÷ı günden baú baúlayarak, ilk sözleú sözle úmenin yerine geçmiú geçmi ú sayılacak ve ödenmesi gereken primler, ilk sigortacının sözleú sözle úme nedeniyle ancak yeni sözleú sözle úme yapılıncaya kadar sorumlu bulunabil bulun abilece ece÷÷i ilkesine dayanılarak, hesaplanacak ve ödenecektir. ö denecektir.
Baúka sigortalar
16. 7. paragraftan 15. paragrafa kadar olan paragraflarda söz konusu edilen sözle úmeler dıúúında, savaú dı savaútan önce bir sigortacı ile, sonradan düú dü úman olan bir kiú kiúi arasında yapılan sigorta sözleúúmeleri, aynı taraflar arasında, sözü edilen paragraflar gere ÷ince, yangına kar úı sigorta sözle sözleúúmeleriyle, her bakımdan, aynı biçimde iú sözle i úlem görecektir.
-95-
Yeniden-sigortalar188 [Reassurances] 17. Düúman olmuú Düú olmuú bir kiú kiúiyle yapılmıú yapılmıú yeniden-sigorta [reassurance] sözle sözleúúmelerinin tümü, bu kiú ki úinin, düú düúmana dönüú dönüúmesi yüzünden sona erdirilmiú erdirilmiú sayılacaktır; ancak, yaú yaúama ya da denize iliú iliúkin ve savaú savaú öncesinde iú iúleme leme÷÷e baú ba úlamı lamıúú riskler durumunda, bu riskler yüzünden yapılması gereken ödemelerin savaú savaútan sonra alınması hakkına dokunulmamıú dokunulmamıú olacaktır. Bununla birlikte, yeniden-sigorta edilmiú edilmiú ki kiúúi saldırı nedeniyle baú baúka bir yeniden-sigorta eden sigortacı bulmak olana÷ olana ÷ından yoksun bırakılmıú bırakılmıúsa, sigorta sözleú sözleúmesi, iú iú bu Andlaúúmanın yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e konulmasından baú baúlayarak üç aylık bir sürenin geçmesine kadar yürürlükte kalacaktır. Bu paragraf uyarınca bir yeniden-sigorta sözleú sözle úmesi bozulacak olursa, taraflar arasında hem ödenen ya da ödenebilecek primler, hem savaú sava útan önce iú iúleme leme÷÷e ba baúúlamı lamıúú olabilecek yaúúam ve deniz riskleri için u÷ ya u ÷ranılan zararların sorumlulu÷ sorumlulu ÷una iliú iliúkin bir hesap açılacaktır. 9. paragraftan 15. paragrafa kadar olan paragraflarda sözü edilenlerden ba úka riskler için, hesaplar tarafların düú düúman oldukları tarihten baú ba úlayarak ve bu tarihten beri u÷ u ÷ranılan zararlar için yapılan istemler dikkate alınmaksızın, tutulacaktır.
18. 17. paragrafın hükümleri, yaú ya úam ve deniz riskleri dıú dıúında bir sigorta sözleú sözleúmesinde sigortacının kabul etti÷ etti÷i özel risklere iliú iliúkin ve tarafların düú dü úman oldukları gün varolan yeniden-sigortaları da kapsamaktadır.
19. Özel sözleú sözleúme ile yapılmıú yapılmıú ve genel bir yeniden-sigorta anlaú anla úmasında yer almamıú almamıú bir yaúúam sigortası sözleú ya sözleúmesinin yeniden-sigorta edilmesi yürürlükte kalacaktır. kalacaktır.
20. Bir deniz sigortası sözleú sözleúmesinin savaú savaútan önce yapılmıú yapılmıú yeniden-sigorta edilmesinde, yeniden-sigorta eden kiú kiúiye aktarılmıú aktarılmıú risk -bu risk savaú sava úın baú baúlamasından önce iú iúler duruma gelmiú gelmiúse- geçerli olmayı sürdürür ve sözleú sözle úme savaú savaú ba baúúlamı lamıúú olsa da, yürürlükte kalır. Yeniden-sigorta sözleú sözleúmesi gere÷ gere÷ince, gerek prim gerek u÷ u ÷ranılan zarar kar úılı ılı÷÷ı ödenmesi gereken paralar, savaú savaútan sonra da alınabilecektir.
21. 14. ve 15. paragrafların hükümleriyle, 13. paragrafın son fıkrası, deniz risklerine ili úkin yeniden-sigorta sözleú sözleúmelerine uygulanacaktır.
KES øM VI.
ORTAKLIKLAR ORTAKLIKL AR VE AYRICALIKLA AYRICALIKLAR R MADDE 310. 29 Ekim 1914'den189 önce Osmanlı Hükümetince ya da herhangi bir Osmanlı makamınca, iú bu Andla Andlaúma gere÷ gere÷ince Osmanlı kalan topraklar üzerinde üzer inde verilmiú verilmi ú ayrıcalıklardan ve 294. 188
Fransızca metinde "Reassurances", øngilizce metinde "Reinsurance", øtalyanca metinde "Riassicurazioni". 1920 Türkçe çevirilerinde "Mükerrer sigortalar". (Çevirenler) 189 Prof. Erim, Konya-dolayısıyla Matba oldu÷unu belirtiyor; oysa, Vakit Matbaa-i a-i Âmire-metinlerinde "1912" yazılı oldu÷ ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlere uygun olarak, “1914” denilmektedir. (Çevirenler)
-96-
Madde uyarınca Maliye Komisyonunun kendilerine verebilece ÷i ayrıcalıklardan yararlanan Müttefik uyrukları ile Müttefik gruplarının, ya da uyruklarının denetimi altındaki ortaklıkların, 29 Ekim 1914'den önce yapılmı ú olmak koú koúuluyla, ayrıcalık sözleú sözleúmelerinden ve ondan sonraki anlaú anla úmalardan do÷ do ÷an haklarının tümü, sözü geçen Hükümetçe ya da makamlarca, 287. Madde hükümlerinin uygulanmasıyla 190, kendilerine geri verilecektir. Osmanlı Hükümeti, bu sözleú sözle úmeleri ve anlaú anlaúmaları, yeni ekonomik koú ko úullara uydurmayı ve ayrıca bunların süresini, 29 Ekim 1914 tarihi ile i ú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e giriú giriú tarihi arasında geçen süreye eú e úit bir süre için uzatmayı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti ile anlaúúmazlık durumunda, bu anlaú anla anla úmazlık 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonuna 191 sunulacaktır . Yukarıdaki fıkrada belirtilen haklara zarar verebilecek, 29 Ekim 1914’den sonra çıkarılan yasal ya da baú baúka nitelikte her çeú çe úit hüküm ile, bu tarihten sonra verilen bütün ayrıcalıkların ya da anlaú anlaúmaların, Osmanlı Hükümetince hükümsüz ve geçersiz oldu o ldu÷÷u bildirilecek bildirilecektir. tir. Bu Maddede sözü edilen ayrıcalık sahipleri, Maliye Komisyonunun olumlu görü úü üzerine, sözleú sözleúmeyle elde edebilecekleri ödence [tazminat] kar ú kar úılı ılı÷÷ında, savaú savaú sırasında u÷radıkları zarar ya da ziyan için, Hakemlik Komisyonunca 287. Maddede saptanan ko úullar altında, kendilerine tanınan ödencenin tümünden ya da bir bölümünden vazgeçebileceklerdir.
MADDE 311. Baúlıca Müttefik Devletlerden birinin yetkesine [otoritesine] ya da korumanlı ÷ın Baú ınaa [vesayetine] konulmak üzere Türkiye'den ayrılan topraklarda, 29 Ekim 1914’den önce Osmanlı Hükümeti ya da herhangi bir yerel Osmanlı makamınca kendilerine ayrıcalık tanınmıúú Müttefik uyrukları ile Müttefik gruplarının ya da uyruklarının denetimi altındaki tanınmı ortaklıkların usulüne uygun olarak elde ettikleri haklar, ilgili Devletçe tümüyle oldu ÷u gibi korunacaktır; sözü geçen Devlet, kendilerine verilen güvenceleri oldu ÷u gibi tutacak ya da eúde de÷÷erde güvenceler verecektir. Bununla birlikte, sözü geçen Devlet bu ayrıcalıklardan herhangi birinin sürdürülmesinin kamu çıkarlarına aykırı oldu÷ oldu ÷u kanısında olursa, toprakların kendi yetkesi [otoritesi] ya da korumanlı÷÷ı [vesayeti] altına geçti÷ korumanlı geçti ÷i tarihten baú baúlayarak altı aylık a ylık bir süre içinde içinde,, bu ay ayrıcalı rıcalı÷÷ı satın almak ya da de÷ de ÷iútirilmesini önermek yetkisine sahip olacaktır; bu durumda, ayrıcalık sahibine, aú aúa÷ıdaki hükümler uyarınca, hakgözetirli ÷e uygun bir ödence vermekle yükümlü olacaktır. Yukarıda öngörülen ödencenin [tazminatın] tutarı üzerinde dostça bir anla úmaya varılamazsa, bunun saptanması üç üyeden kurulu hakemlik mahkemelerine bırakılacaktır: üyelerden biri, ayrıcalık sahibinin -ya da söz konusu bir ortaklıksa- anaparanın ço ÷unlu unlu÷÷una sahip olanların uyru÷ uyru ÷u bulundukları Devletçe atanacaktır; ikinci üye, ilgili toprak üzerinde yetkesini kullanan Hükümetçe atanacaktır; üçüncü üyeyi ise, ilgililer arasında anla úma olmazsa, Milletler Cemiyeti Konseyi atayacaktır. Hem hukuka hem de hakgözetirli÷ hakgözetirli ÷e göre dâvaya bakacak olan mahkeme, sonraki paragrafta paragra fta da gösterildi gösterildi÷÷i gibi, sözleú sözle úmenin duruma uydurularak korunması temeli üzerinden tüm de÷ de÷erlendirme ö÷ ö÷elerini göz önünde tutacaktır 192. 190
Prof. Erim, Konya -dolayısıyla Matb edilmedi÷ini belirtiyor. Matbaa-i aa-i ÂmireÂmire- metinlerinde bu son tümceden söz edilmedi÷ Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "287 nci ma maddenin ddenin ahkâm ahkâmına ına tevfikan" te vfikan" denilmektedir. (Çevirenler) 191 Prof. Erim, bu son tümcenin Konya -Matbaa-i Âmire- çevirisinde bulunmadı÷ bulunmadı÷ını haklı olarak belirtmektedir. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde úöyle denilmektedir: “Hükümet-i Osmaniye ile ihtilâf zuhurunda, ihtilâf 287 nci maddede musarrah Hakem Komisyonuna havale olunacaktır." (Çevirenler) 192 koúullar" Matbaa-i Mat baa-i Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinin bu fıkrasında da, sonuncu fıkradaki "yeni ekonomik koú ("úúerait-i iktisadiye-i cedide") deyimi kullanılmaktadır. Oysa, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlerde bu (" deyim olmadı÷ olmadı÷ı gibi, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de yoktur. (Çevirenler)
-97-
Ayrıcalık oldu÷ oldu ÷u gibi kalacaksa, iú iú bu Madde Maddenin nin ikin ikinci ci fıkrası fıkrasında nda öng öngörülen örülen süren sürenin in bitiminden bitim inden sonra altı aylı aylıkk bir süre içind içinde, e, ayrıcal ayrıcalık ık sahibi sahibi,, sözl sözlee úmenin yeni ekonomik koúúullara uydurulmasını istemek hakkına sahip olacak ve ilgili Hükümetle do ÷rudan do÷ ko do÷ruya bir anla anlaúúmaya varamazsa, karar, karar , yukarıda sözü edilen mahkemeye bırakılacaktır.
MADDE 312. øster 1913'de Balkan Savaú Sava úları sonunda ister iú i ú bu Andlaú Andlaúma ile Türkiye'den ayrılmıú ayrılmı ú olan 311. Maddede belirtilenlerin dıú dı úındaki- topraklarda, bu toprakları kesinlikle elde etmi ú durumunda olan Devlet, 311. Maddenin l. fıkrasında söz konusu olan ayrıcalık sahiplerine ve sözleúúmelerden yararlananlara kar úı, Türkiye'nin haklarını ve yükümlülüklerini hukukça 193 sözle üzerine alacak ve bunlara tanınan güvenceleri kendilerine saklı tutacak ya da bunların yerine eúde de÷÷erde baú baúkalarını tanıyacaktır. Bu yerini alma194, topra÷ topra÷ı edinmiú edinmiú Devlet bakımından, toprak aktarmasını öngören Andlaúúmanm yürürlü÷ Andla yürürlü ÷e konması tarihinden baú ba úlayarak, geçerli olacaktır. Sözü geçen Devlet, ara verilmeden, ayrıcalıkların iú i úletilmesi ve sözleú sözle úmelerin yerine getirilebilmesi için yararlı bütün önl önlemleri emleri alacaktı alacaktır r Bununla birlikte, iú i ú bu An Andla dlaúúma yürürlü÷ yürürlü÷e konulur konulmaz, sözü edilen ayrıcalıkların ve sözleú sözleúmelerin hükümlerini bu Devletlerin yasalarına ve yeni ekonomik ko úullara uygun duruma getirmek amacıyla ortaklaú ortakla úa bir anlaú anlaúmaya varılmak için, [söz konusu topra÷ topra ÷ı] edinmiúú olan Devletlerle ayrıcalıklardan ve sözle úmelerden yararlananlar arasında edinmi görüúúmeler baú görü baúlayabilecektir. Altı ay içinde bir anlaú anla úmaya varılamazsa, Devlet ya da yararlananlar, bu konudaki anlaú anla úmazlıklarını, 311. Maddede gösterilen biçimde kurulmu ú bir hakemlik mahkemesine sunabileceklerdir.
MADDE 313. 311. ve 312. Maddelerin uygulanması, kâ ÷ıt-para çıkarmak hakkına iliú ili úkin olarak ödence [tazminat] verilmesine yol açmayacaktır.
MADDE 314. Müttefik Devletler, Türkiye'den ayrılan topraklarda, Osmanlı Hükümetince ya da yerel Osmanlı makamlarınca, 29 Ekim 1914’den sonra verilmiú verilmi ú ayrıcalıkların ve bu tarihten sonraki ayrıcalık aktarmalarının geçerlili÷ geçerlili÷ini tanımak zorunlulu÷ zorunlulu ÷unda olmayacaklardır. Bu ayrıcalıkların ve ayrıcalık aktarmalarının geçersizli÷ geçersizli÷i bildirilebile-cek ve bunların sona erdirilmesi ödence verilmesine yol açmayacaktır.
MADDE 315. øú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e kondu÷ kondu ÷u tarihe kadar, Osmanlı Hükümetince, 30 Ekim 1918'den beri verilmiú verilmiú tüm ayrıcalıklar ya da bir ayrıcalık içindeki haklarla, l A÷ A ÷ustos 1914'den beri Alman, Avusturya'lı, Macar, Bulgar ya da Osmanlı uyrukları ya da bunların denetimindeki ortaklıklar yararına verilen tüm ayrıcalıklar, ya da bir ayrıcalık içindeki haklar sona erdirilmiú erdirilmiútir.
MADDE 316. a) Osmanlı yasasına uygun olarak kurulmuú kurulmu ú, Türkiye'de çalıú çalıúan ve Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da olacak olan, her ortaklık, i ú bu Andlaú Andla úmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesinden baú baúlayarak beú be ú yıl içinde, mallarını, haklarını ve çıkarlarını bir Müttefik Devlet 193
Fransızca metinde "de plein droit", øngilizce metinde "ipso facto" ; øtalyanca metinde ve 1920 Türkçe çevirilerinde bu sözcük kar úılı ılı÷÷ı yoktur. (Çevirenler) 194 Fransızca metinde "subrogation", øngilizce metinde "succession", øtalyanca metinde "surrogazione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "kaimiyet"; Vakit vePeyam-ı Sabah metihlerinde "kaymakamlık" denilmektedir. (Çevirenler)
-98-
yasasına göre kurulmuú kurulmu ú ve bu Devletin uyruklarının denetiminde olan herhangi bir baú ba úka 195 ortaklı÷÷a aktarmak hakkına sahip olacaktır. Mallar kendisine aktarılan ortaklık, eski ortaklı ortaklı÷÷ın Osmanlı yasası altında yararlanmakta oldu÷ ortaklı oldu ÷u ve iú iú bu Andla Andlaúúma gere÷ gere÷ince yararlanmıúú olabilece yararlanmı olabilece÷÷i hakların ve ayrıcalıkların tıpkısından, eskiden borçlu oldu ÷u yükümlülükleri yerine getirmek koú ko úuluyla, yararlanmayı sürdüre sür dürecekti cektir. r. Osmanlı Hükümeti, Müttefik uyruklu÷ uyruklu ÷undaki ortaklıkların Türkiye'de ayrıcalıklardan ya da sözleú sözleúmelerden yararlanmalarını sa÷ sa÷layacak biçimde yasalarını de÷ de÷iútirmeyi yükümlenir. kurulmuú ve Türkiye' Tür kiye'den den ayrılmı ayrılmıúú topraklar üzerinde üzerinde çalı çalıúúan b) Osmanlı yasasına göre kurulmuú ve Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da olacak olan, her ortaklık, aynı süre içinde, mallarını, haklarını ve çıkarlarını, gerek sözü edilen toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan, gerek ortaklı÷ ortaklı÷ı denetimleri altında tutanların uyruklu÷ uyruklu ÷unda bulundu÷ bulundu ÷u Müttefik Devletlerden birinin yasasına göre kurulmuú kurulmu ú herhangi bir baú ba úka ortaklı÷ ortaklı÷a aktarmak hakkına 196 sahip olacaktır. Mallar, haklar ve çıkarlar kendisine aktarılan ortaklık, eski ortaklı÷ ortaklı÷ın, iú bu Andla Andlaúúma hükümlerinin kendisine tanıdıklarını da içermek üzere, yararlandı ÷ı hakların ve ayrıcalıkların tıpkısından yararlanacaktır. Türkiye'de, de, bu maddenin m addenin a) paragrafı gere÷ gere ÷ince kendilerine Osmanlı ortaklıklarının c) Türkiye' malları, hakları ve çıkarları aktarılmıú aktarılmıú olan Müttefik Devletler uyruklu÷ uyruklu ÷undaki ortaklıklar ve Türkiye'den ayrılan topraklarda bu maddenin b) paragrafı gere gere÷÷ince kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılmıú aktarılmıú olan Müttefik gruplarınca ya da uyruklarınca denetlenen Osmanlı uyru÷ uyru ÷u ortaklıklar ile, sözü edilen toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Devletten ba úkasının uy-ruklu÷ uy-ruklu ÷undaki ortaklıklara, Türkiye' Türkiye'de de Osmanlı uyruklu÷÷unda olan ya da Türkiye'den ayrılmıú uyruklu ayrılmı ú topraklarda, bu toprak üzerinde yetkesini kullanan Devletin uyru÷ uyru ÷u olan benzeri ortaklıklara uygulanan yasalardan ya da benzeri hükümlerden, ya da vergilerden, harçlardan ya da yükümlülüklerden daha a ÷ırları yüklenemez. bıı Maddenin a) ve b) parag paragrafları rafları gere÷ gere÷ince, kendilerine Osmanlı ortaklıklarının d) øú bıı malları, hakları ve çıkarları aktarılacak olan ortaklıklardan, bu aktarma yüzünden hiçbir özel vergi alınmayacaktır.
