KadirMisiroglu
Sultan Vahiddettin, Mustafa Kemal
ve
hilafet
meselesi hakkinda
muthis. vesikalar...
Ulemanin vatan yolundaki
muazzam fedakarliklan... Zafer ve sonrasi...
ISBN 975 - 7480
-
00
-
2
SebilYayinevi
-SARIKLI MUCAfflDLER-
KAD'IR
MISIROGLU
KURTULU? SAVA§INDA
SARIKLI HER HAKKI MAHFUZDUR )UR| ALL RIGHTS RESERVED
• •
A
•
MUCAHIDLER DOKUZUNCU BASIM
J
Sebil Yayinevi Bab-i Ah Cad. Vilayet Han Kaf.l Cagaloglu - iSTANBUL Tel:
526 38 96
-
Fax: 527 20 99
>
IQiNDEKiLER lkinci
SEBlL YAYINLARI No
:
KAPAK TERTlBi
:
DiZG!
BASKI
:
-
ClLT
MONTAJ
:
:
11
Basimin Takdimi
13
Onsoz
152
AYZINGORGON UKAZ
UYGUN MATBAACILIKTESiSLERl HUSEYlNTURAN
BIRiNCi BC-LUM: GJRiS Bir
•
Kehanet
•
35
Talihsiz bir Padi§ah IlkBasun !967
JK'lNCi
BOLUM:
iZMIR'IN
iSGAUNDEN, ANKARA'DA
MILL? MECLISiN AQILISINA
-
Cataloging
In
MlTlNGLER ve KONGRELER
Publication data
1. i.
Turkey
-
History
-
101
118
Istanbul Mitingi
Sankli Mucahidler
Revolutions 91 8
-
Erzurum
1923
140 148
Sivas Mitingi
956.102
ISBN 975 - 7480 - 00 - 2
123
Mitingi
Balikesir Mitingi
little
II-
CEPHELER VE BAZI SARIKLI MOCAHlDLER Aydm Cephesi ve Denizli Muttijsu Ahmed Ahmed
111
-
BAZI
SAHADETLER
164
Izzet Efendi
GOnuy Cephesi Vezir Hoca
ISTANBUL 1992
155
155
Hulusi Efendi
Qal Muftusu
KADAR 101
izmir Mitingi
Misirogly, Kadir, 1933 Kurtulus Savasinda
19
.-
172 176
.',
183
UQUNQU B6LUM: ANKARA'DA
MJLLf MECLJSiN AQILI§INDAN ZAFERE KADAR
I-
MECLlSlN AQILI§J "
Hafiz Ibrahim Demiralay
232
§ukru Qelikalay
2 37
Huseyin Bayik Efendi Ozbekler Tekkesi Hatuniye Dergahi
En buyuk Manevi Destek Bediuzzeman Said Nursi
ZZZ, :
Feteva-yi §erife
Abdulhakim Arvasi Nursinli
274
imam
ZZZZZZZ.
Kerim
-
Enstituleri,
Hatip
Mektepleri
dershinelerinin
ve
milli
Kur'an-i
§ahsiyet
300
ve mefkuremize ddnu§u saglayacak nQr yuzlu mucShidleri, mustakbel
32?
genglerimize
,„
!...
'"
EsatHoca Ali
Yuksek islam
2 93
Seyh ZiyaOddin Efendi
Es-Siinusi Kurtulus Savasi ve Islam Alemi ...
.
266
285
ZZZ.
Mehmed Akif Ersoy Seyh Ahmed Es-Serif
ITHAF
24
'",'
Riza Acara "
Hafiz Sevket 6zalp
349 355
Digerleri
'
357
I-
DORDUNCU BOLUM: ZAFER VE SONRASI ARAYIS VE TEREDDUDLER DEVRl
363
IlkTavirlar .
Lo/an'm II-
^ Get.rrdigi
INKILAPLAR DEVRl
363
Dar Ge?it
o« R 6
;
>
388
1
MOELLlFiN YAYINLANMI? ESERLERi
•
KISALTMALAR Sh.
• CEMRE(1992)
• HlCRET
C.
:
cild
P.
:
page(sahife)
:
Volume
:
Sayi
s.
a.g.c
(1990)
• ALIsOKROBEY
(1978)
• ZAFERDEN ZAFERE
(1978)
(cild)
adi geceri eser
v.d.
ISLAMCI GENQLlGlN EL KlTABI (1981)
:
sahife
V.
:
ve devami
• OSMANOGULLARI'NIN DRAMI • LOZAN ZAFER Ml, HEZlMET
(1974)
Ml?
(1965)
C.I.
• LOZAN ZAFER
Mi,
HEZlMET Ml?
C.ll.
• LOZAN ZAFER
Ml,
HEZlMET Ml?
C.
mUt.
:
miiteakip
a.y-
:
ayni yerde
a.g.t.
:
adi geccn tcfrika
• YUNAN MEZALlMl (TURK'UN SlYAH
a.g.m.
:
adi gecen makale
• MACAR
bkz.
:
bakiniz
III.
(1973) (1979)
KlTABI) (1966)
iHT'LALl (1966)
• AMERIKADAZENCi MUSLOMANLIK HAREKETl
• KURTULUS SAVA§INDA SARIKLI MUCAHlDLER • MOSKOF MEZALlMl
C.I.
• MOSKOF
C. 11.(1 972)
MEZALlMl
• MUSUL MES'ELESi VE
(1967) (1967)
(1970)
IRAK TURKLERi (1972)
k
11
IKINCi BASIMIN TAKDIMI
DAHA ONCEKl BASIMLARDA l§BU ESER HAKKINDAKl MAKALELERl DERLEYEN BlR BOtUM VARDI. MUHATAPLARIMIZIN EKSERiYETLE DAR GELlRLl TALEBELER OLDUGU DU§UNULEREK GlTGlDE COGALARAK MALlYARTIRAN ESERlMlZ HAKKINDAKl YAZILARIN IKTIBASINDAN BU DEFA SARFINAZAR ETi
EDlLM[§TlR.
Yakin tarihimizin gerceklerini
girift bir
bilmece haline
getiren, yalan ve tezvir kampanyasmin resmi ve hususi amilleri, deh§etli bir hiisranla
kar§dasmak
iizeredirler.
Ha-
yildan beri devlet imkanlarinm kullamlmasi sukikaten retiyle nisyan ve karanhga bogdurulan ger?eklerin §afagi elli
sokmek
Bu
uzeredir. keyfiyetin en aldatmaz delillerinden biri de
eserin gordugii
muazzam
bu na^iz
alakadir. Ger^ekten "Sultan Va-
hideddin", "Kurtulu§ Sava§i" ve bu sava§in kazanilmasinda "dinin rolii" etrafindaki hakikatleri 50k eksik bir surette ifade eden "Sarikh Mucahidler"in birinci tabi dort ay gibi 50k kisa bir zamanda tamamen tiikenmi§tir. Ne yazik ki ya-
mali imkanlara sahip olinasi sebebiyle vaki israrli taleplere ragmen ikinci tab'i bir 50k ilSvelerle birlikte ancak §imdi yapdabilmektedir.
ymevimizin
mahdud
giine kadar gecen zaman zarfinda vesika bile bu eseri ekehemmiyetli ve ele gecen bircok yeni siksiz bir hale getirmeye kifayet etmemi§tir. Ciinkii aradan oldukca uzun bir zaman gectikten sonra yapdan bu tesbit ve
Birinci
tab'mdan bu
ara§tirma birgok canh §ahidin, artik silinmeye yiiz tutan zayif izleri iizerinde yurunerek ortaya cikarilnugtir. Zaferden sonra dine ve din adamlanna kargi takmilan yaki§iksiz ve zalimane menfi tavnn tabii bir neticesi olarak, evlerin basd-
12
13
digi ve
Kur'an-i Kerim'lere kadar dini temayiillerle ilgili her §eyin su$ siiyildigi inkar mevsiminde hie. bir hoca efendi, ortaya cikarak hizmet ve fedakfirhklanndan bahsedemedigi
gogu tavan aralan nev'inden izbe k6§elerde saklanan bircok vesfiik de mahvolup gitmisrtr. Hi/.metlerini sirf Cegibi,
nab-i Hakk'in rizasmi elde etmek icm
ifa etmis.
bulunan din
adamiannin
§iar ittihaz ettikleri tevazu ve istignalan da bu netieeyi kolayla§tiran miihim bir fimil oImu§tur. Bu itibarla
okuyuculanmizdan bu eseri itmam ve ikmale yarayacak vasifta olmak iizere karsdasacaklan vesfuk ve hatiralan adre-
6
N
S
O
Z
simize postalamalan hususunda birinci tab'da vaki ricalan mizi bir kere daha tekrarlamak isteriz.
Bu
vesile ile biitiin
kiirlerimizi
okuyuculanmiza en candan te§ek
takdim eder, Cenab-i Haktan, idrak etmekte
ol-
dugumuz
uyanisi, islam'i ebedi payidar kilacak hizmetlere amil olabilecek viis'at ve kuvvete iblag buyurmasini
niyaz
eylerim.
Hira DagYna kadar sonsuz bir mesaEbedisiyle, feyi tarayan tiil kanatlan, Kainatm Fahr-i esrar ve gersaltanath Rabb'in mutlak varhgi arasinda en ceklerin akimini saglayacak nurani bir serare teskil eylemi§varhginda biitiin insanhga ti. Bu mecradan, O'nun nuiazzez Cibril'in miibiirek
liitfedilen,
Kadir
MISIR06LU
20 Agustos 1969
Serencebey-
ISTANBUL
nasiplerin
en
biiyiigii
KUR'AN'di. MiiteaTin
"kelam"la zarflandinlarak beseri idrake yakla§tirdan esrar ve iradesinin ummani olan KUR'AN... O esrar ve irade ki; topraktan halkedilmis, bulunan insanin gitgide annip §effafla§arak Rabb'e ulasmasimn, biitiin insanhga samil mes'ud usul ve esasiyla kurtanci davetini ihtiva etniektedir. insan i
en biiyiigii, once bu davete biitiin mevcudiyesonra da iman armasini ta§iyan temsilcietmek, icabet
? in §ereflerin
tiyle
ler
kadrosuna katilmakdir. Maveraiinnehir'in
ye§il
vadilerini kusatan
bembeyaz
ilk biiyiik metafizik ihtilacjarim ya§ayarak varacak olan miicadihler kafdesine katiebediyete islarn'm §erefli lan buyiik Tiirk Milleti, mill! tarihinin bin yihni bu
cadirlarda
davete tahsis etmek gibi mustesna bir mazhariyete nail olmu§tur. Bu mazhariyetin §anh gazileri, islam'i sahislannda
14 tf
SARIKUMOCAHIDLBR
KADlR MISlROtiLU
en derin ve asil bir seviyede yn S ay, P temsil etmek suretiyle gaza meydanlaftna "i'hi-y, kelimetullah" u*vawmn daVfiamn Sk ask vl ve heyecamyla atdmislardir. Bizi, tslam'i boylesine temsil
ve muhataza mevkiinden nzaklajt.rmak icin miisterek bir "Cihan-, husumTr h ,inde hareket eden H.ristiyanhk
Dfinyas., Birinci Cihan Ha b"n muteakiben en son ve kudretli darbeyl vurmak icin b r firSat elde etmisti. Ctt-Mb tarihin yeniimefS' bir had.se o an "sanayi lnkilabi»n, zamamnda gerceE ememek yuzunden perisan bir halde id!
bS i
S
S22S
."Cihan., elde edebiimek icin iceriden ve d.sandan ea cahsm.s ve bu suretie, bir birine
bu netkeyi
aTr
ar-
eklenen du § manl,k ve h -j yanetlenn semeresini toplamak mevsimine gelmist" Turk Kurtulus Savagi, islam temsilcisi Tiirk'ii bu mevk.den uzakast-rmak gayesini guden sald.r.slann bu en son " mC a,nh,ra§ bir kar koyma harek *' d r. r Mdlet, bu h mucadeleyi "'"'J' biiyiik imkans.zhklar icinde bu-
MmT
P
unmasma ragmen
t.r.
emsalsiz bir zaferle sonucland.rabi mis-
Fakat manevi rehberlerden
mahrum bulundugu idnTu kayganm ic maksadm, kavrayarak ona kars, gerekh edbt" len a amad, ndan diismamn menfur emel ferine kendlira desiyle ramolmus ve bu suretle islam temsilciligindenleta « a eylemistir. Daha dogrusu, zafer sarhosu bir
,Cra
kaSronun
*?? b " istlfaya kar§' S>k,lamam,s, dehset ffSfSfir li bir infer s,yasetinin tedhis ve hengamesi icinde TurkTn
Millet Meclisi'ni bir papatya tarlas, gibi siisleyen bembeyaz sankhlardan bazdari cesjUli ifsad ve ihanetlere alet olmak
mevkiine dii§mekten dahi kurtulamamisUr. Yetisme sartlan, tarih muhasebesinden mahrum bulunmalan ve teknik terakki kar§,sinda esash bir tavir alarak amme vicdanim tatmin edecek dogru bir izah ve degerlendirme yapmaya
muktedir olamamalar, gibi ce§itli sebepler yuzunden onlann kuramadiklan bu cephe, Tiirk Milleti tarafindan kismen pasif ve kismen de aktif bir surette- kurulmus, ve bugiine kadar devam ederek "islSm'a kars,," biitiin taarruz ve tahrip hamlelerini akamete ugratmigtir. Bugiin, her tarih ve din §uuruna bagh vatanseverin katilmaya mecbur bulundugu bu manevi sava§, onlarm bir cogunun kavrayamadig,, bazilannin da daragacjannda veya $ekildikleri uzlet ko§elerinde maglubiyetini temsil ettikleri; Tiirk'iin kendine don-
me,
milli §ahsiyet ve
mefkuresini devam ettirme savasidir.
Bu, ayni zamanda islam n, Rabb'in kefaleti altinda bulunan temadisine ve biiyiik Tiirk Milletinin "i'lfi-yi kelimetullah" davasindan vazgecirilemeyecegine dSir mucizevi bir 1
,
tecelli
ve delildir.
Kara li
giinlerin agir badirelerini atlatabilmek icjn gerek-
olan azim,
teselli
ve iimidin yegane kaynagi dindir. Tari-
harikulade §ahlani§lar sadece bu hen menba'dan fi§kirabilmektedir. Maddi ve akli hesaplar, iradeye ister istemez bir tutukluk verirler. Din ise; kitleleri masabittir ki; biiyiik ve
nevi miikafatlann cazibesiyle sihirleyip co§turarak milyon-
b " cserde hizm <* ve fedakarhklar, nakledi SarikJ, ft* Mucahidler" asd zaferi bir manevi cidale baflave onu gerceklestirmekte
SS&lf
ten
mak
kamX
maalesef k. S,r memleketin man.smdan uzaklastmlmas, karsismda veni den ortaya koyamam,slard,r. O kadar ki;
***** t3E2tt»*i Islam ahUk ve
gS
celadeti,
£ g§
Buyl
kucaklamasim saglar. Esasen maddi oliime meydan okunmadikca manevi oliimden de kurtulu§ imkani yoktur. Bu yiizden milletlerin hayat-memat Mdirelerinde yegane istinadgShlan, azim ve larin, biiyiik bir i§tiyakla ate§ ve oliimleri
fedakarhklannin kaynagi olan dindir. Bu iimili harekete getirerek onun "te'minat fonksiyonu"nu ger^eklegtirenler din
17
KADtRMISIROGLU 16
SARIKLI MOCAHlDLBR
adamlandir. Gercj boyle fevkal'ade hallerde dini bir sifati haiz olmiyan,hatta §ahsi hayatlannda dindfirane ya§amayan
sMr Iiderler bile halk psikolojisinin tugyani icin bir din adami gibi hareket ederler. Tiirk Kurtulu§ Savasmda da boyle olmustur. Bu mevzuda kumandanlann bir 50k duali merasim ve beyannamelerinden, Bayar'in ba§ina bir sank sararak Galip Hoca adiyia ortaya nkmasma kadar bir 50k vak'a zikrolunabilir. Fakat halk, otedenberi bu vasifla tanimadigi kimseleri once cok yadirgamis, ve bu tereddiid, muteber din adamlanni onlarin yamrida goriinceye kadar devam etmistir. Bu gercegi zamanmda ve cok iyi bir surette gdren Mustafa Kemal'in Samsun'dan Ankara'ya kadar her adimmi attigi yerde ilk ugragi miiftiiluk daireleri ve camiler
Onun gibi diger bircok kuvva-yi milliyecinin de boyle hareket ettiklerine dSir kitabumzda pek cok vak'a olmustur.
zikredilmi§tir.
Vatan sevgisi ve cihadi, bir iman vecibesi olarak benimsemis bulunan halk ve hak rehberi din adamlan, her yerde milli kurtulus hareketinin ilk tatbikatcilan olmuslardir. Bu yuzden dogrudan dogruya imanin eseri olan "zafer"de en biiyuk hisse onlanndir. Kurtulus Savasi'mn gayesini halka anlatarak herkesi davaya ve kumandanlara inandinp harekete gecirebilecek olanlar gercekten, dini heyecana alemdarlik eden sankhlardi. Fakat, bizi bin yillik mefkuremizden uzaklastirmak isteyenler, sanklilarin sahsinda islam'i itibardan dugiirmek icin bu gercegi tamamen tersine $evirmisterdir. Bu maksatla yakin tarihimizde resmi ve hususi
istikametlere tevcih sonra bu harekSti manevi
edememek ve
davramslan onliyememekten baska Buna mukabil maddi ve fiih sahada
suurunu yok edici hicbir kusurlan yoktur. kahramanhklar onlar tarafindan en biiyuk fedakarhk ve §ahidleri tamamen kaybolgosterilmistir. Bu, henuz canli
tarih
b.r haknas.nastarih! bir gercektir. Biiyiik bu gercegin gene nesillere naklinde iik teskil etmek iizere gcrekir. Ehmizdeki kicok i-ec kahndigini esefle belirtmek
mamis bulunan
um
ulemamn muazzam hizmet ve fedakarhklarmdan ; bile, onlara reya nakledilenler nev'inden manda bir katre
tapta
kafi gelse gerektn. gorulmiis olan haksizhgm anlasdmasina miiddetle ueitibaren on yda yakm bir
Balkan Harbi'nden
vam
etmis,
maddi ve manevi k.ymet ve kuvvetlerin
flasina
sonra kitlenin yekmiincer olmus cetin bir miicadeleden sahlanchnlmasi ve bu suretle vataviicud bir halde yeniden ahskanhklar sebebiyle ancak onn.n kurtanlmas. bin yillik olabildigi halde "Vurun Kahpeye lar sayesinde miimkun sefd iftiralar, bugiine kadar ve "Gavur imam" gibi maalesef cevapsiz kalmishr. manevi zaferlerle taclandirmadikca
Maddi basanlan
edemiyecegini, bu sankh neticenin gerektigi §ekilde tecelli bir kere daha kavrayip miicahidlerin hikayeleri dolayisiyle
Hakikatte maddi ve asdeeerlendirmek firsatim buluyoruz. kemirmekte bulunan asagdik keri zafere ragmen ruhlan isgal ve istila kuvvetlenduygusu yenilememis ve bu yuzden Islam'in tahnbine §ahid nin dahi cesaret edemiyecegi dlciide
olunmu§tur. kopar-
her vasita kullamlarak ulema
ve mefkuremizden Bizi milli ve tarihi §ahsiyet dusmanhklann simdi harici mak maksadini giiden dahili ve
ta insafsiz bir iftira
sekil ve
ham ilan edilmi§ ve bu hususkampanyasi acrimi§tir. Halbuki, onlardaii bir cogunun, diismamn asil maksadinin bizi madden degil fakat daha ziyade tabii goruneh bir gelisme ile manen i§gal etmek oldugunu kavnyannyarak, askeri zaferlerden
bir
korunmak icm kihk degistirmis, olan tasallutundan Bu mumiicadelesi icjnde bulunmaktayiz.
hayat-memat
miicflhidleri bu kitapta cadelenin sankh sanks.z biitun
18
19
SARIKUMOCAHIDLER h kaye eddenlen basiret ve ibretle mutalea etmeli ve aym hatt ara dujmekten konmmal.d.rlar. Aksi halde diigrjna b8§an,ar ba§ka kimse dfivalara hukuki ve manev, b.r musten.dat olmakta ve ters neticeler vermek-
S£f
™
'
icuir.
Cenab-i Hakk'dan bu yeni cidalin sava§cilanna biiviik ve lereHi bajanlar dilerken ancak bir k 1S m,n,n hi'metve
kahramanbkiann,
ibret
nazarlamnza sunabildigimiz Kur!
sihhat ve ajlamet, vefat etmig b'ulunanlanna da
magfiretniyazederini.
BOLUM
BlRlNCt
rahmet vee
GiRt§ Kadir
MISIROGLU
KEHANET
Bl R
9 Agustos 1967
Serencebey-ISTAiNBUL
GOk
ve deniz van acilmis, bir midyenin iki kabugu ufukta birlehalindc gibi masmavi yanmkureler §iyordu.Gelip gecen
bembcyaz
yelkenliler ise,
on-
Ki§i, helar arasmda panldayan incileri andiriyordu.
men hemen akis.
hi? hissetmeyen
bu
sehirde, taze bir yesillik
halinde sahile vurarak denizin koyu mavisi
ile
coskun bir
kucakla§iyordu.
sikintilarindan alarak sihirli gtiTabiat, insani her tiirlii me§gale ve belki de oyalayip dinlendirmek igin bu sehirdcki kadar zellikleriyle
hi? bir yerde cazibeli degildi. Fakat t
e b
i"
nin bitisjgmdeki
"Zeytinlik Ilk
Mek
gahsma odasinin penceresinden Karade-
niz'in Urpertici giizelliklcrine dalan
gene miralayin
zihni, kar§ismda-
alemdc dola§iyordu. Hakikaten, fakat gOrmuyordu. gayet gamh ve du§unceli gOzUkuyordu. Bakiyor, liderligi altinda Turk'Un Dunyasi'm islam Bu sehir vaktiyle, butun Han'in Selim Yavuz Buyuk Cihangir birlestiren,
ki manzaranin sihrinden uzak bir
toplayip
§ehzadeligini
gecirdigi
Trabzon'du.
Kac
gundtir,
burada
O'nun
21
20
KADlR MISlROfiLU
SARIKU MOCAIIlDU'R dovaxfi hayallcri
laralmdaii
kovakmiyormusaisma iirpcrlilcr tcindcj dola§iyordu. Sanki her sokagm dOnemecinde O'nunla karjilagacak vc hesaba cckilccckii. Imparatorlugun "cbed miiddet" iiamh tahuna oturunca biitiin Diinya'yi ikiidanna az gorecck kadar co§ktm bir cihangirlik meyli gtts'teren bu ceiadeUi padi§ahla bir kar§ila§sa, O'na nc cevap vcrcbilirdi. Dtfrt ccphede doytt§en ordular artik yorgun vc pcrismidilar.
Din, vaian vc milletin mQ§terek vc miibarck variiklan
Tiirk'un tarih sahncsiiulcki iiibanni
da korumak
ile birliktc
icin cldcn gclcn her
gayrct sarfcdilmi§ti. Yaln.z "C a n a k k a c "nin corak sirtlannda bu cmclin gcrccklcsmcsi icfn dOrtyttz bin yctismi§ valan evladi, §chadct §crbctini icmcgi varligma scref saymi§u. Nc yazik ki; Ittihatc.lar, devleii hakikaicn cok'l'cna idarc cdiyorlardi. I
Tamamen
gizli
vc korkunc kuvvci
"
y a h u d
i"
yc labi
idilcr.
Bu-
nu, biiyiik imparator Gfizi Sultan Abcliilhamid Han'i (ahiian indircn
hcyctc safkan yahudi vc fitnc kumkumas. olah Efendi'yi dahil clmcklc ac.ga vurmakia hie bir bcis
Emanuel Karasu gi)rmemi§lerdi. ilk
getirmisjerdi.
Si
Bu
anmisti. bizim Uiraf.m.zdan kira gcmilcr, guya geciei olarak da giydirilcn zabitan vc murctlcbat
Baslarma bircr
Q*^"B»
fes
Frans.z tine drmislcrdi (?!..) Rus,
Gayc
vukuml hafinctmekti. Bu
s.rada illihatci liderlerdcn telafi icin
Balkanlardaki kay.plar.m.z,
ge cbilmck maksad.yle Rus
una haber aid*
km
hadiselerin ibrcl kcsimleri iizcrindc gczinmege ba§ladi. Hakikaten,
hcr§cy lttihatcilar'm destarilagah
en
diyc dQ§UndU; Zihni, ya-
ibrclli
misali dc
Giinun birindc
iki
muhakkak
ahmakbguu gostcrmcktcydi. Bunun
ki, Birinei
alman harb gemisi,
"
G
Cihan Harbinc o b c n
"
vc
Istanbul Liman.'na siginarak bizim icin tchlikcli bir
"
B
giristeriydi.
r e s
1
a v
durum meydana
1- Bu resmi soygunun tafsilati icjn bkz. ikdam Gazetesi Nu: 7929 17 Nisan 1335 (1919) tarihli nusha. Gergekten bu o kadar asiri ve cir-
kin
bir.
hareketti
ki,
nan Tevfik Fikret
"
kendilerini btitiJn mevcudiyetiyle desteklemis bulubile:
"Yiyin, efendiler, yiyin bu han-i i§tiha sizin. "Yiyin, yemezsiniz bugiin, yarin kahr mi kimbilir
"Bu hakktdir gazSnizin evet o hak da elde bir! "Doyunca, tiksinnca, catlayincaya kadar yiyin!..." diyerek isyana mecbur kalmisti.
Alman
cmrivak. lie ieindi ki; derhal bir
entehjans
b.z. kend, «f,nda
Pck tab aram.s. ve bu laktigi burnetii. savasa sokmak carclcrini
.
Ola-
baska her-
zabitammn basjanndak. festcn bu gemilcrin murctlcbat vc guya makumandan. Suson (Souchon) Pa§a scylcri Almandi. Gemi
Rus nakliye gemisine hiicum
yiiriiyor"
k«h^
Rusya'dan cm. n olarak hareket
sefiriyle temastayd.
ch.'
hep ayni gaflct vc $ckavctle
cok miira-
lngiliz scf.rlcr.nm bir
bir
SS yapmak maksadt
icraati
vc
Ha.buki bunlar, savas bir netiec vememisti. caat rprotcstolan hie .e.n ga§ard ile mulk! iamam.yel.m,z sonuna kadar tarafs.z kalmamiz tc-rubud, brr vak'a Alman Erkan-i Harb.yesVn.n ranti vermislerdi. Bu harbc sokarak Almanyamn emrivaki ile Osmanh Dcvlclfni
ieraat olarak
da Yiidiz Sarayi'ni "y a g m a" ctmcklc i§c basjamiskirGene miralay "Bu rcsrni soygundan itibarcn Initiate, giiruhunun
0»W«
gahane bir
lidcrlcr, (!) Ittihale.
Buna, dahi
balamt oLler,
£SU
'
uk ok yaydan be
ile
Karadcniz'c ac.lm.su.
Osman ciknus.
1 i
harekct o ara* b.r
bom-
u s t o p o 1 serefle ufuklarmda y.ldan beri Cihan
euni§. sonra da S
alt.yuz elli
Ilk
S an ca g
.
-»
i
v a
ta,yorlard..
ve Tarkiye bu emrivaki
ile
Bu
Almanya
sebeple, ar:
safinda har-
girmi§ti.
Osmanh Devleu
yerlesmis. idfire ve siySset gibi yttzydlardan beri
™^ J M*?&g^
bu dcreee basit an'aneleri bulunan bir devlcte, bir kadronun tedbirsiz kadar hesapsiz ve rebilecek
IdTye
kadar asla g 5rUlmcmi § d.
EST**
Id;
ogrendikleri
zaman
p a§ a, Harbiye
ituhat ? .larm her biri cilg.na
<3yle
hak.m olabdmesi,
g6zU kara ve hesaps.z
d5nmu § lcrdi. Ba^kumandan Vekd
Nezaretinin buyQk ye
2-AlbayHusamettin 1957, sh. 121.
Bu
K ™*™
ERTURK -
b.r
Knver
tantanah salonlar.ni ? .nlaurcasi-
Iki
Devrin Perde Arkasi, Istanbul
22 23
SARIKUMOCAHIDLUR KADtR MISlROtfLU na i
Bu
m
bir alcakhkt.rL." cliye bag.nyor,
toe,
acanden hungiir
sadrazam Prens Said Halim
hiingtir agliyordu.
Fakat aruk
is
i
m^He^ylen ilc Alman olan ve baslanna fes giydirmek.e -
stC n gcc-
Osmtnl, Turk meniaatlcnn, dusiinur hale gciirilcmcycccklcri muhakkak bulubu gcm.lorm murcttebatmm Alman
m
mcnfaalinc gore harckct ctmcn en normal jeyd, Bunu bile hesap ctmcktcn aciz olan ittihat ve Ter-kk. kodamanlan, art* hadisclcrin akmhlannda yalpalayan dumensiz b.r gem, gib, mukadderata boyun egmek mecburiyctindeydilcr. Fakat k ndi ri i,C bidikte bQlUn bir Mi,,ct,i de bu ladireye suM ? M 5 " bir -'"ctin kaderi * iizcrinde bu 51cude tehhkeh b,r kumar oynamak imkani, bugiinc kadar Alman Amira.i Suson'dan baska hie bir ccncbiyc nasip olmam,st,r.
i
2Zt
Mm *
Mi C C r" 2 " 1Cn yC
V??^
bile, vatanm kar§ila§t,g, ba§i sankh, eli lesbihli insanlar sanlmis. bulunuyorlar. kilica icin felaketten kurtulabilmesi
adamina du§cn icin el acip
vazife; sadece zal'cr icin
dua etmck degil, Mchmctcigm
mege buyuk
bir i§tiyakla atilmak suretiyle
da ba § sank!,, eh ,
u
r
d zafcrdensonrada su Z u up
tcsb.hli,
mubarek ve pfrifam
HDraayu
yu
"
5
lmi§ e
^
fikar» rini
n'un harckctinden
ewcl
m ^
ka]dirarak
eder
.
d
Oncebu dinico§turupgalcyanagetirmcktir. lslanbul'dan aynlmadan
Jf\-
'
t
,'
adamta,
L'
ve riyaz «ft
^^y
Islam H-ayaf Nizam," mn yaydmas, ve korunmas, icin kurulmu § en rntiessu te muessese oidugundan, temelinde de bu mubarek dm adarn ann.n dua ve mujdclcri bulunmaktaydi. Butun milli
yunca Allah'm yace namm, duyurup tanumak c
ad,n kaynag, ve kuvveti, dint heyecand,. atorlugumuzun en kudrctli askeri te
Uk
,n
tarih bo-
icin giri s i,mis
bulurl Bu yuzden Biiyk
§ kilat 1
S.
olan
kurulusunda, devrin manevi sultan,,
"
Y
e n
i
c e r
i
Hac, Bektag-, Veli
Hazretlen ne dusen vazife, -umumiyetle kabiil cdilen bir g5ru§e nazabu yen, teskilat askerlerinin s.rtlann, s,vazhyarak:
ran-
™
ye n
duasindan
,
9 e r
»L„L m
i
fe.
olsun, Allah yiizlmni ak etS in!...KoIIar,n, gudii K»sin....
ibaretti.
Gene Mirafay, "Halbuki bu
giin
oyle mi?" diye dusundu. Art*
1?-
O'nun ruhundaki iman vec-
-zafer" icin
icin gazilorin Online gecer
§Ukiir
onunde sehadcl serbeim,
ilc tarihinin
ihtiyar din
Bugun dm
vcya zaferden sonra
vWhgm, koruyabilm k
arf
bu buyuk
Ney Qalarak cepheye giden "mevlevller" + Reslmli MOnih Mecmuasinda +
1
.<«'
wVj;
25
24
KADlR MK1RO0LU maksadla
Harbiye
Ncz arct i'nin
kapisinda yapilmi§ bir
merasim gttzUnUn Onune gckli.Nuvcsini tstanbul'un muhtclif scmtlcTekkelcri" mcnsuplarimn ie§kil ettigi rindeki "Mevlevi bir "Miicahidin-i
u Mevleviye Alayi kurulmu$lu.
§eyh ve dcrvifjlcrdcn ba§ka hemcn hcmen
Miicahidin-i Mevleviye Alayi
Kumandan
biiliin
Bu
alaya mevlevi
tarikallann mensupla-
MUcahidln-i Mevleviye Alayi Alay Kumandani Vekili
Abdulbaki Efendi (sagda) mucahid arkada§lanyla
VeledColebi (izbulak) Efendi
27
26
SARIKIJ MOCAHlDLBR
nda
katilmi$lardi. Fakal
ku.$aain
Cihan Harbi'nin
yillarca siikfincl
H
a
r
b
i
N
y e
idi.
Vatani ate§Ie
gclirdigi biiyilk fcISkctin anlaUlabilmcsi igin,
vc levekkulle kchribar icsbihlcr iizerinde gezinmi§
bulunan bu miibarck "
cogunluk mcvlevi olanlarda
cllcr,
c z a re
bircr kihc
i i"
kabzasma yapi§mi§ olarak
ttnllnde toplanmijlardi,
Hepsinin ba-
§inda mcvlcvt sikkcsi, sirtlannda dcrvi§ ciibbcsi vardi. Kurtanlmi§ ve siikuneti tcsis cdilmi§ vatan Ostiindc dcrinlc$lirmcgc Iari
iman, a§k vc
icfckkiiriiniin canli timsallcri
ba§a dii§iincc bircr dclikanh azim ve karari
mcmur bulunduk-
olan bu
ile
c crlcri, i§
ccphcyc gOnderilmck
uzcrc bu alayi tc§kil cimi§lcrdi. Alayin sancagi, Alay kili
mana
Kumandan Ve-
Yenikapu Mevlevihanesi §eyhi Abdiilbaki Kfendi'yc mcrasimle
tcvdi edilmigti, Icvilcrin
en
Alayin kumandani
biiyiigii
'o>
$
Konya'da oluran ve Mev-
sayilan Veled Qelebi (l/.budak) Hazretleri
Alay Harbiyc Nczareli kapisinda kcz Binasi (oniindc)
isc,
"2
(ijimdiki Istanbul Onivcrsitcsi
idi.
:Z3
Mer-
yapilan bu merasimden sonra yola cikanlmi§ti.
CO
"8
I-
> >
2
Dordiincti
Ordu emrinc
vcrilcn Mevlcvtler bir talim esnasinda
(Harb Mccmuasi s.10)
29
28
SARIKUMOCAHlDLHR Yol boyunca digcr zaviye vc lekkc mcnsuplannm da kendilerinc katilmasiyle Konya'ya kadar alabildigine gcni§Icyip kalabahkla§an Miicliidin-i Mevleviye
Alayi, Hazret-i
Mevlana'mn
lurbesi oniine
CO
T3
vannaca durmusai. Burada dcn
bir
mcrasim
Mevlana'mn vc
blitlin
yapilmi§u.
biiliin
Konya halkmin da
Fetih
SQresi
istirakiyle ycni-
okunmu§,
donaulmis. sancagi,
ile
c
CD
CO
'e
o
CD
May
O'nun ku-
mandasi altinda yola cikan Miicahidin-i Mcvlcviye Alayt, karargahi "§am"da bulunan Dordlincti Ordu cmrinc vcrilmi§ti. Fakat muntazam
J£
Veled Celebi Hazrelleri'ne teslim
bir askcri Uilim gormcmis, olan
bu alay, mccburen diger
iki$er dagitilmak surcliyle savas. vazifclcri,
asil
askcrlcrin
cdilmi§li.
e O
hcyccanlarim
CD I
3
CD
o JZ :3 a. U c o :3
birliklere bircr
galcyana
CO
T3 0)
halUna sokulmusjardi. Esasen onlarin
din!
'>>
> CD C E
(5
3
Kumandani
gctircrck
CO
•a
o Q
celadetlcrini artiirmakti.
t
Miilctin, lo§ tckkc kosclerinde Allah a§k ve tnuhabbctiylc fcrden
a.
3
CD
>
derinlc§mc yolunu tutan bu en sakin ve kendi dunyalannda tevekkiille
C CD
ya§ayan
saflanna ko§turan bu korkung badire
E
acaba atlaulabilccck miydi? Artik harbin son demlcri yakla§mi§ go-
a!
ziikmcktcydi. luihatgi kodamanlann her
5k_
larini
fertlcrini dahi, savas.
hcsaplamakla mc§gulduler. Altiyiiz
imparatorluk, dakarliklara lay,
n
tcmcllcrinden
ragmen ufukta
akhna gelcn
sarsihyor
biri, clli
ve
ihtimal nereye kagacak-
yilhk biiyiik ve azametli gosterilcn
Olgiisiiz
miithis, bir tehlike beliriyordu.
kotii ihtimallerlc
magmumla§an
yilziinii
gibi goriiyordu. t i
n
1
i
k
II
k
Eger misafir bulundugu evin biti§igindeki
Mek
t
e b
i
"
Zey
simflanndan bo§alarak O'nu, dcrin ve sikintdi du§iincelerinden
ali-
rayin altiyuz yildan bcri yeti§en
siiziilUp incclcn zarif
Geng Miralay'a bu halk gocuklanmn
giirultiicU idiler.
ve
Sa-
asil iislubu iginde
birbirlerine
kan§an
^> 'S2
CD
!a
T3
CD
o i..
>
(/>
I
3 cc
rt
3 J3 CD
X)
E 'oi 0)
to
T3 CO ,
S q |
(0
'32
CD
I
N 3 3
c c i— o « C2. 3 D> C C CD E 0)
CC
"O
Fakat bu cocuklar da gergekten cok yaramaz ve
4-»
CO
>
koymasalardi, kimbilir daha ne kadar du§iinecek ve hayal kuracakti.
E
>>
;
ile
v>
ID)
i
nin kiigiik gocuklan biiyiik bir avaze
o
'^5
E
-
55
CD
ID)
sirmalan ve birgok madalyamn parlak renklerini solmus, ve matla§mi§ "
0>
CO
agik pcnccrcnin bir ayna gibi §cffaf caminda seyrcdiyor, fahri yaver
x>
< S "5
fe-
Onundeki ya-
'c
(/yl
E
CD
Gene Mira-
i,i
a>
3
Hazret-i
mancviyat kahramanlannin himmelleri niyaz
olunduklan sonra, alayin zafcr aycllcri
2.
(5
3
>
.11
30 SARIKLI MOCAHlDLIiR vflveylUlan, tahamnifil cdilmcz bir asabiyct ve sikmti veriyordu. Elinc
kalcmi alarak mcktcbin mlldUrtlne
iki salirlik bir
tc/kcre yazdi:
"Mektebtnlzin, yaliudi havrasmdan farki yok. tlkbalde sine-i vatanda kopacak Isyanin
Bu giiriiltii ismukaddeme-i ihzarltti.mi-
dir?" Yavcr-i Hazrcl-i §chriyarl
Faliri Scfi
Bu
/adf Miralay Cemaleddin 3
adcta bir kchanctli. CUnkii 30
Ekim 1918 de imzalanan
"
Mo
n d r o s MiiUirckenamesi" Tiirk'lin tarihi dti§manlannin kolayca kOlii-
yc kullanilabilcccklcri pck 90k
tchlikcli
hlikumlcr ihliva ctmcktcydi.
Bilhassa ycdinci maddcsi "Mtittefikler emniyetlerini lelidid edecek
vaziyet
zuhurunda herhangi
bir sevku!cey§ noktasini i§gal
hakkmi
haiz olacaklardir" tarzmda kdtiiye kullanilmaya gayct miisaid bir ifade ta§iyordu.
Uzun
siircn Birinci
Cihan Harbi boyunca pck 50k
in-
sanustQ fcdakariiklara kallanmi$ bulunan Turk Milled, sulh olacak diye scvinirkcn vatani, harimine kadar ku§atacak olan asil biiyiik fclakct
ve yangin mcgcr ycni ba$lamaktaydi.
Bu maddcye r .
i
"
nin
istinaden 13 Kasim 1918 dc "1 i 1 a f D e v e 1 e donanmalan sava$arak gecemcdiklcri Qmakkale'yi masa ba1
1
§inda cldc clliklcri bOylc hileyc miisaid bir imhlnla gccip linde Istanbul Limani'na girdilcr.
iic
grup ha-
"Dolmabahcc Saray i"nin
kar§isma gelip loplanni saraya dogru ccvirdilcr. Burada onemle lilmcsi gcrckcn tarihi bir hakikal vardir ki,
tigimiz
"
F
1
i
i
s
t
i
n
C
e p h e
1
da
,bir ihanete
s i" haric tutulursa,
kurban
:
ilc
dcgil
miittcfiklerinin
silah bi-
rakmasi scbebiyic sona ermi§ti. Ordulanmizm goslerdikleri insanustu
ziyaret
eden M.Kemal Pasa basinda mevlevl
Konya
Bu
tavir.zaferi
Kazim KARABEKJR
-
istiklal
Harbimiz
-
Istanbul
1960 sh 21
siklesi
ile
Mevlevileri arasmda...
muteakip "halife" olmak
istedi^i
kiyafeti Eserimizin son sayfalannda "Libya"
resim gibL.O'nun uzerine de kendi ibaresi yazili oldu§u
el
ile
yazisi
devreye
aiddir.
ve hocalar arasmdaki
ile
"MefkQre hatirasi"
malumdur. Acaba bu "mefkure"
su nahud 3-
aldatildi!...-
git-
her tarafta ba§a-
daha evvel
boyle
kesilmeden Konya'yi Zaferden sonra.fakat henOz hakim-i mutlak
belir-
nlimildafaalarla vatanimrzi koruyabilmis. olmamizdir.Yani, harb, Tiirk Ordu'I&Ti'nnV yenilinesi
-Millet
"laiklik"
mi
idi?l...
32
33
SAR1KU MClCAHtDLIiR kahramanhk vc
fedakflrhklara
ragmen
KADlR MtSIROflLU
devama
liarbc Ick ba$irmza
ki
imkan olmadigi
icin
mUtarckc
muannid vc hakikate saygisiz
tatbikati gttstcrcn bir misaldir.
nc baskalari vc nc dc bu satirlarm
Gcrccklcn Bulgarlar, heniiz harb devarri ctmcklo iken 28
1918 dc mullcliklcrlc
bir
4
Ne
0,
istenmisri. naciz. muharriri, Tiirk Kurtulus,
Sa-
Eyliil
vas/nin gcrcck vechesi iizerinc rcsmen cckilinis bulunan
ortiiyii kal-
miitarekename imzalayarak ccphc disjna cc-
Bu durumda Osmanli Ordulan'nm, Alman vc Avusturya ile irlibali kesilmi$ti. 8 Ekim 1918 dc hiikumct cckilcrck
dirmaga muktcdir
bu
dcgildir. Kanunlar,
boyle bir §cye asla
giin icin
kilmisjcrdi.
kuvvcllcri
harbc sokmus, olan
MillcL'i
lttihatci lidcrlcr
basjanrun carcsinc bakma-
ga koyulmu§lardi. Sadrazamliga gclirilcn Tevfik Pa§a, kabine kurmaga muvaffak olamacli. Daha sonra 14 Ekim 1918 de "F 11-1 s t i n
He
z
i
m
c
t
" i
Adana'nm "B
dttnu§ii
M.Kemal'in Saray'a Pa§a kabinesi dc
a h c c
Kasabas
i"ndan
cckligi tclgrafla tcklif cttigi csjia'sla kurulan izzet
bu
i§lc
tchlikcli
miilarckenamcyi imzalamaya mcc-
bur olmusui. Tahtui, Osmanogullari ailcsinin en sizlcrindcn bin oiurmakia
idi.
biiyiik fakat
en
talih-
cscrdc maksadimiz Tiirk Kurtulus. Saya§i'nin larihini yazmak dcgildir. Bu yiizden biitiin vak'alan tefcrruatiylc naklctmcge girismcy-
Ucbucuk yd
"Kurtulus,
siircn
Sava
vc lopyckun bir millctin miicadclcsi olan
§ i"nin bir
numarali
faktOrll, dinin
vc bu
faktorii
harckctc geciren ba$i sankli kahraman din adamlarinm muessir vc mustcsna rollerini bclirimcklc ikiifa edecegiz. Fakat bu miicadele, yapicilanna sagladigi itibarla, sonralan ictimai hayatimizda meydana gcpek tirilcn dcgisjkliklcr i^in adeta bir scrmayc olarak kullanildigindan
cok hakikatlcr
laklik icabi dcgi§tirilmi§
vcya saklanmisUr.
hakim silah
olanlar,
kadar
ki;
kurtulu§tan sonra mcmlekctin mukadderatina
Kftzim Karabekir Pa§a
arkadasmin
bile,
gibi
menkup olan
bir
cok
aralamaya calr§arak bircok
ortiiyii
cck ipuclan vcrcccgiz. Bu ipuclan Tiirk Kurtulii§ Sava§i'nin vcO'nu kiben
girisjlmis,
bulunan inkilap hamlclcrinin anla§ilabilmcsi
nircngi noktalandir.
ta-
icin bircr
Bunlann miimkiin oldugu kadar bclirtilmcsini,
mii-
ccrred hakikate sevgi bakimindan oldugu kadar, yarmki Tiirkiye'nin
cmin
bir islikametc tcvcihi icin
dc son dcrccc liizumlu saymaktayiz.
KanaaLimizcc Tiirk Kurtulus, SavasYitin boyle nirengi noktalan-
nm
ba§inda Sultan Vahideddin'in durumu
lannda yiik
"
Va
t
Osmanli
buna
a n
s a
t
an
bir
sultaninin, "S c v r
a
c a k
1
S u
1
P
h
kar§i ilk tcdbirlcri du$iiniip planlayan,
§a'yi fcvkalade selahiyctlcrlc donatip
geliserck
"Tiirk
gclir.
o
r
Hala mcktep kitap-
olarak anlatdan bu bii-
(!)"
j
c s
bunun
i" teklifi
icin
alimnca
M.Kemal Pa-
Anadolu'ya g5ndcrcn hadiselcr
Yunan H a r b i"
ne miinccr olunca ortaya cikan
Tiirk Kurtulus, Sava§i'nin tcmclinc boylccc ilk harci koymus, bulunan,
ne sagladigi
biitiin
kuvvetlerinin
iic
icin
dc
"
sclahiyct ve
yd
siircn
ver oldugunu ne yazik
korkuyor ve yalan
ki;
tarih
H
i 1
a
f
c
l"
ve
"
S a 1 ta n a
t"in kendisi-
imkanlan kullanarak tcpesindeki
baskdanna gogiis gercn
i§gal
biiyiik bir vatanse-
Turk cocuklarina sOylcyip rjgretmekten hala okutmayi miibah sayiyoruz. Rcjimin heniiz
oturmamis, bulundugu yenilik zamanlannda bu tutum ho§ goriilebilse
bu mevzudaki nesriyat ve bcyanlanna taham-
mul edememisterdir. O'nun, istiklal Harbimiz isimli degerli eserinin lardaki iptidai (muhtailk defa gun yiiziine cikmasi demck olan 1930 toplanhp yakilmi§, cok sonra ve asd huviyetiyle ortaya konan yeni tab'i hakkmda da toplanma karan vcrilmis olmasi, bu yondesar) tab'i
ctmeden ve kanunlann
miiphem nokUinin okuyuculanmiz larafindan anlasjlmasim temin ede-
ba§anya ula§abilmcsi
Bu iclimat dcgi§ikliklcrin yerlcsjp oturmasim temin icin hakikate kiyilmis, vc Kurtulu§ Sava§inin gcrcck yuzunu 5rtcn §al, aradan elli yildan fazla bir zaman gecmis, olmasma ragmen hala bir tiirlii kaldm"lamami§ur.
cevaz hududlarinm azamisi icindc bu
tahkir
Sultan Vahideddin.
Bu
cccgiz.
imkan vermemektcdir. Fakat biz kimscyi
4-
Mezkur eserin on seneye yakin
muhakeme
bir
safahatindan sonra nasil getin
raklinlabildigini
dgrenmek
bimizln Mudafaasi
-
igin
bakiniz:
istanbul, 1969.
.
miiddetle
bir
devam eden
miicadele
Tahsln
DEMIRY
ile -
serbest
istiklal
bir bi-
Har-
34 35
SARIKIi MOCAHtDLER dahi buglinc kaclar
meydandadir. bir
dcvam cdip gclmcsini
O dcreccdc ki;
yigm vcsika
imkan olmadigi
izah elmeye
aradan buhca zaman gectikten ve ortaya
ciktiktan sonra her nasilsa Sultan
Vahideddin hak-
kinda nispclcn miispcl bir ifadc kullanan "Tiirk Ansiklopedisi"ne kar§i
yaylim atcsjnc gccilmi$tir. Gcrcckicn mezkur ansiklopedisinin
"Fe-
rid Pa§a" maddesinde Sultan Vahideddin'e "zcki vc namuslu" den-
mesine sinirlcncn
bir
pedide bu ifadenin
resmen nc§redilcn bOyle
devrimbaz
nasil
bir ansiklo-
ycr alabildiginc bir hayli hayiflandiktan sonra
"bclgclcr" diyc
malum vcsikalan
arkadasjan icin
malum idam
TALiHSIZ BIR PADISAH
vs....dir.
Sultan Vahideddin
Bir ba§ka solcu yazar da ccklcrin ortaya cikmasina kar§i
M. Kemal ve
ickrarliyor; Bunlar;
kararlan, fetvalar
etrafmdaki gcr-
duydugu Ofkcde o kadar
ileri
gidiyor
"BUBIRFELAKETL."
ki; Suudi Arabistan'dan Amcrika'ya kadar tczvirine had hudud tanimi-
yor.
6
Halbuki, mantigmi bu dcrccc zorlayacagi yerdc, biraz ciddt ara§-
tirmaya ytinclse bclki cikip da,
bu yazarciklara biraz
se acaba faydasi olur
duruma diismckten
gliliinc
mu? Nc
tarih, biraz
kurtulabilirdi. Biri
da hakikat sevgisi dcrsi ver-
Sultan Vahideddin 25 Ramazan 1336 (4 ta cikmistir.
O
vesile
dersiniz!...
§i
mevzuumuz bakimindan
dim miiessesenin
kar§isindaki
en
liizumlu saymaktayiz.
calib-i dikkat
icap
ettirir.
sirf asil
bfjyle
Ancak yakm
tarihimizi
vc ibrcUi noktalariylc alakadar eden bu meseleyi
de miistakil olarak ele almayi du§tindiigiimuz ve
Bu da
iktidanni clinde tutan§ahsm, Turk Kurtulus, Sava-
durumunu belirtmeyi
mevzuumuzla alakah
kalmi§ti.
Bu
musibctinden, devlct idaresini bir maccra he-
tiirlii
"Hilafct" gibi dini bir milesscscnin roliiniin belirtil-
vesiyle yufuten tttihatcilar mes'uldurler.
mesini de bir
ile
1918) de tah-
durumda O'nu ugranilan felakctlcrdcn mcs'ul tutmaga mantiken imkan yoktur. Devrin her
Bu
Tcmmuz
zaman harbin biunesinc sadecc birkac ay
i?in,
ileri-
burada hulasa olarak
husu'slan kaydetmekle iktifa edecegiz.
Bunlann her
azamedi Turk Imparatorlugu'nu batirdiktan sonra, uzak
biri, biiyiik
ve
bir ulkeye ka-
carak orada kendilerinin eski silahlan olan komiteci usullerine kurban
gitmek
suretiyle, hayat
hideddin
ise,
ve maccralarini tamamlamisjardir. Sultan Va-
kendinden evvel devlct dizginlcrini baskin suretiyle ele
gecirmis, bulunan
bu giiruhun mes'uliyeti gcrcktiren
katilmis, degildir.
Vak'alarm kisa vc mantiki
hie bir yanh§ina
tahlili
bunu
riyazt bir
kat'iyyelle ortaya koyar.
5- Bak:
deddin
-
Saml
Milliyet
6- Bak: ilhan
yam-i Sabahlara
6ZERDlM
Turk Ansiklopedisi ve Sultan VahiGazetesi 9 Haziran 1 960 tarihli nusha.
-
N.
SELQUK -
-
Diinki)
Peyam-i Sabahtan Bugunkii
Cumhuriyet Gazetesi 15 Aralik 1968
tarihli
ayni yazann, ayni gazetede 15 Aralik 1965'de yayinlanan dettlncileff ittifak Halindedir" isimli
makalesi.
Pe-.
nusha ve
"AP
ile
Vah-
Tahta birlikte
ciktigi gun,
"
Btat
"Topkapi Saray
Me
r
as
i
m i"
i"na-gilmisti.
§inda ve romatizmadan muzdarip bulunuyordu. pi^indan
ilk
adimim
icin
maiyet erkam
ile
O esnada clli sekiz yaBu
yiizden sarayin ka-
atmi§ti ki; mfiiyct crkanindan bastonunu istedi.
Etrafta telash kosu§malar oldu. Gttguslcri
panluh yavcr sirmalan
ile
36
37
SARIKU MOCAHlDIJiR
"CengclkBy ii"ndc
acz vc tcla$ iginde bastonun
suslii pa§alar,
unutulmu§ oldugunu haber tirapla yuriimektc
gayel
ycrck yoluna dcvain
S a
KADtR MISIROflLU
giicliik 7
clti.
Mflzmin romatizmamn verdigi
vcrdilcr.
cckcn padi§ah "bu bir felaket
Bu O'nun
padi§ah sifaliylc
is-
(!)" di-
"To.pkapi
r a yi"na adimini attiktan sonra stiylcdigi ilk sta olmu§tur.
Oylc
tavsifidir. Fakal Cibir s5z ki; adcta, dcvrinin en yakis,an bir ifadcylc
han Uirihinin en yilhk sallanat
imparalorlugunun tahlina oluran,
biiyiik
andan
hancdanmm mensubu vc
Olan bir §ahsin,
bu badiscclc bir kusur payi
ilibarcn
olabilir
altiyiiz elli
dc hukumdari
miydi? Elbetle bas-
tonunu kendisi dU§ltallp haurlayacak dcgildi. Bundan; azamelli tahlinm ctrafinda, Dolmabahcc Sarayi'ndan vatan topraklanna kadar dcrccc dcrccc halkalanan
mi? Bu '
diir,
"
a
1
a k a
1
vak'anin bir kusur olarak
fakat padi§aha asla. O'nun
i
c
I
biitiin
r
a flan bagkasi mcs'ul olabilir
bu alakalilara nispcti miimkUn-
durumu sadece
ki;
t§te
Sultan Vahideddin'i vc O'nun cirafindakilcri anlayip tanimaya
son dcrcce yarar.
Yavuz devrinde
kcllcyc mal olabilirdi.
Oylc bir ihmal, ihtimal ki bircok bclki bOylc bir unutkanlik zaten
Bu yuzden de
ortaya cikmazdi. Sultan Valiideddin, daima bu
ilk
Mat merasiminde
aradan bastonunu unutmus olan "etraf'in kurbani olmu§tur. Fakat sonra gectikten muddct bir gibi uzun yd yctmi§ altmis, a§agi yukari ve hatir Rejimlerin miydi? olmali kalmis da gcrcekler bbylesine gizli zaman isjn bile bu icabi icin sahislarin harcanabilecegini kabul etsck
ve zemin bakimindan bir sinin yok.mudur?
dir.
bir ccel ile vefat cdcbilenleri
Bir kismi
"Hikmct-i' H
parmakla sayilabilecek kadar az-
u k u
kurban gidcrek nizamulalcm endisesi
ile
m
oturan-
lann bile ba§i musibcttcn ckscriya kurtulamarmsUr. Sirasi gclmisken §u hususii da bclirtclim
ki; "
c v
1
a
ka
v c
t
r
d e
k a
§
1
1
i
"
oylc
ulu orla tenkid cdildigi gibi bu ailcnin bir kusunracgil, bilakis millet icin
katlamlmis
biiyiik
fcdakarhklarindan
biridir. Insanlik icabi
ortaya
cikmasi miimkiin olan taht ihiiraslan sebebiyle millet fcrdlcrinin ikiye aynlmalari vc birbirlcrinc silah cckmclcri ancak vc miimkiin mcrlcbe
bu yolla Onlenebilmistir. Bu yuzden bizim tarihimizde ba§ka dc oldugu gibi yaygin ve dcrin
milletler-
Egcr bOyle
ic harplcr gttriilmcmi§tir.
bir taht kavgasi zuhur cdip dc, millet ikiye bOluncrck birbirlcrinc silah
cekmis
ccvazma
olsalardi, ihtimal cvlat vc kardc§ katli
istinaden 5ldii-
rulmu§ bulunan schzadclcrin adedini milyon kcrc asan
masum
insan
olebilirdi.
Muhakkak
ki;
her kaidc gibi bunun da sui istimal cdilmis olmasi
miimkundur. Fakat yinc dc muhlcmcl mesi bakimindan scrlcrin
ve dcrin ihtilaflan Onle-
biiyiik
en chveni
oldugu gibi Osmanogullan
ailesinin millet yerine fcdakarhgi kendi sinclcrine
ka
bir
n ogu
mana 1
1
a
r
ifade etmcz. i
ailesi"
Bu
itibarla,
cckmclcrinden ba§-
bu kaideden olsa olsa
"
Osm
a
-
miistcki olabilir. Halbuki onlar bugiine ka-
dar her fedakarhgi din vc vatan icin sercf telakki ederek, hie bir sikayette bulunmamislardir.
n
kotiilerken, bir taraftan
BOyle oldugu haldc biz
da millctc gclccek
bir taraftan onla-
zarari bertaraf
etmek
icin
aile olarak katlandiklan
bu fcdakarhgi sanki onlari miidafaa etmek
maksaduu ta§iyormusuz
gibi aleyhlcrine
kullanmak gibi
iki katli bir
haksizhk icinde bulunmaktayiz, Tabiatiyle bizi bu tarzda dii§unmege
§u Tarihi gercckleri s5ylc bir halirlayarak insaf ile du§unelim; iclerinde cekmcmi§tir: nelcr yiizumiizden Osmanogullan ailesi bizim
normal
ki; lahla
bir §cref tcmsilciligidir.
icabi ve Hcrseyi hazir bulur vc sirf dcvlcti tcmsil cder. Padi^ahhgin i s c"dir h d i a bu baslon hadisesi oylc bir "t p
manasi budur.
bazilan da kundakla iken tilduriilmijslcrdirL.O kadar
sevk eden
de
telkinler, ustahkla
tarih §uur
ve mirasindan
runa amil olmu§tur.
Bu
kOrpc dimaglara zerkedilerek, milletimiz-
kopma
gibi devasi
"in garip bir cilvesine
miyetini sokak adami haline gelen bugiinun
hayatlannin baharmda, hatta
ve anhyamamaktadir. Cunkii onun sakat
c
I
pek
giic bir illetin
evlat ve karde§ katlinin hakiki
zuhu-
mana ve ehem-
yan miinevveri anhyamaz tarih
goni§ii
ve devlet
teiakkisil)una manidir. 7- Ali
Fuad TOKGELDi
-
Gorup
l§ittiklerirn -
Ankara
1 9,5.1,
sh.
138
Su
bir gercektir ki, biiyiik Tiirk Milleti'nin tarihi devamhliginin
38
39
SAR1KLI MOCAHlDLHR
tcmini igin
Vc ne
hcmcn daima en
hazindir
ki:
onlann misilsiz rejim
lar'm
ve
biiyiik fcdakarliklan
kcndilerinc kusur olarak
kavgalanni
bu
aile g5slcrmi§lir.
hcmcn her §ey Bunlardan biri de, On-
izftfe cclilcn
fazilctlcrini gttslcrmcktcdir.
pok
KADlRMKIROfiMJ
tinlemck
icin
ckscriya
yabanci
ailclcrdcn kiz almalan, ycrli ailclcrc sadece kiz vermi§ olmalaridir.
mcdar olabilccck bir maddi vc maka/.annialanni Onlcmck icin ayni aileye iist iistc
fak etmcktcdirler. Sultan Vahideddin'in baskatipliginde bulunmus ve
da yan rcsmt
hatirali
Tarih
bir miicsscse olan
basunlmi§ olan Ali Fuad Tiirkgeldi, O'nu,
Fuad
mi§tir. Ali
Kurumu
larafmdan
larih ttnUnde beraat etur-
Tiirkgeldi'nin mii§ahedcye istinad cden "Goriip
I§ittiklerim" isimli kitabinda Sultan Vahideddin'in gergek hiiviyeti-
Ostclik dc taht iizcrindc iddiaya
ne aid beyanlar ccrh cdilmcdikce hala O'nu hain ve korkak
ncvi kuvvct vc lavir
larla tavsif
bir kac kiz
vcrmcmcyc dc son dcrccc dikkat
tcdbir olmasaydi tarihimizdc
ctmisjcrdir. Ihiimal ki,
Mehmet AH
Kavalali
Vahideddin
ailcnin durunuinu en realist bir §ckildc Sultan
ifadc clmiijlir. "Bizim hancdanimi/.dan her
liirliisii
gclmi^lir;
sarho§u
gclmi$lir; zalimi gclmi§tir, dclisi gclmi^iir; aptali gelmi§lir; fakat din-
gclmcmisUr. Icimizdccn miibalaLsizi olan Sultan Abdiilaziz bile "son nefesinde Kur'an'a sanlarak Oylc tcslim-i ruh cuni§tir. Kani ile miilcmma olan Mushaf-i §crifi Yildiz Kiituphancsindc siz de gOzleri8 " Ustclik, Sultan Aziz mcrhum da din bakimindan nizlc gttrdiiniiz. sizi
en miibalatsizi degil, bilakis en dindarlanndandir. Sultan Aziz, merhumun muanz ve hasimlan, Sultan Vahideddin'in hasimlannin yani Kcmalistlcr'in bir ncvi miibc^irleriydilcr. BOylc oldugu haldc O'nun da bir takun kasdi telkin vc propagandalann tcsir ccmbcri disjna cikamadigi
bu bcyani
ile
Ama ncysebahsi dcgi§urmcyclim.
anlasdmaktadir.
bulunmaktadir. Buna ragmen O'nun hakkinda hakikali tcrs cevirmek surcliylc korkakhklan, vaUm saticiligina kadar uydurulmadik yalanlar, iftiralar
birakilmami§ur.
Bu
Ali
gorgu §ahidlerinden pek cogu
Fuad
cin fikirli
vc
derdi."
9
8- All
-
a.g.e. sh.
278
,.
.,.
,
L'\.
!'i
~>
l
da ayni $ckilde O'nun zcka vc dirayctinc §eha-
det cdilmektedir: "Tab'an oldukga zcki, fakat fazia mutcenni ve muteredditti.
bati idi."
Diycbilirim ki zihni idrak vc iniikaldc 10
Ali
Fuad
Tiirkgeldi gibi
karar ve hareketle
scri,
hem Sultan
Res,ad'in ve
Sultan Vahideddin'in basjcatipligindc bulunmus, olan
Bey
de,
O'nun dirayet ve zckasina dair
Degerli tarihei
Ismail
ce$itli
Hami Dani$mcnd,
Liitfii
hem de Simavi
5rnekler vermektedir.
Sultan Vahideddin'in
§ehzadeligi zamaninda Almanya'ya yapugi seyahat dolayisiyla
Simavi Bey'den §u
Bey
bilgiyi naklctmektcdir:
Sadaret
Makami'na
Liitfi
"Bu seyahat hakkinda
gOndcrdigi
raporda
bir
da
vuku bulan memuriyetlerinde ve haysiyetini i'la buyurduklanni ve
Miisjiruhileyh Hazretleri'nin Viyana'ya
Devlet ve Millet'in "§an-u scrcf
kendileriyle temasta bulunanlara kiymctli bir hatira biraktiklanm ar-
zetmeyi bir vecibe-i vicdaniyye addcltiginden bahsetmektedir. l§te.bu "vicdani" te'minattan dolayi
man
mazdim. Demek
.
,
Liitfi
Dahiliye Nazin Talat Bey,
9- Ali
10-
Fuad TORKGELDI
in-
Bircok kcrclcr Dahiliyc Nazirhgin'da bulunmu§ olan A. Re-
§id Rey'in hatiratinda
diye, Ittihatcilann
itti-
ise, bilakis
ruhundaki inbisat ve
kibazi gtizlcrindcn hisscder vc bugiin sizin caninizm bir sikintisi var
hususlannda birlcsmektedirler. Ancak uzaktan ve yeni rejimin miidafaasmi iizerine almis, bulunan bazi kalemler O'na hiicum etfakat gergege saygih halirat sahipleri, biiyukliigu iizerinde
kar§ila$tinrken §u
ile
Vahideddin
seriulintikal olup yanina girincc
emniyet ve itimadi
yersizligi
O'nu Sultan Re§ad
Tiirkgeldi
sukuiu tercih cderck rejim endisesi ile konusmamis. ve yazmami§ ise ithamlarm de; konu§up yazanlar, O'nun vatanseverligi ve hakkmdaki
m ckte,
gibi sifat-
cdep ve insanliga da aykindir.
calibi dikkat bilgiyi vcrmektcdir. "...Sultan
Liitfi
Bizim climizden en 50k cza ve ccfa ccken ve haksiz ithamlara ugratilan Osmanogullann'dan biri de Sultan Vahideddin'dir. O'nun devrinc aid bircok vak'alann canli §ahidlcri heniiz aramizda mevcud
yapilmadik
dii§iinceyc de,
bu
Pa§a'nin pck
90k cmsali bulunacak vc dcvlctcok daha cvvcl parcalanip dagilacakti.
Bu
ctmck ilmi
istanbul
ki
Bu
vardir.
Resjt
1945, sh.
Istanbul'a geldigrzabiltiln
memleketin
saurian ba§kasi yazmi§ olsaydi inan-
Vahideddin Efendi
onu
tahminimiz gibi degihni§!
kendileri gibi dirayetsiz ve zekasiz bir sey zan-
Fuad TURKGELDi
Ahmed
Simavi Bey,
kendisine: Size
REY
256-.
(H.
a.g.e. sh. 274 Nazim) GordOUarim
-
........
Yaptiklarim
40 SARIK.U MOCAIllDLHR
nctmis, olduklanni iliraf etmi§lir.
Gene
41
Liitfi i*ey
.Veliahd Vahided-
din Efendi'nin Almanya scyahalindcn bahsedcrken "
Musarunilcyh Hazrctlcri'nin mcflur okluklan nezaket, akl-u
ilekendikiyasetvc cvsaf-i bcrgiizTdciscJmparalorHazrcllcri'ndcnbcd demigtir," olunmugtiir fcvkaladc takdir bulunanlarca lcriylc tcmasta
Dcvrinc aid kusurlann hemen hepsi ctrafma ciraf icindc en mcs'ul vc hatali olanlardan
ccktcn gayct
bilgili
vc kuvvctli
biri
aiddir, dcmiglik.
Damad
bir gahsiyete sahip olan
Ferid'lir.
Damad
Bu
Gcr-
Ferid
kal'iyycn hain olmamakla beraber burada izahi imkansiz olan
Paga
cegitli sebeplerle
buhranh olan
cok
hatali bir siyasct utkip ctmi§tir.
gartlarinin gclirdigi gagkinlik
vc mlliiakagasina bu cscrdc imkan yoktur.
mcklc
iktifa
cdelim
ki,
devrin pek
ve mccburiyctlerin
Ancak
tahlil
$u kadanni bclirt-
Sultan Vahideddin'in O'nu birkac kcre arka
arkaya sadra/amliga gclirmig olmasini ulu orla tenkid cdcnler, tstenbul'da hergeye
hakim olan
iggal kuvvctlcrinin
AH
vcya bilmcmczliktcn gclmcktcdirlcr.
baskisini
unutmakia
Fuad Tiirkgeldi bu noktayi
Damad da aydinlatacak bir vesika vcrmcktcdir. O'nun sdizadcliginde "Diinyada Uc icin §u bcyanda bulundugunu biklinncktcdir: Ferid
Bunlar sacayagidir; Biri bizim hcm§irc, biri zevci olan 12 Hakkmda boyle bir kiymet hiikFerid Paga, digcri dc oglu Siimi"
mclun
vardir.
munc sahip bulundugu 11-ismail Hami -Istanbul 1961, Cild 12 - AN Fuad
bir insani birkac
DANISMEND
IV,
-
kerc Sadrazamhk Makamin^a
Izahli
Osmanli
Tarihi Kronolojisi
Sh. 441
273 Namuslu bir adam bu beyanin Sami Bey ve annesi hakkmda dogru olmasina imkan yoktur. Zira Sultan VahidedMedin merhumun gurbette olene kadar beraber bulundugu kizkardesj ba£jliligi burada ve yakinhk Beyle Sami oglu O'nun ve dina Sultan
olan All
izahi
TURKGELDi Fuad TURKGELDi nin
imkansiz
'
-
a.g.e. sh.
naklettigi
M.
I.
le
SuJtan
MEHMED
VI
bir tafsilati gerektirir.
Sultanzade Sami Bey'in de Sultan Vahideddin gibi §edid bir "Itolan bu tihad^i du§mam" olmasindan dogmu§ bulunmasi muhtemel Fuad Bey Esasen Ali gerekir. tamiki ve tahlil uzun sozun ayrica uzun agikkayna^mi rivayetin diye.rek nazaran" isittiCjine Bey"den "Refjk de lamaktadir.
S.
Talihsiz bir padisah
SULTAN VAHiDEDDlN
II
42
43
SARIKLIMOCAHlDLBR
getirmi§ olmasi clbctte sebepsiz dcgildir.
Ozaman
hukumet,
i§gal
Hiikumeti bu duruma kuvvctlcri clinclc bir ncvi kukla durumundaydi. dc Damad Ferid Pasa idi. gctircn dc nc Sultan Vahldeddin, halla nc
vc politikacilann iistadlan Bugiin kabahati bunlara yikan kalem§r3r
Damad Ferid'i bilhassa Ingiolan hlihalcilardi. Sultan Vahldeddin, Bircok kcreler O'nu bu makamlizlcrin zoruyla isbasinda tutmustur. dan uzaklasiifmissa da
mccbur
kalmistor.
i§gftl
Damad
kuwctlcrinin icban
ile
yeniden tayine
Ferid Pasa da her nasilsa tngilizlerc inan-
ml§, onlann asil maksadlarmin
degil, "Istan-
"Ankara Hiikumeti'ni
yikilmasim it ft fe t"in bul Hiikftmeti'ni suclu duruma sokarak H Hukumet merkezi tcmincimck oldugunu anlamakia cok gee kalmistir. "
i§gftl
edilmis. vc clinden her ItlrlU sclahiyct
fiilcn
ve iktidan
ahnmis
Ferid Pasa'yi sadrazambulunan bir hUkftmdar, bftyle bir ccbir alunda dolayi kinariamaz. Ustclik, O, Damad Fe-
hga
getirmis.
bulunmaktan
icraaUna icabinda kar§i cikrid Pafja riyasetindeki hilkumct'in bircok
mak
surctiyle §ahsiyct
gostcrmckien de gcri
Muahcdcname
vc vatanscvcrligini
mumkun
oldugu kadar
kalmamisur. Bu davranisjann basmda "Scvr Projcs i"nin tasdik makaminda imza edilme-
sine kar$i gosterdigi direnmc gclir.
olan bu hareket, Bugiine kadar iizcrindc durulup hakki verilmemi? ,
6zencbczcnemcydanagetirilen' f
i"
'nin
kuvveden
rakmisUr. kiyc'nin
bunun
13
bu
fiile
Scvr Sulh MuahedeTekli
cikmasim onlcmis, ve onu "P
r
j
e" halinde bi-
Bu muahedenamenin lek basma bir tarafini tc§kil eden Tiirdiger devletler suretle tasdiklcn imtina ctmesi sebebiyle
de
ifade etmeyecetek tarafh olarak, imzalanmis olsa bile bir hiikum ederck tasdik etmemislcrdir. Bu yiizden Yunanistan,
gini miilahaza
devlet olarak yapayalmz Sevr Muahedenamesini tasdik eden yegane getirilemiyen SevrMuahaline kalmistir. Hukuken mulebcr birvesika
etmisUr. Memlehedenamesini bOylece Sultan Vahldeddin bertaraf degil, "Mondros ketimizin isgaliise ",Sevr Projesi"ne gore
13 - Prof . Dr. Charles sh. 399 tanbul 1950, C.
GROZAT
-
Devletler
Umumi Hukuku /Is-
Namuskarane beyanlanyla Sultan Vahldedden'i beraet ettiren en yakin musahid
ALi
tarih
sahnesinde
Mabeyn Baskatlbl
FUAD BASGELDi
I.
!
1
J
I'
45
44
KADlR MISIROdLU
SARIKU MOCAHlDLER
maddesine isunaden vuku bulmu.?dcvam eden Utfih tahrifkarligi, O'nun bu vatantur. GunUmuze kadar Ustclik musahedelerine istinaden koscvcr harckctini unutturttiugiur. dcvri kotiilcmck maksad.ndan nusan vc ya/.an birkac ki§i hilalina, o hukiimctlcrinin veballenm dc harekct eden kalemgOrlet Damad Ferid
MUtarckcnamcs i"nin ycdinci
O'na yuklcyc gelmi§lerdh\
Nc
gariptir ki; .vaiamn i§galine gayct tchh-
teskil cdcn " Mondros"u imzakcii ycdinci maddesi hukukl mesned kondurmayip kendisini hyanlardan mcsclfi Rauf Hey (Orbay) c toz i§gallere esas olmayan Baswkillige kadar yUkscltmis, olanlar, bu
Scvr'i
iistclik
Sultan Vahideddin'i
tasdik cuticmck icin dircncn
Asil fclakcic scbcp olan miitahain ilan etmekten gcri kalmam.sjardir. hi? bir fiili notice vermchalde rckenamcyi im/a cdcni sojlamadiklanhiyaneline hukelmeyenin dc tasdik
ycn
bir
muahcde
hem
projcsini,
mcylemcleri ne Olcude
hissl
gclmiskcn §unu da bclirtmek
larak du§iinursck goriiriiz ki,
istcriz ki,
bu
"
S c v r"den dolayi
saf
ugrasmak
tin
en
topyckun
di§i
gibi bir
sirf
edcrek bizi
imkana
ki,
Ingiliz,
kabul
cdilmcsinc
ragmen yeni
nail ctmistfr.
talirifle
din
Daha
yilinda Istanbul'da murahhaslanmr/dan Re§id Rey Bey, 1945
yayinlamisbr. lanni "Gordiiklcrim, Yapliklar.m" ismiyle bir
mUslhid
sifatiyla
Sultan
Bu
Vahideddin'in
hukumetc ragmen direndigi
Muahedcsini imza ctmcmck sahifesinde bu busus.hic misdr. Adi gecen escrin 299 ncu icin
hatira-
kitaptaen
Sevr
belirul;
i
1
1
Eyyiib-el Ensari Hazretlerinin Tiir-
9
ranarak "Bu giinlcr icin mi kihc kusaniyoruz?" diyordu. Devrin ba§i goklerde, din adami §eyh Siinusi Hazretleri tarafmdan yapilan bir kendisine Hazret-i Omer'in Kilici takilirken 0, aglamaktan
ile
Omer Pasa'nm, bu vekar ve mehabetine yaki§miyacagi hususundaki
tavnn padisahhk
bir hale gelmis,
ve Yaver
niyazim kulagina fisildamasi suretiyle kendine gelebilmisti. Fakat saltanati muddetince aglamasi yalniz bu gune inhisar etmis, de-
gildir.
ve
Eba
tahta ciktigi giin,
k u § a n m a m c r a s i m i " nde mcrasimin vekar ve icabini unutarak hungiir hiingur aghyordu. Va-' tan hududlarindan gclcn maglubiyct habcrlcrinin dcrin istirabi ile kiv-
Sevr Muahcdcnamesi'ni tasvip etmebir diplomas! vesikasi olmiyan imkansiz bir delil zikredemekte israr ctmistir. Buna dair red ve cerhi ve Scvr Konferansi'na giden sulh lim O devrin Dahiliyc Nazirlanndan
hatci hiikumct erkaninin baski
ragmen muhakkak
koiiilcmcktcdirler.
vatansever bir insan olarak daima yapilabilccek olani yapmaktan
O'nun
israrlarina
onu
gcri kalmamisur.
dua
ise, Itti-
tcrsyUz edip
Vak'alar hakikaten vahim ve lstirap vcricidir. Fakat Sultan Vahided-
merasimi takibedemez
Sultan Vahideddin
muhaljfe mukabil
Vahideddin'in
rcjimi ycrlcsurmck vazifesini iizcrine alanlar, bilcrck ve-
ya bilmcycrck gcrccklcri
za-
Yunan'dan ibaret
tek
Sultan
olan "Saltanat
bu dc hukumclin israrma ragmen, tasdiktcn imtina etmesi hi9 mi takdire deger bir harekct ve hizmct degildir? Buna
Ita-
hasimla
ragmen,
bir
M Mcmlcke-
iistclik
savasma
bir
isli§ari loplanti
bu muahedenin sadece
bile
muahedcnameyi
ki, iyi
selahiyetli
simalarmin kalildigi bir
secjkin
§urasi"nda
Fransiz ve
kotii sulh projesi istiklal
kazandirarak imkan vermigtir. Soylc
lyanlan
ten suret-i kat'iyede ictinap ettigi giipheden bcridir."
besinde yapilan an'anevi "k
pek oyle sanildigi kadar hakh Ferid Pasa ve hiikQmctinin dc ittiharm ve gelgcc siyasctin hususi maksadlar bir tenkid degildir. Bu mev/.uda hUkumleri vc tclkinlerinden azade kahislcr uzerine kurulmus. kiymet
man
vcrmcyecck bir sfirclte oriaya konmustor: "Zat-i §ahanenin bu muahcdeyi Sadrazamm ibramina ragmen tasdik-
ctiiklerini gostcrcn tipik
vc kasdl hareket
bir misaldir. Sirasi
de meydan
Izmir'in
Yunan ordulan tarafmdan
i§galinden sonra vatamn
selametini temin etmek iizerc liizumlu tcdbirlcri ittihaz icin tin ileri gelenlerini
adi verilen bu toplantida yaptigi kedcrli
hungur aglami§ ve ancak son girmesi sureti
ile
memleke-
"Yildiz Sarayi"na davct ctmi§ti. Saltanat §urasi
halife
konu§madan sonra da hungiir
Abdiilmecid Efendi'nin koluna
salondan gucliikle cikabilmi§ti.
Tiirkgeldi'nin hatiratinda §Oylc anlatilmaktadir:
"
Bu
hadise Ali
Yunanhlarm
Fuad
izmir'i
bir tefeddu.
14
-
A. Re§id
Rey
-
a.g.e. sh.
299
Hi
46
47
KADlR MISlROtf LU
ve Anadolu i9erisine tecavUze ibtidar etmcleri ttzerine Zat-i teati-i efkar vc itlihaz-i karar cdilmek iizere Sarayda bir Suray-i Saltariat akdini i§gal
Sahane ahval hakkmda
irade ctmisti. Heyct 26
1336 tarihinde Yildiz Saraymm
C
c
x>
CO
c
mislardi. Bazi
c
iQ. E
bulunacagini haber almi; olduklanndan bunun ccvaz ve adcm-i cevazi hakkmda beyinlcrindc miinaka§at ccreyan eyledi. Mcclis-i vukelaya memur, Resid Akif Pasa, kadinlann mcclise
j£
vazindan bahsetmckte, Ciiriiksulu
U. Ictimadan evvel hcy'ci-i viikela,
CO
3
c
.*:
0)
"2 n> CO
„.
-i
v
•>
\
'E :>
hayct verildi. Hiinkar, rcfakatindc Vcliahd Abdiilmecid Efendi 61dugu halde bizzat hazir olarak atidcki nutukla mcclisi kii§ad eylemi§tir.
idi.
'
C/»
"55
s y V)3 5 j=c c 'c c
-*:
.
1
"Devlctin ducar oldugu vaziyct-i haziraya dair miisavere edilmek uzerc viikela, ayan vc mutehayyizan-i memlcketi davet ettim. Dcvlet-i
Osmaniyycmizin maruz kaldigi tedabiri ittihaz eylemeleri
O 1
73
111
le IE
> £> CO
„
c
'c T3
ictirhai
miiteyemmen ve mes'ud addediyorum. Bu
hakkmda
bais-i intibah
XI
3 E
£ CO
5. CD
a I £ :D
JZ
miizakerat-i vakiayi bizzat istima
0)
CQ
nutkun
iradini miiteakip
>
.):>,!
I
'
*.
-CI
nutk-i
hUmayunu ve
ertesi giinki gazetelerin
"Bu mebhasi dercden maksadim Hiinkann, meclisi terk ettigi sirada
re'yiilayn gormiis oldugum bir halini tasvirdir: Musariinileyh meclisten cikarak Abdiilmecid Efendi de koltuguna girerek, orta kattaki daire-i hususiyyelerine avdet ctmek uzere melul ve mah-
zun
bir halde servis
akip "Kanlar gibi
U.
edemeyip
ettim."
nesriyatmdan itula hasil eyledim. ise
[M
s> :Q Dl
9zam Pa§a'ya havale
Ben meclis salonunda olmadigrnidan
'ii
meclisi, ciim-
ve hidayet buyurmasmi Cenab-i va'hib-Ul
ataya'dan niyaz ederim. Riyaseti, Sadr-i
CO
3
bu
lemiz
c *-»
mii$kilat hakkmda acilen lazim gelen ve huzzar-i kiramin her birerlerinin layih-i
hatin olacak fikirlerini ve rc'y-u mUtalcalanm bcyan etmeleri itibariy-*
CO
1
,
mekie
CO
3
Paga bunda beis gOrmcNihayet kadinlann gclmiyccegi anlasilmca mlinakasaya ni-
N
C
j
Mahmud
T3
c 1—
Sarayda Viikela odasmda loplanhanimlann ezciimlc Halide Edip Hanim'm ictimada
i§iiraklannm adem-i cc-
CD
>C3>
v v
Mayis
kat.ndaki biiyiik salonda igtima ct-
CO (0
CO
s
list
1
5-
merdiveninden inerken,
aghyorumL" diyordu.
AM Fuad TORKGELDi
-
15
a.g.e. sh. 21
iki
goziinden yas
sarhciimOcahidlbr yor ve bunun
Muhakkak
ki
Vahideddin
Sultan
fclakcllcr karsisinda sadccc boyle
icpcsindcki i§gal kuvvcllcri
aglamakla
valanm
icine
iktila ctmis. dcgildir.
O,
bulunan Vahideddin'in
evvelki oturiup yerlc§tirmck icin Tabiatiylc her rcjim, kendini Bi mcvkiindedir. kotiilcyip baurmak idarcyi usul vc kadro itibariyle vcya dogru rcjimin Zira cski ifrala gidilmcsi dc tabiidir. iSte
cok kcrc
yikmak yaiis yerle§mi§ ah§kanjiklanni Vahideddin'in
lalihsi/.ligi
clbctic kolay dcgildir. Sultan
gcr bilincn ink.laplar
gcrccklc§tirilccck bulunmasaydi, hi?
kmise
ci-
Evkbtulcmek ihliyac.ni duymayacakti. kip da Sultan VahidcddhVi tamdigi vcliahdligi zamamndan ben vela §unu belirtclim ki, aldaUp,gozlenm kuvvetlerini Kemal Pasa'ya itimad ctmck. vc i§gal
Pasa busirada Anadolu'ya gilmcyi
degil,
kabineye girmegi dii§unu-
§ ekilde
Kemal Pasa'nm huzuruna kabul edilijindcn bir iki saBa ? yavcr Naci Pa§a (Naci Eldcniz) yavcrler odasina gcldi ve
Sultan Vahideddin'in Mustafa
Kemal Pasa'yi Anadolu'ya goncok ugra§tigini vc "israrla ikna edcbildigini" o zaman kabinedc bulunan Seyhiilislam Mustafa Sabri Efendi dc sarahatcn teyid ve ifade ctmektcdir. 19 dermck
icin
Ancak unutmamak
gcrektir ki bu "ikna edi§" Milli Mucadele degil, "serv"in ishahini tcmin cdcbilccck bir takim protesto hareketleri icindi. Yunan'in tzmir'e cikartilmasi vc bundan dolayi bir "Mil"
igiri
li
Mucadele" ihtiyacimh dogmasi
ra Percpalas'ta olan bir takim
gi/.li
,
Kemal'e bu vazifc
vcrildiktcn son-
pazarliklarin cseridir ki
bunun izah
edilecegi yer burasi dcgildir..
yi
Sultan Vahideddin bununla kalmamis "bu is. icin liizumlu parada sahst atlanni sa tarak" tcmin etmi§tir. Cok iyi bir binici olan Sul-
16
-
Kazim
KARABEKiR
-
Istiklal
Harbimiz
-
Istanbul 1960, sh.18
17- Sultan
Vahideddin merhumun yaverliginde bulunmus olan Ali Nuri Bey (Sadrazam Tevfik Pasa'nm oglu) Mustafa Kemal'in bu sirada. Harbiye Nazin degil sadrazam olmak icin faaliyet gosterdigini soyliiyor.
Bak: N. Fazil Kisakiirek
M
eylemek suretiyle onu Anadoboyayacak sunl bir mcmuriycl ihdas Kemal Vahideddin gondermisUr. Uslelik M. lu'ya bizzat Sultan
ctmck
Ali
haykirdi: "Hunkar Mustafa Kemal Pasa'yi iknacdebildi!... Buhaykin? kclimesi kclimcsinc kulaklanmdadir. " Ikna " 18 labiri yerindedir."
Turkiyede dc buradan dogmaktadir. Yoksa veya diolmasa kurulacak "Cumhuriyet"
"Saltanat" kakhnhp, ycrine
razi
yavcrlcrindcn
"...Mustafa at sonra
.
yazilamidola§«yordu. Fakat bir UlrlU husust mcclislcrdc fisilU halinde gcrckse vc Biiyiik Millet Meclisi"ndc yordu: Halbuki gcrck "Birinci ctccrcyan hususta pek cok mUnaka§alar "Er/.urum Kongrcsi"ndc bu ragmen M. Kemal Pasa da bu tarzda misti Oriadaki mcvsuk vaziyctc rejim.n bin yilhk bir idarl ve siyasi hareket etmigtir. QUnkU TUridye'de haiz sifatlanni "Halite" vc "Sultan" an'anclcrini kaldinp atmak icin hain gosterilmesi icab ctmcktc idi.
giiciiik cckligini,
ycr almisnr:
ya/.il.p
kac cscrlc, birkac dcgerli hadFakal son giinlcrdc yayinlanan bir dukoymus, bulunmaktadir. Esascn bu rat bu gercegi dc art.k ortaya kulaga insanlar larafindan kulaktan rum otcden bcri o devri yasamt§
"
harckclc geemfc bulunuyordu.
icin
icin Sultan VahiNuri Bey bize sarahatcn ifade etiigi gibi N.Fazil Kisakiirek Bey'e dc tckrarlamis. ve bu gcrcck, O'nun " Vahiduddin" adiyla yayinlanan eserinde §u
deddin'in
tcmin eden kadronun ba§inda gdyarn hazirlayarak vaianm kurtulu§unu hareketememureden insanin Sultan VazUken M. Kemal Paga'yi bu bak.m.ndan sttylenmiyordu. Bu da rcjim idi
tzzet Paga'nin sadnazam, kendisinin
Bu durumda onu Anadolu'ya gitmcye
kumandanlarmm lahakkiimlenne ragmen
bir nokta iclakki edilmckie imdilik ac.klanmamas. gercken nazik
1(i
gah§.yordu.
de Harbiyc Nazin olmasini tcmin
elder, gelen
hideddin oldugu pek
icin
diistagu
kendisini kuruirabilmcs. icin millctin i§gal vc islilalara kar«ji birlesjp Anadolu'da nulll b.rkihcrscyi yapmijur, Bu giinc kadar,
5
49
KADIR MISIROfiLU
48
18- N.F.
KISAKIIREK
-
:
Vahiduddin a.g.e. sh.
-
Istanbul
19- Seyhiilislam Mustafa Sabri Efendi
Ahm
mm Rabbilalemiyn ve
ibadihil
1968 sh 154
154
Murseliyn
-
Mevkuf-ul Akli vel
-
Kahire 1950 c.1 sh. 468
ilmi
ve
i
50 SARIK1.I
tan Vahidcddin, gayct kiymclli yan§ atlan beslerdi. Bu surclle elde 20 O'nu Mill! Miicacdilcn kirk bin alum M. Kemal Pasa'ya vcrcrck, dclcnin
kadar
basmda ma'ncn oldugu kadar madden dc
biiyiik bir
mcblagin normal
bir harcjrah
vcya
tcchiz etmistir.
Ustclik halcn Fransa'da ikamct ctmcklc bulunan
Mahmud
Bu
miifetlisjik vazife-
siylc alakali hcrhangi bir tahsisat Iclakki cdilmcsinc
ni"nin cok dcgcrli bir fcrdi:
dc imkan yoklur.
"Osmanh Hancda-
§evket Kfendi
21
bu mcblagin
miitcaddid yardimlarla "DOrtyttz bin alun"a yiikscldigini ifsa ctmi§22 DOrtyllz bin akin lira nc dcmcklir du§uniinijz... Ustclik bir baska tir. dOrtyiiz bin lira mcs'clcsi
daha
var.
Onu da M. Kemal Pa§a
bizzat
Aydin Ccphcsinin ihtiyaci icin kullanilmak iizcre Cemiyeti"nin clindc bulunan paralardan dortyiiz bin lira" lalep Hukumcti dc bu
mi§, Istanbul
Bu kadar parayla
21
ATSIZ - Turk -
daki idam karanni da,
istcgi
nclcr olmaz.
ycrinc gctirmisUr.
Buna
bir
cl
M. Kemal Pasa vc
altmdan isjeyen deslcgc bakin. Sultan Vahi-
hesap edcbilir misiniz? Size bu hususUi Tiirkiyc'dc ilk olarak M. Kemal Pa§a'ya Sultan Vahideddin'in cmriyle vcrilcn bu paralardan birinc aid olup Mustafa Kemal larafindan tanzim ve imza cdilmig muvakkat bir makbuzu sunuyoruz:
DAHiUYE NEZARETI HUSUSI
Adct 1.000
Yalniz bin
dc biraz ileride naklettigi-
Olkesi
rer bin lira-yi
ile tcbdil
olunmak
ilzere i§bu
idame
ettirme-
zaran da evinde resim yapip satmak suretiyle ge cali§maktadir ki, bu durumun Turk Milleti hesabtna ecnebilere karfi cidden yuz kizartici bir keyfiyet oldudjunu soylemeye hacet yoktur. (Bu
1973
§ehzademiz ne yazik
ki,
kavusamadan 31 Ocak Ceze kasabasi'nm mezarh-
aziz vatanina
tarihinde vefat etmi§ ve Bangols Sur
gina defnolunmi§tir. Mevla rahmet eyleyel) 22- Tercuman Gazetesi - 5 Temmuz 1 967
Osmaninin Dahiliye Nczaret-i Celile'sinden ahndigini
Dokuzuncu Ordu
23- Mustafa Kemal: Nutuk
-
Ankara 1927,
sh.
nilsha.
206
Kiiaati Miifetti§i
Mirliva
Mustafa Kemal
Anlasddigina gore hangi vekalctte ne kadar para varsa toplayip kendisinc vermi§lcrdir. Zira sagdan soldan baska makbuzlar da ortaya gikmaktadir. Bunlardan birini daha zikredelim: M. Kemal Pa§a
Anado-
lu'ya giderken kendisinc tahsisat-i
hiliye
makbuz mukabili
mesturesinden yirmibe§bin
Nazin
Mehmed
edilmi§tir. Fransa'da tarihli
ve
balada muhar-
miibeyyin makbuzdur.
talebelerine karsi sahip oldugu imkanlarla kiyaslanami-
birlikte Franra musab olan biricik evladi Nermln Sultan Efendi ile sa'da ikamet etmekte ve mill! asabiyeti yuzunden Fransiz tabiiyetini kabul etmedigi icin her turlu i§ ve sair imkanlardan mahrum bulundu nabarendigimize Qundan sikmti iginde ya§amaktadir. Son gunlerde
liradir
Asayi§-i dahiliyyedc gSrulecck lilzum tacrine sarf edilmck
ba'dehu tcferruatlt hesap
yacak derecede maddi ve manevi muzaheret gbsterdigl bu talebelerin ve sikintilaifadeleri ile sabittir. Bu muhterem §ehzade cesjtli hastahk
degerli
isti-
zahirdc Kuriulu§ Sava§i'njn alcyhinde gttzukmesc vc oyle harckct ctmcscydi, i§gal kuvvctlcri bunu kendisinc neye mal edcrlcrdi,
23
hayatini
ana
arkadasjan hakkin-
et-
Mahmud
oradaki Turk
cklcrscniz, kurlulu§ savasmin
dcddin
iti-
- istaribul 1 956, sh. 86 Sevket Efendl, Sultan Abdulazlz Han'm evlatlarmdan Seyfeddin Efendi'nin oaiudur. Gurbette gecen istiraph hayatmda daima mill) duygularla me§bu olarak Turkiye ve Tiirkler icin cirpinmi§ vatansever bir Osmanoglu'dur. Misir'da bulundugu siralarda
20-
miz "Ferman-i Humayiin"u nadgahini kavrarsiniz. Birakin
"Donan-
raf cdiyor.
ma
51
KADIR MISIROtiLU
MOCAHtDLBR
cire Vurulmus.
Ali
olarak Dahiliye Nezareti,
lira vermis,
Bey sonradan
yasamaya bajlayan
bulunan o zamamn Da-
"yiizellilikler" listesirie dahil
Mehmed Ali Bey
orada "Zin-
Cumhuriyet" (La Rcpubliquc Enchainee)
isimli bir
53
52
"S tt>
»
)
^* ^>
V^ -t->
-A> Is '..*».
-GURBETZEDE BtR BUYUK §EHZADEYLE
+<*
(MAHMUD §EVKET) YADELLERDE HASBlHALEfendi'nin bu resmin arkasina kendi ei yazisiyla du§tugu not: 4
<
£>
f
*•&
-
"Qok kiymetli Kadir Misiroglu evladima ... 2 Kanun-i sani 1968 tarihinde (Banyol) kasabasi'ndaki evimizde birlikte gikardigimiz fotografimiz... Acaba o mes'ud gun
*V<
bir
daha gelecek mi?! 28.12.1968 (Imza)
'
'
<
~V
En
gCizide Osmanli §ehzadelerinden biri olan Mahmud §evket Efendi (1903-1973) Hazretleri ile bu eserin miiellifi Ka-
dir Misiroglu'nu Giiney Fransa'da kugiik bir kasaba olan Bagnols Sur Ceze'de vaki mulakatlan esnasmda tespit eden bu re-
sim 1968 M.Kemal'in Anadoluya gonderilirken Dahiliye VekaMetinden aldigi
paraya kendi elyazisiyla tanzim edip verdigi makbuz
yih
Ocak
ayinin
ikinci
gijnu gekilmi§tir.
54
SARIKUMOCAHlDLKR KAD1R MlSlROOLu ga/cle
Bu gazelcdc
fikardi.
bir
mcblaga aid makbuzun fptokopisini nc$rctmisUr.
M. Kemal man, len
gcnis.
24
bulunan Mustafa Sabri Efendi dc O'nun
dugunu sarahatcn
Mahmud
tcyid eylcmcktcdir.
26
def-i saile bczl-i
ve miilkunun
gizli tutul-
M
yinlanmi^ur. Bunlardan
JM
biri
Tcmmuz
iki
1967
vesika tcvdi ctmi§,
tarihli
"memur" vc
Hiimayun
r
Bak: Sabahaddin
«*
SELEK Anadolu SABRi -
min Rabbilalemiyn ve
Ibadihil
Ihtilali -
istanbul sh. 127.
Mevkuf-ul
Murseliyn
-
1950,
defa burada Turk
lunan vesikalarm Mustafa
umumT efkanna
aciklanmis bu-
Kemal ve Sultan Vahideddin hakkmda
ah-
kanaatler muvacehesinde hazmedilip ho§ gorulebilmelerini te-
Sehzadeye Mustafa Kemal mevzuunda soylemediklerini de soyletmek mecburiyetinde kalmistir. Bu hususta muhterem Mahmud §evket Efendi'nin Turkiye'deki bir dostunayazdidji, mektup .mahfuzumuzdur. Hala "gee yiQitim gee" uslubuna mahkum olu§umuz memleigin
hayati
bakimmdan elem
verici bir keyfiyettir.
*
>
cild
.-
ilk
Kemal
Vahideddin
harekeunden
'"
iki
gu„ Oncesinin
u-Hu ™yun"daki
^^
vliH
"...
^reket^l^^T'" f^ Sj!
ta
miJJet ve
^
cekici olsa
Akli vel ilmi
Kahire
olarak
™ara
Pa§a'ya:
469 26 - Bu roportaj "Gurbette bir §ehzade" adiyla Tercuman Gazetesinde 27 Haziran 4 Temmuz 1 967 tarihleri arasmda yaymlanmi§tir.
fikir
™~
tebli-
** vekv «! C bir,ikte a ve halka ^ere, metebligini ir a* okuduklar, yalanlan bk de mek haurtayiptLS' dy ' P f^""' ^"^tirmalar, gerektirL. hayli aiaka
Harbiyc Mirlivasi Mustafa
Bkz: §eyhulislam Mustafa
Murat Sertoglu,
Mehmed
Bilhassa gcnclcrin, bir bu "H
l.sh.
ket
i,e
C 8Sker « ve memQrine ve ahaliyc
•.
nhidir.
"halk"in yekvucud
Harb-i umuminin miillcfikin hcsabina ziyai iizcrine tahassiil eden
min
'
memleketinsaldmacllerden
Kemal
§ilmi§
«fen
'
"asuniyetini teyid ° larak h
cdiJmcsini, seJ ami
sayilannda ya-
sureti:
Yavcran-i schriyarimdcn Erkan-i
vel Alim
*^' Hm'^
Unu
1
olarak lruicadclc ctmclcrini bildircn halt-i hiimayundur:
-
eyfldi-i
Sultan Valideddin'in Mustafa Kemal'e
vcrdigi vc dti§mana kar§i "asker",
-
6
men gaSS„^? rnoSS!^ j£g£? ^ ^^
cchd-u
&™ iradc ettim.
bu hususta chemmiyctli
bunlar Tcrciiman Gazctcsinin 5-6
24 25
nduLf^
§evket Kfendi, kcndisiylc roportaj yapan gazeteci
Sertojjlu'na
Hatt-i
vecfiile iayin oJ
para, fer-
imtiyaz vc selahiyctler vcrilcrek gttndcrildigini, clinc vcri-
bu fcrmanm Mondros Miilarckesi muvacchcsindc gayct
Murat
Sen,yemi„ karari
Paga'yi Anadolu'ya gondcrcn hiikiimclte seyhijlislam
sifatiyle vazifeli
55
cok vesika meySninda mezkur
»*
™
k
)Sa bir izahatta bulunmat ^reti, Bahriye Nazai
r*
Lvnr
«
ve b r
baWn <*«*«W"' mamn va y< nl
'
f'
4i-
t?? ^"damna 1b*2^*^ *»
**
ft*a kendisini Anadolu v'
de * udur; M. Ke-
reken cmirleri vcrebilmek yazrii bir
emir istemi§tir
«« bff ihtiyat olmak
.
suretini al,p fnfzetmisrJr
-
£j *J Jf
lizere
£ «M^
M. K ema SomadTl
SELEK
»
.
P^" I
^
gcmi kap umina
' mn
?
^
'" C, '
hita
VCm,ek,e b ndcki ferma "'"
ge .
^
^-
iutaa . |aanbuM966TO
bir
-
56
57
KADlR MISIROGLU gelmi§tir.
) V\¥'i ^
'*
?
Esasen SeyhulislAm Mustafa Sabri Efendi'nin bu fermanm.n ok,ugunu beyan etmi§ b
-«- -
^jsss?? sS clt
-
ah de ddin
***^ ^
'"
c
bir
3.
:
n
a c >
'§ CO
c 3 c »•
E CD
£ hi
^B
H^B
CD "*
9
>5>
or
LL
—
'
— ^ c
rf
4= CO
^ r]
-S
c C
•.-
"O "O o> ."2
1 — =j
-
blr inSiW1 0,a
" Avni
"
hJkayCSi
5
W***W
^^
,
^^
razi
aln
haJe hahfe)
S
AL
fan
,hideddin,in
,'
g«| bulundugunu
"?
"i eiel,
UZm bk
i
i
«
'
bir
Vak a olarak o Qzere, son gune kadar aid*
™»
olmasma ve bu babda Avni Pa
ile Ingilizler,
^;Efendi'nin Abdulmecid
gCriilecegi
oynayan Avni
* in di M. Ke «*«**' h °«»™da § ayi
d
r;:
- ^delieJ
«**
S3drazama
mCn Anad ° ,U ya 8itmCmek n teVkif
gayret ve faaliyetleri
CO"
c
'
rolii
'
r
amn
r
'
tkm r
ekl
^rde
Padi§ah
Si>
g " o"a yalan olan y la habcr h uzcrme g.tmcye
E
',1
ZZZ1
CD
CD
SC?m
" Yin :
a 1
bmn
Ctraf, " daki
°*"
saray aras.nda ehemmiyeffi
SSSS ^
'
#5
,
»le
I
"'"^
GayCt d " rUSt
MKe2T
j.
^ >
1
*9|
CO
M
u cr M. Kema! tare Ke^
tan ve n
£•'
CD
.
'
;
QrfU
"O
CD
'
&
I to
&o(
;
s
*»
v
***
M. Kemal P
ayni
da
v
Sarav
zamanda veliahd (son
bile Kurtulus Savas, ile
teyid eden su saurian
2
ne olciide
naza^na Itai"
ibret
CD
">fl
n!
COV
£CB
>f
C ™
1
*-*
i
3
1
(/.)
1
-fiM > T1
C 1
ht
bd ,meCid EfendI muhakta,k W;
ede m ivo edem yordu. rdu Baska R n\ t bir
'
»
^ammul
^ *ES
yaz.rn.zda tafsilat.m nakledecegimiz vechile Sa, n da fzmir in
ZSSSP? r Islnf '^
'
'
mUVaCehesinde
tebe
m
mU?
Su,ta
**
«*
hatip
Su.eyman NasiP
-
in hi-
t, dmlcdig, zaman, ayaga kalkarak hatibe hak verir mahiyette konusrnaa, butun iggal ordnlan
kumandanlannm
'
" Vahid
^"' *
?eyM " S am '
deva™."
hayretini
Veiiahdini ondan sonn,
muc n o
I Siyt
Mustafa Sabrl ffendi a .«.« ... 469
i
.
58
SARIKUMOCAHIDLER herkesten ve herscyden "mecburen" tccrid eylemisti.
meed
EfendTnin Anadolu'ya
v^ehremin, scm^rinde
y"Z**m
Vel.ahdm bu
Emln
ilk
Yam,2 Abdul-
g^k arzusu da Liml
mim tc^ihlt.
idi
hinde bir hissiyat tasnnaklaydi.
Topkap
Anadoiu
R u§ en
ile
jgRj
yap.lan
LhaS
neucesmde Muslafa Kern,, Pasa daha HavzadaX ImnTdtm kald.nlacagm, beyan etmi oldugundan S bu hususta verilccck ce"
^ *&*#'** ^ «**& 2•£
bin menf, olarak icccili eyleyecegini biliyorduk.
tT mi§ rr do r b
e
ben
kendisinc
,
malum
k R,,§en
i
"Mustafa KemaTin
Emm
Ali
,kcn Vehahd, Anadolu'ya gecirmege kalkarsak memleket
S;i°
glZ>
^^ ^
tCkIif,n
ile
Bey
fikirleri asikard.r
g,zl,
Bu
teskiladnuza dahildi.
Bana mUteaddid
din Anadoiu
Istanbul
hilafct
ilk ayak basligi yer demektir. Daha ilk ve Saltanat alcyhtarligim-zimni de olsaortaya Icoy-
unca, Sultan Vahideddin elbctte kendisine cephc alacakti. Onun sirf kar.51 olan bu tavir ve hissiyatinda da kendi acisindan hakh sayilmasi gcrekir. 1§ bu §cklc girincc, 0, mill! harckctin basma
§ahsina
ini
Hane-
dandan
halkma
bu
Bun
si
LicSetoe
£TZ
tevzi
gecmesini
gerckir. Cunkii
gondcnlen
cttirdigi Memleket gazetesin* V Efendi'nin Padisah Vahideddin' e takdim etmi oWu& layihan.n sureu vard, Burada Veliaht, Mill! Mucadele nareketme afikcataraftaroldugunubildirmekteidi."
dulled
birinin
M. Kemal Pasa
Omer Faruk
deddm,
M
Z
31
A bu,
1
SA
ba y £iSameddin 3 i8
s'h
ERT ° RK
- lki
Sultan Vahi-
Albay Hiisamettin
Demckle
iktifa
ctmi § Ur. Izni veya muvafa-
ERTURK a.g.e. sh.79 ERTURK a.g.e. sh. 79 -
Omer Faruk
Efendl tarafindan Misir'da ?ehzade Mahmud §evket Efendi'ye bizzat nakledilen ve O'nun tarafindan da Fransa'nin Bagnols sur-ceze §ehrinde bize anlatilan bu vak'a Sultan Vahideddin'in M. Kemal Pasa'nm istikbalde, yapacagi isleri dodru olarak tahmin edebildigini ve bu sebeple O'nun sahs.na karsi itimadini kaybettigmi gostermektedir. Bu durum, Vahideddin'in Kurtulus Savasi-
de Ley!
