Reşad Ekrem Koçu - Tarihimizde Garip Vakalar (1)

Taıilıiınizde

Garip Vakalar

Do ğan Kitap çılık 'tan ç ıkan R eş ad ı

E kre m Koç u

kitapları

Reşad

Dağ Padişahları

2 Erkek Kızlar 3 Forsa Halil 4 Kabakç ı Mustafa

5 Patrona Halil 6 Esirc ibaş ı Sultan ( 1 cilı ) 8 KösE-m Sultan (lL ci lt ) Köst>nı

7

9 ıO ı1 12 13 14

Fatih Sultan MehmN I Osman h Pa dişallJan Eski Istanbul'da ~tey haneler w Meyhane Koçekier i Aşk Yolunda ls tanbul'da Nelt>r Olmu~? Kızlarağasının Piçi TarihiP İstanbul Esn a fı

TARi H I MI Z D E GARIP VAK\LAR

Yazan:

R Pşuıl F:k rt• ın

\'a)ın haklıı r ı :'

1. 1

lıa s kı

6.

bask ı

bas k ı

KOÇU

Jıugan Kilapı;ılık

A!:;i

1 Varlık Yıı y ıııları , l flfı:.! 1 ııı a k :!110:1 1

Bıı k ıta l •ın

uı·ak :.!uo:ıt

:;,

b:ıskıs ı ı

Karı ak 11\HO<ıntl: [ ll' i\

Tarihimizde Garip Vakalar

ISRI' !ti5 2!1:1-UHI\-!1

500

aılı·t ynpılıııışıı r.

Dl· .. ı ~ıı

Ba .. kı: ~ı·fık Ma ı lo ıa-.ı 1\ıı aha kn ık ı l nr ı nılaıı ıl11layı Milliy el gaJ.I'I<''""' ıq• .. kktıı ı•tll'rıt. .

Uuilıı.n Kh11pçılık 'Ş Hurrıyt•t \lt•d~a Tn""r' :t 45.J 1 c:ıını·şli-IST,\'Bl"L Tı•l (212) 1177 011211 6Ti ll7 J!l Fal\ı; (!!1:?} h77 (ll ll< ~w " . d oııan ldl a ıı . t• ııııı ""-"· dk . ("um . Lr

Ekrem Koçu

15

Reşad

Reşad

Ekrem Koçu

Ekrem Koçu, 1905 yılında Istanbul'da doğdu. Babası Ekrem Reşad Bey ( 1877-1933), Istanbul Şehremaneti muhasebecilerinden Abdullah Reşad Bey ile Osman Paşa kızı Melek Hantm'ın oğluydu. Ekrem Reşad Bey, Istanbul'da yayımlanan Tarih, Malümat, Geride-i Havadis gazetelerinde çalıştı, daha sonra Konya Sanayi Mektebi mudürlüğüne atandı ve Kurtuluş Savaşı'nın sonuna kadar bu görevde kaldı. Bu yıllaı·da Babalı k gazetesinde de görev yaptı. Konya'dan aynlıp lstanbul'a dönünce 1925 yılmda Cumhuriyet gazetesinin memleket haberten servisinin başına getirildi ve hayatının S<>nuna kadar bu görevde bulundu. Reşad Ekrem Koçu'nun yaşamında çok önemli bır yer tutan annesi Hacı Fatma Hanınl ise Koçu'nun Yangın Var isimli eserinde yazdığı gibi "ltfaiyeü Seeiri'nin Ayşe adında dünya güzeli bir abiası vamuş; bu kız yine o bozgun muhacırlennden ve Eski Zağra eşra­ fından Eminpaşazade Şevket Bey'in, gayetle mahrerni uşağı Büklümüklü Mustafa ile evlendirilmiş" ki Re:;;ad Ekrem Koçu'mm anası Hacı Fatma Hantm, Eski Zağralı Şevket Bey'in kızı dır. l92l'de Bursa Lisesi'ni bitiren Koçu, 193 l'de İstanbul Daıiilfu­ nunu Edebiyat Fakültesi Tarih Böhiımı'ndcn mezun oldu. Burada yaşamı ve eserleri uzerinde önemli etlaye sahip olan Alımed Refik

H

Ycniçı:nkr

Altınay'ın

önct• öğrenciliğinele sonra da asistanltğmda bulundu.

1933'te meşhur Münı\·ersite Refonmı" bir~·ok öğrelim iıyesıyle birlikte Altınay'ı da tasfiye edince hocasıyla birlikte üniversiteden ayrıldı.

Emekliliğine

kadar Kuleli Askeri. Pertemiyal \'C \'efa Jiselerindt.• tarih öğretmenliği yaptı 6 temmuz 1975'1<> İstanbul'da öldü. Reşad Ekrem Koçu birçok kitap ,.e henuz kapsamlı bir döki.ımü clahi çıkarılınarnış olan yüzlerce makale yazdı. Bunlar ara<>mda he-

men akla gelenler Kı.zlam{Jcı.
Ko('('kleri (1947), Tarihinıizcie Ga1-ip Vokalm· (1952), Osma,nlı Prulişaltlcm ( 1960), Erkek Kızlar ( 1962), Da!J Padi.şahlrm ( 1962), Esirc-ibaşı (1962), Forsa Ilalif ( 1962), Ymıiçeriler(1964), Osmanlı Tmilıinüı Pmıoranıası (1964), Fati/ı Sul/mı Mehmcd (1965),

Pfllnma Halil ( 1967) ve Kabakçı Must(ıfrı'dır (1968).

Bütün bu eserlerin yanı sua, Koçu adı, genellikle, büyük bir yayıncılık ve yazarlık macer.ısı olarak anılan Istanbul Am;iklopedisi'yle özdeşleştirilir. Btiyuk kısmını biz7.at ve bazen de takına isiın­ ler alarak yazdığı, resimle-diği, kaynak buldugu bu başeserini bitirmesi maalesef mümkün olınaınış, ansiklopcdi "g~ harfinın ortalannda maddi yetersizlikler nedeniyle durmuştur.

Koçu'nun Tw-k tarih yazınındaki yeri ~ok önemlidir. kTarihi se\·diren adanl" olarak anılan hacası Ahnıt.'d Refik Altıııay'm yoltUlclan gittı, o yolu genişletti, olağanüstü ayıını-ılan yakalayan dikkat ve titizliğiyle büyük bir "hikaye etme" başansı elde etti. Koçu için gunluk yaşamın a}nnnlarına ginnek öm•mlidir. Ok'UI' lıu aynntılarda bazen geleneklerin ve güreneklerin bazcn de deyiınleıin w atasozlerinin kökenleriyle buhışur. Sofra adelleıi, giyim kuşam lart.lan başarıyla resmedilir. Koçu'nun oktu·Jarı onun tiplerini izlerken şaşılacak derecede tanıdık olctuklan bır dımyada

yokuluk ederler. Omın için insan onemlidir. Tarih, "insanın" hilci.yesidir. Kahramanlan, butun çelışkileri, zaafları, iyılikleri ve kötülüklcriyle resmedilk Sağlan1 bir Osmanlı tarihi öğrenimi gördü, harikulade bir arşı,·<·iydi, yazdıklarını maalesef çoğu zaman kaynak göst~mleden de olsa belgelere dayanarak yazdı. Bu belgeler hafiye raporlanndan mahkeme kayıtlarula kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Ama o csas olarak bır anlatıcıdır. Okunıntın karşısına zaman 1..aman bir meddall edasıyla ~ıkar. Göz önünde "'canlandı­ ru". Koçu'nun anlattığı bir bahıs kolayca unutı.ılmaz. Unutulanıaz. Koçu'da popüler zihniyetin "Tarih ezberlenen bir şeydir" anlayışı yine poptiler bir üslupla darmadağın edilir. Çünkü Koçu'nw1 anlattıklan, okunduğunda, zaten adeta "ezberlenmiş" olur. Doğan Kitapçılık, Osmanlı tanhme ilginin hak ettiği düzeye geldiği şu günlerde son tarih anlatıcıJannuzdan bin olan Ko~u'nun daha önce zaman zaman basılmış, buyük ilgi göm1üş, fakat lmgun okııra ulaşanıayaıl kitaplarını yeniden yayımlamab-'tan ve okurlarıyla buluştunnaktan gurur duyar

DaJkavuklar Bugün dallti ~udur:

"Devlet U, inayeili, merhametli efendim, Kimsesiz dalkavuk kullarııuzın arzuhalidir: her sene Ramazam Şerif geldiğinde, lstanbul'da, davetti davetsiz iftarlara gideriz; ulemarun. rica.li devletin ve sair büyükleıin, mevki sahiplerinin sofra-

Jannda çeşilli

nefıs yemekler, şerbıetler,

göğüslcri, elnıaspa:reler, helvalaı·,

dayıOm·ı,

süzme

lürlü türlü rt?"çcller. tavukkaymaklı baklavalar, ekmekka-

aşureler, hoşallar

yer ve içeriz; üstüne göbek tü-

tünü ve kahveyle ikranı göıiirüz. Lakin iç·imizdc bazı tf'rbiyesizler bulunup edPbe uymayan hareket ve t.avırlarıyla velinimetlerimiz efendilcıiınizi gücenclirmekte, zararı da hepimize do.kunmaktadır. Dalkavu.kluk sağlanı bir nizama bağiarımazsa cümlemizin açlıktan öleceğimiz aşikardır. Kadim nizarn ve kanuna göre yeniden bir nizama bağlanınasmı , uygımsuzların içimizden tart edilnwsini, ıavır ve harekctleıi hepimizin rnakbulü olan Şakir Ağa'nın ci.imlemize

'I'.ırlhimizd~ Garip

12

,

ka.hya tayirı olunmasım ve ~,>line memuriyetim bildiren bir kıta ruhsatname ihsan buyurolmasını niyaz eclcriz. Emir ve fem1aı1 d('vlef li, inayetli efendin1 sultanım hazre1lerinindir. Dalkavuk kullan"

Vakalar

ıa

Sakal boyamasına: 60 panı. (Sakalırun yarısı veya ctımiE'Si arpa boyunca kırkılırsa. latifeyi yapan, dalka\.1Jğun üç aylık nafa.kası.nı verir. Bu nafa.ka ayda 30 kuruştan

90 kuruştuı·.) Dalkavuğun kafasına iri bir yumruk indinnc (yumruk başına):

40 para. llu

kıymetli vesikaıun altına

da şu

şayanı

dikkat

satırlar yazıl­

mışlır

~oaıkavuldar

kibar verkal huzunına girdiklerinde cl ek öpcrl<'r. Ot uracakları yer, tırabzan yaıundaki küçük minderdir. Vazifel<>ri, hane saltibi olan ı-atın ntizaç V<' tahiatına uygun ş<>kild<' konu~mak, meclise neşe veıınek, kedcr vcrici sözlerden, zikıi müstekrch tabirlerden ve küfürlenlen gayelle salanmaktır. Han<' sahibi nc söyl<>rse fevkalad<' yardakçı hkla tasdik edecekler ve asla aykınsmcla söz söylemeyt>e<'kll•rdir. Verilen ihsaru gizlice alacaklardır, verilen paraıun çokluğuyla meslektaşlan arasında övünnu•yrceklerdir." Yine bu vesikada bulunan bir "dalkamk narhı~ndan, dalka\1Jkhığun sadece sözle bir velinim<'ll~ yardakçılık olmadığını öğ­ r('niyoruz. Dalkavuk viicudunu da <'ğl<'nce aleti yapmış bir zavalb, bir bic:;aredir; hatta dalkavukluk f<'hlikeli meslektir. YapılaC'ak çeşitli <'ğlcııcelere göre dalkavuklara konulacak narh da şudur: Dalkavuğun bumuna fıske \'lı.rma (liske başına): ~O panı. Başına kabak vunna:

!lO para.

Yüzünü tokaUan1a (tokat başına): :30 paı-a. Oturduğu minderden v.t' sC'tiE'n aşağı yu\'arlama: 30 para_; MNdiv·enden aşağı ytı\'arlama: 180 para (Bir yeri inciıtir, kınlırsa IC'davi ve cerrah parasını Iaı ifl' eden VC'rir.) Çıplak haşuıa tokat atma (tokat başına): 45 para. Elhıde ht•ş on kıl kalmak ve dişl<•rini leylek gibı ç<ılırdatmak ~artı)' la saka! zelzelesinf>: (i0 para.

EliC'rine ve ayaklarına domuz topu bağlama: 40 para Yüzüne mürekkep ve kömürle kara sünne: 37 para. Kuyruğu dışanda kalmamak üzere bir fındıksıçanını ağzının • içine kapatma:.AOO para Sakız dolabına (bostan dolabı) bağlanarak su içinde bir miktar durdurolmak şartıyla bostan kuyusunda bir devrine: 600 para. (Bu Latifeye birden fazla her devir için aynca 100 para verilir. Dalkavuk boğulur ölürse cenaze masrafı latifeyi yapana ailtir.) Bir tarafınm üzengisi olmayarak haşarıca bir hayvaı1a bindirilip temaşasından hoşlanılırsa: 300 para Bir salkım üzümün sapıyla b<'raber yedirilmesi: 40 para. • nu vcsika gösteriyor ki, C'Ski dalkavuklarla zamanımızda dalkavuk kelimesinden aılladığıınu; manane kadar ayn şeyiC'rdir. Müverrih Peçevili İbrahiın Efendi de, dalkavuklara, şaklaban­ lanı revkalade düşkün olan lll. Muracl'ın hal tercünwsinrl~n bahsederken şirin bir fıkra nal
'llt'le ellisini vurdurun da o 1.aman sorun' der! .. Padişah cmreder. Maskarayı falakaya yıkar­ lar... Değnekler elli olunca he rif, 'Durun' der, 'bir ortağım vardır, (;'llisini de ona vurun! ..• Ortağının kim olduğunu sorarlaı·. 'Beni her gün davete gelen bostancı, padi~ahınuzın ihsanını alıp giderken: - Seni ben çağll'dıın, yansı bC'nimdir !.. diyerek paranın yarısı­ nı elimden zorla alır, bugün d<' değııeğin yarısı onun hakkıdır !'

14

Reşad

Tarihimizde Garip Vakalar

Ekrem Koçu

der. Pa.dişah gülnıekten kaWır, maskaraya mutat ilisarınun ild mislini veıir, bostancıyı da elli değnek için falakayayabnrlar."

l5

Tırnova cadılan Cadıya.

Maymunlarm idam1 Eski yelken ve kürek devri gemiciHğinde. her gemide birkaç tane taliın1i maynıun bulunurdu. Bunlar, açık denizde gemilerin direklerinin ta tepesine tırmanarak korsan gözc-ülüğü yaparlardı; gayet keskin olan gözleriyle ufukta bir gemi gördükleri zaman bağırarak haber veıirler, gemiciler de bir korsan cengine hazır bulunurlardı. lstanbul'\m yelken, halat, makara, kürek, zift, varil, lenger, hillasa bütün gemi teçhizat ve levazınunın satıldığı yer, Galata'da, iki köprü başı arasındaki sahaydı. Gazi Köprüsü başında Sokullmnehmetpaşa Camii (Azapkapısı Camii) civarın­ da da bir sıra maymuncu düklclnlan vardı; tersane gemileri ve sair tüccar gemileri için talimli maymunlar burada satılırciL ın. Murad'ın hacası Abdülkerirn Efeneli gayet mutaa.ssıp, asabi, her akJma geleni yapan, paclişalı üzerindeki nüruzuna dayanarak hlç kimseden korkmayan bir adan1dı. Güzel konuşur, camilerde vaaz et1iği zaman dlnleyicileri kendisine meftun ederdi. Bir gün, hoca efendi bir kitapta "Maymun fuhşa alet olur" diye bir bend okunıuş, asabiyetinden ateş kesilmişti; hemen arkasına binlerce insan toplayarak Azapkapı..ı:;ı çarşısına gitmiş, maynıuncu dükkinla.nnı basmış, ne kadar maymun varsa yakalatıp biçare hayvanları oradaki ağaçlara astırarak idam ettirmişti. Halk da pek haklı olarak bu mut.aassıp hocaya "Maymun k eş" lakabım takmıştı.

gulyabaniye, hortlağa inananlar dünyanın her tarafın­ da her zanıan bulunur. Hüseyin Rahmi merhum bu korkunç mevzuu mizah edebiyatımıza mal etmişti. Zamarunuzda da gazeteler perili, cinli evlerden, geceleyin laşlanaıı pencerelerden bahsederler, arası çok geçmez, bu cinlerle peıilerin huysuz ve geçimsiz komşular ve birtakım külhani serseriler olduğunu öğreniriz. Tarihınıizde garip vakalara ve pek tı.ıhaf ve hatta tüyler ürpetid batıJ itikatlara rastlanır. Bakınız, Bulgaristan'ın Türk idaresinde bultın­ cluğu zamanlarda Tırnova Kadısı Ahmed Şükrü Efendi hükUmet merkezine gönderdiği resmi yazıda neler anlatıyor! Bu mektup hicıi: 19 rebiillruur 1249 (miladi 1833) tarihH olup devletin resmi gazetesi olan Takvimi Vekayi'in 69'uncu nüshasında neşredilmiş­ tir; bugünkü yazı dilimize çevirerek okuyalıın: "Tırnova'da cadı

türedi. Gün

battıktan

sonra evlere musallat

olmaya başladı. Zahiı·eye dair tın, yağ, bal gibi şeyleri birbirine katar ve kah içlerine toprak karıştınr... Yüklüklerde bul duğu yastık, yorgan, şilte ve bohçaları didlkler, açar ve dağıtır... İnsanlan n üzerine taş, toprak, çanak ve çömlek atar... Hiç kinıse bir şey göremez... Birkaç erkek ve kadının da üzerine saldımuş... Bunlar çağ­ nldı, soruldu: 'Üstümüze sanki bir manda çökmüş sandık' dediler... Bu yüzden iki mahalle halkı evlerini bırakıp başka tarafa kaçtılar... Kasaba halkı bunların cadı denilen habis ruhların eseri" olduğunda ittifak etti ... lslimye kasabasında cadıcılıkla taıunnuş Nikala ismindeki adam Tımova'ya getirildi ve sekiz yüz kuruşa pazarlık edildi. Bu adamın elinde resirnH bir tahta vardı, mezarlığa gider, tahtayı pamıağırun üzerinde Ç€'virir. resmi hangi mezara bakarsa cadı o mezardaki ruhi habis imiş... BUyük bir kalabalıkla mezarlığa gidildi... RcsimH tahtayı paımağında çevinneye başla-

16

Reşad

yınca

Tarih.iınizdt>

Ekrem Koçu

Yeniçeri Ocağı'nın kanlı zorbalanndan oları Tetikoğlu Ali Alemdar ile Apli Alemdar denilen iki şakinin mezarıanna karşı durdu ... Mezarlar açıldı. .. Cesetleri yanm misli büyümüş, kılları ve tırnakları da üçer dörder parmak uzamış buh.ındu... Gözlerini kan bürürnüş, gayet korkunçtu. Mezarlıktaki bütün kalabalık bunu gördü... Bu adamlar, sağlıklannda her türlü fesadı irtikap etmiş, ırza, nanmsa, mala tecavüz etmiş, adam öldürmüş, ocakJan lağvedildiği zaman her nasılsa yaşiarına riayet olunarak eellada verilmemiş, ecelleriyle ölmüşlerdi... Sağlıklarında yaptıkları yetişmemiş gibi şimdi de halka ruhi habis olarak musallat olmuşlardı... Caclıet NikoJa'nın tarifine göre bu gibi habis ruhlan def E>tmek için cesetlerinin göbeğine birer ağaç kazık çakılır ve yürekleri kaynar suyla h.aşlanınruş... Ali Alemdar ile Apti Alemdar'ın cesetleri mezarlarından çıkarılclı... Göbeklerine birer ağaç kazık çakıldı ve yürekJeri bir kazan kaynar suyla haşlandı, fakat hiç Lesir etmedi. Caclıcı 'Bu cesetleri yakmak lazım' dedi. Bu hususta şeran da izin verilebileceğinden ruhsat verildi ... Ve iki yeniçerinin mezariarnıdan çıkarılan ceselleıi mezarlıkta yakıldı ve çok şükür kasabamız da cadı şerrinden kurtuldu... " resim,

sağlıkJarında

Garip Vakalar

17

kuyuıncuya on akçeye

satar. Kuyumcu taşı arkadaşlarından birine gösterir; kıymetli bir elmas olduğu anlaşılınca be.riki sus payı ister... Aralarnıda kavga çı kar... Mesele kuyumcubaşıya akseder. Kuywncubaşı kavgacıJaıuı eline birer kese akçe vererek taşı alır... Fakat bu sefer de vakayı Sadnızan1 Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa duyar, taşı kendisi için sal m alnıaya hazırlanırken ınesele padişalıa aksE>der.lV. Mehrned, bir hattı hümayuııla elması sarayı hi.i.mayuna gctiıtir ve saray elnıast.ıraşma veıilir. Eğrikapı çöplüğünde bulunan taş işlemnce meydana 48 kırallık nadide bir elmas çıkar... Kuyımıcubaşıya l
bir kese bahşiş ihsan olunur.

Kaşıkçı Elmaısı'nın Eğrikapı çöplüğüne nasıl düştüğü taıihin

bir sını

Maaş

olaı·ak kalmıştır.

yerine gemi

enkazı

çıplak Laklmından bir adam bir yuvarlak taş bullur. Bir yaymacı ka-

bilhassa n. Abdülhamid zamanında ve Meşrutiyet'te nwmur maaşlaı-ı her ay mtıntazam olarak verilınezdi. Mac.1.cş çıkması bir mesele, memurlaı· için adeta bir bayran1eiı; memurların çoğu maaşlarını saıraflara faizle kırdmr, sıkıntı içinde yaşari ardı. En kii<,:ük bir katipten vcziriııe kadar sarrafa horcu olınayan nırmur yok gibiydi; devlet ricalinin hususi sarraflan vardı ki hepsi bilaistisna gayrimüslim; Rtını, Ermeni ve Yahudi olan bu sanallar muazzaın servet V<.' malikane ler, k3..şane­ ler saltibi olmuşlardır. Sultanların ve şehzadclerin tahsisatı da m<>mur maaşları gibiydi. TYlaaşlaruı muntazam verilinesi Türkiye Büyük Millet M<'clisi hükümetiyle başlam1ş ve Cuınhuıiyel dcvrindC' de, Atatürk'ün asil bir direl
şıkçıya giderek üç tahta kaşığa değişir... .Ka.şıkçı götüıiir,

sinde bir nsaleUn ifadesidir.

Kaşıkçı Elması Dünyanın la.rUrulUŞ elmaslarınm

biTer tarihçesi, macerası vardır. Bu arada uazıları kanlı ve uğursuz olacak meşhurdurlar. Turk hazinesinde Kaşıkçı Elması diye anılaıı kıymetli taşın hikayesini, XVTIT. asnn müverrihlerinden Raşid, şöylece naklediyor: ~1669 yılında İstanbul'da Eğrikapı çöplüğünde dolaşan balclırı

bu taşı bir

lmpaı·atorluğı.ın

son

devirleıinde,

18

Tarihinüzde Garip Vakalar

Re:;;afl Ekrc>m Koçu

Il. Abdülhamid zamanında, hir ara, iki büyük ve eski harp gemisi, üç ambarlı Mahmudiye gemisi ilC' hir askeri nakliye gemisi

Tersane

olan TaiJ vapuru kadı-o dJşı edilmiş ve teı-sanede bozularak ahşap ve demirenkazı aynlnuştı. Bah.riye Nazuı Hasan Paşa da o <.levrin nüfuzlu simalarındandı, maliye hazinesinek para oJmadJğı için bu iki geminiıı enkazıru, bir müddet, bah.riye erkan ve zabitaıunın çık­ mayan maaşlm·ına karşılık olarak kullan.nuşlı. Zanuı.nımızın maa-ş bordrolan yPrine maaş kağıtları kesilir, Nazır Hac;an Pa'?a da bu

Tersane havuzlaı·ına gemi alını.nca, havuzların suyu, maki.neJerle değil, gayet büyük bostaıı dolaplanyla boşaltıludı; havuzların yanı başında bulunan hu dolaplara da "havuz dolabı" adı veriLirdi ve dolaplru·a maııdalar koşulmdu. Dolaplara da kadiınden beıi Kilit neferler m~zaret ederdi, bunlara "mandacı", ağalaıına da "manda ağası" denilireli Türkiye'de mükellefiyeti askeriyenin ka-

kfiğıUarın altına

bulünden çok sonralan dahi tersaneele bu dolaplar ve

mesela,

·'Maaşına karşılık

Taif vapurundan 1100 bu emri koparanlar se-

okka enkaz verile'' diye yazardı. Nazırda.ı:ı vinçten adeta. uçarl ardı; hemen enkazcılara koşarlar, maaş kağıdı­ nı der hal paraya tahvil cttirirlt•r, o adamlar da tersaneye gelert'k topladJkları maaş kağıtlarının tutannda Taif ve Malunudiyf' enkazı ru kaldınrlardı! Gö~·üp lşilfiklerim ismindeki çok kıymetli eserinde bize bu hatırayı nakleden Çaı1kınll.ı Hacı Şeyhoğlu Ahmed Kemal Bey, üç ambarlı Mahmudiye hakkında, beliı-siz de olsa biı· fikiı·cil< verecek bir fı.kra naklediyor: "Çocuklarım, 1897-1898 Yunan haı·binde zırhlılamı çıkışmı Unkapanı Köpıiisü'nden seyrediyordıını. TesadüJen yanımda kısaca boylu, al< salmi köprüye çaı-pacak !' drdi. Ralh u ki Mesudiye zırhlısı heniiz Ayvansaray önlerindeydi, bceni çekt'n iht i yar, 'Hey gidi günler hey! ... Biz, on döıt kişi bir tarafta, on dört kişi diğer tarafta üç aınbarlı Mahmudiye'nin dümt>nini kullaıurdık... Bunlar, dümeni paıı.nakla idare olunur gemiyi kullanaımyorlar !..' dedi Ve ihliyarın dediği çık­ tı .... Mesudiy!' köpıiinün a~·ılmış gı:ı-çidini tutturanıadı, köpri.iyı:ı­ gumbür gümhür bindirdi..."

mandaları

maııdalar

kullarulnuştu·. Vataı1claşlaı·a

askerlik mükellt>fiyet inin kabulünden sonra. ktırası tersant>yc clüşen efrattaıı be<.l~·l verecekler için, para bedeli yerıne maııdal1 bedel kabul edil.ınişti; yani askerliğini balı­ riyede yapacak olan bedelliler, kendi yerlerine havuz clolaplarına bir manda göndcrirlerdi. Sahlbirıiı1 yPrine hizmet müddetini duldtıran mamlaların boynıızlaıı yaldızlanu·,

terhis

kiiğıtlaıı

da sırma­

lı kordonlarla boynuzlaıının arasına asılır,

lim edilir,

kasabasında,

salübin<" merasinıle tesköyünde de, davul Zlırnalı bir merasinıle

karşıJatımlı. ..

Ateş istidası

"FeryadJ gökyüzünü tuttu" denildiği gibi. görülen haksızlık ve zulümden bizzat padişaha şikayet edebilmek için, huzura çıkanıa.­ yanlar son bir çareye haşvlllınuşlardı. Padişalun sahilsaraylardan birinde pencere önündcı otunuası gözlenir ve lwmen biı· kayıkla denize açılarak. içinele san1an, talaş, hasıı· parçaları veya ziftli paçavralar bulunan biı· kap baş ü.•;ti.ine konulup tutuştunılur; bu, "Padişalum, her taraftan gördüğüm haksızlık ve zulümle aruk haşmıcla att>ş yaıuyor. Son ümidim sendedir. saı1a sığını yorum, fakat

20

T;uihiınilıle

21

Garip Yakalar

beni senin yaruna sokırıuyorlar !" d<'meklir. Bunu gör<:'n padişah derhal şi kayelçiyi huzuruna getlıtir, d(•nlini dinkyerek kap eden

tın sahill~·riıli muhafaıaya m<'mur hastancıbaşı a~a tarafından

enlirleri verir. Ateş istida'iının en parlak örneği• .Va i ma Tcıl"i ll i'nin dördüncü cilelinde H)..t8 yılı (hicri 1O:>S) vakalan arasında kayıtlı­ dır ve Sultan lbrahım saltanatının son g\ınlerine rastJar: Yedi tane İngiliz tücc·ar kalyonu, Galata önünde deı-ya oıtasın­ dn ak bayraklar çekip bütün mürelirbatı güverte üzcıillt' dizilir, başlarmda birer bakraç zift yakıp bağnşmaya başlarlaı. Derhal saraydan adam gönderilip dertleruw1 ne olduğu sorulur. ~h·ğer ge-

şı

tirdikleri maldan PWela ticaret muahrdrsiyle tespit rdilen yüzde ii<_· yt•rine yüzde altı glımıiik resını alınmı). Sonra satın alımın taktibrn 15 000 kuruşluk mallannın bedeli ödeıınwdiği gibi, gemi kaptaniarına limruıı derhal terk ct meleıi dr eınrolunımış... ·'Bu m<>ıalim üzerintizdl•n ref buyunılsun yahut sefineleriıni..d(• tımu­ men ateşiere yrutarız~ demek istcrlcnniş. Bunu öğrenen Sult
Yahya

çıkma nizarnı

Tanzimal de\Tiııe kadar, devlet erkanı ve• ıicali ve btanbul ayaıu

ve kibarı, yazın, kemU mülkii olan veya kirayla tuttuklan yalıla­ ra canlarının isll'diği zaman taşımınuızlar Vt' mevsiın sonu, ke:.ıa l'hre dönüşte de aynı usiıllat bi k edilirdi Uu izinlpr çıkmadan hiç kimse yerinden kıpırdayamazdı. ller yıl sayfiye mevsimi i~·in, payitah-

liç ve Boğaziçi sahillerinin bir dC'fteri tanzim edHircli.

Ha-

"Bostarıcıba­

deften" denilen bu defterl<•rin sahüeleri altın yal dızdan çizgilerle dama tahtası gibi kutu kutu bölünmüştü; liınan ağzında y<ılı köşkünden Eyüp'ün ötesinde Bahariye'ye; karı;.ı tarafta Karaağaç'tan Huınelikavağı'na; Anadolu yakasında da Anadolukavağı'nclan I laydarpaşa'ya kadm· yalı, ev, dükkfuı, kayıkhane, cami, mescit, iskele, bahçe. arsa ve ilh... ne varsa, sırasıyla her birine bir kare tahsis Nlilmişti; meskenleıin sahipleri. kirada ise sahipleriyle bcrah(•r kiracılan yazılırdı; ömek olarak, lll Selını zrunaıunda hicri 120() yılında tanzim C'dilrniş hastancıbaşı defterinden birkaç satır okuyalım:

~Beykoz

iskelesi, yanurda Mustafa'nın h<ınt•si, yanmda HacızadE:> Ahmed'ın yalısı V<' arsası, yanında Laz llüseyin'iıl yalısı, yanında sabık İstanbul kadısı llamami7..ade Eft>ncli'nin yalısı. yruwt-

da Merhabazade yalısı, yanmda Odabaşızad(•'nin yalısı, yanında lmanızade Emin Efendi kullannın yalısı, yanında kireççi taifesiııin odalan ve fınnları, yanında Sultanlye Bahçesi vr Bostancılar Ocağı, yanında Beyşehirli Yahya Bey kullarının yalısı, yanında !smail Ağa kullannın köşkü ve kayıkhanesi, yanında lnC'ir karyesi crunü şerifi, yrumıda iskele... " Padişahlar. yazın saltanat kayığıyla deniz t<>nP?.zühüne çıktık­ Lannda düm<>ndc bestancıbaşı dunırdu; hünkar m<>rak etlip ''Şu yalı kimin'?" diye sordu mu, bostancıba.şı önündeki defterderı, "Falan kulunuzun yalısı, kiracısı filan kulunuz" diye okuyuverirdi. Yahut padişah defteri önünd(• hulundurur, merak ettiği yeri kendi· si okuyup öğrenirdi Tanıimal'tan sonra yalı! ara çıkmak için bu iı in killfeti kalk! ı, fakat Mrşrut iy<'ı'e kadar ha.zı kayıtlar, şartlar dC'vanı etti. MesP1a Abdülaziz zamanında. yazın Kadıköyü'nde oturan Şeyhillisl
Taıihimizdt>

1\ır::;u<·uzad<'

halk

Ahnwd Muhtar Efendi, kendi

ara<;ında

vapura binip

kayığını

Kadıköyü'ne geçtiği

beklemeyip

ve bu suretle

müddet sonra. l\1üslümanlm·

•)•)

Garip Vakal;u·

hakkındaki ı;;t>hir

~· }

i(;indt> ata

biımıe

yasağı kaldınldı.

~011. asır ortalannda, bir .sinir ha'lta.sı olcuı Sultan İbrahim de

"Yük'>Pk makamının ~er«::>fmi koruyaınadığ{ için azledilıniştı.

istanbul ŞC'hrinin içinde arc1bayı ya..'>ak etmişti. Bir gün bir üfüıiık­ çu hu(;aya okunmaya giderken yolda bir arabaya ra..stladı; fc:-,·kala-

Ata binme

de siniriC'ndi ve bu basil zabıta ,·akasından sadra:.lanu mesul tuttu; Sadrazam Salih Paşa'yı , ki, d('ğ('rli, namushı bir \C'ziı·di, gittıgı üfü-

yas ağ ı

Tanzimal'lan rwrlki dr\irdP, İstanbul'da padişahtan başka ancak üç kişi, t'ğt•r ata te-rcih Pd<>rlerse arabaya binrnek hakkma sahiptilPr. Bu üç kb;>i dC' ilmiye suufııun en yüksek simalan olan şcy­ hülislam, RumPii kazaskeri ve Anadolu kazaskeri efendilerdi. V~ zirlC'r, drvlel ricali V<' zata malısus bahşo11Ulan bir imtiyaz ilc akalüyC't ayan \'(' eşra('ı anc:ak ala binehilirlerdi. xvn. asrın ilk yıllan­ na kadar ricaiden sayılmayan ıncınurin, serveti ne olursa olsun

riıkçuni.in eviıu:' çağırttı

halk, büyük şehir i~·inde ala da binenwzdi.

day;wdığı,

Fılcra

edebiyat taıih.ine

Dini t>debiyatımızın Sulcyman ÇelPbi'nin mevlidi şerili gibi,

Eski zaman

()ükkanlannın iç manzarasııuıı nasıl olduğu, ı w taı~da döşenip

C'Ski

hizmet adabnun

lü yerıne uzunluk,

Babıfıli Kalt'nıi'n
şi~kf'bahı ru'Şın

EsC>n.

saraydan <'ll a!?afn halk tahaka5ma ,·armc·a fe, kalade bir hPy('l'anla

karşılandı

nıükfüata

\'('

şairf>.

Sad;m•l

nıakrunı

tarafindan ne türlü bir

mazhar olmak arwsunda bulunduğu soruldu.

Şair.

"Ar-

ı;

1000)

yılmda

kalmış

porsiyon usu-

w lokma hesabıyla yt•ııwk verildiıkftcrlerindt'n öğrPniyonız.

Bugün

Sultan lhrahim1.amanında ltHO (hictanzim edilmi;; narh deftl•tim• gür<', o de\irde

üzerinden: yahni,

kuşba~ı

lahana dolması sayıyla sa u lmaktadır,

kPhap. pihw

Ko.yıın yah.nısı (okka-;ı)

Yıuım ziralık

18 akçe

yaluusi (okkası ) 9 akçe Halis koyun etinden köfte (on diılwıni ) 1 akçl' l..ahrula sarması (~O tanesi) ı ak<;P C'iğ<'r kcbabı (.ı Piıinc; pilavı

o büyük loknıa....,ı )

tartıyla

'e

ışte d('fll'rin ~çılara ait olruı

bt' ndi:

et nl<'yi lt'rdh el lı

yoldan y<>rine getirdi. Fakat bir

ağırlık. sayı

lt•spil rdi!C'meyen

lıi:tt' tuhaf gelir anıa mesela

Sıgır

V(' aı·r.ıı .-;ımu Inı

kPyif V(' insafa

muhtelif de\irlere ait mu·h

ihtiyar oldum, her ~ün Ediııwkapısı'na kadar yayagidip gelmeYP klıdrPtım kıılnıadı , ıniisa'"1.c1C' buyııruJursa hayvanla giclip gPlsem" c<•valııııı wrdi. 1l
tık

D(:' olduğu kaliyt~tlt•

aşçı dükkaruarından

ğini

Edirnekapı civaruıdaydı.

ipiyle boğ­

aşçıları

hem şairruw hı• ın ri'yi yazmış olruı llakruli Mehmed Bey, bu şaheserini bit ir
bır klıyu

durıt u.

Pn

ge-çmiştir.

w gözünün ömind<'

ı

akçl'

( LOO dirhemi) 1 akçe

(bir şlş dolusu) şişk('l..ıahı

ı

ak<;f'

Tarilıinııl.dt•

Silahianma ve silah yasağı


Asmaallı'nda silahlı

Türklerde silah taşımak yiğit liğin şarunağı düşunillmemişti. nk mühım sı lah yasağı, XIX. asu· başında, II. Mahmud zamanmda bu padi;;a.hın has muteınedı Halet Efeneli'nin ikbal devrinde konmu!?ltır. IlaJet Efendi'nin kötü siyas<'li, devletin başına Monı ihtilalini dolanuştı 1820 (hicri 1236) yılmda, Istanbul Rınnlannın ayaklanarak Muslümanlan katliam edec·e~i rivayeti çıktı. hiikiınwt büyük • bir tNibirsizliğe düşerek, silah ta.şıyagelenlerden maacia biıtüıı

Is-

hamallar tararınrtan çevrilip yağma edildi Bır kısmı da dill
kollarını

sanayarak

çılop

giderlt-rcli; dükkan

sahipl<•ıindcn

ağzını a~·ı.mlar hemen katlolunurclu 1~

hu hale dökülün<'<'ı ilk <'lll ıin I
Silall heveslilerinin uçan

takımının

bu devirdeki kıyaretıeıi de kıyafetlerinin en ınakbulii de Ce-

Müslümanlanrun siJahlaı1ma..-;ım cmretti. Bu emirle, biiyük . Şl'hir halkınm, bir lar-ditan tüysüz oglancıklara vannca silalılanan İstanbul halkının ipsiz sapsız uygunsuz takımı liirlü rezal<'t ve ke· pazdiğc fırsat buldu. O devri ya.şanuş ola11lardan ŞanizadC' At:ıııl­ lall EfC'ndi. meşhur tarihind(;> ınan?..arayı wAhva.li Asitane" başlığı altında şüyle tasvir ediyor:

prk t ı ıhaftı, bu kopuk ve kül h anı zayir kesinti gemici esvabıydı: A,yakta ökc;eli basık kımHzı sahtiyaı\dan ycmcni... Ayaklar V(~ haictırlar çıplak... Beyaz kıı:;a diı çakşm; belde kmmzı şal kuşak, <;ırtta b<>yaz dinli mintan.. Göğüs bağır açı k. .. Eğer varsa göğüs perçcmlen gôrunecek. .. Başta Cezayir işı kımuzı keçe külall, üstünde oyalı krep.. Silal1 olarak mümkünse çifter çifter yarağan,

"ÜtNII.'Il beri garip halleriyle tmıımmş lstanbullular, bu S<'f<•r

hançer, tabanca... Sağ omuzdan a.şutma atdnuş kılıç ... Gllınü~ V<'

Iarıbul

.

de, silalu hir nevi süs ve ziyn<'t ve c;ocuk oyuncağı haline get irrtilcr. GC'C'<' VC' gündüz, malıaUC' aralannda, sokaklarda. iskelclerd<', cruı ı i avhıJarında. hisılı her yC'rd<' ve boş yere, k<>stant•tişeği gibi tüfı:>k vı;> tabanca atmaya ba'?ladılaı·; btanbul silah sesleıivle inll:'yip durdu H' silah sesinden. bir kaza kurşunın1a kurbruı olurum korkusmıdan kendileri de sersemc döntıp perişan oldular Kw.a lo.m~unııyla kinli anasın.ı, kimi arkadaşım,

altın saplı kamçı... Kız saçıncla11

yalmt hayvan perçeminden öriil· müş altın ve gümüş halkalı köstek. .. Bazı gençler rte, bilakis, gayet geııiş ağlı çakşır giyerler, sünnet çocu kle:m gihi, çakşu·Iannm ağmı tutarak yürürler; akıl ve izan sahipleri ise, bu hallere sadece acı acı giilerlerdi."

ze\·ce veya hE'm~ıresini

ölclürdll; hu vesileyle hezele güruhu Ü)e kasdi menfaatle kaıı dökı ülc•r Bazı <'ş lo ya sarraf evlf:'rinin kapılaruu lo np girc.liler; böyll• tt•· (·anit.lere uğr:ıyanlar ma.hnı camna feda edip şikayetıe bulunamazlanlı; lfnkapaıu ıiicc~uı11dan llm·ı llalil Ağa'nın biı çuval iı;in ­ de w harnal sırtmda sanafma gönclerdi~i yı•di bin beş yw. ktını~u

Ve ba

s algını

Tarih kaynaklannuzda devir clrvir büyük veba salgınlan hdır; bunlmın en müthişi 1Hl2'dl• (lıkri 1227) olmuştur. ı-tastalık

buyük şehirde• o kadar korkunç bir hal

almıştı

kayıt ­

ki,

p<ı·

Tarihlıtıi!.tll' Garip Vakalar

R('şad Ekrı>ın Krx;ıı


enuiyle sur kapılarına konulan gizli memurlar. bir günde>, her kapıdan 50-tiO ile 300 arasın
içinde gömülenler lıariçti. Zamanın gümrük emini 1ar.ıfind

göre. lıır buçuk ay içinde lstruıhul'da lwr gün 8!)0-900 kişi ölnnış, ramazanda ıst• ölü sayısı 1 200'C' kadar çıknu!?lı Hastalığın l:"n şiddetli hüküm sürdüğü semtl<'r, bilhassa ayakıaknruııın, bckiır t.aifesınin kalabalık olduğu Talıtakale, Yt'ntiş'tE'n BahçC'kapı'ya kadru· olı, Galata YC Cskudar'dı, buralardaki bC'k~lr odalan birer v<'ba yuvası halindeydi. Aslmda, nynı zanıanda bırer fısk ü fücur V<' ha.~;arat yatağı da olduğundan, hükumet ilk tedbir olarak bu bekar odalarının yıktırıtmasını <'mretti, odalar bir gün ı çinde yıkıl­ dl, bu işe nwmm olanlar, ı üyler ürp0rt id manzaı·aJarla karşılaş­ tılar ölenlC'rin çoğu. ayakta.')lan tarafından sokaklarda yıkarup birer tahta parça..<>ı üzeriıw konularak götürülüyordu, yıkllaıı odaJaı·da, unutulmu~. kokıı~muş yiizlercf' olti bultmdu. bwılann arasında da birçok uygunsuz gc>ıH;Ier, fahiş<' l<'l', bu fahişC'Il'rin beşikte çocuklan gürüldiL Bahçekapı'da bir sokak vardı ki, büyük şehrin has manada bır batakhanesiydi 'e halk ağz:mda "Melek girmez ı..;okağı'' denilireli ki, bu müthiş wbadan sonra devrin Parli~ II. Malınnıcl bu sokakta bir nınti yaptırmış, adını .. !Hdayet Camü" koymuştu. Salgın sırasında padişah. B<'!?ıkt~ Sarayı'nda hulwuıyordu.

ikindi naınazlanna .\yasofya'ya gt•lirdi; padi~ahlar kaclın cc•nazcsind<' naınuza dummzlardı. "hastalığın de!inf' sebeptir" diyl' rica olundu. Sultan 1\laJunud üç dört ch•fa Aya-;of}a'da n•mıze namazı kıldı ki bir s<>fPriıtdP W erk<'k, 8 lnazenin ıımuazı kılınmışıı \akınlanndan lıazı kims<'lerin ıavsiyl~-;iyle, hastalığın dl'fi içiıı , Sullan \lalmıud , yatsı ıuını:ızındruı sonra ıninart'lerdt•ıı yüksek Sl·sle "Surei Ahkaf'

27

okunmasını emretınişli; bunun it;ıerine halk dl'hşel içinde kaldı. Ramazaıı bayramında ise. baynunlaşmak munasebetiylc haJkın birbiriyle ihillatı arttığından, hastailk ti.ıyler ürpcıtici bit· hal aldı, hayram ('ttesı günlük ölıim vakaları :3 ooo·e kadar çıktı; ulcmadaıı hir kısım, padişaha müracaat Nlerek: "Surei Alı kaf Ad kavminin helak olacağını hab<•r verir. höyle günlerde cıkunması gazabı ilaluyi muciptıl' dediler, emir gcd alındı, hatta geri alınmakla d~ı kalınmayaı·ak, evlerde dahl Kuran oktınurkcn bu sun~nin okunmanlası

emredildi. Yin<' bu 1227 raıııazaıunua geceleri hckçileıin davııl çalnu~sı, mani n• türkü okum~ı. kahwhane1Prdc tavla. dan1a ve satranç vesair oyunlar oyııanması, rnC'ddahlarm ltikayt> naklelmesi yasak edilnili?t i.