KES øM VII.
GENEL HÜKÜM MADDE 317. øú bu Bölüm ile VIII. Bölüm (Malî Hük Hükümler) ümler) bakı bakımından mından,, "Mütte "Müttefik fik Devl Devletle etler r uyrukları" deyimi úunlara uygulanır:
1. Bir Müttefik Devletin, ya da bir Müttefik Devlet koruyuculu ÷u altındaki bir Devletin ya da ülkenin ortaklıklarını ve kurumlarını kuru mlarını da içermek üzere, bütün uyruk larına;
A ÷ustos 1914'den önceki bir tarihli olan Müttefik 2. Ellerindeki koruma belgesi l A÷
Devletlerin koruyuculu÷ koruyuculu ÷u altındaki kiú ki úilere;
3.
Müttefik gruplarının ya da Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da içlerinde
195
Fransızca metinde “les biens", øngilizce metinde "property, rights and interests", øtalyanca metinde "i beni",, Ma beni" Matbaatbaa-iÂm iÂmire, ire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "emval"; Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde "emval ve emlâk" denilmektedir. (Çevirenler) 196 Fransızca metinde “les biens, droits et interets", øngilizce metinde "the property, rights and interests", øtalyanca metinde "i beni, diritti e interessi". Matb Matbaa-i aa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "emval", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "emval ve emlâk" denilmektedir. (Çevirenler)
bu grupların ya da uyrukların l A ÷ustos 1914'de ço÷ ço ÷unlukta bulundu÷ bulundu ÷u Osmanlı maliye,
-99-
endüstri ve ticaret ortaklıklarına; o rtaklıklarına; uyruklu ÷u ya da koruması altında bulunan ki úilerin ilgili 4. Müttefik Devletler uyruklu÷
bulunduklar bulundukl arıı din ya da hayır hayır vakıfları vakıflarına na ve ö÷ ö ÷retim kurumlarına.
Müttefik Devletler, iú i ú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konmasından baú ba úlayarak bir yıllık bir süre içinde, kendi kendi uyruklarının uyruklarının ilgili ilgili oldukları, oldukları, ya da ço ÷unluk payına sahip olduklarını sandıkları ortaklıkların, kurumların, ve vakıfların bir dizelgesini [listesini] Maliye Komisyonuna bildireceklerdir.
BÖLÜM X. HAVA ULAùIM IMII MADDE 318. Müttefik Devletlerin uçakları 197, Türkiye'nin karaları ve karasuları üzerinde uçmak ve konmak bakımından tam özgür olacaklar ve, özellikle karada ya da denizde kaza durumunda, Osmanlı uçakları ile aynı a ynı kolaylıklardan yararlanacaklardır.
MADDE 319. Herhangi bir yabana ülkeye transit 198 geçmekte olan Müttefik Devletlerin uçakları, Türkiye'nin, Baú Baúlıca Müttefik Devletlerin onamı ile koyabilece ÷i ve hem Osmanlı hem de Müttefik Ülkelerin uçaklarına aynı biçimde uygulanacak olan kurallara ba ÷lı kalmak koúúuluyla, Türkiye'nin karaları ve karasuları üzerinden, konmadan geçmek hakkından ko yararlanacaklardır.
MADDE 320. Türkiye'de kurulmuú kurulmuú ve ulusal199 kamu ulaú ulaúımına açık olan hava alanları, Müttefik Devletler uyruklu÷ uyruklu ÷undaki uçaklara da açık bulundurulacaktır; bu uçaklar, ini ú ve yer düzenleri konusundaki vergilen de içeren, her çe úit vergiler bakımından Osmanlı uçakları ile eúit iú iúlem göreceklerdir. Yukarıda belirtilen hava alanlarından ba úka, Türkiye, iú iú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesinden baú baúlayarak bir yıllık süre içinde, Müttefik Devletlerce gösterilebilecek yerlerde, kendilerine, iú i ú bu Madde Madde hükümleri hükümleri uygu uygulana lanacak cak olan hava hava alanları alanları kurmay kurmayıı da yükümlen yükümlenir. ir. Müttefik Devletler, bu Madde hükümleri yerine getirilmezse, Türk toprakları ve karasuları üzerinden uluslararası hava ulaú ula úımına olanak vermek için gereken bütün önlemleri almak haklarını saklı tutarlar.
MADDE 321. Bu hükümler saklı kalmakla birlikte, 318., 319. ve 320. Maddelerde öngörülen, geçit, transit ve iniú iniú hakları, Türkiye'nin çıkarmayı zorunlu görebilece÷ görebilece ÷i tüzük (yönetmelik) kurallarına uyulmasına ba÷ ba ÷lıdır; úu kadar ki, bunlar, Baú Baúlıca Müttefik Devletlerin onamını almıúú bulunacak ve ayırım gözetilmeksizin hem Osmanlı hem de Müttefik Devletler almı uçaklarına uygulanacaktır. 197
Fransızca metinde "aeYonefs", øngilizce metinde "aircraft", øtalyanca metinde "aeronavi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tayyare"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "sefain-i havaiye". (Çevirenler) 198 Fransızca metinde “in transit", øngilizce metinde “in transit", øtalyanca metinde “in transite", Matbaa-i “di÷er bir devletin arazisi üzerinden uçma suretiyle ecnebi bir memlekete Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “di÷ gidecek..."; Vakit ve Peyam-ı Sabah me metinlerinde tinlerinde "herhang "herhangii bir ecnebi memlekete giderler iken..." (Çevirenler) 199 Fransızca ve øngilizce me metinlerde tinlerde "national", øtalyanca metinde "nazionale", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "beynelmilel"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "milli". (Çevirenler)
-100-
MADDE 322. Müttefik Devletlerden herhangi birince verilen ya da geçerli sayılan uyrukluk, uçu ú belgeleri, belg eleri, ye yeterlik terlik bröve bröveleri leri ile lisansl lisanslar ar Türkiy Türkiye' e'de de tanın tanınacak acak ve Türk Türkiye iye''nin verdi verdi÷÷i belgelere, belg elere, brövelere brövelere ve ve lisanslara lisanslara eú eúit sayılacaktır.
MADDE 323. øç hava ticaret ulaú ula úımı bakımından, Müttefik Devletler uyruklu ÷undaki uçaklar, Türkiye'de, en çok gözetilen ulus iú i úleminden yararlanacaklardır.
MADDE 324. Türkiye, Müttefik Devletlerin izni olmadıkça, 1914-1919 Sava úına kendi yanında katılmıúú olan Devletlere 200, bu Devletler Milletler Cemiyeti üyesi olmadıkça, ya da 13 Ekim katılmı 1919'da Paris'de, hava ulaú ula úımı konusunda imzalanan Sözleú Sözle úmeye katılmalarına izin verilmedikçe, 318. ve 319. Maddeden M addeden yararlanma yararlanma hakkı tanımayacak tanıma yacaktır. tır.
MADDE 325. Türkiye, Müttefik Devletlerin izni olmadıkça, 1914-1919 Savaú Sava úma kendi yanında 201 katılmıúú olan Devletlerin uyruklarına , bu Devletler Milletler katılmı Milletler Cemiyeti Üyesi olmadıkça, ya da 13 Ekim 1919'da Paris'de, hava ulaú ula úımı konusunda imzalanan Sözleú Sözle úmeye katılmalarına izin verilmedikçe, sivil havacılık ulaú ulaúımına iliú iliúkin hiçbir ayrıcalık ya da bir ayrıcalık içinde hak tanımayacaktır.
MADDE 326. Türkiye, hava ulaú ula úımı konusunda 13 Ekim 1919'da Paris'de imzalanan Sözleú Sözle úmede saptandı÷÷ı biçimde, kendi toprakları üzerinde uçan Osmanlı uçaklarının fener ve iú saptandı i úaretlere iliúúkin kurallara, hava kurallarına ve hava alanları üzerinde ve çerçevesindeki uçu ú ili kurallarına uymasını sa÷ sa÷layacak bütün önlemleri yürürlü÷ yürürlü ÷e koyma÷ koyma ÷ı yükümlenir.
MADDE 327. Bu Bölüm hükümlerinin zorunlu kıldı÷ kıldı ÷ı yükümlülükler, Türkiye Milletler Cemiyetine kabul edilinceye, ya da 13 Ekim 1919‘da Paris'de imzalanan hava ula úımı konusundaki Sözleúúme hükümleri gere÷ Sözle gere ÷ince bu Sözleú Sözleúmeye katılmasına izin verilinceye kadar, yürürlükte kalacaktır.
BÖLÜM XI.
LøMANLAR MANLAR,, SU YOLLARI YOLLARI VE DEMøRYOLLARI MADDE 328. Türkiye, kendisi ile sınırdaú sınırda ú olsun ya da olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinin ülkesinden gelen ya da oraya or aya giden kiú ki úilere, mallara, gemilere202, arabalara, vagonlara ve 2000 20
Matbaa-i Matbaa -i Âm Âmire ire,, Ko Kony nyaa ve Erim metinlerinde, tam ters anlamda, úöyle denilmektedir: "Düvel-i Müttefika yanında 1914-1919 harbine giriú giriúmiú olan hükümetler Cemiyet-i Akvama dahil olmadıkça..." Oysa, Vakit ve Peyam-ı çevrilmiútir: "Türkiye. , ,. 1914-1919 Sabah metinlerinde, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlere uygun olarak, úöyle çevrilmiú harbi esnasında kendisinin yanında harb etmiú olan Devletlere..." (Çevirenler) 201 Bakınız: Not 200. (Çevirenler) 202 Fransızca metinde "navires, bateaux", øngilizce metinde "vessels", øtalyanca metinde "navi e gallegi-anti" denilmektedir. Ma Matba tbaa-i a-i Âm Âmire ire,, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "vapurlar, gemiler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "sefain, gemiler". (Çevirenler)
-101-
posta hiz hizmetlerin metlerine, e, kendi ülkes ülkesii üzerin üzerinden den ulusl uluslararası ararası transi transite te en elveri elveriúúli yollardan, demiryolundan, demiry olundan, ula u laúúıma elveriú elveriúli su yollarından ya da kanallardan transit özgürlü ÷ü tanımayı yükümlenir; bu amaçla, karasularından geçiú geçi úe izin verilecektir 203. Ki Kiúúilerden, mallardan, 204 gemilerden , arabalardan, vagonlardan ve posta hizmetlerinden hiçbir transit vergisi istenmeyece÷÷i gibi, bunlar gereksiz gecikmelere ve engellemelere u ÷ratılmayacak, Türkiye' istenmeyece Türkiye'de de vergiler ve kolaylıklar bakımından ve ba úka her bakımdan ulusal iú i úlem göreceklerdir. Transit malları, her çeú çeúit gümrük vergilerinden ya da benzeri vergilerden ba ÷ıúık olacaktır. Transit taú taúınmasına uygulanan bütün vergiler ya da harçlar, trafik ko úulları göz önünde tutularak akla uygun bir düzeyde olacaktır. Hiçbir borçlandırma, kolaylık ya da kısıtlama, do÷÷rudan do÷ do do ÷ruya ya da dolaylı olarak, bütün yolun herhangi bir kesimi üzerinde kullanılan ya da kullanılması gereken geminin ya da ba úka bir taú taúıt aracının uyruklu u yruklu÷÷una ya da sahibinin niteli÷÷ine ba÷ niteli ba÷lı bulunmayacaktır.
MADDE 329. Türkiye, yolcuların gerçekten transit geçip geçmediklerini saptamak için gereken önlemler dıúúında, ülkesinden geçen göçmenlerin gidi ú ve geliú dı geliúlerinde, taú taúıma iú iúletmeleri üzerinde herhangi bir denetleme zorunlu÷ zorunlu ÷unu koymama÷ koymama÷ı ya da böyle bir denetlemeyi sürdürmeme÷ sürdürmeme ÷i yükümlenir; ayrıca, bu amaçla düzenlenecek yönetim hizmetlerine hiçbir biçimde hiçbir gemicilik ortaklı÷ ortaklı ÷ının ya da taú taúıma iú iúiyle ilgili hiçbir baú baúka örgütün, ortaklı÷ ortaklı ÷ın ya da özel kiúúinin karıú ki karıúmasına ya da bu alanda do÷ do ÷rudan do÷ do÷ruya ya da dolaylı olarak etkide bulunmasın bulun masınaa izin vermey vermeyecektir. ecektir.
MADDE 330. Türkiye205, ülkesinde yapılacak dıú dı úalıma [ithalata] ya da dıú dıúsatıma [ihracata] iliú iliúkin olarak vergilerde, harçlarda ve yasaklamalarda ve, iú i ú bu Andlaú Andlaúmanm içerdi÷ içerdi÷i özel hükümler saklı kalmak koú ko úuluyla, ülkesine giren ya da ülkesinden çıkan malların ve ki úilerin taú taúınma koúúullarında ve ücretlerinde, gerek giriú ko giri ú ya da çıkıú çıkıú sınırı nedeniyle, nedeniyle, gerek kullanılan -uçakları da içine almak üzere- taú ta úıtın niteli÷ niteli÷i, mülkiyeti ya da bayra÷ bayra ÷ı, gerek geminin, vagonun, uça÷÷ın ya da baú uça baúka taú taúıt aracının ilk çıkıú çıkı ú noktası ya da sınırdan önceki çıkıú çıkı ú noktası, son gidece÷÷i ya da arada u÷ gidece u ÷rayaca rayaca÷÷ı yer, izleyece÷ izleyece ÷i yol ya da mal boú bo úaltaca altaca÷÷ı yerler, gerek malların dıú dıú ülkelerden getirildi÷ getirildi ÷i ya da dıú dıú ülkelere gönderildi÷ gönderildi ÷i limanın bir Osmanlı limanı ya da baú baúka herhangi bir yabancı limanı olması yüzünden, gerekse malların denizden, karadan ya da havadan dıú dı ú ülkelerden getirilmesi ya da dıú dı ú ülkelere gönderilmesi nedeniyle do÷÷rudan do÷ do do÷ruya ya da dolaylı olarak bir ayırım ya da ye÷ ye ÷leme gözetmemeyi yükümlenir. Türkiye, özellikle Müttefik Devletlerden herhangi birinin limanları, gemileri zararına, Osmanlı limanlarına, gemilerine ya da baú ba úka Devletinkilere yapılacak dıú dı úsatımda ya da dıúúalımda, özellikle bileú dı bile úik tarife uygulaması yoluyla hiçbir ek vergi, hiçbir do ÷rudan ya da dolaylı prim koymamayı ve Müttefik Devletlerden herhangi birinin limanlarından geçen ya da gemiyi kullanan kiú ki úi ve bu kiú kiúinin malları, bir Osmanlı limanından ya da ba úka Devlet limanından geçseydi, ya da bir Osmanlı ya da ba úka bir Devlet gemisini kullansaydı, kendilerine uygulanmayacak iú i úlemlere ya da gecikmelere u÷ u ÷ratmamayı yükümlenir. 2033 20
Karasuları ile ilgili bu tümce M Mat atbaa baa-i -i Âm Âmir ire, e, Ko Kony nyaa ve Erim metinlerinde yoktur; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki asıllarına uygun olarak, bu tümce de çevrilmiú çevrilmiútir. (Çevirenler) 2044 20 Bakınız: Not 202. (Çevirenler) 205 Matbaa-i Matb aa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i seniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak "Türkiye". (Çevirenler)
-102-
MADDE 331. Yönetimsel ve teknik bakımdan, malların Türkiye sınırlarından 206 olabildi olabildi÷÷ince kısa bir sürede geçmesini ve sözü edilen sınırlardan ba úlayarak, bu malların, Müttefik Devletler ülkelerinden gelip o ülkelere gitmesine, ya da bu ülkelerden, ya da bu ülkelere transit geçip geçmemesine bakılmaksızın, bakılmaksızın, özellikle hız ve yolda gösterilen gösterilen özen bakımından, benzer ta úıma koúúulları altında Osmanlı toprakları üzerinde ta úınan aynı nitelikte malların yararlandı÷ ko yararlandı ÷ı nesnel koú ko úullar altında gönderilip taú ta úınmasını sa÷ sa÷lamak için yararlı bütün önlemler alınacaktır. Özellikle bozulmaya elveriú elveri úli malların taú taúınması vakit yitirmeden ve düzenli olarak yapılacak ve gümrük iú i úlemleri, eú eúya taú taúınmasının aktarmalı katarlarda aralıksız sürdürülmesini sa÷ sa÷layacak biçimde yapılacaktır.
MADDE 332. Ayrıcalıktan yararlanan ortaklıkların haklan zarar görmemek ko úuluyla, Müttefik Devletlerin deniz limanları, Türkiye'nin demiryollarında ya da ula úıma elveriú elveriúli su yollarında Osmanlı limanlarına ya da baú ba úka bir Devletin herhangi bir limanına tanınan tüm kayırmalardan ve indirimli tarifelerden yararlanacaklardır.