Devrin Perd * Arkaa, Istan-
-
32- §ehzade
Vaht
el
da, Hilafetin
32
30- Albay Hiisamettin
Kema. Pasa'nm "Saltanat" ve "hi.afet"e baghhk ifade eden beyanlanna onceleri tamamen inanm.st, Ha.buki o, bu vazi Anadolu'ya gOnderil mcden cok ewe, Saltans
tarafindan gcri cevrilerek Istanbul*
Efendi'yi huzuruna cagiran
"-Seni kabul etmeyeccgini biliyordum, oglum!... Fakat M. Ke"Saltanat" ve "Hilafcfe karsi kotu emeller besledigi bir
kcre daha tccyyud et ti."
Sultan
Omer-
mal Pasa'nm
Su, * a " Vahideddi ""in vatanin kurtulu 5 una memurettigi Mustaf« ic fa Kemal'e kars, goziiken sonraki tav* ve harekederini nasdizah ki;
euni§ ve bu maksadla Seh/ade
deddin'in O'na cevabi §u olmu§tur:
hLS
bd^mjz sorulabilir, Ewela su husus bilinrnelidir
ar/.u
Faruk Efendiyi Anadolu'ya gondcrmi§tir. Vcyahut da Omer Faruk Efendi'nin rc'sen Anadolu'ya gitmis. oldugu kabul edilse bile Sultan Vahideddin'in en azindan bu harcketc muvafakat etmis. kabul edilme-
defaiar, Veliah
Va gecmek istedigirii s«ylemis her dcfas.no. kend isi arzununrtahakkukuna imkan olmad* yolunda ikna eylemistim dan baska Ismail Hami Danismend Beyefendi'nin re
3I
Havza, O'nun Anadolu'ya
Bunlardan baska Veliaht Abdulmecid Efendi'nin Seccadecibas,
Zek. Bey
hususu, eski tcskilat-i mahsusaci-
bu hususta anla§malar yapugini beyan clmcktedir.
adimmda
iki
»»* -icelen m eyeccg
Bu
Albay Hiisamettin Ertiirk'e 90k daha once Akaretlerdeki evinde aciklamis. bulunmaktir. 30 Aynca M. Kemal Pa§a'nm Samsung muvasalatindan sonra Rus heycli ile Havza'da yaptigi goriismeyi de naklcdcn Albay Hiisamettin Ertiirk, bu goriismelerde de onun gun icin mevcud olan rejime karsi dii§unceler tasidigim ve Rus heyeti lardan
kurmus olan arkadjm
A,i Bey' c miiracaat eden
istcgini ac.klam.s, fakat
59
KADlR MISIROtfLU
^
na "karsi" goriinen hareketlerinin daha dogru bir surette anlasilmasinda oldukga muhimdir. Demek ki, Sultan Vahideddin harekete defiiiM. Kemal Pasa'ya kar§i olmustur. Nasil harekete
§mdan
kar§i olabilirdi ki ba-
beri
onu bizzat
tedbir eylemi§ti.
60
SARIKUMOCAIIlDLBR haricinde gitmig olsaydi O'na ccza vcrmesi icab ctmez miydi?
kati
Boyle
buhra.il) bir
zamanda
hanedana mensqp vc Padi§ah'in damadi olan bir sehzadenin Ariadolu'ya gilmesi, elbeueki bir 90k tefsir vc hadisclere yol acabilirdi. Du§Unup ta§inmadan yapdabilccek basit bir
dcgildi.
Yukarda bahsi geccn vc §ehzflde
Mahmud
§evket EFehdi
is *
ta-
raflndan levdl edilen ikinci vesika da bu hususu aydinfatmaktadu' Sultan Vahideddin'in "Mill? Harckcl"in, ba51nagcc.ne.si
maksadiyla
Anadolu'ya gonderdigi gcr. ddnmiistu. (!...)
Bunun
Selizf.de
scbcbi dc
Omer Faruk
Efendi
M. Kemal Paja'dan
inebolu'dan
ald.gi su siyasi
tclgrafti:
6/497 Makinc basmda incbolu'da sclizadc-i necabetpcnah
Omer Faruk
Efendi
Hazrctlcrinc:
Ankara: Bila 27 Nisan 1337 16/15 Abdi. "Tclgrafname-i nccabctpcnahilcrini kemali memnuniyetle aldik. Zati fahimanclcrinin Anadolu'yu tejrif buyurmalan, emsali miiessife-i larihiyyc delalcti ile sabit oldugu iizrc erkan-i saltanat-i seniyye arasinda bazi su-i tclakkiyata mahal vercbilcccgine ve vahdet-i milliyeyi ycnidcn teswviise diisiirmck surctiyle dc fcvkalade dai-i
ma^az.r ola-
cagi nat-i
muhakkak oldugundan
vatan ve milletin
Seniyye crkaninin hizmetlerinden
biitiin
Hanedan-i Salta-
istifade edecekleri
zamanin
hululiine intizaren simdilik Istanbul'da temdid-i ikamet buyurmalan meftur olduklar. muhabbet-i vataniyye iktizasindan goruldiigii maalih.
tiram arzolunur efendim." Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Reisi
Mustafa Kemal 27 Nisan 1337
62
SARIKI.IMOCAHtDL.nR
KAD1R MISIROGLU
Bu
tolgrafin larihine dikkal edilirse
27 Nisan
1337 (1921)
ol-
dugfl gOrUliir. Yani hcniiz hi^ bir zaf'cr kazamlmis. degildir. Meclis
acilah da hcniiz 4 gun blmu§tur.
Bu tclgraf M. Kenial Pa§a hakkmdaki §iiphclcri kuvvctlcndirvc Sultan Vahideddin'i asla talmin ctmemi§ti. Hatta Turkiye Biiyiik Millet Mcclisi'ndc "Ikinci Grup" nami ile anilarak muhafazakarliklariylc icmayiiz ctmis, bulunan muhalif mcbuslann israr ve mis,
siki§lirmasi uzerine Meclis adina
Mustafa Kemal 33
millcte hiiabcn bir.,bcyannamc dagiUlmi§u.
ile butiin
imzasi
Digcr bircok
63
•
tarihi
i
vesAalarda oldugu gibi, btinda da Hiiafct vc Sahanat'a baghhk teyid olunuyor ve bu hususta millete ka^, Resulu ad,na yemin " dahi ediliyordu. Esasen ta » Erzurum
a^
"^
'
Kong-
masm Biz birlik oldukca dusman uzerimize gelmiyecegini resmen etti. Onun candan 6zledi 9 aramizda nifak ve
ilan
i
sikaktir
Allah, n du § rnana yadim eden hainlerin u.eine o.sun ve rahmet ve
la
S
Si «i
:;::i^
d
33
-
"BUYUK MILLET MECLlSl'NlN BEYANNAMESl"
Anadolu'nun her ko§esinden gelen uk
Millet Meclisi, olani biteni dinleyip anladiktan
soylemege luzum gordu. birine
Ingilizler
du§urmek maksadini guden
Buyuk
Vekiilerinizin te§kil ettigi
alman ve
sizi
icin
ve Mara§ ve Urfa
du§manlar tarafindan
i§gali
uzerine
silahma sanlan milletdas ve dindaslannizi yine size mahvettirmek icin Padi§ah ve Hallfeye Isyan s6zunii ortaya atiyorlar. Millet Meclisi Hallfe ve Padlsahimizi
dusman
tazyiklnden kurtarmak, Anadoiunun
parca parca §unun bunun
elinde kalmasina
yine Anavatana baglamak
icin calisiyor.
mani olmak, payitahtimizi
ve ResQl-l Ekreml namina yemln ederlz kl: Padisaha, an sozil blr yalandan Ibarettlr, ve bundan maksad"vatani mudafaa kuvvetleri, aldatilan MusliJmanlar'in elleriyle
mahvetmek ve mem-
Hind'in, Misir'in baleketi sahipsiz mudafaasiz birakarak elde etmektir.
§ma '
na
gelen halden mubarek vatanimizi kurtarmak sizi
aldatmak uzere
uydurduklan yalana
Adana'sini, Urta ve Mara§'ini,
icin Ingiliz
inanmaym!
ve onlari
yardim edin,
ki
din,
Ankara 1940,
sh. 60)
T
M ° SaadeniZ,e m-H re"
I "riz
*"" t'Td
W
'
TL ?' 3-Mecl8naminahak.|
pi-yl
^hahaye jakllen telgrai
ddrd0nc " "»*>• kiraat edilmeden ewel
™ * "** ^ ^° *-** ^
9mredilmi§ti
7
DiVan
-''
RiyaS6t
Halu, h ^ K h Bey R Hamdullah Subhi tarafindan okunacak -
**« M --denizle
casuslanizmir'ini.
velhasil vatanin dii§man istilasina ug
Millet Meclisi'nin karari uzerine
ta
6 celse,
Bir de Meclis tarafmdan sultan Vahldeddln'e arz edllmek Ozeanzim ve Mec„s KOrsusun'den okunan su man,dar arizay, d . kat.nn.ze sunal.m ki; basta Kemal Pasa oldugu halde butun me" t,Ca 6tmekte ° ldUk,ari daha an,Zn: REiS ^h" ekSen yetimiz h§s oWu. Celseyi kusad ediyorum. "
kar, rami? kisimlanni mudafaa edenleri, din ve milletlerinnin §erefi icin dinlemedoken kardesjerinizi arkadan size vurdurmak isteyen alcaklan
yin
c.l,
J
Biz veklllerinlz Cenab-i Hak Halifeye isy-
eden
(Zabit ceridesi
turli"'
yalanlar soyluyorlar. Izmir Vilayeti'nin, Antalya'nm, Adana'nin, Ayintap havalisinin
MUSTAFA KEMAL
milleti bir-
aldatmak
Millet Meclisi emriyle
Reis
sonra millete hakikati
tarafindan satin
bazi hainler
Buy-
cezalandiracak olanlara
son yurdunu kaybetmesin ta
ki
milletimiz kole ol-
Bendimrzl... Istanbul'™
mall
„ ,»,„„
^ A
64
SARIKU MOCAHlDIJBR
65
KADlR MISIROtfLU e Sa
SSiS, & if?
Cminal VCri,mck suret ,e *
J^djnMW^kmci maddesinde bu husus a.t
smden geten ve
Millet taraf.ndan salahiyet-i
m*u*r muttefikan
ittihaz ettikleri bir
hakay lk arzetmeyi kendiierine ,
J
Ma UmU
§
'
h humayuniannm ,
karar
bir vecibe-i
§u
§ ckildc
v
ifade edil-
Millet Meclisi
iie
m ubarek-i
techiz edien
*
m * eyemmen
biv
gecesinde
6
bildile
nin
^
saltanat-,
Osman
ta
h
-'One golgesi i » w a ve altmda salan yuz milyonluk bir alem bar.nd.ran kudsi aflac.nL art k buyuk dallar kesilmis ve ortada yaln,z '
Rlta
ZC
muazzam bir govde k O govde Anadoludur ve onun k6k.eri cok derine gitmek Lre liable nrn z n,c ndedir.Ecdad-,kiram,nR U me„-dekendiba ? ,na bir cihanZ 1
l
-ralan fetih ve
dd
ederken ordulann, bu Anadolu to prak,aL ae eder ve uzak memleketlerin buyuk ana hatlanm, askeri yollann, muha za etfrrnek uzere yine Anadolu'dan ahali celbeder ve en mu rn . arda ,skan ederlerdi. Bu halk kutleleri Bosna Hersek ve Mora e 9e kadar .ncnld,. Suriye ve Filisti, yollannda taraf taraf yerlestirild, Pad, § ah,m,z« Tahtgah-, saltanat-, seniyyelerinin seref ve bekas, Anaddu halk, as,rlardan beri baba ve ocaklanndan ok uzak har ? ye ennde ,tna-yi hayat etmeyi kendine en kudsi bir bore bilmistir An dolu bosaid, Anadolu viran oldu, Fakat iklimlerden iklimle uzayan a§ev et ve kudre,i i5in her mihnetj h istila
i
*
.
"r; kas
-
- «**
ennden Basra
tamamiycti
vc
amil
milliycyi
ve
milliycnin
tsliklal-i
Sevketlu Padi§ahimiz bayraklar, gelip
en
son
penahi
katlile
Makam-i
Hilslfet
masuniyyciini
lemin
milliycyi
hakim
iradc-i
Islam'in hertarafta dugar-i hezimet olan
!..
onun ufuklarmda ve
necati
toplandi.
Izmir
aradi.
mamur ve en mes'ud
ba§tan ba§a harab oldu
bir
Onun ufuklannda kendine istilasi
uzerine
memalik-i
yal,.ar,na
kadar kusak kusak uzay,p giden
2
Z
bilirsiniz.
kismi nasil atesje yaflma ve
Hig bir hakka istlnad etme-
yen ve milletimizi son yurdunda ducar-i esaret etmeyi emel edinen
bu vah§i akin uzerine leri
Adana
kalb-i
humayunlannm duydugu
matbuata bizzat tevdl buyurmu§tunuz.
cihan-i
fecayii; fecayi-i
Mara§ Anteb
en buyugii olmak uzere millet; binlerce
beri,
Cihan'in
aci teessiir-
Izmir i§galini,
ve onu da felaketlerimizin
kitalleri
'Istanbul i§gali takib
seneden
ve hur ya?am,§ olan
lar yeti§tirmi§
atti.
Soyundan
yetisjigimiz
en muhte§em tahtlanna Sultanbu hal karsjsinda
bir millet sifatiyle
ne yapabiliyordu? Padi§ahmi elim bir harb neticesinde ordularmi
kullanmaktan
memnu
ve
mahrum
gordiigu
igin
kendi kendine
silaha sarildi ve nerede anavatani tecaviize ugrami§ Ise, oraya dini
ve
ve namusunu kurtarmak
milllyeti
Padi§ahimiz
!..
Kafkasya'nm
kadin ve erkek mudafaa ni
tanimiyor
ve silahin,
kahramaniyle ayni cidal silahtan
atmak
igin
Zavall,
teslim
bir
bir
ko§tu.
kahramanlan, babalarmin
du§mana
istiklal
Fransiz
kiyam ve isyan ederken Abbas? ve
ve
isgali-
Bu gun islam Alemi'nin her kosesi
hiirriyet
ve din
igin
yiiz
Fatim?
seneyi miite-
gaza eden buyuk
Asya'nin islam'm alemdan diye cihan§iimul
niz halasin,
ki;
halde iken, zuliim ve hiyanetin boyun-
Selguk Tiirklerin'den beri hemen bin
caviz bir zamadtr
kar§, otuz sene,
Fas on senedir
etmiyor. Trablus bir avue toprafliyle
icindedir.
tamamiyle mahrum
Hilafetleri'nden,
niz,
ettiler.
icin
Islam
ocaklarmi kendilerinden yuz kere kavi
duruflunu tek
namutenah, meshedlerle muha«t,r Ve meshedlerini her yerden kzl h rnyet ve istikiali icin yeni bir halk mOcahedesi ya an bu esk ,
kuvvayi
sahanelerinin en
^™ ** Hanedan-,
mubecceli olan Sultan
T:t:t ^: ^ ^"^ ° ^ l
vc
ha
sOdde-i seniyeie ne b z
sadakat ve ubudiyet
Saltanatin
zimnincla
Ja JSffiS
fevkalade
ile
"Osmanli Vatani'nm
mi§tir.
'
Sen, yye,eridir -
cedd-i
™ *et
ve
ve temin etmek maksad,yle bu defa Ankara'da Buyuk nde ettik A nado.unun du ? man istilas,
an
Maka
bir §6hreti
canma susami§ du§manlannm merhametinden
olan
milleti-
miileti-
bekler mi?
66 67
SAKIKU MOCAIIlDLHR
KMtyN
KADlR MISIRO&LU
tir.
ye- Salumat'.n
lehine
lakviye cdilcrck gene
^^h'^mci maddoSihdeyeralm
I§tI r.
kongrc bey,
Burada Makam-i Hilafe
Ayni beyannarhenin bcsmci maddcsinde
ralc
"Hukumct-i Osmaniyye
masuniyyct ve tamamiyyctini tihaz olunmu$tur."
kam
Humayunlanna kar ? bir isyan suretfnde gostermek ve gfal etmek icin mutemadi cahsan hainler .
Mai
mubarek
halk,!
ne k,rd,rmak ve dCisman ftituhatma yolu ac,k b.rakmak istiyorlarf Halbukl vuran da vurulan da hepsi sizindfr. Hepsi ayn. derecede sad.k evlad.mzd.r. Mlilj mOdafaamiz,, dOamanlann bayraklar,, babala-?
nmizm
ocaklar. ustunden cekilinceye kadar terkedemeyiz.
buyuk hakan.rn.zm, a ki, ?
dini
ve
clan Istanbul mabedleri etrafmda
mizde devam etmege mecburuz. Cenab-i Hak, atalanm.zm n«n seref ve
I
ilahisine
dQsman
Her
mutantan ve mehib askeri gezdikce biz
bahasina
bir del,//
mucade-
esa-
olacag.m.z
huzur
ve
saadete
mUtaccahtir. (Alklflar)
der (Alkislar).
dcsinde: "Hilafet ve saltanat
Makamrnm
27Nisan 1336
'
Tm
muvaffakiyet
tahlisine
hasil olduktan sonra Padi§ah ve Halife-i miislimin, kavanin-i esa-
siyye dairesinde mevki-i
muhterem
36
ve miibeccelini ahzeder."
denmi§tir. Hilafet mcs'clcsinin inkisafi ve zafcre kadar nasil miiessir bir koz
olarak kullamtdigma dair ileridc daha genis, malfimat verildigi icin buki,
Kuvay-i
Muhakkak
ki,
boyle her vesile
ile
*
Makam-i Saltanat ve Hilafct'e baglihgi tesbit vc I
makam
ilan
etmek scbepsiz
olan Hilafct'e ve asirlan dolduran tatbi-
katve ahskanhklan sebebiyle dc Makam-i
Salianat'a bagliydi.
37
Bu
'
35- a.g.e. sh. 7
36
-
Kemal ARIBURNU
-
Milli
Miicadele ve Inkilaplarla
nunlar (Esbabi Mucibeleri ve Meclis Gorusmeleriyle
).
ilgili
Ka-
Ankara 1957,
sh.13
37
-
Halkta ve halk icinden segilip gelen mebuslarda bu
baglilidjin.
onlann yeminlerini
hatirlane olgiide mevcud bulundugunu anlamak aynen ceridesinden Tarihli zabit mak kafidir. Bu hususta 28 Nisan 1920
(Zabit Ceridesi C.
87
it-
hukumct program.mn "Mcvadd-i Siyasiyyc" bashkh besmci mad-
igin
ah.
tcdabir vc mukarrcrat
Milliyccilcre halk nezdindc en ziyade itibar saglayan, Hilafet ve Salta-
1
son sozUnun vine bundan ibaolacag.n. sOdde-i seniyelerine en buyCik tazim ve husu ile arze-
liirlti
Millet Mcclisi'nin kabul ctmis, oldugu 1920 tarihli
Buyuk
nata baghlik beyanlan olmu§tur.
kere
i
kafil her
dcnmisUr.
degildi. Halk, dini bir
bin
Padisahim.zL. Kalbimlz hiss-i sadakat ve ubQdiyetle dolu ah m.zm etrafmda her zamandan zlyade daha s.k. bir rab.ta lie toplanrms bulunuyoruz. 9 tima.n.n Ilk sozil Halife ve Padisahina sadakat oian Buyuk Millet Meclisi, ret
35
rada s5zii daha fazla uzatmiyoruz. §u kadanni sSylcyim
(Alkislar)
yurdunu koruyan, Halife ve Hakamugrasan evlad.mzla beraberdir. Kendi hualt.nda bedbaht ve hakir yasamak ecnebl
nail
ilk
yeri bir-
istiklali icin
kumetimizin (daresi re
Tiirkiye
,
var. Onlar, milleti birbiri-
mcmleketi-
Mualla'yi Hilafet ve Saltanal'la vaian ve millctin
Makam-i
(Alkislar)
Midi mudafaam.z,
daha sarih davranila-
mizin herhangi bir cUz'unU lerk ve ihmal elmck izlirannda bulundugu takdirde,
§evketpenah EfendimlzL
isc,
bir lazyik-i harici karsjsinda
I,
Ankara 1940,
Vesikalari (M'Hi Egitim Bakanl.g,), -
iktibas ettigimiz su satirlan birlikte okuyalim: sh. 123)
Ankara 1941. Say,
RElS zife
2,
-
Efendim, riJfekadan bazilan, aza-yi muhteremenin
edebilmesi
i?in
bazi yemin suretleri
ifa-yi
yemin etmelerini muvafik goruyorlar. Bunun teklif ediyorlar.
icin
va-
de
68
69
MOOAHtDLBR
SARIK1.1
scbcplc ilcridc mahiycli ve orlaya
yikisj
KADlK MISIROCl.U
scboplcri izah edilecek olan
Lc§kilat
kurmasi
igin
Anadolu'ya gondcrdigi vakiasi O'nun me§hur nut-
Dikrrizade'nin "Himic ales Sultan Fclvasi" (Sultan'a karsj isyari) Ana-
kunda da zimnen
dolu'da gen is, akislcr uyandnmis, vc ancak yii/.den la/la lasra miiftusu-
ncfi ve leb'id maksadiyle Anadolu'ya
nun imzasi
nasil tevdi cdildigi mucib-i isligrabimiz olabilir!
yaymlanan mukabil fclva
ile
ile tcsiri
orladan kaldinlabil-
mi$ti.
im
Sultan Vahideddin'in Mustafa Kemal'i
biz/.al
vazifclcndirerck
sebcp, icin
Samsun
vatanm
istiklal
Hilafet
ve Zat-i Akdes-i Hazret-i Padisahi
ve istihlasmdan ve
hareketden ba§ka
bir
ile
fir-
idi."
Ankara $emseddin
Kir§ehir
Mufid
Hulusi
Afyon Karahisar azasmdan Stikrii Bey tara-
Karahisar-i Sahip
ne dair
Mebusu Sukru Bey'ln meb'uslann yemin
hctle "nefyi" ve "teb'idi" de bahis mev/.uu olamazdi. Esascn istan-
riayetten
ve
millet
milletin
tiklalimizin tahlis bila amel-i
Hilafet-i
tarafindan nef'i
Kubra'ya ve vatana sadakata adem-i
uhdeme
aleyhine
tevdi kilinan vazife-i meb'usiyet ve
istimalden
tevakki
hususi azim ve iman
Selahiyet-i fevkalade
ile
ile
bu kere
meb'us arkadaslanrnizla evvelce firar
ile,
vatan
ve
Is?
ve muhatazasma ve mamlekette kavanini hakim kilma-'
ve bunlarm hilafindan mucanebet eyleyecegime
istanbul'dan
§u halde M.
maz,
da pek cok emsali gibi Malta'ya stirgun
Kemal
Paga'nin bu sozii de, digcr bir cok bcyanlari gibi rejim kaygu-
i/.ah
cdilmck lazim
arzu etmcyeccgi
gclir.
edilirdi.
QUnkii kendisinden, i§gal kuvvctlerinin
bir hareketin sadir
surette rol oynayabilccegi
Halbuki kendi bcyam
"Makam-i Saltanat ve
ga
sekli-
takriri
vekaleti,
ci-
olmasi Sarayca istenmese ve Saray
i§gal kuvvetleriyle birlikte harckct ctscydi, O'nu daha scrbest bir
findan veriliyor. -
ctmcyecegi
bul'da hcrhangi bir kipirdani§, i$gal kuvvctlcrinin' asla gttziinden kac-
suyla bir takrir..
eger milli harekati arzu cuncmis,
olsaydi, O'nu nc scbcple olursa olsun Anadolu'ya gondcrmezdi. Qiinku
teklif eyleriz.
Yozgat
Her-
38
Samsun'a kadar gitmck
i§gal altindaki Istanbul'da varligi hi? bir tchlikc tcskil
hi? bir
ka ve zumre-i siyasiyenin efkar ve amaline hadim olmayacagima..." su-
RElS- DiQer
vcrrnfidiler.
cdenlcrin icad ettik-
ar/.u
amai-i mesrua-i milliye dairesinden
gaye takip etmiyecegime ve bu mecliste
retinde aza-yi kiramin tahliflerini
Dcrhal ifade clmcliy-
havalisindcki asayi§sizligi mahallinde goriip tedbir
Halbuki, Sultan Vahideddin,
"Makam-i Mualla-yi
tarafindan bana
gonderenler
bana bu sclahiycti onlar bilcrck vc anlayarak
ki;
almak
:
edilmisur: "Bu vasi selahiyclin bent Istanbul'dan
cibadabad benim istanbul'dan uzakla§mami leri
Riyaset-i Cellleye
ifa
ile
tarafindan intihap edilen
milletvekillerinin baladaki
mubaseret edilmesini
teklif
(Zabit Ceridesi C.
I.
yemin
Anadolu'ya hicbir surette gondcrmezlerdi.
de
sabittir ki;
Anadolu'ya kacarak gecmis, de-
Padi§ahin dtisman kuvvetlcrinin gozilnii boyayip dikkatlerini celbe
mani olan memuriyeti
ile gitmisjtir.
Mes'eleleri o korkunc §eyhiilislam.
medrcse mantigi
ile
ederim.
ile
cle-ahp
olan bir
sifat
kullandiktan sonra
:
"Nefyi ve
den korkulmakta olmasi manasini ifade eder
den korkuldugu
icin
daha fazla korkulacak
avuejannm iemdeyken sh. 114)
38.-
eden
teb'id" (siir-
kanunlanmiza gore sue
teb'id edilmesi, kendisinki,
bu takdirde kendisin-
bir hale getirilmek tlzere
serbest hareket edebilecegi uzak bir yere gon-
6. Igtima Birinci celse,
Ankara 1940,
tahlil
Mustafa Sabri Efendi, M. Kemal Pasa'nin nutkunda
Anadolu'ya gonderilmesi hakkinda kullandigi "nefyi ve giin ve uzaklasUrma) tabirleri icin bugiinkii
intihap edilip Istanbul'un i§gali uzerine
buraya gelen
tahliflerinden sonra i§e
millet
vallahi billahi..."
gil,
ile
Mustafa Kemal
-
Nutuk Ankara 1928,
sh.
7
70
71
SARIKUMOCAHlDLIiR dcrilmcsi
dc onu daha kuvvctli
Oslclik
imkanlarla
tcchiz
cdilmcsi
idrak
Binacnalcyh, kcndisinc vcrilcn
ve
KADtR MISIRCX^LU
k. Ian,
iz'an
di§i
si fat,
bir
harckel olur
vc selahiyctlcr nazar-i iiibare aimdig, takdirdc gOsterilcn scbcplerin vflrid olamiyacag. sarahaien oriaya Sikar." -"dcmcklcdir.
Bu durum, O'min
sifat
i§gal kuvvctlcrinin baskisi ilc 40
Biiyiik
sclahiyet vc
milletin
yeganesi bulunan saltanat-i
ba§ta
olmak
tarafin-
§animzm
Hiimayun-i
Celik'si vasitasiyle Atebe-i
Cenab-i
Miilukane
Ba§kitabet-i
Hiimayun-i Cenab-i Padisahtye:
buna 24 May-
cevap vermisse de
(bkz: ayni dergi 16 numarali vesika)
General Milne tatmin olmiyarak Harbiye Nezarefne yen! dergi 17 numarali vesika) gondererek 6 Haziran tarihli bu
mal ve maiyetinin
bir yazi (ayni
yaziyla M. Ke-
"derhal" Istanbul'acagrilmalarmi talep etmistir. HOku-
da oyalama siyasetine devam icin 8 Haziran cevap vermisse de Ingiliz kumandanmin israr ve baskilar, karsi
(arihiyle bir
devam
den mecburi olarak Ayni
smdan
de halmde oldu§u
yeralan 21 numarali
bucuk asirhk miibeccel
ictihad
§eref
ve
kanaat
miisule
tarihini kurtarabilir.
En
yektadir.
mazhar
son
Her
huzur-i
buyuruldugumda Izmir
pek mah/.un olan kalb-i hiimayunlarmin bu nokta-i necata aid ilhamati bu anda dahi hafiza ara-yi in-
vesika davetin
Ingiliz
geldigini bildiren birtelgraf suretidirki, gekilmemis, kalmistir. 22 numarali vesikada ise,
ilhamati
izah
etmek
istanbul'dan
isterim.
miif'arakat edecegim giin geref miisule nail zati Hazreti Padi§ahi, Bogazigi'nde
en
son"
olmu§tum. Bu esnada
bulunan
tngiliz zirhlilannin
saraya miiteveceih olan toplarim gbstererek, "gbriiyorsun dedi,
ben artik memleket ve milleti nasil kurtarmak lazim gelecegini
savvurda In§allah
tereddiide millet
ducar
oluyorum
ve
kaldirarak,
ellerini
miitenebbih ve miiteyakkiz olur.
ta-
Bu
vaziyet-i
elTmeden gerek beni ve gerekse kendLsini tahlis eder" buyurmu§lardi.
Binaenaleyh mariizatimda arz etmek istedigim bu
ifade-i
hiimayunlandir. Dilhah-i mikdarilerinden miilhem azim ve
iman
ile
vazife-i
baski-
Sadrazam Pa§a kulunuzu daima meham-i umurda tenvir ve icabatini arz ve tatbik etmekteyim. §u bir ay zarfinda hemen tek-
musved-
davetin hiikumet karan
Harbiye Nazin Sevket Turgut Pasa'nm bizzat ve imzasini tasimaktadir. Hukumet vekari icin Ingiliz baskisi
gizlenmi§tir.
bu
ettigin-
bildirilmektedir.
elyasidir
kudretin sayha-i
bir
sicizanemde miidavim bulunuyorum. trade-i miilukaneleri vechile
geri cagnlmi§tir.
mecmuada
ileri
ij§
Bu
gun, ingilizler harekete gectiler. Karadeniz ordusu kumandani General F. Milne Harbiye Nezareti'ne bir yazi (Bu yazmin Ingilizce asli icin bak: Harb Tarihi Vesikalan Dergisi - Ankara 1952. Say, 1 de yeralan 15 numarali vesika) gondererek bu hususta izahat istemistir. Harbiye Nezareti
met buna
mukaddes
ve
tibahimdir.
Seyhulislam Mustafa SABRl a.g.e. sh: 468 M. Kemal PasaVmn tam Samsun'a ayak bastiQi
bir
mill!
afat-i
Hiimayunlan
vekayi-i miiellimesinden
Mabeyn-i
ista idareten
iizere,
alti
§ahanelerinde
-
Memleketin bugiin ugradigi
mevciidiyeti, vatani ve istiklal-i devlet ve milleti ve hanedan-i celil-
Saray
anlasdmakladir:
40
imad-i
Hiliifet'in
tazyik ve tehlike-i inkisam karsjsmda ancak Zat-i
taraf^a
-
sahihye hiimayunlanni Cenab-i Hak masun-i
mukaddes
afat buyursun! §evketpenaliim!
dan surcia Istanbul'a cagnlmasiyle alakah olarak Erzururri'dan padi§aha cirafini §ikayct mahiyctindc ekrrii§ oldugu §u tclgrafian sarahatle ?
39
ve
mil Anadolu-yi §ahanelerinin
viliiyiit,
elviye ve
kazalanna ve hu-
dud boylanna kadar olan efkar ve amal-i millete ve tekmil kumandanlarm ve tabaka-i memurinin hissiyat ve icraatina vukuf ve niifuz hasil ettim. Binnetice bariz bir surette
Millet ba§tan agagi uyanik olup
istiklal-i
tahakkuk ediyor
ki:
devlet ve milleti ve hu-
kuk-i aliye-i Saltanat ve Hilafeti teyid icjn kavi bir azim ve iman
72
SARIKUM0CAH1DLER
73
KADtR MISlROflLU
fe m.icehhez bu.unuyor. fstonbul'da iken milletin b« kadar kuvve« ve «z vak.Ue le.akctlerden ba derece muteyakk.z tiihayyiil edemezdim.
oid«£ ^
§eykfitpenflh.m! .»n,a y:
am,
,an !
,„,an„a
f
revab.t-,
ve
vaziyette
Iftyezal
oliln
^vebilmukabeiebutiin
T
m
e
Itl azim ve milletin
Bu evsaf
ve
zat-,
akdes-i
^eZl m 7 **-« -£
mim
-
?f
ccladetini arttirmigtir.
ve Ihtirasat-. Citnekanden pek »uy«, ar hakika Istanbul n„ lf ,itini„ tefessuha .f
e
mahkum
bittabi
buna muvaf'akatte mazurutn ve eger icbar edilirsem meistifa ederek kemakan, Anadolu'da ve si-
.
ne-i miilette
hatvelerle
kalaeagim ve
vataniyeme bu kere daba sarih
vezAif-i
devam edecegim. Ta
ki,
millet
mazhar-i
istiklai
ve Sal-
tanat ve Hilaf'et-i muazzama-i hiimayunlan masun-i indiras olsun.
abidanemin
daima
miitezayid
olduguna
itimad-i
§ahanelerini arz ve istirhama miicaseret eylerim.
Z^b
musaid ah,
bundan
edilniek gibi ihtimaller karsjsinda. birakilditn ve
muriyet-i acizanemden
Sadakat-i
Yah..* § ayan-, dikkat ve teessiirdur ki; bu nezih Anadolu halbugunkd hassas devirde bile istanbul'da car! tehaluf e
kV munaferew e.kardan
hal-i
atalete
-
manasiyie bu 0,um,r S<)H ha «'
,,erct
memlukleri bittabi Malta'ya gitmek veyahud en hafif olarak
L'Qiincii
Ordu
Miifetti§i
,
.st.ladeyi bilen ecnebiler, devlei ve miiletin imhas, ve ve nnliete ve padi a..,na S sadakat ve fedakariyle hizme k bd.yel.nde o.anlann ortadaa ka .nlmas. icin pek ileri t mek g k y cur'etmi gosteriyorlar.
Fahri YSver-i Hazret-i §ehriyari
--.:•
dev,e
M. Kemal
41
W
Vket, v ,/ ,,f. ff*M
"? f,b,m!
mevduam.n
n cC
r: rr
H5lt,r
milkdan.eri
marUZat
f?
Bir miiddet sonra da (14.1.1920 de) Padi§ahin vaki rahatsizhgi
olacakt.r
Has. s.ras.nda ecnebilerin ve baz, erbabmiiman * at ihtima,ini
fezvirat ve
!L Sadrazam hassa Pasa He baz, ,rak tesrih ve bbyle §evk, Pa §a
n **M
-
'
m me? aninda
**
ki;
mef
*£
'hsasa gahsm.s ve
bil-
muhimme-i devlete, cok ac.k vaziyetler kar ,s,nda A,i § ibsau e Yakup rical-i
X
arm
akibetine giremiyecegimi Have eyJemistim ncdan-, ^ujldeki intibahat-, ciddiye ve tece.iiyatcedideyTin!
na da olsa kere
s
sebebiyle kcndisine sihhat ve afiyet tcmcnnisinde bulunmak uzere §u telgrafi cckmi§ti:
Atebe-i Seniyye-i Hazret-i Hilafetpenahiye: Meclis-i Milliyi Iik biitun
pek ziyade du?ar-i
hiim&yunlanm
afat-i
teessiir
ml&EStfT?*
8ibi b!r
*
ve bu U ^ urda
kumandandan
««"*
** hukuk-i
saltena^, humayunlarmn,' ve mil,etin beka ve mevcudiyetinin diisman, o,a„«ara mihnasatkarhk beklenemezdi. Binaenaleyh abd
mahrum
birakan rahatsiz-
ctti.
Cenab-i
Hafiz-i
hakiki,
de
vucud-i
guniye ve scmaviyeden masun buyursun, amin.
Heyet-i Temsiliye
"ZL-
vatamna sad
§ahanelerinden
Anadolu ve Rumeli Miidafaa-i Hukuk Cemiyeti
Ing.l.zlere muntasaat.
meslek edinen zay.f seciyeler bu a^erini bilig^l fctanbu.-a ce.be te § ebbus ediyortar.
222
tesjxif-j
tebaa-yi hiimayunlan mcyaninda, Hcycti Temsiliyemizi
namina
Mustafa Kemal
Bu baghhk
42
vesikalari zafcrc kadar her vesile ile
temMi
etmi§se
.
41
-
Ataturk'uri
i
42- 20
Soylev ve Demecjeri: Istanbul 1945. Cilt tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi.
Ocak 1 920
I,
s. 15.
74
dc Sultan Vahideddin,
artik
O'nun §ahsma kargi
biiliin
ilimadim ka-
ybetmisti.
Ok yaydan
M. Kemal
ciktiklan, yani
Pa§tf,
her
Uirlii
imkan ve
sclahiyclle tcchfz olunarak Anadolu'ya gonderildikten sonra Sallanal'a da Hilafct'c
dan
mu
kal'J
dc
kar§i
oldugu Sultan
O'nun
Vahideddin larafm-
Bu yiizden O, tchlikeli gordiigii bu durudaha bircok te§cbbOslerdc bulunmu§tur. Bu te-
olarak ttgrcnilmi§ii.
bcruiraf
ctmck
icin
olmak
§cbbiislcr ciimlcsindcn
(Cakmak) vc
iizcre
son Harbiye Nazin Fevzi Pa$a
bizc bir ordu kadar hizmct etmi§ bulunan
§eyh Sunusi
Hazretleri'ni dc Ankara'ya gOndenriigti. Bilhassa Fevzi Pasa Ankara'ya varjgiiida, Mcclis kiirsilsiindcn yapmi§ oldugu konusma ile i§gal altmda bulunan tslanbul'da Zat-i Sahinenin ne agir sartlar icinde oldu-
gunu
bariz bir surcitc anlatmisur:
Celaleddin Arif Bey (Erzurum) -Mtlsaade buyurulur mu? Fevzi Pasa Hazretleri vekayii re'yulayn gormilslerdir. Ihtisasatini tamamiyle bize bildirmeleri tisasatini bildirsinler.
ifin
kendilerinden istirham edelim. Ih-
Ondan sonra bu
takriri
muzakereye vaz ede-
lim.
Reis Pa$a
-
Fevzi Pasa Hazretleri'ni
bes, on dakika
ewel
istikbal ettik. Yeni vasil olmuslardir. Istanbul ahvalinden, Zat-i
§ahane'nin zatindan, muhitinden, yakinindan malumattar bulunuyorlar.
da
(Hay hay
rica ederiz sedalan.)
Fevzi Pasa,
alkislar arasin-
kursii-i hitabe geldi.
Fevzi Pasa- Evvelemirde tstanbul'un esaret muhitinden kurtularak Ankara'mn hQr muhitine geldigimden dolayi
Hakka hamdii
siikurler ederim.
Cenab-i
(Alkislar) ve beni karsilayan
arkadaslanma amik sukranimi takdim ederim. Efendiler! Gerek Padisahimiz Hazretleri, gerek bendeniz' bes yiiz senelik
bakir payitahtimizin ilk defa ada tarafindan isgali fariasim gormek bedbahthgina ugramis felaket zedelerdeniz. U{
gun ewel Istanbul'un isgal .edilocegi. hafoer, ahndi, ye^burtda bijhas, sa -
>'.
•jf.iBinun \
r
jaigi&G
>sii
M.Kemal Pa§a'nin Erzurum'a aslmda
Ingilizter'in-istegi
vasil
olmusken
geri
ca§rilmasimn
ilaoldugunu a9.1klayan.ve gekilmeyen telgraf
iiavidiit
(bkz. Harptarihi vesikalan Dergisi,
17 numarali vesika
76
SARIKU MOCAIIlDLKR
77
KADJR MISIROfiLU Islam kani dokmek vo dflkulen Islam kanlanyle yine islamlan cihet-i hainanesi diismanlanrmzca teemmiil edil-
Harbiye Nezaretine karsi yapilmis tecavuzuprotesto
mahkum etmek misti.
Bunun
icin
lazim gelen evamir ve tebligatyapildi. Ve ben biz-
zat Harbiye Nezareti'nde gece, gilndiiz Ingilizler, otomobillerle Istanbul,
mevcud buluhdum.
gece,
Oskudar, Beyoghfe*muhitine bah-
riye efradi cikararak lazim gelen nukati tuttulag^Ve sirf fesat baslangici olmak iizere §ehzadebasi'nda OnunctHCafkas Firkasi
Ka-
rargahi'nda
bulunan
karargah
muzikaci efradim, efendiler
!
efradi
iizerine
hilcum
ederek
sehid ettiler (kahrolsun... sedalan) ve
Ancak Ingilizler'in maksadi efrndi tedhis etmek oldugu icin Nezaret Makarm'nda bulunmus bir takim zevati ellerine kelepce vurarak yahnayak, Ifesi kabak yak otomobillerine atarak hakaretle suradan, buradan toplattiklanni haber aldim. Esbabmrsualettigimizde hie bir cevap alamadik. Mesele efkar-i miinevvereye kar§i buyQk bir tehdid ika ederek herkesi sindirmek ve Istanbul'da hakim-i mtinferid kesilmek istendigi anlasihyordu.
muzikaci efradim meydana 9ikararak, birer birer Bldurduler. Bir kismi pencereden asagi atladi. Bir kismi yataklannda oldu. Bunlann resimlerini Fransizlar cikanp Avrupa'ya gonderdiler. (Allah ..rahmet etsin sedalan.) Ancak evvelce verilen talimat ve bilahare yapilan tebligat sayesinde askerler mttsellah sokaklarda bulunmadi.
Kislalanna
zm
Ingilizlerin fesadamiz olan tertibati, tesebbiisati
fekildi. Hicbir tarafta
kimsenin burnu kanamaksi-
teala yalniz be? on neferimizin hainane sehadeti
ile
bihamdillahi neticelendi.
sirada Ingilizler Harbiye Nezaretini isgal ederek benim
nezaret
odasina kadar sttngulil neferlerini soktular. Lazim gelen emirleri vermekligimizi teblig ettiler. Zaten ewelce emirler verildi-
ben kendilerini kemal-i silkunetle karsiladim. Ancak gogsune dtlsman siinguleri dayanmis bir Harbiye Nazin, Istanbul'un artik har ve Makam-i Hilafet olmak meziyetini kaybettigini gormus gi icin
bir
Harbiye Nazin
pek meyus bulunuyordum. Derekap Sadrazama.malumat verdim. Kabinenin ictimaim emretti. O sirada dort yuzti mtitecaviz iki sira dizilmis sungillu Ingiliz efradi arasinbir
takim ermeni,
rum
ahalinin
enzar-i tahkiri arasindan (kahrolsun sedalan) gecerek stikunetle
Babialiye gittim.
Hukumet
lazim gelen protestoyu her halde mille-
tin serefine layik bir surette
yazmakta kusur etmedi. Ve o sirada
gerek Meclis-i Milliyeye karsi yapilmis ahvali, gerek askerlerimiz
uyurken fildurulmesini protesto
—
"Cuma
etti.
Bilhassa gerekse bila ltizum
Selamligi'na gittigim sirada Zat-i Sahane'nin selamhga
fikamamasini Ingilizler'den sormaga mecbur olduk. Qiinku disan cikmasina musaade etmiyorlardi.Halbuki Zat-i Sahane ve Makam-i Hilafet simdiye kadar tabii cikip
efendiler! Silahh bir neferin
kuvve-i cismaniyye gosteren silahh askerler arasindan, teamtll vechile camii serife tesrif
hesiz
cesaret
buyurmalan lazim geldiginden
edemedik.
'
Boyle
silahlan toplamasi suretiyle
bir
Makam-i
vaziyette
biz
buna
Ingilizlerin
Hilafet'in busbutiln
siip-
gelip
hakaret
mevkiine diismesini istem'edik. Tecviz etmedik. Mecbur olduk asker
gondermeye. Askerler gidemedi, yalniz bahriyeden mtifreze
gitti.
Bilahere Ingilizler
yede bulunan biraz asker
musaade
geldi.
elli kisilik
bir
ettiler. Sirf maiyet-i seni-
Onlar arasindan Zat-i sahane
kemal-i meyusiyetle gecerek cami-i serife tesrif buyurdular...
Fazil Pasa (Yozgat)
sifatiyle
dan gecerek, kapilara birikmi?
etti.
Fevzi Pasa dim! 19
Namazdan
Hangi camie pasam?
(devamla)
-
Yildizda "Hamidiye Camii"ne efen-
evvel bendenizi kabul ettiler. Fevkalade miiteheyy-
bulunuyorlardi. Buyurdular ki, "Ben bugiin boyle azab-i elim
icinde camie
gelmek istemiyordum fakat
birakmayi munfisib gormedim. Cenab-i
Ancak
elli
senelik mevasinin, gerek
bir vazife-i diniyyeyi geri
Hakka
karsi bir ibadettir.
benim ve gerekse
sizin kabinenin tizerine yikildigini gormekle fevkalade dilhflnum. Enkazin altinda ezildik." diyerek teessuf buyurdular. Ayaga kalktilar. Birkaf
defa kemal-i huztin
ile
bendenize hitab
ettiler. Teselli
verecek hie
78
SARIKIJ MOCAHlDLER bir ? ey yoktu. Birkac defa Ingilizler dritnavtlannm toplarmi cevir-
mijto, guyn uznktan atilmazmis
gibi
kopruye kadar sokarak, her
tehdiduti yapmakta kusur etmemislerdir. Oradan cekildik Her gfln yeni tevkifat ve tehdidata maruz kahyorduk. Zat-i sahane ertesi gun selamhkta bendenizi tekrar kabul lie buy urdular ki: "Aman Anadolu ile irtibati temin ediniz." Bendetiirlu
niz dedim
ki: Irtibat
miiheyyadir. Ancak tngilizler mani oluyorlar. Horbir telgrafnmzi kontrola tabi bulunduruyorlar. §uphesiz horbir suhuleti gosteriyoruz. Ancak ingilizler tarafindan diicar oldugumuz miiskiilat bizi biiyuk bir tazyik icinde bulunduruyor.
Bu maruzatim
uzorino "aman zinhar siz cekilmeyiniz. Ve Anadolu ile irtibat tesis ediniz" buyurdular. Bendeniz bu ferman ilzerine yaverimi gondermek hususuna tesebbiis ettigim gibi kabinode bazi zevatm gonderilmesine de te ? ebbus ettim. Ingilizler muvafakat ettiler. Gonderildigini ve bir tarattan da bazi kolordularla irtibatunizi arzettigim vakit fevkalade memnun oldular. Ve bu suretle mes'elenin hiisn-i suretle
hallo] unacagi ve Istanbul isgalinden Ingilizler'in bekledigi
art!k
gayenin
kaybolmak azere bulundugu hissolunuyordu. Biz de memnun
idik.
Bu
sirada efendiler! Bendeniz uzerine vaki olan tazyikat ref olundu; cunkil samimiyetle Ingilizler'e diyordum ki, tehdid ile bir sey yapamazsmiz: Tatmin ediniz bizi!...Siz tatmin ederseniz, hakk-i hayat bahsederseniz; biz her seyi yapmaya hazinz. Ve bu tatmin de benimle olmaz. Belki kabineyi tatmin ediniz. Bu ricamiz aksi tesir
ederek her gun kabinoye nota bombardimam oldu. Gece gundiiz su ?oyle olmu § bu boyle olmus, en ufak seylerle kabineyi taciz ederek cekilmege icbar ettiler. Filhakika kabine de bir, iki hafta miiddet tazyika tahammul etti. Bu tazyikin esasim efendiler! Kuwayi Milliye'nin red ve takbihi teskil ediyordu. Kuwayi
bftaraf devletleri tarafindan tasdik olundugu maliim ve:muberhen .ken bizim Kuvvay-i Milliye'yi ve bu tazyikten dogmus olan cepheyi reddetmemiz dogrudan dogruya milletimize karsi bir ihanet olurdu. Biz bunu yapamayiz„(Alkislar) Izmir'in, bununla beraber vilayat-i ? arkiyyenin ducar-i olacagma dair sik sik rivayetlerin suyuu ve bir "Pontus"
nin Trabzon,
Kuwayi
Milliye'nin haksiz isgallerden
zuhur
etti-
bir cok
mezalimi Avrupa'nm
iizere
Milliye
tesekkiil etmistir.
Bu
tesekkiilden
maksad
milletin bigayr-i
hakkin
ducar oldugu tecaviizlere karsi irz ve namusunu mesru bir surette miidafaa ve muhafaza etmek istiyor. Orduyu kullanamiyoruz. Millet
bunu
giirdyor. Tabii mtidafaa-i
Milletin bazi harekati vardir. Biz
n
reddederiz.
vardir.
Kuwa-yi
Milliye
me ? rua-i
nefsiyede bulunuyor
bunu reddedemeyiz. Ancak
namma
sunla-
bazi ifratkarlann harekati
Millete bazi yerlerde fenahk yaparlar. Bfizismi oldurur
bazismi kaldmr.
Bu gibi harekat milletin arzusu dahilinde degildir! Keyfi bir takim icraat yapanlan reddetmek istiyoruz. Fakat umu-
miyet itibariyle Kuvva-yi Milliye namina bir reddiye yazmak, dogrudan dogruya kendisini iskat etmek, demektir. Hiikumet ancak milletin arzusiyla ve milletin nefi icin mevki-i iktidara gelir. Millemazarrati i f in mevki-i iktidarda duramaz.
tin
Bizim bu nota teatisi esnasmda tekrar bir hal hadis oldu. Dediler ki nerede Kuwa-yi milhyye kopruleri bozduysa oradan Istanbul'a erzak gelmiyor, Istanbul ac kahrsa Kuvva-y, Milliyeyi reddetmediniz. Ve ?u asri insaniyyette sunu da sriylemekten cekinmediler ki
biz
Amerika'dan un getirecegiz, fakat bunu
verecegiz. Islamlari 3ad
bizi tazyik
S"
^
hiristiyanlara'
du ? unmiyecegiz.(Kahrolsun
edip Kuva-yi Milliye'yi red ve
tel'in
sedalan) Makettirmektir
«
^
h SU Kaz,m KarabeMr pa§a §u bilgiyi vermektedir: ? ?9' llzlerin nasi1 bastiklan ve Meclis'in ne yaptig, hakkm-
.
ft
l
If J a* davak'ada bulunan mebuslardan ,
Yunanhlar'm
Samsun
havalisinde, Karadeniz sahilinde zuhur etbulunduguna dair pek siki havadislerin deverani biisbutun milleti heyecana getirdi. Ve bu suretle Kuvva-yi
mek
Milliye'yi reddediniz
diyorlardi. Bizce
tecaviiz
hiikumeti-
,
gini, tzmir'in i.?galinde
79
KADlR MISIROftl.U
sonralar, § 6yle dinledim:
lngSer
81
80
KADlR
SARKUMGCAHlDLBR Tekrar bondoniz bunun
iizerine telgraflar yazdim.
koprilleri
din bir kisminin da Hariciye Nazin gidiyor, gifahl notalarla, sifahi takrirlerle anlatiyordu. Bunlar sahife-i tarihe gecemiyecek ve inkar bertaf'sil
hikaye-i
hfil
ederek yazdim. Bir no-
Ve bu notada dedik ki; bizim maksadimiz sulhu temin etVe bu sulh ile biz bizzat Osmanhlar'in memleketini kurtar-
ta yazdik.
mektir.
mak
ciham te'min edecegiz. Siz bize hakk-i hayat bunu kabul edecegiz. Millete kabul ettirecegiz. Ve sibahsedeceginiz adilane serait-i sulhiyyeyi yapacagiz. Ve millete degil,
sulh-i
verirseniz biz zin
aynlik, gayrihk
olmamak
hissini bizim
bu kadar sulha tesne ve kendisini telakki edecektir.
Ve
Dusmanlanmiza bunu anlatmak istiyorduk.
Mademki Avrupa
Bu
tekeffiil ediyor.
alan bir kabineyi ne yolda
ileri
sulh istiyor,
mademki sulh
sonra tavazzuh edecektir. Biz de bunu cagiz diyoruz.
kabine
tekeffiil ediyoruz.
Bunu anlamak
yazdik.
Babialide
kabinenin
Biz yapaMtt'f-
istiyorduk. Efendiler!
bunun
siyaset-i
iizerine bir
muslihanesi
Bu
mazbata
Ingilizler'ce
kabul olunmuyor ve Ingilizleiin maksadi bizim dahilimizi nifak t
bulmuslar, harb istiyorlar. Fakat oyle bir harb ki;,kendilerinin
m
kahamaksizin birbirimize dusiirmek ve harb etmek
Riza Ptsa kabinesini tazyik ediyorlar
ki;
gun
teessiis
lar.
Malumunuz
tslam'i sinesinden birbirine diisiirmek icin...
ki fecaaii
M;
....••.
hakikatbini timid ederim
gorecek ve bunun ehemmiyeti
ahnmis,
ki;
bunda-
sifira inecektir. (fjiiphesiz
Cumhuriyet rejiminin kuruculan arasinda cok ehemmiyetli mevkii bulunan Fevzi Pasa (Cakmak)
bir
gibi bir zatin Tiirkiye Biiy-
uk Millet Meclisi Karsiisii'nden yaptigi konusmadan yukanya ^ gimiz satirlar, bircok hususlan aydinlatmaktaydi.
aldi-
Sultan Vahideddin, isgal kuvvetlerinin agir baskisi altinda eli kolu bagh bir durumdadir. Bu halin verdigi elem ve kederle bitap ve peris andir. a)
ma
b) Bu duruma ragmen kabinede inandigi kimselere daiAnkara'yla temasi kesmemeleri hususunda emir ve di-
rektifler vermektedir.
Anadolu harekatma
istirak]
Ankara
44
-
Zabit Ceridesi C.
45
-
Fevzi Pasa (Qakmak)
"Mustafa Kemal halifeye,
I,
)
mahud
nin
imzasi
1
940, sh. 90 ve devami.
bu konusmasimn 6zG ile
fetvaye ve
teblig haline
her tarafa ta'mim edilmistir. Bu ingilizlerih tazyiklerine ait ki-
simlann yer almis oldugu goriJlmektedir. (Bkz. Harp Tarihi Vesikalan Dergisi,
>:
ile
Ilk def a yazilmis
istiyor-
Harbimiz, istanbul 1960, sh. 550 dekif
dipnot.
vechile o fetva Ingiliz sungiisu
aci bir vesikadir. Milletin hiss-i
daha ziyade
istiklal
malumatiniz var. Bu kabinenin
tazyik ettiler. Fetvayi veriniz! diye. Nihayet o fetvayi aldi-
kabinesi de k^bul etmiyor, bunun iizerine 16 Mart vak'asi hadis oluy-j -
tabii
benim temasa geldigim gerek o kabine erkarundan zevatin gerekse Harbiye Nezareti'nde bulunan bazi arkadaslardan aldigim malumata nazaran o kabineyi
getirilerek
(J
edemedi. Ancak
tesekkiilu ile beraber,
edenlere aS< densin. Riza Pa§a kabul etmiyor, sonra gelen Salih Pasa]
or..."
Ancak
Biz buna tahammiil edecektik.
o
tanbul'da kalamazdi. Biz eekildik. Bizd^n sonraki kabine bir iki
ile
birbirimizG dlisurmektir. (Kahrolsun sedalan). Mafilesef bir hey'et
bui
ler.
Bunu ihsas ettizaman payitahthk Is-
siingll ile atacaklar.
caksimz. Yani bizi Babialiden
sedalan)...
kilata vatan askiyle giriyoruz. Fakat acaba Ingilizler'in fikri nedir? tngilizler'in teklifi nedir?
biz
teesstis ettikten
gayet agir, belki altindan cikamiyacagiz.
ttklifimizi Ingilizler kabul etmediler ve
Maatteessuf Zat-i Sahane tazyik i9inde bulundugu icin durduk. Tahaminuliin fevkinde, tazyike du?ar olduk. En nihayet bize dediler ki efendiler! Gayet agir muameleye ducar olalar.
Aman
bozmayiniz. Erzak gonderiniz burayn. Biliyorum bunlann te'siri olamazdi. Nihayet efendiler! Bir nota yazdik. Simdiye kadar arzettigim husiisati bertaf'sil hikiiye ettik. Cilnkii bu arzettigim mevad-
edecekler diye bunlan
MIStftOflLl)
367 ve 368 numarali
vesikalar.)
82 83
SARIKLtMOCAIIlDLBR KADlli MISIROQLU c)
Mnandannm hor vesile ile aleyhine kullandiklan
yhuhslam DOrrirtdoWn
Onun
*»
emir vo nzasl
ile
^ j^ ^^ ^ fetvaex
Se-
padisah tarafindan veya
Ivsascn kendisinden evvel ?eyhulislamhk
o
Resat Pa§a
Makanu'm
edon Haydanzade diisman baskisma mukavemet edemeyerek istenilen fetvay, vormemok i?gffil
icin
bilccegini hesab
makamim
terket-
mist, Durrizade ise kabinenin tensibi ile Ingiliz tazyikinden kurtulmak icin bu fetvay, vermek iizere aramp bulunmus ve o makama gclirilmisti. Padisalun Kuwa-y, milliyeciler aleyhindeki bu fetva ile hicbir alakasi yoktur.
ctmck zor olmasa
bir Fransiz
Nilckim kendisi
gcrcklir.
Rcmo'"da
bcr mcmlekeli lerkedcrck "San
inlihar
gazctcsindc yaymlanan haliralinda bu
bcra-
durumu
vehme miitema-
$oyle ifade cimi$iir: "Padisah cok asabi ve sinirleri yil
ile
cdcn hususf doktoru
olacak kadar zayiftt. Saltanati devrinin agir buhranlarla gee-
mis,
olmasi kadar, mizaci da bu sihhi anzasinda amil olmu§tu.
.
d. Ingilizler,
sanki M. Kemal'in Anadolu'ya gidisi kendi malumatlari ve hatta miisaadeleri haricinde olmus gibi guy. a Ona mam olmak yoluna gitmeleri ve bumaksadla istanbul Hiikumeti'nce Kuva-y, Milliye'nin takbihini
merz kanunlar ominde
istemeleri
izahi imkansiz bir
muammad.r. Bu
tar, hareketle Ingilizler, iki tarafi kar ?1 karsxya getirmek ve
Istanbul Hiikumeti ile Halifeyi milli gaye aleyhinde gostererek halkm goziinden diisiirmek ki
ama
m 9 in?LBu nicine
maksadim giitmiislerdir. P e cevap vermek i 9 in bugiin sahip ola-
-
bildigimiz nisbi fikir hurriyeti maalesef kafi degildir?!..
S
„,.
aI '
m '
bUna be " Zer k «rd "8"""eri ciizmek ne zaman nasib
Kendisi miihim anlarda birkac
mtidahaleye liizum
Muahedesi
basil
bayginlik gecirmi§ ve derhal
Bunlardan bir tanesi Sevr
seraitini ve metnini tetkik icin te§kil edilen §ura-yi
"Muaycde SaIonu"na
Saltanata riyaset etmek iizere
girecekleri
gelmisti. Sadrazam Damad Ferid Pa§a, uzun siiren ve mucip olan baygmliktan sonra ictimain tehirini istemi§, fa-
anda vukua telasi
kat padisah muvafakat etmemi.$ti. Diger bir bayginlik da, General
Harington'u davet ederek bir gece ieinde Malaya
zirhlisi ile istan-
bul'dan mufarakat kararmin ingiltere devletince kabul edildiginin
Vaver Hamdi Pa§a tarafindan arzi sirasinda vukua gelmi§46
Bu bcyan O'nun vatandan
ti."
gibi derin ve sarsici lzdirabini
ne
ayrilirkcn lirnagin etten s6kiilu§ii
giizcl dile
geurmektedir.
Bir dc bunlara; uzun bir muddct cmrinde cali§arak her haline vakif olan
Ali
Fuad
Tiirkgeldi'nin bahsi gecen hatiratindan ahnmi§
§u saurian eklcrsck O'nun ne Olciidc vatanscver bir insan oldugunu ve kendisine vatan satan bir aleak
BSylcsine sclahiyctli bir agizdan milletvekillcri dnunde ifade edilen bu gcrcckler, bugiin maalesef unutiturulmu|tur. Sultan Vahidedd.n §g alin bajladigi andan itibaren cok agir sartlar iginde daima vaUin vc m.Ilctini duSunerek her turlii eza ve cefaya gogus germisti. Fakat kabul ctmck gcrekir ki; en nihayet O da bir insan oldugu cihetle tahamrnul ve mukavcmetinin bir hududu olacakti. Ustelik yukarida da bir vesile ile belimigimiz gibi tahta gegtigi andan
tlefa
olnuistn.
siz bir
(!)
yaftasini yapi§tiran hakikate saygi-
50k inkilap dalkav'uk ve yobazina kar§i gcrcck
hiiviyetini
daha
ziyade belirimi§ oluruz:
,
itibaren cesjtli hasta-
Udarla muzdanp bulunmakta idi. Devrini dolduran elemli vak'alann O nun zaten bozuk plan sihhati ii/.erinde nas.I bir tesir
meydana
getire-
"19 Kanun-u Sanf 1335 Pazar giinQ Ba§mabeyinci
ile
beraber hu-
zura davct olunduk. Bol§cvizme kar§i Rusya'da harckat-i seferiye icrasi icin
Fransa'dan bir general
ile
dort yiiz kadar zabit viirud edecegin-
den ve tstanbul'da karargah-i umumi ikameti
igin
Ortakoy'de
§ehzadc
Daireleri" ile Feliime Sultan
46
-
Cemal KUTAY
-
ve
tcsis
olunacagindan bunlarin
sultanlara
malisus
yalisinm vc Ciragan'da
Tarih Konu§uyor
-
Istanbul
1
"Fer'iye
Osman Fuad
966
sh.
2445
84
85
SAIUKUMOCAHIDIJIR Efendiimn
mcbammn
KADlR MISlROfiLU
dtfiresi civar.nda mcktcp vc muzika kislas. iuihaz cdilen vo Enver Ra a'n.n zcvccsi Naciye Sultan sahilhancsinin S
lahl.yc.snii -Sadr-i
azama
gflndcrdikleri iiltimatom ilc lalcb cylcmis olvc o dairclcrdc ikamcl cdcn bu kadar aza-yi hanedanm nakil rskanlan cmrindeki mOskilaU
miyorlar" dcdi. si ile
liyesini talep
d.lklar.h. vfl
miiichayyirf.nc
dcrmcyan eyliycrck
bunlara nu.kabil "Beylerbeyi Saray," tcrk vc tahsis edil.nck iizcre kcnRefik Hey'i Sadr-i azama gOhderdigini soyledi BcyIcrbcy. Saray. gibi mcmlckclin mciahirindcn olan muhtejem bir saraym ecnebi askcri taraf.ndan isgftli beni mttteeSsir cdcrck: "Aman Efcnd.m! Bcylcrbcyi Saray. Makam-. Saltanata dilcrini ikna icin
mahsus
Bunun
icrk.nc miisaade
buyurulmasm;
"Kaguhanc Ka S ri"n.n vcrilmcsi
maya baslad.m. QUnkll bunu
bari
tcklif cdilsin" diycrek
Saltanat-i
bir sarayd.r
ona bcdcl "Validcbagi"
ile
huzurda agla-
Osmaniyyc'nin alaim-i inkira-
zindan addcylcdim. Zat-. sahane zatcn miitchcyyic bir halde bulundu-
gundan bunun
ilzcrine biisbiitun sinirlcncrek
tas.yorsunuz? Biz hal-i csarcttcyiz;
"Canim siz nasil kafa "Dolmabahcc Sarayi"m da islcrler-
se nc yapacagiz? "Ihlamur" "GOksu" ve "Beykoz" kosklcrini teklif ettim, onlan kabul ctmiyorlar" dcdi ve ccreyan-i hali Veliahd Abdiilmecid Efendi'yc anlatmasiru ve is, hanedana mtiteallik
Onun
Bu
Bey avdetcdip Enver Pasa'nm yah-
sirada Refik
peder vc hem§iresine aid Orlaktty'deki hanelcrin behemehal tah-
icin icklil'le
ctmekte olduklanni vc Sadr-i azam "Beylerbeyi Sarayi"
bulunmussa da Anadolu larafmdan oldugu
Mzm
mesail-. miiskileyi halla tesviyeden Scizdir. Zat-i sahane ayan ve sair itimad eyled.klcri zcvat. celb ile istisare
buyursunlar" yolunda arz-! mutaieat ettigini Liitfi Bey beyan eyledi. Hunkar "Camm, ayam toplayip mtizakereyc vakit var mi? Persembe giiniine kadar behemehal bu dairelcrm tahliyesini istiyorhir; eger bunu yapmaz isek bizzat
nacagini ve Ingilizlcr'in dc Bebek'te VSlide-i Hidivi'nin sahilhanesini
istemekte olduklari ccvabini gclirdi. Ertesi
gun huzura kabuliimde Zat-i $ahane, "DUn
daha ziyadc muhiil-i hiirmet harekete tesaddi ederler " bahsine nakl-i kelam ederek: "Bunlarm kifayetsizhgini ben de g5ruyorum; lakin yerlerine kimi ilc
vukclanin aczi
Memlekeue
yapacagiz?
is
gOrcbilccck be S
alti kisi
siz
pek
muteessir olup agladiniz" dedi. Ben de: "Saltanata mahsus bir saray-i aliyi ecnebi askerinin i§gal tabiidir
etmesinden muteessir olmakligim sahane! "Bence Al-i
efendim" dedim. Zat-i
mulkune girdikten sonra, hududda Ilzcrine
"Zat-i §ahancniz Padisah
Osmanin
bir kuliibeye girmekle
sarayima girmek beyninde fark yoktur" sifaiiylc
ccvabini vcrdi.
benim Bunun
umQm mUlkleri du§iinmekle
mukellef bulundugunuzdan mutaleat-i hiimayununuzda hakli oldugu-
nuz gibi kulunuz da i§gali altinda
t^bi sifatiyle
mctbuumun
sarayini ecnebi askerin
gormek istememektcki mutalaamda min
gayri had hakli-
yim" dedim. 21 Kanun-i sani 1335 Sail
maruzat-i rcsmiyye igin huzura
giinii
varsa onlari fttihatfi diye iste-
meyaninda
celb olundum. Ma'ruzat 9ikarildiktan sonra mlistediyat haiz-i
ehemmiyct olan
kiraat euim. Biri
lie
bt'a telgrafnameyi ayinp suret-i mahsusada
"Bosna Hersek" ahSlisinden U?
yiiz bin
miislumamn
hukuk-i milliyelerinin siyaneti icin taraf-i sahancden istimdad, digeri
"Urla"da Rumlar'in ahali-i islSmiyyeye kar^i
ve tecaviizattan bahisle
istitafi,
M
eyledikleri
mezSlim
U9iincUsu dc "Van" ahalisinden olup
hiikumetce "Burdur" sancagina nakil ve Ermeni hanelerinde iskan cdilmis. olan alU bin
miislUmamn sekiz aydir ycvmiyeleri
tahliye-
yc kiyam
el-
oldugundan
da muialcas.n. sormasini Basmabeyinciye emretti. Veliahd "Taraf-i siihancdcn ne surctle tensip vc iradc buyuruluyorsa o vcchile yapilmak munasip olur. Fakat cvvel ve Shir arzetmis oldugum vcchile bu hey'ct-i viikela vc bahusus Hariciye Resid Pasa, bu gibi
Ba'dchu
kabul
icin
mcdiklcri vc Feriyc daireleri hakkinda Sadr-i azamin tesebbiiste bulu-
ikamet edildikleri hanelcr dahi sahib-i aslilerine lahliye ettirilip ag ve biilar;
kesilip ve
iMe olunmak
Uzere
sokak orlalannda kaldiklari beySniyle mer-
hamet-i seniyyeyi isticlSbi hSvi
idi.
Bu
iiciincii telgrafi
Zat-i §&hanenin gozlerinden ya§ gelerek
"Dun
siz
(Beylerbeyi Sarayi'nin i§gali keyfiyetinden dolayi);
okur okumaz
aghyordunuz
bu
gikn
de ben
86 87
SARIKU MOCAHtDLBR
KADIRMISIR06LU
agliyorum, ne yapay.m? Buna beseriyet kuvvett, hatta niibiivvet kuvveti bile kiifi geinie/. Ancak ul&hiyyet kuvvetine muhtac!" ded«. Ben do pek /.iyadc mutccssir olarak "Hakikatcn ne muhtaciz, ancak Ccnab-i
uliihiyyct kuvvcii-
ErhamQr Rahimln o kuvvcii
hUm&yununuza ihsan buyurarak yinc ulOhiyyct kuvvctiyle bu
zai-i
islcria
kaflcsim tcsviycyc insallah cfendimiz muvaflak olursunuz." dedim Htinkar "Tclgraflan bana vcrin, bu aksam Dahiiiyc Nazir Vekiii gclecck, onunla Sadr-i di.
Bunun
azama gondcrip icabeden
ihtflrati
Uzcrinc tcvakkuf euneycrck huzOr-i
icra
edeyim" de-
hUmayundan c.ktim."
dc
zuhurcui. Ramazan
icin-
sabah Ni;ania$i'nda kain ikamctgah.mda hcnUz yalakla iken uykudan uyandinlip "Ydd.z Saray."'nm yanmakia oldugunu habcr vcrdilcr. Dcrhal g.yincrck vc kom § umuz Serkarin Yaver b,r
Pasa
b.rlcscrck yaya
olmak Uzcrc Ihlamur
tarikiyle yola
vc iizcrindc pardesii oldugu haldc
risi
ve
ile
lcr ibraz
var?" dedi.
49
TQrkiye Biiyiik Millet Mcclisi'ndc "Batum" mebusu olarak vazife gormlis, olan Kurlulus, Sava§inin sankli
Acara
tum) 1918 dc Brest Litovsk andla§masi
masi'mn
Kirk
olmami § u
Temur Pasa
nu§mayi
yil onlarin
bir halde gorse nasil
ba§ murahhasi
All
1921 de Londra'da sulh konfcransina
lar!..."
Fuad TURKGELDl
:
G6riip
bayin
-
Aslinda bu
isl idi.
Mucadele
bir
Bkz. Enver
suikast
idi.
1
Saraya
958, sh. 328.
"Istanbul
Kuwa-yi
Hukumeti"
du§mam
Ingi-
Milliyecilere "Haydut-
diye hiicum edince Istanbul Hiikumcti'nin murahhasi
Sadr-i
a/am Tevfik Pasa: Isittiklerim.
Ankara 1851 sh
.
elektrikci olarak giren bir su-
Behnan §APOLYO - Kemal
Tarihi Istanbul
hem
davct edilmi§ti. Azili Turk
Lloyd George,
"-Gergi ben burada
48
eyleyerek yemekte §u ko-
heyecan ve sevinc duyar, tasawur edebilir misi-
liz
-
iltifat
sevinc ve heyecan icindcyim."
hem de Ankara Hukumeti
47
Vahideddin bu heyete Yildizda ye-
yokluklarinin lstirabiyla ya§adiktan sonra bir giln evi-
ve
^
Bu
ne doniince onlan cikip gelmi§ ve yemek masasi etrafmda toplanmi§
Harem bahcesinin nihayctinde "Cihannuma Kosku"nde olduklanni haber vcrdiklerinden Yaver Pasa ile birliktc yanlanna giifa etlik.
anavatana kavu§mu§tu.
yapmi5tir: "Bir baba du$iinuniiz ki, evlatlarim kaybetmi§tir.
niz? I§te ben
derck rcsm-i taz iycli
ile
riyaseti altinda bir elviye-i selase heyeti
vermi§ ve kendilerine son dcrccc
Kar§idan hartkin zuhurunu gOriip en cvvel yeti§en Harbiye Nazin Sevket Turgut Pa§a oldu. Zat-i Sahanc'nin nerede bulundugunu sual cttigimizde
Riza
"1878 dc Ruslara birakilan clviyc-i sclase (Kars, Ardahan ve Ba-
mek
sevk cdilcrck ktilliyct miktarda su s.kilmak harikm devair-i saircyc men-i sirayctine ca!i§,Imakta idi Vukcladan. vc memurin-i zabila vc bclcdiycden
AH
Sultan Vahideddin'e dair bizzat §ahid oldugu §u
da bize
Istanbul'a davet edilmi§ti. Sultan
Donan-
kahramanlarmdan
vak'ayi nakletmi§tir.
miinasebetle
heniiz gelcn
bizmet ve fedakacllginm den
niyor; ben onu dii$iinuyorum; kendi evim yanmi§, ne ehemmiyeti
vlirudumuzda Harcm-i Humayunda Sultan Resad mcrhumun vefat fevkani ahgap dairede sabaha kar§i elckiriktcn hank zuhur vc Hunkar'in bcytutct cylcdigi alt kattaki daircyc dc sirayet edcrck a/ zamanda o cihcttc bulunan daiiclcr yanip kill olmu tur. 48 surctiylc
kttsklln bniinde ayakm,dur,uyoi5
eylemcyc ba§laymca Hiinkar; "Benim milletimin ocagi 'ya<
a
fngiiiz
ge-
geceiifc eola-t
recesini gostcrmck maksadiyle hiingiir hiingur aglayarak, ca^fceessttM
clt.g.
5
Sahanearkasinda
escr-i tela? izhar cimiyordu. Bckciba§i
rcvan olduk Saray-
itiaiye takirm
oda
sakalli kallcs, bir bckcibajisi vardi;
47
Ayni cscrin §u saurlanni da dikkat vc ibrede okuyahnv "Sadr-i azamin azimctini miitcakip sarayda bir facia
mabcynin ak
Kiictik
cclik kiyafcliyle arkamiza takikii. Zat-i
Ataturk ve Midi
ma
memleketin
49
-Ali
Osmanh murahhasi
asil miimcssili
vc
Fuad TORKGELDi,
sflz
olarak bulunuyorum,
sahibi onlardir.
a.g.e. sh. 227.
am-
Bizim kalbimiz
88 89
SABIKU MOCAIllDUiR de onlaria berabcrdir" diycrck bu Turk
mamak
gcrckir
Tevf'ik
ki,
Pa§a
kadIr Mismofli.u
dusmamm
suslurmu§tur. Unut-
di§ina ciktigini bildirmi$lir.
50
orada Sultan Vahideddin'i lemsil
Sultan Vahideddin'in maddt baknndan gaycl
ediyordu. Kendisinc bir ccza mi vcrilmijtir?
sikintih
geccn
gurbct yillannda bile nc kadar miistagni davrandigini gostcrcn §u
Aziz Okuyucu; basmi djlstliil
iki clinin
arasma
al da, ibrct
ve dchsetle
vak'ayi da dikkaiinizc arzcdclim:
Vatanin fclakcti kargisirida boylcsine valanpcrvcrane harcket gilnliik gazetelerinden biri
verdiklcri
bu vcsikalar kar$ismda
musun?
§ahidlerin
yazi vardi. artik
gazetesi-
Hindistanm Sind ulkesinin basin tarihine aid mufassal bir
fesinde, haliralarda nasil iibidcicsmcktcdir, gtfrliyor
sahifeli (30 sahife)
"Sindhi Hiirriyet"
nin 22 Cemaziyelevvel 1388 tarihli ilaveli nilshasimn 15 inci sahi-
scy du$iinmcdigi iddia cdilcn Sultan Vahideddin buraya siraladigi-
miz §u
zamanda fok
"Pakistan 'in 90k basan ayni
edcn bu insan mi vaian hAinidir? Yakin tarihimizc aid biitiin gayr-i ciddi vc gayr-i ilm! cscrlcrdc Uiy vc Uthtiyla sahsindan baska hi? bir
Bu
iilkede ilk gazetecilik nasil ba?Iadigindan bahisle, In-
o yalan ve iftiralann devamtna Tilrkiye'ye
gilizler'in
imkan var midir?
M
Sultan Vahideddin'in bircok meziyctlcri yaninda bir de efsancvi
e s
'
e
e s
1
i"
ve
yaptiklan
baski
bahis mevzuu oldugu
"
H
i
1
a
f e t
zaman Haydarabad (Sind
Halbuki gcrcek, bugiine
Nizam Devleti'nin Haydarabad'i degildir. Bugtin Me$hur Sind Oniversitesi de bu sehirdedir) sehrinde merhum Vahidiiddin Han'm hakkini korumak ve Ingilizlerin baskisina kar?i koymak maksadiyle "El-Vahid-Muslflman" isimli
kadar yazilip soylcnilcnlcrin tamamcn aksincdir. Mcmlckcttcn, biraz
Sind dilinde bir gazete pkmistir. Onun arkasindan Karafi'de yine
asagida aniatacagimiz scbcplcr altinda ve pek hakli olarak aynlirken,
Sind dilinde baska bir zatin tesebbtlsu
sahsi mirasi, mahiyctindc babasindan kcndisine intikal edcn herseyi
"Halifetiil-MusliminVahid" ismiyle baska bir gazete
daha
bile "Hazinc-i
Hi»mayun"a gondcrmisur. Bu arada kcndisinde bulunan musanna ve murassa bir akin cckmcccyi de hazincyc iade ctmis, oldu-
mege
Kadi Abdur-
gu cok sonra yapilan tahkikatla meydana cikmi§ur. Padi§ahlar resmen
bundan 12 sene eweline kadar devam
diirusilugunu bciirtmck icap cdcr. Bir zamanlar "Alunci
Mchmcd"
ziindcki "altmci" kclimcsindcn kimiyc olarak alun seven bir
manasi cikanlmak surctiylc ilham
bir
makbuz
rip
yanlarmda
edilmisjir.
Haydarabad'idir.
s6-
Pakistandadir.
adam
vcrnick surctiyle Hazinc-i Hiimayundaki her §eyi getirui-
usulii tatbik
goturebilirdi.
alikoyabilirlerdi.
etmek
O
Sultan Vahideddin
surcliylc biitiin Hazine-i
Humayunu
beraberinde
boylc yapmadigi gibi nezdindcki kiymctti esjalan da
icin vcrdigi makbuzu geri almak yolunu lutmusUir. Tiirkiyc Buyiik Millet Mcelisi'nce daha sonra kuru-
1951
tarihli
din'in
komisyonunun
Reisi
dasMnl namuskarligina
Sabiha Sultan, ba-
kagit paraya malik oldugu halde yurt
yam
etmiftir. Ikincisinin has. ya-
ashab-i
devam
etmistir.Tabif ki gazetenin ikisi de sonradan asil gayeden
asil
daha miihim
bir mesele Sgreniyoruz.
Bu tilkede merhum
bazi mute?ebbis zevatin himmetiyle, bir heyet kurulup,
Salih Kececi'nin Haziran
bir hiicccttir. Kizi
lirasi
gazete 1956 senesine kadar
sahibi
Burada
Vahidiiddin Han, Avrupa'da
Vatan Gazctesi'ndc yayinlanan bcyanati Sultan Vahided-
basinin sadcce 50 bin Tiirk
Bu
nesredil-
aynlmiflardi.
oraya leslim cdip daha evvel bunlar
lan hcsaplar incelcme
idi.
aym maksadi guden
Seyh Abdiilmecid isimli Karafi ulemasindan ve servetten bir zatti. Bu gazete de 1939 Harb basina kadar
zan ve
isteseydi bu
Sindi Thattai
yine
yazan ve sahibi
ba§lamisti. Birincisinin bas
rahman
ile
liyetli bir
sikinti icinde
miktar para toplamp,
bulundugu zaman,
ktil-
Aga Muhammed Nureddin Ca-
.
50
-
Ismail
Haml DANI§MEND
Istanbul 1961, C. 4, sh.44
-
Izahh Osmanli Tarihi Kronoloji
90
91
KADlR MISIROflLU
SARIKU MOCAHlDLKR fer
isminde bir zat vnsitasiyle kendisine gfinderilmistir. Fakat j^viniti bfelivetig'ine g«re, Morhum Vahidiiddin Han, bu parayi ka-
Remo'da
"Hamd olsun simdi ihtiyacim yoktur" demis. Parayi gafrBreHTOml "Bu parayi musliimanlar islamf bir hizmete sarf et-
di mutfiric
ito'iBMettiii^vo
meniz- ;'%in
gfindermislerdir"
suretiyle parayi
diye,
Halifenin
almasim temin etmek
zaman
Halife parayi getiren zata, "Sizin iilkenizde islamf bir medrese veya buna
benzer bir milessese var midir?" diye sormus. Zati Muhterem de "Sind-tslamiye" medresesinden ve diger bir iki medreseden bahsetmis.
Merhum
Halife:"Madem
bu parayi benim bir islamf
ki,
ise sarf
etmem ifin getirdiniz, ben de Halife sifatiyle sizi naib tayin ettim. Bu parayi alip gotiiriln, Sind Islamiye Medresesi ile O'nun yanindadiger
ki
medreselore
Halifenin
anlattigina
gfire;
namina sarf edin." demistir. bu sozii soyledigi zaman,Halifenin huzurunda aglamamak ifin kendimizi zor tuttuk. ZiRavi'nin
"Halife
ra ihtiyaci oldugunu biliyorduk.
Huzurundan
ayrildik ve
bu parayi
dedigi yerde sarf eyledik. Pakat geri gelip Hindistan'a vardigimiz
zaman Halifenin
vefat etmis oldugu haberini aldik," demislerdir.
Yine bu sikinuh gurbct giinlcrinde boyle bulunan luilya Krah'na kar§i aldigi sahadcteimcktedir.
asil
bir
51
yardim teklifinde
tavra Refi
Cevad Ulunay
52
Sultan Vahideddin'in vatandan aynli§indan sonra hazine dairesindc yapilan tcspitlcr hcrseyin ycrli ycrinde oldugunu, kiymctli bir ignenin dahi O'nun tarafindan gflturiilmcdigini g«slcrmi§tir. Buna dair 6
zaman
tutulan zabit Topkapi Sarayi Miizesi Arsjvindc
kayith "Daire-i Hazine-i
35 numarada
Httmayun'un tlmiihaber ve Kuyudat-i
Saire Defteri"ndc mahfuzdur. Halbuki kendisi 1926 yilmda San-
zaman 120
tarafindan tabutuna haciz konulmu§tur.Tahnit edilmig cese-
Yurt di§ina cikigim korkakhk vo ihanct oiarak tavsif edenler de
ya hakikati gOrmcmekte vcyahud da ona kasden Ciinkii
lindcn bir ikisini zikrcdclim: Hcniiz
da Almanya'ya ri
dolujirkcn
ediidigi
1968
-
Ali
tarihli
52
gitmi^ti.
O
umulmadik
-
"
V
zaman harb bir
e
I
i
a h d
1'8
Cevad ULUNAY
Kasim
1
969
tarihli
-
Bu Gozler Neler Gordii?
ve
miit. nushalar:
.
Tercii-
"
bulundugu
dclisira-
ba?ini
cgmcsi
ihtar
zaman ccvabi su olmu§lu: "Turk ba§i du$man kar§isinda
egitonez."
**
Mabcyn Ba$katibi Ali Fuad Tiirkgeldi de O'nun cesareti hakkmda "Cuius Mcrasimi "ndc gecen §u vak'ayi nakletmckledin "Eyup'tc ardbalara binilcccgi sirada "Talat Pa§a, Bogaz'dan
du§man uiyyare
filolan
gcgmis olduguna dair telgraf aldigim haber
vermissc dc Hunkar "Onlar miitcmeddin adamlardir,
menisim esnaitnda taarruz etmezlcr" diyerck eser-i
bdyle dint
tela§ gOstermedi."
M
§ehzldeliginden beri O'nun gayet cesur bir insan oldugunu gosteren pck cok vak'a vardir. Bunlardan birini daha nakledelim: tttihad
ve Terakki'nin zuliim ve istibdadini tenkid
"Babiali
Baskini
"m
miiteakip
takibe
ettigi
mafuz
i9in
kalan'
Mulazim §aban Efendi §ehzade Vahidedin Efendi'nin Cengelkdyiindeki kbskiine sigmmisti.
yakalamak
Mahmud
icin gelen polisler
§evket Pa§a'nin emriyle bu
Vahiddeddin Efendi'den §u cevabi
misjardi:
zati ai-
\ .*»
iltica
edcn, masumiyeti de bence
GENCELl
Bkz: Refi
eylcmektcdir.
i^inde bulunuluyordu. Sipcrle-
tchiikcyc kar§i
Sultan Vahideddin'e Dair Bir Hatira, 5 Ekim Bugiin Gazetesi.
man Gazetesi
iftira
Sultan Vahideddin, asla korkak dcgildi. Bunun pck 90k
"-Bana mensup olan, sarayima 51
bin lira borcu pktigi icin alacak-
kapismdan kacinlarak (sandik i^inde) §am'a nakiotunup Yavuz Sultan Camii §erif7nin avlusuna defnolunabitmi$tir.
almak
gfinliinil
istemisti.
lilari
vefat ettiigi
53 - Adsiz - Turk UlkusCi - Istanbul 956 sh. 85 54- Ali Fuad TURKGELDt; a.g.e. sh. 146 1
92
93
SARIKLI MOCAIltDI.HR
malum
olan bir adami garczkar diisinanlarina tcslim
girmck
iccri
KADlR MIS1ROC-LU
isicycnlcri vururum..
di'yi alamazlar!" 55
BlitUn bunlar
cdemem. Cebrcn Saban Kfen-
Beni oldiirmedikce
na cikmak lUzum vc
bir insan
dclillcrdir.
olmadigmi gOstercn muspct B6ylc ikcn acaba ncdcn yuri disi-
ihiiyacini hissetmistir?
Bu husus oldukca muhim-
Bugiinc kadar hcrkcs bunu, O'nun korkakligi kolay vc ucuz bir yol tuimu$tur. Naklctligimiz dir.
ile
izah
ctmck
gibi
vak'alar O'nun asla kor-
olmadigmi gostcrcn muspct dclillcrdir. Sultan Vahidedin, muvaffak oluncaya kadar kcndisine baglilik tclgraflan bir insan
da
idare
ling cttirip
gibi bir lerth.
etmege calisanlann gcrcck niycUcrini
luletlayin bir insan gibi
Ankara'ya gottirUp
Onu
rjgrcnmisti.
muhakcmc cdccck ve muh-
tcmclcn asacaklardi.O bu ncticcyi gozcalamadigricin vatani tcrkctmis daima tckrarladigi sebcp su idi. "Halife sifati ile
Sultan Vahideddin
btiylcsinc kolti dusuncnlcrin.mcv-
terenniim eden biiyiik §air
Yabya Kemal
Beyatli'dan ogreniyoruz.
Lozan'a gitmcktc ikcn Nureddin Pa§a"mn kcndilcrinc hcyct halinde verdigi bir
yemcktc Ali Kemal ctrafinda ccreyan eden
konu§mayi
bir
naklcdcrkcn §u bilgiyi venncktcdir:
line
"Vakia,
sofrada hazir bulunan
vak'asim
tasvip
ctmiyor,
hakarete maruz kalmak,
ve bircok mebuslar, bu
vekil
Nureddin
iclcrindcn
Pasja'yi
Nureddin Pasa'nm bu harekctindc
clmcgc basjayan miilkiyc vc
tebellur
goruyorlardi.
iic
hatia
takbth cdiyorlardi.Daha dogrusu
dcgildir. Gurbcttc
" P e V e k II i g i" y g a m b e r muvacehesinde bana cok aci geldi.Yok,
hakkmda
cud oldugunu, imparatorlugumuzun hicranini OlUmsQz misralaqyla
cekip vazi-
ycti
Kemal
halkin infialinc kurban clmi$ gibi giislcrilcn Ali
be maruz kilmak istcycnlcr dc vardi. HQkumcl vc kumandanlar.arasirH
onun korkak
vc milsahcdcye dayanan
kak
ve adicc davranilarak O'nu, Izmil'le polis vc jandarmaya
miidahale
aclliyc teskilatimiza bir
Nureddin Pa§a'nm Ankara uzcrinde
sahs? bir tesir hasil
i
olan
bu
yok!...
sifatin kudsiyyeti
§ahsimda bu
maruz kalmasina
sifat ve
makamin
boyle en
ihancti fldi
Aynca
asla razi
boyle
bir hareketle Alem-i IslAm'a karsi sadece bu ciirmii irtikAp edenler degil, Tiirk Millet! de, ayiplanacakti. §ah-
san bunlara sebep olmaya gonliim razz olmadi." Ciinkti Saltanat vc Hilafct'in kaldinlmasini dUsiincnlcrin O'nun sahsmda Saltanat ve Hilafcl'i miicrim gostcrcrek, gOzden dU§Qrmek isteyecekleri tabii idi.
Nitekim daha sonraki vak'alar bOyle ccreyan etmis ve Sultan Vahideddin'in dogru dusUndugiinu gostermistir. Hatta bu meselede kendisinc bagli (!...) kimselcrdcn haber alindigma nazaran daha gCziikara
55
-
Ahmed
Istanbul 1945. sh.
Re§it
263
Rey
(H.
Hazim)
siyasctini
hakkinda biitun millctin
Muzaffcriyctin
Gokdiiklerim
-
ittifaki, bir
mii§kildi, Ali
Kemal'in
Yaptiklarim
-
me§ru
tedbirleri
dc
nevt icma-i iimmet vardi.
heniiz
taze
Askerlikle
idi.
hiikumct-i miilkiyyenin sclahiyetlcri bircok mintikalarda hentiz aynl-
mami§ti. Izmit ise
giinlcrde lstanbul'a hlicum cdccck ordunun m.er-
keziydi. Halk, muzafferiyetin ne^vesi icinde biitUn nilkteleri farketmi-
yordu. Butiin bu du§uncelerin sevkiyle oradaki hiikumct mllmessilleri
LAkin yemek esnasinda Nured-
bir miisahid vaziyctinde susuyorlardi.
din Pasa bahse devam ederck: "insallah yakinda Vahideddin'i de getirip cezasim
verecegim." derken ikinci murahhas Riza Nur'
Bey'in sabn Uikendi, Oniinc bakarak lakin Nureddin Pa§a'ya hitaben
O'nu inebolu'dan yola cikaracagiz,
keme karsisinda hesap vermesi 56- Bkz.:
-
dc scziyorlardi. Yalniz mcvki
bir tecavuze
olamazdim. Bir de bu takdirde milletin ikiye ayrilarak birbirine diismesi ilitimali vardi. Cunkii elbet bu makamin tecAviiziine rAzi olmayanlar cikacakti. Heniiz diismandan kurtulan vatanim icin yeni bir ihtilAf unsuru olmak istemedim.
etmek
5,
Ankara'ya
lazimdir." dedi.
Yahya Kemal BEYATLI
§ubat 1965, Sayi tanbul 1968, sh. 95 Istanbul 16
ciinkii
veya
-
-
Ali
Kemal
gelip raah-
56
-
Meydan
Dergisi,
Siyasi ve Edebi Portreler,
Is-
94 95
SARIKUMOCAJllDUiR
Bu
saurlar,
Nureddto
|>a§a gibi nufuzlu bir
Vahidcddin'i Ali Kenial'e rcva ctlirmcyi dti§un
gttriilen bir tar/.da
nza Nur'un
maksadi
iic
isc
bir
Bu mevzuda
kumandamn Sultan
asil
sokak oriasmda
maclmi kazanmis, resmi §ahislardi. Bir kismi'sarayda digcr bir
line
hiikUmct otoritcsini, askert
vc en hafifbir sckilde olmak
O'nu Ankara'ya getirlip lmihakeme ctmck tcdir.
KAOtR MISIROflLU
iizcre,
islcdiklcrini gtfstermck-
Sultan Vahideddin'in sahs.nda alu yUz
mem-
lckcttcn ayrilismi labi? kar$ilamakutn daha normal birscy olamaz. O,
Ankara Hukumcti'nc kar ? Icyc giriscbilirdi.
Onun
i
ktftiiliik
dtisuncydi Istanbul'da kalip
bilfarz lngilizlcr'in destcgi ile
fiili
miicade-
lktidar hirsi ile her hangi bir Tirsalian istifade ederck hatah ve ihtirasli bir davranis. g6stcrmcmi§tir.
Asil tafsilati O'nun hakkinda ilerde ncsredeccgimiz escre biraka-
mevzuda
iizerinde kisa bir
malumat vermcyi Iiizumlu
addcdiyoniz. Acaba Sultan Vahideddin'in vatanmdan aynlmasim gercktirecck olciidc hayatma kar§i ciddi bir tehlike var miydi? istcrseniz,
hem
vardi,
hem de
yoktu. Soylc
leyen fcriler hakikatcn mcvcutd
idi.
ki,
Bu bakimdan
burasi
dan bu zevat da
"
m
a
Yah
"
o zaman
tngilizlcr,
u d
i
1
Pa§a bunlardan
Hem masondu
biri idi.
muayyen
Sultan'i "
K
u v a
-
y
cok hasjr nesjr olduklarin-
n z
i
b a
t
i
y c"
mak
icin
ba§vurdugu giiya
buki tngilizlcr
"
H
i
1
a
f
c
du§iirerek yikabilmck i9in
bir
Resad
"
m
bunun
Meshur
memurdu.
§efik
ki; Sultan'in ingilizlcri
oyala-
v
u
tcsis
Ingilizler hesabina
Kumandam Siileyman
Makam
t
hem dc
ctmcye
sevk
istikametlcrc 1
i
ve
Pa§a da onlardandi.O KuvS-yi inzibatiyc
a
i"
ve
z
ve
tcskili
a
"H
silahiydi. Hal-
a"
a
1
i
f e" yi
gOzden
zimninda saraya yap-
madik baski birakmiyorlardi. Vclhasil yetleri tcspit
basmdan sonuna kadar edilmcden ne
lngilizlcr'in hakiki niyet
ve
faali-
M. Kemal Pasa ne Sultan Vahideddin
ve ne de Kurtulus. Sava§i'nin yazilmasina imkan yoktur. B5yle
bir §ey-
in yapilabilmcsine imkan vermeyen bir cok kanunt mantlerin mevcud
oldugu da maiumdur.
Bu
uguzlii
cok §up-
Efendi diyor
muammayi
bir
"m u v a
lu'da
Sultan Vahideddin'in lehlikeyi ciddi. kabul etmesini gehava ihdas cy!cmi$ti. Hcrgun saraya yeni bir ihbar yaptlihaberlerin
ki: "tngilizlerle
z a a"
sifatiyle
olarak tavsif eden ve
bulunan Mustafa Sabri
Mustafa Kemal muvazaasimn asarim,
Lozan muzakcrati zamanina kadar kesi'nden ve
Bu
k"lc
i
o n"lardan sccilmi§ti. Mcsela vefatina kadar
s
o zamanki hiikumette §cyhulislam
hem Saray'daki ve hem de Ankara'daki adamlavasmisiyle basmdanberi cok miikcmmel bir surette planlayan Jngiliz
bir suikasde ugrayacagi bildiriliyordu.
bu adamlar
Sultan Vahideddin"in yanindan ayrilmayan husust doktoru
hehdir. Fakai hadiscyi
yor ve Padi§ah'in
Ingiliz enlclicansi ile irtibatlari olan
ili-
kisnuda
birrol oynadilar.
n
entelicans.
cogu Padi$ah'in
is-
tchlike vardi. Fakat i ic §
isc,
sureti haklan gOriincrck Padi§ah'i, bu harckctc sevk icin cok mahirane
Dogrusu
ona fcnalik yapmak
bunlar boyle bir cmcli gcrcckleslirebilirler miydi?
rektiren, bir
Muhbirler
idi.
jahsi vc
lahtmdan baska birscy diisiinmedigini soylcyip yazanlar, bunu olsun kabule mccbur dcgillcr midir? O haldc ya Ingilizlcric bcrabcr degildi vcya da sirf laht vc Utcmi diisunmiiyordu. boyle bir scy yapmadikuin ba§ka yad elicrdc vc binbir mahrumiyet icindc can vcrinccyc kadar, yardimlan ile muvaffak olduktan sonra kendisine en kotU isnat vc iftiralan yapmakta bcis gOrmcyenler hakkinda bile en kiiciik bir ta'rizkar bcyanda bulunmam.s, saltanat ve
rak burada bu
Ankara'da bulunan vc
clii yiiiik
Hancdan'a boylcsinc hakarcl cdilmcsini onlcmck maksadiylc
egcr mcmlckct icin hakikalcn
kaynagi Ingiliz enlclicansi
Yunan inhizamindan
tc'hir
etmeyerek Mudanya Miitare-
evvelki, yani lngilizlcr'in
zuhur eden kemali kuyamini bastirmak
iizerc
Halife Hiikiimeti'ne cebir ve tazyik icrS etuklcri,
Anado-
hem Istanbul'daki hem de miiskilat
ikaindan hali kalmadiklan zamanlarda bile bulmak mumkiindur. Istanbul'un ve Halife'nin ecnebl i§gal-i askerisi alunda serbest harekattan
96
97
SARIKLI MOCAHlDLBR
mahrum
vaziycti;
Anadolu'yu
KADlR MISlROfil.U
llalifc aleyhirie
ayaklandiran Mustafa
Kernal'i mucadeledfc galip getirmeye sebep bldugu gibi meb'dcindcn iiibarcn Oc
scnc
s'lifen
Mustafa Kemal harckalinin
Zamanimn benam
bile
namma
'Vahidiiddin Han'in
mm
ycrck (*)
la
saysaklamakla vakil gecirdigi vc Mustafa Keoynamaga calisligi csnada, tngilizlcr dc ayni adara-
vc
Makam-i
Hilafci'c
oyun
ctmck
firsalim
kacmnamislardir. Harb-i Umfimi nctiecsindc lzmir'i vclev muyakkatcn olsun isianbul'daki Hilafet Hiikumcti'nin clinden alarak Yunanlilar'a vcrcn vc sonra bunu Ankara'nin laik hiikumctinc iadc eden tngi-
kasden kabahalti vaziyctc
lizlcr,
diiijiirdiiklcri
icinde Alem-i lslam'a sczdiruicdcn
§i
bu
Hilafct'i,
komisyon olarak
akiilar."
ali$-vcris.
"
-
Anadolu'nun pek cok
yerlerini
Yunan ordusuna harben
isgal ettirerek
devlete "Sevr" Muahedesindeki agir seraitin tahmiline sebep oldugu za-
mana
musadiftfr.
Yunan ordusuna
karsi eser-i hayat
diktan sonra ise Mustafa Kemal'in sarahataen
edecek derecede simarmasi leyi
bile
gostermege basla-
Makam-i
Hilafet'e isyan
padisah tarafmdan ciddi
davet etmemistir. Sayani dikkkattir
ki,
Mustafa Kemal
riinane telgrafini kendisi hakkinda mulayim ve
musaid
bir
57
Gazetesi,
Seyhulislam Mustafa Sabri 1
-
1-Anadolu'ya karsi Ingiltere'den silah ve askerf yardim aramamistir.
2-Tahttan aynldiktan sonra, memleket disinda Tiirkiye'ye karsi
hie bir
komplo yapmamistir.
Tarihci, ileride yapacagi bir tahlilde, Vahideddin Han'in 1922 sartlan icinde memleketten gidisini haksiz bulmayacaktir.
Siyasi sartlar isaret ettigi
anda
firar, bir politika faktoriidur.
On altinci Lui,
Pransiz ihtilaline kafa tutmak kahramanligini gosterdigi icin mi kellesinden olmustur? Hayir; kacarken enayice yakalandigi icin...Rusya'mn ikinci Ni-
Fakat Almanyamn magrur Kayzeri Ikinci Vilhelm, Hollanda'ya kacmi§ ve kurtulmustur.
Avusturya-Macaristan'in gene imparatoru kurtulmustur.
Emanullah Han kacmis ve kurtulmustur.
ilk
perdebi-
Romanya Krah Ikinci Karol, kacmis
-
Yarin
kacmis ve
Ispanya Krah Oniiciincii Alfons, kacmis ve kurtulmustur.
Afganistan Krah
meslek takip
Sari,
Yunanistan Krah Birinci Kostantin, kacmis ve kurtulmuftur.
mukabe-
islamda imamet-i Kubra
Tesrinisani 1929, Gumiilcine
ne olursa olsun, kendisine
olur.
bir
etmesinden dolayi vatanperver vezir nammi verdigi Tevfik Pasa'nin zaman-i hukumetinde cekti. Padi§ah da ondan sonra buhiikumeti nihayete kadar degistirmedi, degistirmek fgtn vuku bulan vesayayi da dinlemedi. (Seyhulislam Mustafa Sabri Efendi). -
siyasf cephesi
hakki tanimamak insafsizhk
kola'si da kacamadigi icin yok olmustur.
Mustafa Kemal uzerine Istanbul'dan ordu sevki, seneler gegtihalde Yunan ordusuna karsi kendisinin bir is goremedigi ve bil'akis C)
iki
iliizam ctinc-
Ingili/.lcri
Padisah'a
su
yine bu harckcucn hayir vc menfaat
husulU ihiimalini lialinndan cikarmayan vc csascn Mustafa Kemal'i AnadoJu'ya husus! bir sifat vc mahiyciic gOnderen Padisah'm hie bir soman bu kiyami birciddiyctlc basurmak mcslcgini mal'lc onlara pyun
Nizamcddin Nazif Tepede-
Yunan'lilar'a kar§i
agarmmiyarak maglubiyctlc vc Anadolu diihilindc schirdcn §chrc cekilmcklc gcccn biriuci, ikinci vc kismcn dc iicuncii scnclcrindc yiiz
mUdafaa-i mcmlckci
gazctccilcrindcn
lenlioglu da bir yazismda sttyle demektcdir:
Iran Sehinsahi Alahazret-i Hilmayun Pehlevi, kacmis ve kurtulmustur. 58
ve kurtulmustur.
Muhammed Riza Han
Sultan Vahideddin Istanbul 'da oturmayarak Anadoludaki milii harekatin basina gecseydi, hie §uphesiz miistcvliler, Istanbura bir daha
58- Nizamettin Nazlf TEPEDELENLlOGLU - Yeni Istiklal, s. 277 - 30 Kasim 1966.
Sultan
-
Hanedan ve Son
99
98
KADlR MISIROCLU
SARKL1 MOCAIIlDIJiR
gikmamak
iizerc
tamamcn
yerlcsirlcrdi.
Onlann tahammlH edilmez
baskilanna ragmen ccphclcrden son zafcr mOjdelcri gclinccyc ve Refet Pasa kumandasinda bir kisnn mill! kuvvct vaziyete hakim oluncaya kadar IstanbuI'da aci ve clcmli giinlcri, go/.yaslanm iyinc
m
o'da bir sohbettc yakinlarma ifadc cttigi ve
Sami
Medina Sultanzade
Bey'in halcn Londra'da ikamct cden oglu
Bey tarafmdan bettc Sultan
bize naklcdilcn ifadenin
Vahideddin demistir
Rukneddin Sami
hemen hemen aynidir.Bu
soh-
ki:
akitarak ge-
cirmck suretiyle Isianbul'un climizdc kalmasim temin
elmislir.
gclmcyc baslaymca " S c a t n C a m i 1 e ri"ndc mcvlUtlcr okuiarak Rabbinc hamdii senAlar cden Sultan Vahidcddin, i 9 inde bulundugu §an!ar muvacchesinde hemen daima I
clinden gclcn hizmcti
ifa cimi^tir.
i
Mehmed Vahidcddin
i
? in "vatan haini"' dcrlcr,
90k
ile
idama
mahkum
ilcrlcmis olmasi, Fransa'ya cski hizmcilerinin hatir-
Onu
biz uzerimize
Miihim olan da bu-
ydu. Ben ncticeden yinc dc memnunum!..." Mill! Harckatin
M. Kemal'c
dirde
ben kticUk bir Have yapacagim: "vatanma ihanct oiup, yasinin
devlct vc milletin varligma yildinm dii§ccek oldu. 9ektik. Biz yandik, fakat deylet ve millet kurtuldu.
Onun hakkinda en dogru kiymct
hiikmiinii yine bir tarihei vcrmcktcdir:
"Altmci Sultan
"Biz devlct vc millcli koruyan bir paratoncrdik. Bir gun geldi,
Anado-
lu'dan zafer miijdclcri
ba§ma
§ehz{klelcrindcn birisini ge9irseydi bu tak-
-giiya- kar$i olan Ingilizlcr'in kendisine
ve ailesine
_ hududsuz. bir surclte zulmcdcceklcri muhakkakti. Buna ragmen O'nun
§ehzade
Omer Faruk
Efendi'yi Anadolu'ya gondcrdigini §chzadcnin
Incbolu'dan geri dSnduriilmu§ bulundugunu daha evvel belirtmi§tik.
Ianmasi ve Fransayi sevdiginden sUphc edilmcmesi dolayisiyle oliim cezasi, miiebbet kalebcntlige fcvrilcn Maresal Peten
Zafcri
gim.
kendi kaderine terkedcrck yad cllere gitmcktcn ba§ka ne yapabilirdi?
Mazilcri 90k tcmiz olan ve itiemleketlcri felaket girdabina diistiiktcn sonra isbasina ge9en, agir mes'uliyctlcr yiiklenen, yenik millet-
Burada kahp aliime
gibi" diyece-
lerini
daha
dostane
el
fazla
9ignetmemck
i?in nefret edilen, galip diismanlara
uzatmak durumunda kalan,
kara bahth insanlar, milletle-
yiik tcsislerin
lambalanna benzerler.Kendilerinin yanmasi kurtulmasim temin eder.
razi olsa
Demek
ki
kapi Sarayi hazincsi
Mehmed Vahideddin
'in
de vatanseverlikten ba§ka
59- Rfe § ad
vcya mill! kuvvctlcre kar§i her hangi bir iyi
mi olurdu? gidi§i
bir saikin eseri degildir. Alti yiiz elli sene
Milleti'ni zaferden zafere
tancuda olarak
tuttugu yol, baste Top-
ko§turmu§ bu biiyuk ailcnin bugun, va-
9e§itli
felaket ve musibctlcr iginde kivranan birka9 sifatiyle vatana kabulleri istikamctinde
ortaya konulan arzu vc tcmennilerin layiki vc9hile alaka gormemis, ol-
ile,
zmelerimizin kahhar diismanlar tarafmdan yagmasmi 59 Onledi." ki,
de ogrenince, memleketi
bii-
muzelcrimizde ve mill! kiituphanelerimizdeki kiymetlcrine balia bi9ilmcz, en ka uk bir par9asi ycrine konulmaz ha?