Yeniçeri rezalet ve zorbalıkları Y~niçeri fkağı'nın zaptı bowlup da hemen hütün lsıanbtll t'snafı \'C' hu arada büyük şehrin haldın çıplak haşaratı ocağa kaydedildikten sonra.. ş<'lrrin asayiı;; ve inzibatmdan mesul y<>niçeriler, ttırhl rrzalet, ~t'naat, ırz ve namus tecavi.W<•ri) le, halla ~ekavetle İstanbul'un aHım üstone getirdiler lo yt•rindl" tabiriylı.> hu azgmlık­ lanrun en taşkın de\.Ti dt•, ID. Selim. IV \hıstafa ve ll. \la.hmud'un zanıanı oldı.ı v<' ocaklanımı kanlı bir :;>t>hir nmharebl'siyle yıkıldı­ ğı. imha edildiği güne kadar drvam cl t i. Bugünkü polLs kanıkolla­ n, içinde tür hı kepazt-liğin göz gön• göre yapı ldlğı yerler halini alınca, halkın, Allah'tan başka sığmm·ak yE-n kalmadı. l3u müthiş

devirdc. birkaç ay kadar. Alemdar ~hıslafa Pa.,<>a "Kın:alı a.'>kt•ri" denilen Runwli ayanlannın ınılisl4:'riyll' ŞelU'(' hilltim olup y<•ni(,'t'ril4:'rin gözililtı yı.ldırıııı!?, rcwlt'tleri ayyuka çıkmış hcızı yeni<;l'ri

2R

Reşad Ekrem Koçu

eşkıyasuu amansızca tepelemiş, "Sekban'' adıyla yeni bir asker ocağı kurmuş, fakat, kendi gaflet ve gurunı yüzünden yeniçerile-

on ani bir baskınına uğrayarak

ateşe verilen Babıa!i' de intihara

mecbur olmuş, meydan gene yeniçerilere kalm1Ştı. Yeniçeri kolluklan

Eskiden, bir kolluk önünden ulemadan, vüzeradan biri veya scmtin sevilmiş, sayılnuş bir siması gPçince, kolluk çorbacısı veya neferleıi, eğer kap11Ul1 önünde iseler, ayağa kalkıp hü.rmeUe selam verirlerdi. Bahsettiğimiz tuğyan devrinde ise, kolluk önünde iskemieler atıp oturan wya hasrrlaı· serip üstüne laubaliane uzanıp yatan yeniçeıiler, sabahtan akşaına kadaı· t.an1bura çalarlar. mani ve destanlar okurlar, gelip geçene ayağa kalkıp selanı vermek şöyle dursun, bilakis alay ederlerdi. Hatta, akşaın karanilğın­ da ve geceleyin kolluk önünden geçmek gafletini gösteren erbabı namusu, "Senden şüphelcndik, bın-alarda ne dolru;;ırsın, üstünü arayacağız !" eti ye cebren ve kalrrerı içeri alıp, saat, kese, çubuk gibi kıymetli eşyası varsa alırlarcb; soyulan biçare, bunu halasının fıdyesi bilip ağzuu açmadan giderdi. Kendi mıntıkalan içinde oturaıl Müslim ve gayrimüslim tüccarlaı· ise kolluk haracına bağlan­ mışlardı. Elinden kan çıkan, doğruca kolluğa iltica eder, onlar da, "Bu delikanlı yoldru;;ınıızdır, maktulün ctiyetini ortanuzın vakıf akçesinden veririz" derler, maktul Larafı.ıu da, kabııl etmem diyemeyeceği için, birkaç yüz kuruşla davalarından vazgeçirtirler, himaye ettikleri katili ise, kudreti ölçüsünde soyarlardı. Paskalya ve saire yortu günlerinde, zengin Hıristiyanların yolunu çevirip izzet ve ikı<:unla kolluğa alırlar, rakı ve şarap ikram ederler, kendileri de Hazreti İsa aşkına kadeh devirider ve arkasından bezirgfuun önüne bahşiş tabağmı dayarlardı.

Tarihiınizde

Balta asma.k ve zorba

Garip Vakalar

29

dövüşleri

Yeniçeri zorbalan, lstanbullimaruna gelen bütün mal ve erlak gemilerinin komisyonculuğunu, b1çaklanrun kuvvetiyle inhisarları alt.1na alnuşlardı. Limana bir gemi geldi mi, açıkta demir attı ise sarıcialla gidip, bir iskeleye palalllar verdi ise hemen gemiye atlayıp, kahvehane kapılarına konulanların eşi, mensup olduğu ortanın nişaıum ve kencti adını laşıyaıı bir le\. h ayı geminin bumuna asardı. Genlinin yükü ne olursa olswı, mal ve erzakın salıibi ve geminin kaptaıu, tahliye ve satış işine kaıışanıazdı, bu iş~ kendi avanesiyle o zorba yapar ve tutar parasından dilediği arslan payıru alu·dı, kin1Sf' ağız açamazdı; gemilere asılan bu zorba nişanlarına "balta" denitirdi ki, bugün bile halk ağzında musallat olma yerine kullamlan "balta olmak" tabiri buradaı1 kalmlŞtır. Genlinin yükü tamaı çekecek kadaı-sa, bıçağma ve avenesine güvenen bir başka zorba, evvelce takılan baltayı indirir, yeıine kendi nişanım asar ve d('rhal oracıkta kanlı hir kavga başlardı. Bir tarafın öbür taı-afı sın­ dırmasma "bıçak altından gE>çirınc" denilircti. Bazen de sııi külhaıl­ beylik, itlik güdülerek, zorbalar arasında, bilhassa Galata'da Hendek içinde, günü, saati ve şahitleri de tespit edilmek suretiyle yatağanlar, palalarla, Frenkleıi.n düellosıı gibi, yeke yek dövüşülürdü; bu dövüşlerin çoğu ölümle nNicelcnir, eğer taraftarlaı· kendilerini tutarnayarak ortaya atılırlarsa haldki bir küçük muharebe olurdu. Zorba küfeleri 1stanbuJ\ın yaş sebzE' ve ıncvyc ticaı·etine musallat olmuş zor-

daha ileri götürmüşl<'r, kendilerinin nişan ve işaretlerini taşıyan husus! lct.ifeler yapUmuşlardı; bunları, büyük şelm> sebze ve meyve Sl"Vk eden Mamıara iskelt?lerinden peylcdikleri yerlere göndcrirlerdi; bostan ve bahçe salıiplcri, mallannı bu küfelere yüldemeye ve yeniçeri zorbasının göndereceği paıtıyla kaııaatc balar,

işi

30

Reşad

me('burdular Hatta bir seferinde, bir yeniçeri zorbası, Karamürseili bahçıvanlara pusula göndererek, "Mal şu kadar noksan çıktı, bu kadan çürtik çıktı, hamaliye ve kantariye masrafları şu tuttu, sair resimler ve küfeleıimizin kirası bu kadaı·, bana daha şu kadar borcunuz vardır" diye yaznu'?. bahçıvanlar da, bu pusulayı i bret olmak üzere, Karamürsel'de kahv<>hanenin duvarına asnuşlardı. Tahmis

Tarihiınizde Gaıip

Ekrem Koçu

zorbaları

O zamanlar, kahve, değirmende çekilmez, kavrulduktan soma Tahmis'teki büyük miıi dibeklercle döVÜiürclü; saf kahveyc> nohut ve burıa benzc>r şeyler katmamaları için, dibekçil<'ı·in başında her gfu1, ihtiyar yeniçeri ustalanndan dörı kişi bulunurdu. Tahmis ilibekiPrinde eşhasa ve kabveeilere ait h<>r gürı en az iki bin okka kaJwc dövülürdü; bu yeniçrri ustalan, ellt>ıinde saf kahveyle gelenleri, "Var dolaş, falan zaman gel !" diye
Yeniçeriler arasında, bir yoldaşın mensup olduğu bir oıiaYl bı­ ra.k"1p başka bir ortaya geçınesiıw semer devim1ek denilirdi. Bu hal terk ediJen orta yolclaşlanna kaı-şı en ağır hakaı·et sayılır, seme-r deviren yeniç·eri muhakkak öldürülür ve bu yüzden iki yeniçeri ortası arasında kanlı boğuşmalaı· olurdu. M<'srla Galata yeniçeıilerinden 25'inci Orta yoldaşlarından biri 1810'da gen<' Galata'run mulıafazasına memur 7J'inci Oıia'ya semer devirdiğimlen Galata derhal karıştı. iki taraf mağaza tlükkan ve dt•poların kf'penklt'rini lararak şarap, su ve yağ varillerinden, fıçılardan, dolu t'rzak çuvallarından sokaklarda sipcrlc•r yaptılar, Karşıdan silah sesleıini duyan Istanbul yeniçerileri de, taraftar bulundukJan bu

Vakalar

31

iki ortadaı1 birine yardım için kayıkJarla Galata'ya geçti; muhare-

be iki gün sürdü. Kızıl

bayram ve

tnlumbacılar

O devirele sık sık çıkan yangınlardan birçoğunun da ocaklı eş­ kıya tarafından konulan km1daklarla çıktığı söylenir; zira her büyük yangın, hu gibi haşanlar \ 'C haytalar için bir yağma vesilesi

olurdu, bundan ötüıii yangına kızıl bayı·an1 derlercU. Yeniçeıi tulumbacılaruıa gelinrc, yangınlarda, yalnız kendilerine far.Ja para ve bahşiş vaa.t eden zengin kimselerin konaklann ı koıı.ıyarak ateşin yayılmasmı önlemeye çalışmazlar, ateşten gayet uzak bir yeri b<'kle~·ll'r de, göz göre göre ateş t eh
Hamamlar ve külhanbeyleri

Bilhassa lmberüta.ş Valde Hamanu, Aksaray Hamam ı gibi çarşı V(' pazaı- ortasındaki hamantiara kendiıli bilcnlf'r gitııı<>zdi. GaflC't edip girenler ya bednam olurlar ya da başları­ na bir bela gelnl<'df'n çtkamazlardı ; en hafiften kesesi ve saati muhakkak alınır, şikayet e kalksadayak yerdi. Bazıların m da şalı, çizm esi alınır; adanıcağız aranac-ak olsa, "GE>lcliğlnde şalın yokttı ve yalınayaktın !" <·evabmı alırdı. Ucceleri de, hu hamantiann içj "" c:anıekan odalan, belci.r uşakJan tarafından iskan E>dilir, türlü se-

:ıa

Tariltunızdı•
b('pk, sık sık kanlı vakalar çıkardı. Bu hamam wrbalandır kı, lsıanbul'da ilk defa Mkülhanb<.'yi'' unv
Sahıkalı hırsızlar.

bilhassa gece hırsızlan, şrhrin tensip edilC'n bir

y<'rincl<', umıınıiyeUe suçun işlendiği semtte, hatta bazen girdiği

evin V<'ya dükkfuıın, harun kapısında asılırdı; katiller wnumiyrUr işkl'nc<>ylc

ölclürülürclü. AskerlC'rin, ymıi sipahi veya yeıliç<>rilerin

başları k<'silir. c<:>seUeri ayakJaruıu taş bağlanarak deniz<' atıJırch.

Cellatlar ve idam

Baz<>n de>. mahküma gizli malını söyletmek için, idanldan <>wel

cezaları

herhangi bir suretle cellatlar eliyle ışkence tatbik olun urdu.

gibi. Osmanlı Imparatorluğu tarihinde de on binlerce suçlu veya masum insan, cellat pen<;<•sindc• caıl wmliştir; kimi, işl<.'diği <'inayetin veya devlete ihanel.inin c·C'-

tarafuıd<ın teYkif olunurdu, buna .. hoslancıbaşı hapsint' verilm<>k"

za.smı gömıüş,

la ~adraz:.ın1 Rauf Paşa gibi ki, IT. Mahmud, "O genç w güz<>l ha5a

Jler devletin tarihinde

olduğu

kimi bir ent rikanın, bir iftiranın, bir kinin yanı sıra yannııştır;

kurbanı

alımış,

kimi de kurunun

satırla

bir :.mda yok edilmiş, kimi işkenceler altında inim uüm in

kimi bir kem<.'nt \'<.>ya

De\ leti'nin rPsnü cellat H·~kilatı, bir cellath
<;ıkıncaya

kadar hastancıbaşı

denilircli. Bostancıbaşı hapsinden sağ kıııi ulanlar pek azdır. Mesekallcıvi

pek güzel yakışıyor, kıyanıanı"
mişti.

İ!ik('ll<:eyle idamın

l<•l il<'r<~k öldürülmüştür. Osmanlı

ldam edilecek kimsE:>ler. fennem

zık..

üç korkunç şrkli \ardı: çengel, çanmh, ka

(,'engel. lstanbuJ'da, Enıinnııii'ndcydi; kalın kalaslardan ya-

resinde>. sayılan de\'ir rlP\ir deği~<'n müteaddit cellaılanlan ınii­ rE:'kke>pli ki ht'psı de aslen Kıpti'ydi: <'<•llat hC:C?ı ile cellatlar hostruı­

ınlını~ kah.• burcu gibi bir Şl'ycli, hir adam boyundan yüksek yeri-

cıhaşı ağ<ınm

nk V<' sivri, krskin, bir tarak ş<>klinde> bir sıra, kasap dükkfullann-

ictruıl

hostancıbaşıya v<>ıilir.

o da, yt>ıine göre bazen bizzat ıwzare>t rd<'r<>k hülo:nü yerin<' g<>t in ireli; eğer oldürülccrk mililim bir ı;;ahıs ısi' idanıda bostantıbruşı mulıakkak bulunur. hülonü dl' cdlat bn.şr, ınaharctıne en çok güvrndigi hir vt>ya iki cellatla infaz Pelerdi ki bunlar-d. da "cellat yruııağı" dı•nilirdi. Bostancıbaşı ağa. !;arayın <>n büyük zabiUerinden bın olup başlı('a 'azifeleri. emrind<•ki lıosıancı n<>fcrl<>nyle sarayın \(' padi;;ahın ı;;a.hsuun muhfaza.<;ı ill' lstr bütün sahillerinin ,-e limruıın <•mn i~ l'l w inzibanna bakmaktı. Siyasi mahküınlar. yağlı kl'ııwnı ll' hoğulurdu; bazf'n, idaııulcm sonra I> konulur ya da saraYlll ş<'iırP açılan büyük kapısının. "hahı lnimayun"un önüne alılırclı. <•mrindeydi;

hükmü

ıw , nıuhll'lif

büyüklüktc V(' uzunlukta, başlan yukanya doğru kıv­

da olduğu gibi, çengeller konmıı.'?lll. Mahkum ana doğması soyulur, dlc>ri ayaklan bağlanıp makaralı ıplcrle yukarı çekilir ve sonra hirdPn bu müthiş çeng<:>Uerin üzerin<> bır:ıkılıı:dı; vücudwuı saplanan çrngrllc>r bazen clt>rhal öldüıiirdü, ekseriya da ölüm, müthiş acılarla

uzun sürerdi. Çeng('l cı:>za~ına eşkıya. billıassa kor!:;anlar

çaı1>tuı.lırclı. Kaptanpaşalar

donanmayla Akdeniz'den dön<.'rl('l'kt•ıı

henwn daima bir nliktar korsan tuhıp getınrlerdi. Bunlarcl
linuma piirddışC'I girer, hir

kısmını

da ~·engı,-le saklani ı. Çarmıh <'<'zct-ıı ana doğması çınlı;ıplak soyulur, kollan V<'

hacakları açık,

sımsıkı bağlaıur, omuz btt~lan

yüzükoyun bir

çamulı ü~tıııl<'

w lıııtlannın kalla etleri hı~·akla

Tarilumızdto

Ganp \'aknlur

oyularak buralara gayt•t iıi ya~ mumları dikilir \·e yakılır, çamuh, ÜZE'rindeki mahkfımla lwral><'r bir devetlin üstüne konularak Ş('­

dası

hirde dola'ltınlır, l('~hir <'dilircli; mahkfımwı caru pek olup ölmezse, akşamustü asılırdı. XVIJ.. asır ortasında asi Alıaza l\lelm1ed Pa ~·nın lstruıbul'da tutulaıı rasuslan böyle idam edilmişlerdi. Kazık da. mutlU;; acılaı·Ja muhakkak öldüren bir rczaydı: mahkum keza çırçıplak soyuJuı~ elleıi ve ayakJan bağlanır, bile k kalınlığında gayet sert ağa(,·tan yapılmış bir yağlı kazığa çalalarak otuıiulur, ekscriya da oımı:.danna, çmınıhta olduğu gibi bir çift yağ muınu dikilir, gC'zdinlı'n•k IC!;ihir ıedilirdi. Bu da şakilere ve korsanıara tat-

disine bostancıbaşı tarafinelan ctcği öptıl<'rck hümıetle gösterilir ve test' Ili yollu sö7Jer söylenir \'e apH':; alıp iki re kat namaz kılma­ sma müsaade olunurdu; bu tebliğ ekscriya da metanE-tle karşıla­ nınlı. Mesela Viyana bozgunundaıı sonra, Bclgrad'da idanı edılE-n Merzifonlu Kara Mustafa Paşa. nanıMından soıu-a "vücudıım toprağa düşsün" diyerek odanın kiliml<'rini loplatnuş, uzun sakalım kendi eliylE' kal
bik eelilen cet.alardandı. XVI. asır sonlarında, bostmıcıbaşılardan Ferhad Ağa, bir defaya malısus olarak bir
vezırlerinden

lıyı çınlçıplak

mü.n infazından sonı-a hemen daima başı. yolda bozulmaması için bal doldurulmuş bir kıl torba içinde cellat tarafından lstanbul'a getirilir ve payitahtta yıkandıktan sonra teşhir ve dt•fnedilirdi. Bir dE' cellatsiz idanı cezası vardı ki, "n'<'im (taşa tutma)" denilirdi. Jslrun şeriabna göre bir Hıristiyanla nıüna-;phcllf' bttltınduğu

soyclurttu. hile k, dirsek, diz \'C' ayak marsallarını de-nlli çekiçlNh.' kırdınp zavallıyı yağlı paçavra.lara sararak bır ha van topunun munhısuna gillle gibi bktırttı, sorıra topu aleşleterek havaya fırlattı, p
süylc•l nwk için cellatlar

tarafından

tatbik edilE-n işkencelere g<'lin<'c. haı;;lı<'alan şuıılanlı: usturayla diri diri d('ri yüzmek; sac;b.uı k('sih'n bw~a atl'~t(' kızıl hale getirilmiş demir tas giydinnek; cımbızla sinirleri Çl'knwk; lm- uzvun içine somla gibi burgu sokmak; ka}nar sudan soğuk suya vf' soğuk sudan kaynar suya sokup çıkaı1mak; ~·eki~· le kol ,.e bacak, el vf? ayak keıniklPri­ ni kınııak... ldaınından ı•vvel kt>ndisine bu korkunç işk('nceler tatbil< t•dilıniı;; de\let adamları, XVll. asır defiPrdarlarından Yaluıika­ pan Abdülk('tiın Paşa ilt-' Sadrazam Melek Ahmed Paşa'ıun kPUtü-

(yani dalıiliye nazın) Gadele kl'thüdaclır. Usulen, bir devlet adanu idruna maltkfım olun<·a. fem1an, ken-

Hezarpare AhmE-d Paşa ıs<', ceUadı karşısında görüm'<•, "Vay kclfir kahpe oğlu! .. " diye baguııuş, ınukavl'mel gösternı iş, bir alura süıüklenerek götüıiilmüş, cellat, paşaııın başındaki kavu~u alıp kendi başına, kE-ntli başındaki kirli klılühı da paşanın başma koyduktan sonra O{tu bir yumnıkta (,'ôkeı1 ip boynuna yağ­ lı kemendi atmıştı. Taşrada., cellat gönderilip idam edilen siyasi mahkfımlann, hük-

katiyeıle tespıt edilE-n

Müslüman kadınlannın bu t'l'i'.cıya ~·arptınl­ nıalan gE'rf.'kirdi ki, bütün imparatorluk tarilu boyur\l'a, yalnız tek bir kadın bu suçla suçlanarak, .Merzifoıılu Kara 1\lust;üa Paşa sadarc•t indE' Sultanalmwt'rc, Yılaıılı Sütun yruunda rN·ınNlilınişti. C<'Uatlar, kadını, kollan içerde olarak göğswıe kadar toprağa götn<'r, sonra halk tarafından taş yağmunına t ııl\ılcu·ak linç edilireli ki, eski müven'i.tılenmiz, linç karşılığı '"k(•şk<'k <'1 ıtll''' tabirini kııl­ lannuşlardır.

Rı-ş;ıd Ekn·ın

Tanhimizde Garip Vakalar

Koçu

..

~

,, 1

tarihinde en namh <'<'llatlar, XVTI. asırda Kara Ali, onun yamağı Hamal Ali ve Kara Ali'd<'n sonra başcl'llat olan Sü-

nisi, X\'l. asır sonu Saray ricalind<'n Kapı Ağası Gazani'er Ağa'dır Pacüşah llJ. Murad üzerindeki sonsuz nüfuzuyla ıüşvet yolundem

l<>yınun'dır.

el ve ayak kıracak baltaları iki yanına ta.kıştmp, saır yarnakları dahi aletleriyle kemerietini sti.sleyip yalınkılıç merdane

büyük bir servet yapmıştı. O zamanim· Istanbul'da Rüstenı Ağa isminde naınlı bir saatçi ve kuyumcu vardı. Hakilmten büyük sanatkardı. Gaıı.uüer Ağa bu zata fC'vkaladt• kıymetli elmaslarla müz<.>yyen bir koytın saati yaptırmış! ı (<'<'P saatinin daha büyüğü, koyunda muhafaza edilen saat), saatın <'P\.ahirini de kendisi vemüşti.

cümbüş ederek geçerler

Kapı Agası

Osmanlı

Evliya Çelebi, Kara Ali'nin portresini şöyle çiziyor:

"Bu koltm üstadı kfunili Kara Ali'dir ki bazuJarıru sıvayıp tigi at eştabııu

kemerine bendedüp, sair

işk<'nce

edecek aletlerini kt:--

asıp,

merine

kalmaını~

Fakat,

ki,

neuzühıllah

hiçbirinin çehresinde nur

Gazanfer Ağa eellada n•rilınc<>. ağaıun meşhur muraskoymuıdan çıkmış. c·C'llat ı•lıtH' dtişmüştü. Cellatlar, başlı

zehir adamlardır."

sa saatı

şahin şu

başına lıır

"flülmıi S1tllmı

sözü

ıw

kadar cloKnıclur:

servet olan bu saat için hir nwzat

yaptılar.

Saati cellat

mezadmdan Tımakçı Ilasan P<1.'?a salın almıştı. Az sonra Tımakçı Paşa da itlcun olundu, saat yi nt' <'ellal nu•zadına düştü. Bu sefer de bu harikulad(> güzel saat i ıwk uc·uz bir bedel mukabili Kasını Paşa

olma.z isf gflnwz Ila ta ce/la Uan."

C'elJat mezadı

Bir maltküın eellada \·erildi mi, <>svabıyla beraber üzerindcn çı­

Bir iki ay geçti g<'çnwcli, Ka.•>ım Paşa da eellada verildi, saat onun da koynuneta çıktı V<' iıçiincü defa cellat mezadına düş­

kan h<'r ~<'Y cellatlann olurdu; bu <'şyalar toplarur ve senedc bir

tü. Bu st>ft•r de Gazan.fer Ağa'nın ıne~um saatini Sadrazam D(•rviş

n'ya iki defa hüyü.k bir mezatla satılır. Thtar bedelleri cellatlar arasıncta taksim edilireli Buna "c-cllal rnezadı" denilirdi. Cellat mezat lannda ekseriya çok kıymetli eşya bulunurdu ve sal1ipleri cellat <'Lind<' can verdiklerinden, bir uğursuzluk yonılarak hakiki değerll'tinden çok ucuza satılınlı. Fakat c:ellat mezadmdaıı hir ~?t'Y satm almak da her kişiniıı yapahiiPc·pği ŞE'Y değildi. Bazı dt>vlPt

Paşa satın aldı

bir Ahm(>d 'eya Meluned Bey't> hcdiy<' <'tti. 1\hıncd wya ~fclunccl Bey d<'dinı. muverrihler bu 7..atın ismini ya.~.mıyorlar, pC'k genç yaşında, yani tüysii.z bir delik<ınlıykC'n sadrazaının himayesiyle Eğriboz s~U1cakbeyliğiue tayiıı edildiği için "('ivmı B<'y" diye lakap takılmış ve adı unutulınuştur. Miıv<'rrih Peçe\ili tbralıim EfC'ndi. Civan Bey1<' Eğriboz'da h<'Y

adam! an, zenginler, cE:'llaclın p<'nÇt'si yakalarma yapışmadan iız<'r­ lerimll' huhuıaıı kıynıl'tli kıirklt'rı, ~ üziıklC'ri, saatlC'ri, kC'sC'I<'rini çıkanrlar. orada bultuıanlara, "Bt•ı\i anar, bir Fatiha oktını-ımuz !" diy(' ht•diyt> Ni<'rlcrdi. ~1iiverrih Pe~'<>\.ili İbrahim Efeneli cellat nw-

kona~ının

ctmiz üstüne kurulmuş sala.ş laraç·asında sohlwt Nliyorlamuş. Söz saatten açılmış. İbrahim Efendi de saat m<'raklı­

/,aclı

görnwdiın

w

satııı aldı.

uğuı-.;uz eşya

i.i.zerine f<'vkalad<' şayaru dikkal bir fıkra na k

!ediyor~

lslaııhııl'da Alatürk Bulvan liz<'riııdt• Bozdoğan KC'ıncri'nin ht'-

nwn y
haşında

BelE:'diyf'

Miizc•sı yapılmış

güzel

mt'drt:'st•niıı

ha

w

kardc~i

munL"sa bir saat çıkararak muvNrih<• gösiE:'mliş. İbrahim Efendi "<'>nııiimde bu kadar giızcl -;aat

sıyımş.

Ci' an Bey

ko}ntından

C ivan B<'Y dt• saaı in hikayesirli anlat mı~. Pt•· çevili t'lill(IE'ki saati hemen bırakarak, ~Böyle uğursuz saat ı insan clüşmaıuna vermez ... Paşa nruııl olımı~ da sıze hediyE' t>tnıiş !.." d(•miş. Bu söz C ivan l3ey'e tesir t-lıııiş, lwnwn hançeı;yle smıt in t•l!"

denliş.

3R

T-.ı.rihimizd~

ma.">larını çıkamıış

w hir ~·l'kiçle de

çarklarını kırarak

Ganp Vııkalar

'"Dokuz yüz altmış iki yılı hududunda JJal<•p'te lJakeın namm-

den.izr ar-

...

eta bir herif w Şam'dan Şems adında bir i'..arif gelip aqumn

D<'tlizin dibiııcl<' saatin parıltısı görülüyormuş. Bey ile lbrahim

avakt.akınuıun kalahalık olarak bulunduğu-

nuş

Tahtakale'd<• bir<'r

hüyiik dükkiın açıp kahveciliğe haşladılm·. Kt•yfe müptt•la bazı

Efendi taraç-ada otunıyorlamıış. Bir atlı gelıniş, Ch·an Bey'e vazifesinden azlNiiidiğini !<•hli~ C' Imiş. C ivan Bey şaşırnuş. ~Azlimi

yfıraru

mu <'ip bir Şt'yimiı yoktu! .. "
kahn"hruıelerdc toplandı,

Deniş Paşa

meşgul

idam olundu ... Si7ln dahi idamuuz için ferman çıkıp

\'C

sefa. hu~usiyle okuryazar makı.ılesind<'n nice zürc•fa bu kimi kitap okı.ır. kimi tav la ve saı rançla

olur, Idmi de yeni yazılmı~ gazeliN gC't irip maariften bah-

Sonra şefaatçileriniz hinımet ettiler, ikinci bir fcnnanla b<•n gönd(•rilclim ve idamımza memur olan-

solun urdu. Eskiden eşi dostu toplayıp sohlll't l'tmt>k için :r.iyafet-

lara yru-ırıı saat ew<>l yptişc>bildinı !.. ·•

sıyla

bostancıba.şılarla gönd<'ıildi ...

cf'vabını venniş.

lC'r tertip edilirdi. kahvehaneler açılın<:a bir iki ak<;e kahve• paraKahvehancl('r İstanbul'da süratle (,'Oğal
Biz hu fıkrayı şöyl<> baglayal)iliriz: ikinci fermanı getiren hu acianı

idam

renn;mıııı

getirenlerE', Civan Bey'in

meşum

saati çe-

kiçlc kırdığı anda yelişnıi~ti !.. Eyüp 'tC', Karyağdı hayı ruun arkalarında, münferit ve JuıJt•n mctnık

bir nwzmlık vardır ki taşlamtın hemen hepsi yazısızdır,

dört köşC'Ii, uJ.ıın kürPkı t.a~landır. buraya "Celllat Ml'zarlığı" dc>nı­

lir.

Bahtsız

bir hırsızı. hir c:mıiyi ölümünden sonra m<'zarlığına ka-

buJ eden cemiyrı i miz, rPsnıi h ir vazıfe de olsa. bir aylık. pru-a w

menfaal ka.r.;;ılığı <'an uçurruı n•lladın ölüsünü umwni mezarLıkla­

ra kabul <'tmrın<'klc>, <'<'llatlara ayn bir mezarlık yapmakla muhakkak ki a.'>llietini göstl'nıli!';ötir.

ondan ziyade cemiyt>l S<'fası eder oldular"

süz takımı, bilhassa kadı V<' müclcrris ınaıtıll\·t·i vakit g<•çirnwk için kahvchanelere devaına başladJ; ınahallt'lcrclc inıaııılar, müeuinl~c•r, hatta büyükçe rlitb<' ve mansıp sahipleri bil<> kahveha-

ne

mü~t<'riı<:i

oldular. Kahv<>hanelNirı halkla dolup hoşalması,

hılhcı.ssa gE>nçlerin. hattat üysüz

çol'nklann kahwhaııclrre gilip çıknıa...,ı. hazı müteassıp ulemayı kalwC'haneler ah•yhindf' har(;'kt'l<' ~<'çirdi. ~Birer nı<>saYi haıwdir. kahveharwlc•rl' varmaktan m<'yhaneye nrrmak cvlaclır" dC;'lllt'Y<' başladılar; ('mnil<'rde. mcscitlPrd<> kahwhanelerP girilınenwsi için nıazlar. nasihatler \·enidi. Nihayet llL Murad zamanında, "Her lll' ki fahın nırrtt>besin<' vara, yani kömür ola. sırf haramdır" diye hir ft•tva wrilı>n.•k ilk kahve yasağı çıktı: kah\·ehaıwll'r kapatıldı . Fakat kahveluuw ya-

Eski zaman kahveleri

n•ılli~inin tadı halkın damcığında kalmıı;;tı, kah\'t'cilik
kar-

bir işti. mahalle aralarında. ara sokaklarda. çıkmaı. sokaklar-

Tiirkiyt''ye kalın' X\'1
da, bazı clükkaruarın art kısımlannda ~izli kolluk kalwPlPri açıl­ dı, kahvreiler de bu yasağın tatbikiıll' ml'ınur ~ul>:L'?ı iiP aseslıa ­

dE' taanmıünı <'Ili, Istanbul'da da ilk kalıv<'hane 1554 (hicri 9()::!) yı­

~ıya

lında aç·ıldı l'<'<;>t•vili tlıra.lıiııı gfendi büyük şehirde bu kahvehmw-

ıptılası

leıin açılışını ~öyl<'<'<'

nı ey«.' haşlaclı:

nakl<'
ve adamlarına göz yumnıa paymı vN·dill'r, halkın kahveye o • ,·aiz (' fendil er de

ağız dt>gişt irdi IL' r, "Kcıll\, ('

kömlir

40

Tıırihimi1.d<'

Garip \'akalar

haddine gelnwt ist•, i<;ııwsi <'aiz imi<;ı" demeye başladılar. Payı­

Yeniçeri kab,eleri

taht ııı ıanmını~ uh•ınası. ŞE'yhlt•ri, kah n• nnidct,imlrrini hoş gör-

Eski Istanbul kaln·chanclt>ri arasında dikkat t' şa~ ruı olaru,

diilt•r. kahw sa.<.;<ığı kaldırıldı; bunun üzerıne sern't sahipleri.

\'C-

zirlt>r, irat olarak gayt•t büyuk ınut<'YY<'n ve nnikell<>f kahwham•·

ol·aklannm lağ\·ına kadar buyük ~hirdl..' p<•k gllniltühı hır hayata sahne olmuş

bulwıan

yenic;eTi

kalweh
ler yaprırdılar vt' kahwcilerdPn gull(](' bir iki all m kira alır oldu-

Yeniçeri Oc:ağı'nın zapturaptı bozulup da lwmen bütün Istan-

lar. l\ihayt'l bir rivay<•Le gör<' lll ~ll'hmed, bir rivayete görE' de ı.

bul <'Snafı OC'ağa yoldaş y
Ahmed ;.am;umıda nwmlt•kct <' tutunlin ginnesi ,.e tütün tiryaki-

nel<'rinin

liğinin ~ayılıııası, ka.hn~ sl'fa..'>ına c·ıla verdi V<' kalwehaneh•ıin

nıru

şevkini, rPvı1akın ı aıi ırdı. Biiyük kahv<'hancler<'. s<'ıntlcrin<'

larıru taşıyaıl

gö-

r<', topçu, tPrsam', kalyonnı, ycniçt>ri, ceb('d ncf<'rleri, hamal. sandakı, kayıkçı, fırın uşağı. hanuun uşağı gibi ayaktakımı he

karlar doldu, kibar nıüşteril<•r, dendiden kimsC'l<'l", dC'rlicc toplu· <:a mahaliC' kahwhaıwl{'riıw c;<•kildil<'r. !\ihayet rv. Murad zama nın da, kahvcluııwlt•r ı ütün ii n aıt•şinc amansız

yandl, çok şi<.ld<'1li ve

bir lül ün yasağının yanı sıra çok şiddetli bir kahve ya

kapısı

uwrine mensup oldukl
y<>ııiç<'ıi ortao;ıııııı nişa­

ru;maya başlanuşlardı. Her onanın yul
~·ı kar olmuşlardı.

lll. Selim ve IV. ~Iustafa devirleriyle ll.

Malımud'un

ilk ~alt
yıllannda YC'niçcıi Ocağı kdim<'nin en y<·riıHI<~

w kı.I\'Vl'lli manasıyla bir haşaraı yatağı olmuştu. Öyle ki. Istanbul C'ivaıında, ıne­ s<•la Galat.a, Tophaı1e, iki yakalı Boğaziçi küyl<•ıi ve• bilhassa Osküclar'da ır" ve nrumıs sahipleri, revkaladf' hi ı llizum göm1rdik<;<' PV· lat ve ayaJini sokağa çık
w

kadın şöJl<• dw-sun.
sağı çıktı. O ıiyıl<'lli, nakışlı. hawzlu ''e fıskıycli mükellef kahw

kaşlı delikaııblar bile yeniç<.>ri C'razilinın ş<>ni s.u·kıntılıkhuına uğ·

han<'lt•r yıkılarak yNiı•ıiıw h<>kar w nalbant odaları yapı.ldı Biı

rarclı.

ara Edinw'd C' bazı kimsPI<'nn yasağa rağmen kalıwhanC' açtığını

DC'\'1111 bir vakanihisi, hu ha~mtı şüylt• ıa.wır ed<•r: MYeniçcıi adıyla çoluğa <;<><'ttğa tcc:a' ut Nll'n manav. hamal,

hab<'r alan Sultan Murad bostaııC'ıiHL'N'ı cellatlarla ht>raber Edir-

börf'kçi ve kayıkçı makuk•sindm VC' kÖ!;il' bw;;ı kabadayılanndan

nC''Y<' gönderdi. yasağa rağııwn kn birkaç kişi idam

olup paskalya ,.<' domuz kınmında. sokaklarda ab<ı.lannı yayarak

olundu ,-e kahwhaıwiPrin çatısı Y<'l'C indirildı. Türkiye'de kah''<'hruwl<'r. tekrar, an<'ak bu padi<;;ahın ölümilnd<'n sonra açılahiidi

geçen Hııistiyaıılardaıı hir<>r ikişer para almaya wne7.zül <'d<•n

V<' nwnılekt'!ıJllll.(lı• ıkmci bir kaltH' yasağı da çıkmadı. Yalnız

Ş<'ltirir.