MADDE 333. Ayrıcalıktan yararlanan ortaklıkların hakları saklı kalmak ko úuluyla, amacı Müttefik Devletlerden birinin limanlarına, kendi limanlarına ya da bir ba úka Devletin limanlarına tanıdı÷÷ı benzer kolaylıkları tanımakta olan, tarifelere ya da tarife birle útirmelerine katılmaya tanıdı Türkiye yanaú yanaúmazlık etmeyecektir.
KES øM II. DENøZ ULAùIMI ALT-KESøM I.
DENøZ ULAùIMI ÖZGÜRLÜöÜ MADDE 334. Müttefik Devletler uyrukları ile bunların malları, gemileri, Türkiye'nin bütün limanlarında ve iç su yollarında 207 Osmanlı uyruklarına, mallarına, gemilerine yapılana hiç olmazsa eú eúit olacak iú iúlemlerden yararlanacaklardır. Özellikle Müttefik Devletlerden herhangi birinin gemileri, Türkiye ülkesinde, Osmanlı gemilerinin gidebildi÷ gidebildi ÷i bütün limanlardan ve yerlerden gelen ya da oralara giden her çe úit malları ve yolcuları, ulusal gemilerinden daha a ÷ır olmayan koú ko úullarla, taú taúımak hakkına sahip olacaklardır; bunlar, durma, yükleme ve boú bo úaltma kolaylıkları, tonilâto, rıhtım, kılavuzluk, fener, karantina ve benzeri nitelikte, Hükümet, kamu görevlileri, özel ki úiler ya da ne çe çeúúit 206
ılı÷÷ı Matbaa-i Mat baa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "hudud-u Osmaniye"; ayrıca bu metinlerde, neyin kar úılı oldu÷u anlaú oldu÷ anlaúılmayan, yabancı dillerdeki metinlerde kar úılı ılı÷÷ı bulunmayan bir de "hudud-u Hakanî" deyimi vardır. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak, yalnız "Türkiye hududu" denilmektedir. (Çevirenler) 207 Matbaa-ii Âmire MatbaaÂmire,, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "karasularındaki seyir ve sefer yollarında" denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah me metinlerinde, tinlerinde, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlere uygun olarak, "dahili turuk-u seyrüsefer" biçiminde çevrilmiú çevrilmiútir. Fransızca metinde "voies de navigation interieure", int erieure",øøngilizce metinde "inland navigation routes", øtalyanca metinde "vie di navigazione interno" denilmektedir. (Çevirenler)
-103-
olursa olsun ortaklıklar ve esnaf dernekleri 208 adına ve yararına alınan her türlü vergileri ve harçları da içeren, her çeú çeúit rıhtım ve liman kolaylıkları kolaylıkları ve yükümlülükleri bakımından, ulusal u lusal gemilerle eú eúit iú iúlem göreceklerdir. Türkiye209, Müttefik Devletlerden herhangi birine ya da herhangi bir yabancı Devlete, ayırım gözetici bir iú iúlem yapacak olursa, bu rejim hemen, hiçbir koú ko úula ba÷ ba÷lan-maksızın, bütün Müttefi Müttefikk Devletle Devletlere re de tanınacak tanınacaktır. tır.
Kiúilerin ve gemilerin dolaú Kiú dola úımına, gümrü÷ gümrü ÷e, polise, sa÷ sa ÷lık hükümlerine, iç ve dıú dı ú göç ile, yasak malların yurda sokulmasına ve yurt dı úına gönderilmesine iliú ili úkin hükümlerden do÷÷anlar dıú do dıúında, hiçbir engel konmayacaktır. Akla yatkın ve bir örnek biçimde uygulanacakk olan bu uygulanaca b u hükümler gidiú gidi ú-geli -geliúúi (ulaú (ulaúımı) gereksiz olarak engellemeyecektir.
ALT-KESlM II. ULUSLARARASI ÖNEMø OLAN LøMANLAR
MADDE 335. Adları aú aúa÷ıda gösterilen Do÷ Do÷u limanlarının uluslararası önemde oldukları bildirilir ve iú bu bu Kesim Kesimin in aú aúa÷ıdaki maddelerinde öngörülen rejime ba÷ ba ÷lı olacakları açıklanır : østanbul, Yeú Yeúilköy'den [Ayastafanos'dan] Dolmabahçe'ye kadar; Haydarpaúúa; Haydarpa øzmir; øskenderun; Hayfa; Basra; Trabzon (352. Maddede öngörülen ko úullar içinde); Batum, ileride belirtilecek hükümler saklı kalmak üzere. Bu limanlarda serbest bölgeler bulunacaktır. bulunacaktır. øú bu Andlaú Andlaúmadaki tersine hükümler dıú dı úında, yukarıda sayılan limanlar için öngörülen rejim, ulusal egemenli÷ egemenli ÷e aykırı düú dü úmemektedir.
1. Deniz ulaúımı MADDE 336. Uluslararası önem taú taúıdıkları bildirilen limanlarda, Milletler Cemiyeti'ne üye olan bütün Devletlerin uyrukları, malları ve bayrakları [gemileri] limanı kullanmakta tüm özgürlükten yararlanacaklardır. Bunlar, bu açıdan ve her bakımdan -özellikle -öz ellikle durma, yükleme yükleme ve bo úaltma kolaylıkları, tonilato, rıhtım, kılavuzluk, fener, karantina ve benzeri konularda- Hükümet, kamu görevlileri, özel kiú ki úiler ya da ne çeú çeúit olursa olsun ortaklıklar ve esnaf dernekleri adına ve yararına alınan her türden vergileri ve harçları da içeren, tüm liman ve rıhtım kolaylıkları ve yükümlülükleri bakımından tam e úit iú iúlem görecekler ve limanın egemenli÷ egemenli ÷i ya da yetkesi [otoritesi] altında bulundu÷ bulundu ÷u Devletinkilerle, çeú çe úitli Devletlerin uyrukları, malları ve bayrakları bay rakları [gemileri] [gemileri] arasın arasında da hiçbir hiçbir ayırım ayırım gözetilm gözetilmeye eyecekti cektir. r. 208
Fraasızca ve øngilizce metinlerde "corporation", øtalyanca metinde "corporazioni"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "esnaf cemiyetleri"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "cemiyat ve müessesat" denilmektedir. (Çevirenler) 209 Matbaa-i Mat baa-i Âmire, Âmire, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "Hükümet-i-seniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler)
-104-
Kiúilerin ve gemilerin dolaú Kiú dola úımına, gümrük, polise, sa÷ sa ÷lık hükümlerine, iç ve dıú dı ú göç ile yasak malların yurda sokulmasına ve yurt dıú dı úına gönderilmene iliú iliúkin hükümlerden do÷ do ÷anlar dıúúında, hiçbir engel konmayacaktır. Akla yatkın ve birörnek biçimde uygulanacak olan bu dı hükümler, dolaú dolaúımı haklı bir neden olmadıkça engellemeyecektir.
2. Vergiler ve parasal yükümlülükler MADDE 337. Limandan ya da limana giriú giri úlerinden, ya da limanda gösterilen kolaylıklardan yararlanma kar úılı ılı÷÷ı tüm vergiler ve parasal yükümlülükler, 336. Maddede öngörülen e úitlik koúúullan içinde ödettirilecek ve gerek bunların oranları, gerek alınma biçimleri bakımından, ko liman makamlarınca, liman ve giriú giri úlerinin yönetimi, bakımı ve iyileú iyile útirilmesi, ya da deniz ulaúúımının yararları için ula iç in yapılan harcamalara uygun olacaktır. olacaktır. øú bu Andia Andiaúúmanın III. Bölümünün (Siyasal Hükümler) 54. Maddesi hükümleri saklı kalmak koú koúuluyla, bu maddede ve 338., 342. ve 343. Maddelerde belirtilenler dıú dı úındaki bütün vergiler ve parasal yükümlülükler yasaklanmıú yasaklanmıútır.
MADDE 338. Uluslararası rejime ba÷ ba÷lı bir limanda, dıú dı útan satın alınan ya da dıú dı úa satılan mallardan, kurallara uygun olarak izin verilmiú verilmi ú olup da alınan her çeú çe úit gümrük vergisi, yerel giriú giri ú vergisi [duhul resmi, octroi] ya da tüketim vergileri, taú ta úımayı yapan ya da yapacak olan geminin bayra÷ bayra÷ı ister liman üzerinde üz erinde egemenlik ya da yetke [otorite] kullanan kul lanan Devletin olsun, isterse bambaú bambaúka bir bayrak olsun, aynı olacaktır. Ekonomik zorunluluklar yüzünden bir kuraldıúúılı kuraldı ılı÷÷ı haklı gösterecek koú ko úullar dıú dıúında, bu vergiler, ilgili Devletin öteki gümrük sınırlarında alınan benzer vergilerle aynı temellere ve aynı oranlara göre hesaplanacaktır. Bu Devletçe, baú baúka kara ya da su yolları üzerinde, ya da ba úka limanlardan yapılan dıú dıúalımda ya da dıú dıúsatımda gösterilen kolaylıklar, uluslararası rejime ba ÷lı limandaki dıú dıúalım ya da dıúúsatım iú dı iúlemlerinde de gösterilecektir.
3. Yapı i úleri MADDE 339. Limanın bakımı ve iyileú iyile útirilmesi iú iúlerinin yapılması konusunda özel bir örgütün yoklu ÷unda, limanı egemenli÷ egemenli÷i ya da yetkesi [otoritesi] altında bulunduran Devlet, her çe úit engelleri, deniz ulaaúımına kar úı bütün tehlikeleri kaldırmak ve liman içinde gemilerin hareketlerine kolaylı ÷ı ul sa÷÷lamakla yükümlüdür. sa
MADDE 340. Limanı egemenli÷ egemenli÷i ya da yetkesi [otoritesi] altında bulunduran Devlet, hiçbir zaman limanın ya da liman giriú giri úlerinin kullanılma kolaylıklarını tehlikeye dü úürecek nitelikte hiçbir yapım iú iúine giriú giriúmeyecektir.
4. Serbest bölgeler MADDE 341. Serbest bir bölgede ambarların yapımı ya da kullanılması ve malların denklen-mesi ya da denklerin çözülmesi için sa÷ sa ÷lanan kolaylıklar, o sıradaki ticaretin gereksinmelerini kar ú kar úılamalıdır. Serbest bölgede tüketimine izin verilen her çe úit nesne, 342. Maddede öngörülen istatistik vergisi dıú dıúında, gümrük, tüketim vergileriyle baú ba úka her türlü vergiden ba÷ ba ÷ıúık olacaktır, iú iú bu Andlaúúmada tersine hükümler yoksa, liman egemenli÷ Andla egemenli÷ini ya da yetkesini [otoritesini] elinde bulunduran Devlet, Devlet, serbest bölgede yapım izni tanımak ta nımak ya da yasa yasa÷÷ı koymak yetkisine sahip
-105-
olacaktır, îú îú bu Madde hükümlerinden herhangi birisi için, çeú çe úitli uyrukluklardan olan kiú kiúiler arasında oldu÷ oldu÷u gibi, çıktı÷ çıktı÷ı ya da gidece÷ gidece÷i yerleri de÷ de÷iúik olan ürünler arasında da hiçbir ayırım gözetilmeye gözetilmeyecektir. cektir.
MADDE 342. Geldikleri ya da gidecekleri yabancı ülke hangisi olursa olsun, serbest bölgeye giren ya da bu bölgeden çıkan mallardan, 336. Maddede öngörülenlerden ba baúúka, de÷ de÷er üzerinden [advalorem] binde biri geçmey geçmeyecek ecek bir istatistik vergi vergisi si dı dıúúında, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. Bu istatistik vergisinden elde edilen gelirin tutarı, yalnız ticaret ve deniz ulaúúımı hareketlerinin hesaplarını tutmakla ula t utmakla görevli hizmetin sürdürülmesi için kullanılacaktır. kullanılacaktır.
MADDE 343. 344. Madde hükümleri saklı kalmak üzere, 338. Maddede öngörülen vergiler, sözü geçen bu Maddede saptanan koú ko úullar altında, serbest bölgeden gelen ya da oraya giden mallar üzerinden, liman egemenli÷ egemenli ÷ini ya da yetkesini [otoritesini] elinde bulunduran 210 Devlet ülkesi topraklarına giriú giriúte ya da bu topraklardan çıkıú çıkıúta alınabilecektir.
MADDE 344. Geliú ya da gidiú Geliú gidiú yerleri serbest bölge olan ve limanı egemenli÷ egemenli ÷i ya da yetkesi altında bulunduran Devletin ülkesinden geçen ki kiúúiler, mallar, posta hizmetleri, gemiler, arabalar, vagonlar ve baú baúka taú taúıt araçları, bir baú baúka Devletten gelmekteyseler, ya da bir baú ba úka Devlete gitmekteyseler, liman Devletinin ülkesinden transit geçmekte sayılacaklardır.
5. Anla úmazlıkların çözülmesi MADDE 345. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 61. Maddesi hükümleri saklı kalmak üzere, 335. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerin yorumu ya da uyg u ygulanması ulanması konusunda ilgili ilgili Devletler arasında çıkabilecek anlaú anla úmazlıklarla, limanın kullanılmasına iliú ili úkin olarak ilgili Devletler arasında genellikle çıkabilecek her çe úit anlaú anlaúmazlık, Milletler Cemiyeti'nce saptanacak koú koúullar içinde çözülecektir. Limanın ya da liman giriú giriúlerinin kullanılma kolaylıklarını tehlikeye dü úürebilecek yapım iúlerinin gerçekleú gerçekleútirilmesine iliú iliúkin anlaú anlaúmazlıklar özel bir hızlı usule ba÷ ba ÷lanacak ve, anlaúúmazlı anla mazlı÷÷ın özü konusundaki son ve kesin ö ÷ütlemeyi [tavsiyeyi] ya da karan etkilememek koú koúuluyla, sözü edilen iú iúlerin hemen durdurulmasını ya da kaldırılmasını gerektiren geçici bir ö÷ ö ÷ütlemeye ya da karara konu olabileceklerdir.
ALT-KESøM III.
MER ME RøÇ'E VE TUNA’YA øLøùKøN HÜKÜMLER MADDE 346. Kıyıdaú Devletlerden birinin Milletler Cemiyeti Konseyine ba úvurması üzerine211, Meriç, Kıyıdaú uluslararası ırmak ilân edilecek ve Almanya ile 28 Haziran 191.9'da imzalanan Barı ú Andlaúúmasınm 332. Maddesinden 338. Maddesine kadar olan Maddelerinde öngörülen Andla uluslararası ırmaklar rejimine ba÷ ba ÷lı olacaktır. 210
Fransı zca metinde "l'Etat Fransızca "l'Etat", ", øngilizce metinde "the State", øtalyanca metinde "dello Stato"; Matbaa-i Âmire,, Konya Âmire Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Devlet". (Çevirenler) 211 Matbaa-ii Âmire MatbaaÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "Mücavir bulunan hükûmattan biri Cemiyet-i Akvam Heyet-i idaresinden talep eyledi÷ eyledi÷i..." denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, øngilizce ve øtalyanca metinlere uygun olarak, “Düvel-i sahiliyeden biri tarafından Milletler Cemiyeti Meclisine bilisti-da..." denilmektedir. (Çevirenler)
-106-
MADDE 347. Kıyıdaú Devletlerden birinin Milletler Cemiyeti Konseyine ba úvurması üzerine, Meriç, Kıyıdaú kıyıdaúú Devletlerden herbirinin birer temsilcisi ile, øngiltere'nin bir temsilcisinden, Fransa'nın kıyıda bir tem temsil silcisi cisinden nden ve øtalya'nın bir temsilcisinden oluú olu úacak bir Uluslararası Komisyonun yönetimi altına konulacaktır.
MADDE 348. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 133. Maddesindeki hüküm saklı kalmak üzere, Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan ile imzalanan Barı ú Andla Andlaúúmaların-daki Tuna'ya iliú iliúkin tüm hükümlerle, bu ırmak için bu hükümlerden do ÷an rejimi tanıdı÷ tanıdı÷ını, 212 Türkiye bildirir.
ALT-KESlM IV. KøMø DEVLETLERE BøRTAKIM LøMANLARI KULLANMA HAKKINI TANIYAN HÜKÜMLER MADDE 349. Türkiye’ye213, Akdeniz'e ve Ege Denizi'ne özgürce çıkı úı sa÷ sa÷lamak için, Türkiye'den aynlan topraklardan ve limanlardan transit özgürlü÷ özgürlü ÷ü tanınır. Transit özgürlü÷ özgürlü ÷ü, bu konuda genel bir Sözleú Sözle úme yapılıncaya kadar, 328. Maddede tanımlanan özgürlüktür; bu Sözleú Sözle úme yapıldıktan sonra, bu Sözleú Sözle úmenin hükümleri bu tanımın yerini alacaktır. Yukanda tanınan hakkın kullanılması ko úullarını, ilgili Devletler ya da yönetimler, Türkiye söz konusu oldu÷ oldu ÷unda Maliye Komisyonunun da izniyle, aralarında özel sözle úmelerle saptayacaklardır; özellikle limanlarla, bu limanlardaki serbest bölgelerin kullanılma biçimini, aktarmasız bilet ve yük belgelerini de içeren (ortakla úa) uluslararası uluslararası hizmetlerin ve tarifelerin kurulmasını ve, yeni bir Sözleú Sözle úme ile de÷ de÷iútirilinceye kadar, 14 Ekim 1890 tarihli Bern Sözleúúmesi hükümleri ile ek hükümlerin uygulanmasını düzenleyeceklerdir. Sözle Transit özgürlü÷ özgürlü ÷ü, posta, telgraf ve telefon hizmetlerine de geniú geni úletilecektir.