Tuhafi ?u
niyctlerini
baghligi gosteren kadro-
Vahideddin'in vatan hasretini g5ze alarak yadellere
mensubunun Turk vatanda§i Altmci Sultan
tiirlU
yerden yardim temin edip sava§sa, mcmleket i^in daha
Turk
rin tarihlerinde sigorta
kazanmcaya kadar kendisine her
nun zafcrden sonra hakkindaki
bu ifadc bizzat Sultan Vahideddin'in S a n
Ekrem
KOpU
-
Osmanli Padigahlan
masi hazindir. Kabul etmek gcrckir degil, en tabu haklanni -o
mek
R
e
da binbir
olacaktir. Insallah -hi§
istanbul sh. 439.
bu onlara bizim
yanlis,
bir ihsanimiz
harckcttcn sonra- teslim
olmazsa Cumhuriyetin
et-
cllinci yildOniimu-
nttn yakla§tigi §u sirada- Biiyiik Millet Meclisimiz,
edeeek mes'ud kanunu sikaracak, -
ki;
bu hateyi tamir
bu surctlc bize bir
tarih mirasi
ve
101
100
SARIKUMOCAHlDLIiR ccdad yadigan olan Osmanogullannin bcrhayat olan muhterem ferdlemilbarck vatanlanna kavusmak gibi en Uibii haklanni elde edecek-
ri,
lcrdir.
(Bu cscrin evvclki basimlari sirasinda izhar
halisanc temenni bugfin- Allah'a siikUr dir.
Hakikatcn -rnftcerah
vesilcsiylc
de olsa-
ki: -
bulunan bu
gerccklcsmis bulunmakta-
bir siircttc kabul edilmig
nihfiyct
edilmis.
bulunan af kanunu
Osmanogullan'nm vatanlanna
avdetlerini
Onlcycn 431 sayili kanunla ihdas edilmis. olan mani ilga edilmis. ve hazin bir tarih sahifesi dc bu surcllc kapatilmi§tir. Ancak yeniden vatan-
da§hga gecmenin
yillar
sUren
mc§akkati
nmn
iyin
acdan
davalarin
istirdadi
ile talan
kalmasindan dogan cziyct ve zulumlcr hala bakidir. silat icin
"O
s
m
a n o g u
1
1
a
r
i
'
nm Drami"
iKiNCl
edilen §ahsi malla-
yillardir
OLUM
B
stirUncemede
Bu
hususta
taf-
IZMiRlN I§GALiNDEN, ANKARA'DA MILLI MECLISiN ACILI§INA KADAR
isimli naciz eserimize
feakilabilir.)
1-
MITINGLER VE KONGRELER
IZMl R MlTlNGl
Mondros
MiitarekenSmes
i'nin
imza-
lanmasindan sonra, vatanm i§gal felaketine ma'ruz kalacagi ihtimalleri bclirmege ba§lami§u. e§kiyalan,
1
a r"m §imankhklan
ile
"
p a
t
r
i
k h a n
e" ve
"Y
"
e r
P o n l'i
ecnebi gazetclerde cikan bazi haberler,
timali kuvvetlendirmekteydi. Bilhassa
Yunan
t
u s"
Rum bu
-
ih-
Ba§vekili Venizelos'un
galip devleder nezdindeki te§ebbiisleri, Bati Anadolu'nun Yunanblar'a
verilecegine dair §ayialan artirmakto
idi.
Bu
sirada
izmir'de vali vekili olarak bulunuyordu. Yerli
smda mill! Metropolit
Nureddin Pa§a
Rumlar ve bunlar
ara-
zaferden sonra line edilmek sfiretiyle hakettigi cezayi bulan
Hirisostomos, Izmir'in Yunanhlar tarafindan
iggali icin
103
102
KADtRMISlROGLU
SARlKLIMOCAHlDLBR mill!, dint
gcrekli biitUn hazirliklan tamamlami§lardi. Esasen hazirlanirkcn Izmir'in Yunanlilara verilmesi
Sevr sulh projesi hususunda ittifakla bir ka
rara
vanlmi§ oldugu da basina suanisu. Doktoir Ronald Burrovs
Times Gazctesi'nde cikan bir makalesi, BaU Anadolu'dan daha oncx gttc ctmegc mccbur cdilcnlcrin ycrlerinc donmeleri halinde
Rumlann
bu bOlgede ekscriyet teskil cdebileceklcri fikrini ileri sUrUyordu. Yunan " e g a 1 o I d e a"sinm hayalpercst ve maceraci elemanlan
M
tarafindan bUtiln garp Ulkelcrini icine alan bir propaganda ve telkin §ebckcsi kurulmu§tu. Onlarin tcsirlcrinc kapilan bir cok diplomat ve yazarlarjn, bazi gazetclerdc Yunanhlar'a
Anadolu'dan toprak verilmesi lehindc hayali istatistiklerc istinad cdcn boyle beyanat ve makalelerinin artik hergUn bir ycnisi cikmaga ba§lami§u. '
BUtUn bu
habcrler Izmir ve mUIhakati ahalisi tarafindan endi§e ile takip edilmektc ve carclcr aranmaktaydi. Vali vekili Nureddin Pa§a i§gai ihtimali kar§isinda dircnmeyi goze almis, ve gerekli teskiteti da
kurmu§tu.
Bu bakimdan
mukavemete
ilk
Anadolu'da ecnebi
te$ebbus edcn kumandanin
tarihi bir gercektir.
ve isdlasina kar§i
Nureddin Pa§a oldugu
da, daha sonraki te$ebbusler gibi ilk
halkm imaruna hitap cdip onu co§turabilecek
adamlanndan
i§ g ai
bir
kuweJ
mevkide bulunan din kahraman ve
saglami§tir. Kendisi, zaferden sonra sarikli
mUcahidlerden Izmir Muftusu Rahmetullah Efendi'ye hitaben yaymlamis. oldugu acik mcktupla bu
"MUtarekenin
ilftni ile
durumu §oyle
ifade etmektedir:
DUvel-i MUttefika sefain-i harbiyesinin tz-
ve tcdafUi §uabat ve aksami muhtevi ve lUzumlu esSsata aiakadaranca
bulundugu
mustenid
"Mildafaa-i "Cemiyet-i llmiye" malftmdur.
"TUrk Ocagi", "MUdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti", Vatan Cemiyeti" gibi mUessesat ve cemiyet ti hi as
milltye", - 1
beyan mesaiyi-i acizancmin kismen mevlidi ve ekseriyetle
kongrcmiz olan "MUfaa-i Hukuk-u Osmaniye Konresi"nin
milli
mir'de inikadi 17
Mart 1335
(1919) tarihine musadiftir."
Nureddin Pa§a'mn bu
ifadesi, kendisinin
boyle cereyan etmi§ ve ulema berlik ederek
gerekli
tesjkilati
sinifi
kurmu§tur.
Ne
yazik
bilistifadc b
a§l a
n
i
1
d
i
.
t
i
1
Mevcud ve
bu degerli ca-
tavir
yUzUnden ele ahnip incelenmemis. ve cogu unutulup
gitmi§tir.
Ulemanin bir cogu da "an'anevi tevazulan sebebiyle
serefli hizmetleri-
ni haurai halinde yazip birakmami§lardir. Onlar,
"cihad" farizasina
ko§mak
suretiyle sirf
Ccnabihakk'm nzasini elde etmek maksadini
gUttuklerinden; zaferden sonra parsa toplama yan§ina giri$en sahte uzlet kos,elerinden ibretle seyretmek yolunu tutmu§lar-
kahramanlan dir.
Fakat onlar
icin
gercek bir fazilet olan bu yildir
yenilmez kuvvetinin kaynagmi
milletin,
tavir;
bizim icin
tsiam'm bayraktarhgini yateskil
eden imandar;
tiyatro, film
ve
kari-
katur gibi her turlU telkin vasitasim bu maksada tahsis edip gereegi. ters
yuz
ettigi
halde
biri cikip da,
ulemanin btiyuk hizmetlerini pflaya
i
kabili istifade miiessesat-i milliye
vesaire takviye ve tevsi olunarak perderpey tekmil Garbt Anadolu'ya
§amil olan leskil&t vucuda
ki;
h^malar, zaferden sonra dine ve din adamlanna kar§i takinilan menfi
sogutulmasmi temine cah$an §ebeke, yazi, rcsim,
ve"cev2mi-i §erife'den esk &\ iptidaiyyeye
kon-
vatanin kurtulu§unda halka reh-
pan bu
mir §ehri;nde mahallcler
ilk
gostermektcdir. Esasen bu yalniz Garbi Anadolu'da degil, her tarafta
vechi maruz teskilat-i milliyenin acilen vucQda getirilmesine derakap
m as
daveti ile toplanan
geyi teskil ettiklerini ve milli mukavcmetin temelini atmis, olduklarim
te§ebbUs, tatbik ve icrasina da "
Iz-
w
Garbi Anadolu muftulerinin; TUrk Kurtulus, Sava§i tarihinde
hakna§inashk ve yuzkarasidir. Bin
iptidalarinda
mlivellidi
olmu§tur. BiitUn Garbi Anadolu'nun azaiari ve mUftUleri hazeratini davet ve cem ve tc§rikleri ile tzmir'dc akdetmis, oldugumuz ve ilk
mir Limani'na duhulieri gUnUnden itibaren lUzumunu hissettigim ber-
OcyUz otuz dort senesi Tesrinisani'sinin t c n i d c n ilallah" milba§eret ettik. Hemen Iz-
"1sanifiil-
gctirildi ki;
i§bu tesebbflsSt-i acizanemizin
60- Ferlk Nureddin Pa§a Hazretlerinin Izmir Muftusu Rahmetullah Efendi Hazretlerine yazdiklan mektup. Matbaa-I OsmarilyS bul 1341, sh.
-
6 ••;
' '
'
.
•;
i
:'/,'.'.'.•
fibflOUV
.?.>';'!'..-;
ill
:
Istan-
104 105
SARIKLIMOCAHlDLBR koyarakonl a nsu S turmam, SlI
u
r
Kahnevol-1
u n
e
§cy ya2Ihp s0ylenmemi§ o,mas
yaptigifmz da, kahraman din
dDktan zaman yapHmahyd,. Bu gun onlann to fay b.rakmadan «l mU§ lerdir. Bu
mUhtCrCm
n Vakk'^T" gC
Is cS
§
Rahmetullah Efendi
beyaz sakahni sivazlayip gOstererek:
mevS ht
cogu, bu
LllT^Sl
ve
bilgi>' C S3hip
serefli
kalkti. Eliyle hcybelli
WW^SiL' i il ^ A ^ S3 tth7£9 « ^tC|
^ VC ? hCyCCanla
vc
l
ayaga
adamlarmm berhavat oil bir
bak.mdan
? ? ?, 7 «vOk
vemete te§ebbiis etmemcsini, Yunanhlar'in tulaf Devletleri namina geldiklerini soylcmesi lizerine Izmir MUflUsu"
*£&"? Bu bizim
V
r.Haia"
d
liz
-
daha Sonra
nizmctler
fiilJ
-ak
"lOcadeleye
etmi§ olanIan
tZMtR MUFTUSU RAHMETULLAH EFENDt Nureddin Pasa'mn tzmir'in
^odugundan
Venue os hareketc gccti. fngilizler Onun fcmir valiligmden
2 tz 52^33 to Bev'iTnL T W Hinstsostomo
Bab.ali Uzerinde
almmasm, temin
kambur
ayrtaytn
ettiler.
Mte
Lay,
Ahmed
ettiler
Tamamen
,
diisman arzusu ft ger eklesen b
£2
9 bunlann her ikisinin de dUsmanm i § i ne yafayactk korkak ve aciz kimseler olduklannda stiphe btrakmaz
vUayette butUn
ileri
'
^SKC^^M
lakabiyle (an.nan
** da cvvelcc tekSUd
«
isgaiini silahla kars,layacafi, anla
Izmir Metropolis
gelenleri toplayarak kimsenin en kiicuk
NUREDDiN PA?A
cLen
b^ut'
Mill?
mucadelenin gergek kahramanlanndan
adi bir tertiple ling edilmesi gibi §erefine
cezasmi
en
cok
guvendigi
silah
husumetine ugramak
biri.
All
Kemal
yaki§mayan
arkada§larmin
suretiyle cekmi§tir.
bir
Bey'in
vak'anin
vefasizhk
ve
106
107
SARIKLIMOCAIIlDLER "Vali bey! Bu,
Yunan
kammla
KADIRMISIRO&LU
k.rmiziya boyanabilir. Fakat
almmda
alcag.ni siikunet ve tevekkiille karsdamig olmanin karasi
oldugu halde huzur-i Hahiye cikamam." diye bagirarak Vali'nin cevabini bcklcmedcn toplantiyi tcrketU. Aradan yanm saat ge9mcmisti kv,
Izmir'm
butun camilcrindc scla veriliyor, halka ahvalin fev-
tafsil
etmi§
bulundugumuzdan
61
burada bu mevzua girmiyoruz.
Rahmetullah Efendi, i§galden sonra da hizmetlerine devam
et-
Yunan resm! makamlan nezdinde her haksiz fiili prove Yunan mczalimini blitUn Diinya'ya duyurmak ifin gay-
mi§tir. §ehirde
testo etmis.
Yakalanan Turk
kaladcligi ilan cdiliyordu. §tc bu sure tie Yunan sgaiinc ilk isyan bayragim f ckcn kahraman Izrmr Muftilsu Rahmctullah efendi olmustur
ret ve cesaretle 9ah§mi§tir.
Vdayctte
ger9ek bir karaglin dostu olarak her ycre hizir gibi yeti§mi§ti. Bugiin
I
lantiya
vali
ve kolordu kumandanlanmn tertiplemis olduklari top-
katdan
schrin
fieri
camilcrden ytlksclcn hazin azamctli ifadcsiydi. Miiftu
gelenleri
"
s
e
honiiz
a
I
R
mahalde
e d
d
- i
1
ilk
katilmaga
davet
i"nde
ilk
ve
Zaman zaman
hickmklarla
imandan oldugunu,
kesilen
s
a
t
1
i
Mi-
k
heybetli beyaz sakalim islatan goz
Izmir'in asirlardir
"
olmek
vatan
e z a n
ilzere
"
s
C
a n
e
muhabbetinin s s
e r
1
e
sehadet §erbetini
s i
1
o n g
ki;
evi,
hall o
evi bir defa a9arak btttiin din
ifin ziyafet vermektedir.
Osmaniye
Hukuk-i
"Miidafaa-i
e s i"ne katdan kahraman din adamlanmizdan
haslarmdan
biri
vam eden bu
biri
de De-
Efendi'dir. Kongrenin en faal
murah-
olan bu miibarek din
adamimn kongreden sonra da de-
bolgenin en onemli 9ah§masini te§kil eden hizmetlerini
i"
e
15 Mayis 1919'da vaki tiinlugii
Yunan
i§gali ilzerine,
ki;
dii§man kuvvetlerinin Us-
mevzuubahis olmaksizin vatan mildafaasinin farz oldugu hu-
susunda bir "Fetva" tanzim ederek Anadolu'nun her tarafina ula§tinlmi§tir.
Bu, Tiirk
kurtulus,
sava§imn
ilk fetvasidir.
-
BURHANtYE MUFTUSU MEHMED MUHlP BEY
bir-
mitingin dagdmasini mUteakip gun i§irken isgal
kuvvetlerinin gcmileri limana girmis bulunuyorlardi. Kolordu, akhji
emir geregince hicbir mukavemet gostermemck iizere kislasina misti. ijgal amnda nhtimda cereyan eden mezalimi ba§ka bir
bulundugumuzdan
burada aynca iizerinde durmuyoruz. Sadece §u kadarim soyliyelim
etti.
yazik
r
Muftusu Ahmed Hulusi
? meye
Sabaha kadar devam eden bu mitingde ileri gelen 90k vatanseverie birlikte birkac din adami daha konu§tu.
Ne
yamndaki
miistakil bir bahis halinde biraz ileride nakletmi§
a
hitabcsinde,
yiikselen semalarinda kulaklari tirmalayan r i"ne kaUanmaktansa screfle halki davet
M
sozu kendisi alarak halki galeyana getiren heyecanh
bir nutuk irad eyledi.
yaslan
"
"nin
gibi
etmisd.
Ccmiycti" de duvarlara miting afis-
Gece yanlarina kadar devam eden
K
nizli
len asmi§ti.
ting
Her ramazan bu
bir kizi vardir.
Izmir
ilk is olarak,
h a k
Camii
kojmak
oldugu gibi dupnaktadir. Hayatta sadece yan
adamlanni davet edip babasmin ruhu
mitingc
ihtiya9lanna
tlirlll
ve
meczube
yapilacak 1
"Hatuniye
hatiralariyle
giinkii
valinin toplantisini protesto ederek camilcrdc sela verilmcsini emrctmis bir taraftan da adamlanni saga sola kosturarak halki " m a § a 1 1 1 k" clencn
va§lanna katilan evlerin ia§c ve her
butUn
bu isyanin
fctelerini kurtarmak,
onlara kefil ve nafaka temin etmek, erkckleri milli kuvvetlerle cete sa-
Izmir'de
dagilmadan,
» scslcri
Rahmetullah Efendi
makamma donuncc
"
de
Mehmed Bey
adiyla tamnmis. olmasindan da anlasdacagi iizere
ilim ve irfan kadar aile niifuzu
bakimmdan
da"Burhaniy
e"nin
?ekil-
eserimiz-
61
Bkz:
-
Mezalimi)
-
Kadir
Istanbul
1
MISIR06LU
-
Turk'iin
Siyah Kitabi
966, (Onidordiincu baski 1992)
(Yunan
108
SARIKUMOCAHlDLBR 109
KADlRMISlROOLU ileri
gclcnlcrindcn biriydi.
olan
E
"
e n d
Bu
ytlzdcn ulema igin kullamlmasi an'ane
dan sonra Edremit'e gclmi§, mahalli MUdafaa-i Hukuk-i milliye
" B c y" diyc anihyordu. Izmir Kongrcsi'nc kalilarak en heyecanh konu§malan yapan sankhlardan bi-
dc bu
ri
f
zatti.
lakabi yerine
i"
Kongredc alinan
donmcz Kuvva-yi Milliyc maya ba§ladi. Zcngin bir iasclcrini
c
muhitten asker topla-
Bu
Yunan kuvvctlcrinc
kar§i
Miiftiis'u,
Iloca
Yunan ejkiyalarmi durdurmaya
oldugu
c e
"
-
e
t
$ali§hu$Q, I§gal
si-
kagamami§, Edrcmit'le kalmi§ti. Orasi da i§gale ugraymca mahalli Rumlar'dan O'nun daha onceki faaliyetlerini
suretle kur-
yarali
i?in
ogrenmis. bulunan dil§man kendisini iskence altmda sehid etmi§tir.
basanh 9cte muharebeleri ver-
Kurtulus savasmin zafcrle sona crisine kadar silahi elinden bi-
mistir.
rakmiyan Burhaniye
k" yaparak
i
1
rasmda
insan oldugu i9in bu askcrlerin silah ve
ilcHavran, Edremit vc Ayvalik
dugu silahh miifrcze
i
te§-
vaaz
tesirli
ve ir§adlanyla lopladigi kuvva-yi milliyecilerle bir miiddet
kararlar gcrcgince, Burhaniyc'ye doner
Te§kilali'ni kurarak
de ckscriyctlc §ahsi kescsinden karsdiyordu.
havalisindc
kilatim kurarak harekctc gecmisti. Edremit ve havalisinde
Mehmed, Muhib Bey,
TiRE MUFTUSU SUN'ULLAH EFENDl
civar
halkini vc askcrlcri galcyana gctircn coskun vaazlan ve bir dclikanh
gevikligiylc en
dugunu
On
safla dtismana saldin§iylc gcrcek bir
miMrck
ispat ctmis
bir ilim adamiydi.
kahraman olEge Bolgesi'ndeki
-
Kuvva-yi Milliye hcyctlcrinin mahalli muftuler, vaizler ve ileri gelenler tarafmdan kurulup harekctc gegmesinde ir§ad ve ikazlari kadar
maddi yardimlariyle de amil olmu§tur. Izmir Kongresi'nden baska
E r
g e
'
d c toplanan digcr kongrelcrdc dc
a h h a
s 1" sifatiyla
mi§tir. Bilhassa
rindc
en
etmi§tir.
faal
-
bulunmus. ve cok ehemmiyetli bir rol ifa eyle-
Balikcsir ve
"Burhaniye M u
ve
A
1
heyecanh murahhaslardan
a § e h biri
i
r kongrele-
olarak.
Tire Miidafa-i Hukuk-i milliye teskilaumn kurucusudur. I§galden evvel halki mukavemete sevkeden vaazlar vermi§tir. Tire'nin i§gali es-
nasinda esir edilerek sQrgunc gonderilmi§tir. Zaferden sonra esirler miibadele edildigi zaman kendisinin iade edilcn esirler arasinda mev;
cud olmadigi gorulmu§tiir.
Yunan palikaryalarimn
muamele
bu normal
ettigini bilenler igin
esirlere
nasil
merhum,
bir §eydir. Kimbilir
hangi esir kafilesinin sadist hislerinin tatmini igin canice dograyan bir
Yunan
palikaryasinin eza ve cefalariyla sehadet serbetini icmi§tir.
temayiiz
62
MANISA MtlFTUSU ALiM EFENDt
EDREMIT MftFTCSU HAFIZ CEMAL EFENDl Manisa muderrislerindcn gundan muhitince Izmir
K
o n g
"Mudafaa-i e
Hukuk-i
Osmaniye
katdan din adamlari arasinda en heyecanh ve yol gosterici konusmalardan birini yapan diger bir murahhas da merhum
Edremit
r
s i"nc
Muftiisii Hafiz
Cemal Efendi
idi.
H
hanla
Mehmed
c a z a
Yunan
Is
tahsil
palikaryalarimn
kazalarina .1
a
Efendi'nin oglu oldu-
eylcdikten sonra 1328 tarihinde imti-
miiftii olmu§tur.
mamur Ege
caviiz v.s. suretiyle i§galleri sirasinda
ve
Arif
d e" lakabiyla anilmisur. Impara-
yiiksek bir ilim ve kiiltur merkezi olan Manisa'da
muhtelif hocalardan ilim
Kongrenin dagilmasin-
62 - Fazla bilgi igin, Bkz. Balikesir ve Ala§ehir Kongreleri ve Hacim Muhlddin Qarikli'nm Kuvva-yi milliye Hatiralan - Ankara 1967.
zamamnda
torluk
"
m
i
y e
§amil "
olmak
sehirlerini
da Manisa lizcrc
yagma, namusa
Miifttisii idi. "
C
c
m
i
y.
te-
Manisa e
t
-
i
adiyla bir cemiyet kurarak (aaliyete gegmistir. Bir-
h
no SARIKLIMOCAHIDLER
ill
90k ycrlerdc Mudafaa-i Hukuk Ccmiyctlerinden Once ayni maksadla bBylc cemiyetlcr kurulmu§tur. Bunlar daha ziyade Erzurum Kongresi'ndcn sonra MUdafaa-i Hukuk-i Milliye ismini almislardi. Biitiin bu ccmiyetler Sivas Kongrcsi'ndcn sonra "Anadolu ve Rumeli MUdafaa-i
Hukuk-i Milliye Ccmiycti"nc inkilap etmi§ ve bu suretle daha dogru bir tabirlc bir nam ve merkcz altinda birlesmiskrdir. Ancak bundan sonradir ki, TUrkiye BQyQk Millet Meclisi safhasina ge^Icbilmistir.
Bu
mukavcmct ccmiyedcri Tilrk kurtulus savasimn temel hcmcn her yerde bOyle mtlftO ve v&zler larafindan
mahalli
taslan olup
kurul-
mu§lardir.
Manisa Cemiyct-i Islamiycsi'nin basmda da Manisa Miif-
Alim Efendi
tiisii
bulunuyordu.
ve idare cdenler de buralarm
Aynca mUlhakattaki
mUftiileriydi. Bunlar, biraz evvel hizmet-
nakledilcn
Rahmetullah Efendi'nin rcisligi altinda Hepsi dokuz muftuydil. Heyecanh bir mUzakere ile i§gali Icri
a
t"
muvacehesinde
dilar.
Bu
mekte
Yunan
fetvada
sonra buna karsi idi.
fiili
hUkme baglayan i§gal ve
bir
"
F
e
toplandilar. "
§ e
r
i
eskiyalariyle birlikte
bu
yQzen Ferid Pasa HUkumcti de
farz
oldugu
i§gal
tel'in
bildiril-
ve mezalime
edilmekteydi.
Izmir Miiftiisu Rahmetullah Efendi tamamen mutabik oldugu bu fetvayi imza etmemisti.(>ku i gal makamlariyla hergun temas § suretiyle her basi derde girenin imdadina yetisiyordu. Bu yiizden
mu-
hittc kendisini ilk
-
v a" hazirla-
t
mezaliminin haksizligi belirtildikten
mukavemctin, yani "cihad"in
Yunan
Hatta
kar§i acz icinde
bir
.
subeleri tesis j
,
itham cdenler dc olmusm. Fakat zaferden sonra, tzmir'e j giren Nureddin Paga'nin §ahadetiyle O'nun el altindan Kuvva- yl
MANlSA MClFTUSO ALlM EFENDI
|
milliye
met
ile
temasta oldugu ve 90k fedakarane ve tehlikeli bir milH hiz- I ye 9alismak gibi cidden vatanpcrverAne hizmetler
ifa eyledigi anla§dmi§tir.
Nitekim basta Manisa fetvayi imzalayan
dan idama
Miiftiisii Alim Efendi olmak uzere bu dokuz mUftUnUn hepsi de Yunan makamlan tarafin-
mahkum
murlari vasitasiyla i§gal
edildilcr.
ifa eden Alim aruk Manisa'da barinamayacagini anlami§ti. Fransizlar bir gun kendisine haber gOndererek O'nu ancak bir saat daha muhafaza
Efendi
O
giine kadar mahalli Fransiz tren
me-
Yunan Mezrdimi'ni butun Dunya'ya duyurmak ve J kuwetleri nczdindcki ccsurane protestolariyle mezalimi onleme
bu muddel i9inde mutlaka ka9masmi bildirmi§lerdir. Yunan eskiyalannm akillara durgunluk verecek derecedeki
edebileceklerini,
Fransizlar
vahsetlerinden neiret etmektc olduklanndan boyle vatansever kimselcri
icab ettik9e koruyorlardi.
Onlarm
Once Akhisar'a daha
113
112
SARlKUMOCAHtDLER
TURGUTLU MUFTUSU HASAN BASRt EFENDl
sonra da Bahkcsir'c gidcn mcrhum, oralardaki Kuv'va-yi milliye faali.ycllcrinde dc canla bajjla 9ahsmi§tir. Daha sonra Istanbul'a giden
Alim Efendi
bir
dostunun cvinde saklanmis. ve ancak Ferid Pasa'nin
Sadarct'tcn aynlmasindan sonra gikan aflan istifade ederek ortaya 91kabilmi§tir.
Dcgerli bir ilim vc mUcadcle adami oldugu kadar da san'atkar ruhlu bir insandi. M. Cagatay Ulusoy'un "Manisa Onluleri" isimli cscrindc 90k kudrctli bir sair vc bcstckfir oldugu bildirilmekte ve eserlcrindcn misallcr vcrilmcktcdir. ibniilemin, Mahmud Kemal Bey
mcrhum da boylc
ve beraberligc sevketmi§tir. MiiftU Alim Efendi ve arkada§laritanzim etmi§ olduklari fetvaya imza koyanlardandir. Aslen Serezliydi. Zafere kadar Egc BOlgcsi'ndeki fiilf mticadelcde vazife almi§ ve birlik
nm
canla ba§la 9ali§mi§tir.
kiymetli bir san'atkann cscrlerini dinleycmemis. ol63
masini cscfle ifadc ctmcktcdir.
mu§
ete
HAVRAN MUFTUSU HAKKI EFENDl
Zafcrdcn sonra Manisa'ya gclerck tckrar miifiiiliik makamina oturve bu vazifcdc ikcn 1 345 ( 1 929) da vefat etmjtir. Cok kiymetli ki-
laplarim"
Manisa Cemiyeti Islamiyc'sinin Turgutlu §ubesini kurarak faaliygc9mi§tir. Hcyccanh vaazlariyla halki Kuvva-yi milliye etrafinda
Muradiyc Kutiiphanes
i"nevak-
fcLmi§tir.
Fatih dersiamlanndandir. t§gal sirasinda Muftii degildi. Vaizlik
ve
C
muderrislikle
e p h e
s
me§guldu.
Yunan
i§gali
ydi. Istiklal madalyasiyla.tallif edilmi§ olan
Zaferden sonra da uzun MiiftiisU
Alim Efendi'nin
Ayvalik Ccphes tur. tir.
Esirlcr ilc birlikte
Gayet zeki
esirlcrin
bir insan olan
Rumca
imza edenlerdendir.
i'ndc fiilcn harbc katilmis.
A
"
fetvasini
t
i
n a" ya
Miiftii
gotiiriilmtis.
ve
esir
Haci Rifat Efendi hapishanede zamanda ogrenmis. ve bu su-
bilcnlcrindcn bu dili kisa
tur.
bcyamyla kandirmak
Papaz kiyafctinc gircrck Once
tine dOnebilmi§tir.
tckrar
cepheyc
"
T
gitmis,
i
r
sureliyle "
P
i
r
ka9maga muvaffak olmu§e" ye oradan da cnemleke-
e" ye gelir gelmez, gOnulluler toplayarak
vc kurtulu§a kadar hizmetine devam
etmi|tir.
Vefat eyledigi 1939 sencsinc kadar Tire Muftulugu'nde bulunmustar.
Aslen Akseki'liydi. -
Ibniilemin
-
vc 1963 senesinde ve-
Hukuk-i Osmaniye Kongresi"nc
katilan din
"Miidafaa-i
adamlannin bu hizmet-
naklettiklerimizden ibaret degildir. Izmir'in civanndaki biitlln kaza ve vilayetlerindeki muftii, vSiz ve mUderrislerin katildigi bu kongre leri
Nureddin Pa§a'nin yukarida farik vasfi itibariyle bir s i" sayilabilecek bir
nin tespiti
zikredilen bcyanindan anla§ilacagi iizere
"Din Adamlari Kongre-
mahiyet ta§iyordu. Binacnaleyh bunlarm hepsi-
mumkiin olamadigi
imkansizdir.
Bu
gibi hizmctlcrinin hikSyesi
de pek
tabiT
sebeple Kurtulu§ Sava§inin en harekcdi ge^tigi bolge
olan Ege'de faaliyet gostercn din adamlarmdan Ornck olarak bir ka9im
1
Mahmud Kemal (NAL Ho§
sankh kahramanlardandir.
muammcr olmu§
17 Mart 1335 (1919) tarihindc Izmir'dc toplanan
daha zikredelim:
63
yillar
fat etmi|tir.
dii§mu>
vc hapsedilmi§-
rede saf bir gardiyani kcndisinin aslen rum oldugu halde yanh§hkla hapscdildigi
"Ayvalik
re kar§i vaaz ve ir§atlanyla tc§viklcrde bulunmu§tur. Havran'in yerlisi-
KIRKAGAC MUFTUSU HACI RiP AT EFENDI Manisa
iizerinc
i"nde ba§layan ilk mill! harekctc katilmi? halka ve askerle-
Sada, sh. 64
114
115
KADlRMISIROGLU
BlR
KAC ORNEK DAHA:
ve cell
MLFDERRiS GOZLUKLU HAFIZ ALt EFENDi Bu okuimak
/.at
a i
k
1
Yunan
isgaline tckaddilm
me§guldu. %ftl
cylcd.g, b,r pete
,le
m
sirasi „da
E§refpa§a'' semtinde
bizzat tes-
Kuvva-yi
MUDERRtS HOCA §UKRU EFENDt
Fatih dcrsiamlanndandi. Manisa muftUsii Alim Efendi'nin hakkmdaki idam karan sebebiyle kacmasmdan sonra O'nun yerine mflfttt oImu§tur. Daha Once asil memlekcti olan "
M
a n a s t i r" da mUftuluk yapmaktaydi. Kendisi orada ilim ve ahlakiyla mUslim ve gayr-i mushm herkesin hiirmet ve itimadim kazanmisti.
zat
gorunce rahlcsini terkcdcrck silahim alip harekete gecmistir. Martini omuzunda capraz bir surcttc asil. oldugu halde Ayvalik Camiler'inde heyecanl, vaazlar ve halki aglatan telkinlerle askcr toplayarak cepheye Yunan isgaline kars. ilk defa Ayvalik cephesinde elde edilmis bulunan muvaffakiyctlcrdc bu
igum
mcrhum hoca efendintn cok buyuk birhisses. bulundugunu kaydetmek lazzmdir. Gercekten ihuyarligma
Cjlerrco § turuyordu.
diisman kuvvetlerinin icine kadar sarkan
olmak
Ne
yazrk
tahhsizligine ugram.st..
m*mwm*
ki;
bu
sakah
ile
tehlikeli
Hemserileri-
naklettiklerine nazaran S.rp krah, Manastir'a geldiginde hie bir hi-
nstiyan dostunun einde kalmaz, Muftu Abdiilhamid Efendi'nin evinBu derece say.hp sevilmesine ragmen, diisman bayragi altmda yasamaya tahammiil edemiyen Abdiilhamid Efendi hur Turkiye'ye hicrct ederek Manisa'da yerlesmisti. Talihe bakaniz kiaradan birkac yil gecmeden burasi da i 5g ale maruz kalmistir. Isgal sirasinda Dar-UI Hilafe Medrescsi'nde talebe yetistirmekle mesgul bulunuyordu. Manisa Muftusu Alim Efendi'nin yukaridaki bahsi
de misafir olurmus.
da Burhaniyc'de talcbc okutmak ve halki irsad etmekle mesgulken vatanm Yunan isg&i tehlikesine ma'ruz bulundugunu
biiyCik bir enerji ile
zindanda kendi-
MUFTU ABDULHAMlD EFENDt
cden giinlcrde Izmir'de talebe
bliyuk hizmctler ifa cylcmistir.
akinlari idare ediyor, yasi ve mehabetli
tikildigi
»
mn
ragmen
N.hayet kendisine reva gorulen ag.r hakaretlere taham-
icmijtir.
liyoclcidcn sik s,k csir dlfgenlere nafaka vc kefil te'min ctmek ve cvlcnmn crkcgi Yunan palikaryalan ilc savasan cetelcrc katilrmg bulunan a.lclcnn gcyim, hastahk vesair isieriylc me gul olmak gibi buyuk 5 birkaragUn dostu olarak Izmir MUftusfl Rahmetullah Efendi'nin emnndc sayisiz hizmctler ifa cylcmi§tir.
Bu
etaler.
mul edemeyerck Yunan eskiyalan tarafindan sine inmc inmek suretiyle sehadet serbetini
etrafmdaki gen? cete-
akmlardan birinde
esir
Yunan palikaryalan dogup buyudugii
c-z etmekten baska bir gOnata olmayan bu ve pirifam ahuyar din adatmna, abl ve havsala almayacak
mubai
olctide eza
faaliyetleri dolayisiyle
selefimn yolunda
gecen kacmasi iizerine O'nun yerine gecince, aynen
yiirumiistur. Bu sirada mahalli mukavemet testalattan halinde baslayarak, bttlge kongreleriyle giigide umumilesen
Kuwa-yi
Milliye tesebbusleri lehinde vaaz ve irsadlarla halki tenvir
etmi§tir.
Onun
miiftiiliigu zamaninda cereyan etmis bir hadise vardir ki cidden son derece cesur bir insan oldugunu gOstermektedir; Izmir Rumlan nin fitne kumkumasi ve azih Turk dusmam reisleri Metropolit H,r.so S tomos, Ege Bolgesi'nde belli bash camileri kiliseye cevirmek ifin harekete gecmisti. Yunan isgaiinin hentiz devam edip etmiyecegi bile belli degilken alelacele bir cok camileri yakip lk mak kSfiidegily
116
SARlKUMOCAHlDLKR 117
KADlRMISlROOLU mi?
gibi, bir clc
bunlann en chcmmiyctlilerini kiliscye cevirmek
iizere
J
Muflu de gitmemek
alcakca bir i§c te$ebbus cdilmi§ii. O'nun Manisa'daki vckili de kendif
ler.
admi ta§ryordu.
halka zulumlerini arllirdilar.
Bu
kokmaya
i§gal
Birgtin
Manisa Rumlan, Ulu Camii bu Mctropolit ve-
Hlrisostomos nczarctindc tahliycyc basjayip
kili
mcyc
girismisjerdi.
Bunu kendisinc habcr
Abdiilhamid Efendi,
rumu
talcbclcrinc dcrs
kilisc haline getir-
vcrdiklcri
zaman
Miiftu 1
sedcrck kendisinc katdmis vc gilgidc kalababklasan bu kafile bir prof tcsto y(iruyU§U manzarasi kazanmi§ti. Camiyc gclindigi zaman Mctropolit Vckilinin nczarctindc birkac Yunan askcrinin murdar ayaklanylaj
hah vc kilimlcrin Uzcrindc dolasmakia vc duvarlardan cedfu yadiganj hat san'atmin ncfis omckleri olan ayct-i eclile Icvhalanni indirmcktej olduklanni
grjrdiilcr.
MiiftU Efendi avazi piktigi kadar bagirarak yarali
bir kaplan gibi kiikrcdi:
hiyanctin cezasiz mi kahr zanncdiyorsun. Yazik
Bu zulum vc
§cnaatin Unciiliigiinii
yapmak
ki; bir
ruhantligin
dun? Butun D.Unya'ya hiikmedcrken
bile size
co§tu, co§tukca sflyledi.
bu
i§ten
Met-
vazgecerek^
.Gercekten bu hain mctropolit vekili birkac gun sonra normal birl
Yunan
isgal
Makamlan
cekmek ve
bir §art ileri
surmu§tur: Cenazeye bir heyet halinde katilacak ve bu he-
adim bnde gidecckiir. l§gai halinde bile izzet-i islamiyeyi korumadaki hassasiyete bakiniz? I§gal kuvvetleri bu teklifi yet hristiyanlardan otuz
mecburi olarak kabul
ettilcr.
CUnkU
MiiftU Efend'i'nin ihtar ettigi gibi
Metropolit Vekili'nin cesedi iyice
artik
kokmaya ba§lami$u.
Muftu Abdiilhamid Efendi hergUn
biraz daha artan Yunan tazykar§isinda cali§amaz hale gelmi$ti. Buradan kacarak Once Istan-
ikleri
oradan da asil memleketi olan Manastir'a
gitti
ve orada vefat
etti.
MUDERRlS HACI HILMt EFENDI Manisa'da muderrislik etmekle me$gul bulunan Haci Hilmi Efendi de, milli Kuvvetler lehinde ve Yunan i§gali aleyhinde heye-
canh vaazlar verdi.
Bu maksadla Ege §chir ve kasabalannda dola§ti. Nihayet katildigi askeri harekatta esir dUserek Atina'ya siirgiln edildi. Burada esirler kampmda iken Yunan resmi makamlariyle temas imkani buldu. Ciinkii ana dili gibi Rumca biliyordu. Onlara ate§in bir nutuk irad ederek hapishanede gordugu mezalimi bUtUn dehsetiyle
aralarinda gecen bu hadisej
dolayisiyle muftUnun de cenazedc bulunmasi icin tazyik ve israr
etti-
Kadim Yunan medeniyeti ile bu zuliim ve iskencelerin naedilebilecegini sordu. Bu suretle Yunan idarecilerini mahcub
etti.
sil telif •
makamlannin maksadlari MuftUyu
i§tirak cttirmck suretiyle rcsimler
cenazeye katilmaga kerhen karar veren MiiftU Abdiilhamid Efendi
hikaye
lerketti.
ecel ile geberdi.
icin
;
digimiz adalct vc miisamahaya mukabcleniz bu mudur? Fakat §unu iyf] bill Allah sana 5yle bir bcla vcrccck, tiyle bir bcla vcrccek ki, cesedinf sokaklarda kokacak vc ona hie kimsc yakla§amiyacak..."
Abdiilhamid Efendi, soylcndikce
elmek
§amndan mi-
vc dininize karsi gOster-
ropolitin eli ayagi titremege ba§ladi. Nihayet
r3zi
gun bekledi. Artik
din adamisinj
dir? Diinya'nin ncrcsindc Musliimanlar'in incil'c hakaret ettigini g5r-
camii
[
bul'a
"-Utanmaz misin be adam!...Yillardir adalct ve semahati sayesinl dc huzur icindc yasadigm bu millctc karsi bOylcsinc bir nankorllik vel
Yunanhlar O'nu
surelle ccnaze U9
hayatin artik normalc dttndUgU hususunu ispat icin bunlan propaganda vasitasi olarak kullanmakti. Halka eziyeti arttirmalan uzerine
ttgrcnincc
yiizii iman asabiyctinden kipkirmizi oldu. Dcrhal dervc yanindaki 30-40 mollasini da alarak bir niimayis havasiyla I Ulu Camic yollandi. ElrafUm gOrenler dc durumun fcvkaladeligini his-
Yunan
de cenaze mcrasiminc
okutmakla mesguldii. Bu du-
kesti
si
ba§Iami§ti.
icin diretti.
cden Haci Hilmi Efendi'nin hatirma bircok
sivil mevkuf serbest birakilmi§nr. Kurtulur kurtulmaz Manisa'ya gelen ve tekrar milcadeleye
ba§layan
devam
Haci Hilmi Efendi, zaferc kadar hizmet ve
etmisti.
faaliyetlerine
118 119
KADlRMISlROftLU
MUDERRtS HOCA OSMAN EFENDl
tespit edilen feci tablolanni
yukanda da bahsi gecmi§ olan
bir baska
kitabimizda tafsilatiyla yazmi§ bulundugumuzdan burada bu zulUm ve
Yunan me§guldil. ilt
i§gali
ba§ladigi
Dtlsmamn
mUcadelcye
i§gal
girismis.
zaman Havran'da
hiyanetler tizerinde durmuyoruz.
talebe yeti§tirmekle
ve mezalimi kar§isinda dersi terkederek
MUhim
fi-
olan bir cihet varsa, Izmir'in i§galiyle ayni anda ba§layan
"Yunan Mezalim
ve Kuvva-yi milliye lehinde heyecanh vaazlar
vermisU.
ve heyecanimizi ka-
i"nin milll ruh
bartip ta§irarak bizi birlik ve kurtulu§ hamlelerine dir.
Bu
dogru itmi§ olmasi-
sebcple Izmir'in i§galini takibcdcn gllnlerde her tarafta miting
ve protesto gOstcrileri tertiplenerek i§gSle kar§i mukavemet ve
MUDERRtS ALt EFENDl
birlik
fikri telkin edilmi§tir.
Yunan Nureddin Pa§a'nin
Izmir'dc topladigi kongreye Izmir murahhasi
palikaryalarinin,
zulUm ve
kadar derin akisler uyandirmiju
olarak kaulan din adamlanndan biri de bu
ki,
vahsetleri,
memleket dahilinde
Kiitahya'da bu protesto mitingle-
zattir. Izmir'de Faik Pa§a Medresesi mUdcrrislerindcn olup, dcrs okutmakla me§guldii. Izmir'in
rinden biri icra edilirken gayr-i mtislim tebaanin bile kudurgan
vaki olan isgali Uzcrinc dcrsi, talebeyi terkederek cetelerle birlikte
mecbur olduklari
silah
ku§anip muharcbelere
devam
igtirak cunis.
yagdtrmak suretiyle
siiriilerine lanetler
ve hizmetlerine zafere kadar
goriilmtistllr.
nefretlerini izhar
M
Yunan
ve ifadeye
17 Mayis'ta Universite ve Yiiksek Mcktebler'in talebeleri dersle-
etmi§tir. rini
boykot ederek Universite salonunda toplandilar.
Bu
toplantida bir
protesto mitingine karar verildi.
ISTANBUL MlTlNGLERl
Ilk miting 19 Mayis'ta Fatih'de Belediye'nin oniinde yapildi. Biitiln
Izmir'in i§gali Tlirk Milleti'ndc deh§etli bir 50k tesiri hasil etmi§ti. Biitiin vilayet
ve kazalara telgraflarla doyurulan aci haber her yerde
halki galeyana getirmi§ti.
Mondros Miitarekenamesi'ni
biiyiik
bastiklari
andan itibaren Sdi capulculuk ve sadist i§kence
ve katliamlarda akillara durgunluk verecek kadar lunilerin ekserisi kendi dinda§
K
a c a k
t
1
r" ibaresi
deni cesaret sahibi
"
Izmir
pece-
Turk
yazih bir rozet takip miting sahasim dol-
ileri gittiler.
Bu
me-
olamiyacagini soyleyip yazmalan kar§ismda bu,
gercekten hanimefendi Miisliiman -Turk kadinlarini rahmet ve min-
garp devlcllcri §nnarik Yunan palikaryalanni bu mak-
ma§a olarak kullanmaya ba§hyorlardi. Fakatezelden tiyneti bozuk olan Yunan e§kiyalari murdar ayaklarini tzmir'de miibarek vatopragma
ortiip,
1
ko§tu. Istanbul'un
durdular. Bazi ku§ beyinlilerin kadinin mesturc oldugu takdirde,
netle hatirlamak
sad i?in
tan
yakalarina da siyah yazilarla
lerini
a
meydamna
kultiirlu hanimlari, siyah car§aflarim giyerek, yuzlerine
suiistimale
musait bir iislupla tanzim ctmek surcliyle Paris'de kararla§tirilmi§ bulunan Anadolu'nun taksimi cmcline hile ile ula§mak isteyen namerd
ve sozde
esnaf diikkanlarini kapiyarak miting
gene ve
ve yadetmek
isterim.
.
§air
Mehmed Emin
Bey, Profesor Sel^haddin Bey, Hiiseyin
Ragip ve Halide Edip Hanim
gibi kimselerin
konujtugu bu miting,
zu-
ve hamileri tarafindan raporlar halinde
64
-
Bkz: Prof. Tayyip
Ankara 1959,
sh.
88
GdKBiLGiN,
Milli
Mucadele Ba§larken
120 121
SARIKLIMOCAHlDLER
KADlR MISIROGLU
Istanbul protcsto miiinglcrinin en muhimlerinden biridir. degil, Islanbul'da yapilan diger protesto
mitmgde
ki harckcte
Sadece bu
mitinglerinde de hal-
gecirmek ve suurlandirmak
icin kullanilan
en muessir un-
surdint hcyecandi. Bundan
baska matbuatta cikan vatansever Turk yazarlanmn makalclcri dc din! heyecan vc suura istinad ediyordu Suleyman Nazif Bey, bir makalesindc :"Dort yiiz yildan bcri Ezan-i
Muhammedi ve Turk
topundan baska bir sey duymayan Istanbul Uy-
kudan UyanL." diyc fcryad ediyordu. Bu mitinglcr Islanbul'da de yapilmistir. "Fatih, Kadikoy"
m
ve
e d
tic'
yer-
"Sultanah-
Bunlarin hepsinde de, hatipler din! heyecani kullanmak ve halkin inancina hitap etmek suretiyle konustular. Hatta dinle fazla alakasi bulunmayan veya bOyle olduklan sonradan anlasilmis bulunan kimsclcr bile bOylc harekct etmislcrdir. Bunlarin en fazla alki§ toplayan heyecan kasirgalari yaratan ifadeleri, "
lelcriydi.
muhteva
Bu
mitinglerdc asagi yukan bas rolde gorUlen (Adivar) daha sonra donmeliginin icabi olarak din
ta§iyan
cum-
Halide Edip
adamlanna en
mak
iftira
olan
suretiyle
"
V
u
r
K
u n
cir-
a h p c y e" isimli eseri yaz-
bu mevzudaki hakikati
tersyiiz etmis olmasi-
na ragmen kendisi de muessir bir silah olarak tamamen dini heyecani kullanmisti. Bunu, O'nun agzmdan dinlemek, 'Vurun Kahpeye"deki iftirayi kendisine iiruttiirmek bakimmdan
?
temsil eden bir yazi vardi. Sade
insan doluydu.
de
idi.
kiirsii
da siyah
vardi.
kaphydi. KlirsUnUn onilndc Wilson'un onikinci prensibini
meydan
Halk o kadar sikismisu
Askerler,
kalabahgm
iki
Ayasofya'ya kadar
degil, ta
hareket edemiyeeek bir hal-
ki,
ylizbin ki§i
oldugunu sOylUyorlardi.
Bu kimildanamiyacak kadar sib olan kalabaliktan ba§ka, camiin demir parmakhklari, damlar, cami kubbeleri dahi insanla doluydu. Nasil
o kQrsiiye yakla§abildim farkinda degilim.
Iki
yanimda,
iki
onilmde
"...Bu miting de, Fatih mitinginin
benim
dort siingillU asker, bana yol aciyordu. Bunlarin gosterdigi bir kardes.
sevgi ve itinasini
omrUm
oldukca unutmayacagim. Acaba, bunlarin
beni oraya gotQrmeleri istenmij miydi? Yoksa, kendi kendilerine mi gelmi§lerdi, bilmiyorum. KOrsuniln
en Onemli dakikalanndan
birini
zerresi elektriklenmis. gibiydi.
OnUne geldigim zaman hayatimin
yasadigimi hissettim.
Bu
hal Oldiirebilecek kudretteydi. Fakat tecrilbedir.
Ciinku hie
sesi
o an benim
cikmayan bu
VUcudumun
zamanda beni
hal herhangi bir
icin
her
der-
unutulmaz bir
iki yiizbin ki§inin istirabini
bana a§ilamisu.
Inamyordum gildi.
ki,
Sultanahmct'teki Halide,
Bazan en miitevazi ve taninmami§
bir
Halide de-
hergiinkli
insanm
buyiik idealini temsil edebilecegine inamyordum.
yerinde olsa gerektir:
aylar
bir ortliyle
.
dini bir
k.n bir
Minarelerin dar gerefelerinden siyah bayraklar havada dalgalamyordu. CAmiin oniinde, yerde, yiiksek bir
biiyiik bir milletin giinkii
Halide'nin
kalbi butiin Tiirk kalblerindcn gelen hisle atiyor vc Halide'ye gelecek
hemen tekranndan
ibaretti.
Bu
daima acikta konu§makla ge ti. Fakat o ayin daha ? sonraki cuma giinil Sultanahmed Mitingi oldu.
yillann faciasini duyuruyordu.
icin
Bu, 6 Haziran 1919'a
rastlar.
§a Tiirbesi sokagindan girdim.
Sultanahmed Meydani'na Fuad Pa-
Yanimda kac
kisi vardi, beni kirn go-
turiiyordu, bilemiyorum. Kalbim o kadar atiyordu ki, yurUrken yordum. Fakat meydanin basina gelip de kalabahgi
sallani-
goriince,
bana
sukunet geldi. Sultanahmed Camiinin minareleri mavi bosluga sanatkann elinden gikmig beyaz ney'Ier gibiydi
yiikselen Hani bir
Minarelerden gelen seslere, kalabahk arasindaki yiizlerce ulema, musliimanhgin bir nakarati olan "Allahii Ekber, Lailahe illallah,
vallahu Ekber, Allahu Ekber VelillAhilhamd"
ile
bu
sesle-
re katihyordu. Halide, bu harikulade teraneyi dinlerken, kendi ken-
dine sunlan soyliiyordu:
"insanlarm kardegligini ve ban§mi ifade eden islamiyet ebedidir. Batil inanelar ve dar goriisjer Islamiyeti degil, Allahtan gelen gercek IslSmiyet.
Ben
bugiin O'nun en yiiksek noktasmi ifade et-
123
122
SARlKLIMOCAHlDLBR
ERZURUM KONGRESi
megc mccburum. O,
fltcki
TOrkiyc, benim zulme ugramis. millelim de ebedidir. milletlerde olan kusur ve fazileUere sahip olmakla beraber,
maddi kuwctin yok edcmiyccegi mancvi bir kudrete de Ben bugUn O'nun zirvesini anlalmali, insanhgm
hie bir tin
karde§ligini ifade
eden ruhunu vermege cahsmahyim."
Vatanin i§gaMi tchlikesi kar§isinda bastoyan mahalli mukavemet
sahip-
Erzurum Kongre-
hareketlerinin en Onemlilerinden biri
si'dir.Bu kongreyi tertipleyen "Vilayat-i §arkiye Mudafaa-i Hukuk-i Milliye Ce-
65
"...Burada hatiratimi tekrar birinci sahsa ceviriyorum."
Kiirsuniin merdivenlerinde ye?il sarikh bir adam oturu-, yordu. Alelade, Anadolu'lu bir hocaydi. Top sakallanndan
m i y e t i"dir.Bucemiyetfjnce SuIeymanNazifvearkada§lantarafindan tstanbul'da kurulmujlur. Erzurum §ubesi 10 Mart 1919 tarihinde Ancak bu cemiyetin kurulujundan Once de Erzurum'da bir ta-
acilmi§tir.
a 9 agiya dogru goz ya lan akryordu. "Halide 9 Hanim Halide hanim, k IZ im" diye aghyarak ellerimden yakaladi. Ben
kimhazirlikcah§malarivardi.Bunu AlbayrakGazetesiSahibi Necati
kUrsiiniin merdivenine oturtarak, yanina ba?i ellerimin ustunde, aglamaga devam
arasmda daha sonra Cemiyet'in
onui
etti.
ili 9 tim.
Ihtiyar,
Ben de aghyor-
Alay Miiftusii Hoca Nusret Efendi
da mtlthi§ bir
dum. Pakat arkasim ok?ayarak yukansini gosterdim: "Giti dua et"dedim. O da yukari fikarak, kiirsiiden Turk9e
di) yoktu.
memlekete dua
MUellifi
ve bu suretle miting sona erdi.
66
testo gOsterileri tertiplcnmi§ti. tarafta taarruza ri§mi§tir.
Bu
Bu
mitinglerde suurlandinlan halk herj
ugrayan vatanin kurtanlmasi icin
fiili
Fakat O'nun yerine
miicadeleye
h§amadigi
vardi.
vilayetin o
Cemiyetin
idi.
icin yerini
bu
i5lerde
daha
tecrilbeli
"Ermeni
ydi.
Kongreleri dogmu§tur. Bu kongreler Ankara'daki fiili miicadelenin temelini teskil ederek vatanin kurtulu§unda en mUessir bir knil olmu§lardir.
derecede Ciinkii
Cihan Harbi'nin
^
-
Halide Edlp
1962, sh. 26 66- Halide Edip
AD1VAR
ADIVAR:
-
Tiirk'un Atesle
a.g.e.
sh.
32
Imtiham
-
Istanbul
Mes'elesi"
galipleri
ca-
Hoca Raif
Once
te§kil
etmekteydi.
Ermenilere §ark vilayeUerimizi icine
alan mustakil bir devlet vaadetmi§lerdi.
Bu
mcfrflz Ermenistan, ErzuSivas'i
da icine almakta-
nisan ayi sonunda Erzurum'a munhasir bir kongre toplana-
rak mes'ele muzakere edildi. Erzurum Vil^yeti capindaki bu kongreye
ulemadan §u 65
bulunan
ile
sirada cemiyetin ba§inda Raif
•Sivas
yj
So-
de MaarifemSme
Efendi bulunuyordu. §ark vilayetlerinin kar§ila§tigi tehlikeyi birinci
rum, Erzincan, Van, Trabzon ve hatta kismen
Erzurum, Balikesir
zamanki muftiisu
ilk reisi
kurulan muntazam ordu birliklerine kadar her cephede devam edilmisj ve Tiirk Kurtulus. Sava§i'nin "Kuvva-yi Milliye Devri" dedigimiz, bir'] nevi destan devri ya§anmi§tir. Bu miting ve protesto harekeUerinden, mahalli mukavemet te$kilatlari, bunlardan da t
Mebus, Ka-
Fazla ya§h oldugundan gereken enerji
Erzurum Kongresi'nin toplanacagi .|
(eski
Efendi'ye birakmi§ti.
gi-
miicadelclere Ankara'da milli Meclis'in acili§indan sonra
ile
Kurucular
Ibrahim Hakki Hazretleri'nin ahfadindan ve lilemadan
Haci Fehim Efendi
Istanbul gibi diger bircok vilayetlerde de bbyle mitingler ve pro-i
67
reisligine secilen ve Kurtulus, Sava§in-
gayretle gah§mi§ bulunan Raif Efendi
lakzade Sadik Efendi
olarakj
etti
yUrlitliyorlardi.
67
-
zatiar katilmisjardir. Vilayet MiiftusO
Cevat
1946, sh. 27.
DURSUNOGLU
:
milli
Solakzade Sadik
MQcadelede Erzurum
-
is
Ankara
124
125
KAD1RMIS1R06LU
SARIKUMOCAHIDLER
^
HE\?J
Erzurum'dan Efen(U
CSki
Mcbus Hoca Raif
Muftuna.bi » Hact Hafiz Efehdi, Gumruk Mutevellisi "KazimEfenDercmahallcli Haffe Osman Efendi, Hac. Talip Efendi, Hocazade Ahmed Efehdi, Hafiz Cihan Efendi. 68 '
Efendi,
Harbiye Nezaretino mevrud sifredir
4
Bu kongrcdc sark vilayetlcrindcn murahhaslar muazzam bir kongrc akcli kararlastinldi.
olmali
9 Agustos
vilayetler tes-
Erzurum, Beyazit, Erzincan
|
Rizc Trabzon, Gircsun, §arki Karahisar, Tokat, Amasya, Van Gumiishanc, Bitlis vc Siirt vilayctlcri d2vct olundu.
Ancak Amasya'da ikcn bu tamimlcrden birini gorerek bSyle bir kongrc aktindcnhabcrdarolan M. Kem.1 Pasa, bu siralarda heniiz ortada yoktu. Halbuki bir ok dalkavuk yavelerinde Erzurum 9 Kongresim tasarlayip toplayan insan olarak o gosterilir. ProfesOr Cemil BUsel gibj Onivcrshc RcktOrlugune kadar yukselebilmis bir insan bile esasi ohniyan bu dalkavuk gortlsilne katdmak
1
hazirlandi"
demektcdir.
ki,
Vilayat-i
Sarkiyye
raporda ac.kca ortaya konulmustur. Harp Tarih. Vesikalan dergisinin 8 nci say.smda yer alan bu rapor, hem Erzurum Kongresi'ni ve hem de M. Kemal Pasa'nm o kongredeki rolttnu cok iyi belirttigind en aynen sayfalanmiza aliyoruz:
68
-
69
-
Cevat
DURSUNOSLU,
ag.e. sh. 50
Profesdr M. CEMlL: Lozan
En
7
-
Istanbul 1933,
Behn 3n §AP0LY0: Ke ™'
r a rJ°; Tanhi 3. cu Basim -
sifreli
-
|
Istanbul 1958, sh.
316
C
Ataturk ve
I
sh 355 mill!
Miicadete
sarkf
eyalatin
Elyevm yetmis kadar aza-yi milliye Erzurum'da hali ictimada bulunan Kongre, Mustafa Kemal Pasa ve Rauf Bey heniiz Istanbul'da iken ve hatta buraca isimleri bile isitilmemisken biiyiik bir
hunin tehlikelerin vukua gelesarki eyalatin halkimn karar ve vukua gelmistir. Bu toplamsta siyasl veya
muhakkak addeden
tesebbiisleriyle
sahsi hi f bir te'sirin
mevcud olmadig] kat'iyyetle anlasdmistir. Intibahini sureti kat'iyyede felaketten alan milletin ruhundan kopan heyecan ve kuweti, ecanip bir iki sahsa atfetmek suretiyle milletin ruhu mevcudiyetini setr-il inkar tarikini iltizam ile kendi milletini igfal ve bu suretle menafiini tevsi ve te'mine falisryor. bir
ve milletimiz ipin telafisi gayri
Esasen bu husustaki gercek, Kaz.m Karabekir Pasa'nm Erzukongresi hakk.nda 15. Kolordu Kumandam sifattyla Harbiye Ne-
Erzurum Kongresi
milletini toplarmstir.
cegini
:
gareune gcJnderdigi
35
arzediyo-
ruiri
nun '"Lozan" adJj cserinin 355. sahifesinde "....ve daha evvel Erzurum'da da bir §ark vilayctlcri kongresi toplama 69 yi dusiindii L demektedir. Turk Kurtulus Savast'mn Kuva-yi Milliye devrini oldukca 1 iyi mcelemis bulunan diger bir kcmalist yazar, Enver Behnan Sapolyo ise ....bu s.rada Erzurum'da bir kongre toplanacagina dair tamimlcr geld.. Ataturk bu habcri ahnca Erzurum'a 70 gitmege
rum
/
Erzurum Kongresi hakkindnki son maruzatimizla ahval ve vaziyeti acizane tenvire mtisareat ve bununla buytik bir vazife ifa etmis oldugumu zannediyorum. Bu mttnasebetle de tekrar
hatasindan kurtulama-
misur.
Mahrem
davet cderck daha'
Davct cdilecck
pit ed.lerck buralara tamimlcr gOndcrildi.
Kisim 2
Vatan milmkun zararlan badi olan bu tarzi.
telakkinin bizzat hukiimetimiz tarafindan dahf bilinmiyerek kabul ve israrile amal-i ecanibin teshil edildigini
gormek umiimu meyus
ve dagdar etmektedir.
?ark Vilayatmda endise-i hayattan dogmus olan reyan-! millinin inkisafina ve halihazinna Mustafa
bu ceKemal
Pasa ve Rauf Beyin zerre kadar tesirleri olmad^j ve ahiren Kongreye herkes tarafindan bir htirmet ve tazimle kabul edilen bu iki zatin mevki-i siyasimizi daha ziyade mudrik olC
:.
•
I
126
127
KADtR MISIROftLU
SARIKUMOCAHtDLER
malanndan,
bil'akis
meveud kuvva-y,
hiikumetimizin mevkiini
Erzurum'daki ?ali§malar bir sankli kahraman riyaseti altinda hay-
dii ? unerekj
daha sakin ve miidebbirane birj idaro ettikleri alenen goriilmektedir. Binaonaloyh, gerek Kongrenin hoyeti umumiyesi ve gerekse milliyeyi
li
M. Kemal
ilerlemiskcn 19 Mayis'la Samsun'a cikan
9 ekle irca'la hiisnii
rum'a miilaki oluncaya kadar her
Mustafa Kemal Pa 9 a ve
nktine kadar giizergahtaki faaliyctlerine bir
Rauf Bey
hakkmda
Dahiliyfll
Nezareh'nden vilayetlere yaz,lan tamimler efkan umumiyede httei no tear yapmam. 9 t.r. Endi e-i namus ve hayattan mutevellit cereyi § am millt, hal-i gnleyanda olup teskini ve efkann tatmini id yegane fare, ancak Meclisi Millfnin hemen ve bilfiil toplanmasimr te'mim oldugu ve batf davranildigi takdirde vek ayi -i millfyenin kendi kendine bu gayeye varacagini nazan faMmanelerine arzeylemegi
lazime-i vazffe addederim.
gunku burada me § hud ve mahsus ola efkan umumfye milletvekillerinin kanaat ve tasdikine iktiran etm yecek herhangi bir siyaset ve mukarreratin | ayam kabul ve payids olrmyacagi ve bu azfm ve tariht mee'uliyetin mahdud birkap zatia du ? -u hamiyyetine tahmilinden efkar ve arzu-yi m illfye istinat ettinlmesi merkezindedir. Ve hatta eger
9 eraiti
hazira icinde Meclisx
Millfmn Dersaadet'te kuwa-yi ecnebiye kar ? isinda toplanmasirj mahzurlu gormek yiiziinden bu muhimme-i me §rua ?imdiyekaf dar tehir buyrulmus ise Anadolu'nun Babialice tasvip ve Nezd-i Ulya-yi Cenab-, §ehriyari'de irade buyrulacak bir masma soz verildiginden bile soylenmekte
oldugu
pervert ve vazife-i
mevkiam
trciincu
-
Harp
WsmS;
Tarihli
Vesikalan Dergisi, Sayi
m
mahalde
toplan-
sirf saika-i
vataJ
|
KARABEKlR Pa ? a
/
pit
Agustos / 35
lsti
fikirlcrini yoklami§tir.
Bu
gorii-
edilen bu hakikatlere aid bir iki pasaji dikkatlerinize sunuyoruz: "...
Ordu
Hasta olan mutasarnf evinden cikamadigi icin Dokuzuncu kar§ilamaya gclememi§tir.
Miifettisj'ni
Belcdiyc
reisi
yok...
Vekalct eden zat da Car§amba'da arazisinin bulundugu koydedir. BeIcdiye meclisindcn bir zat, geldiniz" diyor. "...25
Haci Molla,
Mayis 1919 ak§am
degildir..."
72
Havza'ya geldi. Ertcsi
ilstil
nnda Ulemadan Haci Mustafa Efendi'nin bulundugu disini ziyaret
lundular.
namina "Ho§
Atatiirk'e §ehir
Haci Molla bugiin hayatta
giinii,
ba§la-
bir heyet ken-
ederek memleket meseleleri hakkmda gOriismelerde bu-
Bu zatlar diger bir gece Belediye Reisinin evinde toplanarak Hukuk heyetini te§kil ettiler. Ertesi giinii (13 Haziran Cu-
Miidafaa-i
fc::J
ma) camide taplanarak mevlid okudular, halka kuru Uziim
a;
M. Kemal de
dagittilar.
maiyetiyle birlikte bu merasimdc bulundu. Miiteakiben
Belediye oniinde miting yapildi.
Havza'ya mi§ti. lanti
ilk geldigi
gUnlerde camide boyle bir merasim
Fakat her ne sebepten
ise,
Mayis
Bayram Con ve koylerden de
Cuma gunii, belediye
lifer,
top-
73
sik sik kcndilerini ziyaret
reisi
tertip et-
Hocanin gelmemesi yiiziinden bu
o kadar muessir olamami§ti."
Ibrahim Cebeci
eden Havzah
vasitasiyle halk ve
dorder akh ba§inda sOzU dinlcnebilenleri Yorgic
Pa§a Camii'nde toplatunyor... Kendileri de bu ictimada bulunuyorlar.
Ankara 1954
72 - Bkz: Millet Mecmuasi - Istanbul 1949, Sayi Behnan SAPOLYO - a.g.e. sh. 312 ve mliteakip. 73 - Enver Behnan §APOLYO - a.g.e. 315
^
Erzu-
hususu, kongrenin
Bu
179 nu4 Harbim?- iSnbulj
ta
gOz alarsak acikca
Kazim Karabekir 71 -
Pa§a,
ycrdc en evvel din adamlan
gunkii vakialara §ahid olanlann konu§lurulmalan suretiyle tes-
"...30
Ordu Miifettis Vekilil
8,
temas etmi§, onlann
rliz.
dolayisiyle arzediyorum.
6
71
ile
gittigi
toplantida mevlfid okutturulacak,
ondan sonra da
bir
hoca halka
171 veya Enver
to'!
128
SARlKLIMOCAHlDLER vaziyeti anlaian bir vaaz vereccktir.
^
y °k - Herkes **£. Bu I ISSJEZ "r mCydandaayaia ka,karak
rada
hT^sjr -
(
yaverieri
Ncye bekliyoruz Hani hoca
^tow mOM
cfendi?
efcndiyi c„ tal , c ziyarcl
« *5ES2**
kCn
SaShd
"
»
*|
74
clfa
,
^
Efendi Hazretleri'ni lakdirlc yadcdiyorum.
vard,
Dim
Sri
O zaman §chir dtsjnda kar§ihyanlardan ve pan Lutfii Tiirker hatiralanni §rjyle anlatti: "-
^^1
* teSi M K™"
IT"
"m
i
'
5 "' r<"'
mihmandarhk
Pa§ayi, Gezirlik mevkiindc beklcdik. Otomobil
muzde durdu. Hepimizi
-
'„
Vc gene Cumhuriyetimiz
bu gibi bilginlcrle iflihar edcr." 76
j
umformasi
HkW
sclamladi.
Vc
vardi. Hiikiimctc gctirdik.
geldi
Onii-
ellcrimizi sikti.
Arkasmda liva E§raf ve Ulemayi istedi. Orada
"Bir 90k delillcr gOstercrck memlekctin akibetinin vahim oldugunu Istanbul hiikumetinin bunun Online gecemiyccegmi soyledi Tiirklenn kendi namus vc ereflerini muhafaza cdeccklcrincn emin oldugu? nu anlatti ve Have etti;" -
Icinizden bir heyet seciniz. "Gece uzun uzun konu§ahm." 77 giinii
ogledcn sonra hie bir merasim yapilmaksizm,
Tokata gehyor ve dogruca askcrlik daircsinc
"*l
ile
ya-
kendileri kisaca:
"25 Haziran
1*5*14
129
KADJKMISIROftLU
iniyor.
Bu
habersiz gelisi
duyan Belediye Reisi ve azalariyle bazi ileri gclcnlcr, kendilerini burada ziyaret ederek "ho§geldiniz!" diyorlar. Bir parca oturduktan vc bazi hasbihallerde bulunduktan sonra musaadelerini rica ediyorlar. Aynlirkcn:
Yarin belediyede bir ictima yapiniz. Memleketin ulema ve esBen dc gclecegim. Kendileriyle hasbhial yapmak istiyorum diyor..." 78 -
rafini toplaymiz.
Buradan Sivas'a gecen M. Kemal Pa§a, Sivas'ta hi? uyumadan yoluna devamla Erzurum'a hareket ctti. Kongreyc getismek icin acele
cdiyordu.
Erzurum'a varm adan Ihca'da bir hcyet tarafindan kar§ilandi. 74 -a.g. dergi 75 : a.g. dergi
76- Tarih Dunyasi Mecmuasi: 15 Haziran 1965 - Sayr 7 - Millet Mecmuasi Nu. 171 veya Ertver Behnan §APOLYO 3. 9-6- sn, 31
77
78
9HBH
Bu
__
-
a.g. dergi
131
130
KADlR MISIROSLU
SARIKIJMOCAHlDLER ...,
basmda Erzurum'daki mlicadeleyi
heyctin
.
idare eden Miidafaa-i Hiif
^.jkukReisi Raif Hoca vardi.
Gerek M. Kemal Pasa ve gcrckse Rauf Bey murahhas olmadiklan icin kongrcyc alinmalan mcselc oldu. 79 Bu yiizden Cevad Dursuj noglu ile Binbagi KAzim Bey murahhashktan istifa ederck yerlerinl onlara birakular. Cevat Dursunoglu'nun ycrinc
M. Kemal Pasa, Ka| Rauf Bey murahhas secilmi§lerdir. Bu zatlar dl
zim Bey'in ycrinc
sonradan baska kazalardan murahhas sccilerek kongreye
M. Kemal lcfctin faillcrini gi
"
d U
§
man
",
"casus
"
|
gibi kelimelerlc tavsif ettl
Bu mua
Erzurum Kongrcsinc, Giimusjiane Murahhasi olarak kaulan Kadirbe yoglu Zeki Bey'dir. Kcndisi bu muhalcfetini §0yle anlatmaktadir: sirada camekanli kapi acilir acilmaz biitiin ihti§amile, bj
yiik Uniformasiylc, puskullii apolctleriyle,
veran-i Hazrct-i Schriyari
ve digcri Mulazim
Ben arkadaki
Kordonu
Ziilidii ilc
ilc
umum
ni$anlariyle
ve
m
arkasmda da Yiizba§i Cevac
Mustafa Kemal Pasa
Rauf Bey'lc yanyana oturruyordum. Der, cttim. Mustafa Kemal Pa§a bana dSnere
hal vc
yuksek scslc
"Sivil
elbisem olmadigi igin bunlarla gelmeye mecbur kaldim." de
ve hemen geriyc dtincrck
Caiman da
sivil
gilti.
Toplantiya
yanm
bir 9ingirakla tckrar igcriye girdik.
Mustafa Kemal Pai
olarak gclip, bizim siranin yanindadaki siramn
•'
muhalefetin sebebi,
79-Kazim 80
-
M. Kemal
ba§mda oturfl
Kemal Pa§a
81:,- Mustafa Kemal, a.g.e. sh.
•
Pa§a' nin yaverlik sifatina
1
kan
Karabeklr, a.g.e.sh. 75
Bkz: Mustafa
-
Nutuk
-
Diger taraftan i§galcilere kar§i Sultan Vahi-
Ankara
1
idi.
kongrc Uzerinde o^Usttz bir
B.M.M. nc
Zeki Bey "H
i 1
a
fe
t
'
miistakil i
n
i
1
mebus olarak
ga
s 1"
secilen
sirasinda tck
Kadirbeyoglu
basma ve muthi§
M. Kemal vc Onun rc'scn sectigi mcb'uslardan kurulu Meclise kar§i yigit?c durmu§, fakat Erzurum'da basjayarak Hilafet'in miidafaasma kadar siiren bu muhalcfet, O'nun siyasi hayaunin sonu olbir miidafaa ile
mu§tur. Hatta bu muhalcfet kendisine o derecc pahaliya mal olmu§tur ki: hie bir alakasi
olmayan
"Izmir
kellesini gucluklc kurtarabilmi§tir.
S u
i
ka
s
d
1
"
hadisesinde bile
83
Kongrcnin 10 Temmuzda agilmasi kararh§unlmi§u. Fakat murahhaslar geciktiginden 2 Agustos'ta acilmis, ve 14 giin
devam
-
Ankara
1
93H
etmi§-
bu sirada General Milne'nin Babiali nezdindeki yukanda anlatmi§ bulundugumuz tazyiki yQzunden Hukumet, M. Kemal Pasa'yi tir.
I§te
mecburen
84
Bu kritik durumda Kazim Karabekir Pa§a'mn muzahereti vc Erzurum Kongresi murahhaslarinin azim ve geri ?agirmi§tir.
kararlan kar§isinda iimid ve cesareti artan
M. Kemal
devama karar
evvelec bahi gecen "Hatt-i Humayun" da ahali,
Pa§a, askerlik-
vermi§tir. Esasen
memur ve askerin
yek-
vucud olarak kendisini dcsteklemeleri, "Padi§ah" ve "Halife" sifatlariyle Sultan Vahideddin tarafindan bUtQn tcbasina emredilmi§ oldusivil
olarak da muvaffakiyet pekaia
mUmkun
goriinmekte
idi.
Kongre'nin cereyan §ekliylc cah§malari hakkinda bu kogreye Sivas Murahhasi olarak
katilmis.
ve Turk kurtulu§ Sava§i'nin biiyiik sa-
rikh mucahidlerinden olan Fazlullah
Moral Hoca'yi
dinliyelim:
"Istanbul'dan cikip, 8 mayis 1335 de Sivas'a vasil oldugum zaman, bu gube tegekkal etmi? ve fakat biitUn faaliyeti topu topu, iki defa iftima etmekten ibaret kalmi§ti. Hatinmda kaldigma gore rei-
927, sh. 38
40
82 - Bkz. Mahmud GOL06LU - Erzurum Kongresi '""•'eyeralan merhumun notlari
otori-
deddin'i de musktil duruma sokmak istenmemis. olabilir.^ilnkuf daha
sonra ikinci
gundan
saat ara verildi.
ve climi sikarak, elbiseyi Vali Miinir Bey'den aldigini sOyledi." 82
Bu
kurmasi tehlikesi
ten istifa etmi§ ve sivil olarak bu i§c
i?eri girdi.
bir sirada itiraz
degil, belki
rilfekasi" 81 ibaresiyjf
edcn nutuk hakiki vc muthis. muanzi meskut gcciyor.
"Tarn
duyulan menfi bir his
8(?
Pasa'ya kar§i Erzurum Kongrcsin'dc gOsterilcn muha
"Omcr Fevzi Bey (Surmcne Murahhasi) ve
tcsbit
katildilar.
§1
te
83 84
-
Bkz:
Kazim KARABEKlR Pasa a.g.e. sh. 67 bu baskisini M. Kemal Pasa bile zikrediyor.
ingilizlerin
Bkz: Nutuk, sh. 35
132
SARIKLIMOCAHlDLKR
133
KAD1RMIS1R06LU si
ve azasi sunlardi. Miiftii
Rauf
Efendi... Haziran icinde Gazi
Mustafa kemal Pasa, Erzurum Kongresi'ni akdetmek
da bittabi aksettiginden Hafik'ten, Zara'dan, Susehri'nden, Karahi-
tizere si-
vas'tan gecerken, bir arahk vali vekaletinde bulunan Kadi
hemen hemen
Efendi'ye kapah zarf icinde bir kagit verdigini ve onun milnderecati
mazmunu halka anlatildiktan
sonra, esraf ve ayan-i
leketten 25 kisinin bu ugurda
cahsmak
ve onlar da merkezi vilayetten
iki
mem-
le Hafik'in
ttzere intihap edildiklerini
Erzurum Kongresi'ne gdndermelerini haber aldim. Bana miiteaddid tezkere ve hususi adamlar gtindererek Muhasebeci Zade Tevfik Efendi hanesinde hayirb bir is hakkinda mtizakere edilece-
Netice-i
muzakerede
"Erzurum Kongresi
istirak edilmesi zaruri oldugu anlasildi.
rin hepsi etini,
bu
vazifeyi ifaya
Orada mevcud olan
ifin gidilecegi,
Erzurum'da ne kadar mudded kahnacagi,
gorulecek hizmet ve vazife nelerden ibaret bulunacagi; hepsi mec-
hul oldugundan gayr-i muayyen bir
is ipin, veche-i
azimet gayri ma-
lum bir semti mefhule hareket muvafik-i akil ve mantik olmadigini dermeyan ederek itiraz eyledimse de, yine israr ve ricalarma binaen, Mara?' da yaptigim fedakarhklara, hamiyyetime, vatan ve millet
ugi-unda bu fedakarhgi da katmaga soz verdim.
Evkaf Baskati bi
Ziya Bey arkadasirmz da ayni vaziyete diiserek nihayet bana kat edecegini
bildirdi,
Bu
Ben Sivas'a kurbiyeti hasebiy-
mazbatasim alarak, Erzurum'a kadar tutulan arabaya
arak
Sivas'tan milfarakat ettik."
birisi
Ertesi
ti.
gun
gUn de diger
Hoca Raif
daha baska kimse fikmadigi
biri
Efendi,
ipin dagildik.
karsUye gelerek. "Muhterem BeylerL Kong-
Bunu da taniyanlardan
biri;
"Bizim
O giln
ttilafcilarla
de 6yle gef-
Ben kendi kendime dtisundum. Burada iptima eden zevatin
halde ya tttihatci, ya
bulunmamasi
senin
Itilafci
her-
olmasi muhakkaktir. Bitaraf bir kim-
icabeder.
Kiymetli gilnlerimizin bu suretle
heder olmasina canim sikihyordu. Ben de Erzurum Mumessili Hu-
seyin Avni Bey'le, elyevm Yilksek Tedrisat vad Bey'in arasinda oturuyordum. Ocuncu yerinde oturuyordu. Yalniz Mustafa
yerli
Bey, en
Ben
kazanmak
herkes
giln oldu, yine
Kemal Pasa
geri sirada bulunuyorlardi. Kilrsilye fikan
hip olmazsa bir giln
giinii
Mudilril (Mebusu) Ce-
ile
Rauf
kimse olmadi.
ve diger bos gecen gilnler gibi, o
de kaybetmemek ilmidiyle kilrsilye cikmayi bir ve diger arka-
daslanm
gibi bir
telakki ederek,
harekete maruz kalarak ktlrsilden inmeyi
oturdugum yerden ayaga kalktim
ve;
Beyler! Aziz arkadaslar!" hitabesiyle s6ze ba^layarak refa-
mes'ele Sivas'ta suyu bulunca kazalara
kilrsilye pika-
Bunu milteakip Trabzon-
alakamiz yoktur. Sen de asagiya buyur", dediler. '
atlay-
de "Biz ittihatcilann makam-i riyasete gefmelerini
re apildi, dedi.
misi vilcudca anzasini, bazilan da mesafenin uzakligim, milnteha-
Ne
ne kadar paraya ihtiy-
de mumessili oldugumu bildirdim. Arkadasimla beraber
ktlrsuden indi.
muktedir olduklan halde kimi memuriy-
mem ifin 90k rica ve israrda bulundular.
ettiklerini ve
istemiyoruz, in asagi!" hitabiyle karsilanan,
kimi ticaretini, kimi efradi ailesini, kimi arazi ve emlakini, ki-
niz bana, gerek sahsim ve gerek efradi ailem hakkinda her tiirlii muavenet ve milzaherette bulunacaklanni kaviyyen vadederek git-
Bu telgraflar "Erzurum
tihap
lulardan
"ne
hudud bulunmasim, hasih her biri bin Ulrlti bahaneler ve maniler dermayan ederek, Erzurum'a gitmekten imtina ettiler. Yal-
basladi.
"Erzurum miimessillerinden Kadi Raif Efendi
zatla-
yi
yagmaya
Beni kendi kazalanndan
rak: "Efendiler, kongreyi aciyorum" dedi.
taleb olunuyordu. Taleb
olunan gecede ben de davetlerine icebet ederek mezkur ictimada
bulundum.
idi.
Sivas'da tedarik edilen yol parasi ve mesarifi saire bedellerini ve in-
ve kazalardan birer kisinin bilin-
bulunmam
telgraflar
af varsa bildirmemi rica ediydrlardi.
tihap
ginden bu cemiyette. benim de
namima
ayni mealde
Kongresi" ne milmessil intihap
Sivas ahalisine anlatilmak ilzere halki Camii Kebire topladik-
lanni ve
§arkl'den
sar-i
Hasbi
t'anin ticra
geldik.
Ne
iki
ayip
"Muhterem
dedim
ki,
Va-
kofelerinden milhteha-yi hudud olan Erzurum'a kadar icin geldik? millf
ve vatani vazifemizi
ifa icin geldik degil
135 134
MOCAHlDLHR
SARIKLI
O
mi?
vazifeyi birbirimizin izzeti nef'sini kirmak, hissiyatim rencide
etmek
suretiyle mi ifn edocegiz?
Bugun
kalsin
bunu da diger
heder edecektik. Hepiniz o maka-
ma layik
gilnler gibi
giin oluyor ki az
iipiincil
zevat buluniharing blsaydimz memleketinizden murahhas,
mtlmessil intihap olunarak buraya gonderilmezdiniz. Vatarumiz ve necip milletimiz, hiiin ve zalim dilsmanlarin yirtici pen9eleri altin-
da
dururken bizim
ezilip
Itilaffihk gayeleri peijinde
halft riyasct davasiyle Ittihatfihk
ve
dolasmamiz ve bu suretle yekdigerimizi
rencide etmemiz hakikaten saynn-i teessiir hallerdendir. Eger ara-
mizda tesanild husule gelmemis vatan ve millet buraya kadar beyhude zahmet cekmi?iz.
dusilncesi yoksa,
Efendiler, gecirdigimiz felaketlerden ibret dersi almiyorsak, bize 90k yazik. Vakit ziyk,
mana
dakiyktir.
millet sevgisiyle dertliyiz. tfimizde
dert
daha ziyade elemnak
ile
olan,
Hepimiz de vatan aski
bu aski daha
'
bu
hvikumet islerinde daha 90k ?ah-
FAZULLAH MORAL EFENDl
meydana getirmek
san simalar da mevcuttur. Vahdet-i milliyeyi ifin
fazla tasiyan,
kongrenin acilmasi zaruridir. Yine heyet-i aliyeniz icerisinden
velev
muvakkat olsun
bir reis secelim
ve muzakerata
devam
eyliy-
ben sizinle beraber tanimakta oldugumuz iki sahsiyet Kemal Pasa, digeri Rauf Bey'dir. Bu iki zatMustafa var ki biri tan birini ve ezcilmle Mustafa Kemal Pasa'yi kendi namima reis intihap ediyorum. Siz de muvaf'ik gorurseniz Pasa, makam-i riyaseelim.
Iste
te ge9Sin.
Bu
sun. Amin.."
suretle
riyasetc
gecen
M. Kemal
Pa§a, bir nutuk irad
§ciylc bitirmi$tir:
En son
olarak niyazim sudur
i
1
a f e
Fazlullah
ki,
Cenab-i Vacib-iil
-
Vehbi
haris-i esdaki olan millet-i necibemizi ve
Cem A§KUN:
t "
ve
Moral
"
H
a
1
i
f
e
"
nin
durumuna
dairdir.
Bu
olani,
hususta da
§u bilgiyi vcrmcktedir:
Sivas Kongresi
-
Bize Istanbul'un MUttefik Devletler'in
is-
bulundugunu ve Padisah'in adeta esir
ol-
Pasa'yi ziyarete gittik. gal-i askerisi altinda
dugunu ve onlar orada bulundukca; idaresi nafiz olmadigm-
Ma 86
85 devami
etmisur.-Bunlann en alaka cekici
ve miinakasalar cereyan
"...Cuma tatilinden bilistifade arkadasim Ziya Bey'le Gazi
Amal Hazretleri Habib-i Ekremi hurmetine bu miibarek vatanm sahip ve miidafii ve Diyanet-i Celile-i Ahmediye'nin ila yevmilkiyam
86
Bundan sonra cahsmalara ba^layan kongrede uzun muzakere "H
makami
edcrek sSzlerini "-...
kam-i Saltanat ve Hilafet-i Kubra'yi masun ve mukadderatimizi dusiinmekle miikellef olan heyetimizi muvaffak buyur-
Sivas 1945, sh. 73 ve
-
Atattirk'un
SSylevye Demecjeri
-
Istanbul 1945. sh.
7
137
136
KADIRMISIR06LU
SARIKLIMOCAHlDLER
buna nihayet vermek iizere kendisini gizlice davet edebu hizmeti ifa etmek i9in Anadolu'ya gonderdigini ve|
dan, rek,
iki ellerini a$arak:
Aman
7
-
Muderris Yunus Efendi (Of Murahhasi)
8
-
Muftil
Osman
Efendi (Kelkit Murahhasi)
ogluml milletimin yiiksek sesini 9- MiiftU
isitmeliyim... dedigini yana yakila anlatti. Harbiye Nezareti'nden
Hasan Efendi
(§iran Murahhasi)
j
okuyarak butun askert kumandanlar
aldigi stfre ve telgraflan
hemefkar
disiyle
ve
milttefik
millfye'nin birlestirilmesi
Ertesi
u bahs
Hilafet'in
Muhterem Arkadaslar
Hilafet'in biri islamf, digeri insanl
vardir.
yalniz
Kuwa-yi^
ve s&ireden bahsetmi^ti.
Osmanh
-
Hepiniz
iki
Hoca Necati Efendi (Rizc Murahhasi ve Batum'da "Sada-yi
de bu meslektekiler kadar dint vardir. Esasen o
sflz
vazifeJ
itibariyle ilmiyeyi secmis. bilgisi
olan kalpakh ve
giinkil miinevverlerin hepsi
adamlan kadar dim
bilirsiniz
olmak Uzere
-
Millet" gazetesi miidtiru)
Bunlardan baska meslck
muhafazasi mevzu-j
Ben bu hususta maruzatta bulunmak uzere
alarak ayaga kalktim.
si
mevzuundan
gun de Mecliste, Makam-i
olmusjtur.
Makam-i
oldugundan
10
ken-;
bilgilcrle miicehhezdiler.
olmadigi hal-
fesli
insanlar
da
de belki bugunku din
Bu
sebeple kongre mii-
zakerelcrinde en cok dint his ve du§iinceler izhar edilmi§ ve vatamn
Selameti icin yeganc istinadgah olarak dini hcyecan kullamlmi§ti.
Padisahi "Halife" oldugu icin biltun Diinya'da j
'mevcud muslilmanlar ilzerinde hak ve Hilafet hakimiyeti
Osmanh
Padisahi bulundugu ifin de,
cud bilumum
anasir-i
iki suretle
itiraz
dint,
gerek insanl olsun, binaena
muhafaza ve madafaasi
edilmeyerek heyeti umumiyece kabul
Kongrcyc
beyannamede "Bcsmele"yle
bajlamaktadir.
Bu beyannameden
r-J'^jf^
de ifayi vazife etmekte bulundugundan Hilafet-i(
Penahi'yi hepimizin
da
camiasi altinda mev^
KongremuzakerclerininneticcsiolarakkalemcahnanveErzurum'datab edilen
muslime ve gayi muslimeye hakk-i hta
kumranfsi bulunmaktadir. Gerek leyh her
Osmanh
vardir.j
yctmis. kadar dclcgc katilmi§ti.
zaruridir, dedim. Bu|j edildi.
Bunlar arasinda ilmiye
ye mensup sarikhlar §unlardir:
Mehmed Cemil
Efendi
Murahhasi)
1 -
Muflii Haci Hafiz
2
-
Ulcmadan Hafiz Cemil Efendi
3
-
Eski Mcb'us Hoca Raif Efendi (Erzurum Murahhasi)
4
-
Me§ayihtan Haci Fevzi Efendi (Erzincan Murahhasi)
5
-
Miiftii
6
-
Idadi Miidiirij Fazlulluh Efendi (Sivas Murahhasi)
87
-
Vehbi
(Siirt
(Siirt
Murahhasi)
Erzurum Kongresinin MatbO mukareratinin serlevhasi. Besmele-i serlfe
§evki Efendi (Kurucay Murahhasi)
Cem ASKUN:
a.g.e. sh.
80
88
-
80
Bkz: Tarih Vesikalan- Maarif Vekaleti
-
Ankara 1941, Sayi
2.
139
138
SARlKUMOCAHlDLER
birkac chcmmiyctli maddeyi dikkatinize arzediyoruz: "...
Osmanh vataninm
tanat'm ve
istiklal-i milliye'nin
yi Milliycyi
"-
(Maksad amil vc iradc-yi milliycyi hakim kilmaktadir."
maddc)
matlapli 2.
Makam-i Hilafet ve Salmasuniyclini temin zimmnda Kuvva-j
tamamiyctini ve
89 .
HUkQmct-i Osmaniyc'nin
tchlikc-i inhilaline kar§i, "Saltanat ve
Osmaniyc'nin bckasi" esas maksadi
Hilafct-i
teskil cttigi cihetle.j
w (Maddc 3.) bir heyet Kongreyi icmsil cunck Uzcrc idarc heycti mahiyctinde B.M.M'nin "Hcyct-i Tcmsiliye" dcniyordu. Birinci
Buna
sccilmisli.
sonuna kadar cok chcmmiyctli
bir rol ifa ctmis, olan
bu hcyct, su kim-
sclcrdcn mtitcsckkildi:
Mustafa Kemal:
Sabik
ucUncil
ordu mufettisj, askerlikten
mtlstafi.
Rauf Bey: Sabik Bahriyc Nazin. Hoca Raif Efendi: Sabik Erzurum Mcbusu izzet Bey: Sabik Trabzon
Mcbusu.
Servet Bey: Sabik Trabzon Mcbusu.
§eyh
Fev/.i Efendi: Erzincan'da
Bekir Sami Bey: Sabik Bcyrut
Sadullah Efedi: Sabik
Haci
Musa
Bitlis
Hey'eti Temsiliye
§EYH HACI FEVZi EFENDi
Valisi.
Mcbusu.
Bey: Mutki Asjrct Reisi.
Efendiler;
mezahime katlamanda, fedakar hey'et-i mubteremeniz her turlti bir ruh ve sanecip ve narak burada, Erzurum'da toplandi. Hassas aid esali mukareile vatan ve milletimizin halasina labetli bir
Milletimizin ilmmid-i necat
89 90
blrl:
Erzincan Murahhasi (sonra Meb'usu)
Naksj §eyhi.
yapmisa: Kongre kapanirkcn M. Kemal Pa§a, su konu§mayi
"Muhterem
azalarmdan
-
Bkz: a.g. dergi
-
Bkz: a.g. dergi
ile
cirpmdigi en heyecanli bir
iman
za-<
rerat
ittihaz
etti.
Bilhassa,
butun
cihana
kar§i
milletimizin
?uphesiz mevcudiyetini veTairligini g6sterdi. Tarih bu kongremizi muhtejremeHeyet-i under ve buytik bir eser olarak kaydedecektir.
140
vesile ile
kiramin hakkimda samimi muhabbet ve itimat buradan alenen te?ekktlr etmeyi bir vecibo addederim.
nizin, rttfeka-yi
nna
rin rolii
folahpira ictimainuz hitampczir olurken, Cenab-i VacibJ Amal Hazretlerinden avn-i hidayct ve Peygamber-i Zi^ani-
mizm ruh-u piirfutuhundan
feyz-i §efaat niyaziyle
vatan yL milletimize vc devlct-i ebed muddetimize mes'ud akibetfc temenni ederim."
Mehmed Cemal
Murahhasi Hafiz
Siirt
okunmasini mUlcakibcn
"a§r-i serif"
Efendi'nin veciz
bir
"dua"
91
Efendi tarafindan I
bulmu§tur.
§unu belirtmek yerindc olur
Kurtulus,
birlesUrip, idare
Bu iki
Savagmi
ki,
M. Kemal
gibi askerle-
bu hareketi
elmck olmu§tur.
vesile ile ifadc
Karabekir
Pa§a
basjaunak degil, bastamis. olan
elmek gereklir
ki,
"TUrk Kurtulus. Sava§i"nda
temel ve ba§langic harekati vardir. Bunlardan
biri; §ark'ta
Pasa'nin Ermcnilcr'e kar§i girisUgi vc kisa
vaffakiyete ulasurdigi harckat, digcri de
Kazim
zamanda mu-
Egc BSlgesindc, Yunan'in
Iz-
Harekati"dir. mir'c ciki§iyla basjayan silahli cetecilik scklindcki "Milis
§iran Murahhasi Muf'tii Hasan
17 Agustos 1919 da kongrc nihayet
si ilc
oW
KADlRMISIROGLU
SARTKLIMOCAHlDLBR
bugiinc kadar uzcrindc gerektigi kadar durulma-
Bu sonuncusu,
"Balikesir K
mi§ olan
n g
r
e s
i"
nden dogmu§tur. Erzurum ;'i
Kongresi gibi bir takim askeri §ahislann i§tirak etmemesi sebebiyle tarn
BALIKESlR KONGR.ESi
manasi
kongre Ege'de
H
"
ile bir
silahli
a
1
k
Hareketi"
mukavemetin basjamasi
karaktcri gostercn icin ciddi bir
bu
merhale
te§kil etmi§tir.
Bu
Yukanda da
oldugumuz
bilvcsilc ifadc ctmis,
iizcrc Izmir'in isgall Li
hadisesindcn sonra vatanin her tarafinda mahalli ri
H
kurulmusui. u k u k
h a k
"
" ,
"
"
C
M
m
c
i
y c
t -
I
i
u h a fa z a
-
i
s
1
m
a
H
i
mukavcmct ccmiyetle"
y e "
u k u k
,
M
"
,
"
R
u d a fa a
e d d
-
i
M
llm
gibi ccsjtli namlar altinda mahalli miiftii, vaiz ve esraf tarafiig
dan kurulan bu cemiyeLlerin
mahalli cemiycllerin vc
gostermektedir
edecek
tesebbiislerde ehemmiyetli bir rol
gibi
sup bulunmayanlar
Dogu icin
tescbbiislerin en dikkat cekici olant,
"Erzurum K o n g c Bau vilayetlerj "Balikesir Kong re si" dir. Bunlann her ikisi d«
Vilayetleri icin
de
Temmuz
1919 icinde vc
r
iic
giin ara ile toplanarak
lcrindeki mUnferid calismalan biitiinlestirmek lardir.
Daha
sonra
toplanan
"
S
i
v a
s
K
s i"
§ark ve Garp b61ge-
hususunda amil n g r e s
i"
kongrenin amgi bOlgcvi adimlan daha da umumilestirmek 91
-
Mahmud GOL06LU,
a.g.e. sh.
182
olmus,-
bu
ikl
icir/ii.
Bu
ise
bile
te§ebbuslerinin tahli-
adamlari olmusuir. Hatta bu
oynayanlardan ilmiyeye men-
muvaffak olabilmck
din adamlarini onlerine katmak mecburiycti kii list iistc
Bu
ilk
mukavemet
harcketc geccn ve kurtulusu temin
teskilatlari kuranlar mahalli din
faaliyetlerini birlc§tirip genisjetmck icin
bircok tc$cbbiislcr yapilnu§lir.
her tarafta
ki,
fiili
icin her gittikleri yerde,
ile kar§ila§iyorlardi.
Ctin-
gclen harb ve sefaletlerin bitab dii§urdiigii halki, baska bir
muessirle harekete getirmege imkan yoktu. Balikesir ve Ala§ehir
Kongreleri gibi Egc B5lgesi'nin en dikkate deger calismalanni idare etmis.
bulunan Hacim Muhiddin (Carikh) da MUlkiye mezunu
idi.
giinii giiniine
tuttugu
notlardan edindigi-
miz malumat, dolasugi her yerde mahalli
miiftii,
vaiz ve dersiamlarin
Yani sarikh
92 Li'nin
-
degildi.
Balikesir
Kuvva-yi
O'nun
ve Alasehir Kongreleri ve Hacim Muhiddin ?ARIK-
Milliye Hatiralan
-
Ankara 1967,
sh. 18.
'
:
143
142
KADlRMISIROOLU
SARTKUMOCAMiDLER ic'sirlcrini
birlik tesekkUl etti."
bclirtmck bakimindan ciddcn calibi dikkatlir.
'
14 Haziran 1919
tarihli noltan:
yli
Ak$am "Ccmaat-i
lsiamiyc"
hayirh kararlar ittihaz
de miizakere ettik. Ha-
ettik."
92
gttrusUim... di var.
Esad Bey vc akgam da Mir/.a Bey Manyas'a
Tcravihdcn sonra MuflU Efcndi'nin makaminda toplanacak
idik.."
Bu ak§am
idi.
Ef'cndi soz verraij
ilc
25
tchdid ctmisj Sonra MUftQ Efcndi'yc bilvasita habit
g5ndcrdim. Tcravihtcn sonra yirmi otuz
P
ak§am daha kalabalik 23 Haziran 1919
ki§i
kadar toplandik.. Yani.
Camii
c v n c
'nde toplanacagiz."
"
1
s
1
a
m
maliyc ve levazim he-
Haci Re§id Efendi Harckat-i milliyc Reisioldu."
Temmuz 1919
Mehmed
Efendi
rcis
i
y c
'
olmu§."
10°
Bundan sonra mUdcrrisinden MUftU-i Esbak Ayanzade Haci
Suleyman Efendi'yi
ziyarct cttim."
!0t
vc hatirat bu minval Uzerine
dcvam edip
gitmektcdir.
y c gittim vc biraz hasbi«
askerleri tara-
findan i§gali uzerine hcyccana kapilarak 20 Mayis 1919 da Sirkeci'deki,
AH
Efendi
Tiyatrosu'nda
toplandilar.
"
A
y d
Muavenet-i Hayriyc Cemiyc
tarihli nottan:
Yunan
ti"
i
n
V
i
1
a y e
Nasuh Bey'c
bir karakol
nizamnamesi verdim. Okuy^
sonra Balikcsir'dc Abdiilgafur Efendi'yc tcslim cdecek."
29 Haziran 1919
94-a.g.e. sh. 19
95 96
20
-
a.g.e. sh.
-
a.g.e. sh. 21
netice
iyi bir
alinamaymca cemiyet idarecilcrindcn Haci Muhiddin Bey,
Haziran 1919 da Bandirma'ya harckct
etti.
11
Buradan Balikesir'e gecerck
her tarafi dola§u. O'nun bu dola§malarina aid teferruattan sarfinazar
tarihli nottan:
"...Bcrgamalilan Ycsjlli Camii'ne davet cttim.
93- a.g.esh. 18
96
t i
adiyla bir cemiyet
kurarak faaliyete gectilcr. Fakat bu cemiyetin calisjmalanndan "...Dun
99
tarihli nottan:
istanbul'da bulunan tzmirliler, vilayctlcrinin
95
27 Haziran 1919
ilc tegkilat
9'
tarihli nottan:
"Ccmaat-i hal ettik."
1
bir ka-
98
tarihli nottan:
mudcrrislcrdcn Biilbulzade
Halbuki bilaharc vazgecmig. Giiya Hiirriyct vc ltilaftan bazilal
MlifluyU balta
imi§."
ile
"...Soma'dan Kirkagac'a gcldim. Kirkaga?'ta te§kilat yapilmi? ve
toplanmak Uzcrc mUftU
Uzcri
Temmuz 1919
yetlerini te§kil ettik.
18 Haziran 1919 tarihli nottan: "
Muharrem Efendi
Soma'da Balckcsirli Tevfik Bey ismindc hamiyetli
"Bu sabah "Fctvahanc" dc i?tima
gcldiler,
n4
tarihli nottan:
Muftu dc Sakizli
23
17 Haziran 1919 tarihli nottan:
"Biraz sonra
1919
"....Soma'nm Kizilhisar karyesindcn Haci
"Birc yirmi kala, Miirvctlcr'dcn harckct vc ycdi de Bandirma'ya vasil olduk.
22Temmuz
97
Ve
seksen kisjffl
ederek, gittigi yerlerde din adamlanyla yaptigi temaslanni yukarida
97 -a.g.e. sh. 22 98 - a.g.e. sh. 25 99 - a.g.e. sh. 25 100- a.g.e. sh. 25 101 -a.g.e. sh. 25
II
i'
145
KADlR MISIIiOftLU 144
SARIKLIMOCAHtDLER
mcydana
imkanlann tcmini nakletmi§tik.
Bu
calisjnalardan sonra
26 Tcmmuzda
Balikcsir'dc bir
zim Heyctlcri"
kongrc akdinc muvaflak olunmustur. Civar ka/a vc koylcrdc hcyccan halindc bulunan halkin mcvzii calismalarmi birlc§Lirmck gayesini
gii-
dcn bu kohgre 30 Tommu/.a kadar bc§ gtin dcvam clmi§tir. Balikcsir'dc " a rc k a ly c K o a g r c s i " adiyla toplanan bu kongrc "Erzurum Kongrcsi"nin bir benzcridir. Balikcsir, Bandirma,
M
1
1 1
i
1
1
i
ilc Fart,
ycicrindcn 48
s
k
i
I
a
I -
i
Ma
I
i
vc
y c
maddi
Lc
v a-
kuruldu. icsckkii) cttigi
hak-
§ahanc"yc, "Mak kinda kongrc labiriile"H a k-i Pay-i S y fisi len am-t- SadarcTc vc"liilaf M Umcss i
"
1
-i
i
lakarrurclLi. bi rcr ariza-yi iclgrafiyc yazilmasi
nc
Halifc'yc cckilcn telgraf §uydu:
Kcpsul, Gircsun, §amh, lvrindi vc Konakpinan nahi--
murahhasin
kalildigi
bu kongrcnin dc en gayrctli
ATABE-i FELEK-MERTEBE-t CENAB-I
azalan, mahalli m.Uflu vc miidcrrislcrdi. Bunlar:
Kccecizade
1-
dc "T c
Kongrcnin hilammda, kongrcnin nc maksadla
Burhaniyc, Edrcmil, Giincn, Balya, Soma, Sindirgi, Akhisar, Kirkagac
kazalan
icin
sagliyacak
yurutiilmesini
Harckclin
gctirildi.
Mehmed Emin Efendi (Balikcsir Murahhasi} llafiz Mehmed Efendi (BalikcsirMurahhasijg llafiz Mehmed Efendi (BahkesirMurahhasO
IliLAFETPENAHI'YE
llafiz
2-
Arabacizade Haci
3-
Beypazarizade
4-
Keskekziide llaci Bahaddin Efendi
5-
olan asirdan beri Tiirk'iin zafer teranelerine bir ma'kes diismamn Anadolu'muzun aziz kalbgahma saldiran sefil
On
(Balikcsir Murahhasi)
sevgili
Muftii Hoca
6-
Mehmed Bey (Burhaniyc Murahhasi Soma Miifti-i Sabiki Osman Efendi (Soma Murahhasi)
afakmda derin bir yahgiyane savletleri yurdiimuzun matemdar hadisatma en musine-i Tarihin vefvele-i heyecan hurtle getirdi.
7-
Soma
azzam
MiJftu.SU Ismail llakki Efendi (Soma Murahhasi)
8- Miiderris Uiiseyin 9- Miiderris
or.
(Fart Nahiycsi Murahhasi)
13- Hafiz
Efendi
Hamid Efendi
(§arnli
(lvrindi
Murahhasi)
Murahhasi) v.s.dir.
fer ve
m alii ki-
"Hcyci-i Mcrkcziyc" sccildi. Gaycnin, vauinin kururiu§r. oiriu-
gu kabul cdilcrck bunun icin gcrckli icskilal kuruldu. Bu arala 1300 - 1309 dogumlularm silah altina alininasi surciiylc umiimi bir sefcrm a" vc "A y v a 1 k " berlik ilani kararla$linldi."A k h s a r ","S i
olarak
iic
ccphc
icspil cdildi.
101 -a.g.e. sh. 25
102- Bkz:a.g.o.
sh.
118
Buralan
Hakanimizin hep
iclal
mizin halasmi
"Harekal-i Milliyc" vc "Rcdd-i llhak" adini alan ccmiyctc sjiik bir
Gazi'nin ruh-i
ve nebalete bir timsal-i nevin olan kudsi vatanitahtgah-i saltanati etrafinda miittehiden toplanarak temin icin bir Milli Kongre halinde ictima ettik. Za-
11-Abdiilgafur Efendi (Gircsun Murahhasi)
Mehmed
Osman
Bu semavJ
biiyiik
10-Hafiz Arif Efendi (KcpsUt Murahhasi)
12-Hafiz
rekzeden buyiik
vazilesini ihtar ediygiryani bir hale-i nur icinde Tiirk'c en biiyuk mumessilleri, Anadolu biz Garb! eden davete icabet
Efendi (Kirkagaj Murahhasi)
Ibrahim Efendi
bir abide-i saltanat
1
icin hirer m'enzil miifcttisligi
san
icin dokiilen
Turk ve islam kanlarmin
bir ma'kes-i la'l
Yunanlilan gunu olan hilalimi/i ebediyyen eignemek isteyen peyman ahd-ii raemleketten tard edinceye kadar miieadele etmeye ile
kiisad edilen
penahi'ye
fart-i
Kongremiz her§eyden ewel ubudiyet ve sadakati, bir vedia-i
Zat-i Akdes-i Hilafet-
§iar-i esas
olarak kabul
kiyniettan olan Istanbul
ve sanli Fatih'in bir milli diismanlaritacgah-i Saltanatini sernigun ettirmemek icin mizla sonuna kadar muharebeye karar vermi§tir.
etmi§
r
147
146
fll
!
i
SARIKLIMOCAHtDUiR a&\
Validelerimizi parculayan zumriidin ovalanmizi harabezara
Yunan
ceviren, hem$irelerimizin bikr ve ismetlerini cigneyen giileri,
mezarlanni
kudsi
ecdadimizin
bihareket kalmasina imkan olmadtgmi
stin.i'S'fi'i'ijJ
bizlerin
inletirken
Alem-i Be§eriyete
biitiin
kargi fiilen isbat edecegiz.