Sultan ll. l\lahımıd, kanlı hir ~<·lüı ımıharebesiyl<' Yenic;eri 0<'a·

lru·ına

ğı'nı kaldırdığı sırada, Yl'lliÇ<'ıi döküntilleriyle taraf[arlannın

Icu-cia iWktt•n kinayc balcim ~·ıplak dola:;;ırlar."' Y<'niçcri kalıvelcıi yukandaki satırlarda nuılandınlmı

ıoı>lantılanrıa mfuıi olmttk n• dolayısıyla yeni bir litne tehlikt•sı

utanmazlar. lumgi ortaya nwnsup ise koluna o oı'l.mHn ni~unı akgüya gör<'nler korkstın diye d<' kollıuı sl\·aJı g<'Zl'rl<'L Baş­

bir t•ıulatecll!n uzun ac:ayip bir sarı k

saraı.

sokak n• patarhaldııı

nin ünüııü alnıak iı;iıı, hirka<; S<'ll<' İstanbul'daki kah\'ehruwlt•ri kapat lı, ortalık ıyu·c• yat ı ;;tı kt an sonra da kalw<•han<'IN hirl:'r i ki

çıplak külhanil<·ıin sabal1t•ut akşama kadar s:v. \<'süt n· hat1a ıy~

Ş<'l' açılmaya lı<ı!?laclı.

h<'psi gay{'t ınıyük ve ff',·kaladP suslü olmı Inı kahwhuıwlt•r, uınu mivctic btcUthul'un nıanzarnsı c11 gilr.el yc•ıkriıw. hılhassa
u nu.ş,

afyon w <'srarla k<•yif çahp f'ğl<'ndikiPt i yt•rlcrdı llt•ıııt•ıı

42

Tarihımizdl.'

nazır suı·

yahut deniz üstüne kazıkiada atılmış salaşlarda kunılurdu. ller kahwhanenin mahbub kö<;ekleri, sazendeleri, kıssahan ları, eli ayağı düzgün litmtüysüz uşaklan bulunurdu. Pt'ykeler kilim ve sE'ccadeler, kuzu pöstekile>riyle döşenir, dıı­ vadara Bektaşi levhalan asılır, yerlere fırdolayı hasır döşeninli. Tavandan pt>ykelerin hizasma kadar inen canuaı·ın önü çiçek saksıları, bilhassa fesleğenlerle donatılırdı. Kahvehanenin ortasmda daima, etrafı saksılaı·la süslü bir havuz ve fıskıye bulunurdu. Kahve ocakları ise bir gelin köşesi gibi süslenirdi. Kapakh ve açık boy boy cezveler, dolap dolap fincanlar, en az birkaç tanesi gümüş ve altan başlıklı billur şişeli olmak üzere naı·gileler. kehribar ağızlıklı çubuklar, çiçekli oyrnalı levhalar bir sf'rwt teşkil ederdi. Ocak başında da, urnumiyetle, kalwE'hane sahibinin E'vlat niyetine büyüttüğü bir delikanlı bulunurdu. bedenleri üstüne

yapılır

Bahsrttiğiıniz de\'i.rde, İstanbul' tm bu tabakadan olan gC'nçlcri. arasında vakanüvislerin tabiriyle

"illik alanwtl" Cezayir kesinli csvap modası yayılmıştı: yazın beyaz dlıniden, kışın da beyaz ytinlüden dizjn bir kaı-ış üstünde kısa diz çakşın, belde kırmızı şal, nar çiçeği necef taşından dügmeleri daima çözük mintanm kollan sı­ valı ve sağ kolun bazusunda orta nişanı görünecf'k. .. Ba<şta Cezayir fcsi üstüne oya1ı kı·ep... Baldır bacak çıplak, kış ise diz kapağı­ na kadar ç·ıkan beyaz üstüne kınmzı çiçckli yün çorap... Ayakta Kayscıi'nin saıı salıtiyaıundaıl yemeui, fiJar... lyş ü işret alC'mleıin­ de nam almış küUıani civaıılaı·, haşlarma bir de çiçek Wştirırler. Her yeniç·eri kahvE>hane yapt ınp açanuızdı, kahvehaııe sahipl<'rinin hemen hepsi, en nanılı yenic;<'ri zorbalarıydı. Ocağın son yıl­ lannda kahvehaııe sahibı olan yeniçeri zorbalanımı C'n namlılaıı Kllledi bi kahwhanesirıin salııbı kalyoncu Bunuısuz Must<ıfa, llendek kalwehanesinin sahibi Tersane başçavuşu Danealı tbra1ıim

Garip \'akalar

Ç'avuş,

Çardak iskelesi kahvehanesiıtin sahibi 56'lı yoldaşlarından Galatalı Hüseyin Ağa, Toygar Tepesi kahvehanesinin sallibi TI11isli Ali, Balaban iskelesi ka1wehanesiıtin sahibi Kız Mustafa, Ilasan Paşa Hanı kahvehanesinin sahlbi Sarhoş Mustafa, Irgat Pa7..a:rı kahvehanesinin sahibi Tuınacı Ömer'di. Ye-ni yapılan bir yeniçeıi kalwebanesi döşcnip dayandıktan sonra, kapısuun üstüne asılac~ olan orta. nişaıu için parlak bir alay tertip edilerek açılırch. Orta nişaru. uımınliyetle şin1şir, nadiren de abanoz üzeıine kabartma olarak işlenir, münasip boyalarla boyarur ve tezhip edilirdi. Kahvehaneterin nişan alayı, Süleymaniye'deki Ağa Kapısı'ndan başlardı. Nişaıı lcvhasını baş karakuUukçu başırun üstünde tulardı. Krrk elli ve hatta daha fazla delikanlı­ lar. altın ve gümüş kınlı ha.nçerler, keşmir şallım, Cezayir kesinü esvaplaı·ıyla lt-vhanın önü ve e:u-dı sıra yürül'lerdi. Allayın en öni.inde de elleri tRberli Bektaşi babaları bulunurdu. Soytarılar. çengiler, köçPkler envaı maskaralık yapıp oyun oynarlar, atlı alay çavuşları, nişaıım geç·t'ceği yollardaki halkı kırbaç ve kamçıyla dağıt..:·ı.rak "Savuhm bre savulun... NLcşan geliyor !" diye bağınrlardı.

Yeni bir kahvehane açan bir yeniçeri zorbası. kahvt?hanesini kesesindeıı hemen metelik s rahat yüzü

Reşatl

Ekrı·ın 1\o.,.ıı

Tariluıniztlt• Ganp

göıiir,

\'akalar

45

türlü tecavüı lcrr uğrar ve hatta öldiirülebilirdi. Yeni açılan bir yf'ni~c·ri kalwcsim'. yeniçerilC'r kendi aı-alarında, t•n makbul

mak ist('Ill<'Z. TE.'rziye gizlic<' habC'r yollayarak d<'likanlıların ma-

ht•diyc olarak bır kanarya kuşu göl tıı·itrll'rdi. K amu-ya kuşu. kah-

hut esYaplannı gayet geç te'51ım t'tmesini emredt>r Sonra alelace-

wltane i~in bir u~uı. ma.skot sayılırdı. Aüytik bir yeniçt•ri kahv<'-

le kırk elli takım Cezayir keo;;ııni

ham•sinde en az oıu~r. kırk kanarva kafrsi bulunurdu.

larına. St>yiskrc

nu habC'r alan baba çok üzülür. F'nkal oğullannın izz<'linefsini kır­

V('

l'"i' ap aldırtarak bunları

at uşak­

dalkaYukla.nna giydirir. Bmm gürcn ayan oğul­

ları terzinin parasını gönderirll'r, fakat ısmarladıklan csvaplan aldımtazlar. CJiyeın<'zlcr...

Bir

zamanın

Müvenih Şanuadc At.aullah Efendi de 1809 (hicıi 1224) vakala-

bobs tilleri

n arasında o dt'vrin bobstilll•rinciC'Il hahst>d<'J'('k şu "latu·lan yazıyor l><'vir devir, İstanbul gen\lerinin havai meşrcp takımını bir ga-

rip tm·alet1 layafet ınoclası ~tır. lll. &>Jim zamanı il<' II. Mahmud'un ilk saltanal yıllannda da. i stanbul'un h avai ınrşrf'p gençlrıi ara.'5ında

kalyoncu layafeti moda

olmuştu.

Başlarına ve bt>llt•rine lahtır şallmı sararlar. omıv.lmına da,

nwvsimine göre, bir bomoz atarlardı. Bdlrıine kuşak yı;>rine şal saıımp kıvnmlanna kını giın1üş kaplı bır kulaç boyunda bir yata~an

MSefihan<' süslenmekten "lakınmak lslamiy<'l ş ianndan iken zamamnuzın hallo birbirind<'ll gört'l'ek, cehalet, nadanlık ve bilhassa ar ve t.•clt.•p noksanlığından kadınlar gibi süs Vt" ahıyişe düşmüş­ tü. Hcl<' m·ru111 nfıs ve ayaktakım ı, insanlık kaclir V<' il iharıru Joyafet ve kılıkta sandılar. aifisından wya adisinden Ilirili türlü acayip tarzda giyinip ktL';KUldılar; nws<'hl hastancı baratayı. serdengeçti

de kaytanlı UC<'i'.ayir kt•simi" denilrn frmtNH:' ve şalvar giyerlcrili;

destan, içagrusı iist kaftanı w kanığıı, yobaz softa ıcıimmesini terk ectip kım i başına Cezayiri ve• kimi lahurl V<' k<>şmiri ve kimi de ıizai ve marpiç şal sarınara.k 1c•rs
şalv
tercih <.'dt'rlt>rdi. Yaz kış çorap giymeı­

da ettiler; ki ın i bornoz, dizlik vr ı ozluk giyip beliıw gümüş kakılm­

ler, baldır bacak çıplak \·e yalın ayak gt>zt•rlercti. yalın ayaklarına

lı yatağan hı çağı takanık meyhan(' ve karhmte "c mcsire ve kalt-

ilt• giiınüışlü çiflr tahmwa yerll."ştiıiıkrdi .

.

.

~kalvonC'u vemenısi"

Sırllanna sımtah

\'<.'ya sa-

valmt MG alata ..Yt'nwnisi" denilen kınnızı Nll\li-

''<'hanede foclulluk edip dolal?lılar, uygunsuzhık edip kavga çıka­

yandan hir yemeni giy<•rlcrdi ki husıısiyt'tı, bm-ınınw1 gay<'t dar ol-

np yakalandıkları zan1anda sorguya çekilin<'<' kimi bayraktar, ki-

ll1
mi i<·ağası, kimi bostancı \'0 l'ski püskii biı· yadi~fu· olduğu aniaşıi ctı. Hcrkt•s bir ac:ayip Joyaf<•tl<• bipt•tva icrai haha.<ıC'l edercti. Birtakınu. ş<>nuı n• aklen menmıı. ağı yerde sünınur kafi~Ul giyer. siln · net çocuklan ~ibi ağlarıru ı ut up yiirürler. beş all ı c'l\daze çuhadan rüppt> ya pt ınr '<' allı yedi encl<ızt•dt>n biniı,; kestiri ı haşlanna <,:arp kadar smık sarar, ayaklannet ucu hmum iğıwsı nwsı giyer. üstiı ayağı nın yaıısııu örtmez, pmımıklanrun h il i~ık yt•rlt•ıi göriiııtır pabuçla clolaı;ır. Au hall('r nihay<'l padişahın rıaz.an dikkatini <;<'i<

~

8\'lat, oğul l<'rbiyt>si bakınundan ı;;u fıkra ne kadar giiZl'idir:

Bir ş<'kawı OC'ağı haline ginniş ohm yC'niçerilt'ri lt'tlıp t'tnwk

üzt•n• Alemdar Mustafa Paşa'yla heraber lstanbura ~l'len Ser<'z fıyanı Isınail Bt•y'in on st>kiz-yirmi yaş arasında iki se\·gilı \'l.' kıy­ nwt li oğlu vaniı. Kll çuk dt>likanWar, İstanbul küU1anil<•rinin h u pitnrC'sk baldırı çıplak kıyaf('ll('ıin<> tiZl'llirlcr. Ve buyiik !?l'hrin t•n

nam lı bir terzisiıw hin•r kat Ceza;yir ke."liıni es\'ap ısınarlru·lru·. Bu-

·lG

Thnlımıiull• Gaıi p

ti ve halkın bu ~clihaıw kıyafetı şiddetle yasak edilip herkesin

nanılı satraıu;çılardandı

edebi ile. meslt•ğiıw, işine gücüne uygım kadimden beri giyilege-

r.ın~· tahtası başında otwurdu; bir gün yinC' Emir Çelebi'yi çağırt­

len kılık n• kıyaf<•ll<• clola:;;ma<;ı emredildi 'c bu hususun gereği gi-

mış, Silahtar Mwstafa Pa.~

bi takibi için de hostancıbaşıya, lstanbul kadısına. sekbanbaşıya, suba;;ıya vesair zabitana hitaben fennanlar yazıldı. "

Esrar ve afyon tiryakileri •

47

Vakalar

Alkollü içki ve tütün gibi k<>yif vasıtaları, hilkaten rmtnl<'Şr<'p

- B<•hey

Pad.işılum!

ve ckseriya Emir <;elebi'yle, saatlerce sat-

O tiJyaki afyonunu

yemed<•ıı

gcll'mez !..

(lt•ınişti. Sultan Murad: - Bl'n sordum, Emir Çelebi afyon .Yt>lll<'Z ve paclişahlara yalan ~öylcnmeyeceğini de bilir! cevabını verince, Mustafa Paşa: - Başı korkusundan hakikati söyl<'mcmişlir, Emir <;<.'lebı afyon

clt•vrinde afyon kulhuunak da yasak edilmişti. Padişahın bu ya'iağına kurban olanların başında kendi hekimbaşı Emir Çelebi gelir. KıymeUi bir tabip, zmiJ ve rini bir adan1 olan Emir Çelebi'nin öl-

y<'r, ispat edertın ! demişti . O sıralarda. yani hicri linin afyonunu neredtc' $akladığırıı ve ne zamanlar yuttuğuıııı öğrcnmiştı, müvenihin tahiriyle, ubu veledi .dna", birka<; ak<;<'Yt' tamall edip Vf'li-

dü.rülmrsi, Türkiyt• tarıhinde bir eşine rastlanmayan vaka1artlan-

nlınelinin sırnnı ifşa etmiş, "Afyonunu ben hazırlaruı1, hır altın

dır. ('ok şiddetli ı~·ki yasagına rağmen. padişahın gözdeleıi, ne-

hokkası \ardır, çakşırının

olmayan ul<'ma ara<ıında hoş gönilmczru. ulema efendilerin keyif düşkünleri afyon yutarlardı. IV. Murad'ın yasaklarla dolu istibdat

dinlleri, ayyaş hükümdaml içki :ilemlerine iştirak ederlerdi; IV. Murad, zanuın zamanlwkimbaşmın ahvalffide de değişiklikler görerek keyf itiyaclını hi.'iSPI mi~ w bir gün: -Efendi sc•n afyon yer misin'? diye sonnuştu. Zavallı Emir Ç('lebi, başı korkusundaıl yalan söylenUş: - Hayır Sullanım ! diyE' inkar etmiş. Padiı;;alıın gôzclc• silahtan Mal1bub Mustafa Paşa, hin1aye et-

mek istediği bir ıalıilıi hassa hekimleri arasına almasını Emir Çelt'bi'den rica <'1 mi~. Emi ı· (,'el ebi elf' bu ricayı emir telakki ecl<•rek dcrhal yerin(• gPI ire<'l'k yl'rde, "Bir gt>clik boşalsın v<>relim" denwk gaflt>tini gös1enni~. Silahtar Paşa da hckimbaşıya bu maddeden kin bağiarn ı~... Emir Çelt•hi gay<'l gii:.r.c•l satranç uynardı. Sultan Muracl da

içindeki en tarisının ccbinde sakJar, pa<~ahın yanında fazlaca kalırsa, abdest balıı'Sin, ıw

istt•ı'Sin?

dedik-

te, garazkar Mustafa Paşa: Padi.şahun entaıi ceplerini yokla, afyon ~,·ı kınazsa ben yalancı, müft<;>ri olayım! denuşti. ~mir c;elebi hıuura dönünce, Sultan Murad eniarı <:<•bind<' ne varsa çıkarmasını enu·etmiş, duşman ınekriıw uğradığııu gören

Reşat!

·18

Emir (.'elebi de allm Sultan

Tarilumızde <:ıınp Vakalar

Ekrt>m Koı;u

man içiıuk. ayaktakınund~uı kibar w ricalc \l' nlemaya \·aruwa her smıf w rahaka arasında yayılnuştı. Sigara kfığıdı, XIX. asırcia

hol
~lurad:

- Efendi bu nedir? diy<• sorun<'a, llekimbaşı biraz lereddütlrn sonra iliraf el rniı;;: - Padişahmı ıslah oluıunuş, zamn gitıniş <Üyon h iii asasıdır! de-

içinde ~·ubnkla içilirdi. Z<•ngiıılC'l ~u·asmda lüll' ve çuhıık, aym za manda bir Liyıwı <'~yası haline gc•tirilrniş, ll'reddüt!-;ül. bir sanat

l'Seıi diyc•bilecl'ğiıııiz, kıy nwt H tru;ılarla müz<.>yyt'Tl mıınıssa llilt'IC'r

mişti. Altın hakkanın rmş.

kullanılmaya baı;;landı; tlıliın, her y<.>rde oldugu gibi hizd<' de lül<'

içinelP lahmin<'n on dirhrm kadar <Üyon var-

O anda gazaba gelen. fakat Eğ<'r

gazabını

gizl<'yen hükümdar:

zaran gitmiş is<', hepsini Y<' de görrUm! diyt>

Emir Çelebi

biı·ka~·

- Bu kadar yeter

emretmişti.

küçük parça yuttuktan sonra:

Padişahım

!.. Ku1una

yazıktır...

ve çui.Hı klar yapi ınlnuşt ı.

Naima, tüttmun Türkiyt•'ye ~iıli ~zuhun Duhan" sC'rlevhası altında hı<'ıi 101;; ( miladi HiOö) yılı vakaları am'>ında şöyl<'ce kay-

deder·

Bu

hakkanın

"'Hrlal mi. haran1 nu'?' diye nice Ç('kışm<'l<'r<' sebep olan tütti.n

fakat

Frengistan'dmı zuhur edip bu 10 lG yılında cliyru·ı lslaın 'a girili ve

müst<.>bit ve muhakkak ki gaddar padişah, Emir Çelcbi'ye, hakka-

nice litıw ateşi ıu~iunıp gittik<;<' yayıldı \e şöhrC't buldu ve

içindeki panzehir dahi olsa hepsi yennl<'Z! diye

yalvamuş,

tahtasının

memlt>ket zürt>fa.sı omuı ımıptelası oldu.O d<•virde yaşru1uş olun Pe~·t>vili lbrahim Efendi L.:;e, tütünün

-&n bir hazık hekin1sin! Yediğin zehrin r.araruu da clef ed<'rsın!

memleketintize giıiş tru'ihini 1600 (hıeıi 100!1) yılı olarak hatırlıyor

mn içindeki afyonun hepsuli

yedimılş

ve zorla satraııc;

lıaşma oturtmuştu:

denliş \C'

müddet

arkasından

birbiri

ı.arfmda,

zorla üç oyun

oynatnuşt ı

\ e tabii h u

Emir Çc.•lcbi, zorla yediği on dirhem afyonun vii-

ve şwıhm yazıyor. "ilin dokuz smesi hududunda Ingiliz k<>f<'l"rsi getiretiler ve !;a-

yaparnamıştı.

zı emraza şifa olmak mınıına sattılar Ehli keyıften bazı yanın kl'Y-

c;adınna götüıiil­

fe mü.sa<ıdesı vardır diye ıııüptC'la oldular. (;iderek ehiJ keyif olına­

içinde tedavisine koşmtışlar, !!.'nur Çelebi:

yanhu dahi istimal eder oldular. llatıa kibar ulemadaıı ve eshahı

- Bana artık ilaç g<'n'kmez. silahtar gilıı hasmı ka'vi zamanın­

cle\lettc•n nin•h·ri ul iptıla~a uğradıJru·. Kahwlt'rde t>razıl w P\ha-

cudtmda yapacağı tesiri gidere<'ek ~ihayet müş,

satranç

tahtası

hizmetkarlan

da öhıııı

telaş

önündt'

tıbbi

düşüp

mudahaleyi

bayllm<'a

yaşamaktan hayırlıdır, bana bir

kase

karlı buzlu şerbrt

l. Ahmed

olanlar birbirini görınC'nll'k ıneı1l•lırlerine \ardıl ar. Sokaklarda V<' pazarhmla dalu ltıll' clll'rindl'n düşmez oldu. Uirbirınııı yü:t.üıw güzfuw [ıııf püJ cliyt' sokaklan malıallell'ri dahi kokull ıı lar. !!akkında ıüce yave şiirler nazmedip binlluıa.sl'l)el okul tu lar. Bazı al1bap ilc• bir nin· defa ıniinaka.)C.l olundu. ·numm nıyihai kerihesi Jwınl'n adamın lııyığıııı, Hanğıııı, sırtındaki <·svalmıı, bilhassa içindi.' kul-

kısa bir za-

landığı hanl'sını kötü köt lı koku lt uğundan ~a~ ri halı n• keçc• gibi

verin! elemiş V<' sunulan ~t-rbeti içtikten sonra da ölmüştü.

Tü tün

yasağı

Tııtün, nwml<'kE'IinıizC' aıtc-ak

X'VTT.

asır haşlaruıd<ı

zamruıında ingiliz genüdl<•ri tarafından getııilmıı;;

w

şın tu ı iln k('srl'lı isı imalindC'n kalı\ eler gök duman olup içind<•

Rl'Şad Ekn•ın

50

Tarihinıu.de Ganp

1\uçu

<'vinin döşemesini yaktığı, külü il<> artığı or1abğı kirlettigi

Vf' ayrı­

ca nımtasıl ic;ıldigincten insanı i.şt<'ıı giic;t<>n alıkoydugu. bunun

bcka.r, ık'llbant vr dehbağ odalan yaptınlmasını cmrrtmiş, tütüı1 içümc-sini ch• yasak ettirrrı:-k cl<•llallar \'asıtasıyla tiitün içenleıin

t'msali nice mazaJTatlan olduğu haldt• s<•fası ve faydası nt>dir?' dedik<:<', 'Bir eğlencedir ve bundan gayıi s<•fası ze,·ke dairdir' demektC'n gayri hir n•vap itasına ka yüz hin adam ol al<'Şl<' y~uımış yakılnuştır. Ancak forsa gC'milcrde vardiyalar. tütün iı:en•k bir miktar u~lnıyu def cderlN. Forsa gözcü-

aıı1an

lüğüne faydası olchı~ttı

şı haristir"

inkar edilmez vf:> nıtuheti dahi drf t>clip ~ij­

51

Vakalar

wrilnwyip idaın edilecrkiC'rini ilan ettimıişti. Dcvrin ulemasından V<' mutaa..c;.c;ıp safulardan Kadızadr :\ldınıN1 EfPndi de müth~ bir tütün düşnıaıuydı w padişaluıı da bu zara karşı hürınC'ti vardı. Kadızade Efrndi Sult kaışı aıılan­ sız ciaHanmaya tC'Ş\ik r
tüt un yao:;ağına p<'k kulak as ımunışıı. ~ınsan nıcıı <•dildiği şeye kar-

cll'rlrr, tütün, gizli ic;ilnwye ha"?landı, lmlla,

hus<>t iras eder ama bu kadarcık fayda i~·in mazarratı k<'<;in• iı1 i kahı

akla yakın değildir. lf):J!) (hicri LO.tf>) yılına kadar şüyıı w şöh1'<'1i o ınertebedeydi ki kabili tahrir V<' tabir değildir." lik şidd<:'tli tütün ya'>ağını koyaıı w tiihirı iı,:enleri ıunan wtınl'­ yip ölüm cezasına <,'arptmın I\'. 1\luracl'dıı: Bir anarşi dt>vrindc he>niiz on clört yru;;ındaykerı tahta çıkan hu hükümdar. sallanahnm

ilk y1llannda ~·ok kcuı lı askeri ihtilallerh' karşıla'?nıt:;;lı ılylt• ki, bir seferinde gözd<' yakınları. elinden zorla alınarak idam eclildikt('n başka kendi taht ı V<' lıayatı bile lehli kry<' düşıniiştü. On st'kiz ya~ına basıp dE'Yl<'l ıciarı'sini bizzat eline alınca, bir kahw v~ tütün yasağıyla başlayarak kanlı w must<'hil hir hü.kiımcl!J:~) yılı saf~ıinin ~Tnci cunm günü Istanbul'da C'ibali kapısı dışıncl.c'l bir kalafat yerinde bir kaJaJalı;ı funda yakıp g(>mi kalafal ederken, atPş, şiddt•llı hir poyrazla cı civıınlaki kayıkhaneler<'

sirayl•t

t>tmi.ş.

süratl!'

hııyünıüş,

sur üzt>rintll'n

şeh­

n' atlanuş, kol kol yayılarak tan1 yirnıı clöı1 "aat. lstanhul'ıın dört-

tt· hirin.i kiil

etıni1ti. Yıuıgından soıu·a

clıılaı ha.şlanuş ,

gt•nç

halk ara<:.ında ttirlu dNiikohilha-;sa, tütün k<:'yfi için gidil<'n kahwluın<'lt•rde

padişahın uğuı-...;ıızhığundan lıalıst•dilir

olmW?tll Rıımın üze-

rine rv. Mnracl rvvda kahvehaneleri kapatnuş. kapalmakla kalına­ yarak bütün Türkiyr'dt• kahvehaıwlPritı yıkılmao.;ıııı H' yPrleıine

"Zararsız Dullaıu

bir rlulwıı luıklillıcla neyler bunca dikkofler

all i mazlumanı mr>ıı r>y/PII, Iliiner ollfıo:"

diye tiitün yasağına taıiz t'
üzen• bütün imparatorluk halkını ciddi bir endişe• aldı. Öyle ki, !wmen lwr sabalı, sokaklarda, kı rk elli ceset görülüyordu; cellatlaı·, tütün içerk<'n tutulanlarm ba?lannı vurup kt-lll'rini koltuklaruuı1 altına bu·akıyor, padi.şaJun

t>mri nlUcibince m• için ölclürüldükl<'ri-

ni anlalmak i<:in. çubuğunu da kl•sik başın ağzına '\l'ıiyorlardı. Tütün içertleti aı-aJ1P yakalamak ı<,·in bir hafıy<' te~kilatı kurulmuştu,

bunlar. g<><'<'l<~ri, bir hırsız gihı

~uphelendikl<'ri f"\'lt'ıin,

b<'lcir oda-

larınlll lardı~

damlanna çıkarlar, bacnlan koklayarak 1üt iin kokusu arru·zira Hryakilt>rin, bir baskın olıırsa, tiit ün i<,·tikleri yere tt.ıl ü-

nün dlml
\'C

kokusu siıwn'ğinden. çubuklarını e\·leıinin ocak-

lan içindl' lütıürdükleri söyl<'niyordu. Bu hatiyPl<'r. yazın da mesirc y('t'll•tiıw dağılırlar. kırlcuda, çayırlarda iy~ lİ iliret eclen olur ımı, tütün içı•ıı hulunur ımı diy(' giizl'llerlerdi. flatta hizzat padiışalı,

yaz VC' lo!?. ~N'<' vr gü11ıliiz t Phılil gt'Zt'rcli.

D0vıin

Iniyük

ulemasın­

dan ve hür Jikirlerivle tanuunıs• simalanndan. Kadızade Efendi'nın •

52

de

Tarihiınizdr c::ııip

HPŞtd Ekı \'fl1 Koçu

dolayısıyla dii~manlanndan

:;ieyh Sivasizade Efendi anlaumuş:

clu ileriPdikçE'. her menzilde,

beşer,

Vaknl:u·

onar,

yinnişer "tüttuı

i(,·er ya-

yakalaıuyor.

ve sonra: - Kilaplanyla ~eyre ~iden tılt>maya ve lespih ve seccadesiyle derviş ler<'. kalt•nıiylt•, k<''tğıdıyla giden kalipiere biziın sözümüz ve bi ı- vee; hill' taarnızııımı;, yoktur, helllE'li kendı alemlerinde olsunlar! cliy<'r<'k çekilip gitmiş. Fakat Sivasil-ade Efendj ile yılı:am da o ('snada hayli korku gPçirmişl<•r.

idam ediliyor, ihr<'t olmak üzere asılanlardan bazılannın çubuklan ağızianna V<'rilt'r<'k teşhir ediliyordu. Fakat bu ölüm cezalaıı. kimseye• ilm•ı olmuyordu. sadece oıtalığa dehşet saçıyordu. Naima. ~öyle('e rcl<'n hoşnnmış, başıhoş gf'zf' dolaşa padişal1ın otağı önüne kadar g<'lınişt i. Orada yakalmıcuı hay\'an, sahilıiniıı bulunması için ekliala VC'ıilip ordu için
Tütün, içki. afyon gıbı lıüliin nıükeyyifat yasaklaıı, bu hüküm-

dan hayvaru frda ettiği anlaşılmıştı. ~ıuasıııı
Ef<•ndi. bir ~ün. bazı !'adık yarnruyla Kağıthane' d<> lmrahor Köş­

kü'n<> gitmiş, bir kır yC'meği yiyE'rek tasanllftan, şürden konuşur­ lar imiş... BirdenhirC' sandalla rv. Murad gelmiş. yanaşnuş w adan1 gönclrıip önlerinde ıw qusa toplattımuş. Meğer. kiı:aplan arru.ıncla Şeyhtilislam Yahya Efendi'nin de divaru ,·aımış; padişah. 'ı:ahya Efendi'ye fe\'kalade httnllE't ederdi. kendisine getirilen şeyleri teker teker bizzat gözden ge(;irdikten sonra: -Bu bizim efendiıun cü,·aıudır!. diyt> Yahya D imm 'ru bir müddet

karışi ınnı~

clann

öhımtınt'

kadar C'C'/.a.o;ı ölüm olmak üzere bütün şiddetiylE'

devam etmesin<' rağmen k<'yif ip tilasının önüne geçilememi~t i.İ(,'<' çekilecek birkaç nefc>s duman için ölüm L<'hlikesiru göze ahUl tiı-­ yaki kahramanh.u· n• ft•daiiPr, her zamaı1, her yerdt>

bulunnuı~tu.

Öyle ki. mesela, löa8 yılında. 1\'. Murad. Bağdat Seferi'n<' çtktığın­

da. kendi k1ıınanda~ı altındaki orduyı hümayunda bilt> gizli olarak tütün ic;<•nlc>r p<'k ~o·oktu. l3irka(,' vaka kaydedelim: Ordu Üç·pmar ııwıızi l iıw konduğunda, gece, k'UJ1u bir yen· c;ekilip tlll lin İ(,'l'll on hı ı kı~i. lt>lıdil dolaşaıı IV. !\1urad tarafından lıi;.­ zat yakalanmı~ w dC'rhal idmn olunmuşlardı: içlerinden biri mukabı:-le ha.lift>si l.'tüeüzadt' Jakahıyla lanınan oldukça yüksek bir nwınur, hiıi dt' kapwılm!-]ıydı. HPha mNlZiliıulC' ikisi yl:'ııic;Pri olmak üzere on dört ı ütlın ı iryakisı yakalannuş ve günnen kat lt'dilnı ışll'ıTli. llal<•p't c> yinııi kişi idam olunmuştu. Or

rama7Jar.. suçüstü

dır

ki tütiin ya'>ağırun bu en şiddetli cl<'vrincll•, knlayra gizlt>ıwhil­

ınesi

için birkaç nefeslik ti.itiin alabii<'C<'k min im ini Jiıl<'lNI<' gay<'t

kısa.

iki üç parmaklık çubuklar k"l.ıllanılmışt ı. Mükt>~ü'ata karşı şiddetli yasaklar koyan 1\'. 7\hırad'ın kl•ııclisi, mahrem yfuanıyla gece gündüz içPr lı ir a))'
h<'r tarafındmı kahn•haıwl<'r dPrhal açıl­ tütün k<'S<'l<'ri meydana (,·ıkarak çuhttklar ll•llt•ıulirilmi:;;li, ya1-

nız istanbul'da korku. h ir mütld<'t daha dE'vanı l'l nıi;;ti. Yıllarca , tü-

dair yt•ni lıir l'ıtıir l,'tkınanıı~. kt>ndiliğinden lavsanuştı; şu \'aka, buna giiz<·l hir ıııısaldıı

tün

yasağının kaldınJdığına

yıt<;ak

Ilieri 10!)2 yılında, g~?nç paıli~ıtlı 1\. MPhııwıl. bir giiıı So~uk­ Çl'!?ınc'de

Alay

Köşkü'ni.in

penceresindt' ot ttrııyunlıı,

sokaktaıı

l'l-

Rı·ş.1d Ekrt>ın

Tanhımiıdt· <;anrı \';ıkalar

Koçu

5li

lerinde çubuklan, alenen püfür ptifiiı tütün içerek iki adrun g<>~·ti.

Esıı Pazan 'l.;uruosmaniy(' ( 'ıunii'nin Tanıkpazarı larafindaydı,

Padi!?ahı

P<'ncer<>d<' gördükleri haJclr çuhuklannı gi:llenwdiler. l\'.

daha doğnı tahirle bu cam ı. X\ III asnn ikin<'i yaıısında. !:;sir Ila

ününde idaınlaıını emretli; fa-

nı yaıunda iııı;;a l'dilntişli. Oğlan n· kız. köl<• H' taıiye alın1 ı-atıım

yapısının yıkılama­

türlü uy~ıınsuzluklara, fuh~iyata w şrnaatt' müsait oldut:,f'J.ı i(,'in,

Mdun<'d, dcrhal yakalanıp köşl<ıiı\ ımısahip

kat

ve ncdimleri, bir tütün ic;in Allah

öniinde falakaya

<•sirci lik ınils<•lscl kefaJrte lıağlcu\mış, esircil<'r sıkı devlet k n nt m-

tabanianna birkaç değm•k indirildikten sonra ~erb<'st b ıra·

Iii altında lut ulnıaya çalışılmıı?. huna rağm<'rı çc~itli edepsi:t.liklt•r

kıldı Bu vakanın üzerinden çok gt·~·mNli, Istanbul kall\'ehant'IC'ri

olımı~ v<' i',a.nuul zaman şiddt•tli tt•nhihler. yasakJaı· çıknuşıır. Ka-

de birC'r ikişer açılmaya başladı, l><'kar hanlannın

dın '<.>ya c•rk<'k e~irciler ilc• esir ch•llallarının rdcpsizleri tarafından

yac-<ıgını yı kı ldı,

söyl<.'diler, adamlar ~·t•vrilip Alay

çuhukçu, liiJC'Ci n• tütün<'ü

esnafıyla

Köşkii

doldu.

kapılan

Şurasıru

sC'yyar

da kayeki

yapılıp da X'\'1.. X\'ll., :'\.\Til asırlarcia Istanbul Kadılığı'na göncl('·

nwk lazımdır ki, tütün, nLı;petcm Yl'lli olduğundan ve tütün yasağı

ril<'n fcmuınlardan öğrendiğimiz lıaşlu.:a l'depsizlik. sahibı l<ırarın

da bir anı çok şiddetli olarak tatbik c•dildiğinden tütüncil e:ma.fı

dcul satılan köle ve cariyl'lt>ri uc·u;r.a kapatmakl ı, fakat asıl kor-

için, diğ<'r esnafta olduğu gibi lon<'a tcşkilah kunılamamıştı. kc>n

kıınç şcnaatiC'ri, meslekl<'rini fııh!?a ,·asıta yapmalanydı. Kendi c•l

dilerine ()(•vlel tühlncül<'r

nıurakabesini

ba.şı boş

gön•<"ck bir

w

t>snaf olnıuşııı

cdilmemış,

lcıinclt'ki la:t.<' clul cariyel<'riyl<• ~ahhı <'tllrt'd kölC'!t'ri yüksekçc l>ir

hepsi d(:' Yahudi'ydi.

·para mııkabilind<.• bekar lC'Vt'nl ocl:ıla.nna götiliüp birkaç giiıı ka-

kfıhya

h<'ınen

layin

Mc>mlC'ketimizde lwnüz tütün ziraati d<' başlamadlğından. lıtgı­ lizl<>r w Hollandalılar ı.arafıııdan gC't inliyor w çok pal1alıya satılı­ yordu; \ahudi tülüncül('r, tütünün

dan

fiyatını düşürtıp

tarafın­

kullanılabilmt'sini

annut

kunısu,

t<>min <'cl<•bilnwk için içine c;·ınar yaprağı. incir yaprağı katarlardı, bal ve peloı\eZI<' ıslatıp hu-

susi bir koku verirlerdi; bu surctll' kc>ndi dı:

hcrk(>s

karları

da çok

fazlala:;;ır­

an<"ak 1725'tedir ki (hkri 11!38) tülüncWer bir Psnafloncası t<.'ı?­

pattınrlm, habt•r alırup da ;.r,ahıtaca sorguya Çl'kildikleri.nd<'. "F.si

re talip olclu, pey akçesinı ,·enli, h<'~c>nnwdi. pE>yclcn geçip g<'ri ~c·­ tirdi. su m taksi ri miz yoktuı·, ıısuldüı" d<'rll•rdi. Baz.ı kadın esın·ıh•r \t> bUhıı...,sa

lt<ı..-ına

C'sir dC'llallan da C\l<'ıi ve• konaklan dolaşır, hakikatc•ıı

n· ıniıstc>sna cariyeter i~·iıı dcğ<'rind(•n kat kat üsti.ın bır li

yat tanınin Nlerck; "Bir maldar l'l'endi cariy<' ister, S<'llıwn•lim" clı ye sahip ve.• sahibcsiııdE'n taınaJıım tahrik C'dl'rlC'r, bir miklar pry

kahya tayin (:'dildi, ilk lülünnı

akçesi bırakıp kızı alırlar, btanbııl'da titan•tlc meşgul Zl'ngin Jlı­

ler kbı ısmiıHil' 1..anıaıunm, has Lütündc.>n an

ristiyanlanı, Polonya ve Boğdım <'l~·ill•rim• göl üri.ıı'IC'r, h üyük hi ı

lar munlı bir tiryakisiclir.

Ü(T('(

kilaıımı hağlrulCh

ve

kendileıiılt' hır

mukahilınd<' btrkaç gi.ın kapatu·lar. kıza da sus hakkı bir

kii-

J><' veya yiit.iık all\'erirler. "onra Yl'tiıw iacl<· <'elip. "Huyunıı wya ka~ını güzünü beğenmedi. pt'~ indl•n vazgc•çti, ku..cı da hir kuııc• aJ-

Esircilcr Tıirkiy<', yeıyüzıindt>n esaı·l'f i w

dı"

I'Sir ti<·cu·etini

kaldıran twyıwl

mild ani
clf'l'll•nli. J!)fiH (hic.'ri Hô7) yılında, gayrimiislimkrin esir \'f' azaılı kullaıı­

ına.sı kat i olarak yasak edildi, Pvwla, h u yılın Safer ayıncl<ı Isı atı­

bul kadılığıııa gönclerilen bir rerma.ıı ile gayıiınüslinlleıiıı yanıncia

I{C'şad

Ekn•m

Tıırihimi:l,dl'
Kuı;u

bulundildi, som·a aynı yıl (·emaziyt>lahiıinde çıkan

Şair

N<'v'i'nin

feryadı

ise çok daha

57

Vakalar

fıraklıclır.

ikinci bir fermanla gayrimüslim-

ler yanındaki esirlrrin h<'dPli mukabilindt' sahiplerind<'n alınarak

"Ko/bi t1şık gibi t•iran cllill'r uu•.IJ}wuryi

~lüslünıı.mlara salılması ve azatlıların da \Iüslwnanlar yanında c;a-

Rirr:folar alulilw clöndürr.iüler JIP.IJitlalll',lli

~·malanııın temini rmrnlundu. Bu tarihten ı tibaren gayrimi.islim-

ler kölr w c-aıiye kullanmııadılarsa da, }ııkanda kaydertiğimiz uy-

!.rili rnıwıı gibi giizlen.J,·u niltmt ()/du şamlı

gunsuz csirdlt'r ve esir drllallmı nlSıtasıyla nillayN birkaç 1-{l'<·e

rt•şmi

dilber gibi bimnr f'lliff'f 11/t'Siflllf'.l/i. ,.

için mt'ŞI'I'JliC'ıin(' uygun w kc>ndilerini dilşad edecek kölr vr <'ariYI:' tedarikiııdr sıkıntı ~·(•kııwdilrr. Esircilrr Vf' esir delialları zincir-

Hi()( (lıicri 975) tarihinde l':ltanl.ml \'<'
lE'me kt•falet<• baglanmakla hrrHIH'I', ıçlerindr para ic;in her türiii

n zamanlar

şrnaali iıiikfıptmı ~·t>kinnwyPn

IPrdi- gönderilen bir fl'muında, meyhaıw i~lt'l nwnin yasak oldu-

insanlar daima bulundu.

ğu

kadılar aynı

zamanda bt•lesini gönır­

halde, İstanbul'un muhteliJ yerleriııch•
nwyhm1eler peycia olduğu yazılnıakt<ı w içki yasa~mın ~icldC'Ilf' tatbik edilerek meyhanelerin kapallınlrnası rmreclilnwkt<'Clir. Fa-

Eski meyhanclcr

kat bu yeni <'m ri n d<' bir müddet sonra

l\1em1Pkl'timizde drvir ckYir konulmuş. şidcteUe takip rdilmi~, göz yumulup ııııutıılnıu~. sonra IC'krar konulmuş ve son zamanlara kadar d<'\'am l'tıni ~ yasaklanlem hiri alkollü i<;kiler yasağıdır. Hat t.a Cumlnu·iy<'t ılt•niııde lı il<>. W Hi w Hl:iO bir d<'r~eeli mehus

hırde

yer yer, hatta mahalle

uııut u lduğu

amlanııda

ve h üyük

mryharwlPr

ŞP­

kurulduğu

!E)7!l tarihli lstanhul kadısına göndPriiPn bir f<•nnmıclan öğn•nili· ynı:

Bu frrmanda Langa civanndaki l\Hisliiman

nın J>i\·:uıı

nıahallc>lNi halkı­

Hümayun'a gelerek nwyhmwkrdeıı w nll'yhaıwlt>rde­

seçimi giiıılt•rimh• yirmi döıi saat i~·iıı içki yasağı konulmuştur. Ta-

ki

rihimizdı•ki içki yasaldanndan hazılannı. iinwklf'ıi btanbul haya-

lat ı lıyor ~üyle ki: "Langa ve ch·arında oturan Ernwniler w Ruınl:ır. t'\·lcriıtin alt

tından

alarak. sıralayalını:

Kanuni Sultan Sülı•yınaıı zamanında -;ıddetli bir içki yasağın­ dmı, d('\Tiıt <'ll biiyük ~airi Baki ~öyle şikayı•l eder:

sarho~lardan

pek

acı

bir lisanla ~ikayette

hultındııklan

da an-

kat larını mf'yhane yapmışlar. Btu-:ılara dadmmn scu·ho~lar, hamama gidl•n kadınların yollarını Ç<'\'İıirlf'r, nuniy<• ~idt•ıı Miblümanl
al<'nen küfreder ve ÜZ<'fll'rinf' şarap dök<>riPnıti~. Bu yüzdl•n

"Rt-hi lltrylıallt>,IJi ktıf l'fli tigi kflllrt Sultan'ut

kanlı

Su qilli tırasuı kı•sti Sirıniiut ii Kalafrt'/1111

lar hamaııw1a girip iç halvetten c.:ııılak lıir kadın yakalayıp ıorla kaldımtak bt<'miş. Hamamdaki kadınlar lıiçan·yi t•li hıçaklı sarho-

~U 1//l'f'fiS iÇI"!' k i lll ı/n i lll do/ı U:; Jlf'Yitltlltt• (/P1TC'yfpr

:;ıun Pliııd<•n kurtaraın<ınuşlar, fı•ryat

Nr dt•l/111 ()/o

t'.lf 1/alı'i ::H llltl/ll iy~i diiııyr111111

?.. "

kavgalar olmuş. Hatta bir sefeıiııd(' bır a.~ılı sarho~ bir kadın­

w

figamı ha!-ilaını~lar.

Bama-

ma koşan mahalleli, kadını azgın müll'eavıziıı p<'n<;<'sındı>ll ~:orJ;ı

5H

Rl•şııd Ekn·nı Koçu

alnuş. Bir sefeıiml<• Saft>r Efendi isminde bir müeızini zorla ıney­

haneye <:ekmişlt•r \'1' üzt'riıte l?ar'clp dökerek ~t etmişler.

