Sangkap sa Pagsasalita Inihanda ni: Cerlance V. Agpuldo
Ano nga ba nga ba ang pinag-aaral sa Filipino •
Balarila mula sa pararilang “bala ng Dila”
pag-aaral sa mga tungkulin tun gkulin at kaugnayan kaugnayan ng mga salita sa loob ng pangungusap
ANO NGA BA ANG PANGUNGUSAP? Lipon ng mga salita na nagpapahayag ng buong diwa. Pangungusap parirala salita
Ponema •
Ang tawag sa pinakamaliit yunit na tunog ng isang salita.
•
Mga letrang letrang bumubuo sa alpabeto ng Filipino.
•
Mga makahulugang makahulugang tunog. tu nog. dahil may sari-sariling mga tunog ang bawat letra letra na nagpapaiba nagpapai ba sa bawat isa.
A, B,K,D,E,G,H,I,L,M,N,NGA,….. B,K,D,E,G,H,I,L,M,N,NGA,…..
Ponetiko tawag tawag sa malikhaing paglikha ng tunog sa pagsasalita Griyego > ponetikos > bibigkasin pa lamang English > Phonetics phone + tics phone > tunog tics > makahulugan Kaya tinawag na makahulugang tunog ang mga letra.
Sangkap sa pagsasalita Ito ang nagpapabago sa tunog ng bawat letra. 1. Guwang ng ng ililong 2. Ma Mati tig gas na ng ngalan alang gala ala 3. Punong gi gilagid 4. Mga labi 5. Ngipin 6. Babagt agtingang tin tinig 7. Ma Mala lam mbot bot na na ng ngalan alang gala ala 8. Guwang ng ng bi bibig 9. Titilaukan 10.dila •
Tatlong salik na kailangan upang upang mapagsalita 1. Baga
pinangagalingan ng enerhiya 2. Artikulador
pumapalag na bagay 3. Resonaador o palatunugan guwang ng ilong at bibig
Punto ng artikulasyon sa pagsasalita •
•
•
•
•
Panlabi kung saan ang ibabang bibig ay dumidikit sa labing itaas. P,B,M Pangngipin kung saang ang dulo ng dila ay dumidikit sa mga ngiping itaas. T,D,N Panggilagid ang ibabaw ng dulo ng dila ay dumidikit sa punong gilagid S,L,R Pangngalangala ang ibabaw ng dulo ng dila ay dumidikit sa malambot na ngalangala K,G,N Glottal ang babagtingang pantinig ay dumidikit at hinaharang ang presyon n ng papalabas na hangin ?,h
Kategorya ng paraan ng artikulasyon •
Pasara
Nahaharang ang papalabas na hangin sa bibig P,T,K,B,D,G •
•
•
•
Pailong hanging lumalabas sa hangin M,N Pasutsot hanging dumadaan sa pagitan ng dila S,H Pagilagid hanging dumadaan sa gilid ng dila L Pakatal pakatalpaulit pakatalpaulit na pagpalag ng nakaarkong dila R
•
malapatinig dahil sa parang tunog patinig W,Y
Uri ng ponema •
Ponemang segmental
Ito ang mga tunog na ginagamit na katumbas sa letrang nababasa. Ponemang katinig, patinig, diptonggo, klaster, klaster, ponemang ponemang nagpapalitan nagpapalitan •
Ponemang Suprasegmental Suprasegmental pantulong sa mha ponemang segmental karaniwang karaniwang hindi tinutumbasan ng mga letra
Ponemang malayang nagpapalitan •
Pares Pares ng salita na n a parehong pareho ang bigkas maliban sa isang ponema subalit hindi nagbabago ang kahulugan.
1. o/u Sino-sinu 2. e/i lalake-lalaki 3. r/d marami - madami
Ponemang pares minimal •
Pares Pares ng salita na n a parehong pareho ang bigkas maliban sa isang ponema subalit nagbabago ang kahulugan.
1. b/p Bata-pala 2. t/d tula-dula 3. k/g kulong- gulong
Diptonggo •
Magkasunod na patinig at malapatinig sa isang pantig
Patinig A,e,I,o,u Malapatinig w/y Halimbawa ka/hoy ba/boy
klaster •
Magkasunod na katinig sa isang pantig
Posisyon ng klaster 1. Inisyal nakikita ang klaster sa unang pantig ng salita halimbawa pla/to 2. Pinal nakikita ang klaster sa huling pantig ng salita halimbawa kard
Morpolohiya •
•
Tawag sa pag-aaral ng mga morpema ng isang wika.