Bu
alexin
karar-i
ubudiyetimize terdifen
milliyi,
ruhlanmizdan
kppan sada-yi
siidde-i seniyye-i hazreti tacdariye ar/.i-
na mucaseret ve "Padisahim, devletinle, millutinle, ya$a!" dua-yi
man
halisanesini ref-i
barigah-i ahadiyet
iclalinle (jok
eyleriz.
Fer-
103
Aynca
Amcrika,
tngiltcrc,
cckilcn u/.un bir tclgraf
F
;
ransa vc lialya siyas! miimcssillerine
48 murahhasm im/iismi (asjmakta vc Yunan
iggalinin haksi/.hgi scbcbiylc silahli mlicadcleyc karar verilmis, bldu-
gunu bclirimckie
HM idi.
Balikcsir Kongrcsi'yle birlcsjirilcn mahalli rini
daha da umumilc$lircrck
biilun
Ege
koymak
icin cic tcscbbiisler yapilmistir.
den
16 Agustos 1919 da toplanan
biri
rest"
dir.
On
giln
"
Bu
harekctlc-
Bunlann en chcmmiycllilcrin-
A
1
a§ c h
devam eden kongrcyc
murahhaslar kaihmislardi.
mukavcmcl
vilayctlcrinc §amil bir hale
i
biitiin
r
M
i
1
1
1
Kong
Milliye calismalarmda daima ba§ rolde Balikesir meb'usu 'olarak hizmet eden de B'.M.M.
Ege Bolgesindeki Kuva-yi olan ve Birinci
ABDULGAFUR HOCA
Egeyi Icmsil eden
murahhaslar arasindaki sanklilardan
birkacini zikredclim: 5- Sabik Miiltii 1- Miiflii
Haer Nazif Efendi (Egrnc Murahhasi) 6- Sabik
2- Muftizade Abdiilgafur
Mehmed
Liitfi
Efendi
(Salihli
Murahhasi)
MUfUi Ismail Ha'kki Efendi (GOrdCS Murahhasi.)
105
Hoca (Bahkcsir Murahhasi vc Kongre
katibi)
3- Miidcrris
4- Miiftli
Mustafa Efendi (Dcmirci Murahhasi)
Ahmed
Efendi (Saraykoy Murahhasi)
Bu kongrcyc kalilanlar arasinda GHfetl^li^iSHi^KJ^F^ Kuvva-yi Milliye harekcllcrindcn sankli olarak stfhrel yapmi§ bulunan Celal
Bayar da vardi.
O dadiger murahhaslar.gibi halkihbiriik'vc'su-
urlu harckeiini lemin icin dine istinad cdiyordu:
103-a.g.e. sh. 115 104-a.g.e. sh. 117
9,8.6- SOr
105 -a.g.e. sh. 148
iti.B
-Mir
149
m
KADlRMISlROCLU
SARIKUMOCAHlDLHR vuzuha kavu§luran du. l§te Erzurum Kongrcsi gibi gSyc ve hedcflcri Din diismanlanmiza kar$i koymak
"....
oluncaya kadar harbc dcvam sahif'clcrini ccvirdiginiz
Tarih
vacibclir.
Bu
cdcccgiz.
zaman, TQrk
Ciimlcmiz §ehid
bizler icin bir farizadir.
Milleti'nin
diismandan
yiiz
Mill]
ccvirdigi vaki dcgildir. "Diyc bir hitabcdc bulunmu$, halki
Miicadclcyc tcsvik cylcmi§ vc hcpsini hcyccana gctirmisli. Celal Beytakclir ctmi§, efendi, dinin dc bu davada biiyiik yardimi dokunacagini dini fikralar, chcmmiyctli ayctlcr zikrcdcrck,
konusmalannda
mancviyatina hilap cylcmistfr."
akdi, bu sebebe dayaniybir merhalcdcn sonra Sivas'ta yeni bir kongrc 108 yQkscllcnlcr oldu. ordu. Fakat bunu farkeden vc iliraz scslcrini
Zeki Bey, Bunlardan mescla yukanda bahsi gecen Kadirbeyoglu Kongre"Erzurum mcklupta bir Kazim Karabekir Pasa'ya yazdigi sinin miirekkebi cip oluyor."
halkm
™
Ali §iikrii ve
larizharcdilmi^tir.
lari ile
Eyubzade
tzzet Beyler
bu hatalanni
1
i
1
i
,
i
murahhas gondcrmck
surctiylc likir vc calismalanni orada icmsil cttujj
misjcrdir.
Bu kongrcdc 4
Eyliil
biiyiik yuk, Sivas'in iki sarikh
kahramaninin omu/.unda
chcmmiycdi
Kongrcsi"
rum
kongrede hakimiyoi,
bir mcrhalcdir. Hakikattc
bu
i$,
rale lemin edilmis. sayilabilirdi.
(iriisiyatif)
ML Kemal
E
r
z
ha
M. Kemal
Pa§a'nin hususi muhatr/.i gibi harckct cdiyordu. Si-
Kuvva-yi Milliyc calismalariylc,
mecburcn menfi
M. Kemal Pasa'mn
man
bile mevcultu.
Bu durumda
i
den o
nazaran daha kuvvctli bir duruma gecmek
108
bir tavir alan Istanbul
107
-Iki
-
-
istiyotf
te
149
Erzurum'a gitmck uzcrc Sivas'tan gcccccgi za-
1U
olan
Re§id Pasa, Sivas
icin
mclhuz
tchlikeler ileri
-
Mahmut GOLOGLU
-
Sivas Kongresi
-
Ankara 1969,
sh.
244 .
-
1
a.g.e. sh.
Hukumcti
tcrcddiidlcr da-
110 sh.38
(Hiisameddin Erturk'iin HStirat?
Hacim Muhlddln QARIKLI,
no Hatta bu
yer alan Kadirbeyoglu Zeki Bey'in notlan. Harbimiz-lstanbul 1960,sh 679 1 09 -Kazim KARABEKiR-lstiklal - Fazla bilgi icin Bkz: Re§id Pasa'nm Hatiralan - Istanbul 1940, 1 1
Devrin Perde Arkasi Istanbul 1957, sh. 349. ,,..10.6
Ingilizler'in
Fakat bd
Pa§a'inn oiinue degild^j
Bu yiiz Hatta O'nun kongrcye dahil cdilcbilmesi bile mcselc olmusUi. loplayarak "Erzuj sirf kendi hakimiyct vc idarcsindc bir kongrc
rum Kongrcsi" ne
Hasbi Ka-
Aslcn Balumlu ve Fazlullah Moral, Hasbi Kadi Vali Vckili'ydi. silah Ui$iyor ve ciftc bclindc ragmen olan bu hoca efendi ihtiyarligina
muvacehesinde mutereddid bulunuyordu.
"
idi;
di
baskilari kar§isinda
garpti Sivas Kongrcsi, cvvclcc dc bclirlilmis, oldugu gibi sark vc "Kuvva-yi Milliyc" galismalarmi birlc§tircrck T.B.M.M. dcvrcsin|
1919'da Sivas'ta Sivas Li-
calismalannda en sesi'nde toplanmislir. Kongrcdcn cvvclki hazirhk
vas Valisi Resid Pasa,
SlVAS KONGRESl
gcgi§i saglayan
bilahcrc hayat-
1" ifadclcrini "mill Erzurum Kongrcsi kararlanmn "m a h a 1 1 Erzurum Tlesurcn Sivas Kongrcsi kararlan da muhtcva itibariyle
adeta
ki
(!)
odcmi$lcrdir.
Kongrcsi'nin aymdir.
"A k h s a r" vc tek h i" Bu kongrclcrc daha sonra "S a Sivas Kongrcsi'nl Bilaharc cdilmiijlir. dcvam k c s r" dc "B a i
diyor.
ll)7
hatlcndirilmi§lir.
1
mu-
baglilik-j
Balikcsir Kongrcsi'ndc alinan kararlar daha $umulcndirilip saraj
rar
silinmesi, ati icin endi§elerimizi
ccken Trabzon'dan "Sivas Kongrcsi" ni protcsto eden bir telgraf
I06
Bu kongrcdc dc Balikcsir Kongrcsindcki gibi Halilc'yc
kurumadan
112 940 sh.
Mustafa Kemal Pasa - Nutuk - Ankara 1 927. sh. 25 Bkz: a.g.e. sh. 37 veya Re?id Pa?a;mn Hatiralan 60 ve muteakip.
-
Istanbul
-
I
151.
ISO
.SARIKU
siirerek,
lcn
KADlK MISIUOGLU
MOCAMDUIR " 2 Bunu
bi-
kcndisinin hlikiimci vc Padisah'a bagliligini
in-:
kongrcnin orada toplanmasini tinlcrncyc calisU.
M. Kemal
Pa.$a,
Vali Reijid Pasa
malari hakkinda izahat
ejrti§daha ttncc viiayctdcki kuvva-yi milliyc ccvabi §u mensuplanndan islcrkcn dc tcskilat
almisu:
sas maksadiyla §u iclgrali gckli:
Miiiiii
kadar kalabalik dcgiliz.Fakat ba§ta
"....0
ulcma Uikimi hcmcn hcmcn bizimlc
olmak uzcrc
bcrabcrdir..."
Sivas Vilayetine
4Tcmmuz
Hakikatcn ulcma bu faaliycttc bag roldc 1335
Pasa'nm Sivas'a CiilGs-i
Hiimayun-i Ccnab-i Padi§ahi mlinascbct-i cclilcsiylc Erzu-'j
rum'da makamal-i mllbahiyim.
Bu
miilkiyc vc askcriycnin lebrikalini kabul vc idrak iloj
vcsilc-i nriubcccelc ilc dcvlct
vaziyctlcn tccclliyat-i hascnc I'cyz-ii
ilc
vc millclin
giriflar
halas vc cncam-i mcs'udc
ilc
oklgu
donaulmisli. Rcis Kongrc'riin acildigi salon Turk bayraklanyla
MuTctlisj
I
Yavcr-i Hazrct-i §chriyari 113
!
j
Bu
cdincc gclccck murahhaslar
icin
riyasct mcsclcsindc kulis ba§iadi.
Rauf Bey
huminali bir ha/irlik;
li
idi.
Babasi
idarc cdiyordu.
rcis
Bu mcvzuda
reissccildi.
M. Kemal
m Rauf Bey
Pa§aj
M. Kemal
rcis sccikliktcn
ra§a,
Bu konusmada mcmlckclin
hassa mcsjgul gOriiliiyorlardi. Bunlardan bir kismi, kongrc hcyctinir
Hiikumclinc calarak sozlcrini soylc
ra§iyorlardi.
Miiiiii
i<^ii\
sou imZifiiKianni yapiriaga
olarak "H D k u
m
iic
rcy miislcsna
e
olmak uzcrc
tiilrtiiqUi.
sonra biracis. konusmasi yapli.
icindc bulundugu §arllan i/Ah
t -
i
M
c
r
k c z
i
y c
"
ctti.
Vc
ilk
yc yani islanbul
l)ilirdi:
Llg-
Efendi Erzurum yolculanna parlak bir islikbatj
mcrasimi yapmak vazifcsini
almisji. Ciibbcsinin cLc.klcrini toplayarak,|
cv ev, diikkan diikkan dolasjyordu.
•
1M
13 - Sivas Valisi Resid Pasa'nm Hatiralan -Istanbul 1940 sh. 65 114-a.g.e. sh. 123
1
bir
Ah
mllnakajadan sonra giz-
ac.kca Ismail Fazil Pa-ja'yi
"Kolordu kumandam, Miralay Ibrahim Tali Bey, sabik mcbusj Rasim Bey, Miif'tii Abdurrauf, Emir Pasa gibi zcval, bu sirada bil-
icmin
QQnkU
ogiu
O'nun da miizaharcli siglana-
bir hayli
hususta Sivas Valisi Resjd Pajja, $u bilgiyi vcrmckicdir:
crflfiiyct a'timia ciuiSTfiaSifli
.
M. Kemal Pa-
Murahhaslardan
olmasini istiyorlardi.
rcis oldigu lakdirdc
rcylc sccim yapildi.
dcl'a
1S
Kolordu/'nun kuPa§a (Ccbcsoy) Ankara'da bulunan "Yirminci
bilir dusiinccsi hakifhdi.
Milliyc mcnsuplannin lazyiklcrindcn sonra Sivas Kongrcsi'nin loplan : takarriir
gun
dc "Tugra-yi Hiimayun" bulunuyordu.
kismi Ismail Fazil Pa§a'nm
mandam Kargilikh uzun muhabcrclcrdcn vc Sivas Miidafaa-i Hukuk-i
ilk
§a'ya gore bu kulisi
Fuad
basjadi.
Hoca
dcmckicdir.
Daha
masi
dog-
Bcy'lc olomobildcn indilcr..." Fevzi Efendi, Raif Efendi vc Raul'
ma/.har-i
Mustafa Kemal
Hcrkcs ko§u§tu. Yaninda
durdu. ru yaklasiyordu. Tarn icpcdc
kursiisiiniin ilsiUndc
Faliri
M. Kemal
"....sur'atlc bizc girisini anlatan bir gbrgii sahidi:
I'claholmasini tcmcnnicylcycrck.arzi tcbrikalcylcrim.
Ucuncii Ordu
Nilckim
idi.
- Sivas 1945, sh. 109 116 -Vehbi Cem ASKUN: Sivas Kongresi Atatilrk ve Milli Muca- Enver Behnan SSAPOLYO: Kemal 117 332 sh. 1 958, istanbul dele Tarihi sh. 51 118 - Mustafa Kemal- Nutuk - Ankara 1927,
119-a.g.e. sh. 52
152
153
SARIKLI MOCAUlDU-R
"Mcclis-i
mahsur vc rit
Milli'ninin
hcnUz
istiklalini kaybctmis,
loplanmamis,
oldugu
bir
sirada
olan Hiikumcl-i Mcrkcziyc'nin munlc-
vc gayr-i mc$ru bir karan vcyahud amal-i milliycyc muhalif ba/i hariciycyc inkiyad vc scrfttru clmck gibi cmrivakilcrin ihti-
tckalif-i
mali zuhuratina kar§i Erzurum vc Sivas Kongrclcri'nin ruh-i milliyi tcmsilcn vc birbirlcrini lakibcn ictimai, muhakkak bir faal-i hayir vc sclamctlir. "Maruzatim hilam bulurkcn valan vc miilctin fcyz -U ha la.si gaycsinc mcrbul olan hcyctimizin muvafl'akun bilhayir qlrnasi tcmcnniyatini Barigah-i llahiyc rcfcylcrim." ,2()
Bu kongrcyc 25 murahhas i$iirak clmis,tir. Her nc kadar ctrai'ta mevcud idiysc dc buniarclan bircogu murahhas sifatmihaiz dcgildi. Ezctimlc M. Kemal Pa$a'nm etrafinrja btfyiccc mu-
biiyiik bir kalabalik
rahhas olmayan pek cok kimsc mcvcullu. Sivas kongrcsinc
Hoca RaifEfendi (Erzurum Murahhasi), §eyh Haci Fevzi Kf'endi (Erzincan Murahhasi), Miiftii Tevfik Kfendi sankli
Sivas kongrcsinin
nn
(Corum Murahhasi)
htihatyi olinadiklan
ilk iic giinii
siyascl miinaka^alan, murahhasla-
hususunda "Vallahi,
biliahi" lafizlanyla
ctmclcri, gclcn tcbrik telgraflarmi ccvaplandirma vc i
§
cii
a h
gibi bircok
kahraman katilmigur.
s
'a
a d a k a
t"
vc ubudiyct
arizalari
bilhassa
yazmakla
'P a
a) j
d
gccli. Dordiin-
gun Erzurum Kongrcsinin nizamnamesi miizakcrc cdilcrck
nilmis. olan
yemin
kulla-
mahalli ifadclcr umumilc§tirildi:
Ccmiyet Unvani: "Anadolu ve RumeJi Miidafaa-i
—
Hukuk
~-«u.
b) Heyet-i Tcmsiliyc'nin vatanin butuniinu lemsil cdcccgi kabul edildi. c)
Mevcud azalara alti Her
-
daha
ilavc olundu.
turlu i§g£l vc miidahalcnin rcddcdilcccgi belirtilerek
hususdaki ifadc
120
kisj
bu
"Millkiimii/.un her hangi bir ciiz'tinli
Vehbl
Cem ASKUN
Sivas Kongresi
-
Sivas 1945, sh.
1
19
ZAFERE GlDEN YOL
MUSTAFA KEMAL iki Sankli mucahid arasinda ARAB SEYH ve HASBi KADI
:
:'.
155
KADlR MISIROfiLU 154
SAWKU MOCAHtDLBR
iizerine
seklindc umumilegtirikii.
"
terk ve ihmal ctmck.
b u
Erzurum kongrcsindc
"H[ikumct-i Osmaniyc bir tazyik-i haricT kargisinda mcmlckeli-
r
a
I
a
r
1
"
mizin hcrhangi bir cuziinu tcrk vc ihmal ctmck izlirannda bulundugu
Bunun
Makam-i
takdirde
yani §ark vilayctleri
vc SalUinal'la vatan vc millclin masuniyet
Hilai'cl
I 1
ve tamamiyclini
vaiui. lafzivardi.
tur.
kafil" her
liirlii
ledabir vc mukarrerat ittihaz olunmu§-
(UmQmT Kongrc Beyannamcsi Maddc:
'!l
liill
5 Sivas 11 Eyliil 1335)
lutumu iclgrar cckilcrck hukumctin Besinci gUn, Padisaha bir kendisincsikayctcdildi. Altinci giin
II-
ycmin mcrasimi oldu.
Hukuk Ccmiycti"nin
Ycdincigun"Mudafaa-i resmcn kurulus
?^gS*S
"Maada Mcsclcsi" Nc
tcklillcr rcddcdildi.
Ismail gariptir la. askcr olan Ka/,1 evvel
v^cn
mg
mUda.aa cdcrkcn kcndisinc en Pafa manda Rkrini Hoca Rail Efen kahraman; Er/.urum Murahhas, sir ccvabi sankh bir «o yaln Pasa, bir askcr olarak bu
*
d
v"di
da
dcgildi.
M
Haua ilk manda
Ismail
fikrini
ortaya alamn da
ymc
askcr olan
Ism*
bulunan kanaatiht, Erzurum da J! oldugu malumdur. ™ 0, buzaman - daha cmada nc Er.urum Pa|a'ya *** 2m Karabekir vard, Aynca Istanbul ""£*"*** vc nc dc Sivas Kongrcsi
Bcklr Sivas Kongresi'ndc dc
mandaci
bir
I I
iormalilclcri ikmal olundu.
Sckizinci gun
hususdaki
CEPHELER VE BAZI SARIKLI MUC AH IDLER:
cok askcrlcr daha
Kongrc 12 EylUldc sona
Kongrc umum.
Sami Bey, Kara Vas.t Bey,
gibi bas
Kurtulus. Savasi'nin
muntazam
devam eden devrcsinc Kuvva-yi
askcri lc§kilat kuruluncaya kadar
Milliyc devri diyoruz.
Bu
devreyi
dolduran mlicadeleler du§mani kismcn puskUrtmU
mc$gul ctmck
surctiylc
ordumuzun ha/.irlanmasina zaman kazandir-
mi$U. Valanm ugradigt haksiz
den emir silahli
is_gallcrc kar-^i,
vcrilmis,ccsine kurulan
miicadeleyi ba$anyla yiirutcrck harckcti
kal cttirmislcrdir.
sonra da
devam
Bunlann
ctmi$tir.
scrcl'li
her
Uiral'la bir
Hukuk
Mlidafaa-i
mcrkez-
ccmiyctlcri bu
muntazam orduya
inti-
miicadclclcri Mcclis'in acilis^ndan
Fakal heniiz Mcclis ortada yokken ba$lamis.
olan bu miicadclclerin bir kismim vc bunlara dair s/ahadctlcri bu bOliimdc bclirtmcyi mlinasip bulduk.
vardi.
Bu
surctlc
Kuvva-yi Milliyc devrc-
sinde hizmct ctmis sankh mucahidlcrin bir kismmin hikayesini dc crdi.
Meclis'in aciligindan sonraki temadisini nazan itibarc almak surctiylc
beyannamesinin
iki
maddesini dikkatlcrinizc su-
Mcclis ve O'nu takip eden faaliycllcrc aid boliimde bulacaksiniz.
nuyoruz:
vc »Camia-i Osmaniyenin tamamiyeti
istiktal-i
milliycm.zm
tc-
AYDIN CEPHESi VE DENIZIJ MUFIUSU
AHMED HDLUSi EFKNDt
iycyt hiim k.lm»k «*,."
(UmOmt Ko„ E rc
Bcyanntac
S.vas
HEyluU335-Maddc:2) 121
.
MahmutGOL06LU: Sivas Kongresi
HI "-KKmUabeklr:
istiklal
tzmir'in isjali ihlimallcri bclirdigi sirada Vali bulunan
Pasa'nin hazirliksiz yakalanmamak
Harbimiz
-
-
Ankara 1969,
sh.
95
bir
icin
mukavemet cephesi"
belirtmistik.
Bu
i§ icin ilk
"mill?
vc
1
1
i
kurmayi dusundiigiinii cv'velce
akla gclcn mutc§cbbisler ^iiphesiz mahallin
Istanbul 1960, sb. 175
;i
>,.•-.
Nureddin
ma ha
„
rhii.,.;,
i
85/
156
!
157
SARIKUMOCAIIlDLBR KADlR MISIRO&Aj' '
M
f
"
1
i
"V
a
i
z\ "M
il
vclcc, anlatildigi uzcrc, bu
dc
r r
i
s " gibi din
maksadla civar
adamlar. olacakti Ev-
viiayctlcrin -din
adamlan
dSvct edilerck 1919 yili Mart ayi icindc bir kongre akledildi. Izmir'in ilhakina kar§i gcrckli tescbbiislcrc girismek Uzcrc toplanan bu kongreyc vaii vc Kolordu Kumandam Nureddin
Pa§a baskanlik
etmis.
vc
il-
hak lahakkuk cttigi takdirdc, mukavcmct cdcbilmck icin tcskilat yapilmasi kararla$tinlm.sti. Pasa, Izmir'in Yunanislan'a vcrilmcsi halindc silahli bir mildafaaya kalkisjlacagmi siiylcxligi sirada Denizli Miiftii-
Ahmed
sii
Hulusi Efendi,
bliyiik bir
uzak
goriisjiiluk cscri olarak
kcndisinc §oylc dcmi§ti: "-Pa§a
Istanbul
i§ g ai
allindadir.
kuwclleri
l§ g ai
Hiikumcti Uzcrindc tazyiklcrdc bulunarak
sizi tertian
is. olarak vahametiyle ogrendikten sonra ilk Vaziycti bUtiin dchs.ct vc bir cayak.nindak. daircsinin tcrtipledi. Muftiiluk bir prolcsto mitingi
"8 c
tcsir
ederck bu tc§cbbusu akim
birakirlar.
Bakimz
fiili
Onlar da
Rum
pa-
pazlanndan mctropolit
Hrisostumos daha sjmdiden bu $chrin fahrl harckct ctmege basjamis. vc Yunan i§galinin haz!rhklanna
valisi gibi
giri§mi§ bulunmaktadir."
Bu nne
m
soylencnler dogru cikmis. vc Nureddin Pasa azlcdilerck yc-
valiligc
Kanbur
izzet,
Kumandanl.ga
da, mutckaid pasalardan
i
1
h a k
e
1
a
m
1
1
Kon
g
r
c s
i
dim
Yunanhlar tarafindan
i§gal edilmis.
oldugu habcri bulun vatan ufukladerin akisler uyandiran aci bir haber olarak yayildi. Bunun iizeri-
Ahmed
Hulusi Efendi tclgrafhancye giderek o zaman DenizU mu-
tasarnfi bulunan
Fa ik (Oztrak) Bey
ile birlikic
n G " cDyle Kazal " an oc! i SfiS? tesi! §ubat1965tarihliniisha.
c\
:
3
mmim
Sava§
hadiseyi tahkik eui. -
Yeni
r " la
a
indirdi. Elrafinda §chrin ilcn
.
r
ler
vc
gclcn ?cyh
doldurperdeden tckbir getircrck meydani kosuyordu; Aglamakh bir Efendi: Hulusi Miiftu Mcrhum mus bulunan Denizlilefe hitaben
{
"-Hcm$chrilcrim!...
ra
diinku usaklanmizd.r. Biz onlaKar§im./a cikar.lan dllsman daha vc her kirn olursa olsun Turk'un maglup da olmad.k. Bu dllsman
Isliklal
Gaze-
olan topraklanrruz da climizdc n
Muslumanhguvson mustakil yurdu
ahnmak
istcniyor. Bizlcr
vc ya^amayiz. sjmdiyc kadar csir y a§amadik tepclcmek onu vc dopltt kar§l cikmak
Sil&himiz yoksa sapan ta§iyla her Turk vc
mUslumana
far/-i ayndir.
degildir. Bir
Fctva veriyorum. Silah azhgi-
cok ulkclcrc hukmctmi? fatihlerm
vcdiadirlar. Onlaarct ederck) Onlar bizc torunlanyiz. (Hristiyanlan i ? 125
ra dokunmayin..."
Bundan sonra
"nden ddndukten sonra bir akibctc suriiklcnmektc oldugunu gOren Denizli Miifiusu Ahmed HulM Efendi merhum, dcrhal tc^ebbuse gai§erek le§kilat kurmaya koyuldu. Tarn bu siralarda Izmir'in 15 Mayis 1919 da
memiekctin
1
s
tayin cdilmi$ti,
Izmir "R c d d
ne
u
vcya coklugu miihim
Nadir Pa§a
nnda
t
c k b
Istanbul
burada
icin girisweginiz her harckcti onlara bildirirlcr.
a
"t
bir scslcrini isitcn halk,
vcya memuriyc-
tzmir'dcn uzakla$t.nrlar. Ciinku buradaki, hristiyan unsurlar isjal kuvvctlcriylc tcmas halindedirlcr. Sizin
hukumctc
1
bulundugu yerden
online camiin ctrafmda bcklc§cn kalabahg.n vc imamlan oldugu halde Buyuk Mcydam'na dogru yiirilmcyc basjadi. gecti Kalabahk Bclcdiyc bulunan lekmclodisi halindo «chio yay.lmaku. bir fclakctin hazin bir Bclcdiyc Meydan.na ismi gucunu birakarak
tinizi nakil siiretiylc
mukavcmct
serif, as.1.
mide bulunan sancag.
halkin kurulacak bir
m.ht.mm
bir
nutuk irad etui
gclcn birka? ki§i da^ hazu- bulunanlardan heyecana
ha halka hitap edip,
rin
Diyc hcyecanh
eden konu§ma yapt.lar. Bu m.ung g aii protcslo gostcrmi? vc sehtc§kilat icin haz.r bulundugunu ve rliro.kuflcn,mir Kf,nrii'nin Hnlftsi
i§
miiftii.ii
Ahmeri
Dcnr,h Miiftu Hulusi Efendi yaln.z. nc uyacagi anla § Umi § t.. Fakat bir nulli mukavilayet vc kazakir. da icincalan icin degil, bUtun civar ttnee henuz yuzden Bu isliyordu. vcmet harckcU meydana getirmck adamlarmdan b,rkac.ni bulunan "Ayd. n"a cmin iSgal edilmemi§ 125
.
or. LOtfu
MOFTtlLER:
Batikssir Denizli He/et-i Milllyesi
1947, sh. 5
•
;
«S\"i.'
\'
159
py.i
158
SARIKU M0CAHt!)UiR gondcrmck
tcmasa
surcliylc onlarla
gccti. Aydtnlilar, iimilsiz
bcdbindilcr. Miitcvckkilanc bir surctlc Icr.
t§gal kuvvcllcrinin asayis.
da tamimlcrinc
"A
yiizdcn
gccti. Miiftu
Rumlari,
vc gayct
bcklcmcklc
idi-
vc Omniyct hususunda yapligi propagan-
I
i
1
i"yc miiracaat cdcn miiftu"
Hulusi ISfendi, oradan da ayni cevabj
Bu
iygfilini
c;1rcsiz inanmis. goriintiyorlardi.
Bundan sonra "N a z
masa
Yunan
"Onun
f
y o n k a
r
a h
aldi.
Efcndinin faaliycllcrini s a r
1
g
n
1
ba
1
"D n
s a r",
i
§
Ahmed
1
a r" havalisi
i
yakmcn
n a
ilc tc-
takip cdcn Dcni/Ii
d o ayacag / 1
i
!
"
diy-
c habcr gondcrmcklcydilcr. Fakat kaliraman Dcni/.li Muflusll korka-
cak vc vaUin miidafaasindan yu/gcri cd'ccck bix/.at,
Dinar'a Afyonkarahisar'a
gitti.
Bu
bir insan dcgildi. Miiftu
bdlgclcrdcki digcr miiftu,
vaiz vc miidcrri.slcrlc tcmasa gcc'crck silahli cctclcr lc$kil cdip, ilcrlcy-
cn Yunan kit'alan karsjsinda
bir
susunda onlan harckctc gccirdi.
inukavcmct ccphcsi
Bu bolgcdc
tc^kil
ctmck hu-
cfclcr, koyliilcr,
ycdck su-
baylar, mutckaid subaylar vc halktanhcrkcs mahalli miiftuicrin idare ettigi
tcskil&a kaydolarak kisa zaffiahda harb'c Hazir vaziyctc gctirildi-
:..
,
lcr.
Hulusi Efendi, toplanan bu ectecilcrlc "Sa kctc
ctti.
r
ay
Orada topcu binba§isi Hakki Bey'den clindcki
Saraykoy'dc isiasyon mcmurlarindan
Hulusi El'endi'nin idarc
clligi
biri
nan kurpandanijw bir tclgraf
yqla.etkmak
cckti.
iizcrc
kuvyc^tc,IS[az;UU' yi tutmakla
toplari istedi.
bu'halk harckclini vc halkin valan mii-
Bu
dcrhal Nazilli'dcki Yu-
tclgraffc) iic
kuvyetia.NazjJli'yc dqgru. harckctc gcctigini bir Dcnizjijclpn
k 5 y "c harc-
rumdu. Dcnizli muftusii
dafaasrndaki aztm vc kararmi gorcn bu rum,
bu.
row bin kisilik bir
kadannin daha da
bulundugunu bildirmcsi
iizcrinc az bir
bulunan Yunan kumandani mevziini
tcr-
;
keder£k,, Aydjn, istikamclinc cckildi. Saraykoy'dcn tii
Hujiisi §}'£juH
la istirdat ettiler.
ZAFERiN TEMELiNE IMAN HARCINI KOYANLARDAN EFENDl Denizli Muftusu AHMED HULUSl
;
kumandasindaki Milis kuvvctlcr,
harckctedcn MiifNazilli'yi
koiayhk-
Fakat burada durmayarak Aydin'adogru gcrilcmis.
Yol boyunca ugrambulunan Yunan kuvvctlerinin takibinc basjaddar. irad cdcn Miiftu nutuklar hcyccanli. toplanan halka, Ian her
koydc
Bu nur yiizlii din adaEfcndinin cmrindcki kalabalik gitgidc artiyordu. gormemis, oiuukca yaygm nil §ohrcii varui. Kcnuisini sahsen minin
olanlar bile, hie olmazsa ismini
duymus olmaktan
dolayi biiyiik
hiir-
yiizden kendisinin kcramct mct, itimad vc muhabbet besliyorlardi. Bu giristigi bu miicadcledc kar§i vc dirayctinc inamhyor, Yunanlilara ycrde kabul cdiliyordu. Bu scbcplc her gidilen
mutlak galip gclcccgi
dilscn vazifcyi yapcoluk gocuk yedisinden yctmismc herkes iizcrinc hususunda bllyttk vc Miiftii Efcndinin cmirlcrini ycrinc getirmek
mak
160
161
SARIKLIMOCAHlDLER bir tchaluk gttsteriyorlardi. Gcri cckilcn
Yunan
KADlRMISlROtfLU kuvvcllcriylc carpisa
mak vc masraflarim yapmak ve yazmakla
carpisa Aydin'a kadar vanlarak du§man, dcvamli surctlc gcriletildi.
Bu
sirada
o bOlgcdc Yoriik
sikisbrmakta
ilc dii.$mani
Efe ve
Killi Efe'lcr
37 nci lumen dc "C
idilcr.
i
§ubcsi: 2 nci §ube: Istihbarat vc propaganda
dc kizanlan
Iar'dan gcri almdi. Fakat $chre gircn milll kuvvctlcr, topluca
imha harckctinc girisjnek ycrinc
diismam
clrafa dagildiklanndan $chrin kurla-
nlmasiylc kalinmi$, Yunan Kuvvctlcrinin lam maniisiyle imha cdilc-
meden
ricat
cdcbilmclcrinc imkan vcrilmis. oldu.
manasiyle munUizam mis.
bir askcri §ckil
bulunan bu kyvvcilcrin cldc
duklan
Bu
yiizden
tam
vc muharebe diizeni kazanama-
cltiklcri
Muftiizade Fey-
n c"dcn laarruza
mukavemet sonunda Aydin, Yunanh-
bu mu$tcrck
giri§mi§ti. BiilUn
AH
muvaffakiyctlc scrmest ol-
Yunan kuvvctlcri, aldiklan hucum ederck Aydin'i yeniden i^gal hirs vc hincla schrc gircn Yunan askcr-
bir sirada takip cdilmcdigini gttrcn
zi
Dalamanhoglu §ukrii, Kiiciikzade Necip, etmistir.Tcrciimanligim 12 7 Baytar Ragip Bey'lcrdcn tc§ekklil
o zaman
lcri, tarihtc
misli goriilmcdik kanli bir zuliim vc vah§ci icra cttilcr.
Miiftii cihctlc
Ahmed
biiyiik bir
Bey'lcr yapmi^tir. Denizli'yc hicrcteden istimat Zihri
Bu subc diismamn durumu vc
itibariyle askcr
§ckildc vazifo laksimi yapmisjardi:
ibaretli.
Bey Bunlar ccphcyc gidceck askerlerin
sevk vc idarcsiyle ugra$iyorlardi.
4
Kaz.m
iincii
§ube:
Mazhar Germen, Dr. ibarctti. Bu subc mcmlcketc
Muhacirin §ubcsi: Dr.
Ali (Samanh) vc digcr bir kisiden vc olmiyan musliiman muhacirlcri iskan
gclen Turk vc Turk
lasjc ct-
meklc mc§guldii. Kiiciikzade Ali Bey (azalari 5 nci §ube: Lcvazim §ubcsi: Rcis ogrcnilcmemistir.)
Kazan Kfendi
Bu §ubcyc bagh
Osmanoglu Emin Kfendi
Aza:
ctraflaki
Tavsah oglu Mustafa Bey
Bir de bir yuzbasidan
nci §ube: (Mali §ubc)
Rcis: Muftiizade
g.bi
3 ncii §ube: Askcrlik §ubcsi:
olmadigi
Kfe'yi gecirdi. Sislcmli bir idareyi
gondcrdigi
vc mill! vilayctlerdc propaganda yapmakta uzcrc hcyetler gondcrmckteydi. bulunmak lc tcsvik vc nasihatlarda
Rcis:
Bunun basjna geccrek miicadclcnin crzak vc miihimmalini icbir tcsjdlal viicuda gclirdi. Bunun 6 subesi var-
"...1
ycrlcrc
liizumlu
igin
harckctc yard.m maksadiy-
I26
min cdccck muntazam
Bu §ubclcr §u
koymak
5niine
daha ziyadc harckclin malt vc mancvi idarcsini clc alarak bu
Mehmed
isgaic ugrayan ycrlcrdeki iacialar
medeniyet alcminin gozlen hakkinda malumat vc vcsikalar toplayarak
gcrccklc^tircbilmck icin dc Dcnizli'dc Hcyct-i Milliyc adiyla bir hcyct
di.
Aydin Osmanh bankasi miiduru iken,
Mufivin: Kapancizade Hulusi
Hulusi Kfendi, mcslck
kuwetin ba$ina Demirci
kurdu.
Refik oglu Remzi,
m'iilazim
yeni Uikviyclcrlc birliklc tckrar cttilcr. l§tc
ugrasiyordu.
127
Muhasip: Tahsin Bey
-
Bu
eserin
bir
dc dope, vardi
ilk tab'i
ki, rniiduru fcayiar
esnasmda hayatta ve
Denizli'de
Ahmed mukim
HulQsi Efendi'nin oQludur Bulunan Fevzl Muftuler, Miittu milliyesini gayet berrak Harekati Kendi bilfiil icinde bulundugu Denizli ve faaliyetin teterhizmet Bu ve ahlalmaktadir.
Ahmed
Veznedar: Sira
Haci Ahmed,
ilc
Ahmed
Hamamcizade Mustafa, Siileyman
Baki Efendiler,
Ef. oglu
Mill! Heyetin varidatim topla-
bir surette
sh;
126 173
-
Bkz: Kadlr
MISIR06LU: Yunan
Mezalimi
-
Istanbul
1968
-
hatirlamakta
ruatini bizzat dinleyip zaptetmis tici
mektuplan da
olduQumuz
gibi,
bazi noklalan aydinla-
hususi ar§ivimizde sakli bulunmaktadir.
Eli^^^^H
163
162
SARIKLIMOCAHlDLER
Cevded Bey
§u subc ccphcnin
idi.
iasc
vc giyimiylc me§gul
idi."
1
128
ugrasan 6 nci §ubc vardi. Bu teskilatta "h e dcncn halki dint hislcrinc hilap cunck suretiylc ccphcyc scvkcdcn bir hcyct vardi. Bunlar civar vilayet vc kOylcri do-
Birde
in/.ibat islcri ilc
nasiha"
y'ct-i
la§arak camilcrdc toplanan halka mcmlckctin icindc bulundugu buhranli vaziycti anlatiyor
vc kurulan mill! kuvvctlcr ccphcsinc sahscn ka-
yapmak
tilmak vcya silah vc para yardimi
tcmin cdiyordu.
Ahmed Hamdi,
Bu
suretiylc i§tirak ctmclcrini
hcycttc Zennecizade Tevfik,
(Jeralizade Ksad Ef'endi
Karatova Miif'tusu
bulunuyordu. Her tarafta
mill? hcycllcr tc$ckkill cdinccyc kadar bunlarin
cami cami dolasarak
yaptiklan telkin vc vaazlar pekcok gonulliiniin toplanmasini tcmin ctmislir. Qcnizli'nin clcba«jihk ctligi biiyiik
vc
I'Aidcli
hizmctlcr
kadar sokulan tcjkilat mcnsuplari
eden
"YunanMczfilim
Toplanan idi.
bilgilcr
Hatta bu
is
bu
milli kuvvctlcr hakikatcn
Yunan ordusunun
ila ctmislcrdir.
altindaki
i§ga]
cok
iclcrine
ycrlcrdc ccrcyan
i"ni tcspit cdip, Dcnizli'yc bildiriyorlardi.
muntazaman
Hukunicti'nc duyurulmakta
Istanbul
icin tslanbtil'a bir hcyct
lcrin yaralilanni tcdavi icin "Milli
dc
gcindcrilmi^ti. Mill! kuvvcl-
Hastanc" dcncn bir hastanc bile ku1
rulmu§tu. Civar vilayet vc kazalarda tc§ckkul ctmis, bulunan Hcyct-i Milliyc'lcr bir birlik halinc gctirilmck
murahhaslar vasitasiylc Dcnizli'dc
bir
ii/.crc
"m
c
r
hepsinden talep cdilcn
k c z
h c y
'
c
t i"
tc§ck-
kiil cttirilmi§ti.
1920 scnesi Tcmmuz'una kadar ufak tefek miisademelcrlc a§agi
yukan
kit'alan takviycli olarak harckclc gecmis. lcr puskiirlulmu§lu.
i$ler,
temmuz 1920 dc Yunan
siikunctlc yuriilulmii$tu. Fakal
bulundugundan
Ccphc kumandani Demirci
milli kuvvet-
Mehmed
Efe 5 Tem-
muz 1920 dc biitiin kuvvetlcrin Sarayktty'dc toplanmasini cmrclmi§ti. Durum kritiklc^ini^ii. Mcrkczdcki jandarmalar buraya sevkedildikten sonra Muftii Ahmed Hulusi Efendi halki "D e 1 i k 1 i c n a r" dcl
mevkide loplayarak, kcndilcrinin din vc vatan duygularina hita betmek suretiylc onlari ccphcyc gitmcyc tc§vik etti. Buldan'in "D e r b c n t B o g a z T n a bir miktar kuvvct scvkclmck suretiyle tehlikeyi nilen
128
-
Dr. Liltfii
MOFTULER:
aig.e. sh.
Denizll MiittUsunUn zafer ayetleri
lie silslii
sancafji
1
i
iaiiwm i
n
tm t m mmtmmmmmtmmmmmmmmtBKimt&BKUKKHtn^
165 164
SARIKLIMOCAHlDIJSR durdurmak
Burada ismini yazdiran genclcrc hcmcn gcrckli Fakat dlijmanin hakim kuvvctlcri onlann burada tutulmasuia imkan vcrmcdi. Du§man hi/Ja ilcrlcmcyc basjamisu. Demirci Efe karargShini "G o n c a 1 i"ya nakletmi§li, Halk Denizli'de ric'aic ba§lami§u. Dcni/.li Miiftiisii dc Taistiyordu.
silahlar vcrilcrck Dcrbcnt'c gttndcrdiler.
Bu sirada Dnci/li'dc "Demirci Vak'asi" vuku Bu yuzden bassiz kalan Dcnizli harckatina Ankara'da tcctmis. bulunan Milli Hukumct tarafindan, muntazam kuvvctlcr
vas'a gitmi§ti.
bulmu§tur. tjckkiil
gondcrilmi§tir.
AHMED
CALMllFrtlSU
tZZKT EFENDI
Dcnizli Bolgesi'ndc laaliyct gOsteren digcr bir
mi da Cal
man
Miiftiisii
Alimcd izzet (Calgiiner)
muhtcrcm din ada-
Efendi'dir.
Bu
kahra-
miil'tunun Dcnizli BBlgcsindcki milli harekatta Dcnizli Miifiiisii
kadar hizmcti gccmijjti. Kcndisinc bu hizmctlcrini aniaimasi icin ricada bulunan mlitckaid muallim Orhan Vural bu kahraman din
m
adaminin anlalliklanni
^
QAL MOFTUSU AHMED JZZET EFENDi
naklctmcktcdir: iizcrinc -Allah
"....Scbiliirrcjjiid'in (icUncii
sayisinda Milli Mucadclc icin kurulan
Rcdd-i llhak Ccmiycti vc bu mun&scbcllc vcrilcn fetvayi okudum. Orada isminin gecmesi dolayisiylc iigemiz muftiisu Ahmed izzet Calgiiner'i ziyarct cuim.
mcmlckct
vc faaliyctini s5ylcmck ii
Bu
scvimli vc miilcvazi ihtiyar, millet ve
icin yaptigi hizmcti kiiciimscycrck
istem'edi.
bu husustaki hatiratmi Halbuki kendisinin o zamanki hayir-
cah§malari vc cepheden ccphcyc ko§arak yaptigi hizmetler,
Cal'hlarca
malum vc
miisellcmdir. Isranm uzcrine gayet
rak bazi hatiralarmi naklcili. Harbi
bir
Umumi
ncticesi vaki
biitiin
samimi
ola-
maglubiyet
129 - Muhterem Orhan Vural, Qal'dart gonderdikleri 8.5.969 tarihli mektupla bu hususta mutemmim malumatia birlikte gok kiymetli ve-
sikalar lutfetmi§lerdir. Kendilerine te§ekkur
imanli munevverin
eder bu vesileyle boyle her
bulunduQu cevredeki sayilan artik pek aialan bu bi gergek kahraman din adamlanni ara§tinp tesbit etmesini ve bunu din ve vatan borcu telakki eylemesini temenni ederiz.
gibir
gostcrmesinboyle gOnlcri biz muslumanlara bir daha
icindc kaldi.Ne yaYunanhlar'in tzmir'c cikmasiylc millet karanliklar icin miiteadsaglamak maneviyesini kuvvc-i pacagini ijasirdi.Halkin dini numcydanda OnUridC hukumct ^crifindc, Camii did dcfalar Qar§i tc§vik cttim. Ycsc diismeycrek tuklar soylcdim. Halki mukavemetc mutecssir olarak fcryat soziimli/.dcn Halk sevkcttim. tesjdlatlanmaya halcn Baliicindc iken o zaman Kaymakamimiz bulunan,
ve figanlar
kesir valisi, Fazli Giilec: feyi yapmi§tir.
Bu
seniz ordulanmiz
cepheleri
"Miil'lii El'cndi, §cr'an
kcndisinc du§cn vazi-
dinlerbapta benim dc hakki kclamim vardir. Bcni Askerlerimiz inhilal ctmis, silahi clinden almmistir.
birakmisnr.
Bu sebeplc
Multii Etcndi'nin
sOylediklenm
onlann ayaklan alyapmak, dusmani gazaplandirmaktan, binncticc sozler olmaktan baska bir isc yararmyacak." mealinde tinda peri§an soyledi.
koylii
Kaymakmin bu sozlcrini Dariiltunun mczunlarindan OrtaKabineEmin Efendi merhum da lakviye etti. Ferit Pasa.
167
KADlRMKSIROftLU
166
SARIKL1 MOCAMlDLBR
"Kaymakamlik, mutasarnflik, valilik milletle seyirci kakaimdir. Millet cayir cayir yanmaga bajjladi. Biz buna bu nispetinde kudretim lamayiz. Ne yapacaksaniz yapiniz. Ben
Ben
si'ncn "Yunanlilara kar§i koymayiniz,
onlann i§galindcn korkmayi-
niz" mcalindcki iclgral' cmirlcrindcn bahscdcrck mutavaat
orlaya
luzumunu
de
alti.
almaga geldim", dcyincc
bir vazife
ugurda Bunlara kar$i ben "Gozlcrimiz gtircrck, bedenimizde can varken kendimizi vc mukaddcsalimizi dii$manin ycd-i habisinc Icrk vc vatana
kabil bir harckctc Ferid Pasa
ayak basmalanna uthammiil cdcmiycccgimizi, bchcmchal miidafaa tcrtibati almamiz lazim gcldigini, silAhsiz vc vasitasiz da olsa dii§ma-
bilaharc bir §ckil kararlaslirilmasim tavsiye
na kar§i koymakligimizi, cvvcla"
gircmiycccgini, hatta hepimizi $chid
clsc bile, Allahm izni olmadan diisjnanin bu lopraklara ayak basmasinin mllmklin olamayacagim" soylcdim vc bu fikrimdc israr cttim. Ha-
bulunan kalabahgin rcyini sordum. Onlar da "Evvcla
kir birligi yapiniz, bizc bildiriniz.
Biz
siz iigiiniiz
fi-
miidafaa icin haziriz" dediicr.
c r"c Ben dc koyiim olan "S ii giltim. Kcndi kendimi hesaba ccktim. Kalbim bana: "Bu bapta sen haklisin, israrcl, Ccnab-i Hakkin vaadi ycrini bulacaklir" dedi. Dcrhal
Bu
harckcl bu an
icin
akim
kaldi.
1
1
alima bincrck ilecmize 12 saal mcsal'cdcki Dcnizli'yc harckcl cttim. Yol ii/.crindc "AN K u r t" Koyii'nc ugradim. Evvclcc habcr aldigim burali De.de Efe
ile
tcmas imkanim lemin
cttim.
Dcdc
Elc'nin
25-30
kadar kizani olan cctcsini du§mana kar§i harckctc ikna cttim.
Kcza,
Onu da
hazirla-
"K
a k
1
i
k" Koyii'ndc niifuz sahibi Ali Bey'i gordiim.
dim. Dcnizli'yc vardim. Orada heniiz bir harckct hamlcsi yoktu. Miiftii
Ahmed
vip
ctti.
liulusi Efendi
mcrhumu
gordiim vc fikrimi anlattim. Tas-
Millclin soziimiizc bakip bakmiyacaginda miilcreddid
idi.
Be§
miistcsna, biiliin Cal halkmin bcnimlc berabcr oldugunu soylc-
alii kisi
yincc gozleri ya§ardi. Bcni Mutasarrtfa vc
Onlara kendisi
Kalcm
bizlcri sonra cvlftdi lyalimizi $chid ct-
meden mcmlckctimizc dii^manm
zir
bu mcs'clc ctrafmda Kalcm
ile gorii
Kalcm
saklamami tenbih
Rcisi'ne yolladi. ctti.
na:
davadaki muhalefcti dolayisiylc kendisinden hissetti.
demek
memnun
Mutasarnf
Ho§una gilmedi. Rcngi bozuldu. Bana "Muftii Efendi! Sen ne
istiyorsun?
Bu
vaziyct kar§isinda bir
kaymakam
nf, bir vali ne yapabilir?" dedi. I
bir
mutasar-
ve Miifli Efendi
ile
ile
goriismemi,
ctli.
Bu
scvimli komutan ba-
scnin gibi hocalara vc benim gibi ihliyarlara biraz latifc cUi.
Bu
Kcndisinc
Muftii Efendi
mi vel
Bey'lc goruijtugumu vc hazirhgimi anlattim. Yapacagimizl
cttim. Fcvkaladc harckct planina her ikisinin dc razi oldugunu bcyan hemen plammiz scvindi. Mcvzu ctrafinda bazi -csaslar goru§erck,
mucibincc harckctc gecmck Efendi
ile
iizcrc vedaia§tik.
dc gOru§tum, vaziycti anlattim.
Muftii da
Ahmed
l'crahladi.
Hulusi
Qal'daki
.^umullcndir. hazirhgimi da ogrenincc "Sen dogru Cal'a git. Hazirhgini tamamliyahm. Sana haBir iki giinc kadar biz dc burada hazirhgimizi
bcr verincc
hemen yola
cik!..."
diyc bcni ugurladi. Ben dc vaziycttcn
memnundum. Atimdan inmeden dogru hUkumct oniine da evvelec muhageldim. Orada merhum Necip Bey'lc kar§ila§ttm. ragmen benim Dcnizli scyahatimi uzaktan kritik ettircrck ism
Hemen
Cal'a gcldim.
lefetine
ehemmiyetini idrak elm is, oldugu
icin
bana "Emrinize amadeyiz. Buy-
zararh olacaku. urunuz!" dedi. Zira muhalefcti bilhassa §ahsi icin Cunku ben cfelerle dc goriiscrck bunlarm muhalefcti halinde yapila-
cak
kalmadiginru
i§
kaldi?" diycrck once
O
zamanki Mutasarnf vc Eski Dahiliyc Vckili Fsiik Oztirak'a vardim. Fikrimi izah cttim. Bana Kaymakami sordu. Kaymakamin bu
Kabincsinin razi olmadigini bcyan
reisi
Rcisi Tevfik Bey'i ziyarct cttim.
"Ey hocam! Bu
ickrar rcngi degisU.
i§i
lasarlami§tim.
Necip Bey'e samimi olduklanna kanaat gelirmck
nim
icin bana. be-
Kabul istedigim sekilde bir scnet vcrmclcrini teklif ettim.
etti.
istifSde Halktan bu ugurda maddi manevi nufuz vc varhklanndan Bunme'mul olan zevati belediycyc cagirtarak kcndileriyle konugtum. bir, kilabimiz bir, vatammiz bir lara: "Allahimiz bir, pcygambcrimiz
169
168
SAKIKUMOCAHtDl.HR f.(
olduguna
gttrc
:
;;vW»v
r/
muhafazasina mccbur oldugumuz mukaddesatimizi
%•« ,=sjr*<*
pcygambcrin cmirlcrine imtisal ctmemenin
miidafaa icin Allahin ve
T *»2* ,
vchamctini anlattim. Mukaddcsauni dilsmana goz gore gOrc cigneienlcrin insan
vc islam sayilamiyacagmi, cokcn Saray Saltanati'nin ycrine
millctin kalbindc
iman nurunun
bir kat
daha
parlamis.
pldugunu vc bu
e****-
davada Allahin nusrctinin muhakkak bulundugunu" bcyan cdincc hepsi
cmrc amadc
Bu
afrj^>;
*3k^5>...
olduklarini ifadc ctlilcr. Kcndilcrindcn §u sencdi aldim.
*$%<:A*X $*? -
sencdin ash ycdimdc mahfuzdur.
Scnct Surcti:
"Ef'endim, balada muharrer esami sahipleri ki ciimlemiz di-
namusumuzu vikaye icin size islirak etmege Buna dair her ne emir olunursa ifasma amadeyiz.
nimi/i, vatammizi, so/,
veriyoruz.
Eger muhalif olursak kanimizi katlimizi
helal ederiz. (15
Temmuz
1335) -Yirmi kisjnin imzalan.
Bu yirmi basjadik.
kisj
Jandarma
vc ilecnin digcr ondc gclcnlcri
ile
hemen hizmctc
daircsinin kapisini kirarak sckiz sandik ccphanc ile
10-12 adct mavzeri aldik. Badchu askcrlik $ubcsinin deposunu kirarak orada mevcud ccphanc, pala, silah nc varsa hepsini aldik. £al Mcrkcz Kasabasi cgrafini "K o niillii
askcr dcrcinc
zcrgahlan kcsilcrck
§ k"
cgraflarma yolladik. Oralardan silah vc go-
himmct olundu. Hatta askcr
silahlari alindi.
colundu. Bunlarin lopunu alarak cttim. tik.
Dii§manin "0
Bilaharc
m
u
r
1
Bu
"K
il
Denizli Miiftiisu
Mehmed
surctlc hayli silah 5
k
Cephcs
Ahmed
ve askcr deri"ne hareket
Hulusi Efendi
.,4**^
->'.
-
.
•
- /**&*.•*
•-•>;.-./;.-;;
i.
*
-
,
»
'x-„ ^
.
.-.
:''
siffi
Osman
mcrhum da
Qorbauzade Mehmed
,**5>4:
Bey'c de haberler ve mektuplar
Bilahere vaziyet icabi ccphc usul usul gcri cekildi.
-c*. «~r{*»^^;
yolladik. Bunlarin da hayli yardimlartni aldik.
Cal'm ortakoy
ve Medcle koylcrindc vc Aydin cfclcriyle aynca cepheler kurduk. siralarda
;
vc Jcoidsu kazalar bu mcyanda
Efe'yc, Civril csrafmdan
Ali Aga'ya Dinar csjai'indan
gii-
u'"yu i§gali gunii biz dc ccphcyc varmi§-
/y*nj3£vc "cldilcr. Orudis? Jcszslsriiniza
Demirci
firarilcrinin
Bu
Qal merkezinc geldim. Bir mliddel sonra dii§man "U § a k"i
Yukanda bahsi ge^en senedln
aslinin kli§esi
170
SARIKLIMOCAHlDLER da
isjgal
ctmi§ti.
Bu
kuvvctlerin bir kismi kcndi
i§gal cyledilcr. Koylimdc bcni aramisjar: "Hani
kOyum
olan SUller'i
sizin cllcri titreyen
mUftiniz vardi. Ncrcdc? Bizim kendisinc zaranmiz dokunmazdi" gibi
Bcnim kirn oldugumu ve kcndilerine miidafaa bulundugumu 5grcnmi§lcr. Hatta evimi kcnmcyaninda kuranlar
Bu cahsmalanmiza;
Cal'a, sira ile vc ara ile tesrif cden Ali ihsan Pasa, Fevzi Paga, Fahreddin Pa§a, Rafet Pasa'lar bizzat §ahid olmusjar ve takdir ctmisterdi. Allahin inaycti vc halkimizm gayreti ile
sOzlcrde bulunmusjar.
cok
hatti
hiikumctinc
dilerine karargah yapmisjar. Biz artik buralardan gitmeyiz, gidcrsek altini listunc gctiririz,dcmi§lcr.
dc bu cvin
yagma vc mahvetmisjer.
vesairemi
hiikumct zaranmi on bin scrvcti vc haltfi
cam
ha lam kulluk ctmis,
fedfi
lira
§iikur
Istirdatlan
sonra mahalli
olmamn miimkun olamiyacagmt
Harckata devam vc miidafaa
cllcri
yordugum
di.Kcndisini
btisbutiin
takdir ederck bu-
isjni
saglam
bir csasa rapt icin
o
kcndi ar/.usu da
mun/am
Cal cfradini celp vc davct cdip
Dogum
bir
itiba-
kismini Et-
Bey'c tcslim cttik vc harckctimizi csasla§tirdik. Bu, harbin sonu-
na kadar ugrasmisur.
oldugu haldc mcrhum
tiisii
izzet
Efendi"
Hcy'clindcn Miiftii
Bu cmirde
Kemal Pasa'dan
ye
reislerinin
namini
rakmak parak
Fazli
isjeri
"M
Kuvva-yi Milli-
kcndi hizmcllerine bakabileceklcri aciklanmi§u. Bendc
istcdim. Razi olmadi.
ona
zin tahakkukunu
Bu
I
istiklal
madalyasi ve-
izzet Efendi'yc biri
Kazasi
"Cal
izzet Efendi" huviyctlcri
verilmigtir.
30
aynldim."
"Cal Miif-
Hukuk
MQdafaa-i
lanzim cdilmi§
ile
iki
131
1952 yilinda vcfat
cttigi
zaman, o giinc kadar
gazctede
bir
132
O'nun
bile
mahud kadronun
burada
merhuma
nasjri
naklcdilcn
dakarhklanni tasdik eden bir yazi ycr almisnr. olarak
dini vc din
Bu
adamla-
cfkan olan
hizmct
ve
fa-
yazida bizden fazla
zalcrdcn sonra mes'usluk tcklif cdildigi haldc O'nun icin ifa ctmedigini
bcyanla bu
teklifi
133
Omrunii
biiyiik bir tcvazu
vc fcragat
merhum Cal Muftusu Ahmed
ten
hissi igindc
izzet Efendi,
ya§iyarak
tiikc-
son zamanlarinda
gclen bir telgraf cmrini okudu.
aldigi, yorulmus. olan
esasen miiftulilk vazifesi dc vardi.
dc
nni yaylim alcsjnc tutmu§ bulunan
Bey'in
hiikumclin takarriir ctmis. oldugu, Kuvva-yi Milliye'nin
Udafaa-i Hukuk"
mill!
sezadir.
takdire
Hususiylc Necip Bey, cok guzel hizmctlcr yapmi§tir. Ethem fiilen isc basjamalanndan hayli zaman sonra Kaymakamimiz
Bey, Gazi Mustafa
Ahmed
digcri
reddettigi ifade cdilmi§tir.
bu cali§malari her vc9hile
ve
milletimizin
kaybetti vc gOzleri yasar-
itidalini
Kurtulu§ Savanna katilanlara ancak bir tck
bu hizmctleri mcvki vc mansip
Hcmsehrilcrimin
ve
si-
olarak mcrciinc
miiracaatla mill! harckata buradan i§tirakini lemin cttik.
millet istiklalinc
dinimizin
icin oziir diliycrck
rilmis.
rada Cal'da hava tcbdilindc bulunan OndOrdiincu lirka komutani Cal-
hem
Tanndan
Mufti cfendi sozlcrini bitirdi.Fakat heyecanmdan scsi titriyordu.
madalya
riylc vc askcri usul ile
Yurd vc
olarak tcsbit ctmi§lir. Esascn bu kadar
nu cok gOrmcdim vc arkasini bile aramadim.Vatan vc millctimizin namus vc mukaddcsatuni/.in kurtulmu$ olmasmda tcsclli buldum.
li
ctmi§tir.
kavusmu§lur.
Esasen titreyen
cuncden davayi lahakkuk cltirmcnin vc Alla-
Miralay Ethem Bey'in
dava tahakkuk
muhafaza vc vikayesini yalvannm.
Hakikatcn dc dcdiklcrini
yapmi§lar. Evimi, dcgirmcnlcrimi yikmisjar, 8-10 yiik kap kacak, kitap
171
KADlR MISIROfiLU
scbcple reisligi Necip Bey'e bi-
O an icin
ittifakla Dervis,
tevdi eltim. Mukaddesatimizin
da hlikumcte lerketmi§ olduk.
Bey'i reis ya-
muhafaza ve gayemi-
'•
..
t5G -Scbi!iirre§a
131 - Biri 3354 numarali, digeri de 3565 numarali olan bu madalyalann vesikalarmm fotokopileri hususi ar§ivimizde olup asillan ve ma-
merhumun Ankara, Meb'us Evleri Nu: 7 de Qalgiiner nezdindedir.
dalyalar
•
132 - Ulus Gazetesi 133-a.g.gazete.
1
Temmuz 1952 ,
4 ,.,
tarihli
_,.
mukim
nusha.
kizi
Emine
173
172
SARIKUMCCAHIDLER muhitinin fakir insanlanna kargi
kosmus, vc bir ni saglamis.,
90k
biillin
KADlRMISIROfiLU
"Musliimanlann bu harpte gbstermis. olduklari
varligini sarfcdcrek hizmete
kabiliyctli gcncin, yardimlariyle
okuyup yetismcsi-
cesaret bir
lilo/.of i^in
kadar Diinya'yi idare elmis olan din kuvvetinin bugiin dahi
ornck bir mUsltlmandi.
etmekte oldugunun
i
kat bi/im bu cscrdc Uikip clligimiz gayc, Turk Kurtulus. Sava§i'nin rihini
yazmak
roliinii
ta-
s
tc
1
5
mukavcmclc c h
r
i
istilaya
1
c
r"
maruz
sifalmi
kaldigi
vc"Kcndi
fi-
kendini kurlaran
hak eden vilayetlcrimizdirlcr. Bu bolgc
zaman
i.$gal
vc
diisjnanin kuvvctlcriylc buralarda aniden
dcrlcnip toparlanabilcn denne catma cctc kuvvctlcri arasinda §iiphesiz higbir
muvazenc
yoklu.. Fakat halk, imani
vc bu
imam co$kun
bir cag-
layan halindc galcyana gclirip miicssir kdan mahalli din adamlannin
azm vc
m
ye
i
ccsarct dolu gali^malariyla kendisinden kat kat
kuvvetlerini puskuruncyc vc §chirlcrinin kalclcrinc bir
iistiin
yardim ccmiycti
idi.
Ancak
istiklal
de dahil olmu$ vc hizmctc ko^musjardi.
ccmiycti kurulmu$tu.
Bu
yiizden, Fransizlar bir cinnet tczahiirii
bir lokat yiycrck
§erefi kar§isinda saygt ile
filozofu
mu§tur:'
Gus
t
av
le
gcrilcmcyc vc Turkiin
egilmcye mccbur kalmisjardir
Bon
istiklal.
vc
ki bir Fransiz
takdirini §u $ekilde ifadeye
ve
ic-
bu ccmiyctc
"
islila
M
ii
tchlikcsinin bclirmcsi
da
fa
a
-
H u k u k"
i
lan bulunuyor ve askcri harckati daha ziyadc bu ccmiyct yuriittiyor-
du.Eskidcnbcri-
mevcud
olan Ccmiyct-i Islamiye'yi, mahalli protcsto
harckctlerindcn ibarct bir faaliyct icindc gostcrmck surcliylc asil
miicadcleyi yuriitcn vc gizli tutulan
ncvi
ortii
olarak kullamyorlardi.
Ingiliz
Q d a
f
a a
- i
fiili
Huku k"a bir
136
ve Fransizlar mii§tcrek
i§gale nza gostcrmeyc davel
"M bir
beyanname yayinlayarak
ctmisjerdi. Ccmiyct-i Islamiyc
dii$mana hak
cltigi
halk.i
buna kar§i
ccvabi ver-
sirasiwlaki
zannederek chemmiyet vcrrncdiklcri bu mahalli mukavemet gurupla-
nndan bylc §cdtd
I - i
ccmiycttc dc ckscriyctlc mahalli din adam-
di.
Bu
y e
135
uzcrinc aynca bir dc her ycrdc oldugu gibi
fak olmusjardir.
Diisman kuvvrvlnrivlr.
i
bir ilim
siyasi bir huviyctc biiruncn
§iddetli bir protcsto mitingi tcrtiplcyip
mnhaWi miikavemot PjjnmJfln
m
zaman
bir i§gal tchlikcsi bclirincc dcrhal
remzi halindc dikilmi§ bulunan bayraklanni dalgalandirmaya muvaf-
muvazenesizlik korkunctu.
kar§ilasugi
ile
idflre
b51gcdc mevcud olan dort chcmmiyctli tarikatin $cyh vc miiridlcri
dii§man
iman vc
ve
adinda bir ccmiyct vardi. Fakat 1895 den bcri faaliyet-
"
Ccmiycl-i islamiyc'dcn ba$ka isgal vc
Gtincy ccphclcrimizdcn Mara§, Antcp vc Urfa, du$mana kar§i ili
a
mahiyct dcgi§tircrck askcri vc
rck dim motiflcr iizcrindc duracagiz.
basjayan
m
bulunan bu ccmiyct askcri bir mahiyct arzetmiyen
tiiriai
bclirtmck oldugundan bu
cephenin asked faaliyctlcriylc silahh eatismalarini kismen ihmal ede-
ilk
delilidir."
mahalli din adamlan vc c§raf Uirafmdan kurulmu§ "C c
Gilncy ccphcsindcki miicadcle Antalya'dan Urfa'ya kadar u/.anan bir bttlgcdcki vilayctlcrin screfli kurtulus. dcslanlarim ihtiva cdcr. Fa-
bu sava§ta dinin
Jb>ir
Urfa vc Aymtap havalisi isgal tchlikcsi
GUNEY CEPHESi
elegit,
secftat
ibret alinacak bir derstir. Ciinkii sjmdiye
mecbur ol-
134
-
Hakki
§ENKON:
Maneviyatin Yurt Miidafaasmdaki Rolu
367 1S5 - Hulusi YETKlN: Gaziaritep 1968, sh. 42
Sebilurresad, sh.
136
-
1946, sh. 8
Bkz: Sahlr
Tarihi
ve Davalan
OZEL: Gaziantep Savasinm
-
lgytizu
Gaziantep -
Kayseri
174
SARIKI.I
kom§u
gibi
K
bu miting
Antcpli'lcrin terliplcdigi
175
MOCAHlDLBR i
1 i
KADlRMISIROtfLU
N
s,
vc kasabalarda da tckrarlandi.
schir
z
i
Bu
i
p,
Urfa
"Antep" vc "Urfa"daki gibi "Mara§"ta da mllcadcle lamamen
milingler halki
din adamlarmin rchbcrligi altmda cercyan clmis. vc ciddcn cmsalsiz
tc§vik cdiyormUslcviilcr alcyhinc birlik vc bcrabcrlik icindc harcketc mukavcmct kuvvcldu. Bu faaliyeUer sonunda tcsckkiil cdcn mahalli lcri,
Fransizlara kar$i iki ay, iki
dcn sonra
11
Nisan sabahi "U
roliindc oynayanlar, din lari
adamlanydi.
Bu
Bu
dcn
"Ey
hususfa bir gorgii §ahidi §un.
Camic gclcn Maras/hlar §u bcyannamc
zaman gUnler-
ilc
kar$ila§ular:
Millct-i Nccibc-i
IslamiycL. Vaktinc hazir
Yani ccdadinin; kani pahasma
mcmnun
ol!...
Bin
iigyiiz
cltigin bir din Oliiyor.
fcthcttigi bir kalcnin
burcundaki Alsan-
cagin bugiin Fransizlar larafindan indiriliyor.
kahramanlalah Efendi admdaki hocam, Kurtulug Sava§imizjn sankli
da,
idi.
sencdir Allahini, Pcygambcrini, scndcn
vc "Din bilgilcriylc bcrabcr milspct ilimlcrc Arapca, Accmcc AbdulHaci sahip Fransizca'ya da hakkiylc vakif yiiksck bir ahlaka
si,
Cuma
miicadclcnin ba§
soylcmcktcdir:
nndan
harckcli olan "Maras, Miidafaasi" gibi mllstesna bir
lesi"ndcn Tiirk sancagini indirmcyc tcscbblis cltiklcri
mUstcvli dilsmandan tcmizlcncrck
scrcf vc istiklalini cigncnmcktcn kurtarmis. oldu.
mukavcmct
kahramanlik mcnkibe'si meydana gclirilmisdr. Fransizlar "Maras, Ka-
cctin bir miicadclc-
gun dcvam cdcn
r f a"
bir
§imdi acaba bunu gcri ycrinc koyacak scndc birkac damla Islam kani vc gayrcti hie mi yok? Igli§a§ arzu ctmiyclim. Yalniz, piirvakar
birisi idi.
vc azamct olarak sadc O, Alsancagimizi gcri ycrinc koyalim. Tckrar
cubbcSava§in bajindan soniina kadar, ba§inda sarigi, arkasinda ba§lannko$c fi^ckliklcri, vc gogsllnde bclindc omuzunda mavzcri,
kcmal-i azamct vc mchabctlc ycrlcrimizc avdci cdclim. Korkma, scni
ilah! scsiylc vaazlcr
buradaki birkac Fransiz kuvvcti kiramaz. Sen mevcudiyctini gostcrc-
cami
kiirslilcrinde,
sipcrlcrdc, dag ba§lannda
vc yurdu kurtarvcriyor, hiiabclcr irad cdiyordu. Halki Allah yoluna
cck olursan, degil birkac
maya davet cdiyor vc ayni zamanda bir mllcafiid gibi carpi§iyordu. Onun din kisvcsi altinda sipcrdcn sipcrc kosfinasi, garpi§masi, cctclcri hazirlaniyordu. co$luruyor vc Ustiln kahramanlik dcstanlanna mcvzu
led kiramaz.
Urfa savasmin, zafcr hisscsinin miihim
bir
kismi bu munevver hoca-
"...Kayaba§inda faaliyct
Urfa sava§i
bitti.
"H a
1
c b"dcn
muhim
bir
diisman kuvveti
yolda af
dusmarn kar$diyer. Qciin bir meydaa .'suharebesinkadcn sonra muazzam diisman l'irkasini kismcn imha cdiyor, kismcn
Q y 3. s
•'.
j
cinyorux.
Refet,
Hoca
SiOgivs
Haci Nuri, ffanci
sene evvcl Allah'in rahmctinc kavusan aziz hocamizm o hcy137 vc silahh kiyal'cti hala gozlcrimin ttniindcdir."
On
ALPAY:
Bedri II,
sh.
366
Istiklal
Savasjmn
Sarikli
dcvam
cttigi sirada, §ckcrli idi.
Oncclcri
Kahramanla-|
All Sezai Efendi'lcrdi. Bclcdiyc rcisi \>g{u Efoca Aii,
kiirek Miimtaz, (Jiinak oglu Hiiseyin, lisli
-
hattii biitiin
Fransiz Mil-
iki
vc Hatuniyc tarafm birbi-
rinden habcri yoktu. Sekcrli semtindeki toplantida amil olanlar
!nda
n.Sebilurresad, C.
kuvveu
138
semtindc dc bir hey'ct tc§ckkiil ctmcktc
in-
l'irkasini tikam almak icin Urfa'ya geliyor, halk silahlaniyor, diigman oniindc. "S u r halkin clindc silahi kargdayacak, Abdullah Hoca
137
yiiz Fransiz
ol!..."
Turk seciyesinin icabini yaparak mQstcvliyc hakkcttigi ccvabi vermek icin Maras/ta cl altindan scssiz bir faaliyct basjadi:
mizindir.
bctli
Buna cmin
Cede
*g!\»
Hoca
Sitki,
Be§e-
Mehmeu,
Kisa-
£uhadar Haci Mehmed, Ki-
oglu Nedim, Fatmali oglu Dervij, Hiidayi Tahsin, Kocabas,
Haci Naci, Karakiiciik Haci Mustafa, §isman ci
Haci
bu hey'ete 138
-
dahildi.
Adil
Aril',
Kisakiirek
Bunlar da her gece bir ycrdc toplanmakta
BAGDATLIOGLU: Uzun Oluk
-
Ha-
idilcr.
Istanbul 1942, sh.
53
177
176
SARIK1J
Sckerli Mcrircscsi,
Bey'in Sezai Hoca'mn daircsi, Haci Nuri
AH
evi cokca toplanli mahalli
MGGAHlDLBR
idi.
m
gibi ba§i sa-
rjkli
mUdcrris Mara? mUdafaasinin cogu scyh, imam ve sadece biri Uzcrindc din "adaim olan kahramanlarmdan
bit
nebze
durahm.
VEZtRHOCA (MEHMED ALPARSLAN) Kurtulus.
hazirlayip,
Savasim
kct mahalli "Miidafaa-i
Her ycrdc oldugu
gibi
ba$anya
Hukuk"
ulastiran ilk miicssir hare-
ccmiyctlcrinin kurulusu olmu§tur.
da bu ccmiycti kurarak vatan adamlan idi. Bunlann ba§tnda "Vezir
Maras'ta
miklafaasini ha/irlayanlar, din
Hoca" lakabtylamaruiolan Mehmed
(Alparslan) Efendi bulunuy-
ordu.
Guney Cephesinde
Vezir Hoca, yillarca on1299 yihnda Maras/ta dogmus. bulunan A§iregclip ycrlcsmis. bulunan "Cerid ce ta Toprakkalc'dcn Maras/a miiMedresesi Bcktuliyc sonra Maras'ta ti"nc mensuptur. Riistiyc'dcn
Mehmed
derrisi
Halep'c Efendi'dcn din ilimlcri tahsil ctliklcn sonra Zer§eyh fakih biiyiik Hiiseyin Efendi,
gidcrckoradaUrfa'h §eyh
ga gibi alimlcrdcn
fey/, alarak bilgisini ilcrlcUirmi§,
gitmistir. tstanbul'da Falih
Dcrsamlanndan
Scrc/.li
oradan Istanbul*
Haci Eyiib Efen-
Bundan Mcktcb-i Kuzat (kadilar HarbiWn miidded okumujjsa da Birinci Dunya Dagcierck, kapatilmasi yuzunrien Marafa
Basta kendisi olmak ile
Sankli
Kahraman Miicahidlerden
VEZiR
HOCA
iizcrc, cli allindaki biiliin
Maras, Miidafaasi'nda cok biiyiik hizmctlcr
gcnclcrin istiraki
ila etmistir.
fesindc talcbelcri arasinda kurdugu bir tcskilalla
biiliin
Harbin
ari-
civar koy vc
kazalarda, mildafaa tcrtibati aldirmi$, Fatmaliolu Dervis Efendi
AH
Sezai Efendi
gibi muhitin
ileri
halkin silah ve cephanc bakimindan
gclcn digcr hocalari siir'allc tcchi/.ini
vc
ile birlikte
tcmin ctmi§tir.
di'den 1328 ydinda icazet almisur.
Miicadclc basjaymca da merkczdeki idarcci kadronun ba§inda yer
mektcbi) a gircrck bir
mi§ ve Kayaba§i Mahalcsi'ndc
cikmasi uzerine, mcktcbin riilhtlafc
medrescsindc hocahga ba§lamisur.
medrcsenin hocahgim yap"Maras. Miidafaasi" sirasinda bu talcbelcri okutmaktaydi. ve civar kaza vc vilayctlcrden gelmi§
Iste
makta
gini ifa rid
a.g.e. sh.
63
vc tcchiz
ctligi bir
surctiyle fiilcn harbc i§lirak etmi§tir.
ve talebelerinin,
israr
cephenin
al-
rcisli-
O dcrcccdc ki;
mii-
vc yalvarmalarina aiding ctmeycrck siperden
ba§ kaldirmanin imkansiz oldugu bomba vc kurgun saganagi altmda
mavzeri elinde bir siperden digcrinc ile,
139-
etmck
tests
atilmig, ccsarel ve
kahramanhgi
miicahidleri hayrct vc dch§ct icindc birakmi§tir. Siperden aynlma-
masi rica edildigi zaman da "Gavurun kursunu bize isjemez" diye-
I7y
178
kad!rmisiro<3lu
SARIKLIMOCAMIDLUR
rek bir an gayrct vc i'cdakarhklan gcri kalmayan
Hoca Efcndiye
haki-
katen zaman zaman cUbbesinin elcklcrini dclip gcccn vcya sarigini sihamleyiran kursunlar asla isjcmiyordu. Bu durumu onon kcrameline
dcn
lalebclcri,
copyor
vc
cfsancvi
bir
tarzda
mUdafaalarda
iki giln
vc gccc
slircn
"Marag Miidafaasi 'nin
nihayctindc,
schirdcki Katolik Kiliscsi, Kiimbct Yctimhancsi vc Abarabagi Kilisc-
sindc mahsur kalan Ermcni milislcriylc Fransizlan csir almak icin
csirlcrlc
birliktc
tep"
imam vc
vaiz gibi cc§itli vasifdaki din adamlari
Muftii Rifat Kfendi, Kanali9i Mahallcsi'ndc
Hoca
Yusuf Kfendi, Turktcpc semtinde Miiftiizade Haci Mustafa Kfendi,
cldc
Hoca Kazim Kfendi Kfendi
cdilcn
biiyiik
miklarda
surctle tc$kil cylodigi milis Utburu
ile,
silah
kahraman
vc
Vezir
"Haruniye" vc "An-
mlicadclcsine isurak cdcrck dokuz ay daha bu civarda yigilcc,
vs.
14()
mak
mahallc tcskilatlannin bir dc mcrkczi surctte bir hey-
iizcrc
$u kimsclcrdi: "Hocazade Ferid Bey, Haci
Mehtned AN Kfendi, Haci
man Haci
Kfendi, Dayi
tir.Maras. miidafaasinin birkac riikniindcn biri
bulunan
Vezir Hoca,
Mara§'in Cicckli mahallcsindcki evindc miilcvazi vc iddiasiz hayatina dcvam ctmcktcykcn 15 Marl 1972 tarihindc bu fani alcmc gozlcrini
Halil
Ahmed
Omerzade
Aganin oglu Sadik Kfendi, KahraAjja,
Besim Bey, Kepkep Abdiir-
rezzak Kfendi, Tahrirat Mudiiru Ragip Bey, Pazarbagi Nuri Bey,
Zafcrdcn sonra bir muddcl Mara§ mcrkcz vaizligi yapan bu kah-
raman Hoca Efcndi 1935 yilinda G(>ksunKazasi miil'tuliigiinc tayin olunmus. vc ycdi yd bu vazif'eyi Ha cuiktcn sonra tckaiidc aynlmi§-
Hoca Abdiilkadir
mcrkcziyesi vardi. Bunlar da iclcrindc ckseriycti din adamlari ol-
Mahmud Biideyri
din vc valan yolunda carpismiglir.
vc Pa$a sokagi semtinde
hizmet vc faaliyctlc bulunmusjardir.
Bu semt vc ct-i
surctiylc cctcsini takviyc cdcn
ccphancyi dagumak
Hoca, bu
lan scmtlcrindc
ilc-
riyc atilan cctcnin basjnda bulunuyordu.
Bu
hoca, seyh,
ycr aliyordu. Bunlardan birka9ini zikredclim: §chrcklistu vc Kocaog-
Magaraba§i semtinde Hoca Hasan Kfendi, Scnkitavil mahallcsinde
bulunuyorlardi.
Yirmi
tQ, haci,
Bu mcrkcz
Kfendi."
M1
hcyetinc bagh, bir dc
ifi$e
komisyonu
misyonda Haci Hilmi Kfendi, Yuzba§izade Haci ci
vardi.
Omer
"Bu ko-
Kfendi, Ha-
Falcizade Murtaza Kfendi, Haci §akir Aga, Kvliya Hocazade
Tahir Kfendi, Fazil oglu Tahir Kfendi, Di§gbren Hocazade Haci §akir Kfendi
142
olmak
iizcrc yinc din
adamlari ckscriycltcydiler.
Giincy ccphcsindcki mucadclc Urfa Maras vc Antcp'c mtinhasir
kapamisnr.
ilim
Mcmlckctc pck cok muncvver din adami ycti§tirmck surctiylc vadisindc hizmet cltigi kadar, fiili mucadclcdc dc uhdcsinc diisen-
den fazlasmi yapmisn. (Allah rahmct cylcyc). *
*
*
bir
nebze
isarct etmi$tik.
uzanan bir
nin gectigi yerlcrden
dc Adana vc Mcrsin
biri
§crit
askeri harckati ve bu harekalla hizmcti Ifirini Jafcilaiiyla
uzcrindc en cctin mucadclc-
Bu
eserdc
faaliyet-
naklct/nek imkAni nlmarijftinrian bir kar ieim oirafinbir izahi ile iktifa
etmek
istiyoruz.
Bunlar arasindaki mUftii
Bulagikzade Arif Kfendi'yi chcmmiyctlc belirtmck gcrekir. Antep'in hemen her maballcsinde kurulan mukavemel gruplari arasinda da muf-
havalisidir.
gcccn din adamlannin
da Adana havalisindeki hizmetlerin cok kisa
Guney cephesinin en dchsctli miicadelcsini veren Antep'tcki harekelin birinci dcrcccdcki clcmanlan arasinda din adamlannin bulunduguna yukarida
degildir. Antalya'ya kadar
ler
-
140 - Hulusi YETKlN: Gaziantep Savasi Hatiralanndan. perlemeGaziantep 1962, sh. 20. 141-a.g.e. sh. 22 142-a.g.e. sh. 22
:::-/.,.:
181
180
HOCA (ALPAYTAQ
ENtS Tarsus'da Camiin
Nur
Hatibi olan
Enis Hoca Kurtulus. Savasi-
hi/.mcllcri gccmis. kahraman nin Kuvva-yi Milliyc salhasinda biiyiik Adana havalisinde gOrUnunce din adamlarimizdan biridir. DU§man
Camii Nur' un minbcrindcn
yaptigi atc§li cihad, vaaz yc ir§adlari ilc
kcndisi dc atina ccphcyc pck cok gbnlUlU scvk ctmis vc nihayct gi gibi
Kuvva-yi Milliyccilcrc
maharcdc kullandigi
silahi
iltihak ctmistir.
Ccphcdc dahi
atladi-
biiyiik bir
kadar talakaliylc dc hizmct cdcrck, kurtulu-
sa kadar dagdan daga dolasmisnr.
BAH£E MCFTOSO ABDULMEClD EFENDI (ABDIILMECtD OZFIRAT) Kazasi Miil'tiisii Kuvva-yi Milliyc zamaninda Cukurova'da Bahcc ilc halki ciir§adlari vc vaaz bulunan Abdiilmecid Efendi dc cvvcla katil-
fiili miicadclcyc hada davct etmi§; sonra da silahini clinc alarak aicn Abdiilmecid dcvam faaliyctinc mistir.Zafcrc kadar hizmcl vc hayrct vc lakciddcn Efendi, bu bOlgenin dU§mandan tcmizlcnmcsinc
dirlc [fade
olunacak hizmctlcr
ifa ctmi$tir.
KARAISALI MOrrOSO
Karaisali Milftusu
dir.
"Gcri hizmcdcrdc Halil Polat,
Haci
tiisii
MEHMED EFENDi
Mehmed
asd hizmcti isminin harebclcrine fiilcn istirak etmigtir. Fakat O'nun haiz oldugu itibar vc
niifftzla
ccphcyc
gonulliiler
lar,
MuftUsii
Mehmed
Mehmed
Karaisauda muttuluk
Ocak 1963
Efendi, zafcrden sonra da uzun
cttikten sonra
96 yasmcia oidugu
halde.
yil-
17
tarihinde Adana'da vcfat ctmi§tir. 144
scvkclmek ve ccphe
oynadigi muazzam roldii. gcrisindcki silah ve iasc tcmini hususunda birinci devre buyiik hizmct vc faaliycUer icra eden
Bubolgedc B.M.M. Adana Mcb'usu Damar Ankoglu'nun
Adil, Karaisali Miif-
,43
Karaisali Muftiisu
Efendi dc gukurova'daki cctc mu-
Menemenli
yasmda gece giindiiz ccphclcrdc ettigi hizmct sitayisin iistundedir. Bu meyanda Halil Polat'in ifa ettigi bliyiik hizmcti zikrctmck haksmasliklir.
Mehmed
MEHMED EFENDi
Efendi'ler hizmct cdiyorlardi. Muftiinihrihtiyar
(MEHMED ALDATMAZ) Karaisali Muftiisu
HACI
hatiralan, Karaisali
Efendi'nin hizmetlcrini su satirlarla tesbit ctmekte-
143 144
yi
Damar ARIKOGLU:
Hatiralanm - Istanbul 1961, sh. 103. Fazla bilgi icin bkz: Kuvva-yi Milliye Mecmuasi (Adana), Sa37, ayrica ayni mecmuanin 39, 40 ve 41 ci sayilannda tefrika edilen
hatirati.
-
.
182
183
Ill-
DtftERLERl: Aynca bu ctmis.
bolgcdc, gcrek vaaz vc irsadlan
ve gercksc
filler)
ilc halki
clindc silah savasjara i§tirak ctmis, din adamla-
Mara? Muftulugu dc yapmi? olan Rafet Hoca'yi, Tarsuslu Nazif Hoca'yi Mcrsin Havalisindc 'calisan Hadimli Ahmed Hoca'yi Antalya MufliisU Cil Ahmed Efendi'yi, Mara§ Mudafaasmda kahramanliklar gftstcrcn Sandal Hoca'yi, Antcp carpismaHafiz Tevfik Efendi'yi, Tarsuslu Haci larina isdrak cdcnlcrden, Hamza Efendi'yi, Antcpli Blilbul Hoca namiyle maruf Abdullah
nndan zafcrden sonra
Edip Efendi'yi
hie
bir ara
olmazsa ismen zikrcdclim.
Bahsi kapamazdan din adamlannin bu bolgcdcki hizmctlcrine dair birkac sahadcti dc naklcdclim: "Ermcnilcr kimin yanmda saklanmis, vcya islam olup cvlenmis, ermeni kadini, kimin yanmda bcslcmc ermeni coeugu varsa aglaUi, ag-
vc sahibinc hakarci ede ede alip kiliscyc kapatiyorlardi. Halla birinin yanmda bulunan vc siil be slit Turk vc Islam olup Kilis'in ycdi fakirlcrindcn bir renebcrin coeugu bulunan yetiskin bir kizi saemdan edemiyor, siiriiyc siirilyc kiliscyc goliiriiyorlar. Kilis buna lahammul lata
tcskilatimiz gUngOrmlls, ihtiyarlan, hocalan mukavemct tcskilatina yanasUnypr vc Cemaat-i islamiye adiyla yeni Musbir tc§ckkiil mcydana cikiyor. Miil'tu Muharrem Efendi, Haci ve geciyor tafa Efendi, Hafiz. Ahmed Mahir Efendiler lesebbiisc 1335'in
145
kizeagizi kurtariyorlar..."
"Mudafaa-i Hukuk Ccmiycti reisinden, Mcrkcz bopnii tcskil cdccck sehir genclcrinin listcsini istcdik. Reis, Miiftii Hafiz Osman
Bu
Din
adamlan kurlulusten sonra ce§illi §ckildc ycrilmisjcr, fakal insaf sahibi kimsclcr hatiralannda mtinascbet diisdUkcc onlann vata-
nm
lisle
gcrcginec boliigu mcydana gctirdik
boliigc aid sahadctleri daha fa/la uzalmiyarak,
umumt
l
bir su
rette biitiin Turkiye'ye aid sahadcllcrc geciyoruz.
145 - Hasan Kamll DEMiRBA?: Ana Hatlanyla Kilis Mucadelesi. (Kuwa-yi Milliye Mecmuasi, sayi 12, Temmuz 1959, Mersin). 146 - Decep DALKIR: Yplik Gunleri (Milli Mucadelede Qukurova) 1961 Istanbul, sh. 124 te yer alan Turk Mufrezeleri Kumandanlan Recep Vahyl ve Halll TopaloQIu'nun Hatiralan.
kurtulu§unda son dcrccc rhUcssir olan hizmctlcrini belirlmisjerdir. bu §ahadetlcri naklctmck kitabimizm haemi ilc kabili tclif de-
Biitiin gildir. tini
n
Bu
scbcplc
ifadc eden bu
sirf bir
ncvi haksjnaslik gOstcrcrck ulcmanin hizme-
muhtcrcm zcvatm hatiralarmdan almmis; birkac
sati-
dikkatlerinize arzetmck istiyoruz.
Kurtulusj Savasj sirasinda "Zonguldak Cephesi'"nin kumandani bulunan vc zafcrden sonra da kalcmc aldigi miiteaddid cscrlc, Turk mill! Juuruna' biiyiik olciidc li
hizmct ctmi$ olan rahmclli Mills Generabulundugu bolgcdcki din adamlannin
Cevat Rifat Atilhan Bey,
hizmctlcrini muhtclif milliyctci
mccmualarda miicssir vc mukledir makalclcriylc naklctmis. oklugu gibi bilaharc bu makalclcr, kilap haline dc getirilmistfr; 147 Bu bahsc O'nun $ahadctlcrindcn birkaciyla gir-
mcyi rahmctlc amlmasina
vesile olmasi timid vc temennisiyle
muvafik
bulmaktayiz:
ilk giinlcrindcyiz.
Efendi Hoca'nin vcrdigi
BAZI §AHADETLER:
cihada davct
"...Yanm kilometreden fazla bir derinlik tutan bu mtlfrezeyi stlr'atiyle "Bartin" sokaklnnna soktum. Ramazan gecesi Kahvelerin oniinde ak?am keyfi yapan insanlar neye ugradikla-
yildmm idi.
nni sa?irmi?lardi. Atlann arasini aftigim icin bu mufreze tipki bir siivari livasi kadar gozukiiyordu. Hiikumet Konagina o kadar 9abuk yetistim ki; hi?bir kar?i tedbir almak miimkun degildi. Kaza
kaymakami Durmu? Bey besi baskani
(Eski Kirklareli valisi) ve askerlik su-
Memduh Bey, kasabayi
terk etmisti.
Jandarma Kumandani Yuzba?i isa Bey'i fagirdim ve biitiin kuvvetlerin emrimde oldugunu ve asayisten kendisini mes'ul tuttugumu soyledim. Yanima ilk gelen zat; uzun boylu, arslan gibi vucudu, nurani ytlzu
147 lar,
-
Cevat
Istanbul 1967.
ile
Bartin Miiftusii Rifat Efendi oldu.
Rifat
ATlLHAN:
Istiklal
Harbi'ne Sankli
Kahraman-
184
185
SARIKLIMOCAHtDLBR
-Gazamz mubarek olsun zin mtlsklil saatler gecirdigi ler ifasina
muvaffak
etsin.
oglum..!
Cenabihak
sizi
memleketimi-
bu zamanda hayirh, mubarek humet-
Dunciyim. Elimden ne gehrse heps.m
yapmagahazmm. Oglum Ztihtu
ile birlikte
isterseniz bir nefer gi-
toprakdin va vatan dtismani, bu mubarek bu save idi sbzlerinde 90k samiml lardan 9 ekilsin. Rifat Efendi, bize yapti, Bllyttk hizmetler mimiyeti sonuna kadar isbat etti.
Yeter
bi cahsinm...
ki,
cesaret verdi ve yardimim esirgemedi...
"Bartm Bogazi'na
gelmis olan iki yuz kadar Stlrmeneli kah-
dogru ramani askerime ilhak oderek "Caycuma'ya
Qaycuma'da beni gunii kabul eden
ilk
ilerledim...
karsilayan ve askerimizin fahri muftuliiMebusu Nusret Hoca oldu. Erzu-
Erzurum
hakh olduklan bu fazirum'lulann ogilnmekle yerden gcige kadar cahsmasi halkin insanm bir nsker gibi mufrezemde letli kisa verdi.-.Mevcudum maneviyatim arttirdi, bize kuvvet ve cesaret
zamanda yedi
Bartm MuftilsD Haci
yilz askeri gecti.
Kucllk bir
"Beycuma'dan
olmus bulunan kfiy olan ve simdi nahiye merkezi yammageldi: Muderris Hiiseyin Efendi,
bedenen ne yapmak lazim -Emrinize amadeyiz. Malen, canen, durmayacagiz. Yeter ki, diisman gelirse hie bir fedakarhktan geri sukun ve topraklardan nyagim ceksin ve vatan
bu mubarek
selamete kavu?sun."dedi.
rargahima
geldiler. Bana dua ettiler. Para, yardim, asker, hulasa ne istiyorsam hepsini temine hazir olduklanni soylediler. Askerleri-
mi bey gibi iase ettiler. Ve bu ihtiyar sankli at ustiinde kby kby, nahiye nahiye dolasti. galisti, halki Kuvva-yi Milliye lehine te?vik etti. Muvaffakiyetimize yardim etti." 148 'Yedi bin
yetistirmis kbyde oturan ve orada kendi kendini isterim. tammasini milletimin olan bu sankli Muderris Efendi'yi, yazardi. okur da Farsca bilirdi. Tiirkce ve Arapca'yi anadili gibi de ilmi kadar gems olFransizcasi da miikemmel idi. Bize hizmeti
Kucuk
bir
Rifat Efendi
Turk askeri
gibi, Istiklal Mucadelesi'nin en ytiksek eden kendi kit'alanmla da merhum Bartin Muftiisu Haw Rifat Efendi, Zonguldak Muftiisii Ibrahim Efendi, Erzurum Mebusu Hoca Nusret Efendi ve Muderris Hiiseyin Efendi gibi sanklilann bir delikanh cevikligiyle saflarimiz arasinda nasil dolastiklanni, Milletin/Tiirkiugun namus ve serefi,
rakamini
teskil
din-i
du....
Iki
yuz
Siirmeneli
kahramam,
bastan
asagi
Karadeniz
siislemis ve bir gece Capca Gekiyafetleriyle yepyeni elbiselerle Fransizlar nasil mukabesaldirmistim. "a
citleri'nden
miibinin siyaneti ve istiklalimizin kurtanlmasi icin nasil kahramanca ve asilane cah§tiklanni da kendi gbzlerimle gbrdiim." 149
Zonguldak
le edeceklerini sasirmis,
bu emrivakii
piskinlikle karsilamislardi.
Ibrahim Miiftusu sabah, Zonguldak'in kahraman katistunde at memurlarla rutbeli Efendi, miihendisler, yiiksek
148
ramam
-
149
Ertesi
II,
- Cevat Rifat AflLHAN: Milli Mucadelenin D6rt Sankli KahSebilurresad, Cilt II, sayi 37, Mart sh. 187
-
Cevat
Rifat
Sayi 41 sh. 249.
ATiLHAN: Vurun Kahpeye
-
Sebilurresad
- Cilt
SARIKU MtlCAHlDLKR "
hadiselerden bir kac
Bu
522ft 228V* Ozbek Bu
beraay evvel gayretli bazi zevatla
er Tekkesi»dir.
Selfinikli Rifat ve Mithat biraber Edirnenin Mevlana Soyhi, simdi hatalayatnad,gun daderler, Gazeteci Behcet, isimlerini kendi kendimize bir mudafaa ha alb hamiyetli zatla beraber, en ki 9 ilik gidi cemiyebnuz ifinde cemiyeti kurmustuk. Bu on iki kalbur daima „te her beraber olmakla ate 9li aza Gazeteci Behcet hfllyasina kapiliyordu. Mevlana olmnk bas cemiyete kalarak ustii alti az& makul kararlara iftiSeyhi, en ag,r bash hareket ediyor,
rnk
187
KADlRMISIROflLU
186
uzcrc, butun mill, mucadclc lcin bir
men biro*
gizli «crccklcri
akscllirmck
mcvzuaumiza
rag-
Bu /.at, OsKrtiirk'unkudur dc Albay Hiisameddin rinden ve bulunmas Mahsusa'da Tcskilau manl. Dcvlcti'nin son dcvirlcrindc biri
olmas, dolayMill? MUdalaa Grupu Res, Mill! MUcadolc devrinde isc Isgal a tindactmisur. pcyda vukuf" icyUzune isryle, pek cok hadiscnin mukavemet yuyajanni vc Anadoluva
cden ki Isianbul'da tesekkUl vaianpcrvcrlcri zikredcrken §u eden idarc sevkiyaun. silflh
Su,tan Tepesi " ndc bu,una »
tekkc, ileride tafsilauylc anlaulm.s oldugu
boyunca Anadolu'ya kacan vataapcrverlcr toplanma vc harckcle gecme mcrkczi halinde cahsmistir.
"...Bu heycti mcrkcziyc, ictima ycri olarak Schrcmini civarinda Taskasap mahallcsindc Giilseni Tarikat.'na mensup '§eyh Visali Dergah. n.n tenha bulunan bir mahaldc kain olusundan vc postnisini bulunan §eyh Hiisnii Efendi'nin dc bizden bulunmasihdar. faydalanarak buray. onlara ogrctmistik." 1S2
^^^^^
hatirallann carpik
"
Simdi bu hatiratuin din adamlarmin hizmellcrini kaydeden saurlardanbirkacininaklcdclim:
ediyorlar..." 150
Son scnelcrdc yay.nlanan
0skU(,ar
" Bir de Ahmed Berzenci Kfendi'nin Berzenci grubu vardi ki bunlar da milli ordu icin miihimmat tcdariki •
.
Ahmed
gayesini gudiiyorlard.'
Berzenci Eafendi
"""
BaHriyo imam. idi. Bahriyc Nczareii anda§lariylC Pck t0k silSh vc ccphancyi Anadolu'ya ,
scv-
kourti Ti
.
rin.
da saymaktad.r. Topkapi'da
Kayyum Ahmed
,
dm Imam
adamlaNecati
vc tcskilau kuran tarikat erbab.ndan (sh222) Kadikdy'dc ilk mill! oglu dc Efend, Muhip §eyh Sgaha bilisik hanede ikamct cden Cami Imam. Yutuf Efendi'dir. (sh. 224) Aksaray'da rkam isc (sh.237) Qamhcads
S
h«£
in (sh.
233), Oskudar uuaflar.nda
i
Tarikatindan Ah Nutki Baba, Sancden Hafiz Nuri vc Bektasi da Bey (sh. 239) gibi din adarnlar.nin vcr'de Haftz Mehmed Rag.p Mucadclc'yc luzmct clliklenm ledakarhklar gtislcrcrck Milll
buyuk canh bir $ahid olarak kaydcimcklcdir.
deposu harolu oynayan sdah kac.rma mucadclcnin basar.lmas.nda en buyuk cok en Fakat bu tekkelenn S!Lin- dc icdakarh klar goslermislerdir. 150 1958 S 1
§erlf
GURALP:
lstiklal
Savasmin IgyOzQ
AibayH0sameddln ERTURK:
1958
sh. 13.
"Mutareke yillannm isjmsiz kahramanlan ifinde bas. sankli adamlanm, imam ve mOezzinleri, ktirsu vaizlerini, tekke mensuplanm, medrese hocalann. da ithal etmek mecburiyetindeyiz.
Bunlar din! mefkureler sevkiyle Milli Mucadele'nin muvaffakiyetine can ve gomllden cah ?mi? ]ar, kavlen ve fitlen bu ugurda ellerinder geleni yapmi lardir. Bilhassa 9 son Padisah ve Halife Sultan Vahideddmin itimadina mazhar olmus ve ,
-
Iki
Devrin
mUtareke yjllanmn
telakki edilmis
Papaz Fro'nun
cevirdigi fmldaklan pek guzel anlami, ve Ona, O'nun tatbik ettigi metodlarla cevap vermis olan bu din adamlanm burada olmOsler ise rahmetle,
yasiyorlar ise selametle,
Papaz Fro, Padigaha,
anmak da
sayet bir
"
bizlere
tngiliz
ddsen
52 153
Perde Arkas.
-
Albay Hiisameddln
-
a.g.e. sh.
507
ERTORK - a.q
bir vazifedir
Muhibler Cemiyeti
Istanbul 1
1
51-
Istanbul
Albay
umuml miilahazalarlaaynca belirtmcktcdir.
din
mesum baykusu
hirer silah lstanbul'daki bircok lekkelcr Suras, muhakkakur ki, rnilh ^"suplan scyhlcri ve tckke olarak kullanilmȤ, tarikat
-
Albay Hfisameddin Erttlrk, boyle mQnfcrid isim zikrinden baska
ulcman.n h.zmctlcrini su
e sh 482
"'
'
189
188
KADlR MISIROftLU
SARIKU MOCAIllDUiR
Onlan sclamlachkuin vc cllerini sikukutn sonra olurmustum.
Ingitte-
adamlari buraya ithal edilirse, kurulur vc bilhassa sankh din Ingdtcrcmn vc imzalanacak muahede dc, rc'nin mttzahareti olacagmi tclk.n ahnacagini kalcmc hafif mUzahareU sayesinde sarUann oldukca
cncam, Ingiliz mandasi allinda ve etmis Osmanl. imparatorlugu'nun anbir dcvlct olarakkalabilcccg.m butiin islam Alcmi'ndc hUkmeden
Bu
latmisti:
Cemiyet. nm maksadla kurulmus olan "ingiliz Muhibler arkas.nda en biiyuk re u getirilmifc fakat pcrdc
riyasclinc Said
Molla
Papa/ Fro almisU
.
Papa/, cok corhert
idi.
Zira sarfctiigi para,
Ingiliz '
lukalahsisat. idi. Topkapi Schrcm.n. Enteliicens ServLsi"nin mestur kurban ctlcrinin sayesinde Turk ralanna her hafta bcclava dagiUlan zanneden bu /.avail. Papazin doktuMillcLini midesiyle satm alacagmi gii
mak
bag.slarla
Ingili/.,
-Sen nc dcrsin Envcrci?...dcmi§li.
-Bcndcniz suna ihaniyomm pa§am. Enver Pa§a daha istanbul'dan hareket etmeden evvel bir gun, Topkapi Sarayi'nda devletimizin has misafiri bulunan Seyh Siinusf Hazretleri Kur'an-i Ker.m'den bir ftyeti tefsir ederek "Sayet Cilian Harbinin ikinci safnasi tazelenirse, miisliimanlar igin safer mukadderdir!" soziinli sbylcmi§ti. Bu aycti kerimenin miijdcsi tahakkuk cdccckiir
Egcr har-
bi tazclcrsck!...
Miisir izzet Pa§a gUlmtl§, Abdullah Pasa isc §uhu sormustu:
Muhibler Cemiycunc sokul-
-§imdi nc yap.yorsun Hiisameddin?
islcniliyordu.
Fransizlar'a gclincc, onlar
da mUtarckc
icab. i§ga1 ettiklcri
da ctrafa yaym.slardi. iki
muhib ccmiyclinc dc
hislerini her
hallat
tiirlii
bir
dostluklann
imamlan, mUdcrrislcr,
kiymci vcrmcmi§, daha dogrusu iistiindc
kilrsii
Bu /.iyaret
larihi
mill,
gormttsW. Islanbul'daki ma-
scyhlcri, Tarikali Bckla§.yc baba-
mcsa.lerini sarlctmi§ierdi.
vc karanhk giinlcrdcn birindc
go/,
dokloru Esad Pasa'yi
ikamelgah.na ugram.slim. etmek maksadiyle Cagaloglu'ndaki Nazir. fezet Pa§a |le orada devrin Sadrazam vc Harbiye
Tesadufcn
Mahsusayi
tasfiyc cdiyor, yeni tcsckkiillcrlc
mcseul
oluyorum.
Ing.l.z Mualiye'ye mensup kimsclcr zah.rcn lari ve muhtclif turuk-u ccimyeti bu cimi§, fakat cl alUndan hibler Ccmiycti'ne intisap
Daitaiamaga var kuwcucnylc
-Tcskilat-i
Adana,
IsUinbul ycrlcsmck cmelindc olduklan haldc Kills Antcp vc Mara§'ta kur"FranSiz Muhibler Cem.yet.' halkini igfal clmck maksadiyla Anadolu'ya giunek isicycn zabiilcri muslardi Vc gizlice cl altmdan limamnda hazir bulundugunu naklctmck ii/.crc bir kruvazorUn Istanbul vaianpcrvcr halk., Fakat istanbul'un tcmiz vc
her
Dftr-
muskiil sartlan (izcrindc mudavcle-i clkar cdiyorduk Onlar boyle konusurken Miisir izzet Pa§a bana doncrck:
malumdu. Mahalle imamlan, medrese
paran.n, ccbinden cikmadigi
ve ickkc mesayihi bu
dumuz zamanm
kumandani Abdullah Pa§a yi Balkan Harbi'nin. me§hur sark ordulari bulmustam. Her ikisini de taniyordum:
O zarnan
Abdullah Pa§a:
-Askolsun kocaaskcr, hala ugrasmaktan bikmadm!...
Ben dc dan,
kcndilcrinc kurulmakta olan yeni ccmiyctler vc gruplardin sinifmin gayrcLlerindcn,
bilhassa
imamlann,
kiirsii
vaizlcnnin, medrese hocalar.nm, tckkc scyhlcrinin mill, davaya gostcrdiklcri hassasiyctten bahscttim." 154 i§tc
baska sahadetlcr:
,
"...Trabzon'da Nemlizadelerin cvindc
Baruivuzade Haci
Miittii
Mahir Hoca
ile
Kaci k\\ Kfift^n Kakkt Efendiier'in i§tirakiylc muhim bir toplant. yap.im.s vc bundan sonra miilga luihat ve-Terakk. Cem Iy eti binasmda da bir kongrc akicdilcrek, halkm suratAfajtttl v*
lcsilahlandirilmasikararaltinaalmmi§t.r.