Bu frnnarun ..,onunda istanbul kadısına mahalle aralarında, bilhassa nw~cıı w hamamlar civarında bulunan meyhanell'ıin kapattmlma"ı erm-<'cliliyor ki, st•kiı yıl ev·velkı fennanda meyhanPleıin istısnru:.ız kaldırılması Pmrine nazaran içki yasağının tamamen tavsad ıgı anlaşılıyor. Oevl<'t. i<:kiclcn ağır bir wrgi alırdı. İstanbul'da, ı~·ki l{etin•n tüccardan verginin cibayeti için de bir "hamr emanet i~ kı.ınılmul?tu ve bu emanetin gelili çok kabankt1, içki yasağının g<'vı;;etilnwsini, l:ıazint' ınenfaatin.i korumak ı.>nd.işe­ sine Wn'bilü·iz. 1 74G tarihli bostaııcılmşı ağaya gönderilen bir fermancia -ki

bostacıba.şılaru1 başlıca vazifelerinden biri İstanbul sahillerinin muhafazac;ıydı-lstanhul ve civarına bir katre şarap ve rakının sukulmaması enırolunuyor; lıundan
nan Hıristiyan devletlC'n elçileri ile tercumanlan. miktarı devll'1çe tayin edilecek anc<ık kifafı ıwfısleri içın bir miktar şarap getirtC'bi-

lecekl<'r, f<ıkat bu ı;;araplar da, bostancıbaşı tarafından dikkatle takip edilt•<·ek w h
179 l tarihli bir f<•nnanda da, !stanbul'da yine bir içki yasağın­ dan bahS<'dilrnt·kt<• w Fransa clçisirıüt Teklıdağı'ndan ıwfsi için grtirteceği ;;
üçün<'üsll I. Mt•hmE'd , dünhincüsu lll. Selim zamanlarına ailtir. Biraz da vakaııiivisleri k
1'.ı.rihimızdt>

Garip Vakalar

fı!l


nice yük akçe getiren emanPt ı kaldırdı. zararına bakınayıp menfaatinden geçti Lakin. in.s
çok geçmeyip eskisi gibi içki içihı oldu." Sultan TV. Mehmed zamanma ait 1653 (hic-ri 10&1 ) yili vakalan arasında yine Naima Efeneli yazıyor: MYeniçeri Ağası Kenan Paşa ki aslen Giircü bir tüvana kiınscycli. aslında (içki yasak olduğu halde) nıeyhan('rileri aylı k h araca bağlcumş

haklar durur, meyhanelerde türlü fısk ü fııcura had ve pay<ın yoğ id.i. ~ IV. Mehmed zamanında 1681 (hicri IOH2) yılı vakalcm arasında

Silalttar Fındıklıb Meluned Ağa yazıyor: "On bir senedmı beri şarap enıan('ti kaJdmlınıı;;, nı('yh~meler yı­ kılnuş1ır. Sadra:?..am Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, mC'yhanecilerden döıt ,yüz kese akçe rüşvet alınış, meyhaıw açmalarına göz ytuıınmştu. Padişah

da o sırada Çatalca civannda Yapağcı çiftliğinde bulunuyordu, bunu haber alınca sadnv..aına, 'Hattı hümayununua yasak olan hanıra ne sebeple izin verdin'?..' diye şiddetle bir femıan gönderdi; Kara \1ustafa Paşa henwıı . 'Padişalua söyle~­ mek kolaydır' deyıp hiçbir şeyden haberi olmayan k<.>thüdası l la~ın Ağa'yı hapsettirdi, hesabını gördüıiip g<'<'<'l(•yiıı boğdurttu V<' ölüsünü evine yollaciL Padişaha da vakayı, 'Bt•nim haberiın yok,

kethüdam izin vemıiş. hatn hümayumumz g(•lmeclt>n hen l:!~as<'n haıni boğdurtmuş ve cezasım vemuşlinı ' diye <'l'\·ap verdi" Sultan ll. SülC'yman zanıanında, 1()87 ( hicti 100!:>) yılı vcıkayii arasında Silalıtar Fındıklılı Mehnwd Ağa yazıyor· "Hazine çok sıkıntı içindeydi. içki yasağı kaldırıldı. lıcunr emaneli y<>rıi
rıo

Tanhııni1.ılt• ı;arip

R~ Ekri'rıı 1\nçıı

m. Selim dewiıı!' ail Cahı

Said Efentti

ımıazzanı

bir vnkayiname

sağa rağmen

ıw

olan

\ ' Cl.J'

is<• kapatb, ~ru·ap,

kadar i(,'ki varsa lwpsini

şiddt'lle

rakı w•

yasak etti; ya-

h ir adam elin<' bir hiilhii 1 kafesi bmsakJar riH raloyla

şüph<'knen zabıta

lwrili

kapısma götiırmüşl<'I'St>

şırı

i~ç·i, çama'?ırcı,

alıp sokağa çıkar,

doldunılnııış.

sorana

yakalamış rakıyı

dC'

Kafesin

'Bıilhii­

~allan

saıırlar. namlı akı;;aıncılardan ~ai ı Kcsriyeli Sıdkı nwrhumundur.

".Mr>y/uuwilr' giiriiııce IJizi {Wit ii şad felt'k; Kıskmulıbr•zıni işrelekl!llı/f>sml.felek!..

Hn· mr.IJgr·rü· knpmulı, clrrli Pir: mey ymwf.. Scik, c{Jiltli ıuatraba. emrf'/ti· lll'1J yasak ...

vı• lıonı

vesair<>

dolu.

şarap

etmi.şlt'rdi.

B<•kar çruna-

w yorgan çar-

g<'t iııııiı;;lerdi Tenek<• ho nı

IC'hinıl<•yen Yaluıdil<•r

Erbahıııa m-;tladıklarında

hrowı lıoruJara mıiştt>ri

Me.-;twu•l<•r nk ı ttı o şe/J kal re .IJfl$ Mnlmıur Çf'lırrif'r sarcırıp kılılilar telaş ...

şefaatc;ileıi çıkıp kuı1ulmuş BazıJan

kefere kanlan tedarik

için d<' gizli rak ı ve

ağırlığından

mC'y<.lana c;ıkarınıı;;. ~a

getirip göti.ımwk balıanesiylr çama!;iır, yatak

şamp

dik1en sonra i ı; ki yasağı büyuk <;;chr<' teşm.il edilıni~t i. Aşağıdaki

gezdinneyP gid<'rinı .. .' derdi. runma karesin içine harsak ko-

mılınuş,

da

içki tedarik l'ftn<'k1<' müşkillat ç<•kmemiş. evlerdt•, bağlar ve balı­

içki kullanan birkaç· ki~i idam olundu; Rumiara ve

ErrnC'nilere palıikJ<>ri, Yahudilere de hahambaşı, Miisltiımmlara içki vt~nnenwiNi w saımamaJan için muhkem tembih PHil<'r, aksi takdirde idam olnnacaklannı hilılirdiler. A.vyaşlann halı k til lileşti ama çok geçnwdi, <'1 altnıdan içki satanlar da peyda oldu l\l<•sela hııııii

ljl

çelenk gizli imbikJer kurulnıuı;;t u. Milli kuvvetler lstanbul'a gir-

yazıyor:

kSultan Selim ıw kaclar meygede

onlara henzer

bıralmıış

\"akalar

Içtik o ytiıı SIZI/ıcaya del. son bir an iıli

Sorclu 111 lm lı ad isa lı da ii.'mlliı m ey tled i:

sat~ın

tiirNii. Boruların ic;i rakı ve içind<•kinJ sunru·lar. hir ya-

Yak.•wı Jlilafi ;Vıdar'w lllfa/ı orar7ını

Sö,ulii rı/ii r>/ıl i şi 'r ü nwlal i 11 Çl'mğnu . . "

satılık dPğil, ısma.rlamadu· ıiNI<•rdi .

olsa

tarafında­

lçki yasağının en aman.sız ılt>Yıi, IV. Murad J.<ıımuu olmuşnı. 'P kadar garip bir tt'sadüftür ki ayya~lann piri Bekıi l\lustafa da o d<.•-

ki lıakırC'ılarda lıu l
virde yaşmm~tır; muhtemeldir ki Jay<'mut ~ölm•ıiııi. o ınütJı.iş ya.•·;H-

iıııhikleıin lıiı

ğa rağıncıı i c;· kı ic;nwsi yüziind<>ıı

Biı·çok

müptelaJm, <'\'IPrinde

ic:kiJf'rini k<'ndileri yapmaya lmwsi

baJwel<'ıiıuil' iınhikler kunıp

haşladılar.

SuJtan BayE>zid

k<'n
kalmadı, satıldı. Baıı

lıal<ırcılara., 'St'ıHh• inılıik

var mı'?'

ç·<'lc•bilt•r, c;·oğu Laz olan diye> sorarlarkt'n kızanrlar, on-

w Im kahhar pad i~a.hm lulfi ınah­

<>usıma ugnıyarak başuu c~;>llaı ı)('nc;esindeH kın1arma.sından alnn1

lar da kıs los gült•ıvk: ·~arhoşJar nwyh~uwdliğe hews ı•tti ... lmbi.k-

olacaktır. B< kıi \lustafa ıuı>ıiıw ııakJedilen en ):!iiZl'l fılmılardandır:

1('1' ya~ma oldu yağımı !..' diye ce\·ap n-ıirlerdi. ~ Türkiye> Buyı.ı k ~tillı·t MPdisi hük\ınwt i tiP, Milli ~lıwadı•h• yıl­

~lustafa llsküdar iskelPsiııdt• kayıkçıJık yapıu·kl•n lıir gün Sul-

lanııda Anadohı'da , zafpı·<' nıuştıı.

kadar
fakat müptC'Iaları, C'abi Srud r·~f<·ıı
lan Mura
<·a ayyaşın kayığına biııcriN, ::;ahild<'tl bir haylı a~·ılınca. lmyıkçı. rakı dC'stbinı ılıkip birkaç yııdıım ı,·L'ker. Sultan Mıırad, "Baba cll'S-

'J (j)u

Re.şad

Tarihimizde Garip Vakalar

Ekrem Koçu

tiyi uzat, bir yudwn da ben içeyim ı~ der. Mustafa güler, "Sen içe-

"Öyle sermestim ki idınk etmezPin dünya nedir

mezsin oğul, içindeki su değil, rakı ı~ der. Padişah, "Niye içemeyeli.rn ?" deyince, "Tahammül edemezsiniz. belli olur, hem kcndinizj hem beni yakarsınız !" dcr. Beriki ısrar edince destiyi uzatır. Yol aladw-sunlar, dcsti elden ele dolaşrr. Bir ara Sullan Murad. "Baba, sen padişah yasağından korkmı-ız mısın'?" diye sorar. Bekri Mustafa, "Korkurun, amma padi'?ah beni bmada neTden görecek?" der. Padişah, "Ya ben haber verirsE>m '?"deyince, "Vert3mezsin, sen de içtin, kellelerimiz beraber düşer!" ce,·abıru verir. Btm un üzerinE> çakırkeyif olan hükümdar. "Ya ben Padişah, bu adam da Sadrazam Bayram Paşa ise!'' deyjnc·r, Bekıi Mustafa kürekleri bırakıp kalıkahayı atar, "Hay köflehor. Ben demedim mi tahammül edemezsiniz diye ! Şunun şurasında iki yudw11 raikı içtiniz, biriniz padişah, biıiniz V<'Zir olmaya kalktınız !" der. lçki yasağından ba11St3derken biraz da c-ski meyhanelerden bahsetmek yeriı1de ohrr; bunun için ele imparatorluğu temsil eden

Ben kirn'im, saki olan k-imdi!; mey-i sahba 11edir. .. "

İstanbul'da dolaşmak lazımdır:

Esld İstanbuJ nıE>yhaneleri ile nam lı ıneyhant'ciler hakkında ilk milltim kayıtlara E/'I i.IJa Çell'bi Seyalw t name.ı;;i'nde rastlanrr. Büyük seyyal1 ve muharrir Galata'dan bahsederken "Lebi dE:'ryada Oıi.altisar'da iki yüz adet kat kat harabalhaneler (ıneyhaııeler) vardır Id lwr birinde beşer on beşer yüz iasık iyş ü işret edip hanendt• ve sazendegatı ile bir hay ü huy iderler Id dillerle tarifi mümkün değilrlir~ diyor ve bu harabathanelerden Taşmerdiven Meyhanesi ile KefeU'nin, Manyalı'run, Mihalald'nin, KaşkavaJ'ın Sümbülli.i'nün, Konstantiıı'in ve Saranda'nın meyhaneleri diyE> sekiz tanesinin adını veriyor; hw·alarda türlü türlü misket şaraptan. Arkoııa, Sakız, Mudanya, Edremit, Bozcaada şaraplan bulunm, sokaklarda yalınayak haşı a~·ık yüzlerce sarhoşa ra.'itlanır, peıişan halleri sonılunca,

63

cevablllu verirler diyt' mübalağalı olmakla beraber canlı bir levha çiziyor. Hasköy'den bahsedt'rk<'n d€' burada yüz meyhane bulunduğu­ nu, en narnlı m(>yhaııC'dleıiyle keyif veıici meyve suyu satıcıları­ nın Küpelioğlu Yahudi ile Rum TiryandafıJ olduğunu kaydediyor. İstanbul asır

sonu

rneyhanelcri

hakkında kıymetli

muhanirlerindeıı

lakabıyla meşhur

Meh.med. Tevfik'in Mt>yl/(lnt> yahut istanbul Akşnmr-llwı adında krrk elli sayfalık

"Çaylak"

bir vesika da geçen

bir risalesidlı'.

İstanbul

meyhaneleri ya bulunduklan yere, ya sahiplerine nispctle veyaimf da o zanıanlar dükldi.nlarınm üzerine unvan levhası yerine asılan tahtadan yahu1 madı>ııl kayık, kule, hançer gibi alaıneti faıikalara yahut da içinde bulunan havuz ve fıskıye gibi bir hususiyete göre isim alırlardı. Bu eski meyhanelerin ak.şamtı ınlişleıileri, semtlerine göre yeıtiçeriler, kalyoncular. 1opçular, Psnar takınuydı. Yeniçeri akşam­ cılan da "dayı" unvanıyla herkestt>n üstün hürmet görürlerdi. Tersaneliler ile topçtılar da Kasımpaşa'dan Fmdıldı ve Salıpazan'na kadar uzanan ıneyhanelı:>rin ınüştt>ril('riydi. Kayıkçı, harnal, tellak malrulesi ve fstanbul\ın baldın çıplak pırpm külhanileri bu rneylıanelere girE:'ınezlerdi, ıığraosalar da, meyhane ak:şanıcılarının bulunmadığı zamanlarrta ayakta içip giderlerdi. Meyhane g<'dikleri kurulduktan sonra da bu ayaktakumnın gittiği yt"'rler, ''koltuk meyhane" denilen kaçak ıneyhan<'lcr, gizlice içki satan ara sokak bakkallan, manavlarıydı. Koltuk meyilanelerinin bir kısmı da kibar koltuklarıydı. bmalara işret eden fakat t'vine içki sokı11ayan memur ve kiltip takmu getirdi.

G4

Taıihiınizdt> <ınnp

RI'!;!Ud Ekrf'm Koçu

ı\vaktakınu i<,·iıı

nc•ler \·m·dı.

A,yaklı

Ennt>nihmlcıı

ki.u;uk koltuklardan başka bir de ayaklı nl<'yhaııwyhaneler seyyar içki satı.cılanydı; ekseriy<'tl<'

olurdu:
tezgaıu. fıçısı. ustası.

sakisi hep

liG

\'akalar

h.•rine devam eder, odasma g<'Lirken şarap galebe <'dip bir kö~t·ye yıkılır kalır, uşaklan kucaklarına alıp ekseıiya

na vey
ayılıncaya

bu· h<'rb<'r dükkanı­

kadar bekl<'rh'rdi."

şarap dolelunıl­

lstanlml şehrinin tarihinde dillere destan olmı akşam c ılı k ıill'lll­

gay<'t uzıııı hir koyun harsağı sararlar. sırtlannda bir cup1w. ciipp<'nin iç c·chincll• hır kaclt•h olur, omuzlarına da alamet olarak

lerinc> saluıe olan gedikli me_vhanelerdir; ki çok sonralaıı, Abdüla-

k<·ıHiisiydi: bt•llt•ıiıw ll<'ll

musluklu, içi

rakı

veya

muş

birer ıwşkir atarlanlı. Avaldı nıt•yhcuıeler en çok Bahçekapı w Yemiş iskel<'si, Galata vp c·ıvannda dolaşırlardı. MüşteriJeriıu gördü mtı elrafı kollayıncık

bir uakkal wya manav dükkaruna girer, lm'?a-

ğırun arasındaki musluk1aıı ıisine, vücıtdumın

dmnda yuvmolayan lıut ııwv~imiıw

kadrhi doldurup

pcşi sıra

giJ·en

hm-ar<'tiyl<' ısumu~ içkiyi sunardı; kadehi baldın çıplak ayy~

lıuııa

riııdPn Kaslrunomılu l..aııf

bir

XVI.

asır

muharrirll'-

Ta rUiıa ml'i ls ta n bul adındaki eserin-

Galata'nm isr Mscrapa nwyhan<'~ olduğunu kaydeder: ayıu muhru·ri.r; kendi adıyla manıf ulan ~um·a t('ıkire'>inde de. Fatih devıinin 1\ldihi'niıı

ııwyhcuıelerinin şöhıvtini

hal t(•n·ünwsmi yazarken. Tahtakale

Fatih d('\Tinc kadm· götürür.

\lüvenih Pl'çeYili llmıhim Efl:'ndi
Sokıılhı

\lc>hlltt>d

Paşa

tl<'vri ricalinden

hall<•rt'linwsini yazarken (ki

Nişaıwı Finız lwy'iıı

nişmıcı, femıanlara padışalıın ı ugra

sım

basan ı;ok lıııyıik nı<•nıurdur; Divruu Hü:rnayun aza.sıııd
nwyhaıwl<•rd<'n ha.~ka,

l•1tikl<•n koltul<

kihar ve rkalin gizlice

nH•yhaıwlerınin buluııclugtuııı

"Nlşmıcı Finız

girince ya sağda yalıut solda bir I<'Zg:ill bulunurdu.

Tezgah bazen de meyhanenin clibindl' kapıya karşı olurdu. T<"zgah kadt•hleıi, şarap bardakları,

şnsu, lı('blC'bi

t.<'zgah

clt•vaın

hPiirtir:

Bt•y, t•lılı u-z ııwyhanesidir tliyt> koltttk nH•.vlıaıw-

içinele fasuly<'

piyazı,

lahana tur-

gibi mezeler bulunaıt tabaklar dizilircli. Gediklilrrin

başı nıüşteriJeıi, "döıikaşlı" clrııilt•n V(' akşamcı olmı ağala­

ıı, ustalaııyla karşılaşıp yüz

dt:>, l-;tmıhul nwyhmwlPriııin lıilha~sa Tahtakale'de loplmıdığını,

rint n• ayy~ ~aiıi

veril-

ralo

yil-

da ya bir üzüm tanesini ya-

şöhretti.

adı

lıir

da "yumntk meze-si" denilireli

illç·ıısüııdt•

Kapıdan

"selatin mryhanrl<'r"

uzC'rinctr ayakta bir iki tek içip gidrc<•k mü~ ı eıiler için hazırlmımış

Türkl<•r lstanbul'u \'(' Galata'yı aldıklan zaman, büyük ~ehrin

mt>yhanrlt•ri, cliinya

sonlarına doğn.ı btmlaı-a

mi.ışte­

gört' bir meyveyi meze yapardı, çoğu da ağzını <'lı­

nin tersiyle silip gidl•r,

ziz d<.>\ri nıişi ir.

göz olmak ish•ıneyen esnaf kalfaları

ve çıraklaııydı , ne keseleri ne de ya.'?ları ak:;;amcılığa f'I\'C'rinli:

dükkanlar ezanda kapanrr. evlerinr yahut lwkür odalanna

o zamanın ıabiıiyle "akşmııcı~ (liye hcllenip altın adlarıru bakır yapmaktan çekinirlcrdi. Akşanıcılar "ummu eleyip eleğini duvara ru:;nu~. oğul ve dmııaı salıibi olmuş" kimseler ile akşamcı olarak dile düşmü!;i. malıaile­ siyle civarında kız bulamayıp uzak semtlerden altlığı kızın haşuu ateşe yak:mış bıçkınlardı. Çoğu da "Bekfulık ~ullmllık" diyt'n ve ken bir gedikliye

lım\

şöyle

döıwr­

odalarmda oturan

bir

işi

uğrayıvrrirl<'rdi;

yolunda esnaf lwkarl
TPzgc.Uun arkasma düşen duvarda, oymalı ranar bulmıurdu; bu ranara rakı ve şaı-ap hinlıkleıı dizilinli: k<•mmndaki çi\'ilt•re de <·anıdan yapılnu.ş rakı VC' ş
ibrikleri

asılırdı: mü~l<'nh•n• içkı

lıu ilırikl<>rle smıulurdu. l::ınılırdı. 1\kyhmıeniıı

lar ve

Dal1a <'skıdell de iuıik y<·nru• kabak kuletrafına da tah tn sofralar, akak ayaklı rna.ı.;a­

kısa bacaklı lıasu·lı

iskemieler dizilirciL 1kr

sofranın

üzt>rin-

d<• d<• küt i.ikten oyıııa bir tuzluk btıltuıurdu. Bazı gl'diklılPrdC' ili·

ll~·ırl

barlı rnii~ıeıiler M~i.rvan"lar

için birkaç basamak merdiwnle çıkılan balkonlar, bulunurdu. Bazısının da bir üst katı w bu kat üstünde

nıükemm<'l döş<'nmiş odalan vardı . Bu odalara lstanbul\ın azılı

zorhalan.

kabadayılan tarafından

civan

kapatlidığı

söylenir.

Meyhant'nin, bir duvan boyunca ~ayet büyük w içlerinde cins cins şarap ve rakı bulwtan fı~·ılar ve küpler dizHirdi, öyle ki. bu fı­ çılann

kocaman t umumiyeUe "küplü" diye Galatada'ydı.

mııhrdı, bunların

en

meşhurlanndan

n. Al>dülha.ınid'in son yıllarında GaLata'nın

biri de bir haşa­

rat yatağıydı lstanhul'ıın g<'diklı rn(•yhaneleıi, çılarınm

G7

TarihlmizciP Garip \'akalar

Ekrem Koçu

mutfaklarnun temlzliği ve aş­ da hilha..e;;.c;a balık ve et yemeklerindeki hünerleriyle meş­

hurdu; MGecüklliE>rin külbastı ile k('baplı yaz türhisünü konak aşçı­

Gc>diklilerd<' "usra" nırdu. Şaındanlara

ve

unvanıyla cuıılan müşterilerin

palron, l<';ı;gah başında du-

çubuk

ate~im·

bakan <'li yüzü

cliizgünc(' bır uşak "ate.ş<·i~ yahut "ateş oğlaıu" diye anılınlı. Bundan maacia bir büyük gediklı cl e E-n az beş aiiJ k'UW g(.>nÇ ,.e t i.ivana sofra uşağı, bir ai<'ŞÇi, ateşçinin bir veya iki tane yantağı bulunurdu. Güneş, yaz ve laş alaturka saatle akşam on ikidt' kavu~luğ\ma göre saat ondan, yani akşam e7.anmdan ıki saat kad
çok dikkat edilirdi. Bardaklar ve ka.-

dchler lenıiz bezlerle kurıılanıp parlatılınlı; yt.~rlcr dikkallc süpürülür, sofraLar gıcır gıcır silinirdi; sofralarda akşamcılara hizmet l'dcn uşaklğil­

lan yapamaz" denilirdi. Gedik.lilerin geniş tavaıllan. ekseriyeUe direklerle tutturulnm~ bulrmurdu ki, orta direğin dibinde bıılunan büyük bir tuzlu balık fıçısı da bu meyilanelerin hususiyetlC'nnden birini teşkil ederdi. Bu tuzlu balıklpenklc>ıi indirilirdi; kol geçince de gözcü tarafından çıngırağın ıpi teknu- çekilir; kapı açılır. ruem eski dengini bulurdu. Kol gezen zapt iyt>ler <;ıngıral< s<•slerini işil irler, bunu "Kendisill<' \'e hükiımC'I (•mrim• göstC'rilC'n hir saygı" olarak kabul eder, meyhmıt'nin müştPriiC'rl<• dolu olduğwm bildiği halde içeıi girip

di, bilhassa Sakızlı Rum çoeukları mPyhanc uşaklığıncia biiyük bir

akşruncıların kf•y1iıli lıozmazla.rdı.

nwk mi hülasa nE> yapmak lazunsa <:
kabiliy<'l gösteririerdi Divan şiirinde en şuh V<' laiih
da meze tabakları dizilirdi; her sofraya biiyük bir de ı uz kutusu konulurdu. Akşamcılar. ezandan sonra birer iki;>er gel-

meye başlardı. Kapı önünde duran tüvana bir oğlaıt yiiks<'k sesle: - Buyurını efendim, buyurun ! diye karşılardı. Ak~amcılar meyhaneye eli dolu getirdi; mevsünin<' vc ;ı;(•vkine göre birkaç elma, portakal, bir okka kadar kiraz, iiziim, balık yumurtası, havyar, cilasınaan pa.sumıa g<'t iri ri erdi. Uşak, daima kendi sofrasına olurall miiştPıidl' lıöyl<' bir şey göıiince koşup elinden alu·, soyulmak nu, ayıklıuınııtk nıı, kcsil-

Rc~d

Ortalık

karatınca

iykc

"usta" elinE:' bir küçük

şamdanı" alır, masaları dolaşarak

nı rutu:;>iıırur \'<'

Tarihımizde

Ekrem Koçu

şarndan, ~rısk<'

Ağalar!

lll<'ll her meyhanenin de namlı bir köçek oğlaıll huluııurdu. ~lryhaS<>fa

gPldiniı !..

yakılırdı. Alc;;anwılar

11<' kö,ekleri için rint şairlerin kaleminden (,'ıkmış c;ok güz<'l nıanzu­

diye S<'lam \·erip geçerdi vardı;

ara.c:;mda orta kandilin

sohbetinin gelişmesine

en sonunda da o

yaruı-ıası,

meyhane

l.ıir başlangıç saydırdı.

den mahrum kalırlardı. Meyhrulf'ciler, sofra başı olan nıidye

"bizi

evlerine ramazan

bayrrunının

büyük şöhretleri olmuşlardı. Şair Endenuılu FHzıl da XL'<. a.c;u·-

daki meyhan€' köçekleri içm Çenginame admda ımuızuın bir ıisale kalem<' almı.şt.ır. Şairin rindane uir üslupla ıneliı<'tl iği llH'yhrul<' kö-

ilk günü birer büyük ta-

çeklcri Büyük Afet, Küçük Afet. Pandeli, Aııd
Bunun

manası

da

wıutınaym" deınek1i.

Mısırlı şan,

lstanbul akşaıncılan , ekseıiyetle hoşsohbet, kalender nwşrep adarnlardı. Rindcuıe

bıyla meşhur Dinıetokalı Ali adında ıki Çıngeıll' gt•ıwi, lstanbul'un

hatırlı muş­

dolması yoUarlardı.

yahut uskunuu

nwl<'r ,.e destanlar ''ardır. Bunların içinde İsmail ve ~Bmli" lakaf'll

Meyhaneler yU.da bir ay, rarna7.anlarda Müslüman mü'jterilerin-

uak

Istanbul'un en namlı köçekleıi de nıeyhaıw)(•rdt- oynatılırdı; he-

hC'r sofnuun mumunu yakınca da o sofraıun ak-

Hl'r meyhan<'nin bir büyük orta kandili

lerileriııiıı

Köçekl er

onun ale"\iyle sofra şamdanlan­

şamcüanna.

-

mı

Garip \'akalar

gazeller söyleyen, destan. semai dilz<'n bu saz

Güzeli, Latif, Hilalkaş, Mehtab, Allıntop, Ta:t.<' F'iclaı1, Z<'rni-

Ziba, Yı.Jclız, Kanaıya, Kız Mehmed, Kıvır<'ık, F:ıstık, Elınasparc,

Ceylan, Aiita.b, Gazab, Velvele, TiLki VE' ilah isınind<' hir kısım adalı, bilhassa Sakız Adalı Rum gem;lPıi, bir kısmı t\vvansaı-ay'ın lonca-

ve söz sahiplPrinın arasına eli bıc;aklı ve yumruk oyununa alışmı~

sımian yelişmiş

baldın çıplaklar ıwk kanşınazdı;

tınutulmuş,

bu gibilerin gittikleri yerler<' d<'

berikiler ayak atnıazdı. Kruılı kavgalar dalına sillli koltuklarda çı­ karclı. Y<'lliç<'ıi kahadayılım akı;;anH.·ılığa yeni yeni ayak uydwnıa­

Çingene

şehbazlaııdır. Çoğuının

da.

asıl isimleri

lakaplanyla arulmışlaı·dJr Büyük gNiikli 11l<'yhru1<'lerde

rak.., eden bu köçekler oyuna gayet biislu \'t' ~l'll\'et<·n~iz

kıyaf<'tler­

lt> çıkarlanlı. Adalı Rum köç<'kl<'rc
ya çalı.şaıı d<'likaıılılıın ınüte('miz sarltoşlara karşı müdafaa <>tmPkle övünürl(•r
ki tav;;anlruın da kendilerine malısus haıikulad<' r
haflıklarıyla nwşhurdu.

zı şah~U' giyE'rler, şal\'arlarımn ağı

turka

l.fı sulaııydı;

\'akit

G(•dikli

ıneyhmıelerin kaparuı1a

saati, ala-

gt'liııct>. uşaklm· çıngırağı çalarlardı.

Han-

lar içinki g<•diklil<•rd<• çıııgırak bulunmaz. davul çalınırdı. AkşruncıJaı· nwyhaıw dönüşl<'rind<' semtlisiylli' birleşerek yolda da muhabbet

w

yollarda dökiıhip

kalaıılnı·

sohlı<'t

C'derlE>rdi. F'azla

da olurdu.

kaçıraniardan

bazl'n

ıi \·ardı. Ayaklarına, aşık kemikleıin('

şak s.u-arlar~

kadar düş<'n ma\i \'f'ya kınm­

cia y<'rd<' c:;üıiuıür, b<·lleıine al ku-

gövd<' çıplak, 'ıplak gö,·d<'ııiıı üz<'rill<' kolsuz, meme

allianna kadar ancak inen kısa ve altm sınna işl<'meti bir yelek giy(•rlt>nli ... B~larında nta\i püsküllü al f<>s olur, oınuzlanna kadar dökülrn saçiruma gümüş da

iııcilN

~ıle Immm-ı

VE" altın pıillru·. reng;;ueıık honcııklar,

dizerierdi Raksa yalınayak

hur-

çıkarl<ınlıuın olo;ıuı,

köçeklerin olsun oyuıılan, 7-<ımaıumızııı rit mj k danslan

gibi, hmikulad<' feerik bir !;ö<"Ydi... KöÇ('kiPrı, tavşruıları gönnek i(in nwyhaıwl<•n• gircm<'ycn dev-

TarihinıizdE•

Reşad Ekrem Koçu

70

Hicıi

Sahııı nıeylume

düğünü

"Hep

"Aybi

karakaş

cıncak

Milleti

karagözlü, güzel yüzlü,

bu ki, ol

olmuş

tatlı sözlü

uyar dilbcr"

bir gençtir.:

"Edime şefn·ine gitti pecleri

olaıı Kıptllsma­

Gezdi

lıep

andaki Çin_qanf'lf'ri

Knlb11r iiRtünde kala 11 "Dolaşır

Şad

Buld?ı

naz ile her meygedPyi

ider lü(l"iyle mihnetzedeyi."

Gündüz, Evliya Çelebi'nin

dediği

dolaşarak

bir dultteı-i pakize beden... "

şından karşılar:

raks eder:

"Kın·u/ıır çergeleri salırada

OmiiJi sl'mli "Amle rnehpare olur tabpspJu>7: ..

Rcrkse

başlar

Kı pti'den

Ediine'de bulunan güzel bir Çingene kızı. bir boz eşek üst ünde ve kalabalık bir Çingene alayıyla lstanbul'a getirilir: rakkas damat da, gelini, lstanlıul (ingenelerinden kalabalık bir kafileyle sur dı­

gibi, "Galata demek. meyhane demektir"; Galata'da oynar, akşam oldu mıu, Balat meyhanelerinde götiinür, o zamanlar, İstanbul'un bu en güıültülü hO\·arda

semtind(", meyhane meyhane

kuşağı

kibar ve zengin konaklanndaki heh·a sohbetlerine çağrı­ lırdı; düğlınler Köçek İsınail'siz söni.ik kalacağmdan, haftalarca e-vvelinden çok yüksek ücıretle peylcnir, tutulurdu. OyunJan ve güzelliğiyle lstanlıul'da eliilere destan olan Köçek İsınaiL şöhretinin bu en parlak dC'vrinde evlenmek ister, İstan­ bul'da bu dilher oğlanalayık bir güzel bulunamaz:

idi Çingcine!" ağzına

halkal i' of,sa

Kışın,

canane

"Her cilvesi canpeıver, eli il Ayvansaray'da otururdu:

'gümüş

'Çizmeli'den kesililr mü ayağ1 ?.. "

1199 yılında, lsmail adında bir meyhane köçeğinin şöhreti

tenli,

olur bir mahşer! .. •·

En sık uğradığı yerler de "Servili". "Sarnıçl.ı" ve bilhassa "Gümüş Halkalı~ ve ''Çizmeli" mcyhaneleıiclir:

dillere destan olur; evvela Galata'nın batakhane-meyhanelerinde göıiinür, vücut yapısı harikulade narin ve ç3.lak, "kişmiri~ denilen esı~1er

71

''Cem ohtr seyrine en va i beşe1~

Jet erkanı, hatta padişah, onları konakl arına, yalılarına, sarayı hümayuna getirtirler, verdikled ziyafetlerde, muhteşem bir dekor içinde oynatırlardı.

Büyük bir Çingene

Garip Vakalar

0 d !'(1 ll Olill

idi ol canane,

Daı•utpa.şo'da ... Plife I'PSPII i

Hanlan iıulil'fll o nazik bPdeni."

Kah ayağ iizre swuır peynwne !'' Köçek İsmail, hangi ınwyhaneye girse:

lst.anbul halkmdan binlerce meraklı da naınlı (,'ingene gi.izeli-

..

Tarilumıztle

~·ı

Garip \'akalar

1•>

"Güzelim! Eyl(•ıne israf nwdl't !.. Nakdi cı.ma ne bu iUaf, medet~

nin düğün alayını spyretnıck için Davutp<~a sahrasına, Davutpa!?
dıyt>n e.şinin clostmuın, fu?ıkl«uının sözünü dinlemez.. Eski ı-ağbE't

kıyıldıklan

n• iltifal1 görPnwz olur... Ayağı mcyhanf?lcniPn kesilir \'(' çok geç-

sonra, gelin yine boz C'Şt•ğe bindirilir ve tantanalı bir alayla Ayvaıısaray'a göt ünıllır. Köçck isınail sokaklara sofralar kurdurarak bullin m<'yhanedler<', akşanıcılara, oyunculara w çalgıcılara lıir lıüyi.tk ziyaf<.'t <;E>ker:

nwz. bu ııamlı kö~·<'l< de yüıiNc·c•, biıtl<>r<'(' <'rllsali gibi wuıtulur.

AyYansaray diığünün
"Çekti bir ~o.fhıi

şalialir

Ta ki griran dilli

11izam

i.<;rqf/uırcım

!"

Bir hay u huyla yenitip içitir .. Bir zpvk w şataretlc gN·t> yarısı bulunur. Tam Köç<'k İsmail zifafa konulacak, kız babası hir aksilik

"Bir ka ı-al sok m u ş efeıuli nı belde

Gf'l(i i ol tla i rryr: cle.f elde llem f':ll al fl.l/11 gibi Çiıı,qcınP

çıkanr:

Tlf>y ağalar !. d i.IJr'rek .ıJti /'lllU' "Pederi geldi m i,wıli

f'jcll•ı;

Han eye qil'lli l'/inde /t(ll/("t>r

Baştaci ı

Ozg(' fen;(l(/ ii fi_qan e.lJit'lJl'rf'k

.-\.l}l 0.1JII(ılfl O fi!JUZe i{f'... "

ka H' /)('tl aı•a.::e i/r•

Sad gr>111 i 11 ile bu ıw s{jylr'.IJr>ı·rk, Virmrziıtı kızımı br•n iiltWı·ürüm.

Yüzeri m postunil

bC'II

tu:: doldw·unım !"

Derken, l>ir tm-afta kız l<:u·afı yüzlPn:t> 8dinw ÇingPncsi, diğer larafta oğlan tarafı Ayvansaray ve Balat (,'ingenelen. bir büyük

kavgaya

tutu.şıır .. Geceyarısı gulgulE' gokyuzünü tutar.

dan•tliler gi.ilmcktcn kınlır, hayılıp katılır . Fakat davetlilerini d
Oyundan sonnı tv.at tığı dı•linc alay\'(' hakar('tle birka<; maı1gır aıılır.

Fakat rint -;;air, aytcı

Ko<;ek tsmail'ı d<•rhalt
0

CÜ'Clll

olt/Uf/IOWj'c/lllf('l/ittt

Bd k i luu.::f'l nu· ':l!alw:·wl

Mı/du

(,'iııg<•ne'nin got.h•ıiıw

ıleyu ı•e/inll'l tim

gü/i Juwdtwı,

Kalmrıtlı

n·zlwi ltüsn ll

ıi111

Krılnıadı

mksa dahi imkm11 ... "

t:yledillt ismini bir /.;('1'1' suat M eğer !tm w il i 111 iş ni twtlluıl ! .. "

dikkati<' bakınca,

74

Tarilunıizd!'

Eski İstanbul'da kadın

nıahrE'mlt•r

cem olup

7G

Garip Yaknlar

hilafı şer işlt•ri vardır diy~ Müsllımarıların

haber verdiklerini bildimıişsin; bu babda ihmal c.:aiz değildir; kaEski kaçgöç dl•\ıinin kadın hayatı da garabetlerl(-' dolu hoşça

dınlar kaynıakçı dük1cinlanna gitııl<'Y<'tektir. gelen kadınların

bir sohbet mev-.tuudur. l\le.sela btanbul'da, Fatih'ten Abdülhamid

d likkana alınmamasını dükkfuı sa.hiılll'ıine şiddetle tembih et tem-

cteni sonlarına, ~1eşnıtiyet'e kadar kadınlar, tek veya iki üç çifk

bihini ilin1emeyen ve dükJGiıuna kadın mü~teri alaıı dükkan sahibini muhkem cezaya çarptır~ deniliyordu. Bu yasağın nt' kadar de-

kayıklara

erkeklerle benllwr bineınezlerdi. Yasağın konulmasına

sebep, bazı hafıfrneşreıı nazenin lazı• kadıniann kayıklarda, kınk­ lan olruı t>rkcklcrlc huluşınalanna mfu\i olmaktı. Bazl kayıkçılar bu oynaşmal
tan kat kat iistiin para kopardıkları ıçin yasağa rağmen kayıklan­

vam Nt iği

bilinenıiyor.

Müslümarı kadınların. ye"ııin

tabiri Ş<'riycsiylt• ÜMuhadderatı lslamisokak kıyafetleri, din ile df'vlc>t işleıinin ayrıldığı Cıınıhuri­

'"Erimdir'

tl('dı aldınıft clı·rlcrdi.

