TUMAČENJE PRAVA (seminarski (seminarski rad)
http://www.besplatniseminarskiradovi.com
Pojam tumačenja (uopšte): Radi se o tumačenju materijalne pojave gdje postoji odašiljač koji odašilje materijalnu pojavu (znak) i drugo lice koje prima i tumači taj znak. Npr. Brodovi komuniciraju svjetlosnim znacima (morzeova azbuka) ili zastavicama.
Što se tiče prava, odašiljač je parlament, a primalac je tumač zakona. Tumači zakona (mogu biti državni i nedržavni): a) Državni organi
Privatna lica u postupku primjenjivanja prava. Ovo tumačenje nije obavezno i nema onu snagu koju ima tumačenje koje vrše državni organi Naučnici (pravna nauka) Ovo tumačenje ima odreĎeni značaj i ulogu, mada nije obavezno, tj. obavezuje snagom svog autoriteta
Najveći autoritet kod tumačenja imaju sudovi jer svaki dan tumače pravo.Tumačenje prava znači utvrĎivanje pravnog smisla pravne norme.Tumačenje može biti široko (sistemsko) i tumačenje pojedine pravne norme.Sredstva tumačenja su jezik, logika, istorija norme, cilj norme, itd.
Pojam tumačenja prava može se posmatrati kao posebna djelatnost u okviru pojma tumačenja uopšte.Pojam tumačenja je predmet proučavanja raznih nauka,kako književnosti i istorije tako i raznih duhovnih oblasti poput teologije.MeĎutim,tumačenje prava se razlikuje od tumačenja uopšte po tome što se pod tumačenjem prava podrazumijeva tumačenje postojećih pravnih normi,dok se pod tumačenjem uopšte podrazumijeva popunjavanje pravne praznine,i samim tim tu nema norme.TakoĎe,tu možemo napraviti i razliku izmeĎu užeg i šireg pojma tumačenja.Pod užim pojmom tumačenja stoji pravna norma,jedna ili više njih,dok pod širim pojmom podrazumijevamo čitav pravni sistem.MeĎutim,takve stvari su veoma rijetke i dešavaju se uglavnom kada se želi proučiti ,,duh" nekog sistema.
Predmet tumačenja pravnih normi mogu biti i pojedinačne i opšte pravne norme,uslovne i bezuslovne,one koje stvaraju pojedinci,kao i one koje stvara država ili neki nedržavni subjekti.MeĎutim,u nauci o tumačenju pravna norma je u početku shvatana uže i obično se smatralo da e predmet proučavanja samo opšta norma,ali ne i pojedinačna.Nauka koja ima velikog uticaja na tumačenje prava je hermenautika.Samo značenje ove riječi nas može preusmjeriti na ovu temu,jer riječ hermenautika znači tumačenje.Tumačenje može biti i otkrivanje nekog značenja,mada ne može se okarakterisati kao utvrĎivanje veze izmeĎu dvije pojave.Tako lavež karakterišemo kao običan znak da e pas u blizini i to ne spada u tumačenje,već spada u obično posmatranje pojava.Ovo možemo okarakterisati i kao tumačenje znakova.Dogovor o značenju znakova naziva se zakonik znakova ili kodeks.,,Zakonik o značenju raznih reči sačinjen je od pravila odnosnog jezika o značenju i upotrebi njegovih
2
reči.'^Kao znak se najčešće upotrebljava jezik i to u o bliku govora,ali postoji i znak kao zvuk ili znak kao slika i to se može okarakterisati kao slikani znak.Postoje tri stvari koje se moraju razlikovati prilikom svakog tumačenja.Tu razlikujemo značenje koje pridaje stvaralac,zatim značenje koje postoji objektivno i značenje koje pridaje tumač.Da bi došlo do idealnog tumačenja ove tri stvari moraju da se poklope.MeĎutim,ove tri stvari se rijetko kad poklope,najčešće zbog nedostatka jedne od ove tri stvari.Tako se umjesto jedinstvenog značenja pojavljuju tri različita. Pod tumačenjem prava najčešće se podrazumijeva tumačenje teksta koji u sebi sadrži pravnu normu koja služi kao pravilo za ponašanje ljudi.TakoĎe se tumačenje prava shvata kao utvrĎivanje pravog značenja pravnih normi.U početku se tumačenje prava nije samo usko povezivalo sa predmetom,već sa subjektom tumačenja.Tako se tumačenjem prava u pravom smislu smatralo samo ono tumačenje koje su vršili državni organi ili pravna nauka.Kada su tumačenje vršili državni organi,pravila se podjela na dvije vrste tumačenja i to zbog postojanja dvije vrste