154 -Albay Hiisameddin
ERTURK
-
8 KALKAVAN06LU: istanbuMgfeh "?
"
155
520 Mucadefe Hatiralarim
a.g.e. sh Milli
-
190
SAKIKUMOCAWDUiR 191
KADIR MISIROfiLU
«ao, *
AH
l Mfiz,„
o
™" « Wftm
* »*« S *t:;*s"*"
H.kk,,
Miift(1
«««>*« Beywi
M
-
h
ya bulundugu anlarda hangi fat AllaWten yardim bekleme mi s bundan milstagni olabilelim" 159
.
S5
biz
J«'dan
silah
vc ccphanc kac.rmak icin kurulmus "M.M.
Gr pu nun faahyd.cnnc
nm
*rml 8te ..-m
«™"i«w. b. ?Wlm
.
M,4er
^
aid hat.ralardan din tcvsik cdcn bir kac pasaj naklcdclim:
£j
"....§eyhEnver
H-cli Haflz Muhiddi
'
fefckesini
ISEE?-"^ * "...
*^*Hac, O mer
ki,
derdi.
Kayyum Ahmed
,
Orup emrine
*?' kim
^
adamlannm hizmeUerini
tahsis
eden ve gOzIenm*
^hcsindc
Krokcr zindanmdadir.
Ilk
bannd.ran
dcra islaulmis-
glu Aziz Eldc cdilcn habcrlcr, dogru c.km.su. Muhalif casus sebekesi rounu oynarmsu. Borckct vcrsin vapur savusup gitrnisti. Entclliccns Scrvisinin
•*«*|
bir ga„,
XZ
Afyonkarahisa r J
°*
m»
^ w St"' fWPa?a e' e
Karargah,na geImi? 1"' EHnde) c '"ka komutanlanna ya .
*»
e^ gft^Jf
Efe»di, Kataat, askeriyeye
*» memuren
I
""*
£«**
«&
"^
5
inci
,ki
tekr
-
J«*kermgc
J"yagl, Ofttta
iki az.Ii ajani, iki
soysu, kardcslcr.
bir
saplamrslard,.
o^Ti Tr O
ahbap cayuslax, bedbaht
Bosnak Cemai ve Nedim kasclislcr, o geeo buralar-
Bu
^ *»*"
Vl Fakat kap,yi kc smi ^ sirada kflpm altmdan gecen iki mavnayi vc ecken -
EE-
motOru yakala-
TOmen tarafi
Kayyumun gOndcrdigi
-
Hafiz Must»* " d
Iki lard,.
mavnada
Kayyum
bir
pusulada kisa
bir
rnalumat vardi.
iki isgi,
rpmOrkOrdc kaptan vc scvgilisi bulunuyorda bu son kafilcnin vapura sevki vazifesini alm.st,.
hnJ*!™^
al '?
an mal ° matta
Kayyum
nulasaten §oylc soylcmi§tir:
—
isticvaP eclifmi tir. §
Ve •"
-Ben
bir komisyoncuyum. Balat'ui bu mavnalar. bana, Kizkulesi fddannda ka^danacak olan Nuri-ye icslin, ctmck uze/e verdiier Sandiklannmuhtev.y aun. bilcmem,
Nuri'yi dc tanunam.
1
fJ-«ge.sh. 13
158 -a.g.e.sh.
15.
66,17
1954-
Sd'uh^S.
1
lstanb u,°
ek
066EM: Daday '"
eneral 1946 S Ji.?6
Halid
"^ KOeER:
Be ^
Bu
^mansu
KurtU,U
5
is icin al-
-
Istanbul
Sava§ lanm,zda
192
SARIKUMOCAIflftLKR 193
KADlR MISIROtf UJ
^
dikten sonra vaziycii antemijti:
**»* •
buyUk
bir
^
^miyacagindan cmi„
K »W"m,
Bu kara gun dostu, her gOrUsle mahcubyetini vc derin muhabbetini izhax eder, gulusurui" '« '
( ,iic.
mctin vakur
gjgjv ^mn'u
St
T
vatan
i
?kence al tI „da
^cri„
K Wum Ahmed
v,Zr
^
hic bir
*,n*'
2
1
.
*
mim
giyjnir,
/
ga ^rnazdir. Muhaliflcrlc dc
J* dW a '
Ka
/'
1.K, *
^ um
'""
-
itina
C** kciumdu"
namUS biWigi
^ in m <™'ckciinc '
r ml,.
!%uklcri-
'
Ulra, U,n<, ' r
V8ZifCyi
u",
SSnSS Kayyum, 7
'ti.
^veyapard, Celi^dir,
VCri
kctumclu BQyuklcnnc dcrin
bir
sayg.
ile
Hakk,ya> 90k
i,irdi
Vc
baghdir. vakil,cr
'
-
biitiin
yard,m "
fcragat vc rncdeni ccsarctin bir timsali
nafi olaca-
arkadasla-
*££
Hie bir menfaat dc du § unmcycn bu arkadag, yaln, z vc ancak yurdunun kunulmas, ,cn savant, Kayyum'u ^rnayanlann, bu yuln o Turk muh.t.n.n ycti,,irdigi bu gence dcrin muhabWc mc ma Ian nc mumkundtt. Ben ona, grupun p.riantasi dcrdim Biicmcm *"crncm, ah
* wmadi da bundandir
°'
idi.
,
bull
bukchme.iloonutan.iabilrhi§rniydirn?l
Ruhu'§ad olsunL." "*
§eyh Enver, gurubun vefal. bir Uycsi idi. Tckkcsi Grup amine da,ma amadedir, Orada bannmak, orada sildblan saklamak vc ih
cum*
/.run baA.arkadasIar, da ,cyhin ccnah-, bin.ayc.inc
mck mumkiin oImu stur..." s
I67
"...Taburun imami da bir fedai "...Visali °-
„__
-"'MUMcair:
l
SSZ
idi..."
M
3" 1
T ° Cd
jjf-JJ-. gf-a-'g.«.sh.ii4 163- a .g.e. >s h. 116
16 4-a.g. e
.
sh.
117
WflMb *
>
M
^'^
^
mCrkCZin<,C
amadl'hH amadc oulunmu^tu.
'
Bi*
'^'P'
Mudafaa Te kiIat Jn a §
^ S2
daima VaUin
'
hi/-
Bi-
vaxifesini ifaya "
hi r
merkcz.ycvakit vakit yuksck vukufundan <"<
cT
16s
Dergah, Postni§mi Husnii, merkczde cok biiyuk ,,? MMafaa MCrkCZ HCy Cti " nC a
V ';"
f ! SoktopIan(!lar*uradayapilmi§ti.
*< arkada§, bcnnuiat muhalct,
^d
gir-
165 166
a.g.e. sh.
167
a.g.e. sh. 181
168169-
a.g.e. sh.
Lstifadclcr ctmi ti." '<» §
a.g.e. sh. 131
a.g.e. sh.
173 183 194
iM
-•—
194
SARIKUMOCAlllDLBR 195
KADlRMISlROtflAl
W-inS^p^ri* t fk r°
«.
namaandan sonn/k
d
"
** *
Ahmed
Mmbo^ «^ *»„ sovran bans I
vaazcdiyordu.
«™^"^r? S
yy«mu Ahmed EfendJ>i
um Ahmed
r'
Efendi carf
?"«n, genclcri, iskdcye
irkf,p
k
— ,,,k
istc "crdi.
" yC bil|,nr
*&**$$ '
ilc
h
? Camiinin 40 >" £P?" yar(i,m,ni ?? -
•man vc
*«
*
Kayy.
H**-
omuzdan omiiza ucuyor vc bu
atcsli
mill! gayrcllc vapuriar, kay.klar, yalilara bosahyordu.
Bu mucizcyi
seyrcdcn subaylar, kumandanlar, mcmurlar, Istan-
bul dan gelnus ycrli yabanci yolcular,
Turk Millcti'ndc bu yurtscvcrlik oldukca dipd.n ayakta duracagina inan.yorlar. Vc yabancilar fotografIa
ream
cckcrlcrkcn Tiirklcr dc go/.ya § lar.
ilc
yardima katijiyortardi.
Artik gOzOnUnde bir^cy kalmam.s, gumruk, banka, idgrafMnc vc
digcr ta § magazalann dcnizdcn gOriinmcycn ycri istiflcnmis, iizcrlcri
musambalarlaOrtUlmUjiU. Incbolu mcrkczinin pck bUytlk
bir tchlikc icindc
bulundufiuna
juphc yokiu. Gcrck kaza, gcrcksc sabotaj olursa yaln,/. mal, can kayb, •!c kalmayp Turk. Ordusu'na bir zalcr saglayacak kadar bol sals araciannm yok olmasina scbcp olacaku.
'" at nokUl
tateuMbnlm
cu-
° ?ar§amba 0,du *» "aide
tat
-
gibi tas.n,yor, sand.klar, dcnkler
rk «P. 'hrac, sahil
-
liman
muhafiz
2 Haziran 1921 sabahi crkcndcn bc bacall bir Yunan torpidosu ? ncbolu Rumlari'nin yapug, ihbar dogru idi. Ama mcydanda bir §ey yoktu. Torpido kiylara, moloz onlcrinc kadar sokuldu Yavas yava § "K.zil-kara iJurnu"na dogru cckti gitti. Bunun uzcrinc havali kumandan, Muhiddin tc krar vc kesin cmirlcr vcrcrck askcr vc arabalarla Ik. Cay" mevkiinc tasmmalann. istcdi. Hatipbag. Mahalteinden Kuru Hiiseyin Hahz'dan ahnarak ccphanclik yapilan tarlalann kapal. yer erine tasmd,. Bir k,sm. da askerlik subesi Onunc vc I7() geld,,
ruldu. TcUallar bag,ruld,
Mndc
Wa
**»
kojuyor, gur
ccphancyuklu vapuriar gcldi
s
K
lc
^ °^ 7" T""**"* b
"
llL^"
«*. tajmacak, neduruyorsu nu/iTh *> bagumaya ba lad, S scsie
"
d U kkanlardanc
lenmn
I
k,
"
'
**'
baS tirmadan
i
di
Ey
'
1
halindM
tcr
**+
*&
hey!..."
l t^ ^'^
nhalkmko,u.? t U/u
bir guriiltti sagana2«
^
kan n^^ hk ^'^
*^un l£ ! fT H Ln IZ?ZvTc r Efendi §
y^sck
ikr k
k ,
**
'
dhVC magaza ke P™k'
P^
yollarayigildi...
"Kalk, § zirhlisimn Incbolu'ya atUg. yuzc yak.n ag,r giillclcrdcn Buytik Camiin (Yahyapa§a) yanma duscrck pallamadan yuvarlanarak oldugu ycrdc manda gibi kalmas, c§inc ender rasllan.r bir bir tancs:
mucizeolmu§tur.
Bombaniimanbaslamis oW u J„
haldo,
mitem, ogle namaz,
i
s i„
'
196
SARIKU MfJCAHtDLHR 197
KADtR MISIROGLU tcrdi.
Tcravihden sonra Vazifelilerin ickliflcrinc ra
ctoiden y.karmak ™J,
g
K
b!
T
feclccck, dUjrnan
'
*
TS *
mSC ca nidcn '
<'
km ^.
dUa " ,n °nUna kadar halk ?
He
ekabir-i
da dcrin '
leri
boyun cgccck vc ycrc
scrilccckti
"
iC?S^K
mhlarma "Fating ve
«yna
rasdayan
„
M
*
""
basl,
,
kii 1
:
W
cut-
Her
yabto
K,,,*™;,
an! Mcklcbindc
5imdi hcr
ziyil «| c
mlUch
mcvlf.i,,
Lr
r
d«
**«
*
dusenlcrin
^ ok hcyecanh olmu§-
^W^* W WW ,
'
gayct miicssir dualari
-
a.g.e. sh.
-
a.g.e. sh.
342 30
gOzlcf doldu. Hasil olan mc'subat Izmir sc-
yapmak isicdigini bcyan cdcrck harbtcn maglup olarak ciknktan sonra Turk Millcii'nin hukuku muhafaza olunacagim zanncdip hasbihal
hak vc adalctin tcccllisinc intizar cttigi bir ansizin Anadolu'ya diismanin taarruz euigini, bircok islam kardcsjcrimizin sdiid cdilip, fcslcri feci harckctlcr
busbiitiin sikildigim hcr ta-
rafta tczahiirat ba§Iadigini vc
*
s »>-
bu galcyan-i umuminin mevcudiyctimizi
ispat etmis oldugunu, binacnalcyh katiyen fiilur gctirmcyip
mamakhgimtz tip scsinc
dunyevT
72
Hazrctlcri'nin bclig vc vcciz ve
Beyefendi'yi gondii. Kalplcr dcrin bir tchcyyuclc dinliyordu. Ictimaa hitam vcrmczdcn cvvcl bir vaiandas, sifatiyla vatan vc millctimizc aid
etmek
171
lie
Efendi
hidicrimizin pak vc miibarck ruhlanna ilhaf olundu. Mulcakibcn ya§li nazarlar kursu-i hitabcttc Sultaninin faal mudurii cdip Necip Behcet
lazim, ycis kufiirlc miisavidir, dedi.
daha yiiksck
fiwa e!i«den
1
Osman
Miiftii Hafiz
yimlmak, sariklan camura atilmak gibi bipayan $cnt vc yapddigim anlalti. Bunun Qzerinc millctin
»*,m E
C " m " ak 5 am
scs-
Fa-
<*uuururmus vc Ramazan ** yank,,, 0,mu * lu '- *"*
**
Hcyccanavcr muhrik
Muhtcrcmi Hafiz Emin Efendi badchQ Sofuzade Hdca Tevfik Efendi iisladimiz tarafindan McvlDdu Risalctpcnahi kiraal cdildi.
"«
dun,unita, «' vc '
^'
JNtbevi
!72
tur...."
* -
iluifallcr
Kastamonu'nun
??*""
bir ichcyyiiciin cscrlcri bcliriyordu.
kalplcrc nurdan bir sclscbil gibi dokulmiis. vc Nasrullah Hatib-i
ziletlu
mir'in
vali-i vilayet Ibrahim Beyefendi Hazredcri memurin, ulcma, ejraf vc chali fevc fcvc geliyor, nazarlar-
iki
feij
to
bir
Badchu
ahenk vc ihtizaz vercrck devam
mcyus
ol-
atc§in ha-
ctti.
"Mcra-
^ e>
tahtufakm^cagmi ve ha!Ss ici»i din! ve yol oldugunu unutmayarak Allaha, Pcygambcrc rapt-i kalb
mudak bir kidc viicuda gctirmck luzumunu vc arkamizda milyonlarca miisluman bulundugunu soylcdi vc biitun bunlann tecellisi itibariyle Kastamonu muhiUndc iftihar edcr ve bu gSyeSini meydana getirenlere ayn ayn tcsckktirii bir vazifc bilir" diycrek kursQyu terketti. icin tesanUdi
198
SARIKUMOCAHlDUiR
199
KADlRMISIROtil.U
musliimanhgin Hazirfinun artik kalplcri cosmu$, gozlcri tasmis, son Icm'a-i Umidi olan Tiirk HUk&mcli'nin sondttriilcmiyccegine
maz
bir
iman
hasil olmustur."
Nureddin Peker'in
annamc, Kurtulus Savasi'nin kazanilmasina ami! olan en mUessir silahin, halkm imam oldugunu sarahalcn gosiermektcdir.. Boyle yUzIcrce bcyannamc ncsrcdilmistir. Hcpsi dc, milletin imanma
m
adi geccn cscrindc ckscrisi mlisahcdeye day-
hitab cdiy-
ycrinde yaptigi anan boylc pck 90k vak'aya rastlanilmaktadir. Yazar, havalisindcki MQincclcmclcrlc, csascn icindc bulundugu Kasiamonu dafaa-i
Kastamonu MUdafaa-i Hukuk Ccmiycti'nin yaymladigi su bey-
sarsil-
Hukuk kuruculanni
bildirirkcn din
adamlarmdan su
ordu.
Bu onlardan sadccc
"Kastamonu'nun Hamiyetli MUslumanlanna ve
isimlcri
Kahraman Del ikanhl anna!...
vcrmcktcdir
Kastamonu
Bismillahirrahmanirrahiym
mcrkc/.i:
"Va
§eyh Ziyaeddin Efendl (Rcis)
tesimu...(ayet)..."
•
Eski meb'us Hoca §iikru Efendi (Ikinci
Tttrk?esi: "Hepiniz birden Allah'in kitabina simsiki
rcis)
Birbi.rinizden
Ulemadan Haci Mii'min Efendi
(flz&)
aynlmayimz. Dilsmanlara karsi gUcunuz
Musliiman kardeslerL.AUahin gayesi
Miiftii Salih Efendl (aVi)
Eski Miiftii
Ibrahim Hilmi Efendi (a/a)
tncbolu:
Ahmed
Miiftii
Efendi (Rcis)
ile
gilntt Olukbasi'nda toplanacaBfltOn din kardesler hep bir arada goriisup damsacak, yekdigeimize karsi kalplerimizdeki uhuvvet ve rabitalar teyid olunacak, diismanlara karsi kuvvet hazirlamak icin lazim gelen kararlar hep
Yan gelip
vakit ge?irecek,
yacak zamanda
Efendi (Rcis)
m
degiliz. Is
yahud ye'se
dusilp kadinlar gibi agla-
gorecek zamandayiz. Namert diisman,
her
tiirlii
uhudu ayaklar
gili
islam
jwdumuxiui knpilawiii
(aza)
Kiire:
Osman Nuri
bu emrini yerine getirmek
insallahurrahman bu cuma
birlikte verilecektir.
Hafiz Ismail Efendi (Rcis)
Hasan Tahsin Efendi
yettigi ka-
giz.
Arac:
Miiftii
tutununuz.
dar kuvvet hazirlayiniz." manasina gclcn aycilcn sonra
Sinop:
Hafi/.
bir ornektir:
altina alarak giizel
Anadolu'muzun bu sev-
kn-di. Harfra-j is»r.*tm* JnVli
ayak-
lanm
m
soktu. Giizel tzmir'imizde, Adana'mizda, tutusturdugu yangiBalikesir gibi kiymettar kasabalanrmza,
Bursa
gibi
mukaddes
?ehirlerimize kadar tevsi-i mel'anet etti. Gozlerimizi
173-15
Haziran 1919
reddin PEKER,
174
-
a.g.e. sh.
tarihli
"Aciksbz" gazetesinden naklen Nu-
30
Nureddin PEKER,
kaldmp da ufuklara bakacak olsak yikilan, yak-dan Islam ocaklannm kizil alevlerini siyah
a.g.e. sh.
93
dumanlanni gorecegiz, kulaklanmizi verecek olsak, dag-
larda inleyen binlerce yetimlerin feryatlarim, eninlerini isitecegiz.
200
201
SARIKU MOCAHtDLER Muslllman kardesler! Anadolu'nun kapilan tutusmus, yamyorken biz buralarda atil, lakayit
kahr rahat doseklerde yatar, derin uyku-
lara dalar da hif bir hazirhkta bulunmayiz.
Hain dusman memleke-
parfalamak, Islam 'in son yurdu olan bu
timizi
bastan basa fignemek
istiyor.
gttzel
Anadolu'yu
I
Eger biz mttslumanlar kayitsizhkla,
ihmalcilikle birbirimizi fekistirmekle vakit gecirecek olur isek,
ma-
azallah bu yangin her tarnfa sirayet eder. Merhametsiz dusman,
yagh kundagini
eline almis sokacak tutusturacak
Nerede bir zaaf ve olsa
hemen
gaflet,
memleket anyor.
hangi sahilde bir sikak ve nifak gorecek
orasini tutusturmakta ihmal etmiyor ve etmeyecek-
tir.Onun i^in ey ilahiye simsiki
musluman
a^arak habl-i
kardesler!... Gozlerini
tutunmak, kalplerimizi birlestirmek, kuvvetlerimizi
toplamak hepimize
farzi ayndir.
Adetleri binlere, milyonlara balig oldugu halde oliim korku-
sundan memleketlerinden fikanlan zi
Cenab-i
Hak
zelil
-
bize ihtar ediyor.
Yasamayi seven olilmden korkan ummetlerin kenara ret-i
attigi
saman
?6pleri
sellerin getirip
kadar ehemmiyetleri olmadigim Haz-
Peygamberimiz Efendimiz, Miisliimanlar'in ibret nazarlan
oniine koyuyor. Dilnya'da olumlerin en acisi, dil^man istilasina ug-
ramaktir.Hakimiyeti elden gidip, esaret boyunduruguna diisen bir millet giinde bin kerre
lemege mecbur
Sinop Mudafaa-i Hukuk idare Heyeti
milletlerden ibret almami-
olum azaplari ?eker de yine hayatim
kalir. Ciinkii
yasamamak da
siiruk-
elinde degildir.
O
za-
Askorler, hocalar
olmadan
bir i§
uzakken hazirlanmak, daginik kuvvetleri zim etmek
biitiin
miislumanlara
gormiis, bin kisilik
muntazam
yapamiyorlar
bir
-
araya toplayarak tan-
farzi ayindir. Bilirsiniz ki, talim
bir kuvvetin gorecegi
isi,
talimden
mahrum nizam ve intizamsiz on bin belki yirmi bin kisi goremez. Yann i?in hazirlikh olmayan milletler hi? bir zaman yasiyamaz.. Yannki
tehlikeyi
bugunden hesap etmek, ona gore
hazirlanmak herkos
o tehlikeye karsi
igin f'arzdir.
limler esaretleri altina aldiklan milletleri hayvanlar gibi kendi he-
saplanna
isletirler.
Diinya'mn yedi iklim, dort kosesinde
sOrii ordularla getirilen
bulunduklanm
renk renk
mahkum
Elhsrrrdii!:!kh, siirii
milletlerin ne halde
gozlerimizle gordiik. Biz sigirlanmizi, beygirleri-
mizi nasil kullamr isek, o zalim devletler de tahti esaretine aldik-
lan
milletleri
esaret
oylece
kullanirlar.
boyunduruguna girmemek
Bu
zilletlere
ifin firsat elde
dusmemek, bu
iken
dusman daha
bugSn vil&yetimisdc buiunsrt
y:g:t!cr,
kahra-
-manlar binlere, onbinlere vanyor. Bunlan talim ve tanzim etsek,
dusmanin
bunu
yiizbin kisisine karsi
milkemmel
bir
ordumuz
olur.
Ve
gftren diisman, sahillerimizin hi? birisine
adim atmaya cesa-
ret edemez. Ciir'et gafletinde bulunsa bile avn-i
Hakla bu nizam ve
intizam sayesinde kendisini perisan
man
ederiz.
Onun
icin
ey miisla-
kardesler!... Istiklal ve saadetimiz ifin 9alisan fedakar httku-
2(G
203
KADlRMISlROfiLU
SARIKIJ MOCAIllDLIiR
metimizin
korumak
sttzflnu ttstun
istiyor isek, elbirligi ile
taplayahm, mahalle mahalle,
Cuma
edelim.
gUnu vatan "f
cah§ahm. Daginik kuvvetlerimizi
Cuma
gilnu zaten
millet i?lerine hasredelim. Silahlanmizi silelim.
yvanlanmizi besleyelim. BOlukler, taburlar
teajkil
'
memleket
susunda ne kadar
ehil ve
icin milli bir
edelim. Buttin bu
biltiin
Istanbul ve l/mir'in i§galindcn
Bu
za, grjrdiigiim
finda fikir ve
vc
bUyuk tccssurc
isittigim aci hatiralari anlatarak
isbirligi
eihana gosle-
ma tevfiki ilia billah....
mck vc
Kastamonu Bakiniz
btitlin faaliyctlcr na.sil
rak iman veed vc hcyccaniylc
ycganc vc en mlicssir kuvvct
btitlin
diisen
hocalanmi-
M. Kemal'in
etra-
dclilleri-
Mehmed
sjlap
ctmistir. chli
Hcmcn
Her
mahallcnin
bilumum halk
duklari haldc
175
Bu kafi
-
Kumandan O.sman
Beyet'endi'ler ol-
bilumum erkan vc memuriyn-i hlikumct dc bu ictimaa
Nureddln PEKER,
ileri
goru§lu-
vicdan borcudur. Nite177
her taraRa "Miidal'aa-Hukuk" Ccmiycllerinin basmda ma-
adamlan bulunuyordu. Mcscla:
Hukuk Ccmiycli
kuruculari arasmda din
"Miiftii
Osman
Efendi..."
Efendi,
178
ssahadcdcrin hangisini naklcdclim, sayfalar vc halta cildlcr
gclmcz
ki...'
"Bu muharcbat csnasinda
"
cttiklerini soyle-
isLihbarat'vc ia§cmizin
pek
mukemmel
iclima mcydanina ko§u«;mu§tu. Zcngin
mahall-i ictimaa ko§lugu gibi ba§la vali vekili,
mcktupcusu Fuad vc
icin bir
Arabzade Ahmed Efendi, Ballizade Bekir
vatanin rcha vc
Binlcrcc halk bijyiik caddeyi doldurmu.$, kadmlar, cocuklar da
anmak benim
yemin
Efendi'nin acik vc
adamlanndan $u kimscler bulunuyordu:
iman vc tevhid ondc
Amedan Cayirma gcliyor vc
giinii les'id icin
Mehmed Emin
Erzincan Miidal'aa-i
ugrunda vcrilccck bir i§arctc bakiyordu.
bu mua/zam
ile
buyiik zafcrin sonuna kadar hizmcltcn gcri kalmami$lardir."
ola-
diikkanlar kapanmi^ ahali
camiinden cikanlan sancak altinda toplanan
istihlasi
kim
!7S
cdiliyor:
"Amedan Cayin"na
mi/ika oldugu haldc
Hukuk Cemiyeti
hall! din icrfi
"...Cuma namazmi mlltcakip feve
Miidaf'aa-i
bu vesile
lugiinu larih huzurunda
5 Agustos 1920
fakir
rica
Ef'endi nin dc izah vc tcklifindcn sonra milli vc dint hisleri kabaran
Ve
vilayet
vermemi
yaparak kurtulu$un miimkiin oldugunu
hocalarin, milli miicadclcyc hizmct ugrunda
mill!
vc kOtU
i§g&Ii
ylc birlikte izah vc isbat ederek tenvir ctmi^tim. Miiderris
relim.
feve
dusman
ctmesi u/.crine bir hocanin cvindc yapilan to|)lantiya gilmi§tim.
ordu vucude getirmek hu-
fedakar oldugumuzu
Efendi'nin tesebbusii
cmclleri hakkinda gttru§lcrimi soylcycrck bir konferans
suretle biitun muhfirebelerde ^tthret alan biz KasUimonu'lulann.
mtldafaa-i din ve
Mehmed Emin
tcrtiplcncn bir gece toplantisinda onbc§-yirmi miiderris vc hocanin
gclecegini vc benim dc bu toplanuya gclcrck
O
Ha-
kemal-i intizamla, gurultilsuz mitsHimancnsina yapalim.
igleri
He
birlikte
muminler bayramidir.
l76
"...Miiderris Coreksioglu
krty ktiy, miisaid vakitlerde talimler
dukkanlanmizi kapayarnk hep
gtlnleri ise,
resmi gecitler yapalim.
isdrak cimi$tir."
etmek memleketimizi du^man serrinden
a.g.e. sh.
232
176-8 Agustos 1920 tarihli "Acikgoz" gazetesinden naklen NuredPEKER, a.g.e. sh. 233 177 - Nureddln PEKER, a.g.e. sh. 120 de yer alan Emekli Albay Mustafa ARSLANOBA'nin mektubundan. dln
178
-
All
KEMAU
:
Erzincan
-
Istanbul 1942, sh.
368
204
205
SARIKU MOCAIIlDLKR idarc cdildigi $u birkac sahifeden anla§ihyor: tasedc:
Miiftii
Zade Hakki, Hafiz Kemal, Karaisali
Haci Mehmed, Kinklidan Istihbaralla calisan:
Had
Miiftiisii
Mustafa.
Hflfiz Veyis."
m
maksadla Vali Nureddin Pasa'nm muvafakat vc yard.miylc Izmir, Ayciin, Dcnizli, Mugla, Mani.sa vc Baiikcsir vilaycilcrini "...Bu
tcmsil cdccck murahhaslardan Izmir'dc bir kongrcnin toplanmasi kararlastt. Egc'nin butlin "miiftii" vc bclcdiyc reislcriylc
her kazadan
vclivalardan
tic
dclcgc
l/.mir'c gcidilcr.
iki
Mill! Kiiliiphanc'nin Bcylcr
Sokagindaki sincmasinda toplandilar. MUdalaa-i Hukuk-i Osmaiiiyc kongrcsi bu surcllc !7 Man 1919 larihindc
Ccmiycti'nin
miizakcrclcrine ba§iam;§ oldu..."
1
'°
Kurtulus Saya§i vc ona tckaddiim eden giinlcrdc Trakya bolgcsindc ccrcyan eden cali$malan gayci mufassal bir surcllc ya/.an Tevfik Biyikoglu, bu bttlgcdcki mahalll din adamlann.n hizmct vc fa-
Trakya'daki mucadelede biiyuk olciide emegi gecenlerden
aliycllcrini gcni bir surcttc ? naklctmcktcdir. Islanbul'un isgali iizerinc
Edirne MuftClsu
MESTAN EFENDi
31 Marl 1920'dc toplanan Luleburgaz Kongresi'nc istirak eden din
adamlahiu: "Miiftu Mestan Kfendi (Edirnc), Mustafa (§arkoy), Haf.z Kmin Efendi (Kcsan) olarak
m
Asim Efendi
zikreden yazar daha
sonra 4 Mayis 1920 de loplanan "Biiyiik Kdirne Kongresi" zabillanndan Tckirdag Muitiisu Hilmi Efendi, Edirnc Muflusii Mestan
Efendi vc Saray Mufliisu Hacafc in:
Ahmed
DestS,": ^slf. 5UeS 18 °* BAYAR: Ben ° "
m
1930
B Y' K06LU: '
Ankara^
'
^"^ ^
YaZd
'
m
™**
hi<;
birinin tcrk
vc ihmaline gonliimiiz
razi
olma-
masina ragmen, sayfalanmizin miisaadcsizligi yiiziinden bunlardan sadece bir
ikisini
naklclmoklc
Milliyelci bir
nasi! bas. rollcrdc bulu-
&SJg
a
136,
Efendinin
vcrmcktcdir. Aslinda
"Saray
iktifa cdcccgiz:
muliunun
Miiftiisii
sttzlcri:
Ahmed
Efendi-. ..Ozerimize dii^en
memleketimizi muhaf'aza ve miidaf'aa etmektir.
Bu
vazif'e,
hareketimizle,
padi^ahimiza isyan etmi; olmayiz. Ha§a! Ben din kardesjslerime ha-
Adana " lann Kahraman " k "
,S,anbul
Milli
1967 C 5 sh '
M " cadele
"
kikati soylemek isterim. Bir Tilrk dil§iinemem ki, cihaddan kafin-
sm: Diin bir miiftu gilcenip
?ekildi.
Onun
gonlil ahnsin,
butun
miif-
-
<
C
"
'•
*
tuler
bundan
tehlikesi
memnun
olan
olacaklardir.
bir
D
yerde
m a n istila cihad farzi
u §
206 207
SARIKLI MOCAHlDI.HR
ayndir.
Biz
mukavemet etmezsek Padi-
emrinden ay r
fah'in
KADlR MISJROflLU
i
1
m
]S
p
u r u z
1
taarruza ugramadan muharebe edecek degiliz cagiz. Hazirlik
.
Hem
biz,
Hazrrhk yapa-
ki...
bul ettirecegiz. Siz de kobul edeceksiniz!"
yapmak, Devlet ve Millefe Hilafet Makami'na
Demek
Sozum
Mustafa, Rifat Hoca
sozune soyle devam
Yukandaki
mahmzi
esirgemeyiniz.
gotilrilrler,
Fuad
Karanm 1Z
se dftniismektir...
,
Musterek karar, karsihkh giiven
mudat'aa, sonra seferberlik,
Ute o adam demis
ki: "Size teblig
arkasmdan
kumandan
Osman Nuri
Hafiz), Hafiz E§ref Efendi,
186
daha
fa/la
-
Tevfik
BIYIK06LU:
de-
malumat vcrmcktedir. Bu
Mehmed Efendi (Kara Maksud Efendi, imam Mehmed
188 di...
lii7
Haci
v. s.'nin
Gcyvc'dcn Hafiz Fuad Celebi, Hoca Bekir Efenhizmct vc faaliyctlcrindcn dc bahsctmektc vc
tafsilat
gerekir-
83 - Tevfik BIYIK06LU: a.g.e. sh. 272. 184 - Avni Ozturk Izmit Tarihi Istanbul 1969 sh. 160 185 -a.g.e. sh. 163 186 - Bkz: Rifat YOCE: Kocaeli tarihli ve Rehberi izmit 1945, 1
:
gelmis.
edilecek emirleri, size, zorla ka-
a.g.e. sh. 272.
(Molla) vc Geyveli Hafiz
Efendi, Hafiz
sh. 72, 75, 99.
182
'
1H2
Benim aklim pek ermez. Gazetelerde gordurn. Ge-
cenlerde D'Espere mi, Vespere mi, buraya bir
yenilgiye ugratilmistir..."
nakillcrdc adi geccn vc l/mil havalisindc hizmetto
isimli cscrin yazari
Ali Efendi,
mektir.
azinlik cetelerinin zorla-
Efendi'lcr hakkinda bir gorgii ijahidi olan "Kocaeli Tarihi ve
Rehberi"
eser lzmit'te
g a l,sarak bu
kaldirmak miimkundur. Soztlm bu kadardir." -
ile
Halid Molla, Rifat Hoca
bulunmu.^ olan
bir Tilrkum; dtisman, akra-
be? ki ? i sunguledi, gucltikle kurtuldum.
"...Babaeski Miiftusu:
yerli
etti:
cekinirsek, Yunanlilar hepimizi, zorla askere alirlar ve kardeslerimize kars, kullamrlar. Izmir 'in bir tarafma
Ben Makedonyah
Hukuk
diklan Geyve Bogazi, Ankara'ya bagh Mill? Birlik Kuvvetleri ve
Hafiz Fuad milis kuvvetleri
Bugun bundan
tehlikeyi ortadan
ceteleri kisa sure icinde Miidaf'aa-i
"Yunanhlarla onlara yardnnci
-Biz de, sizden rica ederiz, canimzi ve
bamdan on
m
Cemiyeti'nin gorilsune uygun milis ceteleri oldular..."
-Hay hay, oyledir, Efendi Hazretleri!
bir sey yapamayiz.
sesleri..."
Bir kac $ahadct daha:
Hepsi birden cevap verdiler:
Ahmed Efendi,
ettirir,
"Molla Halid Pehlivan, Taskopriilii Riza (Paksoy), Gebes kongredeki muftulere donerek sordu:
-Oyle degil mi hocnefondiler?
Miiftii
icab
bitti.
-Yasa hoca Efendi,
su, tslamligin serefini yukse-ltmesindendir."
Ahmod Efendi,
Bu da mudafaayi
uzun uzadiya dilstlnmeye luzum yoktur.
baghhg] saglamaktir. Bosu bosuna oturursak miskinlik ve zilleti knbul etmis oluruz. Elimizde olan mal, mulk, dusmana gececektir. Ifinizde baska turlusilnu iddia edecek var midir? Cihadin gaze] olu-
.Miiftii
ki biz tehdid altindayiz.
187 -Bkz: 188 - Bkz:
a.g.e. sh. a.g.e. sh.
108-110 99 ve miiteakip.
fe,
2()8
SARIKU MOCAHiDUR
209
vcrmcktcdir.
*£**£? T " ""™ 1
1
yntanda nakta,isim
viMon dm adamlarmin tamalcrini
«
icvsik vc iflklc cdcn
*** ~
kniml
uguNci) BOLUM
ANKARA'DA MILL! MECLIS'IN AgiLI§INDAN ZAFERE KADAR I -
MECL
I
S
I
N AC
I
L
I
§
I
AnkaraMiidalaa-i Hukuk Ccmiycti'ni Ankara Miiftusu Hoca Akif Kfendi,
Hoca Rd'at Kfendi (Sonra Diyancti$lcri
Rcisi) vc a/kadajlan kurmusjar,
Er/urum vc Sivas Kong-
,
rclcri ninkabiilcUigiprcn.siplcrdatiilin(ic<;ali§iyorlardi.
Bu
sirada Ankara'ya vali olarak tayin cdilcn
Ziya Pasa,
Miiftii
Rifat Kfendi'nin kcndisini ichdid clmcsi Uzcrinc Eskischir'dcn geri dondii.
gunku
aradaki ya/ismalardan Ziya Pa§a'nin Kuvva-yi MiUiye
cali§malanna imkan vcrmcycccgi anla^hyordu. tazyiki alUndaki Istanbul Hiikumcti
mahkum
etti.
Bu
yiizdcn diisman
Rifat Hoca'yi giyabcn idama
Tarn Istanbul Mcclisi Mcb'usani'nin ycnidcn toplantiya
caginldigi zamandi. Secilen mcb'uslar her taraftan lsianbul'a gitmcye ba§lami§lardi. yetine,
m
M. Kemal
Pasa
isc,
Sivas Kongrcsi'ndcn sonra faali-
ne yolda ve nerede devam etmesi Iazim gcldigi hususunu du§Q-
210 211
SARIKU MOCAHtDLHR
U»m
nUyomu bu sirada mkan. bubbdmck icin bir go
,
Bu husus,
MM*
mc
u
ydi
;r Pas,
katr a Fuad r toda^AU ar
abas,
* smaI1
Istanbul* gitmekte olan mcbuslarla temas guzcrgah olan Ankara'ya gitmek
m
Efend ,
ilc
muha
Ko,ordu Ku,nandani
-
(Cebcsoy)
Fa*, ftfc
Sivas
ZmTv u tevr,
'
h » bunu an
k
K
,>c,irlmi?tik
'
Bu
'
nm
^ J
dtsm.n s,n,r arkada* o,u 5 u vc lurumda bu,unu,u gibi scbcplcr .
birkadch
clindc bir
Lj
Kongresinc
ziyarctc
halinc gctirmcyi dU§UndU.
nci'is
mcrko
lcr.
§eyhleri"nin yardunlanm saglamak Ce,ebi Cema,eddin
mndi
tTZDedTu B
kta §
bulunan
bck
>
e Postu Vekiii Ni yazi
„ aba k„;
M
.
vaffak.yct cldc cdcbi.mck icin chlisunnct ulcmas,
u vc htsstyaUanna uygun duaiarla
g nU ,lcrini
k«a
bir
istcdi.
^
zaman
Ilcri " ki
Kema
*
mczclcr vc
2-
-hi*
T
yazili birortii v'c bircok
\u$
kadchlcr icindc iykilcr
bir
mesjn
Canlar hiznict
ctti-
sofrasi kurulmu.lu.
Yc-
icildi.
ortiiniin iizcrinc
da yemck yendikten sonra "Kirklar .Vlcydam" mihrabin yaninda Selmani Pak '
kiirsusii,
yolunu tuUug. gibi burada da
Sultan ikinci
onLt
riilmu§tu. Bir
nam"
lcr
ve
«££
et.ni.tir:
bir sofra kurul-
*** **"
'baki efcr , ed.yor.ard, Bunlar Celebi'yc kendi,eri„i adak etmis gayet g
cli/.ilmi.'jti.
gc/.ikli.
Bura-
Bir mihrap,
bunun Onundc kara post yani
"Dede Babalik Postu" buiunuyordu. Dcdc Babalik postuna Bckta^ilcrin babasi oturuyordu.
dC
konagina gcldiktcn sonra sclamhga gtrdiler Biraz
1
vc
Mahmud
Fakat bu zamanlarda Dcdc postu bo^tu.
/amaninda Ycniccrilcrlc Bckta^tlcr dc
birlc-
Dcdc Baba da
oldii-
,
yanmda
Bu dfawn muhtcscm salonunda muhtcscm %i "- CCm " ba§,am,5t
ycsjl
Rakidan sonra mcydan cvindc bir yemck
daha bu posla Baba gelmemi§. Dcdc Babanm ycrine Ki-
Evi Babasi, Bcktasi Babasi taniniyordu. Nivazi Baba da, Dcdc Babalik. vckilliliSini yapmakta
cak Haci yordu.
Efendi g« Mer.
Haci Ikktas Veli'nin kabrini
§erek isyana i.tirak ctliklcrindcn, kara post sahibi
sckildc harekct ederek
lenn usluplanna uyarak samimi bir hava ihdas "...Celebi'nin
»Alevf vc
Sandukanin iizcrindc
gittilcr.
mcklcr bakir sahanlarda vc
^^
ikamct ctmekte
cttilcr.
ordu. Ziyarcltcn sonra Mas Bahcc'dc bulunan bir ko§kc girildi. Burada
rnerkS
M. Kemal Pap, ,fi Arallk I9I9 da Anka ,,, I]lardan ^ccvaplar Uzcnnc oraya gitmek (izcrc Si vas'tan aynld,. Yolda "Han Bekhs a ugrayarak burada
salonda yenilip icildiktcn sonra Mustafa Ke-
ycrlcrindc pcs.kirlcr buiunuyordu. Ortiiniin ucu opiilcrck ul/.im cdiliy-
Pasa'nm (Ccbcsoy)
Taaliyot
Bu gece
Sabahlcyin £clebi'nin daircsindc
rcis
'
Ankara'™ gUxcrgrl vc
icti.
mal'i harem daircsindc misafir
~^K
yfcUnden Ankaray,
ektas,
Eferidi
cikanp bir rahlcyc koymu§tur. Atatiirk:
-lemiyorum. Fakat sizin §crcfinizc zchir dc olsa iccrim, diyerck
J"
nc k
.Sivas
AH Fuad
zaman Cemaleddin
ihti-
^^ Hk ad m <'^>,layan haki m yet
Buna ragmen
basjadigi
-Celebi Efendi icmcz misiniz?
i
cmijtl.
yesil sarigi
com
kcn
M
Kong
-
a5a
c
Esasen All Fuad Pasa'nm
idi.
ba§mdaki
J ^ffij «« -**
< ,a
Kuvva-y, Mil.Tyc safmda ycr alm.sf. bulunan oglunun muzahcrctini tcmin icin O'nu
CVVdcC
zcl bakirc kizlardi. Ayin-i
JZ2
ct,o
l
KADlR MISIROtiLU
Bcklaij'a, Istanbul
ceme ve nc
Bu
§cyh
An-
laraiindan bir Nak^ibcndt ^cyhi gondcrili-
Bu zamanlar bu Naksjbcndi idi.
idi.
^cyhi Halcpli
Bcktii^ilcr'in hie bir isjnc
Haf'iz
Mehmed
kan§miyor, nc ayin-i
de, digcr, mcrasimlcrc i^lirak ediyordu. Yalniz Istanbul
Hiikumcu'nin miimcssilligini yapiyordu -fj'i
jAtotu.rJf .jKirklar !M6y*wm(laki,.a.sjl> /-!eyhalan,okudUi'MihrabiB,
212 213
SARIKLl MOcAHlDUiR iki
urar.ada
»m«»
km, Mohammed
tffa
,„
ym „
H
Faka,
KADlR MISIRGOLU
icvhatomdan soma
MM*
-
.,,„ i,c
(WmX
omar,
„i tP
minlikalarda Abdal nami vcrilcn ziimrclcr
nad ediyorlardi.
Biiliin
ki, alevilerdir,
ikamct cdcn Hacibcklas. Nahiycsindc ycrlc$mis. Atatiirk, Niyn/i Baba'ya doncrck:
Efendi'yc bagli
-Kbubekir, Omer,
intisap etmis,
Osman
ncrcdc?..
Cemaieddin
-Bunlann hcpsi camiyc namaza gitUler!
us, sOrelte goriistuktcn sonra,
laikhk g.bi
IKy
T^
t^ ycm
gSfi ^ yi
am
Sam, l iy
klcn
£'££
^
onlardan kcndi.siylc hcrabc wtl
,
dmdcn sonra da
-da
Mustafa KemaTin
degil
dc
Cema-
V
°
A
'
CVl,Crdcn hcr
™" Malan-
J S3£
aIc
y^f^'
mcnsuplann.n bu
Cankaya'daki
ko.'jklcrinc
-
Hiisameddin Bey diyc buyurmuslardi. Biiyuk Millet Mccli-
akil
grupa mensup mcb'uslar muhalclcti
artirdilar.
Hcr
tiirlii
vc havsalanin almiyacagi !>cylerc kadar dillcrini uzanyorlar.
scbcplc nazik devirde Mcclisi ycnilcmcgc karar vcrdim. Yakinda
Bu inti-
bahata giri§cccgiz. Fakat tsianbul'daki din mcnsuplanni bcktasjlcri,
medrese hocalarini, kandirmt§,
kiirsii vaizlerini
Sen bektasisin. Gorcyim scnin git,
bu Kirschirli Cemaieddin Efendi
biitiin alcvilcrin rcylcrini
ona vcrcccklcrini habcr aldim.
bcklasiligini.
Hcmcn
kalk tstanbul'a
bunlarin arasina gir, bizim maksadimizi anlal, onlan bizim tarafa
kazan. gayrctlcri
"Lozan Sulhu"nun ak
ise yaraimst,. Biiyuk Millet Mcclisi'nin
Grup"
Ha/.rcilcri, bcni
16
umdc gcUrmck lizcrc bulunmasmdan yukanya naklcdilen saurlardan da
Birincl" vc "ikinci
Firkasina
caginmslardi.
si'ndc ikinci
5e
"...Din unifl
ItilaT
Harbiyc'nin gizli istihbaralinda calisiyor-
dum. Mustafa Kemal Paga
! §as v ai,
^ vc bokta^en bu bus memurettigi Alba, Hiisameddh, Erturk bu mcscle hat.rannda §oy lc anlaimaktad.r:
etm,^r. Bu
vc
Ef'endi'nin kurtaracagma inanmisjardi.
sirada Ankara'da Erkan-i
Atatiirk K.
vc yabanci bir
dplay, dml mesclclerde
ijahsan, HQrriyct
bir ziimrc toplami§u. Biitiin etrafin-
ieddin Efendi /.umrcsinc aksi ccphc almislardi. Mcclis'in ycnilcncccgi
CamidcK.rklarMcydanrn.nyanmdabulunuyordi,
mtsurtin
Celebi Cemaieddin
mcnsuptular. Bunlar da daha ziyadc Islanbul'da loplanmislar,
* ta, arm Akyaxd, dedikleri rakdarin,, K.zddCi £,rap Cetebi Cemaieddin Efendi, Bcku,^ Babas,
akli..."
isli-
Bcktasilcr de Istanbul vc Anadolu'da ittihat vc Tcrakki Firkasi'na
A,y^~ caklanna soz
Mumaileyh
vc ctrafina kalabalik
dakilcr, Anadolu'yu, ItilAf dcvlcllcrindcn
Dcyincc, NiyazlBaba da ohiki dilimli lacmi ajagi egeick:
hu
idilcr.
bunlara
bu gruplar o zamanlar Kirsehir civannda
.micadclosi
devam cd
cc
,id
y^
Mustafa
Ki'iTi;il
Pasa
hi)/rrJ)or'irto. /i(vjim ki:
Ma -Pa§a hazretleri, emriniz basim iistundedir. Yalniz bu bektasjleri
k
J
ve alevileri kazanmak
icin,
benim cvvcla Kir§chir civarindaki Haci-
Kept..
Banter Anadolu'nun baz, mmtikalannda yas.yan Yoriiklcre So mere, baz, yerlcrdc tabular nan, k 18.9-,Enver
Behoan §APOLYO,
^J^ J^'^
bektas. Nahiyesi'nc
Wm&m
ve halen kiler babasi olan Salih Niyazi Baba Efendi ileckmckevi !./-»>'
<;;i,jii
(.
gilmem
lazimdir. Ciinkii orada
Hazretleri'nin tarikatmi idarc cdcn vc dede baba
binastnda halite mertebesinde bulunan
Haci liektasi Veli
makaminda bulunan
Kerim vc
asevi binasindaki
214 215
SARIKLIMOCAHIDLKR
&£? r st as*** «
KADlR MISlROtfLU siinni
»- »*
olanlannca ckseriya vc
labii olarak tasvip
bunlarm bircogu Oncclcri dilsman
gttrmemisUr. Fakat
tchlikcsi kar§isinda muhalefctlcrini
ciddi bir cati§ma scklinc gclirmcnin vaUin mcnf'aatlcrinc mUgayerctini
mlilahaza cdcrck onunia bcrabcr olmuslardir. Fakat bu durum zafcr-
dcn sonra oldukca dcgismi$tir. Halbuki, Beklasjlcrlc O'nun arasinda daha Ankara yolunda basjiyan bu dostluk vc tcsjiki mesai sadcce zafcrc
kadar dcgil, O'nun vcfalina kadar dcvam
O'nun hayatinda
Kemal
cesitli tczahiirlcrini
etrni§tir. I?
1 .
Bu
alakanin
gormck mUmkUndllr. Mcscla: M.
Pasa'nin cocukluk arkada$i vc hcmcn
hcmcn
biitiin
askcri ha-
yalmda O'nunla bcrabcr-olan doktor Hasan RAgip (Ercnscl) Baba, vcfalina kadar (pankaya KOskii'ntin hususl dbklorlugunu yapmi$Ur.
19Z
Birinci dcvrc mcb'uslan arasinda da bir kac bcktaji mcb'us vardi.
Dcnizli mcb'usu Hiiseyin Ma/.lum
ma M. Kemal
Pa$a
ilc fikir, his
Baba bunlardan
biri
olarak, dai-
vc rcy bcrabcrligiiuic fculunmuglur.
Mcclis acildigi zaman vauinin bircok kttsclcrindcn icbrik lari
gelmi§ti. Bunlar arasinda
rilcn
tclgraf
193
Salih Niyazi
:
Haci Bektas.
Veli
Bu
bir
Mcclis'in
acilisj
mcrasimi hikaye cdiy-
tasvip vc berabcrlik inkiiaplar safhasinda
tczahiir ctmi§tir.
tclgraf-
Uirafindan gondc-
Dcrgahi'nda
munascbctiylc Ankara'ya imtisalcn yapilan ordu.
Baba
da bircok kcrclcr
I94
Ankara Mudafaa-i Hukuk mcnsuplan ba§ta Rifat Efendi olmak
M. Kemal Paja'ya miikcmmcl bir karsdama mcrasimi hazirlamiglardi. Bu program gcrcgincc yapdan hazirhklardan biri de "Seyiizere
191
2
190
-
Albay HOsameddlr, ERTOrk,
a.g.e. sh. 523,
-
Doc. Dr. Bedri NOYAN: Istiklal Savasmda Bektasjler 1966 tarihli Yeni Gazete.
Temmuz 1 92 193 194
-
gazete. Bkz: Zabit Ceridesi
a.g.
Do$. Dr. Bedri
-
C.
NOYAN.
1,
Ankara 1940
a.g.g.
-
sh. 93
216
SARIKLI MOCAIIIDIJJR
men
Alayi" kurulmasiyd..
Bu Oguz
Turklcri'nin felflih'dan
olan vc islam'dan sonra da islamiic§iirilmck surcliylc rilcn nevi §ahsina mlinhasir bir an'anc idi. Fcvkaladc ciid
Oncemev-
dcvam
ctti-
/amanlarda kuru-
!ur
ve
milli birligi
ycnidcn
gayesi takib cdilirdi. bulunan,
kat.Iarak
"....Scymcn kizilca gllnlcrdc
ban
o
clrafmda toplan.lmak
igin hususl olarak
giinii
dU/.iiiur.
Buna da Scymcn
Scymcn Alayuida
kcsilir.
bir bas
kurulmus
ya^ayanlardan Yagciog-
$ttylc anlatmaktadir:
Icrdc milli elbisc giyilir. yi dcgildir.
cdccck
M. Kemal Pa*a
"Seymen Alayfna
Fehmi Efe bunu
lu
icsis
dint
Her zaman
dcrlcr
olma/.. Diigun-
ama, bu Scymcn Ala-
mcrasim vardir vc muhakkak kur-
Kurban kcsilmcdcn Scymcn kalkmaz. Bir zamanlar
Ankara'da Halid Efe admda
kurban kcsilmcdcn alay
birisi
zamanmda Scymcn
yiirliyiisc geccr.
Adctlcrdcn
du/ulur, fakat
birisi
cksik oldu-
gunugOren Halid Efe kurban kcsilmcdi mi? diyc bini alinea,
dcrhal
sorar. Hay.rccvao haldc Scymcnlcrin kurbani benim! diycrck ycrc diisiip
8S
u
ttli)r...Bu
scbcplc hi/ ata tOrdcrinc cok riayct ederiz, onu ayncn yapmaya cahsinz. Esascn cksik bir cy tik
Ankara'nin muvaffakiyet elde etmesi, halkm itimad ve tevecciihune baghydi. Bu itimad ve teveccuhu saglamak icin Birinci B.M.M.'e her mezhep ve tarikatin ileri gelenleri toplanmisti.
yapacak olursak, ihtiyarlar ar5 ata Lorclcri bozuldu, biz yasayamayiz, dcrlcrdi. Bunun icin her scyi
lamam yapanz. Scymcnlcr Hacibayram Camii Online cibayram Seyhi vc imam! larafmdan
um
ram-i Veil
duasi Ha-
§emseddin
kcsildi.." I9S
ikisini
goruyorsunuz.
§eyhi Erzurum Mebusu (solda) ve Denizli
EFENDi
miiridlcri
vc
Mebusu
(sagda)
"Rufai", "Kadiri" vc "Naksibendi" dcrgahlari
Bayram-i Veli
Pa§a'yi karsilamaya cikan Seymen Alayi'mn arkatarikat mcnsuplari ycr aliyordu. Bunlar, "Mevlevi", "Sadi",
Yesil'in
MEHMED SALlH EFENDi MAZLUM BABA
O
M. Kemal smda
Seymen
yapilmaz, ancak bu duayi kayygun kayyum dede duayi yapt. vc Haci Uayturbesinin gcyik boynuzu asm kapisi bnundc bir de
dcdclcr yapardi.
kurban
Yukanda bunlardan gclirlcr.
mcnsuplan
bir kisim da ahilcrle
ile
Haci
"Kizdbas" vc "Bek-
Ankara'da en cok mensubu bulunan "Naksjbendi" tarikati Bunlann o zamanki seyhlcri Topicu §eyh Efendi, Sadilerin
ta§i"lerdi. idi.
seyhi
§ali 1
95
-
Enver Behnan §APOLYO,
a.g.e. sh. 363.
Efendi gibi §cyhicr ve digcr tarikatlann
nin Oniinde geliyorlardi.
ileri
gelenleri
bu
kafile-
218
SARIKLI MOCAUlDLER
Ankara halki Dikmcn
Bililin
mcktc
ikcn,
tulmus sabirsizlikla bcklc-
sirllarmi
yolcunun gclmcklc olclugunu bildircn aci
bir
korna
scsi
duyulilu. Alki§, Yasa!... Varol!... scslcriylc "(Jiizel sesli hafizlarm
okuduklan
salat ve ezanlar
birbirlcrinc kansjyordu.
Halkm bu co$kun galcyani
km
vc hcyccanli
dim motiflcr
durmakla
iizcrindc
M. Kemal
karsisinda
Bu karsdamamn
idi.
iktifa
Pa§a, 90k $a§-
digcr tcfcrruatmi naklctmiycrck cdiyoruz.
Ankara ulcmasi simdiki Dil-Tarih FakUltcsi'nin bulundugu ycrdc topluca bulunmakui
Efendi'yc kcndisi
iliil'aiclii.
ilc birlikte
M. Kemal Pa§a yanlarma
idi.
bir bir cllcrini sikii.
Oda,
urkadasjari
bir ka<; giin
M. Kemal Paga'ya vcrmck Vahideddin'dcn sonra
Bunu,
adma
ilk
surctiylo
Muftii
Rif'at
"Hos/gcldini/.L." diycrck
gah§maya dairazim vc kararlarmi
Miiftij Rif'at Krendi,
lur.
gclincc, hcpsinin
Kcndisini Ankara'ya dAvcl cdcn
sonra
biiliin
bildirdi.
varim yogunu da
O'nu maddi olarak
Sultan
ciddl surcttc dcstckliycnlcrdcn biri olmu§-
dcvrin kulagi dclik bir gazciccisi olarak yasamis bulunan
Nizameddin Nazi! Tepedelenlioglu'ndan dinlcyclim:
mucadeleyi ma'nen ve maddeten en gok destekleyenlerden biri olan Ankara Muftusu RIFAT EFENDi (Zaferden sonra ilk Diyanet Isjeri Reisi olan RIFAT BOREKQJ)
Milii
'
"O gunlerde bu pek sa,
kcndisine b&yle bir
Mustafa Kemal Payardimda bulunmami? olsaydi bile Ankara bilyilk bir
para
idi.
"Muftii efendi hazretleri hakikaten
za geldiler. Hizvr gibi imdadimiza
tam zamamnda imdadimi-
yeti.?tiler.
Odaya
girdikleri za-
Muftusii gibi ozellikle birinci Meclis boyunca pek biiyuk bir siyasi
man tabakamda
onem if'ade edecek olan ve hele Mustafa Kemal in Ankara'ya ilk vansmda halk uzerindeki niif'uzu ile oradaki Kolordudan mutlaka
leri pek siskin bir mesjn torbayi iki elleri ile tuttuklan icin yardim edeyim dedim. Torbasini vermedi. "Selamiin aleykiim Pasa" diye-
daha 90k kudretli Vikiiiini eiiue
-Git.
bir rol oyniyan
muhterem
bir zati, getirdigi
para
veieiek:
Mazhar Miifid'i gor. Kasa odur.
bakarak Eviadim, Parani ona teslim
Dehleyemezdi.
biitiin
mistir:
belli oldu. Kotii
param bu torbada
getirdim. Bunlari gfire soyle
cereyan
dedi, senin
ne yapacagint pek biimiyorum. Pa-
kat millete ve vatana hizmet etmek istedigine inaniyorum. Paran
et!
olmadigi
sahne, bizzat Atatttrk'un anlattigina
tane sigaram kalmisti. Rifat Efendi Hazret-
rek hasir iskemlelerden birinin ustune koydu. Ve gozlerimin icine
Deyipyanindan dehlemezdi.
Bu
iki
et-
giinlerim icin bugiine kadar biriktirdigim idi.
al, afiyetle
Bir parcasim ayirdim. Kalanim sana kullan. Ben, hayir
duami senin him-
metine kanstiracagim. Allah encamimizi hayir eylesin."
220
SARIKLI
MOCAHlDLKR
221
KADlR MlvSlROftLU
Bu
sftzleri
ben kulaklanmla
den degil birkac yd
Bey 'den
ttstunu de ben-
kndar hayatta olan
Recep Ziihtu
sflyle dinleyebilirsiniz:
"Ben
makta
fitesine
duymu ? umdur.
Mashar
idik.
torba vardi.
Miifid,
Memduh, Nizam masa
Kap, birdenbire a 9 ildi. Pasa hizla
Onumdeki
tozlu
masa
O'nun Ankara'ya gclmcktcn maksadi, burada lamak dcgildi. Bu husus "Nutuk" da dahi bcllidir.
Asd maksad, basinda otur-
iceri girdi.
Elinde bir
ustttne basa ? agi fevirip boca et-
ti.Baktikbirtibekaltin.
adini alan ccmiyctin bir ncvi
olan "Hey'et-i Temsiliye" icin burasim
cti
Mcclis top-
Sivas Kongrcsi'ndc "Anadolu ve Rumeli
Hukuk Cemiyeti"
a-i
bir milli
m
makn. Fakat hadisclcr burada
mcrkcz
Mudafa-
mcrkcz idarc hey-
(Ussiil harckc)
yap-
bir mcclisin loplanmasini icabcttirccck
bir scyir takibctmistfr.
-
Dedi vecikipgitti.
ylc birliklc Haci BckUij'la
Rilya mi gfiriiyoruz gibilerden baki ? tik ve acele acele
saymaya
koyulduk:
1c bildirildi.
Tarn sekiz yiiz ...Ve
hepsi
(If
cil cil
tane
Reijadiye."
m
duruyordu. Gogsiindc dc hamay.l scklindc bir "Kur'an-i Kerim" idi. M. Kemal Pasa kcndisinc yaklasarak, 'Kur'an-i Kerim ile
asili
bay-
ragimn ucunu opijp ba$ma koydu." Yollarda birikmis olan halkin coskun alkis vc tczahiirati arasin-
dan gcccrck'Uac.
Bayram Camii 'nc
mk
gitti.
Tiirbcyi ziyarettcn sonra
goMi kotlj m rtr „ (wi $ami Bij kR, ahah|a Medreseler Miidiirii Hoca Tahsin Efendi, M. Kemal Pasa'nin Ankara'ya gclmcsinin millet vc memlcket icin hayirh olmasini
g
^
karsi
dilcycn veciz bir dua* yapti.
G aZ e!2;2
Her
tarafla
Cemaleddin
Kf'endi
vc
bu liususla muhabcreyc
,
n
DELENUoSUJ -
Yenl
lsl
» bul
dc
giri.-jiicrck
bir
A§ireti
lamim-
Ankara'nin
odildi.
Eklc mahdud bir askcr? kuvvct vardi. Garp, $ark vc Giincy'dc Kuvva-yi Milliycci cctclcr, ccphclcr tcskil ederck diismanla bogusmaktaydilar. Biitun daginik kuvvctlcrin idarclcrini bir mcrkczc bagla-
mak
vc bu surctlc muniazam, disiplinli bir askcri leskilat kurmak gcrc-
kiyordu. Tabiatiylc cvvclcmirdc cldc istifadc cdilccckti.
mevcud saglam kolordulardan
O, bunlarla mc$gul iken Istanbul'da 12 Ocak 1920
de Mcclis-i Mcbusan acildi.Bu mcclis 28 Ocak'ta maruf Milli Misaki tanzim vc ilan etmislir. Milli Misaki uinzim eden Osmanli Meclis-i
Mcbusani bu misakla direnmenin
Turk Kurmlus Savasin'a tcmel
fiili
tc§kil
bu mcclisi
siingii
ilk
Meclis-i Mcbusan'i n her
197
-
tiirlii
Mustafa KEMAL:
-
adimini atmis ve
cdccck hedef fcdakarlik vc mu-
kavemctin hudud vc sartlanni sarahatle Ingilizler'in
vc hukuki
tcspit ctmis oldu.
Nc
yazik
ki,
zoruyla dagitip ealisamaz hale gclirmesi-
yle bu hamlc duraklamis vc tslanbul'da cahsmasina
tr^S S
Mudki
gibi ileri gclcn tarikal scyhlcrinc
mcrkczi durumundan istifadc
idi.
Scymcn Alayin.n idarccilcrinden Glive?'Ii Ibrahim bir clindc bayrak, digcr clindc akin islcmcli bir pala oklugu hakic aiay.n ttniindc
v&ym v™ a » im
Musa Bey
Reisi Haci
imkSn kalmayan
tchlikcdcn salim olan Ankara'da loplan-
Nutuk
-
Ankara 1927. sh. 207
222
SARIKUvMOCAHlDLBR
223
KADlR MISlRofll.U masi
dogmustur.
fikri
Bu
mcclis
Istanbul'dakinin
mahiyelindedir. Bsasen Ankara Meclis-i
men
k.sa bir
muddct sonra
oldugu ayni "Misak-,
rVlilli
Mcbusam
Istanbul Mcclisi
devami
da ac.hsmdan he-
Mcbusanimn tanzim
elmis.
uzcrincycminctmisiir(18 Haziran 1920)
Median
Ankara'da yeniden toplanmasi dttsttnecsinin dogmas. mcbuslardan kacabilcnlcr, Ankara'ya gclmcgc basladdar Mcclism burada toplanabilmesi icin gerekJi davct Istanbul Mcclis-i Mchusan.'nm Rcisi Celaleddin Arif Bey tarafindan yapilmak gcrckiyordu. Kcndjsi dc isgal alUndaki tstanbul'dan kacmis vc birkac arkadasjyle biruktc Ankara'ya varmak Uzcrc yollarda bulunmakla idi O zaman tstanbul'dan Ankara'ya gecmck Oylc kolay Ozerine
dcgildi. Ciinlercc surcn mcsakkalli bir yolculuga vc bir cok di^rhan ichlikclcrini atlat-
maga
C
bagl.ydi.
cak "Du/ce"yc
I
Bu
yii/den Celaleddin Arif
icin
rhcbuslanri
M. Kemal Pa§a Bu suretle meclisin
tarafindan daveti hususunda ittifak has.l oldu. Ankara'da toplanmasi vc bu toplariliya istirak cdccck
cimlcnnc
miitcallik hususlarda Mcclis'in
dmi bchrtcn su tamim
cdi-
mcbuslann
sc-
Ankara'da toplanma maksa-
buiiin vilayet vc kolordulara gonderilmisti:
tarafindan salahiyeti haiz bir
Ankara'ya gelebileceklerin dabi bu meclise istirak ettirilmesi zaruri gorulmiistttr. Binaenaleyh zfrde dercedilen talimat mucibince intihabatin icrasi hamiyyet ve ru'yet-i vatanperveranelerinden muntazirdir.
Daha sonra secimin hey'ct-i temsiliyc
§ckli vc §craitini tadad eden bu bcyanname namina M, Kemal imzasini uisjmaktaydi.
Celaleddin Arif Bey'lc arkadasjannin bu hususta muvafakatlerinin alinmis, oldugu da vilayet vc kolordulara ayni §ckildc teblig cdilmi^tir.
Bundan maksad, toplanacak meclisin
arkada§iar.yla an-
muhabcrc
tizere millet
meclisin Ankara'da ictimaa da'veti ve dagilmis olan meb'usandan
Istanbul Meclis-i
vastl olmalarindah sonra ifiibat saglantp
Zaman ka/anmak
lebddi.
Hey vc
emmiil ve tatbik etmek
Mcbusan'inm
i$gal
ayri bir mcclis olmadigi,
sebebiyle calismamasi yiiziinden
Ankara'da toplanmaya mccburiyct hasil oldugu fikrinin hcrkcscc anla§ilmasini tcmindi. mis, olan
Bu tamim dc
j;udur:
(Ornck olarak mcrkczc yapil-
tamimi kaydediyoruz.)
Anadolu ve Rumeli Miidafaa-i
Hukuk
Cemiyetl
!2;
Ankara
22336
Hey'et-i Temsiliyyesi
(ZATA MAHSUSTUR) •
KOLORDU KIJMANDANIJGINA YiRMINCi KOLORDU KUMANDANLIGINA
Makarr-, Hilafet-i Islamiye ve Payitaht-i Saltanat-, Osmaniyenin Diivel-i
I'tilafiye
tarafindan resmen isgali kuvve-i tesriiyye ve adliyye ve icriUyyeden ibaret olan kuvva-y, selase-i devleti muh'tel etmis ve bu vaz'iyyet kars.sinda ifa-y, vazifeye
imkan gmemedigini
hukumetce resmen
§u halde
TCWMgHfl
teblig edilerek Meclis-i
Meb'usan dagdrmst.r
Devlet-i Osmaniyye'nin tahlisini te'min edecek tedabiri te-
I
\
mi
i
Istanbul faciasim miiteakib Anadolu'da cali§mak tizere tihlas-i
nefsemuvaffak olan meb'uslardan
bir kismiyle
temas
is-
hasil
olmustur. 21-22 Mart gecesi vasil olan ve sarka dogru yuriiyiise deisbu zevat Yozgat Meb'usu Ismail Fazil Pasa, Meclis-i
vam eden
Meb'usan Reisi Celaleddin Arif, Kireehir Meb'usu Riza, Saru-
224
225
SARlKLt MOCAHIDLHR
han
Meb'usu
bi
eylemistir.
Re ?it Be/lerdir. Fevknlade bir meclisin i timaa 9 davet olundugu hakkinda vordigimiz malQmata karsi atideki cevai'ttt
(Tertibatiniz
mahz-i
isabettir.
Cenab-i
Hak
milletimizin
namina muvaffakiyet ihsan buyursun; bununla beraber
selameti
zaten bizim oraya geliijimjz ancak boyle bir meclis-i kubra-yi milleson vazifemizi ifa eylemekten ibarettir. Muvaffakiyeti
te istirak ile
Cenab-i Hak'tnn temenni eyleriz.)
Arkadnslann
emin
mintnkaya
bir
maliamatinhafi tutulmasim tomenni
kadar
vUBUltine
isbu
eyk>7-iz.
Heyet-i Temsiliyye C.
Namina
M. Komal nm
I.
Bir taral'lan ycni sccilcn mcb'uslar, digcr laraUin da tstanbul'dan
c
kacabilcnlcr
Ankara'ya
Muallim Mcktcbi"
gclmcyc
na yetiscbiicnlcrin adcdi sadccc yirmidOrdU dc
ri fcsli,'
de sanklilar kadar dini
basjadilar,
1
15'ii.
Bunlann
sarikli idi.Tabiatiylc
"Yiiksck
iciri
bir
muezzin
namaz
numarali vesika.
'
IIW H I
MIWW
i
i|i»
I
II'
i
§eyhi Abdiilhalim Celcbi
riyasct
ctti.
ii
«
« hi
sarikli
ile
(solda)
Meclis'in Ankarada acili§ina muval'akal cdip etmedigi hususunun Ra-
M. Kcmal
Ankara 1955 340
Paga, bunu haber
bu fikirlcrindcn caydirdi.
Tabiatiylc Padi§ah, Istanbul'un i$gal altinda bul'unma'si scbebiyle "Afcrin, iyi yapiyorsunuz" diyemczdi.
Tarihi Vesikalan Dergisi: Sayi 13
yekun tutan
Uzun miizakcrclerdcn sonra
alinca, cc§itli aracilar ve telkinlcrlc onlan
If aci Bayram §eyhi Tayyip Efendi'nin od asinda toplanddar. Bu toplantiya Mevlevi Dcrgahi
Harp
bir
sima
Konya Meb'usu RIFAT EFENDi
disahtan sorulmasi kararlasjinldi. Fakat
Ulemadan olan mcb'uslar 20 Nisan'da
'i'
iki
sank sarmaziardi.
tarafmdan tutulmus
kiliyorlardi.
-
devresinde btiyuk
Kastamonu Meb'usu HULUSl EFENDi (sagda)
bilgiicrc vakif in.sanlar vardi. Fakat boyicleri
vilayet
birinci
meb'uslardan
feslilcr icindc
giinde be§ kere ezan okuyordu. Koridorda cemaat halinde
198
T.B.M.Meclisinin
cllisikalpakh, kirk bi-
kalpakh vc
mcslck olarak ilmiycyi sccmis. bulunmadiklan
Muallim Mektebinde
Bunlara,
binasi yaiakhanc olarak tahsis cdildi. 23 Nisa-
mamak
icin
mecburen cephc
alacakti.
Du§man Bu
igtcn
lazyikine
maruz
kal-
caydmasina boylc
bir
m SAKIKUMOCAIIlDUiK
Mcb'uslaf vc $chrin
yapan
m
M. Kemal p
rer yokladi. 16
Mania
ilcri
gclcnlcri ilc vilaycltc btigfirj hir toplanu
Ankara'da loplananlann
,
fikirlcrini hirer hi-
ingili/Jcrin
Sarachanc ha^mclaki karakoiumuzu basarak, bu sirada uykuda bulunan crlcrimi/i §chid ctmclcrindcn iii-
barcn'MccIis'in Ankara'da Loplanmasim nciicclcndircn hadiselcri nak-
Bu
surcilc Ankarada cali§maya ba^lamanin liizum vc faidclcri uzerindedurdu. Bu loplanlida moclisin vakiiylc Knver Pa$a larafin(,il " tiiihad-i Tcrakki kuiiibU olarak yapunlan binada Icili.
ac.lmasi karar-
l-isiinkh.
Bu bina en
k.sa
zannmda
all«.T.in"doh sinilar a.lmarak
yapjldi.
KlirsiinQii
arka duvarina
mli^avcftt-odini/.) yi i/ "••
C
tl«
cclilc
Km-
;,„.,
I,sllli '-
salon*
i
so yarar hale gelirildi. Dar-ul s -
:ki]
verild,.
Oru.ya
kiir.su
vedynca safonun hir duvanKorimiii $uara Surcsinden sh ayct-i Miisiiinianlann ,xleri, isli^arcyc chil >
iiruiuliir.
c t
dc
"Vcsavirh'bmfflciiiri" (tyerinizdc
-icvha
i.nsanlarta isikare sureii>le Ha/irliklar
hir
Mu-
"
(Mcafcn)
ikmal
oluaduku,;, sonra yap.lacak mcrasimin mahiycti hakk.nda her utrafa hir [amirh g bndorilmi§lir kl, bu tamim Kunulu? Sava,, nm nas.l hir liuvu iemdc Ba$lud.gmi gostennek baki-
mmdan oWukca
aljka cekickhr.
Bu
itibarla
Birinci
devre T.B.M.M. Albumunden
iki
sarikli
kahraman
k :
HAUL IBRAHIM EFENDI (sa^da) ve Meb'usu ABDURRAHMAN LAMi (soldaj
Eski§ehir Meb'usu
Gaziantep
onu kclimesi kclimcsine
aynen sUlunlarmii/a aliyomz. 2-
Vatanin
tihlasi gibi
MKVKt KUMANDANLltflNA 1-
Bimennihilkerim. Nisanin yirmi tl^nctl cum'a gfino cuma Millet Meclisi kfl?ad edile-
Makam-i
Refi-i Hilaf'et if'a
\A»iu
iw&iraUt
mezkurun mebrukiyesinden
istifade
ve
fiifl
yeVi'n-i.
Kiram Hazeratiyle
Ilaci
ve Saltanat'in
is-
edecek olan BilyOk Millet
tva-^A»
WK&ClVSi
Meb'usin-i
namazmi mtiteakib Ankara'da BttyOk
istiklali,
en miihim ve hayati vezaifi
teivit^vwrtiM
kablelkil^ad
yevm-i
bil'umum
Bayram-i Veli Camii $erifinde
cum'a namazi eda olunarak Envar-i Kur'nn ve Salattan
istifaza olu-
nacaktir. Badessalat Libye-i Saadet ve Sancak-i $erifi bamilen Dai-
cektir. re-i
"~^~
Mahsusaya kadar Kolordu Kumandanbgjnca
kitat-i
askeriye
228
229
vSARlKLI
ile tertibat-i
mahsusn
KADlR MISIROOLU
MOCAHtDLER eye,
alinacaktir.
3-Yevm-U mezkurun
edilecektir. teyid-i kudsiyeti icin
bugtinden itibaren
merkez-i vilayette Wdi Beyefendi Hazretleri'nin tertibiyle hatim ve Buhari-i ?erif tilavetine bed' olunacak ve
Hatm-i §erifin aksami
kun
teskilat ve
memleketin bil'umum
Aynca btiyuk levhalar
mUesseeatina iblagi te'min
halinde her tarafa
olan mahallerde tabi ve teksir ve
meccanen
Hak'tan muvatfaakiyet-i kamile tazarru' olunur.
6- Cenab-i
Hoy'et-i Temsiliye
edecektir.
le
Mukaddes
ve mecruh vatanmuzm her ko?esinde aym suretbugitnden itibaren Buhari ve Hatemat-i §erife kiraet edile-
ezandan evvel minarelerde Salavat-i $erife okunacak ve osna^yi hutbede Hilafotmeabimiz Padi ? ahimiz Efendimiz Hazretleri'nin nam-i nami-i Hiimayunu
Hcr§cy, "Gayet mustaceldir" kaydiylc her tarafa tclgrafla ula§ti-
giinii
nlmis, bulunan giinii butiin
bu lamimdcki
ken Zat-
i
neleriyle
bilumum
§evketsimat-i Padi^ahilerinin ve memalik-i ? aha-
felah ve saadet
teb'a-i
olmalan
I.
cuma namazmin edasindan
mulukanelerinin bir an ewel naildiiasi ilaveten
siyeti ve
her
son surclcrini okudular.
Meclis'tc
ferd-i milletin kendi vekilinden
hatm-i §cri-
halimlcrin dualariylc "Buhari §erif"in .
oniinc
bu sancak
arkasindan yiiruyen Sinop Meb'usu ycsjl
cuha
gecirildi.
Onun hemen
Hoca Abdullah Kfendi
"Kur'an-i Kerim"
almi§larch.
mecbu-
hakkinda mevizeler irad olunacaktir. Badehu Halife ve Padi ? ahitmzm, din ve Devletimizin, Vatan ve Milletimizin
miiftii
selameti ve istiklali icin dua edilecektir.
rada
riyeti
u/erine
merasim-i diniyye ve
vatamyyenin ifasindan ve camilerden cikildiktan sonra, maniyenin her tarafinda makam-i hakumete gelinerek
bilad-i
Us-
Meclis'in kti-
sadindan dolayi resmen tebrikat icra
edilecektir.
Her
tarafa cum'a
surette mevlud-u serif okunacaktir.
hemen ne?r-il tamimi icin her vasitaya muracaat olunacak ve serian en hilcra koylere, en kucuk kitaat-i askeriy-
Bu
Bu
rahlcnin uzcrine
vc "Sakal-i §erif" konmu$tu. Halk "tekbirlerle"
manga
r.ahlcyi yart
Hulusi Efendi
askcr, rahlcnin saginda
vc solunda ycr
yoldan itibaren dc Yozgal meb'usu sabik
la$imi§tir.
Meclis'in Oniinc gclindigindc tckbir scslcri afaki inlctiyordu. Bu-
halas,,
Bu
acjlmis, bir rahlcyi basjnda tutuyordu.
yiiriimeyc ba§ladi. Bir
mUrekkep olan Bayuk
Millet Meclisi'nin tevdi eyleyecegi vezaif-i vataniyyeyi ifaya
5- I 9 bu tebligin
Bu
iic
.sonra
vuku bulan mesai-i milliyenin ehemiyet ve kud-
namazindan evvel mOnasip
23 Nisan 1920 Cum'a
okunmasi kararla^m isjli Turbcdcn Haci Bayram-i Veli'nin
sancagi cjkankli. Kafilcnin
tezkar olunacak ve
da ikmal-i hatm edilerek Makam-i Muallay-i Hilafet ve Saltanat'm ve bilcumle aksam-i vataran halasi maksadiyle
fin
gibi ccrcyan ctti.
ahalidcn sonra hocalar, cvvclcc indirilmis,
zikredilir-
i
Namina 199
M. Kemal
rok cum'a
o
mum-
te-
berruken cum'a namazindan eonrn Daire-i Mahsusa ontinde ikmal
4-
ve
ta'lik
tevzi edilecektir.
Uc.
kurban
kcsildi.
Miilcakibcn Bursa Meb'usu
Kfendi'nin yapmis oldugu
ve halkin heyecanli Meciise
ilk
vcci/. bir
Hoca Fehmi
duaya "amin" diyen meb'uslarm
scslcri orlaligi cinlatiyordu.
olarak Yozgat
Meb'usu Siileyman Bey
girdi.
Her-
kes yerini aldiktan sonra hocalar, hep bir agizdan nakarat halinde dua 199- Harb Tarihi Vesikalan Dergisi, Sayi 14 Ankara 1955' de yer alan 363' No'lu vesika
230
SARIK.U MtlCAlliDLiiR
231
aycllcrini okuyorlardi. Bir kisrm da "Buhari-i §erif okuyordu. Caniido indirilcn hatimlcrin dualan da burada yapildi. Yasl. vc vatan
cndi^csiylc kalplcri clcmnak olan miibarck hocalar,
hem okuyor, hem
dc heyecan vc gozyasjanni zaptcdcmiyorlardi. Haci Bayram-i Veli liirbesindcn alman sancak klirsilye dikildi. Rahlc iisliindc gciirilcn
"Kuran-i Kerim
ile
Pcygambcr Alcyhissalatu Vcssclam Efcndimizin
miibarck Sakal-i §eriricri dc
Bu vam
kiirsiiyc
kondu.
dualar vc Mcclis'c hakim olan
mabed
etmistir. Mesclit: Biinyanl.
havasi /afcrc kadar dc-
Alim Huca muntazaman her bes
giinde, bir husiisi olarak hazirladigi yecfz bir duayi
meb'uslar cephede dttgii§en
ytgit
mehmetcigin
okur ye
biitiin
panltili siingijsiiyle
Cenab-i Hakk'in nusrat vc zafere aid liitutlar.na iman ve umidin heyccaniyle gozyasjan ak.tarak "amin!.." dedikten sonra
cahsma-
ya baslarlardi.
C
Meb'uslar mazbalalarini akhkian sonra bircr bircr kiirsijyc gclc-
rckycmincttilcr:"Makam-i HilalcL vc sallanalin, vatan vc miilciin istiklal vc is tih lasi ndan baska bir gayc lakip ctmcy cccgi mc Vallahi..." istc
degi^jik
bu
surcilc acilmis olan Mcclis'dc, zalcrdcn sonra nc kadar
vczid
1'irlinalarcstigi
malumdur.
§i.udi zaicre kadar biiyiik olciidc hizmel
manlardan bazdariyla
ii'a
ctmis. sarikli kahra-
bir kac dint miiossescnin kurtulusa
agtett&j hi^xicUcricuic^ bir
k^: iknzk
son dcrccc
oiardc ^kkatler^i
&:
yoru/..
§urasrhalirda tululmalidir ki.hizmcllcrini bcliricbildiklcrimiz, bu istikamcucki calismalarm hcycti umumtyesi
muvacchcsindc um-
mandan bir
bir kalrc
mesabesindedir. Esascn bu
incclcmcyc s.gmiyacag.
mcvzu bbyle
bir cildlik
pek cok hizmctin tcsbitinc dc art.k imkan kalmamistir. Bunlann bir cogu tiirihimizin mcchul kahramanlagibi,
rina katilmayi Icrcih edcrck olUnccyc kadar susmuslardir. -
-'
-' . ,,: .';,!.•
i
-.'-..
'.„,
O Z < < m Ui
>
»
232 233
H-BlR KAC SARIKLI KAHRAMAN: Vezaif-i
HAFIZ iBRAIllM DEMiRALAY
manda
TQrk Kurtulu§ Savaji'mn en kahraman simalarindan Hafiz Ibrahim Demiralay lzmir'in Yunan
U R E T
S
Medeniye ve insaniyesini bihakkin mtldrik ve
hicbir milletin
hukukuna
tecfivuz
muntazaman ve
olan sef'eri
palikaryalari tarafmdan anina kadar muhitindc miitcvazi bir hayat sQrcn vc Fatih dersiamlanndan oldugu haldc "Hafiz Efcndi" diyc an.lan bir insandi. Esascn zengin vc nilfuzlu bir ailcnin cvladi olan mcrhum, mahalli vc ailcvi mcsclclcr icindc hajrplup gidcrken, isgali
birdenbire fzmir'dc
bir harekatla ilerlemeleri
ne
Hukumetimizden izahat
teniddir?
gibi bir
istiyoruz.
vekar ve itidalimizi muhaf'aza etmekte zillet
ve meskenetle
maksad-i siyasiye mus-
ise,
Vatammizin selameti, kabul ediyoruz. Yoksa
yasamaya mesudane sehadeti
tercih edecegiz.
01 babta...
bany-
an Yunan Iccaat vc scnayii O'nu derinden sarsmisti. Hadiscler gelijtikvc daha sonra vauinin digcr bbjgclcrinin diisman istiia vc i§gallcrjnc fnafuz kalmasi dolayisiylc her larafta oldugu gibi "Isparta'da da bir heyecan kasirgasi esmege ba§lami§ti. Antalya'dan itibarcn bu bolgcyi isgal ctmcyc baslayan Italyanlar i§gallerinj yukanya dogru yava§ yaya§ gcnislctmoyc ba§Iami§lardi. t§te o zaman
Isparta Gdnullii Miicahidleri
namina
cci izmir
CI
Isparta'daki ga-
Icyan.n businda bulunan
cckilmek
Haf.z Ibrahim Bey'
iizerc bir iclgraf ile
in
Harbiyc Nczarcti'nc
posianeye kogiugunu goriiyoruz:
Tahir Pagazade Hafiz Ibrahim
l§tc
istizahta
bu surcLlc italyan
ileri
bulunan isparta gonflllu miicahidlcrinin
him bey,
bu mukavcmei
U§kurcuoglu Ali adinda
Konya
1780
Kelimesi
100
Tarih
Adet
1/18
138
Hafiz Ibrahim Bey'in
suretil
bervechizir arz olunmu tur. Mulhakatta ? dahi, Italyan ileri harekatinin silkun dairesi ndc protesto edilmekte oldugu maruzdur. Ikinci
miitcakiben
kacan
isyan vc intikam lohumlanni
ilk
asil
Yunan fccayT
ruhunu magdur vc niazlum kardesjerinin
yardimina ko§mak azim vc karanyla lutu$turmus lu. Bilaharc bir kac i
dri:ad&§iy'ii &;»'&
mevrud telgrafname
Hafiz Ibra-
bir tsparta'linm gordiigii facialan anlalmasi,
aimi§u. isparta da "Gencler Birligi"ndc anlalilan bu
24 Haziran 335 Isparta gfinullo mucahidlerinden
lidcri
icsjcbblislcrinc. t/.mir i.^galini
Hafiz Ibrahim Demiralay'in ruhuna
Numarasi
*°°
harckati karsisinda cvvcla hiikumclten
basJamisiM. lzmir'in isjali sirasmda orada bulunarak isparta'ya
HARBlYE NEZARETl'NE Mahreci
za-
etmeyerek namus ve asa-
yisine malik olan Isparta'miza dogru Italyanlar'in biri
aym
H&Z&
Uirafttai
Bej
\~\ cvifte
gCvC« sJ^kurcuog-
lu Ali Efendi burada da facialan bir kere daha nakletti. Ibrahim
Bey
anlatilanlan dinlcdikcc renkten rcngc giriyordu.
Oturdugu min-
derden kalkarak odanin icindc asabt asabt dola§maga ba§ladi. "£ocuk-
Ordu Mufetti§i
Comal
200 Nu. 125.
-
Harp
Tarihi Vesikalan Dergisi
-
Sayi
6,
Ankara 1953 Vesika
234 235
SARIKLi'MOCAIItDLIiR !ar,
ba§ka care yok
lillah cihad." 2 »'
silflha
diyerck
sanlmak lazim! Cihacl laz.m cihad! F!
o gccc karann,
vcrdi.
scbi-
Gayci cal.,kan vc cner-
Jikb.rmsanolan Hahz Ibrahim Bey lasa zamanda gcrckcn tcgkilAti kurarak iaal.ycic gccli. C) zaman Isparla'da §ubc rcisi bulunan Nuruliah vc Jandarma Kumandani Mustafa Bey'Icrin do yaidimlanyla Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti" kuruldu. Hafiz Ibrahim Bey'i basa gcc.rd.lcr.
Toplanular askcrlik daircsindc yapUtyordu. Mu.susi sQrcitc bayraklar alt.nda" kasaba vc kOylcrdc loplam.lar
yapi.lm. 5 "siyah lorlib cdildi.
Bu lophm.Iar.n cuskun
halibi
yen hcjvcana garkodiyor vc
g.
Haf.z Ibrahim Bey
gonullillcrin
hcr giui-
ak.n ak.n
Is'panaVa
loplanmalunn. icinfh cdiyordu. H„ sfuvil, kurulan r/miillu aiay.na
Demiralay"
ismi
konmu§tur ;
Spqradan
bu
kcndi.sino
do
soyad.
ojacakiir.
Tcsfciiauoi
kurup
vdaycilcrdc de lemasia
gOnUllulcrini
mu§ lcrck
ioplamaya
bd#yinca
Heyet-i Merke/iyesi"nc murahhas olarak gondcrdigi
va ?
O'nun
biililn
Ccphc
t?in
"Evlal
no laz.msa hepsini bulup
ycu§tircceg.z. Biz ac duracagiz iakat onlar. doyuracag.z. tnsallah ya""
kindiibcndcgclirim."
2
HM.z Ibrahim Demiralay, bu sOzundc
.
Birinci
Kuwa-yi
Devre Isparta Meb'usu iken
Milliyc
devriric"
aid
en
'(.uney Cephesi'nin buiiin yukunii muntazam ordu kuruluncaya kadar omuzlar.nda £a§imi lir. O'nun, gcccli gilnduzlu 8 cal§mak, her
surctiylc ifa cuigi bu hizmel, Kurtu!u §
Sava^'mn
5,
TUr9Ut
1
sh 61
."
AKYAVA *
202 - Turgut AKYAVA?. /
-
ib «*lm
Demfralay
a.g. makale.
-
On
Dergisi, Cilt
vc
dasilam
ii/.eiine isparla
Mc-
busu secilen Ibrahim Demiralay'in isparla 'dan aynlip Ankara 'ya
gi-
deccgi gun bir veda mcrasimi yapilmi§ti. Halk "Piri Kfendi Sultan" Tiirbcsi onlindc Loplandi. yapli.
Ondan sonra
Once MuUisarnl' Tal'at Bey
bir
konu§ma
zaman "Tahir Pa$a/.ade Hafiz Ibrahim Bey"
diyc an.Ian bu kahraman din adami kursiiyc
2
§S§aali
vak'alanndandir.
NihaycL Biiyiik Millet Mcclisi'nin tc$ckkulii durarak on onbe* bin
k.>.l.k
yorevc^ycdsmck
t
IBRAHIM DEMIRALAY
Turgut Akya-
kondi.sinc style dircktif vcrdigini bildirmokiodir
arkadaslara sclAm soylc.
civar
harckcl imkflnlan aranust.r "Nn/illi
cikli.
Ba§inda aim gibi ak
sang., sirlinda haki rcnklc bir cckoli, kilol paniolon vc cizmclcriylc
yan askcr
yari
ulema
bir kiyaf cue $u
nutku irad
ctli:
•
236 237
KADlR MISIROGLU "Beka-yi satveti milletlerin seyf-i sehamettir. Cihanin nazinw iclali ancak hun-i gayrettir. Vatan askiyle ifna-yi hayattir gayemiz simdi. Gida-yi rulmmuz, amalimiz, zevk-i sehadettir."
miicadelede muvaffakun bilhayir olmamizi temenni
dusmanlanmizm azamet ve ceberrutunu
Bundan sonra Ankara'da
eder,
Ezeliyet ve Ebediyetle miibesser dini miibinimizin vekar-u izzetine boylo sefilane taarruzlarla hicbir halel gelmez.
memisrir.
miidafaa edccek, namus-u vekar-i Islam'i ayaklar altinda birakmiyacaktir. izzeti nefsini
sifaliyla hi/mctlcrine
Mcb'usu altinci
dcvrc Tiirkiyc BUyiik
Millet Mcclisi'nc sccildiginin akabindc 29.3.939 ata
Alem-i Islam simdiye kadar oldugundan fazla bir kuwetle
lsparta
dcvam cden Hafiz Ibrahim Demiralay
kiracak, "Makam-i Hilafet ve Saltanat'a karsi yaptiklan haksizca taarruz, kendilerine olim bir akibet hazirlayacaktir.
cignenen
bu
atildigimiz
istinaden
ciimlenize arz-i veda ederim."
Etrafimiz ne kadar karanhk, vaziyetimiz ne derece muhlik olursa olsun tslamiyet'e has olan feyz-i manevi ve azm-i kavi biitun
Peygamberiyeye
Ruhaniyet-i
Qar§amba
giinU hay-
vcda cylcmi§tir. Mcb'uslugu oldukca sakin gcccn ibrahim Demi-
ralay sonraki menfi icraata kar§i chcmmiyctli bir mukavcmet goster-
Bu
yiizdcn
§ci'lik
Devre"yc kadar mcb'us
idarcsinin hismina ugramayarak "Altinci
sccilcbilrni§tif. tstanbul'da
"Arpacilar Mesci-
ibrahim
di" tckkc sayilarak, kapatiimis, sonra da satiliga cikanlmiijti.
Demiralay, bunu binbir gQcliiklc durdurarak, bu camii kuriarmi$tir.
Ciinku kiyamete kadar bekasi, ziman-i ilahide bulunan
muslumanhgin imhasi miimkun
§iJKRi;
degildir.
Hulefa-yi Rasidin'den sonra tcali-i tslamiyet'e en biiyiik
hizmet eden ve tslam'a Istanbul gibi bir sehir bahseden Hanedam Al-i Osman'dir.
Peygamberimizin hadisi
dugu Istanbul mustur.
Bu
serifle
fatihligi serefi
giin
bu muhterem
tekrim ve takrir buyur-
bu muazzam ailenin vekili
aileye nasibol-
mukaddes
Hali-
Turk
Kurtulus,
(;i:iJkalay
Sayagi'mn en kahrarnan simalarmdan
zat tcskil cylcdigi Alaya
kumandanlik
cun'15
biridir.
Biz-
vc Dumlupinar'da Yunan
harckatini 9 ay durdurarak ordunun hazirlanmasina
imkan
saglami$tir.
Gosterdigi fcvkalade yararhklar sebebiyle alayina "Celikalay" verilmi§tir. tif
Aynca
edilmi§lir.
kirmizi-ycsjl.kurdclah Lstiklal Madalyasi
Malum oldugu
iizcrc kurtulus.
sava§inda
ile
fitlcn
adi
dc
tal-
cephede kur-
cah§anlara "kirmizi",
ccphc gcrisindc cah§anlara da
bulunuyor. Biz vekilleriniz Hilafet'in etrafmi saran bu gaddar elleri kiracak ve Anadolu'yu Halifesine ve Padisahina
delah madalya
Hem
kavusturacagiz. Hip bir kuvvet bizi bu hanedandan ve O'nun namuskar birer tabil olmaktan ayiramaz. Din-i, mu-
Hoca
azzami miibessirimize layik bir azim ve kuwetle miidafaa edecegimiz birinci esas budur.Tevfikat-i Rabbaniyyeye ve
204 nolu niishasinda yayinlanan K. Nurl imzali haberden naklen: Kemal UNAL: - Ibrahim Demiralay'a Aid Hatiralar, On Dergisi. sh. 62, ls-
femiz.sevgili
Padisahimiz.tngilizler'in
taht-i
esaretinde
verilirdi.
cephede hem de ccphc gerisinde cahsan-
lara ise, "kirmizi-ycsjl" kurdclali lstiklal
203
-
parta1939.
"ye§il"
madalya verilmisUr. Mcrhum §ukrii
madalyasinin bu en kiymctlisi
ile laltif edilmis,
nadir
Afyon'da cikan "Ikaz Gazetesi'nin 15 Nisan 1920 tarih ve
23v
238
SARIK.U MtiCAlliDUiR
kahramanlardan Birinci
biridir.
B.M.M. dc
gormu§ bulunan
Af'yonkarahisar Millclvckili olarak da vazifc
§iikrii Celikuluy,
Mcclis'in en laal aziisiydi. Bclki
hala bile kinlamamis plan bir rekor lesis edcrek Birinci Mcclis'in
sene dOrt ay slircn miiddcli icindc 103
Gayct kudrctli Celikalay
iic
isti/.ah uikriri vfefmistir.
bir hatip vc gcreckion alim bir insan olan
Sukrii
inandigi prcnsiplcrc hayatinin sonuna kadar sadik kalarak
asla biikulmcmis. vc Islam §crtatinden baijRa bir oloritc lanimamistir.
"Hilafet" vc "Sallanat" •edileccgi dcdikodulan
gun evvel brosiir
Hilal'et-i
yayinladi.
miidalaa
ctti.
a
birbirintlch ayrilarak sallanaiiii
!m
'
ilga
devam ederken bu kararm gci^eklesmcsinden
islam iye ve Biiyiik Millet Meclisi"
Bu
"Snltanat;
brosiirdo
8
adiyle bir
Hilafettir"
ic/ini
Yani Halifc'nin "maruf"u etnrtHrnok, "miinker"dcn ne-
hyctmck salahiyct vc iktidan tidarsiz halifc
in
olamiyacagi
miicchhc/. olmasi la/.im gcldigini,
fikrini dini, ilnil
suranc bir surcilc miidalaa ayrilarak "milli
ile
clli.
Bir
hal'la
ik-
csaslar daircsindc vc cc-
soma
Hilafct vc Sallanat
ZAFERIU TEMELiNE Birinci
nunca en ziyadc, her yapdana kavuk sallayan sankli mcxlckdaslarinm hiicumuna maruz
kaldi.
Siirt
Meb'usu Hoca
Halil
Hulki, Mus,
Meb'usu Hoca Blhac
ilyas
(Kaplan) mii^tcrckcn
§iikiu lloca •aleyliindc "Hakimiycl-i Midiyc
Sami vc Antalya Meb'usu Hoca Kasih
vc Hilafct-i islamiye" adiyla birccvabi
Bu dir.
bro.siir
yaymladdar.
bro^uriin uzcrindc "§ukrii Efendi'ye reddiyc"
Aynca inkdabi benimscyen
205
•
Hoca §iikrii QELiKALAY: Hilafet-i Islamiye ve B.M.M. - Ankara 1923, AH §iikrii Matbaasi: v 205 - Hakimiyet-i Milliye ve Hilafet-i Islamiye, - Ankara 194T, Yeni: 204
giin
-
Matbaasi
HARCI KOYAN BIR SARIKLI
ibtiva
Dovrede Karahisar-i Sahip meb'usu iken
eden "Hilafet ve
Milli Hakirnivet"
isimli kitapla da
§ukrii Efendi'ye vc kendisi gibi dusi'inonlorden cski Liitfi
Fikri Bey
itc
Rankin Meb'usu
birkac makalc ycr almakladir.
oldugu yazdi-
muhtclif tiuiharrirlcrin makalelcrini
ILK
SUXRUCEUKAY
hakimiyet prensibi', "Saltanat" ycrinc ikame olu-
Bu
fikirlcri
Hoca
Dersim Meb'usu
'fevfik Kfendi'yc
hucum eden
2<16
yuziinden, iktnci devre, digcr mubafazakar mcb'uslar
gibi sccilmcsine mani
oldular.
Hayalmm sonuna kadar
kalarak yasadt. K.urtulus/Savas.i'ndaki hizmetleri
t'ikirlcrinc
sadik
hakkmda Scbilurrc$ad
mtihabiri tarafmdan soruian suallcri §u sckildc cc vaplandirmistin
206
-
Hilafet
ve
Milli
Hakimiyet
-
Ankara 1339,
sh.
187 ve devamr.
240
SARIKUM0CA1HDI.KR' 241
"-Her taraf atcg icindc, kan gOvdeyi
Yunanlilar
gttliirUyor.
ilcrli-
yor. Girdiklcri kasabalan, kttylcri yakiyorlar. Idamlar, katliamlar birbirini takip cdiyor. Irz
mcmlckcli
sirgasi
vc namus ayaklar
kasip
kavurtiyor.
altinda.
Digcr
Zulum vc
taral'ian
kuvvctlcri
biitiln
lctin clini
kolunu kiskivrak baglanusjar. Hi? bir iimid
Mcmlckctin niillcr ycis
mtidal'aa
biittin
imkanlanm demir ccmbcr
baffciz,
gini bilmiyor.
lngiliz
isjal
icinc almi$, mil-
yok.
yildizi
afakini simsiyah izmihlal bulutlan kaplami§. Gft-
vc fQtura d(l§mO§. Hukumct acz vc
Halk pcrisan,
scnaat ka-
muhafazasiz,
DUsman
iki atc$
zillct icindc kivraniyor,
arasinda kalmi$, nc yapaca-
ga/ctclcri baginyor: "Turkiyc
zar lasma nc yazilirsa yazilsm. Artik onun icin
B!mu$tUrL, Mc-
ba'sii badel\ticvl.
yok-
lur!..."
Bu
man
ilk
ziiliim
i§im
vc seriaal kasirgalarim yararak Ankara'ya gcldigim
Mustafa Kemal'lc gdrU§mck
/.&-
oldu.
"-Ncrcdc kaldin hocam?" dedi "diirtgozlc bckliyorduk." '-Papain, teskilaumizi kuruyorduk. tngilizler'in muhafazasi alun-
da bulunan naklctlik.
silah dcpolarmi, ccphanclikleri bosalllik. Gccclcri koylcre
Hind askcrlcrini ikna
cttik. tngilizler'in bizi
takip emrinc itaat
cimcdilcr. Daglarda soba borulanndan balaryalar kurduk.
ingilizlcr, miiscllah iindad kuvvctlcri gcldiginc zfthip olarak
tahliyc ctlilcr. "Eski.'jehir"c dogru cckilmcgc ba$laddar. kar$i da "Binbir
.
tc
§criat'in
kar$i
mukavemctc nasd
vc din ugrundaki bu miicahedeniz
dum
Mus.
§EMSEDDiN EFENDi
(solda) ve
Meb'usu HACI ILYAS SAMl EFENDi (sa^da)
Yunanhlara Dehseti Efendinin mesaisini dc takdir ederim."
hatli lesis ettik."
"-iltifatiniza
tcsdckurcdcrim, pasam. Biz vazifemizi yaptik. Dini-
mizin bizc cmrctligini ycijnc gclirmcgc cahgtik."
muhafazasi icin clzcm-
Afyon'da sizin nasif calisnginizi, cvlcrdc, camilcrdc, koylcrdc
dusmana
devre sankli meb'uslardan:
Ankara Meb'usu
"Afyon"u
"-Varolunuz hocam!.. Sizin gibi din alimlcrinin bu hususta mille-
onayak olmasi, mcmlckctin, Din vc
dir.
ki
Tepeler" Mcvkiindc mukavemet
Birinci
Bunu gorcn
hazirladiginizi isjtlim.
sjiyani takdirdir.
"-Din vc valan sizlcr gibi ulcma
Mcmlcket
Cok memnun
ile iftihar
eder."
hal-
"-Pa^am, §imdi nc yapacagiz? Taniamiylc bir hukumct
mi kuracagiz? Yoksa bir miidal'aa hazirhklan mi yapacagiz? ol-
hocam!... Yine sizin gibi bir din alimi olari arkada§imiz Nebil
lantidan
maksad
"-Hocam, noksan
kalir."
teskilati
Bu
top-
ncdir?"
milli
hukiimct
tcsjdlati
yapilmadikca mudafaa
tcrlibati
243
242
kadIrmisiroClu
SARIKUMOCAHlDLER "-Ben de
ttyle
bizeemreder."
dQ§uniiyorum pa§am!"
23 Nisanda toplandik, dualar, senalarla Meclis'i
actik. Fakat,
Kcmal yanima
geldi:
lar, itimat etsinler."
Din milcsscsclcrini yikacagimizi, mcktcplcrden din dcrulemanin sanklanni baslanna
dolayacagimizi
siicingeldik."
"-Pa§am bana kirk
silah
cephe kurabilmck
icin bize
be§ ay zaman
atla kirk silah vcrilirsc,
ben Ankara'dan kirk
ve mucahidlcrlc bes ay degil, dokuz ay dtismam oyala-
nm."
Bu tcminatimdan silah
dolayi pa§a 90k
mcmnun
kaldilar.
Ne
kadar
ve ccphane varsa dcrhal bana tcslim cdilmesi i?in Ankara silah
deposuna emir
verdilcr,
depoya
gittim.
Ne
gtireyim: 14 adet martin-
ama
halki inandirmak lazim."
cami dola$arak halka bunu anlatmaya himmet
cdiniz."
Evvela "Zincirli Camii"ndc, sonra da "Haci
Bayram da 1
'
halki
Dii§mamn islila ctUgi ycrlcrdeki mezalimi koydum. Elbirligiylc mukaddcs davamizm miidafaasina ettik.
Birkac
giin
du§undiim.
sonra Pasa'ya tcb§ir cttim:
"Binbir Tepeler"e taarruz ederek milt
maglQp etmi§, Alaschir'e girmi§ti. Mustafa Kemal ve ismet Pa§a'larin hazir bulundugu haft celsede uzun miinaka§alar oldu.
kuvvetleri
ve para tcdarikine karar
ile
verildi.
Erkan-i Harbiye Reisi
goru§tiim.
"-Hocam, vaziyel tehlikclidirL.dcdi. "-Evet, tehlikelidir,
ama
son nefesimize kadar sava§mayi dinimiz
buna
soyledi.
Hemen
iimid kesilince Allaha dayanarak bir fare
bir giin icinde bir asker elbiscsi dikurdim.
Camii'ndc cuma namazindan sonra
Basjm-
Bayram
kiirsiiye ciktim.
"-Ey cemaati miislimin! dedim, "Kapilan kapayimz. Hicbiricamiden disari cikmasm. Sizinle gorii§ecek miihim meseleler var." dedim. niz
"-Pasam, miisterih olabilirsiniz, Ankara halki bizimle beraberdir."
O sirada dii§man kuvvetlcri
Kumandani ve Vali
iimid cdiyordum. Maalesef
daki sangi muhafaza ederek bu asker clbisesini giydim. Haci
toplayip davamizi anlattim.
peyman
Nuri Bey'in bunu bulacagini
Resmt makamlardan
"-Bunu sizdcn rica edcrim hocam. Ev ev, diikkan diikkan, cami
gozleri 5niine
aldim. Kirka iblagini istedim. Ankara Kolordu
Vekili
imkan olmadigini
"-Oylcdir, pa§am,
Fevzi Pa§a
bir
grjnullu miicahid alff, bir cctc tc§kil ederim. Yollarda, kOylerden topla-
n "-Ne miinasebct hocam? Biz buraya memlcket ve dinin miidafaa-
Sur'atle silah
be§ ay muhafaza cdilmedikce Ankara'da tutunma-
den, muaddel tek atcsli bck9i silahlanndan baska tck silah yok. Bunla-
soylemisler."
ahd-ii
kar.51
lazim."
yacagim
"-Mutmain olunuz pasam, Ankaralilar bizim mcmlekct ve dint miidafaa hususundaki samimiyctimize inaninca bize miizaheret edeceklcrdir. Dii§manlar 50k fcna propaganda yapmi§lar bizi dine dlisman sini kaldiracagimizi,
Diismana
tehlikelidir, dedi.
ga imkan yokiur. Askert
"-Haydi hocam, dedi. Afyon'da yaptigm gibi burada da halki ir§ad et. Maksadimizin memleketi, Din ve §eriati kurtarmak oldugunu onlara anlat. Davamizm sfimimi ve kudsi olduguna inansin-
gostcrmisler.
