Historia ratownictwa medycznego na świecie
Historia ratownictwa medycznego ściśle łączy się z początkami medycyny. W początkowej fazie jej rozwoju rozwoju nie polegała na niesieniu bezpośredniej pomocy poszkodowanemu na miejscu wypadku, lecz na przetransportowaniu chorego do lekarza przez kogoś bliskiego z rodziny. Liczne wojny prowadzone na przestrzeni dziejów często powodowały, że rannymi opiekowały się kobiety, a przewozem do miejsc szpitalnych młodzi chłopcy, którzy nie brali udziału w walkach. Pierwszymi próbami zorganizowania polowej opieki medycznej zostały podjęte podczas trwania wojen napoleońskich i wojny krymskiej. Koncepcję pomocy medycznej na miejscu, gdzie doszło do wypadku po raz pierwszy w historii przedstawił baron Dominique-Jean Larrey, który był francuskim lekarzem wojskowy. W 1792 roku zaprojektował on lekki pojazd, dzięki któremu mieli być wożeni wojskowi chirurdzy wraz ze sprzętem, aż na pierwszą linie pola bitwy. Pojazdy wymyślone przez Larreeya były zaprzęgnięte w konie i już w wkrótce miały stać się pierwowzorami dzisiejszych ruchomych jednostek ratowniczych. W czasie trwania I wojny światowej zaczęło dochodzić do stopniowej poprawy opieki medycznej. To w połączeniu z rozwojem medycyny znacznie zwiększało szanse na przeżycie poszkodowanych żołnierzy. W tym czasie zaczęły funkcjonować już dobrze zorganizowane grupy sanitariuszy wojskowych. 1 Doświadczenie zdobywane w czasie trwających konfliktów zbrojnych na przestrzeni lat w znacznym stopniu wzbogaciło stan wiedzy medycznej oraz posunęło naprzód leczenie ran, złamań i infekcji. Dzięki wojną przyspieszyło się się również doskonalenie kwestii kwestii związanych z organizacją, transportem i segregacją rannych.. W okresie między działaniami zbrojnymi II-ej wojny światowej, a wojną we Wietnamie w znacznym stopniu zmienił się czas od momentu zranienia danej osoby do uzyskania pomocy medycznej. W wyniku skoku technologicznego jaki zaistniał po 1945 r. coraz większa rzesza rannych żołnierzy miała szanse na bycie opatrzonym przez fachowców. Podczas wojny koreańskiej prowadzonej w latach 1950- 1953 rannych przewożono śmigłowcami do specjalnie utworzonych jednostek Mobile Army Surgical Hospital- MASH (Mobilny Wojskowy Szpital Chirurgiczny), które tworzono bliżej linii frontu, aby skrócić czas transportu do szpitala 2. W środowiskach cywilnych cywilnych rozwój medycyny medycyny jak i technologii zawsze pozostawał w tyle za doświadczeniami wojskowymi. Dopiero w drugiej połowie XIX w. w Stanach Zjednoczonych i w Europie rozpoczęto organizować cywilne systemy ratownictwa. Na 1 2
www.powiat.pszczyna.pl/pl/77,0,0,pogotowie-ratunkowe,index,strona.html www.emsglobal.org/Polish/HistoriaEMS.aspx
przełomie XVIII i XIX wieku w. wybuchła rewolucja przemysłowa, która przyniosła ze sobą nowe, dotychczas rzadko spotykane rodzaje urazów spowodowanych przez industrializację. Rewolucja przemysłowa spowodowała, że wzrosło zapotrzebowanie na leczenie przedszpitalne, ale przyniosła także technologię, która umożliwiła szybsze przewożenie pacjentów do placówek szpitalnych. Pierwsze miejskie służby ratownictwa medycznego były do siebie bardzo podobne, a ich głównym i w zasadzie jedynym zadaniem było przetransportowanie poszkodowanych na miejsce, w którym udzielano im pomocy. Pod koniec wieku XIX powstały różne rodzaje ambulansów. Początkowo były ciągnięte przez konie, a