MADDE 350. øzmir limanında, 341. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerde öngörülen serbest bölge genel rejimi altında olacak ve Türkiye'ye giden ya da Türkiye'den gelen malların do÷ do÷rudan do÷ do÷ruya transitinde kullanılacak bir alan, Türkiye'ye -Milletler Cemiyeti'nce bir süre saptanmaz ise- süresiz olarak kiralanacaktır. Yukarıdaki fıkrada sözü edilen alanın sınırları, bu alanın varolan demiryollarıyla ba÷÷lantıları, düzenlenmesi, iú ba iúletilme biçimi ve genellikle bütün kullanılma koú ko úulları ile kira tutarı, Türkiye'nin bir temsilcisinden, Yunanistan'ın bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti'nin atayaca÷ atayaca ÷ı bir temsilciden kurulacak, bir Komisyonca saptanacaktır. Bu koúúullar, her on yılda bir, aynı biçim içinde gözden geçirilebilecektir. ko 212 213
Bakınız: Not 209. (Çevirenler) Bakınız: Not 209. (Çevirenler)
-107-
MADDE 351. Batum limanından Karadeniz'e özgürce geçiú geçi ú, Gürcistan'a, Azerbeycan'a, øran'a oldu÷ oldu ÷u gibi, Ermenistan'a da tanınacaktır. Bu geçiú geçi ú hakkı, 349. Maddede öngörülen koú ko úullar altında kullanılacaktır.
MADDE 352. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 89. Maddesinde öngörülen karar saklı kalmak koúúuluyla, Ermenistan'a, Karadeniz'e özgürce çıkıú ko çıkı ú Trabzon limanı üzerinden tanınmıú tanınmı útır; bu çıkıú çıkıú hakkı, 349. Maddede öngörülen koú ko úullar altında kullanılacaktır. Bu durumda, Trabzon limanında, 341. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerde öngörülen serbest bölge genel rejimi altında olacak ve Ermenistan'a giden ya da bu Devletten gelen malların do÷ do ÷rudan do÷ do ÷ruya transitinde kullanılacak bir alan, Ermenistan'a Milletler Cemiyeti'nce bir süre saptanmazsa- süresiz olarak kiralanacaktır. Yukarıdaki fıkrada sözü edilen alanın sınırları, bu alanın varolan demiryollarıyla ba÷÷lantıları, düzenlenmesi, iú ba iúletilme biçimi ve genellikle bütün kullanılma koú ko úulları ile kira tutarı, Ermenistan'ın bir temsilcisiyle, Türkiye'nin bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti'nin atayaca÷ atayaca÷ı bir temsilciden kurulacak bir Komisyonca saptanacaktır. Bu koúúullar her on yılda bir, aynı biçim içinde gözden geçirilebilecektir. ko
KES øM III. DEMøRYOLLARI ALT-KESøM I. ULUSLARARASI TAùIMAYA øLøùKøN HÜKÜMLER MADDE 353. Ayrıcalıklı [imtiyazlı] ortaklıkların hakları saklı kalmak üzere, Müttefik Devletler ülkelerinden Türkiye'ye Türkiye'ye gelen ve Türkiye'den Türkiye'den bu Devletler ülkelerine giden mallarla, Müttefik Devletler ülkelerine ülkelerine gitmekte ya da bu ülkelerden gelmekte olup olup da Türkiye’ Türkiye’den den transit tran sit geçen geçe n mallar, Osmanlı demiryollarında (risturnlar ve primler hesaba katılarak) alınacak vergiler, kolaylıklar bakımından oldu÷ oldu ÷u kadar her bakımdan da -eú -e úit taú taúıma koú koúullan altında, özellikle yolun uzunlu÷ uzunlu÷u bakımından- aynı nitelikteki mallara, herhangi bir Osmanlı demiryolunda, gerek iç taú taúımada, gerekse dıú dıúsatımda, dıú dıúalımda [ihracatta, ithalatta], ya da transitte uygulanan en elveriú elveri úli rejimden tam hakla yararl yararlanacaktır. anacaktır. Yukarıdaki fıkrada öngörülen oranlara göre saptanacak ve do ÷rudan göndermeyi sa÷ sa ÷layan yük belgelerini de içeren uluslararası tarifeleri, Türkiye, Müttefik Devletlerden birince istendi÷÷inde, düzenleyecektir. istendi
MADDE 354. øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konmasından baú baúlayarak, Türkiye, bu Maddenin ikinci fıkrasında belirtilen çekincelerle, malların demiryollarında ta úınmasına iliú iliúkin ve Bern'de imzalanan, 14 Ekim 1890, 20 Eylül 1893, 16 Temmuz 1895, 16 Haziran 1898 ve 19 Eylül 1906 tarihli Sözleú Sözle úmeleri ve Düzenlemeleri kabul etmeyi üstlenir. øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konmasından baú baúlayarak beú beú yıllık bir süre içinde, yukarıda sözü edilen 14 Ekim 1890 tarihli Bern Sözleú Sözle úmesi ile bu Sözleú Sözleúmeye sonradan getirilen eklemelerin yerine geçmek üzere, demiryolları ile yolcu, yolcu e úyası ve mal taú taúınması için
-108-
yeni bir sözleú sözle úme imzalanacak olursa, bu yeni sözle úme ve buna dayanılarak demiryoluyla uluslararası taú ta úımanın düzenlenmesi konusunda konulabilecek ek hükümler, Türkiye bu Sözleúúmenin hazırlanmasına ya da Sözleú Sözle Sözle úmenin kendisine katılmayı reddetmiú reddetmi ú olsa bile, Türkiye'yi ba÷ ba÷layacaktır. Yeni bir Sözleú Sözle úme yapılıncaya kadar, Türkiye, Bern Sözleú Sözle úmesi ile yukarıda sözü edilen sonradan yapılmıú yapılmı ú eklemelerin hükümlerine ve tamamlayıcı hükümlere uygun davranacaktır.
MADDE 355. Ayrıcalıklı ortaklıkların hakları saklı kalmak üzere, bir ya da birkaç Müttefik Devletin iste÷÷i üzerine, bu Devletlerin kendi aralarındaki ya da ba úka bütün ülkelerle ba÷ iste ba ÷lantılarını, Osmanlı toprakları üzerinden transit geçerek demiryolu ile sa ÷lamak için,Türkiye, yolcular ve bunların eú e úyası için do÷ do÷rudan biletli seferler kurulmasında iú i ú birlig birligii yap yapmak mak zorunlu÷÷undadır; Türkiye, özellikle, bu amaçla, Müttefik Devletler topraklarından gelen zorunlu katarları ve arabaları kabul etmek ve bunları en az aynı hatlar üzerindeki kendi uzun seferlerinin en iyi katarlarındakine e úit bir hızla yola çıkarmak zorundadır. Bu do ÷ru [aktarmasız] yolculuklarda uygulanacak ücretler, aynı hız ve rahatlık ko úulları altında, Osmanlı yurtiçi yolculuklarında aynı yol için alman ücretten, hiçbir zaman, yüksek olmayacaktır. Müttefik Devletler limanlarına gidecek ya da bu limanlardan gelecek olan göçmenlerin Osmanlı demiryollarında aynı hız ve rahatlık ko úulları altında taú ta úınmasmda uygulanacak tarife, baú baúka herhangi bir limana gidecek ya da oradan gelecek göçmenlerin, sözü edilen demiryollarında, tüm primler ya da risturnlar hesaba katılarak, yararlanacakları en elveri úli tarifedekinden daha yüksek bir kilometre harcı (vergisi) tutarında olmayacaktır.
MADDE 356. Türkiye, 355. Maddede öngörülen do ÷rudan [aktarmasız] yolculuklara özgü ya da Müttefik Devletler limanlarına, ya da limanl limanlarından arından göçmen ta úınmasında, bu yolculukları engelleme ya da geciktirme sonucunu do ÷uracak, gümrük denetimi, genel polis, sa÷÷lık ya da denetleme polisi önlemleri gibi, hiçbir teknik, akçalı ya da yönetim önlemi sa almamayı yükümlenir.
MADDE 357. Do÷ru [aktarmasız] yük belgeleriyle olsun ya da olmasın, bir bölümü demiryolu, bir Do÷ bölümü de yurtiçi gemile gemilerle rle yapılan yapılan taú ta úımalarda, yukarıdaki hükümler, demiryoluyla yapılan taúúıma bölümüne uygulanır. ta
ALT-KESøM II. VAGONLAR VE YÜK VAGONLARI214 MADDE 358. Türkiye, uluslararası yolculuklarda kullanılacak Osmanlı vagonlarının:
1.
18 Mayıs 1907'de de÷ de ÷iútirilen, 15 Mayıs 1886 tarihli Bern Sözleú Sözle úmesine taraf olan Müttefik Devletlerin demiryollarında iú i úleyen yük katarlarının içine, iú i ú bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷÷e konmasından baú yürürlü baúlayarak on yıl içinde, bu ülkelerde kabul edilebilecek olan sürekli fren aygıtının iú iúlemesine engel olmayacak biçimde b içimde sokulmalarını; 214
Fransızca metinde "Materiel roulant", øngilizce metinde "Rolling-stock", øtalyanca metinde "Materiale rotabile". Ma Matbaatbaa-ii Âm Âmire, ire, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde uEdevat-ı müteharrike"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "ù "ùömendöfer". (Çevirenler)
-109-
2.
Bu Devletlerin vagonlarının Osmanlı demiryollarında i úleyen bütün yük katarlarına katılmalarını sa÷ sa ÷layacak aygıtlarla donatılmasını yükümlenir. Müttefik Devletlerin vagonları ve yük vagonları, Osmanlı demiryollarında, gidi ú-geli -geliúú bakımı bak ımı ye onarı onarım m konu konularında larında Osm Osmanlı anlı vag vagonları onları ve yük vag vagonlarıy onlarıyla la e úit iúlemden yararlanacaktır.
ALT-KES øM III. DEMøRYOLU HATLARININ BAùKASINA GEÇøRøLMESø MADDE 359. øú bu bu An Andla dlaúúma uyarınca Türkiye’den ayrılan topraklar üzerinde bulunan, gerek Osmanlı Hükümetine215, gerek özel ortaklıklara ait limanlarla demiryollarının ba úkasına geçirilmesine iliúúkin özel hükümlerle, ayrıcalık sahiplerini ilgilendiren ve personelin emeklili ÷ine iliú ili iliúkin akçalı hükümler saklı kalmak üzere, demiryollarının ba úkasına geçirilmesi aú a úa÷ıdaki koú ko úullar içinde yapılacaktır:
olabildi ÷ince 1. Bütün demiryollarının yapıları ve dö úemleri [tesisatı] eksiksiz ve olabildi÷ iyi durumda bırakılacaktır. ba úkasına 2. Kendine özgü vagonları ve yük vagonları bulunan bir úebeke tümüyle baú
geçirilmi ú topraklar üzerindeyse, bu taú geçirilmiú ta úıtlar, 30 Ekim 1914 1914 tarihli tarihli son sayıma sayıma uy gun olarak eksiksiz ve ola÷ ola ÷an bakım durumunda bırakılacak ve kendi denetimi altındaki nedenlerden do÷ do ÷abilecek yitiklerden Türkiye sorumlu tutulacaktır.
3.
øú bu bu An Andla dlaúúma uyarınca, yönetimi bölünmüú bölünmü ú olan hatlarda, vagonların ve yük vagonların bölüú bölü úülmesi, çeú çeúitli bölümler paylarına düú dü úen yönetimler arasında anlaú anla úma ile kararlaúútırılacaktır. Bu anlaú kararla anla úma, 30 Ekim 1918'deki son sayıma göre bu hatlarda kütü ÷e yazılı taú ta úıtların önemini, manevra yolları da sayılmak üzere, hatların uzunlu ÷unu, trafi÷ trafi÷in niteli÷÷ini ve önemini göz önünde tutacaktır. Anlaú niteli Anla úmazlık durumunda, uyuú uyu úmazlıklar Milletler Cemiyeti'nin atayaca÷ atayaca ÷ı bir hakemce çözüme ba÷ ba ÷lanacaktır; bu hakem, gerekti÷ gerekti ÷inde; her bir bölüme bırakılması gereken lokomotifleri, arabaları ve vagonları belirtecek, bunların kabul koú koúullarını saptayacak ve belirli bir süre içinde, varolan i úliklere [atelyelere] aktarılan taúúıtların bakımı için gereken düzenin alınmasını sa ÷layacaktır. ta
4. Araç ve gereçler, mobilya ve avadanlıklar da, vagonlar ve yük vagonlarıyla aynı durumda bırakılacaktır.
MADDE 360. Osmanlı Hükümeti, Hicaz demiryolunda sahip oldu ÷u tüm haklardan vazgeçti÷ vazgeçti÷ini ve ilgili Hükümetlerce bunun iú i úletilmesi ve bu demiryoluna ba÷ ba ÷lı ve bu demiryolu- için kullanılan malların bölüú bölü útürülmesi için yapılan bütün düzenlemeleri kabul etti ÷ini bildirir. Bu düzenlemelerde, demiryolunun dinsel bakımdan özel durumu tam olarak tanınacak ve korunacaktır. 215
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "Hükümet" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah Matbaa-i metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere de uygun olarak, Osmanlı Hükümeti" denilmektedir. (Çevirenler)
-110-
ALT-KESøM V.
DEMøRYOLLARININ øùLETøLMESøNE øLøùKøN DÜZENLEMELER MADDE 361. øú bu bu An Andla dlaúúmadaki özel hükümler saklı kalmak üzere, yeni sınırların çizilmesi sonucu, bir ülk ülkenin enin iki kesi kesimini mini birbirine ba÷ ba ÷layan bir demiryolu baú ba úka bir ülkeden geçecek olursa, ya da bir ülkede baú baúlayan bir demiryolu kolu baú ba úka bir ülkede bitecek olursa, iú i úletme koúúulları, ilgili demiryolu yönetimleri arasında bir anla úmayla düzenlenecektir. Bu ko yönetimler, bu anlaú anla úma koú koúullan üzerinde anlaú anla úamazlarsa, uyuú uyuúmazlıklar, 359. Maddede gösterildi÷÷i biçimde atanacak bir hakemce çözüme ba ÷lanacaktır. gösterildi Türkiye ile Müttefik Devletler, ya da sınırdaú sınırda ú olan yeni Devletler arasında kurulacak bütün yen yenii sını sınırr istasy istasyonları onları ve bu ista istasyonla syonlarr arasın arasındaki daki demiry demiryollarının ollarının i úletilmesi, aynı koúúullarda yapılacak anlaú ko anla úmalarla düzenlenecektir.
MADDE 362. Birçok ülke arasındaki gidiú gidi ú-geli -geliúú, vagon de÷ de÷iú-toku -tokuúúları, birçok ülke üzerinden geçiú geçi úleri öngören tarifeler ve l A÷ A ÷ustos 1914’de Osmanlı imparatorlu÷ imparatorlu ÷u içinde olan topraklardaki demiryollarına iliú ili úkin benzer bütün sorunlar konusunda ortak anlaú anla úmalara varmak yetkisiyle, ilgili Hükümetlerce atanacak-teknik temsilcilerden olu úan sürekli bir konferans kurulacaktır.
KESøM IV. ÇEùøTLø KONULAR ALT-KESøM I. SULAR REJøMø MADDE 363. Tersine hükümler yoksa, yeni bir sınır çizilmesi sonucunda, bir Devletteki sular rejimi (kanalizasyon, su baskını, sulama, akaçlama [drenaj] ya da benzer konular), ba úka bir Devlet topraklarında yapılan iú i úlere ba÷ ba÷lı ise, ya da bir Devletin toprakları üzerinde, sava ú öncesinden kalma yapılageliú yapılageli úler [teamüller] gere÷ gere ÷ince, baú baúka bir Devlet topraklarından gelen sular ya da su gücü kullamlmaktaysa, ilgili Devletler arasında, her birinin çıkarlarını ve kazanılmı ú haklarını koruyacak nitelikte bir anlaú anla úma yapılması gerekir. Anlaúmaya varılamazsa, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak bir hakem sorunu Anlaú karara ba÷ ba÷layacaktır.
ALT-KESøM II.
TELGRAFLAR VE TELEFONLAR MADDE 364. Müttefik Devletlerden herhangi birinin iste ÷i üzerine, Türkiye, Osmanlı topraklarından geçen baú baúlıca telgraf ya da telefon hatlarının yapımı ve bakımı için gereken kolaylıkları göstermeyi yükümlenir.
-111-
Söz konusu kolaylıklar arasında, Müttefik Devletlerden birinin gösterece ÷i herhangi bir telgraf ya da telefon ortaklı÷ ortaklı ÷ına úu hakların tanınması da bulunacaktır: ulaúım yolları boyunca yeni 1. Osmanlı topraklan üzerinde demiryolları ya da ba úka ulaú telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarının kurulması;
2.
Sözü edilen telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarıyla, anla úma üzerine, varolan direklere ba÷ ba÷lanmı lanmıúú tellere her an yaklaú yakla úabilmek ve bunları iyi iú i úler durumda tutmak için gereken önlemleri almak;
3. Sözü edilen telgraf ya da telefon hatlarının kullanılmasında kendi görevlilerinin hizmetinden yararlanmak yararlanmak.. Sözü edilen hatların kuruluú kurulu úuyla, özellikle özel kiú ki úilere ödün ya da ödence [tazminat] verilmesiyle ilgili bütün sorunlar, Osmanlı Hükümetinin kendisinin kurmu ú oldu oldu÷÷u bir telgraf ya da telefon hattı konusundaki aynı ko úullar içinde çözüme ba÷ ba ÷lanacaktır.
MADDE 365. Varolan sözleú sözleúmelerdeki kar úıt hükümlere bakılmaksızın, Türkiye, sınırdaú sınırda ú olsun ya da olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinden gelen, ya da oraya giden telgraf yazıúúmalarına ve telefon görü yazı görüúúmelerine, uluslararası transite en elveri elveriúúli hatlar üzerinden ve yürürlükteki tarifeler uyarınca, transit özgürlü ÷ü tanımayı yükümlenir. Bu yazıúúmalar ve görüú yazı görüúmeler gereksiz hiçbir gecikmeye ve engellemeyle u ÷ratılmayacaktır; bu yazıúúmalar ve görüú yazı görüúmeler, Türkiye'de kolaylıklar ve özellikle ba ÷lantıların hızı bakımından ulusal iú iúlemden yararlanacaktır. Hiçbir, ödeme, kolaylık ya da kısıtlama, ne do ÷rudan do÷÷ruya ne de dolaylı olarak, gönderenin ya da alıcının uyruklu ÷u yüzünden do etkilenmeyecektir 216. øú bu An Andla dlaúúma hükümleri nedeniyle, önceleri tümü Osmanlı topraklan üzerinde olan hatlar, birçok Devletin topraklarından geçmekteyse, telgraf tarifelerinin yeni bir uluslararası sözleúúmede gözden geçirilmesine de÷ sözle de ÷in, birçok ülkede eklenen harçların tutarı, geçilen toprakların tümü Osmanlı egemenli÷ egemenli ÷i altında kalsaydı, varmıú varmı ú olaca olaca÷÷ı tutarı aú aúmayacak ve harç tutarının geçilen Devletler arasında bölü útürülmesi, ilgili çeú çe úitli yönetimler arasında anlaúúmalarla düzenlenecektir. anla
ALT-KESøM III.