"-Hocam, vaziyet
An-
kongrcci diyor, tamamiyle ismamiyorlardi. Mustafa
kara'lilar bize
Cami
bastaii
ba§a dolu
idi. Biitiin
miislumanlar
kiirsiiniin et-
Co§tum, sbyledim. Evde duvarlarda asih duran harb silahlan bo§una asili kahrsa ev sahibine lanet edecegini anrafini aldilar.
lattim.
dar
Memleket ve din
tehlikede kahrsa yedisinden yetmi§ine ka-
miisliimanlann
cihadla miikellef oldugunu anlattim. Mustafa Kemal Pasa'nin teminatini soyledim. Cemaat agladi. Ben agladim. Nihayet arkamdaki ilmiye ciibbesini cikararak asker elbisesiyle bagimda sank olarak kiirsiide ayaga kalktim: biitiin
n r
l.iM
244 245
SAKlKMMOCAHlDLHR "-Ey cemaati miislumin! dedim. isle ben asker kiyafetine girdim, cepheye gidiyorum. Memleket ve din kurtuluncaya kadar cephelerde dii$manla carpisacagim. Memleketi, dinini seven benimle beraber gelsin," dcdim. Halk
hiingiin hliglir
aghyordu. Ben hickinklar icindc kendimden
gccmisUm. G5z yasjanm sakallanmdan dttkiiluyordu. Bu cu$uhurus. igindc camiden ciktik. Halk muthis. heyecan icindc idi. Hie bir fcrt cemaaltcn ayrilmiyordu. Sokaklan dolduran halk-kutlclcriylc birliktc Bclcdiyc binasi'na gcldik. Hcrkcs saga sola ko^tu. O giin ak§ama kadar 700
silah,
6(X) mucahid,12()
at toplanmijjti.
Bir taraftan da
miicahid vc silahlar geliyordu. Ben mikuin kafi silah§0r mucahidlcrlc
Ankara'dan ayrildim. GclcccksilahlarmAnkarakolordusunateslimcdilmcsini.stfylcdim.
Bu gcldi,
sirada Isparta Mcb'usu
maiyetimdc
dedim, sen Isparda laraflannda
Ona
ikiyiiz clli miiscllah
manda
cibada
tcjjkilai
iijtirakini
yaparak
bir
riea
elti.
Hayir,
cephc kuracaksin.
mucahid vcrdim. Ben Al'yon'a harckci
cllim.
daha yapmisf, Usjak'a girAcclc ccphcye ko§tum. "U§ak Ccphcsi"nc i/.zeddin Bey ku-
Afyon'a mi§tii
Ulcmadan Hafiz Ibrahim Hey yanima
bir ncl'er olarak
gclir
gclmcz dllsman
bir taarruz
cdiyordu. Silah vc mlihimmalsizlik yu/.Qndcn diis.man orada
galcbc etmi$li. Ben hemen
zaman sonra ccphcdc
larafta bir miidafaa halli.tcsis cttim.
silahh miicahidlcrin adedi bini bulmuiftu.
Az
Ccp-
hcyi daha csash bir mevkic naklcttik. Digcr alaylarda da sagda solda tahas^ut cdiyordu.
Ben alayimla dU§mana eok yakm
kuklum. Cerkes Ethem'lc sagdan
irlibal
ycrlcrc kadar so-
lemin ctmisUm.
Bir giin Ethem'in beni haberdar clmcksizin du^manin taarruzuna
dayanamiyarak "E f e n d K o p r ii s ii " nc kadar geri cckiklyint, mcvkiinin tchlikcli oldugunu Ali Fuad I»a§a Eskischir'dcn bildiriyordu. i
Bununla beraber yirmi dorl saat mcvziimdc kaldigim takdirdc Ethem'in biraktigi loplann dusman cline gccmcklcn kurtulabilcccgini bildiriyordu. Kirk sckiz saat bile kahnm, diyc ccvap vcrdim. Dii§manm iki alay tahmin olunan bir takviye kuvveli Ethem'in iizcrinc gel-
mektc iken bu kuvvcti pusuya ditsttrcrck maglup
cllim.
Ordu beni
tak
— Unutulan
hizmetler
?0KR0 QELlKALAY
o gUnkii
hallyle
246
247
KADlR MISIROtflAJ
SARIKU MOCAMfbLBR dir
vc tcbrik
clti.
Alayimm isminc "Celikalay" nami
vcrildi.
Ben dc
sonradan soyadimi %'elikalay" olarak aldim.
Bu
surctlc bes,
ay ordumuza
haldc ben dokuz ay dll§mani
"
vakil kazandirmakligim istendigi
Dum
1
u p
i
n a
r "
tcpclcmeyc kudrct kazanmis, oldu.
Bundan baska daha pek cok
muhim
Nazilli'dcn mcrhum Ilaci Siileyman Efendi, ismini unuttugum Dcnizli MUftusu 207 U§ak'lan Ibrahim Efendi yani bugiin Kiitahya millcLvckili bulunan Ahmed Tahtakilic'in pedcr-i alileriniii /.ikrc deger pek meskflr mesaileri vardir. Allah ciinilcsini gani rahmcl,
208
miicadelcsinc
devam
son ncfasinc kadar "islam Davasi" ugrundaki
eimisiir.
25 Aralik 1950 dc mUbarck'hac farizasi-
ilkjan birkac giiit soma hu fani aleme veda eltigi zaman Ddgu Ccmiiycli Umumi Idarc llcyeiiazasi bulimmakiaydi.
1)1
AFYON MUFTUSU HUSEYfN
(I5AYIK)
Biiyiik
EFENDI
dilc gclirmcktcdir.
Birgunmui'tulukdaircsinehabcrgeldi: "Scni Bclcdiyedcn
isii-
Ghlim, Turunezade Yusuf Bey, EthemzAde
Nebil Efendi (Sivas Kogrcsi'nc
ilaci Hiiseyin
katilrnistir),
Kfendi vc cvlallan,
Turuncziide Ismail Bey
vc daha bazi kimsclcr oradalardi. Akosmanzade'yi aglar haldc, digcrdc dcrin bir diisiincc icinde gordiim. "Hayir ola!" dedim. Ccvap
Icrini
vcrdilcr:
dcdilcr.
"Nc
olacak,
Yunan
izmir'i i$gal cimisj..
Care ncysc, onu yapalim
•
(v'elikalay
aym zamanda Afyon Bolgc-
dc en bakir gcrccklcrini
yorlar!" dcniliyordu.
niiklu.
Siikrii
I'cdakaranc cali§malar
Haci Hiiseyin Bey, Akosmanzade
h'ocalarin isiiklal Harbi'ndc
tcsirlcri vardir.
Icrine ma/.har cLsin.."
bu
si'ndeki f'aaliyctlcrin
da oyaladim. tstan-
bul'dan incbolu'ya daglar gibi silah vc miihimmai ycu^mcsiylc ordu-
muz diismam
miicahidlerdcndir. 6'nun kendi noilanndan biraz kisaltmak surctiyle
nakJedilen
Dcrhal ahaliye
i
Ian ile
Bizim
isimi/i
aci
habcrgcldi"
memlekci halkina bu kcyfiyelin habcr
venlmesine hep biragizdan karat uklcr!..
Bu
dcnildi. Bir miiing yapihnasi dii^u-
vcrildi.
si/lor diisiiniin!..
"Bizim caremi/.e bakin Sadalan halkdan
hiiy-
yiikscldi.
Bunun
iizcrinc bir mtiirrg icrlip cdikli. Bu sirada mcmlekcLimizdc bulunan iggal ordulanndan ingiliz, Franstz, llalyan askcri kumandanlanna vcrilmck ijin iic kil'a proiesuiname hazirlandi. O giinc kadar hicbir
mcmlekcltcn boyle
bir prolcslo harekcli gclmcmi§li.
Hazirlanan pro-
tcsioevrakim cvvela Ingiliz Kuiiiandani'nagoiurduk. Kuriulus. Sava§i sirasinda Afyon muflUsl) bulunan Hiiseyin Bayik, Kuvva-yi Milliyc'yc en cok hi/.mel eden din adamlarimizdan 2 "9 biridir. Bu hizmcl vc iaaliyclini bizzat ya/.ip birakan 21() nadir sarikli
Kumandan mandanin bizc
§imdiki MaariC
ilk sbzii:
"Si/.
Otelindc karargah kurmu.stu. Ku-
Afyonlular, Ermenileri nasd kestiniz?"
demek
207- Hizmeti nakledilmis olan Denizli MuftusU
Ahmed
Hulusi
Efendi'dir.
208- Sebilurresad-Cild 2, Sayi 46. 909- 1fi74 yilina Afyon'rto rinnmustur. Riistiyaden sonra Musa Arncazads Ali Efendi Medresesinde okuyarak 1902 yilinda icazet almi§ ve Afyon Camii Kebir Medresesi'nde miiderris olmustur. 1912 senesinde, Afyon Mufti) Miisevvidligi'ne 1916 yilinda da Afyon Muftulu-
gune tayin edilerek kirk dokuz yil hizmet etmistir. Kendi istegi ile tekaud olduktan bir miiddet sonra 1965 yilinda Hakk'in rahmetine kavusmustur. Bazi yayinlanmis ilmi eserleri de vardir. 210- Medium un kendi elyazisi ileyazilmi§ bulunan bu hatira ve notlann tamami arsivimizde mahfuzdur.
oldu. Yusuf Bey; "Bizim mcmlckctle hig bir kimscnin bumu kanamadi, hatla onlara hiikiimci on gun musaadc etti. Onlar da mallanni giizcl, gu/.cl vc rahalhkla sauilar. Ilo^nullukla mcmlckcttcn bile
Bunlar, HukumcLin siyascti icabiydi. Biz $imdi ermeni hesabigormcyc gclmcdik. ingiliz Hiikumcti biiyiik bir hiikumet oldugun-
ciktilar.
ni
dan onlara halimizi bildirmck vc sonra yapacagimiz kabul
dan
cunemck
lekrar:
icin size
i$in mes'uliyetini
bu proicsioyu gclirdik", dedik. Fakat kuman-
"Sizdcn istcdigimiz ba.ska mcmlckctlcrdc nc kadar ermeni
kesildigini bildirmcnizdir!"
demesi Uzcrinc biz dc: "Bizim vazifemiz hesap gormek degil, §u protcsto kagidim size vcrmektir. tster kabul ediniz, istcrseniz elmeyinizl" dedik. Ben:
"Kalkm
arkada§lar!.."
248
249
^cjy^m^^
^ *&&
cJj^y^^szjf
csj/js^ ^;
*^&?
^b>
*---~us
a
1
Afyon MilftUsU HUSEYlN (Bayik) EFENDl. dedim. Kagidi birakarak kumandanin odasindan aynldik.
Ondan sonra Sari
Ilaci Alizade
Haci Mehmed'in evinde ka-
rargah kuran Fransiz i§gal kumandaninin yanina
50k
giizel kar§iladilar, sigara
miimessil Izmir'dcdir, gitti,
Yunan
biz O'na proicstonuzu
vc §crbct ikram
gittik.
ettiler.
harckatini gttziiyle
Bunlar
bizi
^lkarken: "Asil
gOrmek
icin izmir'e
bildiririz" sozleriyle bizi te§yi ettiler.
Ertcsi giin Hiikiimcl Konagi'na cagnldik. Fransiz mi§ti. "Diin bizim karargaha bir
kac
kisj gclmi§.
kurnandam
Ben Izmir'deydim
gel-
IS' its
veV
kilimin
durumu bana yazmasi uzcrine
bilhassa geldim, diin karargaha
gelenlerin liepsi buradalar mi?" diyc sordu. Biz: "Hayir, bazimiz burada, bir
kismimiz da yok" dedik. Bunim
iizerine
"Yann
saal onikide
ka
Afyon •
Mtiftusii
HGSEYiN EFENDi'nin
ar?ivimizde mahfuz olan
bizzat
hatiralannm
kaleme aldig! ve ilk
sahifesi.
250
sarikumOcah idler
251
KADlU MISIRO&LU rargaha gclenlerin hcpsinin topluca tckrar gelmclcrini rica cdiyorum" dcdi. Erlcsi gUn hcpimiz loplandik. Fransiz i§gal ordulari karargahina gitlik.
Kumandan
makat minderine
taa kapi ttniinde kar§iladi,
bizi
"Biraz sakin olunuz.
bu
Yunan
mcmlckeii temsil ediyorsunuz,
sizlcr
Hiikumcti, lzmir'c kcndi ihtiyan
lcrin istcmesiylc i§gal ctmi§lir. Sizin
ile
gikmamisnr,
bu cihetten
gles, jehridir,
tipki agiz
bakimmdan
usulu ne dcmcklir bilmiyorsunuz.
Mcsela Amerika,
Saninm
Ingiltcrc, Italya
hukumeunizc g«ndcrilmcsini ricaya gclmi§tik, yoksa biz kabul ctsck dahi memlckct halki tcklif cttiginiz hal carcsini asla kabul ctmeyecck-
biiyiik dcvlet-
bu hususlaki lsranmzin sebebi
ncdir?" diye sordu. Biz: "Burasi, Anadolu'nun Licari
Manda
idare cok guzel bir scydir.
vcya Fransiz mandasini kabul cdin. Sizin icin neticesi 90k iyi olur. "Biz buraya manda kabul ctmck i9in gelmcdik, proteslomuzun
oturttu. "Bizim hiikumetimizc vcrilmck iizere bir protesto geurilmi§,
memlckct namina yazilmi§,
turlii
ve edemez de. Biz bunu soyluyoruz, sonucunu hcsaplamak size karargahdan aynldik.
tir
bu-
dii§cr" dedik,
ve burun mesabesindedir, agiz ve
Kumandan:
Bir kag gun sonra bir gece yansi, telgraf basma istcniyorsunuz
"Siz bir maglup millctsiniz, Yunanldar Izmir'den gikmazsa ne yaparsi?ikanrsiniz?" niz, bir defa cllcrinizdcn silahiniz alinmi§ur, onlan nasil
diye bir haber aldim. Mollazade Siileyman Bey, Nebil Hoca, §eyh Ra§id Efendi, Qoban Salihoglu Ismail Efendi ve ben Belediyc'de
"Biz maglup degiliz, cger maglup olsay-
toplandik. Tclgrafhancden kimlcrin istcnildigini ve nicin istenildigini
dik bogazlarunizdan harp gcmilcriniz gecer, Istanbul'umuzu zapteder-
sormak iizere Siileyman Bey'i gondcrdik. Ne kada-, top, tiifek ve ccphancniz var diye Zahid Molla uirafindan bizden soruluyordu. Zahid Molla Alas,ehir'dc hakimdi. "Bu isc kalkan mcmlekctin elbette
burun kapatihrsa bir
adam
dcdi. Biz hiddctli bir tavir
di.
oliir."
ile:
Misaliylc ccvap verdik.
Biz gecirtmedik. Elimizden silah ahndiysa bu Yunan gibi
kiigiik
bir devlctc tcslim olup idarcsi altina girmemizi gerektirmez." dedik.
Kumandan: "Ne niz,
yapabilirsiniz, tckrar
ate§li s5zlcr
boyle
biz tckrarladik:
cdiyorum,
maglup
siz
bir diistacesi vardir, her §ey tedarik olunur diye
millctsi-
"Maglubiycti kabul cuncyiz, §ayet buyuk devletler
Bir
bizim i§imizi gormcz, sOzlimUzU dinlcmczlcrsc biz kcndi isjmizi kendimiz gorilr, cikacak hadiselcrdcn mcs'uliyet kabul etmeyiz" dedik.
bir
girmekten
"Rica
isc
Ramazan gecesindc
misafirlc
g5ru§ulccekti.
Kuguk Cemal Pa§a
idi.
Bey
ra kar§i cikar di§imizlc ba§lanni koparinz" dedik.
fadirlar kurup, kendisi
"m a n d
"Sizler
ben size
akilli
bir yol
adamlarsiniz,
bu
mandan, kapiya
hareket
kumandanin odasim
terk
gerildi bizi birakmacli, yine
etmek
hep
birlikte
ye
buyuk
di.
istedik ise de ku-
yumu§ak ve
tatli
Ethemzade
Bizlcrden memlckctimiz i?in lazim gelen ted-
firka dairesini terk edcrck
Erkmcn, £akir Koyii Inas Tcpeleri'ne
Erkmcn Tcpcsin'de oturmaga
Bu ana kadar cali§an
gostcrecegim bu yol bir buyuk devletin
a" si altma girmeniz olacaktir" dedi. Biz
bir hiddetle kalkip
turlu
Bey,'
olmamizi ve bu hususta Omer Lutfii Bey'e yardimda bulunmamizi tavsiye ediyordu. Bundan sonra Omer Lutfii
Turk'e has bir $creflc 51meyi tercih ederiz. Ellerimize
Kumandan:
Nail Bey'in evine cagnldik,
Turunczade Yusuf
birleri alarak basiret iizere
sopa, balta, capa hasih her ne bulursak her birimiz bunlarla Yunanlila-
divtincliktir,
reji mtidUrii
Haci Huseyin Bey ve ben cagnldigimiz ycrc gittik, orada Firka Kumandani (Tiimen Kumandam) Omer Lutfii Bey vardi. Gelen misafir
etmi§Um sogukkanhlikla konu§alim demi§tim, |imdi Yunan Hiikumeti her tiirlu silahla mucchhezdir. B5yle musellah bir orduya kar^i ne yapabilirsiniz" deyince biz: "Yunan idaresi altma
Kumandan:
cevap verdim geldim"
diye Siileyman Bey gcri gcldi, dagikhk.
soylcmcyin, sogukkanh konu§alim" deyince
ba§ladi.
m
cemiyclin adi "R e d d - i i 1 h a k C c i Arif Bey memlckct halkini Imaret Camii'nde topla"Bundan sonra 90k gayrctlcr sarfcdcccgiz, bu i§i ba.?aracagiz, onun t
i" idi. Birgiin
igin yeniden "Miidafaa-yi
Hukuk Ccmiycti" namiyla bir cemiyet teskil edecegiz" dedi vc halkin rcyine ba§vurdu. Beni bu cemiyedn reisi,
bir dille
J
253
252
KADlRMISIROtiLU
SARIKLIMOCAHlDLBR
Koczade
AH
Gumii§zade Bekir Efendi'yi, Turunczade
§iikrii Bey'i,
Bey'i aza olarak halk ittifakla
§ekkiil etmis.
sccli.
Bttylcce cemiyct Afyon'da te-
bulundu.
Bir tarafum
Bey, dagda gecelcri Nebil Efendi ba§ta
Liitfii
oldugu halde, gazhanc dcposunda dolu olan cephanc sandiklarmi crkek-disj halk yardimiyla calip kucakla memlcket disma ve oradan
Erkmcn'c
la§ittiriyorlardi. Ingiliz nobctcilcri scs
lcliklc bir
cok
lar
vc ccphiinc
lasjnmis. oldu.
cikaramiyordu. Boy-
Kuvva-yi Milliye'nin lagvi
teklifi ile-
Kuvva-yi Milliye
icin-
de muhtclif cerayanlar olabilcccgi, Qerkez Ethem'in harekaundan an-
Bu tcklif hiikumettcn verilen bir emirden oldugu du§unulduyse de Hukumct'i Kuvva-yi Milliye reisleri olmasi ve Kuvva-yi Milliye'nin hukumetc muavenetc devam etmesi ve bu seretlc bir miiddet daha Kuvva-yi Milliye'nin Iagvedilmemesi mu-
Bey'in Ala§ehir'c
gittigini
ibaret
kabil bir tcklif olarak ileriye sQruldu.
Yine bu sirada Yunanh-
"Ala§chir"c kadar gclmis, oldugundan ahvali tetkik etmek uzere
Omer
icin
la§ilmaktadir, deniliyordu.
Omer
silah
bulundugu soylendi. Bunun
riye siiruldii. Hiikumet iginde hilkGmct gibi ve
habcr alan Ingiliz Kumandani, Erk-
Bu
siralarda "Usak" Yunanlilar uirafmdan i§gal olunmu§tu.
§ukrii Ankara cihetinden topladigi
iki-iicyiiz
askerle Oturak ve
Hoca
Dum-
lupinar tarafinda bulunuyordu.
mcn'i basarak orada bulunan vc gozc gorilnen silah ve cephaneleri bir
odaya koydurdu, kapisini da giderkcn
Omer Bey
mlihurletti. Iki
vak'ayi haber aldi. Dcrhal atlanni ko§turttu. Ki-
zilburun'da kumandanin oniine
gecli, zorla
cephancnin kapatddigi odanin bacasindan silah ve
ccphancler bacadan
ccktirildi,
Bir gun Kolordu
topun da kamalarim ahp
kamalan bir
geri aldi.
adam
gcce
indirtildi, biitun
baska tarafa aktarildi ve saklan-
cepheye davet
etti.
erzak sandiklanyla
Kumandani Fahreddin Bey memlekct
tiitiin,
askcrlerin giymesi icin bin kadar
(Afyon'un
iki
istasyonundan birinin adidir) trenlc gitmek uzere istasy-
di.
"Salihli"deykcn, ia§e merkezi "U§ak"da
namina- sabik Miiftii
Yunus
Efendi'nin
idi.
Karahisar
mahdumu Omer
Efendi,
komisyona aza olarak gonderildi. Lazim gelen erzak Zahip v.s. buradan g5ndcrilmckteydi. la§c azalari Ala§ehir kadisi Bey, Abdullah Salihli'den vc namina Ala§ehir Nazmi Bey, Molla, ias,eyi
idare eden
Gediz'den Faik Bey, Dcmirci'dcn
Mazhar
Efendi, Kocoglu §iikru Bey Ankara'ya meb'us olarak gonderildiler.
Yava§ yava§ milli hiikumet i§e ba§lami5 bulunuyordu.
ycrle§tiler.
Dumlupmar'a
evvelce hazirlanan hayvanlarla Eyiip Camin'a kadar
vanldi. gidildi.
zabitanla gorii§uldu, sonra bir dc askcrimizle gortismemizi
tevsiye
Orada Evvela
kumandan
Berabcrce askcrlerin yamna vardik. Burada iki saf halinde duran asker tahmincn, iic, durtyuz nefcrden ibaret goriiniiyordu. Ben etti.
kumandana, "Askerin hepsi bu kadar mi?" dedim. "Evet"
Bey'lerdi. Bunlara riyaset
eden U§akh Ibrahim Bey'di. Bu siralarda Ankara'da hiikumetimiz de te§ekkul etmi§, Afyon'dan meb'us isteniyordu. Hoca §iikru, Nebil
kepenck ve
bin kadar yemeni (pabu?) hazirlayarak crtesi gun Izmir istasyonundan
ona vardik. Ahali vagonlara
DU§man
ahalisini
Biz dc askerlerc hediye etmek uzere .bir?ok ckmek,
dik.
dedi.
Ben ve izzet Ulvi Bey askerlerc hitaben ufak bir nutuk irad eyleOnve Ulvi Bey, sonra ben bastadim: "Ey kahraman evlatlar! Biz
sizin bilhassa ziyaretinize gcldik, sizlerdcn ki, firar
etmeyip sebat cdiniz.
?ok vc pek cok rica ederiz
Ciinkii firar ederseniz
taze gelinlerimizi ve ihliyar annc vc ninclcrimizi,
geng kizlanmizi,
masum
yavrularimi-
diisman ayaklari altinda gigncyeccktir. Bunun onlenmesini sizlerin demir gibi gogiislcri vc cclik kalplerindcn bekliyoruz" deyince askerzi,
Bir gun
Mustafa Kemal, Fevzi Pa§a ve maiyetleri Karahisar'a
geldiler. U§ak'ta outran ia§c heyeti
naginm
idare mcclisi
millet amaline aykiri
de Afyon'a gelmi§ti. Hukumet ko-
odasmda milzakereler ba§ladi. Qerkez Ethem'in harcket cttigi, Fahreddin Paga'ya suikastda dahi
den
birisi: "Pekala sOylliyorSuhuz, ama buraya demiri geldi, Qeligi yok" deyince evvelden tammadigim Firka Kumandani tzzeddin Bey
254
SARIKUMOCAHtDLER
255
KADlR MISJROtfLU
"Nc
derrick istiyorsun?" diye askcrc tcktirde bulundu. Biz buraya g6-
konu$mak Uzerc
riismck icin gcldigimizdcn,
mllsaadelerini islirham
cdcrck, bu sttzdcn maksad nc oldugunu askcrden sordum. "Burasi
dagin basj oldugundan bu yaz guniindc dahi soguklan durulmuyor,
karnimiz ac, sirlimiz ciplak" diyc maksadini acikladi, dcdim "Evlatlar sizlcri
racagiz
ama
ki:
cuha clbisclcrlc giydirip ayaklanniza cizmcler yapti-
sjmdilik sizlcri sogukian muhafaza i^in bin tanc kepcnck
vlicudca zindc
ama mcrmi vc ccphancmiz yok"
"Nc biliyorsun?" diyc Kolordu vc
scrt bir tavirla
firka
labcn dcdim
ki:
bir
clindcn tulup, "Bunlarla
yman
hi-
gibi evlatlar!
bir ihtiyar vardi.
Bu
ihtiyar ya$ca biiylik,
firari
olanlarina nasihat
suriip
dc kendiniz gcri
cckilcccksiniz"
diismam memleketimize sokmamak
dedi.
icin ahdiipe-
etmisiz. Ciinkii bir cesur ve gayretli kuijnandanlanmizi yal-
birakmamak
icin hep beraber gidecegiz. Kger beni en bnde gbrmezseniz evvela beni katledin" diyc soz vcrdim. Hep bir agizdan: "Bizler de blecegiz, azmimizden geri donmiyecegiz" diyc soz
vcrdilcr
"Ey arslan
Bizim riaimiz
Bey'in gclirdigi insanlar icinde 101
Bunlar toplandiklan zaman
kur§una kar$i
"Evlatlar, bizler
niz
parca ayirdim. Askcrlcrc
Osman
birisi, "Hoca Efcndi pek gtlzcl soyiiiyorsun amma sizlcr kasap ke?isinin koyunlann online du§up kanarcyc kadar golUriip dondiigU gibi biz-
Kumandani:
karsdaymca yinc miisaadcsini
kumandanmin
yanimizdun
yalni/. goriiijclim" diycrck
dcdi. Firka
idi.
cdi-
yoruz" sozUmc kar$i o askcr ickrar cdip: "Pckala, fakat, topumuz silahimiz var
idilcr.
icin iclerinc girdim. Bunlari tc§ci icin bazi so/lcr csnasinda icierinden
leri
vc ikibin ycmcni vc vagonlarla crzak gctirdik. Sizlcrdcn scbat rica
rica cllim.
akin akin gclmcktc
yasmda Arslan Bey naminda
"
sizin burada
scbalinizdir. Gcri laral'ini sizlcr hie hatinniza gctirmcyin, ciinkii biz
vagonlarla silah, ccphanc, top,
mcrmi
gclirdik,
isc, biz
i$arct cdcrck)
burada
dc Allah
ile
ahdediyoruz
ki,
bu canlar (gogsiinii
oldugu muddclec bu dagdan du§mani gecirmcyiz vc scbal cdip burada kaliriz" diyc soz vcrdilcr. Oradan trcnlc Hoca §iikrii'nun yanina gittik.
Hoca §ukrii Oturakta
tarn
ccphcdcydi. O'nunla da goru§up gcri
memlckctc gcldik. Bundari sonra daglarda dolasan vc miitcmadiyen mucadclc eden bir takim kabadayilan birbirilcri ile ban§tirarak
adamlan
ile birlikte
Onlara habcr gttndcrip hep birlikdc ccphcye gidileccgini, aksi takdirdc kcndilcrinin iizcrlcrinc asker sevkederek Yunan'dan vardi.
evvel kcndilcrinin kokU kazinilacagina dair haber gondcrdik. Akin,
Yazih'da bulunan
i
Bu miibarck
ler icin
Bunlardan Emirdag'ina siginan Balcamh Yusuf, Cukurcali ib-
akin elliser yiizcr
Oskiidar'da "Sultan T c p c s "nin "B ii b u d c r c s i"nc bakan yamacinda hala mevcud olan bu tckkc, istanbul'un isgal altinda bulundugu senclcrdc, Anadolu harckalinin basanimasina biiyiik olciidc faydasi dokunan muazzam fcdakarlik vc kahramanliklara sahnc olmustur. Tckkenin a§k vc iman adami olan §cyhi Ata Efendi (18831936) Kurtulus Savasmin mc^hul kalmis buyuk kahramanlarmdan biridir.
ccphcyc scvkctlik.
rahim
OZBEKLER TEKKESI
Hcnjcy hazirlanmi^iir.
Sizdcn bcklcdigmiz buradan kacmamani/.dir." Askcrlcr: "Oylc
alii
siivarilcrlc
Osman
gclmcye
basjadilar.
Diger taraftan
Bey, Bavurdu'da bulunan Yoriik Eyiip ve
Bayat tarafindah bulunan Sinan Bey ba§lanna topladiklan sUvarilcrle
en emin
kimicri hayir uua
I
I
din adami, istanbul'dan Anadolu'ya kacacak kimscbir
iic
toplanma mcrkezi halinc gelirdigi tekkesinden
simni savaziayarak yoia koymami$ur.
Sair ve kendisi gibi bir
iman adami
Mehmed Akifdcn
tulun da
buguniin ismet Pasa'si olan Miralay ismefinc hatta "Vurun Kahpeye" isimli cscriyle din adamlanni, Kurtulus Savasj alcyhinde gostcrcn Halide Edib'i (Adivar) bile, Anadolu'ya gccirimisti.
O
Gundiizleri Oskudar'in car$i vc kahvclcrinde dpla§ir, tesbit edil-
257
256
KADiRMISlROCLU
SARIKU MtlCAHlDUiR mi§ parola
ile
Anadolu'ya kacacak kimsclcri bulup dcrgahina toplardi.
Sonra da bunlari onbcscr yirmiser kisdik kafilclcr halinc koyar, gcrekli
emniyct Icdbirlerini aldiktan sonra, Camhca'nin cteklerinden
i§gal
mintikasi di§ma cikanrdi. O, sabahtan aksama kadar Oskiidar'in kahve ve carsdannda boylc dolasjrkcn scyhlik alamcti olarak ba§ina sardigi
dan, dikkati cckmiyordu. Halbuki O'nu bir dc, silahli olarak sabahlara
habcrlcr
gccc gormeliydi. Tama-
kadar caltsor vc bir Kuvva-yi Milliye
mcrkczi halinc gctirdigi Tckkc'sinin du. Her gun
ccsjtli hizmetlcrini idarc cdiyor-
Uskiidar'da dola$irkcn kurdugu $cbckc vasitasiylc ccsUli
toplardi.
Silahlann
Tckkc'yc
vc ccphanclcrin
bliyiik
bir
lu"nu i$gal clmis. bulunan luilyan Jandannalarinin dikkallcrini cckmc-
den tasmmasim tcmin ederdi. Tckkc,
bir
"P o
s
t
a
mcrkc z
i"
gibiydi. tsianbul'dan,
Anado-
vc Anadolu'dan, tstanbul'a en chcmmiyclli habcrlcr, bu kanaldan
ulagiyordu. Bilhassa Anadolu'ya kacmis bulunan miicahidlcrin istan-
en ziyadc bu posta vasitasiylc tcmin cdi-
bul'daki iiilclcriylc irliballan liyordu. Istanbul'da
§ilamak
uzcrc
Anadolu harckatinin adam vc
ccsjtli
mahalli
teessiis ettigini biliyoruz.
mukavemet vc
silah ihtiyacini kar-
faaliyct
mcrkezleri
§eyh Ata Efendi, bunlarin hepsiyle temasta
bulunuyordu. Gondcrdiklcri adamlari da kurdugu teskilat sayesinde her gece Anadolu'ya kacinyordu.
Bundan baska kahraman
"Uskiidar
dcrvisjkxi
dim eimck, icabinda
tki
Camhca onlari
i"nin
rahmetli §air
Mehmed
rahmedi,
cadirlamis.
Mehmed
Akif de bulunuyordu.
Akirie §eyh
vc ciceklerle donanmis.
bir
Atfi,
nedc
oyaliyor,
olsa yurcklcrinc
coken aynhk
biiyiik vatanpcrverlerdch
ak§ami
Meh-
idi.
birhadiscyi naklcdclim.
Havada
serinligi vardi. Hafif hafif csen rfizgar, her
tath bir bahar senligi
yana bahar kokulanni
basa
bas,
acilari, gariplik
sjirle
duygula-
nni unutturuyorlardi.
Bu
csnada; Uskiidar camilcrindc dc yaLsi czanlan
Mehmed
Akif
okunmaga
ba§-
§eyh Ata susmus, gozlcrini yummu$, okunan czanlan; huzur ve husu icinde dinlcmcgc koyulmusjardi ki, Fistilannusti.
kagaci
ile
Tckkc
ile
arasindaki yol iizcrindc gozcUliik yapan bir dcrvi§,
soluk soluga bahceye girdi. Yanina sokuldugu §cyhinin kulagina cgildi.
Ve
fisildadi:
-Aman
Scyhim!.. Uskiidar'daki italyan Polis Kumandani, yanin-
da birkac Ingiliz zabit ve lar!...
polisi
oldugu haldc buraya dogru gcliyor-
Bilmemki!...
§eyh Ata; miiridinin
Hemen
yerindeh
firladi.
soziinii
bitirmesinc
mcydan birakmadi.
Bahcede vc odalarda ktimelcnen ve dcrtlc§en
koydu ve ahnmasi
gercken tedbirlcri de hepsinc ayn ayn sundu.
dakika
bile
gccmemi§ti aradan. Bahccdc sessiz
ba§lami§ti. misafirler, kcndilcrine onciiluk
bir
Tekke'nin bah9esinde,
akasya agacmin altinda
Sanki; kendilcrini ccmbcrlcyen ve dinleyen yolculan bu
lardi.
lki
Bu tekkenin Anadolu'ya kacirdigi
misafir-
oturuyorlardi. Tath tath konusuyor, arasira da karsdikli §iirler okuyor-
ctcklcrinc kadar sokulan cctccilcre yar-
saklamak vc yarahlanna gcrekli ihtimami
med Akif Bey'in kacirddigi gcccyc aid "336 yih Nisan'min
ile
Bu
tarafmdan kapattinlan Mebusan Meclisi'nin bir
misafirlerine ko§tu yaklasan tchlikcyi kulaklarina
Ozbckler Tckkcs
gostcrmck surctiyle dc faydah oluyorlardi.
ve
kisim azalari
vc hemen Uskiidar mcydamnda bulunan "Nakkajji Karako-
siikunctlc
lu'ya
sonra Anadolu yolculuguna cikacak misafirlerle dolmu§tu. ler arasinda, i§galciler
sirtindaki cQbbcsiylc ruhani gorunii§tc oldugun-
"Bcya/ Dcstar"i vc
mcn
scrpiyor ve seriyordu. Ozbekler Tckkesi'de benzcri sik sik gorlilen
mlistcsna gecelerinden birini daha ya§iyordu. BUtUn odalan biraz
bir harckct
eden dcrvisbri takip
ile
Tekkc'dcn Set Ba§i'na dogru sarkan agachk vc fundalikh yamacin uzerindeki dip patikalardan asagiya aktyor, saga sola sapiyor, tarlalarm kenarlarindaki calihklara sokulup saklaniyorlardi.
Boylece; adctlcri otuzu geccn misafirler, tamamiyle dagilmi§,
259
KADtRMISIRO^LU Tckke ve bahcc de her vakitki
halini almi§ti artik.
issi/.
Tckke
ka-
pisindan iceri dalan i§galci zabitlerle maiyetindekilerden bir kismi,
Oda
bahcc ve mezarhga saldirmi§lardi. ylik
na
kapilanni tckmclerle acryor,
ve dolaplan bile ariyorlardi. Nihayet; Tekke'nin buy Qk ayin odasi-
dalmijjlar, kar§ila§uklan
manzara kar§isinda $a§irmi§lar daha dog-
rusu aptalla§mi§lardi.
§eyh Ata; gerisinde saf duran
dcrvi$lcri ile birliktc
yorlardi. Aralarinda yabanci kimselerin
namaz
kill-
bulunmadigim gOren ve biraz
sonra bahcc ve mezarhkta kimscnin gtiriinmedigini tigrenen i§galci zabiticri, ugradiklari
muvaffakiyctsizlik kar§isinda; hirs ve hayretlerin-
den dudaklarini kemire kemire Tckkc'dcn uzakla$mak mccburiyctinde kalmi§lardi.
O gece yarisi;
"0
z b c k
1
c
T
r
giiniin
55i li
ak§ami gc9 vakit "Q a
1
K5
c k kc
s
i"ndcn; hie §iiphcsiz
y u"
nii
tutmu§lar ve sclamcte ka-
vu§mu§lardi. misafirlcrini Qal'a kadar ugurlayan §eyh
ayn IT
ayri
Opu§up kokla$arak veda ederken §air
kenara cekti. Takdirkar baki§lan
ki,
scvincrck aynlan yolcular, etresi
atlattiklari biiyiik tchlikc dolayisile
ile
Ata
Mehmed
hcrbiri ile
Akif, onu bir
uzun uzun yanaklanni ok$adigi
muhatabinin alnindan tiperken:
"-Ne mutlu sana §eyhim!.. dedi. "Kurtulu? Sava§cilanna yaptigin
bu
bliyllk
tiklale lc
hizmetler inan ki, hi? bir
zaman unutulmiyacak ve
amlacak. Imrcniyorum bu mazhariyctine ve scni bcklcycn §crcfli
tikbalinc."
biri.
i§gal altmdaki Istanbul'da kelle koltukta hizmet
din adami.
eden mubarek
r
un
K
a h p c y e" isimli eseriy-
Kurtulu§ Sava§i'nm karsismdu gtislcrcn Halide Edib'in hatarindan
§u satirlan nakledcrsek
Oskudar Ozbekler Tekkesinin kahraman §eyhl ATA EFENDt merhum, Turk Kurtulu§ Sava§rmn, unutulan buyuk ve fedakar elemanlanndan
is-
211
§imdi dc, din adamlanni, "V u le,
milleti is-
kavu§turacak yildizlar arasinda, §eyh Ata adi da daima hiirmet-
meti
iistclik
"0
z b c k
1
c
r
Tckk
c
s i"
nin gercek hiz-
din adamlarinin aleyhinde bir §ahidin ifadesiyle de bir
kere daha anla§ilmi§ olur;
bir
21
1 -
Razl TALKIN: Tarih Hazinesi, C.
5,
sh.218-lstanbul 1951
260 261
KADlR MlSIROflLU vc dar yokuslan ciktik. da bulunur. Elele vererek, yolunu kaybetmis. iki cocuk gibi ylirilyorduk. Ekscri, bohcayi o ta§idig> gibi, climi de O tutuyordu. £unkti, yokus. cikmak, ta o gUnlerden bcri "...Sultantcpesi'ne, oraya
Orada yalniz
giden
kiictik
Ingiliz polisi dcgil, hirsiz
daima kalbimc dokunur.
Baba cvinin cam ormanint ve orada gcccn cocuklugumu du$Un-
mek ne garip
idi.
Nihayet en yiikscktc olan Tckke'ye vardik.
Kapinin Online gelince,
ipi
Yukandan
cckip cingiragi caldik.
biri
scslcndi:
"Kim o?" "Bizi Isa yolladi."
Yukaridan
.
ip ccklilcr, kapi acildi. Bizi, bir dcrvi$ kar§iladi. Elin-
deki fencri indircrck yiizumc bakn.
olan ihtiyar §cyhin
Damadi Kahruman
"Ah Dr. Adnan,
yorum
Bu cocuklanmin
§ukiir gcldin.
idi.
Dcdi
adini
koymu§
ki:
O kadar fena bir hazimsizlik ccki-
ki..."
Nc garipti! Adcta bir doktor Kahraman'm omuzunu ok$adi:
sifatiyla
gclmi$ gibiydik. Adnan,
"Haydi yukariya gidclim dc, hastaligina orada bakanm" dcdi. Merdivenlerden cikarken, $cyhin damadi diyordu "Sizi salidan bcri bekliyoruz. Diin, adcta
ki:
yakalanmi§ oldugunuza
hukmettik."
Bu arahk §cyh dc ko§arak
gclip bizi kar§iladi.
Qrada, Anaiu' va gitmck isicycc dort i5nc daha meb'us vardi. §eyh bizi, Bogazici'nin parlak manzarasma bakan bir odasina gOtiirdii.
Hemen
hareket etmcmiz gcrcktigini soylliyordu. Celaleddin Arif, bir
gun once, Miralay tsmet Bey dc iki gun once birkac zabitle birlikte hareket etmi§ti. tsmet adi, bizc biiyiik bir scvinc vcrdi. Karckteri ve zekasi gelecek igin herhangi bir miicadclcdc insana Umit i$igi vcriyordu. Artik Dr.
Adnan bu 1
larafa gecirdiktcn sonra, etresi
gUn tekrar
262 263
SARIKUMOCAIIIDLER KADlRMISIROGLU Istanbul'a giderek birka9 ki§i
daha beraberimize almaya karar verdim. sa,
§eyh, bizim adimizi kadinlardan sakladi. Sadece
Kahraman
§eyhin KtifUk kardesj Necmeddin biliyordu.
Ayni
ler asilmisu. Istasyonda,
azzam
eden
afi§-
afisjerin birinde "Oltlm" kelimesinin
mu-
Dedi
harflerlc yazilmis,
imza atmisu. Egcr,
Mime
bu
ve TUrk9e olarak, herhangi
mahkflm edilecegini
oldugnu
sirf bizc
Biraz sonra dOrt mUltcci yanimiza geldi. Bunlardan biri me§hur
Cerkes Ethem'in kardesj Hinbusi Resjd idi. Kendisi, Anadolu'da millt hareketin en kudretli seflerinden biri oldugu gibi, ayni zamanda Saruhan Mebu'su idi. Mavi grjzlii, 90k zeki ve iyi tavirh bir adamdi.
giin, biitlin §ehirde lngilizve
milliyet9iyc yardim edcnin
acaba bizlere ne ceza vereceklerdi?
ile
gtirdlim.
Mn
Buna, General Wilson
ki:
"Bize §imdi lSzim olan §ey, adamakilli bir harita, bir de kilavuz."
yardim cdecekler Oliimle tehdid ediliyor-
Ben kendi kendime:
"l§te
tkincisi, Kayseri'ye
yakm
oramn
akh ba§inda bir adam" dedim. olan Keskin Meb'usu Riza Bey'di. Tarn
sjvesiyle konu§uyordu:
"Bende be$ bomba, Q9 tabanca
var.
Qantamin
i9inde, harbe hazi-
nz." dedi.
kadar zeki degil" dedim.
Ben de kendi kendime: "Bu
Bu
sil&hla
orduya kar|i gelmek imkani olmasa gerek. Ama, bu uzun kadar saf ve iyi yilrekli bir adamdi ki, ona boylu ve esmer adam kar§i bir yakmlik hissetmekten kendimi alamadim.
koca
bir
Biz konu§urken, kapinin 9ingiragi 9alindi ve 90k ge9meden odaya, kisa boylu, zayif,
voglu Nevres" diye
sinirli halli bir
adam
girdi.
§eyh onu "Mana-
tanitti bize.
bir bomba du§mll§ olsaydi, bundan daha 90k Bu adam hakkinda butiin duyduklanm bir bir akhmdan
Eger aramiza mazdik.
sa§irge?ti.
O'nun, Kibns'ta bir Ingiliz ajani oldugunu ve Misir'da Turkler aleyhine yaymda bulundugu soylcniyordu. Acaba dogru muydu? Kemaled-
din Sami de sOyle demisti: "Kismen ka9ik, kismen bir evliya\ kismen
de kanh
Baska
bir adamdir. Bir
bir an,
memleketi
an olur
bes,
ki,
memleketi
igin
Olmege
hazirdir.
para igin satar. Morfinmandir. §imdi bize
katilmaga 9ali§iyor. O'nun fikrince, Ittihat^ilar ortadan kalkmadan Tiirkiye kurtulmaz. Vaktiyle de garphlann adMetine 90k inamrdi. §imdi, Birinci
BOyuk
hayal kinkligina ugrami§. Her seyi Millet
Meclisine halk
nazannda
yapmaya
hazir grjrtlnuyordu. Fakat
insan aramiza girip, sirlarimizi satmiyacagmdan emin olami yor."
en cok kredi saQlayan din adamlanndan:
Konya Meb'usu ABDULHALlM QELEBi HAZRETLERi
Iste, biitiin
O'na bUytlk
bunlar zihnimden ge9erken, Riza ve Re§id Rey'lerin
bir hin9la baktiklarmi gordiim.
Mahavoglu Nevres,
sa§ir-
264 265
SARIKLIMOCAHIDLER
kad1rmisiro6lu
di ve bana
da
O'nun bu durumu cok dokundu. Hcle onlann ellcrini uzatip sikmamalan bUtun bUtUn beni iizdU. EHeri birdenbire yamna
elini
lemiyor.
S&klemk
icin ugra§ilsa yazilar bozulacak... Isteyenler gidip
gorebilirlerL
d(i§tu.
Ben icimden ona tim.
O
da bana garip
Bu Tekkenin duydugum acimayi
kar§i
bir minnctlc
sakliyarak elimi uzat-
bakarken yiizllndeki Uziintu biraz
kurulu§u
kalkip hacca gitmek
mek
§rjyle olmu§tur:
"0 z b e k
i s t
a n"dan
iizere yola cikan birkac TUrkistan'h, Halife'yi g6r-
icin Istanbul'a gelmi§ler. Clinktt eskiden
hacca gidecekler "izn-i
gecti.
sultan"
almak
maksadiyla
boyle
"Nasilsimz Nevres Bey!"
selamhgi"nda Halife'yi gOrUrlcrdi. Bu,
"Ben Anadolu'ya kacmak istiyorum, AtA Efendi!.." diye §eyhe
ilk
cuma selamhginda
Istanbul'a
gelirler,
bir nevi izin almakti.
"cuma
Bunlar da
gOrmek Uzere Sultantepe'sinde
Halife'yi
bir
cadir kurup yerle§mi§ler.
hitabetti.
"Gel beni yann
grjr,
adamm
Zavalh seyh, o
Bir giin maiyyetiyle oradan geccn Sultan
bircaresine bakanz".
§eklinden onlann yabanci oldugunu anlayarak
samimiyetine inamyor ve
rjtekilerin aldigi
vaziyetten fena halde sikihyordu. Gcrci, o evden cikinca, benim de icim rahat etmcdi ama, bu ruhen aci ceken bir adamla bir
eder.
Once
bir
Mahmud,
cadirlarin
kim olduklarini merak
adamini gondererek durumu Ogrenir; sonra da
atini sii-
rerek yanlanna gider. Durumlarini anladiktan sonra:
bag kurmu§
"Halife emretse burada kalir mismiz?" deyince hepsi birden:
olmakla beraber, biitiin selamct ve emniyetimizin onun durumuna baglandigim du§ilnmekten de kcndimi alamiyordum. Seyhin odasina Adnan'la bana yere yatak serdiler. Otekiler cekildi. O gece hareket ettiklerini haber aldim. Ben kendim Is-
"Hay, hay, emruferman Padi§ahimiz Efendimiz Hazretlerinindir" derler.
hemen
tanbul'da bir gcce daha
"0
z b e
k
1
e
r
kalmak
T
tehlikesini
e k k c
s i"
Bunun
gOzc ahyordum..." 21 ?
"Oyleyse ben Halifeyim, emrediyorum. Hacdan sonra donuniinz
ve oranin muhterem §eyhi Ata
Efendi'nin Turk Kurtulus. Savagi'ndaki rolunii baska gSrgii §ahidlerinin de belirttiklerini biliyoruz. Bunlardan birini diger bir cok emsaliybirlikte "§ahadetler" kismmda dcrcettik. Bu miigahidler,
ve burada
i§gal altindaki Islanbul'da vazife
goren
gizli te§kilat
men-
kaliniz. Size
munasip
bir tckke yapila
hem§ehri lacdarimizin hizmetini
ifa edesiniz"
Opmesine meydan vermeden
sUrup gider.
le
umumiyetle
iizerine:
atini
ve
siz
de gelecek
diyerek onlann el etek
Hac donu§une kadar, tekke ve iki odah bir ev yapihr. O giinden "0 z b e k 1 e r T c k k e s i" diye anilan bu tekke bOylece or-
itibaren
suplaridir.
taya cikarak TUrkistan'h hacilann hizmetlerinde kullanilmi§tir. Fakat
Zaferden
sonra,
kcllc
miikafatlandinlmi§tir, biliyor kitabesini
cimento
ile
manindan kalma bu
t
sivamak
bahasina
ifa edilen bu hizmet musunuz? Tekeyi kapatmak ve suretiylc!.. ikinci
Sultan
arihi kitabc ttyle sivanmi§tir ki,
nasil tarihi
Mahmud za-
bugun
bile sokii-
212 Halide Edip ADIVAR: Turkun Ate§le imtihani-istanbul 1962,sh.64vedevami-
bugiin maalesef 50k harap vc bakimsiz bir haldcdir. Birakiniz ta Sul-
tan
Mahmud
devrinden kalma bir hatira olmasini da hi? olmazsa
Kurtulus. Sava§i'ndaki
cek bir
muazzam
rolQnii dU§unerck,
erbab-i hamiyyet yok mudur? Vakiflar
celbetmek
isteriz.
"Z a
f e r" icin
burasmi tamir ede-
Idaresi'nin dikkatini
en hayati hizmetlerden
birini ifa
eden
bu tekkenin boylcsinc harabiye terkolunmasi cidden cok uzucudiir.
267
266
KADIRMISIR06LU
HATUNiYE DERGAGI
gu
Savas/mda bircok tekke ve zaviyenin en tehlikeli hizcttiklcrini ve buralann mtitevckkil, inanmis. ve kamil mun-
Kurtulus.
mctleri ifa
tesiplerinin nasil canla basja
cahsuklanni cvvelki bahislerde yeri gel-
dikce
umumi
(lzere
Uskudar Ozbcklcr Tekkcsi'ni
bir mtilahaza ile
beyan etmistik. Bunlara bir misal olmak anlattik.
Hakikatte pek 90k baska
Ornekleri de bulunan bu hizmet ve faaliyetlere merkezlik eden tekke
ve zaviyelerin hepsinden gcregi vechilc bahseyleraeye imkan yoktur. itibarla en buyiik ve tehlikeli hizmet ve faaliyetleri ifa etmis, olan
Bu
"Eyyub HStuniye Dergahi" suretiyle
ndan da
bir
nebze bahsetmek
Silah ve ccphane dcpolanna gayet
§i'na silah
kezlerden
"H a
t
u n
t
y e
D
yakm
e r g a h
bir mintikada, Eyiib sirt1",
Turk Kurtulus Sava-
ve cephane kacirmak suretiyle en ziyade hizmet eden merolmu§tur. Bu dergahm dindar ve vatansever merhum §eyh Saadeddin Ceylan Efendi'nin sevk ve
biri
miintesipleri,
idaresi altinda, ecnebi askerlerin kontrolUndeki silah
depolanm
bo§al-
mensubu
idi.
"K a d
Hazretleri'nden gelen bir
Bu
i
r i
T
a
r
i
ka
icinde
Mustafa Aht
kolun son muktedir mllmessillerindendir.
sebeple, pederimin temsil ettigi tarikata Kadiri'nin
ismi
ai-
"A h i
K
1
u"
verilir.
Sultan Selim-i Salis devrinde
"Hatuniye Dergah i"mn
§eyhligini yapmi§ bulunan Selim Efendi, mfisikiye gayet a§ina olduzaman Sultan da oraya gelir ve mQsiki alemleri yapihrmi§. gundan
Orada gayet berrak ve
basmda semaveri
iyi evsafli bir
su vardir. §eyh Efendi, bu suyun
kurar, Sultan Selim-i SSlis de hazir
bulundugu
Saadeddin Ceylan Efendi ashnda "K a d i r T idi. Fakat bu sirada "H a t u n i y e D e r g 3 h
Seyhi
T 1"
l§gal
zamaninda buranin
idaresi, uldesinde
bulunan merhum pe-
derim §eyh Saadeddin Ceylan Efendi, bu hizmet ve fedakarliklarin yazihp cizilmesine, herkese
ilan
edilmesine hi? bir
zaman
taraftar ol-
mamisnr. Hakikaten ben de, O'nun bu arzu ve hissiyauna uyarak bu ve faaliyetten §imdiye kadar hi? kimseye bahsetmedim. Bazi gazete yazarlann muracatlanni da
is'af
etmedim. Fakat
sizin
buraya kadar
birkac defa tesrif edcrek israr etmeniz kar§isinda bugiine kadar hassakaldim. siyetle takip ettigim bu prensipten aynlmaga mecbur
tarak tnebolu'ya nakle muvaffak olmusjardir.
e k k e
s i"
§eyhligine de
vekaleten bakiyordu.
Bu
lenin
1 1"
halde din! musiki par?alan icra edilirmi?.
bu bahse nihayet verecegiz.
larinda bulunan
ecdadi da bu tarikaun §ayhligini yapmi§ bulunan bir
gibi, biitUn
pederim, zaferden sonra tekkemiz mensuplarinin diifman tehdidi altindaki hizmetlerinin tesbit ve yazilmasina ve hatta bunlardan birpogunun 'Istiklal 1" almasina da siddetle muhalefet etmisti. Zaferden 1 y a s sonra bir gun, Istiklal Madalyasi'na hak kazananlari tayin ve tesbit maksadiyla, boyle bizim gibi gizli 9ahsanlari aray-
Merhum
Mada
faaliyete
bilfiil,
i§tirak
etmi§ ve §eyh Saadeddin Ceylan
Efendi'nin, halen hayatta bulunan oglu
Nazmi Ceylan
Efendi, vaki
israrli taleplerimizi
kirmiyarak -son dcrece mahfiyetkar olmasma ragmen- bize asagida hullsa edecegimiz malumati vermek lutfunda bulunmusjardir.
213
Merhum pederim Saadeddin Ceylan
Efendi, Kadiri §eyhi oldu-
213 - Nazml Ceylan Efendi'nin kendi sesiyle tesbit, ayrica, kismen de el yazisi ile tevsik edilen bu malumat hususT ar§ivmizde mahfuz bulunmaktadir.
lp bularak
kaydeden Bahriye Kaymakami
(Yarbay) Tefik Bey,
ziyaretimize gelerek bazi sualler sordu. Kendisine verdigim cevaplan yazmakta bulundugu bir sirada, i9erdeki odadan
konusmalanmizi duyan merhum pederim yanimiza geldi. tkindi namazina gitmek tizere abdest almis, kollanni kuruluyordu. "Oglum!
Bu
yaptigimz nedir, ne yaziyorsunuz?"
268
SARIKLIMOCAHiDLBR
Ona durumu anlattik. Bunun iizerine "Oglum biz madalya almak ipin yapmadik. Biz dervis adamlanz. Bize, din ve vatan yolunda vacib olan, bir hizmetin karsdigi olarak madalya almak yakismaz. Lutfen o yazdiklarimzi yirdiye sordu.
bu
isi,
tiniz," dedi. Tevfik Bey'in
lsrarh ricalanna ragmen, karanndan ddnmedi!. Notlan gozunun oniinde yirttirdi. iste bu vak'a dolayisiyle bu giine kadar Eyiib'deki Kuvva-yi Milliye paksmalannin bir 90k noktalan sir halinde kalmistir. Esasen aradan cok zaman gecti. Artik bu isleri bilen de kalmadi. Hepsi bir bir Hakk'm rahmetine kavustular. Ben de bu yil
yetmis yasina bastim.
Bu
sebeble o fedakarane hizmetle-
pogunu hatirlamama imkan kulmadi. Biz Eyiip gurubunda cahstik. O zaman tstanbul'da bu silah kapirma isini, idare etmek iizere "Mim Mim g r u p u" adiyle gizli bir cemiyet vardi. Bizim tekke ile bu gizli te$kilat arasmda irtibat saglayan ve Eyiib'deki faaliyetin reisligini yapan edebiyat muallimi H&fiz Kemal Bey'di. 214 Bu zat sonradan Bilecik meb'usu olmu§tur. Bayezid'de simdi yikilmis bulunan bir kahvehanede herhangi bir miifteri gibi oturur ve teskilati idare ederdi. Ben de gazete satmak bahanesiyle, o kahvehancye girer, kcndisine istedigi bir gazeteyi rin artik bir
verirken icine ilistirilmis veya ber kenanna sifreli olarak not ediunis bulunan haberi boylece O'na ulastirirdim. Gazete satarak bir miiddet dolastiktan
sonra tekrar yanina geldigimde: "Al oglum, bu gazeteyi okudum. Sen bunu tekrar satarsin" diyerek bana iade ederdi. Bu iade edilen gazetenin ic sahifelerinin miinasib bir yerine eevabini veya yeni emirlerini not etmis
bulunurdu.
"Hatuniye Dergahi" dort, bes bir arazinin icindc idi.
214- Bak. Kemal
donumlxik genis
Bu saha, asagida dere
KOQER,
a.g.e. sh. 131
icinden basla
Kurtulu? Sava§i'nin mechul kahramanlarmdan
biri.
Hatuniye dergahmin §eyhi sADEDDlN EFENDi merhum.
270
271
SARIKLI MOCAlIlDLKR yip,
yukanda
oirasi
den
Piyerloti'ye kadar devam ederdi. Bu sebeple etrafinda ev vesaire olmayan issiz bir yerdi. Bu yuz-
»•
•
•
•
size hikaye
etmeye cahstigim hizmetler burada nisbeNe hazindir ki, Kurtulus Savasi'nda bu kadar biiyiik hizmet ve fedakarhklara sahne olan bu Dergah, bugiin bakimsizhk yuzunden, bircok emsali gibi harab ve yikilmis bir durumdadir. Arazisi tekkenin ilk kurucusunun varislerine aid bulundugundan burasuu parfa parpa satmislardir. §imdi ise gdrdugiinuz gibi etraf ten kolayhkla
ifa edilebilmistir.
'
^'
~ ; * «" - »^S & u
>j&a
J
tamamon bina dolmustur. Istanbul'un bir9ok semtlerinde oldugugu gibi burada da binalann bir kismi, mezarhklara tecaviiz edilerek bir9ok meshur ulema ve mesayih kabirleri iizerine kurulmustur.
Civar sirtlardaki silah depolarindan kacirdigimiz silah ve cephaneleri once dergahm bitisigindeki kii^iik caminin minaresine doldurup saklardik. Asagida Hali9 kenarinda
ise'lplikhane AskerfKislas
1"
vardi.
Oradan
is-
mail ^avus adinda bir asker dergaha gelerek bize silah kullanmasim ve bomba atmasim ogretirdi. Bu silahlari otrafi gozetleyerek tenha bir zamanda ve ekseriya geceleyin arka tepeye gepip "Kasgarf Tekkesi" nden asagiya degru
*^c,V rJ
indirdik. O zaman orada tplikhane Hastanesi vardi. Pederim Saadeddin Ceylan Efendi, ayni zamanda oranin da imamiydi, Onun bu vazifesi isimize 90k yariyordu. Esasen ben de Harbi Umumide tabur imami olarak vazife gormustum. Bu hastahaneden temin ettigmiz tabutlar i9ine silahlar yerlestirir, guya birisinin cenazesini tasiyormus gibi tekkenin bitisigindeki camiye getirirdik. O zaman oranin Reksek Recep adinda bir muhtari vardi ki; evi yol kenarmdaydi. Bu evin Hakki Efendi adinda bir bek^isi vardi. Bu zatin arab asilli
olan §eniha Hamm admdaki ailesini gozcu olarak kullanmak, surctiylo, hastahaneden aldigimiz silahlari tabut ipinde
-^r-^j: NAZMl CEYLAN EFENDl'nin hizmetlerini anlatan
Hatuniye Dergahl mensuplarmin
ve husOsi ar§ivimizde bulunan notlanndan
bir
sahife
272 273
SARIKUMOCAHlnUiR KADlRMlSIROftLU
6nce bu eve getirir, sonra da Resadiye Mektebi'ne tasirdik. Orada sandalci Osman Aga vardi. O gelir Bostan Iskelesi'nden bu silahlan kayik veya motora yiikletirdi. Hemen bitisikte bir de imaret vardi. Bu imaretin ambarindan aknan misir v.8. gibi zahiroyi dokmek suretiyle silahlarin tizeri 6rtulurdii.
Silahlan dopolardan 9alabilmek ifin tatbik ettigimiz 90uKuller vardi. Bunlardan biri de o zaman bos. olan bu tepelerde 9obanhk yapmakti. Simdi "T a 1 1 1 a r 1 a" denilen f yerde "K a n 1 1 9 1 n a r" admda btiyuk bir vmar agaci vardi. Mahallenin 9obani Kel §ilkru ile orada bulusuyordum. Bu zat gayet fakirdi. Yegane azigim olan katiksiz ekmegimi onunla sitli
boliisiiyordum.
Bu
suretle kisa
zamanda O'nunla ahbaphgi
kendisinden istifade emkamm sagladim. Kel gayet giizel kaval oalardi. Kaval ?ala 9ala hayvanlan otlatmak bahanesiyle silah depolanna yaklasiyorduk. Kel ilerleterek; Siikrti,
Bulgar kasaturasi vardi. Silah depolarmm kerbu kasa tura ile delerck icerdeki silah ve cephaneyi bosaltmaya bajslardik. Bir de merkep tedarik etmistik. Depolardan asirdigimiz silahlan puvallara doldurarak bu merkebe yiiklerdik. Ifinde silah bulundugunun anlasilmamasi ipin do tirnav kokii 9ikararak 9uvallarin iizerine sarardik. Bu kok odun gibi yakmak i9in kullanmaya yarardi. Bu suretle civardan odun toplamis gibi bir tavar alarak Tekke'nin yolunu tutardik. Bu depolarm basmda ekseriya 'II i n t 1 i" askerlcr bulunurdu. Bazen fiiraasir v.s. yikamak ipin dereye inorlerdi. Bu vaziyette onlarin siiphelerini celbetmeden yanlarindan gepebiliyorduk. Bir miiddet sonra isi
Bir defasinda da Ramazan munasebetiyle, ramazan davulu cahyormus gibi bir mana vererek davulun icinde el
bombalarim kapirdnn.
Bu faaliyeti bir hayli divam ettirdikten sonra fiilon cephede cahsmak iizere, silah ka^iran motorlardan biriyle Anadolu'ya gepmeye tesebbiis ettik. Fakat yakalanarak Arabyan Han'a gotiiriiliip hapsedildik. Burada hususi suretle feryadimizin disandan duyulmasini onleyecek bir tertibat alarak giinlerce kirbap altinda indetildik. Teskilatin binbir giipliik-
temin edebildigi hususi bir tavsiye ile buradan kurtulduksa da bu suretle Anadolu'ya ge9ememis olduk. Fakat le
kurtulur kurtulmaz, eski vazifeme daha' hirsh olarak yeniden basladim.
Bu
hizmeti sevk vc idare ettig ipin
Sukrii'de bir
Eyiiblii olan
pic duvarlarim
Diyanet
gelistirerek merkep yerine bir atla tasimaya basladik. Bir gun bu depoda agtigitmz gedik poktu. Stikrii, bir aksam depoda mahsur kaldi. Ertesi gun binbir korku icinde Siikru'yii 9ikardik. Buna ragmen "K e 9 e s u y u" denen yerdeki bu
cephanod© ne var ne yoksa hopsini pikardik.
merhum
Sadeddin
Ceylan Efendi'yi vazifesinden attilar. Zaferden sonra aslen
Ankara
valisi
Yahya
Galib'in
Tavassutu ve
Isleri Reisi Rifat Hoca'nin dclaleti ile
Ilk
tekrar vazifesi-
ne donebilmistir. Epey bir miiddet apikta kaldigi ipin bir hayli sikmti pektik. Fakat hamdolsun hizmeti aksatmadan yiiriitebildik.
.
Zaferden sonra tekke ve zaviyelerin seddine dair kanun 9ikmca birpoklanyla birlikte "Hatuniye D e r g a h 1" ni da muhiirlediler. Bitisigindeki camii ileri siireek burasimn tekke olmadigim iddia ettikse de dinletemedik. Gerek bu
hususta ve gerekse tekke mensuplarinin ifa ettikleri hizmetlere miiteallik ehmizde pek 90k vesaik vardi. Fakat zaferden sonra en normal dini faaliyetlerimiz esnasinda dahi dehsetli bir takib ve tazyike maruz kaldigimizdan hi rpok dini kitaplarla birlikte bunlari tavan aralarinda saklamaya mecbur oldugumuzdan hepsi de zayi olup gitmistir.
Merhum dar-i
Saadeddin Ceylan Efendi 1931 yibnda beka eyleyerek Eyiib'de defholunmustur.
Irtihal-i
275
274
KADIRMISIROGLU bu
EN BUYUK MANEVt DESTEK
icin
is.
Diirrizade bulunup gctirilmi§ti. Esascn bu durumda
o da,
is-
tenilen bu fctvayi vermektc bir dcrceyc kadar mazurdur. Zira aksine
hareket ctligi takdirdc i§gal kuvvetlerinin zalen haddi a§mi§ bulunan
FETEVA-YI SERJFE
zulfim
ve
daha
baskilan
hukftmeti'nin dc tasvibi
"M
Anadolu'da basjayan
i
kuvvetlerini rahatsiz cdiyordu.
unsur
imkanlanni
vc
1
K
i
1
Bu
Ta
gctirmck
en
ki;
y a
m"
Islanbul'daki i§gal
ylizdcn cllcrindcki
harcketc
Hiikumeti'ni siki$tinyorlardi.
l
bliytik
tazyik
biitlln
dim makam olan
§cyhii-
lislam'dan Ankara'dakilcri ktitiilcycn bir fctva alarak Anadolu'ya da-
gitsmlar vc halkin onlara ilimadini sarssinlar. Millcti asirlarin ycrlc$tirdigi itikad vc an'anclcri
£unku miisiilan Tiirk icabi Makam-i Hilafcl
vc Sallanala son dcrccc bagli vc her mesclcyi dincn izah cdilmcdikcc kabul cimcyccck bir hissiyai icindc bulunuyordu, Her vesile
ile bcliri-
lc kisa
zamanda Ankara'ya buyiik
bir tcvccciih gttstcrcrck baglanmis,
ye mill! gaye ctrarmda birlc$mi$lcrdi.
is,ic
bu
parcalamak
birligi
en dii§man kuvvctlcri, halkin dini hislcrinc hitab eden sika cldc
clmok arzusuna
kapildilar.
Bunun
istey-
§a§irtici bir ve-
icin bir taraftan,
Makam-i
Hilafet ve Saltanat'a digcr taraftanda Hiikumct'e cesjtli yollardan tazy-
bulunmaya
olmak
ba§ladilar. Islanbul'daki biitiin idarecilerin Halife
iizere
tam manasiyle kendi
imkanindan mahrup olup,
iradesiyle hareket
de
etmek
i§gal kuvvctlcrinin cebcrut? tazyikine rnaruz
bulundugnu yukarida Fevzi Pa§a ((^akmak)'in Mcclistcki bcyanali dolayisiyle belirtmistik. le
gorlis.
de-
gildir.
Diirrizade'nin fctvasini clinc geciren i§gal kuvvctlcri bunu teksir
ederck Anadolu dahilindc
kadan vurmaga
kalki§tilar.
dagittilar.
Bu
Bu
tchlikcli
surctle Mill! MUcadele'yi ar-
durumu diizcltmcnin ehemmi-
kavramakta gccikmcycn valanscvcr din adamlan, mukabil bir fctva tanzimi icin harcketc gcctilcr. Bunlann ba§inda Ankara Kuvvayi Milliyc'sinin Rcisi, Ankara Muftiisii Hoca Rifat Efendi bulunuyyetini
ordu.
Bir tck imzali
din adamlan buyiik bir yckun le§kil cltiklcrindon, halk onlarin tesiriy-
dahil
zamanin
sebeple
Ankara'da toplanan Milli Mcelistc, miiflU, vaiz vc miidcrris gibi
lik ki;
ikte
Bu
artabilirdi.
Diirrizade'nin de ittihami pek Oylc sanildigi kadar hakh bir
Istanbul
sureliylc,
da
ahnarak tanzim edilen bu fctvadan dolayi
Bu
yiizden i§gal kuvvctlcrinin ar/u vc israriy-
mecburiyet altinda bircok harckctler vuku bulmu§tur. Bunlardan
biri de, Istanbul'da §eyhiilislamlik
Makami'ni
i§gal
Abdullah Efendi tarafindan Anadolu harckatina
cden Diirrizade giri§enlerin
katli
vacip olduguna dair bir fctva verilmis. olmasidir. §urasim belirtmek gcrekir ki,
bu kolay olmamis. Diirrizade'nin
tbrahim Efendi
9Ctin bir
icin §eyhiilislamlik
sclcil olan
mukavemctten sonra bu
Haydarizade
fctvayi
vermemek
Makami'ni tcrkc mecbur olmu$tur. O'nun yerine
"D
ii
r r T
/.
a d c
F
c
t
a§an miiftiinun imzasini tagiyan bu yeni "f c
v a s
i"
v a
y
t
-
na mukabil i
c
§
r
i
yiizii
f" biitiin
Anadolu'ya yayilarak milli birlik vc bcrabcrligin korunup kurtanlmasinda en buyiik
rolii
oynami$tir. §oylc ki; csbab-i mucibc olarak
Is-
tanbul mahrecli fctvanm ikrah yani ccbir altinda vc du§manin zoruyla
kalemc ahnmis. oldugu
buna mukabil, Anadolu
Mukaddcs"
cihctlc hi?
bir
hiikmu bulunmayacagi,
Milli Mucadelcsi'ni dincn
bir
"C
i
h a d
-
sayilmak lazim geldigi izhar ve ifadc ediliyordu.
Memleketin o buhranh gunlcrindc bir fetva tanzim eden
biitiin
millet
muvacchesinde boyle
muhtcrcm din adamlanmizin
bir
cogu zaferden
sonra teessus eden, yeni zihniyctin haknasjnasltgina ugrayarak hayatlanni scfalet icinde nihayctc crdirmi$lcrdir. Arlik bclki de hie biri ya-
§amayan bu din adamlarimn hizmcllcri gcrcgi vechile
takdir edilme-
mi§ vc bugiinc kadar milli miicadclcnin tarihini yazanlar tarafindan da
bu biiyuk hizmct hakkiylc
bclirtilip dcgcrlcndirilmcmi§tir.
Halbuki cger bu fctva, bttylcsinc genis. bir alimler kitlesi tarafindan yazilip imza cdilmemis, olsaydi, halkin bu harekcte inandmlmasi I'.'-'Y'Vif.':
wtfi'initf ty'daon
.''
''
^y'v
'
•'
:'
277
KADtR MISIR0<3lU
276
SARIKLI
MOCAHtDU-R limine farz olur mu?I Beyan buyurulat...
miimkun olmiyacakt ve
tabiatiylc zafcr
dc kazanilamayacakti.
Kurtulus, Savasj'ni zafcrc ula§liran giic, mi§tir.
Diisman clindc
uyandirmis, iken bilmi§tir.
ta§iyan
halkm
icrcddiid vc heyccanini r
k
1
1
1
ile
Elcevap Allahii Teala a'lem:
temin edil-
Anadolu'da heyecan
csir §cyhiilislam'm fctvasi
Bu bakundan "S a
bu
bu fetva
bu vesika bertaraf ede-
Mucah
i
d
1
e r"
in
imzalanni
kurtulu§unda bir numarah amil ol-
scrcfli vesika, valanin
Olur!..
mesruasim ve Halife'nin kudret-i maruz-u tecacuz olan bilfiil maneviyesini i?in mucadele ve tathir diismandan "memalik-i mezbureyi bagi olurlar mi?! ser'an miicahede eden cumhur-i muslimin
Bu
surette hukuk-i
ve
istirdat
Beyan
Buyrula!...
mu§tur. l§te bu tarihi vesika sudur:
Elcevap Allahii Teala a'lem: olmazlarl... suretle diismanlara karsi a9ilan miicadelede vefat edenler sehid ve berhayat olanlar gazi olurlar mi? Beyan bu-
Bu
FETEVA-YI §ERtFE nizam-i Alem olan Halife-i Muslimin, Sebeb-i edamullahu hilafetehu ve sevketehu ilayevmiddin Hazretleri'nin Makam-i Hilafet ve Makarr-i Saltanati olan Istanbul; Emiriilmii'mininin hilaf-i marazisi olarak ada-yi muslimin
olan
diivel-i
muhasama
tarafindan fiilen isgal edilerek
asakir-i islamiye eslihasindan tecrid ve bazilari bigayri.hak
Makarri Hilafet'in muhafazisim kafil bilciimle istihkamat ve kila ve vesait-i saire-i harbiyeyi zapt ve muamelati resmiyeyi tedvire, ciiyus-i inuslimini te9hize memur olan Babiali ve Harbiye Nezaretine vaz-i yed edilekatl ve
rek Halifeyi, menafi-i hakkiye-i milleti zamim tedabir ittihazindan fiilen men ve idareyi orfiye ilan ve divani harpler teskili ile ingiliz
kavanini tatbikan
muhakeme ve
tecziye
yurula!...
Elcevap Allahii Teala a'lem:
Bu surette miicahede ve vazife-i diniyesini ifa eden cumhuru miislimine karsi diisman tarafini bililtizam musmiislimin beyninde ika-i fitne ederek istimal-i silah eden olurlar limin ser'an ekber-i kebairi miirtekip ve sahibilfesat
mi? Beyan
buyrula!...
Elcevap Allahii Teala a'lem:
hilafi
marazai-i
Hilafetpenahi
olarak
surette diiveli
muhasamamn 1
mu? Beyan buyrula!... Elcevap Allahii Teala a'lem:
ecza-i
memalik-i Osmaniye'den Izmir ve Adana ve Maras ve Antep ve Urfa ve havalisine diismanlar tarafindan tecaviiz edile-
IMZALAR:
rek tebea-i gayri muslime
Elmufti bimedineti
ile bilistirak
Vekilimufti bimedineti
katliam ve mallarini
nehbii gared ve mukadderatina tecaviiz mukaddesat-i miislimini tahkir eder olduklarinda berve9hi
mesruh maruz-i
hakaret ve esaret olan Halife-i miisliminnin istihlasi hususunda kudreti miimkinelerini sarfetmek bilumum miis-
olurlar!...
ikrah ve igfali ile vakia ve harikate gayri muvafik olarak sadir olan fetvalar cumhur-u muslimin icin ser'an muta ve ma'muliin aleyha olur
Bu
etmek suretiyle Halifenin hakk-i kazasina miidahale ve kezalik
olurlar!...
•
olmazt...
Samsun (Samsun
Kutahya (Kutahya
Mufti vekili) Bahri
Muftusij): Fevzl
Elmufti bimedineti Sinop: Sallh Elmufti bimedineti Eski§ehir: Elmufti bimedineti .11.1'
I
<.U.I .1
Mehmed
Sallh
Gumushane: Mehmed Fehml
'
J
•_
c
278
279
o c I
Ahmed Hamdi ElmOfti bimedineti Bilecik: Mehmed Nurl Eddailmfjfti bimedineti Ankara: Mehmed Rlfat ElmOft bimedineti Denizli: Ahmed Hulusl ElmOfti bimedineti Bursa:
ElmOft bimedinet Tokat: Elhac
6mer
Hi •»
.
m
\u
.3-\«-,
^
•>
Elmuft bimedinet Diyarbekir: Elhac Ibrahim
ElmOft bimedinet TaskoprO:
** V
,:
*
Mehmed Emln
it
S ca B
9>-S
i.
Elmuft bimedinet Qerkes: Mustafa
A
:3
i s % Ai
t
* 3>
'}
1-
1
>
V
'A
a
v >'
A
*:\
?
J.
"•
J
nc
<•
to
Elmuft bimedinet Ayancik: Ismail Hakki
Ahmed Hamdl Boyabat: Ahmed Sukrii
Elmuft bimedinet Inebol:
ElmOft bimedinet
•s 3
•S
ElmOft bimedinet Arag:
— ^ ~ t>
Jr 11
Bahaeddln
.$
I
\\
Ahmed Necmeddln
hi
£
trt-
73.
M
l*.
Hasan Tahsln
ElmOft bimedinet Tirebolu:
1
2Ki
ElmOft bimedinet Daday: Rustu ElmOft bimedinet Tosya:
.
5
tf
c
ElmOft bimedinet BOnyan: Ibharlm Hakki
E
*>
Fehml
Elmuft bimedinet Inegdl:
Elmuft bimedinet Yenisehir:
Huseyln HilsnO
Elmuft bimedinet Narman: Ismail Hakki
ElmOft bimedinet
Ispir:
Ahmed Mehmed
ElmOft bimedinet Akdag: ElmOft bimedinet
Iskilip:
Elmuft bimedinet Urfa:
v ft »3
4>
•J-
"»
*
r
'*
-
.j'
g
}
Osman
Elmuft bimedinet Sogut: Mustafa
•l
>
Vasfi
ElmOft bimedinet Mihaliggik: AbdulgafOr
..J
l
J-
^
".^
>
.J
7
H ?
i
i
«
TO
w
^3.
•^
J
^
j.3
\
3
^
3
*
Elmuft bimedinet Tortum: Elhac
s £ >
•4
ElmOft bimedinet Kirmasti:
4
I
Ahmed
C
03
M» ^
I
>
ElmOft bimedinet Gemlik:
**
**>
ElmOft bimedinet Hizan: Mustafa Sirn
5
is * c
Hasan Kami
**
Edlp
Ismail
ElmOft bimedinet Macka:
:3
c i.
AM
a
280
281
Elmuft, bimedineti Merzifon: Vehbl E'mufti bimedineti Yusufeli: Ahmed
Bmuf,i bimedineti H.ms:
>•
bimedineti Bayezid: AbdOlhadl Elmiifti bimedineti Diyadin:6mer
Venice:
Emot.bmedinetiYozga,
\
I *'
•»
\
->
7
Um
;
•v.
.?
A
?
\
e
u
\h i
1-
4
c
a
i
a XX
,s
:
N j
1
;
i
a 3
4
J.
,
E 4>
J.
s
iJ1
c
J
-»:»
'I
S
J
J
4
1
i.
Nuh
Mehmed Mehmed Sallm
ai
|
Mustafa Hu.us?
Maras: Hac,
3
I
.
Elmuft, bimedineti Bahce:
•!
>
i.i
M
c JbrahjniHakk|
Elmuft, b,medineti Kayserr E'mufti bimedineti
v
J
3
Kedus: Suleyman .
i.Unb
S j
:
Dem
»V
i
lis
he
•J
s
Jl
^n:
birned|, e,
0!
a
> T
Arlf
E«
•o
Vv,
;
Tevflk
ft, b,medinetiMudanya: Mehmed NlyaZ Emuft, bimedineti Simav: Mehmed
o a
- d -ti 9aymane:Ah Kaz.m m Vehb,
E'muft, bimedineti Karacusu: Elmuft, bimedineti
5 4
Devrek: Abdullah Sabri Emufti bimedineti Devrek: Abdu.lah Sabr. imedinetiB02d Hasan Tahlr
S
?
S3
j
E f Emuft,b,medineti
Em
i
Fahreddin
Mehmed Osman
1E
Jv^
i
Devrek: Jskender
ftibi
is
3
5
c
eg
'
•i
Havza: Ismail
k
u
1,
li
Vehbl
I
c c
Fehm, HulQsi
•»
x>
u
s j
s
j
BoSazlayan: Abdullah
Elmuft, bimedineti Bayburt: Elmufti bimedineti E'mufti bimedineti Bunyan:
ft
j
s
5
Mehmed
Elmuft, bimedineti Guron.-jsmall ElmDfti bimedineti
Elmuft, bimedineti Siverek: Elmufti bimedineti
i-U 1
>
Ahmed
bimedineti Erbaa: Abdullah
5
-\
A
Elmufti bimedineti Sivrihisar: Mehmed A.i Nlyazl Elmuft, b,medineti Orhaneli: Yusuf Ziya Elmufti bimedineti
Mi
*
>if
§ eyh Bahaeddln
E mufti
*
v
•)
J
? j
v
S "1
s
N
4
SQi.\i
>
282 283
Elmiifti
bimedineti Incesu:
ElmiJfti
bimedineti
Bitlis:
Mahmud
bimedineti
Kayseri Meb'usu Mufti-I Sabiki:
Riza
Elmufti bimedineti Usak: All Elmiifti
Bursa Meb'usu Ulemadan: Abdullahad Serve!
Abdulmecid
Kayseri Meb'usu Ulemadan:
Esme: Nazlf
Elmufti bimedineti Diyarbekir-Silvan:
Abdurrahman
Elmiifti
bimedineti Hizan: Abdiilmecid
Elmiifti
bimedineti Van: Riza
Elmufti bimedineti Acipayan:
Ankara Ulemasindan Kocabey Medresesi Muderrisi: Beynamell Elhac Mustafa Haci Bayram Medresesi Muderrisi Miisevvid: Haci Stlleyman Molla Biiyiik Medresesi Muderrisi: Ismail
Hlkmet Hulusl
§ahabiye Medresesi Muderrisi: Sadullah
Elmufti bimedineti Baliye: Hiiseyin
Sariyye Medresesi Muderrisi:
Miiderrisin'den: Abdillazlz
Haneka Medresesi
Elmiifti
bimedineti Niksar: Mustafa
Fehml
Ye§il Ah?
Ahmed
Izzet
Yozgat
Ahmed
Miiftu vekili:
Esad
HSdl
Bursa Ulemasindan Bursa
fetvayi tasdik cdcn digcn
Abdullah Hllm?
Mufti-i
Reis-iil MOderrisin:
ulcmamn
azasindan Isparta
Murad-i San? Medresesi Muderrisi: Elhac SSdik
isimleri:
Mufti-i Sabiki:
Karahisar-i Sahip Meb'usu, Miiderris:
Cami-i Kebir Mahallesi §eyhi: Elhac Hiiseyin Qelebi Medresesi Muderrisi:
Havz Pasa Medresesi Hiiseyin Hiisnu
Mehmed
§iikrti
Sivas Meb'usu Ulemadan: Mustafa Taki
Ahmed Efendl Mehmed Kfimll
Muderrisi: Sadik
Mektebi Sultani UlOm-u Diniyye Muallimi: CelSleddln Muderrisin'den ve Medrese Muavinlerinden: Mustafa Rifat
Kur§un?zade Medrese Muderrisi: AH Riza
Isparta Meb'usu Ulemadan: Hafiz Ibrahim
Dersiam ve Medrese Muallimlerinden:
Karahisan Sahip Meb'usu Ulemadan: Nebll
Ulumadan:Tayyar
Meb'usu Kuzattan: Haci
Kirsehir
Meb'usu ve
All
Miifti-i
Sabiki:
Mehmed
Hayati
Kazan Ulumasindan: Elhac Yahya
Mufti-i Sabiki: Miifid
Bursa Meb'usu Karacabey
Smer Kamil
§ERiFE MUVAFIKTIR
Silifke
Haci Yusuf
Sabiki ve Qelebi Sultan Medresesi Muderrisi:
ibrahlm
BERVEQH'I BALA FETEVA-YI §ERJFE §ER'i
Meclis-i Mill?
Muderrisi:
Reistilkurra: Hiiseyin Hllm?
§ukrO
Elmufti bilmedineti Viransehir:
Bu
Hamza
Bayezit dersiamlanndan: Rifat
Qine'de Dumlu Muftiisii: Ciimiilclneli
Qine MuftUsu:
Mehmed §evkl Ahmed Sefik
Medresesi Muderrisi: Abidin
San Kadi Medresesi
Miiderrisin'den: Halll
Qal MuftusD:
Muderrisi:
Zeynel Abidin Medresesi Muderrisi:
Silleyman
Miiderrisin'den: Haci
Ahbed Remzl
Mehmed Allm
Ulemadan: Abdurrahman Mustafa Fehmi
Da-rlil Hilafet-OI
Dar-i
Ulya Medresesi Muallimlerinden: HSfiz
Mezkur Muallimlerinden:
Ahmed
Mahmud
284 285
Dersiamdan: ilyas
Mehmed Mehmed
Muderrisin'den Muallim: Muderrisin'den:
BEDlUZZEMAN SAlD NURSf
Nacl
Bediiizzeman
Muderrisin'den: AbdUlazIz
Muderrisin'den: Hafiz Hiiseyin Muderrisin'den:
zaman Van'da
Ahmed Hamdl
Esatize-i
Ahmed §QkrG
Ulemadan ve Me§ayih-i Sa'diyeden Erzurumlu: Ismail
fiili
Kasim
Efendi
Van
Isleri
Ab-
Mu§a-
Muftiisu Siddik Efendi, Gevar Miiftiisii
ulcma
gibi
ge-
ileri
miicadelcye katilmisjardi. Ulemadan
diilhakim Efendi (Arvasi), Talia Efendi (Eski Diyanet vere Hey'etinden),
ve
mesayihten
olan
bu
kimseler
miicaadelenin icindcydilcr. Hatta bunlardan Miiftii Siddik Efendi
Hakki Bursa Muftiisu Musevvidi: Da-ul Hilafet-ul
Mut
fitlen silahh
mc§gul olmaktaydi. Van ulemasinm
ilimle
hcmcn hcpsi
lenlerinin
Dar-ul Hilafet-ul Ulya Medresesi Muallimlerinden: Elhac Ziya
Muderrisinden, Muallim:
Said Nursi'nin vatan miidafaasinda
olarak hizmete kosmasi Birinci Cihan Harbi devrelerinde ba§lami§tir.
Hamzabey Medresesi Muderrisin'den:
Ahmed
1
a y
a r
1
mijti. Hatta
Hoca Mehmed
Muderrisi:
lerden bir cete kurarak basjanna gccmi$ti.
A
Mustafa Kasim
Mufti-i Sabiki:
Bu mcyanda Said Nursi de okutmakta oldugu talebeBu 9ete, "H a m d y e
§ehid olmu§tur.
Izzet
Ulya Medresesi Muallimlerinden: Ibrahim Hakki
Kadi-i Sabiki:
Burhaniye
Ahmed
Abdurrahman Zuhtu
kahramanca carpi§-
bu sava§lann birindc Said Nursi yaralanarak Ruslara
§artlar icinde
Rilstu
GiJmu§hane Ulemasmdan: Azml
i
i
kar§i
esir
ve Rusya'ya g6turiilmu§tur. Daha sonra da imkansiz denecek
diismiis,
miz
Rus ve Ermenilere
i" ile birlikte
Istiklal
kacmaya muvaffak olarak
Istanbul'a gelmi§ti.
Maksadi-
Sava$i devresini anlatmak oldugu icjn bu miicadelenin
ferruauna giri§miyoruz.
te-
215
Gumushane Ulemasmdan: Imam Mustafa yordu. Maresal Fevzi
Cisman Ulemasmdan: Osman Semseddin Balikesir Kadisi:
gmi Milli
Mehmed §ukrU
Balikesir Kadi-i Sabiki:
Yalniz Fevzi
Alim
M
i 1 1 1 y e" ak i m i y e t - i harfleri neLatin yaymlanmisu. gazetesi ile bir cok Sebiliirresad'da sayili ve uc tarihli 1948 Haziran ilk defa silleri icjn tekrarlaninca Seydischir Muftiisu ismail Hakki Efendi bir mektup
Bu
fetva ve imzalar.zamanmda
"H
tasra gazetesinde
gondcrmis. vc adi geccn
zaman Said Nursi Istanbu 1'da bulunuCakniak tarafindan israria Ankara'ya cagnldiMudafaa imann Osman Nuri Efendi teyid etmektedir. 216
Kurtulus. Sava§i ba§ladigi
Cisman Ulemasmdan: Osman Nurl
rak
ile
Cakmak
kendisine bir
buna §u cevabi
degil, sifrcli
vermi$tir:
M. Kemal Pa§a da bu
israrh davete
i§ti-
davetname gondermi§ur. Bediiizzeman
"Ben
tehlikeli
yerde mucadele etmek istiyo-
rum. Siper arkasinda mucadele ho§uma gitmiyor. Anadolu'dan ziyade burayi daha tehlikeli goriiyorum." 217
Bu davct
mccmuanin on numarali nushasmda yayinlan-
sjfre ile iic
kcrc tekrar olundugu ve eski
Van
VaMisi
mi§tir.
215 mcktupla, kendisinin de bu fetvayi imza edenler arasinda bulundugunu bildirmcklc ve Ankara miiftUsu Rifat Efendi tarafindan nakilsiz olarak verilmis. olan fetva suretlerinin nakillerini yirmi dort
Bu
saat icinde
kiltiib-i
mutebcrenin telkikiyle bizzat yazdigim bildirmi§tir.
ati,
Fazla
-
Eserleri,
216 NursT'nin
217
-
bilgi icin
bkz. Bediiizzaman Said Nursi-Tarihce-i Hay-
Meslek ve Me§rebi-Ankara 1958, sh. 60 ve devami.
Mehmed SDIeyman TEYMUROGLU: Muhterem
Doldurdugu Bo§luk-
Hilal Dergisi,
Sayi 13, §ubat 1960
Bediiizzaman Said Nursi-a.g.e.sh.90
Said
286
SARlKUMtJCAHlDLER
287
KAl5lRMISIROGLU meb'us Tahsin Bey araya girdigi ce kcndisinc rcsmcn ho§amedi
§embe
aid
gliniine
"Ulcmadan
in'ikadm
Bediiizzeman
igin kalkip
Ankara'ya gitmig, Meclis-
ifa edilmistir.
zaptinda
§u
Efendi
Said
ziyadesiyle uzmUjtUr.
9 Te§rinisani 1338 per-
olmak
rasthyoruz:
satirlara
Hazretleri'ne
(izere dcrhal
Bu
bir
ylizden onlari ikaz ve irsad mahiyetinde
beyanname tanzim ederek
ne§retmi§tir.
O
beyanname §udur:
beyan-i
Ya
hos&medi:
eyyiihel
meb'usun innekum lemeb'usune Iiyevmin
azim. Refis-Efendim, Bitlis
Mebusu
Arif Bey'le rufekasimn takriri
Ey mucahidin-i islam ey ehl-i
var.
Bu fakirin bir mes'elede on sozunii birkac nasilatini dinlemenizi rica ediyorum:
RtYASET-1 CELtLtYE
Ewelen; benamindan
ulema-yi
§arkiyye
Vilaynt-i
olup
Anadolu
etmek ilzere Istanbul'dan buraya gelerek samiin locasinda bulunan Bediiizzaman Molla Said Efendi Hazretleri'ne beyan-i hosamedi edilmesini teklif eyleriz
Allah'in
gider.
Madem
ki;
Knr'an'i
diismanin
hiiciimundan kurtardimz, emri olan salat feraizine imti-
ve devam
feyzi boyle harika suretinde
Mus
iistuniize tevali
Arlf
Dervls
Kasim
Okunamadi
Siirt
Bitlis
Ergani
Saniyen: Alem-i Islam'i mesrur ettiniz, muhabbet ve muhabbetin idamesi ?eair-i islamiyeyi iltizam ile olur. Zira
Sallh
Resul
Hakki
miisliimanlar tslamiyet hesabina
tesriflerini
sizi severler.
Bu alemde evliyaullah hiikmiinde olan gazi ve kumandanlik ettiniz. Kur'an-in evamir-i kat'isine imtisal etmekle, oteki alemde de o nurani guruha refik olmaya cahsmak sizin gibi ali himmetlilerin samdir. Yoksa busehidlere
ve dua etmelerini
bir kayit
olmamakla beraber Mec-
ni bildirmcktcdirlcr.
Bu samiml ve candan
kar§ilamaya ragmen Bediiizzaman Anka-
umdugunu bulamami§lir. Meb'uslarrn en
etsin.
Salisen:
halcn sag olan azalan Said Nursi'nin kursiiye gelerek dua ettigi-
-
ni'met-i
Mus
celscnin zabit hillasasinda bcyan-i ho§amedi'nin ifa edilmi§
21 8
harikul'ade
etsin ve ziyade olsun.
Bitlis
oldugu bildirilmcktcdir. Zabitlarda
gibi
tevfikiyle
Kur'an-m en sarih ve en kat'i sal etmeniz lazimdir. Ta onun
rica ederiz.."
namaz
devam
Bitlis
Rasih Efendi (Antalya)-Kursuye,
ra'da
muzafferiyetteki
Yoksa ni'met sukrii gormezse
(Alkislar...)
lisin
Su
ilahiye bir giikur ister ki,
gazilerini ve Meclis-i Ali'yi ziyaret
Bu
hall velakdt...
Onemli
bir
farz
Zabit Ceridesi: Cild 24, sh.
ile
457
biiyiik
alakasizhgim
90gunlugunun
rada
!
iken orada bir neferden istimdad-i nur etBu dunya-yi deniyye san ve serefiyle oyle bir meta degil ki, akh basindaki insanlari isba etsin, tatmin etsin ve maksud-un bizzat olsun.
mege muztar
kalacaksinxz.
Bu miBet-i islamin cemaatlari icinden bir cemanamazsiz kalsa, fasik da olsa yine baslanndakini mtitedeyyin gormek ister. Hatta umiim Kiirdistanda umum memurlara dair en evvel sorduklan sual bu imis: Acaba namaz Rabian:
at
gOrmek O'nu
kumandan
288
SARIKUMOCAHlDLER k hyorlar nu der er Namazx kllar8a mutlak KHmazsa no kadar mu ktodir olsa nazarlarmda muttehem 9 a?fiiri " de '**» var gi^im " Sebep nedir? «.«»« sordum: Dediler ki:
'IT
^r^ ^"
nama Z k,lmiyordu,hemdee IMrnisej:
Enbiyanm
£SL
Kaymakammuz aKan»*»*
? kiyaidiler.
ekseri §arkta ve
Garbda gclmesi kader-i ezelinin
hukemamn
bir remzidir
jj
aglebi
gg
§arkz mfabaha getirdiniz, fttratma muvafik bir cereyan veim-. Yoksa sayiniz ya hebaen gider veya muvakkat sat*
.
lam
Hasminiz ^fe dm ek
yor^Hatta dxyebdirim
dmde
^^
ve tslamiyyet diismam olan izdan
k
ki,
Yunan kadar
Islam'a zarar veren
.hmalinizden istifade eden insanlardx,
gerekzr
Ingiliz'i Pff^i
253
Gorulmuyor
mu ki; lttihat 9 ,Iarxn o kadar harika sebat .ve fedakarhklarxyia, hatta island su da ebep olduklan halde bir deroce laiibalilik tevnm gosterdlklen xcxn dahildeki milletten nefret ve tezyif gorduler a. ar dindGki ihmall6rini ^-eTiklL azm
gibaW H
rTlt I" ralayikolanhiirmetiverdilerveveriyorlar.
ici
Birinci
ont-
Siirt
Meb'usu Izmit
|^iMi
Alemi
kiifur, biitiin vesaitiyle,
2STJT T ke
Jcinde miihim ve inkxlapvari bir
ne ve
beri galebe ettigi halde etmedi ve dahili butun firak!
-™ °*^« ^^ ^ ^^ ^g-£
iyeti
kelile - i
atl
muhafaza
"abisesinden bir cerayan-x bxdatkarane sxnesinde yer txxtamaz: Demek Alem-i islam
HdlT
-
lesatirine inkiyad ile olabilir.
ve
is
Baska
gormek Islamiyetin
olatnaz,
hem olmamis.
)lmus ise de, cabxik oliip sonmiis.
m
kald.g, ve .slamiyyet metanetini ve salabetini sun-
m ° demyyeti
MUSTAFA SABRi EFENDl (sa§da) ABDULLAH EFENDl
Meb'usu HAFIZ
medeniyetiyle
hucum ve maddeten uzun zamandan A em. tslama dinen galebe
mahkum
devrenin Sarikli Meb'uslanndan:
Saminen: Za'fu dine sebep olan Avrupa medeniyet-i zamanda ve medeniyyKur'an-in zaman-i zuhuru geldigi bir anda lakaydane ve
kefihanesi yxrtxlmaya yiiz tutugu bir lot-i
ihmalkarane miisbet bir is goriilmez. Menfice tahripkarane ise,bu kadar rahnelere ma'ruz kalan Islam zaten muhta 9
lis
290
SARlKUMOCAHlDLBR degildir.
Tfisinen: Sizin imuzafferiyetinizi ve ali hizmetinizi tab
dir
Ve
eden ve
sizi
can-u dildon seven oumhur-u mii'minindir.
bilhassa tabaka-i avamdir, saglam miislumandirlar. Sizi
ciddi sever ve
sizi
tutar ve size minnettardir.
Ve fedakarhgi
takdir edorlor. ve intibaha gelmis en cesim bir kuweti size
takdim edorler. Siz dahi evamir-i Kur'an'a imtisal ile onlarai ve istinad etmoniz maslahat-i Islam naraina zaruridir Yoksa Islamiyot'ten teccrriid odon bedbaht milliyetsiz Avru> pa moftunu firenk mukallidlerini, avam-i miislimine tercih etmek maslahat-i Lslam'a miinafi oldugundan Alem-i Islam nazarini baska tarafa ^evirecek ve baskasmdan istimdad ittisal
edecektir.
A^ircn:
Ilir
yolda dokuz ihtimal holaket, bir ihtimal
nocat varsa bayatindan vaz gecmis ki,
o yola
siiliik ctsin,
mecnun
bir resul liizim
simdi yirmidort saattan bir saati isgal
eden namaz gibi zaruriyati dinniyyenin imtisalinde yiizde doksandokuz ihtimal necat var. Yalniz gaflet, tembellik haysiyetiyle bir ihtimali zarar-i diinyevi olabilir. Halbuki fcraizin terkindo doksan dokuz ihtimal var, yalniz gaflete istinad edon bir ihtimal necat olabilir. Acaba dine ve Diinya'ya zarar olan ihmal ve feraizin terkine ne bahane bu lunabilir. Hamiyet nasil miisaade eder. Bahusus bu giiruhu miicahidin, kumandanlar ve bu biiyiik Meciis'in ef ali taklid edilir. Kusurlarim millot ya taklid veya tenkid edecek, ikisi de zarardir. Demek onlarda hukukulluh, htikuk-i ibadi ta zammun ediyor, Sirr-i tevatiir ve icmai tazammun eden had siz ihbarati ve delaili dinlemeyen ve safsata-i nefis, vesvese i soytanindan geleii bir vehmi kabul eden adamlarla hakiki ve ciddi is goriilmoz Su inkilab-i azimin temel taslari saglam gcrek, Meelis-i alinin sahsiyeti maneviyesi sahip oldugu
ku wet
oihetiyle man'a-yi saltanati deruhte etmistir.
Egei
Zaferden sonraki menfi tutumlann eseri olan iman buhranina kar§i azimli galismalan ilezamanin
icabina gore mOcadelonin en
iyi
merhum SAID NURSl son
Ornegini veren
giinlerinde
292
SARIKUMOCAHlDLHR
293
KADlR MISIROtiLU eerfiir-,
tslamiyyeyi bizzat emtisal etmek ve unutmayan milMoat-, diniyyosini Meclis tatmin etmezse hayat icin d6rt seye muhtac, fakat an'ane-i mustemirre ile giinde 5 akal be? defa dine muhtac olan su fitrati bozulmayan ve let.n
lehviyat, hacat-.
ile
ihtiyacat-,
diniyyosini
ma'na-yi Hilafefi
ruhiyyesini
unutmayan
Meclis tatmin etmezse bilmeoburiye
tarikiyle olmayan insikak-i asaya sebebiyet verecektir. tnsikak-r asa ise "Va'tesimu bihablilahi cemian" ayetine ziddir.
W
s.yade muktedirdir. Halifo-i sahsi ancak ona istinad ile vezaifi deruhte edebilir. Cemaatm ruhu olan sahs-i manevi eger miistakim olsa, ziyade parlak ve kamil olur. Eger fena olsa pek 9 ok fena olur. Ferdin iyiligi de fenah gl da mahdud-
dur. Cemaat.n ise gayri
mz iy,ligi
mahdudur. Harice karsi kazandigidahildeki fenuhkla bozmay lni 2.
gccmi§tir.
.
Bundan sonra "Erck Dagi" ctcgindc "Zcrnebat Suyu" bajinda bir magarada ikamctc ba$lamisUr. §ark isyanmdan sonra clemli stirgUn ve tir.
mlicadclclcri basjayincaya kadar da buracla kalmi§tir. i
ABDULHAKIM ARVASi Son devirde yctiscn ulcma vc mesjiyihin en "Scyyid" olan vc
bir
dag adma
bir ailcyc mcnsupUir.
Bu
ailc, zahiri
cok buyiik yahsiyyot
ycti^tirmi^tir.
dir.
ilim vc
Halcn Van vilayctinc bagh "Bas.kalc" Kasabasi'nda dogmus, vc
bu muhittc
ycli$mi;>iir. Iran tesiriyle
dogu kisimlarinda "Sunni"
umumlycllc "§ia"ya kayan Van'in
ilikadini takviyc icin
bir
medrese her
mlcbc ycti$tirmcklc
tiirlU
5atmi§ti.
ihuyaclanni da bizzat
,
ti.
Bunlar, millcti -tarn manasiy tc bir maccra mantigi icindc- harbc soka-
rak helakc sUrttklcmisJcr ve milyonlarca "mchmelcik"in miibarck pahasina kurulup ya^atilan
a/.iz
dcvlclimizi, yinc
mbb*b *^*- * S<*r0 Mat-
kam
O'nun milyonlarca
evladinin kanmi hcsapsiz bir sckildc harcayarak ciddi bir inkiraz tchlikesiyle kar$i kar^iya getirmisjerdi.
sM7
yukselmi§ pek
Cihan ve Islam Tarihi'nin en bllyuk dcvlcti olan "Osmanli tmpara-
|
baasri939
batint ilimlcrdc
Abdiilhakim Arvasi, bu
,orlugu"nun idarcsi bir avue "Makcdonyn Scrgcrdcsi"nin clinc geemf-
fider."
sonra namaz kilan meb'uslann adedi 50-60 Hatta bu yiizdcn mcvcud mcscid kafi gelmcdigi
man **" NUR8,:
vc
biiyiiklcrindcn biri-
"Arvasi" diyc adlandinlan
deruhte etmek uzcrc yii/lcrcc giizidc lalcbc ycustiriyordu.
Bu beyannamcdcn
e
i/.al'ctlc
hal chli zcvatin en sonuncusuolrnuglur.
Kendi parasiyle yapurdigi
Hasbunellahu veni'mel vekilL. kadar artm 1§ t.r.
umumi
dc kabul ctmiycrck Van'a gilmi$-
me§gulkcn "Harb-i Umumi" dcnilcn o mes/um badirc gclip
Bilirsiniz ki, obcdi dusmanlarmiz ve z.tla„nxz ve hasimlarimz Islam'm searini tahrip ediyorlar: Gyle ise zaruri vazifeniz seairi ihya ve muhafaza etmektir. Yoksa suursuz olarak ?uurlu dtismana yard.mdir. §eairde tehavun, za'f-i milliyeti SKsterir.7aBfiH»4r>?man>*s>vkifrtme y: tesof 2I9 ^
kis.
mUnakasa
kuwot
Zaman cemaat zamamd.r. Cemaatm ruhu olan sahs-i ma daha mctindir. Ve tenfiz-i ahkanw ser'iyyeye daha
M. Kemal Pa§a ile arasinda sert Bu yU/dc M. kemsd Pasa, kcndisine Mu§
Fakat bu beyannamc yOzlindcn bir
vaizlik tcklif ctmi$sc dc, her ikisini
mechs elinde bulunmayan ve Meclis
boyle bir
odaya naklcdiJmi§tir.
Meb'uslugu vc halla §eyh Sunusi Hazretleri gibi bir nevl
milletin
tamamen kabul ettiginiz ism ve lafe verecek o ma'nayi idamo etmek icin kuweti dahi verecek, halbu-
W
i^in basjka bir
Bu
hesapsizhklardan bin olan "Sa-
nkaini; Harekati" yetmi^bc^ bin mchmetcigin, daha dll§mantn ytizUntl bile gttrmeden
soguktan donmak, a(liktan luvranarak Olmek gibi
294
295
SARIK1JM0CAH1D1.HR
tahammUl edilmcz cza vc
"M o
ko
s
ccfaiarla §chid cdiimcsi, czcli du.$maiumiz
a Dogu Anadolu'nun mlidai'aasiz kalan
f"
kasabalanm
clmck
birer bircr i$gai
"H a
bir bOlgcyi i§gailcri altina almi§lardi.
an G
r §
i
tt
1
1
ay
a
1
vil halka,
r i"
SEYHtlLlSLAM MUSA KAZIM EFENDI HAZRETLERtNEt Iran'daki mllcfihcdc-i isldmiyolcriylo tomaytlz cdon
mutober
Bu moskof harckau
"G
n u
1 1
yh'in ilmiye tertibindon bircr tifleri taraf-i sflmi-i
bilfiil
"M o s
mnns vc
mcjihatponflhilerinden niyaz ederim.
Gurup Kumandam
si-
k
<>
f
-
E rmc
yapmak
Uisviri
imk3nsizdi.