ônünl:'

Y<'1 in kılabına kadar hükt1melin ve alltak zabıtaısının üzcıiııde titizli ki<' durduğu meselt>leıin başında gelmiş! i. Bu h lLSusta astrlar boyuıwa, İstanbul Kadılığı'na .hitaben çok şiddetli fcmıanlar çılanış,

gcçilınesi

için d<', ka~ ı kçılar kahyasına, bostancıbaşıya, sık sık

sokaklarda ve nıesire yerlerinde na.malırt'mleıin naz<ınnı üstıcıi­

rmirl<'r v<>rilirdi. Taze kadıillamı llaliç ve Boğaziçi iskele-

ne Çf'k<'rek kıl ık ve kıyafette gezen "avrct "l('ıin eezalandııılma­ sıyla ikiira <'dilmeyerek onlara böyle şc•yiPr dikeıı terziterin de

na <'rkcklc hı•rahc•r kadın alırlar, göıiili.ip de niçin aldığı sorultmca

şiddrtli

leriıw dolmuşa işleyen

yasaktan mak

yalıuz

şaıtıyla

göndeıilıuiş "Btından

siyle

kayı~a

çılru·a

Bu gibi

ka)1klara bilt> erkekle binmesi yasaklı. Bu

ihtiyar

kadınlar,

o ua

k(l}lk ol-

"Allalı her

C'W<'Iine kadar Eyüp'ün kay-

tür!)(' ziyart•li bahant•siyle Eyüp'e gel<'n ka~ınakçı dükkanıarına

1!17:1 (hkri !JH1 )

t
hitalıı•n yıızılmış Inı

nis<ı

taif<'si

bazı

girip evwlc<'

dıikkünlru·da buluştukları

karlısı tmafıııdaıı hiikfıııwtl' ~ıkayel

efendiy<•

dilimiz<' çt•vrilınhj en mülıim

tpınhih Pt. ~

kadmlann

lann
IC'ıinclen hiri, İstanbul'un pek muhtc>şem V<'

güzel ömekt'
sadar<'tind<', 1725 (bicri 1138)

erkekll'riE' bu

kaılısına,

Bu frnnanlann en

enel dl' lPmbih l'dilmiştı; taze avrellcrm lcwnl taifl'giıip gt-t.ıııPiı•ıiıw nüiııi ol H' hu husus u hüt ün kayık­

w kaymakçı chikkanlaıı İstanbul'un şölıretl<'rindf:'ndi. X\ 1.

tıkları

tutulması emroltınmuştur.

hat de\1i yaşadığı Lale De\Ti'nde, Nevşl•hırli Damat lbrahim Paşa

tekrar l<'knu·

fifmeşrep

mesul

1580 (hi<·ıi 988) tcuihli bır fermandan birkaç satır.

asırda, hı•rhaldt•

kadı

dolmnşa işleyen

btisna t>
Z.:ını~uuımzdan yinıli l><'~-otuz yı]

magı

uygunsuzlukların

ha-

aill~­

görüJdü ve Eyüp

edildi. btmtın üzeııne. Eyüp ya5ak fenı1anı göndNiltli Id,

fermanda, .. Kaymakçı dükk
kaynıak y<'mek balıaıwsiyle

girip otunıp na-

yılında çıkmıştır

ki bugünkü yazılı

kısmılan aşağı yukmı şudur:

türlü bela w afeltt>n konıstm , İst
kc:-sinin yüzü suyudur; ulenıa, suleha, iidt'ha lwldt•sidiı~ tabaka mhaka zı

aluılisinin ,

ıesbit edilmiş kıyafc>tlt>ri \
iken hasokaklarda

yaramaz avreUer. halkı b3.ı?t.an çıkarmak ka.'iclıyl a stLc;lü piislü gezmeye, libaslannda turlü türlü biclatlar ~iistt'nney('.

kefere avretkrini taklit E>derek sE>rımşlarındu anıip Şt'killc>r yapnıaya başlanuşlar: ismct ad(lbını t~unaııwıı kaldınwak ııwrıehede kıyafeller uydurmalan cvveke nwıı edilnıi ı;; ıkt'ıı nannıs ıwrdesinl tekrar kaltlırmah:tarı korkımmıalan, 1ür hı li'ırhi külii k'lyaft>llt>rl(• dolaşmalaıı , birbirini görer<>k isml'l l:'lıli hatuıılan ıla ba~tan ç·ıkar-

i6

Tarilunıiı
Garip \ 'akalar

77

kanlanndan aynlma

fera('t:- kestirm<'lcri evvekP ~iddctle men edilmişti. Ka<.lınlar Engüıii şali'>ind<'n ferace kestimu•yc• haşlacWar, fakat Inı kumaş da ince ve kadınlar adl•ta sokağa f<'rcu·rsiz çıkmış gibi olduğundan o da yasak edilmişti. Arcılıkta bazı hayfu;ızlann yine Engürü şalisinden fe-

dt•recelerine ,·amıı~lar... Bu garip kıyaf<'tlrr yasaktır. Kadınlar, bundan böyle büyük yakalı feracelcrlr sokağa \Lkmayacaklarclır, başlni saımayacaklardır. FeraceIC'rinde süs olarak bır paımaktan kalın ~erit kullanmayac:aklardır. Kadınlar, sokaklarcia n•ya mesin•lerde yeni c;ıkma büyiık yakalı feracelt~rıe görtilüriNSt•, fe ratelerinin yakalan o anda altmen kesile-

race kest.ırdiklerini ve giycliklt•nni işittik ve gördük. Yasağımızın dikkat ve şıclciC'tle tatbikini V<' tt•rt.Uerin Engüıil şalisinden feraC'l' kesip dikmem<'IC'rini tekrar <'llll'C'diyonım. Bu ya.c;ağımızı dinlem<'yen terzi tutulup
CC:'ktir, ustanınayıp ısrar edenlC:'r olursa, ikinci ve üc;ün<.'li st~fcıinde yakalanıp İstanbul'dan t a.şraya sürgün cdilC:'ceklerdir. Bu husus, mahalle imamlan va.'Sıtasıyla bütün Istanbul kadınlaı·ına tcbüğ olunsun. Yaı;ımaz a\Tctlerr uymak yüzünden sokakta t>lhiseleri yırtılarak perd<'i ismPlleri lekelc.>necegi ırı ehü halunlara anlattl!-;ırı. Bunlan dik<'n tt•ı-zilcre w şeıitçilen• de.> trmbih olw1sun. Bu yasağın tatbikine y<'ni~·<'ri ağası memur edilmişl<'rdir. Asla göz yı.ı­

mid'e swıduğu Mm·u.zat admdaki escrinde şu satLrları yazıyor: "Abbas Paşa valmğinde Mlsır'cla11 Dcrsaadet'e P<'k çok paşalar ve b<'ykr ve hanımlar hicrN el til er. YüksE-k pahalarla konaklar ve yalılar aldıl
mulmaısın, merhaın<'t

lar ise bt-h<'lııehal ve bihakkın vükela haremlerinden üsti.in olmak üzere hesapsıt. masraf etn1<'Y<' başlayıp maaşlaıı yetn1ez olduğun­ dan bor<"a battılar. Kadimd<'n hC'ıi saıcıyı hümayunda tesettür ve ihtifa eden kadın efendiler dt' ~amane hükmüne uyarak araba ilC' gezmeye başladılar ve biltabi şt•hrilrre tefevvuk <•tmek üzere israf ve sefahat<' daldılar. ' .. .'Paşa familyası, madaınaları takliden ayda bir moda ~·ıkaııp bltn<:a ehli u-z nisvaıu İslam'ın ahlalaru bozdu. Bir giiıı , Sultan Abdillmedd Bahıaü'ye gelnuştı. gayt•t lıiddctüydi . damat pa:;;ahıra hitahC'n, 'Sultmllar gec·e nwhlaplanla gezer imi!ji. Benim g<'<'l' nıehtaplarda ~Pt.er kızun yoktuı , lwpsini reddeden•ğim' hağınmşu. Saray kadııılannın kendısındl'll gizli arabaya bııunE"melC'ri ıc;in, padişal1 S<•nısker Hıza Pa.şıı'ya <•ııırPtmiş, o da, sarayı hüıııayundaki arabaları, ziııl'irle birbirine' bağlatnuştı !.. ~

mak mcrtebelerine vaıınıştır. 1rz ehli v<' ismet salıibi kadınlar. koC'alanru, kendileriıw hı.ı yenj c;-ıkına elbiSI'Ier tedarikin<' ıorlamak­ ta imiş. KudrNi yetm('yenlcr veya yetip cl<' kanlanrubu ll<'\t.uhur kıyafetlere büıiınnwh:•rine nzası olmay:ınlar

Nlilip himaye yolu

tutulmasuı.

Yasak

gN·rği

gibi tatbik oltm.sun .. ." Kadın

taifesiyle uğraşmak kolay ııııdrr'? Türlü işvl' n • dlvt•yll' ~okağa fu·laımş bir lstaı1bul ~iftesinin fettaıı bakışlan karşı:-;mda, hk kaımduıı anelıran yaka.<;ını kesebilir? m. Selim zamanında 1791 (hlcri l20fi) yılmda birer niisha.c;;ı Istanbul, Eyüp, Galata ve Üskiidar kadıları ıl<' yeniçeti a~asına \'<' ırrzibaşıya gönch•ıilıniş bir yasak femıanı daha: " ... Kadın taift>.s inin sokaklarda w pazarlarda iştiha çt>kki ıavır­ bu·ıa d olaşmalan iitC'dt•n beri yasakl ır. Ingiliz şalisi denilen çuha gay<•t ınce olduğundmı o çuhadan ferai'P giyen kaduılaıın t'C'raC'<' altındaki esvapları clışaııdcın göıiınüyor Kadıniann logitiz şalisinden

78

Tarihimiıdı• fiarıı>

Rı'şaıl Ekrı•m K<>ÇU

Ller. hafifmeşrep kadınların, naınahrE'mlerlc hıılıı~tuklan yerlerdi. Azıcık tehlikeli olmakla benı­ her ağyar diline duşnwden <·an sohbeti edilireli Hükı."ı.metE' birkaç ihbar oldu: kaduuann ambalarla u~ık mesirelere gitmesi ve arabacüann da kadınlan al ıp onllara götümu~leri yasak edildi. A'?(lğıda­

ki satırlar 1752 (hirıi 1165) ıaı;hli bir femıandan

alınnuştır:

UNisvan taifesinden bazılan ıcn<'i".züh ve tefenüç bahanesiyle Csküdar'dan Kısıklı, Bulgurlu, (,'amlıea ve Merdivenköyü'nc, bazı­ lan dahi Boğaz'dseki ve Yuşa'ya arabaJaı·­ la gidip ve <'flep V<' hayayı atıp envaı şenaati irtlkap ettikleri ihbar olundu. Bundaı1 böyle, kadınların, aı·abalarla bu uzak meslı·elere gitmeleıi yasak Nlilm i~tir. Gidenler ile onları yasağa rağmen arabasına alıp götürcrc>k ıu-abaC'IIaı·. yakalandıklan gibi İslanbul'dıın l.a'jraya siliülereklerdir."

nda hir adrun buldukta bilaamaıı katlE:'dt>rdi" diyor n• bir de vaka

nakl<>cl iyor: "Padışah

bir gece Hocapaşa ~lahallesi'ndc t<>hdil gcziyonnuş. Hocapaşa Canili imamının bir taze yiğit olaı1 oğlu, yatsı naıı1azın­ clan sonra canili kapanwş. o civarda olan c\·lcrin€.' fcnt'rsiz giderken Sultan Murad'a rastlamış. Delikanlının yolumı kesen Sıüt..ıı1 Murad gaY..'lpla: St'll beninı yasağınu işitmedin mi'? diye> bağırın ış. Dclikaıılı, padişahı karşısında

görup onun piirgazap w heybel

sesini işitince, donakalnuş. 'Padişalum... BC'n imaının oğluyum ... Can1ide g<>ç kaldım... Fener yok... E"imiz de> şıımcıkta.. .' diyecek olmuş amma kim dinler. Padişah yruundaki cc>llad.a <'lllr<'tmiş, bir;areyi kement alıp oracıkta boğuvcmti.şler." O dt>virleti yaşamış olanlardaıı Tarihi Gllmmu müPilifi Mehmed Halife, rv. Murad\ bu gibi şidcleili yasaklan koydurmaya ~evk

çıkma yasağı

7!1

Vakalar

eden anarşiyi, bilhassa gemi

aı1ya almış

olan yC'niçen ve si-

lara fenerler konnluncaya kadar d<>vamlı surette tatbik edilmiş bır

prulilerin rezaletlerini şu kısa fakat çok canlı satırlarla aıılatıyor: ~oı zaman kulWl şol mertebc tuğyaıu vardı ki gündüz hanıam­
yac;aktır. Hatta bazı fevkalade alwaldl', bilhassa İstanbul'da kopan

d<'sini ve vüzera ve ehli Divan'ı munılar ile salineağa da\'C'l etmek

ihtilallerde yatsıdmı sonra her ne surctlt' olursa olsun gecE:' sokağa (;ıkmak dahi ya.•mk t>clilıniştir. Yatsıdaıı sonra sokağa fE'nersiz çıknuı yasağı. en ~idd<'tli bir şekilde IV. Mmad zamaıunda tatbik cdilıniş, bu yüzden, lstanhul'da, st•kiz on sene içlı1dC' binden fazla "erazi] nıaktıiPsi" katlt'dilmiş, wavrsiz dışa-

\'('

Geceleri fenersiz Sokakların

devlct

tarafından aydınlatılmadığı

devirlerde böyle bir ya:;ak, çeşitli bakımdan uygunsuz takınurun, türlü türlü kötülüklerini önlemek i<,·in 7..anııi tcdhirlt>rdendir ve Türkiye'de sokak-

balttısus

kahvehanelerde ve m<'yhanelerdt> fi'li nan1eşnılar etnı<'kl(> alem nizanıdan çıkmıştı, \'a<>fa g(;'lnıez. Nihay('t Sultan Murad kı lıcı sıyınp e h li fesadın hakiandaıt g<'lcli, viinıt lan nı sallife i nızigardaıı mahv ve nabud eyleili. blı· kinuwnin lıir yt'rdt'n ba~ göstenıneyc> iktidan kalmadı. Hatla şehri lstanhul'cla, Y
ee gezt~rdi, halk namaza varmaya korkard ı. ..

80

Reşad Ekrem

Tarihimizde Garip \'akalar

K
Mehmecl Halife, yukarıdaki vakayı da şöyle naklecliyor: "IIakir lstanbul'a geldiğim zan1anda Hocapaşa'da ınisafirdim. Bir gece Sullan Murad mahalleyi dolaşuken Hocapaşa Camii'nin imaınının oğlu camiden eve giderken padişaha rast gelip ve aman verilmeyip katlolunmuşLtll', hakir varıp gördüm, yeşil kaftanh bir taze yiğit yatur idi." Yine aynı şidrlct devrinde, İstanbul için, geceleri yatsı nanlazından sonra evlerde ışık yakma yasağı korun uştu; IV. M urad ölünceye kadar, kendisi iyş ü işrel alemleıinde m ey ve mahbub sefası sürerken, büyük şehir mutlak bir zulmet içinde kalmıştır.

Esnaf cezalan Muhtekir, dolayısıyla hırsız esnaf ve meslek terbiyesinden mahnım esnaf, eski cemiyet hayatımııda şiddetle takip edilir ve çok ağır cezalara çarpbnlırdı. Şu iki ömek bunun pek caıılı misalidir: 1829 yılında Mısırçarşısı kahveci esnafından Hacı Ali'nin elibeklenmiş halis Yemen kahvesine adi kahve karıştırurak Yemen kahvesi djye sattığı tespit edildi. Dükkaru kapatılarak Çanakkale'ye sürgün edildi. Yine ayru yıl i~inde bir çift çedik pahucu narhınclan altmış para fazlasına satan Kavat· Selim isminde biri de Bozcaada'ya süriUmüştür.

Imparatorluk merkezi olan İstanbul'da, şehrin esnaf ve narh konb·olünü bizzat sadrazam ve lstanbuJ kadısı efendi yapanlı. Taşralarda bu işlere valiler il<' keza kaclılar bakardı. Kadıların bir vazifesi de ueleeliye reisliğiycli. Teftişe kalabalık bir maiyetle çı­ karlar, yolsuzluklarını işittikleri, çıkardıklan malJan ve terazilerini hileli ve bozı.ık ve dirhemlerini noksan bulduklaı·ı esnafı hemen

oracıkta

81

cezaya çarpbrulardı; dükkan kapatılırdı, bozuk ve dirhemi noksan şeyler mü.c;adere rdilir, muhlt>kir esnaf, seıve1ine ve şöhretine bakilmadan hemen oracıkta, çarşılının ve komşularının gözü önünde falakaya yıkılır, bazen de bu meydan dayağmdan başka sürgüne gönderilirdi. Sonra, II. Malunud'wl son yıllarında, h:icri 1242'de belediye teşkilatı kunıldu. nıtisap ağalan içinde Hüseylıı Bey isminde bir zat da muhtekir esnafın amansız düşma­ ıuydı ve tuhaf ve ağır cezalarıyla tanınmıştı; cczalanm bir kanuna, nizaına göre vemıez, karlhasından hüknwderdi. Eski tarih bilginlerinuzden Melmı(>d Galip Bey merhum, lhtisap Ağası Hüseyin Bey'in garabetleriıu kendisine has şirin bir üslupla şöyle anlatıyor: "Şöhreü o derecede inliş ki maiyetiyle sokağa çıktığında dükkan önü temizleyenlerin, delik w deşik küfe tabla saklayan ların, ek<;ik okka ekmek gizleyenlerin haddi hesabı olmazmış. Kendisinden değil, gölgesinden ve isminden ürlaneyen esııaf yok gibi bir şeymiş ... Hüseyin Bey bir gün Eyüp'e gitmiş, bir merkebe yüklü iki küfe ekmek görmü.ş. Tarttırmış, ekmekleriJ1 bazılan noksan çıkmış. Derhal (>ktnf'k küfelerini ekmekçiye yükletmiş ve merkc•hin önünt' de bir okka saınaıı koydıntmuş. Merkep o san1aru yiyinceyc kadar heri.fi kiiff'leıin all ında Lnraktırnuş... Şinıdiki Eminönü'nde bulunan Uıtisap Ağalığı dairesine arkasında bir~·ok kavaslarla ve kemali debdebe ile girer, avluya koııul­ ınuş iskemieye otunımıuş. Başta kavcısbaoşısı 1zzel Ağa bulunduğu halde kavaslar el pençe divan durup yimı.i dört saatlik vukuat defteri okunurmuş. Defteri okuyan kalip mt'sela: - Tavııkpazaıı'nda Yorgancı Ahmed ... Meyhane kapısından girerken çevrilmiş... deyince, Hüseyin Bey kaba bir seHie: -On beş gün! ..

Tanhımizıll'

-

Kumkapı'da Palabıyık Serkı1., Raı·onc·u ~11grr

narkcn hadis olan km·gadaıı

si ı lıalığa

çıkt ığııu habcı·

kızarak 1\hgır'm,

ilE> iskambil oybir gece- evvel fl'ne-r

veriyor... d<.'yınce:

-Bir ay! .. Piruzağa'dan Kınk Salih'in

kahwsinrt•siz

kmvuz satarken tutulmuş! .. d<'yirıct': - On ~lin 1•• diye hükmed<'mliş ve mahkumlar dcrhal Eyüp Bahariyt~'ii'ıHll'ki iplikhaneye gönd<'ıilimıi:?···" lplikhaıw, Tersaııei Aınire halatlarının büküldliğü büyuk hir kışla-imalat haneydi. Ücretli amel<>si huhııuııakla beraber lıapsl' ınal1ki'ım esnaf da oraya gönderilir, mahk\ınuyetlerini ağu· lıir i~ olan halat hükmekle geçirirle-rdi

Ye m ek 1821

çeş idi yasağı (hkıi

12:37)

yılında israfı önl<•ııwk maksadıyla,

garip hir

yasak komılnıuşsa da ge-reği gibi tatbik C'dilcıneınlştir. Butaıilıh•r­ de-. ki "D<•vlt't Kcihyası" diye aıulan Nişancı llalet Efendi'nin, rı Malıınud'u avucıımm iç·im• alıp koca impanıtorluğu çiftliği gilıi idare <'tl iği kdiğeriylc rekahet den"n'sinde hir israf w sefahate rlalınıı;;tı. ll.uuınefendiler ~öyle dur:;un, han•nHkki ka.hya kaJmlar. cariyl'lt•r, hizmetçiler şöyle clııı"!>un, dı­ ~rıda ay\'azlaıcı \'t" Sl'yislere, at u~aklanna varınca, hcrk<'s l'll fıl:l çııJıalMılan kesilmiş sırmalı <'s\·aplcır ic;indcydi. Lüks ve israf. kii);iaı~<.>l<•riıı dö~f'ıııesi, dayaına.sı. l>l'tıdt•g;:lrun lalık ve kıyafeliyll• di' l
Ganp Vakalar

akıl

cturdumcak dereccdcydi; lwr gün, adt>ta :liyafet sofrahuı kurulur, nam için, şaıı için bu sofralarm başına yüzlerce yaran, ben-

dC'ga.n, dalkavuk oturttılurdu; ~·orhası, sebzesı, eli, böreği, pilavı, ZC'rdl'si, t.atl ısı v<• hoşafı; envaı nıeyve, dondurma, şekerleme, l'l"ÇC'Ut>r, çcrczll'rle sorralara kırk elli kap şey taşuurdı. Aşçuun hüner '<' mahru·l'tiyll' övüıunek dlo"\'lin bir m odası halindeydi: aş~·ı­ lardan. malum yemeklelin hıuu·l
Fakat

halkııı

gözü

boyanır

kıynwtli ıııiJ\ emhı Şanizade

\'C' dili tutulur mu'?

Bakımz

dt•\·rin

ne ycuıyoı~ ~Bıı t'sııada bır wsilt> düştiı, fakir bir defa Haler Ef<'ncli'ıun sofrasıııda lnılundııın. Vakıa yedi türlü yemek geleli, fakat hepsi havuz gibi tabaklaıuı ic;inde... Yarıısı tatlıydı w gayl't de nefis ,.e nadir t.atlıl
81

l Tnutmamalıdır ınm11lnızm

kı

zamanın

o

100

kı.ınışunun alın1 kıynwı i,

za-

100 lirasıdır, yani efendinin o gün dört sofrac;ı var isl'. ki

bundan fazladır, bir ögün yemek masrafı ı ~00 liradır. Sôzü ~ iıll' Sa-

tt"n akçe wıınedikçe dellak V<' natır akçe talep et llH'yeler. Dellak müJ>It"riyi tıraş t•tlikte boynuna peşlamal tula ki Leri

üzerine akmaya. Müşteıi.Vl' riayet

nizad<'"ye bırakalım: ";\ladd<' ıcnwl tutmadı, herkes bileliğinden kalmadı. "

Dellak Vt>

olunup pak

\ "t'

kuru peştemaJ w silecek write.

natır ibrişim peştru11a.l

Müşteri ımırat t•dincliği

istimaJ t"dt•let.

deliakl istilldam eyleyC'.

Dellak V<' ııatır, müşlt"ıi çıktıkta (bahşiş için) müşleıiyi göz Çarşı hamamlarında

gayrimüslimler

hapsine almayalm·.

Kefen• Tm1:.dmat'a kadar memJekt"timizcl<' tatbik edilmiş eski yasakı~u·d
yruıuıda

soyunup

k<'fl'rPyc ııalın 'Prilmeye, peşt;.ııııallara lıal.kı:ı alamct konula

zalunel vt'l1l\('Yd<'r ve halvclt' gimwyeler. Kt>fNinin U\T<'li daJli crll'ri gibi Müslüımm uvrctlt>ıinden seçı· Up en ~agı yl•rd<' soyunup l\llıııahu-ı dahi a~Tı ula." XVlll. asır başlannda ITI. Ahnwd /'..amanında satirazamlığa kadar yükselmis ve garabetl<'ri, t
ayakJanndan

bu

fakat,

naJını hırakabil~t>klE>rine

hanıam yasağınn

ıimi.islimlere

gurc:-, hu da kafi

hir garip madd<' daha ilaw

ı wştamcıllara,

vc•ril<•c·<'k

Müsliiımuılann

da

gt>riilıne­

<'dilıni~.

gay-

alcm1eti farika olarak birer

tlt•ınir halka takılını~t ır. Aşağıdak ı sat ırlm· Sultan İlmı.hiın 'in ilk salı.uıat yıllarında.

defterinden

ki hiiyiik

şehir

Ili-H> (hicıi 10:)0) sprwsinde tanzim <'
alınmıştır

ve tarih

zamanımızdan

bakuıımdaıı

gusl iç ın

iki akçe

riayet t"tnlC'IPri gPrPken nizmuı

lwlirt ını.>si , hillasa

~i renden l>iı ak<:ı' alına.

mallara hin•r

kııçük çmgırak bağlatmışn.

w ha-

göst<.'mıc­ cemıyet

kis<> süıimup

alına. Haman1cıya münı\'\"t>tcn

mamcı ücr('linı yııı<'

asır l'\"Yt'l-

il-

Arnavut te liaklar

çok kıymı.>Uidiı~

dolunınaz. l\1üşleıi munıwc:-tc:-n

Müşteıi,

üç buçuk

çar~ı lıamaınınc.la. hm1mnwı

kayd<'lliğiıniz yasakJm·ı

-ıımnama ol~ından

ki

hayatmda, bir

müstahthmılı.>rinin

si, yukanda mı

kafes

hamamianna giden gayıinnislirnl<'tin na.lın giynwktcn men

lınsız dalaşmaJan ıminasip gönilimı~

mam

kuıutulan

l\ef<'n' iı;in hal\·ettE:'n taı;;nı mahsus k'UTiıa olup :\1üslürnanlara

ller nedense, han1an1a giren gayrinııislinıleıin Muslümanlardan ayırt Nlilmesi düı:.;uııulmüş, gayrimüslinılerin na-

naı·h

ve silecek

kadar da hazin'<' tn hananndan biri de,

<'dilmiş olmalarıdıı.

nıi~.

ıwşıamal

dc·llak vt'

natıra

tıraş

17;10 ( lıi<'ri ı 1-l:J) ihtilaliıw kadar lstanhul hamamlannda tellak

ziyade \'İrt'n r<'d-

taiJesi hııytık l'kst•ıiyetle Arııa\1ıl 'tu . Bu ihtila.ld!' a~kcordt•n t'\'WI si-

akç<' V<'rclikt<• ha-

laha :-anlıııı~ olan büyük şt'lırin haltbn çıplak vt• cı~aktakınunın haşma geçen 1\ıııanıt Patnma llalil. Bt-yazıt llamanıı'ndaıı <;ıkmışlı.

\ <>rir.

bilha'-isa !"nkara ,.e (tiyar ~aıipl<'n

ınisatirler mUıiiVV<'-

K<'ndisiııirı lıır 1co ll ak wya

nal ır oldugu hakkıııtl<ı ~uphey<' düşt>n

Rfi

Rt>Şad

nıişlir. Bazı

müellifler \·ardır. hw1lar. Lakabı bir patrona gemisindeki hizmetinden gelen Halil'in sadet'e, ihtilalin arifesinde hükümetin dikkatini

topçu. kalyoncu.

celp etmemek tızere ayaktaşlarıyla beraber harnarnda toplandıkla­

uın:cullan

nnı

nın tellaklığına

ve gen•}i orada gl'c;irdiklenni söylerler. ~e gibi bir hissin tesiriyll' olduğu bilinmez, Ürgüp'ün Muşkara köyünden çıkarak Türk iı·fan n• sanatına büyük hi~meUer yaprruş olan şehit Damad İbra­ him Paşa'yı S<•fa.halll' ilham Nit• n bazı ta.ıihçiler de Patrona Halil'in şahsında bir milli kahr.umm göm1eye çalışırlar. Halil sillli mesleklerden olan tC'IIaklıkta.ıı çıkanık kanlı bir ihlilali:rı here ü merci içinde losa bir mücldrt hüyıik Ş<'lırin mukadderatına hakim olmuş hir ki aşağıciaki vcsika bunun aydın bir şahidi dir. Divanı ı Himayun'un Istanbul Kadılığı'na yazılan tm hükürn ihtilalden dört S('· ne sonraki ta.ı·ihi taşımakta olup, kanlı vakanı.ıı acı hatıraları unutuldtLktan sonra VC'rilmiş bir karrum ta.1bikatına geçilmesidir: "Badelycvnı hammnlarda tellak ve natır alınmak iktiza ettikte Arnanıt ta.ifesinden kC'bir ve sagiı· ferdi vahidi uğratmayıp Anadolu yakasından gelme Türk uşaklarından ve nefsi İstanbul'dan zim-

H7

Tarihimizde Ganp Yakalar

Ekrem Krx:u

han1an1 müstahdemJerinin isimlt•ri

da

hanmıal.

cebeC'i.

kaydalunmuştur

tultunhac·ı"

al tında Mhostancı,

gibi

ki Halil'in patrona

diğc>r

meslek

~<'nüsı tayfalığı­

maru

olan1ayaca{n anlaşılır. Bu tn itibaren nH~\·cullar ölüm \'eya herh:mgi bir sebeple tt'llaklıktrut aynlclıktan sonra l!H8 yılına kadar İstanbul han1aınlarına Amanıt milletind<•n tt-llak sokulmmmştır.

Tellak kılı ğı

zorbadır

mi cinsinden intihap olumıp yarar kefilleri alındıktan sonra L<>im ve dsimleriyle (yani ~<.>kl u şemaılin ıanfiyle) deftere kayıt ve kaelimden haınanılaıında nwvc:ul bultıntıp hını tahnrde isımleri defter!:' kaydolunan Arnanıt taif(>sindE>n ,·efat edenlerin yerıne w bir tllak olmak murat cylt•dikll' asla alınmayıp y<'riPrinc ecnası saıreden telluk alınmak harnanwılann r·ümlc>sinc muhkcm tembih ve tt•kil olundukta... ll 17" Bu cleftt>rin hır niishası Beyazıt'ta 1nlolap Kütiiphanesi'nclt• merhum M. L'evdct'iıı kilapiarı arasında bulunup baş tarafına yu kandaki hliknıün de• hir surc>li konınuştıır. Ve hamam hamam btı tün miisdahdc-nıin "isim vt• resimleriyle" kaydoiLınaı·ak AmaVlıt olaniann alt ma kınnızı ıııiin•kkeple "Arnavut'tur" diye şerh veril

Hamam LellakJarı siyah peştamal sanmrlardı; müşterilere wrilt>n beyaz ve lomuzı çubuklu pC'şlamaııru, teliaklar asla kull~ma­ mazlar ve müşterilere de siyal1 pcşlamal verilmezdı. siyah peşta­ mal hti faıikası gibiydi. XVI U. nsırda iki tellagın işledikleıi bir cinay<'ttcn dolayı misli göriılmt•nıiş idaınla­ n da tanhimizin garip vakalarındandır. Devrin ımunmış zcnginl<•ıindeıı

ve şairlerinden

Şeyh Abdurrahmaı1 Hefıa Efcndı, Sanıçha­

neba.;;ı'ndaki İbrahimpaşa Hanıanu'nın itibarlı nıtişll..'ıilcrındcneli;

ki bu m<'şhur \~e güzel haıııanı Atatürk Dtı.lvaıı a~·ılırken liiztın1Suz yere }ıktınlnuşnr. Refia Eff>neli bir gün bu hamamın tı•llaklaımdan lıirinc kızar; hanmmcı da efendiitin hatınna riay(•t Pk teUağa yol n'rir. Herif de şeyh efeneliden intikanı alımıya k~ıraı· wıir: hanıaında ortağı olan genç bir teiJakla bemher ;wyhiıı dPrgalıına gi-

ndi garip bileligi bu adanun gönlünü almak istl'rkc-ıı lıl'rikilı>r henwn haıtç<.'r sıyınp Refia Efendi'yi kalll'll(•riN, fakat <;ok g<'<;nwd<•n yakahınırlar ve ayaktaşlarına ihn•t olmak ıizl'n' lıvr ikisi t'llc-r·iıHl<• siyall tcllak peştamaJiarıyla llırahjmıta!?a llaımunı'nm kapısı önünde asılarak idant ohınurlar.

Rl'Ş(td Ekrrnı

Koçu

Tarihimizdt• CTaıip Vakalar

H!l

Bir muhteşem s ünne t dü ğünü

d<' w haılt'ndelerinden mürekkep Sl'ks<•n kil olwıdu.

17HI (hieıi ll;t~) yılında Lale Veni'nin padişahı m. Ahmed, SüJeymiınlerindeki dört şehza­ desi ile l stcuıhul'dan ;; 000 fakir çocuğu süımet ett:i.mıi<ştir. Türili garabetler w delelen dikkalP si, himrneti olmuştur.

Nt>dim. St>yid Vehbi. Taitı ...-e Ra.şid gibi hllyük ;;airler. bu sünnet düğünü için şarkılar. gazeUer Y
Şair S<•yid Ve h hi bu düğun üzerin<> ııınıızw11 bir Su ma m ei H li mo-

kı~ilık

bir saz hcyC'ti t<>ş­

di.ığünde çalınacak

parçalan me~kc ha-ıladı. ~ehzadelerle beraber sünıwl <'clil<'<"t'k ;; 000 fakir ~·onığun ve dugi.i.nt.le hizmet edecek olattiarın <'s\aplan diktirilcli Vügtul nıE:>y­ daıunda halkın intizam ve iıızibatını t<>min Nnwk için ayıılcuı
EV\<'Ia Bt•yazıl'la, 8ski Saray'ın B<•yaztl Canili avlusuna bakan uahç<•sindt• çadırlar kunılm-.ık. şehzarl.cl<.'l'(' getirlJI:'cek sünnet hı>­ diyeleriniıı tt•şhir <'dilt><·<·~i alt ın' m<ıklarla tezyin edilmi~ nahJJann

kt>ri kıtaattan başka, di.iğlinlerdC' Ucll't olduğu V<'ÇhiJI.' 120 ıll'f('J' (UIUI1\Cll aynlmıştı. Butulumc-ulcu· yağlı giir<'ŞC' c;ıkan pelılivmılar gilıı <;ınlçıplak soyuııurlar, ayaklaıına sadC'C<' bir ın<.•şiıı don, başla­ rına da nwşin bir kiilah giyf'rkr, 'iicullannı yağlarlar, sonra <'ll<'rine ıçl<'ri su dolu tulumlar alırlardı. Se~irciler i~·iıı tayin t•dikıı hududu IC'<'a\iiz C'clC'nlC're. türlü maskaı·:ılıklarla hu<·wıı Pcl<'rl'k \'('

yapılmasına hm~landı. lstmıhııl'uıı Pn usta Ş{'kerc·ilPri, genC' Es kı Sa-

onJm·ıa ~akalaşıp

yu-n kaleme almıştır ki biz. buraya IJU <'serden bazı noti
ray·da dört şc•h:t.adc• i~·in. rengiın•nk ~ekerlcrdC'n yapılnuş c;içPklt'rk h irer ~·iç<'k hahc;<'"ii llt ilt• ı: Zıyafetler i<;iıı nıt>nılt>kt>tin ımı ht c lif yerll'rine adarıuar gönderil-

di. Tt•kirdağı. Bııı~a \ l' d\·ı.uı kazalardan 1 000 ördek, 2 000 hintli. ~ O, halka wıilet·ek ziyafPtlerde kuUanıl­ ımık üzı•n• 10 000 ağa<,· sini sipariş P
ic;in lOO t
ıalıl~ı yaptınldı

Olmwydıuıı'nın <'trafında ınahyalar kıımmk için li) 000 kandil

w 10 000

kaııdil kııtıısu hazırlaııd.ı. ~lemlt.'kl'tin her tarafındaki

nymwıı koUan lstaıılıııl'a ~·ağnldı. l>e\l(•t ricaline ve ekabire dtiğündt• ~·t•ııgi kolları lııılıııulurınaJaıı Pııırolıındu.

Dc~vrin gii:t.ıdı• ı ın IH•stPIvıin tanınnııs saz<•n

'

alay eclerPk iizer!Prine su dokNil'rcli Dlığün için C'n mühim hazırlıklaı·dan lı in dt• saray mııı fakların­ da yapılıyordu. Saray mutfaklanndaki kap ka('ak, Okııwyd:uu'nda toplanacak hallo doyurmak için pişirilııwsi lcv.ını gl'l<•ıı Yt'lll<'ğt' kifayt•l etnwyecC'kti. De\'lı>t erkanuun saraylarında, koııaklaıında ıw kadar bakır takınu ve mutfak lenızunı ,-arsa, t•ınan<'l<'n saraya aluulı. Bıından başka Bakırcılar'daki tliikkfuılarcla l<•m·<'re sını. saJım1 w kazan gibi ne kadar bakır takımı varsa, kl'/.a dliğunden soıu-a sahiplerine iade edilmek ÜZ('I'C' saraya kaldırıldı. Düğünlin sonıında. tertip edlJ<•cek siınıwt alayında, Eski Sm·ay·da hazırlamlll naJıllaruı alayla Yt•ııi Saray':ı g<'tirill'<'<'~ ~ırada lıü­ yıık 1..orluklar <;ıka('ağı göıiıldu. Otl'rlt-ri lwdıyt-lt>ık donahlınış olan kırktan fazla büyük nahlııı evlerin sokak ıız<•rın<' ı;ıkmış olan şalını~ w ctunbalan, kaJl\'eleıin w dükkfııılanıı gPııı~ suc;uklaııyla hır kat daha clarla~
lt(•ş;.ıd

iı;in

gid<'mwk kolaylıkla

nümarlm·

geçebil(•<·cjti

Ekrem Koçu

TarihlnıizdP

yolhın

fll

alayın

Abdullah Efendi'nin nezareti altmda otuz lll<'tre kadar boyunda,

tespit ettiler: bu yollar iiz<'rinde

on üç çifte, üç fenerli amiral gemisi modelitı
kiltipler tayin edildi Mimarlar,

V(>

Ganp Vakalar

nallllara engrl olahilr<'t'k ~Yit•rin \'e dukkı1nlann saçak ve şahnişlr­

~iınıt Ulerek Okmrydaru'na getirildi

rini yıktırttılar. katiplt•r dt•.

dtomirlendi. Sorıra, bir geminin na<>ıl dentir alıp kalktığı , Okmeyda-

yıkıl
ne kadar para sarr oluna<:ağını

yerlerin alaydan sonra tanıirin<'

lwsaplayar.ı.k

sahiplerine verdiler.

ilk günü ziyafettf'n sonra başta sadrazam olmak üzere devlet ricali ve erkaru, lll. Ahmed ile şehzadalerine düğun lwdiyelerini sundular. lbnıhlın Paşa, padişaha, sıvama elmac; kaplı bir kuşak, elmas ve yakutla murassa bir çapraz, bir mücevherli çini kase, bir müc(>vberü billur sw·aAd<'t ve ananf'ye gör<'. sunnet

hi, Ililll

işi

ayna! ı

nıusanna

duğiinünün

bir cevahir ~·ekmeccsi. mineli ve on üç

gözlü bir piştaht.a, üç yüz miskal kadar bir şişe

ıtnşahi,

iki yüz mis-

kalden razıa anılwr, hir altın çeknıece saati, yeşil çul'k'lya kaplı bir Wki kiiTkü, iki tahta sm nur post u, bir tahta vaşak, iki tahta kakunı ,

\'e veıir çadırlannın

yrumıda

nı'na toplanmış olan binlerce halkın önündt', en ufak noktalarına v
l<'rildi. Fakat, bu gemirun asıl hususiyeti, f<•vkalade <;
adamlar tarafından kendi kendine ytuiılülnıC'siydi. Gt•minin tayfalannıleşkil eden Tersaneli delikanlılm·, l<'wndane ta"ırları, al des-

tarlan V<' kırmızı Cezayir fesleıiyle halklll pek hoşuna gitmişler, l'c.>vka1adc alku?lannuşlardı. Duııım arkasından topçular marir<'ll<'rini gösterdilc.•ı-: t<'kerlekler üzcrinde çekilen, varoşları, hend<'klC'ri, tabyalan \ <' şaranlpol­

bohça

l<ınyla bir "kalei devvar~ yapnuşlarclı. Burçlan V<' surları kırnuzı

lran ve Le;;t::Ulbul dibası , lwr biri b('l;i<'l' donluk ikişer bohça ağır Id-

bayra.klarla süslenmiştL Bu kalenin muhafızları ilt' T<•rsane levent-

elvan çuhalara

kaplı ktıı·klc•r,

lwr biri

li ve sade ne\zuhur hatai, on donluk kuudaklı. :\1~hnıed

kapbuna ve

nefıs e!jya

çifıe

beşer

taraklı

hilezikli dört adet

\Jığlıolulu Almıed işi ~cşhane

donluk

ikişer

bağa

leri Okmeydanı'nda bir muharelıe taklidi yaptılar. Tcrsaneliler. so-

Molla

muHia kalenlıı 7.apondan vazgeçip Çc.'lalmekle bu sa.hıw de kapan-

alias, sanna. ve Hacı :ı..ıustafa,

tüfek ve

daluı

bir nke

wn.li. Büyük ~ehzadeye d<'. ımırassa cilili 1mam Hafız

mış

oldu. Bu muhteşem sünnet düğünümin üçimcü gününun gecesi. Ila-

nefis bir ıisale, gayet gü-

liç't<', Tersane Kasn önünde kanclillerle donatılmış sallar ile içieri

zel bir Kitabı Iliday<•t, ic;inde Bihzad tarzında minyatürleri bulu-

saz takımları, ÇE'ngiler ve rakkaslarla dolu, muhtc~em bir d<'niz

narı

~t>nliği tertip <'dildi

J\.lehmed hattıyla bir Kurcın,

~eyh hattıyla

ve müz<•hh<'ı> bir l'll.'il{( ı·r Zlileyluı, siyah abanoz uzerine el-

mas w yakutla mura-.sa lı ir hmıçer ve daha bazı hediyeler takdim

<'tti. Ihrahim Pruşa diğcr ii<· !Şt•hzadeye de buna benzer hNiiyel(;'r verdiği gihı clığ<'r veziriPr V<' d<•vh>t erkii.ıu da padişaha '<' oğulla­ ruıa kıynwtlı V(' ııaılide h<'diyt•l<•r \'l'Hlil<•r. Sümwt düğüııüııün ikind günü şayanı dikkat eğlence saluwi<•tinden biıi ?ll olmuştu: Kaptanıdt>rya Sül<'yıııım Paı;;a 'ııuı <'nııiyle Tersane Ket h ii ıleısı

kazandı. Yalnız

Bilhassa Topçu Ocağı'nın salı hüyuk bir takdir

bu saldan 700 fişenk atıldı.

Uzeriııdeo kol kol çengilcr oynayan Topçu Ocağı salının oıiası­

na kandillcrd<'n üç katlı bir fıskıye yapılını~lı. Stılcm, rt>ng~ırenk. ışıklar

içinde savruluyordu. Bu salın yanı başında Tersan<' Ocağı'nın salı da başka bir gü-

zt•llikleydi. Bu sal, su üzerindı• yüzen hir kasır şt>klıııdeydi. l~·inde, saz takımları çalarken, her biıi bir gaz.-"l.lı, bır c·<'ylanı andıran rak-

92

9;3

Ttmhimizde G:uip Vakalar

kaslar, insanı hayran bırakarak raks ectiyorlardı. Bu muazzam salın bir ucunda bir aUıkannca kurulmuş, iç•ine "'dört adet mehpaı·e­

gfuü çarebru" oturmuştu. Bir tarafında bir döner dolap yapılmıştı. HC'r gözüne "bir afıtabı Yusuf lika" yerleşmişti. Deniz eğlencf'lerinden şayam dikkat etiğer bir sahne de düğü­

nün son günlerinde görünmüştü: padişah A,ynalıkavak Kasn'ndaydı, hemen bütün İstanbul halkı kayıklada HaliÇ''c dökülmüştü. Seyird kayıkları o kadar çoktu ki, denizin yüzü kayıkla örtülmüştü. Kürekleri kımıldalmanın bile imkaru yoktu. Gemilerin üstü ise mahşer gibi doluydu. O gün, deniz eğlenceleıi arasında sabık ınimarba.cşı tl.mıhim Ef<'ndi'nin timsahı binlerce insanı hayreti C'n hayrete düşürdü. İbrahim Efendi tarafmdan yapılan bu timsah sureti, üç çifte bir piyade büyüklüğündcycli. Üst çenesini açıp kapayarak deniz yüz\lnde yarım saat kadar dolaşmış. sonra

meli ve suınalı :300 dirhem yaldı7.lı gümüş tepsi. Kavaf yan1aklan: 340 dirhem

gümüş

tepsi.