Pag-aaral sa pagbubuo ng mga salita gamit ang morpema
Morpema pinakamaliit pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan.
Anyo ng Morpema 1. Morpemang binubo ng isang ponema 2. Morpemang salitang-ugat 3. Morpemang panlapi Morpemang ponema > mga ponemang nagsasaad ng kasarian ng tao Halimbawa: A/O A = pangbabae O = panlalake
Morpemang A laging nakikita sa hulihan ng salita na tumutukoy sa pangalang pambabae Halimbawa mayora Morpemang O laging nakikita sa hulihan ng salita na tumutukoy sa pangalang panlalaki Halimbawa kusinero
Morpemang salitang-ugat Ito ang mga salitang payak o mga salitang walang panlapi. Halimbawa ganda sipag payat bunso
Morpemang panlapi Ito ang mga salitang idinudugtong sa mga salitang-ugat. Ito ang mga panlapi Uri ng morpemang panlapi 1. Panlaping makangalan 2. Panlaping makadiwa 3. Panlaping maka-uri
Morpemang makangalan pinagdugtong na panlapi at salitang ugat na pangngalan Halimbawa mangga + -han manggahan inum + -in inumin ka- + kambal kakambal
Morpemang makadiwa pinagdugtong na panlapi at salitangugat ng pandiwa Halimbawa mag- + laba maglaba mai- + labas mailabas gupit + -an gupitan
Morpemang makauri pinagdugtong na panlapi at salitang ugat ng pang-uri Halimbawa mala- + diosa maladiosa pala + biro palabiro maka- + luma makaluma
•
Tukuyin kung anong anyo ng morpema ang mga nasalungguhitan sa salita. At kung ito ay morpemang panlapi, tukuyin kung anong uri iyon. Salita
Anyo ng morpema
1. Sombrero
________________ _______________ _
________________
2. Lakad
________________ _______________ _
________________
3. Maglaro
________________ _______________ _
________________
4. Makadios
________________ _______________ _
________________
5. Lababo
________________ _______________ _
________________
6. Kusinera
________________ _______________ _
________________
7. Manukan
________________ _______________ _
________________
8. Palayan
________________ _______________ _
________________
9. Laruan
________________ _______________ _
________________
10. Lutuin
________________ _______________ _
________________
•
Uri ng morpemang panlapi
Kayarian ng mga salitang Filipino Uri ng kayarian ng salita 1. Payak mga salitang walang naidugtong na panlapi walang kakambal na salita Halimbawa ganda galit sikat 2. Maylapi mga salitang binubo ng salitang-ugat salitang-ugat at panlapi Halimbawa maganda kumain sabihin 1. Inuulit
Kayarian ng mga salitang Filipino Uri ng kayarian ng salita 3. Inuulit a. ganap na pag-uulit buong salitang-ugat ay inuulit Halimbawa gabi- gabi araw-araw bahay-bahay
Kayarian Kayarian ng mga salitang Filipino Uri ng kayarian kayarian ng salita 3. Inuulit b. di- ganap na pag-uulit parte lamang ng salitang-ugat ang inuulit Halimbawa awit > aawit ganda > gaganda baliktad > bali-baliktad takbo > tatakbo- takbo aasa > aasa-asa magsagawa > magsasagawa
Sintaksis palaugnayan pag-aaral sa pagbubuo ng pangungusap Pangungusap lipon ng mga salita na nagsasaad ng buong diwa Bahagi ng pangungusap Simuno panaguri
Simuno pinag-uusapan sa pangungusap kadalasang sumasagot sa tanong na ano at sino Ano? kapag bagay ang pinag-uusapan Sino? kapag tao tao ang pinag-uusapan
Mga pwedeng maging paksa sa pangungusap Pangngalan halimbawa Naglalaro ang mga bata. Masipag ang ama ko. Wala na si Ana. Ang aklat ay nasunog na.
Mga pwedeng maging paksa sa pangungusap Panghalip Siya ay nanalo sa karera. Kami ay nag-aaral nag-aaral ngayon ngayon ng Filipino. Filipino. Wala nang halaga ito. Hindi ko sila kilala. Tayo ay magsikap para guminhawa ang buhay.