gdy technologia rozwinęła się bardziej w wozach montowano silniki napędzane paliwem3. Pierwsze służby ratownictwa medycznego w Stanach Zjednoczonych powstały na przestrzeni kilku miesięcy. W 1865 r. powstała przyszpitalna służba pogotowia w Cincinnati, a w 1866 r. Edward Dalton, lekarz medycyny i inspektor sanitarny przy Miejskiej Radzie Zdrowia założył wspólnie ze szpitalem Bellevue miejskie pogotowie ratunkowe w Nowym Jorku. Nowojorskie pogotowie ratunkowe miało charakter przyszpitalnej służby ratownictwa medycznego, co było wówczas powszechne w wielu amerykańskich i europejskich miastach. System ratownictwa korzystał z komunikacji telegraficznej i telefonicznej pomiędzy policją a szpitalami oraz ze skrzynek alarmowych podłączonych do oddziałów straży pożarnej powiązanych ze szpitalami. Gdy szpital odbierał alarm, dźwięk dzwonka wzywał chirurga, kierowcę i odźwiernego do stawienia się na wezwanie do nagłego wypadku. Karetki były wyposażone w wyjmowane łóżko, nosze, poduszki, koce oraz różne artykuły medyczne i chirurgiczne, między innymi łupki, bandaże i różne leki. Po zbadaniu pacjenta pogotowie miało dwa wyjścia: zawieźć go do szpitala lub odwieźć do domu (albo zostawić w domu). W każdym z tych przypadków chirurg-ratownik prowadził rejestr, w którym odnotowywał godzinę wezwania, wyjazdu, przyjazdu na miejsce, odjazdu i wszelkie inne szczegóły, których mógłby potrzebować sąd. Choć te wczesne początki można określić co najwyżej jako prymitywną filozofię szybkiego przewozu ofiary do szpitala, to dokumentacja potrzebna w celu zabezpieczenia się przed ewentualnym postępowaniem sądowym stanowiła pierwsze przejawy kontroli jakości4. W tym samym czasie systemy ratownictwa medycznego zaczęły się rozwijać także w Europie. Po wielkim pożarze wiedeńskiego Ringtheater w roku 1881 gdzie zginęło 386 osób władze austriackie przekonały się do idei utworzenia towarzystwa ratowniczego. Pomysł dał 3 4
www.emsglobal.org/Polish/HistoriaEMS.aspx Emergency Medical Services. Agenda for the future, Washington 1996, s. 61.
świadek tych wydarzeń dr Mundy, który w 1887 r. oficjalnie stworzył Towarzystwo Ratunkowo- Ratownicze w Wiedniu. Stacja wiedeńska stałą się prekursorem a zarazem wzorcową placówką w Europie. Dr Mundy określił pewne zsady związane z działaniem takiego miejsca. Była to organizacja samodzielna, która oparła swoją działalność na niesieniu pomocy doraźnej bez pobierania jakichkolwiek pieniędzy. Pomagali we wszystkich wypadkach na ulicach miasta i w miejscach publicznych. W mieście zorganizowano kilka stacji ratunkowych, w których rannych opatrywał lekarz z właściwym sobie personelem medycznym. Finanse towarzystwa pochodziły głównie ze skłądek członkowskich oraz zapomóg od instytucji i osób wspierających 5. Poważniejsze zmiany w cywilnej opiece przedszpitalnej nastąpiły dopiero w latach sześćdziesiątych XX w. i korzystały z badań przeprowadzonych w drugiej połowie lat pięćdziesiątych. Wcześniej pacjent nie miał praktycznie żadnej szansy na przeżycie w przypadku zatrzymania akcji serca w szpitalu, a co dopiero poza szpitalem. Zasadniczo organizowanie opieki przedszpitalnej uznawano wówczas za stratę czasu, jako że pacjent i tak musiał przyjechać do szpitala. Stan wiedzy medycznej nie był wystarczający do tego, by możliwe było udzielanie pacjentom pomocy przedszpitalnej, podobnie niewystarczające było przygotowanie szpitali.