DEN DE NøZALTI KABLOLARI MADDE 366. Türkiye217, østanbul218 - Köstence kablosunun østanbul'da219 karaya ba÷ ba÷lanması haklarını Müttefik Devletlerce gösterilecek yönetime ya da ortaklı÷ ortaklı÷a aktarmayı kabul eder. eder.
MADDE 367. Türkiye, Cidde -Suakin [Zuakkin] ve Kıbrıs- Lazkiye kablolarının tümü ya da bir bölümü üzerindeki bütün haklarından, yetkilerinden ve her çe çeúúit ayrıcalıklarından, gerek kendi adına gerek uyrukla u yrukları rı adına, Baú Ba úlıca Müttefik Devletler yararına vazgeçer. 216
Prof. Erim, bir dipnotta, Konya -dolayısıyla Matbaa-i Âmire- metinlerinde bu tümcenin iyi çevrilmedi÷÷ini belirtmekte ve tümcenin Fransızcasmı vermektedir, öte yandan, Vakit ve Peyam-ı Sabah çevrilmedi metinlerindeki çeviri úöyledir: "Aidat, teshilat veya tahdidat hiçbir veçhile gerek bilvasıta gerek bilavasıta olsun mürsilin, yahud mürsi-lünleyhin tâbiiyetine t âbiiyetine merbut merbut olmay olmayacaktır". acaktır". (Çevirenler) (Çe virenler) 217 Fransızca metinde "Turquie", øngilizce metinde "Turkey", øtalyanca metinde "Turchia"; 1920 Türkçe çevirilerinde "Hükümet-i Osmaniye". (Çevirenler) 218 Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoli"; Matbaa-i "østanbul". (Çevirenler) Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet";. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "ø 219 1920 Türkçe çevirilerinde "ø "østanbul". (Çevirenler)
-112-
Bir önceki fıkra gere÷ gere÷ince aktarılan kablolar ya da kablo kesimleri özel mülkiyette iseler, bunların ilk malolduklar malolduklarıı para tutarından amortism amortisman an için pay dü düúúüldükten sonra hesaplanacak de÷ de÷er Türkiye'nin alaca÷ alaca÷ına geçirilecektir.
ALT-KESlM IV.
BøRTAKIM YÜRÜTME ÖNLEMLERøNE øLøùKøN HÜKÜMLER MADDE 368. Türkiye, taú taúıma konularında Müttefik Devletler adına davranan bir makamın:
1.
øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürütülmesi çerçevesinde yapılan asker ta úınması ile, orduların kullanaca÷÷ı araçlar ve gereçler, cephane ve yiyecek ta úınması; kullanaca
2. Geçici olarak da, kimi bölgelere ikmal maddelerinin ta taúúınması, taú taúıt iúlerinin ola÷÷an koú ola koúullara olabildi÷ olabildi÷ince çabuk dönebilmesi ve posta ve telgraf hizmetlerinin örgütlenmesi için, kendisine verece÷ verece÷i yönergeleri [talimatı] yerine getirecektir.
KES øM V.
ANLAùMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ VE SÜREKLø HÜKÜMLERøN YENøDEN GÖZDEN GEÇlRlLMES GEÇlRlLMESll MADDE 369. øú bıı Andla Andlaúúmada tersine hüküm bulunmadıkça, iú i ú bu Andla Andlaúúmanın bu Bölümünü oluúúturan hükümlerin yorumu ve uygulanması konusunda ilgili Devletler arasında olu çıkabilecek anlaú anlaúmazlıklar Milletler Cemiyeti' Cemiyeti'nce nce öngörülen biçimde b içimde çözüme ba ba÷÷lanacaktır.
MADDE 370. Milletler Cemiyeti, herhangi bir zamanda, yukarıdaki maddelerden sürekli bir yönetim rejimine iliú iliúkin olanların gözden geçirilmesini önerebilecektir.
MADDE 371. øú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konulmasından baú baúlayarak üç yıllık bir sürenin bitiminde, 328. Maddeden 334. Maddeye kadar olan Maddelerle, 353. Maddenin, ve 355. Maddeden 357. Maddeye kadar olan Maddelerin hükümleri, hükümleri, Milletler Cemiyeti Konseyince herhangi bir zamanda yeniden gözden geçirilebilecektir. 373. Madde hükümleri saklı kalmak koú ko úuluyla, kar úılıklı olma tanınmadıkça, bu topraklardan herhangi bir bölümü yararına, yukarıda sayılan Maddelerdeki hükümlerin hiçbirinden yararlanmayı Müttefik Devletlerden biri isteyemez.
-113-
KES ø M VI.
ÖZEL HÜKÜMLER. MADDE 372. Müttefik Devletler yararına iú i ú bu An Andla dlaúúma ile kendisine yüklenen özel yükümlülüklere dokunmamak koú koúuluyla, Türkiye, iú i ú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konulmasından baú ba úlayarak beú beú yıllık bir süre içinde, Milletler Cemiyeti'nin onaylamasıyla, uluslararası transit, ula úıma elveriúúli su yolları, limanlar ve demiryolları rejimlerine ili úkin olarak yapılabilecek herhangi elveri bir genel genel sözle sözleúúmeye katılmayı yükümlenir.
MADDE 373. øú bu bu An Andla dlaúúmanın tersine özel hükümleri bulunmadıkça, bu Bölümün hükümleri, Müttefik Devletler uyruklarının, kapitülasyonlar rejimi ya da adı geçen kapitülasyonların yerini alacak her çeú çe úit düzenlemeler gere÷ gere ÷ince yararlanabilecekleri daha geniú geni ú haklan kullanmalarına engel olmayacaktır. 2200 BÖLÜM XII22 .
ÇALIùMA KESøM I. ÇALIùMANIN ÖRGÜTLENMESø Milletler Cemiyeti'nin amacının evrensel barıú barı úı korumak oldu÷ oldu÷unu ve böyle bir barıúúın ancak sosyal adalet temeline dayanabilece ÷ini; barı Pek çok kimse için adaletsizli÷ adaletsizli ÷i, yoksullu÷ yoksullu ÷u ve yoksunlukları yaratan çalıú çalı úma koúúullarının varlı÷ ko varlı÷ını ve bunun evrensel barıú barı ú ve uyumu tehlikeye sokacak ölçüde bir memnunsuzluk do÷ do ÷urdu urdu÷÷unu, örne÷ örne÷in, çalıú çalıúma saatlerinin düzenlenmesi, günlük ve haftalık bir çal çalııúma süresi tavanının saptanması, iú i úçilerin iú iúe alınması, iú iúsizli sizli÷÷e kar úı savaúım, uygun geçim koú koúulları sa÷ sa÷layacak bir ücret ödenmesinin güvence altına alınması, iúçilerin genel hastalıklarla meslek hastalıklarına ve i ú kazalarına kar úı korunması, çocukların, gençlerin ve kadınların korunması, yaú ya úlılık ve iú iúgörmezlik emeklili÷ emeklili ÷i ücretleri ba÷÷lanması, yabancı ülkelerde çalıú ba çalı úan iúçilerin çıkarlarının savunulması, sendika özgürlü÷÷ü ilkesinin do÷ özgürlü do ÷rulanması, meslek ve teknik ö÷ ö ÷retimin örgütlenmesi ve bunlara benze ben zerr daha daha baú baúka önlemlerle, bu koú koúulların iyileú iyileútirilmesinin kaçınılmaz oldu÷ oldu ÷unu; Gerçekten insanca bir çalıú çalı úma düzeninin herhangi bir ulusça kabul edilmemesi nin, kendi ülkelerindeki iú i úçilerin yazgısını iyileú iyile útirmek isteyen baú baúka ulusların çabala rına engel oldu÷ oldu ÷unu; Göz önünde tutarak; BAöITLI YÜKSEK TARAFLAR, adalet ve insanlık duygularıyla oldu ÷u kadar, sürekli BAö bir düny dünyaa barı barıúúını sa÷ sa÷lamak iste÷ iste÷iyle de davranarak, aú aúa÷ıdaki hükümleri kararlaúútırmı kararla tırmıúúlardır: 220
Bu Bölümün Türkçeye çevirilmesinde "Milletlerarası Çalıú Çalıúma Teú Teúkilâtı Statüsünde yapılan de÷ de÷iúikliklerin onanması hakkında Kanun" a ekli Statü çevirisinden yararlanılmıú yararlanılmıútır. Düstur, tertip III, c. 29, ss. 793-811. (Çevirenler)
-114-
ALT-KESøM I. ÖRGÜT MADDE 374. Baúlangıçta açıklanan programın gerçekleú Baú gerçekle útirilmesine çalıú çalıúmakla görevli sürekli bir örgüt kurulmuúútur. kurulmu Milletler Cemiyeti'nin asıl Üyeleri, bu örgütün de asıl üyeleridir, ve bundan böyle, Milletler Cemiyeti Üyesi sıfatı, sözü edilen örgütün de asıl Üyeli÷ Üyeli ÷i hakkını verecektir.
MADDE 375. Sürekli örgüt:
1. Üyelerin temsilcilerinden oluú oluúan bir Genel Konferans; 2. 380. Maddede öngörülen Yönetim Kurulunun yönetimi altında bir Uluslararası Çalıúúma Bürosu içerecektir. Çalı MADDE 376. Üyelerin temsilcilerinin Genel Konferansı, gerek görüldükçe ve enaz yılda bir kez toplanacaktır. Konferans, Üyelerin herbirinin dört temsilcisinden oluú olu úacaktır; bunlardan ikisi Hükümet temsilcileri olacak ve öteki ikisi, kar úılıklı olarak, bir yandan Üyelerden herbirinin uyruklu÷÷unda olan iú uyruklu iúverenleri ve öte yandan iú iúçileri temsil edecektir. Her temsilcinin yanında, toplantı gündeminde yazılı ayrı konuların herbiri için ençok iki kiúúi olmak üzere, teknik danıú ki danıúmanlar bulunabilecektir. Kadınları özellikle ilgilendiren sorunların Konferansda görüú görü úülmesi sırasında, teknik danıú danıúman olarak atanan kimselerden enaz biri kadın olacaktır. olacaktır. Üyeler, Hükümete ba÷ ba÷lı olmayan temsilcileri ve teknik danıú danıúmanları, ülkelerindeki iú iúveren ve iúçi meslek örgütlerinden -böyle örgütlerin varolması koú ko úuluyla- en büyük temsil gücü bulunanlarla bulunan larla anla anlaúúarak atamayı yükümlenirler. Teknik danıú danıúmanlar, ancak ba÷ ba÷lı bulundukları Temsilcinin iste÷ iste÷i üzerine ve Konferans Baúúkanının özel izniyle söz alabilirler; teknik danıú Ba danı úmanlar oylamaya katılmazlar. Bir Temsilci, Baú Baúkana yazıyla baú baúvurarak, teknik danıú danıúmanlardan birisini kendisine vekil atayabilir ve bu vekil, bu sıfatla, görüú görü úmelere ve oylamaya katılabilir. Temsilcilerin ve teknik danıú danıúmanların adlan, Üyelerin herbirinin Hükümetlerince Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosuna bildirilecektir. Temsilcilerin ve teknik danıú danıúmanların yetki belgeleri Konferansın incelemesine sunulacak ve Konferans, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço ÷unlu unlu÷÷uyla, iú iú bu Mad Maddeni deninn hükümlerine uygun olarak atanmıú atanmıú saymayaca saymayaca÷÷ı herhangi bir Temsilciyi ya da teknik danıú danıúmanı kabul etmeyebilecektir.
MADDE 377. Her Temsilcinin, Konferans görüú görü úmelerine sunulan bütün sorunlarda kiú ki úisel oy kullanma hakkı olacaktır. Üyelerden biri, atamaya hakkı oldu÷ oldu ÷u, Hükümete ba÷ ba÷lı bulunmayan temsilcilerden birini atamamıssa, Hükümete ba÷ ba÷h olmayan öteki Temsilcinin Konferans tartıú tartı úmaları na katılma÷ katılma ÷a hakkı olacak, ancak oy verme hakkı bulunmay bu lunmayacaktır. acaktır.
-115-
Konferans, 376. Maddenin kendisine verdi ÷i yetkilere dayanarak, Üyelerden birinin bir Temsilcisini kabul etmezse, iú i ú bu Madde hükümleri, hükümleri, söz konusu Temsilci atan-mamıú atan-mamıúcasına uygulanacaktır.
MADDE 378. Konferansın toplantıları, Milletler Cemiyeti merkezinde ya da hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷uyla, bir önceki toplantıda Konferansça kararla útınlabilecek herhangi baú ba úka bir yerde yapıla yapılabilecektir. bilecektir.
MADDE 379. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosu, Milletler Cemiyeti merkezinde kurulacak ve Cemiyet kurumlan toplulu÷ toplulu ÷unun bir parçası olacaktır.
MADDE 380. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosu, aú aúa÷ıdaki hükümler uyarınca seçilmiú seçilmi ú, yirmi dört kiú kiúiden oluúúan bir Yönetim Kurulunun yönetimi altında bulunacaktır: olu Hükümetleri temsil eden oniki kiú ki úi; Konferansda iú iúverenleri [patronları221] temsil eden temsilcilerce seçilmiú seçilmi ú altı kiú kiúi; Konferansda görevlileri ve iú i úçileri temsil eden temsilcilerce seçilmiú seçilmi ú altı kiú kiúi. Hükümetleri temsil eden oniki kiú ki úiden sekizi, endüstriyel önemi en büyük olan Üyelerce, dördü, yukarıda sözü geçen üyelerin temsilcileri dı úında, Konferansa atanmıú atanmıú Hükümet temsilcilerince bu amaçla seçilen Üyelerden atanacaktır. Endüstriyel önemi en büyük olan Üyelerin hangileri oldu ÷unun saptanması sorununda do÷÷abilecek anlaú do anla úmazlıklar, Milletler Cemiyeti Konseyince çözüme ba÷ ba ÷lanacaktır. Yönetim Kurulu üyelerinin görev süreleri üç yıl olacaktır. Bo ú yerlerin doldurulması biçimi, biçim i, yedekle edeklerin rin atanm atanması ası ve aynı nitelik nitelikteki teki öteki sorunlar, Kon Konferan feransın sın uyg uygun un bulma bulması sı koúúuluyla, Yönetim Kurulunca düzenlenebilecektir. ko Yönetim Kurulu, üyeleri arasından bir Baú Ba úkan seçecek ve içtüzü÷ içtüzü ÷ünü yapacaktır. Yönetim Kurulu, kendi saptadı÷ saptadı ÷ı tarihlerde toplanacaktır. Yönetim Kurulunun enaz on üyesinin yazılı bir istemde bulunmaları üzerine, özel bir toplantı yapılması gerekecektir.
MADDE 381. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosunun baú baúına bir Müdür getirilecektir; Müdür, Yönetim Kurulunca atanacak, Yönetim Kurulundan yönerge [talimat] alacak, Büronun iyi i úlemesi ve görevlendirilece÷÷i bütün öteki iú görevlendirilece i úlerin yapılması konusunda Yönetim Kuruluna kar ú kar úı sorumlu olacaktır. Müdür ya da vekili, Yönetim Kurulunun bütün oturumlarında bulunacaklardır.
MADDE 382. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosunun görevlilerini Müdür seçecektir. Bu seçim, en iyi verim almak amacıyla ba÷ ba ÷da daúútırılabilecek bir ölçüde, çeú çe úitli uyruklukta kiú ki úiler arasından yapılacaktır. Bunlardan bir bölümü kadın olacaktır. 221
Fransızca metinde "patrons", øngilizce metinde "employers", øtalyanca metinde "padroni"; Matbaa-i Âmire, Konya Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "sermayedarlar"; Vakit ve* Peyam-ı Sabah metinlerinde "müessesat-ı sınaiye". (Çevirenler)
-116-
MADDE 383. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosunun görevleri, iú iúçilerin içinde bulundukları koú ko úulların ve çalıúúma rejiminin, uluslararası alanda düzenlenmesine ve özellikle uluslararası sözle úmeler çalı yapılması için, Konferansın görüú görü úmelerine sunulacak sorunların incelenmesine ve aynı zamanda, Konferansça istenilecek özel soruú soru úturmaların yapılmasına iliú ili úkin her türlü bilgilerin bilgil erin toplanı toplanıpp da÷ da ÷ıtılmasını kapsayacaktır. Büro, Konferans toplantılarının gündemlerini hazırlamakla görevli olacaktır. Büro, her türlü uluslararası anlaú anlaúmazlıklara iliú iliúkin olmak üzere, iú iú bu Andl Andlaaúma-nın bu Bölümündeki hükümleri gere÷ gere ÷ince kendisine düú dü úen ödevleri yerine getirecektir. Büro, Fransızca, øngilizce ve Yönetim Kurulunun uygun görece ÷i herhangi bir baú ba úka dilde, endüstri ve çalıú çalı úma ile ilgili uluslararası bir önemi olan sorunların incelenmesine özgü, belirli beli rli sürelerde sürelerde çıkacak çıkacak bir bir dergi hazı hazırlayacak rlayacak ve yayınlay yayınlayacaktı acaktır. r. Genel olarak, Büronun, bu Maddede gösterilen görevlere ek olarak, Konferansın kendisine vermeyi uygun görece÷ görece ÷i her türlü baú ba úka yetkileri ve görevleri olacaktır.