Mga pwedeng maging paksa sa pangungusap Pang-uri Kinaiinisan ang mga mayayabang. Ang mga masisipag ay pinagpapala. Hindi ko gusto ang mga tamad. Hinuhuli ng mga pulis ang mga masasama.
Mga pwedeng maging paksa sa pangungusap Pandiwa Panoorin mo ang mga sumsasayaw. Ang nagsasalita nagsasalita ay isang guro. Kaibigan ko ko po ang kumakanta kumakanta sa entablado. Ang magbasa ay isang karunungan.
Mga pwedeng maging paksa sa pangungusap Pang-abay ang mga nandito ay uupo na. Ang mga nandoon ay mga first year students. Ang nasa kusina ay mga pagkain. Ang mabilis na paglakad ay nakakatawa.
Mga pwedeng maging paksa sa pangungusap Pang-abay ang mga nandito ay uupo na. Ang mga nandoon ay mga first year students. Ang nasa kusina ay mga pagkain. Ang mabilis na paglakad ay nakakatawa.
Mga pwedeng pwedeng maging panaguri sa pangungusap Pangngalan Pedro ang kanyang pangalan. Ang binili niya ay aklat. Si Kulasa ay isang guro. Ang kanyang kinakanta ay isang ballad. Ang kinain ko kanina ay gulay.
Mga pwedeng pwedeng maging panaguri sa pangungusap Panghalip Siya ang kanyang kasama kanina. Ang binili niya ay ito Si Kulasa ay siya. Ang kinain ko kanina ay iyan.
Mga pwedeng pwedeng maging panaguri sa pangungusap Pang-uri Maganda ang kanyang kasama kanina. Ang binili niya ay pangit. Si Kulasa ay matanda. Ang kinain ko kanina ay matamis.
Mga pwedeng pwedeng maging panaguri sa pangungusap Pandiwa Kumakanta Kumakanta ang ang kanyang kanyang kasama kanina. Ang binili binili niya niya ay gumagalaw gumagalaw.. Si Kulasa ay nakatayo. ang kanyang kapatid ay ngalalaro.
Mga pwedeng pwedeng maging panaguri sa pangungusap Pang-abay Siya ay nandoon. Ako ay nasa Manila noong lunes. Nandoon sa kusina ang iyong pagkain. Sa Lunes ang alis ni Nena. Sa July 5 ang aking kaarawan.
Anyo ng pangungusap Payak Tamabalan Hugnayan Langkapan
1.
Payak pangungusap na mayroong iisang buong mensahe.
Si Gil ay nag-aaral. Mabait sila.
Uri ng payak na pangugusap 1.
Isang simuno + isang pa panguri
2.
Isang simuno + dalawang panaguri
3.
Dalawang simuno + isang panaguri
4.
Dalawang si simuno + dalawang pa panaguri
Uri ng payak na pangugusap 1.
Isang simuno + isang pa panguri Ako ay nagsusulat. Si nanay ay nagluluto ng pagkain. pag kain. Ang mga bata ay naliligo sa banyo.
2.
Isang si simuno + da dalawang pa panaguri. Ako ay nakikinig at nagsusulat. Si nanay ay kumakanta at sumasayaw. Ang mga bata ay nagbabasa at nagsusulat.
Uri ng payak na pangugusap 3.
Dalawang simuno + isang panaguri Si ate at si kuya ay nagwawalis ng bakuran. Ang nanay at tatay ko ko ay nagtratrabaho sa abroad. a broad. Siya at ako ay magkaibigan.
4.
Dalawang simuno + panaguri Si Ron at Ray ay magkaklase at magkaibigan. Si Ate at kuya ay nagluluto at naglilinis naglil inis sa bahay. bahay. Ang nanay at tatay ko ko ay kumakanta at sumasayaw sa Japan.
Anyo ng pangungusap 2. Tamabalan pangungusap na nagtataglay ng dalawang kaisipan o ideya. pinagdudugtong ito ng mga katagang; katagang; at, saka, pati, ngunit, subalit, datapwat, habang, samantala. Halimbawa kayo ay saganang-sagana habang kami ay naghihirap. Si nanay ay sumasayaw at si tatay ay kumakanta kumakanta sa Japan.