Historia ratownictwa medycznego w Polsce
Pierwsze pogotowiem ratunkowym na terenach dzisiejszej polski powstało w Krakowie w 1891 r. Inicjatorem tego pomysłu był Arnold Bannet, prof. Alfred Obaliński oraz Wincenty Eminowicz. Cenne wskazówki, które pomogły im ziścić ich pomysł otrzymali od organizatorów wiedeńskiego pogotowia, które powstało w 1883 r. i było pierwszątego typu placówką w Europie. Rada miejska zgodziła się na utrzymanie strażnicy ratunkowej i przydzieliła pomieszczenia dla ochotników, którzy zgłosili się do pełnienia dyżurów w pogotowiu. Pochodzili oni głównie ze środowiska studenckiego, a mianowicie Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tabor stanowiła jedna karetka sanitarna zaprzęgniętą w dwa konie, która mogła przewozić aż pięć par noszy. W ten sposób powstało „Krakowskie Ochotnicze Towarzystwo Ratunkowe” posiadające godło- biały krzyż na niebieskim tle. 5
J.T. Głębowski, M. Gaca, J. Konieczny, Przegląd rozwiązań organizacyjnych ratownictwa medycznego w wybranych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych, [w:] Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Ratownictwo medyczne, Inowrocław 2000, s. 47- 48.
Towarzystwo było organizacją samorządna i społeczną, a swoją działalność opierało na trzech grupach członków: czynnych, wspierających i honorowych. Towarzystwo szybko spotkało się z uznaniem społecznym dzięki czemu systematycznie wzrastała ilość członków wspierających. W 1894 roku w Krakowie znajdowały się już 3 tzw. „karetki”, a od 1904 r. ochotnicy dotychczas nie pobierający żadnej gaży zaczęli otrzymywać wynagrodzenia za pełnione dyżury. W 7 lat później wypłaty dostawali także lekarze. W 1908 r. towarzystwo dysponowało już 4 karetkami konnymi, 1 lektyką na gumowych kołach do przewozu mniej poszkodowanych, 1 fotel składany, 4 pary noszy oraz 7 kuferków wypadkowych. Dopiero w 1917 r. wprowadzono pierwszy samochód sanitarny. Mimo wojennych przeciwności , braków finansowych, braku opatrunków, zdekompletowanego taboru, znikomej ilości paliwa oraz personelu medycznego pogotowie nie wstrzymało ani przez jeden dzień swojej działalności. Krakowskie Ochotnicze Towarzystwo Ratunkowe ostatecznie swoją działalność za kończyło 13 maja 1950 roku po przeszło pięćdziesięciu latach pracy. W tym samym roku Pogotowie Ratunkowe zmieniło lokal i przeniosło się do Domu Zdrowia przy ulicy Siemieradzkiego 1 w którym pozostało do 1 maja 1977 roku. Następnie przeniosło się do własnego budynku przy ul. Łazarza 14 w którym pozostaje do dnia dzisiejszego. Należy wspomnieć ze pogotowie w Krakowie nie było jedynym jakie powstało w tamtym okresie. W 1897 r. powołano pogotowie w Warszawie, a w 2 lata po tym także w Łodzi. Po wojnie starano się reaktywować Stacje Pogotowia Ratunkowego. W 1951 r. Minister Zdrowia wydał instrukcje dotyczące Szczegółowych wytycznych w zakresie Organizacji wojewódzkich i powiatowych kolumn transportu sanitarnego. Był to pierwszy dokument wydany po wojnie który określał zasady działania transportu sanitarnego. Po reformie administracyjnej kraju w 1976 r. wydano kolejną instrukcję, która dotyczyła powołania samodzielnych jednostek budżetowych. Miały być one utworzone w każdym województwie i podlegać właściwemu wojewodzie. W latach 1990- 1999 Wojewódzkie Kolumny Transportu Sanitarnego ów jednostek miały za zadanie zapewnić transport dla całej służby zdrowia. W 1992 r. Minister Zdrowia dokonał zakupu pierwszych 80 nowoczesnych pojazdów na bazie samochodów Renault i Citroen, które wyposażone zagraniczne specjalistyczne firmy. Od tego momentu w ambulansach powstała realna możliwość ratowania życia w trakcie przewożenia pacjentów do szpitala. W 1998 r. WKTS zatrudniał w Polsce 19 709 pracowników i posiadał 10 257 taboru samochodowego z czego aż 93 % to karetki. Z powodu braków w uregulowaniach prawnych
oraz środkach finansowych jednostki w latach 1989- 1999 były niewystarczające i pozostawały wiele do życzenia. W 1999 r. po reformie administracyjnej kraju zmieniają się zasady funkcjonowania i finansowania WKTS. Od tej pory wraz z Pogotowiem Ratunkowym ta organizacja tworzy jedną całość. Mimo to pewne problemy nadal występowały w działaniu służb medycznych. Nadal napotykano na braki w wyposażeniu i na braki specjalistów w danych placówkach szpitalnych co powodowało wydłużenie czasu od wypadku do realnej pomocy poszkodowanemu. Dopiero ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z 2001 roku reguluje te kwestie. Niestety z powodu braków finansowych dopiero kolejna ustawa z 2006 roku miała zostać wprowadzona już w roku później.