MADDE 384. Üyelerin iú iúçi sorunlarıyla u÷ u ÷ra raúúan Bakanlıkları, Uluslararası Çalıú Çalı úma Bürosu Yönetim Kurulundaki kendi Hükümet temsilcileri aracılı ÷ıyla ya da böyle bir temsilci yoksa, ilgili Hükümetçe bu konuda gereken biçimde yetkili kılınan ve atanmı ú bulunan herhangi bir baú ba úka görevli aracılı÷ aracılı÷ıyla, Müdürle do÷ do ÷rudan do÷ do÷ruya haberleú haberleúebilecektir.
MADDE 385. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosu, yardımda bulunulmak olasılı÷ olasılı ÷ı olan222, her türlü sorunlar için Milletler Cemiyeti Genel Sekreterli÷ Sekreterli ÷inin yardımını isteyebilecektir.
MADDE 386. Üyelerden her biri, duruma göre, Konferans ve Yönetim Kurulu toplantılarına katılan Delegelerinin, bunların teknik danıú danı úmanlarının ve Temsilcilerinin yol ve oturma giderlerini ödeyecektir. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosunun, Konferans ya da Yönetim Kurulu toplantılarının bütün öteki giderleri, Uluslararası Çalıú Çalı úma Bürosu Müdürüne, Milletler Cemiyeti bütçesinden Cemiyet Genel Sekreterince ödenecektir. Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosu Müdürü, iú i ú bu Madde gere gere÷÷ince kendisine ödenen ödeneklerin kullanılması konusunda Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine kar ú kar úı sorumlu olacaktır.
ALT-KESøM II. øùLEYøù
MADDE 387 Yönetim Kurulu, Üyelerden birinin Hükümetince ya da 376. Madde'de tanımlanan ba úka herhangi bir örgütçe gündeme konacak konular hakkında yapılacak tüm önerileri inceledikten sonra Konferans toplantılarının gündemini hazırlayacaktır. 222
Matbaa-i Matbaa -i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, iki virgül arasındaki bu sözcükler yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak, úöyle denilmektedir:”... müzaheret gösterilmesi gösterilm esi mümkün mümkün olan..." (Çevirenler)
-117-
MADDE 388. Müdür, Konferansın Sekreterli÷ Sekreterli ÷i görevini yapacak ve her toplantının gündemini, bu toplantının baú ba úlangıcından dört ay önce, her bir Üye’ye ve bunlar aracılı ÷ı ile, atandıklarında, Hükümete ba÷ ba÷lı olmayan temsilcilere iletmesi gerekecektir.
MADDE 389. Üyelerin Hükümetlerinin her birinin öngörülen konulardan birinin ya da birkaçının, toplantı gündemine yazılmasına kar ú kar úı çıkma÷ çıkma÷a hakkı bulunacaktır. Bu kar ú kar úı çıkıú çıkıúı haklı gösteren nedenler Müdüre sunulacak açıklayıcı bir [andın] muhtırada yer alacak ve bu belge Müdür tarafından sürekli örgüt Üyelerin Ü yelerinee bildirilecekiir. Bununla birlikte, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço ÷unlu unlu÷÷u ile Konferans karar verdi÷ verdi÷i takdirde, kar úı çıkılmıú çıkılmıú olunan konular gündemde kalacaktır. Konferansın, ayni üçte iki ço÷ ço ÷unlukla, incelenmesi gerekti÷ gerekti ÷ine karar verece÷ verece÷i (önceki paragrafta paragra fta öngörülenl öngörülenlerden erden ba baúúka) her konu bir sonraki toplantı gündemine alınacaktır.
MADDE 390. Konferans kendi iú iúleyi leyiúú kurallarını düzenleyecektir: baú ba úkanını seçecek; incelenmesi gerekti÷÷i kanısında oldu÷ gerekti oldu ÷u tüm konular hakkında rapor sunmakla görevli komisyonlar kurabilecektir. øú bu An Andla dlaúúmanın iú iú bu Böl Bölümünü ümününn baú ba úka maddeleri gere÷ gere ÷ince özellikle daha büyük bir ço÷÷unlu ço unlu÷÷u gerektirmeyen tüm hallerde kararlar Konferansta hazır bulunan üyelerin kullandıkları oyların salt ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷u ile alınacaktır. Kullanılan oyların sayısı toplantıda hazır bulunan Temsilcilerin sayısının yarısından az olursa hiçbir karar alınamaz.
MADDE 391. Konferans, kurdu÷ kurdu÷u komisyonlara, görüú görüúmelere katılmak hakkı olan, ancak oy hakları bulunmayan bulunm ayan teknik dan danıı úmanlar katabilecektir.
MADDE 392. Konferans, gündemindeki bir konuya iliú ili úkin önerilerin kabulüne karar verirse, bu önerilerin: a) ulusal yasa yoluyla ya da bir baú ba úka yoldan uygulanması için Üyelerin incelenmesine sunulacak bir "ö÷ "ö ÷ütleme" ["tavsiye"]; b) ya da Üyelerce onaylanacak uluslararası bir sözleú sözle úme tasarısı biçimini mi alaca÷ alaca ÷ım kararlaú kararlaútıracaktır. Her iki durumda, bir ö÷ ö ÷ütlemenin [tavsiyenin] ya da bir sözleú sözle úme tasarısının son oylanmasında Konferansça kabul edilebilmesi için, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷unu toplaması zorunludur. Konferans, uygulanması genel olacak bir ö ÷ütleme ya da sözleú sözle úme tasarısı hazırlarken, iklimin, endüstri örgütlenmesinin eksik geliú geli úmøú bulunmasın bulunmasının ın ya da ba baúúka özel durumlann, endüstri koú ko úullarını temelden de÷ de÷iúik kıldı÷ kıldı÷ı ülkeleri göz önünde tutacak ve bu ülkelere özgü koúúulları kar úılayabilmek için gerekli saydı÷ ko saydı ÷ı de÷ de÷iúiklikleri öne sürebilecektir. Ö÷ütlemenin ya da sözleú sözle úme tasarısının bir örne÷ örne ÷i Konferans Baú Baúkanı ile Müdürce imzalanarak, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine verilecektir. Genel Sekreter, ö ÷ütlemenin ya da sözleú sözleúme tasarısının do÷ do÷rulu rulu÷÷u onaylanmıú onaylanmıú bir örne÷ örne÷ini Üyelerden herbirine gönderecektir.
-118-
Üyelerden herbiri, Konferans toplantısının kapanmasından ba úlayarak bir yıl içinde (ya da kuraldıú kuraldıúı durumlar yüzünden, bu süre içinde olamazsa, olanak bulunur bulunmaz - ancak Konferansın kapanıú kapanıúından baú baúlayarak kesinlikle 18 aydan daha uzun bir süre geçmeden), ö÷ütlemeyi ya da sözleú sözle úme tasarısını bir yasa biçimine sokmak ya da baú ba úka türlü bir önlem almak üzere, bunları, bu konuda yetkili makama ya da makamlara sunmayı yükümlenirler. Bir ö÷ ö÷ütleme söz konusuysa, Üyeler, alınan önlemler konusunda Genel Sekretere bilgi vereceklerdir. Söz konusu olan bir sözleú sözle úme tasarısıysa, yetkili makamın ya da makamların uygun buluúúunu sa÷ bulu sa÷layan Üye, sözleú sözle úmeyi kesin biçimde onadı÷ onadı÷ını Genel Sekretere bildirecek ve bu sözleúúmenin hükümlerini yerine getirmek için gerekli önlemleri alacaktır. sözle Bir ö÷ ö÷ütlemeye iliú iliúkin olarak bir yasama kararı ya da bu ö ÷ütleme hükümlerinin yerine getirilmesini sa÷ sa ÷layacak nitelikte baú ba úka türlü önlemler alınmazsa, ya da bir sözleú sözle úme tasarısı, bu konuda konuda yetkili yetkili buluna bulunann makamın makamın ya da makamları makamlarınn uygun uygun bulmasıyla bulmasıyla kar úılanmazsa, Üye, baúúka hiçbir yüküm altında bulunmayacaktır. ba b ulunmayacaktır. Çalıúmaya iliú Çalıú iliúkin konulardaki bir sözleú sözle úmeye katılmak yetkisi birtakım kısıtlamalara ba÷÷lanmı ba lanmıúú bulunan federal bir Devletin söz konusu oldu ÷u durumlarda, Hükümetin, bu kısıtlamaların uygulandı÷ uygulandı ÷ı sözleú sözleúme tasarısını yalnız bir ö÷ ö ÷ütleme biçiminde alma hakkı olacak ve, bu durumda, bu Maddenin ö ÷ütlemeler konusundaki hükümleri uygulanacaktı u ygulanacaktır. r. Yukarıdaki madde aú a úa÷ıdaki ilkeye uygun biçimde yorumlanacaktır: Hiçbir durumda, bir ö÷ütlemenin ya da sözleú sözle úme tasarısının Konferansça kabulünün sonucu olarak, Üyelerden herhangi birinden, söz konusu iú i úçilere iliú iliúkin olarak, kendi yasal kurallarıyla daha önce sa÷÷lanmı sa lanmıúú bulunan korumayı azaltması istenmeyecektir. iste nmeyecektir.
MADDE 393. Böylece onaylanmıú onaylanmıú olan her sözleú sözleúme, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterli÷ Sekreterli ÷ince kütü÷ kütü÷e yazılacak [tescil edilecek], ancak, yalnız onu onaylamıú onaylamı ú olan Üyeleri ba÷ ba ÷layac layacaktır. aktır.
MADDE 394. Tümü üzerinde son oylamada, hazır bulunan Üyelerin üçte iki ço ÷unlu unlu÷÷unu kazanamayan bir tasan, tasan, Sürekli Sürekli Örgüt Örgüt üyelerin üyelerinden den isteyenl isteyenler er arasında arasında özel bir sözle sözle úmeye konu olabilir. Bu nitelikteki her özel sözleú sözle úme, ilgili Hükümetlerce, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine gönderilecek ve Genel Sekreter bu sözle sözleúúmeyi kütü÷ kütü÷e yazdırtacaktır.
MADDE 395. Üyelerden herbiri, katılmıú katılmı ú oldu oldu÷÷u sözleú sözleúmeleri yürürlü÷ yürürlü ÷e koymak için aldı÷ aldı ÷ı önlemler konusunda Uluslararası Çalıú Çalı úma Bürosuna yıllık bir rapor göndermeyi yükümlenir. Bu raporlar, Yönetim Kurulunca gösterilen biçimde yazılacak ve Yönetim Kurulunun istedi ÷i kesin bilgileri içerecektir. Müdür, bu raporların bir özetini, Konferansın en yakın toplantısına sunacaktır.
MADDE 396. Üyelerden herhangi birinin, katılmıú katılmı ú oldu oldu÷÷u bir sözleú sözleúmenin istenir biçimde uygulanmasını sa÷ sa÷lamadı lamadı÷÷ını öne sürerek, bir iú iúçi ya da iú iúveren meslek örgütünce, Uluslararası Çalıúúma Bürosuna yapılan bir yakınma, Yönetim Kurulunca, yakınma konusu Hükümete Çalı ulaúútırılacak ve bu Hükümet, soruna iliú ula ili úkin uygun görece÷ görece ÷i bildiride bulunma÷ bulunma ÷a ça÷÷ırılabilecektir. ça
-119-
MADDE 397. Yakınma konusu Hükümetten akla yatkın bir süre içinde hiçbir bildiri alınmazsa, ya da alınan bildiri Yönetim Kurulunca yeterli görülmezse, Yönetim Kurulu, alınan yakınma bildirisini bildi risini ve ve gerekirse gerekirse verilen verilen yanıtı yanıtı açı açı÷÷a vurmak hakkına sahip olacaktır.
MADDE 398. Üyelerden herbiri, bundan önceki Maddeler gere ÷ince, birlikte onayladıkları bir sözleúúmenin uygulanmasını, kendi görü úüne göre, istenir biçimde sa÷ sözle sa ÷lamayan bir Üyeye iliúúkin olarak, Uluslararası Çalıú ili Çalı úma Bürosuna bir yakın yakınma ma gönderebilir. Yönetim Kurulu, yerinde görürse ve aú a úa÷ıda gösterilen yöntem uyarınca, durumu, bir Soruúúturma Komisyonuna bildirmeden önce, 396. Maddede yazılı oldu ÷u biçimde, yakınma Soru konusu Hükümetle iliú ili úki kurabilir. Yönetim Kurulu, yakınmayı, söz konusu Hükümete bildirmeyi gerekli görmezse ya da bu bildiride bildi ride bulun bulunuldu uldu÷÷u zaman, akla yatkın bir süre içinde, kendisini doyuracak bir yanıt alınmazsa, ortaya atılan sorunu incelemek ve bu konuda bir rapor ver-: mek ø mek øe görevli bir Soruúúturma Komisyonu kurulmasını isteyebilecektir. Soru Aynı yöntem, gerek do÷ do ÷rudan do÷ do÷ruya, gerek Konferansdaki bir Temsilcinin yakınması üzerine, Yönetim Kurulunca uyg u ygulanabilecektir. ulanabilecektir. 397. ya da 398. Maddelerin uygulanmasının ortaya çıkardı ÷ı bir sorun Yönetim Kuruluna geldi÷÷i zaman, yakınma konusu Hükümet, Yönetim Kurulunda daha önceden atanmı ú bir geldi Temsilcisi yoksa, Yönetim Kurulunun bu soruna ili úkin görüú görü úmelerine katılmak üzere bir Temsilci atama hakkına sahip olacaktır. Bu görü úmelerin yapılaca÷ yapılaca ÷ı tarih, yakınma konusu Hükümete zamanında bildirilecektir.
MADDE 399. Soruúúturma Komisyonu aú Soru a úa÷ıdaki biçimde kurulacaktır: Üyelerden herbiri, iú iú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e girmesini izleyen altı ay içinde, endüstriyel konularda yetkili olan, biri i úverenleri [patronları223], ikincisi iú iúçileri temsil eden ve üçüncüsü her ikisine kar úı ba÷ ba÷ımsız bulunan, üç kiú ki úi atamayı yükümlenir. Bunların hepsi, içinden Soruú Soruúturma Komisyonunun üyeleri seçilecek olan, bir dizelge [liste] olu úturacaktır. Yönetim Kurulunun, sözü geçen kiú ki úilerin niteliklerini incelemeye ve nitelikleri i ú bu Madde hükümlerine uymayanların atanmasını, hazır bulunan Temsilcilerin üçte iki ço÷÷unlu ço unlu÷÷uyla reddetmeye hakkı olacaktır. Yönetim Kurulunun iste÷ iste ÷i üzerine, Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri, Soruú Soru úturma Komisyonunu oluú olu úturmak üzere, dizelgedeki [listedeki] üç kategoriden herbiri içinden birer kiúúi olmak üzere, üç kiú ki kiúi atayacak ve ayrıca bu üç kiú kiúiden birini anılan Komisyonun Baú Ba úkanı olarak seçecektir. Böylece atanan üç ki úiden hiçbiri, yakınmayla do ÷rudan do÷ do ÷ruya ilgili bulunan bulun an Üyelerden Üyelerden birin birinee ba÷ ba ÷lı olmayacaktır.
MADDE 400. Bir yakınma, 398. Madde gere÷ gere ÷ince, bir Soruú Soru úturma Komisyonuna gönderilecek olursa, yakınmayla do÷ do÷rudan do÷ do ÷ruya ilgisi bulunsun ya da bulunmasın, Üyelerden herbiri, yakınma konusuna iliú ili úkin olarak elindeki bütün bilgileri Komisyonun yararlanmasına hazır bulundurma÷÷ı yükümlenir. bulundurma 223
Fransızca metinde "leú "leú patrons", øngilizce metinde "employers", "employers", øtalyanca metinde "i padroni". Matbaa Matbaa-i -i ılı÷÷ı olarak 380. maddede "sermayedar" sözcü÷ sözcü÷ü Âmire, Kony Âmire, Konyaa ve Erim metinlerinde, bu sözcükler kar úılı kullanılmıúúken, burada "patronlar" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de "patronlar" kullanılmı denilmektedir. (Çevirenler)
-120-
MADDE 401. Soruúturma Komisyonu, yakınmanın derinlemesine incelenmesinden sonra bir rapor Soruú kaleme alarak, bunda, yakınmanın kapsamını belirtmeye yarayacak bütün olgusal noktalara iliúúkin gözlemleriyle birlikte, yakınan Hükümetin iste ÷ini yerine getirmek için alınması ili gereken önlemler ve bu önlemlerin alınması için verilmesi gereken süreler konusunda uygun gördü÷÷ü ö÷ gördü ö÷ütlemeler [tavsiyeler] bildirecektir. Bu rapor, aynı zamanda, gerekirse yakınılan Hükümete, Komisyonca uygun ve öteki Hükümetlerce uygulanması kendisine haklı görülecek ekonomik yaptırımları da belirtecek belirt ecektir. tir.
MADDE 402. Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri, Soruú Soru úturma Komisyonunun raporunu, anlaú anla úmazlıkla ilgili Hükümetlerin herbirine bildirecek ve raporun yayınlanmasını sa ÷layacaktır. ølgili Hükümetlerden herbiri, Komisyon raporundaki ö ÷ütlemeleri kabul edip etmedi÷ etmedi ÷ini ve bunları kabul etmiyorsa, anlaú anla úmazlı mazlı÷÷ı Milletler Cemiyeti'nin Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'na sunmak iste÷ iste ÷inde olup olmadı÷ olmadı ÷ını, bir ayhk bir süre içinde, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bildirecektir.
MADDE 403. Üyelerden biri, bir ö÷ ö ÷ütlemeye ya da sözleú sözleúme tasarısına iliú ili úkin olarak, 392. Maddede yazılı önlemleri almazsa, baú ba úka herhangi bir üyenin, bu konuda Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'na Divanı' na ba b aúvurma vurma÷÷a hakkı olacaktır.
MADDE 404. Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'mn 402. ya da 403. Maddeler gere ÷ince, kendisine sunulan bir yakınmaya ya da soruna iliú ili úkin kararı kesindir.