Anyo ng pangungusap 3. Hugnayan panugungusap na binubuo ng isang pangungusap na may buo ang diwa (sugnay na makapag-iisa) at isang hindi buo ang diwa (sugnay na di makapagiisa). pinagdudugtong nga mga sumusunod na kataga; upang, nang, pag, kapag, dahil sa, sapagkat, kung, kung, habang, Ako ay nagluluto habang ang kapatid ko ay naglalaba. Mag-aaral ako upang ako ay makapasa sa exam. Makakapasa ka sa pagsusulit kung magsusunog ka ng
Anyo ng pangungusap 3. Langkapan dalawang sugnay na makapag-iisa at isang sugnay na di makapag-iisa. Ang nanay at tatay ay nagluluto at kami naman ay naglilinis dahil darating ang mga bisita. Ako ay naliligo at siya naman ay nagbibihis nang biglang may kumatok sa pintuan
TUKUYIN KUNG ANONG ANYO NG PANGUNGUSAP PANGUNGUSAP ANG MGA SUMUSUNOD. 1.
Mapagmaha ahal at ma maunawain ang na nanay at at ta tatay ko ko.
2.
Si Jose Jose ay nagnag-aa aarral ngun ngunit it si Kulas ulas ay nangu angung ngul ulit it..
3.
Isasama mo mo ako ku kung pu pupunta ka ka sa sa Ma Manila.
4.
Nagl Naglal alab aba a si nana nanay y at nags nagsiisiba sibak k si tatay nang nang may may dumating na bisita.
5.
Si Alma at Reyne ynel ay kapwa nag-aaral sa SLU.
6.
Ako ay nagtut tuturo at siya naman ay nakiki kikin nig.
7.
Kapag aa aalis ka ka, ka kagagalitan ka ka ng ng iy iyong na nanay.
8.
Bumagsak siya sa klase dahil sa droga.
9.
Wala ng ng ta tao sa sa sk skwelahan na nang an ang gu guard ay ay um umuwi na na.
10
Magl Ma glut uto o ka ka at at mag magla laba ba si Jen Jen upa upang ng mada madami mi ta tayo yong ng
Tungkulin ng pangungusap 1. Paturol 2. Patanong 3. Pautos 4. Padamdam Paturol pangungusap na nagpapahayag ng katutuhanan. ginagamitan ng panandang tuldok.(.) Nanalo si Manny Pacquiao sa larangan ng boksing. Ang Bulkang Mayon ay matatagpuan sa Bicol.
Tungkulin ng pangungusap Patanong pangungusap na nagsasaad ng katanungan. ginagamitan ng panandang pananong. (?) Ano, sino, bakit, kelan, paano, gaano, atbpa Bakit umiiyak ang bata? Sino ang batang iyon? Ano ang pangalan mo?
Tungkulin ng pangungusap Pautos pangungusap na nagsasaad ng utos o pakikiusap. ginagamitan ng panandang tuldok at pananong.(.),(?) Magluto ka ng pagkain dahil darating na si nanay. Tawagan mo si Martha Ma rtha dahil dahi l may sasabihin sasabihin ako. a ko. Maari bang ikuha mo ako ng tubig dahil nauuhaw ako
Tungkulin ng pangungusap Padamdam pangungusap na nagsasaad ng masidhing damdamin. ginagamitan ng panandang padamdam.(!) Ang ganda ng Banawa Rice Terraces! Kinasusuklaman kita! Naku po! Mahuhulog ang bata. Wala ka na palang mga magulang.
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Sugnay lipon ng mga simuno at panaguri na pwedeng may buo ang diwa at hindi buo ang diwa. Uri ng sugnay 1.Sugnay na makapag-iisa pangungusap na may simuno at panaguri na may buo ang diwa. Ako ay matanda na. Siya ay namatay na.
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Sugnay lipon ng mga simuno at panaguri na pwedeng may buo ang diwa at hindi buo ang diwa. Uri ng sugnay 1.Sugnay na di-makapag-iisa pangungusap na may simuno at panaguri na hindi kompleto ang diwa. Sapagkat nagkasala ka Upang tayo ay hindi bumagsak
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Parirala lipon ng mga salita na walang simuno at panaguri. hindi pangungusap. 1.