Bakkallar. bir okka ağırlığmda iki güntü.] şamdan, iki okka ağırlığında kıymetli bir gümü!;i sini, kıymetU kumaşlar, çiçekler; kauçuk! ar. Yorgancı.lar:

500 dirhem gümü.;;

lcğ<'n

ibrik, 215 dirhem

gümüş

tepsi. 150 dirhem kapaklı bir gümüş tas, atlas ve bütiimcük üzerine işlemeli dört tane kıymetli yorgaıı.

Bedesten esnafı: 4 top ağır atma tclli

büıiimcük,

182 dirhem üç·

güınüş süralti, E~ıirciler:

405 dirhem gümüş tepsi. bir oğlan ve bir laz esir.

HaUaçlar: sırmalı nefis bir yastık. Tüccarlar. kıymetli kumaşlaı·. Kuyumcular: elmas, yakut ve inciyle yapılmış bir yelpaze, el-

denize cl almıştı. Zevk!<' seyredilen bu 1i nı s ah ç-ok takelir edilmiş­

mas ve yakuUu bir çalar saat, 2 300 dirhem gümüş tepsi, 1 000 dir-

ti. Fakat bir saat sonra baltığı yerden tekrar deniz yüzüne çıkın­ ca, takdirler bir heyecan ve hayı·ete kalp olmuştu. Timsah bu sefC'r ağzım açıp durmuştu. Açılan ağzmdan rengarenk esvaplarla

hem gümüş şarmlan, L000 dirhem gümüş leğrn, bir okka ağu·lığın­ da iki gümüş kase, 500 dirhem iki gümüş maşrapa, 2 okka bir gü-

beş lane rakkas fırlanuş, timsahın sırtına binerek raks €'tmeye

İbrahim Efendi'nin bu tirnsaJwıa, XVlll. asrın başında tN.:ıübe edilmiş ilk denizaltı gemisi

olarak bakmak mümkündi.iı·.

Oiiğünün sekizinci gününden itibaren dı:> büyük bii" esıı.'lf alayı

ve· günlerce sürE-n bu alayda her sımf esnaf, çalgı takım­

lan ve köçeklerl€' tül"lü eğlenceler tertip ederek alay göslerdikteıı son ra şehzade lwdiyelerini takelim etmişlc>rili. Veril<'n helliyeler şunlardı:

c;aılırC'ılar: dışı yeşil nuş. içinele

il>rik, bir okka ağırlığmda bir buhurdan ile bir gülabdaı1. Kazazlar: bir tane mücevher inci takımı çapraz, bir mücevher

kuşak,

ba~lamıştı.

ba.cşlan:uş

müş

ve al atıası an. içi lstarıhuJ dibasınd
4 ad<•t nalaşlı sütıum lmlmıan altın tenwlli bu· çadır. Kavaflar: inci ve• züımüt i!şlf'nwli ınm-assa çizmeler; ind işle-

bir mücevher sınnalı hazine kolaru. gini ve sair hediyeler. Bezzazlar:

işiPrneli

bir bohça, albn

!)

tane som hazine diz-

işlemeli

kadife ve

altın işlı:>­

ml'ii şal, :2 Lop telli kumaş: -4 destan hünkrui; 3 ıop bez, 3 <;
boyama, 2 top mirzai bez; Aşçılar: ma.cşrapa,

kı.laptaıı

atlas bohça

700 dirhem gümüş ibrik !eğen, 150 elirhem gümüş bir

bir ibıik, Yemen kahvesi.

Tt.:'r.dler: 300 dirhem bir gümüş malara, !00 llil"l1em gümüş şaıı1dan ve makas, 1!50 diı"hcm gümüş kahve ihriği., 2HO dirhem gümüş

gi.Uabdan, 210 dirhem gümüş buhurdan.

Çakşırcılar:

132 dirhem gümüş gillabdaıı, ::!JO (tirhem gümüş

94

Tari.h.im.izde

şamdan,

4 çift

gümüş

nalça,

altın

çiviler.

Kazancılar: 7 okka ağırlığında 3 gümüş sini, 3 gümüş maşrapa, gümüş

gülabctan ve buhurdan.

Bezgirganlar: lO top nefis Vem•dik dibası, 10 top Floransa atlası, en nefis Ilint kumaşları, kıyrn<'lli çiçekli şallar, 1 000 dirhem gümüş hoşaf ı ası, 1 000 elirhem gümüş ibrik ve leğen, eski ntaden beş kase biı· sofralık on labak. Ve sair birçok kıymetli kumaşlar ve şallar. Okçular ve yaycılar: içi dışı nakışlı usta tbrahlm'in işi 2 adet kıymetli yay, gayet nciis oklar.

Gaıip

95

Vakalar

leri mut.al değildi. Ok defa bu düğünde hediye vermek şerefine nail oldular. .I3.ir çift ineili çizme VC' fllar verdilC'r. Kürkçüler: 2 tahta vaşak nafC'si, 13 tahta kalanı, iki tane sam ur postu. Sırnıakeşler: sırmalı bir tahtırevan hediye ettiler. lçi kırmızı çu-

ha döşeliydi. İçinde pamulda doldurulmuş sade hataiyle kaplı nefis bir minder vru·dL l\.'linderirı üstünde de İstanbul dibasından bir şilte, 4Lane iliba yastık: vardı. Dışı beyaz sumadruı tel kafesi, 4 tarafmda da canı yerine 24 parça ayna vru·dı. Her biıi 80'ar dirhem elvan s nmadan 35 tane püskül sallanıyordu. Bu nefis taht u·C'van,

Balmwncular: her bi ri 3 okka ağırlığında 8 adet siyah ve her biıi 5 okka ağırlığında 4 arlet beyaz katurulu balmumu. Kağıtçılar: kapağı müccvhcrli biı· gümüş dhit ve yazı t.aJomı, bir gümüş makas, 2 dcste S<:>mcrld'in otağı önüne alıncb. Şt•h­

NalbanUar: 4 gümüş nalın, müş tepsi, gümüş tas. Sandalcılar: bir fağfurlu gi.ilabdan ve buhıırdan, 2 gümüş rnaş­ raba, günlü."? süralıi, gi.inıüş tepsi. Seraserciler: birçok kıymetli kumaşlar. Semerciler: bir gümüş senıer, gümüş maşrapa :3 küçük gümüş

zadeler gemiyi yakından seyrertilcr. Hediyelerine gelince: 2 gümüş maşraba, 2 gümüş lepsi, 1 okka öclağa<:ı, 2 labak buhur. 4 tabak karanfıJ. Hindistancevizi, sakız, tarçın, safran. misk sabunu, 15 şişe buhıır suyu, 6 şişe çiçek suyu, 7 kasetini mahtum, :3 tabla hunna. 6 tabak ağız m iski, 15 tabak backınşckeri, 4 tabak akicle, 7 tane Kc11JE:' bardağı. Kıhççılar: Sultaıı GCu·i'nin kılıçlanndan dudubumu, balık dişi

kahve tepsisi. Muytaplar: 700 dirhem bir gümüş eğer kemeri, 500 diı·hem bir çift gümüş üzengi. Arpacılar: bir gümüş sini. gümi.iş eğer kemeri, gümüşten gülabdan ve buhmdan. Düğünf>, şehzacielcrC' getirilen hediyelerin halka teşhir edildiği nahllarlason verilmişti. Nahllar Beyazıt'taki Eski Saray'da do-

kabzalı, kuşağı altıı1 işlemeli gayet kıymetli tarihi bir kılıc;;.

natılmış muhleşem bir siinnC't alayıyla Topkapı Sarayı'na getiı·il­

Bıçakçılaı~

4 tane yaldızlı tırnak bıçağı, ı tarH' balık dişi kabzalı, altın pexvazlı lslanbul demiıi, mercan tepeli kalcmtıraş, 22 adel kıymetli bıçak

Kalaycılar: giunüş bulımdan, gümüş Bitpazarı esnafına

gelince:

gülabdan.

bunlaıın düğiiniPrdc

hediye verme-

öıiWcıi smnalı dibadan yapılnu.ş

ild müzeyyen ata koşulnı.uştu. 24 gümüş çivi, gümüş şanıdan, gü-

miş ve bütün Istanbul halkı alayın gcçeeeği yolun iki kenanna yığılarak lıediyeleri seyretmiş, şehzadekr

dC' o gün

Topkapı

Sarayı'nda sünnet edilnıişlercti. Şehzadelerin sünnı:>l alayının geçeceği yollarda y('!\İ(;eri neferleri selama dunmışlanlı. Hepsi de en paı·Jak merasun elbiselerini giymişlerdi. Alay Miskçiler Kapısı.

R~ıd Ekn:ııı

1\oc;u

T;uihinıit.cll'

U7

Ganp \'akalar

Eski Odalar, Sarac;ham•başı, Horhor (,'t•şmcs1, Aksaray, Lal<'li, ~~ski Tophant'. Valdt• !Tamamı, Divanyolu ve Ayasofya yolunu ta-

il'e haber vı>ıilir, o da dervişi huzuruna davet C'clPr. Sulımı Selim ilk oyundahatır sayarak yenilir. fakat ikinci oyunda ~alı'a aman vt'r-

kip etti. lll. Ahmed, oğullannın sünnrt aJayıııı , A.'ilanhane yanınıla Nakka~hane'de yapılan bü kasu·dan seyrctti. Alayın geçecC'gi yollarda nallllara ınfuli olacak Ş<'lluıışlrrin. cumhalann, geniş saçakların yıkılımısına, Tersaneli kıyaf<•t ine girıni:ş olan dal fes tulumbacılar memıır Nlilınışti. Ht•r nalılın dört bir tarafına dörder kol tayın edilmışti ller kolda, onar tane dal res, al mintarılı tünu1a tC'rsane dilawrleıi vardı. Ş<>hzadciC'ıin sünrwt alayında, naJillaı·la lH'raber şeker bal1çeleıi r bahçelerinin toprağı şclkl<'r d<• rPnga.renk ';'ekerlerden yapılını~tı Şeker hahc;elerini de iriyan trrsaneli delikımlıJarı taşıyorlarclı Bunlar-

mat rcler. Şah lazar n• <.'linin tersiyle d<>n·i~iıı çıplak göğ..<>ü­ n e vurarak: - Bre derhPder aşık! llic; ~ah olanJar mat edilir mi? Edebin yok imiş! eler VC' şchzadeye 1 000 altın il1san eder. Deniş huzurdau çıkıp atma bineceği smıcla o 1 000 altuu kese'siyle beraber kimseye göstemwden binektaşının altına saklar. Er-

dan sonra da -10 nefer knımzı minlan lı Tersarıf:" nefeıi gl'liycınlıı ki <'Ll<'rınde birer tabla. tablaların içinde de şekerden yapılmış kuş, Iii, dC've, çeşit çeşit hayvan tasviıkri vardı. Bu muhteşem slınıwt alayının h:rclilt•r.

meyıp

resi gere Tebıiz'drn kaçıp Trabzon yolunu tutar Aradan yillar g<'-

çip de Yavuz Selim padi)ttim ' dt•r HerkC's lıa:rTetJe ba.kışır. Osımın Ağa taşı kaldırır... Kesesi çürümüş, 1 000 alt ın bir kor yığın ı halinde dunınmış. Balyemez Osman Ağa lıu fıkrayı sandığımız sal ranç kıssası nwğPr hakikat intiş... " dem-ıiş. ~s·ntak::adt•

Mezarında başı

Yavuz'un 1 000 Yanız

Sultan St• li m, lıabasmın 1.anııuımda Trabzon \"al isı~ kt•ıı bir den iş kıyaft>tiıw girip lran'a gidC'r; ka.'itı o mC'mlPketin ahvaliııi gözle gömwk1ir. 'l'<•hriz şchıindt• misafir olduğu haııda satrımç herk<•si

şehzade

altını Yavu~: Sultan

oynayıp

kesilen

Tarilii'ndenft

y<•ıınwye başlayın<"a sııırmu; meraklısı :-;!alı bına-

Sf'lim

karde~i Şehzade Ahnwcriıı

'ucudunu oııa­

dan kaldııı tıgı sırada Ahııwd'in Murad ismindt•ki lı ir ~t'hzaciE>si lran'a kac;nıı~tı. Dört yıl kadar Iran'da kahuı Şl·hzadP \furad'ın orada kat lr.dildıği ve katilin ık l>ulıman1adıitı lıalwıi gelmişti. Bi ı ara bu lıaiH•ıin doğru olmadıgı :-;it•hzacle Murad'ııı gi~lice Anado

Thrihimizdt> Ganp Vakıılar

lu'ya girNC'k Amasya'ya gt•ldiği VC' t•trafına birtakım adamlar toplay
racl'ın başında

&Jim derhal gizli tatıkikata girişti ve bu rivayetin ucu Amasya ~C'hrinde bir nalhancia dayandı. Nalbant derhal tevkif edilcrC'k lstanbul"a gönderildi, iııkar <>tnwdi ve şöylece anlattı : - Bir gim dükkimımda işinlle meşguldüm. Bir dervış g<'ldi,

kuflann

v1lZ

karşımda

boynunu hükiip içini çektı ve ah etti, muttasıl yüzümC' bakardı ve bir şt•y söyl<'nwk ist<"r görüniirdü, birkaç gün bu man-

mı

iç·ine ce";z sığahilecek bir çukur vardı. bu nişaıu buldu ve Şehzade Murad'ın öldüğüne kati kanaat getirdi. MeYhepsı ,

Yavuz gibi bir padışahın k<'ndil<•rini

sağ bırak:ma­

ya('ağını zannediyorlardı.

Fakat

padişah

hayallanndan ümit lerini kC'smişlerdi . ortada bilfıil bır ~-yan hareketi olmadığına göre,

sadcc<' garıp bir şehzadeye merhamet cümiPsini affetti.

etmiş

olan bu

adamların

"Sulakzade Tarihi'ndcn"

zara devanı etti, nihayet acıdım, "Ey fışık !. Yoksa bir St'\·giU yarenden mi ayrı düştün·>.. " diye sordum. TTı:-men gözlerinden yaş yerine kan hoşandı; "Bir caıumdan aziz yarim, munis vefakillım vardı, hastnlanclı, yatağa düştü, perişan oldum, içimden kan gider, bilm<'nt ki o ya.rimirı yüz parça olmuş yarasına ne çaı·e edeyim, s<•nin garip dostu nıeıt bir insan olduğunu söylediler, sende mUrihTC't umarak gelelim. sE>nin Sultan Ahmed merhuma mullab-

"Siyah!" malılasım kullarurdı. Güzel yazı yazar, musikidcıı anlar,

bctin varmış, elbet onun garip dtlşmüş şchzadesine de acırsın.

marifetü adamdı, kibar ve rica! konaklanndaki yararı toplantıJa­

yan vefakfınm

geldi, ne çare ki gayet hastadır" dE>di. Ben de gittim o civanı gördüm. Bitap yat<ırdı, hatıruu sordum ve göynünün dilediği yemekleri yaptınp o derviş!<' göndE>rdim. Şehzade ayağa kalktı Memleketimiz Zl'nginl<'l·incl<•n Sabuncu İbrahim de çok yardım ­ da bulundu Benim bildiğim bundan ibarE>ttir. Nalbandın haher

nnda aranılır, beklenir, sohbete işliraki mcrlislf'r<' bir parlaklık verirdi. O asrın tanınrruş ricalinden Kaptanıdcrya Küçük Kılıc; Ali Paşa. Siyahi Ahmed Efendi'nin velinimeti yerinde hamisiydi. Paşa Trabzon mlisi olunca, Siyahi Ahmed Efendi'yi de beraber göturdi.ı. Boğaz'dan çıktıktan az sonra bindildeli küçük gemi müthış bir fırtınaya tutuldu, güçlükle Ağva sahillerine sığındtlar. Kırda c;adır

verdiği Sabuncu İbrahim dı:- getiıildi . O da inkar

kurup denizin yarışmasını beklerken Siyal1i ilc arkadaşlan etrafta

dediğim ~eh:tadc Murad'dır

ki Acern iliyanndan

çık1ı

etmedi; ~Yol levazımını tedarik <'ttim, birkaç adanuyla !stanbul tarafına gıtti" dedi. NihayN derviş de hulundu. Şehzade Muracl'ın yanındaki diğer adanılar da bulundu . Onlar da. MBeş on gün evvel Gsküdar'da ve fal etti, til an yen• defııctı ı k" dediler. Yavuz Sullan Selım mı ir verdi , adamlar göndN·di. Göst<'rilen mezarı açtılar ve genç ölünün başını Ct'SNiinclcn ayırarak bir altın tabak içinqe hmııra getirdiler. Ya\ııt. bıı kt•sik lnC?ı t>liylf' muayNw e>tti , Şchzade Mu-

Dağ baş ındaki

garip m ezarlar

XVTII. asır şairlerinden Dolınabahçcli Alımed Eft'ndi zarafcli, n!iktcdanlığıyla taruıınuş

bir zattı.

Esmerliğindm

öt iirü şiirlerinde

bır gezintiye çıkmışlardı. Dağ başında. ıssız bir kö~<'dc birkaç me-

7.ar gorduler.

şair

güldü, mezarlara hitaben, "Ht>y biçareler !..

Şile

kasabası buraya yakındır. N<' vardı burada ölecek. .. Biraz elişinizi sıkıp

bir şenlikli yerde gömills<'Yr dönmez müUıiş bir titremeyl<' yatağa
Jl)(l

İki

Re;;ad Ekn.'ın

1\ı)(,'U

T:ınhinw.dl'

Garip \'akalar

1Ol

kapıC'ılbaşı g(•çli. Sancakbeyinin konağmda rnisafır oldu ve küçük

Yusuf,un hikayesi

alur uşağının zekayla parlayan gözleri ve kir tabakalaıı. altında X\'IIJ.

asır

ortalannda Osmanlı

sarayında

valide sultan olarak kırk yıla yakın salıanat sünnüş ve göz kamaştıran bir lüks içinde ya.şanuş olan IV. M<'hmed'in anası '1\u·han Sultan, Ukraynalı bir köylü kızıydı. Dokuz on yaşlarında Tatarlar tarafından kaçınlrruş VC" Osmanlı sarayına Süleyınan Paşa isminde bir vezir tarafından takelim edilinişi i. 1\ırhaıı Sultan gayet naruı yapılı, zarif ve harikulad<' zeki bir kadındı. Esirciler eline duştüğü zamarı köyimde bir yru;;ında bir erkek kardeş bırak:nuştı Bu güzel çocuk da seku: dokııız yaşındayken Tatarlar tarafınd<ın çalındı ve tst bağrına hasınıştı ve Yusuf h üyük şehirde "1\lana\ Güzelı~ lakabıyla bir ~öhrN bulmuştu. Bir gün bu dükkfuun ömınd(•n geçen \'alide Sull
görur

görınez kardeşı olduğunu tanıdı

w

maiyctindı•kilPrC' l!ınir

vererek çocuğu adl•la zorla saraya kaldır11ı. Bu çocuğu kundaktayken bir kuıi ısııını~tı \'('müthiş hayvanın diş yerl<'ri Manav Güzeli'nin sağ kalçasında lwa bir nişan olarak duruyordu. Valiele Sultan kardeşim bulunca scvincind<'n bir çılgına dönmüştü. Ona hir baba şefkati ~östcren mana\1 ihya etti. Yusufada dc\l'in kıy­ ınt.•tli hocalan <'lindc> ciddi bir tahsil yaptuttı, Jakat devlet ı:;;lenne karıştırtmadı,

kC'ndLc,;inP kahya tayin t'lli. Manav Güzeli, ölunceye kadar İstanbul'da bir zengin ve ki bar hayatı sürdü. Dalmaçya'cla '\adin kac;alıa...;ıııda sancakbe~inin ahırında u;;ak olarak <;alı!;icut on üç yaşında hir çoı·uk vardı Herkes tarafından horlanan hu kimsesiz çocuğa hi ı gün bir dul kadın acunı~ w çıplak ayaklarımı, konısındcın kalrnı!;i koc:am
XVII.

asır lıa.<;;lannda

kaybolmu~ 1-,'\ızelliği nazan dıkkatini çekti. çocuğu yıkatıp temiz-

lettikten sonra alıp lstaııbul'a gt>tirdi Saraya Vl~rdi. Endenını Ilümaymı çoc:uklan arasına katılan çocuğa güzelliğinden ötürü Yusuf ada konuldu. Nadinli Yusııf kısa bir zanıancla yükseldi. Kaplanpaşa oldu. Uir gün Nadln'<' kaptcu1paşarun bir adaırıu geldi ve sancakbeyin<> mühurlü bir meşın torba verdi, bir mektupta da şunlar yazılıydı :

"Falan yt>rde oturan ~laıya ısınınele bir dul kadın vardır, bu torba, eger ı5ag ise, sancakbcyinin ve Nadln kaclı~ımn huzurunda o duJ kaclın
edildi Torlı;uun içinde bir ('ift kocaman pa.ı1al kundura vardı ve ıçieri allmla doldurulmuştu. Yusuf Paşa kısa biı de mektup yaz nuştı: "Aııaeığını''

diyordu, ''bi r gün doım1uş çıplak ayaklarına bu kımduraları giydiriliğin kimsesiz çocuk. ölüncey<' kadar seni unutmayal'aktır. "

Tabanı yarık

ayan ve rical

DeYiet idarcsind<' ilk hut ç<' \\ll. asır ortalannda Osmanlı lnı­ paratorluğu'nda yapılmıst ır Bu~tınkü mcuıacla h ir devlet bütçesi değildi. devlet idaresinde bıltt;t' yapmak ~uııı·pfini gosıPren ha'iit bir gelır-gider defleriydi; fakat onaya hayati hir li kir atması bakı ­ mmdmı bliyıık işli "Devlet hüt<;esinin babası" cliy<>hileceğinıiz IHı defter, TV Mı•lıım'
Rl~d

Tantuıniul•• <~anp

Ekrem K()ÇU

dan tanıim ettirilmıştı. Gayet rıamuslu, toksözlü, mert 'e cahil bir adam olan Tarhtmcu Paşa, dl•vkt masrafının gelirden fazla olduğunu görmüş. bir muvazeıw kıımıak için birçok masraflan, tahsisau kt•sıniş ve bu arada billıa.'i..sa boş yf're hazine
ray

bE'tıdegfuuna agır

kazanmış.

bir dm·h(• vurmuştu. Pe:>k tabii çok düşman

htmlann entrikaln

kuyu kazdınnıı;; ve bunlan, ölu v<• diri ayın cttirmeden kuyulara cloldurlınuşıu.

Takip kııweUeriniıı ~Ptlrdiği Psirl(lrin de, SOIJ.,ruya çekilmeden kuyularm ağzında diz ~·ökertilip ho)ıınlan \1tnıluyordu. C'anbuladoğlu'nun hazinedan Abaza Meluııed de yakalanmıştı, henüz on ht>ş-on all ı yaşlannda ve melekleı

eellada wrilmişti Tarih kaynaklanmız. Tarhuncu P~'clan balıse­

\1.trulmak

dE>rlt•rk<•n, tuhaf, garip, tulıa11ığı ve garipligi kadar haıın bir vaka

Ağa

kayd<'
la
Pa<;>a sadrazam

oluııca,

sarayda V<' dışalıcia

l!):l

Yakalar

kadar güzt•l hir genç li; boynu

tı/.('ft> çökeıiilmişken M<'lımed'i

\(>niçcri Ağası Halil

gördü, a<'tdı, şefaat etti. ölümdt•ıı kurtanu<ık yanına aldı. ev-

Pelindi Abaza Mehnwrl, Halil

Ağa'nın

himayesinde

nüfuz !>allibi bazı ri('ale karsı kt•ndisimn hiçbir nüfuıa boyun eğ­

de\'lel hiznwlin<' girdi. Balıalığı saclrazan1 olunca o da vali w

mt")l'<'Pğini gösıennek ıstrmı~. ~Halk kılıçtan

"Aba.za ME'hmNJ Paşa" oldu. Fakaı Onıç Onl.-;ı'ndaki miıthiş hatı­ ra, Murad Paşa'nın kuyusu gözünun önünd<'n hiçbir zamm\ silinııwdi ve o gün kendisini oJdüm1C'k içın çökerımi~ yeniçeriJere kar~~ ı~·inde sönmez bir kin besledı F:r.lwunı \ alısı}ken Istanbul'da Padişah G<'nc,· Osman, yt•niçeı;lenn <;ıkardığı bir ihtilalde tahttan

korkar

!~

diyerrk,

bir gere lindanlarda ve küı·ekt e bülunan kırk <>Ili kaclar fakir mah küımı ~·ıkartını.~. sırtiarına sırn1alı miş

kenarlan işl<>mcli göml<'k V<' uçkurlan donlar giyelirerek boytmlarını vurduıtmuş, guya idam t-dil-

ay
labalık ~Clmtleriıw hıraktı.rmıştı. Fakal şrhirli,

bu biçan•lerin kaba cüsselerin<>. ell<'riıw \'<' avakl
lanna bakarak, ~Tarhmıcu Paşa'nın zindandan çılrnu~ tabanı yan k kil>ru· w iiyaıu !.. "diye sadrazaınla alaya başlanuştı

Büyük bir maceraperest

iııclirilm.iş V{'

Yedikult' zindanında

hoğuJmuşlu.

şa lnınu fırsat bıJdi Sııll
kan

Abaza Mehnwd Pa-

dm·;t.'>UU

güderek isyan

li w işe Erzurum'dan başlayanık ıw kadaı· yt'niçeıi y;ın.;a öldürt-

lii. Soma Siva~·ı ele gt•çirdi ve orada da bir yt•niçeri kati iamı yaptı. Erzurum'dan Kays(•ıı'y<' kadar Anadolu'da yc•niçeri dulaşamaz olmuştu. Yt•nif)enler kısa diz çakşın giyerll'rdi; bundan iitunı ıliz­ lt'ri baldır \'l' hacaklanna nispl'tle ye:U\ık olurdu. Yollanla bütün yolcular, Alı;v,a'ııuı a.'\k<•rleri tarafındcut ~·rvriliı·. c;akşırlmı c;ıkan­

I. Ahnwd :~.anıanmda Anadolu'da biiyük lıir Ct•lali isvanuun ilc>ri gt•l<'n simalanndruı Canbuladoğlu Ali Bt•y'in MC'hııwd ismiııd<' gay<'t Revgili bir Abaza kölesi \'e:u·dı. Bir an yru1mclan ayırmadığl h u c.·ocuğu kenillsint• hazinedar yapmıştı. Sadrazam Kuyucu ~lunıd Paşa, Oruç 0\'<ı.sı'ııda Canhuladoğlu'vla yaptığı çok kaıllı bir nıu ­ harC'IWdP Ct>lalil<'ri hozgtma uğratnuş ... Koca ova, yaralı ve öliih•rle kaplruımı~i:ı... Pa~a. gönutıPkl(• haşa c;ıkılamaya<·af.tı için biı·çok

lıp

dizleri ıııuayC'l\(' olumırdu: kıs:ı cliz ~·akşın giymek itiyaclmda

olup da y<•nic,·Pri olınayan ruce nıasum in....,anlaı da MSt>n .wnic,·eri-

"in" diye ı
yakm dost

\'E' ıwdinıi

ha..c.; oldu. Yakı-;;ıklı w gü-

zel adamdı; giyinıiıw ku:;;anuna fP\'kaladl' il iııa t•ıiPn şık lıir ndanı· dı. lstanhul'da, unun gilıi giyinııwk ıııucla oldu , padişa.h hile.• "Aba-

1Ol

R<'Ş3II F:kn·nı

Tarilunıiult·

Koçu

Garip \'akalar

za lwsımi" derulcn l'SV<ıplardan yapttrdı. A'llıııd.a, valiliğindt•n bü-

saraydaAhaza Paşa diye biı· idam mahkUmunu boğdu ri nıuşlu. Pa-

yü k lı ir serveti \an h, nedimHğinde dt• nüfuwııdan istifadt• ederek

şayı

liiş\ N

mişl('r, Gc>lıholu'ya göndPmıi~lPnJi.

yoluyla adt•ta kanın malı toplaclı fakat padişahın Pn ~t>\ gı­

da gt'<'C, saray rıhtımmc lan lebdil kıyafetlt.> bir genliye biııdir­

Abaza Plli?a

omdaıı

bir Ceza-

li güztlesi Silahtar Mustafa Paşa'yla geçincmNii. l\lustafa Pa;;a'nın

yir gt'mısiıw atlanuş. Ce:layır't• gitnuş. adını saıtını değiştirerek

babası Bosnalı Simuı

korsruı olmuştu ... Bir

Bazirgan adında bir adamclı ve eskid<•n Alıa­

za Paşa'ııın gadriıw uğnınuştı. Mustafa Paşa bunu wuıtınaııw;;tı.

zanlaHlm· giyıruşi, kıyafetı Istanbul gençleri

s;;u·aya davet edildi, gPhr gelmez Boslancıbaşı Duca Mustafa Ağa

taklit edilen zruıf adam, yalın ayaklı. çıplak baldırlı, beli çataJ lıı~·aklı bir Melmwcl Dayı \'P başlı ba.şma bir kaclırga saltibi olmuş ı u. Y<>di sene Akdf'ııiz' dt' dola.şnuş, Septe 13oğım 'ndan Atlas

tarafından

Okyanusu'na çıknuş Ye bir d<'nız muharebesmdt' Uaniıııarkalılara

Silahtar'ın lelkinlerıylt• padişa.hın gözımden düşürüldü.

Bir gün,

le\ kil' edildi \'e ÇiıUH Kö~k·l' hapsedildi. Akşam ın ala-

tarafından

<·akara.nlı~da da idaııu için ferman <:ıktı Cellat Kara Ah yama-

esir düşmüştü.

ğıyla köşkf'

gemicilerim• satmışlardı. Portt'l
"Ahaza

geldi. Kt•ndisine nanıaza dıınmış birisim gösll•rdiler,

Paşa

budur! .. " dt-diler. Kenwnt

padi~alun e.nu;yı('

leri ip edildi ve

attı; boğdu. Eı1E'si

günü,

Ahcv.a ME•luned Paşa'ya büyük bir cemıZl' alayı

ff'leğin

garip dlvesidir.

\'ı•zııeci.ler'cle,

vaktiylt• lw-

nii~

bir c;ocukken kendisini öldürwwk ist<•y<•n Kujucu Murad Pa!-ja'nın türbesindt'. hu me-;;hur sadrazanun ymuna defıwdildi. Araclan yıllar gı.·~·tı, 1\. ~tıu·ad öldu, Sulımı Tbrahmı Padi~ah ol
lran hududmHian bir Pa.';ia'yım !~ diyt• ~rzu­

Daniınarkalılar da onu

Portakal (Portekiz) kralının Şark lismılanna aşi:na

bu e!;ii'INinılm tercüman olarak istil'ade E'tmek

ist(;•mişler,

olan

onu

biı·

Portekiz filosuyla bir lliııt seferiıw yollanu~lardı. Fakat Mehmed Dayı'ııuı bindiği

bamu;;.

)-alııız

gemi

Çiıı

sulannda

bu l\lüslüman

gmıiC'i.

ınüthl;;

bir

bir rutınaya tutularak

k~ıla.s parc;asının

üstlinde

sahil<' dii:;.ııp nuuru kurtannı~u. Dlı~tüğü saliii hal kı ~lüslümarıdı, onun da \liislim ve bir Osmaı1lı duğunu üğn•nin<:e mişler, Ab;v.c.ı

padJşahının

kendisi.n<' hi'ırnwt

nedimi ve paşası ol-

göstermi~ler,

yol harçtığı ver-

Melm1ed Paşa da lıir kt>rvana katılarak Çiıı Türkf'li,

Hora.-;an, Bdh \'e Buhara l!Zt'rtnd~n lran·a, uradan da Eruzum'a gelmiştı.

Ahaza .\lelm1ed Pa;;a'nın

gl'lışi

ve

ağzınclmı

dinlenen

baş

nını'daki Abaza Pa..~a sm·a)'ına ~<'Çfi kunılclu. Ahaza Paşa' n m f:rzu-

döndwı.iciı maceraları

nıııı' daki eski dustları alı b aplan ziyarPt ine koşt ular. EH•I.. Hu

müştü. Vali Siılf•yıuan Paşa kt•yfiyt•fı nmfassaJ hiı raporla lst
adaılı, yıllarca <'V\'l'i lstanlıul'da id~munı işilt ikiemi Abaza !\ıl<• h med

bul'a Sultml bm.ı.him'e bildirdi. Zatrn vt>hham vt' hasta olan Sultan

Jla.-;;a'ydı. ..

lbrahim sonsuz bir telaşa tlli!;ötiı .. Koca lıir ııadi~alıın fennanıyla

Kendilt•nne <'ski günleı;ıı hatıralanııdan bah~<·tliyor.

bütün Erzurum

halkmı

lwyeeana

düşm

maee-

idan1 ohman hir atlam. .vıllarca sonra ı•lini kolumı sallaHtrak mey. dana çıkarsa, o padişahııı kPtHlisi de bir gün ahin·tıPn dönehilir-

"Silahtar l\lusıa.fa'nııı ısmrlanna ıııaglup olmı I\. Mıınıd lıir it;l
di ... I>uca Mustafa Paşa ~·agnlclı n• keyfiyel kı•ıııli..,ind<'n sonılclu.

soıır:oı

sahtekanlır. i\haz.a Pn.~a'.rı IH'n fı•rınaılla idam ('(ıiııı" dl'di. Patli-

halla onlcınn tınut1ıığtı birçok Şt>)'ı o nı..o.;ını,

Pski

hatıriatıyordu !.. Paşa,

y
bu kararına ııadim olmuştu. Ila.'i ıwdiminl l<'vkiJ Ptl inn iş,

Eski bostaıwıuaşı, ba.:;.ınclaıı koıktu, "Erzunını'a ~elt•n ad~ını bir

1117

1'.ı.rilumlJ.ılı• 1ianp Vakalar

lOG

şah C'<'llat Kara Ali'yi de hizz.aı isliC'vap ('Ili. Müthiş <'ellaıt da. "YalPacli~ahını !.. Akşam namazındmı sonraydı . Orta.Jık karaniıkı ı,

bir ıstıraı1 i<,•ind<' Mehmed Paşa'yı feda l"tti. Paşa divandan kaldınlıp siyasc•t nwyclmıına göh.ırilldü, başı kesildi. K<>-

yüzükoyun yatmış bir adam gösiPrdil<·r. 'Budur' dediler, bogduın,

sik haşı al
yiizilııü şenıalini gömıedim !" d<•di.

nı'na kadar,

lahi

Erlllnım

Paşa'ya

bir idam fermru\1 daha gtindPnli. Vali de Abaza Mehnwd Paşa·~, sarayına davet Pimi!;;. g<•lıı gelm<'Z d<', valinin içoğlanlan üterint> hançer d~ür{'r{'k öldürımişlerdi. Abaza Paşa'nın ~öv
bul'a kadar bozulmuş, derisi yüzülımiş, tarunmaz bir hale gelmit;;·

Padi~ah bıiyük

top gibi, ayaklarıyla vurarak oradan oraya yuvartaya yu\'arlayH götürdüler. bir wçhil<' elleıinden almak kabı! olmadı N ıhay<'t kt'ntli <.;adık kahyası kesik kt'lle,Vl -lOO al!Jııa 'i
gö' dl'SII1in yaruna koyarak

Lokrna lo kma

dı:>fnettirdi .

do ğranan

vezir

li l:stanhul'da bulunan eski bendelerinin heps1 kati bir şey söyle· yemeınişlerdi;

"Ilem odur.

Sultan İbrahim'in son sadraza.mı l stanbullu Ahmed Paşa, kalemdcn yetişmiş, maltımat lı, Z<'ki hir devlet adamıydı. Bir sinir

IH:'nı ((('~ildir !.." deıuişlf:'rdi.

h~LsHL'il

Baş ıyl a

niç<•ıi

o ynanan vezir

olan bu padişahın da ıtımadmı kazanmıştı. Kendisinin Yf'
lcıgallih<' kl'silmiş olan ocak ağalarına karşı bir suikast hazırlama·

X\'1. a"ır sonlarmda III. Meluned clı.>\Tinin büyük nüfuz sahibi vezirlı.>rinden Doğancı ım.?5iydi.

Kc"ll'a Meluneıl Paşa aslında bir Emwni dön-

rn. Meluned'e şeluadPiiğind<· intısap etmiş, terbiyPsi, za-

raJpli, lliikl~danlığıyla lıu pndi~alım has n<'dimleıi ara..,uuı gimlbti. Kulılw vrıiriycli (bu~iıııklı tahırıyl<' clt•vlet bakanı), fakat padi şah oııclan o kadar büyük niifııza ~ahıptı ki herk<'S kımdısinı saclt'ID"•.mıılığa en kuwetli namzet nlm-ak göriiyorrlıı. Sadrazndisini felakt>tt• sıııiıkl('­ di. r;ayet kurnaz ve sin!-ii olan İbrahim Pa.,-;a ha~muru malı wl nwk için, mak:umnın geniş salalıiyl.-'tini klıllananıadı. padişa.htan Çl•kin
• rt' ulufe ( aylık) dağıtılacağı bir di\'an günüııd<' asker para almadı. Kara 1\1etuııed PtL~a· nın ha· ~ını istt•
• 
  dP bizi
  
  sen~n
  
  hir ş<•hzaı l<•yi ona tercih ederiz"
  
  dPdilt•ı
  
  sı , KüsPm Sultan'ın da oğlu Sultml lbrahinı'den nefreti
  
  \'C
  
  onu
  
  tahtımı indinnc.'k için Yt'ni<'<'ıi O<"ağı ağalarıyla aıılaşmac;ı, lstaıı­ tıııl'da
  
  hir a~k<'ri hükumet darbt>sine s<•bep olmuş, sadrazanı idaııı
  
  t•clilmiş, padişah da cvvcla tahttan ındirilip bırkaç gun sonra hoğ­
  
  dıınılımıst u. Ahmed Paşa. ş işman bir zattı. ldamından sonra I'<'Sl'
  
  di
  
  mıa doğması soyularak
  
  c-ellatlar tarafindan bir
  
  hamınal lll'ygirı­
  
  m• çnpraZ\ari atılnuş w göturüliip Atmeydaru'na bırakılım:;;tı. ltı­ tilald yPıüçcrilı.>rclen bırkaç lnmlıar. fırsatJ ganimet hilip cahil hal· kın batı! irikatlarından
  
  istifade <>dt>rck ~ın!'aıl yağı mafsal a~ıı 'P sllılaıına devaciırft diye Ahnwd f>şer onar ak<;l'Yl' :-at nıı~l:u-ılı. Buyük ~l'ltirdt· d<'. bu kadar korkunç, tüylc.'r ürpf'ıiid dPvayı saım alcırak koll:uıııa, lwc·ak· bırımı silriip bağlayabilecPk o kadm· ~·ok katı yüreklı insan çıkını~­
  
  h ki, p~anın iıi yapılı vücudu lwnwn bir iskel<•t hahııdP kalmıştı;
  
  lOH
  
  Tarihiınizdt•
  
  ölümünden ve naaşının bu fcd akıl)('t i nden sonra kendisin<' "ll<'-
  
  zarpar<'" (bin parça)
  
  muş. ayaktaşlanyla
  
  
  10!1
  
  beraber bir nıi.ıddt'l tema'?a etmiş \T' ı..ıonra o
  
  s
  lakabı wrilmi~t i.
  
  gelinte, bir sabah Tokat Kalesi burçlaıınclan Deli Hasan'ın baldırı çıplak
  
  H asan
  
  Paş a ' nın
  
  13uyiık
  
  Ce nne t
  
  Bağı
  
  ordu sunu seyrederken karşı ım·aftan bir keskin nişancı ta-
  
  rafından a t ılan kurşunla alnından vurulup şehit olmuştu.
  
  Sadra7.c'Ull Sokullu Mehmrcl Paşa'nın oğlu Ilasan Pa;;a,
  
  XVI. rusır sonlannın en nanılı n• en zrngin wzirlerindendir. l\1uver,
  
  o
  
  Küçük notlar
  
  rih P('c;<.'\ili ihrahim Efendi halten'umesinden bahsederken, M<~a~ yet yakışıklı, gösterişli bır şPhhaz ve şrhlevC'nt veıirdi. Ama c;ok nınğnırdu,
  
  gözüne kimseyi l<<'stinnez,
  
  akranı şöyle
  
  dursun mafc>v-
  
  kine hile iltifat etmezdi. Yanmda daima biı· mahbub göi.Ck h<11.ine-
  
  Bu kitapc;ığın sanıırın küçü<'ük notlar ekleyeyim dedim; geçmiş
  
  günlerin garabelleri, tuhaf V<' garip tipleri, garip lE"Sadonrri
  
  üzc>ıinde dolaşmak,
  
  tiryaki sohheli gibi
  
  hoşça şeydir ıanıwcl<'rinı.
  
  asırda Osman Drde ismiı1de bir meczup,
  
  rlan bulunurdu, kendi nt' giyrrs<.• lıaziıwdan oğlana oııun <•şini ~iy­ dirirdi, hincliği atın eşi ata hinclirir w haziııedanyla atba.şı herab<•ı
  
  nıçl'ri kulluğ"umm önündeki kaldınmda tanı
  
  gidNdi. Ekseriya da al atla
  dan doitına çıplak ouırmuştu. Yelinden yalnız geceleri. zanııi ihli-
  
  rassa paftadan mürekkep bir altın kemer
  
  bağiardı
  
  ki bu
  
  krnıt•riıı
  
  paflalan üzrrinde Zümrüdüanka kU!';>ll n•simleri \'afdı" der. Bağdat
  
  \·alisiyken i.istat kuyuınrulam
  
  gümüşten büyük
  
  hir hah-
  
  çe yaplııımştı; kurulup tophmabilt•n, c;ic;rk açmış dallardan, nar
  
  ve tunmc; fidanlarmdan pek güzel.
  