MADDE 405. Soruúturma Komisyonunun varabilece÷ Soruú varabilece ÷i sonuçlar ya da ö÷ ö ÷ütlemeler, Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nca do÷ do ÷rulanabilecek, de÷ de÷iútirilebilecek ya da bozulabilecektir; Divan, gerekirse, kusurlu Hükümete kar úı uygun görece÷ görece÷i ve baú baúka Hükümetlerce uygulanması Divan'aa haklı görülebilecek, ekonomik yaptırımları bildirecektir. Divan'
MADDE 406. Herhangi bir Üye, Soruú Soru úturma Komisyonu raporunda olsun, Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kararında olsun, bulunabilecek ö ÷ütlemelere, saptanacak süre içinde uymazsa, baú ba úka herhangi bir Üye, Komisyon raporunda ya da Adalet Divanı kararında bu konuda uygulanması bildirilen ekonomik yaptırımları o üyeye kar ú kar úı uyg u ygulayabilecektir. ulayabilecektir.
MADDE 407. Kusurlu Hükümet, gerek Soruú Soru úturma Komisyonunun ö÷ ö ÷ütlemelerine, gerek Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nm kararındaki ö ÷ütlemelere uymak için gerekli önlemleri aldı ÷ı konusunda Yönetim Kuruluna her zaman bilgi verebilir ve Yönetim Kurulundan, söylediklerinin do÷ do ÷rulu rulu÷÷unu incelemek üzere, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterince bir Soruúúturma Komisyonu kurduruimasını isteyebilir. Bu durumda, 399., 400., 401., 402., 404. Soru ve 405. Maddeler hükümleri uygulanacaktır; Soru úturma Komisyonu raporu ya da Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kararı kusurlu Hükümetten yana ise, öteki Hükümetler, söz konusu Devlete kar úı aldıkları ekonomik e konomik önlemlere hemen son vereceklerdir.
-121-
ALT-KESøM III.
GENEL HÜKÜMLER. MADDE 408. Üyeler, iú iú bu Andla Andlaúúmanın bu Bölümünün hükümleri gere÷ gere ÷ince katılmıú katılmıú oldukları sözleúúmeleri, sömürgelerinden ya da sahibi bulundukları ülkelerden ve koruyuculukları sözle altındaki ülkelerden kendilerini kendi baú ba úlarına yönetmeyenlere, aú a úa÷ıdaki çekincelerle, uygulama÷÷ı yükümlenirler: uygulama
1. Sözle Sözleúúmenin yerel koú ko úullar yüzünden uygulanmasına olanak bulunmaması, 2. Sözle Sözleúúmenin yerel koú koúullara uydurulması için sözleú sözleúmede gerekli de÷ de÷iúikliklerin yapılabilmesi; Üyelerden herbiri, kendilerini kendi baú ba úlarına tam olarak yönetmeyen sömürgelerinden, ya da sahip oldukları ülkelerden, ya da koruyuculukları altında bulunan ülkelerden herbiri için almayı tasarladıkları kararı Uluslararası Çalıú Çalıúma Bürosuna bildirecektir.
MADDE 409. øú bu Andla Andlaúúmanın iú iú bu Bölümün Bölümüne, e, Konfer Konferansça, ansça, hazır buluna bulunann Temsilc Temsilcilerini ilerininn oylarının üçte iki ço÷ ço ÷unlu unlu÷÷uyla yapılması kabul edilen de÷ de ÷iúiklikler, temsilcileri Mil letler Cemiyeti Konseyini oluú olu úturan Devletlerce ve Üyelerin dörtte üçünce onaylan dı÷÷ı zaman yürürlü÷ dı yürürlü÷e gireceklerdir.
MADDE 410. øú bu Andla Andlaúúmanın iú iú bu Bölümünün ve ü yelerce sonradan iú bu Bölüme dayanılar dayanılarak ak yapılmıúú sözle yapılmı sözleúúmelerin yorumlanmasına iliú iliúkin her türlü sorunlar ve güçlükler Uluslararası Sürekli Adalet Ada let Divanı'nm Divanı'nm de÷ de ÷erlendirmesine sunulacaktır.
ALT-KESøM IV.
Almanya ile 28 Haziran 1919'da yapılmıú Andlaúmada Öngörülen GEÇ GE ÇøCø ÖNLEMLER MADDE 411. Konferansın ilk toplantısı 1919 Ekim ayında yapılacak yapılacaktır. tır. Bu toplantının yeri ve gündemi iliúúik Ek'de saptanacaktır. ili Bu ilk toplantının ça÷ ça ÷ırı ırıúúı ve düzenlenmesi, sözü geçen Ek'te bu bakımdan gösterilen Hükümetçe sa÷ sa÷lanacaktır. Belgelerin hazırlanmasında, bu Hükümete, aynı Ek'te gösterilen Üyelerden oluú oluúan bir Uluslararası Komisyon yardım edecektir. Bu ilk toplantının ve, Milletler Cemiyeti bütçesine gerekli ödenekler konuluncaya kadar, bundan sonraki toplantıların giderleri, Temsilcilerin ve teknik danı danıúúmanların yollukları dıúúında, Uluslararası Posta Birli÷ dı Birli÷i'nin Uluslararası Bürosu için saptanmıú saptanmı ú oranlar üzerinden Üyeler arasında paylaú paylaútırılacaktır.
MADDE 412. Milletler Cemiyeti kuruluncaya kadar, bundan önceki maddeler gere÷ gere ÷ince, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine yapılması gereken bildiriler, Uluslararası Çalıú Çalı úma Bürosu Müdürünce saklanacak ve bunlara iliú iliúkin olarak Genel Sekretere bilgi verilecektir.
-122-
MADDE 413. Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kuruluncaya kadar, i ú bu An Andla dlaúúmanın iú iú bu Böl Bölümü ümü gere÷÷ince Divan'a sunulması gereken anlaú gere anla úmazlıklar, Milletler Cemiyeti Konseyinin kuraca ÷ı üç kiú kiúilik bir mahkemeye götürülecektir.
EK. ÇALIùMA KONFERANSININ BlRÎNCø TOPLANTISI, 1919 Konferansın toplantı yeri Washington olacaktır. Amerika Birleú Birle úik Devletleri Hükümetinin, Konferansı toplantıya ça ÷ırması istenecektir. Uluslararası Düzenleme Komitesi, Birleú Birle úik-Devletler, Büyük-Britanya, Fransa, øtalya, Japonya, Belçika ve øsviçre Hükümetlerinden herbirince seçilen yedi ki úiden oluú olu úacaktır. Komite, gerekli görürse, baú ba úka Üyeleri de Komitede temsil edilme ÷e ça÷ ça÷ı-rabilecektir. Gündem úöyle olacaktır:
1. Sekiz saatlik gün ya da 48 saatlik hafta ilkesinin uygulanması; øúsizli sizli÷÷i önlemeye ve iú i úsizli sizli÷÷in sonuçlarına çare bulmaya iliú ili úkin sorunlar; 2. øú çalı útırılması: 3. Kadınların çalıú do÷umdan önce ve sonra (analık ödentisi sorununu da kapsamak üzere); a) do÷ çalıúúması; b) gece çalı sa÷÷lı lı÷÷a elveriú elveriúli olmayan iú iúlerde çalıú çalıúma. c) sa çalıútırılması: 4. Çocukların çalıú almıú ya yaúúı; a) iúe almıú çalıúması; b) gece çalıú sa÷÷lı lı÷÷a elveriú elveriúli olmayan iú iúlerde çalıú çalıúma. c) sa çalıútırılan kadınların gece çalıú çalı útırılmalarının ve beyaz (san) fosforun 5. Endüstride çalıú kibrit endüstrisinde kullanılmasının yasaklanmasına ili úkin 1906'da Bern'de kabul edilen Uluslararası Sözleú Sözleúmelerin kapsamlarının geniú geni úletilmesi ve uyg u ygulanması. ulanması.
KESøM II. GENEL øLKELER. MADDE 414. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, ücretle çalıú Ba÷ çalıúan iúçilerin fizik, moral ve düú düúünsel yönlerden iyi durumda bulunmalarının, uluslararası bakımdan temel önemde oldu÷ oldu ÷unu kabul ederek, bu yüksek amaca ulaú ulaúmak için, Milletler Cemiyeti Örgütüne ba÷ ba÷lı olmak üzere, birinci Kesimde öngörülen sürekli örgütü kurmuú kurmu úlardır. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, iklim, görenek, ekonomik olanak ve endüstriyel gelenek Ba÷ baúúkalıklarının, çalıú ba çalıúma koú koúullarında kesin bir tekdüzenin hemen sa÷ sa ÷lanmasını güçleú güçleútirdi tirdi÷÷ini kabul etmektedirler. Ancak, Ba÷ Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflar, eme÷ eme ÷in yalnız bir ticaret nesnesi biçiminde sayılmaması gerekti gerekti÷÷i kanısından esinlenerek, çalıú çalı úma koú koúullarının düzenlenmesi için, bütün endüstriyel toplulukların içinde bulundukları özel durumların elverdi÷ elverdi ÷i ölçüde uygulamaya çaba göstermeleri gereken birtakım yöntemler ve ilkeler bulundu÷ bulundu ÷u görüúúündedirler. görü
-123-
Bu yöntemler ve ilkeler arasında, aú a úa÷ıda yazılı olanlar. Ba÷ Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflara özel ve ivedi bir önemde görünmek görünmektedir: tedir:
1. Yukarıda belirtilen ve eme÷ eme ÷in yalnız bir mal ya da ticaret nesnesi sayılmamasını isteyen ana ilke. i úçiler gerek iú iúverenler için bir araya 2. Yasaya aykırı olmayan bütün konularda, gerek iú gelme hakkı.
3. øú øúçilere, çilere, içinde yaú yaúadıkları zaman ve ülke anlayıú anlayı úına göre uygun sayılacak bir yaú ya úam düzeyi sa÷ sa÷layacak bir ücret ödenmesi. 4. Sekiz saatlik gün ya da 48 saatlik haftanın henüz sa ÷lanmadı lanmadı÷÷ı ülkelerde, bunun, ulaúúılması gereken bir amaç olarak kabulü. ula Olabildi÷÷ince, pazar gününe rastlamak üzere, en az yirmi dört saatlik bir hafta 5. Olabildi dinlencesinin kabulü.
6. Çocukların çalıú çalıútırılmasının yasaklanması ve her iki cinsiyetten gençlere e÷itimlerini sürdürmeleri ve fizik geliú geliúmelerini sa÷ sa÷lamak olana÷ olana÷ını vermek için, onların çalıúúmalarının gerekli olan kısıtlamalara ba÷ çalı ba ÷lı tutulması. de÷erde bir iú iú için, cinsiyet farkı gözetilmeksizin, eú eúit ücret ilkesi. 7. Eúit de÷ çalıúma koú koúullan konusunda konulan yasal kurallar, bu ülkede yasalara 8. Her ülkede çalıú uygun olarak oturmakta olan bütün iú iúçiler için adaletli bir ekonomik iú iúlem sa÷ sa÷lamalıdır.
9. Her Devlet, iú iúçilerin korunmasına iliú iliúkin yasaların ve yönetim kurallarının uygulanmasını sa÷ sa÷lamak için, kadınları da kapsayan bir denetim örgütü kuracaktır. Bu ilkelerin ve yöntemlerin tüm ya da kesin olduklarını öne sürmemekle birlikte, Ba ÷ıtlı Yüksek Taraflar o görüú görüútedirler ki bu yöntemler ve ilkeler, Milletler Cemiyeti'nin politikasına kılavuzluk edebilirler ve Milletler Cemiyeti Üyeleri olan endüstriyel topluluklarca kabul edilirlerse ve tüm olarak uygulanmaları uygun düú dü úen bir denetim örgütünce tam bir biçimde sa÷÷lanırsa, dünya iú sa i úçileri için sürekli iyilikler yaratabileceklerdir.
BÖLÜM XIII.
ÇEùøTLø HÜKÜMLER. MADDE 415. Türkiye, Müttefik Devletler ya da bunlardan kimileriyle ba úka herhangi bir Devlet arasında, 26 ùubat 1885 tarihli Berlin ve 2 Temmuz 1890 tarihli Brüksel Genel Senetlerinde ve bunları tamamlayan ya da de÷ de ÷iútiren sözleú sözle úmelerde ele alınan silâh ve ispirtolu maddeler ticaretiyle, öteki konulara iliú ili úkin olarak yapılan ya da yapılacak olan sözle úmeleri tanımayı ve bunları kabul etmeyi yükümlenir.
MADDE 416. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, 17 Temmuz 1918'de, Fransa Cumhuriyeti Hükümeti ile Altes Ba÷ Monako Prensi224 arasında imzalanan ve Fransa ile Prensli÷ Prensli ÷in iliú iliúkilerini saptayan Andlaú Andla úma konusunda bilgi edindiklerini ve bunu tutana ÷a geçirdiklerini bildirirler. 224
Fransızca metinde “Altesse Sâre' Sâre'nissime", nissime", øngilizce metinde "Serene Highness", øtalyanca metinde "Altezza Serenissima"; Ma Matbaatbaa-ii Âmi Âmire, re, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "Prens Cenapları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde me tinlerinde "Prens Hazretleri". (Çevirenler)
-124-
MADDE 417. øú bu bu Andl Andlaaúma hükümleri saklı kalmak üzere, Türkiye, hiçbir Müttefik Devlete kar ú kar úı, do÷÷rudan do÷ do do ÷ruya ya da dolaylı olarak, iú iú bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konmasından önceki hiçbir olay nedeniyle, hiçbir para par a isteminde bulunmamayı yükümlenir. yükümlenir. øú bu bu hükü hüküm, m, ilg ilgilile ilileri ri kim olursa olsun olsun,, bundan böyl böylee ortadan kalk kalkmı mı ú bu tür bütün istemlerden tam ve kesin vazgeçme anlamını ta úımaktadır.
MADDE 418. Türkiye, Müttefik Devletler ganimet mahkemelerinden herhangi birince, Osmanlı gemilerine ve Osmanlı mallarına iliú ili úkin olarak verilmiú verilmiú her türlü kararlar ve buyruklarla, bu mahkemelerin giderlerine iliú ili úkin bütün kararları ve buyrukları geçerli ve uyulması zorunlu kabul eder, ve bu kararlarla buyruklara kar ú kar úı, uyrukları adına hiçbir istemde bulunmamayı yüklenir. Müttefik Devletler, saptayacakları koú ko úullar altında, ganimet konusunda Osmanlı mahkemelerinin kararlarını ve buyruklarını -bu kararlar ve buyruklar ister adı geçen Devletlerin uyruklarının, ister tarafsız ülkeler uyruklarının haklarını etkilesin- incelemek haklarını saklı tutarlar. Türkiye, sorunların dosyasını olu úturan bütün belgelerin örneklerini, verilen kararları ve buyrukları da içermek üzere, sa ÷lamayı ve bunların sözü edilen incelenmesinden sonra yapılacak ö ÷ütlemeleri [tavsiyeleri] kabul edip yerine getirmeyi yükümlenir.
MADDE 419. Gemilerin ve yüklerin savaú sava ú sırasında batmasından do÷ do ÷an zararları enaz düzeye 225 indirebilmek ve kurtarılabilecek gemilerin ve yüklerin ele geçirilmesini ve bunlara ili úkin özel istemlerin çözüme ba÷ ba ÷lanmasını kolaylaú kolayla útırmak için, Osmanlı Hükümeti, savaú sava ú sırasında Osmanlı deniz kuvvetlerince batırılan ya da hasara u ÷ratılan gemiler konusunda Müttefik Devletler Hükümetlerinin ya da uyruklarının iú i úine yarayacak, elindeki bütün bilgileri bilgil eri vermeyi vermeyi yükümlen yükümlenir. ir.
MADDE 420. øú bu bu Andl Andlaaúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konmasını izleyecek altı ay içinde, Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletler Hükümetlerine, 29 Ekim 1914'den bu yana, bu Devletlerden ya da -bu Devletlerin uyruklarınca denetlenen her çe úit ortaklıkları ya da dernekleri de içermek üzereuyruklarından alınmıú alınmıú ganimetleri, ar úivleri, tarihsel anıları ya da sanat yapıtlarını geri verecektir. Bunların geri verilmesi, geri alacak Hükümetlerce gösterilecek yerlerde ve ko úullar içinde yapılacaktır.
MADDE 421. øú bu bu An Andla dlaúúmanın yürürlü÷ yürürlü÷e konmasını izleyecek oniki ay içinde, Osmanlı Hükümeti eski yapıtlara iliú iliúkin úimdiki Osmanlı yasalarını yürürlükten kaldıracak ve bunların yerine, ba÷÷lı Ek'teki kurallara dayanan ve Parlamentonun oyuna sunulmazdan önce Maliye ba Komisyonunun uygun bulmasına sunulması gerekecek ve Osman h Hükümetince bütün uluslar arasında tam eú e úitlikle uygulanmasının sa÷ sa ÷lanaca lanaca÷÷ı yükümlenecek, yeni yasalar çıkartılması için gerekli önleml ö nlemleri eri alacaktır. 225
metinlerinde tinlerinde "kur "kurtarılabilec tarılabilecek ek gemilerin ve yüklerin" sözcük sözcükleri leri yoktur; Matbaa-i Matbaa -i Âmire Âmire,, Konya ve Erim me oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde úöyle denilmektedir: "tahlisi kaabil olan sefain ve hamulelerin". (Çevirenler)
-125-
EK 1. "Eski yapıt"226 sözcü sözcü÷÷ü, 1700 yılından önceki her çe úit yapıt ya da insan eme÷ eme ÷i ürünü anlamına gelir.
2. Eski yapıtların korunması yasaları korkutucu olmaktan çok, özendirici yöntemleri üstün tutmalıdır. 5. Paragrafta sözü edilen izni elde etmeksizin bir eski yapıt bulup da, bu bulu úunu yetkili Osmanlı Bakanlı÷ Bakanlı÷ının bir görevlisine bildiren her kiú ki úiye, buluú buluúunun de÷ de÷eriyle orantılı parasal bir ödül ödül verilmeli verilmelidir. dir.
3. Yetkili Osmanlı Bakanlı÷ Bakanlı ÷ı almaktan vazgeçmedikçe, hiçbir eski yapıt bu Bakanlıktan baúúkasına aktarılamaz. ba Hiçbir eski yapıt sözü edilen Bakanlıktan izin belgesi alınmaksızın ülke dı úına çıkartılamaz.