državnih organa.Prvo e autentično ili interpretaciono tumačenje,kad zakonodavac sam tumači svoje norme i sudsko tumačenje.MeĎutim, broj tumača pravnih normi je mnogo veći, a radnja tumačenja je u osnovi uvijek ista,bez obzira koji je od ovih tumača vrši.Jedina razlika izmeĎu ova dva tumačenja je u tome kolika je pravna snaga samog tumačenj,odnosno koliko to tumačenjenorme obavezuje odreĎene subjekte da ga se drže.S obzirom na to,jasno je da sudsko tumačenje ima važniju ulogu jer je sud taj koji daje konačno tumačenje pravne norme i daje smisao pravnim normama.MeĎutim,može se desiti da neka pravna norma ili zakon nisu toliko jasni iz prostog razloga da se ne bi pisali za bukvalno svaku situaciju,pa tako imamo i nek oliko primjera.,,U članu 170. Krivičnog zakonika Crne Gore propisuje se: ,,Službeno
lice koje u vršenju službe protivzakonito vrši pretresanje stana,prostorija ili lica,kazniće se zatvorom do tri godine."Gotovo svaka od upotrebljenih reči ima više značenja I samim tim i pravna norma.Najpre,postavlja se pitanje koja vrsta zlužbenih lica može biti ovlašćena da vrši pretres stana (službeno lice iz organa unutrašnjih poslova,sudija,lice ovlašćeno za naplatu utrošene električne energije,vode ili za druge komunal ne usluge),koje je značenje izraza vršenje službe,šta je protivzakonito pretresanje stana (pretresanje bez odobrenja suda,pretresanje sa odobrenjem suda ali
bez prisustva odreĎenih svedoka).Najzad,kako se odreĎuje konkretna sankcija,koja se može kretati od minimuma zatvorske kazne do predviĎenog maksimuma za to krivično delo do tri godine zatvora(očigledno,to zavisi kako od stepena nezakonitosti u pretresanju stana do svojstava službenog koji to pretresanje obavlja)."2Sa druge strane,tumačenje prava može se razlikovati i kod sudova i na taj način može doći do donošenja drugačije sudske presude.Tako Budimir Košutić navodi primjer tumačenja člana 252. stava 4 Porodičnog zakona Srbije: „Muškarac koji tvrdi da je otac deteta može podneti tužbu radi osporavanja očinstva muškarcu koji se po ovom zakonu smatra ocem deteta u roku od godinu dana od dana saznanja da je on otac deteta,a najkasnije 10 godina od rodjenja deteta".3U ovom primjeru,isti stav su zauzeli Vrhovni i prvostepeni sud,dok je mišljenje drugostepenog suda bilo
drugačije.Ovakve situacije se dogaĎaju iz prostog razloga zato što su pravne norme neodreĎene.Stvarnost ne može biti obuhvaćena svim pravnim normama i zbog toga se odreĎuju samo odreĎene vrste društvenih odnosa.
Radomir Lukić,Budimir Košutič, Uvod u pravo ,Beograd, ,,Javno preduzeće Službeni list SCG",2003,str. 395 Budimir Košutič, Uvod u jurisprude«cju,CID,Podgorica,2008,str. 265
3
Postoji nekoliko sredstava tumačenja norme i to su: jezičko tumačenje,logičko tumačenje, istorijsko tumačenje,sistematsko tumačenje i ciljno (teleološko) tumačenje norme. Jezičko tumačenje je najvažnije tumačenje jer je vezano za jezički tekst norme i norma se tumači po pravilima jezika, interpunkcijskih znakova. Jezičko tumačenje predstavlja utvrĎivanje značenja (sadržaja) norme upotrebom pravila jezika koja su standardizovana i kodifikovana u nauci o jeziku. S obzirom da se jezik sastoji od riječi, skupova riječi i inerpunkcijskih znakova, to se jezičko tumačenje dijeli na leksičko, gramatičko, sintasičko i interpunkcijsko. Svaki jezički znak ima svoju sopstvenu ulogu i značenje u tekstu, tj. nije suvišan i beznačajan i ne smije se nanemarivati. Ukoliko znak ima više značenja, prvenstveno se uzima ono koje je uobičajeno i normalno, odnosno glavno značenje, a ne sporedno i izuzetno značenje.Jezičko tumačenje ima tri značenja i to su: leksičko,sintaksičko i interpunkcijsko- jezičko,zatim objektivno i subjektivno,i na kraju statičko i evolucionističko. Subjektivno tumačenje: kod ovog tumačenja tumač tumači volju tvorca norme. Tu se postavlja problem tvorca jer on nikada nije jedno lice.