SEYHOlISLAM MUSA KAZIM EFENDI n
M c z a m i" nin tfiylcri
i
I i
iir-
Zcyncl Tekkesi Poslnifini Seyyid Abdiilha-
"M
i
1
s
i
T c?
k
1
i
a
kim
1"
lcri
1
mulitorcm Haci Baba §oyh Hiizrelhakkinda sobkodon istirhnmimi loyid vc lokrnr odcrim. vc
birfidcri miicflhid-i
ihliyacini ruhlannin ul derinliklcrindc
Gurup Kumandan Omor
bu scbcplcdif
ki;
bircok ycrlcrde oldugu gibi Van'da da
"Tekkc" vc "Medrese" mcasuplari,
mana
kar§i mucssir bir miidafaa
tusu
Siddik Efendi, Gcvar
Haci Daba Seyh
ederck
silihli eelcler lc§kil
ile
vc digcr karde§i Seyyid
kimsclerdi. Taicbolcrini. fccndi..paralan.
ile
hid olmufjtu.
tcslih
d
Baba §eyh'in
1
rcsmi
c
r"
cmsali
ederck dttsmanla
"Baj Kitabet" Efendi
ile
lelgrallan alan ScyhulislAm
du$mu$tu.
den Seyyid Abdiilhakim
ile
hususi arsivimizdc mahfuzdur:
hi/.mctlcrinc bizzal
Musa Kazim
vasitasiyla Padi§aha mliracaat ederck
ija-
Efendi,
Abdiilhakim
biraderinin taltiflcrini "IrAdc-yi Scniyyc"yc arz clmi$tir.
•imracaatda§udun cimi§lcrdir.
il'a
Bu
§chid ol-
"S a
r
l
k
Efendim Hazretleri
1
kardc§i Seyyid Haci
vaian yolundaki gayrcl vc fedakarliklanni tevsik cden
talgraf,
Bu
Atufetlu esir
Naci
sunda Iran ve Irak arasindaki sahada Ruslar'la yapilan muharcbelcrde
bulunmu§ vc Seyyid Abdiilhakim Efendi'nin
Taha Efendi ve
Vekili
Bu Omer Naci, tttihadciiarni sakalli vc §Air olan bir kumandaniBu sirada Sulcymaniye Grup Kumandan Vekiliydi. Van'in dogu-
O'nun kardc§i Seyyid
Hatia bu milis harckati csnasijida Miiftu Siddik Efendi
mu§, Said Nursi Efendi dc Ruslar'a
ydi.
Efendi, Bediiizzaman
carpi§mis vatan miidalaasinda biiyuk hizmctlcr
i
dii$-
imkani arami$lardir. Bunlar Van Miif-
MUTUM Kasim
Said Nursi, Seyyid Abdiilhakim Efendi
iki
Vekili
Omer Naci
Itisscdiyprlardi.
Mucah
Seyyid Haci Baba Sc-
biror riltbe-i aliyyo ile tnl-
lKlNClTKU.'RAF:
mczalimin
bu hunhar dusmana karsi hie olmazsa
kurarak eldon geleni
fiilcn
Van
nufuz-i
bunlarin cocuk, kadui vc ihtiyarlanna kar§i inikAb cltiklcri
mujjtcrck
Ijjle
olup
hizmetlori sebkeden Zoynel
ile biradori
U
pcrtccck feci sahnclcrinc sahid olanlar, mcslck ilibariylcaskcrolmasalar bile,
Naksfbcndiyctrinden
Seyhi Seyyid Abdiilhakim
bu
asirlarca
mepfiyih-i
mancviyeleriylc emr-i cihadda
jrmagma kadar gcnij
t"
saycsindc gcrccklcsmijti, Hclc o Ermcniler'in mastim
akillara durgunluk vcrccck
Bu
schir ve
IT nUn gUncyin-
vatanin nimetlcriylc bcslcncn Ermcniler'in tcjkil ctlikleri
A
BlRlNClTELGRAK:
Bu scbcple 15"Er/.uru m" a giren Rus-
Kuzcy vc Guncyc sarkarak "V
dcn, Kuzcydc Karadcniz'c dOklllcn
mamur
firsatini vcrmi$ti.
16 Subat 1916 tarihindc Scrhad schrimiz lar, sOr'atlc
KADlR M1SJROGLU
Iran'daki miicahedeleriyle temayiiz eden
Van muteber
me$ayih-i
nakgibendiyyesinden olup emr-i cihadda hizmetleri sebkeyleyen Zeynel §eyhi Soyyid Abdtilhakim Efendiylebiraderi Seyyid Haci Baba S«yhin
taltifleri
beynelafarr
..s/m .1*
290
^MtJti^sZ.
297
('
KAD/R M2SK06LU hiisn-J
&Z5ZZ
Suleymaniye
edecagj.
to'sir
Grup
Kumandani
vekaletindon fekilen tulgretfnamede ifar olunrau? ve mumaileyhima'iun "Izmir* paye-i mucerrediyle taltifleri, §an-i
»&*»
mekarim-nigan-i
-*>."•—<"
-_.
^
XT
flldye muvofik goriilerek tunzim. edileri aeniyye layihasi leflen arz ve takdim edibni? ise de emr-u ferman-i Mmayun-i hazret-i penabi ne vefhile $eref
'-
irade-i
miiteallik
buyrudur
foe hiikm-i alisinin infazina mxisareat
olunacagi derkairdir efendim. lff\
^
<^*..t\^«? .i-^.^J >jJ*}V
i^L.^...<_*....>•
(
Tarih
Trr,
-,
^eyhiUislam
?;!{ I
ji*j>-^>_-i»>
w.v»
y->.i
.1
)
/>..
Musa Ktizim
.
Bu "
>**
V«fi,*.)*<-Au
*/ 14
muracaat Uzcrinc lakdim edilcn
tan Resad
taralindan
Iraclc-i
Scniyyc layihasi Sul-
"Makam-i M
imza odilorek
c
5
1"
h a
i
a
iadc edilmi$tir. Bu irado dc .soylcdir:
Blrlncl Tilgrafin Asli
Zeynel $eyhi Seyyid Abdiilhakim Arvasi
ile bi-
raderi Seyyid Haci IJaba Seyh'r? izmir Paye-i miicerrecU tev-
L\
cih olunmu^tur.
Bu
y
seniyyenin
irade-i
Makam-i
icrasina
me'murdur.
~~ •>^gt!>
—-'
•>—/ xs '"-/
(
Mesihat
Tarih
Mehmed Re$ad XAJj-*M*ji/** < '-'.*-.,*
SjA.
„..»/
,^
.L.
—
J
Seyyid Abdiilhakim Arvasi, Rusya'da "B <;ikip
da
mclcri uzcrinc
^fc*;—
X.\
.^
cileli bir
yolculuktan sonra 1919
gclmisjcrdi. Eyiib sirtlarindaki
"j£
ginc layin olan medium "H a
r
\
mancn vo madden yorgun Un menfiyc
gittigini
hayat gecinui§iir.
*^ ifeinci
Tslgradn Asli
^»4A
-^*t-- *Wo-
I5
Ruslar, kcndi ba§Iarimn dcrdinc dii$iincc
b
diiijmus,
a §gar -
i
U
i
m
cv
i
k
1
h
t
i
1
a
1
i"
bu bolgcdcn gcktlydinda
Istanbul'a
D e r g a h 1"
scyhli-
u oil" musibetlerinden
oldugundan vc yava§ yava§ ahva-
gOrdiigiindcn burada yillarca miinzeviyane bir
298
299
•5
i
c -s-
."A
i
>A .\
„i
•c
9
'
e s "5
53 "3
I V
iv
1w 01
o
%^ -\
13
s
'A o-
a
V
%
c
I
v
ii^
£
hi
n
3
m _ 1
-s
n
ms E
1!
V ^
t
rS a 1 3 41.
< £
13
o J3 < w
eft
1
E
2
a
•3
a <
A
300
301
SARIKLlMOCAHlDLHR
..'
fffr
, ..,,, ,,,
,
iji
jj
ji
'it
V
'
itV-JtWIBI^
1943 yihnda hie bir sug isnad cdilmedcn bir "hllkm-i karakul" halindc Orfi idarc karariyle lzmir'c sOrgtln edilmi;, sonra oradan kara'ya naklcdilmis. vc orada vcfat cdcrck mcrkeze
bagh "B a g
Anu
I
m"
koyllnc dcfncdilmi$tir.
NUR§tNLl §EYH ZtYAUDDlN EFENDl Cihan Harbi esnasmda, aziz vatanimizm dogu bolgesinde
Birinci
gayct bol olan scyh vc alimlerin hemcn hcpsi, millctcc maruz kalinan
clim facialan gorllncc si
"t
c k k c" vc
kcsip lalcbclcriylc birliktc
muharcbclcrc
"m c d
r
c s c"lcrini birakarak dcr-
mucadclcyc
fiili
atilmisjar vc pck
Bunlarin hcpsinc boylc bir
i^tirak ctmisjcrdir.
cok
k'ilapia
ycr vcrmcyc imkan olmadigindan, bunlardan birindcn daha kisaca
Bu muhicrcm
bahscdcrck bu bahsc son vcreccgiz.
§eyh Zlya-
zat da
eddin Efendi'dir.
Bu muhicrcm $cyh vc
mckdc
stihrel yapmis,
Slim, olcdcn bcri uyanik din alimi ycti$lir-
olan "Nur§in'lidir. Biilun Harb-i
Umumi boyunNUR?tNLl §EYH ZiYAUDDlN EFENDl
ca silahi cldcn birakmamis, lalcbclcri vc akrabalariyla birliktc Ruslar
vc Ermcnilcrc karsj muharcbcdcn
cok talcbcsiylc
lelcrde bir
E§ref adindaki
sonunda ncn
bir
bir
an gcri durmami$tir. Bu mucadc-
Muhammed
kardc§i §chid olmu§, kcndisi dc bir
fcvkaladc
bir "t a k
ma
ko
takdir 1"
olunarak
gondcrilmi$tir.
mcrmi
kendisine
isabcti
tarai
indan bir madalya
iic
dc
uiitii'
Bununla da
edilmi§tir ki,
bili-
Istanbul'dan iktifa
mayarak, mahalli kumandanhgin miiracaali uygun goriilcrck Resari
Bediiizzaman Said Nursi'nin cscrlcrindc birkac ycrdc kcramct
Muhammed
Said vc
kolunu kaybctmisUr. Mahalli kumandanlarca yakmen
hizmctlcri
hukumctcc
iki
birliktc
M.„
Kemal Pafa'nm
NUR§iNLi ME§AYtH-i IZAMDAN §EYH ZtYAtTDDtN
bcrati
lopladigi milis askcrleri bizzat tcslih
olan hayrat ve hascnauyla maruftu. -
Bkz: 1310
mahud nutkunda
EFENDt HAZRETLERtNE
ediyordu. Esascn O, Oteden beri resmi salnamelere
220
bu miibarck milcahid'in hizmctlcri
kendisine gftndcrdigi ve O'nun
yer alan bir mektupta da ilade cdilmis, bulunmaktadir:
hususi ar§ivimizdcdir.
Scyh Ziyaeddin Efendi,
221
olun-
Sultan
bunun
ve faziletlerinc tcmas olunan
tarihli Bitlis Vilayoti
Salnamesi.
22°
kadar gccmis.
Zat-i fazilanelerinizin Harb-i Umumi'nin imtidadmca Osmanli Ordusu'na ifA eylemi? oldugunuz hidemat-i bergiizidelerine ve Makam-i Mualla-yi Hilafet ve Saltanat'a goster-
221
-
Bkz: Mektubat, sh. 533
-
Emlrdag Lahikasi. sh. 53
302 303
SARlKUMOCAHtDLKR
mis oldugunuz
rovabit-i kalbiyelerine
lunuyorwin. Bu sebople
zat-i alinizc
KADlR MISBtOtiLU
yakindan muttali bu-
kalbon pok biiyuk
hixr-
metim vardir. Bugiin Makam>i Hilafet'in, Saltanat-i Osxnaniye'nin ve vatan-i umkaddeseniizin dtismanlarimiz tarafindan nasil
roncide edilmokto vo vilayat-i sarkiyyemizin Ermeniler'e hoedilmesindo israr olunmakta oldugu malum-u
zisamimrzin foyz ve sefaati ile
umum
Milletimizin bir nokta-
da miittehid oldugunu ve hukukunu muhafaza ve mudafaaya kaadir bulundugunu cihana gosterecegiz. Kariben Meclis-i Meb'usan'nmzi actirmak ve Millet'e miistenid kuwetli bir hiikumeti mevki-i iktidara gecirerek selamet-i vatani te'min eylemek miiyesser olacaktir.
diye
etmeyen tstanbul'daki Hukiimot-i Morkoziyc biitiinbu dujumin taaddilori karsismda aciz vo naciz kalarak hukuk-i millet vo memlekcti tniidafaa edememokte oldugu tahakkuk etmistir. Bu scbeple Milletimizin arifaneleridir. Millote istinad
Muhabbot ve hiirmetlerimin kabultinu rica ve o havalideki bilciimle vatandaslarima selamlar ithaf eylerim. Efendim Hazretleri. Sabik
mevcudiyetini ve vahdotini biitiln cihana go.stermek ve hukukumuzun indi ve sahsi kararla imhasina miisaade edemiyecegimizi anlatmak maksadiyla senavcrleri resmi makam
istifa ettim.
Miifettisi 222
MEHMED
AKIF ERSOY
Kurtulu§ Sava§i'nda halkin din! hislcrini galcyana gclircrck bunu zafcr iyin en mucssir bir vasila olarak kullanabilcn mlicahidlcrin hcpsi
Vckayi-yi elimc tesiriyle her tarafta tesekkiil eden milli ve vatani cerniyetlorin murahhaslanndan murekkeb olmak iizerc
Ordu
Mustafa Kemal
ve sifatimtlan tecerriid ederek Millot'in i^inde ve Millet'le beraber cah$maktan baska care gbrmedim ve derbal asker-
Hkten
ttyiincii
Erzurum'da in'ikad eden bir kongre
ile
"§arki Anado-
dc
"s a r
1
k
1
1"
yani ilmiyc mcnsublanndan dcgildi.
Bu mcslcktcn
ol-
madigi haldc ulcmanin butiin husQsiyctlcrini haiz oylc insanlar vardi ki,
bunlardan bazilan ilmiyedcn olanlardan daha
f'azla
din? hcyccani
edcbilmi$lcrdir. Balikcsir
Mcb'usu Ha-
Hukuk Cemiyeti" tesekkul etti. Ve vahdet-i milliyomizi dahil ve haricc karsi temsil eylemek iizere bir "Hey'et-i Tomsiliye" kabul cdildi. Bu hususa dair beyanname
san Basri Efendi (Cantay) gibi bir cok cmsali olan bu insanlann ba-
ve nizamnamelerden
Gcrcekten
lu Miidafaa-i
takdim ediyorum. Zat-i fazilaneleri cemiyetimizin en muhterem azasindan buluhdugunuz cihctle istihsal-i maksad-i mukaddes i9in ciimleye iniiscllem olan hamiyyet ve gayretlerinin teskilatimizin o havalide
zat-i alinize
husuliino ve muzir dtisman telkinatimn izalosine masruf olacagina mutmainim. Bir kac gtine kadar tesri'i
Garbi Anadolu ve Rumeli'nin bilciimle vilayatindan gelmekto olan murahhaslarla da umumi bir kongre Sivas'ta akdolunacnktir. Cenab-i Hakkin avn-ii inayeti ve Peygamber-i
harekete getircn hizmctlcr
sjnda "vatan ve asil
ifa
Mehmed
istiklal §airi"
meslegi "b a y
zamanda ilmiyenin
t
a
r
1 1
Akif Bey'i zikretmck
k" 9lan
Mehmed
gcrekir.
Akif Bey, ayni
blitun mcziyctlcrini sincsindc toplamij nadir va-
ianseverlerden biriyui.
O, daha Balkan Harbi'nden
itibarcn bir yanardag indilainin afaki
sarsan ihti§amh guriiltusllnu andiran misralanyla bu yola girmi§ bulunu-
yordu. Yazik ki, vatanm maruz bulundugu fclakcl
"Balkan H a r b i"
merhalesinde kalmiyarak her pcrdede biraz daha hailcle§en bir geli§-
222 - Bkz: Nutuk
(vesikalar kismi)
Ankara 1927
sh.
38
304
305
SARIKIJ MOCAHlDLHR
me
kaydctli.
Boylccc 15 Mayis 1919 dan
itibarcn
dc Yunan
i§galiyle
vatanin harimi ismciinc girilmi§ olmasi, bicagi kcmigc dayami§ti. l§tc
o zaman bu
mllthis hadiscnin sizlattigi vatanscvcr vicdanlar bir araya
gclcrck kurtulus. icin
ilk
adimi
attilar.
Garpta da Balikcsir Kongrclcri'nin
Bu
tcskil
salbayi §arkla Er/urum,
vc tcmsil
anlatmisuk. I$te bu kongrclcrin akdi sirasinda
cttigini
yukanda
Mehtned Akif Bey
tanbul'da "Dar-iil Hikmet-iil Islamiye" a/iiligmda bulunmakta
ts-
idi.
§arktan vc Egcdcn gclcn bu mcsud habcrlcr O'nu hcyccanlandirdi. Scbiliirrcsad
Mccmuasi
hal Balikcsir'c kosiu. 223 tcrdigi a/mi,
takviye
vaaz vcrdi. Ycr ycr en azmini bir kai daha ilk
sahibi E§ref
Kdip Bey'i yanina alarak dcr-
Oradaki miicahidlcri tcbrik
i<,in,
citi.
Haikm
g«s-
"Zagnos Pa$a" Camiindc hcyccanli
tcsirli siirleriylc siislccligi 22A
aritirdi.
Bu
bir
hcyccanli vaaz halkin
vaaz O'nun milli kurtulu^ ydlunda
adimi oldu. Kisa zamanda hikiisclcr
gc|i§li, isianhul'a doniincc boylc laaliyellcri dikkallo Utkibcdcn Ingili/.lcrin korkusuyla Hiikumcl,
kendisini
22S
sikistircli.
azaligindan
Bu yuzden
"Dar-iil
Hikmet-iil islamiye"
isiil'aelli.
Kurtulus Savasj'nin mcrkezi olarak Ankara belirmeyc basjamisli. Istanbul Moclis-i
Mcbusani'mn
nicb' uslari bircr bircr
MEHMED
oraya gidiyor-
Mehmed
nu gorcn
is, yapmaya imkan yoktu. BuAkif Bey lsutnbul'dan Ankara'ya kacmaya karar
kacmasma tavassul eden cvvclcc tcmas cdilmi$ ol"Uskiidar Ozbekler Tekkesi" scyhi, §eyh Ata Efendi
vcrdi. Kcndisinin
dugu idi.
iizere
Hatta O'nun kacacagi gece Osktidar'i i^gallcri altinda bulunduran
italyanlar tarafindan Tckkc basiling, fakal scyhin aldigi tedbir saycsindc kimsc yakalanmanns, oldugu cvvclcc nakledilmisti. 226
223
•
Esref EDlP:
Mehmed
Hayati ve Eserleri
Akif,
-
Istanbul
1962, sh. 129
224
-
Bu vaazm
vs timer Riza
tarn metni icin bkz: Sebilurresad 1336, Sayi
D06RUL:
Kur'an'dan ayetler
225 - Esref EDiP: a.g.e. sh. 130 226 - Razi YALKIM: Tarih Hazinesi
-
-
458
Istanbul 1943, sh. 193.
Sayi 5, istanbul 1951
AKIF BEY
Burdur Meb'usu iken
lardi. isgal altindaki lsianhul'da ciddi bir
Bir ki§
giinil
sirunda cski bir palto bile
mevcud olmadigi halde
Ali §iikyaninda aziz dostu Turk Kurtulus Savasinin en biiyiik <>chidi 227 Ankasonra yolculuktan bir me§akkatli tic birliktc uzun vc rii Bey ra'ya vasil olmu$lur.
Akif, ErAukaia'da "Taceddin Dergahi'na ycricsjcn Mehmed AbMeb'usu Ankara zurum Meb'usu Gbziibiiyiikzade Ziya Hoca, yardimiyla scvcnlcrinin ve Hasan Basri Bey gibi diilgafur
Hoca
yerlcsUkTaceddin Dcrgahi'nda yeni bir diizene kavusmu§tu. Buraya cdilmemis. heniiz i§gal ten sonra da halki ccphcyc vc birligc davct icin Her gittigi ycrde heycikmi$ti. scyahallcrc parcalannda bulunan vatan
227 - Emln Akif ERSOY: Safahat Millet Mecmuasi, Sayi 106. Istnbul 1948.
Sairini
OQIundan
Dinleyiniz
-
306 307
SARTKUMOCAHlDLBR ccanli vaazlariyla halki irsad cdcn
KADlRMISlROftLU
merhum, bu seyahatlerin
ilkindc
Eskigchir'c kadar gidip dOnmu§tUr.
Ankara'da 15 gUn kadar kaldiktan sonra Mcb'us secildigi "Burdur"a gitmck lizcrc tckrar yola cikmi§ti. Burdur'lular
mck
icin israrla davct cdip durmaktaydilar.
Bu
Burdur
Dinlcyicilcr arasinda bulunan oglu hitabcsini srjyjc naklctmcktcdir:
Emin
ilk
dcfa
Burdur'da
Hiikumct Konagi'nda gordlim. Fa/la bagirdigi zaman scrtlcscn gur siylc komisuyor.
biilun harckctlcrindcn belli oluyordu. Izmir havalisindcn sizan kara habcrlcri, vaiandaslanmiza yapilan igkence vc hakarctlcri, miilcvvcs cizmclcr allinda cigncnen taring vc ilahi mabcdlcrimi/.i oylc yanik bir dillc ifadc cdiyor, bu
fecayiin yiircklcr acisi avakibmi Gyle aci bir dillc larif cdiyordu'ki... Ben dc dinlcyicilcr arasina siki§mi§'um,
O muazzam
kalabalik dcrin bir slikuta dalmis.ti. Lakin bu Oylc bir
scssizlik, oylc bir hava idi ki, ka.sirgalar kopacak, ruhlann, kcllesini koltuga almaya niyetlencn baslarm son vc kat'i karanndan doguyordu. Bir de surada burada hissiyatina malik olamiyarak hickinklarim tuta-
vatanscvcrlcrin
iniltilcri
Buradan harekctlc
duyuluyordu."
22s
,l
§iikrii
Hoca
ctti.
Burada
gundiizlcri camilcrdc vaaz
nanlarla hasbihaldc
bulunmak
Afyon'da da
surctiyle hizmctlcrinc
dcvam
ctti.
hep ayni heyecanh konusmalardi. Bu sohbet vc vaazlarda bcrabcHckim Mahmud Kanndas, Ustad'm
ruhlara bir kal daha heyecan vcrcn gij/.cl
konu$malanndan sonra $u kasidcyi
sesiyle okuyordu:
Din icin, feryad eden bir ah icin olsun, dinin gurbetiycun yiiksolen "Eyvah!..." icin olsun. Gazasinda seni tekbir eden "efvah" icin olsun.
Ilahi!
Bu
Uyandir sen bizleri, bundan geru, agah Gozet namusu Kur'an'i Resulullah i9in
i9in olsun!... olsun!...
Reva mi san-i imani sefahetle heba kilmak, Reva mi miimine boyle hakaretle sefil olmak, Reva mi bag-i tevhide, hazan-i kiifr ile solmak,
kaidi. Italyaniar Antaiya Boigcsini 5 Tcmmuz 1337 (1921) dc bosaitarak cckilmislcrdi. Burada da gcrckli vaaz ve irsadlardan baska
Reva mi hetke/lilsin zulm ile namusu tslam'in Reva mi yitursun o kafir, rida-yi bikr-u erhamu Reva mi hilye-i akdes yerinde gormek esnami, Reva mi mabed-i dinin tebdil eylesun nami
Haci Siileyman Efendi'nin ba§kanhginda bir komitc kurularak faaliyete gecirildi. Silah vc ccphanc nakli vc gonUlliilcr toplamak icin bir te§-
228
-
Millet
229
-
Millet
Mecmuasi, Nu. 107 Mecmuasi, Nu. 108
a.g. tefrika
Bun-
rindc gclirdigi dostu vctcrincr
Uyan ey Alem-i Islam!... Uyanl... Allah i9in olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
ctti.
229
ir-
gcldi.
etmck, gccclcri cvlcrde topla-
Dinar"a gitti. Orada da yatsi namazindna Yoluna dcvamla Antalya'ya varan merhum, orada Antalya Meb'usu Haci Siileyman Efendi'nin evinde misafir sonra halka vaaz
Bu
(£elikalay)
sadla gecen dort giinden sonra yoluna dcvam ederck "Konya"ya
lar
sc-
Qok hcyccanli oldugu,
cocuk gibi scviniyordu.
kcndisini zorla trenden indircrck cvindc misafir
Akif, O'nun Burdur'lulara
"...Babami
bir
Konya'ya gidiyordu. Afyon'da meshur
scfer
O'nu hasret vc muhabbctle bagnna basti. E§raf kcndisini paylasamiyorlardi. Burada da vaaz vc irsadlanna dcvam ctti.
Mehmed Akif merhum
Ankara'da on-onbes, gun dinlcnmcdcn tckrar scyahate ciku.
scyahatta, Antalya
ahalisi
230
Ankara'ya geldikten birkac gun sonra "Birinci inonii Zaferi"
vuku buldu.
kcndisini gor-
Meb'usu Haci Siileyman Efendi dc kcndisine rcfakat ctmi§tir.
miyan
kilatvucDdagctirildi.
Uyan ey Alem-i Islam!... Uyan!... Allah i?in olsun!. Gozet namusu Kur'an'i resulullah icin olsun!...
a.g. tefrika
230
-
Millet
Mecmuasi, Nu. 109
a.g. tefrika
308
309
Reva mi rayet-i kufru takinsin kal'a-yi iman Reva mi kardasin, oglun, kerimen ola der zindan Reva mi Sirb ile Bulgar, Karadag kafiri, Yunan
Seriat hasredek baki iken boyle Bize bir soyliyen var mi Kitabullahi terk eyle Ilisar eylerken o kafir temelsiz dinini scyle, Neden fahr-i cihana biz tevesstil etmedik soyle? Uyan ey Alem-i Islam!...Uyan!.. Allah icin olsun!.. Gozet namusu Islam'i, Resulullah icin olsun!...
Reva mi bu
Kese siibyan-i nisvam, edo masumlari puryan
Uyan ey Alem-i Islam!...Uyan!...Allah icin olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!... Reva mi bunca mescidler ola kiiffara meyhane Rova mi tiirbe-u tekkc ola umum hane Reva mi kizlar oglanlar ola teslim Yunane Reva mi bunca islamlar siikut etsin mehinane Uyan ey Alem-i islam!...Uyan!...AUah icin olsun!... G6zet namusu Kur'an'i Resulullah icin
Bu miskinlikle bizi ecdadmnz tel'in eder sonra, Hilda hifz eyleye kuffar, bizi tedfin eder sonra, Mezarda bizleri kimler acep telkineder sonra, Mezemmetle bize ahfadimiz nefrin eder sonra., Uyan ey Alem-i IslamL.Uyan!.. Allah icin olsun! 231 Gozet namus-u islam'i, Resulullah icin olsun!
olsun!...
Reva mi ak sakalh, chl-i levhid ihtiyar bir pir, Tutulsun pence-i zulme, urulsun boynuna zincir... Gelini dest-i diismende, hem oglu tu'me-i simsir Edildi ehl-i tevhidin harim-i ismeti tahkir,
Uyan ey Alem-i tslam!...Uyan!...Allah i9in olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!... Reva mi mescide dolmus nice bin ehl-i imam, Zebaniler gibi yaksm, kiil etsiin kavmi Yunam S Reva mi mahv olup gitsin bu dinin giil-i gulistam Reva mi sad edip durduk bugiin biz kafiristam Uyan ey Alem-i lslam!...Uyan!...Allah icin olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
Giinlcrcc siircn vaaz, ir$ad vo nasihatlardan sonra Ankara'ya dOnAilcsi isuinbul'da kalmiijti. Halil
dii.
Aga
gfindcrerek onlari gctirmegc tcscbbiis dini
da kar$ilamak
iizcre
"tnebolu"ya
pay-i tahtin babim dtisman gelip ursun, Hilafet miilkiinu kuffar miilewes eyleyiip dursun,
Gozetsin Fatih'in ruhu bu bahsi bizlere sorsun. Mezanndan cikip simdi am Sultan Selim gorsiin, Uyan ey Alem-i tslam!...Uyan! ...Allah icin olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
ctti.
Onbcs. gun sonra ailc
gitti.
232 etti.
Akif dc "inebolu"dan aynlarak "Kastamonu
tste Kurtulus.
Savasma
cl'ra-
Firtmadan yolculanni ka-
raya cikaramayan "Bahr-i Cedid" vapuru Sinopa dogru yoluna
dcvam
"ya geldi.
gOnullii alaylar kazandiran vc tabcdilcrck -
231 - Mustafa Fevzl Bin Numan - §umus - us - sefa fi Evsaf-il Mustafa - Dersaadet 1331 sh. 65 ve mut. 232 - O gun firtmadan yolculanni karaya cjkarmayan bu gemiden
saaece mesnur casus Mustafa Saglr
Reva mi
adindaki cski bir adamlanni
lim ki,
din
Ankara'da
Mehmed
ineDiimi§tir.
Bu
Akif Bey'in ikamet etmekte olduQu Taced-
Dergahim adres gostererek muhabere eden bu
sunun yakalanmasini
Mehmed
Mecrnuasi, Sayi 112, a.g. kalanip
itiraf
vesile He belirte-
tefrika)
Akif
Bay temin
Fakat hakikatte
ettirilmesini istiyorlardi. Zira hie, bir
gelmez. Ancak bunun izahi uzun olup burasi yerl
hindli Ingiliz
casu-
etmisti.
(Bkz: Millet
ingilizler
de O'nun ya-
casusa agik mektup degikJIr.
310
311
SARIKIJ MOCAMlDLER
KADtRMISlROfiLU
orduya dagmlan en kudrelli konu§malarim burada "Nasrullah Camii" civar kasabalarda yapti. Bunlardan birini (kisaltarak) naklcdiyoruz:
Ey cemaati muslimin! 1 nsan ipin kendi aleyhine bile piksa hakki, hakikati soylcmek lfizimdir. Ben de bir zamanlar Kitabullahi tilavet ederken bu gibi ayat-i celileye geldikpe "aoaba sair milletlere karsi biraz siddetli davranihniyor mu?
ile
"...Ey
miislumanlar, sizin ipin bu ayet-i celileye ittibadan yolia yoktur. Takip edilecek hatti hareket,
baska selamet
diistur-u siyaset tainamiyle
bu
ayet-i celilede miindemipdir.
Binaenaloyh moali ulvisini bir kere d© toplayip ifade edelim. Cenab-i Hak buyuruyor ki: -Ey miiminlor, size ©llorindon golen fenahgi
yapmaktan
pekinmeyen, bu hususta hip bir firsati kapirmayan, dininize yabanei kimseleri kendinize mahremi csrar dost, arkadas,
ittihaz etrneyiniz.
Bunlarm
sureti
hakdan goriinerek
size
giiler yiiz gostermelerine, hayinnizi ister gibi tavirlar takinmalaria asla kapilmayiniz. Onlarin gece gundiiz isteyip
Yabanoilar hakkinda daha merhametli olmak icabetmez mi idi." gibi dusiincelere dalardim. Vakia bu hatiralarin sirf sevesveselerden baska bir sey olmadiguu bilirdim. Lakin velev seytani olsun, o dustinceleri ipimden sdkup atincaya kadar hayli mucahedelere mecbur kalirdim. Acaba bu vesvesenin mensei ne idi
ytani
Burasim arastiracak olursak isi biraz tabii goriiriiz. Oygozumiizii aptik, Avrupa medeniyeti, Avrupa irfani, Avrupa adaleti, Avrupa efkar-i umumiyesi nakaratindan le ya,
Tevbede
baska bir sey isitmedik. Kiminin adaleti kiminin hamiyyeti, kiminin terakkiyati kulaklarimizi doldurdu. Lisan bilenlerimiz dogrudan dogruya bu heriflerin eserlerini, bilmeyenlerimiz, terciimelerini okuduk, edebiyatlari, hele edebiyatlarimn ahlaki, insani, iptimai mevzulari pek hosumuza gitti. Miielliflerin kiymet-i ahlaki ye ve insaniyelerini, eserleriyle olpmeye kalkistik. Iste bu mukayesedcn itibaren aldanmaya, hatadan hataya diismeye basladik. Bu adamlarm sozleriyle ozleri arasinda asla miinasebet, miisabehet olamiyacagim bir tiirlii diisunmedik. iste okuyup yazanlarimizin poguna ariz olan bu hata bir zamanlar bana da oldu. Bereket versin ki, yasim ilerledi, tecriibem artti. Hususiyle Avrupa'yi, Asya'yi, Afrika'yi dolasarak Avrupali dedigimiz milletlerin
de "Ey Miisliimanlar, Cenab-i Hak ipinizden hak yolunda mucahededo bulunanlan, Allah Be O'nun Resul-ii muhtere-
karsi reva gordiikleri zulmii, gadn, hareketi goziimle goriin-
durduklan
sizin
felaketinizden,
izmihlalinizden,
esaretinizden baska bir sey degildir. Baksaniza size karsi kalplerinde bosledikleri diismanhk o kadar
dehsetli ki bir
zaptedemiyorlar da agizlanndan kapinyorlar. Halbuki yureklerinde kok salmis olan husumet, agizlanndan tasan ile kabili kiyas degildir, ondan pok fazladir, pok siddetlidir. tiirlu
Iste
biitiin hakikatleri, ayat-i celilemizle sizlere apiktan apiga toblig ediyoruz, bildiriyoruz. Eger akb basinda insan-
larsaniz,
eger dareynde (Dunya ve Ahirette)
hiisranda kalmak istemezseniz
iiyat-i
zelil
olmak,
celilemizin geregince
hareket ederek felah bulursunuz.
Bu
ayet-i coiiie Sure-i Ali
Wan
riariir.
minden bir de mu'minlerdon kendisine dost leri
gormodikpe
Sure-i
ittihaz etmeyenbos birakilacak misiniz, zanayet-i celileden baska diger ayafci
sizler 6yle basi
nediybrsunuz7' Bu iki kerime daha vardir ki, hep aym ruhtadir.
osaret
altina
tahakkum
altina aldiklari bipare insanlara
ce artik akhmi basima aldim. Demin sdyledigim seytani vesveselere kapilmis oldugumdan dolayi, Cenab-i Hakk'a tovbe* ler ettim...
...Bunlarm
biitiin
insanlara,
biUiassa
nriislumanlara
312
313
SARIKiJ MOCAHlDI.HR fcarpi 6yle kinleri, 6yle husumetleri vardir ki, M9 bir surette teskin edilmek imkani yoktur. Sureta dinsiz gefinirler.
"h u r r
i
ye
t
- i
viodAn"
diye Kainati aldatip dururlar.
Hole biz muslumanlan, biz parkhlan taassubla itham eder dururlar! Heyhat. Dunya'da bir miiteassib millet varsa, Avrupaklar'dir, Amerika'blardir. Taassubdan hi9 haberi olmayan bir millet isteseniz o da bizleriz.
Harp
esnasinda bilirsiniz ki, Almanya Imparatoru tstanbul'a gelmipti. Biz safderun miisliimanlar Halife'nin miittefiki sifatiyla o misafiro kar?i nasil hiirmette, nasil
ikramda
bulunacagimizi sasirdik.
Bu saskinhkta
o kadar
ileri gittik
Dariilhilafenin yani Istanbul'un minarelerini kandil gecesi imis gibi kandillerlc donattik. Alman dostluk yurdu biki;
nasi kurulacak denildi, bol keseden bir kap camimizi heriflere peskes Ha!. Gelelim 9 ektik. bizim bu gibi fedakarhklarimiza karsi gordiigiimiiz mukabeleye! Diismanlar "Kudiisu" bizim elimizden gasbettikleri zaman bu felaket,
Harbi Umumi iizerine biiyiik bir tesir ika etraisti. Yani "Fi list in Ce phesi"nin bozulmasi muharebe terazisini dii?-
Istiklal
Mar§inin yazildigi Taceddln Dergahi'nin bugunku durumu. §imdi muze haline getirilmi§tir.
manlanmizin tarafina cpeyce egdirmisti. Binaenaleyh'muttcfikimiz olan Abnanlar'a yino Alman'dan baska bir sey
olmayan Avusturyablar'in bu isten bizim kadar mtiteessir olmalan icabederdi. Ey comaati muslimin! tse bakin ki; Kudus, velovki tngUizler'in eline gefmi? olsun, velev ki, bu memleketin diisman eline gecmesi, bu cephenin bozulmasi yuziinden muhabere bizim hesabimiza kayboisun, tek Miis-
lumanlar'in elinde Turkler'in olinde kalmasin, hasmimiz da olsa dindasimiz olan Ingilizlerin eline gecsin, diyerek Viyana'blar sehrayin yaptilar. Evlerini donattilar. Bu maskarahgi menedip yakilan elektrik fenerlerini sondiirunceye kadar Avusturya Hukumeti'nin gobegi catladi. Artik taassubun hangi tarafta, hiirriyct, miisamahakarbgin hangi tarafta ol
dugunu bu
misallerlo de anlamazsaniz kiyamete kadar anla-
yncagimz yoktur!... ..Bu heriflero karsi olan
duygumuzu W9
bir vakit onla-
rin ilimlerine, san'atlarina sifratmamahyiz. (liinkii
medeni-
bu kisimlarinda onlara uymazsak yasamaxmza, milletimizi yasatmanuza imkan yok.
yotin
Biz miisliimanlar, bin tarihinden itibaren 9ahsmayi, biraktik. adalete, ahlaksizhga, dokilldiik.
Avrupa'ldar
ise goz-
Goruyorsunuz ki denizlerin dibinde gemi yuzdtiruyorlar. Havalarda ordular Inrini a^tilar, alabildigine
terakki
ettiler.
314
SAKfKUMOCAHlDLHR dolaptinyorlar.
bu
315
Mademki vatamn mudafaaw
farzin mtttovakkif oldugu esbabi elde
farz. ayindir,
etmek
farzdir.
halde onlann kowet namina neleri varsa hepsini elde mek icin pali?mak hepimize farzi ayndir. Ne haeet! n
D
O
et-
ii
.
manlara kar?i ne kadar kuvvet9 tedarikctmeye, hazirlamaya imkan bulursaniz derhal h a z r a y n z P emri
i
i
1
i
ilahisi sarihdir.
yoktur.
O
§upheye, dusunmeye, ta?inmaya mahal haldo ne yapacagiz? Aramiza sokulan fitneleri, fe-
sadlari,
firkacihklan, komitecilikleri, daha bin tilrlii aynhk gayrihk sebeplerini ebediyon cigneyerek el ele, ba ? ba?a verecegiz. Hep birden cal^acagiz. Ciinku bugiin Diinya'mn,
Diinya'daki
hayatm
tarzi biisbutiin degi mi 9 ?
cah ¥ makla bir gey yapamazsm. Toplar,
.
Yalmz bagma
tiifekler, zirhhlar,
?imenduferler, limanlar, yollar, tayyareler, vapurlar, elhasil
du ? manlan bize iistiin pikaran, yarim milyar muslumamn bir kap milyon frenge esir olmasim temin eden esbab-i vesait ancak cemiyetler, ?irketler tarafindan meydana getirilebilir. Demek, muslumanlar Allah'm, Kitabullah'in,
Resulullahm, emrettigi, tavsif ettigi vahdete, birlige, cemaate sanlmadikca ahiretlerini oldugu gibi diinyalarim da kurtaramazlar. Her? eyden ewel vahdet, cemaat, teaviin...Bir kere bunu elde edelim, alt tarafi Allah'in inayetiyle
kolaylapir...
Bununla beraber icabinda Avrupaularla birle§ebiliriz. Ancak bu birle 9 mok bize hip bir vakit onlann ip yiizunu
unutturmamahdir. Yani vatammizin, dinimizin menfaati, ticaretimizin, servetimizin, refahimizm terakkisi namina icap edorse miimkun olursa mutekabil, miipterek menfeatler uzerine bunlarla ceki?e pekipe pazarhk cderek ittifak ederiz.
Ancak bu pazarbklarda son derecede acik gozlu bulunmamiz lazim
gelir...
-
.^...u—
316 317
SARIKUMOCAHlDLHR KADlR MISlROfil.U .Ayat-i kerime var, namutenahi ehadis-i serife var. Bunbragfi«» Miislumanlar'dan biri diger dindaslar.n, kendi 6z kardosi bilmedikpe, onlarm meserretiyle mesrur, musibetiyte, matemiyle mahzun olmad,k 9 a tam musluman olamaz. Imanin kemali cemaat-i miislimine eims.ki sanknakla Ufartft "Muslumanlar.n
dert
otmeyen musluman
Rcsul-,
Hakim
derdini,
Ion d.ger bir hadisi seriflerinde buyuruyor obur ucundaki bir musliimamn ayagma olsa
kendine
degildirl..." buyuran Sallallahii Aloyhi Vesellem Efendimiz Hazretki:
"Dunya'nin
bir diken batacak
ben onun acs.m kcndimde duyar.m. Biitun musluman.
ar b,r araya gelerek tek bir vucudu tehf uzuvlara benzerler, insanm bir
meydana
uzvuna
a C1 isabet etse,
gotiren
muh-
bir hastahk, bir
diger uzuvlann kaffesi o hasta uzvun elemine ortak olduklan gibi bir miisluman da diger dindaslar.mn acisma musibetine matemine kabil degil bigane kalamaz. Kalabjhyorsa demek ki; miisluman degil..."
cemaat-i muslimin! Milletler topla, tiifekle, zirhh ordularla, tayyarelerlo yik.lnuyor ve yi k,lmaz. Milletler ancak aralarmdaki rab.talar coziilerek herkes ...Ey
kendi basimn derdme kendi havasina, kendi menfaatini temin etmek sevdasina dustugii zaman yikibr. Atalarimizin "kale ifinden
gayrihk hislerine kapildiklari icin saltanatlanni kaybettiler. Biz Tiirkiye muslumanlan Dunya'nin iie buyiik kit'asina hakimdik. Koca Akdeniz ,koca Karadeniz hukmumiiz altmda bulunan cosim cesim memleketlerin ortasmda birer gol gibi kahmsti, Ordulanmiz Viyana dnlerinde gezerdi. Donanmalarimiz Hind Okyanuslar'mda yiizerdi. Miislumanhk rabitasi irki, iklimi, lisani, adati, ahlaki busbiitiin baska olan bir 90k milletleri yekdigerine simsiki baglamisti. "bosnak" islavhgim, "arnavut" latinligini, "pomak" bulgarhgim, elhasil her kavim kendi kavmiyetini bir tarafa atarak "Islam Camiasi" etrafinda toplanmis, Kelimetullahi
ge9 irecek olursak, cenupta, sarkta, simalde, garpta yeti«en ne kadar, musluman hiikumetleri varsa hepsinin tefrika yuziinde aralannda hadis olan fitneler, fesadlar, nifaklar, siettilerini, baska millet-
kaklar yuzunden istiklallerine veda
krui esareti altina girdiklerini goriiriiz. Emeviler, Abbasiler Fatmnler, Endulusler, Gazneliler, Mogollar, Secular, Magribiler, Iramler, Fashlar, Tunuslular, Cezayirliler... hep bu
aynhk
icin canini,
O demin
soyledigim riibita gevsedi. Artik eski kalmach, Kalemizin icinden sarsilmaya kuvveti, eski tesiri yiiz tuttugunu goren diismanlar kendi aralarinda birleserek, yani biz musliimanlann memur oldugumuz vahdeti on-
ga basladi.
hiicumda yurdumuzun birer biiyparcasim elimizden ahverdiler. Bugiin bizi Asya'nm bir ufak parcasinda bile yasayamayacak hale getirdiler...
lar viicuda getirerek birer iik
...Ey
kadar biiyuk soz soylenmemistir.Evetdiinyadabu kadar saglam, bu kadar *a*maz bir diistur yoktur. Islam tarihini soyle bir gozumuzden a1,n,r..» sozii
i'la
kosa kosa feda etmisti. Fakat sonralari aramiza Avrupahlar tarafindan tiirlii tiirlii sekiller, tiirlii tiirlii isimler altinda ekilen fitne, tefrika tohumlan bizim haberimiz olmadan filizlenmege, dallanmaga, budaklanmabiitiin varini giile giile,
Cemaat-i muslimin! Goziiniizu ac miz, ibret aliniz.
Bizim hani senelerdenberi kammizi, iligimizi kurutan dahili meseleler yok mu, "Havran Meselesi"> "Yemen Meselesi", "§am Meselesi", "Arnavutluk Meselesi", bilmem ne meselesi...Bunlarin hepsi diisman parmagiyle fikariunis mcselelerdir. Oniar oyle oldugu gibi bugiinkii "Adapazan", "Dilzce", "Yozgat", "Bozkir", "Biga", "Gonen, "Konya" isyanlari da hep o mel'un diismanlarin isidir. Artik kime hizmet ettigimizi, kimin hesabma birbirimizin girtlagina sarildigimizi anlamak zamani zannediyorum ki, gelmistir. Allah rizasi i9 in olsun akhmizi basuniza toplayahm. Ciinkii boyle diisman hesabma fahsarak elimiz-
318 319
SAHrKlJMOCAHlDLBR
KADlRMJSIROftLU
do kalaa e« bur avu, toprag, da verecek
olursak, cekilip -* W» arka tarafta bir kar„ yerimi* yoktT^Ldiye £.
git-
dar d fl?mana kaphrd,g» mu! koca koca memleketin hal£ hie ret odecck yer bulabibilmisWdi. alubote
ba^
mahkum olursak
yub
Neuzubillah biz oyle bir
TOkacak bir delS
buW
SEVRMUAHEDESt Zaten dusmanlanmizm tertip S
f.m
h
.r
1UnUn Wr Hayli kl8m,nl enid «n <*oIa 9 . y ,adlm Bakt,m ki: »v.ll.l.„»
rt"
t
rv
Ivdonhl
ettikleri sulh sartlan, bi-
b£
'
k,a ni8bcten havas ge?inen tak -. *» ?artlar,n pek ag,r I oldugunu ,? biliyor, lakin ilimferi son derece icmah. Avam ise hie bir
2tZi IT
seyden haberdar degil. Zannedivmemleketin kenar., yani "rlicaz" gibi "Bagdat" gibi y r n 9,kmak,a is ° iup bit ek : tenbul f??** Anado u«, ^uriye" yine bi.de orlar
k,,
tZr
-
=
w*
kalacak, art.k ciftc
,
.y e cubuguyic; esnaf san'atiyle dukkan.yle,
cif-
uleml medre
icinde cirpimp duran
" avuXr ! r^ """
zim
S ""~f
«», saniz
M,a
i8C
a
'
*.
l9in
gun-
^ *" ^^larla'kendiLi
° l8Un 9U '
madde,0rini
icin geceli
m «ahedenamenin bi-
°Wunuz. Okumak bil ra iyor-
, binsme okutunuz da dinleyiniz. 1
-.SlSuJ r ?ahldl i
Simd
vaS£
a"", ?
ipln terti P edi,en .
m,Z ?arh
r, m
^
T
-uahede-i sulhiye pacav-
-^ ^ y^maya "m d
dinda9,a
W.
EKST Ey
-
^ "* - - ^rd^
cemaat.i muslimfn! Hepirifc bilirsiniz
ki,
mubin, bu mtibarek yurt
Kahraman
buhranlar
biz-
ecdadi-
miz bu subhani vodiayi siyanet ugrunda canlarini feda etakitnuslar, muharebe misler, kanlanni seller gibi
meydanlannda sehid dusmusler; Rayet-i Islami yerlere diisiirmemisler. Miibarek naaslanni, cignetmisler; yurdun harimi pakine yabanci ayak bastirmamislar. Babadan evlada, asirdan asira intikal ede ede bize kadar gelen bu emanet-i kiibraya hiyanet kadar zillet tasawur olunabilir mi? Yoksa bizler o muazzam ecdadin ahfadi degil miyiz? Agyar eline gecen Miisliiman yurtlarimn hali bizim icin goen miiessir bir levha-i ibrettir. "E n d ii ii s D y a r l" ziinuzun online getirin. Cihanin en mamur, en medeni, en mutefennin iklimi vaktiyle sinesinde on milyon miisliiman barindirirken bugiin bastan basa dolassaniz, tek dindasimi1
i
m
za rast gelemezsiniz. Allah'm vahdaniyetini garbin afakina yetistiren o binlerce minarenin yerlerindeki fan kulelerin-
den bugiin
aksediyor. §evketi, medeniyeiimranin miintchasina varmiskcn birbirlerine
tcslis velveleleri
iiv bucuk Ispanyol'a karsi mudafaadan bu zavalh dindaslarimizdan olsun ibret alalim da tslam'in son miiltecasi olan bu giizel topraklan diisman istilasi altmda birakmayahm. Yeisi, meskeneti, ihtirasi, tefri-
diiserek vatanlanni aciz kalan
kayi biisbiitiin atahm, azme, miicahedcye, vahdete sarilahm. Cenab
basladL.
kardeslerimizl dusen
n di «ercihe »-ndeki diismanlan dem" ze dokerek o murder papavray, biisbutiin parcalamakt.r Zad,k t8lam
dt^t
din-i
lore vediatullahtir. (Allahin emanetidir.)
tin, irfanin,
He> hat! Dusmanlarmuz bizi ne hale getirmek
bu
Ya
ilahi bize tevfikini gonder! -
Dogru
Amin!
yol hangisidir, millete goster!
-Amin! Ruh-i islami sedaid sikiyor, oldiirecek. Zulm-u tedib ise, maksud-i mehibin gercek,
320 321
Nare yansm mi beraber bu kadar mazlumm? Bfgunahiz fogumuz, yakma ilahi! • AminI _ _ Boguyor Alem-i Jslami bir azgm fitne; Kifalar kaynayarak gitti o girdap ip ine, Mahvolan Sileler bir suru masumundur; Kalan avarelerin hali de malumundur.
Nasil olmaz ki, tezelziil veriyor arpa velvele yarab!
Dinsm artik bu hazin
emin?
Musluman
yurdunu her yerde feJaket vurduBir bu toprak kahyor dinimizin son yurdu. O da pignendi mi, pignendi domek Amin!
•
C
Akif
^v
lillahi
Rabbilalemiii 2,v
Kas U,m(,nu d '
U,,
cv "irahyarak ycrlastircn
''
.
'r
ES-SERtF ES-SUNllSt
din-i mii bin.
Hakisar eyleme; yarab onu olsun!
Velhamdu
SEYH AHMED
r'
Mehmed
^ tCmi cl,ncsi /or(,u Ustclik Slk " a* vaaz vc na^ SX f sihat rnaksad.yla seyaluue c.kfgmdan Ankara
^
,
^Sufocufetin V
""
°' arak
-
pck oiuram.yordu
'
d
Ankara ya d5n^0ndc £r°-r f ndan habcnni dcrindcn 1
isgah
alanik
rgala
'
y(h Bursa
'
;
"
"Bursa'nin sarsilm.su
^
ya 8ircn finSSS? SSm MTGazi n,n ^"dukasina
SJ
Yunan
siirulcri
Gclcn
harxX
SEE ™
tckme i!e vurarak Kalkdam.licun.kurtarl-diycku.su.hvahakarcicuni^. 235
Bu
,
'
]
vfL2r 2t
Afrika'nin
Italyan
vc Fransi/
R,Za
BkZ
TS
D06RUL:
'
"B u b u 1" I
^iiriylc
KUr an dan Aye, er istanbul 1943 sh
stthrct yapmis, olan "Siinusilik"
ruzuna ugradigi haldc Turk Millcli'nin yardimina ko§mak surctiyle
"Makam-i Hilafefc baglihk vc kemmcl orncgini vcrmi§tir.
Islam birlik vc kardesjiginin en
Kurucusu
mu-
Dunyasi'nin yeni bir uyanisja i§gal vc
tilalardan kurtularak kendinc gelmcsini gcrceklestirmcvi bir tarikatur.
'
harckcllcrinc kar§i
icindc kcndi asli vatani olan "Trablusgarb" (Libya) da dii§man laar-
"Siinusilik"; Islam
ifadcctmf§ tir.
isiila
harckctinin biiyiik miicahid lidcrlcrindcn biridir. Birinci Diinya Harbi
aci habcrlcrin paraladigi hassas kalbinin s.z.lanni karargah
hal.negeUrd.g.Tto ddin Dcrgah."nda
204
Kuzcy
mudafaasindaki 9Ctin miicadclclcrlc
,
(la
la r1 tara
'
^n^ra'ya d5ndu, C unku Ankara^
Ahmed
is-
gave cdincn
Es-Siinusi'nin ceddi Sidi
Muham-
'
d
E
-
R06L
^ YUnanMeZalimi |stabu -
^
-
med
tbni
AH
asil ailesinin
Es-Siinusi'dir. 1787
ydinda "Cezayir"de cevrenin en
cocugu olarak dogmu§tur. Tahsilini Fas Universitcsi'nde
yapmis, ve daha sonra da gene yasta
"Mekke"ye
gitmisdr.
Bu
larihte
"Hicaz Bolgesi" bir baska inkilap harckcti olan "Vehhabi'lcrin hakimiycti altinda
~.
idi.
Sidi
Muhammed
Vchhabi harckctinin inkdapedan
322
323
SARIKUMCCAHtDLER oldugu kadar Hac dolayisiyle Islam DUnyasi'mn her tarafindan gelmis olan mUslUmanlarla da gorUstliktcn sonra Islamiyefi menseindeki safiyete cevirmek ve muslUman memlekederin icine
lcri
esaretin batagindan kurtarmak icin bir tarikat
harckct olarak sulhcu mctodlarla cali§maktaydi. Fakat bu sirada "T r
AT tiSTtlNDE BfR VELl
ile
du§tukleri
kararla 1848 yihnda Cezayir'c dOndU.
kurmaya karar
O sirada
verdi.
Bu
Fransa silah zoru
ile
Cezayir'e yerlcsmek icin'faaliyctc baslamisti. Sidi
kesini tesis eui. Atesli tclkinlerlc k.sa
ile
ilk tek-
bir
cdenlcr cvvcla sahsi ahlak vc inanclan bak.m.ndan milkcmmcl bir scviycyc gctiriiir, sonra da ayni iistiinlugii ctraflanna yaymaic U/.cre faa-
Afrika degil,
i
Kuzey
ve siyasi bir mahiyct iktisap
mmtikaya cekilcrck azimle mUdafaa leri
ettiler.
Diinya
biiyiik
buri olarak
gcnisliyordu. Biitiin
zamanda
butiin Afrika'da milyonlarca
zencinin sistcmli bir sekilde mUslOman olmasini sagladilar. Arabis-
Malezya'ya ve hatta Hindistan'a tarikatlannin mUmessillerini dagitarak, Islam DUnyast capinda bir uyams saglamaga
1
I
onun
calistilar. Siinusi
Her
a r
i"
mcc-
Islam Diinyasi'nm kadcri
na ve Tiirk
f'aydali
olmasi i9in
m
a n o g Islam Diinyasi iizcrindcki niifuz vc
Millcti'nc,
olmak
s
istiyordu. Fakat bir miiddet
"Mondros Miitarekenamesi"nin imzalanmasiyle son
miistakil Islam devleu olan Tiirkiyc'nin
dc Garp ompcryalistlerinin
taksimine maruz kaldigim elem ve dehsetlc gOrdU.
tan'a,
Ondokuzuncu
n
Asir, MUsltimanlar'in en Umitsiz
vc bitkin oldukla-
bir devredir. Bircok mtisluman mcmlckctlcri diisman istilasina ugra-
mis, hayat ve kultiir scviyclcri
tarikati adcta hakiki bir devlet haline gelmisti.
lidcri
Son dcrcce bagh bu-lundugu "O
itibarindan istifadc ederck iaydali
sonra
vcrdilcr. Birinci
karsisinda ycr aldilar. Harb bitip dc miiucfiklcr galip
bakimindan daha chcmmiyctli saydigi Tiirkiyc'dc
u
sahra kontrol altma alindi. Kisa
mttcadclelerde kuvvet-
kahramanhk Orncklcrini
Islam Diinyasi'ni uyandinp kalkindirmak ve birlestirmck istiyorlardi.
Muhammed
Bu
Harbindc, ltalya miittefiklcriylc harbc girincc, Siinusilcr
Istanbul'da bulunuyorciu.
viicuda getirerck,''
Turk asker-
diisman kuvvctinc asla kiyaslanatruyacak bir durumda oldugu hal-
dc Cihan tarihinin en
gclincc SiinusTlik harckctinin biiyiik
1895 yihnda kurucusu oliincc ycrine onun oglu Mehdi-es-Siinusi gecti. Harckct alabildigine
mUaWaa mecburiettiler.
lcrinin gerilemege mecbur olmasindan sonra da memleketlerini daglik
islam Diinyasi'ydi. Musltiman milletlerin ictimat, iktisadi vc ilml scviyelcrindc muazzam bir inkilap biitiin
askefi bir
mUdafaa ctmck mevkiindc bulunan TUrk Kuvvet-
yeti dolayisiyle askert
doldu. Harekete intisap
liyctc gccirilirlcrdi. Fakat SUnusilik harckctinin hedefi yalniz
u s g a r b"
I
"Def-
zamanda muhitinde genis
alaka topladi, her taraf "Siinusi Tekkeleri"
a b
icin girigtik-
tamamen gayn
lerinin kifayetsizligi scbebiyle SUnQsiler vatanlanni
Muhammed
oe" civannda daglik bir arazide Zaviye-i Beyza adini verdigi
1911 yihnda Italyanlann Trablusgarb'i ele gecirmek bilyuk asked harekata kadar SUnusilik
hemen
her ycrde cok geri ve basit bir
scviyede kalmisu. tarafa yayilan "ihvan" (kardes) ler Ornek iktisadi teskilatiara
giriserek mUsterek zirai, sinaT ve ticarl tesebbttsler kuruyorlardi.
yerde mektepler acarak
metin
bir ahlakin yenilmez
imanh
Asirlarca Hristiyan
Her
fertlerini
Milleti temsil ctmisU.
Garp Dunyasina
Bu
besi
Muhammed
el
Sunusl Hazretleri daha buyUk
Mehdi'nin yerine ge«en
Ahmed-es-
bir azimle davayi eline aldi.
DUnyasim, Turk
zaman bu ga-
lebc Tiirkliik adina degil, Mtisliimanlik adina oldugu gibi onlarm gale-
yctistiriyorlardt.
1902 de
karsi Islam
sebeple onlara galib gelindigi
de Turk'Un sahsinda lslam'a
nyasi,
islam'in son ve en
biiyiik.
Devlcti, Garbin laarruzuna
kar§i
idi.
Bu
yiizden
biitiin
miistakil devleti olan
Islam Du-
Osmanh
Tiirk
graymca derin aksiilameller gOsternp-
324
325
SARIKUMOCAIIlDLHR lerdir.
Binnc. Dllnya Harbinde
lngilizler, Islam Dunyasi'ni par9 alaym yuanak .9 ,n 9 ok kesif bir casusluk ve propaganda faaliyetine girismis lerdi Bu cahsmalar neticesinde, Hind Muslumanlan'mn asm dostluk ve baghhkbnna mukabil Arap Dunyas.'nda baz. cOzUlmeler baslannsU. Birfok Arap liderlerinc Osmanl. Dcvlctinin
yikilmasiyle kurulacak
devletlerden "tac"lar vadcdilcrck
Bu
aynhk
tclkin edilmekteydi.
ylizdcn saralan Islam
Birligini "Hilafefi haiz olan Tiirkler" etranndaycnidcntesisvctakviycigin Seyh Siinusi Hazretleri 1918
-scncs,
basinda Istanbul* davct odildi. Musluman Alcmini dolasarak
H.lafct ctraiinda bozulan birligi ycnidcn kurma S1 istcniyordu. Gcrccktcn o dcwrdc Muslumanlar'm en fazla sozllnU dinlcycccklcri sahsiyct
gayet hakh bir sohrcic malik olan Seyh Siinusi idj. O sirada kendi ash vatarn olan Kuzey Afrika'da Italyan vc IWlarla bogu§makta olan bu mubarck mUcahid, Islam alim vc kumandam.TUrkiyc'nin
dimma kosmayi daha n.xalt,s,
ile
yar-
liizumlu sayarak cmrinc lahsis edilcn
Alman
de-
Istanbul* gcldi.
Kcndisine mescle anlat.l,nca derhal muvafakat ederck Turk Millcti'nin hizmctinc amade bulundugunu oildiidi Tarn Islam Dunyasi'n. dolasmaga
daveteden Sultan Resad
ha
Sultan Vahideddin'in cuius merasimindc bulunmak Uzcre scyaertclend.. Imparatorluk devrinde, padigahlann tahta 5 ik,slannda
cuius meras.m,
mancn en
dcnilcn birmcrasim yap.hr vc bu merasimde devrin
degerli gahsi tarafmdan
rimn turbesmde
§EYH AHMED E§-§ERlF ES-SUNUSi
9 ,kacag. sirada kendisini
vcfatctti.
yeni padisaha
Eba Eyyiib Kl-Knsari Hazretleumumiyede Hazret-i Omer'in kihci
Vekili
EnverPasa
arasinda §eyh Siinusi Hazretleri'ne tevdi edile-
bundan cck vazife, anlasmazhk mev/.uu olmus., Padisah katl olarak sarfinazarctmisU.
Daha sonra Ankarada kurulan HukQmet
ile
Istanbul Hukumcti'nin
kusauhrd, Sultan Vahideddin'in cuius merasimindc ona bu k.hc Se-
gitmi§lerdir. daha dogrusu Halife'nin arasini bulmak icin Ankara'ya son dereSavasfm Kurtulus. Uzcre, anlaUldigi kisminda Bu escrin gtris.
k.hci
M. Kemal Pasa'yi ce tervic eden vc yaverligi zamamnda tamdigi gbnderAnadolu'ya sunl bir memuriyetle mUttcfiklcrin gozU onUnde ve Saltanat Sultan Vahideddin, daha sonra bu harckette
yh A„med-es Siinusi tarafmdan kusaflnnsur. Seyh Hazretleri, pad.saha takarken de: "CenabHaktan zat-, sahanelerine omru
lavi.
(uzun Omur) ecr-i ccmil (scvap) niyaz ederim, efendimizL." diye y dua"
etmisti.
Daha soma yeni Padisah Sultan Vahideddin
mi§ olan
HilSfet aleyhtarligi sezince ile
Baskumandan
de bulunmustur.
Bu
durumu dUzeltmek i9in binjok
tesebbUslerden biri de
M. Kemal
tesebbiislcr-
Pasa'yi boyle
326
327
SARJKLIMOCAHlDLBR fikirlcrden vaz gecirtmck i in §eyh 5 Ankara'ya gondermek olmu§tur.
Ahmed Es-Siin fist Hazretleri'ni
§eyh Sunusi HamUeri, biraz da bu maksadi temin icin zafere kadar Turkiye'dc kalrms. vc Turk Kurtulu§ Sava§i i 9 in canla basla calism.sur. Bir nevi "umurnt vaiz" mevkiindeydi. Anadolu'yu, daha ziyade §ark ve gUney vilayetlerimizi bir bir dolasarak halki Ankara'ya baglamaya cahsu. Hergittigi ycrde beyazlara sanlmi§ olarak "mahalli kiyafetiyle" kUrsuyc veya minbcre cikiyor, heyecanh vaaz ve irsadlanyla ordumuza gonullUlcr kazandinyordu. Kalabalik bir grup halinde scyahat cdiyordu. Hi/.mctindc bulunan bu zatlarla gittigi her yerde milstcsna bir hiirmct vc alaka ile kars.lamyordu. Her tarafta arablarin
b.zc isyan cttiklcri §3yi olmusken boyle astl bir arab.n davamizi destcklcmcsi cok miispct tcsirlcr hasil cdiyordu.
Gcrccktcn $eyh
Ahmed
Es-Siinusi Hazretleri'nin pek 90k
Usfcllk butiin bu mcziycilcri yaninda icindc bulundugu
ittilak
zamanm
to
o c
CO
c .0)
t5 CD CD
>< CD
-C CD
mc-
ziycti vard!. Scyyidligindcn baska, zilhiri ilimlcrdc ustun bir rncvk? sahib! oldugu gibi, mancvi
bak.mdan da vclaycti hususunda
J*
vardi
ID 13
W
X
icabi-
'
almis vc atina allamis bulunmaklaydi "At ustunde bir veil" hakikalcn cisancvi tcsirlcr hasil ctmcktcydi Ustclik kcndi asli vatani olan Libya'yi miidafaa ederken Makam-i Hilafct vc Saltanat 19m calismayi daha zaruri gorcrck, orayi birakip Turkiye'yc gelmisn. O'nun Kurtulus Savasindaki vaaz ve irsadlariyle hallcj birlige davet edisi yalniz Anadolu'da degil butiin Islam Dunyasi'nda da cok derm ak.slcr uyand.r.yordu. Bu maksalla rastiad^i
aC
ni
kavrayarak clmc
kilicini
gazctccilcrc,
MUlcu'mn d.lenm
mlicadclcsinin
destcklcmclcrini
beyanatlar vermcktcydi.
Turk
mcsmlugunu vc butun mUslumanlarm kendincn
Bu
vacio
surctlc
oldugunu irade cden kat'I TUrk Millcti'nc boylcsine nazik bir
zamanda cok hayatt hizmctlcr ifa ctmistir. Bu beyanatlarin bilhassa Hind Musliimanlan" uzcrinde meydana gctirdigi tesir muazzamdi Yunan csbyalarim dcstcklcmis
olduklarmdan dolayi Ingiliz Hukumeti'ne kar§iayaklanan Hind Musliimanlar'inin la Londra'ya kadar giderek miUngler tcrtib eylcdiklcrini ve mill! mUcadeleye milyarlarca nakdi yardimlar sagladiklanni dusUnursek gercekten §eyh Siinfisi
•3
(fi
J> CD
CD
UJ
E
328 329
SARIKUMOCAHlDLER Hawetleri'nin bu bcyanatlanmn Islam Dunyasi'nda lehimize bUyuk musbet tcsirlcr vlicuda gclirdigini daha iyi kavranz. Halife Sultan Vahideddln ile Mustafa. Kemal arasinda baslamis bulunan buruklugu bUtUn gayrctine ragmen halJedemiyen Seyh Sunftsi Hazretkri, mllnkesir bir kalb ile Ankara'dan aynlarak Aran mcrnleketlerinc gitmek uzcre yola koyulmustu. Hilafet mUessesesinT inand* Islam Birligi" icin son derece zarurt ve ehemmiyetli bir istinadgah kabul cdcn Seyh Sunusi Hazretleri bu mllesseseye kars. ortaya cikmaya baslayan mcnfi tavirlardan son derece muteessir olmustu. Kati olarak ifadc cdilcbilir ki, O'nun TUrkiye'yi terkedisi bu yuzclcnd.r Hcnilz TUrkiyc'dcn aynlmadan bu mcv/udaki mOnakasalar baslamis bulunmakia idi. Afyon Mebusu Siikru olcllde
/
Hoca'nm
(Cclikalay)
Hiiaicti miidalaa
ilcnci
(!
.)
cdcn vc yukanda bahsi gcccn kalcmlcr taraf.ndan yayhm atcsi
Ri.sf.lcsi
uzcrinc
biitiin
acdm.sti. Bunlann maka-
lelcnn. biraraya toplayan "Hilafet ve Milli Hakimiyet"' Sunusi Hazretleri'nin "Yeni Gun"
Seyh
'
w
isirrili eserde gazctcsindcn iktibas cdil-
m
bir
beyanauna rasthyoru/.. Bu kiuip Hiiafct alcyhindc muhteiif makalcicn ihtiva etmcktc vc rcsmcn nesrcdilmig bulunmaktad.r Afyon Mcb usu Siikrii Huca'nm
munakasa cdilcn risalesi dolay.siylc fikBey 'c Seyh Siinust Hazretle-
nm ri
soran Gciibolu Mcb'usu Celal Nuri nin buradaki bcyanat. hiikumclin
Bu Onun as!
fikirlcrinc
tutumunu dcstckicr mahiyettcdir aykin olmakla berabcr du mandan heniiz 5
kurtulmus bulunan Tiirkiyc'dc idarccilcrin ikiyc aynlarak birbirieriyle mucadclcyc girismcmclcri vc mcvcud nisbi bcrabcrligm dcvami icindir. Bclki dc boylc soylcmis. dcgildir. Bahsi gcccn bcyanat sOyicdir:
?EYH StTNUSj HAZRETLERI'NIN BEYANATLARI '•Cum'a gflnkti ntishamizda Jazd.gimiz ve^hile Seyh AhmedEs-Siinus? azretleri ewelsi gti„ ElCezire mmt.kasin
H
.236
-
Hilafet
ve
Milli
Hakimiyet
-
Ankara 1939, sh. 239.
330
331
SARIKUMOCAHlDLBR
da seyahat etmek ttzere Tarsus tarikiyle Diyarbekir'e muteveooihen sehrimizden mttfarakat etmisferdi. Seyh Hazretlen, Istasyonda bir Bando-Mizika ve bir mttfreze-i askeriye tarafindan «elamlanmis ve heyet-i vekile reiai R«uf Bey Mudafaa-yi Milliye VekUi Kazim Pasa, Afgan Sefiri Sultan Ahmed Han, Minr Murahhaslanndan Abdulheyfili Bey ve diger birf ok zevat tarafindan tesyi edilmistir. Sflkrii
Hoca
Efendi'nin mahud "Hilafet-i tslamiye ve Turkiye Biiyuk Millet Mecilisi" adindaki risalesinin munde-
recat-i pahsiyesi
Gelibolu
malumdur.
Mebusu
Celal Nuri Bey, bu risale iizerine eazinw islamiyeden Seyh Seyyid Ahmed Es-^erif Es-Siinusi Hazretleri'ne miiracaatla bu hususta ne du^unduklerini istifsar t-tmist ir.
Siinusi Hazretleri
-Ehemm-i
Hokum,
sahib-i
cevaben demi§lerdir
feraiz-i
9 er'iyye
ki:
namazdan sonra
cihaddir.
kuwet olamndir. Turkiye Biiyiik Millet Mec
lisi, ada- yl muhtelifoye kar 9 i miidafaada bulunup miilkii Islami istiladan kurtardigindan
me 9 ruiyeti her
tiirlii
gaibenin fevkindedir. Butiin hukuk ve vezaif mechsindir. (Yeni Gun gazetesinde okunmustur). tan
nne
Hatirlatmak gerckir ki, bu bcyanat Hilafct'in ilgasi degil, saltanataynlmasmin dogm olup olmiyacagi hususundaki mlinakasalar iizcverilmistir. Ciinkii
§ukrii Hoca'nin adi geccn brosiirii "Hilafet miidalaa ctmckteydi. Hatta daha sonra ortaya cikan Hilafcfin ilgas.na aid sckil bile bazi ilcri gclen miisliisaltanatsiz
olmazL."
tc/ini
manlarca onun tamamcn
ilgasi seklindc dcgil
de Turkiye BUyilk Miltarzindaan!a§ilm.stir.Mesela bizi butUnkuvvetiyledestcklcmis olan Pakistani kuruculanndan let
Mecl.si'nce icrS edilecegi
meshur
237
-
Tesekkulu
Bkz: -
Muhammed
Istanbul 1964, sh.
ikbal
176
Islam'da Din? Tefekkiirun Yeniden
Ankara'da Bursa yurdunun ayetlerle sOslU bayragi. Esas sancaklardan baska boyle flama mahiyetindekl bayraklar bile zafer ayatlerlyle donatiliyordu.
332 333
SARIKIJMOCAHlDLBR buna
Jkbal
iyi bir misaklir.
bir heyete verilmi§tir.
Bu
Ona
KADlRMlSIROGLU
gore Hilafet bir §ahistan ahnmis,
hcyet, Turkiye Buyttk Millet Mecilisi'dir
Gcrccktcn Hilafcti ilga cdcn kanunun bu lar/da anlasilmaya musaid bulundugunu ifadc ctmek gcrckir. Fakat arkadan gelccek
m
kanunlar
ile laik
kulliyati, adi
oldular.
"laisizm"
gcccn kanunun boylc anlasihp
digi goriilmcktedir. tatbikini
lmkansiz kilmi§ttr.
Her
Nihayet Kaddafi'nin gerceklc§tirdigi bir ihbir cumhuriyet (!) haline tilal sonunda Nasir'in paralclinde sosyalist (!) devrini yasagelcn Libya'mn bugUn, kendini kurtarmak uzerc bir arayis.
maga muvaffak
Bu
kurtulus. cr
veya gee mutlaka gerceklesecektir.
imanh Cunkll bu bcldenin halki, Sunusilik Hareketi" sayesindc gayet '
§eyh Siinusi Hazretleri'nin Hilfct mcs'elesindeki menf. tutum yuzunden Tlirkiyc'yi tcrketmis bulundugu vc aynlirken dc Turk Millcti'nin mill! birligi endisesi ile haliikarda
harekct ettigi muhakkatir.
Ankara'dan aynlacaklan zaman scrcf'Icrinc vcrilen ziyafctte M. Kemal Pasa, uzun bir nutuk irad ederck Sunusiligin liirihini vc §eyh Sunusi'nin hizmctlcrini nakil vc hikaycctmi$tir.
Scyh Hazrctlcri dc bu nutka mukabclc ederck
tcsckkiir
ve tcvee-
ciihlcrini ifadc clmi$lcrdir.
Seyh Siinusi Hazretleri Tiirkiyc'dcn aynld.ktan sonra, once a gitu. Yaygin sohrcti vc hududsuz ziyarctcilcri yiiziinden kend.smdcn korkan Fransizlar, O'nu Sam', tcrkc zorladilar. Buradan Fihst.n'c gecu. Orada da lngilizlcr kendisinden ku$kular.
£am
topluluklur; fertlerden te§ekklll eden uyanik vc mllcadelcci bir
yapugi hizmetler dolayisiyle ylirekten seher seye ragven §eyh Siinusi Hazretleri gibi diger SUnQsilcr dc; olbcklemekte Turklcrdcn yine kurtulusunu Islam DUnyasi'nin
TUrk
Millcti'ni, tslam'a
men
duklanni her vesile
ile
ifadc ctmisterdir:
ne "Artik anlasilmis oluyor ki; Miisliimanlar bugiin; her dagikadar parpa -par9a bolgeler ve ayri ayn aileler halinde •
elden nik bir vaziyette iseler de, bunlarin firsat tamamen CunzarGridir. toplanmalari ka?madan bir vahdet halinde islamiyenin sevket-i kii iman cephesinin kuvvetlenmesi ve kemal bulmasi, ancak bu muhtesem vahdeti bekle-
yeniden
'
ip>
korktular
mektedir.
yuzUndcn "Mekke-yc gecti isc dc Ibni Suud'la anlada tahtmdan endisc ctli vc kendisinc rahat vermedi "Yemen Imamlig," ile "Suud KralligY' arasinda tampon bir devlet olan Asir"c cckddi. Burada Slinusilcrin "aziz"lcrindcn tdris EISunusi'mn torunu olan bir baska tdris El-Siinusi hiikumdardi Ancak "Asir"dc %ik oldugu hiisnii kabulu gorcbilcn §eyh
Yeri gelmisken, sunu tarn bir ger9ek olarak arz ve itiraf etmemiz lazimdir ki, bugiin, islam milletleri arasinda en kuwetli ve hasmetlisi ve dini vahdet ve idare ybminden en
Siinusi vefatina kadar burada kaldi.
bu 90k muhim
Ingiliz bask.si
samadi.
O
Ahmed
1951 yihnda ailcsinin digcr
238
Hilafetin llgasina
fcrtleri
Es-
"Libya Islam Devleti'ni kur-
ve Hanedan-i Osmaninin Turkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine cjkanlmasina Dair Kanun (Kanun Nu 431) Madde 1 - Halite hal edilmi § tir. Hilafet, Hiikumet ve Cumhuriyet mana v© mefhumunda miindemic olduQundan Hilafet Makami mulgadir -
TtiRK MtLLETt'dir. Binaenaleyh, biitiin islami harekat ve dayanismamn kuwet merkezi Turkiye olmahdir. Kahraman Turk Milleti'ni bu yakin alaka ve miizaherete ve
iimit vericisi
vazifeye ehil kilan bir9ok tarihi ve stratejik Islam imtiyazlar vardir. Hilafet'i teiasil etmis olmasi, biitiin ve hadim civariran ve Haremeyn olan Alemi'nin kalbgahi
hamisi olmak serefine sahip bulunmasi ve biitiin emanat-i mukaddeseyi hala uhdesinde mahfuz bulundurmasi,asirlar boyunca tslanun alemdarhgini yapmasi veonu, Rabbani bir ve nihayet liitufla her tiirlii tehlike ve saldinstan korumasi
334 335
SARlKUMOCAHlDLRR
KADlR MISIROCLU
hall hazirdaki
tutumunun hfila timid verioi olmasi gibi sebu biiyflk millet! bugttn de tsliimi hareket ve dayanipmanm ve Islam Alemi ipin dtistintip cirpindiginuz topyekOn bir kurtulusun yegane kuwoti, rehberi ve Iideri olmaya sevk etmektedir. boplor,
mamen
Tflrkiye'nin ve Islam Alemi'nin kurtulusu Allah'in izniy-
ancak Miisltiman Tiirk MiUeti sayesinde miimkiln
ve boyle
olabilir
Alman
hadiseydi. Gerci
sadece "taht" vaadi almis. bir
gilizler'in drjktUkleri
ortaya cikardigi bir
Fakat unulmamak "Arablar" de-
ailc, yani "§erifler"di.
Bunda da
In-
paralann ve Entellicense Servisinin calismalan-
olacaktir!..." 239
KURTULU§ SAVA§I VE ISLAM ALEMt
gclirdigini stiylcmijjiik.
Bu
mukaddcraiina karsj
vcsilc ilc Islam Dunyasi'nda
gttstcrilcn hassasiycitcn
dc
bir
Turk Millc-
parca bahsct-
blltlin
"Tac"a
hesabina bu kadar
Burada §u nokiayi da bclirtmck gcrckir
Mukaddes"
in
ki: Birinci
Cihan Harbi
gereken alakayi gOrme-
ve hatta mUsluman unsurlardan bir kisminm (Araplann) bLti kenarkadan hanccrlcmis. olduklari hususundaki bir ilade ile her zaman kar$ilasmz. Aslinda pek genis, olan vc asil mevzuumuzun biraz da di§inda kalan bu mcs'clcyi gcrcgi kadar tafsil clmcgc digi
di silahlanmizla
burada imkan yok isc de rjtcden bcri her ycrdc karsjianan bu fikre dair kisa bir izahat vcrmck istiyoruz:
Evvela §unu bclirtclim ki; "Cihad-i Mukaddes" azameUi Osmanh Dcvleti'ni maccradan maccraya sUrukleycn ittihatcilann is basmda bulunduklan bir sirada ilan cdilmisti. Bu itibarla ilk nazarda ta-
239-§eyh Kurucu)
Ibrahim Bin Idrts Es-sQnilsl: Panldayan Nur Orhun Basimevi 1 963, sh. 1 1
-
(terc.
ilc
mazur
bu
gOrliliir. §erifler,
scmcrcsini "Hicaz" "Irak" ve "Ur.-
nailiyetlc cldc ctmi$lcrdir. Kendilcri
biiyiik bir mcni'aat icin bizc kar§i cikmisjardir.
hesiz bu, yaptiklanni
bizi
du§unulurse,
Salim
Arapligi suclamaya imkan olmadigi
diin" Kralliklarma aid
findan bliyiik bir alaka vc hassasiycllc takib cdilmi$tir.
sirasinda ilan cdilcn 'Cihad-i
lazimdir.
olmamn
O zaman Islam Diinyasi, Tiirk'iin, ?an vc §crcflcrdcvam ctLirdigi Islam tcmsilciliginin unutulma/ hatiralariylc doluydu. Bu yUzdcn Tiirk Kurtulus Sava$i, Islam Dunyasi'mn her tarabin yil
unutmamak
Ingiliz menfaatlcrinc tabi
gbruriiz ki,
mcdcn gccmcyclim.
gibi cevirdigi finldaklar cfsanelesmis, bir Ingiliz ajani-
faaliyetlerini
mes'elcde
§eyh Siinusi Hazretleri'nin Tiirkiyc'dcki faaliyct vc bcyanatlannin Diinya mtisllimanlari uzcrindc 90k dcrin akislcr vucuda
All Ulvl
tesirlerinin
nin rolllnu hesaba katmak gerektir.
nin
lc
Alman menfaat ve
bfjyle bile olsa ihanct gerekmczdi.
gerekir ki, bize isyan elmis, olanlar, iddia edildigi gibi
Lavrens
ti'nin
Cihad-i Mukaddes ilSni da Cihan Har-
tertibi idi.
bi'ne girisimiz gibi
gil,
le,
bir
gttstcrmcz.
Ancak
§up-
insaf ilc dusjuniirsck
isyan cdcnlcr arasinda halis Tiirk olan ycrlcr dc vardir.
Mcscla Bolu, mcscla Duzcc.v.s. Bunlari kolayca unuian bizlcr, ArabbOylc istiyor vc lar'in harckctlcrini hala unutamiyoruz. Ciinkii diisman bu larzda bir du$iinccyc sevkctmck icin telkin yagmuruna tutuyor. Maksad Tiirklcr'le Islam Dunyasi'mn arasim acik tutabilmektir. Oysa
bu isyanlann Arabistandakileriyle Anadolu'dakilcri arasinda hie bir fark yoktur. Hepsi de kismen sahislann menfaati ve kismen de i?tihad
ki,
farklannin eseridir.
Hcrseye ragmen,
ilan
cdilmis. bulunan,"Cihad-i
Mukaddes"in
desteklenmesi gebiitiin Islam DUnyasi tarafindan yckvilcud bir halde ylizunden bu destek rekirdi. Fakat yukarida beyan edilcn sebepler kismi olmu§tur. Yani Cihad-i edildigi gibi. hie bir akis
Mukaddes iiamnin §imdiye kadar
iddia
uyandirmarms, oldugu dogru degildir.
Bir kere Islam DUnyasi, Araplardan ibarctdegildi.
Kaldi
ki,
Araplar'da dahi ccsjtii kansikhklar
meydana
gelmis. ve
336 337
SARIKUMOCAHlDLBR lngilizler bilhassa
"Misir"da
Ittklerle Icarsdasmislardir.
asayis.
KADlR MISIROGUJ
vc hakimjyetleri icin bliyUk
glic-
Fakat Cihad-i Mukaddes ilaniiun en muaz-
zam tU.
tesiri, yuz milyonluk "Hind Muslumanlan" Ozerinde gorulmusBize, §erefli tarihimiz ve Islam'a yapuguniz bUyUk hizmellerin
tcsiriyle
candan bagli bulunan bu muazzam
kaddes" sebebiylc
lngiliz
mllstakil bir escri te§kil
"Cihad-i
kitlenin,
Mu-
Mttstemlckc Idarcsine cikardigi guclttkler,
genis. bir mevzudur. O kadar ki; Hind MUslumanlan'nin idarcsinde acze du§mU§ ve yerlesmis. usul ve an'anclcrinc ragmen mustcmlckc impartorlugunun yikiimasina
edccck kadar
Ingiltere,
sebcp olacak
ilk ciddi
ba$a isyan vc
manialarla karsdasmi$tir. Hind kit'asmi ba$tan-
sahnc kilan bu dalgalanmalar, Birinci Cihan Harbi'ndcn sonra da devam ederck Turk Kurtulu's. Sava$i sirasinda Londra'ya kadar sirayct ctrnisUr. ihtilallcrc
Gerccktcn Hind Miisliimanlari, Yunan palikaryalanni dcstcklcy-
cn
lngiliz
idarcsini
protcsto
maksadiyla
Hind
Kit'asmdaki
niimayislcrlc yctinmiycrck Londra'da dahi bir miting tcrtipctmi§, Tiirkiyc'yc karsj bu Uivnn muslcmlckc camiasi hcsabina nc dcrin ihtilaflara
sebcp olacagini gostcrmistfr.
adinda bir
biiyiik Tiirk
Mevlana Mehmed
Ali
Han
dostu Hindli musliimamn riyascti alunda kuru-
lan "Hind Hilafet Komitesi"nin cahsmalan, Turk Kurtulu$ Sava$i devresinde bize son dcrccc mticssir vc hayati bir destek saglamijur. Milli Kuvvetlcrc tarn tcchizauyla bir tumen kazandiran milyonlarca liralik nakdi pardimlardan maada lngiliz Dcvlcii ij/.crindcki baskilan
sebebiylc dc
Yunan
palika.ryalarimn lngiliz destcginden
rnalarini tcmin ctmisjerdir. Butiin
bu cserin hacmi
ile kabili tclif dcgildir.
va§i sirasinda Hindistan'a kadar
giri$tigimiz mlicadelcye kar§i
Bu
kal-
tefcrruati
yiizden, Tiirk Kurtuius. Sa-
uzanan bir scyahatlc oralarda bize ve
mevcud olan
hissiyati
yeriridc tespit
eden bir TUrk Gazctecisinin roportajindan ornek olarak
naklctmek
mahrum
bu hizmct vc faaliyctlcrin
bir
kag
satir
istiyoruz:
"...Agustosun birinci guniiydii. Hindistan'in her tarafin-
da o gunku niimayise
istirak icin ahali hazirlanmisti. Biitiin
halk sokaklarda toplaniyor, lngiliz emtiasim yirtiyor, tngidiye bagmyliz elbiselerini iahkir ediyor, "Yasasin Hilafet!..." orlardi.
Numayi?i haarlayan komitonin merkezi "Bombay"da bulundugu sebeple Borabay'daki numayis pek biiyiik mikyasla yapiliyor, ahali bila tefriki Islam ve Hindu, "TUrk Bayraklan" ictima ediliyor. Buyuk meydanlarda lngiliz mamuatmdan bulunan elbiseleri meydanlara yigiyor, gaz dokerek yakiyordegerdi. lardi. Bombay'in oniindeki o gunku hal gorulmege Niimayise istirak eden butiin otoraobilller Tiirk Bayraklariyle tezyin edilmis, halk heyecanh tezahiiratta bulunuyordu.
Cemiyetin maksadi ne
Malum oldugu
idi.
eden hindular, Hind istiklali tecaviz musliimanlarin muavenetinc teskil
miisliimanlar,
den
"Hilafet
iizere ekseriyeti
i9in 60
milyonu
mii-
miiracaat ettiklerinkendilerine
Meselesi"nde
muavenet edilmek sartlarmi ileri surmiis ve bu hususta bindularla ittifak-i tam hasil olmustur. Hindistan'da bulunan miisliimanlar birkac biiyiik
simamn
irsadati ile sii ile siinni
meselelerini bertaraf ederek ve hindularla bilittifak asagidaki iki maddeyi Ingiltere Hiikumeti'nden istiyorlardi; 1-
Hilafet mes'elesiain Turkler lehinde fash,
2-
Anadolu arazisinde
Ingiltere'nin bitarafhk ihtiyar
et-
me si. Hind Muslumanlar*inda nifak ve ittihadin tesisi icin 20 milyondan miitecaviz siilerin muhterem miictehidi Sikatucok lislam Mirza Abdiirrahim Hazretleri Hindistan'in bir merakizinde seyahatler ederek konferanslar vermi?, vaazlarda bulunraug §evket Ali ve Mehmed Ali vesfiir ruesamn muaveneti ile ittihadi tam husule gebnigti.
Islam ruesasi hindularui milli reisi meshur Gandi ile itmaddeyi tespit ve Ingiltere tifak ederek baladaki iki
338
339
SARIKUMOCAHlDLBR
KADtRMlSIROOLU
Hflkflmetine matluplaruun adem-i
bimin koderi pek buyttktii. Bu haberin tngili* ajaminin "Yapacaginuz digini ilfive etti. Ne yapaoakmmz diye sordum: malum dedi. Sonuna kadar ugrasmak." O gun Sevket Ali Efenver-
is'afi neticeeinde AguaHindirtan'da nlimayirfer* karar ve icraya teeebbus edtyorlardi. Bombay'in zenginlerinden olup "ffiiafet MeclisTnin () kfitibi umumisi bulunan Haoi Ahmed Sad* Efendi Kuhteri Cnmfamn terafmd|m fabrikalarinda (*•) mill! elbise i in 9 milli kumaslar yapihyordu. Mirza Abdurrahim Hazretleri ilo miilakatlannda diyorlardi ki: "Cenabi Hakkm derya-yj adaieti temevvu? ediyor ve ya-
tosun Birinci gnnii
kinda
biitttn
ya-
"Benlngiltere'yi di Hazretleri ile mulakatimda diyordu kit dlfihU degil beUd IngUteretyi getirecegim. Biz
kinda amana iktisat Aleme medeni oldugumuzu ve haklanni muaalemet ve ispat edecegim." ile istihsale muktedir bulundugumuzu
Eylulden birkac gun ge^misti. Ankara'nin Utilasi habeAhmed Sadik'm rinin bir sania oldugu anlasilmistir. Haci Ali ile Hindistan'da kalmamdaki israrina ragmen Sevket saatlerin veda i in gorustum. Bu muhterem zat artik son
etrafi ihata edecek. Buttin itikadatarnla
Mustafa Kern al Pasa'mn m a gl u o a m ly a c a gi na emini p m Art,k bundanfazla mezellete Cenab„ Hak razi o m a z 1
i
9
!."
1
giinluk yaklastigim soyliiyordu. Eyliiliin sonlarina dogru 15 matbuatmMisir ve ikmis bir yolculuktan sonra "Suvey?"e 9 dan Hindistan ihtilalinin basladigim ogrenmistim.
Sevket Ali ile gorusiirken diyorlardi ki: Biz Diinya veya jahsiyct icin cihad etmiyoruz. Bizim cihadimiz hakikat i in9 dir. B.ze Ingilizler diyor ki: Tiirkler, Hindli degildir. Bu hata-y, mahzd.r. Bence hak ve adalet aleminden baska bir alem yoktur. Bugiin de o alem bir merkezde i tima etmis: 9 Ankara...Ben dliinceye kadar bu ugurda
Tesriniewelde tstanbul'da idim. §evket Ali
Mehmed ordu.
9 ahsmaktan sarfi-
nazar etmem."
OrdusununAnkara'ya
girdigini soyledi.
Muhterem muhata-
- Bu mesele ile uQrasmak ve butun Hindistan'i bir merkeze etmek S in "Hilafe! meclls." nammda Bombay* bir cemiyet te§ekkul etmi§, Roma'daki Caml Bey vasitas. ile miicahidine """.amaine muavenette bulunuyorlardi.
ragmen
(*)
Ahmed
lunur b.r boya fabrikas.n.n malikidir.
IZ^VtT*
Bu
zafi
dakarliklarda bulunmustur.
bir
ba§ka Hindli muslumanin hizmct ve
Ingilizce
Bu
«°<" muhterem
Bu
surctlc
derece tcsir haHindli mlislUman, TUrk askcrlcri Qzerinde son ,
sil
Turk esirlerine
"* "** ""*"*»•«'• ** Chad-,
gclmi$kcn
Yunan vah^et vc mezalimini Hind mUsluen bUylik destegi saglami§ buluYunaniilara manlarina duyuruyor vc k5rilklUyordu. fcvcrani umumi nan Ingilizler'e kar§i orada
Sadik Efendi Bombay'm en biiyuk eshab-i " e btiyDk mikvas,a bu-
M USSZ
ycri
gOnderiyordu.
-
Haci
Avrupa gazeteleri yazay-
Bu Abbas Han yardimindan da birkag ciimlc ile bahsctmek isteriz. itibaren fulen safhasindan Milliyc adinda bir mlicahiddir. Ta Kuvva-yi birlikte onlarla kar§i dU$mana ve Turk MUcahidleri arasinda bulunuyor askerlensikararak de gazete bir sava$iyordu. Aynca ordu dahilindc imkansizhklara mizin maneviyatini yUkseltiyordu. Hatla bu gazctenin kadar Hindistan'a suretiylc labctmck niishasini dahi
cm
-
kardesi
240
Burada
Bir ogle U8tu idi. Agustosun sonlarina dogru Hilafet Mechsi-ne gittim. Azadan bazalar, aghyordu. Cemiyetin kat.bi umum.si Ahmed S.dd.k Kuhteri ile gorustum. Yunan
(")
Ali'nin tevkif edildiklerini
ile
240
ahireae e
devami. 241
1
.
241
eden bir beyanname de ncsrctmisu. -
Naci KASIM: Zafer Kitabevleri _,.
-
Albay
HOeameddln ERTURK:
-
Istanbul 1341, sh. 161 ve .
a.g.e. sh.
tnr-
435
340 341
KSAD (iLKKt) IIOCA Aslen Gumulcinelidir.
Daha sonra TUrkiye'yc
Fiitt
mlicfideleye Once orada girismi tir 5
hicrct ctmistir.
Vatan yolundaki hizmetinc Kurtulus Savasi'ndan cok Once baslamistir. Birinci Cihan Harbinde Cihad-i Mukaddes ilan cdilincc halki irsad icin "Cihad-i Ekber" adin-
da
bir brosllr cikarmistir.
Burada cihad hakkindaki ayet ve hadislerin
ve izahindan sonra:
zikir
"...Ey din kardcslcr!
CUmlcnin malGmudur
manhgm kadim dusmamdir. Musliimanlik alcminc karsi
Rusya
Ingiliz
ki,
Moskof, MUsltt-
vc Fransizlar da son zamanlarda
bir ccllat kcsildilcr. Ingiliz
vc Fransizlar,
gaddar vc mUstcbit bir hlikumctlc clclc vcrcrck tinda bulunan mUsluman kardesicrimize yapmadik gibi
idarclcri ai-
fcnalik birakmadi-
Gcfcn sene 'Rumeli
lar.
tibleri
ncticcsindc
liyyiiz
milyon
du.
Ha/a min
idi.
fecayii" dc onlann zalimanc vc hfiinanc tcr-
Istc
chli islam'in lazli
onlann mczalimi bugtin saha-i cihanda vc
uyanmasmi vc ayaga kalkmasini mucip
ol-
Rabbcna.
Bugiin Rus, Ingiliz, Fransiz
ahitlisi bir araya gclsc, toplansa hiivc csarcllcri altinda bulundurduklan chli islam'in yansmdan azIstc bugiin Aicm-i Islam' in en muthis vc mclanctkar diismanlan-
kum dir.
muharebemiz var. Oyle diismanlar ki; idarcsi altinda din kardcslerimiz cnvai mezalimc diicar oluyorlar. Lakin avn-i Hak'la o din kardcslcrimizin g5z yaslar. Hiikumct-i Muazzama'mizin ve sanh yle
ordumuzun
tcdabir-i hakTmancsiylc vc
Alcm-i Islam'in harekat vatan-
pcrverancsiylc silincccklir.
Ehli Islam'in diismani ne kadar cok oiursa olsun, Alcm-i Islam'i
mahvedcmezler. Muhafaza-i din ve ve vatana aid ser'an mlikellef
dugumuz dir.
vazifeyi layiki ile
Envar-i Din-i
mahvetmek
ifa
edcrsck akibet galebe ve
niisrat
ol-
bizim-
Muhammedi sonmcz. Zalim
icin itilaf cdip,
diismanlar Din-i Islam'i butUn mevcudiyetleriyle meydana cikiyor-
Halbuki diger laraftan bir itUfak gikiyor. Alem-i Islama mufid ve nlutn oluyorlar. Bunlar hep tecelliyat-i Haktir. Din-i Mubin-i Islam lar.
ESAD HOCA kiyamete kadar payidar
Allahii olacaktir. Din-i Cclil-i Islam'in hamisi,
Teala vc §efii Resul-i Muctcba Efcndimiz hazrctlcridir.
mucibince AliahU Azimiissanin vc RcsQlii Muctcba'nm cmirlcri fedaya gayret hareket ve boyle cihad zamaninda malimizi ve canimizi
musibeder artik edelim. Zira gOrdllgiimuz felakctlcr, ducar oldugumuz Islam uyandi. Alem-i yuzundcki cana dayandi. Lchiilhamd Dlinya kardeslerimiz mUslUman Malumdur ki; Dlinya yuzundc ucyilz milyon altinda sancagi Mualla-yi Hilafct'in §cfkatli, merhametli var.
Makam-i
nufus-i milslime mes'ud ve bahtiyar imrar-i hayat cden yirmi milyon onalti milybulunuyor, Iran ve Efgan Hukumetleri'nin idarelerindeki
342
343
SARIKUMOCAHlDLBR ondan maada, ikiyUz altmisdttrt milyonu ecnebilerin, dllsmanlann boyundurugu, idaresi altmdadir. Yazik dcgil mi? Allahu Tealayi bir, Peygamberan-i Izami hak taniyan din karde§lcrimiz, hakki yikmagacali§anlann esareti altinda bulunuyor, Islam
mcmlckctlcrini
feiakctleri dusUnclim.
Koca
inliyor.
bircok
zamanlardan
beri
kaplayan
"Endiiliis" Devlct-i tslamiyesi
ne oldu? kalmayincaya kadar JslUmlar mahvoldu. Yuzli mUtecSviz vilflycti havi Makarr-i Saltanat-i Isiamiyc olan o koca mllslUman mcmlckcti ne icin tslamlar'm clindcn cikti? UcyUz bin cSmii serifi Bir
fert
olan vc
iicyiiz
bin minbcrdc hutbc okunan o
lilarin clinc dilsjhcjsi
kit'a-i ccsimcnin Ispanyaacaba ncdcndir? Hindustan Miisliimanlan ncdcn
csarct altina girdi. Ncdcn her kabza-i hakindc ccdadimizm kanlanni dokcrck aldiklan mcmlckcllcr dtlsmanlar clinc gcy.ti. Ncdcn olacak "Ki^iyc zulmcdcr mi hie mcvlasi, ki$inin cckligi kendi cczasi..."
Kur'an-i Kcrim'de... buyurulmu§lur. Mcali
mc
ijerifi:
ihsan olunmus, mcmlckcti, nimcti Ccnabi
gyir cylcmcz. Hatta
o
Hak
"Bir millcic, bir kavcllcrindcn almaz, ta-
yJ*Jj&< £\2J>j£Uv* >
ir
millet,
ederse, Hazrcti Allah cllcrindcn
manlar hakkmda zuhur
"
su
,*<
sirr-i cclil-i ilahi miislii-
ctmi$tir.
Allahu Azimlissan bizc
mujsanda
alir. tgtc
V
Of
o kavim, o niam-i ilahiycnin kadrini bilmcz kiymcl-i hakikiyesini takdir ctmcz, scfahala gidcr, ncl'sini tagyki;
'
tarik-i nccSti grjstcrmisUr.
Kur'an Azi-
diycrck uzun uzun Ayct vc hadislcr zikredip halki
.-, .Jb
.4
-SSJ^
>W
birli-
gc ve ccpheye kosmaga davet ctmcktcydi. M2
Esad Hoca
"Zafer tslammdir!..."
srj/.uylc tarih
du§UrUp zafer
beklerkcn Cihan Harbi'nin feci bir surcttc nihayctlcnmesi hadisesine sahid oldu. tste o zaman bOylc vaaz clmck veya bro§iir ncsrctmeklc ik-
tifa
edilmiycccgini gorcn
ne'den bcri Uynctlcrini cok
na gccU.
Esad Hoca, iyi lanidigi
VCYt
siiaha sardarak ta Gtimulci-
Yunan palikaryalarinm
"•ivt^Jv^l*
A^- :
-
kar§isi-
Aydm havaiisindc $arpi§an Kuvva-yi Milliyeciler icinde "CIHAD-I
242 - GumQIclneli Eaad Hoca:
Cihad-i Ekbor. Izmir 1332
EKBER" bro§uruniin kapagi
-'
344
345
SARIKIJMOCAHlDLBR cidden 90k mllmtaz hizmctler tcn sonra hitabcti
da
miltt
ve silahiyla
iffl
elti.
Muntazam ordu
te§ekkul cuik-
ordunun "fahr! muftu'sU sifatiyla zafere kadar din ve vaian ugrunda fcdakarane pdigti. Esat Ho-
ca'nin bu devredcki uzun vc tcfcrruath mlicadelesinin bir kismini aydmlatan, milll mUcadclc, Aydin ccphcsi kumandani ve Harekati Harbiye Reisi Tabir 6zbek Bey'in mektubunu nakledelim:
Mucadelede, Aydin ve Odemis oepheleri habulundugum oihetle pek muhterem diger bir hocamizdan da bahsetmek vacibedir. O da birinci Biiyiik Millet Meclisi'ndo Aydin mebusu olarak bulunmus olan Hoca Esad Efendi'dir. Aydm'da sultani mektebinde "...Milli
rokat-i harbiye reisi
mu-
allim ve
Aydm Hilali Ahmer (K 1Z1 lay) reisi iken isgal iizerine
silaha sarilarak
cephemize gelmis, suretini
9ikartip,
takdim
eyledigim fotografda goriildiigii iizere hakiki bir muharip olarak bizimle muharebelere istirak etmistir.
Yunan, Odemis'in Mendegxime iistundeki bayira 391k ordugah kurmustu. Biz do Ko 9 ak Deresi agzinda yiiz elli mevcudlu bir piyade taburu ve bu taburun saginda kirk kadar zeybek kizaniyle Mendegumeli Hasan Hiiseyin Efe, sol cenahdaki tepede bir kudretli cebel topu ve benim maiyetimde yedi suvari (Muhterem Hoca Esad Efendi de dahil), buna mukabil dusman bir alay piyade ve dort toplu taryasindan miirekkep
idi.
bir cebel baFecirle beraber savas basladi.
Her neye mal olursa olsun Mendegume Havzasim diismandan geri almamiz csas gayemiz idi. Bunu da taarruz emirle-
rimizde bildirmistik. Fecrin o issizhgi sirasinda ordu muftumiiz muhterem hocamiz Esad Efendi kendisi ve topcu askerleri tekbirler getirerek ilk mermiyi biricik topumuzun namlusuna yerlestirtti. Harp kmsti. A ikca mevzi alan dusman topcusu Ko9 cakderesi agzina dogru dort mermiatti. isaretimiz iizerine
Vatanm kurtulu§undaki
iki
asll
mOessir:
"Sank" ve" Sllah"
ESAD HOCA
muharip
kiyaf etiyle
346
347
SARIKUMUCAHtDLER
bizim topumuzu a v ikta bulunan dtisman topcuauna tekbir-
endaht etti. Tekbirlerle yerleftirilen bu mermi tarn dtisman topunun bir tanesinin agzina isabet etti. Bunu mtiteakip de bizim top dtisman toplan tizerine bes mermi daha yolladi. Dtisman toplan susup yalniz bizim topumuzun patlamasi Yunanlilan sarsti, dtisman topousu mtihim zayiatla poripan bir halde geriye kacti, bozuldular, ytizlerce 61ti birakarak kactilar. Bizim zayiatimiz, biri mtilazim olmak tizere tic yaralidan ibaret idi. tki bupuk saat sonra Basoren, Kiictilerle
koren, Mahmudlu koyleri tamamen dtismandan geri ahndi. Biz de muzafferen cephe karargahi olan Kosk'e dondtik.
Muhterem hocamizin gerek muharebe ve gerek siyaset sahalarinda biiyiik hizmetleri vardir. Aydin muharebesinden sonra Yunan mezalimini Istanbul Hukumeti'ne ve t'tilaf
likte
umum
hal-
Resad Bey'le
bir-
Devletleri mumessillerine anlatmak iizere
km miimessili olarak Aydin Belediye Reisi Rodos
tarikiyle fstanbul'a gitmesi ve beynelmilel bir
tahkik heyetinin gelmesine ve lehimizde rapor verilmesine dair biiyiik hizmetlerine paha bicilmez, takdir ve tebcili vecibedir. Milli
MUcadele Aydin Cephesi Kumandam ve Harekati Harbiye Reisi
Tahir6zer 243 Esad Hoca, Birinci Millet Mccilisi'ne "Aydin Meb'usu" olarak zaman otu/.Uc ya§inda idi. lkinci devrede Mehtc§e (Mugla) Meb'usu oldu. Harb esnasida eephclcrde "Milli Ordu Fahri Miiftiikatildigi
sii" sifatiyla silahi
vc hilabetiylc bir nefcr gibi her yerde yeti§erek hey-
ESAD HOCA'mn muharip kiyafetiy le baska bir pozu 243 - SebilOrre§ad C.
Ill,
Sayi 71, sh. 334
siaw
\-
>
,
.
ecanb vaazlar ve veciz
irsadlaria askcrin
maneviyatim yUkseltmek su-
349
348
KADtRMISlROCiLU
SAR1KIJ MOCAHlDLBR retiyle
cok milium vazifclcr
1921 Lozan Sulh Anla§masinin U/crinden hcnllz
cdcn Esad Hoca, Meclis icinde de
ink
alti
sene ge^dkten
sonra 1930 TQrk-Yunan Andlasmasiyla hayalperest Yunan palikaryalanna yeniden taviz ilstune taviz vcrildigini de gormek bcdbahtligma
son dcrccc
faal idi.
Tahakkuku calisrian
ugramaktan kurtulamamisur. Omrunttn son
itin
Misak-i
lie.
scnc millctcc yckvucud birhaklc ve fedakarca
Milliycyi
cttiremiyen
tcscil
denamesi'ne kar§i en hakh vc mukni
Yunan eskiyalarmin
hassa
dolayisiylc savas.
o yapmisu. Bu muahedc-
tenkidi
ye kirmizi rcy vcrcn ondtirfmuhaliftcn tiynctlcrini
biri
cok
Muahe-
"Lozan
de Esad Hoca
iyi
Bil-
idi.
taniyan bir insan olmasi
meydaninda cldc cdilcn basannin sulh masasinda
harcandigini meclis kiirsiisunden en bclig bir surcttc ifade cden oydu.