4. Kötü niyetle ya da savsaklama sonucu, bir eski yapıtı yok eden ya da ona zarar veren kiúúiye saptanacak bir ceza verilecektir. ki
5. Yetkili Osmanlı Bakanlı÷ Bakanlı ÷ının izin belgesini taú ta úıyanlar dıú dıúında, eski yapıt bulmak amacıyla toprak açmak ya da kazı yapmak yasaktır ve para cezası gerektirir.
6. Tarih ya da arkeoloji bakımından önemli görülebilecek alanların geçici ya da sürekli olarak kamulaú kamulaútırılmasına olanak verebilecek, hakgözetirli÷ hakgözetirli ÷e uygun koú ko úullar saptanacaktır.
7. Kazı yapmak izni yalnız yeterli arkeoloji deneyi oldu ÷u konusunda güvence gösteren kiúúilere verilecektir. Bu izinleri verirken, Osmanlı Hükümeti, geçerli neden olmaksızın, ki hiçbir ulusun bilginlerini izinden yoksun kılacak biçimde b içimde davranmayacaktır. davranmayacaktır. Kazıdan elde edilecekler, kazıyı yapan ki úi ile Osmanlı Bakanlı÷ Bakanlı ÷ı arasında, Bakanlı÷ Bakanlı÷ın saptayaca÷÷ı oranda bölüú saptayaca bölü úülecektir. Bilimsel nedenlerle, bölünme olanak dı úı görülecek olursa, bulana, kazıdan elde edilenin bir bölümü yerine, hakgözetirli ÷e uygun bir ödence [tazminat] verilmesi gerekecektir.
MADDE 422. Bugün Türkiye'nin bir parçası olmaktan çıkmıú çıkmı ú bulunan topraklardan, l A÷ A ÷ustos 1914'den sonra alınmıú alınmıú din, arkeoloji, tarih ya da sanat önemi olan bütün nesneler, i ú bu An Andlâ dlâúúmanın yürürlü÷÷e konmasını izleyen oniki ay içinde, Osmanlı Hükümetince, sözü edilen nesnelerin yürürlü alındı÷÷ı topra÷ alındı topra÷ın Hükümetine geri verilecektir. 226
Fransızca metinde "antiquitcs”, øngilizce me metinde tinde "Antiquity", øtalyanca metinde "antichita". Matbaa-i metinlerinde tinlerinde "âsar-ı atika". (Çevirenler) Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "antika"; Vakit ve Peyam-ı Sabah me
-126-
Bu nesneler özel bir kiú kiúinin mülkiyetine geçmi geçmiúúse, bu Maddede öngörülen yükümlülü ÷ü yerine getirmek için, kamulaú kamula útırma yoluyla ya da baú ba úka bir yolla, gerekli önlemleri almak Osmanlı Hükümetine düú dü úecektir. øú bu Andla Andlaúmanın yürürlü÷ yürürlü ÷e konmasını izleyecek altı ay içinde, bu Madde gere ÷ince geri verilecek nesnelerin dizelgeleri [listeleri] ilgili Hükümetlerce Osmanlı Hükümetine verilecektir.
MADDE 423. Osmanlı Hükümeti, úu anda elinde bulunan, østanbul'daki Rus Arkeoloji Ensti-tüsü'nün Kitaplı÷÷mdaki kitapları, belgeleri ve elyazmalarını saklamayı ve Müttefik Devletlerin, Kitaplı Rusya'nın haklarını korumak üzere, belirtmek hakkını saklı tuttukları makama vermeyi yükümlenir. O zamana kadar, Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerden herhangi birince resmen yetkili kılınmıú kılınmıú her kiú kiúinin, sözü geçen kitaplara, belgelere ve elyazmalarına özgürce baúúvurabilmesini sa÷ ba sa ÷layacaktır.
MADDE 424. øú bu An Andla dlaúúma yürürlü÷ yürürlü÷e girer girmez, Türkiye, kendisinden ayrılan toprakların sivil, asker, maliye, adalet ya da baú baúka yönetimlerinin ar úivlerini, kütüklerini [defterlerini], plânların plân larını, ı, senetlerini senetlerini ve ve her çeú çe úit belgelerini, ilgili Hükümetlere vakit geçirmeden verecektir. Bu belgeler, ar úivler, kütükler, senetler ya da plânlar baú ba úka yere kaldı-rılmıú kaldı-rılmıúsa, ilgili Hükümetin istemesi üzerine, Türkiye bunları geri verecektir. Birinci fıkrada sözü edilen ar ú ar úivler, kütükler, plânlar, senetler ve belgelerden askerî nitelikte olmayanlar, aynı zamanda Osmanlı yönetimlerini de ilgilendirmekteyse ve, bu yüzden üzden,, bunl bunların arın sözü edil edilen en yönetiml önetimler er zarara u ÷ratılmaksızın verilmesi olana÷ olana ÷ı yoksa, Türkiye, kar úılıklı olma koú ko úuluyla, ilgili Hükümetlere bunların içeri ÷ini bildir-meyi yükümlenir. 1912'den sonra Yunanistan'a geçirilen Osmanlı imparatorlu ÷u bölgelerindeki taú ta úınmaz mallara iliú iliúkin olup da, boú bo úaltma sırasında Osmanlı makamlarının götürdükleri ya da götürmüúú olabilecekleri yerel tapu kütükleriyle öteki kamusal kütükleri Yunan Hükümetine götürmü geri vermeyi Osmanlı Hükümeti özellikle yükümlenir. Bir ya da birkaç kütük defterinin yitirilmi ú olması yüzünden ya da baú ba úka bir nedenle geri verilmesi olana÷ olana ÷ı bulunamayacak olursa ve Yunan makamlarına sunulan senetlerin do÷÷rulanması bakımından bunların incelenmesi gerekiyorsa, Yunan Hükümetinin do østanbul'daki227 merkez tapu kütü÷ kütü ÷ünden [sicilinden] gereken yazıların örneklerini almaya hakkı olacaktır.
MADDE 425. øú bu Andl Andlaaúma uyarınca Türkiye'den ayrılan topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan ya da iú i ú bu Andla Andlaúma gere÷ gere÷ince úimdiki statüsünü Türkiye'nin tanıdı÷ tanıdı ÷ı Hükümetlere, kar úılıklı olma koú ko úuluyla, Osmanlı Hükümeti, sözü geçen topraklardaki Vakıf yönetimine iliúúkin ya da bu topraklarda yerle úmi ili miúú ki kiúúilerin ya da kurumların ilgilendikleri -bulundukları yerler nerede olursa olsun- özel vakıflara iliú ili úkin her türlü ar úivlere ve belgelere baúúvurabilmelerini sa÷ ba sa÷lamayı yükümlenir. 227
Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoli"; Matbaa-i "østanbul". (Çevirenler) Âmire,, Konya Âmire Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "ø
-127-
MADDE 426. 30 Ekim 1918'den, III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 136. Maddesinde öngörülen yeni yargı rejiminin yürürlü÷ yürürlü ÷e girmesine kadar, Müttefik Devletlerden herbirinin bir yargıcınca ya da mahkemesince Türkiye'de verilmiú verilmi ú olan kararları Osmanlı Hükümeti tanıyacaktır; gerekti÷÷inde, bunların yerine getirilmesini sa ÷lamayı bu Hükümet [Osmanlı Hükümeti] gerekti yükümlenir.
MADDE 427. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 46. Maddesi hükümleri saklı kalmak ko úuluyla, Türkiye, 27. Maddede tanımlanan sınırlar içindeki toprakları bakımından, østanbul228 Yüksek Sa÷÷lık Kurulunca [Sıhhiye Meclis-i Âlisi'nce] ya da bu Kurulun yönetimi altındaki Osmanlı Sa Sa÷÷lık Yönetimince daha önce ele alınmı ú herhangi bir soruna iliú Sa ili úkin olarak Müttefik Devletlerce, gerekti÷ gerekti ÷inde baú baúka Devletlerle de anlaú anla úarak, alınmıú alınmıú bütün kararları kabul etmeyi ve bunların yürütülmesi için iú i ú birli birli÷÷inde bulunmayı yükümlenir.
MADDE 428. øú bu bu Andl Andlaaúma gere÷ gere÷ince Türkiye'den ayrılan topraklar ile, iú i ú bu Andl Andlaaúma gere÷ gere÷ince Türkiye'nin egemenli÷ egemenli ÷i altından çıkan topraklar bakımından, Türkiye, úimdiden, østanbul Yüksek Sa÷ Sa÷lık Kurulunca ya da bu Kurulun yönetimi altındaki Osmanlı Sa ÷lık Yönetimince, ya da øskenderiye Denizcilik ve Karantina Sa ÷lık Kurulunca daha önce ele alınmıú alınmı ú herhangi bir sorun sorunaa ili iliúúkin olarak Müttefik Devletlerce, gerekti÷ gerekti ÷inde baú baúka Devletlerle de anlaú anla úarak, alınmıúú, aú alınmı aúa÷ıdaki bütün kararları kabul etmeyi etme yi yükümlenir. yükümlenir. Bir önceki fıkrada sözü edilen e dilen ilkeler ú ilkeler úunlardır:
a) Türkiye'den ayrılıp Müttefik Devletlerden birinin denetimi altına konulan topraklarda ilgili Müttefik Devlet -ister egemen Devlet, ya da mandataire, ya da koruyucu olarak, isterse sözü geçen toprakların yönetiminden sorumlu Devlet olarak davransın- uluslararası sa ÷lık sözleúúmeleri hükümlerine uyarak, kendi karantina istasyonlarını kurmakla ve bunları sözle yönetmekle yükümlü olacaktır. Sa ÷lık denetimine b) Hicaz'da Hac Sa÷
229
iliúkin olarak, østanbul Yüksek Sa÷ iliú Sa ÷lık Kurulu, ya da Osmanlı Sa÷ Sa ÷lık Yönetimince, ya da yönetimleri altında, ya da øskenderiye Denizcilik ve Karantina Sa÷ Sa÷lık Kurulunca alınan önlemler, bundan böyle, bu önlemlerin uygulanması için gerekli karantina istasyonlarıyla sa ÷lık kurumlarının bulundu÷ bulundu ÷u toprakların egemenli÷ egemenli ÷i, mandat'sı, koruyuculu÷ koruyuculu ÷u ya da sorumlulu÷ sorumlulu ÷u altında bulundukları Müttefik Devletçe alınacaktır. Bu önlemler, uluslararası sa÷ sa÷lık Sözleú Sözleúmeleri hükümlerine uygun olacak ve uygulamada tam bir tekdüzen sa÷ sa ÷lamak için, hac ziyaretlerinin denetlenmesiyle ilgili herbir Müttefik Devlet, Milletler Cemiyeti'nin denetimi altında bulunacak bir Hac Ziyaretleri Karantina Eú Eúgüdüm [Koordinasyon] Komisyonunda temsil edilecektir.
MADDE 429. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, sonradan aykırı bir hüküm konmadıkça, i ú bu An Ba÷ Andla dlaúúma ile kurulan her Komisyonun Baú Ba úkanının, oynların eú eúit bölünmesi durumunda, ikinci bir oy kullanma hakkı olaca÷ olaca ÷ını kabul ederler. 228
Fransızca ve øngilizce metinlerde "Constantinople", øtalyanca metinde "Constantinopoli"; 1920 Türkçe çevirilerinde "ø "østanbul". (Çevirenler) 229 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “Hicaz makamat-ı mübarekesi züvvarının teftiú teftiúat-ı sıhhiyesi" denilmektedir; bu sözlerin kar úılı ılı÷÷ı yabancı dillerdeki metinlerde de vardır; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinl metinlerine erine bu sözler alınmamıú alınmamıútır. (Çevirenler)
-128-
MADDE 430. øú bu Andlaú Andlaúmada tersine bir hüküm yoksa, iú iú bu Andlaú Andlaúmanın kimi Devletleri ilgilendiren belirli bir sorunun ilgili Devletler arasında yapılacak özel bir sözle sözleúúme ile çözülmesini öngördü÷÷ü durumlarda, bu konuda çıkacak güçlüklerin, Türkiye Milletler Cemiyeti'ne Üye öngördü olarak kabul edilinceye kadar, Baú Ba úlıca Müttefik Devletlerce çözüme ba÷ ba ÷lanaca lanaca÷÷ı Ba Ba÷÷ıtlı Yüksek Taraflar arasında kararlaú kararla útırılmı tırılmıúútır.
MADDE 431. øú bu Andla Andlaúúmanın özel hükümleri saklı kalmak koú ko úuluyla, ve iú iú bu Andla Andlaúúmanın yürürlü÷÷e konmasından baú yürürlü baúlayarak altı aylık bir sürenin bitiminde, Osmanlı yasaları nın Osmanlı Hükümetince iú iú bu Andla Andlaúúmaya uygun olarak de÷ de ÷iútirilmi tirilmiúú olması ve de÷ de÷iúmi miúú tutulması gerekecektir. Aynı süre içinde, iú iú bu Andla Andlaúúmanın hükümlerinin yürütülmesine iliú iliúkin bütün yönetimsel ve baú baúka önlemlerin Osmanlı Hükümetince alınmıú alınmıú olması gerekecektir.
MADDE 432. øú bu Andla Andlaúúmanın uygulanmasına do÷ do ÷rudan do÷ do÷ruya ya da dolaylı olarak iliú ili úkin her konuda, Türkiye, ço÷ ço ÷unluk kararıyla davranan Milletler Cemiyeti Konseyinin gerekli görece÷÷i her türlü soruú görece soruúturmayı kabul etmekle yükümlü kalacaktır.
MADDE 433. Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar, Rusya'ya, Milletler Cemiyeti'ne Üye kabul edilir edilmez, Baú Ba÷ Baúlıca Müttefik Devletler ile Rusya'nın, aralannda anlaú anla úacakları koú koúullar içinde ve iú iú bu Andl Andlaaúma ile kendisine kesinlikle tanınan haklara zarar verilmeksizin, iú i ú bu An Andla dlaúúmaya katılma yetene÷ yetene÷ini tanımayı kararlaú kararlaútırmı tırmıúúlardır. Fransızca, øngilizce ve øtalyanca yazılmıú yazılmıú olan iú iú bu Andlaú Andlaúma onaylanacaktır. Anlaú Anlaúmazlık durumunda, Fransızca ve øngilizce metinlerin eú eúit de÷ de÷erde sayılaca÷ sayılaca÷ı I. Bölüm (Milletler Cemiyeti Misakı) ile XII. Bölüm (Çalıú (Çalıúma) dıú dıúında, Fransızca metin geçerli olacaktır. Onama belgeleri olabildi÷ olabildi÷ince en kısa süre içinde Paris'te sunulacaktır. Hükümet merkezleri Avrupa dıú dıúında olan Devletler, onamalarının yapıldı÷ yapıldı÷ım Paris'teki diplomasi temsilcileri aracılı÷ aracılı÷ıyla, Fransa Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle yetinmeye yetkili olacaklar ve bu durumda, onama belgelerini olabildi÷ olabildi÷ince erken ulaú ulaútıracaklardır. Andla úma, bir yandan Türkiye ile, öte yandan Baú Andlaú Ba úlıca Müttefik Devletlerden üçünce onaylanır onaylanmaz, onama belgelerinin bir ilk sunuú sunu ú tutana tutana÷÷ı düzenlenecektir. Bu tutanak tarihinden baú baúlayarak, Andlaú Andlaúma, onu böylece onaylamıú onaylamıú olacak Ba÷ Ba÷ıtlı Yüksek Taraflar arasında yürürlü÷ yürürlü÷e girecektir. øú bu Andla Andlaúúmada öngörülen bütün sürelerin hesaplanmasında, bu tarih, Andla úmanın yürürlü÷÷e konma tarihi sayılacaktır. yürürlü Bütün öteki bakımlardan, Andlaú Andla úma, her Devlet için, bu Devletin onama belgesinin sunulma tarihinde yürürlü÷ yürürlü÷e girecektir. Fransız Hükümeti, onama belgelerini sunuú sunu ú tutanaklarının do÷ do÷rulu rulu÷÷u onaylanmıú onaylanmıú birer örne÷÷ini bütün imzacı Devletlere teslim edecektir. örne BU HÜKÜMLERE OLAN ø NANÇLA, NANÇLA, yukarıda adları belirtilen Tamyetkili Temsilciler, Temsilciler, iú bu Andla Andlaúúmayı imzalamıú imzalamıúlardır.
-129-
Sevres'de, On A÷ A÷ustos Bin Dokuz Yüz Yirmi tarihinde, tek bir nüsha olarak DÜZENLENMlù DÜZENLENMl ùTlR; bu nüsha Fransa Cumhuriyeti Hükümetinin ar úivlerine konulacak ve bu Hükümet, imzacı Devletlerden herbirine, bunun, do÷ do ÷rulu rulu÷÷u onaylanmıú onaylanmıú birer örne÷ örne÷ini verecektir. 2300 (L.S.)23 GEORGE GRAHAME. (L.S.) GEORGE H. PERLEY. (L.S.) ANDREW FlSHER. (L.S.) GEORGE GRAHAME. (L.S.) R. A. BLANKENBERG. (L.S.) ARTHUR HlRTZEL. (L.S.) A. MlLLERAND. (L.S.) F. FRANÇO FRANÇOøøS-MARSAL.
230
(L.S.) (L.S.) (L.S.) (L.S.) (L.S.)
JULES CAMBON. PALEOLOGUE. BONø N. BONø N. MAR øET ETT Tø.
(L.S.) (L.S.) (L.S.;.; (L.S (L.S.) (L.S.) (L.S.) (L.S.) (L.S.) (L.S.)
K. MATSU MATSUøø. A. AHARONl AHARONlAN. AN. J. VAN DEN HEUVEL. ROLlN JACQUEMYN JACQUEMYNS. S. E. K. VENÎSELOS. A. ROMANOS. MAURlCE MAURlC E ZAMOYSK ø. ERASME ERASM E PøLTZ. AFFONSO GOSTA.
(L.S.)
D. J. GH GHøøKA KA..
(L.S.) (L.S.) (L.S.) (L.S.)) (L.S.
STEFAN OSUSKY. HADø. HADø Dr. RIZA TEWF TEWFøøK RECHAD HAL HALøøSS SS..
"Mühür yeri" anlamına "Locus Sigilli" sözcüklerinin kısaltılıp. (Çevirenle ( Çevirenler) r)
-130-