Karaniwang parirala binubuo ng mga salitang di nagpapahayag ng buong kaisipan.
Naglalaro sa paaralan Ang mga bata Si kulasa
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Parirala lipon ng mga salita na walang simuno at panaguri. hindi pangungusap. 2. Pariralang pawatas binubo ng pandiwa at ang panuring o layunin nito. nagsisimula at binubuo ito ng isang panlapi at salitang –ugat Magtanin sa bukid Maglakbay sa ibang bansa
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Parirala lipon ng mga salita na walang simuno at panaguri. hindi pangungusap. 3. Pariralang pang-ukol nagsisimula ito sa mga sumusunod na pang-ukol sa, kay, ng, para, tungkol kay, hinggil, ayon Tungkol sa balita Sa palengke Kay Rosana
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Pangungusap salita o lipon ng mga salita na buo ang diwa. Uri: 1.
Ganap na pangungusap
2.
Di-ganap na pangungusap
Ganap pangungusap na may simuno at panaguri na buo ang diwa. Matulungin sila.
Ano ang pagkakaiba ng sugnay, parirala at pangungusap? Pangungusap salita o lipon ng mga salita na buo ang diwa. Uri: Di-ganap na pangungusap pangungusap na walang simuno at walang panaguri subalit buo ang kaisipan 1.
Sambitlang panawag Ate!
2.
Nanay!
Kuya!
Nagsasaad ng damdamin
Di-ganap na pangungusap pangungusap na walang simuno at walang panaguri subalit buo ang kaisipan. 3. Pagtawag Halika rito!
Lapit!
4. Pautos Takbo! akbo!
Alis diyan!
5. Pangkalikasan Umuulan
Bumabagyo
6. Panagot sa tanong Opo.
Ayaw ko.
Di-ganap na pangungusap pangungusap na walang simuno at walang panaguri subalit buo ang kaisipan. 7. Panahon Mamaya na.
Bukas na lang.
8. Pagbati Kumusta Kumusta
Magandang araw po.
9. Pagpapaalam Paalam po.
Tutuloy na po.
10. Pakiusap Maari ba?
Sige na
Pagbabagong Mopoponemik Mopoponemi ko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. Uri 1.
Asimilasyon
2.
Pagpapalit ng ponema
3.
Metatesis
4.
Pagkakaltas ng ponema
Pagbabagong Morpoponemiko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. Uri 1.
Asimilasyon pagbababgo sa idinudugtong na NG sa hulihan ng salita dahil sa katabing ponema.
Uri nito a.
Ganap na asimilasyon may pagbabago sa NG pati ang unang letra ng salitang idinudogtong pang+ pamalo > pampalo> pamalo
Pagbabagong Mopoponemik Mopoponemi ko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. 1.
Uri Asimilasyon
b. Di- ganap na asimilasyon NG=M kung ang idudugtong na salita ay nagsisimula sa P/B pang+paaralan = pampaaralan pang+bayan = pambayan pa mbayan NG= N kung ang idudugtong na salita ay nagsisimula sa D/L/R/S/T
Pagbabagong Mopoponemik Mopoponemi ko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. 1.
Uri Asimilasyon
Take note: Mananatili ang NG kung ang idudugtong na salita ay nagsisimula sa H Pang+ hambalos = panghambalos Pang+huli = panghuli
Pagbabagong Mopoponemik Mopoponemi ko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. 2. Pagbabago ng ponema a.
D=R madapat = marapat madunong = marunong
b.
H=N tawahan= tawanan
c.
0= U sino=sinu
Pagbabagong Mopoponemik Mopoponemi ko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. 3. Metatesis pagpapalitan ng posisyon ng mga letra Mga salitang nagsisimula sa L/Y na ginigitlapian ng /-in/ ay nagpapalitan ng posisyon Lipad + -in- = linipad = nilipad Yaya + -in- = yinayaya= niyaya Note: tanim+ an = taniman = tamnan
Pagbabagong Mopoponemik Mopoponemi ko pagbabago ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa katabing salita. 4. Pagkakaltas ng ponema nagkakaroon ng pagbabago sa huling pantig ng salitang-ugat at nawawala iyon kapag hinuhulapian. Takip + an = takipan = takpan Sara + han = sarahan = sarhan Laba + han = labahan = labhan