Objektivno tumačenje je ono tumačenje koje normi daje cjelokupno društvo.Statičko i evolucionističko tumačenje :statičko je ono koje je norma imala u momentu donošenja norme, a evolucionističko je ono koje norma ima u momentu tumačenja. Osnova evolucionističkog tumačenja je pretpostavka da se taj smisao mijenja (evoluira) od trenutka donošenja same norme do trenutka njene primjene. Npr. Prije 30 godina je bilo zabranjeno voziti preko 30 km/h. Statičkim tumačenjem, to bi značilo da je i danas zabranjeno voziti preko 30 km/h.
Metoda logičkog tumačenja sastoji se u utvrĎivanju smisla teksta pomoću pravila logičkog mišljenja. Logičko tumačenje predstavlja provjeru i utvrĎivanje značenja norme primjenom pravne logike na značenja dobijena trugim sredstvima tumačenja.Pravo tumačenje je ono tumačenje koje utvrĎuje pravi smisao norme, a do njega se dolazi primjenom svih ovih vrsta tumačenja, ali se najvažnije jezičko tumačenje. Sva ostala moraju se bazirati na tome. Sukob se vodi oko pitanja koja je vrsta logike primjerena pravniku - da li analitička, odnosno formalna, svojstvena matematičaru, ili dijalektička, svojstvena retoru. Pobornici formalno-logičkog zaključivanja smatraju da se prilikom tumačenja pravnik služi prije svega silogizmima.Silogizam je zaključivanje kod kojeg, "kad se izvjesne stvari pretpostave, druga jedna stvar, različita od njih proizilazi nužnim načinom, na osnovu pretpostavljenih stvari." (Aristotel, Topika). U pravu se najčešće susrijećemo sa hipotetičkokategoričkim silogizmom ako-onda.Primjer: Ako službeno lice primi poklon ili kakvu drugu korist da u okviru svog službenog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršiti, izvršilo je krivično delo primanja mita; Petar je primio novac da bi izdao graĎevinsku dozvolu tamo gdje nije bilo uslova za njeno izdavanje; stoga je Petar kriv za pri manje mita.
Kod istorijskog tumačenja ispituju se istorijske okolnosti od nastanka norme do momenta tumačenja norme. Istorijsko tumačenje prava predstavlja utvrĎivanje značenja norme tako što se ispituje uticaj različitih društvenih okolnosti na donošenje pravnih normi kao i uslovi i razlozi za promjene koje je pravna norma doživjela od trenutka donošenja do momenta tumačenja
4
Kod sistematskog tumačenja se norma tumači u odnosu na cijeli sistem normi koji čine pravni sistem. Ovim tumačenjem se utvrĎuje pravo (istinito) značenje pravne norme pomoću njenog povezivanja sa drugim normama u pravnom poretku i sistemu prava.
I na kraju ciljno(teleološko) tumačenje tumači kakav cilj treba norma da postigne. Zadatak ciljnog tumačenja je da bliže ispita krajnji cilj norme i njenu vezu sa opštim ciljevima pravnog poretka. Npr. norma je da se ide u vojsku sa 18 godina ili u školu sa 7. Za vojsku moramo imati 18, ali za školu ne moramo imati 7.
5
Bibliografija :
Košutić Budimir, Uvod u jurisprudenciju, CID,Podgorica,2008 Lukić Radomir,Košutić Budimir, Uvod u pravo,Beograd, ,,Javno preduzeće Službeni list SCG",2003
Kutlešić Vladan,Osnovi prava, Beograd, ,,Javno preduzeće Službeni list SCG",2005
http://www.besplatniseminarskiradovi.com
6