"Ben Yunan palikaryalarini Tiirkler'den bir gun gelecck siniz"
mck
bilirim.
ki; bir
Onlara teslim
torba kemik
diyor vc "Mora", "Girid" gibi bunun
suretiyle "Bati
Trakya"
Tiirklcri'nin
bile
hinde vukQ bulan feci bir
vukubulan
trafik kazasi, hayatinin
Uzun sender la
ya§iyarak, her gclcn Turk idarcsinin
taviz vcrdigini clcmlc
alamiyacak-
lcrinin
mukadderati iizcrindcki
Yunan "Megalo-ldea'si
uyandirmasiyla Turk'un varhgina suikast hazirlayan
Meb'usu"
mer" bi
bir
zamaninda
TUrk
Milletin'in
olarak vazifc gttrcn Ali Riza Efendi,
Mcclisi'nde"Batum aslcn Batum'a
Tilrkiye Biiyuk Millet Mcclisinin hayatta bulunan birka?
bagh
azasmdan
bi-
m
diismanlarla,
mucadelc ctmekte
"Hilal-i
Ah-
Kuvva-yi Millt devri
gi-
Bu
idi.
bolgede Ruslar vc tngilizlcr'c kar§i Batum'un, Turkluk ve
Miislumanhgmi
kurtarip, garantilcmck
icjn
giri§ilmis»
bulunan bu
mticadelenin leferruatina girmiyoruz. Talihsiz vatan parcalanndan bin
ve birbirine yardima tesvik
244
-
Bu
aserin
maalesef Ankara'da rahmet-i
ilk
soyadim alan
Esad Hoca
Efendlye gormek nasib olmami§, 1969 Agusios'unda
tabi sirasinda hayatta olan Ali Riza
ikinci tab'i bile
"tleri"
Millet
Biiyuk Millet Mcclisi'nc iltihakindan Once Batum havalisinde ce-
eden bu bro§urlcr son dcrece faydali olmustar. Soyadi kanunundan sonra
Btiyiik
bir
daha $ikarmisur. Bunlar "Ah!!
halki birligc
Tiirkiyc
yukanda bahsi gc^en
bcySnnamc) "Verin Zavallilara",
gibi cesjtli risalclcrdir.
buhranh
Devrc
"Acara"li oldugundan soyadi kanunundan sonra bu adi almis.Ur. Halen
gttz yasjna §ahid oluruz.
Kurtulus, Sava§i devrcsinde
(Siir halinde
Yunan
ALI RIZA (ACARA) EFENDt
sjtli
Aydm"
faz-
zamanda Yunan
ta-
kar§isinda
gOz yasjanni unutursak, yarin Kibris karsisinda
bro§iiriinden ba§ka birkac. klicUk kitab,
"Yunan"a daha
tn^allah bizlcr, yakin
ccsitli mi.sallerini zikret-
ridir.
Esad Hoca,
gflrdii.
Mcgalo-idcasi'nin gormek manasinin kavrandigma sahid olaeagiz,
kendimize gelmeliyiz. Yoksa O'nun Bati Trakya kaybcdildigi zamanki
ba§ka vatansevcrin ayni tenkid vc
sonu oldu. Mevla Rahmet eylcye.
ettiginiz
hakkindaki endiscsini bugiin bir de Kibris icin dikkate almah ve tevali
aci tenkidiyle sicak
tari-
yummu§-
O
Birinci
artik
gozlerini
palikaryalarina yeni tavizlcr vcrildigini gormiyceck vc Kibris hadisc-
cskiyasina teslim cdilmis, bulunan Tiirkler
eden bu gafletten siynlarak
trafik
kazasmda hayata
gun Torbali'dan otobUse binmij, Izmir "Kestane Pazari" Camiinde vaaz vermeyc gidiyordu. "Necip Baba" mevkiinde tur.
scnc gectiktcn sonra bir yenisi cklcnccckmi§: "Kibris". Esad Ho-
Yunan
"lzmir"in, "Tor-
kazasindamunzeviyanc gegircn Esad Hoca, 15 Nisan 1957
bali"
vizkar siyascti kiniyordu. "Mcgcr Bali Trakya fiiciasma aradan otuz
ca'nin, mukadderati
yillarini,
Rahmana kavu§mu?tur.
351
350
SARIKLIMOCAIItDLBR olan "Batum'daki bu faaliyctlcrc ruz.
Burada Ruslar vc
Temur
tlAir
birkac kelimc tie iktifa ediyo-
tngilizler'e kar§i girisUen
Pasa, Rus idarcsi
mllcadelc
zamamnda Jandarma Albayi
ile ttn
idi.
salan
Batum'un
bi/c gccmcsindcn sonra Bab-i Alice kendisine "Mir-i Miran'lik riltbcsi verilmis.
vc tstanbul'a davct
tan Vahideddin
Temur Pasa ne her
cdilmisti.
Buna
mcsclcsi dolayisiylc birinci bOllimde zikretmistik.
tUrlU rcsmi iglcrdc rehberlik
memnun
eden Ali Riza Efendi'nin hizmct-
oldugu
her tarafta mcthii scna ctmis. vc
igin
Batum'a dondllgttnde O'nu
itibarini ylikseltmi§tir.
Ali Riza' Efendi 1332 dc "Mekteb-i
bir
gitmis.
iltifal
hadiseyi Sul-
Saray'm davcti U/crinc Istanbul'a geldigi zaman kendisi-
lcrindcn son dcrccc
Batum'a
dair bir
Kuzat "tan mczun olunca
Temur Pasa'nm medhu scnasi
vc
vc alaka
O
gormiiijtii.
zaman
sebebiyle
muazzam
miltarckc olmus. vc
"Cenubi
Garbi Kafkas Hiikumeti" kurulmustu. Bu hiikumctin kurucu scbbislcri arasinda bulunan biiyiik
vc
scrcfli
hizmcllcr
Ali Riza Efendi il'a
miitc
oradaki mucadclclcrdc
ctmi$tir. Harckcti,
1334-1336
senclcri
arasinda bizzat idarc ctmis, vc karsilanndaki onsckiz komiteye kar§i parlak zafcrlcr cldc ctmistir.
Tamamcn
mahalli "Acara" elbisesi giydi-
rilmis bulunan milis askcrlcrlc bliyiik muvaffakiyctlcr cldc ctmistir.
Gcrcektcn Ali Riza
Efendi
kumandasmdaki kuvvctlcr,
sekiz bin csir vc bircok da silah almisjardir. ile
pa"ya kacinlmisur. Bu sirada
Biiyiik
Millet
Reisi Barutcuzade goru§iip
artan Ingiliz baski
vc sikishrmasi
Mcclisi'nc
Batum
Mcb'usu
iltihak ctmistir.
kendine bir
sarhos.
vc ulemadan Ibrahim Cudi Efendi'lerle
konu§mu$ vc halka vaaz ve konfcranslar
vererek, onlan Milli
iizeri-
MUcadeleye ve
birligc tc§vik ctmistir.
secildiginden
Ba§indan sangim, sirtindan cUbbcsini cikararak
tavn vcrip paytonla Batum'dan kacmistir. Ilk olarak
gilzergahta Trabzon'a ugramis, ve burada MUdafaai
Ahmed
"Ho-
cagnlmaktaydi. Fakat Batum'daki mUcadclc dolayisiylc Meclisc dort
ay gee
NUSRET EFENDi
malzeme dc
intikal cttirilmck iizcrc
ne Ali Riza Efendi buradan kacmaya mecbur olmu§tur. Esasen Birinci
devre meb'uslanndan Erzurum Meb'usu
Kazim Karabekir Pasa
vaki muhabcrelcri iizcrinc, csirlcr scrbest birakilmis,
Karabekir Pasa cmrindcki kuvvctlcrc
Birinci
bir sava§ta
Hukuk Cemiycti
Bu
vaaz ve konfcranslarda Trabzon halkimn Ankara'ya kar$i
iti-
takviyc eden Ali Riza Efendi Meclis calismalann-
mad ve bagliligini da da cok mUspet hizmetler Esasiye
Kanunu "na
ifa
ctmistir.
Ezcumle
ilk
"Teskilat-i
Dcvlctin rcsmi dininin "Islam" olduguna dair
353
352
SARIKUMOCAHtDLBR maruf maddcnin girmcsini lemin cdcn
Ali Riza Efendi imza-
takriri
layip vcrmi§tir.
Hem
mcclis dahihndc parlamcnto faaliyctlcrinc i$tirak ctmck vc
hem dc ccphcdc
silahli
mucadclcye katilmak surctiyle din ve vatan ug-
runda fedakaranc calisan
Ali Riza Efendi, Turk Kurtulus. Sava§inin
bliyuk sankli miicahkllcrindcn biridir. "deli" namtyla maruf Halid Pa§a'nin kuvvctleri
mcyaninda gcrck
siz hizmctlcr ifa ctmi§tir. icin dolasip schir §ehir,
silahi
ve gerekse hitabeliyle emsal-
Yalova'dan Kars'a kadar "tekalif-i harbiye"
cami cami vaaz vc konfcranslarla halkin Kur-
tulus Savasj'na tc$viki istikamctindc, tojbihtc hata
yer Lermit
gjbi
a/im vc scbatla
olmazsa
calismisjir. Onalti
ay
bir nevi Piliilcn silahi
clindc ccphcdc d(igii$mus, vc bir dcl'asmda "(iemlik*' daglannda yaralanmi$tir.
Ccphcdc bulundugu disinc
birkac
sual
Ccnabihakkin
bir sirada
sormustu;
Bu
ikdam Ga/ctcsi'nin muhabiri kensuallcrc
vcrdigi
ccvaplar O'nun
lUtfu ihsaniyle tahakkuk cdccck zafcrc limit vc inancini
bclirtmcktcdir:
goriiyorsunuz?
-ileriyi nasil
-Cok
iyi
olacak.
ALl RIZA
-Ingilizlcr Istanbul'dan gidcrlcr
mi?
Birinci
ACARA
devre Batum Meb'usu iken
-Mccburen. -Pck
giic,
mmdan mahrum
bak Misir'dan gilmcdiler.
halki,
-Misir'm arkasi Sudan, istanbul'un arkasi
isc Anaciolu'dur.
Ana-
etmiyecektir. Benimle birlikte biitiin
Anadolu
bu
inanci tasimaktadir. tnaniyoruz, o halde zafer bizim-
dir."
dolu'daki a/im vc iman, Ingiliz'i Istanbul'dan kovacak bir kudrctlcdir.
"knik"ile "Mekece" arasinda Halid Pasa emrindeki bu kuvvet-
-Bunu
nasil
-Bu bir ila-yi
anhyorsunuz?
histir,
lere at
bbyle seyler akli hesaplara uymaz.
kelimetullah davasina bin
yil
Bu
millet
fedakarane hizmet etmis.
la
ustUnde vaaz eden Ali Riza Efendi, burada vaaz ve irsadlany-
erlerin
maneviyatlanni yiikseltmek suretiyle zaferin en miiessir
amili olmustur.
biiy-
uk ve emsalsiz zaferler kazanmishr. Biz de o sehid ve gazilerin evladlariyiz. Cenabihak bizi onlarin hizmetleri hiirmetine yardi-
miyordu.
yoklama
1
sirada bindigi at gayet aksi
idi.
Kumandan Halid Pa§a, O'na kendi yapildi. Biiliin efrad oradaydi.
Bir turlu zaptedile-
atini gGnderdi.
Ali Riza Efendi,
Evvela
efradi bir
354
355
SARIKLI MOCAHlDLER
KADlRMISIROfiLU
ba§tan bir ba§a at ustiindc dola§mak surctiyle heyecanli bir nutuk irad
O zaman gayct gene vc glir scsli idi.
elti.
vc
fazilcl
Heybetli siyah sakah ve ilim
sembolu sangiyla ruhlara mchabct vc hcyecan vcriyor,
Biiytik ekseriyeti
bucak unutuldu.
erleri
Yakmda
co§luruyordu:
mizde "-Askcrlcr!
MtMrck
dinimizin ana garllanndan
Hacilar hac maksadiyle mubarck Kabe'yc gittikleri cer-iil kii,
Esved"c
yiizlcrini, g5zlcrini
mubarck
bir ta§tir. Siz
hi/.mct uzcrindesiniz ki; Ccnabi
§ercfli bir
Esved
arkada biraktiklanmiz sizi
sanlip 5pekalir-
Surctiyle Ccnncti Ala'dan gonderilmis, bulunan
mazlum
bu
gibi
milletin
mukaddesatina
Ha-
dahil
olacaksiniz. Cenab-i Hak, nurlu ve acik ahnlariniz gibi bahtinizi da
acik cylesin ve
yann ruz-u mahserde Peygamber
selam Efendimizin
iltifat
havale edilmi§ux. Ostelik "Rus yardimi" adiyle verilen paralar da Rus parasi degildir.
HAPIZ §EVKET (OZALP) EFENDI 1288 yihnda dogdugu
seslerini
Bu
dini ir§ad vazifesine ba§lami§ur.
ve
ilk
olarak "Geyve"de
"Geyve Bo-
sirada Yunanhlarin
gazi"na dayanmalari tizerine kurulan mahalli Miidafaa-i tine dahil olarak milis teskilatina girmis,
Hukuk heye-
ve daha sonra da bu teskil&un
kumandanhgini yapmi§ur.
Aleyhissalatii Ves-
Adapazari'nda ve Izmit Cuhahane semtinde emrindeki milis kuv-
vc §cfaatlerine mazhar kilacak zaferi lutfu
devam eturecek bu sava§m
Ergiri'de Ibtidai tahsilini gordlikten sonra
Istanbul'a gelerek Fatih Medresesini bitirmi§
ih-
vederiyle Yunanhlar'la carpi§arak bUyuk muvaffakiyet elde etmi§tir.
san buyursun. Sizleri, Islam'in bin yillik vatani olan bu topraklarda
ezan
246
miicadele ve
cek ve bagnna basacaktir. Siz bu milcadelcdc oliirscniz "§ehid"
cer-ul
isimli eseri-
efsane olan "Rus
Cumhuriyeti de bu yardim bahanesiyle, Rus boyunduruguna yeniden
analanmiz, giingOrmus, ba-
kizlar, cocuklar, hasih bQtiin
olmak
tizere asilsiz bir
yardirru"mn yegane kurbani Batum degildir. Mlistakil Azerbaycan
Hacer-ul Esvcd'i Open hacilann hcyecan ve i§tiyakiylc
saniz "gazi"
oldugu
Hakkin yardimiyla muvaffak olup, za-
fcr milyesscr olunca, biitiin millet, ihtiyar
balanmiz, gene
tafsilatiyle anlatilmi§
de hacdir.
biri
siirmck surctiyle onu 5pcrler. Ciin-
dc bugiin Oylc
245
yayinlanacak olan "Moskof Mezfllimi"
zaman orada "Ha-
Haccr-ul Esvcd Ccn&b-i Rabbiilalcmin tarafindan Cennettcn gon-
dcrilmis,
Turk ve mtisluman olan bu belde de emsali gibi ca-
Mare§al Fevzi
Cakmak
Meclis KUrsiisiin'den bu hizmeti §oyle ifade
galibiyetiyle sereflendirsin." etmi§ti:
AH
Riza Efendi'nin bOylccc devam cden heyecanli vaazi sonunki§i fart-i
hcyecan sebebiyle bayilmi§tir.
muzda
Bundan sonra
mana
Tem-
"Tiirkiye'nin kaderi Nazifpasa'da cozlilecekti.Halil Nuri, 9
da erlerden yedi
taarruz basjadi. Erler,
saldiriyorlardi.
kukremi§ arslanlar
gibi, du§-
Pazarcik'a geldi. Kuvvetlerini, Nazif Pa§a
hattinda mevzie
soktu.
Ali Riza Efendi de elinde silahi oldugu halde
Geyveli Hafiz §evket, tekbirler getiriyor, zafcr ayetleri okuyor;
onlann arasinda
idi.
Ccnabi Hakkin yardimi
ile
dii§man pQskurtUldti.
mehter takimi cenk havalari cahyor, vatan fedailerini Esir vatan par9alarindan biri olan
Ruslar'dan alinan bir parca
245 bir
-
hileli
Hamdolsun bu eser
kac kere yeniden
basilmi§tir.
"Batum" Kurtulu§ Sava§i'nda
yiiz binler
onun-
de destanlar yaratmaya davet ediyordu.
yardim kar§iligmda onlara terkedildi.
nesredilmis.
ve kisa zamanda tOkenerek
246 sh.317
-
Bkz: Kadir Misiroglu s
-
Moskof Mezalimi, C.
I.
Istanbul
1672
;
247-Sadi BORAK: Mecmuasi, Istanbul
Kurtulus Savasindan Bir Sayfa
Temmuz 1967
-
Hayat Tarih
356
357
kad1rmisiro6lu bu diisman orduM8 diye ifade etrhek suretiyle
bir taburdan ibaret olan gayet kuciik kuvvetler, btittm
suna
iki
uc gun kadar vakil zayi
eltirdi"
bu hizmeti lakdir etmi§tir.Yakinlannin kendisinden lettiklerine
gore
elli kisjlik
bir milis kuvvetiyle bir
dinlediklerini nak-
kac bin dii§man as-
kerini tcslim almisur. Esir dtt§man askerlerine soruldugunda kar§ila-
nnda
elli ki§ilik
bir kuvvetin
bulundugunu ve bu kadar az
silah
ve
cephanesi olan bir kuvvete teslim olduklarini kabul etmemi§lerdir. Ikinci defa olarak Izmit dolaylarinda f^uhahane
Tabur Kumandam olarak dii§manla tiyle yaptigi
fiilen carpismi§tir.
miisademede zahire dolu
bir treni
iistil
mevkiinde
Diisman kuvve-
baskina ugratmaktan
kurtararak Karacan'a (Dogan £ay) ulasmasini temin etmisti. Merhu-
mun
anlattigma gore bu sava§larda achk ve cephanesizlikten o hale
gelmi§lerdi ki
biitiin
efrad tarlalardaki henliz olgunla§mami§ cig misir-
lan yiyerek ya§iyabilmi§lerdir. Fiilen harb hatunda hizmet gorenlere
mahsus olmak uzere
4352 numaralisi
verilen kirmizi kurdelah istiklal
madalyasmm
merhum, 1945
bekaya
ile taltif
edilen
yilinda dar-i
in-
tikal eylemi§tir.
DiGERLEM GEYVELi HAFIZ §EVKET EFENDl Boylece, bu vatan bir inatla, dii§man sclini
icin ba§ini \lg
koymus. olanlar, misli gSrulmemis.
giin durdurdular
ve Tiirk ordusunun, inonii
hattma ula$masim sagladilar.
Mustafa Kemal Pa§a
bitirirken bir kere
daha belirtmek
isteriz ki, Tiirk
nakil ve hikaye ettiklerimizden ibaret dcgildir. Bilhassa liye devri dedigimiz
Bergama, Soma, Akhisar,
dak, Toros, Kilis
adamlarimn
tarn
Kuvva-yi Mil-
devrede kurulmus, bulunan Odemi§, Ayvalik, Ala-
v.s.
gibi
Salihli,
cesjtli
Bozdag, Karadeniz, Zongul-
cephelerde hizmeti gecmis. din
kadro halinde degil hizmetlerini hikaye etmek, isim-
bile "...Malum-i aliniz, kuwetlerilerini eksiksiz olarak
siralamak bile imkansizdir. Biitiin bu cephelerin
mizi ln6nii havalisinde toplamaya ba§ladik, diisman, oraya kadar geldi.
Fakat, Nazif Pa$a mcvkiindc ve sonra Pazarcik mevkiinde daima
hemen hemen dugu
hepsinin kurucusu ve yurutuculerinin din
-
Zabit Ceridesi, C.
7,
sh.
339
adamlan
ol-
hesaba katihrsa bunlarin hepsinin hizmetlerini nakletmek cildler-
le eser telifini icabettirir.
248
Kur-
tulu§ Savasmda hizmet ve fedakarhklan gorUlen din adamlari bizim
§ehir,
Neticede memlekctin dii§mana tcslim olmasma engel oldular." M7 Hatta
Bu bolilmti
§unu da belirtmek
gerektir ki, zaferden sonra
dine ve din adamlanna kar§i takmilan menfi tavir yiiziinden sankh
358
359
Sarikh meb'uslardan .
Karahisar-i Sahip
Meb'usu
MUSTAFA HULUSl EFENDi
Karahisar-i Sahip Meb'usu
ile
NEBlL EFENDi
(sagda)
Kutahya meb'usu
(solda) Icel
miicahidlerin pek tuketmi§ler,
gitmisUr:
Bu
bu
cogu
suretle
bir
kenarda mllnzeviyane
ve tadadma imkan yoktur. Bununla
bcraber birkac isim daha vermekle bu bahsi kapiyoruz.
Birinci Biiyuk Millet Meclisi'nde
1284
Klasik medrese
tarihinde
tahsilirii
"Bursa Meb'usu" olarak bu-
Mihahccikta
Meb'usu
(Karacabey)
tslanbul'da tamamladiktan
Muftiisii olmu§tur.
Bu
NAlM EFENDi
vazifede bulunurken
(saQda),
(solda)
dogmu§tur.
soma 1313 yihnda
Alasonyah Hoca Ali Efendi'den icazet"almi§ur. 1326 da Karacabey
Kuwa-yi Milliye
icin
o
Birinci Orfi. derece milessir bir cahsma gostermigtir ki; tstanbul'daki sureta muao.zaman Istanbul, vermistir. karar idamina Idare Divani,
hedeye sadik goriinmek ve
MUSTAFA FEHMl (GERgEKLER) EFENDi lunmu§tur.
SEYH SEYFl EFENDi
bir surette Omiirlerini
onlann hizmet ve kahramanhklari da unutulup
itibarla hepsinin zikir
Ulemadan meb'uslar
mill!
mucadeleye zaman kazandrrmak
kararmecburiyetinde idi. Bu sebeple boyle tatbik kabiliyeti olmayan cah§iliyordu. boyanmaya gozleri larla i§gal ordulan mensuplarinin Fehmi Efendi, Bursa Meb'usu olarak vazife gbrdilgu Buyuk
Mustafa
Mayis 1336 tarihinde "§er'iye ve Evkaf Vekili" 1921 de Maresal Fevzi Qakmak'iRcepheye gitmesi ttze-
Millet Meclisi'nde secrtmijtir.
rine
onun yerine
1
hey'eti vekileye reislik de!etrhiStir..MeeliS^»ndeki
361
360
KADlRMISKOCLU du&i merasimlcrde One o sUrUltir vc dua O'na yapunhrdi. Alim ve §air bir zalti. 1944 de "Hilye-i Fahr-i Alem" adinda bir sjir kitabi cikmi§tir.
1950 yihnda Ankara'da vcfat
ctmi§tir.
KUMBASARZADE SULEYMAN SIRRI EFENDl Ayan
Reisi
Asim
Efendi' den icazet almis, bulunan Siileyman
Sirri Efendi, Kurtulus, Sava§i boyunca cepheden cepheye kosmus. ve emsalsiz hizinctlcr ila eLmijtir. UlemS kisvesini cikararak, Kara-
deniz Mill! kiyafctine girmis, ve lalcttayin bir nefer gibi zafere kadar canla ba§la cali§mi§ur.
1296 tarihindc
'Heni§in"e bagh "Cimil" Nahiyesin'de dogmu§-
tur.
nahiyeye bagh bulunan Baskoy'den Haci Kadir
Bu
Aga'mn
okumu§, sonra ogludur. Once Erzurumlu meshur Yetim Hoca'dan okuEfendi'den Asim gelmi§, Islanbul'a girerek ruus imtihanina
Mustafa mus, ve dersiam olmusmr. Bir ara son seyhtilislamlardan okumu§tur.Bilhassa ilimlcr islami muhtelif de Sabri Efendi'den Karadeniz ve Erzurum havalisindeki Rus
Dogu harekati
hizmetler
emsalsiz
sirasinda
ifa
i§gali
ve Ermeni
etmi§tir.Birinci
devre
un salmis, Lazistan meb'usu Necati Efendi ile kurduklan cete, bolgeye bir bodar Ruslar'i defasmda bir Hcle dedirtmisUr. ve diismana aman
mecbur etmi§tir. gazda, adamakilh sikiptmp, hirpalayarak cekilmege kuvvetine diisman ibarct toplan vc dSrt siivari 200 Halbuki 800 piyade kankulak ydinda vardi. 1960 arkada§i otuz sadece karsriik kendisinin serinden vefat etmisdr.
YOZGAT MUFrUSU MEHMED HULUSt EFENDI Birinci
sever
AH
M.M.
Meclisinde Yozgat Meb'usu
idi.
Fakat bliyiik vatan-
§ukrii Bey'in caniyane bir surette sehid edilmesi Uzerine
tir.
Buna ragmen zafer icin koy kosmasim temin edecek vaazlar vermi§meshur fetvayi imza edenlerdendir. Mec-
"lihye-i saadef'i bir milddet
de ta§imisu.
meb'usluktan nefretle,
istifa eylcmi§lir.
koy dola§arak halkin cepheye
Ankara'da tanzim edilen kadar ba§ lisin acihsmda Haci Bayram'dan, Meclis'e
1961 yihnda Diyanet
Isteri
iistiinde
tasman
Baskanhgi Mu§avere Heyeti azasi
iken vefat etmistir.
MUFTU HAFIZ iBRAHtM (AKGUN) EFENDt
SOLEYMAN
SIRRI EFENDl
Lazistan Meb'usu
ile
birlikte
qele
sava§ma
HOCA NECATi EFENDi
katilan
med1885 tarihinde Kutahya'da dogmu§tur. Ilk tahsilini Kiitahya Medreset-ul-Kuzat'a gelerck, Islanbul'a sonra reselerinde okuduktan bi(Hukuk Fakttltesi'ne) girmistir. Birinci Dunya Harbi 9ikmca tahsili ve kisa bir miidrakarak ihuyat zabiti olmak Uzere'Harbiye'yc girmis
363
362
SARIKU MOCAIIlDLER det sonra cepheye g5nderilmi§lir. Birinci
DQnya
Harbi'nc i§lirak eden Hftfiz Ibrahim Efendi, bu
hizmet ve faaliyellcrine, Kurlulus, Sava§i csnasmda da devam
etmi§tir.
Temmuz in
1920 dc KUtahya Mill! Alayi'na kaulmi§, daha sonra bu alayIagvi Uzcrinc Birinci Ordu Dinar Menzil Mintikasi'nda bulunarak
Zaferc kadar
fiilen carpi§mis.
vc
Istiklal
madalyasiyla
taltif
olunmu§tur.
Zaferden sonra sirasiyle Dar-Ul Hilafe Medresesi muderrisligi,
KUtahya Imam Hatip Mcktcbi muallimligi KUtahya MUftUlugU gibi vazifclcrdc bulunarak 1959 yihnda tckaUde aynlmi§Ur. 17 Nisan 1966 tarihindc
KUtahyada
irlihal-i dar-i
M9 beka eylemi§lir. ^
REFAHlYE MUFTUSU §EVKt (YURTBA§I) EFENDI 1296 tarihindc Refahiyc'dc dogmu§tur.
dugu §ehirde ikmal Istanbul'a
gecen
medresc
tahsilini
dog-
ZAFER VE SONRASI
once Kayscri'ye giden ve sonra da
cttiktcn sonra,
§evki Efendi
Ilk
DORDUNCU BOLUM
SUlcymaniyc Medresesini "Aliyyul
ala" derccesiyle bitirerek icazetname almi§tir.
Once Refahiyc'dc
actigi bir
medresede ders okutmaya ba§lami§,
sonra Kurucay MuftUlUgUne tayin cdilmi§tir. Mill!
Mucade devrinde
Sivas Kongresine davet edilmis, ve bizzat
bu kongreden sonra Rcfahiyc'ye gelerek kadihga basjaBilahare ortaya cikan "Kocgiri tsyani"nda Refahiye kayma-
i§tirak etligi
mi§tir.
kam §ip
vekili sifatiyle
cok faydah hizmctlcr
dagilmalamni tcmin
euni§tir.
ifa
ederek isyancilarin
Bundan sonra muhtelif
kadihk, hakimlik vc muftulUk vazifclcri
ydmda Hakkm rahmctinc kavu§mu§tur.
ifa
yati-
Y ukandan
I-
RI:
tLK TAVIRLAR
beri hikaye edilcnlcr,
1949
de, halkin
imam
-
sayesinde cedn bir mucadele, muvaffakiyede neti-
Burada Yunan
kullandiejimiz Isleri
Kurtulus. Sava§i'nda zaferin bir
celenmis ve du$man , Ege sahillerinden denize dokUlmusftr.
250
251
249 - Fazla bilgi icjn bkz: Diyanet Hazian 1966 tarihli sayi. 250 - Fazla bilgi icjn bkz: Diyanet Haziran 1966 tarihli sayi.
TUrk
numarali amilinin din oldugunu gttstermi§tir. Toptan tufekten ziya-
yerlerde
eden §evki Efendi
ARAYI§ VE TEREDDUDLER DEV-
ReisliQi Dergisi,
Ankara,
"denize
askerleri icjn bizim
d 6 k u
I
m
de me§hura
itibar
251
ederek
e" tabiri yerinde degildir. Hakikatte
Anadolu ortalanna kadar sokulan Yunan askerine
karsj ciddi bir
imha mu-
harebesiyapmayamuvaffakolunamamisjir. MeselaDumlupmarMeydan isjeri
Reisligj Dergisi,
Ankara
Muharebesi'nin
bir
imha' muharebesi halinde gerQeklestirilmemesi §a-
364
365
SARlKUMOCAHlDLBR
KADIR MISlROflLU
kapanig konugmalan tcikik cdilincc sttzlcrin daima Ccnab-i Hakka
yaz
ilc
bilmckte oklugii gOriilmcktcdir. Erzurum
ni-
Kongrcsi, Sivas
Kongresi acih§ vc kapani§ konu§malanyIa, Turkiyc Biiyiik Millci
M. Kemal Pa§a tarafmdan
Mcclisi'nin aydisjnda
konusmanm
ilk
bu hakikati ortaya koyar.
satht birsurcttc uihlili
Zafcrdcn sonra bu hava 90k kisa
M. Kemal Pa$a'dan §Uphe
cimi§tir.
muhafazakar tulumlu
cttiklcrini
ve
sinda bir grup lc§kil cylediklcrini biliyoruz. Fakat
fiilcn
hemen soma dine vc
zafcrdcn
din
adamlarma
kar§i dcgi§cn baki§, Tiir-
kiyc'dc cok partili hayaia gccinccyc kadar gitgidc sjddetlcncn bir
onun
kar§i-
M. Kemal Pa§a
da sirasinda ohlardan daha muhafazakar vc dindar gttziikmcklc
filik
nin hikaycsi bu cscrin hacmini cok'asacagi gibi bugiinkii mcvzuat
dcvam
ettigi kisa
devre icinde denilebilir
gundan daha ziyade vc
Bunun
man
ki,
sebebini anlamak gcrccktcn kolay degildir. Qi'mku 90k kisa za-
fasilalanyla oyle /.ikzaklar cizilmisjir ki,
bunlan M. Kemal Pa-
dir.
Gcrci inkilapcilar hep bOylc iddia cdegclmisjcrdir.
kakhnlmasi bahis mcvzu edildigi zamanlarda
Saltanat'in ortadan
mu-
bile clinic alaka yoniinden salianala kabil-i kiyas
egllmek
rine
cjrilan
Bunun askeri olmaktan ziyade
mevzuumuz
ve imha edilemeyen bu
siyasi olan sebebleri uze-
Fakat su kadanni soyleyelim
haricidir.
dusman
askerleri,
ki,
ka-
Lozan Sulhu boyunca
bize karsj bir tehdid vasilasi olarak kullanilmak uzere Trakya hududu-
muzda tiilen
meddah
bugOne kadar
edebiyatini
bir tarafa
sinde gee. kalmmi§tir. Buyuk Turk edildigi gibi
cok ehemmiyetli
musavi bulunmasina,
muzu dogrulayan liya
tarihi icinde
bir yeri
Kurtulus Sava§inin iddia
yoktur. Kuvvetlerin a§aQi
yukan
dusmanm
aleyhi-
arazi ahali ve ikmal sartlarimn
fiilii
vakialardir.
be§ on bayram gikaran
Buna ragmen
inkilabgilar,
O
Qanakkale
ki;
olarak yasamis kucuk
elli
bin sehid
ve yuz
Hilafct'i iclif cunckli.
nin en buyiik devletlerine karsj
luzumunu hissetmemek-
olan Yunanistan'a karsi degil, Dunya-
rctiyle Hilafct
Bu
tirmckti.
siy-
ve O'nun vckillcri bulunan Mcclis'c malctmck su-
vc Saltanat'i birbirinden ayirmak ve Hilafct'i
sirada "Me§ruti" bir idarcyi tcrvic
dcvam
et-
eden bircok kimse de
mevcuttur. Kuvvctli §ahsiyctiylc, Istanbul Baro Reisi
Liitfi
Fikri
Bey bunlann ba§indaydi. Bununla bcrabcr bu grup, boyle bir dii§unceyi dc sjddctle reddcdccck kadar kesin bir muhalefetle kar§ila verilmede.n basanlabilmistir.
mamur
Savasimn tarihimizde
harebelerden daha buyiik ve
binlerce
sehir ve kasabalan-
nin yakilip yikilmasma ve ahalinin hunharca katledilmesine sebebiyet
buyuk ve cihansumul musunt ve
serefli gbsterilmesi igin girisilen
resmi gayreter, bilahare yapilacak olan inkiiaplann amillerine mitolojik bir
§ahsiyet ve otorite sarjlamak
igindi.
Kanaatimizce M. KemakPa§a'nin §uur
muvaffakiyetle neticelendirilmif ve
Kurtulus Savasi'ndaki gibi Anadolu'nun en
sirada
Erzurum Kongre-
Yani Sallanat mefhumunda miindemic olan
elli
Kurtulu§ Savasj gibi dort yuz sene bir vilayetiniz bir devlet
Bu
miidafaa cdilmi§tir.
si'ndcn ilibarcn ortaya cikmi? bulunan "Hakimiyet-i Milliye" fikri ile
Kurtulus yiiz
bin yaraliya mal olan Qanakkale'yi hatirlamak
surcile
cdilcn nokui-i nazar
mii-
Kurtulu§ Savasi'ndan
on bin §ehid ve otuz bin yaraiki
bir
lesis
olmiyan Hjlafct
kalemler tarafmdan yuru-
birakarak yeniden degerlendirilme-
mal olan Kurtulu§ Savasj'na mukabil
tedir.
umfimTyclle iclkin vc
asi iktidan Millct'c kiralik
ne bizim lehimize olmasma rahmen harbin ug sene surmesi bu hukmuyilda
essescsi aksine sjddclli
bekletilmistir.
Kurtulus Savasj'nin
csnasinda oldu-
sava§
hatta ifralkar dindarlik tezahiirlcri gSrulmiisUir.
§a'nin ard du^iincc vc planli harckct cxii^iylc dahi izah miimkiin degil-
idi.
Dinin, zafcrdcn sonra giinUmiizc kadar maruz kaldigi muamelc-
yan-i dikkattir.
men-
kazanmis, vc bu Uilum kanunlar ve cczai miicyyidclcrlc dc takviy-
c olunmuslur. Fakat, Kurtulus, Savasjndaki dint atmosfcrin aynen
daha dcvam
bir miiddcl
Filhakika Biiyiik Millet Mcclisi'nin biinycsindc
insanlann
yapilmi; olan
vacchesindc hakkiyle bclirulmcsi dc imkansiz bir kcyfiycltir. ^iinkii
aid
bu gercekle dolu bulundugundan
labi gibi
-
musbet veya menfi
tesebbLislere girismistir.
-
alti
da
Kurtulu§ Savasj'na
hilafetin ilgasi, laiklik
ve
harf inki-
gapi askeri vak'alan 50k a§an bir takim
366
367
Hocalarin arasinda ve ayni kiyafette M.Kemai Pa§a, iizerinde de
O'nun
eliyle yazilmi?
mak luzumunu
"MefkOre Hatirasi"
yazisi
duymamisjardir. Nihayct Osmanogullan "Halife" sifa-
de ustunde ve Islam Alcmi'ne samil bir iktidara sahip bulunacaklar, Mcclis de eskisi gibi vazifcsini ifa edip gidccck diye dilSiinulmusjtu. Filhakika Rauf Bey gibi "Ben Hancdan-i Al-i Osman'm tiyle Meclis'in
nan-u nimetiyle perverde olmus, bile
bir ailcnin
evladiyim" diyen bir kimse
nihayet bu mlilahazalara inamp salianaUn
ilgasini
hukumct
teklifi
olarak Meclis'e getirmi§tir. Filhakika muhafazakar mcb'uslarin boyle diisunmeleri ve orlaya atilan lrkrc inamp guvenmeleri cok normaldi.
Bursa'nin
du§mandan
temizlendigi giin kurbanlar kesllirken bir
din adami heyecan ve sevincinf [f§de ediyor.
Cunku en cok korktuklan M. Kemal Pa§a, kah iyilikle kah da tehdidle bu fikri, tamamcn yayip ycrle§Lirmi§ti: "...Burada toplanmi§ olanmeseleyi tabit goriirse fikrimce muvafik lar, Meclis ve herkes
368
SAR1KLI MOCAHlDLER
369
KADIRMISIR06LU olur. Aksi takdirde yiiie hakikAt usulii dairesinde ifade olunacaktir.
Fakat ihtimal bazi kafalar kesilecektir."
M. Kcmal Pa§a
cirafi
2sa
gibi ifadeleriyle
her istcdiginde sindirecek bir meiod lakip
et-
mekleydi. Bir
taraftan
da
saltanali
ctmckle
ilga
bcraber,
Hilafcti
muhafazakarlardan daha mutaassibanc bir surette miidafaa ediyordu.
O'nun bu mevzuda sOylcdiklcri ortadogunun hala yegane ti
olan bu gunkii TUrkiyc
bakimmdan
biiyiik devle-
tekrar hatirlanmaga deger bir va-
sif ta§imaktadir.
"...Arkadaslar!
Yine malumdur
milyonluk bir Arap
kiitlcsi
Diinya yiiziinde yiiz vardir ve bunlarin asyai kismi ki:
Ceziretiilarabda miitekasif olarak arz-i mevcudiyet eder.
Mazhar-i niibiivvet ve risalet olan Fahrialem Efendimiz
bu Kiitle-i Arab i9inde, Mekke'de Diinya'ya gelmis du miibarek idi. Tanri
Arkadaslar!
birdir,
tesaduf ediyor. Hazret-i Muhammed ge9irdi. Fakat heniiz peygamsebabeti ve eyyam-i sabavet ber olmadi. Yiizii nurani, s6zu ruhani, riist ve reviyette bibefaik olan del, soziinde sadik ve halim ve muruwet9e saire sene-i
devriyesine
Mustafa, ewela bu evsaf-i mahsusa ve mutemayizesiyle kabilesi i9inde "Muhammed-ul-Emin"oldu.
Adat-i
ewel kavminin muhabbetine, hiirmetine, itimadina mazhar oldu. Ondan sonra ancak kirk yasinda niibiivvet ve kirk u.9 yasmda risa-
ki;
insanlar iki
simfta, iki devirde mutalaa olunabilir. tlk devir, be? eriyetin
sabavet ve sebabet devridir. Ikinci devir, be?eriyetih tipki bir gene gibi yakindan ve
maddi
vasitalarla kendisiyle
i§-
tigal edilmeyi istilzam eder. Allah, kullarinin lazim olan
nokta-i tekemmiile viisuliine kadar iclerinden vasitalarla
dahi kullariyla
istigali lazime-i
uluhiyetten addeylemistir.
Onlara Hazret-i Adem Aleyhisselamdan itibaren mazbut ve gayri mazbut namutenahi denecek kadar 90k nebiler, peygamberler ve resuller gondcrmi^tir. Fakat; Peygamberimiz vasitasiyla en son hakayik-i diniye ve medeniyeyi verdikten sonra artik beseriyetle bilvasita temasta bulunmaga liizum gormemistir. Beseriyetin derece-i idrak, tenewiir ve tekem-
her kulun dogrudan dogruya ilhamat-i ilahiyye
252
Bugiin o giindur, tnsaallah biiyiik tesaduftiir (Insallah! veladetin sesleri) Filhakika arabi tarihiyle bu aksam yevmi
birviicu-
Biiyuktiir.
ilahiyenin tecelliyatina bakarak diyebiliriz
-
Mustafa Kemal
-
Nutuk
-
Ankara 1927,
sh. 421
vasil
dogru tanyeri agarirken dogdu, giin dogmadan...
Muhammed
Muhammed
Ey
miilii
oldugunu kabul buyurmustur ve bu Hatemulenbiya olmustur Peygamber, sebepledir ki, Cenab-i ve kitabi ekmeldir. Son peygamber olan Muhammed Mustarumi Nisan fa (Sallallahii Aleyhi VeseUem) 1394 sene ewel i9inde Rebiiilevvel aymm on ikinci Pazartesi gecesi sabaha
temas kabiliyetine
ile
Mustafa, Peygamber olmadan
Fahrialem Efendimiz namutenahi tehlikeler i9in, bipayan mihnetler ve mesakketler karsismda yirmi sene 9apeygamberiyesini hftl ve Dini tslam'i tesise aid vazife-i ifaya muvaffak olduktan sonra vasil-i ala-yi illiyin oldu. Kendisinin mazhar-i irsadati olan biitiin miislimin ve bilhassa Ashabi giizin bir 90k goz yaslari doktuler. Fakat muktelet geldi.
za-yi beseriyet olan
bu
oldugunu derPeygamberin arkasindan
hal-i teessurxin bifaide
hal idrak eden erbab-i fetanet, aglamak degil, mesalih-i iimmeti bir
an ewel hiisnii temsiyekanaatiyle toplandilar. almak te mazhar edecek tedbir Resulii Ekreme halife olacak bir emir intihabi mevzuu bahis edildi. Zat-i Risaletpenahi, yarigari
olan Hazret-i Ebubc-
kir'den sahsen hoslanirdi ve enfas-i vapesini yasarken Ebubekir'in kendisine halef olmasi muvafii olacagini muhtehf
tarzlarda isaret dahi buyurmu§lardi.
Buna nazaran
topla-
370
371
SARIKLI MOCAHlDLER
nip resmen bir intihap yapmaktan bask a bir duguna hukmolunabilir.
is
kalmamis
ol-
Halbuki bu intihap keyfiyeti o kadar basit olmadi. Bilakis mesele 90k muzakerelere, 90k miinakasalara ve 90k esash ihtilaflara maruz kaldi. Emr-i intihapta miihim olarak, U9 muhtelif nokta-i nazar tebaruz etti. Bu nokta-i nazarlardan birisi Makam-i Hilafet'e istihkak, mesalih-i umme-
•
cdebilmek i9in lazim olan kudret ve kifayetin kaide ittihazi idi. Buna nazaran Makam-i Hilafet en kuwetli ve en nufuzlu ve en resit kavmin olacakti. Bu nokta-i nazar cumhuru sahabenin idi. te riiyet
~
Ikinci nokta-i nazar; o giine
>
kadar nusret-i Islam'a hizaddelilmesiydi. Bu, en-
met eden kavmin Hilafet'e miistahak sarin nokta-i nazanydi.
t^uncii fikir ise kuvvet-i karabeti iltizam
etti.
Bu da
nazan idi. Bu U9 nokta-i nazardan ittitercih etmek ve emri intihabi inta9 eyle-
Hasimiler'in nokta-i fak-i ara ile birini
mek
§er'iye Vekili
miimkiin olmadi. En nihayet tesettii ve fetretin derhal ge9mek liizumuna kani olan Hazret-i Omer'in tesiriy-
MUSTAFA FEHMl EFENDi
online
Hazret-i Ebubekir'e biat olundu. Goruliiyor ki, ilk halifenin intihabina temayiilat-i umiimiyenin tabii temerkiiziinle
den ziyade sahsi
tesir, tesbit-i sekletmistir.
Efendiler! Bu muhalcfet ve miinakasatin nabemahal oldugunu zannetmeyelim. Hakikatte emr-i Hilafet-i nebeviye, Islam arasmda bir rabita olan bir emarettir. Ve ehl-i
vahide iizere i^limalarin temin eden bir Emaret ise, Cenab-i Hakk'm bir sir ve hikmetidir ki, teessiisii, daima satvet ve kuvvetle mesruttur. Ve andan maksadi asli de defi fesat ve hifz-u asayis-i bilad ve tanzim-i umur-u cihad ile mesalih-i ammeyi hiismi tanzim ve tesviyeden ibarettir. Bu dahi ancak satvet ve kuvvete meIslam'in kelime-i
emarettir.
j
nuttur. Adetullah
bu ve9hile cari ola
gelmistir.
muhtelif nokta-i nazardan birincisinin -ki kuweti ve niifuzu olan kavmin, mukat-i namilletin varis-i Hilafet olmasi noktasiydi- diger
Buna nazaran yukanda
izah ettigim
119
Ebubezara mureccah ve galip olmasi tabiidir ve Hazret-i isabet oldu. tste kir'in bittesir Makam-i Hilafet'i isgal etmesi bu suretle Zaman-i Saadetten sonra Hilafet unvaniyle bu emaret-i tslamiye tesekkiil etti.
Fakat efendiler, Peygamberin vefatiyle derhal her tarafHazret-i Ebuta irtidat basladi, irtica basladi, isyan basladi. tarafbekir bunlari bortaraf etti. Vaziyete hakim oldu. Bir eyledi. tevessul islamiyeyeye tan da tevsi-i hudud-u emaret-i
373
372
KADlRMISIROCLU
SARIKUMOCAHlDLER
Ebubekir eon demlerine yaklasinca, kendi intihabindaki muskulatr tahattur etti ve Hazret-i Omer'i vasiyetname ile bizzat intihap ve millete takdim eyledi. zaman-i hilafetinde memalik-i islamiye fevkalade denecek derecede sur'atle tevessii etti. Servet 90galdi. Halbuki; bir milletin icinde servet ve gma husulii beyHazret-i Omer'in
nennas agraz-i diinyeviyenin hudusunu ve bu da ihtilal ve fitnenin zuhurunu Mis olmak bu alem-i kevn-u fesadm mukteza-yi ahvalindendir. Iste bu nokta; Hazret-i Omer'in zihnini tahdis ediyordu. Bir de Hazret-i Omer tahattur ediyordu ki; Resulu Ekrem, mahrem-i esrari olan havassi ashabina sunu demisti: "tFmmetim, dusmanlarina galebe edecek. Mekke, Yemen, Kudus ve §am'i fethedecek, Kisra ve Kayserin hazinelerini taksim eyliyecektir ve fakat ondan sonra aralarinda fitne ve salife
ihtilal
ve nefsaniyetler hadis olarak muluk-i
meslegine gireceklerdir."
Hazret-i Omer, birgiin Huzeyfe Ibni Yeman (Radiyallahiianh) Hazretleri'ne deniz gibi temevvuc edecek fitneyi sorr
dugu zaman nin
aldigi cevapta: "Senin i9in
zamamnda
Hazret-i
andan
beis yok, se-
anin arasinda kapah bir kapi vardir." dedi.
Omer sordu:
Omer bir gun aglarken Firat
sorulur." diye cevap verdi.
Evet; Hazret-i Omer (Radiyal-
lahiianh) artik, Hilafet unvani altmdaki tarz-i emaretin bir
zatm kendi faziletinkendi kudretinde ve hatta kendi mehabetinde olsa dahi bir devletin idaresine nakafi oldugunu butiin mana-yi samiliyle idrak eylemisti. Hatta, bu endise ile idi ki; Omer, devlet idaresine nakafi oldugunu, bir de,
kendisinden sonra artik bir halifo dusiinemez oldu. Kendisine oglunu tavsiye ettikleri zaman "Bir haneden bir kurban yetisir"
dedi. Abdurrahman bin Avf 'i 9agirdi.
'Ben, seni veliahd eylemek istiyorum." dedi. O da: "Bana kabul et, deyu rey ve nasihat eyler misin?" dedikte Omer:
'Edemem ya Avfl
1
'
dedi.
Abdurrahman, "Vallahi ben de ebediyen bu ise giremem" Omer, en makul noktaya temas etti. dedi. En nihayet Emanet, devlet ve millet isini mesverete havale etti.
Omer'den sonra eshab-i sura ve biitiin halk, mescidi lebalep doldurmustu. Ve orada bazi sayan-i dikkat vaziyetlerle yine idare-i iimmeti intihab ettikleri bir halifeye tevdi ettiler. Osman, halife oldu. Fakat kirilmaga mahkum olan kapi artik kirihnisti. Memalik-i tslamiye'nin her tarafinda bin tiirlii kiyl-u kal ve adem-i hosnudi basladi. Zavalh
Huzeyfe: "Kirilacak!" dedi.
diistii. O kadar ki, §am etmek i9in nezdi muhafaza Valisi Muaviye, O'nun hayatini himayekarisine davet etti. Buna muvafakat edemiyen Hazret-i Osman, taraf-i velayetpenahiden, muhafaza-i nefs i9in asker gondermeyi teklif etti. Bunlarin hi9 birisine meydan kalmadi. Her tarafta isyan eden muhtelif nuntikalar halki Medine'de evinin i9inde Hazret-i Osman'i taht-i muhsaraya
Osman,
Hazret-i Omer: "Oyle ise artik
kapanmaz"
dedi.
Ve
izhar-i
Hakikaten kapi kirilmak mukadderdi. ^iinkii memalik-i islamiye viis'at bulmustu, is 90galmisti. Bu sekl-i teessiif etti.
her yerde adalet-i kamile icrasi bunu idrak ediyor ve sikihyor ve Allahina yalvararak diyordu ki: ile
miiskiil olmustu. Hazreti Omer,
-Yarap!
ki,
Omer'den
Hazret-i
-Bu kapi kirilacak mi, yoksa acilacak mi?
emaret ve bu tarzi idare
sobebi soruldu: "Nasil aglamayim
bir oglak zayi olsa korkarun ki
kenarmda
Ruhumu kabzet!
aldi.
Ve
aciz ve naciz bir vaziyete
zevce-i
muhteremesinin yaninda sehid oldu. Bir^ok
375.
374
SARIKLI
giirultii
MOCAHlDLBR
ve kanh vekayiden sonra Hazreti Ali (Kerremalla-
hiiveche)
Makam-i
Hilafet'e getirildi.
Tekrar edelim
ki,
kapi
kirilmisti.
Ayni irktan olmakla bcraber, Irak baska bir sey, Yemen baska bir sey, Suriye baska bir sey ve Hitta-i Hicaziye de
bambaska
bir seydi. Hicaz'da bir halife, Suriye'de
istinaden bir vali
Muaviye,
oldu.
ile Siffin'de karsi
Hazret-i
Ali
hilafetini tanimiyor ve bilakis
ediyordu..." .
Pasja,
kuwete mecbur
(Kerremallahuveche) nin O'nu hun-i Osman ile itham
2 "' 3
Bundan sonva
Kema]
karsiya gelmege
Hilafet'in tarihf seyvini
nihayet bu meselede
uzun uzun anlatan M.
asil iizerinde
durmak
istedigi
noktaya gelmistiv:
Beyanatnna mukaddeme olarak izah etmistim ki; evvel, yani Hicret-i Nebeviden iki bucuk asir evvel, Orta Asyada muazzam bir Tiirkiye Devleti mev"...
bundan 1500 sene
cuddu. Kablelislam mevcud olan bu devletlerin sahibi Tiirkler, bundan bin sene evvel Islam-i kabul ettiler. Ewela sar-
ka dogru
tevsi-i
memalik ederek Cin hududuna kadar
icraSankli Meb'uslardan
yi niifuz eylediler. Hulefa-yi Abbasiyenin taht-i idaresinde
bulunan yerlerde iktisab-i niifuz ettiler. En yuksek idare ve emr-i kumanda makamatina irtika eylediler. Dordiincu asr-i hicride idi ki, "Selfuk Hiikumeti" nami altinda muazzam bir Turk Devleti tesekkul etti. Bu devletin nami altinda icra-yi faaliyet eden Turkler, bir taraftan Kafkasya'ya diger taraftan cenubi Iran ve Irak'a ve Suriye 'ye ve Garba, Anadolu'ya niifuz eyledi. Bagdat'ta oturan Hulefa-yi Abbasiye,
Muazzamasi'mn
Devlet-i
bu
Tiirk
dairc-i niifuzuna girmisti. Filhaki-
ka bu Tiirk devleti besinci asir evasitinda Maveraiinnehr ve 253 Ataturk'un Soylev ve Demegleri, C. vedevami. -
I,
istanbul 1945, sh. 261
Sivas Meb'usu
:'
MUSTAFA TAKi EFENDi
ve Adana Meb'usu
MEHMED HAMDI
(solda)
EFENDi
Harezmi, Sam ve Misir'i vc Anadolu kitasinin cogunu ve bircok memaliki zapt ile hududunu Kasgardan ve Seyhun Mecrasi'ndan Akdeniz ve Bahri Ahmer'e ve Bahri Umman'a kadar tevsi etti ve Bagdat'ta bulunan Hulefa-yi Abbasiye'yi, yed-i ihtiyar ve idaresine aldi.
merkezde Meliksah nammda Turk hakimiyetini temsil eden bir zatla halife nanum tasiyan Muktedibillah yan yana oturdular ve akraba oldular. Bagdat'ta,
ayni
376
377
SARIKU MOCAHlDUUR
Bu vaziyeti ve bu manzarayi biraz tahlil etmek isterim: Tiirk
Hakaiu
ki,
muazzam
bir
Tiirk
Devleti'nin
hakimiyet ve saltanatini tcmsil ediyor, yaninda bir Iiilafet Makami'mn ayrica mahfuziyctindc bir beis gormiiyor. Eger
mahzur gorseydi zaten yed-i idaresine aldigi makami ortadan kaldirmak ve o makama aid sifat ve salahiyati kendi makaminda memzuc bulundurmak mumkiindii. Hazboyle bir
ret-i
Selim' in takriben bes asir
isteseydi Meliksah,
sonra Misir'da yaptigini eger
daha o zaman Bagdat'ta yapmis olurdu.
Miisariinileyhin belki yanhs diisiindugii bir sey var idiyse,
o da Tiirkiye Selcuk Devleli'ne
daha sadik ve Makam-i
Hilafet'e elyak diger birinin Halife Muktedibillah'a halef ol-
masini cm null. t
Filhakika Muktedibillah'm veliahdi olan oglunu azil ve O'nun yerine kendi torununu ikame i9in halifeyi tazyik etti.
Meliksah olmeseydi bu, boyle olacakti.
Simdi efendiler, Makam-i Iiilafet mahfuz olarak O'nun yaninda hakimiyet ve saltanati milliye makami ki, -Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi'dir. Cunkii biitiin Tiirkiye halki, biitiin
kuvvasiyle o Makam-i Hilafet'in istinadgahi olmayi dogrudan dogruya yalniz ve dini bir vazife olarak taahhiid ve tekeffiil ediyor..."
ile
Bundan sonra Sultan Vahideddin'e
ve
Makam-i Saltanat'a
beyanlarda bulunarak tekrar din ve Hilafet'e avdet
tarizkai-
Diyarbekir Meb'usu
254
ediliy-
or:
Koqgiri (Cankiri)
HAMDi EFENDi
(solda)
Meb'usu TEVFiK EFENDI (sagda)
halattandir.
Su
Makami'nda
bir sahis oturuyordu. Tiirkiye'de o
farkla ki, Bagdat'ta ve Misir'da Saltanat
makamda
olan millctin kendisi oturuyor. Makam-i Hilafette dahi Bagdat ve Misir'da oldugu gibi bikudret. veya multeci bir asil
"Efendiler! Hulefa-yi Abbasiye devrinde Bagdatta ve
ondan sonra Misir'da
Iiilafet Makami'mn, asirlarca miiddet Saltanat Makami'yla yan yana ve fakat ayri ayn bulundugiiiiu gordiik. Bu giin dahi saltanat ve hakimiyet makamiyle
Makam-i 254
-
Hilafet'in
a.g.e. sh.
yan yana bulunabilmesi en
266 ve devami.
tabii
sahs-i aciz degil, istinadgahi Tiirkiye Devleti olan bir sahsi ali
oturacaktir.
Bu
suretle bir taraftan Tiirkiye halki asri bir devlet-i
miitemeddine halinde hergiin daha cok insanhgmi ve benligini anlayacak, eshasin himayeti tehlikesine kendisini
378
379
SARIKUMGCAHlDLliR
KADlR MISIROtfLU
maruz buhmdurmayacak ve diger taraftan Makam-i Hilafet de biitiin Alemi Islam'm rah ve vicdanmm ve imanimn nokta-i rabitasi,
kulub-i islamiyenin badi-i insirahi o.Iabilecek
bir izzet ve ulviyette tecelli edecektir.
ketimiz
icin
mefhumlarinm
ne kadar kuvvet ve
vadettigini izaha liizum
Sallanat'i kciliilcrkcn,
Bu
Cok kisa bir zam'an Once Mcclis'le MiiHukuk Grupunu kurdugu zaman Erzurumlular kendisinc ccphe alarak Miidafaa-i Hukuk Ccmiycli'ni Ankara'dan ayinp, yeni bir sekle sokmak istcmisjerdi. Ccmiyclin unvanina "Muliafaza-i Mukaddesat" iinvanini ilfive edcrck, Ankara'ya ccphe aliyor ve Erzurum'u tamamen mcsi
la/.im gclcn bir nokladir.
millet ve
memle-
halasi
saadet
feyzi
gormem. Oc senelik
tecarib-i fiiliye
Erzurumlulara mahsus bir idare alunda yiiruimck isiikamciindc bir ar-
ve bunun semerat-i mes'udesi kafi fikir ve kanaat verebilir itikadmdayim. Bundan sonra Makam-i Hilafet'in dahi Tiirkiye Devleti icin biitiin Alemi Islam icin ne kadar feyizkar olacagim da istikbal biitiin vuzuhiyle gosterecektir. (Insallah
dolayi kendilcrindcn aynldtgini bcyan cdiyordu.
sadalari)
ana
Tiirk ve Islam Tiirkiye Devleti iki saadetin, tecelli ve tezahiiriine
memba
ve mense olmakla Diinyanm en bahtiyar
bir devleti olacaktir." (Insallah sadalari).
konusmadan aldigimiz $u
saurlar,
daha bariz bir surctie gostermek-
icdir:
"Ey millet, Allah birdir! §am buyiiktur! Allahin selameti, atifeti ve hayri iizerinize olsun. Peygamberimiz Efendimiz Cenabihak taraftndan insanlara hakayik-i Hazretlex-i, diniyeyi toblige memur ve Resul olmustur. Kanunu esasisi, ciimlemizce malumdur ki, Kur'an-i azimiissandaki nusustur. Insanlara feyz ruhu vermis olan dinimiz, son dindir. Ekmel dindir. Ciinkti dinimiz akla, mantiga, hakikate tevafuk etmemxs olsaydi, bununla diger kavanin-i tabiiye-i ilahiye beyninde tezat olmasi icabederdi. ^iinkii bilcumle kavanin-i 2d6 kevniyeyi yapan Cenab-i Haktir."
255 256
zu orlaya koymus. bulunuyorlardi.
Kadi Raif Kfendi,
bir
Bu
a.g.e. sh.
-
a.g.e. Cilt 2, sh.
94
Bu beyannamenin
yaziya cklcyip Ankara'ya bil-
Kazim Karabekir'e M. Kemal Pasa'mn
g5ndcrdigi ce-
vapta:
"Hilafet ve Saltanat mesele-yi esasiye olarak
mevcud
de-
basinda Halife-i Islam olacak ve bir hiikiimdar sultan bulunacaktir. Mevzubahis olan mes'ele, hiikiimdarin hukuku olup, tayin ve tahdidi i9in son birkac asrin tecriibe ve devlet mefhumundaki millet hukukunun mana-yi hakikisi amil olmahdir. Bu esas iizerinde heniiz tesbit edilmis kat'i bir diisturumuz yoktur. " 2B7 diyordu. Kadi Ragildir. Tiirkiye'nin
if
Efendi'nin beyannamesinde isc "Biiyiik Millet Meclisinde te§ekkiil
eden mezkur grupun maksad ve gayesi, DevlcL'in §ckl-i idaresini biiliin
degi§lircn siyasi. bir gayeyi islihdaf etmckte ve Sivas
si'nin tesbit ettigi esasata
olarak kabul eylcmekledir.
Grupu"
faaliyet
"Anadolu ve Rumeli Miidafaa-i Hukuk
ismini takman bu firkanin sahsiyet-i maneviyc ve hukukiyesi
mezkur cemiyet
-
Hukuk Te§eder. Bu itibarla
iinvaninin sahibi hakikisi olan Miidafaa-i
kilatlarinm vaziyet-i umumiyclcri
257
biis-
Kongre-
nazaran Hilafet ve Padisaha aid higbir kaydi
mevzubahis etmeyen Teskilat-i Esasiye Kanununu, rchber-i
ile bir tczat leskil
270
-
bulunan
zid islikamctlerc dogru gitmclerindcn
fikirlerini hiilasa clnick surctiylc bir
dirmi§ olan
le$cbbiisiin ba§inda
bcyannSmc nc^rcdcrck Ankara'daki kadronun
Erzurum ve Sivas Kongrclcri'nc
2i,n
M. Kemal Pagil bununla da ikiil'a ctmiycrck daha da ileri gitmiijtir. Bunu Balikcsir "Pa§a Camii" minbcrindcn halka hitabcn yaptigi
nedcn bu
Hilafet'i
iizerinde durulup degerlendiril-
dafa-i
Efendiler! Tiirkiye Devleti'nin, Tiirkiye Biiyiik Millet
Meclisi ve O'nun hiikiimeti
Acaba M. Kemal Pasa,
kadar skklcilc miidafaa cdiyordu.
Kazim KARABEKIR:
a.g.e.
-
sh.
984
380
381
8ARDOI MOCAHlDLER Anadolu vc Rumcli MUdafaa-i Hukuk Tcskil&u'nin mensuplan kcndiIcrinin hi<,-bir rcyi, muvaf'akati
bir hcycl-i idarcnin
Velhasil
bu
alinmadan Ankara'da vticuda
mukarrcralma adcm-i
itlibada
islahati halk idaresinin
gctirilen
mAzurdur.
hakimiyet ve inkisa-
fina miisaid surette Kanun-i Esasi'de yapilacak tadilat ile te-
min ve hukuk-i padiijahiyi tahdid edecek tarzda yaparak, memleket ve Alemi Islam'in hayat-i hazira ve miistakbelesi i9in azim teseddiid ve mahzurlar davet edecek Cumhuriyet seklinden kat'iyyen sakinmak lazimdir." Buna ccvap olarak M. Kemal
Pasa'nin,
Kazim Karabekir Pa-
ga'ya gondordigi yukanda bahsi gcfcn ya/.ida: "...Bu kanunda mana-yi cumhuriyet ifade eden hi9 bir fey mevcud olmadigi gibi Miidafaa-i Hukuk grupunun maksad-i esasisinde de kat'iyyen boyle bir netice mevcud degildir.
Binaenaleyh yetcilige
Itaif
Efendi'nin Saltanat seklinin Cumhuri-
kalbi mahsus oldugu hakkindaki
mahzdan baska
bir § ey olamaz.
it
269
fikri bir
vehm-i
dcniliyordu.
Kisa zamanda bu dcgisjkligin scbebi ne
idi?
Bu mcsele
iizerinde
imali fikrctmcdcn 5nce bu dugiimiin fOzUlmesine yanyacagi
iijin
za-
fcrdcn sonra Istanbul ahalisinc kar§i "§er'iye Vekaleti" tarafindan nc§rcdilcn bcyannamcyi dc nazarlariniza takdim clmek isterim:
tstanbul
ahalisme
kar$i
$er'iye
Vekaletinin
beyannamesi: 'Istahbul'da adab-i milliye ve siar-i Islamiye
ile
hi9 bir
zaman telif edilmiyecek bir takim hareketlerin meydan aldigim ve son zamanlarda o miibalatsizhgin pek firkin bir sekle girdigini
Biiyuk Millet Meclisi kemal-i esefle
isitiyor. Mxis-
nami muazzam vazifeye kar§u tama
Itimari
namini tasiyan bazi kadmlar namus ve
alt iihI.i
takdis ettigimiz iki
258 259
-
Kazim KARABEKiR: Kazim KARABEKiR:
a.g.e. sh.
980-81
a.g.e. sh.
983
iffet
"KurtulusSavasjnm temeli Erzurum Kongresi"
nin
toplanmasma
sebebolan ve mukeddesatgi beyanlariyla Ankara'yi sigaya geken ulemadan
KADI RAiF EFENDi
titretip
382
383
SARIKU MOCAHlDLER
KAD1RMISIR06LU
miyle lakayt kalarak fezaletlerini kendilerine yabanci erkeklerle hususi vo umumi yerlerde dans etmek derecesine
kadar ileriye gotiiruyorlarmis. Biiyiik Millet Meclisi yakinen bilir ki, bu senaatleri biperva irtikab eden ak?ak fitneler pek kiifiik bir ekalliyetden ibarettir. Yoksa o miibarek memleketin ekseriyet-i kahiresi diyanetine, milliyetine has olan seceyay-i bergiizedeyi tamamiyle rauhafaza etmektedir. Ve ahlak-i kerimanesine ve an'anat-i mukaddesesine vuku bulan bu tecaviizlerin de vakifi olmak itibariyle bizlerden ziyade miiteessirdir. Fakat emri bilmaruf nehyi anilmxinker farizasiyle biitiin miisliimanlarin miikellef bulunduklari hi9-
zaman
fikmamahdir. Bilhassa oradaki ahalimize miirsidlik vazifesini deruhte eden havas tarafindan umur-i millete bu derecelerde miisamahakarlik gosterilmesi elbette mazur goriilemez. Biitiin Anadolu halki 9oluguyle, 9ocuguyle, kadiniyle, erkegiyle, mahyle, camyle, disiyle, tirnagiyle dusmanlara karsi miicadele ediyorken Istanbul'daki halkin hi9 olmazsa bu mukaddes cihada kalben istirak etmesi icab etmez mi? bir
hatirdan
Milletimizin istikbali olan gen9ler ve istikbali kurtarmak i9in hayirh evlatlar yetistirecek kiz ve kadmlar diisunmelidir ki; bu giin kendilerinin Anadolu'daki dindaslari on-
lann hayatim, namusunu,
serefini, istiklalini
kurtarmak
azmiyle ugrasiyorlar. Karlarin altinda, 9amurlarin ustunde, sarp daglarin tepesinde, engin ovalarin i9erisinde, miibarek kanlarim dokiiyorlar. Bu mukaddes gaye ugrunda canlarini feda ediyorlar. Namusunu serefini her seyden iistiin selabet-
imanina azamet-i vicdamna Diinya'lari hayran eden millebu fezahetler ve bu fezahati irtikab edecek kadar sefil fitratlar acaba nasil oluyor da bulunuyor. Hi9 siiphe yoktur ki; bu senaatler bizim ruh-i milliyetimizden bizim terbiye-yi millimizden dogmamis, bunlarda yabanci bir ruh, zehirnak bir terbiye amil olmustur. Bu yabanci ruhu ve zehirnak terbiycyi oldiirmek biisbutiin viicudunu kaldir-
mak
ivin biitun millet rehberlerinin biitun millet matbuati-
9ahsmalari en mukaddes vazifeleridir. Zira ahlaksiz bir millet i9in imkan-i hayat tasavvur olunamaz. Ahlakm sukutu biinyan-i milliyenin inhizamidir. Millet sahislar gibi turlii tiirlii ukbelere ugrar. nin
el birligiyle
Lakin
biitiin
bu
istiraplari, biitiin
bu ukbeleri muvaffa-
ancak ahlakim sukutdan muhafaza edenBinaenaleyh mekarimi ahlaki itmam i9in gonderihnis
kiyetle atlayanlar lerdir.
bir dinin muhafaza-i esasiyesini kendilerinde umde ittihaz eden, bu hisle tstanbul'daki sukut-i ahlakiden son derece
bulunan Biiyiik Millet Meclisi biitiin ruhuyle temenni eder ki; inayet-i Hak'la tstanbul'u tahhs ettigi zaman orada velev pek ku9uk bir ekalliyet tarafmdan irtikab edilmiiteessir
biitiin bir ekseriyetin namusunu lekeliyebilecek kabil fezahatleri gormesin, bilakis necabet-i milliye ve
mis olsun
bu
islamiyemimizin her tiirlii ilcaati miihacemata ragmen fet-i ezeliyesiyle payidar oldugunu miisahade etsin.
Bununla beraber
saf-
Biiyiik Millet Meclisi Istanbul'un na-
muslu, hamiyetli, faziletli evladina istiyaklanm iblag ederken sunu da ilave ederiz ki; kadin olsun erkek olsun milletin mukaddesatini hi9e sayan namusunu lekeleyen nefsi hevasina esir bir takim erazil emin olsunlar yakinda hareketlerinin hesabini vermekten kurtulamiyacaklardir. Veyl o kimselere ki, mevcudiyet-i milliyede elim rahneler atfarak. ceza-yi sezalarmi Diinya'da, ezlan-i ukbada sermedi bir hiisran suretinde goriirler. Febessiiruhum ibadellezine yesmeunel iikul feyettebiune ahsenehu.
i
Biiyiik Millet Meclisi
timiz arasinda
Namina
Umuru §er'iye Vekili Mustafa Fehmi
260
-
Kazim KARABEKiR:
a.g.e. sh.
105 8
26°
384
Kisa dir?
385
SARIKU M0CAH1DLER fasilalarla ortaya
kadIrmiseroGlu
cikan bu beyan ve hareketlerin manasi ne-
Acaba M. Kemal Pa§a, Sallanat ve
tavir almasi lazim gcldiginde tercddUd
Hiiafet meselesinde nasil bir
mu
ctmektedir? Veyahud da
daha adim adim bir plan uzcrinde mi ytirUmektedir. Bizce birinci tez amil bashca cden tcmin ilgasim kuvvctlidir. Filhakika Saltanat'in
muhafaza edilccegi zanni olmusmr. Fakat sonradan §iddede gecmek hcsapta olsaydi, sirf muvakkad bir zan hasil etmek
Hilafet'in
aleyhe
muuiassibane mUdafaa mevkiinc gecmezdi. Bunun mandevredeki miidatiken boylc olmasi geekir. §u halde Hilafet'e dair bu icin, Hilafeti
faalari,
samirni tclakki ctmck lazimdir.
§u
§artla ki: Hilafet'in
"Hane-
Osman" da dcgil kcndinde devam etmesi bahis mevzuudur. yukanda mevzubahis cttigimiz Kazim Karabekir Pa§a'ya
dan-i Al-i Ctinkii
Halife-i Islam gOnderilmis bulunan ccvapta: "Tiirkiye'nin basinda Fakat bu sidiyor. olacak ve bir Hukiimdar Sultan bulunacaktir" edecegihie olmazsa sirf Hilafet'in Al-i Osmanda devam
Mustafa Kemal Pasa'nm Hilafet'in liizumu hakkinduhutbesi ve Meclisdeki nutku ve bu beyanname bir araya getirilir ve ba^larina da mefkure hatirati hocalar grupu ortasmda ve aym kisvede Mustafa Kemal Pasa'nm resmi konursa vaziyet daha iyi anlasi.hr. Gazi'nin biiyiik bir taassupla Hiiafet ve Saltanati sahsuia almak istedigi goruliir. Buna muvaffak olamayinca da 180 derece aksine yurudugii miithis garabetdir. ifrat ve tefritten bir tiirlu kurtulamiyoruz. Bu tamim ne kadar liizumsuz ve hatta zararh ise sulhden sonra mutezayiden giden iiptimai tahribat da o kadar felaketdir. ihtarnameyi yazan Mustafa Fehmi Efendi'nin de reyi ile melon sapka ve latin hurufatiyle Istanbul'un asri plajlarinda medeniyet yolunun yolculanm ara sira seyrederek bu sabik yazilanna mi yoksa hale mi acir acaba? Bihnem pek merakh bir seydir." 262 "1.
Bahkesir'deki
ki
fadarin veya
ni s5ylemiyordu.
Bu mescleye zihni takdan Kazim Karabekir
"Mustafa Kemal Pa§a'nin ccvabindaki "Cumhuriyet olmayacak, Tiirkiye'nin
basmda
Halife-i Islam olacak ve bir
tan bulunacaktir" kaydi beni diisundurdii. Istanbul
diye
orlar
taraftarlan
kun?tu.
O
Saltanat'i
endi§e
edcrck,
bundan iirkuyordu.
Hukiimdar Sul-
Cumhuriyet yapiy-
yapiyordu.
propaganda
Bcnim bugUn anladigim
Padi§ah ise,
ve
daha kor-
ve da Mustafa Kemal'in bir muzafferiyet nedcesi Hiiafet Osalmasi idi. Bu ibareyi bir kac kere okudum. Hanedan-i
mandan bahis yok.
(Tiirkiye'nin
basmda
2-"Gazinin vakit vakit yaptigi emrivakileri de kabul
Pasa:
tekamiil taraftari olan arkadaslari bu saga sola hareketlerde artik birlikte yiiriimediler, hatta muhalefete geftiler.
Bunlari kaybetmekle sukut da basladi ve
Halife-i Islam olacak ve bir
Gerfekten
Hukumdar Sultan bulunacak) diyor. Herhalde yeni fikirden Cumhuriy261 di| gOsterecektir." et tesisi daha az korkuludur. Bakahm isukbal ne
nat'i
yor.
ftini
Bu hususu Kazim Karabekir Pa§a beyannameyi naklcttiktcn
sonra aynca §u
yukarida dercettigimiz
iki dipnotla
da tavzih etmek-
M. Kemal Pasa ve
devam ediyor. mQdafaa
nhd Abdiilmecid Efendi'yi Halife rusu
M. Kemal Pasa
segtiler.
Bununla Meclis daha dog-
arasindaki yazi§malar hayli calib-i dikkattir.
Munlar da Hilafet'in muhafaza edilmek istendigine
Kazim KARABEKIR:
a.g.e. sh.
978
etmi§lerdir.
hakkmda Ankara'nin iyi du§iinmedianlayan Sultan Vahideddin, Tiirkiye'den aynhnca yerine Veli-
Saltanatm ilgasi kararindan sonra
Ijir -
" 263
cirafmdakiler bu devrede Salta-
kotiilemisterse de Hilafet'i var kuvvetleriyle
tedir:
261
ile
Harbi pek sanh ve ferefli kabuledildi. Fakat sonrasi hie de boyle olmadi. Mustafa Kemal Pasa bir ssaman hocalardan mutaassip bir halde hutbe ve nutuklarla Hiiafet ve Saltanat'i almaga ugrasti. Muvaffak olamayinca miithis sola kaydi. Dini ve an'anevi varhklari kanla yikti.Terakki ve tstiklal
Uslflp
262 263
tajimakta -
-
idi.
a.g.e! sh.
a.g.e. sh.
Fakat...
978 978
delil teskil
edecek
387 386
LOZANIN GETlRDlGl DAR GEgtT BQtUn
lavirlar
ve beyanlar HilSfefin muhafazasi istikametinde
"Lozan Konferansi"
gclisjrkcn
Bu konferansin
siircn birinci devrcsinde
ugrayarak kcsilmcsine kadar
dcvam
agildi.
ba§ansizliga
de bu hissiyat
Hatta Lozan zabitlannda acikca gorQldugii iizere inonii
ctti.
mesele Hilafet'e taalluk etukce cciadetle mudafaalarda bulunuyordu. Ve helc "Muslim Standart Gazetesi"nin muhabiri Abdiilke-
bile,
rim Efendi'yc vcrdigi ccvapta: "...Tiirkiye'de HilAfet
ve yukanda
masundur ve
iktidara sahiptir."
Saltanat'in ilgasi dolayisiyle naklettigimiz
sa'nin mUdafaasina
e§ bir ifadc kullanmistir.
Pa-
Fakat konferans cikmaza
m
'
girip isteklerimiz rcddcdilincc,
digimiz Uzcrc
demis.
M.Kemal
ba$ka bir eserimizde
tafsilatim ver-
mejhur Yahudi Hahamba§i Hayim Naum Efendi
sah-
olmak uzencye cikmisur. O'nun aracihgi ile me§hur re bircok tavizler vermesine sebcp olan Lozan anlasmasinin Tllrkiye'nin ba§ta Hilafet
yirmidort maddclik gizli kismi tanzim edilmisur. '
Hayim Naum
gilizler"
ve
hatta
Efendi, otedenberi Hilafeti yikmaga ugra§an "in-
"Papahk"
M. Kemal
baslayinca
ile
Pasa,
"Ankara" arasinda mekik dokumaya almak kadar, yikmanm da bir
Hilafeti
Dine ve Din Muesseselerine karsi tutumuyla
kuvvct gostcrisi olabilcccgini du$UnmUs. ve bu suretle yurt gezilerinde kaldirHilafet'in alcyhinde konusmaya baslami§ur. Gercekten Hilafet'i bahasina basanh bir sulh muahedesi ortaya cikanlabilseydi bu da Oncmli bir niifuz gOstcrisi imkani saglayabilirdi. Fakat henuz muahe-
sohre
t
yapan
Antalya Meb'usu
bir
sankl
i
meb'us
:
RASiH HOCA (KAPLAN)
mak
de imza edilmeden Turk Ordusu'nun
biiyiik bir
kismini terhis etmek
ve acikca Makam-i Hilafet aleyhine konusmak suretiyle tavizler pesjn her hangi verilmis. oldugundan, hi? olmazsa buna mukabil olarak birtaviz taviz
de nc yazik
koparmak
yle ortaya
"M
eden carpik
i
bir
ki,
alinamami§tir!
inonii,
muanzlanndan
§oyle dursun kendisi taviz ustiine taviz
vermek
bir
sureti-
Mill!" den bir cok noktalarda feragati ifade s a k -i sulh muahedesi cikarmi§tir. Ciinkii batiblann bizim 1s-
liklal
hakkimizi dahi tammiyacaklan zannina kapilarak
ye'nin istiklalindcn soz
tanbul 1971
Kadir MISIR06LU: Lozan Zafer mi, Hezimet mi? C.
VE
C.lll,
Istanbul
1977
Is-
iki
de bir Tiirki-
suretiyle biitiin zaafini aciga vurmu§tur.
Bu konferansin uzun ve tefermath hikayesine girmiyoruz. Yalmz Kuvva-yi Milliye ruhundan doniisun burada basjadigina i§aretle iktifa cdiyoruz.
O
derecc
muvacehesinde ve
gizli
ki,
ismet Pasa,
muahedenin
Lozan'in getirdigi-
Ǥartlar
taahhiidleri istikametinde year bir
Tiirkiye viicuda gctirmek icin kendisi ba§ bir surette Baswkillik
264*-
acmak
mimar olmak Qzere hamarat Makami'na oturmu§tur. M. Kemal Pa§a , da
kendisini Lozan'a §ahsen gondermis. olmak dolayisiyle O'nu ve getir;
'
f
:*f.
388
SARIKUMOCAHlDLER digi kotil nclicclcri mlldafaa zan'i
mevkiindc kalmi§tir. Fakat Nutkun Lo
mudafaa eden sayfalannda bu mUdafaanm ancak
Lozan Muahcdenamcsi'nin ancak Sevr'c nazaran
tesekkiil etii.
kacma
cok
miidafilcr gibi
oldugunu s5y
iktifa
lcycbilmcktcdir. Halbuki bu kiyas bauldir. Sevr Sulh projesi tanzim, cdilirkcn kimsc bizc fikrimizi sormami§, Lozan ise karsjlikh uzun milnaka§aiardan sonra ortaya cikmi§tir. Ostclik bir de Sevr hukuken te
dir. 26S
Onu
kiyasi bir kelimey-
1c
soylcmck gcrckirse
degildir. Ihtimal
bu ylizden inbnii de zaman ccvap vermemi§, sadece Lozan yildO-
"caiz'-'
,
.numlcrindc birtakim nlimayisji toplantilarla yetinmi§tir. Miistakbel Turk GOCuklanmn iki ayagimizi bir papuca sokan Lozan Mu§hcdcnamcsi'ni bir gun rcddccekleri muhakkaktir. Turk Mill! Suuru, artik, kayip topraklanrn Musul, Bati Trakya, Adalar v.s.'yi yad ellerde esir, mahkum vc zillet icinde birakmiyacak bir uyaniklik gostcrmek iizcrc dine ve mill! tariliine donus. devresine gelmi§tir!...
mcclisin Hilafcl'in ilgftsmdan sapkaya ve latin harfieinkilaplar elrafindaki faaliyetleri
Sindadir. Fakat sadeec
iisliin
kcmmiil etmemjg gayri mutcbcr bir "muahede projesi" sadcce Yunahistan tasdik ctmistir. Sevr'le Lozan'in
Bu
nne kadar bUtun
dogmus. bu-
olii
lunan "Sevr Sulli Projesi"nc kiyascn yaprlabildigi dikkatlen maktadir. Burada M. Kemal Pasa, diger bir
vaki tenkidlcre hie bir
389
KADlRMISUlOftLU
ctmek
mevzuumuzun
bu yeni devir vc ink.lapcilarm kisa
istiyoruz.
Lozan'dan sonra, Hilafcl'in ilgasmdan basjamak suretiyle yavas yavas dinle alakali her mes'eledc ondan uzaklasm kacmayi ifade eden tavir ve hareketlere tevcssul cdilmi§ ve bu durum, TUrkiye'de cok paruli hayatm baslad.g. devre kadar devam etmistir. Sayan-i teessurdiir taj dm suuruna z,d olan inkilap hareketlcrinin bas mUrevvici olan bazi adamlar maalesef Sankh Hoca Efendiler arasmdan 91 km ur. 1§ Bunlara bir ifa
m,sal vermek gerckirse Hilafetin ilgasim teklif eden soztim ona
uemadan Urfa Meb'usu Seyh Saffet Efendi Mebusu Abdullah Azmi Efendi ile Konya
olmustur. Eskiseh.;
Meb'usu
j
i
di-
bir tahlilivle
Musa Kaz.m
Efendi ler de Seriye Vekaleti yani din hiikumlerini yurtitmekle mukellcf vekalet kaldmlirkcn tcklifin bas mUdafii
kesildiler. Dini, hiikumet ve idare hayatindan tardeden bu karan ona kars, cikmasi gereken kimseler destekliyordu.
Esasen kanun layihasimn altinda da bir sariklmin imzas. vardr Meb'usu Hali! Hulki Efendi. Bu menfi tutumlu hocalar icinde eniilen g.denlerden birisi de Antalya Meb'usu Rasih Hoca (Kapan) idi. Buna muhafazakar meb'uslar alay i 9 in "Parsik Efendi" diyorlardi. Bunlar Siirt Meb'usu Halil Hulki Efendi'yc Siirt
II
INKILABLAR DEVRI
-
Lozan Muahedcnamesi'nin imzalanmasindan sonra basjayacak olan
bu
yeni
devrin,
Tiirkiye'yi
ve ekseriyeti dindar meb'uslardan mutc§ckkil bulunan Birinci Meclis'in kadrosuyla yiirii-
imkan gortilmiiyordu. Bu yuzden M. Kemal Pasa, Once Meclisi yenilemek hususunda bir karar islihsaline muvaffak oldu. tiilmesine
Ciinkii Birinci Meclis'in Lozan'i tasvib etmesine fiilen
imkan
yo'ktu. ikinci Mcclis, yeni
bul 1950,
ve mantiken
1,
Bkz: Dr. Charles sh.
399
"Hayik Efendi"'
bir
de Sebinkarahisar Meb'usu Sururi Efendi'yi
.lave etmek laz.mdir. Buna mukabil Hilafetin ilgasmda celadetle mudafaada bulunan ve asla biikiiJmeyen Gumiishane Meb'usu Zek, Bey, ulemadan degildi. Galatasaray Lisesi mezunu idi. Hatta Mechse dahil olmadig. halde Hilafeti
cesurane bir surettc miidafaa
et-
yUzden bk hayli eza vc cera a u ram y ^ «§ bulunan Baro Reisi r! Lutfi Fikn Bey de ulemadan sayilmazdi. Paris'te okumu§tu.
kurulan "Halk Firkasi" mensupran tayini ile secilmis. meb'uslardan
«*V Dini
-
Bu kadroya
1
arasmdan M. Kemal Pa§a'mn §ahsen
265
dcrlerdi.
kurtarmis.
CROZAT:
devletler
Umumi Hukuku,
Istan-
mudafaa etmesi lazim geldigi halde,onu sondurmeye matuf kararlarin ba murevvici kesilcn § sankhlar bunlardan ibaret degildir.
<«•«*&
390
SARIKIJMOCAHIDLER
kadirmislroGlu 3-
SEssat-
bu
^~^~
rcfa
" uiKdim ctmcdcn geyemiyoruz:
ifin
1928yihnda llahiyat
nu
*
c •
Fakiiltesi profesorlerindon h<
Boyle bir jslahat imkam mevcud olmakla beraber buve fevrf olan teessiirlerinden beklemek
sirrilerin laakli
bugiinkii cemiyetlerin ?artlarma gore bir imkansizhktir. Dini hayat da ahlaki ve iktisadi hayat gibi ancak ilmi tefekkiirler ve ilmi ueullerle hemahenk bir Burette hususi ve
sahsi feyzini verebilsin.
savvur
Bu
islahat icin enciimenimizin ta-
ettigi tedbirler sunlardir:
tbadetin seklinde:
nylc bajhca k, marnara goste.iyor. Biriacisi; e5
:::.r.:rLtw:"i" B::
riir
na t ta natta
in k ' ,5b
va t yaptigi
iSanda K biitiin
rr
*****
'
>
ik
****** ve mm Hayat, fcy^n 2** 2 seler
** f^ t am ir Tf"?
"!?^ a m
mtteS8esedi -
•
^ ,
™** ictimai muesse
ihe katlanmak
rmi in k Kovalamak mecburiyetindedir
**^
™^-«-«a, J
hukukta
tahavviillerin
Biitiin ictiJ
BMn
>
^kamiiian sey
^^,^:a~j^-:-— 17 demokrasisinde din do muhtac oldugu lnKl ? afl ve *ayatiy * g inkisafi e t|
391
!$&£<
gostermelidir.
Adi ge$en raporun serlevhasi
393
KADlR MlSlROfiLU 392
SAKIKUMOCAHlDLBR
miihim olan sey ne Kur'an-i Kerim'in Tflrkpesi ne de bu Turkcenin tasnif ve tensik edilmis seklidir. Miihim olan sey
Mabedlerimiz temiz,muntazam, kabil-i ziyaret ve kabil-i iskan bir hale getirilmolidir. Mabedlerde siralar, elbiselikmabetlere girilmesi ler tesis edilmeli ve temiz ayakkabilarla aid olan sihhi ibadete lslahatm din£ Bu, tercih edilmelidir.
Kur'an'in ve tslam Dini'nin beser£ ve mutlak mahiyetini gosteren felsefi bir ruyettir. ^imdiye kadar bu yapilmamistir. Kur'an-i
Kerim bu gozle
sibnadikpa akh
sartidir.
ile
zeka
ile
anla-
anlasilamaz.
tahakkuku ipin ilmi bir merkez tarafingetirilecek olan tatbikat projesinin ihzari lazim ilim merkezi Ilahiyat Fakiiltesidir.
Biitiin lslahatin
Ibadet dilinde:
dan viicude
Ibadet lisani Tiirkce olmahdir. Ayetlerin, dualann, hutBunlar, belerin Tiirkce sekilleri kabul ve istimal edilmelidir. muharve mektup yalmz hafizamn sermayesi olarak degil, esasta bu rer olarak dahi istimal edilmelidir ve mabedlerde teskilat
goriiliip kuvvetli bir
mahz ve mantiki miicerret
yapmahdir.
Ibadet sifatmda:
gelir.
Bu
bu Fakiilteyi viicude getirmekle bu ihtiyaetmis oluyor. Fakultemiz, iic senelik ilmi tedris tecriibeleri neticesinde Turk Cemiyeti icin hayirh veserefli olacagma kani bulundugu bu lslahat kanaatine vasil olmustur. Tiirk inkilabi
ci tesbit
Ezciimle
Ibadetlerin son derece bedii.miiheyyic bir sekilde yapilmasi temin edilmelidir. Bunun icin usul dairesinde teganni-
Aynca ye miisaid muezzinler, imamlar yetistirmek lazimdir. Mabedgelir. lazim dahi mabetlere musiki aletlerin kabulii lerde ilahi mahiyetinde asri ve (enstriimantal) musikiye kat'i ihtiyap vardir.
ayinlerin
diilesmesi, felsefilesmesi
sihhilesmesi,
hususundaki
be-
bikiyesini ve ameliyesini tafsil edecegiz.
Bu surette yeni Tiirkiye, din sahasinda yalniz yeni bir vicdan intihabimn degil, biitiin esir ve geri olan tslam kavimlerinin hiirriyet ve terakkisinin de bir miirsidi olabilecektir. tmzalar
Ibadetin fikriyatinda.
Hutbelerin matbu sekilleri kafi degildir.Hitabet kiraatten ayn bir seydir. Hutbelerde miihim olan mahiyet dogru-
dan dogruya ilmi, yahud iktisadi fikirler degil, dogrudan dogruya dini olan kiymetler ve muakaledir. Bunu verebilecek olan insanlar, hitabete muktedir dinj
,'
Prof. Kopriiliizade Fuad, Prof, tsmail Hakki (Baltacioglu) Prof, izmirli Ismail
Hakki
Prof. Halil Halid
Prof. Halil Nimetullah Prof.
Mehmet Ali Ayni
filozoHaridir. Bu mertebede hatiplerimiz Ilahiyat Fakultesij vasitasiyle kafi miktarda yetisinceye kadar harifte mevcud
Prof. §erafeddin (Yaltkaya) Prof. Arapkirli Hiiseyin Avni
olan din mutefekkirlerinden ve din filozoflarindan istifade etmek lazimdir. Bunlar haricinde yapilacak hizmet, din ede
Prof. Hilmi
biyatimn ve din felsefesinin
turkcelesmesi,
tekliflerin cihet-i tat-
tesisidir.
ne dogrudan dogruya ilmBu maksadi temin edemez. Asi tasavvuf kelam, no dogrudan dogruya eski sekli ile
J
Omer
Prof.YusufZiya
(Babanzade Nairn Bey'le Ferid mis ve hey'eti terketmislerdir).
Kam imzadan istinkaf et-
395
kad1rmisiro6lu
394
SARTKUMOCAIIlDLRR muvacehesinde "Pa§a" demck sue mudur? Fakat her halde, kendisine
Lozan
delili sonrast idaresinin islamiyet'c bakismin en aldatmaz
gormiiyoruz. olan bu vcsikaya bir kclime dahi ilavc elmeye ltizum
"Tevhid-i Tedrisat
bunu Uikibcn dc
Kanunu"
ile
le§mi§ olacagi i?in daha
medrcselerin kaldinlmasim ve
dint bir atmosfcrin dcvfimina
medar olacak her§eyin
fikri istidcgisUrilmcsinc aid tcfcrruauan kat'annazar inkilabin ruhi vc kamctinc dair birka? soz soylcmck surcliylc bu bahsi kapamak istiyo-
ruz: Zira inkilabin kronolojik
TUrk
muhtcvasi bilincn bir seydir.
inkilabi scrbcsl dii$unccyc
bugiine kadar saglam
mcvzu
mcrhum Peyami
i?in
defa bu
Safa'nin "Tiirk inkilabina
birlikte Bakisjar" isimli cscri dc maalcscf 90k cksik ve yanlisjiklarla farkedilen baki§ta ilk daha nievzuata rii$vct olmak lizcre iiavc edildigi bir hayli miiicnakiz
bcyan
ihtiva ctmcktcdir.
^unku aradan yanm
asra
M. Ke> yakin bir zaman gccmi§ olmasina ragmen, bugun bile gcrek mal Pa§a vc gcrcksc inkilaplar tizcrindeki taassup devam etmcktedir. Paga'yl, her turlQ tenkid ve tarizden koru Bir kcrc 5816 numarah hususi bir kanun cikanl vc icin 25.7.1951 tarih
M. Kemal
mak
inkilaplarla alakali mi§tir. Bu da yctmiyormus. gibi 1961 Anayasasina, diyc bir madde olunamaz iddia kanunlann Anayasaya mugaycrcti ilavc edilmi§Ur. Gcrccktcn mezkflr
alakali
siralamak
kanunlan
kanunun 153. maddesi inkilaplark Anayasayi bunlann surctiyle
mugaycrelinin iddia cdilcmiycccgini bildirmcktcdir.
Bu beyan kanur
vazn tarafindan, bu kanunlann anayasaya mugayir oldugunu tescil de ta§imaz. mcklir. Bttylcsinc pc^in bir tedbir bundan ba§ka bir mana
hayaun .kendisi ilga eimi§tir. mczkur maddenin ycdinci fikrasini teskil eden:
degil,
.
T
e§r
i
n
i
s
a n
i
t
Nc
dcrsiniz,
bir
Peygambere kufredenler hak-
kanunla, Allah ve Peygamber'e inanip
muhabbctlc bagh bulunanlann vicdanlanni dinsizlerin taarruzundan korumak istikamctindc ortaya atilmi§ olan temenniler -esefle belirtmck gcrckir ki- Tiirk Parlamcntosunda makes bulamami§tir. Buna rag-
men M. Kemal Pa§a'nin da
bir giin her fani gib
imullaka afaki olarak
cdilecck olan ^ahsiyetini kanunla zirhlandirmaktan iclinap etme-
tahlil
yen Parlamento, Miisltiman halkin inan?lanni korumak hususunda her
nedense kiskanc davranmi§nr.
Cumhuriyct hatta yarini
tarihinin objektif bir tahlili
anlamaya ve hatasiz
bir surcttc
yapilmadikca bugun ve
istikametlendirmeye imkan
imkan verAncak bundan boyle aym sakum
yoktur. Fakat resmi otorite bugiine kadar boyle bir tahlile
meyecek yolda
bir g5riinii§ arzctmi§tir.
devam edemeyecektir. kaanuni cngcllcrc ragmen yakin bir gelecekte
Biitiin
ve inkilaplann hakiki bir
tahlilini
in§aalah biz arz edecegiz.'Truva'nin ne§teri
vuracak olan escrimiz
-
M.Kemal
"Miisliiman Tiirk Gencligi"ne yine
Yeni Ati" adiyla bu kangrene
timid ve tcmenni ederiz ki
-
90k gecik-
meyeccktir.
§imdi
Mehmed
Kaplan'in bahsi ge?en "Nesillerin Ruhu"
266
ki bir
-
cok
Mehmed
fikir
Kaplan'in eski makalelerini ihtiva eden bu eserde-
ne yazik
ki,
O'nun daha sonra ne§redilen "Buyiik Turkiye
1 i
bu kanun kabul edildigi zaman basvekil olan Ismet inonii'ye bugun soziimona mer'iyette bulunan bu kanu redpbiririz.
Tiirk Milleti'nin
dar bircok resmi vc hususi bcyanlar da bu istikamette, Islami rencide edegclmi§tir. Hatta, daha dun, Allaha ve
266 i
Kanunu Mcdcnisi Esbab-i Mucibesinde,
Tiirk
gerekirse
ve 2590 ar h 1934 say 1I1 Efendi, Bey, Pasa gibi lakab ve unvanlarin kaldinldigina dair kanun "uzik
"26
kalacagi muhakkaktir.
mutckid bulundugu Islamiyet'c afikca hakaret edildigi gibi bugiine ka-
Halbuki orada zikrolunan kanunlardan bazilanm yeni kanunlai
Buna misal vermek
memnun
kinda cczalar derpi§ c
vc tcnkidc imkan vcrmedigi
bir tcnkidi yapilabilmis, degildir. Ilk
iizcrindc cgilcn
tsmet Paga ycrinc "ismet General" dense, isminin bir yanmi frenk-
Ruyasi"
isimli
yeni eserinde
tamamen
nakzedilmi§tir. Eskiyi
de az 50k
takdir etmekle beramer "Tanzimat" tan itibaren bizi "biz" olmaktan 9ika-
an inkilab hamielerinin eseriyle
mi§
Kaplan
gibidir.
amillerini
goklere 9tkaran bu yeni ve §a§itici
-her ne tesirle ise- butun bu eski soyledikleririi geri
al-
396
SARIKUMOCAHlDLBR adll cscrindcn ahnmis, §u satirlarla sizi basba§a birakarak
bu esere
ni-
hayel vcriyoruz:
adama bakarak, bu adam
bOylc hasta ve bitkindi dcmck nc kadar yanhs.
gttkme anini gttrerek, dar
yanlis. olur.
vardir.
Her
Her
maziye aid kiymetlcrse, kurulmak istenilcn yeni hayata aid kiymeder, ncticesi, gizli veya acik bir gatisma vUcuda getirdi. Bu cati?-
zorlama
"...Olmck Uzere olan bir ,ca
ise,
biitiin
hayatm-
imparatorlugun
mazi dediginiz budur, demek de o kabizim mazimizin dc iyi ve kotii taraflan
i§tc sizin
millet gibi
millet gibi, bizim dc asirlarca ya§anmi§
manSsi vc degeri olmak icap
ana has
eder.
ncslinin bu basit hakikati gOrmcsinc
hayatimizm
tariht sardar,
bir
Cumhuriyet
manm
sikiyi sever, fakat alafranga
ve mcktepleri
bozkirlar ortasmda kiiciik bir
Amerikan
giizel tcmsil eder.
An-
§ehri gibi yiikselen
larin
Bu
ile,
kendi dar tabit mu-
§ehir, tarihi, cografi
dismda, bir tasvvurun sembolii
gibidir.
ve igtimai
§art-
Bunda kahramanca
bir
sey oldugu inkar olunamaz. Tarihe, cografyaya ve ictimat §ardara me-
ydan okumak, onlarin empoze
cttigi zaruretler
ga gahsrnak, esine ancak masallarda rasUanan ifadesidir.
Bu zaman
dismda
bir
alem kurma-
bir tahayytil
ve iradenin
zarfinda Tiirkiye'de yapilan harekcder.derinlik
ve genisjik baknnindan
olgiiliirsc,
hayal edilen ve istenilenin
yanmda
cok dar ve sig kahr. Biitiin harcketleri,
riyet nesli'nin
maziye
kar§i toptan bir reaksiyon olan
ya§ama, dii§unme ve
duyma tarzlannda
Cumhu-
derin tezadlar
bulunur. Ilk Cumhuriyet ncsli, "istibdat ve Me§rutiyet" devrinde yeti§mi§ insanlardan miirekkepti. Maziye aid kiymeder, onlann sahsiyetlcrinin tcmelini tcskilediyordu.
§imdi onlar inkilap yapmak
ymedcri inkar clmck vc yikmak mecburiyetinde olabilirdi.
idilcr.
Fakat zorlamanin da bir hududu vardi.
i?in
bu
Bu ancak
Bu hududa
asirlik bir
Turk
edebiyati vardir; fakat
bunlann hepsi maziye ile araya kalm bir
perde
gekilir.
Daha
Bosnian milli kiitiiphdne terciime eserlerle dolduruAsirlarm mahsulii olan Tiirkge begenil-
ileriye gidilir:
mez, yepyeni bir
dil
kadar
bu kadar
giddetli ve
viicuda getirilmek istenilir. Maziye kar§i cesaretli bir te§ebbiise
bu
bagka yerlerde
rastlanmaz. Milli hayatinuz igin 90k muhim olan bu merhale, bu zaman hakkinda serbest surette du§unmenin zamani gelmi§tir. Birkag yddanberi, 1918'den onceki kiymet hiikiimlerinden yavas. yavas. aynldigimizi kimse inkar edemez. Eger tuttugumuz yeni is-
tikamette esasli adimlar atmak istiyorsak, §imdiye kadar yapilanIan tarafsiz ve dikkatli bir gozle tetkik etmemiz lazimdir. NesilHer arasinda mevcud oldugunu sdyledigimiz reaksiyon prensibi, zaruri olarak bizi gun gegtik^e onceki nesillere kar§i bir tavir alzorlayacaktir. itiraf edilsin, edilmesin bu hareket §imdiden
maga
ba§lami§tir.
ki-
Tenkitsiz devirler yasadik.
zorla
gelince,
ahnan yeni istikamcttcn doniilmek istenilmezsc kendi kendini mahvet-
mek vcya aldatmaklan
Osmanh tarihini 90k iyi bilir, eski goguna hayrandir; fakat saraya kar§i nefreti
Ataturk, bir
aid kiymetleri ihtiva ettigi igin, harf inkiiabi
lur.
miinascbeti yoktur.
mu-
musikiyi yerle§tirmek icin kendini, radyo
dolayisiyle ve yakin tarihin milled geriye gckeceginden korkarak, Sii-
Ankara, sun'i bir sehirdir.
Dcgil harap koy vc kOyliilerdcn ibarct Anadolu
zorlar.
kahramanlanmizdan
kuz
kara" bu zihniycti 90k
neticelcrini siyasct vc kUlttir sahasinda sivrilmis. §ahsiyederimi-
zin en kiiciik harcketlerindc dahi gOrebilirsiniz. Atatiirk alaturka
merler devrine aid 90k eski bir mAzi hayali yaratir. Eski harflerle do-
mani oluyordu.
Dilz vc ciplak sahada yeni bir yapi kurulmak isteniyordu."Issiz
hiti ile bile
397
KADlRMISIROftLU
baska gare yoktur.
tgtima? hayatta vc bizzat inkdapci neslin biinyesinde yasaiyan
gayet tabiidir.
Unutmayahm
Bunu
tenkid devrinin takip etmesi
daima
bir ideal olarak one surdiigiimuz Bati medeniyeti, tenkid sayesinde geli§mi§tir. Descartes
"En
ki,
bediht olan seylerden dahi, prensip itibariyle §uphe etmek ve
onlan dikkatle yoklamak lazimdir" der.
398
Icinde ya§adigimiz dcvrin tczatlarmi belirtmek maksadi yiik Fransiz tarihgisi, millcfckkiri tin
Andre
Siegrifd'in
dolayisiyle ihmal edildigi ve bilhassa Garb'i taklid
ile, bii-
esaslanna dair ortaya koydugu cok vazih dil§iincclcri OI9U olarak
Andre
Garp mcdcniyetini
Siegfrid,
Eski Yunan'dan
anhk'tan
gclen
kukilc§tiriyor;
intikal
cdcn
iic
tcmcl uzerine istinat
etti-
akil (scrbcsl tcnkid), 2- Hnstiy-
n
fik-
etra-
sarar.
§ahsma hiirmet duygusu (Roma bunu hu-
insan
Fransiz
ihtilali
siyasi
umdclcr halinc
getiriyor),
Garb medeniyctinin tcmcllcrindcn
3-
meselesi uzcrindc fazla
Onsckizinci vc Ondokuzuncu asirda geliscn biiyiik sanayi.
Bu
ederken bu
re deger verilmedigi icin, insan sahsina hiirmet duygusu, cok zaafa ugramis, ictimai hayatimizda otoriteler hakiki sahsiyetler olmaktan ziyade, hie bir sahsiyeti olmayan kole ve dalkavuklar bulmaktan hoslannuslardir. Bu devirde, korkunc bir "aydinlar ihanett-ne rastlanz. Kalbini ve kafasin. yitiren,etten robotlar
Garp medeniyc-
clc alacagim.
riyor: 1-
399
KADlRMISlROGLU
SARIKUMOCAHlDLER
prcnsiplcrc dayanarak yirrni
mizc bakarsak, Cumhuriyci
bcs,
nm
olan biiyiik sanayi
yaptirmamis, iptidai ziraat tckniginden kurtulmarms bir boyle bir davaya kalkmasi giiliinc olur.
scnelik garphlasma hareketi-
ncsillcrinin Garbi, asla
ilcilnciisti
durmaga liizum gormiiyoruz. Zira henuz
yolla-
milletin
garphlann anladigi
sekildc anlamadiklarmi goriiriiz.
Biitun bu tezatlann en fecii siiphesiz, yaptiklanmizi serbest etmekten korkarak kendi kendimizi aldatmaya cali§mami/.dir. Garph asla bunu yapmaz. Zira bu bir milled hayal kinkl.gma dogru gotiiren en k.sa yoldur. Serbest tenkid bir §ek.lde tenkid
Fransiz mtltcfckkirinin Garb'm tcmcl lcrinden bin saydigi akil, ki; scrbcst tcnkidi icap cttirir vc ancak scrbcst tcnkid sayesindc yasar,
bu
dcvirdc hie dc ytiksck bir deger olarak taninmamis. vc scvilmemi§tir. Bilakis
aklm
Inkis&fina engel olan kuvvetli bir sansiir
rakterize eder.
Itiraf
ctmck lazimdir
dan Cumhuriyct devrine nazaran cok
ki,
bu devri ka-
olrmyan bir
edebihrsiniz."
memlekette 2 °'
i§lerin iyi gittiginden yiizde viiz siiphe
Mesrutiyet devri, bu bakim-
ileridir.
Serbest tcnkid olmayan
ycrdc aklin hakim oldugunu kirn iddia cdcbilir? Her §eyi yoklayan Sokrat'i ortadan kaklinn, eski Yunan medeniyetinden degerli olarak
nc kahr? Dikkat
edilirsc,
kir adini alacak hie bir
Andre Siegfrid'in
Cumhuriyet devrinde gercekten buyuk §ahsiyet yeti§memi§tir.
miitefek-
Hristiyanliktan gcldigini sOyledigi insan §ahsi-
yetinc hiirmet duygusu, eskiden halis Islamiyeti'n larda,
hakim oldugu cagbizim ccmiyetimizde dc vardi. Islamiyet'e gOre insan §ahsiyeti-
ne hiirmet duygusunun ne oldugunu ogrenmek isteyenler,
Emre'nin len
§iirlerini
Yunus
okusunlar. Orada Tann'nin bir parcasi olarak gorii-
insanm ulviyetini bulacaklardir. Fakat, Iran ve Bizans'tan gelen
tibdat an'anesi, islamiyelin cevherinde olan
bu
asil i§igi karatmis.
is-
mi
ve
bu nur sadece gercekten dindar olan kalplerde kalmi§tir. ve
Cumhuriyct devrinde,
267 - Mehmed KAPLAN: devami
11
Nesillerin
Ruhu
-
,.
1
,
,„
Istanbul 1967. sh. 15
dini duygular, yine tarihi zaruretler •
clutuO