Bibliografia:
Emergency Medical Services. Agenda for the future, Washington 1996.
Głębowski J.T., Gaca M., Konieczny J., Przegląd rozwiązań organizacyjnych ratownictwa medycznego w wybranych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych, [w:] Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Ratownictwo medyczne, Inowrocław 2000.
Ratownictwo w Polsce. Lata 1990- 2010, red. J. Konieczny, Inowrocław 2010.
www.emsglobal.org/Polish/HistoriaEMS.aspx
www.powiat.pszczyna.pl/pl/77,0,0,pogotowie-ratunkowe,index,strona.html
2. czym jest ratownictwo medyczne i jakie ma zadanie.
3.Organizacja administracji publicznej w zakresie ratownictwa medycznego.
Organem administracji rządowej właściwym w zakresie ratownictwa medycznego jest minister właściwy do spraw zdrowia. Sprawuje on nadzór nad systemem 6 ratownictwa mdycznego na terenie kraju i w jego ramach ma prawo do kontrolowania poczynań wojewody oraz do zatwierdzania planów działania (także aktualizacji). Dodatkowym organem jest wojewoda, który w swej kompetencji ma planowanie, organizowanie, koordynowanie oraz nadzór systemu na terenie województwa. Sprowadza się to głównie do kontroli osób i instytucji współpracujących z systemem, oraz tych które prowadzą kursy w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. W każdym województwie istnieje plan działania systemu ratownictwa medycznego, który obowiązuje w czasie 3 lat. Wyszczególniona w nim jest: -
charakterystyka możliwych zagrożeń dla ludzkiego życia w tym analiza katastrof naturalnych i awarii
-
liczba jednostek ratowniczych
-
sposób działania jednostek
-
przybliżoną kalkulację kosztów jakie zostaną poniesione w trakcie działania zespołów ratownictwa medycznego
-
sposób współpracy z organami administracji publicznej i jednostkami systemu z innych województw
6
W jego ramach działają organy administracji rządowej oraz jednostki zapewniające utrzymanie gotowości ludzi, zasobów i jednostek organizacyjnych.
-
sposób współpracy jednostek systemu oraz określenie lokalizacji centrów powiadamiania ratunkowego i obszarów przez nie obsługiwanych
W planie znajdują się informacje o liczbie szpitalnych oddziałów ratunkowych rozmieszczony w taki sposób, aby zapewnić dotarcie do miejsca zdarzenia odpowiednio szybko. Powyższe elementy planu uzgadniane są z jednostkami współpracującymi tj.: -
Szefem Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego
-
Komendantem Wojskowego Obwodu Profilaktyczno-Leczniczego
-
Komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej
-
Komendantem wojewódzkim Policji
-
komendantem oddziału Straży Granicznej o ile dane województwo należy do strefy nadgranicznej
4. Kto może być ratownikiem m.