  1.<'nıaşa.ı..ıı
  
  n'1<' dü!jillren bir kuyumC'uluk ~ah<>st•riycli.
  
  insaru hayretten hay-
  
  ri~ısan
  
  Pru;;a,
  
  Bağdat'taıı
  
  silrat 1<' Anaciolu'ya çağnlmış ve Anaciolu'da isyan etmiş olan ('<'la
  
  li D(•li olan
  
  Il~Lo.;
  Sokıılhızade'nin
  
  ğındtm
  
  yanmda ınaiyt•tinclen başka ku"\ı:et olmactı­
  
  Tokat Kalesi'ne kapanmaya mt•cbur olmtıl?IU. Deli 1Ia..•;an
  
  hir taraftan
  
  Tokat'ı
  
  nın. arkact~m
  
  muhasara
  
  altıııa almı~. etiğer
  
  gelc>n ağırlığıru , haziıwsirıi n• meşhur ( 'emwl Bağı'ııı
  
  <>liıw g<'<;irıııi<;?ti.
  
  D(• li Hasml,
  
  pw;;anın
  
  d<' kalkmlla
  
  eşklyaya
  
  taksi 111 kılıçla ölçtünnuş. altın ve•
  
  hazinesini
  
  t>derkt>n kıyııwtli kınmL'şlan arşın yc•ıiıw mtıc·t•vh<'ıi
  
  taraftan eta paşa­
  
  illeştırıni:;ıt ı. t'<•nıwt Bağı'na gE> li tl<'<'
  
  kudur
  
  • XVrT.
  
  Aksaray'da Y<'elli yıl, yaz ve kış ana-
  
  yac;larla ktsa bir zaman için aynlırdı. Bir gün, lebdil gez<•n müst<>-
  
  hit hükümdar lY. Mu.rad'a: - Murad !.. Murad !.. Dul anam
  
  lımıa nikahla verir misiı1 ''
  
  diye
  
  laf atmış, hu amansız padişahlan ana.-;ı Kösem Sultan'ı Lc:;lemi;;li. Ilrrk<'s Osman Ded(>'nin derhal idam ohınac.ağını tahmin ('1mişt i. Fakat
  
  Sultan Murarl sm·aya düıwr dömnez bir kı'iz g(•çirdi; bu kendisinin ölümüne s<:'b(>p olaC"~ık olan siroz kliziydi. Nil<•kiın
  
  hemen yatağa yattı. Osman D<•d(• hır müddet sonra, ma.hul kaldı­ nın
  
  üstünde C:'celiyle öldü. • Yine .XVII. ao;ır ortalruıncla lstanhul'da lı ir MElekçi Uelisi" \'ar-
  
  dı. Adı bilinmeyen bu drli, h<'r ~ÜJl üç dört rane eleğin tellt•ıini knpaıı)l hiik('r<'k, kağıllwlvası.
  
  peyuirli pide gibi yerdi.
  
  • Yiıw ayru ::ı..c;nn ortalaıında tsıanhul'da Deli Mehmed isnıind(• biı· d<'rvi!-j vardı. GE:><·cleri, t'n
  
  sNt ıiizgiLrlı havalarda sokaga, fPıwr yc.>ıiıw şarmlanla çıkar ve gidc<·t>ği yp n• kadar şamdaıun nnımunu
  
  110
  
  Tarilwnizdl' Vaıip Vakalar
  
  Re~cl Ekı"t'm Ko<;u
  
  söndürmezdi. yal< dolaşırdı.
  
  Derviş
  
  Mehn1ed kışın kar ve buz i.istiinde de yalına­
  
  • Tarihimizde kayıtlı en müthiş oburlardan biıi, münevv<>r ve inkılapçı m. Selim'in düşmanlanndan "Aygır lmam" lakabıyla meşhtır Derviş Efendi isminde bir softadu·. Bu adam, bir sefer, iki okka pa..mrmanın üzerine krrk yumurta kırdırarak bir tenger pastırmalı yuınwta y(:_-nüş, fakat koca !engeli sıyırdıkt.an sonra dili şişmiş ve dili ağzına sığmayarak ölmüştü. • Ilieri 1028 ( miladi Hi 18) tarihinde Budin Valisi Karakaş M ebmed Paşa'dan gelen bir mektupta Macaristan'da daire şeklinde siyah bir bulut belirip, bu buluttan kan gibi krrmızı bir yağmur yağ­ dığı ve her biıi 3-4 kantar ağırlığında kara taş gillleler düştüğü yazılıydı.
  
  •
  
  Avcı
  
  Sultan Mehmed (IV. Mchmed), Trakya'da bir köylü çocuğu görmüştü. On dört yaşındaki bu oğlanın sol bac.ağı, ayak bileğirıden diz kapağına kadar keçi gibi kıllıyımş. Padişah çocuğa 100 altın hediye etmişti.
  
  • XVI.
  
  asrın nanılı
  
  miş beş yaşındayken tı.
  
  •
  
  ok ahcı pehlivanlanndan Alımed Ağa, yetbir gün Okçularbaşı'na gidip ok ısmarlanuş­
  
  Esnaftan bir delikanlı:
  
  - Pehlivan !.. lhtiyarladın ... Kolunda yay çekecek kuwet kaldı mı ki? diye sormuş. Ahmed Pehlivan da atını çarşının kapısına sürmüş, kapıdaki zinciriere kollarıyla asılmış ve hacaklarım atının karnma sarmış, kollarını .kısınca, kendisiyle beraber koca atı da yerden havaya kaldınnış ve gülerek - Oğlum!.. Bazuların1da azıcık bir şey kalmış gibi! .. demişti. • La.lc Devri'nin en namlı çiçekçisi, esnaftan Tabak Ata isminde bir adamdı. Tabak Ata, gayet güzel 80 çeşit lale yetiştinnişti. Sarayları.n bahçelerine soğanların çoğu ondan alınırdı. Fal
  lll
  
  • Eskiden rakıya "aslan sütü" derlerdi; herkes içki içemez, rakıyı, yüreği sağlam iıısanlar içmetictir derlerdi. Omın için eski büyük gedik.li meyhanelerdeki
  
  rakı güğümleıinin
  
  üzerine pirinçten
  
  bir yürek şekli konulurdu. • XV. asırda Bursa'da Molla Rüstem ölürken on döıt yaşındaki oğluna yüz yıl ömür düşünmüş ve her gününe 100 florin (altın) hesap ederek 3 600 000 altın gibi muazzam bir miras bıraknuştı. Bu mira..c;yedi çocuk. babasından sonra ancak yedi yıl yaşadı ve bütün paralanıu yedi Yalınayak, peıişan, kcbapçı çırağı oldu ve sefaJet içinde bir haman1 killhanında öldü. Bu parayı nasıl harcadığına bir
  
  misal zikrederler: Bir gün 100 florine bir t.azı satın alır. Bir bağda bir tavşan olduğunu haber verirler, habereiye 100 florin veıir, tavşam ininden çı­ karan adan1a da 100 florin verir, fakat tazı tavşam tutmaz, Molla Rüstemoğlu da tazıyı bir kılıçla ikiye böler. • XIX. asır müveırihlerinden Esad Efendi çok yaşlı olduğu halde, kışa rastlayan bayramlarda bayram tebriki için, kayığına tandır
  
  koydurtur ve saraydaki bayram lebıi.ki merasimine giderdi. Protokola o kadar düşkündil ve kendisini ıınuttuımak istemezdi. • Sümbül çiçeğinin mor renklisinin katmerlisi, ilk defa olarak XVIl. asırda büyük Türk alimi Katip Çelebi tarafından elde edilmişti
  
  • Fatih Sultan Mehıned cülus ettiği zan1aı1 bir kuyrukluyıldız görünmüştü; papa o zan1an yıldızı ''Türk ve Müslüman dostu zın­ dık yıldız"
  
  olarak aforoz
  
  etmişti.
  
  Bu
  
  kuyrukluyıldızın,
  
  sonra, Halley kuyrukluyıldızı olduğu öğrenildi. Balkan Harbi'nde Bulgarlar Çatalca'ya kadar ilerlerken Halley kuyrukluyıldızı yine göıi.inmüş­ til. O zan1an Kilise adanılan, "Türklerin uğur yıldızı göründü, Bulgaı·Iar gene mağlup olacaklar! .." demişti VI"' hadiseler de böyle oldu. Çatalca Muharebesi'ni kazandık Balkanlı müttefikler arasına
  
  112
  
  Tnril:ı.imizde
  
  Reşad Ekrem Koçu
  
  nifak girdi,
  
  Ecliıne'yi
  
  Bulgarlardan geıi alclık.
  
  • ll. Mahmud zamanında Eminönü harnallanndan KUrt Ali isntinde bir adam, büyük ayak ri.' korunu lormışlır: tabanı elü santiın boyundaydı ve bir gün kundurasuun için C' kundaklı bir çocuk koymuş! ar, rahat rahat sığnuştı. • Gayet genç, tüysüz yeniçeri neferlerine "civelek~ denilirdi. Civelekler sokağa, kaclınlar, kızlar gibi yüzlerine bir nikap (peçe) koyarak çıkarlardı. Bir civeleğin sokakta peçesini kaldınp yalıuz yüzüne IJakmak, bir kadına veya kıza yapılmış hareket gibi tecavüz sayılır ve buna cesaret eden derhal hapse aulırdı.
  
  Garip Vakalar
  
  ı
  
  18
  
  man cenazesi o kadar kalabalık olmuştu ki, Fatih Can1ii'nde kılı­ nan naıuazmdan sonra renaze alayı yapılanıadı, herkes olduğu yerde durdu ve yalıuz tabut, Çarşamba'daki kabre kadar. elden ele yürüdü. • Van Gölü'nde yüzE'n ilk Türk gemisi XVI. asmla Mimar Sinan tarafından yapılnuştı.r. Büyük sanatkar o zaman Yeniçeri Ocağı'n­ da dillgerWcteki hünerleriyle tanuuıuş basit bir neferdi. • XVL asır soıılarındaAlmaıılaı·. Macaristan'daki Sobotska palanganuzı mtıhasara ettiler. Bu nmhasara bir kurbaıı bayram ı zui-
  
  • XIX. asır ortalarında Charles VC'me isminde on dört yaşında bir Fransız çocuğu tarih kitaplarından Tlirkleri çok sevmiş ve hiçbir Türk'li tanunadan kendi gayretiyi<' 1\irkçe öğrenmiş ve anız vezniyle şiirler yazarak bir divı:m vücuda getiım1şti. Divaruı1ı, o deVlin padişahı Abdillmecicl'e illıaf ederek IJastıran Charles Ver-
  
  fesine rastiamışlır. Palanganın muhafızları bayramda kesrnek için gayet. büyük blı· koç beslemlşlerdi; kendilerine imdal gclıne­ yeceğini anlayan yüz kadar muhafız allandılar ve palangadan yalmlolıc; çıkarak düşmanın muhasara hatlarını yardılar, kuıitıldu­ lar. Bu çıkış hücunnına palangadaki koç· da iştiı·ak etmiş VC' boynuzlanyla iki Alman askeri öldürerrk atlılarla herabrr Budin'e
  
  ne,
  
  kadar
  
  bu padişahın şaruna bir de kaside kaleme alarak lstanbul'a
  
  göndermişti ki o
  
  zaman henüz on alt1 yaşında bulunuyordu.
  
  • Yedi asır boyunca, bütün Osmanlı sadrazamlannın içindf' uzun boy rekorunu Sokullu Mehnıed Paşa k1rmıştır; iki metreyi aşan bu büyük vezlıin larihlerim.izdeki Jakabı "Tavil (Uzun) Mehmed Paşa"dır. • Osmanlı sadrazamları arasında şişmanlık rek<ını da. yine Ka-
  
  nuni Sultan Süleyman'ın sadrazamlanndan Semiz Ali Paşa'dadır;
  
  A'3kerler aclmı "Gazi Koç" koydular ve kurban bayramında Budin'de kestileı-. Ga:ıi Ko(,''a bu suretlE' MŞalladet" de nasip oldu. • tstaı1bul'daki mC'.şhur Kız Kulesi Osmanlı taıihinde yalruz bir ckfa ve bir kişi için hapishane olarak kullanılrruştır. Burada, XVTII. a..c;nn nanılı vt:>zirlerinden Hekimoğlu Ali Pa..'?a hapsediliniş VE' oragelmiı;:tL
  
  daıı slirgi.ıne göndcıilmi.ş1k
  
  • Tarihimizde
  
  kabıine
  
  o zamanlar bir C'ihan imparatorluğu olan Türkiye'ne Semiz Ali Paşa'yı taşıyabilE>cck ancak iki at bulunabilmişti. • Osmanlı sadrazanuaıı ara<>ırıda losa boy rekoru da XVIT. asır ortalannda IV. Mehmcd'in vezirlerinden İpşir Mustafa Paşa ilC' IT. Alıdülhaınid'in sadımam ı ~şapur Çelebi'' Jakabıyla meşhur Küçük Said Paşa'dadır.
  
  g<'ceyar1S1 defnedilen tek insan da yine bu Hekimoğlu Ali Paşa'dır. Kütahya valisiyken ölmüştü ve or..ıda defnedilinişti. Ali Paşa İstanbul'da hala kendi adına ıtisppfle aıtıla­ gelen büyük blı· caıni yaptımuşu w ölürk(:>n çanılinin yanmrlaki türbC'sine gömülmesini vasiyet etmişti. 13ıma iziıı verildi; Külalı­ ya'daki muvakkat kalııinden çıkanlannaaş Lrsküclaı'a geldi. Fakat halk, büyük bir hüıınet lwslediği bu vezir<.' karşı, bir kanşıklığa se-
  
  • xvn. asrm büyük şairi Şı:-ylılüislan1 Yahya Eff'ndi öldüğii za-
  
  bep olabile<'ek şekilde tezahürala hazırlandığuıdan, tahut Üskii-
  
  II.J
  
  ı
  
  Tarihimizde Uarip \'akalar
  
  dcu·'dan lstanbul'a !{P<:eyarısı geçiıil sessizce götüı·ülüp ttu·be-
  
  • M<•şhur Türk pehlivmu Km·a Atuued, Al
  sın<' bıralaldl.
  
  • m. Osman, tarihimizde kadınd~m nefr('tiyle tanınmış lıir padi~ahttr. Hareınd<•ki kadıniann ayak !)t•sleriıu işiterek
  
  15
  
  esna')ında.
  
  kahvehane balıçesinin etrafındaki dl'nlir paıınaklıkla­
  
  yolundan ve
  
  ra sarılmış \'C dokuz denur çubuğu hamur gibı birbirine geçimu~­
  
  gözünden kaçmal~uı 1<;ın ayakkabılannın alhna gayet iri gumüş
  
  ti. Büyük ı><>hlivanın ölümünden sonra bu dl•nıiı çubuklardan bi-
  
  kabaralar çaktımııştı. Sarayda paclişahın ayak sesıni işıten bütün
  
  rini E'Ski haline koymak mümkün olınanuştı. Tl
  kadınlar gizlcııl'<'<•k köşr hucak ararlarclı.
  
  duğu
  
  • l<ıtanbul'da Tlaliç sahilindC' D<>flt>rdar Camii'ni yaptıran Oef-
  
  kadar da kıymetli biı· hatu·a olruı bu parmaklık demirleıi,
  
  oraların
  
  son 1..amcu1lardaki iman sırasında
  
  kaybolnnıştur.
  
  terdar ~azlı Ml'hnwd EfPndi. dl'vrinin namlı haıtatlanndandl.
  
  • Akbıyık Camii, İstanbul şelınnin sur içınd<• w kı bl(' istikanıe­
  
  On un için can1iinin minaresi külalu üst üıw pirinçten bir lıokka \·e
  
  tind<• <'ll öndE' h ulunan caıniidir. Bwıdan öı iiıiı hıı camiye ecdadı­
  
  kalem koydunnuştu. Bu minarenin kulalli üstündeki kall•ın düş­
  
  nuz wtmcun ül-l\lcsacid" {Mescitleıin lmamı) adını Vf'tnlişti.
  
  müş ıse
  
  de hakka hata durmal
  • ll. Abdillhan1id zamarıında lstanbuJ'cla Çıplak Mustafa ile Ma-
  
  • Süll'yınruıiy<''de Dök:meciler llamamı Siil<'ynıaniy<' Canili ki.üliyesin<' mensup yapıJardruıc1ır. Bu harnanıda son r~uııanlara kadar
  
  dam Opala isnuncle iki meşhur deli ,·ardı. )1ustafa Fatih tmal1atu\·
  
  ~sanhk Ta...,ı"
  
  dC'nilm eski bir han1an1tası vardı. Ta.-,ta, bir dentir tel
  
  da. :\ladam Opala da Beyoğlu'nda otunırdu. Erkek, Iakalıı üstün-
  
  ÜZ<'nıw
  
  dr, yaz ı:e ktŞ ana do~ması çınlçıplak dolaşırdı. Maciant Opala'ya
  
  yazılmı~
  
  gc•lınc<' sandığı sepcti üstündeydi. kat kat fistanlar giyl'r, lıa;;ıııa
  
  ayn bit lı<'n·ı t)(hmerek bıı <>skl şifalı tasla yıkmmdı. Tasın içinde,
  
  üst üstC' çar koyarclı. Vt' ıki deli ne zculUU\ karşılaşsalar saç saça
  
  yine uğur VC' şifasına inanılın ış kırk bir çini pan; ası vardı, onun için
  
  h~ başa kavga Ni<•rl<>r H' bu kavgadan pe k tabü Madan1 <>pala za.
  
  de, Miınru· Sinan'ın sn çanağının bir parçasıdır derl<•rdi.
  
  a.... ılmı!;'
  
  bakır levhac-ıklann
  
  üzerinde türlü
  
  hastalıklan
  
  için
  
  dualar vardı. Bu hamama eksetiya h~talar gorü.ıiilür ve
  
  nırlı çıkardı. Abdtılh:unid, her iki delinuı köpıiilerden gt>çmesini
  
  • )(\1. a.c;nn en nanılı vezirlennden Gürcıstmı fatihi Özdemiroğ­
  
  yasak etmiş, ayrıca, <'\'df' haps('l nwsı ~artıyla Çıplak Mustafa'nın
  
  lu Osınruı P3.?3 gE'<'eleri yatakta yatrnazdı. Her ak~un saz söz \'e kö-
  
  ahiasma maaş bağlatmıştı.
  
  çek oyunlanyla işret ederdi. Önünde kurulnıuş bır ışr<'t sofrası bu-
  
  • Güzel yaprakJan ve güzel çiç<•klt>riyll' şe h ırcilik halonundan
  
  lundtumazciı, el çırpar, saki ıçkisiru getirir, dığ<•r iç·oğlanlan da
  
  ell<.•-
  
  hUylik bir kıyınet t<ı.'?ıyaıı atkestruwsi ağacı Fransa'ya ılk clt>t'a ola-
  
  rilıd(.'
  
  rak 16 li) seıwsiııcl<' Oacheller ismin d<' bir r..at tarafından l.strul-
  
  sorını <'deple çekilirlerdi. Içki, saz ve köÇC'k sl'yti fa.c;lı bitin<:e Os-
  
  lml'druı götürülmiı~lıir. O günden beri bu ağaç Paris hul\'arlannın
  
  man Paşa. mutemet hizmetkim olan sakisini çağırır. başını bu gl'll·
  
  siısü olmuştur.
  
  • Türkiye, ilk buharlı gC'miyi lngill<•n•'d<>n satın almı!:ltır Yan-
  
  cin omzwıa t
  
  dmı ~·arklı olaıı Inı !{<:'llıinin adı Swift'ti. ~wifl C'Nilu ·r>r'iıı lluriku-
  
  ederdi, üyll• ki, s<-ccadC'd<'n kalktığı zaman, St>lTHd(•nın gözya')laııy­
  
  lml,. ~e.IJallatlf'l'i 'ııi yazan ınuharriıiıı adı du.
  
  la bir bardak su
  
  tabaklarla önünde dız çökf<'n:'k çeşitli nwz<'l<'ıi stınarlru·
  
  dökülmüş
  
  gibi
  
  ıslannuş
  
  oldugunu
  
  gi>ıilrlerdi.
  
  \'l'
  
  1()
  
  ı
  
  117
  
  Tanhimizde Ganp Vakalar
  
  • Bir i'..arnanlar en büyük posta ,·apununuz Gülcemal'di İki bacalı ve dört direkli, ınce, zarif hir gemiydi ve 1\irkiye halkı tar-afın­
  
  ayaklan kt>sıldı ve mafsalla.n kınJdı. Bu işkcn('PIN yapılırken ga-
  
  • Kanuni Sülı>yımm, kendi adını taşıyan muazzam Sükym
  riptir ki ağzıııd<ın en küçük biı· feryat işitilmedi. • X\1. asırda lc;tanbul gümrüklNı nnılteıimi Yahudi kaı'lSt EsIN Kira saraJln yaman bir rü~r•et eliyeli. Bir i ht ila1de linç eilildi. Ellttri ve mulıtclil' tızuvlan k<'silerek kC'nclisüıe ıilı;iVt'l vererek ınan­ sı)l alan kims<'l<'rin kapıJaı·ımı mıhlanclı. • Geçen asır sonlannda Halil Ağa ismindt> bir adam, kanlannın V<' aııasırun g<•çimsizlik kavgalan yüzünden üzüntüyle ölmüştü; vasiyeU üzeıin<' kabil' taşına, "Kan dınltısından ölen Halil ı\ğa" diye ~tuıldı. Bu kabir taşı Mrrkrzefendi Mezarlığı'ndadır. • Genç Osmaıı'ı:n ~sL'>li Kır~ ismind<' sevgili bir atı vardı. Bu at
  
  ye Camii'ni yaptuırkt'n temel t
  öldüğü zaman padişah onu Üsküdaı· Sarayı'nın balıçesine göı ndüıt­
  
  diyerek df'\Tİ:n büyük fı.limi Şeyhillislam Ehussuud Efc.>ndi'y<' koy-
  
  tü ve mezaıuun üstüne tıplo insan1ru·da olduğu gibi manzum kita-
  
  dan pı>k ~·vilmişti. Bu gemiye bınini Sul~uı Reşad koynıustu. Vapur satın alınmış
  
  ve btru1bul lima.ıunda ilk olarak DolmahahÇ(' Sar.ıyı önüne dt•ınlrlemişti. Saraydan vapunı seyrt>dt•n ihtiyar padişah: -Çok güzel gemi... Buna rahmi'Ui anacığınun aduu koysunlar !.. demiş
  
  w
  
  ağlamaya bru;;larnıştı.
  
  Gükc•mal Sultruı bu padişahu1
  den ölmüştü. Sultan
  
  Heşad anasından
  
  pek küçük yaşta öksüz kal-
  
  ıruştı.
  
  durtmuştu. Can1iin ~<·snli ki.ışadı:nda da anahtarlan takdim ed<>n Mimar Si:nan'a: -Bu canili şeriii s<'n yaptuı. Kapılan:nı ihadcte ac;nıak da sPnin hakkındır !.. demişti.
  
  be:sı
  
  metli l<'spih,
  
  Sokulluzadeleriıı
  
  ı;ıka:n yangında,
  
  Jlaliç'te
  
  Karaa~aç·'takı yalılanııda
  
  büyük vezird<•n kalan diger
  
  kıymetli hatıralarla
  
  beraber yok oldu .
  
  • f\' Murad zamanında Eski~<·hir koylt>ıinden birinde wsakaı·­ ya Ş<•yhi"
  
  dıye nw!?luır AJınwd
  
  i<;mindc hır
  
  ~eyh kcııcli'linin
  
  -Bu
  
  - Üzülme ... Ben onu Müslüman <'llinl !.. cevabını venıüşti. • Dünyanııı en meraklı kahve fak ısı. Dari.ışşafaka Lisesi r<.>sinı ınııallımiyk<'n
  
  koll<ırı
  
  Plleri w
  
  ölen MehınNJ Agah BPy'tli. Bu zat, kendisi i~·in bak-
  
  tığı
  
  yüzlerce fal ın, fincanlardan r<'siınlerini yapmış, f<ılın söylediklennı d(;' kenarlarına •vazanık •yüz k\isıır sahlf<'lik harikulade enter<'san bir kitap hıraknuştu. Elyazma-;ı olan bu eşsiz esc>r veresrsi • Lale
  
  Lers bind1rildi; te?hinkn sonra bumu,
  
  efendi
  
  d<' gülerek:
  
  ti lsa olduğunu iddia C' tti ve etrafına topladığı saf kö~ llll<•rle buyük
  
  el?<'ğc
  
  sınıfmda
  
  kafır değneğini nıçin klıllamyorsun '?diye sonııuş,
  
  elindedir.
  
  bir
  
  Bu ta'? bugi.ın müz<'dedir.
  
  asa yerine ilk haston kullanan zat, Abdülaziz devrinin ı:;eçkin simalarından Kcthüdazadc 1foca Ahmed Arif Efendi'dir 7.araftttiylr meşhur olan bu zata bir sofu:
  
  Hazn•-
  
  bir gailc c:ıkardı. llzc>ıinl' a.-;k{•r gönderilip yakalandı. Yalnız başın­ da siyah bir sank hırakıJarak ana doğına-;ı r;ırılçıplak soyuJdu w
  
  Laşı diktirtmışti..
  
  • Türkiye'de ulema
  
  • Sokullu Melun<'cl Pa'?a'nın pvladına bıraktığı miras arasındcı
  
  gayet kıyme-tli bir ind tE>spih varclı. lmamesi iıi bir 7.ümrüt V<' d<ı­ neleri yakuttu. De\Tin kı)nwtli bir hattatı, imameden haşlaym·ak bu tPspihin üzenn<:> Kuranı K<•riın'i tam olarak yazmı~iı. Bu kıy­
  
  bulunan bir kabir
  
  1Pycli ve pc" bu
  
  •
  
  ~·i~·eği
  
  adı
  
  A\Tupa'ya Türkiy<''dt•n gitmiştir. Bu bir b<'y<ız 1acia "tülbent la!e "ydi. Fr.msız<"a laleniıı ismi olan ·ı uli-
  
  Lillbf'rıl
  
  ismi:ndt•n
  
  bo7.madır.
  
  Silivıi açıklannda d<'ılit.ın dibıncl<•
  
  en az ~('kiz-on bin all nı li-
  
  118
  
  ra
  
  kıymetinde
  
  el mas
  
  vardır.
  
  I li kayesi şudur:
  
  ll. Mahmud vapurla Gelibolu'ya kadar bir seyahate çıkmıştı. Dönüşte gemi Sili\ri açıklannda biı· fınmaya tutuldu ve geminin arkasına bağlı olan saltanat kayığı içind<'ki kıymetli eşyalarla be raber baU ı. Bu eşya arasında padişahm sapı elmaslarlcı donatılmış şemsiyesi
  
  de vardı.
  
  • lstiklal Marşınuz, o zaman işgal altında buJtınan lstanbuJ'da ilk defa olarak merhum Muallim Ahmet llalit Yaşaroğlu tarafın­ dan ~izli<'<' bastınlnuş ve lstanhulluJara gizlice dağıWmıştı. Bu, dört sahifelik ince uıun bir nsaledir. • lstanbuJ'da doğmuş, yru;;anuş ve ölmüş olan xvn. asnn nrunlı şairlerinden Cevri Çelebi, ömrü boyun<·a dımiz nakil vasıtalanna biımH•ntişti. lstanbul tarafından Galata'ya Tophane'ye gidecek olsa, Kağıthane'den atla dolaşır \'e Alibey Dert>~i ile Kağıthane Der<'Si'ni köptiilerden geçer
  kep olarak yapılırdı ve bu parçalar \;dalı bir sapm iı;ine geçen>k birleştirilirdi. Mühıiin her parçası, dört kişilik idar<' lwyetinin bir üyesinde, sapı da reiste dunınhı; bu suretle mühür, heş kişinin oybirliği olmayınca ktıllarularnazdı. Bu surelle hem suiistimallerin önüne geçilirdi, hem de cemiy<'l uyeleri, mesuliyNli bir işte, "Benlın reyim yoktu ... ~ diye inkar yoluna sapaınazdı.
  
  • ll. Absinin mahzeninde nwtnık bir şarap fıçısının ıçinde gayet hüyük w süt gibi bt•yaz bir ötitm cek bulunmuş w u zaına.n bu hayvarım uç yüz yaşında olduğu tah min edilmişli. • Hicaz'ın Türk idaresind<' hulunduğu müddetçe. Birinci Cihan llarbi somma kadar, Medinp'de Peygamherimiz'iıı merkadi ü:r.P· rindeki kandillerdt• daıına gülyağı yakılmı~t ı
  
  ı ın
  
  Turihi.mizdt· Garip Vakalar
  
  Ht>:;;ad Elm 1\iJçu
  
  • Sumatra Adası'nda en büyük kilisenin
  
  çanı
  
  <>ski bir Tiirk to-
  
  pundan yapılnuştJ; ÜZt'riııdc IT. Sdim'in Luğrası vardır. Bu top, XVI. asırda Sumatra Müslüımmlanna yardım ıçin
  
  Istanbul'dan gönderilı.>n Tiirk döktım ustalan ı.arafından orada dökülmüş, i.izetine de, bu ada Müsli.ıımullann ın Türkiye'ye tabüyeti alam<'ti olarak bu padişalun t1ığrası konmuş! u. Dost Eneloneeya hükümetinelen bu tarihi topun nıemlekctimize gönderilmesmi isternek bir hakkımız olsa gerektır.
  
  • Türkiy<.''
  nn y<'re atılmasına, yazı lı kağıtlara paket sanlmasına tahmnmül
  
  edemezlerdi. Yazıda da Ismi Celal'in haş harfi olan ue"(<'lif) harfinin a:m bir kutsiyeti olduğuna imuıırlardL .X"\'ll asır Orta..cli ya~ındayken hir askeri ilıtılalde padışah olımıştu. Çocuk imparal orluk lah1 ına oturtuJacagı sırada, ihtilalci askerlere heybetli göıiinmcsi içlıı iki kaşının oıtasmda, alıuna mürekkeple bir ~elif' yazılmı!;)tı. • Kanuni Sultan Sül<'yman mı~tır. bu küpe,
  
  sağ k'Ulağında
  
  daima bir
  
  ki.ıpt> t.aşı­
  
  kuJak nıC"mesinc altın bir halka<'ıkla ta.kılınış bir fındık büyüklüğünde \(' ruınut şeklinde gayet kı~metli bir incıydi. • Kanuni Sultan Sülf'yman'ın cenaze namazı uç defa kılınnuş­ tır: ilk namazı, Macaıistan'da Sigetv<ır kalt:'~i öıümcleki Tiirk ordug:ihında oıa~ı hli.mayunda, büyük padiı;;.'lhın oluımı askerdt.>n saklandığı için v,izli olarak kılınınıştı; ikinci nanıaz, babasının ct>nazesinı Belgrad'da karşılay~uı yenı padişah ll. St>lim'in de iştirakiyle Beif,.. ı~ .h.:.....,ında kılınmış~ bu namaz. a 2G oııu ki~i işiirak etmiş-
  
  l~ll
  
  1'.ınhirıuzdt•
  
  U. Uçüııcli nmnaz da lstanbul'd~ Süleymaniye Camii'nin musaila taşı öntmd<• kılındı . Bu namaza bütün Istanbul halkı iştirak rtı i. Geriler<' doğru hiitiiıı sokaklar Sulr}ınaniye'den Fatih't-kadar C'C-
  
  maatle
  
  dolmuştu ...
  
  Bu
  
  nur. Asrm biiyük ~iri
  
  mumızın
  
  300 imanda kumdığı riı;ayet oluBaki'nin dt> meşhur ~sultan Süleyman ~lcr­
  
  siyesi"ni, ilk d<'fa hu c·c•naze törenind€" okuduğu, rin hıçkınklannın gök) ıiztmu tuttuğu söylenir.
  
  şairi
  
  dinlt-yenll'-
  
  • Yakın geçmiş il<' hugüıı amsmdaki hayat pahalılığı akıllara durgımluk VCI'('('('k
  
  dc•n•c·pdl' görünür... Mesela
  
  ıssne
  
  n. Abdill-
  
  Garip
  
  Va1
  121
  
  325 Konak bendegfuunclan Ahmed Ağa ile mektepli oğluna hirer kat esvap 125 Bir C'<'ket.
  
  Bir de paranın alım kudr<'lini he!:iaplayalım. Bir alnn lira}1 bugünün ı..ıo lirası farz edersek 46 altın lım 6 .WO lira tutar kı bu izzeılu utufetlu Mehmed Selim B<'Y<'fmdi'nin hir yıl içinde terzisine üdediği para küçümsenemez. Ama yukmıdaki fatura mulııt>viyan bugun 6 440 lirayla tedarik edil<'hilir mi'? Tabii, hayır! .. • Ilieri 878 (milaill 1473)
  
  yılının şabmı ayına
  
  ait
  
  Fatilı
  
  SuJtan
  
  M<'hnıed sarayının
  
  bir mutfak ctefteıi vardır. lst
  hamid de\Tinde cl<•vl<'t ricalinden lıir izzetli, uttıfetli Meluned Selim Beyefendi, bir yıl içinriC' IC'rlısine yalııız -16 lira :30 kuruş öcte-
  
  gün ne yediğini,
  
  miştir.
  
  nu, bir günlük V<' bir aylık mutfak masrafının m'Yl' ~·ıkı ıgını göste-
  
  Bu terzi
  
  faturasının
  
  surC'ti ;;udur:
  
  Kuruş
  
  rC'n bu dt>fler, tarih ve cemiyet iliıli bakımuıdaıı ımıhakkak ki loy-
  
  400 İçi ipek a.'>tarlı bil· r<'dingot
  
  m<'tli bir vesikadır. Bu defterden bazı C'nt l'l'l'saıı 1 l7:3't <' İslanbuJ'da erzak piyasası şudur:
  
  550 750 425 27G 35 400 100 70
  
  Arahacı
  
  il<' seyis için birC'r takım esvap Tcknu· hir redingo ı w illa kazınirden bir pantolon Siyah çuha ünifomıa Ala ka.'itor <'<'kl'l Bir pardösü \ 'l' hir ceket tanıiri Bir \'alkalı pal to Kapı oğlanımı bir takını hazır esvap Hı.u·em kfıhya.'iına .~ayak pantolon
  
  5!)() Bir açık r<'nk kawıir pardösiı, bir siyah kazntir pantolon, bir yC'll.'k. hir pike yel<' k 20 Bir panlösünün a.c;;;tar dc•ğı~mesi .ıo flç pmıtolonun sokülup darla'jtınJması 175 Bir yazlık n•k<·t Vt.> bir ipekli ydek
  
  !50 Bir mavi ranila ııaııtolon 90 Bır ht•yaz f~ınilcı pantolon 250 2 adt•t Çin raniiHt-.ından C<'kt't
  
  noılm· çıkaralım.
  
  Sadeyağın okkası 8, zeytinyağırun 6, anmıdun !), iizünıüıı 2. tu-
  
  zun 2 akçe... 200 yumurta 23, ı 000 limon 70 akÇl' .. nulgurun kile-
  
  si (1 kilo 8 okkadır) 16, ke&ianenin kilesi :.W akÇ'l' ...
  
  Deft<'r. o
  
  zamanın
  
  Türkçesi
  
  bakımuıdaıı
  
  da pek caziptir ME'st>-
  
  la balığa. nuüü; kaza gerdendifaz (uzun boyunlu): tavuğa, makiyan dC'tuliyordu. Soğanın adı piyaz, lahanaıun adı kclcın. cevizin adı kirdigfuı,
  
  karpuzun adı kürbeze, karabiberin adı fillfüldü.
  
  Bu mevsim ve bu ayda sarayda hemen her ~in pışen yC'mek, saray halkının yediği lahana <;orba.sıyclı; i''atllı Sultruı ~l'lınıed de kendisi h<'r güıı balık, istiıidyc, karidE:'s ve ıstako;.-. yt•ıııişti. • Yavuz SuJtan Seliın'd<>n , yani l Iıccv.'ın '1\ırkiy<''yp ilimkından sonra, Osmanlı padişahları saç V<" saka! tıra.'?ı olduklannda k<'silcn kıllar dikkatle toplaıur, bir albn lcğC'n ic;indt• gülsuyııyla yıkanır V<' guzl'l lıır ~·t>kn1ece içinde biriktiıilircli l-l<'r yıl lıac :~.anımunda, Sürrei hümayunla Istanbul harılan yola \'ıkm·k<"n, bu
  
  (,'<'kn1f'e<' Süıw
  
  'Janhımizdl' Cianp
  
  Reşıd Ekn·nı Kıx;u
  
  ('minine teslim rdillr, o da götüıür, Mt>dine'de PeygambC'riıniz'in kah ri civannda bir yere defuederd.i. Gariptir ki aynı zamanda hüt ı ın blarıuann halifesi ol
  her sene, saka! H' ı;aç
  
  kıllarını
  
  Hicaz'a gönd<>rdikleri halde kencWC'ri hacca gitmemişlcrdir. • Bugün mevcut d<'ğildir, Topkapı Sarayı bahçelerinin sahil kıs­ muıda, (lsküdar'a karşı ve sahildeki kale duvannın üstlinde XVI. asır yapısı bi.iytık ve güzel bir köşk Vndel(;'rl<' zevk ve sefasındaydı. O sıralarda İskenderiye kadırgalarından iki gemi lstanbul'a geldi ve ımıtat protokol<' uyanık, Ineili Köşk önünden geçerken top atmak sur<'tiyle sarayı ve padi.şalu selanUadı. Bu kadar zamandır koca donanmalar girip çıkmış, koca balyemez toplan atılnuş bir s<•ycikler olınarnışken, o gun, bu ikj gemiden atıları kurusıkı toııhu·la köşk zangır zangır titremiş
  
  ve
  
  padişahırı
  
  önündt'
  
  canılan kınlıp dökülmüş, ortalığı
  
  oturduğu ı><'nccrenin
  
  toz chunrut bir
  köşk<'
  
  kaplan11Ştı.
  
  llt•rkese
  
  son gelişimiz !.. diyerek
  
  Yakalar
  
  on sekiz yaşlarında, Osman ve Abdullal1 orı üç-on beş yaşlarında, geri kal~m 15'i de henüz me-mc ~·ocuğuydular, analannın bağrından feryat w figan içindr alınanık eellada verildiln Bu vakalar, Os· manlı hanedanı tarihinin en korkunç cınay<>tlerindendir. B\lyuk şehzadcl<'rin hocası. devrin kıymetli şairlenndt>n Nev'l Efendi'yd.i. Buzatın ru1.lattığına göre IJilhas..c.;a Şehzade Mustafa gayet güzel bir çocukmuş, zarif ve ince ruhluymuş, çok güzel konuşurmuş ve şi­ ire, edC'biyata karşı da fevkalad(:' meraklı, hevesliymiş... Babasının ölüınünu w büyük karde!;ôı Meluned'in tahta <;ıktığuu öğrenin<:<'. kendisini b<>klcyen fe<:i akıb<'li hissetmiş w hemen bir kağıt parçasına şu bcy1 i yazarak hoca'-iı Ncv'i Efendi'ye bir vedaname gibi yollatnuştı:
  
  "Nasi yr>mde Katibi Kıulrf'/ ur yazd1 bilme(U 111 Alı kim bu giUşeni tılemclr bu· gez gülmed im ... "
  
  • Türkiye'de ilk defa Latin hartlC'riyle Türkç·c yazı yazan ill. Sclim'in kız kardeşi Hatice Sultan'dır. Bu münevv<>r kadın, bu· <ıra maiyet md<' ~alışrruş olan ressanı ve mimar Melling'<' emir ve ricalarını hu suretle bildirirdi. Melling, Türk~e':vi azıcık anlar ve konuşur, fakat Arap harflerini hilnl(:'zdi
  
  • I. Ahmed padişah olduğu zaman on dört yaşlannda bir çoağ­
  
  lll. Murad'ın sözü hakikat olmuştu. Birkaç gün ımııra ha.c;talar\dı V<' yatağı ölüm dö~cği oldu. • III. Murad'ın muhtelif kadınlanlcuı , oglruı ve kız 102 ço('uğu olmıı~tu. Ölümtmde hunlardan 20 erk<•k eYiadı lıayattaydı.. En büyük Şehzade Ml'lmwd, paclişah oldu w patlisah olw· olmaz, öbür 19 kardeşini idant t'll i rtl i. Hunlardan Mustafa ve Baypzı
  cuklu. Gayet dindardı; Peygamberimiz'in yalın ayağının tabanı resnıindC' bir murassa sor~uc; yaptırmış ve ortasına mavi mim•
  
  üzerim• altınla kendisinin ~u kıtasını yazdınnı~tı. ''N'ola
  
  fll('/111
  
  gibi başmH/(1 qötiirsem daim
  
  Kaciemı re~mini ol /Ia:::rf'ti Sa/u
  
  Rt'sul'iin
  
  Gü/i giilzarı muluıblwto kadnn sal1ibidir
  
  i\lwır.du dunna yiiziitı siir kndemirıe o giilün. '
  
  12-1
  
  Turihirnud!' fiarip Vakalar
  
  R(~cl Ekrem Koçu
  
  125
  
  • Koyu mulaassıplar ilt• yeni~·eriler tarafından tahtından indiii-
  
  karundan ilaç aldım. tşte elimde. E'ime dönüyorum. Bana ılişmf>.
  
  len inkılap~·ı padi.,-.ah lU St>lim'i tekrar tahta çıkannak için İstan­
  
  Mahallcıne gel. sor.. : ctiyormuş. TuJumbacı iM', güziı karamuş ve
  
  bul'da bir hiikfunet darht>c;ı yapan Rusçuk ayanı Alemdar l\lustafa
  
  sarhoş. kUfiirler smı.mrrak tm;ağıru çekmiş. t<>hdidc haşl<ınuş...
  
  Paşa ile onu hu harekete t e~v ik E-Mn Sultan Selim taraftan devlet
  
  1\adın padışah ile yanındakilf>ri gönince. 'Aman kaptan ,.c kalyon-
  
  ricaline tarihimizde ~Rusçuk Hınını~ denilir. Rusçuk Yclraru w
  
  cu etin kardeşlerim... Beni bu heıifin ellıHI<•n hala
  Alemdar Paşa hi.ıkimwt darhesini muvaffakiyelle başamuş, fakat
  
  ayağa dü~ınüş. Bumm tizerin<' tuluml..ıacı hemen yata~muna el
  
  ID Seüın de fliışmanlan tarafından sarayda şehit edilmişti. Onun y('riıte ll. Malunud'u pacli:.mh yapan Rus~·uk Yclraru, az sonra, ikti-
  
  atıp padişalun üzerine yü:rümuş... Fakat silahını kınındaıı yansına
  
  kadar çıkarnıaya vakit bulamadan Sultan Sc•linı bir yatağ
  dann neşesiyle kcndilt•rini ~·ılgın bır sefahat hayatına kaptırdılar.
  
  siyle heıifi belinden ikiye bölmu~. oldunniıı;;.. Kadını kurtanınş
  
  Saraylarınııı, konaklannın yt>raltındaki bodnımla.nnı mükellef sa-
  
  Ertesı gün de Dabıii.li'y(> şu tezkpn•yi göndermiş:
  
  lonlar halinde döşt'lip dayalt ı lar, ınuazzan1 avizeleri e avdınlattılar ' güya "halkın tecE'sslisünden gizlenerek" buralarda ç·engil<'r, kö-
  
  -
  
  'Soku llumehmet:paşa yokuşunda ınul
  öldürdüm ... Veresesi var ise şeran ınuhakc•nwye hazırım!.. "'
  
  çekler, sazend(;' ve haııt>ııdelerle iyş U nuşa koyuldular. Rusçuk Ya-
  
  Bu garip vaka Ata Bey tarafmdan 111. Sc>Uııı'i nwtih yolunda ya-
  
  raru'nın iç·indt> en mlinevveıi, kaptanpaşa olan Kınmlı Ramiz Pa-
  
  ..:ılınıştır! .. Aslı esası olmayarı blı· halk uydurnıasıdır. Taıih Sultan
  
  şa'ydı; djvan sahibi şaireli O hılt" bir nıasalda dinlediği "Ilatai'' ca-
  
  Selim'i ince, zariJ. hassas bir şair Vt' büyük hir musikişinas ve bes-
  
  riyelerckn tedarik etmek için nürcista.n, Kafkasya ve Cı?zayir. Mı­
  
  lt'kfır olarak taıuyor... Bir rezil brdbalıl ve şaki dı:> olsa,
  
  sır tarallanna acimnlar göndemuş, binkrce altın harcamıştı. Hatai
  
  Imiayacak insan
  
  cariye ler, bekfu·pt ini daima muhafa7..a eden kızlar inl.iş !..
  
  • XLX. asnn en zengiıı de\'let adamlamıclmı 1ıiri St•msker ve Sadrazam Hüsre\· ~lehmed Paşa'clır. Doksan küsur ya-;;ına kadar
  
  • EIUirt·tm Tarihi mü<'llifi Tayyarzade Ata Bey şöyle bir vaka nakledıyor:
  
  "SuJtan
  
  Plini kana
  
  değildir.
  
  yru;;anuştı... Emlerıw Tarilli müellifi Ala BPy. dokuz-on bir yaşla­
  
  m
  
  St-tim gayet n•sur, silahşorlukta da hi.ıner salubiy-
  
  nnda bir çoeukmuş. Sünnet olacağı zamruı halıası Tayyaı· Ağa bü-
  
  di Bir gün. başına içi külahlı fes tiz~rine Lahor şal sararak \e ku-
  
  yıikleıin cllı•rini öptümH•ye götürınli!;i.
  
  ~ğına tabanca ve yatağan bıçağı sokarak tersane kahyası kıyafe­ ıinde tc hclile çıkar. Maiyetindl•ki ze' at da kalyoncu nef(;'rleri kıya­ fetine girc•der. Sullaııahmet Camii aJtmda. şinıdiki Sanat Enstiti.ı­
  
  lı olarak oıur
  sü'niin civannda Sokulhınwhnwtpaşa C'amii yokuşundaki tenha Yt'rlNden a';iağı iıwrkt•n Y<'niçeri ıuhunbacılanndan bir baldın çıp­
  
  lak zorhaya ra'illar. 1ll• rif h ir kadının yolunu c;evirmiş, 'Yüıii benimle!' dıye zorlar inıi!i. Kadın da, 'Kanleşin1... Ben ıı-z ehli kadı­ nun... Evinı Küçükayasofya'dadır. Çocuğum hasta... Eczacı diik
  
  Bu rucıcla, konağında Pnıek­
  
  -Ah yavnmı, fakir zmnruuma rastladın !.. clt•nıi~. Soııra lıir <;l'k-
  
  nwc·enin önünde lıir müddel uır ı;;t•yll'r karı~t ın nı~ w ~·ocuğa lwdiY(' olarak zarllı bir kalıv<> rmcaıu ht'dıyp et ın i~ ... <;on ık kahw fııı­ c-:ııuıu nf> yapsın ... Bir sandığuı biı küı,;Psiılt' aıılnıı!;i. Aradan uzun yıllru· gt•ç·miş. Ata Bey nwmluiyetl<>rrh• dola~nıı~. :ı.liihinı i~lt·re nwmur (•dilmiş. Evlenmiş. Ç'oluk c;oC'tıi< ı-.alııhi olmıı~ Nihayt't gözden düşürülmüş. YıUarca mazul kalmı;;. Hon.;laımıı!j. b:v ı•şya-
  
  Reşat! l::kreın Kcıçu
  
  120
  
  1!!7
  
  Tanhimizclı• Gıııip Vak:ılar
  
  lımnı unın
  
  ucun satmaya başlanu::;. E\iıu rehin etmiş. Ilülasa ünıiısiı hir fdaket devri!.. Bir gtm akşama ekmek parası yoktuı. Hat ın na l lüsrC'v Mehmed Pa.şa'nm rıncaıu gelıniş. "Göl ürüp şunu
  
  caınii şerif,
  
  satayını da hC'Ş on kuruş
  
  lıocası olmuş ...
  
  bin.• r hamam, çocuklann başındaki amirlt>r ic;ın daırC'ler yapılmış. Faıisi, Arabi kıraat, yan ve mtısiki hocaht>r
  
  koğuşa
  
  ları tayin Nlilıniş ...
  
  Bu
  
  anıda Gül Baba, bu yatılı
  
  mektebin f'lifua
  
  alayml !.. ~demiş. Fakat... Hemen satamanuı;; ... Biz, "Meğer fincan, Ming slllalesi ıamaıundan kalnıa hir (,'in poı"S<'lC'nı, zarfi da :\1emluk sultanlan devrinin işi nadidC' bir sanal <'seıiymiş" diyelim... Hararetli bir h<'d<'ste>n müzayedesinC' me\'Zll olmuş.. Ata Bey bütün borçimını ödemiş. evini rehinden çı.kar­ nuş, geri kalan parayla da, bütün ail<•si pfradmı alıp hacca gitmiş ... • Galata<;aray Lisesi. Türkiy<•'dt• kumtuş tari.hl en <'ski olan
  
  re\-pru.;a Tllrhesi Türk yapı sanatının çok glilel eserleıinden hiıi­ dir. Tilrbt•
  okulclur. Temeli, Fatih Sultan Mchııwd'in oğlu Sultan ll. Bayezid
  
  n• sc.u·ayına kapanarak bir a~·lık grevine ba.<~amış w
  
  tarafından atılmıştır.
  
  n•v Paşa, Osnıaıılı tarihi boyunca tm suretle' intihar eden tek sınıa­
  
  Men kılwsi
  
  şudur:
  
  O ;.rumLnlcu·, Galata'nın arkasındaki sırtlar, yani Beyoğlu,
  
  muaz-
  
  ;r~un
  
  bir onnanla kaplı bir kırlıktıı ... Avcılann gezip dolaştığı yerkrd<•ndir. Bır kış güni.ı Sultan B<'y<'ıid de oralarda avianınaya çıkar. Bugünkü Boğazkesen Caddesi'nin geçtiği vadide tipıye tutulur Sı­ ğınacak bir yer ararken gözün<.' bacasmdan duman tüten hir kuhi-
  
  • Istanbul'da Yeıtibahçe dvannda Mimar Sinan yapısı Hüs-
  
  ölmüştür.
  
  llüs-
  
  dır.
  
  • btanbul Radyosu'nun çok gtizt• l sinyali "Katibim" tiirküstin
  
  den lıır nota parçasıdır... Bir Lurkü için, güzf'l bir kalıp hakkında hiı ku; ağzındaıı söylenmiştir clıy<.' uydurma bir hikaye naklectilir. Türkunun ilk kıtasım haarlayalıın:
  
  lw ilişir \'ı' hemen oraya at sıı.rup kapısını çalar. Kapıyı sul gihi ht'yaz sakahyla yüzü nurlu bir ihtiyar açar, "Buyıuı.m Padişahıııı
  
  1 "
  
  "lfskiidnr'rı
  
  gider iken a/r/1 da bir .IJağmur
  
  dt>r. Sultan Bayezid içenye girt>r. Girer ama şaşmr kalır... KulillH'-
  
  K ri 1il) im in set )'('Si uzu11 r'IP!Ji çlınuo·
  
  nin ic;i gi.ll saksılarıyla dolu... Fidaıılann hepsinde taze taz<' gillll'ı açmış... Padiı;;.:·ıh ile münzevi derviş saatlt•n·c sohbet etınişltır... Sul-
  
  Kcltip uykudaı1 uyanmış.yözlf'l·i malılitur Kritip br·nim ben katibill "'ne kor1ş1r
  
  tan l3ay<•zid kalkacağı sırada:
  
  Kcitibmır
  
  set re de pa!llol nr giizel
  
  yamşır: ..
  
  "
  
  o 1>
  ~liııtt.t•vi
  
  de:
  
  burada hir mt:'kt<•ıı yaprır... Bu m<'kteptc okuyup yt•tişeıılcri dt>\·ler hizmetindt• kullan !. cevabını vermis Saraya dönen pad.işah hem<.'n emir v('mliş. Orada şu kadar bin düııiimllik arazinin etrafma duvaı· ~·ekilmiş. lçinde iki yü~ c-,·ocuğLm okuyahil<'ceği üç kogtt~lu hiı nwkt<•p yaptuılHŞ. MPk1t>lw lıır -
  
  Padi~ahım.
  
  Bu tiirküdc bir güzel katibi o\llwktt-n ziyade genç \'e gtut>l katibi u•h;.il manası \'ardlr ve bir kız ağzından söylenmiş olmaktan ziyadt• bir Istanbul külhmüsinin kariha"ına yakışmaktadır. Türkü , 1\mm llarhi içindf', A.bdülnw<:id d<.'vnn
  12R
  
  başlayınca,
  
  Rl>şad
  
  Ekrem Koçu
  
  hu mecburiyen İstanbul için, en küçük bir katibe varınca sivil me m urlara da tat b ik etti. Memuriyetinden bruşka geçinı vasıtası olmayan rukara ve orta halli ailelerin çocuklan lata, cüppe ve şalvar yerinesetreve pantolon giydiler. Mutaassıplar da bunu yı·üset"er asırlar boyunc·a bir, iki, üç V(:'ya beş çifte kayıklar ve pazaı· kayıklanyla yapılmıştır; lwm yük ve lwııı de yolcu götüren pazar kayıklan da Boğaziçi köylerinin c
  Tarihimlıde
  
  Garip Vak:a!ar
  
  129
  
  fek tam1rleıi Lernin olnnurdu. Kınm Harbi'nden sonra iki İngiliz Boğaziçi'nde buharh vapm- işlettiler... Fakat bu pek kısa sürdü, hüklm1et ınüt€'Ş('bbislerine ınaru oldu ve İstanbul ile Boğaziçi köyleri arasına iki tersane vapuru tahsis etti; bunlardan biri Rumeli kıyısına. diğeri de Anadolu kıyısına olmak üzere günde ancak iki sefer yapıyordu. Geceleri Boğaz'da demirliyorlardı; sabahleyin, köylerden yolcuları toplayıp istanbul'da Sirkeci iskelesine geliyorlar, akşanlları da Boğaz'a dönüyorlardı. Boğaz köylerinde vapur iskeleleıi yoktu, halk vapurlara kayıkla gidiyor ve köy önünde duran vapurJaı·dan, keza kayıklara binip dönüyordu ... Tıpkı açıkta. demirlemiş posta genlileıi gibi... Son köy Rumeli yakasında !stinye, Anadolu yakasında Kanlıca'ydı. Vapurlar bu köylerden alacakaranlıkta, akşamJan da Sirkeci iskelesinden eza:na doğru saat alaturka on bir sularında kalkıyordu. Asıl enteresan tarafı, bilet usulü yoktu. Babıali'de beylikçi odasında bir abone defteri açılmışll, herkes aylık üzerinden ücretini peşin yatırıyordu. Tespit edilen ücret cetveli de pek şirindir: tstanbul'dan Kandilli'ye ve Rumelihisarı'na gidecek bir efendi gidip gelme ayda 250 kuruş. tstanbul'daı1 Kanlıca'ya ve l.stinye'ye gidecek bir efendi gidip gelme ayda 300 kuruş. Bir efendi bu ücretle yanında bir uşak göti.ırehiliı·; bir uşak daha gölürecek oluı-sa ikinci uşak için 120 kuruş d alla öder. Bir efendi yanında ikiden fazla uşak götürecek olursa, ikiden fazlası için toplu paı·a ödemez, l.ıu fazla uşaklar için köylere çıktı­ ğında orada bekleyecek memura adam başına yüzer para öder. Sair ahaliden. beylikçi odasına para yatJm1ayıp da icabında vapurla gidip gelmek isteyen her seferinde karaya çıktığında memun ınahsuswta, Kandilli ile RumcHhisarı için yüzer paı-a. Kanlıca ile tstinye için üçer kuruş verir.
  
  130
  
  Reşad
  
  Ekrem Koçu
  
  Bu ücret t.ari.fesini okuduktan sonra, arkasına uşaklarını dizmiş biila veya ula ıütbesinden bir efendinin şatafatlı vapur yolculuğu göz önüne get.irilsin. • Şirketi Hayriye'nin kuruluşu, Boğaziçi seyrüseferinde büyük bir inkılap olmuştu. Böyle bir şirketin kurulması lüzumunu ilk düşünenler de iki büyük Türk veziri, Sadrazam Keçedzade Fuad Paşa ilıe AciliyeNazın Müverrih Cevdet Paşa' dır... O zamanlar her ikisi de Babuili efendisi bulunuyommş. Bir yaz Bursa'ya gitmişler. Kaplıcada, bellerinde peştamal, havuz kenarına oturup sohbet ederlerken söz Boğaz sefalanna., oradan Tersane vapurlannın intizarnsızlığına gelmiş. !ki genç adam heyecana kapılmışlar... Ilemen kaplıcanın soğukluğUila çıkıp hamamcılardan hokka, kalem ve -kağıt istemişler ve Boğaziçi'nde vapur işletmek için kurulacak bir şirketin ilk nizarnname müsveddesini, kaplıca soğukluğunda, ayaklarında nalın, belleıinde peştama1, çıplak hamanl kılığıyla yaznuşJar !.. Siragüzalı Arşimed'in harnarnda meşhur kanununu bu1duğu gibi! ..
  
  Sözlük
  
  A
  
  gibi güzel yüz; parlak yüz. Agaze: müzikte, faslla başlamadan önce yapılan Afitap:
  
  güneş; güneş
  
  giriş.
  
  Abd: söz verme; yemin; süre, dönenı. Ahi: arkadaş, dost. Akailiyet: azınlık; ekalliyet. Alayiş: gösteriş.
  
  Alelumnm: genellikle. ArznhaJ: yetkili bir makama bir durumu, bir dileği belirtmek için yazı­ lan yazı; dilekçe. Asesba.şı: Yeniçeri Ocağı'run kentin güvenliğinden sorumlu olan 28. Orta'sının çorbacısı.
  
  Asitane: başkent; lstanbul'wl adianndan biri. Avanu nas: aşağı sıruftan sayılan halk. Avaze: yüksek ses, seda; bağırma, feryat. Ayakta.ş: işleri elbirliğiyle
  
  Ayali:
  
  yapanlardan her biri.
  
  karı, eş.
  
  Ayan: bir yerin ileri gelenleri. Ayvaz: saray ve konaklarda mutfaktan kak işleıint> bakınakla görevli uşak.
  
  selamlığa
  
  B Badelyevm: bundan sonra, bugünden sonra. Ba.husus: özellilde, üstelik, hele. BJil8.: üst, yukan.
  
  yemek taşımak ve so-
  
  132
  
  Biin:i:
  
  Reşad
  
  Tarihimizde Garip Vakalar
  
  Ekrem Koçu
  
  yapıc.ı,
  
  Barıata.:
  
  yapbran. çuhadan yapılnuş, ucu
  
  kıvrık,
  
  uzunca killah.
  
  Bed: kötü, fena, c;irkin. Bedlhal: durumu kötü, düşkün. Bednaın: kötü adh, adı kötüye çıkan. Bend: yazı parçası, paragraf. Bendegan: kullar, köleler; padişah hizmetinde olanlar. Beylikçi: Oivaıu Hümayun kalemlerinin yöneticisi. Bezmi işret: içki meclisi. Bidat: Hz. Muhammed döneminde örneği olmayan. daha sonra ortaya çıkan
  
  c Canane: sevgili, canan. Cebreo: zorla. Cemaziyel.8.b.ir: Arabi takvimin altıncı ayı. Cem olmak: toplaıımak, bir araya gelmek. Cezbe: coşkuya kapılarak kendinden geçme. Cibayet: toplama, tahsil etme. Civan: yakışıklı genç. CüJJus: hükümdarlık talıtına çıkma.
  
  D Dal fes: üstünde sank bulunmayan fes.
  
  Dersaadet: "mutluluk kapısı" anlammda İstanbul'a verilen adlardan biri.
  
  eskiden erkeklerin giydiği bir tür şalvar. Ç818.k: çevik. tı;>z canlı. Çamçak: ağaçtan. genellikle çamdaı' yapılaı' yayvan bir tas takılan halkalı silahlık .
  
  ka-ş.
  
  Ecuası
  
  saire: diğer cinsler. soylar.
  
  Efrat: askerler, erler.
  
  Çakşır:
  
  kahı.
  
  Devletli: devletin yilksek makarnlaıında bulw1anlar için kullal'ulan san. Oilaver: yii.rekli, y:iği1. Oilşad: gönlü hoş. sevinmiş. Diıni: sıkı dokunmuş pamukltı bez. Divaru Hümayun: Osmanlı Devleti'nde, devlet işlerinden birinci derecede sorumlu kurul. Diz çakşırı: boyu dizkapağı bizasında bitf'n kısa çakşır. Dörtka.şlı: hıyığı yeni terlı>ye.n delikarık Duduburnu: papağanın gagası gibi kımuzıya çalan san renk. Duhan: duman; tüti.ın. DuJıteri pakize: ıenıiz. lekesiz kız.
  
  E Ebru:
  
  ç
  
  Çapraz: kuşak üzerine Çar: başöıtüsü, ı;arşaf.
  
  Çarebru: bıyığı yeni terleyen delikanlı; dörtkaşlı. Çedik: koncu kısa çizme. Çerağ: kandil, lamba; çıra. Çerge: Çingene çadın. Çeşmi dilber: sevgilinin gözü. Çorbacı: yeniçeri bölükleıi komutanıanna verilen wwan.
  
  Destar: sank.
  
  yenilikler.
  
  Bilaaman: acımaksı.zııı. Bimar: hasta Biıüş: yüksek rütbeli görevlilerin giydiği, geniş bedenli, bol ve uzun kollu cüppe. Binlik: yaklaşık 3litre sıvı alan büyük şiŞ('. Bostan cı: saraylardaki çeşitli hizmetleri yürütmekle görevli sıruf ve bu sınıftan olanlara verilen ad.
  
  su
  
  133
  
  hiçinıincleki
  
  Ehli Divan: Divanı Hurnayun üyeleri. Eklibir: l>tıyükler, devlet ileri gelenleri. Elnıastı.raş: elmas yontan zarıaa.t<,:ı. Emanet: Osmanlı Devleti'nde hazı resmi dairele_rin atlı . Emraz: marazlar, hastalıklar. Endaze: 65 cm'lik uzunluk ölçüsü. Enderuru Hümayun: devleti.ıı değişik kademı>lerinde görcvlendirilecek kimselerin yetiştiıildiği okul Envai beşer: insanların lwr türlüsü.
  
  Reşad
  
  134
  
  Tarihlmizdt' Gariıı Vakalnr
  
  E:krt'm Koçu
  
  Har:
  
  Era.zil: reziller, yuı...,ıv.lt>r, alçaklar, namtL'>Suzlar. Esha.bı devle t : varlıklılar, ondc gelenler Eşh.as : ~ilı>r, kimS(>Ier. E~'ba.ş: ayakt.akınıı, a.'i. Evla: dalıa i).i. daha uygun.
  
  t>şek.
  
  Hasmı
  
  kavi: kmvetli
  
  düşman .
  
  Hasna: gtızel kadın. Hata.i: Hata tilkesine (Çin'in kuzeyindeki illkt>IPr IMançucya. Moğolistan ve Doğu Turkistan]) ait; bir ııir ipekli kumaş. Hattı lıüma.ywı: padişah yazısı.
  
  Hay ü huy: zpvk ve eğlence llazı.k.: usta, uzman kişi.
  
  F Fahm: körnur Fası.k: günah işleyen. Feerik:
  
  buyrugu.
  
  gunılıuleri.
  
  Ilere ü merc: karmakanşık, alrüst, daıınadağın, allak bullak. Hezele: serseri.
  
  bi.ıyüsel.
  
  Hilali A.hdar: Yeşilay. Hilkaten: yaradılış bakınundm1. llilye: llz. Muhammed'in kııtsnl
  
  Feh.metmek: anlamak, kavramak. Ferdi va.lıit: hı<" kıms<' Fermene: önü işlemeli bır tü.r kısa yPIPk. Fısk ü fücur: her Iliriii köıü iş, alılaksızlık. Fi'U nameşru: y<ı.-ıaya uymayan i:;;. Fodnllu.k: üstünlük ıaslama, kilıirlcnnw.
  
  eser. Birn t.ahrir: yazılış, kayıt Hunha.r: kan ic:en, zalim. llülasa: öz. Hüsn ü iin: güzPllik.
  
  ııiıeliklt•ıini,
  
  tit.ik durumunu anlatan
  
  l'dt.>bi
  
  G
  
  dert, sıkıntı: sıkınıılı iş: baş bt-lası. Gerdune: araua. Göğüs p erc;e-mi: t>rkeklC'nn göğu:; klllannı kazıtıp yalnızca ortada b ırak­
  
  zamanı.
  
  GaiJ~:
  
  ukiarı kıl tutamı.
  
  Gulgule: gürülttı patını. Gulyabani: kanuılık \t' ıs...,ız yPrlcrde ın.samn önune külti<:ti hayaleı, hortlak. Gülabda.n: gülsuyu Sl'rpnwk için kullanılan kap. Güli handaıı: ~ulen, tll'~(;>li, st>\·inçli gul
  
  çıknğı sanılan \Jr-
  
  ı
  
  İbda: yaratma, meydana getinnc. İcraiı habaset: kötülük, alçaklık yapma. İçog.lanı : saraya alınarak Çf'Şitli de\ fet hizrıwtleri i c; in yNişlirilcn dı>\"Şir-
  
  nu•lere \·erilen ad. İhtif'a: saklanma. gizlcnme. İhtilat: kanşma katışnıa: goıi.ışme; birliktı' hıılıınup konuşma.
  
  Gülşen:
  
  İbtisap ağası: helediye işlerini yönetmekle gör<'\ h memm. halı: "w benzerleri" anlamında kullanılır; ilalwre, ilahiri. ilh.
  
  H
  
  tnayet: ıyilik, yardun, lütuf. İnhisar : tekeL İntihap: S(>Çme; seçilme.
  
  gul bah~·esi . Gülzar: gül balıc;(•si.
  
  Had: sınır.
  
  Hiidls: sonradan onuya c;ık;Ul, yt·nı oluşan. Ha.las: kurtuluş. Hııl terc:ünı eı;i: ()J;yaşaınöykusu Ha.nır: şarap, i~·ki
  
  lras: gclirnıe; wnne. lrtikiip: kötü iş işleme, kötü Iii k e Illit' İsmet.: haramdan w kötülükten çekinnw; nruııus, iffpt; günalısızlık, ı~ ın.izlik.
  
  İsmi Celal: Allalı'ın büyüklük w ululuk ııitt•liklPıiııı l(,'t'l'l'll aılı.
  
  1:36
  
  Tarihimizde Garip Vakalar
  
  Reşad Ekrem Koçu
  
  İsticvap: sorguya çekme, sorgu.
  
  KıJaptan:
  
  pirinç, kalay gibi maddelerden elde edilen, gümüş ya da alilnla kaplanan madeni iplik. K.ı.raat: okuma; düzgün Vl' sürekli okuma. Kıssahan: masal, hikaye anlatan kimse. Kibar: büyükler, ulular. IGfa.fı ne fs: t.ıir kimsenin ölmeyecek kadar olan nafakası. IGtabı Hidayet: doğru yolu gösteren kitap; Kuran. Kü.fe ki: gözenekli, ateşe rlayanıklı bir taş rinsi.
  
  1stimal: kullanma İşret etmek: yiyip iç-ip eğlE"nnıek. İtlaf: öldünııe; boş yere harcama; bozma, yok etme. İyş ü işret: yiyip içip eğlenme. İyş ü nuş: yiyip içme. hzet: değer; yücelik; kuvvet, kudret.
  
  K Kadem: ayak,
  
  adım; uğur,
  
  kut.
  
  Kadim: başlangıcr olmayan. eski. Kiüuru: kMur ağacmdaıı çıkanlan aronıatik kah madde. Kahhar: kahredici, yok ı>dici. Kahren: zorla, ezerC'k. Kalei devvac: döner kale. Kalender meşrep: her şeye aldımıayan, gösterişsiz bir yaşama bi<·imi
  
  L Liili canan: sevgilirtin
  
  dudağı.
  
  Layemut: ölmez.
  
  Lebi derya: deniz kenan.
  
  Libas: giyilecek ŞE'Y, elbise. Lika: yüz, çelu-e. Livaıta: erkekler arasındaki
  
  <'insell.ıirleşme.
  
  olan kimse.
  
  KaJlavi: sadrazam w wzirlerin giydikleri, sivri bir koni biçminde olan
  
  ve üıerine Kalp olmak:
  
  tilibeını sarılan
  
  kapl.Sl)
  
  Mruı.rif:
  
  uzun kavuk.
  
  dönüşme!\.
  
  Kapı ağası: akağala.rın başı;
  
  Babiissaade
  
  ('Topkapı Sarayı'nın
  
  üçüncil
  
  ağası.
  
  Kaptanp~ Osmanlı
  
  M
  
  deniz kuvveUC'rinin en yüksek amiri.
  
  Kiir: savaş. Karakullu.kçu: yeniçeri odalannda hizmetle göre,·li kimse. Kariha: düşünme yeti.sL Karye: köy. Katı nazac: şöyle dursun, bir yanda kalsın. Kavaf: ucuz, özensiz ayakkabı yapan ya da satan esnaf Kavas: helediye örgütünde zabıta olaı·ak görev yapan kimse. Kazasker: Osmanlı lnıparatorlugı.ı'nun A1mıpa ve Asya topraklanndaki kadılannın başında lıulıınan iki göre' li (Ruıne>li kaza':ikeıi, Anadolu kazaskeri). Kazaz: ham ipek işleyen ya da ~Han kimsC'. Kebir: yaşça buyük, yaşlı. Kesret: çokluk, bolluk.
  
  mariJPtler, biümlPr; bilgi, kültür. Mafevk: üsttP, üst dereel'de bulunaı1 kimse; amir. Mahasal: meydana gelen şey, sonuç. Mahbub: sevilen, sevgili. Mahtum: mühürlenmiş, mühürlü. Makule: cins, tür, çeşit.
  
  Maldar: zengin. Mansıp: önemli mevki, biiyuk nıeınw·iyet. Mat rab: saz çalınan, zeminden biraz yiikSt>ltilmiş platform. Mazarrat: za.rarlar. Maznl:
  
  ınemuıiye!TE'n çıkarılmış.
  
  Meftun: büyiilenmiş, vurgnn. Mehpare: ay parçası: ~·ok giizel kimse. Mehpacegarı: ay parçası gibi güzeller Mekr: hile, düzen. Melal: ht..izün. Memnu: yasak.
  
  Memurin: memurlar.
  
  138
  
  Reşad
  
  Taıilıimizde
  
  Ekrem Koçu
  
  Menkul: ağızdan ağıza söylenerek gelmiş. Menzil: konaklama yeri. Mer kat: mezar. Mes avi: kötülükler, fenalıklar. Mestane: sarhoşça, sarhoşçasına. Metruk: tPrk edilm iş, arlık kullanılmayan. Meygede: şaı·ap sat.ılan ve içilen yer. Meyi sahba: kırmızı şarap. Miri: devletin, hükümetin malı olan; beylik Miskal: 1,5 dirhemlik (yaklaşık 4,5 gram) ağırlık ölçüsü. Muahede: antlaşma Muhadderat: örtülü kadınlar. Muhkem: sıkıca, sıkı sıkıya Muhtekir: vurgunc·u, isillçi Muhyi: canlandırıcı, hayat verici. Mokabele balifesi: askerlerin görevleı-lyle ilgili çeşitli
  
  Müzeyye n:
  
  Garip Vakalar
  
  139
  
  süslenmiş, donannuş.
  
  N Nabud: yok olan, bulurınlaZ. Nadan: bilgisiz, C'ahil. Nafe: kürk hayvanlarının göbek kısmından alınan parçalarla yap ıl an !dirk. Nalıl: hurma ağacı. Nakdi can: en değE>rli ş<>y. Narb: temel gereksininl maddelerine resmi makamlarca konuları fiyal. Nasiye: alm. Nefs i İstanbul: İstanbul'un Içi. Neuzübillah: "Allah'a sığındı k", "Allah korusun" anlamında kullanılan sözci.ık. kayıtları
  
  lutan
  
  ki.Şi.
  
  Mukallitlik: taklilçilik, şaklabanlık. Murassa: değerli taşlarla süslenmiş, işleme li. Musahip: padişalun, kend isiıı i eğlendirmcsi, hoşça vakit ge<·irmesinc yardımcı olması için hizmetinde bulundurduğu kişL Musanna: sanat la yapılmış, hünerli bir usta elinden çı.knuş. Muttasıl: ara vpm1eden; devanllı olarak. Muytap: kıl dokuyan; mutaf. Mükellefiyet: yükümlilli.ık. Mükeyyifat: keyif verici maddeler. Mülteziın : devlete ait geliri götürü olarak üstüne alıp toplayan kimse. Müııferit: tck, ayn, kPndi başma olan. Münzevi: bir köşeyc çekilen, yalnızlığı tercih etlen. Mürüvveten: cömert, iyiliksever bir ldmseye yakışacak biçimde. Müselsel kefalet: zincirierne kefalet. Müs t e kreh: iğrenç. Mütegallibe: zorbal<ır, devlete başkaldırarak kemU başlarıııa hüküm sürenler. Müverrib: tarih yazan kinlSc, tarilıçi. Müze bhe p: alan suywıa balırılmış; yaldızlanını~.
  
  Nevzuhor: yeni meydana çıknuş, yeni göri.ilmüş. Nevzuhur hat.ai: hatatadı verilen ipek li kumaşın bir türü. Nezafet: tı:-mizlik, paklı.k. Nihan: gizli, saklı; bulwunayan, görünmeyen, sır.
  
  Nisa: kadınlar. Nisv.an: kadınlar.
  
  o Orduyı bünıayun: padi~ah
  
  orctusu.
  
  Orta: gün ümüzdeki karşılığı "böli.ık" olan yeniçeri birliği.
  
  p ve hı;-ndc>kle çevrili küçük hlsar. Pat rona ge misi: kadırga donanrnası koımıt.anının görev yaptığı sancak gemisi. Payan: son, bitim. Payitaht: başkent. Paymal: ayak altında kalıruş, çiğnenmiş. Pe yn1ane : büyük kadclı. Pırpm: hovarda, çapkın, uçan.
  
  Palanga;
  
  suı·
  
  Piştalıta: maşa;
  
  çekmece. Piyade: bir tür ki.içi.ık boy sanclal.
  
  Rt>Şad
  
  140
  
  .
  
  Eki'l'm Koçu
  
  R Rayihai kerihe: i~renc,: koku. Rebiülii.hir: kanıeri takvimr göre Arahi aylıuın Ref: kaldırma, gidcmm>, gN;ersiz kılma Rehi meyhane: nwyhruw yolu. Rese-n: ip, urgarı , halat Resmi küşat: ac,:ış töreni. Revnak: pariaklı k, glizrllik, süs. Rkal: makam sahibi kınıscler. Ricali devlet! ilNi gc.>l<'n dr\ let adarnlan. Rintmeşrep: kalrndt•r. drrviş yaradı lı~ h . Ruhi habis: kötü. fesatçı nıh.
  
  Tarihimizde Garip Vakalar
  
  Şarampol : kazıkiara sanlnuş Şeb:
  
  dördiıncüsu.
  
  141
  
  dikenli tellerden kw·uıu si per ya da engel
  
  gN:e.
  
  Şebbaz: gösterişli. yiğit
  
  kimse.
  
  Şehlevent: yiğit , yakışıklı
  
  genç. Şehri: kentli ; lstanbullu; incl', kibar. Şekavet: eşkıyalık. haydutluk. Şems: güne~. Şenaat: Şeni:
  
  kötilliik, renalık, alc,:aklık, kötl1, iğrenç. utanç verici
  
  iğrençlik.
  
  Şeran: şeriat bakımınd;uı, şeriata
  
  göre. Şeşhane: namlusunda altı t<ınl' yiv bulunan ttifek. Şetaret: ~E'\inç, şenlik. m·~e. Şi'r: şür.
  
  s
  
  Şuara
  
  
  verilt>ıı
  
  ad.
  
  Sarayı hüınayun: padi~ah sarayı.
  
  Seline: genıl. Selatin: sultruılar. Serapa: baştruı ayaga, butünüyle. Serrnest: sarho~. Serpu~: başa giyilı>n *Y· başlık. Smdırına:
  
  yenme, yNıilgiyt> uğratma. Su başı: ııskrri ya da 'ii\;l yönt-t inı gorevlbi. Suleha: gi.ınalısız, iyi niyt•Lll kimselrr. Suni taksir: ku..•mrlıı, kcıtıalıaili Jş.
  
  Süffi: aşağıda. altta bıılunrul Sürrei hüınayun : Osmanlı hükfınwti wmfındarı hac zammıında llan'ııwyn'E' t~1ekl w l\tt>clint•) gönderilPn para ve annagaruar. ş
  
  Ş ad:
  
  şiirlerinden
  
  T Taammüın: genelleşme
  
  Tabest>her: seher vak1ine kadar. Tafrafüruş: yukandan atıp tıııaıı. Thhm.is: kahvt' kavrulan vr satılan yer. Tahrir: ya:z1 yazma; kaydt•lm<'. Taife: ın"an topluluğu. takım, grup. Taına: hırs. açgözlülük: tamah. Tarik: yol Tariz: süz dolrundurına, taşlama. Teber: balta. Tert>mmülat: sllslemek ıc;iıı kullanılan şeyler. Tecessüs: bir şeyin içyüzünu :u-aı;;tınna, gözleınP. Te dip: uslandınna. yola getimw. Teferrüç: gt>ıint i. TefeV\ uk: ııstünlük, ustun gt'lnw. Tefriş:
  
  emred: sakalı hıyı~ı çıb.'Titamış grn~·
  
  s<•vinçli.
  
  bulunan,
  
  dc>rlt>yen, anla.rla ilgiU dcörnekler veren eser.
  
  Şüyu: ıluyıılma, yayılma
  
  sarayianna Siik: hakim rarafmdan düzmlrnen ilanı vt· hueceUer.
  
  Şabbı
  
  şairterin yaşamöykülerini
  
  ğerlendinnelenle
  
  Sad: }iiz (100). Safer: Arabi ayların ikincısi. Sagir: ki.ıçük. ufak Sahilsaray: dellll kıyısında yt'r alruı
  
  tezkiresi:
  
  yayma,
  
  döşeme
  
  Teheccüt namazı: gC'C·P kılımuı TehzH: alay <•tmc. alaya alma.
  
  mıiile namaz.
  
  142
  
  Tekit:
  
  Reşad
  
  sağlamlaştımıa,
  
  Tenbilı:
  
  listeleme,
  
  Elm>m Koçu
  
  Tarthimizde Garip Vakalar
  
  z
  
  yinelı>ınC'.
  
  Zehre: yiğıtlik, cesaret. Zilcir: anma. söylenıe, SÖlııni..ı ctmı.>. Zimmi: Isianı devleti uyruklu gayrimüslım vatand
  uyam1a
  
  Tenezzüh: gezinti. Tesettür: örtünmf', gillenme. Tetinune: bir şeyin eksığiru gideımek ıçın rklenen şey. Te:ıhip: yaldlzlama, yaldızla boyama; sllslcme Tezyin: süsleme. Tigi ateştab: ateş gibi sıcak, yakıcı. ışıklı kılıç. 1in: incir. 1\ığyan: coşma, taşma: taşkınlık, azgınlık.
  
  Tüvana: güçlü.
  
  u tna: birinci, ilk. tnema: bilginler. Utııfet: lütuf, nezaket,
  
  şefkat.
  
  o Üdeba: yazarlar, edipler Onunülhabais: kötlllüklenn anncsi; şarap. V
  
  Vakanüvis: döneminin olaylannı saptamakla görevli tarihçi. Vakayiname: olayiann ıanh sırasına göre gtinll gününe saplanıp dlğ.ı eser. Vehham: vehimli, aşın kuruntulu. Verese: mirasçılar. Vü.kela: bakanlar, v(•killt>r. Viizera: ve:ıirler.
  
  yazıl.
  
  y Yıiraru
  
  sefa: neşe, eği('nce dostları. Yave: saçma sapan, anlamsı:~: soz. Yaymacı: yollarda, pazarlarda sergi açarak ufak tefek şeylcr satan kimsof>.
  
  Yübuset: kuruluk.
  
  ı .ı:ı
  
  İçindekiler
  
  RC'şad
  
  Elcrem Koçu 7
  
  Dalkavuklar ll Maymunların idamı
  
  Ttmova
  
  cadılan
  
  14
  
  15
  
  KW?ı kçı Elınası
  
  16 M~ yerine gemi enkazı 17 Tc>rsa.ne mandalan 19 Al<'Ş islidası
  
  19
  
  Yalıya çıkma nizamı
  
  20
  
  Ata binme yasağı 22
  
  Eski zaman aşçılan 23 Si lahlaruna ve silah yasağı 24 Vc>ba salguu 25 YE'niçeri rezalet w zorbalıklan 27 Ct•llatlar ve idam tezalan 32 Eskı zaman kalwelt•ıi 38 Bir ~amanın bobsıillt•ıi 44 Esrar ve afyon tiryakıl<>ri 46
  
  Ti.itün yasağı 48 E:sirdler 54
  
  146
  
  Eski mcyhant>lt>r 56 Köç<>kl<'r 69
  
  Büyü k h ir Çingf'nC'
  
  düğünü
  
  70
  
  Eskı lstanbul'da kadın 74 Ge<'<>l<>ıi
  
  fenersiz
  
  çıkma yasağı
  
  78
  
  Esnaf cezalan 80 YC'm<'k çeşidi ya.c;ağı 82 Çarşı
  
  hamamlannda gayrimiislımlf'r 84
  
  Ama\'ut teliaklar 85 Tellak kıJığı 87 Bir muhteşem sürmE>t
  
  düğünü 88
  
  Yavı.ız'un 1 000 altııu 96 M<'zarında başı
  
  k<'silen şehzadt' 97 Dağ başındaki garip mezarlar 99 tki Yusurun hikay<'Si 100 Tabanıyarıkayan ve ncal 10 1
  
  Büyük bir macc-rapt"rest 102 Başıyla oynanan v<'zir 106 Lokma lokma doğranan vez.ir ı 07 Ilasan Paşa'nın Cennet Bağı 108 Küçük not lar 109 Sözlük 131
  
  DOGAN KiTAP
  
  '' Eğrikapı çöpliigiinde &ulwıan taş ışienince meyd
  terah ederlerse arabaya binrnek hakkına salıiptıler. Bu iiç kışide ilmt)'l' smı(mm en yilksek simalıırı o/au şeyhiilis/,mı, Rıone/i kazaskeri ve Anadolu k,ızaskeri efendilerdı . .., "Taıızimat'a
  
  kadar memleketmıızde tatbık edılmış eskı yasaklarli.m garip, garıp olduğu kadar da hazin ı•e tuhaflarmd,m biri de, çarşı hamaml.mna gide~ı gayrimiislimlerin mılm gıymekterı men edllmış plmalarıdtr."
  
  "Eskiden rakıy,ı aslan sütü derlerdi; herkes içki içemez, rakıyı yüreği sağl.ım i llSalllar ıçmclidır. derlerdi. Onun tçın eskı büyük gedik/i meyhanelerdekı rakt gitğiimlermm üzerine pirim~ten bir ylirek şekli konu/urdu."'Siimblil çiçegmın mor renkitsinin kııtmerlısı, ilk dt{.ı olarak X\'11. asırda biiyük Tiirk Jlimı K.ıttp ÇRit>bi t.ıra(md,m elde edilmıştt. ~ R~ad
  
  Ekrem Koçu 190.S're branbul'da doğdu. Darülfünun Tarih Bölümü'nu bitirdı. Çeşidi lıselerde rarih öp;retmenli~ yaptı. Bugi.ın hala ram bır d<ıkunıu yapıl.ımamı!j ywJerce makale ve pek çok kıtap yudı. l975're ı~ranhul'da öldü. Koçu, yer yer hir medd;ıh tavrıyla anlanıgı Osmanlı tarıhını, kalabalık bır okur kıdesıne açan ve sevdiren bir .. populer tarihçi" oldu. E~erlerıncle anl.ıroıı dönemlerin gündelik yaşamı ve ınsan ili~k ıleri konıı!ıunda ıt'ngin :ıyrınnlıır vererek adeta tarihl re~imler yapu. En büyuk, fakat maalesef tamamlanamam ış eseri lstanbıtl Ansiklopedisi olan Rcşad Ekrem Koçu rarıhc,:i Cemal KafnJ.u'ın Jeyimı\Le "lstanbu 1 t:ırihriliğinin yıiı akıdır."